nisan 1922 haziran 1922

Metin
MEHMET KOÇ
Yapım - Tasarım
AKŞEHİR BELEDİYESİ
Kültür ve Sosyal İşler Birimi
Basım
Nasreddin Matbaası
Akşehir Belediyesi Kültür Yayınları
2009
dokuzayongün
AKŞEHİR’DEN ZAFER DOĞDU
(GÜN GÜN BÜYÜK TAARRUZ HAZIRLIKLARI)
MEHMET KOÇ
Atatürk'ün Gençliğe Hitabesi
Ey Türk Gençliği!
Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet,
muhafaza ve müdafaa etmektir.
Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel,
senin, en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden
mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî bedhahların olacaktır.
Bir gün, İstiklâl ve Cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine
düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin
imkân ve şerâitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerâit,
çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve
Cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali
görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile
ile aziz vatanın, bütün kaleleri zaptedilmiş, bütün tersanelerine
girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi
bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şerâitten daha elîm ve
daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip
olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler.
Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlilerin
siyasi emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr ü zaruret içinde
harap ve bîtap düşmüş olabilir.
Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerâit içinde dahi,
vazifen; Türk İstiklâl ve Cumhuriyetini kurtarmaktır! Muhtaç
olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur!
Mustafa Kemal Atatürk
Mehmet KOÇ
1966 Yılında Trabzon’da doğdu. İlk ve orta öğretimi aynı
kentte okudu. Gazi Üniversitesi’ni 1986 yılında bitirdi ve aynı
sene Akşehir Endüstri Meslek Lisesi’nde öğretmenliğe başladı.
2002–2007 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından
görevli olarak Kıbrıs’a gönderildi. Bu arada Eğitim Yönetimi
ve Denetimi alanında Yüksek Lisans yaptı.
Uzun yıllar yerel tarih özellikle yaşadığı yerlerin tarihi üzerine
araştırmalar yaptı. Akşehir tarihinden kesitleri Akşehir’de
yayınlanan Pervasız gazetesinde “Tarih Sayfalarında Akşehir”
köşesinde uzun yıllar yayınladı. Kıbrıs’ta görevli iken Kıbrıs
tarihine merak sardı. Türkiye’den giden öğretmenlerin
tarihçesini yazdı. Büyükelçilik tarafından kurulan Kıbrıs Tarih
Kitaplarını inceleme komisyonunda görev aldı.
Yasemin Koç ile evli ve Ece ve Ceyhun adında iki çocuğu vardır.
TAKDİM
12
ÖNSÖZ
13
GİRİŞ
15
ORDUNUN GÜNEY’E ALINMASI
VE AKŞEHİR’İN BATI CEPHESİ
KARARGÂHI OLMASI
16
BATI CEPHESİ KARARGÂHINİN
AKŞEHİR’E GELİŞ TARİHİ
18
AKŞEHİRDE DOKUZ AY
ON GÜN HAZIRLIK
18
KASIM 1921
1 Kasım 1921
2 Kasım 1921
3 Kasım 1921
6 Kasım 1921
14 Kasım 1921
15 Kasım 1921
17 Kasım 1921
18 Kasım 1921
19 Kasım 1921
20 Kasım 1921
21 Kasım 1921
22 Kasım 1921
23 Kasım 1921
24 Kasım 1921
25 Kasım 1921
26 Kasım 1921
27 Kasım 1921
28 Kasım 1921
21
22
22
23
23
23
24
24
25
26
27
27
27
27
28
28
28
28
28
29 Kasım 1921
30 Kasım 1921
31
32
32
33
33
33
33
33
33
33
34
35
35
35
36
36
36
36
37
37
37
37
38
38
38
38
38
39
39
39
39
39
ARALIK 1921
1 Aralık 1921
2 Aralık 1921
3 Aralık 1921
4 Aralık 1921
5 Aralık 1921
6 Aralık 1921
7 Aralık 1921
8 Aralık 1921
9 Aralık 1921
10 Aralık 1921
11 Aralık 1921
12 Aralık 1921
13 Aralık 1921
14 Aralık 1921
15 Aralık 1921
16 Aralık 1921
17 Aralık 1921
18 Aralık 1921
19 Aralık 1921
20 Aralık 1921
21 Aralık 1921
22 Aralık 1921
23 Aralık 1921
24 Aralık 1921
25 Aralık 1921
26 Aralık 1921
27 Aralık 1921
28 Aralık 1921
29 Aralık 1921
30 Aralık 1921
31 Aralık 1921
41
42
42
42
42
43
OCAK 1922
1 Ocak 1922
2 Ocak 1922
3 Ocak 1922
4 Ocak 1922
5 Ocak 1922
K İ L E R
D E
İ N
İ Ç
29
29
R
İ Ç İ N D
E K
İ L
E
6 Ocak 1922
7 Ocak 1922
9 Ocak 1922
10 Ocak 1922
11 Ocak 1922
13 Ocak 1922
14 Ocak 1922
15 Ocak 1922
16 Ocak 1922
17 Ocak 1922
18 Ocak 1922
19 Ocak 1922
20 Ocak 1922
21 Ocak 1922
22 Ocak 1922
23 Ocak 1922
24 Ocak 1922
25 Ocak 1922
27 Ocak 1922
29 Ocak 1922
30 Ocak 1922
43
43
43
44
44
44
44
44
44
45
45
45
45
45
45
45
46
46
46
46
46
ŞUBAT 1922
1 Şubat 1922
2 Şubat 1922
3 Şubat 1922
4 Şubat 1922
5 Şubat 1922
6 Şubat 1922
7 Şubat 1922
8 Şubat 1922
12 Şubat 1922
13 Şubat 1922
14 Şubat 1922
15 Şubat 1922
16 Şubat 1922
17 Şubat 1922
18 Şubat 1922
19 Şubat 1922
20 Şubat 1922
21 Şubat 1922
22 Şubat 1922
47
48
48
48
48
49
49
49
49
50
50
50
50
50
50
51
51
51
52
52
52
52
53
53
53
53
23 Şubat 1922
24 Şubat 1922
25 Şubat 1922
26 Şubat 1922
27 Şubat 1922
28 Şubat 1922
55
56
56
56
56
56
57
57
57
58
58
58
58
59
59
59
59
59
60
60
60
60
60
61
61
61
62
62
MART 1922
1 Mart 1922
3 Mart 1922
4 Mart 1922
6 Mart 1922
7 Mart 1922
8 Mart 1922
9 Mart 1922
10 Mart 1922
11 Mart 1922
12 Mart 1922
13 Mart 1922
14 Mart 1922
15 Mart 1922
17 Mart 1922
18 Mart 1922
19 Mart 1922
20 Mart 1922
21 Mart 1922
22 Mart 1922
23 Mart 1922
24 Mart 1922
25 Mart 1922
26 Mart 1922
28 Mart 1922
29 Mart 1922
30 Mart 1922
31 Mart 1922
65
66
66
67
67
68
NİSAN 1922
1 Nisan 1922
2 Nisan 1922
3 Nisan 1922
4 Nisan 1922
5 Nisan 1922
7 Nisan 1922
8 Nisan 1922
11 Nisan 1922
12 Nisan 1922
13 Nisan 1922
14 Nisan 1922
15 Nisan 1922
16 Nisan 1922
17 Nisan 1922
18 Nisan 1922
20 Nisan 1922
21 Nisan 1922
22 Nisan 1922
23 Nisan 1922
24 Nisan 1922
25 Nisan 1922
26 Nisan 1922
27 Nisan 1922
28 Nisan 1922
29 Nisan 1922
30 Nisan 1922
68
68
68
69
69
69
69
69
70
70
70
70
71
71
71
72
72
72
72
72
72
MAYIS 1922
1 Mayıs 1922
2 Mayıs 1922
4 Mayıs 1922
5 Mayıs 1922
6 Mayıs 1922
7 Mayıs 1922
8 Mayıs 1922
9 Mayıs 1922
10 Mayıs 1922
11 Mayıs 1922
12 Mayıs 1922
13 Mayıs 1922
14 Mayıs 1922
15 Mayıs 1922
16 Mayıs 1922
17 Mayıs 1922
18 Mayıs 1922
19 Mayıs 1922
20 Mayıs 1922
75
76
76
76
77
77
77
77
78
78
78
78
78
78
78
79
79
79
79
80
21 Mayıs 1922
22 Mayıs 1922
23 Mayıs 1922
25 Mayıs 1922
26 Mayıs 1922
28 Mayıs 1922
29 Mayıs 1922
30 Mayıs 1922
31 Mayıs 1922
83
84
84
84
84
85
85
85
85
85
86
86
86
86
86
87
87
87
88
88
88
89
89
89
89
89
89
90
90
90
90
HAZİRAN 1922
1 Haziran 1922
2 Haziran 1922
3 Haziran 1922
4 Haziran 1922
5 Haziran 1922
6 Haziran 1922
7 Haziran 1922
8 Haziran 1922
9 Haziran 1922
10 Haziran 1922
11 Haziran 1922
12 Haziran 1922
13 Haziran 1922
14 Haziran 1922
15 Haziran 1922
16 Haziran 1922
17 Haziran 1922
18 Haziran 1922
19 Haziran 1922
20 Haziran 1922
21 Haziran 1922
22 Haziran 1922
23 Haziran 1922
24 Haziran 1922
25 Haziran 1922
26 Haziran 1922
27 Haziran 1922
28 Haziran 1922
29 Haziran 1922
30 Haziran 1922
K İ L E R
D E
İ N
İ Ç
80
80
80
80
80
81
81
81
81
R
İ Ç İ N D
E K
İ L
E
TEMMUZ 1922
1 Temmuz 1922
2 Temmuz 1922
3 Temmuz 1922
4 Temmuz 1922
5 Temmuz 1922
6 Temmuz 1922
7 Temmuz 1922
8 Temmuz 1922
9 Temmuz 1922
10 Temmuz 1922
11 Temmuz 1922
12 Temmuz 1922
13 Temmuz 1922
14 Temmuz 1922
15 Temmuz 1922
16 Temmuz 1922
17 Temmuz 1922
18 Temmuz 1922
19 Temmuz 1922
20 Temmuz 1922
21 Temmuz 1922
22 Temmuz 1922
23 Temmuz 1922
24 Temmuz 1922
25 Temmuz 1922
26 Temmuz 1922
27 Temmuz 1922
28 Temmuz 1922
29 Temmuz 1922
30 Temmuz 1922
31 Temmuz 1922
93
94
94
94
95
95
95
95
95
96
96
96
96
96
97
97
97
97
97
98
98
98
98
99
99
100
100
100
100
101
102
102
AĞUSTOS 1922
1 Ağustos 1922
2 Ağustos 1922
3 Ağustos 1922
4 Ağustos 1922
5 Ağustos 1922
6 Ağustos 1922
7 Ağustos 1922
8 Ağustos 1922
105
106
106
106
106
107
107
107
108
108
108
108
108
108
109
110
110
110
111
111
111
112
113
113
114
9 Ağustos 1922
10 Ağustos 1922
11 Ağustos 1922
12 Ağustos 1922
13 Ağustos 1922
14 Ağustos 1922
15 Ağustos 1922
16 Ağustos 1922
17 Ağustos 1922
18 Ağustos 1922
19 Ağustos 1922
20 Ağustos 1922
21 Ağustos 1922
22 Ağustos 1922
23 Ağustos 1922
24 Ağustos 1922
117
LİSTELER
125
KROKİLER
132
KAYNAKÇA
.
TAKDIM
Milli Mücadele döneminde zafere giden yolda, Akşehir’in çok önemli bir
yeri bulunmaktadır. I.Dünya Savaşı’ndan, İstiklâl Savaşı’nın kazanılmasına kadar
geçen sürede; Akşehir; jeopolitik konumu, ekonomik gücü, işgücü kaynağı ve
demiryolu hattı üzerinde bulunması nedeniyle etkin bir misyonu üstlenmiştir.
Ayrıca; 9 ay 10 gün Batı Cephesi Karargâhı’na ev sahipliği yaparak,
bağımsızlık mücadelemizin kazanılmasında hayati bir rol oynamıştır. 1921 yılı
Kasım ayı ortalarında Alagöz’den Akşehir’e taşınan Batı Cephesi Karargâhı, 24
Ağustos 1922 tarihine kadar karargâh görevini ifa etmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nin
kurucusu Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk, bu tarihler arasında birçok kez
Akşehir’e gelerek, Büyük Taarruz’a ilişkin strateji ve planları burada belirlemiştir.
Akşehir halkı da İstiklâl’e giden yolda cephe gerisinin kahramanları olarak
tarihteki yerini almıştır. Arasta dükkânlarında askere destek sağlayacak silahlar
ve cephaneler imal edilirken, evlerde giysiler dikilmiş, cephede yaralananların
bakım ve tedavisi için her tür yardım yapılmış, ninelerimiz 24 saat boyunca gönüllü
hemşirelik yaparak, yaralıların tedavilerini üstlenmişlerdir.
Yapılacak toplantıların da büyük bir gizlilik içinde yapılması ve savaş
hazırlıklarının düşmana fark ettirilmemesi için Büyük Önder Mustafa Kemal
Atatürk tarafından 28 Temmuz 1922’de düzenlenen futbol müsabakası da amacına
ulaşmıştır. Maç dolayısıyla Akşehir’e gelen üst düzey komutanlar bu sayede
Büyük Taarruz konusunda bilgilendirilmişler, onların fikir ve önerileri de alınarak
hazırlıkların bir an önce tamamlanması istenmiştir.
Akşehir Batı Cephesi Karargâhı’nı 24 Ağustos 1922’de büyük bir coşku ve
dualarla uğurlamış ve 26 Ağustos’ta başlayan Büyük Taarruz, zaferle sonuçlanmıştır.
İşte Büyük Zaferin kazanılması için her tür vatanseverlik desteğini gösteren,
önemli tarihi olaylara tanıklık eden Akşehir’de yaşanan 9 ay 10 günlük süreci, tüm
gerçekliğiyle sizlerle paylaşmak istedik.
Uzun yıllar, büyük bir titizlikle yaptığı araştırmalarını “Dokuz Ay On Gün”
isimli kitabında bir araya getiren Araştırmacı-Yazar Mehmet KOÇ’un bu eserini
ekibimle birlikte sizlere kazandırmaktan gurur duyuyorum. “Dokuz Ay On Gün”
yakın tarihimize ışık tutarken, yeni kuşaklara armağan edilebilecek bir kitap…
Bu eserin okuyucuyla buluşmasını sağlayan değerli Araştırmacı-Yazar
Mehmet KOÇ’a ve eserin yayımlanmasında emeği geçen Kültür ve Sosyal İşler
Personeli’ne teşekkürlerimi sunuyorum.
Op. Dr. Mustafa BALOĞLU
Akşehir Belediye Başkanı
ÖNSÖZ
Büyük Taarruz’u çeşitli boyutlarıyla inceleyen pek çok eser arasında, Büyük
Taarruz’a hazırlık yönünü ve Batı Cephesi Karargâhı Akşehir’de yaşananları
inceleyen eserlerin sayıca az oluşu beni bu çalışmaya iten önemli nedenlerden
biri olmuştur. Bu eksikliğin nedeni olarak pek çok etken sıralanabilir. Ancak bu
etkenlerin en önemlisi, Türk Toplumu’nun sadece savaşın sonucuna bakarak
zaferle övünme isteği vardır. Oysaki bütün büyük zaferler iyi ve planlı bir hazırlık
sonrası gerçekleşir. Bu araştırmanın temel amaçlarından biri, bu konudaki eksikliği
gidermeye yönelik bir adım atmaktır.
Türk İstiklâl Savaşı içerisinde önemli bir yere sahip olan Büyük Taarruz’a
hazırlığı konu alan çalışmalar incelendiğinde, çoğunun savaşın içinde bizzat yer
almış kişiler tarafından yazılmış anılar olduğu görülür. Bu anılar bilimsel bir
inceleme için önemli bir kaynak grubunu oluştursa da özellikleri gereği inceleme
yapan kişiye bir takım zorluklar da yaşatmaktadır. Benim yaşadığım en önemli
zorluk, bu eserlerde verilen bilgiler arasında bir takım tutarsızlıkların bulunması
olmuştur. Özellikle verilen tarihlerin ve günlerin birbiriyle uyumlu olmaması
çalışmam süresince beni en çok zorlayan unsurların başında gelmiştir. Örneğin Batı
Cephesi Kurmay Başkanı Asım Gündüz’ün Karargâh’ın Akşehir’den ayrılış günü
olan 1922 yılı 24 Ağustos’u Perşembe günü olmasına rağmen anılarında Cuma günü
olarak hatırlaması veya Halide Edip’in Karargâh’ın 1921 yılı Kasım ayı ortalarında
Akşehir’e gelişini Aralık ayı ortalarında yazması gibi… Değerlendirmemize göre bu
maddi tutarsızlıklardaki en büyük etken, dönemi yaşayan kişilerin olayları daha
sonraki yıllarda yazmış olması ve bunu yaparken de daha çok hafızalarında kalan
bilgilerden yararlanmalarıdır. Aynı şekilde bu tür çalışmalarda sıkça rastlanan
“objektif olamama” ve daha çok “hikâye anlatır bir üslupla olayları değerlendirme”
sorunu, anılarla ilgili yaşadığımız ikincil zorluklardır.
Bu sorunları aşmak için, özellikle tarihsel bilgiler verirken büyük çoğunlukla,
bilimsel özelliklerine inandığım çalışmalar ve Genelkurmay Başkanlığı’nın
yayınladığı kitaplar ile Genelkurmay Başkanlığı’na ait ATASE arşivini referans
olarak alan kitapları kullanmaya özen gösterdim.
Bu çalışmam süresince olayları olabildiğince kronolojik bir sıraya göre
incelemeye çalıştım. Böylece Batı Cephesi Karargâhı olan Akşehir ve çevresinde
bulunan yerleşimlerdeki dokuz ay on günlük süre boyunca yaşanan süreci ve
gelişmeleri ayrı ayrı incelemeyi amaç edindim.
Yaptığım bu çalışmanın sonucunda üç yüz yıl sonra Türklerin
gerçekleştirdikleri Taarruz’un hazırlık aşamasında yapılanların güçlü bir ordu
oluşumu açısından büyük yarar sağladığını gördüm. Bu nedenle Akşehir’den bir
zaferin doğuşuna kadar geçen dokuz ay on günlük süredeki faaliyetleri kronolojik
olarak incelenmeye değer olduğu sonucuna vardım.
Bu kitabımı yayına hazırlayan başta Akşehir Belediye Başkanı Op. Dr.
Mustafa Baloğlu olmak üzere; Belediye Kültür ve Sosyal İşler Personeline, çalışmam
süresince benden yardımlarını esirgemeyen eşim ve çocuklarıma, Akşehir Müzesi
Müdürü Ömer Faruk Türkan’a ve Personeline, Kütüphane Müdürü Metin Salar ve
Personeline ve yardımcı olan herkese teşekkür ederim.
Mehmet KOÇ
GİRİŞ
GİRİŞ
16
ORDUNUN GÜNEY’E ALINMASI VE AKŞEHİR’İN
BATI CEPHESİ KARARGÂHI OLMASI
D
üşman, Sakarya Meydan Muharebesi sonucunda mağlup edildikten
ve tamamen Sakarya’nın batısına atıldıktan sonra süvari ve piyadeden
oluşan takip kollarının etki ve baskısı ile Eskişehir-Afyon hattına kadar geri
çekilmek zorunda kalmıştı. Yunanlıların Afyon’daki birliklerini takviye etmesi
ve takip kollarımızın cephane ihtiyaçlarını karşılama zorluğu nedeniyle hareketi
sonlandırıp Bolvadin ve Çay batısındaki sırtlara çekildi. Böylece Batı Cephesi
ağırlık merkezi peyderpey güneye, Afyon çevresine aktarıldı ve ordu karargâhı da
ordunun büyük kısmına yakın olmak üzere onun peşinden Akşehir’e yerleşti.
Ordunun ağırlık merkezinin güneye alınması ve Akşehir’in Batı Cephesi
Karargâhı olarak seçilmesinin nedenleri şunlardır:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Her iki tarafın ordusunun çoğunluk kısımları birbirinden pek uzakta ve
ancak emniyet müfrezeleriyle temasta idiler. Bu hal düşmana hareket
ve icraatında serbestlik verecekti. Hâlbuki hasmı, daima endişeli ve
baskı altında tutmak gerekirdi. Bu da kendisinin pek hassas bulunduğu
Afyon istikameti idi.
Ordu er geç taarruza mecburdu. Bu vazifenin zamanı artık gelip
çatıyordu. Hareketin yerine getirilebilmesi için en uygun yer keza bu
istikametti.
Bu sayede Konya tarafı bütünüyle kapatılmış ve düşmanın büyük
kuvvetlerle güney tarafında yapmak isteyeceği geniş ölçüdeki harekâtı
önlemek için tedbir alınmış olacaktı.
En önemli konulardan birisi de ordunun ikmali idi. Bunun için
gerekli olan yollar ve bilhassa demiryolları idi. Büyük bir ordunun
yalnız muharebesi için değil, durduğu yerde yaşayabilmesi için
de her gün büyük ölçüde nakliyata ihtiyaç vardır. Bu nakliyatın
sağlıklı yapılabilmesi demiryoluna dayanma ile mümkündü. Sakarya
Muharebesi’nden sonra ordu gerisinde biri Ankara’dan Biçer’e, diğeri
Mersin’den Çay İstasyonu’na kadar devam eden iki demiryolu var idi.
Bunlardan kuzeydeki hat, düşman tarafından esaslı surette tahrip
edildiğinden ve bu hat üzerindeki makine ve vagon miktarı sınırlı
olduğundan tamir edilmiş olmasına rağmen kabiliyeti ordu ihtiyacına
oranla pek azalmıştı. Güneydeki hat ise malzemesi bol ve kabiliyeti
fazla olması itibarı ile ordu ihtiyacını karşılayacak vaziyetteydi.
Bundan başka en mühim mesele orduyu beslemek idi. Beslenme
kaynakları, kuzeyde güneye oranla daha az ve fakir olmasının yanı sıra
Yunanlıların Sakarya ve Eskişehir arasındaki tahribatı ile büsbütün
azalmış, güneyde ise Adana, Konya ve bu merkeze bağlı olan yerlerde
zengin beslenme kaynakları mevcuttu.
Önümüzdeki mevsim kış mevsimi idi. Bu itibarla iskân ve yakacak
meseleleri de ayrı bir öneme sahipti. Güneyde bu ihtiyaçlar nispeten
daha kolay karşılanabilirdi.
Akşehir halkı Kuvayi Milliye ruhuna sahip bir halktı. Sakarya Savaşı
sırasında, Akşehir Bölgesinde, gönüllü piyade ve erlerden, iki alaylı bir
birlik teşkil edilmiş ve buna Mürettep Tümen adı verilmişti. Kurmay
Yarbay Zeki Soydemir’in kumandasındaki bu tümen, 14. Tümen’den
Bu nedenlere bağlı olarak, ileride girişilmesi tasarlanan taarruz hareketi
amacıyla, Türk Ordusu asıl kuvvetlerinin güneye kaydırılması fikri gün geçtikçe
kuvvetlenmiş ve bununla ilgili hazırlıklara da başlanılmıştı.
Genelkurmay Başkanlığı 15 Ekim 1921’de Batı Cephesi Komutanlığına:
“Türk Ordusu, düşmana, kış başlamadan ve Sakarya yenilgisinin etkilerinden
kurtulmasına yer vermeden kesin bir darbe indirmelidir. Yunanlıların EskişehirAfyon demiryolundan hareket bakımından yararlanmasını sınırlandırmak ve çeşitli
koşullar altında muharebeye girilmesini sağlamak için, bu taarruz asıl kuvvetlerle
Afyonkarahisar bölgesinden ve daha başlangıçtan itibaren Yunanlıların İzmir’le
olan ulaşımlarını kesecek şekilde yönetilmelidir.
Bu amaçla hazırlıkların kısa zamanda tamamlanması ve özellikle
Akşehir-Eğridir-Dinar menzilinin kurulmasına işaret edildikten sonra taarruzun
başlayacağı yer ve tarih hakkında bilgi istendi.”
O gün için tek sorun ülkenin kurtarılması idi. Başkomutan, Genelkurmay
Başkanı ve Batı Cephesi Komutanı bunun için bütün komutanların görüş ve
önerilerini topladı. Bu düşünce ve öneriler sonunda, ordunun büyük bir kısmının
Konya-Afyonkarahisar demiryolu çevresinde uygun bölgelere alınması ve lojistik
desteğinin bu ana yola dayatılması gerekiyordu. Ayrıca harekâtın sürdürülmesi
için dağlık ve yolsuz olan bu bölgelerde, ulaştırma ağının işe yarar bir duruma
getirilmesi, Konya demiryolunun Eğridir Gölü’ne bir dekovil hattı ile bağlanması
gibi işler, oldukça büyük zamana ihtiyaç gösteriyordu.
Batı Cephesi Komutanlığı da bu işe hız vermişti. Bütün bu düşünce ve
direktiflerin gereği olan kuvvet kaydırmaları ve Yunanlıları şaşırtacak tedbirler 27–
29 Ekim 1921 günleri içinde alındı. O arada Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın
emri ile İkinci Ordu Karargâhı Bolvadin’e, Birinci Ordu Karargâhı Çay’a ve Cephe
Komutanlığı Karargâhı’nın da Akşehir’e taşınması hazırlıklarına başlandı.
17
GİRİŞ
sonra, düşman gerisinde taciz vazifesini yaptı. Sivrihisar’a doğru
muvaffakiyetli hareketlerde bulunması (T.K.Ş.,1968:110) bunun bir
kanıtı idi. Ayrıca Tarık Buğra “Küçük Ağa” romanında Akşehirli Kuvayi
Milliyecileri anlatmaktadır.
8. Akşehir’in, Batı Cephesi Karargâhı olmasının bir nedeni de coğrafi
konum olarak Anadolu’nun en önemli bölgesinde olmasıdır.
Kuzeydoğusunda Ankara, kuzeyde Eskişehir, kuzeybatıda Afyon, doğu
ve güneybatıda Konya, batıda Isparta illeri ve Akşehir ilçe merkezinin
kuzeyinde Akşehir gölü ile çevrilidir. Ayrıca kent, Sultandağı eteklerine,
eğimli bir alan üzerine ve Tekke Boğazı denilen dar bir koyağın hemen
önüne yerleşmiş ve aynı adı taşıyan verimli ovaya ve göle yukarıdan
bakması nedeniyle doğal bir korunağa sahiptir (www.aksehir.bel.tr).
9. Ordunun güneye, Batı Cephesi Karargâhı’nın da Akşehir’e alınması,
Büyük Taarruz’a hazırlık esnasında orduya siyasi cereyanların sızmasını
önlemiştir. Hâlbuki Yunan ordusu bu yönden dertliydi. Her defasında
kasabadan İzmir üzerine askeri birlikler yürüyecek ve ordudaki
Venizolosçu subayları, kumandan kadrosunu ordudan kovacak kadar
ağır isyanlar oldu. Hülasa Sakarya sonu ile Büyük Taarruz başlangıcı
arasında ordu, hazırlık işlerinden gayrı her türlü siyasi cereyanlara ve
akımlara karşı adeta bir duman perdesi arkasına alındı. Disiplin ve
otorite en son hattına kadar korundu (Aydemir, 1999:191).
GİRİŞ
18
BATI CEPHESİ KARARGÂHINİN AKŞEHİR’E GELİŞ TARİHİ
B
üyük Taarruz’a hazırlık devresi, 10 Ekim 1921 - 31 Temmuz 1922
tarihleri arasında geçen zaman olarak kabul edilir. Ancak Akşehir’de
Batı Cephesi Karargâhı’nda hazırlıklar 24 Ağustos 1922’ye kadar devam etmiştir.
10 Ekim tarihinde Batı Cephesi Karargâhı Sivrihisar’da bulunuyordu
(Sabis,1951: 59). 27 - 29 Ekim 1921 tarihlerinde Başkumandan Mustafa Kemal
Paşa’nın emirleri gereğince Batı Cephesi Karargahı’nı Akşehir’e taşıma hazırlığına
başlandı. Bunun için 01 Kasım 1921 tarihinde Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi
Asım Bey, Akşehir’in karargâh olarak düzenlenmesi için Akşehir Menzil Mıntıka
Müfettişliği’ne bir şifre gönderdi. 02 Kasım 1921’de, Karargâh İkinci Kademesinin
Sivrihisar’dan Akşehir’e gideceği yolun durumunu öğrenmek için ikinci bir şifre
daha gönderdi. Daha sonra Asım Bey, İsmet Paşa’nın karargâhın bir kısmı ile
birlikte Emirdağ’da bir hafta kalacağını belirten şifresini yolladı. Ancak havaların
iyi gitmemesi bu hareketin gecikmesine neden oldu. Karargâh; Harp, Birinci
Kademe ve İkinci Kademe olarak üçe bölündü.
Garp Cephesi Karargâhı’nın ikinci kademesi 15 Kasım 1921’de Garp Cephesi
Erkân-ı Harbiye Reisi Sanisi Osman Zati önderliğinde Sivrihisar’dan, Piribeyli
üzerinden Akşehir’e gitti (Sabis, 1951: 126). Batı Cephesi Karargâhı Müzesi’nde
bulunan telgraflar da bunu teyit etmektedir.
Genel olarak Akşehir’e Batı Cephesi Karargâhı’nın geliş tarihi olarak 18
Kasım 1921 olarak bilinmekte ve pek çok eserde de bu şekilde yer almaktadır.
Bütün bu eserlerin kaynak aldığı eser İ. H. Konyalı’nın kitabıdır(1). 1945 yılında
yazdığı bu eserde Konyalı, Batı Cephesi Karargâhı’nın geliş tarihini o zamanları
Batı Cephesi Kurmay Başkanı olan Asım Gündüz’ün anılarına dayandırmaktadır.
Ancak Asım Gündüz’ün, anılarını anlattığı kitapta(2) bu tarih yer almamaktadır.
Zaten Konyalı, ilerleyen kısımlarda kendisinin bizzat Asım Bey ile görüştüğünü ve
bunları ondan dinlediğini belirtmektedir. Ancak 18 Kasım 1921 tarihi Batı Cephesi
Karargâhı’nın değil bizzat Asım Bey’in Akşehir’e geldiği tarihtir. Akşehir’in Batı
Cephesi Karargâhı olarak kullanılmaya başlandığı tarih 15 Kasım 1921’dir. Yine
Genelkurmay Başkanlığı’nın yayınladığı kitaplarda(3) yer alan haritalarda 18 Kasım
1921 tarihinde Akşehir, Karargâh olarak gözükmektedir.
İkinci Kademenin Akşehir’e ulaşmasından sonra ağır silahların olduğu harp
ve fazla eşyası olan Birinci Kademe, belirli tarihlerde Sivrihisar’dan yola çıkarak
Aziziye (Emirdağ) ve Bolvadin’e oradan da Çay Tren İstasyonu’na ulaştılar. Kışın
şartların ağır ve zor olması, buralarda birkaç gün mola verilmesini zorunlu kılmıştı.
En son Çay’da bulunan Birinci Ordu’daki incelemelerini bitiren Batı Cephesi
Komutanı İsmet Paşa’nın, 19 Kasım 1921’in akşam saatlerinde Akşehir’e gelmesi ile
Batı Cephesi Karargâhı tamamen Akşehir’e taşınmış oldu.
AKŞEHİRDE DOKUZ AY ON GÜN HAZIRLIK
1
5 Kasım 1921 tarihinde Akşehir’e gelen Batı Cephesi Karargâhı buradaki
Büyük Taarruz hazırlıklarına başladı. 24 Ağustos 1922’de Başkumandan,
Genelkurmay Başkanı ve Batı Cephesi Komutanı’nın ayrılması ve bir gün sonrada
Birinci Kademe’nin Çay’a gitmesi ile dokuz ay on gün süren bu çalışmalar sona erdi.
