Eskişehir Porsuk (Turing Klöp)

Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (The Journal of Social and Cultural Studies)
Cilt/Volume: I, Sayı/Issue: 2, Yıl/Year: 2015, ss. 71-89
Eskişehir Porsuk (Turing Klöp) Oteli’nin Kurum Tarihi
Açısından İncelenmesi
An Analysis of Eskişehir Porsuk (Turing Klöp) Hotel with Regard to the
History of the Institution
Duygu Yetgin* - Aysel Yılmaz**
Öz
Kurtuluş Savaşı’nın ardından büyük kayıplar veren ve Cumhuriyet’in kurulması ile birlikte yaralarını sarmaya çalışan Eskişehir’e, pek çok sanayi yatırımı yapılmaya başlanmıştır. Bu yatırımlar beraberinde şehre gelen devlet
adamları, sanatçılar, iş adamları, eğitimciler gibi misafirlerin kalabileceği iyi
bir otel ihtiyacını gündeme getirmiştir. Porsuk Çayı üzerindeki adada kurulan Porsuk Oteli, gerek fiziksel özellikleri gerekse hizmet kalitesi ile o dönemin koşullarında bu ihtiyaca cevap verebilen tek otel olmuştur. Bu bağlamda Porsuk Oteli ve Otel’in kurum tarihi açısından araştırılması, Eskişehir’in
turizm tarihine katkısı bakımından önemlidir. Alanyazın incelendiğinde
Porsuk Oteli’ni konu alan akademik bir çalışmaya rastlanmamış olması,
araştırmanın özgün değerini ortaya koymaktadır. Bu araştırmanın amacı,
Cumhuriyet’in ilk yıllarında şehre kattığı değerle anılan Porsuk Oteli’nin
kurum tarihini inceleyerek şehrin turizm tarihine ışık tutmak ve Otel’in önemini vurgulamaktır. Birincil ve ikincil kaynaklardan yararlanılarak nitel bir
çalışma gerçekleştirilmiş ve bu bağlamda o dönemi hatırlayan kişilerle sözlü
tarih görüşmeleri yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Kurum tarihi, Sözlü tarih, Porsuk Oteli, Eskişehir.
Öğr. Gör., Anadolu Üniversitesi Turizm Fakültesi, Turizm Rehberliği Bölümü ([email protected])
**
Öğr. Gör., Anadolu Üniversitesi Turizm Fakültesi, Turizm Rehberliği Bölümü ([email protected])
*
Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 71
Duygu Yetgin - Aysel Yılmaz
Abstract
Having been destroyed in the Independence War and tried to dust themselves
off along with the Proclamation of the Republic, Eskişehir started to receive
numerous industrial investments. These investments brought up the need for
a suitable hotel to host the statesmen, artists, business men and academicians
visiting the city. Porsuk Hotel, which was built on an island over the Porsuk
River, became the only hotel to satisfy this need under the conditions of
that period both with its physical properties and service quality. In this
context, it is important to research Porsuk Hotel and its history in terms of
its contribution to tourism history of Eskişehir. The fact that no academic
studies were found regarding Porsuk Hotel when the literature is reviewed
reveals the genuineness of this study. The purpose of this study is to analyze
the institutional history of Porsuk Hotel, which is remembered by the value
it added to the city in the first years of the Republic, and to shed light on the
tourism history of the city and to emphasize the significance of this Hotel. A
qualitative study was performed by sing primary and secondary resources
and within this context, oral history interviews were conducted with the
people remembering that period.
Keywords: History of the Institution, Oral History, Porsuk Hotel, Eskisehir.
72 Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD)
Eskişehir Porsuk (Turing Klöp) Oteli’nin Kurum Tarihi Açısından İncelenmesi
Giriş
Milli Mücadele’nin kazanılmasında büyük payı olan Eskişehir,
Kurtuluş Savaşı’nın ardından maddi ve manevi pek çok kayıp
vermişti. Savaş sırasında ve sonrasında, ülkenin ulaşımının kavşak noktasında bulunmasının da etkisiyle, üzerine düşen görevi
fazlasıyla yerine getirmişti. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması
ile bu destek karşılıksız kalmamış ve devlet bu şehre pek çok yatırım yapmaya başlamıştı. Genelde sanayi alanında yapılan bu yatırımlar, şehre sosyal ve kültürel açılardan da canlılık kazandırmıştı. 1860 yılından bu yana gelen göçlerin yanı sıra sanayi işletmeleri
de şehrin büyümesine katkı sağlamış ve Eskişehir 1925 yılında il
olmuştu.1
Şehrin çehresi 1892 yılında Berlin-Bağdat Demiryolu’nun İstanbulEskişehir-Ankara hattının tamamlanması ile birlikte değişmeye
başlamıştı. Seyahatnamelerden edinilen bilgilere göre şehirde birkaç otel ve han bulunuyordu. Ancak, Kurtuluş Savaşı sonrasında
Yunan askerlerinin tüm şehri yakıp yıkarak terk etmesi nedeniyle2, bu otellerden daha sonra haber alınamamıştı. Cumhuriyet’in
kurulmasıyla birlikte şehirde Atatürk’ün de desteğiyle yapılan
yatırımlarla ekonomik açıdan bir gelişme yaşanmış, şehir hareketlenmeye başlamıştı. Bunun yanı sıra 1860’larda başlayan göç
dalgaları şehre pek çok göçmenin gelmesini ve gelen bu toplumların kaynaşmasıyla şehirdeki sosyal yaşamın da gelişmesini sağlamıştı. Tüm bu değişim ve gelişimlerle şehre çok sayıda yatırımcı,
sanatçı, edebiyatçı ve eğitimci gelmeye başlamış ve bu durumda
gelen misafirleri ağırlayacak iyi bir otele ihtiyaç doğmuştu.
1927 yılında bu amaçla Porsuk Çayı kıyısında Köprübaşı Caddesi üzerinde yeni bir otel inşa edilmeye başlanmıştı. 1930 yılında
“Büyük Porsuk Oteli” adıyla açılışı yapılan bu işletme, ilerleyen
yıllarda önemli ve kaliteli hizmetleri ile Eskişehir turizm tarihinde iz bırakmıştı. Savaş sonrası maddi ve manevi bakımdan topar1 Polat Safi, Kurtuluş ve Aydınlanma, Arşiv Belgeleriyle Eskişehir, Ankara: Başak
Matbaacılık, 2009, s./p. 107.
