dosyayı indir

YUNUSLAR
ARİFE NAZLIM
20080302008
Bilimsel sınıflandırma




Alem: Animalia (Hayvanlar)
Şube: Chordata (Kordalılar)
Sınıf: Mammalia (Memeliler)
Takım:Cetacea
İlgili familyalar






Familya - Delphinidae
Üst familya - Platanistoidea
Familya - Iniidae
Familya - Lipotidae
Familya - Platanistidae
Familya - Pontoporiidae
Yunus, balinalar (Cetacea) takımının dişli balinalar
(Odontoceti) alt takımı içindeki yunusgiller (Delphinidae)
familyasında sınıflanan türlerin büyük çoğunluğu ile nehir
yunusları (Platanistoidea) üst familyasında sınıflananların
tümü için kullanılan ortak addır.
Başta kıta sahanlıklarının görece sığ denizleri olmak
üzere, tüm Dünya denizlerinde ve bazı nehirlerde bulunan
yunuslar etçil canlılardır ve genellikle balık ve mürekkep
balığı ile beslenirler. Omurgalı hayvanların içine girer.
Yunusgiller (Delphinidae) familyası, balinalar (Cetacea)
takımı içindeki en kalabalık familyadır üyeleri yaklaşık 10
milyon yıl önce, Miyosen devrinde ortaya çıkmıştır.
Yunusların hayvanlar âleminin en zeki canlılarından
olduğu kabul edilir ve arkadaş canlısı genel görünümleri
ile oyuncu tavırları, onları insanların gözünde popüler bir
yere koyar.
ADLANDıRMA
En sık rastlanan yunus türü olan ve "yunus"
denildiğinde ilk akla gelen canlı, 1970'li yıllarda Türkiye'de
de yayınlanan ABD televizyon dizisi Flipper'ın özellikle
popülerleştirdiği ve Türkçe 'de "şişe burunlu yunus" (ya da
"afalina") olarak anılan Tursiops truncatus türüdür. Ancak,
yunusgiller (Delphinidae) familyasının tipik türü Tursiops
truncatus değil, Türkçe'de "tırtak" adı ile anılan ve bayağı
yunus (Delphinus) cinsi içinde sınıflanan Delphinus
delphis'tir.
Afalina






Yunusgiller (Delphinidae) familyası içindeki görece büyük
altı tür, bu familya içinde sınıflandıkları için aslında yunus
olsalar da daha çok "balina" adı ile anılır. Bu canlılar şunlardır:
Feresa attenuata - Cüce katil balina
Globicephala macrorhynchus - Kısa yüzgeçli pilot balinası
Globicephala melas - Uzun yüzgeçli pilot balinası
Orcinus orca - Katil balina
Peponocephala electra - Elektra balinası
Pseudorca crassidens - Yalancı katil balina
Dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içinde bulunan ve
açık olarak "yunus" adı ile anılan diğer türler, nehir yunusları
(Platanistoidea) üst familyası içindeki dört familyada birer tür
olarak sınıflanan Amazon nehir yunusu, Ganj ve İndus nehir
yunusu, La Plata yunusu ve Çin nehir yunusudur.
SıNıFLAMA

