Cezalar, Dışlamalar, Cadılar_pdf

E T KİNLİK
6
CEZALAR, DIŞLAMALAR, CADILAR…
K a yn a k 1 :
DKIH II-uygarliklar tarihi.indd 81
Z M
L İ
A
D
O
E
F
:
I
S
A
P
U
Enkizisyon sonraki yıllarda, hem kilise içinden
hem de dışından ağır eleştirilere uğramıştır ama
gerçekte olan uygulamalar, o dönemin sivil mahkemelerinden ilke, kural ve pratik açısından hiç
de farklı veya daha acımasız değildi. Bu bakımdan
bütün Ortaçağ ve Rönesans aynı kusurları paylaşıyordu. Yalnız Katolikler değil Protestanlar ve başka
birçok dinsel grup da, din birliğini sağlamak için,
zora başvurmuştur.
81
A Ç
Ğ
Bu kurum, ilerideki yıllarda bütün bu işlevlerini yitirdi, kilise düzenini korumaya çalışan olağan
bir kuruma dönüştü. 1965’te kurulun adı da “İnanç
Öğretisi Kutsal Kurulu” şeklinde değiştirilmiştir.
A
Ortaçağ’da, Enkizisyon’un en ünlü kurbanı
Jeanne d’Arc’dır. 17. yüzyılda ki en çok ses getiren kararı ise; Kopernik Sistemi’nin ve Galilei’nin
mahkûm edilmesi olmuştur.
R
Ortaçağda Enkizisyon tutanakları kaybolduğu
için uygulanan cezalar konusunda ancak dağınık
birkaç istatistik vardır. İlk dönemlerde pek çok insanın, bazen yüzlerce kişinin direğe bağlanarak
yakıldığı söylenir.
A V
Yargılama yöntemi çok ayrıntılıydı. Genellikle
sanığa; itirafta bulunmak, günah çıkarmak için
belli bir süre tanınırdı. Bu yolu seçmeyen sanık,
enkizitörün karşısına sorguya çıkarılırdı. 13.yüzyıl
sonlarına değin suçlayıcı tanıkların kimliği gizli tutulduğu için sanığın kendini savunması çok zordu.
Başlangıçta sorgu esnasında işkence yöntemi uygulanmadığı halde, Kutsal Roma Germen İmparatorluğu’nda Roma Hukuku’nun yeniden yürürlüğe
sokulması ile eski Yunan ve Roma’da olağan yargılama yöntemi olan “işkence”, 1252’de Papa IV.
Innocentinus’un izniyle Enkizisyon’a girdi. Suçlu
bulunanlar sivil makamlara teslim ediliyor ve eğer
ceza ölümse bunu ancak sivil makamlar uyguluyordu.
R T
Ortaçağ başlarında Katolik Kilisesi’nin gücünü
pekiştirmesinden sonra heretiklere toplum düşmanı gözüyle bakılmaya başlandı. Heretik akımlar
güçlenip devletin varlığını tehdit eder bir duruma
geldiğinde, Kilise bir yandan aforoz uygulamalarına girişirken, bir yandan da Kutsal Roma Germen
İmparatorluğu, resmi kovuşturmalar başlatmıştı.
Böylece ortaya çıkan Enkizisyon Kurumu’nun ilk
biçiminde yerel piskoposun yetkisi altındaki kilise
yargılamasından geçtikten sonra nedamet getirmeyen ya da kefaret ödemeye yanaşmayan heretikler
ile tövbe ettikten sonra tekrar suç işleyenler, cezalandırılmak üzere sivil makamlara teslim ediliyorlardı. Ama sonuçta heretiklerle uğraşmak tek
tek piskoposların gücünü aştı ve sonunda Papalık
her bölgeye temsilciler göndermeye başladı. 1215
yılında toplanan IV. Lateran Konsili, ülkelerini
heretik akımlardan temizlemeyen hükümdarları tahtan indirip, topraklarına el koymakla tehdit
edince, Avrupa kralları din suçları için ölüm cezasını da öngören hükümler benimsedi. 1231 yılında
Enkizisyon, Papalığa bağlı olacak bir şekilde kurumlaştı. Enkizisyonun görev alanı, vaftiz edilmiş
Hristiyanların; belirli bir kilise öğretisini, başkalarının önünde bilerek ve ısrarla inkâr etmelerinden
doğan suçlarla sınırlıydı. Yahudiler, Müslümanlar
ve putperestler ancak Hıristiyanları heretik sayılan
inançlara yöneltmekle suçlanırlarsa Enkizisyonun
karşısına çıkarılıyorlardı. Şeytana tapma, zina ve
akrabayla cinsel ilişki gibi suçlar da zamanla Enkizisyonun görev alanına girdi.