İstiklal Savaşının ilk meydan muharebesi olan Sakarya Meydan Muharebesi,
Türk Ordusu için bir yokluk ve yoksulluk savaşı olmuştur. Kütahya-Eskişehir
Muharebelerinden sonra, insan gücünün 1/2’sini, silah gücünün de 1/10’unu
19
GİRİŞ
kaybetmiş olan Batı Cephesi Komutanlığı, birliklerine 18 Temmuz 1921 tarihinde
verdiği bir emirle Sakarya Nehri’nin gerisine çekilme emrini vermişti. Ağustos
ortalarına doğru yapılan yeni düzenlemeye göre Türk Ordusu’nun konuşlanma ve
kuruluş durumu şöyledir: Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Genelkurmay Başkanı
Fevzi Paşa, Başkomutanlık Karargâhı Ankara’dadır. Batı Cephesi Komutanlığı,
Yunan taarruzuna karşı, kuvvetlerini Sakarya Nehri doğusunda yedi gurup halinde
konuşlandırmıştı.
13 Eylül 1921’de Türk Ordusu’nun kesin zaferi ile biten Sakarya Meydan
Muharebesi, orduda önemli bir zayiata neden olmuştu. Türk Ordusu’nun Sakarya
Savaşı’ndaki zayiatı; 5.713 şehit, 18.480 yaralı, 828 esir ve 14.258 kayıp olmak
üzere toplam 39.289’dur(www.tsk.mil.tr ).
Batı Cephesi Komutanlığı Eskişehir - Afyon hattında tertiplenen Yunan
Ordusu’na karşı genel bir taarruza geçebilmek için, hazırlıklara olanak verecek,
ayrıca bu hazırlıkları bozma amacı güdecek, Yunan saldırılarını kıracak şekilde
olmak üzere, birliklerine ulaşılan elverişli hatlarda savunma düzenleri aldırıyordu
(Gnlkr Yay., 1980: 371).
Sakarya Zaferi’nden sonra orduda kolordu teşkilatına geçildi. Batı
Cephesi’ne bağlı olarak menzil hatları ve ikmal yolları kuruldu. Bunların bir kısmı
Batı Cephesi bünyesinde teşkil edilen 1. ve 2. Ordu Komutanlıkları’nın emrine
verilerek, ordular bölgesinde direkt destek sağlandı. Büyük Taarruz için gerekli
olan askeri malzeme ve tüm ihtiyaçlar Tekâlif-i Milliye ve Harp Encümeni kararları
uyarınca çoğunlukla memleketin öz kaynaklarından sağlandı. Türk Milleti, adeta
yarışırcasına ordusunu teçhiz etti. Diğer yandan Sovyet Rusya ve Fransa ile
yapılan antlaşmalar sonucu bir miktar silah ve cephane yardımı da sağlandı ve bu
malzemeler Batı Cephesi’ne tahsis edildi. Ayrıca İtalyan ve Fransızlardan alınan
uçaklarla cephe uçak bölüğü iş görür hale getirildi. Ağustos ayına kadar birliklerin
her türlü eksiklikleri tamamlandı. Subayların bilgi ve kapasitelerini arttırmak
amacıyla talimgâhlar ve kurslar açıldı. Sık sık tatbikat ve manevralar yapılarak
ordunun eğitim seviyesinin yüksek bir düzeye çıkarılması sağlandı. Sakarya
Zaferi’nden sonra bütün milletin ve ordunun morali yüksekti. Büyük Taarruz
için milletten istenen fedakârlıklar, yurdun her tarafından yarış halinde arzu ile
yerine getiriliyordu. Birliklerin yiyecek ve giyecek durumu düzeltildi. Subayların
maaşları muntazaman verilmeye başlandı. İsteyen askerlere kısa dönemlerle de
olsa izin verildi. Yunanlıların ve İstanbul Hükümeti’nin ordu üzerindeki olumsuz
propagandaları etkisiz kaldı. Orduda hemen hemen firar olayı kalmadı. Ayrıca
istihbarata karşı koyma faaliyetlerine de büyük önem verildi(www.tsk.mil.tr).
İşte bu gerçekleştirilen hazırlıkların merkezi Batı Cephesi Karargâhı yani
Akşehir idi. Yokluklarla gelinen Akşehir’de dokuz ay on günlük bir sürede 18
piyade tümeni, 5 süvari tümeni, 8659 subay, 199.283 er, 100.352 piyade tüfeği,
2025 hafif makineli tüfek, 839 ağır makineli tüfek, 323 top, 5282 kılıç, 198 kamyon,
33 otomobil ve ambulanstan oluşan bir ordu meydana getirildi. 15 Kasım 1921
tarihinden 24 Ağustos 1922’ye kadar geçen dokuz ay on günlük zamanda Batı
Cephesi ekseninde gelişen olayları tüm gerçekliğiyle anlatmaya, İstiklal Savaşı’nın
karanlıkta kalmış kısımlarını gün ışığına çıkarmaya çalıştık. İşte Kronolojik olarak
gün gün yaşananlar...
GİRİŞ
20
(1) Konyalı, İ.Hakkı (1945) Nasreddin Hocanın Şehri Akşehir Tarihî - Turistik Kılavuz,
İstanbul, Nümune Matbaası.
(2) Gündüz, Asım (1973) Hatıralarım. İstanbul: Kervan Yayınları Derleyen İhsan Ilgar
(3) Erkal, Şükrü (1967) Türk İstiklal Harbi II Cilt Batı Cephesi 6.Kısım 1.Kitap Büyük
Taarruza Hazırlık ve Büyük Taarruz (10 Ekim 1921- 31 Temmuz 1922) Ankara: Genelkurmay
Basımevi.
hir en nü en
t
t
- so- ük
t
k
iı,
e
ln
e
ı.
zi
ti.
in
szi
et
ık
şe
eri
mi İsme olan bal hay naşt rbiy … B görü üyü in e Ga İsme lmiş nün şlar faka erin Ga
üy
Ak inin günü kend üz arı,
l nı, B ndür anı cak kala r. Ni e ya nıha ştı. zle hir b rihin ları, anı k ge ası ö özya yen skerl ları, ve
h
r
u
i
ı
l
l
r
E
m
o
y
ta can
gü and laya ı bir ttile nün Erkâ akla e gö Akşe ir ta baş and balı bin bil g ülme ki a baş ecek rp
da nda
.
e
l
h
0
ö
r
ş
z
k
a
n
ye
e
h
k
la
m
o
on
he yordu Afy aları kum ay 1 Kum alkı ecan terk nası nına da u stünd len Akşe soka i Ku ir ka argâ tom le gö ğind oka etley t Ga
ü .
l ıb
i
i
ş
ı
r . O öz erli ı, s lam aye iye
a sın
l
e ey ir ’i
ü
,
b
ş ir - bin Ba
a
y
m
m
ı
v
9
i
l
u
m
r
a
k
i
r
ö
ı
y eh
e sev cek e h şeh rgâh ndi, ara hrin e g ord mla sev can bili ald de g önd mla , se Nih ıharb lü
n
e
i
tün azi i v
ş
e
iy
.
i
l
k
r
a
k
o
Ak i bü ı, G eisin hesi tleye önü er A i kara ne b uala nlü ş sizliğ bekl ın d hes hey tom ’i de üstün ema ın da aca ttiler rkân üzün
s nü
il bili
d zü
p me nın bir
R
ar Cep üne ın o Bey rin a K alar rlay rk e a E e h tafa
ek şlar
e
b
l
e
d
e
o
ı
a
ü
S
o
a
n
f
C el
u
v us
n ba iye
r
h
s
şü bin arp
m tom ar v e h 8).
ön şan ım
şe sta bin ı uğ r ’i te yanı slı
s
rp
M en
ina bire to
rb
nü
l
s
v
k
a
ın
ka nıha i Ga cak, âh b rler nın o da o alkış aslı 5:71 n dö ütün eri G asın et P isi A zünlü zi Mu ütün şa’y şehi ndi, rı ya Gazi a in r
i
b
l
i
4
i
a
a
k
b
a
a
â
fi
n
y
ıy
g
l
n
a
e
ü
,
e
k
i
m
n
ı
ı
9
r
b
y
ş
i
Erk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki et P irer A line ank sini, Aşağ … B .
ya ank nya aske erin safi rarg uta arbi aslı esin erin ı İsm er b obi rın y üjde ştı. aştı. 18)
r ı uğ tu. K yük sme lar
z
fi
i
ö
z
y
a ’y uş
bü anı İ alkış il g rın u(Ko eki lu ü r m . Ka Kom ânıh arı y üjd u üz dan r bir otom lala in m ana zakl 45:7 nü
şa m
Pa dol ütün mut aşa mob alala yord iğind yo ündü uştu hesi Erk ankıl rin m yol man firle nda s-sa afer ne y da u lı, 19 ünü r
n
l
o
i
o
B
la
P Ot s-s erp der fyo 0 g olm ep ına ın y zafe fyon li Ku misa rası en E ük z önü sın nya nlı g ndü
lar işti. esi K et
C
a
m aldı. len E tül s l ön hir-A ay 1 arla d arp , yan lalar yük hir-A evim yük lar a veril büy inası r ar u(Ko yeca 0 gü ne
h
m
s
l
p
İ
i
a
a
i
ü
r
ü
l
ge Ce en
de ver şka Kem Akşe e 9 olan yet G bind s-sa hir b Akşe esi s n bü alkış erde şehi âh b dual iyord n he ay 1 ön sı
p
i
n
’
r
i
E
e
v
n
l
ü
k
e
h
Ga ıya Bey lerd ir ba tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A ararg r ve serp inin ve 9 sını bina
a
e
n
i
.
i
l
ğ
P
l
b us
la ü
k
h
y
e
e
re
ti
m
e
n
a
ve
r.
n
en p
t
rih
ob
in
Aş i Ası mina ilen zi M Erk ye R lkışla ettile tom rde v üle Erk Gar lmiş sme nra m gömü obili alkış şka t ir ta eisi h b rargâ şlar
R gâ
İ
o
ri
a
a
ı,
o
m
is
a
a
u.
öm u.
ez
ge
le
ka
bi
kı
eh
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında nare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b Akş rbiye arar bili k rı, al baş .
s ak
i
i
e
s
a
o
ın
u
e
b
K
y
ir
ş
a
in
ir ’
şı
n
u.
ân
la
zli
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra m essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile yord kânıh ştu. otom yaş len b liyord
i
r
ş
t
.
)
u
ü
a
l
r
i
n
P
k
s
k
y
o
n
ı
S
l
b
A
öz zi
n
e
t
8
m
A
k
me rin m günü Büyü lam irer alkış raz s 18). günü dür nlı b ştı. klaş 5:71 met tomo akat ü be ük E dolm şanı bil g t se ü be
i
b
f
a
n
a
a
n
o
İs
ı
4
n
ca
:7
,
ı
se
a
fe
üy
ka
za canl danı ak, birer Paşa . … B 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen üşü ı, B nlarl et P tom n fa nüşü
n an la
ı ı, 1 ye y 1 e h ne ınd yal mu
O
e an yac er
m
ö
a
e
t
t
ö
y
m
s
y
.
d
ş
l
İ
e
he um urla afirl İsm akla yal
he 9 a nün önü ras Kon i Ko ’i de örü nin d and ak o anı aldı lme inin
a
g
y
t
m
r
c
(
ö
z
ğ
e
ri
rü
is
şk
s
on en
e
sı
Ba ’yı u k m inen da u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle kerle aşku şlaya omu y’i d e gö kerle
ü
s
a
y Ce sı e g as
s
ı si K Be özl
s
i
B
i
h
y ıya asın yor
d
ş
i
h
k
a
a
e
i
p
l
r
ü
a
r
â
n
A
z
i
P n b ağ ar
rpi hir ta iye R h bi rarg ar ve ül se Garp eisi tünd deki , Ga ve a ephe sım de g dek
tü
s
Aş ar
se
l
â
a
n
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü rliğin şları cek rp C eisi A stün rliği
ş
a
ü
e
b
e
e
a
a
a
a
a
n
h
y
a
h
o
.
e
,
d
k
R
d
n
b
rb
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe l ön kak etle yet G iye ehrin l ön
o
a
a
a
ş
n
o
ir
â
d
k
ış
rb
iy
uş
n
am a
alk len b bekl Büyü olm anın gözy ezile liyor Erk hüzü Kem arı, s , sel . Nih nıha ünlü Kem
d aş
r
l
â
z
a
s
il
k
fa
ek na e
,
zi
ü
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v usta dam yaca ettile Erk e hü ustaf
a şü
a ıv
ü an lan
n
o
f
a
k
a
,
M
ı
t
n
n
m
l
i
M
r
y
ı
r
r
i
z ala ğu ’i te yan asl azi
dö um k o nı İs ı. O yen önü bind ları
a
e
G
in ı u hir i,
ld
G
d
kı
şk ca ta
ıy
e
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan sini, tün b şa’y kşe bind kılar ini,
ış i K ey’i le g rle mo arın jde i bü Pa er A ine yan jdes
k
l
a hes
B göz aske oto alal
mü dek met r bir obil arın mü
p
a
m
s
s
in
n
Ce i Ası nde deki sınd Es- afer zeri nı İ r bire otom salal ferin
ü
a rle
z
ü
a
is üst liğin ar ilen ük
d
a Es- k za
u
e
n
l
fi
r
a
r
R in
nd
r
o
r
de kışla e ve r büy on y Kum misa rası rilen büyü
h
n
a ve ir
k
şe al ö al lerd ehi Afy
li
im üyü şlar de
eh
m
şa re
kş
irKe t Pa ina en A kşeh i sev ün b alkı reler Akş
t şa
n
e a m ül
s
a
ü
A
e
e
l
m
n
İs onr göm den eph ti. B Pa mi mü
s e
iş
n
C
et
ra
gö
raz izliğ Erke arp gelm İsm son liğe
ss du. ri G lık nen iraz ssiz
e
S yor kle aba a i
B Se
tti
.
ıy
al
şı
…
ya fir e bir k şağ ştı. 718)
:
A
a
a
l
lı tı.
5
s
k
i
n
4
m ca aş uza 19
n
ı,
ye
he e ya sında nyal
ün ara (Ko
n
ö ar
u
ord
al
du erpiy
s
tül
hir en nü en
- so- ük
is- met lan- alık yet ştı. iye Bi- rül- yük en azi met işti. üne ları, akat rinin azi
şe
eri
y
Ak nin ünü end üz rı,
gö bü inin ı, G ı İs elm ön yaş n f rle ı, G e
Bü ür m İs k o lab iha ana harb . …
ı
r
N
ihi
ı g Erk olu mla nı,
nd an yaca ir ka ler. ne y kânı laştı gözle şehir tarih aşla dan lık g inası göz meye aske aşlar ek v
y
tar canl
n
a
ü
gü nd
r
da da
b
l
k
c
ti
i
il
b
ye rdu. fyon rın man 10 uma lkışla anlı k et sı ön a E uza nde n Ak şehir kak uma alab âh b mob görü dek ak b leye arp
G
n
t
r
k
k
he
n
g
a
ü
ı
e
i
l
k
o
o
l
A
ü
so me yet ye
li K bir
şku ay li K e a yec i te ina an nda üst
rar Oto zle rliğ
ina
.A ,s
şıy ya hir n b i Ba ve 9 evim ek v e he ehir ’ gâh b di, y rası hrin göm ordu ları evim anlı ili ka ldı. e gö nde ları, sela iha arbi
a nd l ö
r
s
m k,
e
c
lü
n
e
in r a
tü
şe
az i
iy
. N ıh
am i s ec ob
kş
Ak i bü , G isin esi leye önü r A kara e b ala lü ş izliğ ekl n d hes hey om i de stü ma n da aca tiler rkân zün
arı Re eph met ının bire obili obilin e du üzün Sess nü b aları Cep üne ın ot Bey’ rin ü a Ke aları urlay rk et a E e hü tafa
ek
C ela as
nd başl iye
v
h
ğ
in
şü
m
eh af
te nın ı v us
p
.
in
er
m
ön an
s
rp
in
rb
bir n oto oto ışlar lı ve 718) dönü ün b Gar ının Paş Asım nlü ş Must ün b ’yı u hir ’i i, ya yasl zi M inen
k
ka ıha Ga ak, h b r
:
a
t
i
k
t
ı
i
a
e
t
a
G
ân eri yac rgâ firle şan ınd , al yas 945 nin i bü kler inas me eis üzü azi bü Paş kş bind ıları
ıya iErk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki met irer A line ank sini, Aşağ … B .
.
y
ı
)
e
i
i
n
k
n
r
uğ tu. K yük sme lar
zya yan onya ask zeri isafi ararg muta harb yasl desi zerin nı İs rer b mob arın üjde aştı. laştı :718
afi ’yı
İ
ş
ış
i
j
ü
i
gö
ü
k 45
l
ı
ı
m
ı
a
m
o
n
K
ü
b
l
i
a
K
.
r
rın u(K ek lu
şa mu
za
u ü nd
alk
r b oto la in
ân lar
an
Pa dol ütün mut aşa mob alala yord iğind yo ündü uştu hesi Erk ankı rin m yol uma firle nda s-sa afer ne y da u lı, 19
E
z
o
y
B
fe on
a
to -s
a
rl
p
la
on g
K
pi
P
lm
nü ın
isa sı
lar işti. esi K et
. O Es l ser önde r-Afy 10 la do p Ce anın ların ük za r-Afy imli k m r ara rilen üyük sı ö aras Kony
y
i
ldı en
v
h
r
e
y
i
ü
r
b ina lar du(
l
sm
la
y
ü
lm
a
b
e v hir
ge Cep n İ e a eril a t ma şeh 9 a nla Ga di, -sa bü şeh i se büy ışl
a
k
or
d
k
l
e
k
v
a
A
n
ola yet bin Es hir Ak hes ün
’i d
Ke
rp
i
ve
ler kşe âh du piy
e
aş
Ga ıya Bey lerd ir b tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A ararg r ve l ser
i
P
n
b us ken
b
le
e
la
k
.
y
ü
e
re
ti.
p
ağ m
M Er e R ışla ttiler omo de v ülen Erke ar miş met ra m ömü bili lkış ka t
Aş Ası ina len
i
i
G
l
t
s
m
g
e
i
İ
o
r
on
mo ı, a aş
isi
ez az u.
ler öm u.
ge
biy alk
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında inare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b
s ak
e
i
s
ın
e
b
y
ş
a
n
in
ir ’
şı
ân
zli
m
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile
ş tı.
t
)
y mü ün ük
o
s
ir
P
S ün r m
la
b
n
y
me er A kış z s ).
n
me
lı b ı. A aş 718 et mo akat
ü
t
8
ü
ü
l
l
n
a
ü
a
i
a
f
bir
nd can aş ak 45: İsm to
ı g , B sel
Bir :71 ı g
fer
za canl danı ak, birer Paşa ı. … 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen
h ne nd
1
u
e
a
n
r
t
ac
al
ye
m
,1
şt
he ma rlay firle İsme akla yalı hey 9 ay nüne önü rası ony Kom ’i de örül
n
n
i
g
ı
a
y
z
(K
ö
e
şku ğu isa
s
o
s
e
Ba ’yı u k m inen nda u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle
r
a
yü
şa
ih Reis inas âh e d rpiy Ce Ası de g
sı
e
Pa bü ğıy ara piyo tar
v
rp si
b
n
rg
s
a
e
r
y
i
Ga ei stü
hir
tün Aş ar
ül
se
âh ara lar
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü
b ,
a
h
n
e
aş ha rb
o
.
ka
na
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe
o
a
ış bir kliy ük
uş
n ord rkâ zün
y
alk
lm nın özy ile
e
n
ü
do aşa il g sez ekliy na E e hü
zile ü b , B
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v
a
fa
n
ü
to
nü
m
i,
an
dö ma ol ı İs . O en nüş ind rı y
y
ı
e
d
l
dö e b kıla
şku cak tan
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan
o
g
’i
ın
ış
K
le
alk esi Bey zle ker tom alar
ö
s
g
a
ph m
a o sal
Ce i Ası nde deki sınd Esn
tü
in
is
ra
Re in üs erliğ lar a verile
d
ış
hr
şe l ön alk erde
ma şa rel
Ke t Pa ina
m
e
İsm onra
s
raz
M
I
S
EY
L
LÜ
1
1
92
EK
İM
1
A
K
921
1
2
19
K
AR
I
AL
1
192
AK
OC
KASIM 1921
22
1 Kasım 1921
Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi Asım Bey’in Akşehir’in karargâh olarak
düzenlenmesi için Akşehir Menzil Mıntıka Müfettişliği’ne gönderdiği Şifre:
01.11.37 (1Kasım 1921) Sivrihisar
Akşehir Menzil Mıntıka Müfettişliğine
C:3.10.37 tarihli şifreye
1. Yüzbaşı Hüsnü efendinin orada kalarak bu işlerle meşgul olması ve ancak
karargâh için yüz kilo sadenin (süngü ağacı) bir küçük zabit vedaatiyle Sivrihisar’a
gönderilmesi muvafıktır (yerindedir).
2. Karargâh için ihzar edilen (hazırlanan) mebani (binalar) ve ahırlara etiket
vazedilmemesi (konulmaması) ve bu hususta fevkalade mahremiyete (gizliliğe)
itina edilmesi
Garp Cephesi Erkan-ı Harbiye Reisi
Asım
Saat:12.00 zeval (sona erme)
(Aslından Çeviri. İlhami Bebek, A.B.C. K.M.)(4)
2 Kasım 1921
Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi Asım Bey’in Karargâh ikinci
kademesinin Sivrihisar’dan Akşehir’e gideceği yolun durumunu öğrenmek için
gönderdiği şifre:
1.Şube Garbi Anadolu Menzil Müfettişliğine
Fetihoğlu Köprüsü - Piribeyli üzerinden Akşehir’e giden yolun binek
otomobili müruruna (geçip gitmesine) ne dereceye kadar müsait olduğunu ve
güzergâh üzerinde haritada mevcut olmayan köy isimlerinin acilen iş’arlarını
(bildirilmesini) rica ederim. 2 Teşrin-i Sâni 337(2 Kasım 1921)
Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi
Asım
(Aslından Çeviri. İlhami Bebek, A.B.C. K.M.).
Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi Asım Bey’in, İsmet Paşa’nın karargâhın
bir kısmı ile birlikte Emirdağ’da bir hafta kalacağını belirten şifresi:
Aziziye (Emirdağ) Menzil Hat Kumandanlığına
Aziziye (Emirdağ) Nokta Kumandanlığına
Kumandan Paşa Hazretleri bir kısım karargâhı ile birlikte bir hafta kadar
Aziziye’de (Emirdağ) kalacaklar. Orada ikametleri için mahremane (gizlice) birkaç
bina tedarik ettirilmesini rica ederim.
Karargâh süvari ve muhafız bölükleri de beraberdir. Harekât ayrıca
bildirilecektir.
2 Teşrin-i Sâni 337(2 Kasım 1921)
Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi
Asım Saat:04.10’dan sonra
(Aslından Çeviri: İlhami Bebek, A.B.C. K.M.).
Garbi Anadolu Menzil Müfettişliği, Piribeyli üzerinden Sivrihisar- Akşehir
yolunun durumunu bildiren telgrafında:
Makine başında - 3.11.37 (3 Kasım 1921)
Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Riyasetine
C:2.11.1337 şifreye
1. Fetihoğlu Köprüsü’nden Akşehir’e üç saat mesafede olan Ortaköy’e
kadar yol adidir. Kurak zamanlarda binek otomobili suhuletle (kolaylıkla) geçer.
Yağmurlu zamanlarda yol çamur yapar. Ortaköy’den Akşehir’e kadar yol şosedir
ve muntazamdır.
2. Haritada mevcut Ayrıtepe’den sonra Mevlütlü bunun on kilometre
güneyinde Pazarkaya (Muhacir köyü) ve Kürtköyü’nün iki kilometre doğusunda
Ortaköy ve bunun yedi sekiz kilometre güneyinde Karabulut köyleri vardır.
Saat:04’den sonra
6 Kasım 1921
Garp Cephesi Karargâhı’nın Akşehir’e taşınmasının ilk belirtilerinden biri
de Garp Cephesi Komutanlığı’nın gönderdiği 71 Numaralı Cephe Emri’dir. Bu
Emir’de: “Cephe Karargâhı harp kademesi ile 7 Kasım’da Aziziye’ye (Emirdağ)
nakledilecek, Karargâhın aksam-ı mütebakiyesi (geri kalan kısımlar) şimdilik
Sivrihisar’da bulunacaktır. Harekâta ait şifre ve telgraflar ve tahrirat Aziziye’ye
(Emirdağ) ve diğer telgraflar ve tahrirat Sivrihisar’a gönderilecektir.”
Bu emirden anlaşılan Karargâhın bir an evvel Konya şimendiferi üzerinde
bulunan Akşehir’e nakletmek niyeti olduğudur. Bir hafta sonra karargâhın birinci
kademesi ile Sivrihisar’dan Aziziye’ye (Emirdağ) geldi. Birkaç gün sonra da oradan
Akşehir’e geçti. Sivrihisar’da kalmış olan diğer kısımlar, aileler, çoluk çocuk
Sivrihisar’dan doğru Akşehir’e atlayacaklardır (Sabis 1951: 125).
14 Kasım 1921
Akşehir’e hangi kısımların, ne zaman gideceğini belirten Garp Cephesi
Komutanlığı tebliğinde:
Birinci Ordu Komutanlığına
Garp Cephesinden: 14.11.1921
1-Cephe karargâhının Sivrihisar’da bulunan ikinci kademesi 15/11/1337’ de
Piribeyli üzerinden Akşehir’e gidecektir.
2-Karargâhın fazla eşyası Çay İstasyonu’ndan naklolunacaktır.
3-Karargâhın birinci kademesi üç gün daha Aziziye’de (Emirdağ)
kalacağından harp iaşe raporları ile mühim şifreler Aziziye’ye (Emirdağ) ve evrakı
gayrı mühimme ve sair 15/11/ 1921’den itibaren Akşehir’e gönderilecektir.
4-Birinci Ordu, Üçüncü Kolordu, 16. ve 17. Piyade ve Birinci Süvari Fırkaları
KASIM 1921
3 Kasım 1921
23
KASIM 1921
24
Kumandanlıkları’na, Polatlı Mevki Kumandanlığı’na, Aziziye (Emirdağ) Hat
Kumandanlığı’na, Garbi Menzil Müfettişliği ile Akşehir Menzil Müfettişliği’ne ve
berayi malumat Müdafaa-i Milliye’ye arz edilmiştir. Harekât 2842 numaralıdır.
Saat: 2.40
İmza: Garp Cephesi Kumandanı-İsmet
(Sabis 1951: 125).
İkinci Kademe’nin yola çıktığını belirten Garp Cephesi Erkân-ı Harp Reisi
Asım’ın gönderdiği telgrafta:
1.Şube 2851 Şifre - Akşehir Menzil Mıntıka Müfettişliğine
Sivrihisar’daki karargâhın ikinci kademesi Piribeyli üzerinden(15.11.1337)
de Akşehir’e tahrik edilmiştir efendim.
Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi
Asım
Kapadım: 15 minh. Saat: 3.15 saat sonra
(Aslından çeviri: İlhami Bebek).
15 Kasım 1921
Cephe karargâhının Sivrihisar’da bulunan ikinci kademesi Piribeyli
üzerinden Akşehir’e gitti. Ali İhsan Paşa ikinci kademenin taşınmasını “Garp
Cephesi Karargâhı’na mensup birçok subayların ve memurların aileleri karargâh
ile beraber bulunuyordu. Karargâh bir yerden bir yere nakledilirken resmi karargâh
eşyasından başka bir sürü ev eşyası, kadın, çoluk çocuk muhacir kafilesi gibi, cephe
karargâhını takip edermiş” şeklinde belirtmektedir (Sabis, 1951: 65).
Garp Cephesi Karargâhı’nın ikinci kademesinin Garp Cephesi Erkân-ı
Harbiye Reisi Sanisi Osman Zati önderliğinde Akşehir’e yola çıktığını belirten şifre:
Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Riyasetine
Sivrihisar’daki İkinci Kademenin Piribeyli üzerinden Akşehir’e bendenizin
de ser baytar ile 15.11.37 (15 Kasım 1922) saat 10.00’dan evvelde Beylikköprü’ye
hareket ettiğimiz maruzdur.
Garp Cephesi Erkân- Harbiye Reisi Sanisi Osman Zati
Açtım:15 minh. Saat: 11.30 evvel
Akşehir Menzil Müfettişliğine malumat verelim.
(Aslından çeviri: İlhami Bebek).
Sandıklı-Dinar-Çal bölgesinde toplanan Türk Kuvvetleri’nin, kendi
ulaştırma hatlarına yöneltilebileceğini hesaba katan Yunan Ordusu, Türk
Taarruzunu önlemek amacıyla Çivril kesiminde durdurulması yeterli bir tedbir
sayılmadığından Oturak-Banaz-Kapaklar hattında bir savunma düzeni alınması
Yunan Ordusu’nca karar altına alındı (Erkal, 1967: 83).
17 Kasım 1921
İki gün içerisinde nerelerde bulunacağını belirtmek için Batı Cephesi
Komutanı İsmet Paşa yayınladığı şifrede:
17.11.37 Şifre 2857
Garp Cephesi Komutanı-İsmet
(Aslından çeviri: Bebek, İlhami).
Akşehir İstasyonu’na yeterince araba gönderilmesini isteyen Asım Bey’in
telgrafı:
Akşehir Menzil Mıntıka Müfettişliğine
Müstacel
Yarın (18.11.37) akşamı cephe karargâhı Akşehir’e gelecektir. Kumandan
Paşa Hazretleri muvakkaten Bolvadin’de kalacaklardır.
Yarın akşam raporları Akşehir’e verilecektir. Bunların aldırılmasını ve
istasyondan nakil için miktarı kâfi araba tahsisini rica ederim. 17 Teşrin-i Sani
1337. (17 Kasım 1921)
Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi Asım
Kapadım: 17 minh. Saat: 5.45
18 Kasım 1921
18.11.1922 Perşembe günü Garp Cephesi Karargâhı’nın birinci kademesi
Aziziye’den (Emirdağ) Bolvadin’e geldi ve ertesi gün Akşehir’e gitti. Batı Cephesi
Komutanı İsmet Paşa, Bolvadin’deki 4. Kolordu’nun fırkalarını muayene etti
(Sabis, 1951:127).
Onbaşı olarak Batı Cephesi Karargâhı’na katılan Halide Edip Adıvar,
Karargâh’ın Akşehir’e taşınmasını: “Beş yüz atlı evvela Çay’a kadar karargâhı
götürdü. Bu beş yüz atlının başında giden Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi
Miralay Asım beni yanına davet ederek atların yürüyüşünü benim idare etmemi
nezaketle teklif etti. Elimi kaldırdım: Yarım saat tırıs, sonra adi adım, yine tırıs
sonra yine adi adım. Sekiz saat sonra adeta donmuş bir halde Çay’a vardık. Sonrada
biz Akşehir trenine bindik” şeklinde anlatmaktadır.
Batı Cephesi Karargâhı’nın taşınmasının fazla ses getirmesinden ve
düşmanların bunu duymasından korkanlar vardı. Bunlardan biri de Birinci Ordu
komutanı Ali İhsan Paşa idi. Ali İhsan Paşa: “Nihayet Garp Cephesi Karargâhı,
Konya Demiryolu üzerinde Akşehir’e naklediliyor.
Garp Cephesi Karargâhının Akşehir’e nakli, düşman tarafından pek çabuk
duyulacak bir hadisedir. İstanbul her iki tarafın istifade ettiği müşterek temas
noktası olduğundan Yunanlılar bu haberi en kolay ve en çabuk oradan elde
edeceklerdir; bu haber onlar için, Türk Ordusu’nun kendilerine karşı yapmak
istedikleri taarruzun güney taraftan yapılacağına en büyük delil teşkil edecektir.
Cephe Karargâhının fazla eşyasının Çay istasyonundan demiryolu ile nakledileceğini
bildiren madde, bu karargâhta neler bulunduğunu ve seferi kadrolara hiçbir suretle
uygun bulunmadığını ifşa ve itiraf etmektedir.”(Sabis, 1951).
Garp Cephesi Karargâhı, Akşehir Belediye binasına yerleşti. Belediyenin
bitişiğindeki han, Erkân-ı Harbiye’ye tahsis edildi (Konyalı, 1941:707).
25
KASIM 1921
18.11.37 (18 Kasım 1922) saat 10’dan evvel Aziziye’den (Emirdağ) Bolvadin’e
hareket edeceğim. Öğleden sonra Bolvadin, Ağılönü ve Diperler’de 4.Kolordu’yu
teftiş edeceğim. Akşam Bolvadin’de kalacağım. Ertesi gün Kolordunun diğer
kıtaatını teftiş edeceğim.