2 İhsan Güneş ve Kemal Yakut, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Eskişehir, Eskişehir:
Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2007, s./p. 237.
Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 73
Duygu Yetgin - Aysel Yılmaz
lanmaya çalışan bir şehirden beklenmeyecek kadar lüks sayılan
bir hizmet ve konfor sunmuştu. Şehre gelen devlet adamları, iş
adamları, yazarlar ve sanatçılar bu otelde ağırlanmıştı.
Porsuk Oteli bu nedenlerle, 1930’lu yıllarda hem Eskişehir turizmi hem de yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti adına büyük önem
taşımaktadır. Daha sonraki yıllarda farklı amaçlarla kullanılan
binanın, yeniden Porsuk Oteli olarak yaşatılmaya çalışılması da
bunu kanıtlar niteliktedir. Bu araştırmanın amacı, Cumhuriyet’in
ilk yıllarında şehre kattığı değerle anılan Porsuk Oteli’nin kurum
tarihini inceleyerek şehrin turizm tarihine ışık tutmak ve Otel’in
önemini vurgulamaktır. Birincil ve ikincil kaynaklardan yararlanılarak nitel bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda o dönemi hatırlayan kişilerle sözlü tarih görüşmeleri yapılmıştır. Elde
edilen verilerle kuruluşundaki adı olan Büyük Porsuk Oteli ile
Porsuk Turing Kulüp Otel arasındaki dönem ve binanın Eskişehir
Belediyesi’ne devrine kadar olan geçiş süreci kurum tarihi açısından incelenmeye çalışılmıştır. Şehre o dönemde büyük katkıları
olan bu otel ile ilgili akademik bir çalışmanın olmaması da araştırmanın özgün değerini ortaya koymaktadır.
İlerleyen bölümlerde detaylı olarak açıklanacağı üzere Porsuk
Oteli; farklı dönemlerde Büyük Porsuk Oteli, Porsuk Oteli ve Turing Kulübü, Porsuk Turing Klöp Otel adıyla da alanyazında yer
almıştır. Bu çalışmada anlam karmaşası yaratmamak adına bu
otelden Porsuk Oteli olarak söz edilmiştir.
Yöntem
Bu çalışmada, Cumhuriyet’in ilk yıllarında Eskişehir’in turizm tarihine katkı sağlamış olan Porsuk Oteli, kurum tarihi açısından
incelenmeye çalışılmıştır. Bir kurumun tarihinin araştırılması, o
kurumun tanıtılmasının yanı sıra kurumun işlevi ve sosyal, iktisadi, kültürel, askeri, siyasi açılardan toplumda bıraktığı etkinin
ortaya konulmasına katkı sağlamaktadır. Ayrıca kurum tarihleri
toplumun tarihlerini öğrenmesi, ilgi duyması, ulusal bilinç ve ortak kültürel değerlerin benimsenmesi bakımından da önemlidir.3
3 İzzet Öztoprak, Atatürk Orman Çiftliğinin Tarihi, Atatürk’ün 125. Doğum
Yıldönümü’ne Armağan, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2006.
74 Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD)
Eskişehir Porsuk (Turing Klöp) Oteli’nin Kurum Tarihi Açısından İncelenmesi
Kurum tarihi çalışmalarında birincil ve ikincil kaynaklara ulaşmak öncelikli amaçtır. Birincil kaynak olarak, kuruma ait belgeler,
raporlar, yıllık envanterler, varsa kuruma ait kuralları içeren kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge benzeri evrak, varsa kurumun resmi yayınları ve konuşma metinleri sayılmaktadır. Bunlara ek olarak kurumun kurucuları, sahipleri, yöneticileri, çalışanları, müşterileri ve bulunduğu yerin kanaat önderleri gibi kurum
hakkında bilgi sahibi olduğu düşünülen kişilerle yapılacak sözlü
tarih görüşmeleri de birincil kaynaklar olarak kabul edilmektedir.
Birincil kaynakların yanı sıra, üzerinde çalışma yapılan kurumla, kurumun bağlı bulunduğu sektörle, ülkenin incelenecek dönemdeki siyasi, ekonomik, toplumsal tarihi ile ilgili yazılmış olan
kitaplar, makaleler ve benzeri yayınlar, ayrıca gazeteler, dergiler
gibi süreli yayınlar ikincil kaynaklar olarak kullanılmaktadır.4
Bu araştırmanın hazırlanma aşamasında, birincil ve ikincil kaynaklardan yararlanılarak nitel bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Yıldırım ve Şimşek5 nitel araştırmayı; “gözlem, görüşme ve doküman
analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve
olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği araştırma” olarak tanımlamaktadır. Bu çalışmada birincil kaynak olarak sözlü tarih görüşmeleri, kuruma ait belgeler, raporlar, fotoğraflar; ikincil kaynak olarak
ise 1930-1940 yılları arasında Eskişehir turizminin siyasi, ekonomik, toplumsal tarihi ile ilgili yazılmış olan kitaplar, makaleler
ve benzeri yayınlar, gazetelerdeki yazılar, ilanlar, ansiklopediler
ve bu otelde konaklamış olup anılarında buradan bahseden kişilerin yazdığı kitap bölümleri de kullanılmıştır. Porsuk Oteli’nin
hizmet verdiği dönemler itibariyle o döneme tanıklık etmiş çok
sayıda kişiye ve özellikle otelin hayatta olan müşterilerine ulaşılamamış, ancak bu dönemi hatırlayan ve şehrin kanaat önderleri
sayılan kişilerle sözlü tarih görüşmeleri yapılmıştır. Bu bağlamda
4 Gürkan Tekin, “Kurum Tarihi Yazımıyla İlgili Sorunlar”, Ankara Üniversitesi
Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S: 42, Kasım 2008, s./pp.
331-340.
5 Ali Yıldırım ve Hasan Şimşek, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (9.
Baskı), Ankara Seçkin Yayınevi, 2013.
Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 75
Duygu Yetgin - Aysel Yılmaz
Eskişehir Büyükşehir Belediye Başkanı Prof. Dr. Yılmaz Büyükerşen ile görüşülmüş ve eski Porsuk Oteli ile Büyükşehir Belediyesi tarafından yürütülen yeni Porsuk Oteli Projesi hakkında bilgi
edinilmiştir. Bunun yanı sıra Tepebaşı Belediye Başkanı Dt. Ahmet Ataç, Anadolu Üniversitesi öğretim üyelerinden Yard. Doç
Zeynep Kedik Ertuğrul, Emek Otel’in kurucusu ve sahibi Yüksek
Mühendis Muzaffer Kozanlıoğlu, İki Eylül Gazetesi yazarı Semih
Esen ile yüz yüze sözlü tarih görüşmesi gerçekleştirilmiştir. Eskişehir Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’nden
Hülya Çopuroğlu, İstanbul Türkiye Turing ve Otomobil Kulübü
Envanter ve Kütüphane Müdürü Tülay Taşdemir ile de görüşülerek bilgi alınmıştır. Görüşmeler yazarlar tarafından deşifre edilerek metin haline getirilmiştir. Bu şekilde elde edilen veriler derlenerek Porsuk Oteli’nin kuruluşundan Porsuk Turing Kulüp Otel
oluşuna ve binanın Eskişehir Belediyesi’ne devredilmesine kadar
olan geçiş süreci kurum tarihi açısından incelenmeye çalışılmıştır.
Porsuk Oteli’nin Kuruluş Dönemi
Eskişehir, Kurtuluş Savaşında çok önemli roller üstlenmiş ve
önemli meydan savaşlarına sahne olmuştur. Kurtuluş Savaşı bitiminde ise Yunanlar geri çekilirken tüm şehri yakıp yıkmışlar, şehre büyük zarar vermişlerdir.6 1892 yılında demiryollarının sosyal,
kültürel ve ekonomik açıdan canlandırmaya başladığı şehir, işgal
sonrası tekrar eski haline dönmüş, neredeyse yok olma aşamasına
gelmiştir.
Mustafa Kemal, halkın Milli Mücadele’deki gayreti ve şehrin ülke
ulaşımının kavşak noktasında bulunması nedeniyle Eskişehir’in
kalkınmasına ayrı bir önem vermiştir. 1860’larda başlayan göç
dalgasının etkisi Cumhuriyet’in ilk yıllarında da devam etmiş
şehrin sosyal yapısında değişimler yaşanmıştır. Değişik toplumlardan gelen göçmenler, kendi kültürlerini de beraberinde
getirmiş ve bu kaynaşma yeni bir toplumu doğurmuştur. Göçmenlerin Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren Atatürk’ün de
desteğiyle yaptıkları ekonomik girişimler, şehri genç Türkiye
6 Güneş ve Yakut, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Eskişehir, s./p. 237.
76 Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD)
Eskişehir Porsuk (Turing Klöp) Oteli’nin Kurum Tarihi Açısından İncelenmesi
Cumhuriyeti’ne güç veren belli başlı kentlerden biri haline getirmiştir.7 Bu bağlamda şehirde sanayileşme artmış ve yeni fabrikalar açılmaya başlamıştır. Şehre yapılan ekonomik yatırımlar, diğer
şehirlerden ticari, sanatsal, sağlık, eğitim gibi başka amaçlarla gelen misafir sayısını arttırmış ve Kurtuluş Savaşı öncesindeki gibi
turizm hareketlerinin yeniden başlamasını da sağlamıştır. Yaşanan bu ekonomik ve sosyal canlanmalar, beraberinde şehirde konaklayacak iyi bir otel ihtiyacını gündeme getirmiştir.
Gelişme çabalarındaki şehirde, 1936 yılında Belediyeler Kongresine ait raporda belirtildiği üzere dokuz otel, iki pansiyon ve 30 han
bulunmaktadır. Bu oteller içinde şehre gelen önemli konukları
ağırlayabilecek her türlü konfora sahip tek otel olarak Belediye’ye
ait Porsuk Oteli gösterilmektedir.8 Atatürk’ün Cumhuriyet’in ilanından on yıl sonra yaptığı Eskişehir ziyaretine dair (5 Ocak 1933
tarihli ve 142 numaralı) tezkerede9 Eskişehir Valisi Hakkı Bey’in,
Cumhurbaşkanı Atatürk’ün kaloriferli ve konforlu olan Porsuk
Oteli’nde kalmasını uygun gördüğü belirtilmektedir. Bunun üzerine Atatürk, 16 Ocak 1933 tarihinde sabah Eskişehir’e ulaşmış ancak İktisadi Tetkik Seyahatlerine Eskişehir’de başladığı için konaklamaya zaman bulamamıştır.
Porsuk Oteli’nin Açılışı
Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Eskişehir Kültür Varlıklarını
Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’nün 22 Kasım 2011 tarihli sunuş raporunda, Porsuk Oteli’nin 1925 yılında temelinin atıldığı
yer almaktadır. Otelin açılış tarihinin, ilerleyen sayfalarda yer verilen tiyatro ve sinema sanatçısı Vasfi Rıza Zobu’nun günlüğünden10, 13 Nisan 1930 olduğu anlaşılmaktadır. Bu tarihin doğrulu7 Nazmi Kozak, Dünden Bugüne Eskişehir’deki 14 İşletmenin Öyküsü, Eskişehir:
Eskişehir Tepebaşı Belediyesi, 2013, s./p. 8.
8 Hatice Günseli Demirkol, “Eskişehir Porsuk Otellerinden Bir Seçki Porsuk Otelinin Manidar Hüviyeti”, EskiYeni Eskişehir Valiliği Aylık Şehir Kültürü Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 46, Aralık 2012, s./pp. 18-24.
9 Polat Safi, Kurtuluş ve Aydınlanma, Arşiv Belgeleriyle Eskişehir, Ankara: Başak
Matbaacılık, 2009, s./pp. 381-384.
