AHIR DA⁄I

80
AKDENÜZ B…LGESÜ
ACÜL
AHIR DAÚI
C6 Kahramanmaraß
37¡39ÕK 37¡07ÕD
CB 3469
32.675 ha
KORUMA ALTINDA DEÚÜL
Bitkisel ‚eßitlilik Merkezi (SWA No. 12)
Bozulmuß meße ormanÝ, daÛ step meralarÝ, mevsime baÛlÝ gšller
600-2339 m
Toplam endemik takson: 122
Tehlike altÝnda bulunan takson: 38 (38 endemik)
AlanÝn i•erdiÛi …BA kriterleri:
¥ A1: 2 KŸresel …l•ekte Tehlike AltÝndaki TŸr
¥ A2: 36 Avrupa …l•eÛinde Tehlike AltÝndaki TŸr
<…ZET
AhÝr DaÛÝ …nemli Bitki AlanÝ (…BA), Kahramanmaraß ßehir merkezinin hemen kuzeybatÝsÝnda 2339 mÕye kadar yŸkselir. Ünsan mŸdahalesiyle olduk•a deÛißmiß
olan …BA bitki šrtŸsŸ, gŸnŸmŸzde •oÛunlukla bozulmuß meße, •eßitli daÛ step mera ve par•alanmÝß daÛÝnÝk taßlar Ÿzerindeki bitki topluluklarÝndan olußur.
Zengin bir flora i•eren AhÝr DaÛÝ, TŸrkiyeÕnin doÛusunda Ÿzerinde en •ok •alÝßÝlmÝß daÛlardan birisidir. FlorasÝnda TŸrkiyeÕye endemik 122 takson bulunur.
Bunlardan beß tanesi birka• istisna dÝßÝnda yalnÝzca daÛa šzgŸdŸr: Ajuga relicta, Ankyropetalum reuteri, Astragalus akmanii, Echinops vaginatus ve Polygonum
ekimianum.
…BA resmi olarak koruma altÝnda deÛildir. AhÝr DaÛÝÕnÝ tehdit eden en šnemli unsurlar arasÝnda, yakacak i•in aßÝrÝ kesim ve otlatmanÝn yanÝ sÝra;
Kahramanmaraß ßehir merkezinin yukarÝsÝnda, daÛÝn orta bšlŸmlerine kadar, yama•larÝn meyve bah•elerine dšnŸßtŸrŸlmesi ve yazlÝk ev yapÝmÝ sayÝlabilir.
<ALANIN TANITIMI
AhÝr DaÛÝ
AhÝr DaÛÝ …BAÕsÝ, Maraß OvasÝÕnÝn (600 m) yanÝndan
2339 mÕye yŸkselir ve Kahramanmaraß ßehrinin arkasÝnda olaÛanŸstŸ bir fon olußturur. DoÛu-batÝ yšnŸnde yaklaßÝk 35 km uzanan daÛ kŸtlesi, bŸyŸk šl•Ÿde kire•taßlarÝ ve al•ak kesimlerde de lokal olarak, serpantin ve volkanik kayalardan olußmußtur.
DaÛÝn zirve kesiminde, birka• sarp kayalÝk bšlŸmŸn
de yer aldÝÛÝ, geniß dalgalÝ bir plato uzanÝr. Alanda
ayrÝca yaklaßÝk 1550 mÕde, bir dizi •škŸntŸ arasÝndaki kŸ•Ÿk ovalarda, su seviyeleri •ok deÛißken sÝÛ
gšller bulunur.
DaÛda orman-meße bitki šrtŸsŸ 700-1200 m arasÝnda yer alÝr. GŸneye bakan daha kurak yama•larda Pistacia ve Styrax officinalis, aÛÝrlÝklÝ genellikle
•alÝ formunda bozulmuß meße topluluklarÝ gšrŸlŸr.