Teftiş programı için kolordunun tertibine tabii olacağım. Garp Cephesi
Karargâhı bilâ fasıla Akşehir’e gidecek ve orada teessüs edecektir. Saat 1.20 sonra
KASIM 1921
26
Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye İkinci Reisi Osman Zati Bey, Yamıçoğlu
(Hacı İsa) Hanı’na yerleşmişti. Cephe Karargâhının muhtelif şubeleri Akşehir’deki
çeşitli binalara dağılmışlardı. Birinci Şube, İstasyon Caddesinde Hacı Battaloğlu
Ömer Ağa’nın; İkinci, Üçüncü ve Dördüncü Şubeler, Milli Emlak’tan Haytaoğlunun
evlerini işgal etmişlerdi. Karargâhın askeri ise Şirvancıoğlu, Hacı Dedeoğlu ve
Yumurtacı Hacı Tevfik Hanlarına oturmuşlardı. (Konyalı,1941:708).
Yunan Ordusunun 2. Tümeninin 34. Alayı, 7. Alayın yerine geldi (Erkal,
1967: 83).
Kroki 1: Garp Cephesi Komutanlığı’nın Akşehir’e yerleşimi
Aziziye (Emirdağ) bölgesinde sığır vebası hastalığına rastlandı (Erkal,
1967:229).
Malta’dan Ankara’ya dönen Yakup Şevki Paşa, Batı Cephesi’nde İkinci Ordu
Kumandanlığı’na atandı (Koç,2006:272). 18 Kasım 1921 tarihli ABD istihbarat
raporu: “Türk askerlerinin çoğunluğunun üniforması yok. Orduya evlerinden gelip
katıldıkları yamalı eski elbiseleriyle cephedeler. Bazıları Fransız, İngiliz üniforması
giyiyor” şeklinde idi.
19 Kasım 1921
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Çay’daki 4. Kolordunun fırkaları
arasındaki manevraları izledi ve tenkitlerde bulundu ve Akşamüzeri Akşehir’e gitti
(resim 1) (Sabis, 1951:127).
27
KASIM 1921
Resim 1: Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa Akşehir’de
20 Kasım 1921
Yunan Ordusunun 7. Alayı, Çivril-Uşak yolu üzerindeki Yayalar’a yerleşmişti
(Erkal, 11967:83).
21 Kasım 1921
Gece tertip ve sevk edilen bir baskınla Beşinci Kolorduya bağlı bir müfreze,
Menderes nehrini geçerek düşmanı tard ve ileri hareket etti (Sabis, 1951:131).
Batı Cephesi’nde kullanılmak üzere Batum’dan Trabzon’a 4.932 atım
kudretli dağ top mermisi, 20.510 atım Rus dağ top mermisi, 273 adet piyade
kalkanı gönderilmişti (T.İ.H.,1975:398).
22 Kasım 1921
Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Akşehir’den Eğridir’e gitmek istemiş.
Ancak hava bozdu. Şiddetli yağmur ve fırtına başladı. Sultan dağlarının yüksek
yerlerine kar düşmüştü (Sabis, 1951:132).
Batı Cephesi Komutanlığı yeni bir taarruz fikri ve tasarısı hazırladı. Ancak
bu plan da “Sad Taarruzu” gibi uygulanmadı (Erkal,1967:86).
23 Kasım 1921
Beşinci Kolordu’ya bağlı müfreze Şeyh Elvan Dağı’nı işgal etti (Sabis,
1951:131). Birinci Yunan Alayının takviyeli bir taburu, Süller kuzeyine çekilmek
zorunda kaldı (Erkal,1967: 84).
24 Kasım 1921
İsmet Paşa, fırtına nedeniyle gecikmiş ve ancak 24 Kasım akşamı Eğridir’e
gelebilmişti (Sabis, 1951:132).
KASIM 1921
28
Kasım ayının sonlarına doğru; piyade tüfeği başına 277, ağır makineli tüfek
başına 5000, hafif makineli tüfek başına 1.500, top başına da 676 mermi isabet
etmekteydi (T.İ.H.,1975:485).
25 Kasım 1921
İsmet Paşa, Perşembe günü trenle Eğridir’den hareketle Dinar üzerinden
Çivril istikametinde en son istasyona kadar gitmiş ve menderes nehri boyunda,
Beşinci Süvari Kolordusu Kumandanı Fahrettin Paşa ile birlikte incelemelerde
bulundu (Sabis, 1951:132).
Bir İtalyan nakliye gemisi Kuşadası Limanına gelerek karaya 600 asker ve
bir kısım savaş malzemesi çıkardı (Koç,2006:272).
Pierre Loti’nin Türk dostluğuna, Mustafa Kemal de ilgisiz kalmamış,
kendisine yazdığı bir mektupta her türlü vasıtaya müracaat ederek Türk Halkı’nı
savunmasına teşekkür etmişti (ozanagaci.com).
26 Kasım 1921
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Dinar’da bulunuyordu (Sabis, 1951:135).
41. Tümenin ağırlıklarında sığır vebası hastalığına rastlandı. Sığır
vebasını önlemek amacıyla Ankara Etlik’te Bakteriyoloji Hanesine bağlı serum ve
teşhis şubeleri faaliyete geçmiş ve burada ayrıca kimyayı tahlili şubesi açılmıştı
(Erkal,1967:228).
27 Kasım 1921
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Sandıklı’ya geçmişti (Sabis, 1951:135).
Düşman Çal civarındaki Menderes dirseğinde taarruz hareketlerine devam
ederek Şeyh Elvan Dağı’ndaki müfrezemizi geri çekilmeye mecbur etmiş ve fakat
daha fazla ilerlememiştir (Sabis, 1951:141). Bu çekilmenin en büyük nedeni Türk
birliklerinin ellerinde Alman tüfeklerinin bulunması ve bunlara ait cephane azlığı
idi. (Erkal,1967: 85).
İsmet Paşa, İkinci Ordu Komutanlığı görevine başlayan Yakup Şevki Paşa’yı
selamlayan bir telgraf çekti (Sabis,1951:137).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Birinci Ordu Komutanlığı’na, bir telgraf
göndererek, ordu karargâhının Çay ve civarında, İkinci Ordu karargâhının ise
Bolvadin’de kurulacağını bildirdi (Koç,2006:272).
28 Kasım 1921
23–28 Kasım 1921 arasında Çal bölgesindeki muharebelerde; toplam olarak
3 subay, 24 er şehit olmuş, 71 er yaralanmış ve 41 er kayıp olmuştu. 89.705 piyade
fişeği ve 676 top mermisi sarf edilmişti (Erkal,1967:85).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Şuhut’ta bulunuyordu (Sabis, 1951:137).
Akşehir’deki Milli Savunma Bakanlığı depolarında şu cephaneler vardı:
“Piyade cephanesi olarak Osmanlı 62, Rus 100, Manliher 55, Alman 10, Yunan 13,
Tüfekçiyef el bombası 844, Top Atımı Kudretli dağ 922, Seri dağ 240, 150 mm’lik
3753, ağır obüs 91, Erhart Dağ 451” (Erkal,1967:257).
29 Kasım 1921
29
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Akarim’de bulunuyordu (Sabis,
1951:137). İkinci Ordu Komutanı Yakup Şevki Paşa, Bolvadin’e geldi (Sabis, 1951:
141).
Her kolorduda, bir seyyar hastane ile bir sıhhiye bölüğü, her tümende de bir
sıhhiye bölüğü bulunuyordu. Akşehir İstasyonu’na bir yaralı gönderme komisyonu
kuruldu. Birçok merkezde kurulan menzil hastanelerinden biri de 1000 yataklı
olarak Akşehir’de bulunuyordu. Bu ay içerisinde hastanelere gelen hasta sayısı
27331 idi (Erkal,1967:228).
KASIM 1921
30 Kasım 1921
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Bolvadin’de bulunuyordu. Dördüncü
Kolordu bir sünnet düğünü ve bir müsamere düzenlemişti. Buna İsmet Paşa, Ali
İhsan Paşa, Yakup Şevki Paşa katılmışlardı (Sabis, 1951: 141).
Resim 2: Büyük Taarruz Öncesi Makineli Tüfekle Atış Eğitimi
Bu ay içerisinde kaçak olayları artıyordu. Ayrıca geri hizmetlerde çalışanların
sayısı çok fazla idi. Batı Cephesi Komutanlığı, Başkomutanlığa yaptığı bir teklifte:
“Herkese cephenin yolunun gösterilmesini; gönüllü, müzaheret ve milis gibi adlarla
kurulmuş bulunan birlikler ve askerlik şubelerindeki kurulların kaldırılmasını,
jandarmanın da ordu birlikleri ile takviyesine son verilmesi” istendi. Alınan
tedbirlerle cephe gerisinde kalanların cephelere katılmaları sağlandı. Subayların
maaşlarının ödenmesi bir düzene girdiği gibi, cephe zammı adıyla da verilmekte
olan beş liranın da ödenmesine devam edildi. Böylece cephede moraller yükseldi
(Erkal,1967: 229).
Akviran Köyü’nden Akşehir Maarif Köyü’ne 2. Tayyare Bölüğü’ne ait 1 av
ve 2 keşif uçağı intikal etti (Eğilmez,1992). Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa,
yayınladığı 73 Numaralı Cephe Emri’nde: “Birinci Süvari Fırkası, İkinci Kolordu,
Sekizinci, On Altıncı ve On Yedinci Piyade Fırkaları İkinci Ordu emrine, Birinci,
Dördüncü ve Beşinci Kolordular ile Altıncı ve On Dördüncü Piyade Fırkaları Birinci
Ordu emrinde kalacaklardır.” (Sabis, 1951:143).
KASIM 1921
30
Milli Savunma Bakanlığınca Almanya’ya gönderilen Kurmay Yarbay Saffet
ve Nuri bu tarihe kadar satın aldıkları 26 uçak, 1000 barabellum tabanca ve 1000
adet altılık dürbün ile ilgili bilgi verdiler (T.İ.H., 1975: 465).
Bu ay içerisinde Konya Batı Anadolu Menzil Müfettişliği emrindeki araba
yapımevi çeşitli tezgahlarla silah onarım evi haline getirildi (T.S.K.T., 1984:290).
(4) A.B.C. K. M.M. :Akşehir Batı Cephesi Karargâhı Müzesi
hir en nü en
t
t
- so- ük
t
k
iı,
e
ln
e
ı.
zi
ti.
in
szi
et
ık
şe
eri
mi İsme olan bal hay naşt rbiy … B görü üyü in e Ga İsme lmiş nün şlar faka erin Ga
üy
Ak inin günü kend üz arı,
l nı, B ndür anı cak kala r. Ni e ya nıha ştı. zle hir b rihin ları, anı k ge ası ö özya yen skerl ları, ve
h
r
u
i
ı
l
l
r
E
m
o
y
ta can
gü and laya ı bir ttile nün Erkâ akla e gö Akşe ir ta baş and balı bin bil g ülme ki a baş ecek rp
da nda
.
e
l
h
0
ö
r
ş
z
k
a
n
ye
e
h
k
la
m
o
on
he yordu Afy aları kum ay 1 Kum alkı ecan terk nası nına da u stünd len Akşe soka i Ku ir ka argâ tom le gö ğind oka etley t Ga
ü .
l ıb
i
i
ş
ı
r . O öz erli ı, s lam aye iye
a sın
l
e ey ir ’i
ü
,
b
ş ir - bin Ba
a
y
m
m
ı
v
9
i
l
u
m
r
a
k
i
r
ö
ı
y eh
e sev cek e h şeh rgâh ndi, ara hrin e g ord mla sev can bili ald de g önd mla , se Nih ıharb lü
n
e
i
tün azi i v
ş
e
iy
.
i
l
k
r
a
k
o
Ak i bü ı, G eisin hesi tleye önü er A i kara ne b uala nlü ş sizliğ bekl ın d hes hey tom ’i de üstün ema ın da aca ttiler rkân üzün
s nü
il bili
d zü
p me nın bir
R
ar Cep üne ın o Bey rin a K alar rlay rk e a E e h tafa
ek şlar
e
b
l
e
d
e
o
ı
a
ü
S
o
a
n
f
C el
u
v us
n ba iye
r
h
s
şü bin arp
m tom ar v e h 8).
ön şan ım
şe sta bin ı uğ r ’i te yanı slı
s
rp
M en
ina bire to
rb
nü
l
s
v
k
a
ın
ka nıha i Ga cak, âh b rler nın o da o alkış aslı 5:71 n dö ütün eri G asın et P isi A zünlü zi Mu ütün şa’y şehi ndi, rı ya Gazi a in r
i
b
l
i
4
i
a
a
k
b
a
a
â
fi
n
y
ıy
g
l
n
a
e
ü
,
e
k
i
m
n
ı
ı
9
r
b
y
ş
i
Erk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki et P irer A line ank sini, Aşağ … B .
ya ank nya aske erin safi rarg uta arbi aslı esin erin ı İsm er b obi rın y üjde ştı. aştı. 18)
r ı uğ tu. K yük sme lar
z
fi
i
ö
z
y
a ’y uş
bü anı İ alkış il g rın u(Ko eki lu ü r m . Ka Kom ânıh arı y üjd u üz dan r bir otom lala in m ana zakl 45:7 nü
şa m
Pa dol ütün mut aşa mob alala yord iğind yo ündü uştu hesi Erk ankıl rin m yol man firle nda s-sa afer ne y da u lı, 19 ünü r
n
l
o
i
o
B
la
P Ot s-s erp der fyo 0 g olm ep ına ın y zafe fyon li Ku misa rası en E ük z önü sın nya nlı g ndü
lar işti. esi K et
C
a
m aldı. len E tül s l ön hir-A ay 1 arla d arp , yan lalar yük hir-A evim yük lar a veril büy inası r ar u(Ko yeca 0 gü ne
h
m
s
l
p
İ
i
a
a
i
ü
r
ü
l
ge Ce en
de ver şka Kem Akşe e 9 olan yet G bind s-sa hir b Akşe esi s n bü alkış erde şehi âh b dual iyord n he ay 1 ön sı
p
i
n
’
r
i
E
e
v
n
l
ü
k
e
h
Ga ıya Bey lerd ir ba tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A ararg r ve serp inin ve 9 sını bina
a
e
n
i
.
i
l
ğ
P
l
b us
la ü
k
h
y
e
e
re
ti
m
e
n
a
ve
r.
n
en p
t
rih
ob
in
Aş i Ası mina ilen zi M Erk ye R lkışla ettile tom rde v üle Erk Gar lmiş sme nra m gömü obili alkış şka t ir ta eisi h b rargâ şlar
R gâ
İ
o
ri
a
a
ı,
o
m
is
a
a
u.
öm u.
ez
ge
le
ka
bi
kı
eh
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında nare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b Akş rbiye arar bili k rı, al baş .
s ak
i
i
e
s
a
o
ın
u
e
b
K
y
ir
ş
a
in
ir ’
şı
n
u.
ân
la
zli
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra m essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile yord kânıh ştu. otom yaş len b liyord
i
r
ş
t
.
)
u
ü
a
l
r
i
n
P
k
s
k
y
o
n
ı
S
l
b
A
öz zi
n
e
t
8
m
A
k
me rin m günü Büyü lam irer alkış raz s 18). günü dür nlı b ştı. klaş 5:71 met tomo akat ü be ük E dolm şanı bil g t se ü be
i
b
f
a
n
a
a
n
o
İs
ı
4
n
ca
:7
,
ı
se
a
fe
üy
ka
za canl danı ak, birer Paşa . … B 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen üşü ı, B nlarl et P tom n fa nüşü
n an la
ı ı, 1 ye y 1 e h ne ınd yal mu
O
e an yac er
m
ö
a
e
t
t
ö
y
m
s
y
.
d
ş
l
İ
e
he um urla afirl İsm akla yal
he 9 a nün önü ras Kon i Ko ’i de örü nin d and ak o anı aldı lme inin
a
g
y
t
m
r
c
(
ö
z
ğ
e
ri
rü
is
şk
s
on en
e
sı
Ba ’yı u k m inen da u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle kerle aşku şlaya omu y’i d e gö kerle
ü
s
a
y Ce sı e g as
s
ı si K Be özl
s
i
B
i
h
y ıya asın yor
d
ş
i
h
k
a
a
e
i
p
l
r
ü
a
r
â
n
A
z
i
P n b ağ ar
rpi hir ta iye R h bi rarg ar ve ül se Garp eisi tünd deki , Ga ve a ephe sım de g dek
tü
s
Aş ar
se
l
â
a
n
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü rliğin şları cek rp C eisi A stün rliği
ş
a
ü
e
b
e
e
a
a
a
a
a
n
h
y
a
h
o
.
e
,
d
k
R
d
n
b
rb
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe l ön kak etle yet G iye ehrin l ön
o
a
a
a
ş
n
o
ir
â
d
k
ış
rb
iy
uş
n
am a
alk len b bekl Büyü olm anın gözy ezile liyor Erk hüzü Kem arı, s , sel . Nih nıha ünlü Kem
d aş
r
l
â
z
a
s
il
k
fa
ek na e
,
zi
ü
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v usta dam yaca ettile Erk e hü ustaf
a şü
a ıv
ü an lan
n
o
f
a
k
a
,
M
ı
t
n
n
m
l
i
M
r
y
ı
r
r
i
z ala ğu ’i te yan asl azi
dö um k o nı İs ı. O yen önü bind ları
a
e
G
in ı u hir i,
ld
G
d
kı
şk ca ta
ıy
e
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan sini, tün b şa’y kşe bind kılar ini,
ış i K ey’i le g rle mo arın jde i bü Pa er A ine yan jdes
k
l
a hes
B göz aske oto alal
mü dek met r bir obil arın mü
p
a
m
s
s
in
n
Ce i Ası nde deki sınd Es- afer zeri nı İ r bire otom salal ferin
ü
a rle
z
ü
a
is üst liğin ar ilen ük
d
a Es- k za
u
e
n
l
fi
r
a
r
R in
nd
r
o
r
de kışla e ve r büy on y Kum misa rası rilen büyü
h
n
a ve ir
k
şe al ö al lerd ehi Afy
li
im üyü şlar de
eh
m
şa re
kş
irKe t Pa ina en A kşeh i sev ün b alkı reler Akş
t şa
n
e a m ül
s
a
ü
A
e
e
l
m
n
İs onr göm den eph ti. B Pa mi mü
s e
iş
n
C
et
ra
gö
raz izliğ Erke arp gelm İsm son liğe
ss du. ri G lık nen iraz ssiz
e
S yor kle aba a i
B Se
tti
.
ıy
al
şı
…
ya fir e bir k şağ ştı. 718)
:
A
a
a
l
lı tı.
5
s
k
i
n
4
m ca aş uza 19
n
ı,
ye
he e ya sında nyal
ün ara (Ko
n
ö ar
u
ord
al
du erpiy
s
tül
hir en nü en
- so- ük
is- met lan- alık yet ştı. iye Bi- rül- yük en azi met işti. üne ları, akat rinin azi
şe
eri
y
Ak nin ünü end üz rı,
gö bü inin ı, G ı İs elm ön yaş n f rle ı, G e
Bü ür m İs k o lab iha ana harb . …
ı
r
N
ihi
ı g Erk olu mla nı,
nd an yaca ir ka ler. ne y kânı laştı gözle şehir tarih aşla dan lık g inası göz meye aske aşlar ek v
y
tar canl
n
a
ü
gü nd
r
da da
b
l
k
c
ti
i
il
b
ye rdu. fyon rın man 10 uma lkışla anlı k et sı ön a E uza nde n Ak şehir kak uma alab âh b mob görü dek ak b leye arp
G
n
t
r
k
k
he
n
g
a
ü
ı
e
i
l
k
o
o
l
A
ü
so me yet ye
li K bir
şku ay li K e a yec i te ina an nda üst
rar Oto zle rliğ
ina
.A ,s
şıy ya hir n b i Ba ve 9 evim ek v e he ehir ’ gâh b di, y rası hrin göm ordu ları evim anlı ili ka ldı. e gö nde ları, sela iha arbi
a nd l ö
r
s
m k,
e
c
lü
n
e
in r a
tü
şe
az i
iy
. N ıh
am i s ec ob
kş
Ak i bü , G isin esi leye önü r A kara e b ala lü ş izliğ ekl n d hes hey om i de stü ma n da aca tiler rkân zün
arı Re eph met ının bire obili obilin e du üzün Sess nü b aları Cep üne ın ot Bey’ rin ü a Ke aları urlay rk et a E e hü tafa
ek
C ela as
nd başl iye
v
h
ğ
in
şü
m
eh af
te nın ı v us
p
.
in
er
m
ön an
s
rp
in
rb
bir n oto oto ışlar lı ve 718) dönü ün b Gar ının Paş Asım nlü ş Must ün b ’yı u hir ’i i, ya yasl zi M inen
k
ka ıha Ga ak, h b r
:
a
t
i
k
t
ı
i
a
e
t
a
G
ân eri yac rgâ firle şan ınd , al yas 945 nin i bü kler inas me eis üzü azi bü Paş kş bind ıları
ıya iErk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki met irer A line ank sini, Aşağ … B .
.
y
ı
)
e
i
i
n
k
n
r
uğ tu. K yük sme lar
zya yan onya ask zeri isafi ararg muta harb yasl desi zerin nı İs rer b mob arın üjde aştı. laştı :718
afi ’yı
İ
ş
ış
i
j
ü
i
gö
ü
k 45
l
ı
ı
m
ı
a
m
o
n
K
ü
b
l
i
a
K
.
r
rın u(K ek lu
şa mu
za
u ü nd
alk
r b oto la in
ân lar
an
Pa dol ütün mut aşa mob alala yord iğind yo ündü uştu hesi Erk ankı rin m yol uma firle nda s-sa afer ne y da u lı, 19
E
z
o
y
B
fe on
a
to -s
a
rl
p
la
on g
K
pi
P
lm
nü ın
isa sı
lar işti. esi K et
. O Es l ser önde r-Afy 10 la do p Ce anın ların ük za r-Afy imli k m r ara rilen üyük sı ö aras Kony
y
i
ldı en
v
h
r
e
y
i
ü
r
b ina lar du(
l
sm
la
y
ü
lm
a
b
e v hir
ge Cep n İ e a eril a t ma şeh 9 a nla Ga di, -sa bü şeh i se büy ışl
a
k
or
d
k
l
e
k
v
a
A
n
ola yet bin Es hir Ak hes ün
’i d
Ke
rp
i
ve
ler kşe âh du piy
e
aş
Ga ıya Bey lerd ir b tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A ararg r ve l ser
i
P
n
b us ken
b
le
e
la
k
.
y
ü
e
re
ti.
p
ağ m
M Er e R ışla ttiler omo de v ülen Erke ar miş met ra m ömü bili lkış ka t
Aş Ası ina len
i
i
G
l
t
s
m
g
e
i
İ
o
r
on
mo ı, a aş
isi
ez az u.
ler öm u.
ge
biy alk
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında inare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b
s ak
e
i
s
ın
e
b
y
ş
a
n
in
ir ’
şı
ân
zli
m
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile
ş tı.
t
)
y mü ün ük
o
s
ir
P
S ün r m
la
b
n
y
me er A kış z s ).
n
me
lı b ı. A aş 718 et mo akat
ü
t
8
ü
ü
l
l
n
a
ü
a
i
a
f
bir
nd can aş ak 45: İsm to
ı g , B sel
Bir :71 ı g
fer
za canl danı ak, birer Paşa ı. … 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen
h ne nd
1
u
e
a
n
r
t
ac
al
ye
m
,1
şt
he ma rlay firle İsme akla yalı hey 9 ay nüne önü rası ony Kom ’i de örül
n
n
i
g
ı
a
y
z
(K
ö
e
şku ğu isa
s
o
s
e
Ba ’yı u k m inen nda u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle
r
a
yü
şa
ih Reis inas âh e d rpiy Ce Ası de g
sı
e
Pa bü ğıy ara piyo tar
v
rp si
b
n
rg
s
a
e
r
y
i
Ga ei stü
hir
tün Aş ar
ül
se
âh ara lar
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü
b ,
a
h
n
e
aş ha rb
o
.
ka
na
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe
o
a
ış bir kliy ük
uş
n ord rkâ zün
y
alk
lm nın özy ile
e
n
ü
do aşa il g sez ekliy na E e hü
zile ü b , B
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v
a
fa
n
ü
to
nü
m
i,
an
dö ma ol ı İs . O en nüş ind rı y
y
ı
e
d
l
dö e b kıla
şku cak tan
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan
o
g
’i
ın
ış
K
le
alk esi Bey zle ker tom alar
ö
s
g
a
ph m
a o sal
Ce i Ası nde deki sınd Esn
tü
in
is
ra
Re in üs erliğ lar a verile
d
ış
hr
şe l ön alk erde
ma şa rel
Ke t Pa ina
m
e
İsm onra
s
raz
K
A
OC
K
I
L
IM
İM
EK
21
19
S
KA
192
A
R
1A
1
2
9
1
1
2
9
1
T
BA
ŞU
ARALIK 1921
32
1 Aralık 1921
Hüseyin Hüsnü Emir Erkilet,1 Aralık 1921’de 2. Ordu Kurmay Başkanlığı
görevine getirildi.
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Birinci Ordu Komutanlığı’na gönderdiği
bir direktifte Sakarya Zaferi’nden beri orduda yapılan değişiklikler hakkında detaylı
bilgiler vermiştir (Sabis,1951:149).
Yiyecek ihtiyacı için Konya demir yolu ile cepheye (Çay’a), günde, 95
ton ekmeklik,15 ton et ve 108 ton arpa getirilmekteydi. Birliklerin et ihtiyacı
karşılanamadığından Başkumandanlığın da uygun görmesi ile bölgedeki göllerden
balık avlanması sağlanmıştı (Erkal, 1967:229)
Birinci Ordu Komutanlığı Bolvadin’den yayınladığı 4 Numaralı ordu
emrinde: “Düşman hakkında esaslı bir malumat yoktur. … İkinci Ordu teşekkül
etmiştir … Ordu karargahı 3 Aralıkta Çay’a gidecektir” şeklindeydi (Sabis, 1951:145).
Bolvadin’de bulunan İsmet Paşa, komutanlarla yaptığı toplantıda
komutanların genel olarak mevsim ve yeni şartlar dolayısıyla taarruzun
Afyonkarahisar bölgesine yapılması düşüncesinde birleştiler ve bunu üst
makamlara bildirdiler ve İsmet Paşa, akşam saatlerinde Çay İstasyonu’na geldi ve
buradan trenle Akşehir’e hareket etti (Erkal,1967:90, Sabis, 1951:151).
2 Aralık 1921
Akşehir’in yedi kilometre kuzeybatısındaki Maruf Köyü’ne gelen 2. Uçak
Bölüğünün iki keşif ve bir av uçağı bulunuyordu. 2. Uçak Bölüğü, Aralık 1921
Afyon-Seyitgazi bölgesine keşif uçuşu yaptı. Akaryakıt durumu uçuşlarda etkili
oluyordu. O tarihlerde uçaklarda kullanılan benzin tamamen dış kaynaklardan
tedarik ediliyordu. Bu kaynaklar Rusya ve İtalya idi (www.teyyareci.com).
Resim 3: Büyük Taarruz’da Keşif Hizmetleri ile Yararlı Olan,
Küçük Ama Azimli Filomuz, Akşehir Maarif Köyünde.
Garp Cephesi Komutanlığı, Birinci Ordu Komutanlığı’na bir şifre yazarak
Çal dirseğindeki muharebeden ve başarısızlıktan dolayı açıklama istedi (Sabis,
1951:151).
Batı Cephesi Komutanlığı emrindeki Akşehir Menzil Müfettişliğince İshaklı
(Sultandağı), Yasıysan, Akşehir depolarına yiyecek maddesi depo ediliyordu (Erkal,
1967:229).
3 Aralık 1921
4 Aralık 1921
Batı Cephesi Komutanlığı, Ali İhsan Paşa’yı üst makamlarla yazışmalarında
daha uygun bir dil kullanması konusunda ikaz etti (Sabis, 1951:152).
Batı Cephesi Komutanlığı, Birinci Ordu Komutanlığı’na gönderdiği şifrede
Yunanlıların Afyon’a yığınak yapıp yapmadığı soruluyordu. Aynı gün Birinci Ordu
Komutanlığı’ndan verilen cevapta böyle bir yığınağın olmadığı belirtiliyordu (Sabis,
1951 :153 ,Erkal, 1967:90)
Ankara Keçiören bağlarında bulunan orduya ait ve ulaştırma işlerinde
kullanılan öküzlerde sığır vebası görüldü (Erkal, 1967:232).
5 Aralık 1921
Binbaşı Henry ile Refet Paşa arasında 27 Kasım’da başlayan İkinci İnebolu
görüşmeleri sona erdi.
6 Aralık 1921
Karesi Milletvekili Besim Atalay, Meclis’e verdiği önergede, halka kötü
davranan memurların azledilip teşhir edilmelerini istedi.
7 Aralık 1921
Uçaklarla yapılan keşifte; Yunan 13.Tümenin Ayazin bölgesinde, 7. Tümenin
Balmahmut’ta, 2.Tümenin Buldan-Çal-Çivril kesimlerinde olduğu anlaşılmıştı
(Erkal, 1967:87).
8 Aralık 1921
Atatürk’ün, Hariciye Vekili Yusuf Kemal Bey’le Ankara’dan Batı Cephesi’ne
hareketi (R.O.H., Y.T. cilt: 3, sayı: 38, s.369).
9 Aralık 1921
Atatürk’ün, Hariciye Vekili Yusuf Kemal Bey’le Bolvadin’e gelişi, Ali İhsan
ve Yakup Şevki Paşa’larla görüşmesi (H.H. V, s. 115).
Ali İhsan Paşa ve Yakup Şevki Paşa tarafından karşılanan heyette Mustafa
Kemal Paşa ve Yusuf Kemal Bey’in yanı sıra Erkân-ı Harp Miralayı Arif Bey de vardı.
Akşam yemeğinden sonra yapılan toplantıda, ordunun ihtiyaçları belirlendi ve iki
ay içerisinde giderilmesine uğraşılacaktı. Daha sonra Çay İstasyonu’na gidilerek
Mustafa Kemal Paşa ve beraberindekiler trenle Akşehir’e gittiler (Sabis, 1951:158).
ARALIK 1921
Birinci Ordu Karargâhı Bolvadin’den Çay Köyü’ne nakledildi (Erkal,1967:
87, - Sabis,1951:151).
14. Piyade fırkasına yeterli et verilmediğinden dolayı Birinci Ordu Komutanı
Ali İhsan Paşa, Menzil Müfettişliği’ne şiddetli bir telgraf çekti (Sabis,1951:152).
33
ARALIK 1921
34
Resim 4: Başkumandan, Batı Cephesindeki Hazırlıkları
Görmek İçin Geldiği Çay’da Törenle Karşılanıyor.
8. Tümeni denetleyen İkinci Ordu Komutanı, erlerle subayların kendilerine
güvendiklerini görmüşse de birlikleri; eğitim, giyim, donatım ve gereç yönünden
geri ve eksik bulmuştu (Erkal, 1967:229).
10 Aralık 1921
Garp Cephesi Kumandanı İsmet Paşa teftiş maksadıyla Akşehir’e gelen
Başkumandan Gazi Mustafa Kemal Paşa’ya 10 Kanunuevvel 1337 ( 10 Aralık 1921)
de dört saat süren gayet mufassal şifahi bir takrir vermiştir. Bu takrir, ordunun
umumi hakkında mühim malumatı ihtiva ediyordu. Batı Cephesi’nde hazırlıkları
denetleyen Başkomutan, araç gereç, malzeme
ve cephane ihtiyacının ancak yarısının temin
edilmiş olduğunu gördü. Bundan sonra
Batı Cephesi birlikleri, Konya demiryoluna
dayanarak,
savunma
düzenine
geçti
(Belen,1970:9).
Akşehir’de Başkumandana verilen
rapora
göre:
“Giyecek
ihtiyaçlarının
karşılanması için Aralık ayı başına kadar
500.000 lira ayrılmış ve bu para tüketilmişti.
Batı Cephesi birlikleri ihtiyacı bulunan
donanımın ancak yarısına sahipti. Bu
nedenle donatıma şiddetle ihtiyaç vardı.