10 Vasfi Rıza Zobu, O Günden Bu Güne Anılar, İstanbul: Milliyet Yayın, 1977.
Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 77
Duygu Yetgin - Aysel Yılmaz
ğunu, 17 Nisan ve 19 Nisan 1930 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’nde
yer alan şu açılış ilanları da desteklemektedir:
Görsel 1: 19 Nisan 1930 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’nde yer alan açılış ilanı
1930 yılında Büyük Porsuk Oteli olarak açılışı yapılan otel, daha
sonraki dönemlerde Porsuk Turing Klöp Otel olarak karşımıza
çıkmaktadır. Turing Kulubü (Klöp), 5 Kasım 1923 yılında Mustafa
Kemal’in tavsiyesiyle, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk turizm hareketi olarak nitelendirilebilecek olan “Türkiye Seyyahîn Cemiyeti”
adı altında, başta edebiyatçı, tarihçi ve diplomat bir şahsiyet olan
Reşit Saffet Atabinen olmak üzere bir grup aydın tarafından kurulmuştur. Kurum daha sonra “Türkiye Turing Klöbü” (Touring
Club Turc) ve “Türkiye Turing Otomobil Kurumu” adlarını almıştır. 1930 yılında kamu yararına çalışır dernek olarak tanınmış,
gümrük ve trafik mevzuatı ile de özel yetkiler ve görevler almıştır.
Kurum, genç Türkiye Cumhuriyeti’nde bir boşluğu doldurarak
uzun yıllar turizm, kültür ve teknik alanlarında, bir devlet organı
gibi görev yapmıştır. Çalışmaları ile Türkiye’nin ilk prospektüsleri, ilk afişleri, ilk turistik rehberleri, ilk karayolu haritası basılmış,
ilk dil kursları açılmış, ilk tercüman rehber sınavları yapılmış,
ilk turizm incelemeleri yazılmış ve yayınlanmış, turizm kongre
ve konferansları düzenlenmiştir.11 Çalışmalarının sürdürülebilmesi için yurt içi ve yurt dışında temsilcilikler vermiş, işlerin bu
şekilde yürütülmesi sağlanmıştır. Porsuk Oteli, 1931 ve 1932 yıllarındaki Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Dergisi’nde yer
alan yedi ildeki 14 temsilciden biridir. 1933 yılındaki dergide ise
11 Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, Tarihçe, 2013http://www.turing.
org.tr/index.php?r=content/view&id=158&label=tarihce, (ET: 12.04.2015).
78 Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD)
Eskişehir Porsuk (Turing Klöp) Oteli’nin Kurum Tarihi Açısından İncelenmesi
Avrupa’daki Paris, Viyana, Budapeşte, Milano, Nice, Atina, Vichy,
Bükreş ve Sofya’daki otellerin; Türkiye’de Ankara, İstanbul, İzmir
ve İzmit’teki otellerin sıralandığı “Türkiye Turing ve Otomobil
Kurumu’nun Önerdiği Oteller Listesi”nde yer almıştır. Porsuk
Otel’in o dönemde Turing Kulüp olarak adlandırılması kararı her
ne kadar 27 Aralık 1932 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’nde yer alsa
da 5 Ekim 1931 ve 1 Aralık 1932 tarihli Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Dergisi’nde12 Porsuk Oteli’nin adı Eskişehir’deki Türkiye temsilcisi olarak alınan karardan daha önce görülmektedir.13
Otel 1940 yılında Eskişehir Belediyesi’ne devredilene kadar bu
adla anılmıştır. 27 Aralık 1932 tarihinde Cumhuriyet Gazetesi’nde
yer alan haberde Eskişehir Valisi Hakkı Bey’in başkanlığında toplanan heyetin Porsuk Oteli’nin Turing Kulüp olarak adlandırılmasını kabul ettiği ve oteli Turing Kulüp’ün denetimi altına aldığı
anlaşılmaktadır:
“Eskişehir’de teşekkül eden Turing Kulüp İdare Heyeti Vali
Hakkı Beyin riyaseti altında toplanarak bazı kararlar vermiştir. Kulüp, eski Porsuk Oteli’nin Turing Kulüp Oteli olarak
isimlenmesini kabul etmiş ve oteli murakabesi altına almıştır. Ayni zamanda ecnebilerin ve seyyahların pasaportlarının
kolaylıkla vizesi için kulüp delâletlerde bulunacaktır. Kulüp
Eskişehir’i iyi tanıtmak için küçük bir rehber neşrine de karar
vermiştir.”
Bu haberden anlaşıldığı üzere, Porsuk Oteli’nin Turing Kulüp
adını alması ile yabancıların ve seyyahların yurt dışına kolaylıkla
çıkışlarının sağlanması ve Eskişehir’in tanıtılması için bir rehber
hazırlanması görevi otele verilmiştir. Eskişehir’in gazeteci yazarlarından Semih Esen, Porsuk Oteli binasının kayınpederi Cemalettin Arıbaş’a miras olarak kaldığını ve ailevi nedenlerden dolayı
kısa bir süre sonra otelin elden çıkarıldığını anlatmaktadır. Otel,
Cemalettin Arıbaş’a dönemin ilk belediye başkanlarından olan dedesi Asarcıklı Ali Efendi’den kalmıştır. Bu konuda bir dokümana
ulaşılamasa da Semih Esen bunları şöyle dile getirmektedir:
12 Türkiye Turing ve Otomobil Klöbü Mecmuası, No: 7/49, 1 Şubat 1933.
13 Bulletin Officiel du Touring et Automobile Club de Turquie, No:4, 5 Ekim 1931.
Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 79
Duygu Yetgin - Aysel Yılmaz
“Orası Porsuk Otel veya Turing Kulüp olarak kayınpederimin üzerineydi ve o işletiyordu oteli. Oteli kurmamış, ona
kalmış herhalde. Asarcıklı Ali Efendi’den mi, bilmem. Yani
dedesinden, babasından kalmış… Kayınpederim, Mustafa
Kemal Paşa Eskişehir’e geldiğinde, karşılıklı yemek yediklerini anlatırdı. ‘Şöyle Cemal ile Kemal karşılıklı oturalım’
dermiş Mustafa Kemal kayınpederime.”