Takım : Cetacea - Balinalar
Alt takım : Odontoceti - Dişli balinalar
Familya : Delphinidae - Yunusgiller
Cins : Cephalorhynchus
Tür : Cephalorhynchus commersonii - Alaca yunus
Tür : Cephalorhynchus eutropia - Şili yunusu
Tür : Cephalorhynchus heavisidii - Benguela yunusu
Tür : Cephalorhynchus hectori - Beyaz başlı yunus
•Cins : Cephalorhynchus
•Tür : Cephalorhynchus commersonii Alaca yunus
•Tür : Cephalorhynchus eutropia Şili yunusu
•Tür : Cephalorhynchus heavisidii Benguela yunusu
•Tür : Cephalorhynchus hectori Beyaz başlı yunus
•Cins : Tursiops
•Tür : Tursiops aduncus Hint-Pasifik şişe burunlu yunusu
•Tür : Tursiops truncatus Şişe burunlu yunus, afalina
•Cins : Grampus
•Tür : Grampus griseus Boz yunus
•Cins : Lagenodelphis
•Tür : Lagenodelphis hosei Sarawak yunusu
•Cins : Lagenorhynchus
•Tür : Lagenorhynchus acutus
- Atlantik beyaz yanlı yunusu
•Tür : Lagenorhynchus albirostris
- Beyaz burunlu yunus
•Tür : Lagenorhynchus australis
- Siyah çeneli yunus
•Tür : Lagenorhynchus cruciger
- Kum saati yunusu
•Tür : Lagenorhynchus obliquidens
- Pasifik beyaz yanlı yunusu
•Tür : Lagenorhynchus obscurus
- Gölgeli yunus
•Cins : Lissodelphis
•Tür : Lissodelphis borealis
•Tür : Lissodelphis peronii
•Cins : Sotalia
•Tür : Sotalia fluviatilis Haliç yunusu
•Cins : Orcaella
•Tür : Orcaella brevirostris Irrawaddy yunusu
Tür : Orcaella heinsohni Avustralya küçük
yüzgeçli yunusu
•Cins : Steno
•Tür : Steno bredanensis Pürüzlü dişli yunus
•Cins : Sousa
•Tür : Sousa chinensis Pasifik kambur yunusu
•Tür : Sousa plumbea Hint kambur yunusu
•Tür : Sousa teuszii Atlantik kambur yunusu
•Cins : Stenella
•Tür : Stenella attenuata Pantropik benekli yunusu
•Tür : Stenella clymene Atlantik dönücü yunusu
•Tür : Stenella coeruleoalba Çizgili yunus
•Tür : Stenella frontalis Atlantik benekli yunusu
•Tür : Stenella longirostris Dönücü yunus
•Üst familya : Platanistoidea - Nehir yunusları
•Familya : Iniidae
•Cins : Inia
•Tür : Inia geoffrensis - Amazon nehir yunusu
•Alt tür : Inia geoffrensis boliviensis
•Alt tür : Inia geoffrensis geoffrensis
•Alt tür : Inia geoffrensis humboldtiana
•Familya : Lipotidae
•Cins : Lipotes
•Tür : Lipotes vexillifer - Yangtze nehir yunusu
•Familya : Platanistidae
•Cins : Platanista
•Tür : Platanista gangetica
-Ganj ve İndus nehir yunusu
•Alt tür : Platanista gangetica gangetica
- Ganj nehir yunusu
•Alt tür : Platanista gangetica minor
- İndus nehir yunusu
•Familya : Pontoporiidae
•Cins : Pontoporia
•Tür : Pontoporia blainvillei - La Plata yunusu
Yakın tarihli moleküler çözümlemeler, henüz aksi kabul ediliyor olsa da
yunusgillere dahil çeşitli cinslerin tek soylu olmadığını göstermiştir.
Dolayısıyla, başta Stenella ve Lagenorhynchus cinsleri için geçerli bu
durum nedeniyle, yunusgiller familyasının sınıflamasında ileriki yıllarda
önemli değişiklikler olabileceği söylenmektedir.
YUNUSLARIN ÖMRÜ,YAŞAMLARI,ÜREMELERİ VE
BESLENMELERİ
Yunusların yapıları, sucul yaşama uyum sağlayarak vücudun balık
şeklini almasına neden olmuş ve yunuslar diğer memelilerden
oldukça uzaklaşmışlardır. Yunuslar MÖ 400 yıllarında ilk kez
Aristoteles tarafından balık olarak tanımlanmışlar ve bu yanılgı
onların kedi, koyun ya da inek gibi bir memeli olduğu
anlaşılıncaya kadar sürmüş.
Yunuslar tıpkı balinalar, foklar, morslar, deniz aslanları gibi birer
deniz memelisidir. Balinalarla da yakın akrabalar ve bu yakın
akrabalarıyla birlikte memelilerin Cetacea (Balinalar + Yunuslar)
takımında yer almaktadırlar. Bu takıma ait olan ve gerçek
yunuslar olarak bilinen Delphinidae familyasına ait birçok yunus
türü vardır. Ama hemen tüm denizlerde yaşayan ve Türkiye
denizlerinde de en yaygın olan tür, Delphinus delphis tir. Bu türe
"Tırtak" adı da verilir.