Silah mevcutları ise: 72967 piyade tüfeği,
533 hafif makineli tüfek, 579 ağır makineli
tüfek ve 222 toptan ibaretti. Cephane olarak
da piyade tüfeği başına 200, makineli tüfek
başına 500, top başına 348 olduğu” belirtildi.
Böylece ihtiyacın 1/3’ünün elde olmadığı
Resim 5: Başkumandan, Batı Cephesi görüldü. Milli Savunma Bakanlığı, jandarma
Komutanıyla
ve askerlik şubelerindeki bütün silah ve
cephaneyi Batı Cephesine göndermeye başladı (Erkal, 1967:230).
İzmir’de “özerk” bir yönetim kurmak amacıyla oluşturulan Anadolu
Derneği, iki gün süren toplantıda, Yunanistan’a sunulacak önerileri saptadı.
Mustafa Kemal Paşa, beraberindeki heyetle birlikte Akşehir’de teftiş ve
incelemelerine devam etti.
Meclis’te Birinci Grup adıyla da anılan Müdafaa-i Hukuk Grubu yöneticileri
için yapılan seçimde Mustafa Kemal başkan olarak kaldı. Rauf Bey ve Abdullah
Azmi Bey ikinci başkanlıklara; Vâsıf, Mahmut Esat, Nafiz, Zekai, Ata, Durak,
Besim, Behçet, Zülfü Beylerle Müfit, Esat, Musa Kâzım Efendiler yönetim kurulu
üyeliklerine seçildiler.
Akşehir’den İsmet Paşa, 3095 numaralı emirleri ile ordulara, Başkomutan
tarafından orduların seri bir şekilde taarruz edebilecek şekilde hazır olmasını
istediğini belirtti (Sabis,1951: 160).
Garp Cephesi Komutanlığı, Ordulara ve kolordulara yayınladığı 75 numaralı
cephe emrinde, “Çay Tren İstasyonu’nun her iki tarafına Yunan Ordusu’nun
taarruz etmesi muhtemeldir” denilerek gerekli önlemlerin alınması istendi (Sabis,
1951:161).
12 Aralık 1921
Mustafa Kemal Paşa, beraberindeki heyetle birlikte Akşehir’de teftiş ve
incelemelerine devam etti.
Garp Cephesi Komutanlığı, Birinci Ordu Komutanlığı’na 3104 numaralı
emirle istihkâm bölüklerinin İkinci Ordu emrine verilmesini istedi (Sabis,1951:167).
Polatlı Sarayönü hattı üzerinde çalıştırılan öküzlerde sığır vebası görülmüş
buraya derhal serumla birlikte iki veteriner gönderilmişti (Erkal, 1967:232).
13 Aralık 1921
Resim 6: Akşehir’de Gazi Mustafa Kemal Paşa, Franklin Bouillon,
Dışişleri Bakanı Bekir Sami Bey, İsmet Paşa.
ARALIK 1921
11 Aralık 1921
35
ARALIK 1921
36
Atatürk’ün, Akşehir’de, Adana’dan gelen Franklin Bouillon (Fransa
Senatosu Dışilişkiler Komisyonu Başkanı ve Eski Bakan, Fransa'nın en önemli
siyasî kişiliklerinden biri) ile görüşmesi (Resim 6) (H.H.V, 168).
Franklin Bouillon ayrıca Hariciye Vekili Yusuf Kemal Bey ile görüştü (Sabis
1951:168). Bu tarihte Ankara’ya gelmiş olan Ukraynalı General Frunze “Ordu
çıplaktır; fena silahlanmıştır; kış savaş kampanyasını gerçekleştirecek halde değil;
ama maneviyatı henüz kuvvetlidir. Memlekette zahire yedekleri vardır, ama yeteri
kadar ulaştırma araçları olmadığından orduyu donatmak şartları tatmin edici
değildir” demektedir (Tansel, 1974: 144).
14 Aralık 1921
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, 11. ve 57. Fırkaları denetledi ve
manevralar yaptırdı. Bu denetlemelerin sonuçlarını Garp Cephesi Komutanlığı’na
bir raporla bildirdi (Sabis,1951:168).
Batı Cephesi Komutanlığı, vermiş olduğu bir emirde İkinci Ordu Bölgesi’ne
rastlayan tümenlerin kurmay başkanları ile kolordulardan bir kurmay subayın 20
Aralık 1921’de Piribeyli’de bulunmalarını emretmişti (Erkal, 1967:229).
15 Aralık 1921
Franklin Bouillon, Konya’da Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Bey’le görüştü.
Ankara Hükümeti’ne personel ve araç-gereç yardımı yapmak için 17 Ekim’de
İstanbul’da gizlice kurulan Muavenet-i Bahriye Grubu, Felâh Grubu’yla birleşti.
Genelkurmay Başkanlığı Porsuk Suyu kuzeyinde 61. Alay Bölgesinde
tahkimat gurupları oluşturulmasını Batı Cephesi Komutanlığı’ndan istedi (Erkal,
1967:93).
İstiklal Savaşı sırasında Anadolu demiryollarının kullanımı için eleman
ihtiyacı doğunca, Ankara’dan gelen talimatla (İstihkam ve Kıtaat-ı Fenniye
Müfettişliği Şömendöfer Kısmı’nın 10 Nisan 1337 (1921) tarih ve 241 no’lu emri ile)
Haliç-Karadeniz Sahra Hattı’nın Kağıthane binalarında bir Zabitan Şömendöfer
Kursu açılır. Kursun ikinci devresi ise 15 Aralık 1921’de başlamış, burada yetişen
subaylar savaş sırasında Anadolu’daki demiryollarının işletilmesinden önemli
hizmetlerde bulunmuştur.
16 Aralık 1921
Mustafa Kemal Paşa, Hariciye Vekili Yusuf Kemal ve Arif Beyler ile birlikte
Akşehir’den geldiği Çay’da, Ali İhsan Paşa ile kısa bir görüşme yaptıktan sonra
otomobille Ankara yönüne hareket etti (Sabis, 1951: 168).
Avrupa memleketlerine yollanan silah ve cephane alma kurulları ivedilikle
450.000 lira istemişlerdi. Bu para bulunamıyordu. Durum, Milli Savunma
Bakanlığınca, Başkomutanlığa bildirildi(5).
17 Aralık 1921
İsmet (İnönü) Paşa’nın Garp Cephesi Kumandanı olarak 17 Aralık 1921
tarihinde Bakanlar Kurulu’na çekmiş olduğu telgraf metninde sığır vebası salgını
18 Aralık 1921
Mustafa Kemal, Ankara’ya döndü. Franklin Bouillon ile Ankara
Antlaşması’nın koşullarını görüşen Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Bey, Konya’dan
Ankara’ya döndü (Palazoğlu,1991:48).
19 Aralık 1921
170 Sayılı Hıyanet-i Vataniye mücrimlerinden bir kısmının aflarına dair
kanun TBMM’de kabul edildi.
Buna göre idama mahkûm olanların cezası müebbet küreğe, müebbet küreğe
mahkûm olanların cezası 15 seneye iniyor ve diğer cezalar kalkıyordu (Selek,1963).
İkinci Ordu Komutanı, Batı Cephesi Komutanlığı’na şu teklifte bulundu:
“Eldeki cephane ciddi bir muharebeye yeterli değildir. Silah sayısı ve mühimmatı
çoğaltmak, birlik sayısını azaltarak kalanları kuvvetlendirmek doğru olur. Her
bakımdan tam kadrolu küçük bir ordu, büyük eksikleri olan büyük bir ordudan
daha faydalıdır.” şeklindeydi. Ancak, Batı Cephesi Komutanlığı, 600 km’lik bir
cephe olduğu için bu teklifi kabul etmedi (Erkal, 1967:229).
20 Aralık 1921
İkinci Ordu Bölgesi’ne rastlayan tümenlerin kurmay başkanları ile
kolordulardan bir kurmay subayın buluştukları Piribeyli’de, düşman saldırısı
karşısında Aziziye (Emirdağ), Emir dağları ve Akşehir Gölü doğusundaki arazinin
etüdü yapıldı ( Erkal, 1967:94).
Batı Cephesi Komutanı, ordu komutanları ile birlikte Bolvadin’de buluştu
ve burada iki tarafın durumları göz önünde tutularak cephenin savunma planları
gözden geçirildi ( Erkal, 1967:94).
21 Aralık 1921
İstiklal Savaşı’nda ordu komutanları bazı bölgelerde haberleşmeye müdahale
etmişler. Bunun üzerine 21 Aralık 1921`de 1273 Sayılı Karar`la komutanlar, ‘Ticari
haberleşmeyi sakın geciktirmeyin’ diye uyarılmış.
Havaların iyice soğuyup yerlerin donması nedeniyle Birinci Ordu Komutanı
otomobille Çay’dan Tatarlı’ya gitti. 23. ve 15. Fırkaları teftiş etti. Geceyi Tatarlı’da
geçirdi (Sabis,1951:174).
Yunan Ordusu’nda “Sad Taarruz” hareketine karşılık olacak şekilde pek çok
tümenin alayları yer değiştirdiler (Erkal, 1967:229).
37
ARALIK 1921
ile ilgili olarak: “Yaptığım incelemelere göre sığır vebası salgını Sivas’tan gelmiş
ve orduyu tehlikeli bir surette istila eylemiştir. Milli Savunmanın köylerde ne gibi
tedbirler aldığını bilemiyorum. Ancak Sivas’tan itibaren bu salgının getirilip orduya
bulaşmasına engel olmak Garp Cephesi’nin değil, İktisat Vekâleti’nin vazifesidir.
İlgililerin vazifesini yapmadığından şikâyetçiyim. Şikâyetimi ve alınması gerekli
tedbirleri Bakanlar Kurulu’nda görüşmenizi rica ederim. Orduyu sarmış afetin ne
sonuçlar vereceğini tayin etme kudreti insanlık dahilinde değildir.” demektedir.
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, 5. ve 12. Fırkalara manevra yaptırdı
(Sabis,1951:170).
ARALIK 1921
38
22 Aralık 1921
Birinci Ordu komutanlığı, Batı Cephesine gönderdiği bir raporda Yunan
taarruzunun ancak Sultan Dağları kesiminde durdurulabileceği fikrini ileri
sürüyordu. Diğer komutanlar bu görüşe katılmamışlardı ( Erkal, 1967:95).
Tatarlı’dan Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, Dinar’a gitti. Orada
menzil teşkilatını teftiş etti. Daha sonra trenle Beşinci Kolordu Karargâhı olan
Abay’a gitti (Sabis, 1951:174).
23 Aralık 1921
İkinci Ordu Komutanı, Batı Cephesi Komutanlığı’na yaptığı bir teklifte: “Bir
tümende 10 cins silah bulunduğunu ve bunun da sakıncalı olduğunu, orduca bir
silah birliği hazırladığını ve buna göre 3. Tümende Osmanlı Mavzer, 4. Tümende
Manliher, 7. Tümende İngiliz, 8. Tümende Rus, 16. ve 17. Tümenlerde Osmanlı, 2.
Kolordu’da Alman, 1. Süvari Tümen’inde Alman fişeği atan tüfekler olmak üzere
düzenleneceği”ni bildirdi. Teklif kabul edildi ve düzenleme 7 Ocak 1922’ye kadar
tamamlandı (Erkal, 1967: 92).
24 Aralık 1921
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, Çal dirseğindeki mevzileri kontrol
etti. 14. Süvari Fırkası’nı teftiş etti (Sabis,1951:174).
25 Aralık 1921
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, 14. ve 2. Süvari Fırkalarının yaptığı
manevraları izledi (Sabis,1951:174).
Kılınçlar hayvan hastanesinde sığır vebasının çıkması hastalığın gerçekte ne
kadar yaygın olduğunun bir kanıtı idi (Erkal, 1967:229).
26 Aralık 1921
Atatürk’ün, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin gizli oturumlarında, ordunun
kuvvetlenmesi, muhtaç olduğu araç ve gereçlerin tamamlanması hakkında soru
ve gensorular sebebiyle açıklamaları: “...Amacımız mutlaka, karşımızda bulunan
Yunan ordusunu mağlup edecek derecede kuvvetli ve donanmış ordu meydana
getirmektir.”
Fransız Union Gazetesi siyasî muhabiri Berthe Gaulis, 26 Aralık 1921
günü Sivrihisar’a gitmiş ve oradan da ertesi gün İsmet Paşa ile beraber Akşehir’e
geçmiştir. Burada çeşitli incelemelerde bulunmuş; hatta kız mektebini ziyaret
etmiş ve gördüğü memnuniyeti samimi bir şekilde dile getirmiştir.
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, Sandıklı’ya gitti ve 6. Fırka’yı
denetledi (Sabis,1951:174).
Batı Cephesi Komutanlığı, yayınladığı 76 numaralı cephe emrinde: “Düşman
süvarisinin muhtemel hareketlerine karşılık ne gibi tertibat düşünülmektedir”
denilmektedir (Sabis,1951:174).
27 Aralık 1921
28 Aralık 1921
Konya’da yayınlanan Babalık Gazetesi Muhabiri Sami Reşat, Fransız
Gazeteci Berthe Gaulis ile Akşehir’de bir mülakat yapmış ve ona çeşitli sorular
sormuştur. Babalık Gazetesi’nde yayınlanan bu mülakat, daha sonra Açıksöz
gazetesi tarafından da aynen iktibas edilmiştir.
Yiyecek maddelerinin sağlanması hususunda Bakanlar Kurulu bir karara
vararak arpa, yulaf, çavdar, burçak ve buğday ürünlerinin bölgeden dışarı çıkmaması
için Maliye Bakanlığı illere birer genelge göndermişti (T.İ.H. , 1975:428).
29 Aralık 1921
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, Süvari birliklerinin Cephe gerisine
çekilip yeniden eğitilmelerini 1562 numaralı yazı ile Batı Cephesi’ne teklif etti
(Sabis,1951: 178).
30 Aralık 1921
Uçaklar, İtalya’nın Brendizi Limanı’nda Afrika adlı İtalyan gemisine
yüklenerek Antalya’da Türk yetkililere teslim edilmesi üzerine; Yüzbaşı Fazıl,
Yüzbaşı Yahya, Sivil Pilot Hulusi ve Sivil Pilot Vecihi ile Makinist Eşref’ten oluşan
kafile 30 Aralık 1921’de otomobille Antalya’ya gönderildi.
İkinci Ordu Bölgesi’ne rastlayan tümenlerin kurmay başkanları ile
kolordulardan bir kurmay subayın oluşturduğu heyet incelemeleri sonucu
hazırlanan raporda: “…Savunma hattı Cevizboğazı - Kızıldağ - Savran’dan
geçmeli…genel ihtiyatların Çay civarında bulunması…. Çobanlar – İscehisar - Ağık
Dağı - Şaphane Dağı hattı zayıf olduğundan takviye edilmeli.” denilmekteydi. Batı
Cephesi Komutanlığı tarafından zayıf hattın takviyesi için gerekli tedbirler alındı
(Erkal, 1967: 96).
31 Aralık 1921
Mustafa Kemal, bir yazıyla, “Batı Cephesi, Adana ve Maraş bölgesinde
seyahat edecek olan Vakit Gazetesi Başyazarı Ahmet Emin (Yalman) Bey’e silâh
verilmesini” istedi.
Gösterilen büyük çabalar ve alınan tedbirlerle Aralık 1921’de hastaneye
gönderilenlerin sayısı 16953’e düşürülmüştü. Kaçak er sayısı 3400’dü. Bunun
önlenebilmesi için sıkı takibe önem verilmesi istendi (Erkal, 1967:232).
Aralık 1921’de subay mevcudu 7632, er mevcudu ise 155.900 kişi idi.
ARALIK 1921
Berthe Gaulis, 27 Aralık günü, Türkiye’de edindiği izlenimleri, İsmet Paşa’nın
karargâhından, Fransız gazetelerinden Le Temps, Le Matin ve Information’a
telgrafla bildirmiş ve halkta gördüğü metaneti anlatmıştır. Hatta bu telgrafları
çekmeden önce İsmet Paşa’ya da göstermiş ve uygun olup olmadığını sormuştur.
Paşa hiçbir müdahalede bulunmamış ve ne görmüşse onları yazmasını istemiştir
İngiliz Yüksek Komiserliği’nin de onayladığı Batı Anadolu Devleti projesi,
bir Yunan torpidosuyla Atina’ya götürüldü.
39
ARALIK 1921
40
Özellikle Batı Cephesi’nde küçük rütbeli subaya ihtiyaç vardı. Bunun ikmali içinde
İstanbul’daki subayların getirilmesi kararlaştırıldı (Erkal, 1967:229).
Cephede genel olarak bir durgunluk vardı. Bazı kesimlerde hafif piyade ve
topçu ateşleri yapılıyordu. Düşmanın yaptığı küçük taarruzlar da önlendi (Erkal,
1967:229).
Bu ay içerisinde Milli Savunma Bakanlığından Batı Cephesine 2.346 sandık
piyade cephanesi, 16.643 top mermisi gönderilmişti. Ayrıca Harp Dairesi emrinde
11.834 sandık piyade cephanesi, 129.400 atım top mermisi vardı (T.İ.H. 1975: 486).
Felah Grubu aracılıyla 50.000 çift çorap, 10.000 çift eldiven, 10.000 metre
şayak kumaş alınması Bakanlık tarafından emredilmişti. Bu gurupta 15.000 metre
kumaş göndermişti(T.İ.H. 1975: 462).
(5) Atatürk arşivi, 5.karton, 6067–7 No.lu belge.
hir en nü en
t
t
- so- ük
t
k
iı,
e
ln
e
ı.
zi
ti.
in
szi
et
ık
şe
eri
mi İsme olan bal hay naşt rbiy … B görü üyü in e Ga İsme lmiş nün şlar faka erin Ga
üy
Ak inin günü kend üz arı,
l nı, B ndür anı cak kala r. Ni e ya nıha ştı. zle hir b rihin ları, anı k ge ası ö özya yen skerl ları, ve
h
r
u
i
ı
l
l
r
E
m
o
y
ta can
gü and laya ı bir ttile nün Erkâ akla e gö Akşe ir ta baş and balı bin bil g ülme ki a baş ecek rp
da nda
.
e
l
h
0
ö
r
ş
z
k
a
n
ye
e
h
k
la
m
o
on
he yordu Afy aları kum ay 1 Kum alkı ecan terk nası nına da u stünd len Akşe soka i Ku ir ka argâ tom le gö ğind oka etley t Ga
ü .
l ıb
i
i
ş
ı
r . O öz erli ı, s lam aye iye
a sın
l
e ey ir ’i
ü
,
b
ş ir - bin Ba
a
y
m
m
ı
v
9
i
l
u
m
r
a
k
i
r
ö
ı
y eh
e sev cek e h şeh rgâh ndi, ara hrin e g ord mla sev can bili ald de g önd mla , se Nih ıharb lü
n
e
i
tün azi i v
ş
e
iy
.
i
l
k
r
a
k
o
Ak i bü ı, G eisin hesi tleye önü er A i kara ne b uala nlü ş sizliğ bekl ın d hes hey tom ’i de üstün ema ın da aca ttiler rkân üzün
s nü
il bili
d zü
p me nın bir
R
ar Cep üne ın o Bey rin a K alar rlay rk e a E e h tafa
ek şlar
e
b
l
e
d
e
o
ı
a
ü
S
o
a
n
f
C el
u
v us
n ba iye
r
h
s
şü bin arp
m tom ar v e h 8).
ön şan ım
şe sta bin ı uğ r ’i te yanı slı
s
rp
M en
ina bire to
rb
nü
l
s
v
k
a
ın
ka nıha i Ga cak, âh b rler nın o da o alkış aslı 5:71 n dö ütün eri G asın et P isi A zünlü zi Mu ütün şa’y şehi ndi, rı ya Gazi a in r
i
b
l
i
4
i
a
a
k
b
a
a
â
fi
n
y
ıy
g
l
n
a
e
ü
,
e
k
i
m
n
ı
ı
9
r
b
y
ş
i
Erk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki et P irer A line ank sini, Aşağ … B .
ya ank nya aske erin safi rarg uta arbi aslı esin erin ı İsm er b obi rın y üjde ştı. aştı. 18)
r ı uğ tu. K yük sme lar
z
fi
i
ö
z
y
a ’y uş
bü anı İ alkış il g rın u(Ko eki lu ü r m . Ka Kom ânıh arı y üjd u üz dan r bir otom lala in m ana zakl 45:7 nü
şa m
Pa dol ütün mut aşa mob alala yord iğind yo ündü uştu hesi Erk ankıl rin m yol man firle nda s-sa afer ne y da u lı, 19 ünü r
n
l
o
i
o
B
la
P Ot s-s erp der fyo 0 g olm ep ına ın y zafe fyon li Ku misa rası en E ük z önü sın nya nlı g ndü
lar işti. esi K et
C
a
m aldı. len E tül s l ön hir-A ay 1 arla d arp , yan lalar yük hir-A evim yük lar a veril büy inası r ar u(Ko yeca 0 gü ne
h
m
s
l
p
İ
i
a
a
i
ü
r
ü
l
ge Ce en
de ver şka Kem Akşe e 9 olan yet G bind s-sa hir b Akşe esi s n bü alkış erde şehi âh b dual iyord n he ay 1 ön sı
p
i
n
’
r
i
E
e
v
n
l
ü
k
e
h
Ga ıya Bey lerd ir ba tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A ararg r ve serp inin ve 9 sını bina
a
e
n
i
.
i
l
ğ
P
l
b us
la ü
k
h
y
e
e
re
ti
m
e
n
a
ve
r.
n
en p
t
rih
ob
in
Aş i Ası mina ilen zi M Erk ye R lkışla ettile tom rde v üle Erk Gar lmiş sme nra m gömü obili alkış şka t ir ta eisi h b rargâ şlar
R gâ
İ
o
ri
a
a
ı,
o
m
is
a
a
u.
öm u.
ez
ge
le
ka
bi
kı
eh
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında nare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b Akş rbiye arar bili k rı, al baş .
s ak
i
i
e
s
a
o
ın
u
e
b
K
y
ir
ş
a
in
ir ’
şı
n
u.
ân
la
zli
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra m essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile yord kânıh ştu. otom yaş len b liyord
i
r
ş
t
.
)
u
ü
a
l
r
i
n
P
k
s
k
y
o
n
ı
S
l
b
A
öz zi
n
e
t
8
m
A
k
me rin m günü Büyü lam irer alkış raz s 18). günü dür nlı b ştı. klaş 5:71 met tomo akat ü be ük E dolm şanı bil g t se ü be
i
b
f
a
n
a
a
n
o
İs
ı
4
n
ca
:7
,
ı
se
a
fe
üy
ka
za canl danı ak, birer Paşa . … B 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen üşü ı, B nlarl et P tom n fa nüşü
n an la
ı ı, 1 ye y 1 e h ne ınd yal mu
O
e an yac er
m
ö
a
e
t
t
ö
y
m
s
y
.
d
ş
l
İ
e
he um urla afirl İsm akla yal
he 9 a nün önü ras Kon i Ko ’i de örü nin d and ak o anı aldı lme inin
a
g
y
t
m
r
c
(
ö
z
ğ
e
ri
rü
is
şk
s
on en
e
sı
Ba ’yı u k m inen da u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle kerle aşku şlaya omu y’i d e gö kerle
ü
s
a
y Ce sı e g as
s
ı si K Be özl
s
i
B
i
h
y ıya asın yor
d
ş
i
h
k
a
a
e
i
p
l
r
ü
a
r
â
n
A
z
i
P n b ağ ar
rpi hir ta iye R h bi rarg ar ve ül se Garp eisi tünd deki , Ga ve a ephe sım de g dek
tü
s
Aş ar
se
l
â
a
n
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü rliğin şları cek rp C eisi A stün rliği
ş
a
ü
e
b
e
e
a
a
a
a
a
n
h
y
a
h
o
.
e
,
d
k
R
d
n
b
rb
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe l ön kak etle yet G iye ehrin l ön
o
a
a
a
ş
n
o
ir
â
d
k
ış
rb
iy
uş
n
am a
alk len b bekl Büyü olm anın gözy ezile liyor Erk hüzü Kem arı, s , sel . Nih nıha ünlü Kem
d aş
r
l
â
z
a
s
il
k
fa
ek na e
,
zi
ü
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v usta dam yaca ettile Erk e hü ustaf
a şü
a ıv
ü an lan
n
o
f
a
k
a
,
M
ı
t
n
n
m
l
i
M
r
y
ı
r
r
i
z ala ğu ’i te yan asl azi
dö um k o nı İs ı. O yen önü bind ları
a
e
G
in ı u hir i,
ld
G
d
kı
şk ca ta
ıy
e
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan sini, tün b şa’y kşe bind kılar ini,
ış i K ey’i le g rle mo arın jde i bü Pa er A ine yan jdes
k
l
a hes
B göz aske oto alal
mü dek met r bir obil arın mü
p
a
m
s
s
in
n
Ce i Ası nde deki sınd Es- afer zeri nı İ r bire otom salal ferin
ü
a rle
z
ü
a
is üst liğin ar ilen ük
d
a Es- k za
u
e
n
l
fi
r
a
r
R in
nd
r
o
r
de kışla e ve r büy on y Kum misa rası rilen büyü
h
n
a ve ir
k
şe al ö al lerd ehi Afy
li
im üyü şlar de
eh
m
şa re
kş
irKe t Pa ina en A kşeh i sev ün b alkı reler Akş
t şa
n
e a m ül
s
a
ü
A
e
e
l
m
n
İs onr göm den eph ti. B Pa mi mü
s e
iş
n
C
et
ra
gö
raz izliğ Erke arp gelm İsm son liğe
ss du. ri G lık nen iraz ssiz
e
S yor kle aba a i
B Se
tti
.
ıy
al
şı
…
ya fir e bir k şağ ştı. 718)
:
A
a
a
l
lı tı.
5
s
k
i
n
4
m ca aş uza 19
n
ı,
ye
he e ya sında nyal
ün ara (Ko
n
ö ar
u
ord
al
du erpiy
s
tül
hir en nü en
- so- ük
is- met lan- alık yet ştı. iye Bi- rül- yük en azi met işti. üne ları, akat rinin azi
şe
eri
y
Ak nin ünü end üz rı,
gö bü inin ı, G ı İs elm ön yaş n f rle ı, G e
Bü ür m İs k o lab iha ana harb . …
ı
r
N
ihi
ı g Erk olu mla nı,
nd an yaca ir ka ler. ne y kânı laştı gözle şehir tarih aşla dan lık g inası göz meye aske aşlar ek v
y
tar canl
n
a
ü
gü nd
r
da da
b
l
k
c
ti
i
il
b
ye rdu. fyon rın man 10 uma lkışla anlı k et sı ön a E uza nde n Ak şehir kak uma alab âh b mob görü dek ak b leye arp
G
n
t
r
k
k
he
n
g
a
ü
ı
e
i
l
k
o
o
l
A
ü
so me yet ye
li K bir
şku ay li K e a yec i te ina an nda üst
rar Oto zle rliğ
ina
.A ,s
şıy ya hir n b i Ba ve 9 evim ek v e he ehir ’ gâh b di, y rası hrin göm ordu ları evim anlı ili ka ldı. e gö nde ları, sela iha arbi
a nd l ö
r
s
m k,
e
c
lü
n
e
in r a
tü
şe
az i
iy
. N ıh
am i s ec ob
kş
Ak i bü , G isin esi leye önü r A kara e b ala lü ş izliğ ekl n d hes hey om i de stü ma n da aca tiler rkân zün
arı Re eph met ının bire obili obilin e du üzün Sess nü b aları Cep üne ın ot Bey’ rin ü a Ke aları urlay rk et a E e hü tafa
ek
C ela as
nd başl iye
v
h
ğ
in
şü
m
eh af
te nın ı v us
p
.
in
er
m
ön an
s
rp
in
rb
bir n oto oto ışlar lı ve 718) dönü ün b Gar ının Paş Asım nlü ş Must ün b ’yı u hir ’i i, ya yasl zi M inen
k
ka ıha Ga ak, h b r
:
a
t
i
k
t
ı
i
a
e
t
a
G
ân eri yac rgâ firle şan ınd , al yas 945 nin i bü kler inas me eis üzü azi bü Paş kş bind ıları
ıya iErk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki met irer A line ank sini, Aşağ … B .
.
y
ı
)
e
i
i
n
k
n
r
uğ tu. K yük sme lar
zya yan onya ask zeri isafi ararg muta harb yasl desi zerin nı İs rer b mob arın üjde aştı. laştı :718
afi ’yı
İ
ş
ış
i
j
ü
i
gö
ü
k 45
l
ı
ı
m
ı
a
m
o
n
K
ü
b
l
i
a
K
.
r
rın u(K ek lu
şa mu
za
u ü nd
alk
r b oto la in
ân lar
an
Pa dol ütün mut aşa mob alala yord iğind yo ündü uştu hesi Erk ankı rin m yol uma firle nda s-sa afer ne y da u lı, 19
E
z
o
y
B
fe on
a
to -s
a
rl
p
la
on g
K
pi
P
lm
nü ın
isa sı
lar işti. esi K et
. O Es l ser önde r-Afy 10 la do p Ce anın ların ük za r-Afy imli k m r ara rilen üyük sı ö aras Kony
y
i
ldı en
v
h
r
e
y
i
ü
r
b ina lar du(
l
sm
la
y
ü
lm
a
b
e v hir
ge Cep n İ e a eril a t ma şeh 9 a nla Ga di, -sa bü şeh i se büy ışl
a
k
or
d
k
l
e
k
v
a
A
n
ola yet bin Es hir Ak hes ün
’i d
Ke
rp
i
ve
ler kşe âh du piy
e
aş
Ga ıya Bey lerd ir b tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A ararg r ve l ser
i
P
n
b us ken
b
le
e
la
k
.
y
ü
e
re
ti.
p
ağ m
M Er e R ışla ttiler omo de v ülen Erke ar miş met ra m ömü bili lkış ka t
Aş Ası ina len
i
i
G
l
t
s
m
g
e
i
İ
o
r
on
mo ı, a aş
isi
ez az u.
ler öm u.
ge
biy alk
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında inare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b
s ak
e
i
s
ın
e
b
y
ş
a
n
in
ir ’
şı
ân
zli
m
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile
ş tı.
t
)
y mü ün ük
o
s
ir
P
S ün r m
la
b
n
y
me er A kış z s ).
n
me
lı b ı. A aş 718 et mo akat
ü
t
8
ü
ü
l
l
n
a
ü
a
i
a
f
bir
nd can aş ak 45: İsm to
ı g , B sel
Bir :71 ı g
fer
za canl danı ak, birer Paşa ı. … 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen
h ne nd
1
u
e
a
n
r
t
ac
al
ye
m
,1
şt
he ma rlay firle İsme akla yalı hey 9 ay nüne önü rası ony Kom ’i de örül
n
n
i
g
ı
a
y
z
(K
ö
e
şku ğu isa
s
o
s
e
Ba ’yı u k m inen nda u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle
r
a
yü
şa
ih Reis inas âh e d rpiy Ce Ası de g
sı
e
Pa bü ğıy ara piyo tar
v
rp si
b
n
rg
s
a
e
r
y
i
Ga ei stü
hir
tün Aş ar
ül
se
âh ara lar
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü
b ,
a
h
n
e
aş ha rb
o
.
ka
na
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe
o
a
ış bir kliy ük
uş
n ord rkâ zün
y
alk
lm nın özy ile
e
n
ü
do aşa il g sez ekliy na E e hü
zile ü b , B
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v
a
fa
n
ü
to
nü
m
i,
an
dö ma ol ı İs . O en nüş ind rı y
y
ı
e
d
l
dö e b kıla
şku cak tan
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan
o
g
’i
ın
ış
K
le
alk esi Bey zle ker tom alar
ö
s
g
a
ph m
a o sal
Ce i Ası nde deki sınd Esn
tü
in
is
ra
Re in üs erliğ lar a verile
d
ış
hr
şe l ön alk erde
ma şa rel
Ke t Pa ina
m
e
İsm onra
s
raz
AT
B
U
K
IM
AS
1
1
92
K
AR
I
AL
1
2
9
1
O
K
A
C
1
Ş
2
92
2
2
9
1
RT
A
M
OCAK 1922
42
1 Ocak 1922
Akşehir İlçesi ile memleket içi arasında yapılan bütün haberleşmelere
Bakanlar Kurulu’nun 1720 Sayılı Kararnamesi ile sansür kondu. İç ayaklanmalar
ve casusluk faaliyetleri nedeni ile bütün Konya’yı içine alacak şekilde genişletildi.