Eskişehir, Kurtuluş Savaşının yaralarının sarılması ve
Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle beraber sosyal yaşamında da
gelişmeler göstermiştir. Tiyatro ve sinema sanatçısı Vasfi Rıza
Zobu’nun “O Günden Bu Güne Anılar” adlı günlüğünde Eskişehir’e
oyun sahnelemek üzere geldiklerinde Porsuk Oteli’nde kaldıklarından bahsetmektedir. Oteli, şahane bir otel olarak nitelendiren
Vasfi Rıza Zobu, 13 Nisan 1930 tarihinde otelin açılış törenini gerçekleştirdiklerini ve ilk müşterileri olduklarını şöyle belirtmiştir:
“13 Nisan (1930) Pazar Günü, 12’de kalkan trenle Eskişehir’e
doğru yollandık. Akşamüstü şehir istasyonuna indik. Arabalarla otele koştuk. …
Porsuk çayı üstünde, Belediye’nin yeni yaptırdığı “Porsuk”
Oteline indik. 1930 yılında, Eskişehir’de bu otele “şahane” denirdi.. Pek kısa seneler sonra bu oteli gözden düşürecek kadar
Eskişehir kalkınacak, bu binadan “otel” unvanını alacaklar;
içerisine belediyenin bilmem ne dairelerini yerleştirecekler..
Bu “şahane” otelin açılış merasimini biz yaptık ve ilk müşterisi de biz olduk. Darülbedayi’nin14 Eskişehir’e ilk gelişi…”.15
…
“10 Nisan Pazartesi (1933) günü saat 12’de kalkan tren, akşam
20’de bizi Eskişehir’e getirdi... Bir otele sığamadık. Porsuk ve
Eskişehir Palas Otellerine, yarı yarıya ayrılıp yerleşeceğiz.”16
14 Türkiye’de Batılı anlamda tiyatronun gelişmesinde önemli bir değişimi
sağlayan, Osmanlıdaki ilk konservatuvar kurumudur.
15 Zobu, O Günden Bu Güne Anılar, s./p. 324.
16 Zobu, O Günden Bu Güne Anılar, s./p. 428.
80 Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD)
Eskişehir Porsuk (Turing Klöp) Oteli’nin Kurum Tarihi Açısından İncelenmesi
Porsuk Oteli ile ilginç anılardan bir diğeri de kuşkusuz Türk Sanat
Müziği sanatçısı Müzeyyen Senar’ın, 1935 yılında 17 yaşındayken
ilk evliliğini Eskişehir’de sahneye çıktığı dönemlerde kaldığı Porsuk Oteli’nin müdürü olan Ali Senar’la yapması ve yıllarca Senar soyadı ile tanınmasıdır. Müzeyyen Senar, bu evlilikten sonra
Mustafa Kemal Atatürk’ün ilgisini çekmiş ve birçok kez O’nun
huzurunda, özel meclislerinde şarkılar okumuştur.17 Bir anlamda
Porsuk Oteli, ülkenin çok değerli bir sanatçısının tanınmasına öncülük etmiş olur.
Görüldüğü üzere Porsuk Oteli’nin kuruluşu ile ilgili açılış tarihi
dışında somut bir bilgiye ulaşılamamıştır. Porsuk Oteli’nin adının
kaynağına gidildiğinde ise Selçuklu komutanı Emir Porsuk’un
adına rastlanmaktadır. Orta Anadolu ve Marmara bölgesinde
yaptığı askeri faaliyetlerle bilinen bu komutanın adının, şehrin
birçok noktasına verildiği görülmektedir. Eskişehir’in içinden geçen Porsuk Çayı da adını Komutan Emir Porsuk’tan almaktadır.18
Porsuk Oteli de adını, üzerinde bulunduğu Porsuk Çayı’ndan,
dolayısıyla Emir Porsuk’tan almış olur.
Porsuk Oteli’nin Genel Özellikleri
Eskişehir, yeni kurulmuş Türkiye Cumhuriyeti’nin 1925 yılında
il olmuş ve henüz gelişmekte olan bir şehridir. Cumhuriyet’in ilk
yıllarında şehre gelen devlet büyüklerinin, sanatçıların, edebiyatçıların, iş adamlarının konaklayacağı bir otel ihtiyacı doğmuştur.
Porsuk Oteli’nin temellerinin atılması da Eskişehir’in il olmasını
takiben 1927 yılına rastlamaktadır. Araştırmanın bu bölümünde
Porsuk Oteli, fiziksel özellikleri ve sunduğu hizmet anlayışı bakımından ele alınacaktır.
Fiziksel Özellikleri
Kedik,19 tez çalışmasında Porsuk Oteli’ni, Eskişehir’de yer alan
17 Birgül Çetin, (2012). Cumhuriyet Musikisinin Divası: Müzeyyen Senar. http://
www.turizmhaberleri.com/koseyazisi.asp?ID=1861 (ET: 20.08.2013).
18 Hüseyin Kayhan, Eskişehir’e Mal Olmuş Selçuklu Komutanı Emir Porsuk
Hakkında. 1. Uluslararası Dünden Bugüne Eskişehir Sempozyumu, Eskişehir:
Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 1631, 2005, s. 1-7.
19 Zeynep Kedik, Eskişehir Kent Merkezindeki Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi
Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 81
Duygu Yetgin - Aysel Yılmaz
Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Yapıları içerisinde incelemiş ve
mimari açıdan tanımlamıştır. Kedik’e göre Porsuk Oteli, Porsuk
Çayı’nın kenarında bulunan doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı bir yapıdır. Yapı, ana girişler doğrultusunda simetrik
bir biçimde yarım bodrum üzerine üç kat olarak tasarlanmıştır.
Kuzey cephesinde zemin katta ana giriş; bahçeden yükseltilmiş
iki kollu bir merdivenle ulaşılan bu girişin karşısındaki güney
cephede de ikinci bir giriş yer almaktadır. Girişlerin açıldığı dar
koridorun iki yanında üst kata çıkan merdivenler, birinci katta iki
koridor üzerinde aynı büyüklükte odalar; ikinci katta ise yapının
tam ortasında geniş bir salon bulunmaktadır. Bu katın doğu ve
batısında bir teras vardır. Pencereleri; zemin katta dikdörtgen, birinci katta sivri kemerli, ikinci katta Bursa kemerlidir. Birinci katın
ortadaki bölümünde sivri kemerli bir kapı, ikinci katta ise terasa
açılan sivri kemerli kapılar vardır. Yığma sistemde tuğla ile inşa
edilen yapı, kimi bölümlerde ahşap döşeme ve tavanlı, Marsilya
tipi kiremit kaplı çatı ile örtülüdür.