Yunuslar deniz memelisi oldukları için karasal memelilerden
pek çok farklılıklar gösterirler.
Örneğin üyeleri çok farklılaşmış. Ön üyelerinde üst ve ön kol
körelmiştir. Yani göğüslerindeki yüzgeçleri, aslında
yunusların elleri ve bu yüzgeçlerdeki 5 ışın da parmaklarıdır.
Arka üyeleriyse kalça kemeri dışında tümüyle körelmiştir.
Derileri diğer pek çok memeliden farklı olarak kılsız ve
pürüzsüzdür. Bunun yerine ısı yalıtımını sağlamak için
derilerinin altında kalın bir yağ tabakası görülmektedir.



Yine diğer memelilerden farklı olarak gözleri vücutlarına
oranla çok küçüktür.
Kulak açıklığı gözlerle göğüs yüzgeci arasında bulunur ve
kulak kepçeleri yoktur; ancak, işitme duyuları gelişmiştir.
Yönlerini ultrasonik dalgaların yansımasıyla bulurlar. Tek bir
burun delikleri vardır ve bu da başlarının üzerinde bulunur.
Tıpkı balinalar gibi soluk verirken bu deliklerden su
fışkırtırlar. Yavrularını suyun içinde doğurur ve suyun içinde
emzirirler.
Karasal memelilerden farklı olarak yunuslarda ter atmayı
sağlayacak ter bezleri ya da su kuşları ve kemikli balıklarda
görülen tuz bezleri yoktur.
Besin ve suyla vücuda giren fazla tuz yalnızca böbreklerle
dışarı atılabilir. Bu nedenle böbrekleri karasal memelilere
göre daha büyük ve gelişmiştir.

Tırtaklar diğer yunus türlerine göre küçük boylulardır ve
uzunlukları yaklaşık 1,7-2,6 m.; ağırlıkları 70-135 kg.
arasındadır.

Çeneleri, öne doğru kuşların gagasına benzer şekilde
uzamış ve herbir çenede konik yapıda 80-120 küçük dişçik
vardır. Dışarıdan belirgin bir boyun kısımları yoktur. Sırt
kısımları genellikle koyu siyah, kahverengi ya da gri; karın
kısmı beyazdır. Gözlerinin çevresi açık renkli. Yan
taraflarında gözden kuyruğa kadar uzanan sarımsı
kahverengi şeklinde bir desen vardır. Sırtlarında bağ
dokudan oluşmuş sırt yüzgeçleri de büyük ve belirgindir.
Yüzey ısısı 10 0C'nin üzerinde olan suları tercih ederler ve
bu nedenle özellikle tropik ve subtropik denizlerde
yaygındırlar.


Çok hareketli olan yunuslar, memeliler içinde en iyi yüzen ve
dalan hayvanlar.
Yüzmelerinde en etkili yapıları da kuyruk yüzgeçleri. Kuyruk
yüzgeçleri balıkların tersine, yatay konumlu ve bu
yüzgeçlerini seri bir biçimde aşağı-yukarı hareket ettirerek
hızlı yüzebiliyorlar. Yüzerken hızları saatte 35 km'ye ulaşıyor.
Çok sosyal hayvanlar oldukları için genellikle 10-500
bireyden oluşan gruplar halinde eşgüdümlü olarak
yüzüyorlar. Bunun yanısıra 2000'den daha fazla bireye
sahip gruplar da görülebiliyor.


Küçük balıklar ve mürekkepbalığı gibi küçük omurgasızlar,
en severek yedikleri besinlerdir. Yüzeye yakın yaşarlar,
ancak bunun yanında 300 m kadar derine dalabilirler.
Yalnızca üreme zamanında eş tutuyorlar. Bunun dışındaki
zamanlardaysa ayrılar.
Çiftleşme dönemleri genellikle ilkbahar ve sonbahar
aylarıdır. Eş yunuslar yüzerken yanyana geliyorlar ve
kuyruklarını birbirlerine yaklaştırarak çiftleşirler. Gebelikleri
10-12 ay kadar sürer ve genellikle 1 ya da 2 yavru
doğururlar. Doğan yavrular hemen yüzmeye başlar ve
annelerini izlerler. 19 ay kadar süt emen yavru yunus 1516 ay sonra da erginleşir. Memeler karında, eşey açıklığı
bölgesinde yer alır. Sütleri yağ, protein ve vitamin
bakımından oldukça zengin olduğu için yavrular çok hızlı
gelişirler. Yaşam süreleri 30 yıl kadardır.