O
Bir Ortaçağ Kurumu:
Enkizisyon (Engizisyon)
Enkizisyonu kısaca, Katolik Kilisesi’nde heretik
(egemen olan dine veya inanışa göre; sapkın, kâfir
dinsel öğretiler) akımlar ile simya, büyücülük ve
cadılık gibi etkinliklere karşı mücadele amacıyla
oluşturulmuş, Ortaçağ’da ve Yeniçağ’ın başlarında
büyük güç kazanmış, “papalığa bağlı yargı kurumu” olarak kısaca tanımlayabiliriz. Sözcük, Latince “inquiro” yani araştırmak, soruşturmak kökünden türetilmiştir. “Enkizitörlerin” yani Enkizisyon
görevlisi olan sorgucuların görevi ise herhangi bir
şikâyet beklemeksizin heretikleri ve başka din suçlularını araştırıp, bulmaktı.
(“Enkizisyon,” AnaBritannica Genel Kültür Ansiklopedisi, C.1,
s. 198-199’dan kısaltılarak alınmıştır.)
03.11.2014 13:05:35
U Y G A R L I K L A R
T A R İ H İ - I I
D İ L A R A
K A H Y A O Ğ L U
K a yn a k 2 :
82
Goya’nın tablosu
İspanyol sanatçı Goya’nın (1746-1828) bu tablosunda bir Engizisyon mahkemesi betimlenmektedir (The Tribunal). Uzun sivri külahla oturmakta olanlar sapkınlıkla suçlanan kişilerdir. Goya
da Engiziyon mahkemesi tarafından suçlanmıştı.
Goya, tanık olduğu şiddet ve acıları, belgesel bir
gerçeçilikle değil, doğrulukları konusunda hiç kuşku bırakmayan dramatik kompozisyonlar halinde,
en acımasız ayrıntılarıyla betimlemiştir.
K a yn a k 3 :
“Cadılık: Kadının Tarihte
Görüldüğü An…”
1484’te iki Dominiken rahip, Heinrich Kraemer
ile Johann Sprenger, Papa VIII. Innocentus’dan,
Almanya’da cadılığın kökünü kazımak için izin
aldı; Innocentus’a göre, her köyde “kendisini
şeytana teslim etmiş”, “büyücülükle ve karanlık
işlerle uğraşan”, hayvanlara, tahıla zarar veren,
erkeklerin belini bağlayan kişiler vardı. Alman
köylerinde “araştırma” yapan bu iki rahibin bulguları Papalık fermanıyla onaylanınca, diğer rahip
kardeşlerini de uyarmak ve bilgilendirmek amacıyla 1486’da Malleus Maleficarum’u (Cadıların
Kafasına İndirilen Balyoz) yayımladılar. Yerel cadı
avlarında ortaya çıkmış olan halk inançlarının bir
sentezi olan bu yapıt, bütün Hristiyanlık dünyasında “demonoloji” [cin, iblis, kötü ruh üzerine çalışmalar] konusundaki en yetkili başvuru kaynağı
oldu. Otoritesi, sonraki üç yüz yılda, Avrupa’daki
“cadı çılgınlığı” boyunca neredeyse hiç tartışmasız
sürdü.
DKIH II-uygarliklar tarihi.indd 82
…Yazarlara göre cadılara inanmak bir inanç
sorunudur, inanmamak, başlı başına bir dinsel
sapkınlık anlamına gelir. Ayrıca, cadıların kadın
olduğu (olması gerektiği) apaçıktır: “Çok kadının
olduğu yerde çok cadı olur.” Erkekleler, tıpkı İsa
gibi, Şeytan’ın iğvasına kapılmamayı başarabilirler, ama kadınlar “hem bedenen, hem de zihnen
daha zayıf oldukları için” kolayca Şeytan’a yenik
düşerler… Kadınlar, meşru olarak sahip olmadıkları iktidarı ve gücü, Şeytan’la işbirliği yaparak
elde etmeye çalışmaktadırlar!…
Cadı çılgınlığını Katolik rahipler başlatmıştı
ama onların Protestan meslektaşları tarafından
devralındı ve daha genişletildi. Karşı Reformasyon
döneminde ise yeni boyutlar kazandı.