Savaş bölgesinde yaşayan halkın gezileri, ordularca düzenlenen özel belgelerle
yapılmaktaydı.
Levazımatı Umumiye Dairesince Batı Cephesine 25 kalemlik giyecek ve eşya
gönderildi (Erkal,1967:235).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Birinci Ordu Komutanlığı’na gönderdiği
harekât 505 numaralı cephe emrinde: “… 15. Fırka’nın Dinar mıntıkasına ikamesi
meselesi Başkumandan Paşa, Akşehir’de iken aramızda mevzuu bahsetmiş
olduğumuzdan bu defa da keyfiyet istizan (bu hususta izin istemek) edilmiştir.
Alınacak cevaba göre gidecekleri yer hakkında görüşümü tebliğ edeceğim efendim”
diye bildirdi (Sabis, 1951:179).
Büyük Taarruz hazırlıkları sırasında hava birliklerinin takviyesine büyük
önem verilmişti. Personel, uçak, teçhizat ve malzeme gönderilerek hava birlikleri
güçlendiriliyordu. 1. ve 2. Uçak Bölüklerinin birleştirilmesiyle kurulan Cephe Uçak
Bölüğünün dört faal uçağı ve dört pilotu vardı (www.teyyareci.com).
2 Ocak 1922
Ukrayna Dışişleri Komiseri Frunze ile Moskova anlaşmasına benzer bir
anlaşma imzalandı. Ukrayna’dan 150 mayın alındı (Erkal,1967:238).
2/3 Ocak gecesi Yunan deniz erleri Fransız Konsolosluğu’nu taşa
tutmuşlardır (Erkal,1967:112).
Batı Cephesi’nin az sayıdaki motorlu taşıtları akaryakıtsızlıktan
işleyemiyordu. Ocak ayı başında ancak 62 ton benzin vardı. Ulaştırma aracı olarak
kullanılmak üzere hayvan depolarından birliklere; 350 beygir, 37 katır, 451 öküz,
268 deve, 812 eşek ile 45 çift atlı araba, 26 tek atlı araba ve 88 kağnı verilmişti
(Erkal,1967:239).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Birinci Ordu Komutanlığı’na gönderdiği
77 numaralı cephe emrinde: “… 15. Fırka’nın Dinar doğusundaki Karakuyu civarına
nakledilecektir. … Akşehir’le cepheye bağlı askeri birilikler tarafından işgal edilmiş
bulunan (Bermendi, Maarifli (Maruf), Karakulak, Ortaköy, Kürtköy,) adlı köyler 1.
Ordu tarafından işgal olunmayacaktır. Akşehir doğusunda Çerkesköy –Hisarköy Çakıllar hattının doğusuna ve Akşehir - Ilgın şosesinin güneyine geçilmiyecektir…”
denilmektedir (Sabis, 1951:179).
3 Ocak 1922
Birinci Ordu Erkân-ı Harbiye Reisi Halit Bey, Ali İhsan Paşa ile anlaşmazlığa
düşerek Birinci Ordu Komutanlığına istifa dilekçesini verdi (Sabis, 1951: 184).
4 Ocak 1922
Bozon’da ve Çankırı hayvan deposunda sığır vebası hastalığının çıktığı
görülmüştü (Erkal,1967:240).
Yunan Ordu Komutanı General Papulas, Başbakanına genel bir rapor
5 Ocak 1922
Genelkurmay Başkanlığına sunulan bir raporda; Sovyet Rusya’dan mayın
ve gereçleri 200 adet, 15’lik Rus sahil topu 2 adet, 15’lik Rus sahil toplarına ait
mermi 500 atım, Avusturya P. Cephanesi 479 sandık, 10,5’lik obüs mermisi 1960
atım, 10,5’luk toplarına ait hartuç, Avusturya top mermisi 235 atım, Avusturya top
mermisi hartucu 55 atım, Avusturya top kaması 11 adet, nişangah 11 adet, çeşitli
piyade tüfeği 288 adet, Şahin vapuru ile Trabzon’a geldi (T.İ.H., 1975:405).
6 Ocak 1922
Bir Türk Taburu Sarayköy kuzeyindeki köprübaşına taarruz ettiyse de geri
çekilmek zorunda kaldı (Erkal,1967:118).
Müttefikler arasında Fransa’nın Cannes şehrinde toplanan konferansa
Gunaris başkanlığındaki bir Yunan heyeti davet edildi. Fransa, Alman saldırısı
karşısında İngiltere’den yardım vaadi alınca, Batı Anadolu sorununda İngiltere’nin
görüşünü savunmayı kabul etti (Ekal,1967:111).
7 Ocak 1922
Garp Cephesi Komutanlığı’nın, Genelkurmay Başkanlığı’na gönderdiği
539 numaralı raporda; 23 ağır ve 27 hafif makineli tüfeğe ihtiyaç olduğunu ve
süvarilerin topçu birlikleri ile desteklenmesi yazılmıştı (Sabis, 1951:179).
TBMM 179 Sayılı Af Kanunu ile ceza sürelerinin üçte birini dolduran
mahkûmların kalan cezalarını affetti (Selek, 1963). Sovyet Rusya’dan 1.100.000
altın ruble mali yardım alındı (T.S.K.T., 1984:66).
9 Ocak 1922
Aynı tarihli Batı Cephesi Komutanlığı emri ile, Afyon’dan Eber Gölü’ne
kadar olan Akarçay Kesimi – Çay – Kireçderesi - Sultandağları tepeler hattı (Çay
Birinci Ordu’ya dahil) olmak üzere değişiklik yapıldı.
Batı Cephesinden Birinci Ordu Komutanlığı’na gelen şifrede: “Erkânıharbiye
43
OCAK 1922
sundu. Bu raporda elde edilen bilgiler ışığında Yunan Ordusu ile Türk Ordusu
kıyaslanmaktadır. Türklerin Konya demiryolu boyunca yığınak yaptıkları
belirtilmektedir. Yığınak yeri olarak Akşehir, Eğridir, Beyşehir, Göller Bölgesi
gösterilmektedir (Erkal,1967:115).
Birinci Ordu Komutanlığı, Erkân-ı Harbiye Reisi Halit Bey’in istifasını Batı
Cephesi Komutanlığı’na Yaverlik–21 numaralı yazı ile iletti (Sabis, 1951:187).
Meclisin gizli oturumunda, Başkumandan ile Genelkurmay Vekili’nin
cepheden uzak olarak Ankara’da oturmaları eleştirildi. Orduya ait işleri kontrol
etmek üzere M. Kemal Paşa Başkanlığında, bir komisyon kurulmasına karar verildi
(Belen, 1970: 386).
Atatürk’ün, Büyük Millet Meclisi’nin gizli oturumunda tenkitleri
cevaplandırması: “...Orduya ait yaptığımız işleri kontrol için Meclisin bir encümen
teşkil etmesinde bir mahzur görmem. Fakat bu encümen benim başkanlığım
altında olur” (N.ll, s.632-633).
Abdülhalik Renda, İktisat Vekâleti Müsteşarlığına getirildi (msb. gov. tr).
OCAK 1922
44
Reisliği için 41. Fırka Komutanı Kenan, Miralay Emin ve Miralay Hayri Beylerden
birini tercih etmeleri” istenmektedir (Sabis, 1951; 187).
Batı Cephesi Komutanlığı’nın ordulara yayınladığı 78 Numaralı cephe
emrinde, birinci ile ikinci ordu arasında yeni sınır olarak Akarçay Deresi Çay - Kireçli dere - Sultandağı hattı olarak belirlenmiş ve bazı fırkaların yerleri
değiştirilmesi istendi.
10 Ocak 1922
Yunan Ordusunun bağımsız 15. Tümene Doğlat istikametine taarruz için,
kuvvetlerini Akin’de toplayarak gereken taarruz hazırlığında bulunması emredildi
(Erkal,1967,117).
11 Ocak 1922
Cephe Komutanlığı, Birinci ve İkinci Ordu’dan, Yunanistan’ın ilkbaharda
yapacağı bir taarruza karşı etütler yapılarak bildirilmesini istedi (Erkal,1967: 97).
Batı Cephesi birliklerinin toplanan yiyecekleri ulaştırma ile de görevli
Konya’daki Batı Anadolu Menzil Müfettişliği, verdiği bir raporda: “…Yemeklik
bitmiştir. Bir iki gün sonra ordu, et sıkıntısına düşecektir.” şeklinde ifadeler yer
almıştı (Erkal,1967:234).
13 Ocak 1922
Batı Anadolu Menzil Müfettişliği, Batı Cephesi Komutanlığı’na sunduğu
diğer bir raporda: “Bölgedeki su değirmenleri ihtiyaca yetmemektedir. Konya’daki
halkın ihtiyaçları ikinci plana atılarak bütün değirmenlere el konulması
istenmektedir.” (Erkal,1967:235).
Birinci Ordu Kurmay Başkanlığı’nda bulunan Halit Bey, 3 Ocak tarihli istifa
dilekçesinin kabulü üzerine Çay’daki karargâhtan ayrıldı.
14 Ocak 1922
Başkomutanın başkanlığında Maliye ile Milli Savunma Bakanlığı ile Genel
Kurmay Başkanlığı’ndan mürekkep olmak üzere bir Harp Encümeni kuruldu
(Sabis,1951:117).
15 Ocak 1922
Garp Cephesi ordulara Müdafaa-i Milliye Vekili Rafet Paşa’nın sağlık
nedeniyle istifa ettiğini belirten telgrafı gönderdi (Sabis, 1951:203).
Bu güne kadar Konya İl Satın Alma Kurulu, günlük gönderilerden ayrı olarak
4000 ton ekmeklik, 6000 ton yemeklik, 4000 ton yemliği satın alıp ambarlarda
stok edecekti (T.İ.H., 1975:429).
16 Ocak 1922
Yunan Ordusunun İkinci Kolordu Komutanlığı, birliklerine Bolvadin ve Çay
doğrultusunda yapacakları bir taarruzda: “On Üçüncü Tümen Bavurdu, 12. ve 15.
Tümen Akarçay üzerinden Bolvadin ve Çay üzerine yürüyecekti.”(Erkal, 1967: 116).
17 Ocak 1922
18 Ocak 1922
Türklerin 5. ve 12. Tümenleri’nin taarruz amacı ile Denizli’ye gelmiş
oldukları haberi alındı (Erkal,1967:118).
Batı Cephesi’nin ve Hükümet’in Rusya ile haberleşmesini temin için
Kastamonu’daki İzbeli Dağı’nda kurulan telsiz-telgraf istasyonu törenle açıldı.
19 Ocak 1922
Dördüncü Türk Kolordusu Akarçay kuzeyinde savunma düzeninde bulunan
İkinci Kolordunun mevzilerini teslim almaya başlamıştı (Erkal,1967:106).
Yunan Ordusu’nda 1919 ve 1920’de askerlik çağına girmiş erlerden
35.000’inin Mudanya’ya, 6.500’ünün İzmir’e çıkarıldığı haberi yayınlanmıştı
(Erkal,1967:113).
20 Ocak 1922
Abdulhalik Renda, Dâhiliye Vekâleti Müsteşarlığına getirildi (msb.gov.tr).
21 Ocak 1922
TBMM 183 Sayılı Tecili Takibat hakkında kanunu, eşkıyalar için çıkarmıştı
(Selek,1963).
22 Ocak 1922
İkinci Kolordu cepheden gelerek İshaklı
(Sultandağı) Bölgesi’ne yerleşti. Harp Encümeni saat
14.00’te ilk toplantısını yaptı (T.İ.H., 1975:433).
Yunanistan’ın İkinci Tümeni Menderes
Nehri’ni geçmiş, bazı noktalarda köprübaşı kurmuş
ve Türk Birlikleri’ne zorlamalarda bulunmuştur
(Erkal,1967: 118). Akşehir Maarif Köyü’ne intikal
eden 2. Tayyare Bölüğü’ne bağlı 1 av ve 2 keşif uçağı
cephe uçuşlarına başladılar (Eğilmez, 1998).
Resim 7: Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa Akşehir
Karargâh Önünde, Sağ Baştaki Batı Cephesi Kurmay
Başkanı Asım (Gündüz) Bey.
23 Ocak 1922
1 Numaralı Başkumandanlık emri ile çeşitli illerde birer Satın Alma
Komisyonları’nın kurulması ve çalışma şartları belirlenmiştir (T.İ.H., 1975:438).
OCAK 1922
Milli Müdafaa Vekilliği’ne Başkomutan’ın önerisi ile Kazım Paşa getirildi ve
TBMM’de onaylandı(Sabis,1951:203).
45
46
24 Ocak 1922
OCAK 1922
1. Ordu Komutanlığı Garp Cephesi Komutanlığı’na, Yunanlıların Akşehir Ilgın arasından saldırabileceğini belirten bir cevap yazdı. Birinci Ordu Komutanlığı,
iki ordu arasındaki hattın Akşehir - Eber Gölü - Akşehir Gölü batı kıyısı Ulupınar
- Sultandağı çizgisi olmasını Batı Cephesi Karargâhı’na teklif etti (Sabis, 1951:207).
Başkumandanlık ordunun yiyecek ihtiyacını karşılaşmak üzere yayınladığı
1 numaralı emirde: “Maliye Bakanlığı bu tarihten itibaren belirlenen paraları hiç
geciktirmeye uğratmadan gönderecektir” (T.İ.H., 1975:436).
25 Ocak 1922
Ocak ayı içerisinde Batı Anadolu Menzil Müfettişliği’ne ait çeşitli kollarla
Natırlı’daki 600 ton ve Polatlı’daki 490 ton cephane Sarayönü’ne taşınmaktaydı.
O günkü şartlar altında en güvenli ve verimli taşıt aracı deve idi (Erkal,1967:237).
27 Ocak 1922
atandı.
Halit Bey, Batı Cephesi’ne bağlı Beşinci Kafkas Tümeni Komutanlığı’na
29 Ocak 1922
2. Ordu Komutanlığı’ndan Garp Cephesi Kumandanlığı’na, Yunanlıların
Sandıklı Aziziye (Emirdağ) arasından üç istikamette saldırabileceğini belirten bir
cevap geldi.
Ocak ayının sağlık olayları: Altı er şehit oldu. 42 er hastanede öldü. Bir
subay ve 5 er yaralandı. 24.792 kişi hastaneye yatmış olup bunlardan 467’si hava
değişimine gönderilmişti (Erkal,1967:239).
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, sekizinci Piyade fırkasını teftiş
etti. Eksiklerin iki hafta içerisinde tamamlanmasını fırka komutanından istedi
(Sabis,1951:213).
30 Ocak 1922
Batı Cephesi’ne 4.493 ikmal eri, 3.376 kıta malı eri ki toplam olarak 8.069
er ocak ayı içerisinde katılmış bulunuyordu.
Bu ay içerisinde 2.800 kaçak olayına rastlanılmış olup bunlardan 1.500’ü
kendiliğinden dönüp kıtalarına katılmışlardır (Erkal,1967:234).
Felah Grubunun gönderdiği 13.000 Amerikan ceketi ile 8.861 metre kumaş
Mersin’e çıkmıştı (T.İ.H., 1975:463).
hir en nü en
t
t
- so- ük
t
k
iı,
e
ln
e
ı.
zi
ti.
in
szi
et
ık
şe
eri
mi İsme olan bal hay naşt rbiy … B görü üyü in e Ga İsme lmiş nün şlar faka erin Ga
üy
Ak inin günü kend üz arı,
l nı, B ndür anı cak kala r. Ni e ya nıha ştı. zle hir b rihin ları, anı k ge ası ö özya yen skerl ları, ve
h
r
u
i
ı
l
l
r
E
m
o
y
ta can
gü and laya ı bir ttile nün Erkâ akla e gö Akşe ir ta baş and balı bin bil g ülme ki a baş ecek rp
da nda
.
e
l
h
0
ö
r
ş
z
k
a
n
ye
e
h
k
la
m
o
on
he yordu Afy aları kum ay 1 Kum alkı ecan terk nası nına da u stünd len Akşe soka i Ku ir ka argâ tom le gö ğind oka etley t Ga
ü .
l ıb
i
i
ş
ı
r . O öz erli ı, s lam aye iye
a sın
l
e ey ir ’i
ü
,
b
ş ir - bin Ba
a
y
m
m
ı
v
9
i
l
u
m
r
a
k
i
r
ö
ı
y eh
e sev cek e h şeh rgâh ndi, ara hrin e g ord mla sev can bili ald de g önd mla , se Nih ıharb lü
n
e
i
tün azi i v
ş
e
iy
.
i
l
k
r
a
k
o
Ak i bü ı, G eisin hesi tleye önü er A i kara ne b uala nlü ş sizliğ bekl ın d hes hey tom ’i de üstün ema ın da aca ttiler rkân üzün
s nü
il bili
d zü
p me nın bir
R
ar Cep üne ın o Bey rin a K alar rlay rk e a E e h tafa
ek şlar
e
b
l
e
d
e
o
ı
a
ü
S
o
a
n
f
C el
u
v us
n ba iye
r
h
s
şü bin arp
m tom ar v e h 8).
ön şan ım
şe sta bin ı uğ r ’i te yanı slı
s
rp
M en
ina bire to
rb
nü
l
s
v
k
a
ın
ka nıha i Ga cak, âh b rler nın o da o alkış aslı 5:71 n dö ütün eri G asın et P isi A zünlü zi Mu ütün şa’y şehi ndi, rı ya Gazi a in r
i
b
l
i
4
i
a
a
k
b
a
a
â
fi
n
y
ıy
g
l
n
a
e
ü
,
e
k
i
m
n
ı
ı
9
r
b
y
ş
i
Erk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki et P irer A line ank sini, Aşağ … B .
ya ank nya aske erin safi rarg uta arbi aslı esin erin ı İsm er b obi rın y üjde ştı. aştı. 18)
r ı uğ tu. K yük sme lar
z
fi
i
ö
z
y
a ’y uş
bü anı İ alkış il g rın u(Ko eki lu ü r m . Ka Kom ânıh arı y üjd u üz dan r bir otom lala in m ana zakl 45:7 nü
şa m
Pa dol ütün mut aşa mob alala yord iğind yo ündü uştu hesi Erk ankıl rin m yol man firle nda s-sa afer ne y da u lı, 19 ünü r
n
l
o
i
o
B
la
P Ot s-s erp der fyo 0 g olm ep ına ın y zafe fyon li Ku misa rası en E ük z önü sın nya nlı g ndü
lar işti. esi K et
C
a
m aldı. len E tül s l ön hir-A ay 1 arla d arp , yan lalar yük hir-A evim yük lar a veril büy inası r ar u(Ko yeca 0 gü ne
h
m
s
l
p
İ
i
a
a
i
ü
r
ü
l
ge Ce en
de ver şka Kem Akşe e 9 olan yet G bind s-sa hir b Akşe esi s n bü alkış erde şehi âh b dual iyord n he ay 1 ön sı
p
i
n
’
r
i
E
e
v
n
l
ü
k
e
h
Ga ıya Bey lerd ir ba tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A ararg r ve serp inin ve 9 sını bina
a
e
n
i
.
i
l
ğ
P
l
b us
la ü
k
h
y
e
e
re
ti
m
e
n
a
ve
r.
n
en p
t
rih
ob
in
Aş i Ası mina ilen zi M Erk ye R lkışla ettile tom rde v üle Erk Gar lmiş sme nra m gömü obili alkış şka t ir ta eisi h b rargâ şlar
R gâ
İ
o
ri
a
a
ı,
o
m
is
a
a
u.
öm u.
ez
ge
le
ka
bi
kı
eh
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında nare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b Akş rbiye arar bili k rı, al baş .
s ak
i
i
e
s
a
o
ın
u
e
b
K
y
ir
ş
a
in
ir ’
şı
n
u.
ân
la
zli
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra m essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile yord kânıh ştu. otom yaş len b liyord
i
r
ş
t
.
)
u
ü
a
l
r
i
n
P
k
s
k
y
o
n
ı
S
l
b
A
öz zi
n
e
t
8
m
A
k
me rin m günü Büyü lam irer alkış raz s 18). günü dür nlı b ştı. klaş 5:71 met tomo akat ü be ük E dolm şanı bil g t se ü be
i
b
f
a
n
a
a
n
o
İs
ı
4
n
ca
:7
,
ı
se
a
fe
üy
ka
za canl danı ak, birer Paşa . … B 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen üşü ı, B nlarl et P tom n fa nüşü
n an la
ı ı, 1 ye y 1 e h ne ınd yal mu
O
e an yac er
m
ö
a
e
t
t
ö
y
m
s
y
.
d
ş
l
İ
e
he um urla afirl İsm akla yal
he 9 a nün önü ras Kon i Ko ’i de örü nin d and ak o anı aldı lme inin
a
g
y
t
m
r
c
(
ö
z
ğ
e
ri
rü
is
şk
s
on en
e
sı
Ba ’yı u k m inen da u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle kerle aşku şlaya omu y’i d e gö kerle
ü
s
a
y Ce sı e g as
s
ı si K Be özl
s
i
B
i
h
y ıya asın yor
d
ş
i
h
k
a
a
e
i
p
l
r
ü
a
r
â
n
A
z
i
P n b ağ ar
rpi hir ta iye R h bi rarg ar ve ül se Garp eisi tünd deki , Ga ve a ephe sım de g dek
tü
s
Aş ar
se
l
â
a
n
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü rliğin şları cek rp C eisi A stün rliği
ş
a
ü
e
b
e
e
a
a
a
a
a
n
h
y
a
h
o
.
e
,
d
k
R
d
n
b
rb
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe l ön kak etle yet G iye ehrin l ön
o
a
a
a
ş
n
o
ir
â
d
k
ış
rb
iy
uş
n
am a
alk len b bekl Büyü olm anın gözy ezile liyor Erk hüzü Kem arı, s , sel . Nih nıha ünlü Kem
d aş
r
l
â
z
a
s
il
k
fa
ek na e
,
zi
ü
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v usta dam yaca ettile Erk e hü ustaf
a şü
a ıv
ü an lan
n
o
f
a
k
a
,
M
ı
t
n
n
m
l
i
M
r
y
ı
r
r
i
z ala ğu ’i te yan asl azi
dö um k o nı İs ı. O yen önü bind ları
a
e
G
in ı u hir i,
ld
G
d
kı
şk ca ta
ıy
e
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan sini, tün b şa’y kşe bind kılar ini,
ış i K ey’i le g rle mo arın jde i bü Pa er A ine yan jdes
k
l
a hes
B göz aske oto alal
mü dek met r bir obil arın mü
p
a
m
s
s
in
n
Ce i Ası nde deki sınd Es- afer zeri nı İ r bire otom salal ferin
ü
a rle
z
ü
a
is üst liğin ar ilen ük
d
a Es- k za
u
e
n
l
fi
r
a
r
R in
nd
r
o
r
de kışla e ve r büy on y Kum misa rası rilen büyü
h
n
a ve ir
k
şe al ö al lerd ehi Afy
li
im üyü şlar de
eh
m
şa re
kş
irKe t Pa ina en A kşeh i sev ün b alkı reler Akş
t şa
n
e a m ül
s
a
ü
A
e
e
l
m
n
İs onr göm den eph ti. B Pa mi mü
s e
iş
n
C
et
ra
gö
raz izliğ Erke arp gelm İsm son liğe
ss du. ri G lık nen iraz ssiz
e
S yor kle aba a i
B Se
tti
.
ıy
al
şı
…
ya fir e bir k şağ ştı. 718)
:
A
a
a
l
lı tı.
5
s
k
i
n
4
m ca aş uza 19
n
ı,
ye
he e ya sında nyal
ün ara (Ko
n
ö ar
u
ord
al
du erpiy
s
tül
hir en nü en
- so- ük
is- met lan- alık yet ştı. iye Bi- rül- yük en azi met işti. üne ları, akat rinin azi
şe
eri
y
Ak nin ünü end üz rı,
gö bü inin ı, G ı İs elm ön yaş n f rle ı, G e
Bü ür m İs k o lab iha ana harb . …
ı
r
N
ihi
ı g Erk olu mla nı,
nd an yaca ir ka ler. ne y kânı laştı gözle şehir tarih aşla dan lık g inası göz meye aske aşlar ek v
y
tar canl
n
a
ü
gü nd
r
da da
b
l
k
c
ti
i
il
b
ye rdu. fyon rın man 10 uma lkışla anlı k et sı ön a E uza nde n Ak şehir kak uma alab âh b mob görü dek ak b leye arp
G
n
t
r
k
k
he
n
g
a
ü
ı
e
i
l
k
o
o
l
A
ü
so me yet ye
li K bir
şku ay li K e a yec i te ina an nda üst
rar Oto zle rliğ
ina
.A ,s
şıy ya hir n b i Ba ve 9 evim ek v e he ehir ’ gâh b di, y rası hrin göm ordu ları evim anlı ili ka ldı. e gö nde ları, sela iha arbi
a nd l ö
r
s
m k,
e
c
lü
n
e
in r a
tü
şe
az i
iy
. N ıh
am i s ec ob
kş
Ak i bü , G isin esi leye önü r A kara e b ala lü ş izliğ ekl n d hes hey om i de stü ma n da aca tiler rkân zün
arı Re eph met ının bire obili obilin e du üzün Sess nü b aları Cep üne ın ot Bey’ rin ü a Ke aları urlay rk et a E e hü tafa
ek
C ela as
nd başl iye
v
h
ğ
in
şü
m
eh af
te nın ı v us
p
.
in
er
m
ön an
s
rp
in
rb
bir n oto oto ışlar lı ve 718) dönü ün b Gar ının Paş Asım nlü ş Must ün b ’yı u hir ’i i, ya yasl zi M inen
k
ka ıha Ga ak, h b r
:
a
t
i
k
t
ı
i
a
e
t
a
G
ân eri yac rgâ firle şan ınd , al yas 945 nin i bü kler inas me eis üzü azi bü Paş kş bind ıları
ıya iErk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki met irer A line ank sini, Aşağ … B .
.
y
ı
)
e
i
i
n
k
n
r
uğ tu. K yük sme lar
zya yan onya ask zeri isafi ararg muta harb yasl desi zerin nı İs rer b mob arın üjde aştı. laştı :718
afi ’yı
İ
ş
ış
i
j
ü
i
gö
ü
k 45
l
ı
ı
m
ı
a
m
o
n
K
ü
b
l
i
a
K
.
r
rın u(K ek lu
şa mu
za
u ü nd
alk
r b oto la in
ân lar
an
Pa dol ütün mut aşa mob alala yord iğind yo ündü uştu hesi Erk ankı rin m yol uma firle nda s-sa afer ne y da u lı, 19
E
z
o
y
B
fe on
a
to -s
a
rl
p
la
on g
K
pi
P
lm
nü ın
isa sı
lar işti. esi K et
. O Es l ser önde r-Afy 10 la do p Ce anın ların ük za r-Afy imli k m r ara rilen üyük sı ö aras Kony
y
i
ldı en
v
h
r
e
y
i
ü
r
b ina lar du(
l
sm
la
y
ü
lm
a
b
e v hir
ge Cep n İ e a eril a t ma şeh 9 a nla Ga di, -sa bü şeh i se büy ışl
a
k
or
d
k
l
e
k
v
a
A
n
ola yet bin Es hir Ak hes ün
’i d
Ke
rp
i
ve
ler kşe âh du piy
e
aş
Ga ıya Bey lerd ir b tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A ararg r ve l ser
i
P
n
b us ken
b
le
e
la
k
.
y
ü
e
re
ti.
p
ağ m
M Er e R ışla ttiler omo de v ülen Erke ar miş met ra m ömü bili lkış ka t
Aş Ası ina len
i
i
G
l
t
s
m
g
e
i
İ
o
r
on
mo ı, a aş
isi
ez az u.
ler öm u.
ge
biy alk
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında inare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b
s ak
e
i
s
ın
e
b
y
ş
a
n
in
ir ’
şı
ân
zli
m
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile
ş tı.
t
)
y mü ün ük
o
s
ir
P
S ün r m
la
b
n
y
me er A kış z s ).
n
me
lı b ı. A aş 718 et mo akat
ü
t
8
ü
ü
l
l
n
a
ü
a
i
a
f
bir
nd can aş ak 45: İsm to
ı g , B sel
Bir :71 ı g
fer
za canl danı ak, birer Paşa ı. … 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen
h ne nd
1
u
e
a
n
r
t
ac
al
ye
m
,1
şt
he ma rlay firle İsme akla yalı hey 9 ay nüne önü rası ony Kom ’i de örül
n
n
i
g
ı
a
y
z
(K
ö
e
şku ğu isa
s
o
s
e
Ba ’yı u k m inen nda u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle
r
a
yü
şa
ih Reis inas âh e d rpiy Ce Ası de g
sı
e
Pa bü ğıy ara piyo tar
v
rp si
b
n
rg
s
a
e
r
y
i
Ga ei stü
hir
tün Aş ar
ül
se
âh ara lar
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü
b ,
a
h
n
e
aş ha rb
o
.
ka
na
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe
o
a
ış bir kliy ük
uş
n ord rkâ zün
y
alk
lm nın özy ile
e
n
ü
do aşa il g sez ekliy na E e hü
zile ü b , B
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v
a
fa
n
ü
to
nü
m
i,
an
dö ma ol ı İs . O en nüş ind rı y
y
ı
e
d
l
dö e b kıla
şku cak tan
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan
o
g
’i
ın
ış
K
le
alk esi Bey zle ker tom alar
ö
s
g
a
ph m
a o sal
Ce i Ası nde deki sınd Esn
tü
in
is
ra
Re in üs erliğ lar a verile
d
ış
hr
şe l ön alk erde
ma şa rel
Ke t Pa ina
m
e
İsm onra
s
raz
2
T
A
B
K
AR
I
AL
1
1
92
OC
AK
1
U
Ş
922
2
2
9
1
M
92
1
T
AR
N
SA
Nİ
ŞUBAT 1922
48
1 Şubat 1922
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, 14. Piyade Fırkası’nı teftiş etmek
için Çay’dan Dinar’a gitti. 14. Piyade Fırkası yanı sıra Dinar Menzil Mıntıka
Müfettişliği’ni de teftiş etti (Sabis,1951:214).
Batı Cephesi Komutanlığı, Genel Kurmay Başkanlığı’na sunduğu bir
mütalaasında (özet) (1) (Kroki 19):
“Eskişehir - Afyon bölgelerinde iki grup halinde tertiplenen Yunan
Ordusunun, Türk Kuvvetleri’ne karşı hem cepheden hem de kuşatıcı hareketlere
girişebilecek bir durumda olduğunu, buna göre;
Kuzey Grubunun, asıl kuvvetleri ile Sakarya’ya yöneldikten sonra geniş
ölçüde bir kuşatma yapabileceğini,
Güney Grubuyla da Bavurdu kuzeyinden bir kuşatma hareketine
girişebileceğini, buna karşı: “Muharebenin, Beylikahır - Kaymaz ve güneyi Karaağaç - Bayat doğusu - Paşa Dağı - Kızıldağ - Bazlar - Çobankaya - Aşağıkaşıkara
hattında kabul edilmesi gerektiği belirtildikten sonra üç ya da dört tümenlik
bir kuvvetini sağ kanat bölgesinde toplamayı tasarladığını” bildirmişti (Erkal,
1967:100). Mehmet Sabit Noyan, 6. Tümen Piyade Komutanı oldu (tr.wikipedia.org).
2 Şubat 1922
Dinar’da bulunan Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, trenle Apa’ya gitti
(Sabis,1951:214).
Meclis’in gizli oturumunda, Mustafa Kemal’e verilen başkumandanlık
unvanının 5 Şubat’tan başlayarak 3 ay daha uzatılması ve Dışişleri Bakanı Yusuf
Kemal Bey’in bazı görüşmeler yapmak üzere Avrupa’ya gitmesi kabul edildi
(www.boyutpedia.com).
3 Şubat 1922
Apa’da bulunan Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, Beşinci Kolordu’ya
manevra ve resmigeçit yaptırdı (Sabis,1951:214).