Bu orman-mera topluluklarÝnda otlatma baskÝsÝnÝn
daha az olduÛu bšlŸmlerde, otsu bitkiler bakÝmÝndan zengin bir bitki šrtŸsŸ bulunur. Bu kußaÛÝn
Kahramanmaraß ßehir merkezinin hemen ŸstŸndeki
bšlŸmleri gŸnŸmŸzde, baÛlar ve meyve bah•eleri
ya da yazlÝk evlerle dolmußtur. Daha uzak ve nemli
olan kuzey yama•larda ise lokal Styrax •alÝ topluluklarÝyla birlikte kÝzÝl•am (Pinus brutia) ormanÝ yer
alÝr. Bu bšlŸmlerde birka• yerde, Orman BakanlÝÛÝ
tarafÝndan kÝzÝl•am aÛa•landÝrma sahasÝ olußturulmußtur. Orman bitki šrtŸsŸ, 1200 mÕdeki •ok
88
AKDENÜZ B…LGESÜ
zersiz bir konumda bulunmasÝndan kaynaklanÝr.
AhÝr DaÛÝ, Akdeniz ve Üran-Turan floristik bšlgeleri
arasÝndaki sÝnÝrda, Toros DaÛlarÝÕnÝn doÛu ucu ile
Amanos DaÛlarÝÕnÝn kuzey bšlŸmŸnŸn bulußma noktasÝnda yer alÝr. DaÛ, aynÝ zamanda Anadolu DiyagonaliÕnin iki gŸney kola ayrÝldÝÛÝ yerde bulunur.
FlorasÝnda kayÝtlÝ TŸrkiyeÕye endemik 122 taksondan beßi birka• istisna dÝßÝnda, yalnÝzca daÛa šzgŸdŸr: Ajuga relicta (son zamanlarda komßu ‚imen DaÛÝÕnda da olduÛu saptanmÝßtÝr), Ankyropetalum reuteri, Astragalus akmanii, Echinops vaginatus (BesniÕde de bulunur) ve Polygonum ekimianum. Alanda
toplam 38, Ÿlke •apÝnda nadir taksonun bulunduÛu
bilinmektedir.
<NADÜR T†RLER
Echinops vaginatus
dik yama•larda sona erer. Bu yŸkseklikten sonra,
orman bitki šrtŸsŸnŸn yerini gevßek kire•taßÝ kayalarÝndan olußan yama•larda gelißmiß kÝsa boylu •alÝlar, •ok yÝllÝk ve tek yÝllÝk otsu bitkilerin baskÝn olduÛu karÝßÝk bir bitki šrtŸsŸ alÝr. Bu bitki šrtŸsŸnde
bulunan bitkiler arasÝnda, Aegilops spp., Jasminum
fruticans, Quercus coccifera ve Rumex scutatus sayÝlabilir.
AhÝr DaÛÝ sÝrtlarÝndaki (1500 mÕnin Ÿstleri) daha dŸz
ve a•Ýk alanlarda yer alan bitki šrtŸsŸ, geniß Astragalus-Bromus-Marrubium-Tanacetum daÛ step •ok yÝllÝk
mera topluluklarÝyla karakterize edilir. Bu topluluklarda šzellikle derin topraklarda, Acanthus syriacus,
Eremostachys laciniata ve Helleborus vesicarius gibi
dikenli, yarÝ •alÝ, aromatik ve/veya zehirli •ok yÝllÝk
bitkiler baskÝndÝr. Bu mera topluluklarÝ, daha sÝÛ
topraklarda yerini lokal olarak Onosma mutabile ve
O. rascheyanum aÛÝrlÝklÝ taßlÝ daÛ steplerine bÝrakÝr.
Kire•taßlarÝnda olußmuß daha derin •škŸntŸler ara-
K†RESEL …L‚EKTE TEHLÜKE ALTINDAKÜ T†RLER
[2 TAKSON]
Ferulago blancheana [END, E], Hyacinthus orientalis
ssp. chionophilus [END, V]
Iris kirkwoodii
AVRUPA …L‚EÚÜNDE TEHLÜKE ALTINDAKÜ T†RLER
[36 TAKSON]
Ajuga chamaepitys ssp. euphratica [END, R], A.relicta [END, K], Alopecurus utriculatus ssp. gaziantepicus [END, n/l], Ankyropetalum reuteri [END, K],
Arum dioscoridis var. luschanii [END, R], Astragalus
akmanii [END, n/l], A.barbeyanus [END, R],
A.cymbostegius [END, R], A.ovinus [END, R], A.sparsipilis [END, R], Campanula telephioides [END, R],
Cerastium saccardoanum [END, R], Delphinium cilicicum [END, R], Doronicum haussknechtii [END, R],
Echinops vaginatus [END, R], Erodium micropetalum
[END, R], Heliotropium haussknechtii [END, R], Helleborus vesicarius [END, R], Hesperis matronalis ssp.