Üst katında lokanta ve gazinosu olan otelin içi kırmızı halılarla
kaplıdır. Porsuk Oteli, döneminin en güzel ve modern otellerinden biri olarak zamanın gereksinmelerine yanıt verecek biçimde
inşa edilmiştir.20 Porsuk Oteli’nin zemin katında farklı büyüklüklerde dokuz dükkân yer almaktadır. Bunlardan biri de Eskişehir
Büyükşehir Belediye Başkanı Prof. Dr. Yılmaz Büyükerşen’in
babası İhsan Büyükerşen’e aittir. Yılmaz Büyükerşen ile yapılan
görüşmelerde, 1940’ların başında hafta sonları babasının yanına
gittiği için binayı ve çevresini hatırladığı şu sözlerinden anlaşılmaktadır:
“Binanın arka tarafında bulunan havuzlu park, açık sahnesi
olan bir gazino gibi kullanılırdı. Yazın düğünler yapılırdı o
bahçede. Ayrıca en üst katında, iki tarafında iki uzun teras
vardı. En üst katta da ortada yuvarlak dizayn edilmiş bir balo
Yapıları. (Hacettepe Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2002, s./pp. 58-59.
20 M. Şinasi Acar, Eskişehir, Zaman, Mekân, İnsan. Eskişehir: Eskişehir Ticaret
Odası Yayınları, 2009, s./p. 88.
82 Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD)
Eskişehir Porsuk (Turing Klöp) Oteli’nin Kurum Tarihi Açısından İncelenmesi
salonu vardı. …Bayramlarda teraslar, renkli elektrik ampulleri ile donatılırdı. Küçük küçük odaları vardı binanın. Eskişehir Belediyesi olarak kullanılan dönemlerde (ki Eskişehir
Büyükşehir olunca, Tepebaşı Belediyesi şimdiki yerine taşınıncaya kadar orada ikamet etmiştir), gençlik yıllarımın çok
canlı olan tarafı şudur: Onun bodrum katında matbaa vardı,
Güzel-iş Matbaası. Sakarya Gazetesi orada çıkardı, ben de o
gazetede yazı işleri müdürlüğünü yapardım. … Bir de kitapçı
vardı, Abdurrahman Ünügür’ün. Güzel-iş Kitabevi. Yanında
bir başka kitabevi daha açılmıştı. O kitabevi sadece mecmua
ve yabancı mecmua getirirdi. Okuyanı oldukça çoktu. ... Otelin caddeye bakan tarafında belediye meclis salonu olarak kullanılan bir salon vardı. Sol tarafta ise şekerleme dükkânları,
gözlükçü, kürkçü, Sıhhat Eczanesi ve Zenith Saatçisi vardı.…
Zenith Saatçisi ki daha sonra gözlük de satmaya başlamıştır,
çok ünlü bir dükkândı. Onun yanındaki kürkçü dükkânı, daha
önce Kavaklıdere şarapları satan bir yerdi. Belediyenin giriş
kapısının iki yanında ise iki dükkân vardı. Bunlardan biri piyango bayii idi, diğeri Ethem Şekersoy’un şekerci dükkânı idi.
Piyango bayiinin yanında da Berber Vehbi Beyazgül vardı.
Çok ilginç, temiz ve güzel bir berber dükkânı. Berber Vehbi
Bey aynı zamanda keman çalar, şarkı söylerdi. Şehrin muteber kişileri orada tıraş olurdu. Kalfalar tıraş yaparken, tıraşı
yapar, kolonyayı sürer, ondan sonra sıcak havlularla kompres
yapardı. Sonra kemanı alır, keman çalardı. Böyle anıları olan
bir yerdi Porsuk Otel civarı.”
Yılmaz Büyükerşen’in de ifade ettiği gibi Porsuk Oteli’nin bulunduğu binanın altında anılarda yer eden dükkânlar yer almaktadır.
Yabancı dilde yazılmış kitap ve dergileri şehre getiren ve gençlerin okumasına fırsat tanıyan bir kitabevi, matbaa, saatçi, kürk ve
şarap satan dükkânlar ve müşterilerini tıraş ettikten sonra onlara
keman çalıp şarkı söyleyen bir berberin varlığı, şehirde yaşayanların Cumhuriyet sonrası aydın döneme ayak uydurduklarını kanıtlar niteliktedir. Yılmaz Büyükerşen ile yapılan görüşme, o yılların Eskişehir’i ve halkın kültürel ve sosyal yaşamına dair bilgiler
vermektedir.
Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 83
Duygu Yetgin - Aysel Yılmaz
Hizmet Anlayışı
O dönemlerde Eskişehir’e gelen müzisyen, tiyatro, sinema sanatçıları, edebiyatçılar ve devlet adamlarına ev sahipliği yapan Porsuk Oteli, sunduğu farklı hizmet kalitesi ile akıllarda yer etmiştir.
Yılmaz Büyükerşen, otelin limuzin servisi olduğunu hatırladığını
ve otel müşterileri arasında Eskişehir’e termal turizm amacıyla gelenlerin de bulunduğunu şu şekilde dile getirmektedir:
“…Porsuk Oteli ve Turing Kulüp iken bir limuzin otomobili
olduğunu hatırlıyorum. Bu otele ait değildir, otel onu kiralar.
Eskişehir’e özellikle hamamlarında tedavi görmek için gelenler
otelde kalırlar.”
Emek Otel’in sahibi ve işletmecisi olan Muzaffer Kozanlıoğlu,
yapılan görüşmede Porsuk Oteli’ni çok lüks ve yüksek kalitede
hizmet veren bir otel olarak hatırladığını ifade etmiştir. Eskişehir Tepebaşı Belediye Başkanı Dt. Ahmet Ataç, Porsuk Oteli’nde
cumhuriyet balolarının düzenlendiğini, renkli kutlamaların yapıldığını, bir cumhuriyet balosuna katılan yakınlarının anılarından
hatırlamaktadır. Yapılan bu görüşme, o dönemdeki Eskişehir halkının sosyal yaşama katılımları hakkında da fikir sahibi olunmasını sağlamaktadır:
“İstanbul’da sanat tarihi profesörü olan bir yakınımız vardı.
..Bir Cumhuriyet Bayramı balosunun orada yapıldığını anlatmıştı. Erkekler smokinlerle, kadınlar özel kostümlerle, müthiş
zevkli, güzel ve çağdaş kıyafetlerle gelip yemekler yendiğini,
danslar edildiğini, tam Cumhuriyet döneminin Atatürk Türkiye’sinin çağdaş insanlarının kutlayabilecekleri bir 29 Ekim
kutladıklarını ve onların da bunu yaşadıklarını ifade etmişti.”