Batı Cephesinin mütalaasına karşı, Genel Kurmay Başkanlığı ise verdiği
cevapta [(1) (Kroki 20): (1) Gnkur Harp Tarihi D.Arşiv No.4/4478,Dosya No.16]
Ankara yönünde umulan Yunan Taarruzuna karşı, halen bu kesimde tutulan Üçüncü
Kolordu birlikleri ile yetinilmesini, Emirdağ - Çay - Hoyran hattının tutulmasını,
üstün Yunan kuvvetleri karşısında Sakarya gerisine çekilmesini tavsiye ediliyordu
(Erkal, 1967:100).
4 Şubat 1922
Apa’dan otomobille Sandıklı’ya gelen Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan
Paşa, Altıncı ve Onbeşinci Piyade Fırkalarına karşılıklı manevra yaptırdı. Daha
sonra Dinar’a döndü (Sabis,1951:214).
Batı Cephesi’nde kullanılmak üzere Batum’dan Trabzon’a; 1500 adet top
fünyesi, 3020 atım çeşitli top hartucu, 200 adet çeşitli piyade tüfeği, 524 sandık
Osmanlı mavzer cephanesi, 58720 adet Rus el bombası ve kapsülü, 20.004 adet
İngiliz el bombası ve kapsülü, 1000 adet tel örgü tahrip bombası gönderilmişti
(T.H.İ,1975:399).
Dışişleri Vekili Yusuf Kemal Bey, Türk Milli Davası’nı Avrupa’da savunmak
için Meclis’ten izin aldı (Belen,1983:389).
49
5 Şubat 1922
ŞUBAT 1922
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, Dinar’dan hareketle Burdur ve
Isparta’daki menzil ve hastaneleri teftiş etti (Sabis,1951:214).
6 Şubat 1922
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, Eğirdir ve Kaşıkara’daki menzil
teşkilatlarını teftiş etti. Gece yarısı araba ile Çay’a gitti (Sabis,1951:214).
Resim 8: Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa ve Kurmay Başkanı
Albay Asım Bey, Büyük Taarruz Öncesi Cephede denetimde (6 Şubat 1922).
7 Şubat 1922
Antalya’da teslim alınan İtalyan yapısı Aviatik (Karga) isimli eğitim keşif
uçağı Sivil Pilot Vecihi (HÜRKUS) tarafından uçurularak Akşehir Meydanı’na
getirildi. Pilotaj eğitiminde hiç bir uçak Karga kadar faydalı olmamıştı
(www.tayyareci.com).
Dışişleri Vekili Yusuf Kemal, İzmit’e vardığı zaman İstanbul Hükümeti özel
bir tren gönderdi (Belen,1983:388).
8 Şubat 1922
Garp Cephesi Kumandanlığı’na, Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa
yapmış olduğu teftişler hakkında uzun bir rapor yolladı. Rapor’da “…Genç zabitlerin
çalışma heveslerinin arttığını, süvarilerin geçen aya oranla daha düzeldiğini,
Karaağaç ve Yalvaç’ta yeterli erzakın kalmadığını …” belirtti (Sabis,1951:214).
50
12 Şubat 1922
ŞUBAT 1922
Tekâlif-i Milliye emirlerine ek olarak çıkarılan bir karara göre, doğrudan
doğruya ordunun harekâtı ve orduya yetiştirilecek levazım eşyasının kısa zamanda
ulaştırılması gereken hallerde, ikmal yollu dolaylarındaki halk nakil araçlarına
hükümetçe el konulması ve bunların sahiplerine ayda 100 km.lik ulaştırma
mükellefiyetinden fazlası için ücret ödenmesi esası kabul edilmiş ve uygulanmasına
da başlanmıştı. Alınan bu tedbirler sonucunda halkın elinde işe yarar araba, deve
gibi nakil araçları hemen hemen kalmamış gibi idi (Erkal,1967:243).
Birinci Ordu Kurmay Başkanlığı’na getirilen Mehmet Emin (Koral) Bey
görevine başladı (Sabis,1951:189).
13 Şubat 1922
Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa, Çay’a geldi ve burada bir gece kaldı.
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa’nın mütalaasını dinledi (Sabis,1951:214).
Harp Encümeni’nin ikinci toplantısında Keskin ve Kırşehir’de birer
satın alma komisyonlarının teşkil edilmesine karar verildi. Ayrıca satın alma
komisyonlarını teftiş etmek için TBMM üyelerinden müfettişler tayin edildi
(T.İ.H.V11, 1975: 440).
14 Şubat 1922
Saat 11.00’de Aydın’ın Karatepe Köyü’nde Yunan - Rum karma askeri ve
sivil milis güçleri, köylüleri toplamışlar. Kendilerine resmi bir bildiri okuyacaklarını
söyleyerek köy camisi içerisine doldurmuşlar ve camiyi ateşe vererek köy sakinlerini
yakarak öldürmüşlerdir (www.aydinim.com).
Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa, Çay’dan Akşehir’e gitti ve Garp Cephesi
Komutanı İsmet Paşa ile uzun görüşmeler yaptılar (Sabis,1951:214).
Maliye Bakanlığı, askerin yemeklik ihtiyacı karşılığında beşer bin lira sarf
etmeleri için Yozgat, Kırşehir, Çorum muhasebecilerine yetki verildiğine dair bir
emir yayınladı (T.İ.H.V11,1975:440).
15 Şubat 1922
Garp Cephesi Kumandanlığı, birliklere gönderdiği bir şifrede; “düşmanın
Seyitgazi ile Afyon arasında toplandığını ve Sivrihisar istikametinde bir ileri hareket
yapacağının duyulduğu”nu belirterek buna karşılık orduların neler yapacağı 81
Numaralı Cephe Emri ile bildirildi (Sabis,1951:215).
16 Şubat 1922
İkinci Ordu Komutanı Yakup Şevki Paşa, 4 Numaralı Ordu Emri ile Garp
Cephesinin 81 Numaralı Emrini kendi ordusuna iletti (Sabis,1951:219).
Başkomutan Atatürk, 1901 doğumluların hemen muayeneleri yapılarak
silâh altına alınmaları hakkında emir verdi (T.İ.H., c.VII, s.421).
17 Şubat 1922
Garp Cephesi Kumandanlığı, 801 Numaralı Tebliği ile Kaf savunma hattının
oluşturulduğunu birliklere bildirdi (Sabis,1951:220). Kaf savunma hattı ile Genel
Kurmay Başkanlığı’na sunduğu yazıda (Kroki 18):
18 Şubat 1922
Başkomutanlık Batı Cephesi Komutanlığı’na gönderdiği bir emirde: “Fevzi
Paşa, Sivrihisar’dan geçerken aldığı habere göre On birinci Yunan Tümeninin
Eskişehir’e geldiğini ve Yunanlıların Eskişehir-Seyitgazi hattında beş tümenlik bir
kuvvet topladığını öğrendiğini belirterek bu işin aslı var mı, varsa alınan tedbirlerin
makine başında bildirilmesini” istedi.
Batı Cephesi Komutanlığı buna verdiği cevapta: “61. ,41. ve 18. Tümenlerin
demiryolu üzerinde, Beylikahır - Polatlı’da bulundurulacağını, cephenin diğer
kesimlerinde önemli hareketler olmazsa İkinci Kolordunun Piribeyli dolaylarında,
Süvari kolordusu ile bir piyade kolordusunun da (16. ve 17. Piyade Tümenleri)
Piribeyli dolaylarında toplanmasını ve diğer tedbirlerin alınacağını” belirtmişti
(Erkal, 1967:120).
Birinci Ordu Komutanlığı, 2241 Numaralı istihbarat raporu ile “…
Yunanlıların Anadolu’yu tahliye mecburiyetine düşeceğine ve Yunan Ordusu
Komutanı Papulas, eğer çekilirsek bu memlekette yüz senede tamir olmayacak
şekilde ağır tahribat yapılacağını söylediğini…” bildirdi (Sabis,1951:222;Erk
al,1967:121).
19 Şubat 1922
Bugün toplanan Harp Encümeni, gelen önerilere göre özellikle para dağıtımı
ile ilgili kararlar verdi. Bunların içerisinden biri de; Batı Cephesinin ödenmeyen
maaşları için 200.000 lira yollanması idi (T.İ.H., c.VII, s.441).
20 Şubat 1922
Resim 9: Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa ve Yanındakiler
Manevra Sırasında Haritaları İncelerken
51
ŞUBAT 1922
“Türk ordusunun istiklal savaşını taarruzla bitirme kararının yürürlükte
olduğunu, ancak Yunanlıların taarruzunda ön alma ihtimali karşısında Kaf
savunma hattı adı verilen Akgöl - Aşağıpiribeyli - Çaykışla - Çuğu - Keş dağı - Paşa
dağı - Hamidiye doğusu hattının 2.Ordu, Sürlüdede tepeleri - Kızıldağ - Çobankaya
- Araslı - Hoyran gölü hattında 1. Orduca kesin savunma hattı olarak tutulacağını”
bildirdi (Erkal, 1967:100).
ŞUBAT 1922
52
Garp Cephesi Komutanlığı, Birinci Ordu Kumandanlığı’na 1200 Numaralı
cevap yazısında “… Bu havadislerin propaganda olduğunu… Bunun için hazırlıklı
olmamız gerektiği…” belirtiliyordu (Sabis,1951:224).
Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Kaf Müdafaa Hattı’nın sağ tarafını ve
Piribeyli taraflarını dolaşıp incelemeler yaptı (Sabis,1951:226).
Dinar bölgesinden Şarkîkaraağaç - Kızıldağ güneydoğusunda Köçeri ve
Beyşehir Gölü doğu kıyısı bölgesine hareket ettirilen Beşinci Süvari Kolordusu
Karaağaç’a gelerek yerleşti (Erkal, 1967:119).
21 Şubat 1922
Birinci Ordu Komutanlığı, 8 Numaralı Ordu Emri ile Kaf Müdafaa Hattı için
yapılması gerekenleri Birinci Ordu’ya bildirdi (Sabis,1951:227).
İkinci Ordu Komutanlığı, “Düşmanın Döğer havalisinde mühim kuvvetlerinin
toplandığının haber alındığını ve bunların Aziziye (Emirdağ) istikametinde
taarruzlarının muhtemel olduğunu” bir raporla bildirdi (Sabis,1951:230).
22 Şubat 1922
Başkomutanlık, 18 Şubat tarihli Batı Cephesi Komutanlığı yazısına cevaben:
“Yunan hazırlıklarının taarruzdan çok savunma amaçlı yapıldığı düşünülse bile
siyasi fayda sağlamak için Ankara istikametinde ilerlemesi umulabilir. Buna
karşılık Aziziye (Emirdağ) bölgesine bir kuvvetin toplanması gerektiğini” işaret
etmiş ve bu amaçla İkinci Kolordu’nun ve Süvari Kolordusu’nun buraya getirilmesi
istenmişti.
Başkomutan ayrıca: “Bu harekette, 18. ve 14. piyade tümenlerinden de
faydalanılmasını, Azari - Ağzıaçık - Piribeyli dekovil hattının onarım işinin
hızlandırılmasını ve ikmal işlerinin düzenlenmesini” emretti (Erkal, 1967:120).
Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Bolvadin’e gelerek İkinci Ordu
Komutanı Yakup Şevki Paşa ile görüştü (Sabis,1951:230).
Birinci Ordu’da Sekizinci ve Yirmi Üçüncü Fırkalar arasında bir manevra
yapıldı (Sabis,1951:230).
Batı Cephesi’nde çalışan motorlu araçların akaryakıt ihtiyacını karşılamak
üzere, Fransa’ya 130 ton benzin ve bu arada da yağ sipariş edildi (Erkal, 1967: 242).
Dışişleri Vekili Yusuf Kemal Bey, Padişah 6. Mehmet’in huzuruna çıktı ve
TBMM’ni tanımasını istedi. Fakat olumlu cevap alamadı (Belen, 1983:388).
Harp Encümeni’nin toplantısında çeşitli birlik ve kurumlardan gelen
istekler üzerinde durularak hal çareleri arandı (T.İ.H. , 1975:442).
23 Şubat 1922
Akşehir’deki Garp Cephesi Kumandanlığı, 82 Numaralı Cephe Emri ile
orduların düşman taarruzuna karşı alınacak yeni önlemleri bildirdi (Sabis,1951:231).
İkinci Kolordunun iki fırkası İshaklı civarından kuzeye doğru yürüyerek
Emirdağ’ı doğusundaki yollardan bu dağın kuzeyine ulaştılar (Sabis,1951:232,Erkal,
1967:120).
24 Şubat 1922
25 Şubat 1922
İkinci Kolordunun iki fırkası, Aziziye’ye (Emirdağ) gelerek burada bir günlük
dinlenmeye çekildiler. Batı Cephesi’nde kullanılmak üzere Batum’dan Trabzon’a
22.314 adet Tüfekçiyef el bombası, 13.910 kg dumansız, 14.760 atım Japon tipi Rus
sahra manevra hartucu gönderildi (T.İ.H,1975:399).
Mili Savunma Bakanlığınca 130 ton benzinin siparişi yapılmıştı. Bunlardan
67.361 kg benzin, 5.549 kg vakum, 348 kg gres, 90 kg gaz Batı Cephesi’ne
gönderilmişti (T.İ.H. 1975: 490).
26 Şubat 1922
Harp Encümeni’ne gelen istekler üzerinde duruldu. Konya’dan Adana’ya
tahıl gönderilmesi yasaklandı. Para istekleri karşılandı. Maaşların düzenli verilmesi
kararlaştırıldı .(T.İ.H. , 1975:444).
27 Şubat 1922
İkinci Kolordu’nun iki fırkası, Aziziye’de (Emirdağ) yerlerini alarak
tertiplenmişti. Kolordunun bu bölgeye gelmesi ile Üçüncü Kolordunun Birinci
Tümeni de Aktaş - Çandır kesimine intikal ettirildi (Erkal, 1967:121).
Batı Cephesi Komutanlığı: “Her komutan düşmanı zorlamaya yetkilidir.
Yunanlılar işgal ettikleri yerleri ansızın boşaltırsalar uzun uzadıya yazışmaya sebep
yoktur. … Demiryolu hattına çabuk ulaşmak için yanlardan hareket yapmak lazım
gelir.” yazısını Ordu Komutanlarına ve Başkumandanlığa iletti.
Şubat ayı içerisinde Batı Cephesi birliklerinde hastalanarak mevcut
hastanelere yatanların sayısı 21.241’e düşmüştü. Karahumma, Dizanteri ve İskorpit
hastalıklarından başka diğer bütün hastalıklarda bir düşüş görüldü. Bu da sağlık
hizmetlerinde bir gelişmeyi göstermektedir.
Ordudaki subay sayısı değişmezken er sayısı 6.368 artarak 158.700’e
çıkmıştı (Erkal,1967:244).
28 Şubat 1922
Birinci Ordu Komutanlığı, bütün cephede keşif hareketleri yaptırdı ve
düşmanda bir hareketlilik görülmemesi üzerine 9 Numaralı Ordu Emri ile durum,
kolordulara ve fırkalara bildirildi (Sabis,1951:235).
Garp Cephesi Komutanlığı 1342 Numara ile Erkân-ı Harbiyeyi Umumiye
Riyaseti’nden aldığı istihbaratı Ordu Komutanlarına bildirdi. Burada bir Fransız
Komutandan gizlice elde edilen bilgiye göre “Yunanlıların Anadolu’yu nasıl tahliye
edeceklerini tayin ve tespit olunuyordu.” (Sabis,1951:236).
Bu ay içerisinde Batı Cephesi Depolarına teslim edilen 51 kalem giyecek,
eşya ve donatımın başlıcaları; elbise 227, pantolon 18.976, çamaşır 15.415, çorap
53
ŞUBAT 1922
İkinci Ordu Komutanlığı tarafından, beş numaralı Ordu Emri ile “ son
günlerde düşmanın yığınak yaptığı” haberinin alınması üzerine ordu içerisinde
yapılacak değişiklikler bildirildi (Sabis,1951:233).
24/25 Şubat gece yarısı Garp Cephesi’nden 83 Numaralı Cephe Emri ile
düşman hakkında yeni bir malumat olmadığını bildiriyordu (Sabis,1951:233).
ŞUBAT 1922
54
22.990, battaniye 353, marta 5.039 ve mahruti çadır 1.927 idi.
Batı Cephesi birlikleri üzerinde mevcut silahlardan piyade tüfek sayısı
şubat ayında 2.589 artarak 75.401’e, hafif makineli tüfek sayısı 5 artarak 541’e
yükselmişti. Trabzon’da bulunan 150 mm.lik dört Rus obüsü, 600 mermisi ile Batı
Cephesi’ne gönderildi. Piyade fişeği 2.551.832 artarak 15.460.415’e çıktı. Büyük
paralarla Avrupa’ya gönderilen silah alma komisyonları Şubat ayı içerisinde satın
aldıkları silahları emniyetli bir şekilde Anadolu’ya gönderemediler ve göndermek
için çare aramaya devam ettiler.
Dış memleketlerden 1,5 tonluk 100 kamyon satın alınmasına karar verilmişti
(Erkal,1967:243).
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Batı Cephesi’ne yardım amacı ile birer
maaşlarını verdiler (T.İ.H C. V11:444).
hir en nü en
t
t
- so- ük
t
k
iı,
e
ln
e
ı.
zi
ti.
in
szi
et
ık
şe
eri
mi İsme olan bal hay naşt rbiy … B görü üyü in e Ga İsme lmiş nün şlar faka erin Ga
üy
Ak inin günü kend üz arı,
l nı, B ndür anı cak kala r. Ni e ya nıha ştı. zle hir b rihin ları, anı k ge ası ö özya yen skerl ları, ve
h
r
u
i
ı
l
l
r
E
m
o
y
ta can
gü and laya ı bir ttile nün Erkâ akla e gö Akşe ir ta baş and balı bin bil g ülme ki a baş ecek rp
da nda
.
e
l
h
0
ö
r
ş
z
k
a
n
ye
e
h
k
la
m
o
on
he yordu Afy aları kum ay 1 Kum alkı ecan terk nası nına da u stünd len Akşe soka i Ku ir ka argâ tom le gö ğind oka etley t Ga
ü .
l ıb
i
i
ş
ı
r . O öz erli ı, s lam aye iye
a sın
l
e ey ir ’i
ü
,
b
ş ir - bin Ba
a
y
m
m
ı
v
9
i
l
u
m
r
a
k
i
r
ö
ı
y eh
e sev cek e h şeh rgâh ndi, ara hrin e g ord mla sev can bili ald de g önd mla , se Nih ıharb lü
n
e
i
tün azi i v
ş
e
iy
.
i
l
k
r
a
k
o
Ak i bü ı, G eisin hesi tleye önü er A i kara ne b uala nlü ş sizliğ bekl ın d hes hey tom ’i de üstün ema ın da aca ttiler rkân üzün
s nü
il bili
d zü
p me nın bir
R
ar Cep üne ın o Bey rin a K alar rlay rk e a E e h tafa
ek şlar
e
b
l
e
d
e
o
ı
a
ü
S
o
a
n
f
C el
u
v us
n ba iye
r
h
s
şü bin arp
m tom ar v e h 8).
ön şan ım
şe sta bin ı uğ r ’i te yanı slı
s
rp
M en
ina bire to
rb
nü
l
s
v
k
a
ın
ka nıha i Ga cak, âh b rler nın o da o alkış aslı 5:71 n dö ütün eri G asın et P isi A zünlü zi Mu ütün şa’y şehi ndi, rı ya Gazi a in r
i
b
l
i
4
i
a
a
k
b
a
a
â
fi
n
y
ıy
g
l
n
a
e
ü
,
e
k
i
m
n
ı
ı
9
r
b
y
ş
i
Erk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki et P irer A line ank sini, Aşağ … B .
ya ank nya aske erin safi rarg uta arbi aslı esin erin ı İsm er b obi rın y üjde ştı. aştı. 18)
r ı uğ tu. K yük sme lar
z
fi
i
ö
z
y
a ’y uş
bü anı İ alkış il g rın u(Ko eki lu ü r m . Ka Kom ânıh arı y üjd u üz dan r bir otom lala in m ana zakl 45:7 nü
şa m
Pa dol ütün mut aşa mob alala yord iğind yo ündü uştu hesi Erk ankıl rin m yol man firle nda s-sa afer ne y da u lı, 19 ünü r
n
l
o
i
o
B
la
P Ot s-s erp der fyo 0 g olm ep ına ın y zafe fyon li Ku misa rası en E ük z önü sın nya nlı g ndü
lar işti. esi K et
C
a
m aldı. len E tül s l ön hir-A ay 1 arla d arp , yan lalar yük hir-A evim yük lar a veril büy inası r ar u(Ko yeca 0 gü ne
h
m
s
l
p
İ
i
a
a
i
ü
r
ü
l
ge Ce en
de ver şka Kem Akşe e 9 olan yet G bind s-sa hir b Akşe esi s n bü alkış erde şehi âh b dual iyord n he ay 1 ön sı
p
i
n
’
r
i
E
e
v
n
l
ü
k
e
h
Ga ıya Bey lerd ir ba tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A ararg r ve serp inin ve 9 sını bina
a
e
n
i
.
i
l
ğ
P
l
b us
la ü
k
h
y
e
e
re
ti
m
e
n
a
ve
r.
n
en p
t
rih
ob
in
Aş i Ası mina ilen zi M Erk ye R lkışla ettile tom rde v üle Erk Gar lmiş sme nra m gömü obili alkış şka t ir ta eisi h b rargâ şlar
R gâ
İ
o
ri
a
a
ı,
o
m
is
a
a
u.
öm u.
ez
ge
le
ka
bi
kı
eh
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında nare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b Akş rbiye arar bili k rı, al baş .
s ak
i
i
e
s
a
o
ın
u
e
b
K
y
ir
ş
a
in
ir ’
şı
n
u.
ân
la
zli
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra m essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile yord kânıh ştu. otom yaş len b liyord
i
r
ş
t
.
)
u
ü
a
l
r
i
n
P
k
s
k
y
o
n
ı
S
l
b
A
öz zi
n
e
t
8
m
A
k
me rin m günü Büyü lam irer alkış raz s 18). günü dür nlı b ştı. klaş 5:71 met tomo akat ü be ük E dolm şanı bil g t se ü be
i
b
f
a
n
a
a
n
o
İs
ı
4
n
ca
:7
,
ı
se
a
fe
üy
ka
za canl danı ak, birer Paşa . … B 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen üşü ı, B nlarl et P tom n fa nüşü
n an la
ı ı, 1 ye y 1 e h ne ınd yal mu
O
e an yac er
m
ö
a
e
t
t
ö
y
m
s
y
.
d
ş
l
İ
e
he um urla afirl İsm akla yal
he 9 a nün önü ras Kon i Ko ’i de örü nin d and ak o anı aldı lme inin
a
g
y
t
m
r
c
(
ö
z
ğ
e
ri
rü
is
şk
s
on en
e
sı
Ba ’yı u k m inen da u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle kerle aşku şlaya omu y’i d e gö kerle
ü
s
a
y Ce sı e g as
s
ı si K Be özl
s
i
B
i
h
y ıya asın yor
d
ş
i
h
k
a
a
e
i
p
l
r
ü
a
r
â
n
A
z
i
P n b ağ ar
rpi hir ta iye R h bi rarg ar ve ül se Garp eisi tünd deki , Ga ve a ephe sım de g dek
tü
s
Aş ar
se
l
â
a
n
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü rliğin şları cek rp C eisi A stün rliği
ş
a
ü
e
b
e
e
a
a
a
a
a
n
h
y
a
h
o
.
e
,
d
k
R
d
n
b
rb
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe l ön kak etle yet G iye ehrin l ön
o
a
a
a
ş
n
o
ir
â
d
k
ış
rb
iy
uş
n
am a
alk len b bekl Büyü olm anın gözy ezile liyor Erk hüzü Kem arı, s , sel . Nih nıha ünlü Kem
d aş
r
l
â
z
a
s
il
k
fa
ek na e
,
zi
ü
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v usta dam yaca ettile Erk e hü ustaf
a şü
a ıv
ü an lan
n
o
f
a
k
a
,
M
ı
t
n
n
m
l
i
M
r
y
ı
r
r
i
z ala ğu ’i te yan asl azi
dö um k o nı İs ı. O yen önü bind ları
a
e
G
in ı u hir i,
ld
G
d
kı
şk ca ta
ıy
e
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan sini, tün b şa’y kşe bind kılar ini,
ış i K ey’i le g rle mo arın jde i bü Pa er A ine yan jdes
k
l
a hes
B göz aske oto alal
mü dek met r bir obil arın mü
p
a
m
s
s
in
n
Ce i Ası nde deki sınd Es- afer zeri nı İ r bire otom salal ferin
ü
a rle
z
ü
a
is üst liğin ar ilen ük
d
a Es- k za
u
e
n
l
fi
r
a
r
R in
nd
r
o
r
de kışla e ve r büy on y Kum misa rası rilen büyü
h
n
a ve ir
k
şe al ö al lerd ehi Afy
li
im üyü şlar de
eh
m
şa re
kş
irKe t Pa ina en A kşeh i sev ün b alkı reler Akş
t şa
n
e a m ül
s
a
ü
A
e
e
l
m
n
İs onr göm den eph ti. B Pa mi mü
s e
iş
n
C
et
ra
gö
raz izliğ Erke arp gelm İsm son liğe
ss du. ri G lık nen iraz ssiz
e
S yor kle aba a i
B Se
tti
.
ıy
al
şı
…
ya fir e bir k şağ ştı. 718)
:
A
a
a
l
lı tı.
5
s
k
i
n
4
m ca aş uza 19
n
ı,
ye
he e ya sında nyal
ün ara (Ko
n
ö ar
u
ord
al
du erpiy
s
tül
hir en nü en
- so- ük
is- met lan- alık yet ştı. iye Bi- rül- yük en azi met işti. üne ları, akat rinin azi
şe
eri
y
Ak nin ünü end üz rı,
gö bü inin ı, G ı İs elm ön yaş n f rle ı, G e
Bü ür m İs k o lab iha ana harb . …
ı
r
N
ihi
ı g Erk olu mla nı,
nd an yaca ir ka ler. ne y kânı laştı gözle şehir tarih aşla dan lık g inası göz meye aske aşlar ek v
y
tar canl
n
a
ü
gü nd
r
da da
b
l
k
c
ti
i
il
b
ye rdu. fyon rın man 10 uma lkışla anlı k et sı ön a E uza nde n Ak şehir kak uma alab âh b mob görü dek ak b leye arp
G
n
t
r
k
k
he
n
g
a
ü
ı
e
i
l
k
o
o
l
A
ü
so me yet ye
li K bir
şku ay li K e a yec i te ina an nda üst
rar Oto zle rliğ
ina
.A ,s
şıy ya hir n b i Ba ve 9 evim ek v e he ehir ’ gâh b di, y rası hrin göm ordu ları evim anlı ili ka ldı. e gö nde ları, sela iha arbi
a nd l ö
r
s
m k,
e
c
lü
n
e
in r a
tü
şe
az i
iy
. N ıh
am i s ec ob
kş
Ak i bü , G isin esi leye önü r A kara e b ala lü ş izliğ ekl n d hes hey om i de stü ma n da aca tiler rkân zün
arı Re eph met ının bire obili obilin e du üzün Sess nü b aları Cep üne ın ot Bey’ rin ü a Ke aları urlay rk et a E e hü tafa
ek
C ela as
nd başl iye
v
h
ğ
in
şü
m
eh af
te nın ı v us
p
.
in
er
m
ön an
s
rp
in
rb
bir n oto oto ışlar lı ve 718) dönü ün b Gar ının Paş Asım nlü ş Must ün b ’yı u hir ’i i, ya yasl zi M inen
k
ka ıha Ga ak, h b r
:
a
t
i
k
t
ı
i
a
e
t
a
G
ân eri yac rgâ firle şan ınd , al yas 945 nin i bü kler inas me eis üzü azi bü Paş kş bind ıları
ıya iErk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki met irer A line ank sini, Aşağ … B .
.
y
ı
)
e
i
i
n
k
n
r
uğ tu. K yük sme lar
zya yan onya ask zeri isafi ararg muta harb yasl desi zerin nı İs rer b mob arın üjde aştı. laştı :718
afi ’yı
İ
ş
ış
i
j
ü
i
gö
ü
k 45
l
ı
ı
m
ı
a
m
o
n
K
ü
b
l
i
a
K
.
r
rın u(K ek lu
şa mu
za
u ü nd
alk
r b oto la in
ân lar
an
Pa dol ütün mut aşa mob alala yord iğind yo ündü uştu hesi Erk ankı rin m yol uma firle nda s-sa afer ne y da u lı, 19
E
z
o
y
B
fe on
a
to -s
a
rl
p
la
on g
K
pi
P
lm
nü ın
isa sı
lar işti. esi K et
. O Es l ser önde r-Afy 10 la do p Ce anın ların ük za r-Afy imli k m r ara rilen üyük sı ö aras Kony
y
i
ldı en
v
h
r
e
y
i
ü
r
b ina lar du(
l
sm
la
y
ü
lm
a
b
e v hir
ge Cep n İ e a eril a t ma şeh 9 a nla Ga di, -sa bü şeh i se büy ışl
a
k
or
d
k
l
e
k
v
a
A
n
ola yet bin Es hir Ak hes ün
’i d
Ke
rp
i
ve
ler kşe âh du piy
e
aş
Ga ıya Bey lerd ir b tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A ararg r ve l ser
i
P
n
b us ken
b
le
e
la
k
.
y
ü
e
re
ti.
p
ağ m
M Er e R ışla ttiler omo de v ülen Erke ar miş met ra m ömü bili lkış ka t
Aş Ası ina len
i
i
G
l
t
s
m
g
e
i
İ
o
r
on
mo ı, a aş
isi
ez az u.
ler öm u.
ge
biy alk
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında inare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b
s ak
e
i
s
ın
e
b
y
ş
a
n
in
ir ’
şı
ân
zli
m
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile
ş tı.
t
)
y mü ün ük
o
s
ir
P
S ün r m
la
b
n
y
me er A kış z s ).
n
me
lı b ı. A aş 718 et mo akat
ü
t
8
ü
ü
l
l
n
a
ü
a
i
a
f
bir
nd can aş ak 45: İsm to
ı g , B sel
Bir :71 ı g
fer
za canl danı ak, birer Paşa ı. … 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen
h ne nd
1
u
e
a
n
r
t
ac
al
ye
m
,1
şt
he ma rlay firle İsme akla yalı hey 9 ay nüne önü rası ony Kom ’i de örül
n
n
i
g
ı
a
y
z
(K
ö
e
şku ğu isa
s
o
s
e
Ba ’yı u k m inen nda u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle
r
a
yü
şa
ih Reis inas âh e d rpiy Ce Ası de g
sı
e
Pa bü ğıy ara piyo tar
v
rp si
b
n
rg
s
a
e
r
y
i
Ga ei stü
hir
tün Aş ar
ül
se
âh ara lar
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü
b ,
a
h
n
e
aş ha rb
o
.
ka
na
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe
o
a
ış bir kliy ük
uş
n ord rkâ zün
y
alk
lm nın özy ile
e
n
ü
do aşa il g sez ekliy na E e hü
zile ü b , B
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v
a
fa
n
ü
to
nü
m
i,
an
dö ma ol ı İs . O en nüş ind rı y
y
ı
e
d
l
dö e b kıla
şku cak tan
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan
o
g
’i
ın
ış
K
le
alk esi Bey zle ker tom alar
ö
s
g
a
ph m
a o sal
Ce i Ası nde deki sınd Esn
tü
in
is
ra
Re in üs erliğ lar a verile
d
ış
hr
şe l ön alk erde
ma şa rel
Ke t Pa ina
m
e
İsm onra
s
raz
22
9
S1
2
SA
İ
N
92
1
N
K
A
OC
2
19
2Ş
AT
B
U
2
192
M
T
R
A
2
2
19
YI
A
M
MART 1922
56
1 Mart 1922
Batı Cephesi’nin tahminen günlük yiyecek ve yem ihtiyacı; 112 ton un, 35
ton yemlik, 112 ton arpa idi (Erkal, 1967:244)
14. Süvari Tümeni Kızıldağ güneydoğusu, Köçeri ve Beyşehir Gölü’nün doğu
kıyısı bölgesine yerleşti (Erkal, 1967:128).