cilicica [END, R], Hypericum kotschyanum [END, R],
Nepeta sorgerae [END, R], Onobrychis marashensis
var. alpina [END, n/l], O.marashensis var. marashensis [END, n/l], O.pisidica [END, R], O.sulphurea
var. pallida [END, R], Paracaryum polycarpum [END,
R], Paronychia cataonica [END, R], P.condensata
[END, R], P.dudleyi [END, R], Phryna ortegioides
[END, R], Polygonum ekimianum [END, n/l], Ranunculus unguis-cati [END, R], Silene caramanica [END,
R], Thlaspi cataonicum [END, R], T.densiflorum
[END, R], Verbascum ballsianum [END, R]
sÝndaki kŸ•Ÿk ovalarda, kŸ•Ÿk sÝÛ gšller bulunur.
SÝcak yaz aylarÝnda su seviyesi olduk•a dŸßen bu kŸ•Ÿk su kaynaklarÝnÝn kenarlarÝna yerleßen gš•erler,
hayvanlarÝnÝ bu kesimlerde otlatÝrlar. Gšl kenarlarÝnda 1996 yÝlÝnda yapÝlan kÝsa bir araßtÝrmada, •ok
yÝllÝk Eleocharis ve •i•ek a•mayan bir Elatine tŸrŸnŸn yer aldÝÛÝ, seyrek bir su bitki šrtŸsŸne rastlanmÝßtÝr. TŸrkiyeÕde olduk•a az bulunan Elatine tŸrleri ve šzellikle olduk•a nadir ve lokal bir tŸr olan
E.alsinastrum popŸlasyonlarÝ Ÿzerinde daha fazla
araßtÝrma yapÝlmasÝ šnemlidir. Bu nedenle …BA
i•indeki gšllerde, sudan yŸkselen bitki šrtŸsŸ ve •i•ekli bitki šrneklerinin incelenmesinde yarar vardÝr.
ULUSAL …L‚EKTE NADÜR DÜÚER T†RLER [0 TAKSON]
<DOÚA KORUMA
¥ …BA resmi olarak koruma altÝnda deÛildir.
¥ …BA, Antitoroslar ve FÝrat NehriÕnin YukarÝ HavzasÝ Bitkisel ‚eßitlilik Merkezi (SWA No. 12) olarak tanÝmlanan bšlgede yer alÝr.
<TEHDÜTLER VE DÜÚER KORUMA
KONULARI
Olduk•a bozulmuß olmakla birlikte, AhÝr DaÛÝ bitki
šrtŸsŸ halen endemik ve/veya nadir tŸrler a•ÝsÝndan zengin bir flora i•erir. Zengin …BA florasÝ Ÿzerinde •ok eski tarihlerden beri (1860ÕlÝ yÝllar) •alÝßmalar yŸrŸtŸlmektedir. AlanÝn florasÝnÝn zenginliÛi
bir šl•Ÿde daÛÝn bitki coÛrafyasÝ bakÝmÝndan ben-
¥ AlanÝn doÛal bitki šrtŸsŸ insan etkinlikleri nedeniyle bŸyŸk šl•Ÿde deÛißmißtir. …ncelikle Kahramanmaraß ßehrine olan yakÝnlÝÛÝ nedeniyle daÛÝn yama•larÝ, yazlÝk ev inßaatlarÝnÝn ve •ok yoÛun gŸnlŸk rek89
T†RKÜYEÕNÜN …NEMLÜ BÜTKÜ ALANLARI
Astragalus akmanii
gonum ekimianum popŸlasyonlarÝ da daÛdaki yoÛun
otlatma baskÝsÝ nedeniyle bŸyŸk bir tehdit altÝndadÝr.
reasyonel etkinliklerin baskÝsÝ altÝndadÝr. YŸksek kesimlerdeki mera habitatlarÝ ise her yÝl MayÝs-Ekim aylarÝ arasÝnda, hayvanlarÝyla birlikte kalabalÝk bir gš•er topluluÛuna ev sahipliÛi yapmaktadÝr. Buna baÛlÝ olarak, doÛal ormanlÝk alanlar bozularak azalmakta ve aynÝ oranda da daÛ step meralarÝ artmaktadÝr.