(Berktay, Fatmagül, Tarihin Cinsiyeti, Metis Yayınları, 2003, s.
218-219’dan kısaltılarak alınmıştır.)
03.11.2014 13:05:36
3b. “Cadıların Kafasına
İndirilen Balyoz”
3c. Baden’de üç cadının yakılmasının
tasviri; İsviçre (1585), Johann Jakob
Wick’in eseri
A
L İ
3a. Anabaptist Anneken Hendriks’in
sapkınlık gerekçesiyle yakılışı; Hollanda,
Kasım 1571
Z M
K a yn a k 3 a , B , C :
…Fransisken Berthold de Regensburg, XIII.
yüzyılda, tüm “dünya zümreleri”ni “Mesih’in ailesi” sayar, “Şeytan’ın ailesi”ni oluşturan Yahudiler,
hokkabazlar ve gezginler bunun dışındadır…
DKIH II-uygarliklar tarihi.indd 83
Cadıların da tıpkı sapkınlar gibi devlete karşı
suç işlediklerini, Hristiyan düzenini bozduğunu
kabul eden papalar, onların baş düşmanıdır. III.
Frederick [Alman İmparatoru] …cadıları takibe
alır. Duka Jacobo Tiepolo, cadılara karşı 1232’de
bir yasa çıkarır. Cadılara karşı en büyük savaşımı
veren ve düşmanlarını cadılıkla suçlayan Philippe le Bel [Fransa kralı] olmuştur. Hükümranlığı
döneminde … her türlü ağır suçla rastgele suçlama yöntemi ortaya çıkmıştır… Philippe le Bel’in
O
E
F
:
I
S
A
P
U
R
A V
Ğ
A
A Ç
….
R T
XI. yüzyıl sonlarından itibaren Yahudi karşıtlığı büyür, XIII. yüzyılda Yahudi düşmanlığına dönüşür. I. Haçlı Seferi ile zulüm ikiye katlanır. Sakson Yıllıkları, Worms ve Mayence’de olanları şöyle
kaydeder” … Putperestlerden ve Yahudilerden Mesih’in öcünü aldıklarını sanıyorlardı. Bu nedenle
Mayence kentinde kadın çocuk demeden dokuz
yüz Yahudi’yi öldürdüler… Kentten arabalarla götürülen ceset yığınlarını görmek içler acısıydı” …
Yahudiler bu gelişmelerin sonucu olan toplumsal
sistemlere -vassallık ve komünler- giremez. Bir
Yahudi’ye bağlılık sözü verilemez, bir Yahudi ile
and içilemez. Böylelikle Yahudiler yavaş yavaş,
-ticaret dahil - kimi mesleklerden dışlandıkları
gibi toprak mülkiyetinden ve hatta ayrıcalığından
dışlanır. Onlar için geriye, ticaretin ve tefeciliğin
az görülen ya da gayri meşru yolları kalır.
O
Dışlananlar, paryalar
Sapkınlıklar Kilise ve feodal düzen için tehlikeliydi. Sonuçta sapkınlar yakalanarak XII. ve
XIII. yüzyıllarda Kilise’nin etkisiyle giderek sınırları daha iyi belirlenen dışlanma alanlarına atıldı.
Engizisyon kurulduğunda, kilise hukukçularının
etkisiyle sapkınlık; krala karşı işlenmiş” bir suç,
“Kilise’nin kamusal yararına,” “Hıristiyan toplumunun düzenine” bir saldırı olarak tanımlanmıştır. Sapkınlarla birlikte, Yahudiler (1215’te
Latran’da yapılan IV. Konsil, onlara göğüslerine
ayırıcı bir özellik olarak sarı işaret takma zorunluluğu getirir) ve cüzamlılar (1179’daki III. Latran
Konsilinden sonra cüzamlıların konduğu yerlerin
sayısı artar) kara listeye alınan, kapatılan, sıkıştırılan kesimi oluşturur… Erken Ortaçağ, suçlu
mesleklerin sayısını arttırmıştı. Barbarlaşma atalara özgü tabuların yeniden ortaya çıkmasını sağlamıştı. Bu tabuları şöyle sıralayabiliriz: kasaplar,
cellatlar, cerrahlar ve hatta askerlere karşı kan tabusu; tokaçlamacılar, boyacılar, aşçılar, çamaşırcılara karşı kirlilik, pislik tabusu; para tabusu. …
[Germenlerin küçümsediği] ve zaten Ruhbanlara
yasaklanmış olan utanç yüklü bu işleri yapmak
sonuçta laiklere düşmektedir.