3 Mart 1922
Akşehir’den Garp Cephesi Komutanlığı, Ordulara harekât–922 numaralı
şifre ile gönderdiği emirde. “…Uzun müddet kalmak üzere Başkomutan ve
maiyetinin 6 Mart 1922 akşamı Ankara’dan Batı Cephesi’ne hareket edeceğini…”
bildirerek gerekli tedbirlerin alınmasını istedi (Sabis,1951:237).
4 Mart 1922
Apa’da bulunan 5. Süvari Kolordusu Karargâhı, Şarkîkaraağaç’a hareket etti
(Erkal,1967:128).
5 Mart 1922
Hint Hilafet Komitesi’nin Chotani imzasıyla işgalci devletlere hitaben
yayımladığı bildiri Hâkimiyet-i Milliye’de yayımlandı: “Barış şartları, Hindistan
Hükümet ve ahalisi için bir hakarettir. Yunanistan’ın buralarda bir mevkii olamaz.
Müttefiklerin İslâm âlemi ile barışmasının ilk şartı, Yunanistan’ın Türk arazisini
terk etmesidir. Edirne ve Gelibolu dâhil, Trakya Türkiye’ye iade edilmelidir. Halife,
dini himaye edebilecek bir mevkide bulunmalıdır.”
6 Mart 1922
Mustafa Kemal Paşa, Celse-i hâfiyyede (gizli oturumda) vaziyet-i askeriye
hakkında izahat (bilgi) verdi. Mustafa Kemal Paşa, Gece saat 11.00’de Ankara’dan
hareket etti. Sabah saat 09.00’da Biçer’e geldi (İnan, 1996:122, Atatürk, def. No.19).
Başkomutan cepheye giderken Harp Encümeni’nin her Pazar günü
toplantıya devam etmesini ve alınacak kararların sekreter tarafından şifre ile
bildirilmesini emretmişti.(T.İ.H. , 1975:444).
7 Mart 1922
Garp Cephesi Komutanlığı, Ordu Komutanlıkları’na yolladığı 84 Numaralı
Cephe Emri ile: “Beşinci Kolordu Karargâhı’nın Ilgın’a geleceğini ve cephe emrine
gireceğini” bildirerek bazı fırkaların yer değişikliklerinin yapılmasını emrediyordu
(Sabis,1951:243).
Atatürk’ün, sabah Biçer’e gelişi, bir saat sonra Biçer’den hareketle öğleyin
Sivrihisar’a gelişi, askerî tetkik ve teftişleri (H.T.D.A.A., Klasör: 58, Dosya:19).
Mustafa Kemal Paşa, yolda 3. Grup Komutanı Arif Bey’le karşılaştı. Saat
12.00’de Sivrihisar’a ulaştı. Mustafa Kemal Paşa’yı halk ve asker karşıladı. Kolordu
dairesinde Arif Bey’in evinde yemek yediler. Daha sonra belediyeyi, hükümet
8 Mart 1922
Büyük Millet Meclisi Başkanı ve Başkomutan Mustafa Kemal Paşa,
Sivrihisar’a gelmiş, karargâh olarak kullandığı İhsan Erdemgil’in evinde kalmıştır.
Cepheyi denetlemiş, çalışmalar yapmıştır (www.tbmm.gov.tr).
Mustafa Kemal Paşa, saat 08.45’te Sivrihisar’dan hareket etti. 61. Fırka’nın
Paşakadın’daki iki bataryası ile hücum taburunu gördü. Karakaya’da 191. Alay’ın
2. ve 3. Taburu’nu teftiş etti. Her iki yerde de askere hitap etti. Başkumandan, saat
02.30’da hareket etti ve Döngel’e saat 3.30’da ulaştı. 174. Alay’ın bir taburunu
teftiş etti. Köylülerle selamlaştı. Köylülerle beraber çay ve kahve içti. Düşman
mevzilerini uzaktan kontrol etti. Saat 06.00’da yola çıktı ve 07.30’da Sivrihisar’a
ulaştı (Atatürk, Def. No. 19).
Cephe Kumandanı İsmet Paşa Hazretleri Başkumandan Paşa Hazretleri’ne
mülaki olmak(buluşmak) üzere Akşehir’den Çay’a trenle hareket ettiler ( Fih. :1-6).
20–25 Şubat tarihlerinde Dinar bölgesinden yola çıkan 22. Tümen
Şarkîkaraağaç’a yerleşti (Erkal, 1967:128).
9 Mart 1922
Atatürk’ün, sabah Sivrihisar’dan hareketle saat 10.00’da Aktaş’a, saat
12.00’de Belpınar’a, saat 14.00’te Batık’a gelişi, buralardaki askerî kuvvetleri teftişi,
saat 16.00’da Aziziye’ye (Emirdağ) gelişi(6) (H.T.D.A.A., Klasör: 58, Dosya: 19).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa’nın, saat 20.00’de Akşehir’den Aziziye’ye
(Emirdağ) gelişi ve Başkomutan Atatürk ile buluşması (H.T.D.A.A., Klasör: 58,
Dosya: 19)
22. Tümen Şarkîkaraağaç’tan Kadınhanı’na hareket etti (Erkal, 1967:128).
İngiltere İmparatorluğu’nun parlak mücevheri sayılan Hindistan’da
kaynaşmalar vardı. İslam liderlerinin baskısında kalan Sömürgeler Bakanı Montagu
istediği olan: ”Kutsal topraklar üzerinde Padişah’ın egemenliğinin tanınması, Doğu
Trakya’nın, İzmir’in Türklere geri verilmesinin” İngiltere hükümeti tarafından
kabul edilmemesi nedeniyle Montegu istifa etti (Belen, 1970: 378).
109 Sayılı Kanunla havacı subaylara ve öğretmenlere ayda sekizer lira, uçucu
astsubaylara ayda iki lira ek ödenek verilmesi, 200 Sayılı Kanun önceki maaşlara
fevkalade tahsisat adıyla dört misli zam yapıldı (Selek,1963).
10 Mart 1922
Aziziye’de (Emirdağ) , Başkumandan ile Garp Cephesi Kumandanı
buluştular (Sabis,1951:244). Atatürk’ün, sabah Aziziye’den (Emirdağ) hareketle
Hüsrevpaşa’da ileri karakol (emniyet hattı) mevzilerine gelişi, araziyi tetkiki, saat
15.00’te buradan hareketle saat 17.00’de tekrar Aziziye’ye (Emirdağ) dönüşü; akşam
İsmet Paşa, Yakup Şevki ve Selahattin Adil Paşalarla yemek yemesi (H.T.D.A.A.,
Klasör: 58, Dosya: 19).
Milli Savunma Bakanlığı, Batı Cephesi’nin 8.630 hayvana ihtiyacı olduğunu
bildirdi.(T.İ.H. , 1975:444).
57
MART 1922
dairelerini ziyaret etti. Konu hep taarruzun gecikmesi idi. Akşam eşraftan İbrahim
Bey’in evinde yemek yedi ve orada yattı (Atatürk, Def. No 19).
Varna’dan satın alınan ve Türkiye’ye taşınması için Bakırciyef motoruna
yüklenen 1.050 tüfek, motoru ile beraber Karadeniz’de battı (Erkal, 1967:246).
MART 1922
58
11 Mart 1922
Atatürk’ün, sabah Aziziye’den (Emirdağ) hareketle saat 11.00’de 3. Tümen’i
teftişi ve subaylara kısa söylevi: “...Bugünkü Türkiye ordusu, eski ordulardan
faziletçe daha yüksektir. ...Muvaffak olacaksınız. Geleceğin ilk şerefli subayları
olacaksınız!” (H.T.D.A.A., Klasör: 58, Dosya: 19).
Atatürk’ün, 3. ve 7. Tümenleri teftişten sonra tekrar Aziziye’ye (Emirdağ)
dönüşü (H.T.D.A.A. Klasör: 58, Dosya: 19).
22. Tümen Şarkîkaraağaç’tan Kadınhanı’na gelerek yerleşti (Erkal,
1967:128).
201 Sayılı Kanun Seferberlik ve Cephe Zammı Kanunu, 202 Sayılı Kanun
Makam ve Maaş Müteferrikası, 203 Sayılı Kanun Subaylara birer emireri ve atı
olanlara seyis verilmesi, 204 Sayılı Kanun kendi parası ile at alanlara hükümetin
iaşe vermesi, 205 Sayılı Kanun binbaşıdan düşük rütbelilere yılda 48 lira verilmesi
TBMM’de kabul edildi (Selek,1963).
12 Mart 1922
Atatürk’ün, Yakup Şevki Paşa ve Albay Kemalettin Sami Bey’le beraber
sabah Aziziye’den (Emirdağ) hareketle Afyonkarahisar’ın kuzeyinde Derben
Köyü’ne gelişi, askerî kuvvetleri teftişini takiben Bolvadin’e gelişi ve geceyi burada
geçirişi (H.T.D.A.A., Klasör:58; Dosya: 19).
13 Mart 1922
Atatürk’ün, rahatsızlığı sebebiyle günü yatakta istirahatla geçirmesi
(H.T.D.A.A., Klasör: 58; Dosya: 19).
14 Mart 1922
Atatürk’ün, saat 11.00’de trenle
Bolvadin’den Akşehir’e hareketi, Çay
İstasyonu’nda trende Ali İhsan Paşa
ile görüşmesi, saat 14.20’de Akşehir’e
gelişi (H.T.D.A.A., Klasör: 58, Dosya: 19,
Belen,1970:11).
Mustafa Kemal Paşa, cephede teftiş
yaparken böbrek sancısından ıstırap çekmeye
başlamış ve Akşehir’e gitmek zorunda
kalmıştı. Trenle giderken Çay İstasyonu’nda
Ali İhsan Paşa ile kısa bir görüşme yaptı
ve iyi olunca cepheye geleceğini söyledi
(Sabis,1951:248).
Resim 10: Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa
Çay İstasyonunda Başkumandan Mustafa Kemal
Paşa’yı Karşılıyor.
15 Mart 1922
Atatürk’ün, Akşehir’de Batı Cephesi Karargâhı’na gidişi, öğle ve akşam
yemeklerini İsmet Paşa ile yemesi (H.T.D.A.A., Klasör:58, Dosya: 19).
17 Mart 1922
Garp Cephesi Komutanlığı’ndan, Birinci Orduya yazılan bir şifre ile 57.
Fırka’nın Birinci Kolordu’ya neden bağlanmadığı soruldu (Sabis,1951:244).
Atatürk’ün, beraberinde İsmet Paşa olduğu halde Tayyare Bölüğü’nü teftişi,
Fazıl Bey ve diğer bir pilotun uçuşlarını izlemesi(7) (H.T.D.A.A., Klasör: 58, Dosya:
19).
18 Mart 1922
Atatürk’ün, Akşehir’de, posta ile gelen İstanbul ve Avrupa gazetelerini
okuması (H.T.D.A.A., Klasör: 58; Dosya: 19).
Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşa: “Cephe emirlerinin vaktinde icrasının
itiyat buyrulması münasiptir” diyerek Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa’yı
uyardı (Sabis,1951:247).
18 Mart günü yapılan keşif uçuşunda Akşehir Çobanlar İstasyonu’ndaki
düşman siperleri, gerilerdeki ordugâhlar, Türkmenbaba, İntepe ve Simlitepe
bölgeleri keşfedildi. Bu keşifler sonunda Sülmeli - Çavdarlı arasından Simlitepe’ye
kadar uzanan hat boyunca düşmanın durumunda bir değişiklik tespit edilmemişti
(www.teyyareci.com).
19 Mart 1922
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, Orduya 11 Numaralı Emri vererek
Garp Cephesi’nin isteklerini uygulamaya koydu. Ancak bu emirlerden rahatsız olan
Ali İhsan Paşa, İsmet Paşa’ya bir cevap yazdı. Ancak Erkân-ı Harp Reisi Albay Emin
Bey, cevap yazısını uygun görmeyerek Akşehir’e gidip bizzat görüşmeyi önerdi ve
Ali İhsan Paşa da bu öneriyi kabul etti (Sabis,1951:244).
Akşehir’de hasta yatan Mustafa Kemal Paşa, ilaca başladı. Doktor 15 gün
ilaç almasını tavsiye etti (İnan,1996,128).
20 Mart 1922
Akşehir’de, Müdafaa-i Hukuk Heyeti, Ali İhsan (Sabis) ve Fahrettin (Altay)
Paşaların Atatürk’ü ziyareti (H.T.D.A.A., Klasör: 58, Dosya: 19).
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, Çay’dan Akşehir’e gelerek İsmet
59
MART 1922
Sovyetler birliğinden alınan üç büyük çaplı topla 12 seri ateşli topun
taşınması için Şahin Vapuru Trabzon’dan hareket ettirildi (Erkal, 1967:246).
Batı Cephesi’nde kullanılmak üzere Batum’dan Trabzon’a 143 sandık
dumanlı barut, 2014 adet Japon mermi kapsülü, 7.922 atım Japon tipi dağ top
mermisi gönderilmişti (Gnkr. Bşk.,1975:398).
Doğu Cephesi Komutanı Kazım Karabekir Paşa, Mustafa Kemal Paşa’ya
ikinci bir meclisin kurulmasını tavsiye etti (Belen, 1983:389).
MART 1922
60
Paşa ile aralarındaki anlaşmazlık konularını görüştüler ve daha sonra beraber
yemek yediler. Ali İhsan Paşa, Başkumandan Mustafa Kemal Paşa ile görüştü ve
İsmet Paşa ile olan anlaşmazlıklarını anlattı. Mustafa Kemal Paşa: “…Telefonla
veyahut bugün yapıldığı gibi gelip şifahen anlaşmak münasiptir. Bu halin devamı
caiz değildir. Orduya suitesir icra edebilir.” diyerek uyardı (Sabis,1951:255).
21 Mart 1922
İkinci Ordu Komutanı Yakup Şevki Paşa, Çay’a gelerek Birinci Ordu
Komutanı Ali İhsan Paşa ile görüştü (Sabis,1951:257).
22 Mart 1922
Başkomutanlık emri ile oluşturulan 6. Kolordu (16. ve 17. Tümenler) İkinci
Ordu Komutanlığı’na ve 5. Süvari Kolordusu, Birinci Ordu’dan alınarak Batı
Cephesi Komutanlığı’na bağlandılar (Erkal,1967:127).
Atatürk’ün, Akşehir’de medreseyi ve mektepleri dolaşması, Kazak Köyüne
gidişi, tekrar Akşehir’e dönüşü ve aracının çamura saplanması(8) (H.T.D.A.A.,
Klasör: 58, Dosya: 19).
İtilaf Devletleri, Paris Konferansı’nda aldıkları bir kararla Ankara
Hükümeti’yle İstanbul ve Yunan Hükümetleri’ne bir mütareke teklifinde
bulundular: “Her iki tarafta ordularını takviye etmeyecek, askerlerini hareket
ettirmeyecekler ve yabancı bir askeri komisyonu kabul edecekler” (Erkal,1967:131,
Belen,1983: 391,Rıza,1934: 59).
23 Mart 1922
700 teneke oto benzini, Standart Oil kumpanyasından satın alınmış
ve İskenderun’a çıkarılmıştır. Ayrıca satın alınan 100 ton benzin de, Yunan
harp gemilerinin takibi yüzünden Beyrut’a çıkarılmak zorunda kalınmıştı
(Erkal,1967:246).
Mustafa Kemal Paşa, Akşehir’de rahatsızlığı nedeniyle yatmaktadır.
Ziyaretine Antalya Mebusları Mustafa ve Tahsin Beyler geldi (İnan,1996:129).
24 Mart 1922
Dışişleri Bakan Vekili Celâl (Bayar) Bey’in, İtilâf Devletleri’nin mütareke
teklifi notasını Akşehir’de bulunan Atatürk’e bildirmesi (H.T.D.A.A., Klasör: 58,
Dosya: 19).
Atatürk’ün, cepheden, Vekiller Heyeti Başkanlığı’na direktifi: “Mütareke
teklifini iyi karşılamak lâzımdır. Biz yalnız, onların teklif ettiği şartları kabul
edemeyeceğimizden karşı şartları öne süreceğiz” (N.ll, s.648-649).
Garp Cephesi yazdığı bir şifrede: “Düşman ahvali dâhiliyesindeki bozukluk
hasebiyle vakit kazanmak için bir mütareke teklif edeceği” yazılı idi (Sabis,1951:258).
Mevzilerde bulunan 57. Tümen, 8.Tümenle değiştirilmeye başlandı (Erkal,
1967:127).
25 Mart 1922
Franklin Bouillon’un, Paris’ten Yusuf Kemal Bey aracılığıyla Atatürk’e
mektubu (A.İ.Y.I, s. 192).
Anadolu Ajansı, Paris’te inikat etmiş olan Hariciye Nazırları Konferansı
tarafından TBMM Hükümeti’ne muhasamatı tatil için yapılan teklifi aynen
yayınladı (Sabis,1951:258).
Atatürk’ün, saat 16.00’da Akşehir’den hareketle saat 20.00’de Sivrihisar’a
gelişi, Heyet-i Vekile, halk ve asker tarafından karşılanışı (H.T.D.A.A., Klasör: 58,
Dosya: 19).
Başkumandan Mustafa Kemal Paşa ile İsmet Paşa, Bolvadin ve Aziziye
(Emirdağ) taraflarına giderek İkinci Ordu mıntıkasında evvelce ikmal edemedikleri
teftişe devam etmeye başladılar(9); Mustafa Kemal Paşa’nın hastalığı geçmiş idi
(Sabis,1951:258).
26/27 Mart akşamı, Atatürk’ün, Sivrihisar’da Vekiller Heyeti ile, İtilâf
Devletleri temsilcilerine verilecek cevabî notayı tespit etmesi (H.T.D.A.A., Klasör:
58, Dosya: 19, N.ll, s.650; G.C.Z., c.lll, s.148-149,184).
İtilaf Devletleri, ikinci bir nota ile Sevr Anlaşması’nı güya değiştiren barış
şartlarını bildirmişti (Erkal, 1967:133, Belen,1983:392).
28 Mart 1922
TBMM Başkanlığı Özel Kalem Müdürü Hayati Bey’in, cephede bulunan
Atatürk’e -Fikriye Hanım’ın sağlığı ile ilgili- telgrafı: “Fikriye Hanımefendi,
yataktan kalkmıştır” (A.A.H., s. 71; Fi., s.81).
Atatürk’ün, Sivrihisar’dan Akşehir’e hareketi (H.T.D.A.A., Klasör: 58,
Dosya: 19).
29 Mart 1922
Mustafa Kemal Paşa ve İsmet Paşa beraberindekilerle birlikte saat 17.00’de
Çay Kasabası’na geldiler. Yanlarında Rus ve Azerbaycan Sefirleri de vardı. Burada
Ali İhsan Paşa, kendilerine bir çay ziyafeti verdi ve onları 30 Marttaki İkinci İnönü
Zaferi Yıldönümü’nün Çay’daki törenlerine davet etti (Sabis,1951:259).
Resim 11: Başkumandan Mustafa Kemal Paşa,
Akşehir İstasyonunda Rus Sefirleri ile
MART 1922
26 Mart 1922
61
MART 1922
62
Mevzilerde bulunan 57. Tümen’in 8.Tümenle değiştirilme işlemi
tamamlandı ve 57. Tümen Akbaba Bölgesi’ne intikal etti (Erkal,1967:127).
Müşir Gazi Mustafa Kemal ve Cephe Kumandanı İsmet Paşalar Hazeratı
refakatlerinde Rus ve Azerbaycan Şuralar Cumhuriyetleri Ankara Sefirleri Arelof
ve Apilof yoldaşlar cenapları bulundukları halde 28/29 Mart gece yarısından sonra
Çay’dan Akşehir’e geldiler (Aslından çeviri, İlhami Bebek).
30 Mart 1922
Mustafa Kemal Paşa, Yanında Rus ve Azerbaycan Sefirleri ve Ataşemiliterleri
bulunduğu halde İsmet Paşa ile birlikte Akşehir’den otomobillerle Çay’a geldiler.
15., 23. ve 57. Fırkaların toplandığı Çay İstasyonu ile Çay Kasabası arasına gittiler.
Resmigeçidi izlediler ve memnun kaldılar. Çeşitli asker ve köy oyunları, memleket
havaları, güreş, orta oyunu gibi gösteriler izlendi ve güneşin batmasına yakın Çay
Kasabası’na dönüldü. Askeri Marşlar eşliğinde akşam yemeği yenildi. Gece amatör
subayların hazırladığı bir tiyatro izlendi (Sabis,1951:265, Belen,1970:383).
Resim 12: Çay’da Başkumandan,
Birinci Ordu Piyadelerinin Resmi Geçidinde (30 Mart 1922)
Para sıkıntısı çok artmıştı. 1. Tümen’de parasızlık yüzünden etlik hayvan
alınamadığı için, erlere et yedirilemedi. Bu tümene yemeklik olarak yalnız buğday
kırması verilebilmişti. Bu ay içerisinde Batı Cephesi’nde sığır vebası devam
etmekteydi. Beyrut’tan satın alınan hayvanlar Bağdat üzerinden Fransızların
yardımı ile Batı Cephesi’ne sevk ediliyordu (Erkal,1967:248).
31 Mart 1922
Çeşitli resimler çekildikten sonra Mustafa Kemal Paşa, sefirler ve İsmet
Paşa otomobilleriyle Çay’dan Akşehir’e döndüler (Sabis,1951:265).
Bu ay içerisinde insan ve hayvanlara günlük yiyecekleri tam olarak
verilmişti. Yakacak odun ihtiyacını karşılamak üzere Dinar, Keçiborlu ve Eğridir’de
birer yakacak müfrezesi görevlendirilmişti(10). Mart ayı içerisinde Batı Cephesi
Birlikleri’ne gönderilen 73 kalem giyecek ve donatım malzemelerinin başlıcaları;
takım elbise 63.835, ceket 1.303, kaput 6.649, çarık 2.640, matara 15.887 ve ayrıca
Resim 13: Başkumandan ve Beraberindekiler Trenle Batı Cephesi Karargâhı’na giderken.
(6) Atatürk Not defterine şunları yazdı:
9 Mart 1922, Perşembe – Sivrihisar: Saat 8'e doğru (akşam) İsmet Paşa geldi. Evvela
yemek. Yemekten sonra 10 Mart için program kararlaştırıldı. Siyasi durum hakkında...
bilgi verdim. Ondan sonra hafıza Kur'an okuttuk.
10 Mart 1922, Cuma – Aziziye (Emirdağ) : Saat 5 (akşam) Aziziye, yorgunluk hissettim...
Bir saat kadar uyudum. Sonra vücudumu süngerle sildim. Yeterli istirahat etmiştim.
İsmet, Yakup Şevki ve Selahattin Paşalar gelmişlerdi. Beraber yemek yedik. Bazı telgraflar
gelmişti, gördüm. Hafıza Kur'an okuttum. Saat 10'da gittiler. Benim notları yazıyorum.
Biraz kitap okuduktan sonra yatacağım. Yarınki planımız üç tümenin teftişidir.
(7) 17 Mart Cuma – Akşehir: Tayyare bölüğünü teftiş. Fazıl Bey ve diğer bir pilot uçtu.
Fransızlardan alınan 14 tayyare Adana'ya gelmişti... İki tayyare uçurmak istedik. Motorları
işletmek güç oldu. Biri uçabildi. Karargâha dönüş. Saat 8'e kadar yalnız kaldım. Mustafa
Abdülhalik Bey geldi. Hafıza Kur'an okuttuk. İsmet Paşa da geldi. Yemekten sonra gittiler.
20 Mart Pazartesi-Akşehir: Müdafaa-i Hukuk heyeti, İhsan, Fahrettin Paşalar geldi. İhsan
Paşa (Ali İhsan Sabis) şikayet etti. Haksızdır. Açık konuştum. Otomobille gezdim. İsmet
Paşa'ya gittim. Beraber bize geldik. Fahrettin (Altay) Paşa ve kurmayını yemeğe davet
etmiştim. Hafıza Kur'an okuttuk.
63
MART 1922
İstanbul depolarından gizlice 4 sahra telefonu, 2.310 kuru pil, 13.400 portatif kürek
Anadolu’ya gönderilmişti (Erkal,1967:245).
Mart ayı içerisinde cephe birliklerinde suç işledikleri tespit olunan beş
üst subay, 30 subay ve 77 er mahkemelere verilmişti. Birliklerden hastanelere
gönderilenlerin sayısı 29.193 kişi idi.(11)
Mart ayı içerisinde Eğridir’de yeniden bir cephane deposu açılmıştı. Polatlı Sarayönü arasında, 900 deve ile günde 22 ton cephane taşınmaktaydı. Konya’daki
topçu alayına sekiz İngiliz sahra, dört Şinayder sahra, dört Alman sahra topu ile
Batı Cephesi Ağır Topçu Taburu için, 2 adet 105 mm.lik sahra obüsü ve 2 adet 120
mm.lik Fransız topu tertip edilmişti (Erkal,1967:248).
Mart ayı ortalarında Fransızlardan alınan on uçaktan dört adedi Adana’dan
uçarak Konya’ya geldi. Geri kalan altı uçağın, pilotlarının eğitiminden sonra
gönderileceği Genelkurmay Başkanlığı’na bildirildi(T.İ.H.,1975:466).
64
24 Mart Cuma – Akşehir: Mütareke teklifini Celal Bey bildirdi. Cuma namazında hafız
Ulucami'de mevlüt okudu... Gece yarısından sonra saat 5'e (sabah) kadar Ankara'da
Bakanlar Kurulu ile görüşme yaptım..." (İnan,1996.122).
MART 1922
(8) Akşehir’in Rüzgârı: Sultan Dağları’ndaki yol dar ve bir tarafı da derin bir uçurumdu.
Öbür tarafı ise yüksek kayalıklarla doluydu. Birden bire bir fırtına koptu. Atlar gemi azıya
aldılar. İbrahim yere atlamış, atları durdurmaya çalışıyordu. Arabanın arka tekerlekleri
uçuruma doğru sürükleniyordu. İbrahim:
-Atla aşağıya, Efendim, diye haykırdı.
İbrahim’in bu kuvvet ve zekâsı sayesinde ölümden kurtulduk. El ele tutuşarak dağdan
yürüyüp indik. Çok korkunç bir boraydı. Çıkardığı ses müthişti. Yukarıdan üzerime taşlar
yuvarlanıyordu. Aşağıya düzlüğe üç saatlik mücadeleden sonra inebildik. Yokuşun altında
bir araba bulduk, bindik. Fakat arabanın perdeleri kopuyor, aşağıdaki ağaçlar kökünden
çıkıyor, halk avazı çıktığı kadar bağırıyordu. Bindiğimiz araba alt üst oldu. Ne zaman
içinden çıktığımızı hatırlamıyorum. Dr. Murat’ın bacağı incinmiş, arabacının köprücük
kemiği kırılmıştı. Öteki araba boşluğa yuvarlanmış, paramparça olmuştu. (Adıvar,
2005:257)
(9) İnönü Anlatıyor: “Cephede Atatürk’le birlikte baştan aşağı silahlı güçlü adamlardan
tertiplenmiş bir müfrezeyi teftiş ettik. Bir aralık yalnız kalınca Atatürk’e sordum: “-Kim
kuvvetli, onlar mı biz mi?” Bana: “-Biz kuvvetliyiz; çünkü akıl bizde” dedi.
(10) Ordu Köy İşlerine Yardım Ediyor:…Martta cepheye döndüğüm zaman hayat aynı
şekilde devam ediyordu. Bir sürü manevra oluyordu. Ben de Akşehir civarında mektepleri
geziyor, tetkikler yapıyordum. Bilhassa On Beşinci Fırka’nın bulunduğu köyde, Naci
Paşa’nın kumandasında ordu halkla çok meşgul oluyordu. Bu mekteplerde çocukların
okudukları şiirler o kadar insanca mana taşıyorlardı ki, bu günkü Cemiyet-i Akvam dahi
bundan daha iyi bir ifade şekli bulamazdı. Oradaki Fırkalar, Bolvadin civarında halkın
tarlalarını bile sürüyorlardı.
Bu günlerde, Uçakçılar merkezinde, Fazılı görmeye atla gider, orada çay içerdim. Fazıl,
barış devri gelir gelmez, nasıl bir uçakçılık merkezi kuracağı hakkında planlar yapardı
(Adıvar, 2005).
(11) Gnkur. Harp Tarihi D.Kitaplığı, (İstiklal Harbi Sıhhi Raporu) Sayfa 4
hir en nü en
t
t
- so- ük
t
k
iı,
e
ln
e
ı.
zi
ti.
in
szi
et
ık
şe
eri
mi İsme olan bal hay naşt rbiy … B görü üyü in e Ga İsme lmiş nün şlar faka erin Ga
üy
Ak inin günü kend üz arı,
l nı, B ndür anı cak kala r. Ni e ya nıha ştı. zle hir b rihin ları, anı k ge ası ö özya yen skerl ları, ve
h
r
u
i
ı
l
l
r
E
m
o
y
ta can
gü and laya ı bir ttile nün Erkâ akla e gö Akşe ir ta baş and balı bin bil g ülme ki a baş ecek rp
da nda
.
e
l
h
0
ö
r
ş
z
k
a
n
ye
e
h
k
la
m
o
on
he yordu Afy aları kum ay 1 Kum alkı ecan terk nası nına da u stünd len Akşe soka i Ku ir ka argâ tom le gö ğind oka etley t Ga
ü .
l ıb
i
i
ş
ı
r . O öz erli ı, s lam aye iye
a sın
l
e ey ir ’i
ü
,
b
ş ir - bin Ba
a
y
m
m
ı
v
9
i
l
u
m
r
a
k
i
r
ö
ı
y eh
e sev cek e h şeh rgâh ndi, ara hrin e g ord mla sev can bili ald de g önd mla , se Nih ıharb lü
n
e
i
tün azi i v
ş
e
iy
.
i
l
k
r
a
k
o
Ak i bü ı, G eisin hesi tleye önü er A i kara ne b uala nlü ş sizliğ bekl ın d hes hey tom ’i de üstün ema ın da aca ttiler rkân üzün
s nü
il bili
d zü
p me nın bir
R
ar Cep üne ın o Bey rin a K alar rlay rk e a E e h tafa
ek şlar
e
b
l
e
d
e
o
ı
a
ü
S
o
a
n
f
C el
u
v us
n ba iye
r
h
s
şü bin arp
m tom ar v e h 8).
ön şan ım
şe sta bin ı uğ r ’i te yanı slı
s
rp
M en
ina bire to
rb
nü
l
s
v
k
a
ın
ka nıha i Ga cak, âh b rler nın o da o alkış aslı 5:71 n dö ütün eri G asın et P isi A zünlü zi Mu ütün şa’y şehi ndi, rı ya Gazi a in r
i
b
l
i
4
i
a
a
k
b
a
a
â
fi
n
y
ıy
g
l
n
a
e
ü
,
e
k
i
m
n
ı
ı
9
r
b
y
ş
i
Erk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki et P irer A line ank sini, Aşağ … B .
ya ank nya aske erin safi rarg uta arbi aslı esin erin ı İsm er b obi rın y üjde ştı. aştı. 18)
r ı uğ tu. K yük sme lar
z
fi
i
ö
z
y
a ’y uş
bü anı İ alkış il g rın u(Ko eki lu ü r m . Ka Kom ânıh arı y üjd u üz dan r bir otom lala in m ana zakl 45:7 nü
şa m
Pa dol ütün mut aşa mob alala yord iğind yo ündü uştu hesi Erk ankıl rin m yol man firle nda s-sa afer ne y da u lı, 19 ünü r
n
l
o
i
o
B
la
P Ot s-s erp der fyo 0 g olm ep ına ın y zafe fyon li Ku misa rası en E ük z önü sın nya nlı g ndü
lar işti. esi K et
C
a
m aldı. len E tül s l ön hir-A ay 1 arla d arp , yan lalar yük hir-A evim yük lar a veril büy inası r ar u(Ko yeca 0 gü ne
h
m
s
l
p
İ
i
a
a
i
ü
r
ü
l
ge Ce en
de ver şka Kem Akşe e 9 olan yet G bind s-sa hir b Akşe esi s n bü alkış erde şehi âh b dual iyord n he ay 1 ön sı
p
i
n
’
r
i
E
e
v
n
l
ü
k
e
h
Ga ıya Bey lerd ir ba tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A ararg r ve serp inin ve 9 sını bina
a
e
n
i
.
i
l
ğ
P
l
b us
la ü
k
h
y
e
e
re
ti
m
e
n
a
ve
r.
n
en p
t
rih
ob
in
Aş i Ası mina ilen zi M Erk ye R lkışla ettile tom rde v üle Erk Gar lmiş sme nra m gömü obili alkış şka t ir ta eisi h b rargâ şlar
R gâ
İ
o
ri
a
a
ı,
o
m
is
a
a
u.