¥ DaÛda, kŸ•Ÿk •apta aÛa•landÝrma •alÝßmalarÝ sŸrmektedir. ‚itlerle •evrelendiÛi i•in otlatma baskÝsÝ
altÝnda bulunmayan aÛa•landÝrma sahalarÝ, kÝsa dšnemde bitki šrtŸsŸnŸn daha iyi gelißmesine katkÝda
bulunmaktadÝr. Bu sayede, Ÿlke •apÝnda nadir Iris
kirkwoodii popŸlasyonlarÝ da šzellikle 1500 m yakÝnlarÝndaki yama•larda kendini toparlama olanaÛÝ
bulmußtur. Buna karßÝn, uzun dšnemde …BAÕdaki
aÛa•landÝrma •alÝßmalarÝ, dikilen aÛa•larÝn bŸyŸyerek alt florayÝ gšlgelendirmesi sonucu, •eßitliliÛin
azalmasÝ ve mera bitki šrtŸsŸ tiplerinin tahrip olmasÝna neden olabilir.
¥ AhÝr DaÛÝÕnÝn gŸney yama•larÝ (šzellikle 6001200 m) yazlÝk konut yapÝmÝ ve yama•lardaki meralarÝn baÛ/bah•eye dšnŸßtŸrŸlmesi nedeniyle bŸyŸk
bir tehdit altÝndadÝr. BazÝ yama•larda doÛal habitatlar, yalnÝzca tarÝm alanlarÝ arasÝnda dar bir ßerit
halinde kalmÝßtÝr. Eski kayÝtlara gšre bu yŸksekliklerde bulunmasÝ gereken bazÝ bitkiler, artÝk gšrŸlmemektedir: …rneÛin endemik Echinops vaginatus
(TŸrkiyeÕde yalnÝzca iki yerde kayÝtlÝ) yalnÝzca tarlalar arasÝnda sÝkÝßmÝß kalmÝßken; bir baßka dar yayÝlÝßlÝ endemik tŸr Iris kirkwoodiiÔnin doÛal yaßamalanlarÝ bŸyŸk bir šl•Ÿde zarar gšrmŸßtŸr.
<KAYNAKLAR
¥ Akman ve Daget (1971); Ayta• ve Duman (1995);
Duman ve Ayta• (1994); Duman, Ayta• ve Vural
(1995a); Leblebici, Duman ve Ayta• (1993); Gemici
(1994); YÝldÝz (1982).
¥ …BA bitki šrtŸsŸ, šzellikle 1300 mÕnin Ÿstleri,
MayÝs-Ekim aylarÝ arasÝnda daÛa yerleßen gš•erlerin
hayvanlarÝ tarafÝndan sŸrekli bir otlatma baskÝsÝ altÝndadÝr. Bu nedenle daÛda gš•erler gelmeden šnce, bahar aylarÝnda •i•ek a•an ve tohum veren tek
yÝllÝk bitkilerin yanÝ sÝra; dikenli (šrneÛin Gundelia
tournefortii) ve zehirli (šrneÛin Helleborus vesicarius) olduklarÝ i•in hayvanlar tarafÝndan tercih edilmeyen bitkiler de yaygÝn olarak bulunur. Buna karßÝlÝk hayvanlarÝn otladÝÛÝ bitkiler giderek azalmakta
olup yalnÝzca sarp kayalÝklar Ÿzerinde kalmÝßtÝr. Endemik Ankyropetalum reuteri yok olma tehlikesiyle
karßÝ karßÝyadÝr ve gŸnŸmŸzde yalnÝzca otlatma yapÝlmayan Kahramanmaraß SŸt•Ÿ Ümam †niversitesi
kampŸsŸnde bulunur. Ajuga relicta ise, daÛda ilk
kez toplandÝÛÝ 1907 yÝlÝndan beri yeniden gšrŸlmemißtir. A.relictaÕnÝn, toplandÝÛÝ kayÝtlÝ olan 1830 m
dolaylarÝndaki nemli habitatlarÝn artÝk kalmamasÝ
ve aÛÝr otlatma sonucu yok olduÛu tahmin edilmektedir. Buna ek olarak, bilim dŸnyasÝ i•in yeni birer
tŸr olarak isimlendirilen Astragalus akmanii ve Poly-
Zeki Ayta•
90