D
K a yn a k 4 :
83
03.11.2014 13:05:37
babasına layık oğlu V. Philippe, tüm Fransa’da
cüzamlılara karşı soruşturmalar açtırmış, işkence
yoluyla alınan ifadelerden sonra pek çoğu yakılmıştır. …
D İ L A R A
K A H Y A O Ğ L U
Hastalar özellikle sakatlar ve özürlüler de
dışlananlar arasındadır. Hastalık ve sakatlığı günahın dış görüntüsü olarak kabul edildiği bu dünyada bunlara yakalananlar Tanrının, dolayasıyla
insanların lanetlediği çaresizlerdir. …
Ortaçağ toplumunda asıl dışlanan yabancıdır.
… Yabancı, bağlılık andı içmemiş, kul olmayan,
itaat yemini etmemiş, feodal toplum için “ahlaktan yoksun” biridir.
….
Ortaçağ toplumu bağlayamadığı ya da kapatamadığı insanları sokağa bırakıyordu. Hacılara ve
tacirlere karışan hastalar ve gezginler tek başlarına, gruplar hainde ya da kafileler halinde yollara
düşüyorlardı. İçlerinden en sağlıklıları ve en kızgınları ormanlarda pusu kuran haydut sürülerinin
büyümesini sağlıyordu.
(Le Goff, Jacques, Ortaçağ Batı Uygarlığı, Dokuz Eylül
Yayınları, 2003, s. 252-258’den kısaltılarak alınmıştır.)
Not: Yazar adı geçen kitapta dışlananlar için “parya”
sözcüğünü kullanmaktadır.
ÇALIŞMA SORUSU
Önce aşağıdaki çizelgeyi tamamlayın daha sonra da böyle bir dünyanın ortaya
çıkmasında hangi nedenlerin rol oynamış olabileceğini düşünün, tartışın ve
örneklerle desteklenen bir yazı yazınız.
Bunun için Feodalizm bölümünde yer alan tüm kaynaklar size belli ölçüde yol gösterecektir.
Daha fazlası için araştırma yapınız…
............................................................................................................................................................................
U Y G A R L I K L A R
T A R İ H İ - I I
.................................................................................................................................................................................
84
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.........................................
DKIH II-uygarliklar tarihi.indd 84
03.11.2014 13:05:37
1. METİN ve GÖRSEL ÇÖZÜMLEME
Aşağıdaki çizelgede yer alan soruları cevaplayınız. Bunu için tüm kaynakları kullanmanız
gerekiyor.
Çalışma KONULARI
Kaynaklarda geçen
KİŞİ isimleri
Kim bunlar? Hakkındaki bilgiler? Kısaca
açıklayınız. Kaynaklarda yeterli bilgi yoksa
araştırınız.
Papa IV. Innocentinus
Jeanne d’Arc
Z M
Galilei
Goya
Kaynaklarda geçen kilit
kavramlar/terimler vb.
Kaynaklardan yararlanarak kendi
cümlelerinizle tanımlayınız. Kaynaklarda
yeterli bilgi yoksa araştırınız.
E
O
Parya
A
? Bir tane de siz bulun.
D
KİŞİ İSİMLERİ
L İ
Heinrich Kraemer
F
Cadı
I
:
Heretik
Anneken Hendriks
olayı, Kasım 1571.
Enkizisyonun görev
alanı zamanla
genişledi…
A
P
U
R
O
? Bir tane de siz bulun.
A V
Erken Ortaçağ, suçlu
mesleklerin sayısını
arttırmıştı.
Ğ
1215’te Latran’da
yapılan IV. Konsil…
A
OLGULAR ve
OLAYLAR
Kaynaklardan yararlanarak adı geçen olgu
veya olaylarla ilgili bilgi veriniz, örneklerle
ZENGİNLEŞTİRİNİZ. Kaynaklarda yeterli bilgi
yoksa araştırınız.
A Ç
Kaynaklarda geçen kilit
olgu ve olaylar
S
? Bir tane de siz bulun.
R T
KAVRAMLAR/
TERİMLER
KAYNAKLAR
85
“Enkizisyon,” AnaBritannica Genel Kültür Ansiklopedisi, C.1
Berktay, Fatmagül, Tarihin Cinsiyeti, Metis Yayınları, 2003
Le Goff, Jacques, Ortaçağ Batı Uygarlıkları, Dokuz Eylül Yayınları, 2003
DKIH II-uygarliklar tarihi.indd 85
03.11.2014 13:05:38