Yunuslar özellikle Japonya, Güney Amerika ve Azorlar'da
balıkçıların hedefidir. Bunun yanısıra Pasifik, Akdeniz, Batı
Afrika ve Yeni Zelanda denizlerinde ağlara takılarak
yanlışlıkla avlanabiliyorlar.
Türkiye denizlerinde de çok bulunan bu türe ait hayvanların
sayısı, özellikle Karadeniz'de bir dönem çok fazla avlanma
nedeniyle azalmıştır. 1971 yılında Türkiye'de 88.000 kadar
yunusun öldürülmüştür. Bu nedenle, sayılarının giderek
azaldığı bilinen bu sevimli memelilerin avlanmalarının kesin
olarak önlenmesi ve mevcut populasyonların
yoğunluklarının sürekli denetlenmesi önerilmektedir.
YUNUSLARıN ILGINÇ ÖZELLIKLERI

Yunusların ses dalgaları ile kurdukları iletişim, bilim ve teknik
dünyasında çığır açmıştır. Yunuslar başlarının önündeki özel bir
organdan saniyede 200.000 titreşimli ses dalgaları yollarlar. Bu
titreşimlerle sadece yollarındaki engelleri hissetmekle kalmaz
aynı zamanda, yankının özelliklerinden cismin yönünü,
uzaklığını, hızını, büyüklüğünü ve şeklini de ayrıntılarıyla
hesaplayabilirler.


Yunusların bir diğer ilginç özellikleri ; beyinlerinin
yarısıyla uyumalarını sağlayan bir yöntem geliştirmiş olmalarıdır.
Yunuslar 'uyanık kalarak uyumak' için beyinlerinin yarısını
kapatırlar, beynin diğer yarısı, nefes almak gibi hayati işlevlerin
denetimini sağlarlar. Beynin yarısının uyuduğu sırada
metabolizmanın yavaşladığı ve yunusların neredeyse hiç hareket
etmedikleri belirlenmiştir. Bu durumda, yunusların bir
yüzgeçlerinin su yüzünde olması nedeniyle suyu
dalgalandırdıkları ve böylece fark edilebildikleri kaydedilmiştir.
Yunusların, beyinlerinin iki kısmını dönüşümlü olarak harekete
geçirdikleri ve her seferinde diğer gözlerini kaparlar. Tek taraflı
uyumanın laboratuarlardaki testlerde de kanıtlanabildiği, bilim
adamlarının beynin 'uyuyan' kısmında yavaş beyin dalgaları,
'uyanık' kısımda ise hızlı beyin dalgaları saptadıkları, 20 dakika
sonra da bu tablonun tersine döndüğü ve yunusların günde 8
saat bu şekilde uyudukları tespit edilmiştir.

Yunuslar çok karmaşık neokortekse (beyinde problem çözme,
farkındalık vb. zekâ belirtileri ile ilgili bir birim) sahiplerdir.

Araştırmacılar yunuslarda Von Economo sinir hücreleri denilen
hücreler de bulmuşlardır. Bu hücreler insan ve maymunlarda
duygular ve sosyal algılamalar ile bağlantısı olduğu bilinen
hücre gruplarıdır. Yunuslar aynada kendilerini tanıyabiliyorlar.
İnsanların sergilediği farklı mimiksel anlatımları
anlayabiliyorlar. Ya da özel su altı klavyesindeki tuşlara
basarak oyuncak istemeyi öğrenebiliyorlar. Öğrenme biçimleri
tıpkı küçük çocuklarda gördüğümüz biçimlere benzemektedir.


Ve geldik yunusların en mutluluk verici özelliklerine…
Yunuslarla yüzmek; mutluluk ve insan beyninde rahatlama,
huzur sağlamakta, bağışıklık sistemini güçlendirmekte,
farkındalığı, dikkati ve kendini kontrolü ilerletmekte ve bireyin
sınırlarını ve kendine güvenini hissettirmektedir. Bu özellik
daha eski yıllardan beri bilinmekle birlikte ilk olarak 80’li
yıllarda Down sendromlu bir çocukla Dr. Nathonsan’ın yaptığı
bir çalışmada dikkati çekti. Çocuğun davranışlarında
farklılıklar ortaya çıktı ve araştırmalar devam etmiştir.