Cumhuriyet Gazetesi’nde köşe yazarı olarak “Hem Nalına Hem
Mıhına” başlığı altında yazdığı yazılar ile geniş okur kitlelerinin
beğenisini kazanan gazeteci ve politikacı Abidin Daver, 8 Aralık
1933 Cuma günü, Cumhuriyet Gazetesi’nde yayımlanan yazısında Eskişehir’e geldiği bir kış gününü anlatmaktadır. Abidin Daver
yazısında21, otelin “Porsuk Oteli” olan adının Turing Klüp olarak
21 Abidin Daver, Hem Nalına Hem Mıhına, http://tr.wikipedia.org/wiki/Abi84 Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD)
Eskişehir Porsuk (Turing Klöp) Oteli’nin Kurum Tarihi Açısından İncelenmesi
(bazı kaynaklarda Turing Klöp Otel) değiştiğini yazmaktadır. O
dönemin koşullarına göre kaloriferin, yemek salonlarının, halıların hatta beyaz eldivenli, smokinli ve fraklı garsonların varlığından otelin konforlu, garsonların çok şık olduğu anlaşılmaktadır.
Otelin işletmecisi ise Abidin Daver’in okul arkadaşı olan Manyasizade Raufi Bey’dir.
“Gece soğuk, 26 dereceye inmiş, yolda zavallı bir arabacı donmuş. Gök mavi, güneş parlak ama havada uçuşan buz zerratını elmas tozu gibi parlatmaktan başka bir faydası yok. Haydi
Porsuk yahut yeni ismiile Turing Klüp oteline!
Otelde bizi, mektep arkadaşım Manyasizade Raufi Bey karşıladı. Meğer bu oteli Raufi Bey işletiyormuş. Bina, pek muhteşem bir şey değil ama kaloriferi var, salonları var, halıları var,
beyaz eldivenli, simokinli hatta fraklı garsonları var.”
Abidin Daver’in köşe yazısının devamında öğle yemeğini Porsuk
Otel’de yediklerinden söz etmektedir. Menüde yer alan yemek
isimlerinin Fransızca oluşu onları çok şaşırtmakta ve yanlarında
bir Fransızca sözlüğe ihtiyaç duyduklarını belirtmektedir. Kendilerini Anadolu’nun ortasındaki bir şehirde değil, yemek kültürüyle bilinen Fransa’nın başkenti Paris’te hissetmektedirler. Abidin
Daver bu durumu şu şekilde kaleme almıştır:
“Öğle yemeğini Porsuk Otelinde yiyoruz. Listedeki yemek
isimlerini anlamak için, Fransızcadan Türkçeye bir cep lûgati
getirmediğimize müteessiriz. İşte aklımda kalan bir tanesi:
‘Volovan alâren’. Bir tanesi Beyoğlu lisaniile, yani Tatlısu
frenkçesiile yazılmış: ‘Dana roti alljardiniyer’… Dana kelimesi de olmasa listeyi okurken Eskişehir yerine yanlışlıkla
Paris’e geldiğimizi zannedeceğiz. Raufi Beyin otelinin kıymeti
gözümüzde bin kat daha arttı.”
Türkiye Otel Rehberi içinde yer alan Türkiye Turing Otomobil
Kurumu’nun otel listesinde, Porsuk Oteli’nin (Turing Klöp Oteli)
21 odalı olduğu belirtilerek, tek ve çift yataklı oda fiyatları ile kahdin_Daver (ET: 24.12.2012).
Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 85
Duygu Yetgin - Aysel Yılmaz
valtı, öğle ve akşam yemeği fiyatları yer almaktadır.22 Kurumun
işlettiği diğer şehirlerdeki otellerle karşılaştırıldığında fiyatların
Porsuk Oteli’nde daha yüksek olduğu göze çarpmaktadır. Abidin
Daver’in köşe yazısında belirttiği gibi otel, yüksek hizmet kalitesi
sunduğu için fiyatlarını da yüksek tutmaktadır.
Porsuk Oteli’nde konaklayan ve bunu aktaran kişilerin görüşlerinden anlaşıldığı üzere, otel Kurtuluş Savaşı’ndan çıkıp yaralarını sarmaya çalışan bir şehrin olanaklarının üzerinde bir hizmet
sunmaya gayret etmektedir. Girişte müşterileri doorman olarak
tabir edilen şık üniformalı bir otel görevlisinin karşılaması, bu
duruma güzel bir örnektir. Kırmızı halıları, kaloriferi, fraklı ve
beyaz eldivenli garsonları, lokantası, gazinosu, şık salon ve lobisi,
temizliği, zengin menüsü, limuzin kiralama servisi ve hatta elektrik ve banyosu ile Porsuk Oteli, bir Anadolu şehrindeki otele göre
alışılmışın dışındadır. 1930’lu yıllarda Eskişehir’in durumu göz
önüne alındığında, Cumhuriyet balolarının görkemli bir şekilde
kutlandığı Porsuk Oteli’nin gerek fiziksel özellikleri gerekse sunduğu hizmet kalitesi ile farklılık yarattığı, kent kültürüne katkı
sağladığı ve hafızalarda bu şekilde yer aldığı görülmektedir.
Porsuk Oteli’nin Hizmet Süreci ve Son Durumu
Vasfi Rıza Zobu’nun kitabında şahane olarak nitelendirdiği Porsuk
Oteli’nin bulunduğu bina, 1940 yılına kadar Porsuk Oteli olarak
hizmet vermiş, 1940 yılından 1996 yılına kadar Eskişehir Belediyesi olarak kullanılmıştır. 1996 yılında Eskişehir’in büyükşehir
olmasıyla birlikte yeni kurulan Tepebaşı Belediyesi bu binayı,
1996 yılından 2009 yılına kadar hizmet binası olarak kullanmıştır. 2009 yılından bu yana atıl durumda olan binanın, Büyükşehir
Belediyesi’nin projesiyle yeniden Porsuk Oteli olarak kullanılması
planlanmaktadır.23 Yılmaz Büyükerşen, Porsuk Oteli’nin bulunduğu tarihi binanın tekrar otele dönüştürülmesi ile ilgili planlarından ve bugüne kadar yapılanlardan şu şekilde bahsetmektedir:
“Tepebaşı yeni binasına geçince, biz Büyükşehir Belediyesi
22 Türkiye Otel Rehberi (Guide des Hotels de Turquie), 1936, No: 84.
23 Yılmaz Büyükerşen ve Ahmet Ataç ile yapılan görüşmeler, 20.05.2013.
86 Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD)
Eskişehir Porsuk (Turing Klöp) Oteli’nin Kurum Tarihi Açısından İncelenmesi
olarak bu yeri tekrar otele döndürmeye karar verdik. Kültür
Bakanlığı ve Tabiat Varlıkları Kurulu’ndan onay aldık. Otelin en üst katı çok tahrip olmuş, ilaveler yapılmış, o ilaveler
yıkılıyor. Eski teraslar meydana çıkıyor. Eski haline döndürüyoruz. Alt katında restoran yapmayı planlıyoruz. İhalesini
yaptık. Burayı yeniden Eskişehir’e kazandıracağız.”
Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Eskişehir Kültür Varlıklarını
Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’nün hazırladığı 22 Kasım 2011
tarihli sunuş raporunda, yeniden yapılması planlanan Porsuk
Oteli’nin proje detayları şu şekilde yer almaktadır:
Restorasyon projesinde, bodrum katta Türk hamamı,
dinlenme, banyo ve soyunma kısmı, servis holünde 2
asansör ile güvenlik odası, sağda kazan dairesi, teknik
kısım, çamaşırhane, personel odası, soğuk hava deposu, mutfak deposu, mutfak, kafeterya ile bağlantılı dış
bahçe alanının planlandığı zemin katta üç dükkân, iki
hediyelik eşya satış yeri, servis holünde iki asansör bulunması planlanmaktadır. Köprübaşı caddesinden girildiğinde giriş holü, resepsiyon, bay/bayan WC, restoran
ve servis mutfağı, merdiven altlarında ise rezerv alanları tasarlanmıştır. Birinci katta 22 banyo/WC olan yatak
odası ile servis holünde iki asansör, ikinci katta 19 banyo/WC olan yatak odası ile servis holünde iki asansör
tasarlanmaktadır.
Eskişehir’e ve şehir turizmine bu denli kaliteli hizmet sunmuş olan
bir otelin unutulmaması için Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılan restorasyon çalışmaları sevindiricidir. Otel, 1 Eylül 2015 tarihinde aynı yerde “Porsuk Thermal Boutique Hotel” adıyla ve 32
odası ile hizmet vermeye başlamıştır. Yeni açılan bu otelin de son
yıllarda turizmin canlandığı Eskişehir’e en iyi şekilde hizmet edeceği ve gelecek kuşaklara bu oteli tanıtacağı umut edilmektedir.
Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 87
Duygu Yetgin - Aysel Yılmaz
Kaynakça
Kaynak Kişiler
Ataç, Ahmet. (Doğum T: 1946). Lisans, Sivrihisar.
Büyükerşen, Yılmaz. (Doğum T:1936). Lisansüstü, Eskişehir.
Esen, Semih. ( Doğum T: 1933). Lisans, Eskişehir.
Kozanlığlu, Muzaffer. (Doğum T:1932). Lisans, Sivrihisar.
Kitaplar ve Dergiler
Acar, M. Şinasi. Eskişehir, Zaman, Mekân, İnsan. Eskişehir: Eskişehir Ticaret Odası Yayınları, 2009.
Bulletin Officiel du Touring et Automobile Club de Turquie, No:4,
5 Ekim 1931.
Çetin, Birgül, Cumhuriyet Musikisinin Divası: Müzeyyen Senar.
http://www.turizmhaberleri.com/koseyazisi.asp?ID=1861
(ET: 20.08.2013).
Daver, Abidin (2012). http://tr.wikipedia.org/wiki/Abidin_Daver (Erişim Tarihi: 24.12.2012)
Güneş, İhsan ve Kemal Yakut, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Eskişehir,
Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2007.
Kayhan, Hüseyin, Eskişehir’e Mal Olmuş Selçuklu Komutanı Emir
Porsuk Hakkında. 1. Uluslararası Dünden Bugüne Eskişehir
Sempozyumu, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları,
No: 1631, 2005.
Kedik, Zeynep, Eskişehir Kent Merkezindeki Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Yapıları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Hacettepe Üniversitesi. Ankara 2002.
Kozak, Nazmi, Dünden Bugüne Eskişehir’deki 14 İşletmenin Öyküsü,
Eskişehir Tepebaşı Belediyesi, Eskişehir 2013.
Öztoprak, İzzet, Atatürk Orman Çiftliğinin Tarihi, Atatürk’ün 125.
Doğum Yıldönümü’ne Armağan, Atatürk Araştırma Merkezi
Yayınları, Ankara, 2006.
Polat, Safi, Kurtuluş ve Aydınlanma, Arşiv Belgeleriyle Eskişehir, Başak Matbaacılık, Ankara 2009.
Porsuk Otelinin Manidar Hüviyeti, OLEYİS, 1 0cak 1960, Yıl:1,
Sayı:1. Aktaran: Demirkol, H.G. EskiYeni Dergisi. Eskişehir
88 Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD)
Eskişehir Porsuk (Turing Klöp) Oteli’nin Kurum Tarihi Açısından İncelenmesi
Porsuk Otellerinden Bir Seçki.
Tekin, Gürkan. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü
Atatürk Yolu Dergisi S 42, Kurum Tarihi Yazımıyla İlgili Sorunlar Kasım, 2008 s. 331-340.
Türkiye Otel Rehberi (Guide des Hotels de Turquie) (1936). No: 84.
Türkiye Turing ve Otomobil Klöbü Mecmuası, No: 7/49, 1 Şubat 1933.
Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Tarihçesi http://www.turing.
org.tr/index.php?r=content/view&id=158&label=tarihce,
(ET: 12.04.2015)
Yıldırım, Ali ve Hasan Şimşek, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma
Yöntemleri (9. Baskı), Seçkin Yayınevi, Ankara 2013.
Zobu, Vasfi Rıza, O Günden Bu Güne Anılar, Milliyet Yayın, İstanbul, 1977.
Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 89