öm u.
ez
ge
le
ka
bi
kı
eh
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında nare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b Akş rbiye arar bili k rı, al baş .
s ak
i
i
e
s
a
o
ın
u
e
b
K
y
ir
ş
a
in
ir ’
şı
n
u.
ân
la
zli
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra m essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile yord kânıh ştu. otom yaş len b liyord
i
r
ş
t
.
)
u
ü
a
l
r
i
n
P
k
s
k
y
o
n
ı
S
l
b
A
öz zi
n
e
t
8
m
A
k
me rin m günü Büyü lam irer alkış raz s 18). günü dür nlı b ştı. klaş 5:71 met tomo akat ü be ük E dolm şanı bil g t se ü be
i
b
f
a
n
a
a
n
o
İs
ı
4
n
ca
:7
,
ı
se
a
fe
üy
ka
za canl danı ak, birer Paşa . … B 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen üşü ı, B nlarl et P tom n fa nüşü
n an la
ı ı, 1 ye y 1 e h ne ınd yal mu
O
e an yac er
m
ö
a
e
t
t
ö
y
m
s
y
.
d
ş
l
İ
e
he um urla afirl İsm akla yal
he 9 a nün önü ras Kon i Ko ’i de örü nin d and ak o anı aldı lme inin
a
g
y
t
m
r
c
(
ö
z
ğ
e
ri
rü
is
şk
s
on en
e
sı
Ba ’yı u k m inen da u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle kerle aşku şlaya omu y’i d e gö kerle
ü
s
a
y Ce sı e g as
s
ı si K Be özl
s
i
B
i
h
y ıya asın yor
d
ş
i
h
k
a
a
e
i
p
l
r
ü
a
r
â
n
A
z
i
P n b ağ ar
rpi hir ta iye R h bi rarg ar ve ül se Garp eisi tünd deki , Ga ve a ephe sım de g dek
tü
s
Aş ar
se
l
â
a
n
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü rliğin şları cek rp C eisi A stün rliği
ş
a
ü
e
b
e
e
a
a
a
a
a
n
h
y
a
h
o
.
e
,
d
k
R
d
n
b
rb
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe l ön kak etle yet G iye ehrin l ön
o
a
a
a
ş
n
o
ir
â
d
k
ış
rb
iy
uş
n
am a
alk len b bekl Büyü olm anın gözy ezile liyor Erk hüzü Kem arı, s , sel . Nih nıha ünlü Kem
d aş
r
l
â
z
a
s
il
k
fa
ek na e
,
zi
ü
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v usta dam yaca ettile Erk e hü ustaf
a şü
a ıv
ü an lan
n
o
f
a
k
a
,
M
ı
t
n
n
m
l
i
M
r
y
ı
r
r
i
z ala ğu ’i te yan asl azi
dö um k o nı İs ı. O yen önü bind ları
a
e
G
in ı u hir i,
ld
G
d
kı
şk ca ta
ıy
e
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan sini, tün b şa’y kşe bind kılar ini,
ış i K ey’i le g rle mo arın jde i bü Pa er A ine yan jdes
k
l
a hes
B göz aske oto alal
mü dek met r bir obil arın mü
p
a
m
s
s
in
n
Ce i Ası nde deki sınd Es- afer zeri nı İ r bire otom salal ferin
ü
a rle
z
ü
a
is üst liğin ar ilen ük
d
a Es- k za
u
e
n
l
fi
r
a
r
R in
nd
r
o
r
de kışla e ve r büy on y Kum misa rası rilen büyü
h
n
a ve ir
k
şe al ö al lerd ehi Afy
li
im üyü şlar de
eh
m
şa re
kş
irKe t Pa ina en A kşeh i sev ün b alkı reler Akş
t şa
n
e a m ül
s
a
ü
A
e
e
l
m
n
İs onr göm den eph ti. B Pa mi mü
s e
iş
n
C
et
ra
gö
raz izliğ Erke arp gelm İsm son liğe
ss du. ri G lık nen iraz ssiz
e
S yor kle aba a i
B Se
tti
.
ıy
al
şı
…
ya fir e bir k şağ ştı. 718)
:
A
a
a
l
lı tı.
5
s
k
i
n
4
m ca aş uza 19
n
ı,
ye
he e ya sında nyal
ün ara (Ko
n
ö ar
u
ord
al
du erpiy
s
tül
hir en nü en
- so- ük
is- met lan- alık yet ştı. iye Bi- rül- yük en azi met işti. üne ları, akat rinin azi
şe
eri
y
Ak nin ünü end üz rı,
gö bü inin ı, G ı İs elm ön yaş n f rle ı, G e
Bü ür m İs k o lab iha ana harb . …
ı
r
N
ihi
ı g Erk olu mla nı,
nd an yaca ir ka ler. ne y kânı laştı gözle şehir tarih aşla dan lık g inası göz meye aske aşlar ek v
y
tar canl
n
a
ü
gü nd
r
da da
b
l
k
c
ti
i
il
b
ye rdu. fyon rın man 10 uma lkışla anlı k et sı ön a E uza nde n Ak şehir kak uma alab âh b mob görü dek ak b leye arp
G
n
t
r
k
k
he
n
g
a
ü
ı
e
i
l
k
o
o
l
A
ü
so me yet ye
li K bir
şku ay li K e a yec i te ina an nda üst
rar Oto zle rliğ
ina
.A ,s
şıy ya hir n b i Ba ve 9 evim ek v e he ehir ’ gâh b di, y rası hrin göm ordu ları evim anlı ili ka ldı. e gö nde ları, sela iha arbi
a nd l ö
r
s
m k,
e
c
lü
n
e
in r a
tü
şe
az i
iy
. N ıh
am i s ec ob
kş
Ak i bü , G isin esi leye önü r A kara e b ala lü ş izliğ ekl n d hes hey om i de stü ma n da aca tiler rkân zün
arı Re eph met ının bire obili obilin e du üzün Sess nü b aları Cep üne ın ot Bey’ rin ü a Ke aları urlay rk et a E e hü tafa
ek
C ela as
nd başl iye
v
h
ğ
in
şü
m
eh af
te nın ı v us
p
.
in
er
m
ön an
s
rp
in
rb
bir n oto oto ışlar lı ve 718) dönü ün b Gar ının Paş Asım nlü ş Must ün b ’yı u hir ’i i, ya yasl zi M inen
k
ka ıha Ga ak, h b r
:
a
t
i
k
t
ı
i
a
e
t
a
G
ân eri yac rgâ firle şan ınd , al yas 945 nin i bü kler inas me eis üzü azi bü Paş kş bind ıları
ıya iErk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki met irer A line ank sini, Aşağ … B .
.
y
ı
)
e
i
i
n
k
n
r
uğ tu. K yük sme lar
zya yan onya ask zeri isafi ararg muta harb yasl desi zerin nı İs rer b mob arın üjde aştı. laştı :718
afi ’yı
İ
ş
ış
i
j
ü
i
gö
ü
k 45
l
ı
ı
m
ı
a
m
o
n
K
ü
b
l
i
a
K
.
r
rın u(K ek lu
şa mu
za
u ü nd
alk
r b oto la in
ân lar
an
Pa dol ütün mut aşa mob alala yord iğind yo ündü uştu hesi Erk ankı rin m yol uma firle nda s-sa afer ne y da u lı, 19
E
z
o
y
B
fe on
a
to -s
a
rl
p
la
on g
K
pi
P
lm
nü ın
isa sı
lar işti. esi K et
. O Es l ser önde r-Afy 10 la do p Ce anın ların ük za r-Afy imli k m r ara rilen üyük sı ö aras Kony
y
i
ldı en
v
h
r
e
y
i
ü
r
b ina lar du(
l
sm
la
y
ü
lm
a
b
e v hir
ge Cep n İ e a eril a t ma şeh 9 a nla Ga di, -sa bü şeh i se büy ışl
a
k
or
d
k
l
e
k
v
a
A
n
ola yet bin Es hir Ak hes ün
’i d
Ke
rp
i
ve
ler kşe âh du piy
e
aş
Ga ıya Bey lerd ir b tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A ararg r ve l ser
i
P
n
b us ken
b
le
e
la
k
.
y
ü
e
re
ti.
p
ağ m
M Er e R ışla ttiler omo de v ülen Erke ar miş met ra m ömü bili lkış ka t
Aş Ası ina len
i
i
G
l
t
s
m
g
e
i
İ
o
r
on
mo ı, a aş
isi
ez az u.
ler öm u.
ge
biy alk
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında inare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b
s ak
e
i
s
ın
e
b
y
ş
a
n
in
ir ’
şı
ân
zli
m
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile
ş tı.
t
)
y mü ün ük
o
s
ir
P
S ün r m
la
b
n
y
me er A kış z s ).
n
me
lı b ı. A aş 718 et mo akat
ü
t
8
ü
ü
l
l
n
a
ü
a
i
a
f
bir
nd can aş ak 45: İsm to
ı g , B sel
Bir :71 ı g
fer
za canl danı ak, birer Paşa ı. … 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen
h ne nd
1
u
e
a
n
r
t
ac
al
ye
m
,1
şt
he ma rlay firle İsme akla yalı hey 9 ay nüne önü rası ony Kom ’i de örül
n
n
i
g
ı
a
y
z
(K
ö
e
şku ğu isa
s
o
s
e
Ba ’yı u k m inen nda u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle
r
a
yü
şa
ih Reis inas âh e d rpiy Ce Ası de g
sı
e
Pa bü ğıy ara piyo tar
v
rp si
b
n
rg
s
a
e
r
y
i
Ga ei stü
hir
tün Aş ar
ül
se
âh ara lar
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü
b ,
a
h
n
e
aş ha rb
o
.
ka
na
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe
o
a
ış bir kliy ük
uş
n ord rkâ zün
y
alk
lm nın özy ile
e
n
ü
do aşa il g sez ekliy na E e hü
zile ü b , B
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v
a
fa
n
ü
to
nü
m
i,
an
dö ma ol ı İs . O en nüş ind rı y
y
ı
e
d
l
dö e b kıla
şku cak tan
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan
o
g
’i
ın
ış
K
le
alk esi Bey zle ker tom alar
ö
s
g
a
ph m
a o sal
Ce i Ası nde deki sınd Esn
tü
in
is
ra
Re in üs erliğ lar a verile
d
ış
hr
şe l ön alk erde
ma şa rel
Ke t Pa ina
m
e
İsm onra
s
raz
S
22
ŞU
19
T
BA
RT
A
M
2
192
N
N
A
İS
2
2
19
YI
A
M
2
2
9
1
H
N
RA
İ
AZ
NİSAN 1922
66
1 Nisan 1922
Atatürk’ün, beraberinde Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa olduğu halde
Ilgın yöresinde Süvari Kolordusu’nu teftişi, harp uygulaması ve geçit resmini
izlemesi (H.T.D.A.A., Klasör: 58, Dosya: 20; O.Y.S., s.316; İ.H.S.K., s.38).
Atatürk’ün, akşam Ilgın’dan Konya’ya gelişi (H.T.D.A.A., Klasör: 58,
Dosya:20).
Gazi Başkumandan Mustafa Kemal Paşa, Rusya Şuralar Cumhuriyeti
Ankara Büyükelçisi Aralof ve Azerbaycan Cumhuriyeti Büyükelçisi İbrahim Abilof,
Rus Ateşemiliteri Zivanaryof, Azerbaycan Askeri Ataşesi Ali Askerof, Başkâtip
İsmailof ve iki tercüman, Gazi’nin refakatindeki öteki konuklarla birlikte Akşehir’e
geldi. Başkumandan Gazi Mustafa Kemal Paşa ordumuza Akşehir civarında 3 saat
süren bir resmigeçit yaptırdı. Sovyet Mümessilleri bu muvaffakiyetli geçitte hazır
bulundular.
Resmi geçitten sonra Sovyet misafirler süvari kolordumuzun bulunduğu
Ilgın’a götürüldüler. Burada da 15 bin atlıdan müteşekkil üç süvari kıtamıza geçit
yaptırıldı ve oradan da akşam Konya’ya geldi. Halka hitaben yaptığı konuşmaların
ardından yaptıkları incelemelerde Mustafa Kemal, medrese öğrencilerinin askere
alınmaması isteği karşısında öfkelendi ve bunu isteyen öğrenciye, “Millet kan
içinde yüzerken burada besiye çekilmiş olduklarını, askere alınmaları için hemen
emir vereceğini” söyledi. (A. A. M. D., s. 58,Mart 2004, Belen,1970:383).
Resim 14: Başkumandan Mustafa Kemal Paşa, Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa
Azerbaycan ve Rus Elçileriyle Ilgın’da Süvarilerin Yaptığı Resmi Geçitte.
2 Nisan 1922
Nalbantlık öğrenen gençlerin diploma töreninde bir konuşma yapan
Mustafa Kemal, ilk Türklerin savaş araç gereçlerini kendileri yaparken Osmanlılar
döneminde buna son verildiğini anlatarak, milleti mutlu ve refah içinde, orduyu
ihtiyaçlardan uzak yaşatabilmek için sanatın gerekli olduğunu, en basit sanatların
da saygıdeğer olduğunu belirtti ve ikinci mezunlarını veren bu kurumu meydana
getirenlere teşekkür etti (Önder, 1989:15)
Atatürk’ün, II. İnönü Zaferi’nin yıldönümü nedeniyle Sovyet Elçisi Aralof’un
tebrik telgrafına cevabı: “...Giriştiğimiz şu mücadelenin gayesi, tabiî hukukumuzun
kurtarılmasıdır” (A.T.T.B., s.430).
Sovyet Rusya’dan 25.000 altın ruble mali yardım alındı (T.S.K.T., 1984:66).
Mustafa Kemal; Konya Hilâl-i Ahmer Hanımlar Merkez Kurulu’nu, Hilâl-i
Ahmer Hastanesi’ni, Kız Öğretmen Okulu’nu, Yetimler Yurdu’nu ve Mevlâna
Dergâhı’nı ziyaret etti. 3 Nisan 1922 günü ziyaretlerinde, kendisi için açılan Sema
meydanında hazır bulundu ve Konya’da bulunan Demiryolları Umum Müdürlüğü’ne
gönderdiği yazıda, “… Demiryolları idaresinde çalıştırılacak memurların seçim ve
atanmasında göz önüne alınacak en önemli nokta, şüphesiz uzmanlık ve tecrübe
meselesidir. Bununla beraber bu memurların bugünkü mücadelemizin gerektirdiği
tam güven şartına sahip bulunmaları lâzımdır. Bu görüş açısından Türk memur
kullanılması esas olacaktır.” dedi (Önder,1989: 18)
4 Nisan 1922
Gazi Mustafa Kemal ve beraberindeki heyet trenle Garp Cephesi
Karargâhının bulunduğu Akşehir’e hareket etmiş, orada törenle karşılanan heyet,
Karargâh binasında ağırlanmış, daha sonra Rus ve Azerbaycan Sefirleri Ankara’ya
hareket etmişlerdir.
Azerbaycan Sefiri İbrahim Abilof, Ankara’ya dönerken bir gazeteciye şöyle
demiştir:
“-Ankara’dayken çok şeyler işitiyorduk. Fakat kulağın işittiği, gözün gördüğü
gibi olmuyor. Gördüklerimiz bizi hayrete düşürdü. İşittiklerimizi gözlerimizle
gördük. Bu yüce ordu karşısında hiçbir kuvvet dayanamaz. Samimi kanaatimiz ve
hissiyatımız bu yoldadır” (Önder, 1989: 19).
Resim 15: Başkumandan ve Batı Cephesi Komuta Heyeti
Rus ve Azerbaycan Sefirleriyle.
Sabah saatlerinde Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa ile beraber trenle Çay
İstasyonu’na geldiler. Vagon içerisinde Ordu ve Kolordu Komutanları ile toplantı
yapıldı. “Mütareke teklifi, derhal tahliyeye başlamak şartı ile kabul edilebilir;
NİSAN 1922
3 Nisan 1922
67
NİSAN 1922
68
kontrol kabul edilmez” şeklinde karar alındı. Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa ile
birlikte Sivrihisar’a giderek vekiller heyeti ile toplantı yapacaklardı (Sabis 1951:271).
Yunan Başkomutanı Papulas: “Anadolu’nun boşaltılamayacağını ve bu
günkü şartlar altında tekrar taarruz edilemeyeceğine göre, cephenin kısaltılmasını”
teklif etti (Erkal 1967:150).
Mustafa Kemal Paşa, Vekiller Heyeti ile Sivrihisar’da yaptığı toplantı
sonucunda İtilaf Devletleri’ne mütareke hususunda verilecek cevap hazırlandı
(Sabis, 1951:271).
5 Nisan 1922
TBMM Hükümetince verilen iki notaya karşılık: “Mütareke teklifinin esas
itibariyle kabul edildiğini, ancak ordunun ikmal işine ara verilmeyeceğini, ordu
içerisine yabancı subayların sokulmayacağını, mütarekenin imzasından ilk 15 gün
içinde Eskişehir – Kütahya - Afyon genel hattının, dört ay içerisinde de İzmir dahil
olmak üzere, bütün Anadolu’nun boşaltılması gerektiğini” belirtti (Erkal 1967:150,
Belen,1983.391).
7 Nisan 1922
Konya’da İzmir Yurdu tarafından Kızılay menfaatine düzenlenen at
koşusunda Atatürk, beraberinde Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Fahrettin
Altay, Menzil Müfettişi Kazım Dirik, Dördüncü Ahz-ı Asker Heyeti Reisi Rüştü
Paşalarla hazır bulunmuşlardır. Koşu o gün akşama kadar sürmüş, Gazi akşama
doğru komutanlarla birlikte Akşehir’e, oradan da Ankara’ya dönmüşlerdir
(Önder,1989: 19).
Bazı Türk Birlikleri, Kavaklı’dan Menderes nehrini geçerek buradaki
Yunan karakollarına baskınla dört esir almış ve ayrıca bir bölükte aynı gece Sıvaslı
güneydoğusundaki karakola baskın yapmıştı (Erkal 1967:150).
8 Nisan 1922
Afyon’un kuzeyinde Bal Mahmut güneyine doğru gönderilen bir keşif kolu
düşmanda hareketlilik olduğunu bildirdi (Sabis, 1951:276).
11 Nisan 1922
Mustafa Kemal Paşa, Ilgın’daki büyük manevraya katılmak için Ankara’dan
Garp Cephesine hareket etti ve Akşehir’e geldi (İnan, 1996:140).
Genelkurmay Başkanlığınca Batı Cephesi Komutanlığı’na gönderilen bir
emirde: “Yunan Ordusunun Sivrihisar’a ilerlemesi halinde, Porsuk - Beypınar
hattı gerisinde, ihtiyaca göre, sekiz, dokuz tümenin toplanmasının uygun olduğu”
bildirildi (Erkal 1967:150).
Batı Cephesine bağlı hastanelerde 2 yaralı, 60 hasta subay ve 4.709 hasta er
yatmakta olduğu belirlendi. En çok rastlanan hastalıklardan kabakulak, yılancık ve
iskorpit dışında bütün hastalıklarda azalma görüldü (Erkal 1967:253).
Cenova’da toplanan konferans, müspet bir netice vermedi. Mustafa
Kemal Paşa’nın huzuruyla bir toplantı yapılması teklifimize cevap verilmedi
(Belen,1970:12).
12 Nisan 1922
69
Manevranın hazırlıkları uzun sürdüğünden ve havaların yağışlı olması
nedeniyle planlanan tarihten 3 gün sonra Ilgın Manevraları başlayabildi. Mustafa
Kemal Paşa, Garp Cephesi’nde inceleme ve görüşmelerine devam etti.
Birinci Ordu Komutanlığı, düşman hareketliği üzerine bir keşif taarruzu
yaptı. Ali İhsan Paşa’nın da katıldığı Kocatepe’nin batısında ve Datak ile
Tınaztepe’nin arasındaki keşifle, düşman kuvvetlerinin arkasını kesmek ve iyi
hazırlanamadıkları yerde ezmek kabildir kararına varıldı (Sabis, 1951:276).
NİSAN 1922
13 Nisan 1922
İtalyanların Söke bölgesini boşaltmaya karar verdiğinin haberi alındı (Erkal
1967:139).
İstanbul’dan İnebolu’ya Mersin Vapuru ile 2.500 sahra ve dağ topu, 5.400
bomba tapası, 800 hartuç, 1.400 kilo barut gönderildi (Erkal 1967:252).
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, keşif taarruzunun sonuçlarını
bildirmek üzere otomobille Çay’dan Akşehir’e geldi (Sabis, 1951:277).
Hamdullah Suphi Bey, Sultandağı ve Çay’daki birlikleri ziyaret etti
(Sabis,1951:278).
14 Nisan 1922
Batı Cephesi Komutanlığınca tümenlerin süvari bölüklerinden teşkil
edilerek 4. ve 1. Kolordulara verilen süvari alaylarından biri, Alayunt - Döğer, diğeri
de Döğer - Gazlıgöl hattında keşifle görevlendirilmişti (Erkal 1967:136).
Hamdullah Suphi Bey, Mustafa Kemal Paşa ile görüşmek üzere Çay’dan
trenle Konya’ya gitti (Sabis 1951:278).
15 Nisan 1922
Süvari Kolordusunda bulunan (1-2-3 ve 4. Suvari Tümenleri) tümenler,
Ilgın Kaplıcaları Mevkii’ndeki Kocaçayır’da toplanmışlardır. Başkomutan Mustafa
Kemal Paşa Ilgın Manevralarına katıldıktan sonra bölgedeki birlikleri Garp Cephesi
Komutanı İsmet Paşa ile denetlemiştir.
İtilaf Devletleri’nin, Milli Türk Hükümeti’ne 5 Nisan tarihli cevabî notasında:
“…tahliyeye başlanamayacağını ancak anlaşma olursa çabuklaştırılabileceğini”
bildirildi (Erkal 1967:150, Belen,1983:391).
215 Sayılı Kanunla sigara kâğıdı ve kibrit vergisi yükseltilmesi, 216 Sayılı
Kanun’la deniz taşıtlarından alınan verginin yükseltilmesi, 217 Sayılı Kanun’la
şeker, çay ve kahve vergilerin yükseltilmesi TBMM’de kabul edildi (Selek,1963).
16 Nisan 1922
218 Sayılı Kanun’la av hayvanlarından alınan verginin yükseltilmesi,
219 Sayılı Kanun’la konsolosluklardan alınan verginin yükseltilmesi, 220 Sayılı
Kanun’la kibrit vergisinin bir misli artırılması, 221 Sayılı Kanunla sigara kâğıdı
vergisinin 2 misli artırılması TBMM’de kabul edildi (Selek, 1963).
Başkumandan Mustafa Kemal Ilgın’dan Akşehir’e geldi. İsmet Paşa ve Dr.
NİSAN 1922
70
Adnan ile beraber müttefiklerin cevapnamesi konuşuldu. Başkumandan geceleyin
trenle ve otomobil ile Ankara’ya hareket etti(12).
İtalyanların Söke mıntıkasını tahliye edeceklerini İsmet Paşa, Mustafa
Kemal Paşa’ya anlattı. Yunan işgalinden bu mıntıkayı kurtarmanın gayr-ı mümkün
olduğu konuşuldu (İnönü, 2008:19).
17 Nisan 1922
Garp Cephesi’nde denetlemelerde bulunan Mustafa Kemal, birkaç gün
kalmak üzere özel bir trenle Ankara’ya geldi.
Konya Vali Vekili Abdulhalik (Renda) Bey, Akşehir’e geldi. Öğleden sonra
İsmet Paşa ile birlikte Ilgın’daki Süvari Komutanı Fahrettin Paşa’nın yanına gittiler.
Akşam yemeğinden sonra trenle Akşehir’e döndüler (İnönü, 2008: 20).
222 Sayılı Kanun’la bütün para cezalarının 5 misline yükseltilmesi, 223
Sayılı Kanun’la askeri nakliyeye vergi mükellefiyeti verilmesi TBMM’de kabul
edildi (Selek, 1963).
18 Nisan 1922
Batı Cephesi Komutanlığınca, doğudan getirilerek önce Kayseri daha sonra
Koçhisar’a yerleştirilen 21. Tümenin Ankara’ya taşınması tasarlanmışsa da mevcut
olan yiyecek maddeleri sarf etmesi için, yerinde bırakılması uygun görüldü (Erkal
1967:151).
20 Nisan 1922
Söke’deki İtalyan Albayı, buradaki idare amirine bir veda ziyaretinde
bulundu ve yarın Söke’yi boşaltacaklarını söyledi (Erkal 1967:150).
Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Birinci Ordu Komutanlığı’na gönderdiği
cevapta, Söke’nin boşaltılması hususunda İtalyanlara bir nota verilmesine taraftar
olmadığını belirtti (Sabis,1951:286).
Sığır vebasının önlenmesi için Ankara’nın Etlik Semti’ndeki
Bakteriyolojihane uvzi ve gayriuvzi her türlü kimyasal analizlere başlamıştı. (Erkal
1967:253).
224 Sayılı Kanun’la kaçan Rum ve Ermenilerin mallarının satılarak hazineye
aktarılması TBMM’de kabul edildi (Selek, 1963).
21 Nisan 1922
Yunanlılar, Söke’ye girdiler. İtalyanlar çekilir çekilmez Yunanlıların Söke’ye
girmesi bu işin daha önceden koordine edildiğini göstermektedir (Erkal 1967:151,
İnönü, 2008 :20).
İkinci Ordu komutanlığı, Garp Cephesi Komutanlığı’na 4663 numaralı
şifreye verdiği 579 Numaralı cevapta noksanların tamamlanmasını istedi (Sabis,
1951:288)
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, Bolvadin’e giderek İkinci Ordu
Komutanı Yakup Şevki Paşa ile görüştü (Sabis, 1951:283).
İsmet Paşa, Mustafa Bey’in Değirmen Burnu’nda hazırlamış olduğu topları
kontrol etti (İnönü, 2008:20).
71
NİSAN 1922
Resim 16: Büyük Taarruz Öncesi Küçük Hava Filomuzun
bir Uçağı Pilotları ve Makinistleri ile (21Nisan 1922)
22 Nisan 1922
İsmet Paşa, Bolvadin’e giderken Çay’a uğradı ve Ali İhsan Paşa ile görüştü
(Sabis, 1951:287, İnönü, 2008: 20).
23 Nisan 1922
Birinci Ordu Komutanlığı, Garp Cephesi Komutanlığı’na gönderdiği bir
takrirde: “…Eksikliklerin bir an önce giderilmesini” istedi( Sabis,1951: 284).
24 Nisan 1922
2. Ordu Komutanlığı, tümenlerde top cinslerini birleştirmek için mümkün olan
değiştirmeyi yaptı. Bu ordu tümenlerindeki top sayısı 12’ye çıkarıldı (Erkal 1967:150).
Resim 17: Büyük Taarruza Hazırlık Yapan Topçular
NİSAN 1922
72
25 Nisan 1922
Birinci Ordu Komutanlığı, Adana tarafından gelmekte olan iki piyade
alayının eksiklerini tamamlamak için Batı Cephesi Komutanlığı’na öneride
bulundu(Sabis, 1951:289).
26 Nisan 1922
Papulas: “Hükümetin emri olmadan herhangi bir teşebbüste
bulunmayacağını” bildirdi (Erkal 1967:150).
İsmet Paşa, II. Manevra için öğleden sonra saat 2.30’da Akşehir’den hareket
etti. Akşam Aziziye’ye (Emirdağ) ulaştı (İnönü, 2008: 21).
Sovyet Rusya’dan 3.500.000 altın ruble mali yardım alındı (T.S.K.T.,
1984:66). Milli Mücadele yıllarında yapılan Rus yardımları her ne kadar
yukarıya çıkarılsa da 1920’de Buhara Türkleri’nin ilk ve son Cumhurbaşkanı
Osman Kocaoğlu’nun açıklamasına göre; Buhara Türkleri tarafından Rus
hazinesine 100.000.000 altın ruble teslim edilmiştir. Buna göre Rusya tarafından
Türkiye’ye vermesi gereken 59 milyon Türk Lirası yerine 11 milyon Türk Lirası
vermiştir(T.S.K.T, 1984:67).
27 Nisan 1922
İsmet Paşa, II. Manevra için Karadağ’a gitti. Öğleden sonra Selahattin Paşa
ve Yakup Şevki Paşa ile manevrayı değerlendirdiler (İnönü, 2008: 21).
Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Başkomutanlığa, ordunun takviye ve
tensikı için bir takrir daha verdi. Milli Müdafaa Vekâleti bu takrir üzerine Mayıs
1922 ortalarında Garp Cephesi’ne iki ay içinde 31 bin talim görmüş erle 8 bin tüfek,
140 ağır makineli tüfek ve 10 binek ve kamyon vereceğini bildirmişti. Bunlar ve
daha fazlası tamamen verilmiştir (Konyalı, 1941, T.İ.H., 1975: 471).
28 Nisan 1922
Birinci Ordu Komutanı birliklerine yayınladığı tamimde: “Yunanlıları
Anadolu’dan çıkaracak tek şey, ancak Türk ordusunun süngüsüdür.” (Sabis,
1951:290).
İsmet Paşa, Çandır’da 19. Alay’ı öğleden sonra teftiş etti. Ramazanın ilk
günü olması nedeniyle akşam Sivrihisar’a döndü (İnönü, 2008:21).
29 Nisan 1922
İsmet Paşa, öğleden evvel Çandır’da, 61.Fırka’yı teftiş etti, yapılan tatbikat
değerlendirildi. Salih Bey’e taziyelerinde bulundu. Sonra Bolvadin’e geldi (İnönü,
2008:21).
İsmet Paşa, Aziziye’den (Emirdağ) akşam saatlerinde Çay’a geldi ve Birinci
Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa ile görüştü (Sabis, 1951:290).
Abdulhalik Renda, Konya Valiliğine atandı (www.msb.gov.tr).
30 Nisan 1922
Nisan 1922’de İkinci Ordu Komutanlığı, birlikleri için 408.139 Lira ihtiyaca
karşılık Genelkurmay Başkanlığı’ndan ancak 289.663 Lira alabilmişti.
Nisan ayı içerisinde Batı Cephesinde 175.633 insan ve 55.042 hayvanın,
Resim 18: Askerlerimize Mermi Yetiştirmeye Çalışan Kadınlarımız
(12) Akşehir’de Harf Devrimi: Ankara’dan gelen misafirlerimizle birlikte Akşehir’de
Mustafa Kemal Paşa bizi kabul etti.
Mustafa Kemal Paşa saat üçe kadar Türkiye’nin gelecek günlerdeki batılılaşmasından
bahsetti.
-Adnan, Sen Tıbbiye ile Ordu’nun en önce garplaşmasından dolayı ilerlediğini söyledin. Biz
şimdi bütün memleketi garplılaştıracağız.
Hatta o gün, Latin harflerini kabul imkânından da bahsediyor, bunu yapmak için sıkı
tedbirler gerektiğini de ilave ediyordu. (Adıvar, 2005:264)
73
NİSAN 1922
haftalık yiyecek ve yem harcaması 28.4000 liraydı. Bu ayda Sovyetler Birliği’nden
8.382 sandık piyade cephanesi, 2800 sandık topçu cephanesi, 12 bomba topu ve 10
mayın İnebolu ve Samsun’a çıkarılmıştı.
30 Nisan’a kadar Batı Cephesi günlük ihtiyacı olan 65 ton buğday ve 110 ton
arpa yerine 42 ton un, 45 ton yemlik gönderilebilmişti (Erkal 1967:250).
Birinci Ordu Komutanı, Batı Cephesi Komutanlığı’na gönderdiği 3.270
numaralı şifrede: “…Düşman kuvvetleri istilaya teşebbüs ederse ne suretle hareket
edeceğimizin lazım geleceğinin iş’arını” sordu ve direktif aldı (Sabis, 1951:290).
Bu ay içerisinde Milli Savunma Bakanlığı’ndan 7.285 piyade tüfeği ve
Onuncu Tümen’den bütün donatımı ile dört toplu bir batarya, 13. Tümen’e ait dört
toplu bir batarya, yine Batı Cephesine gönderilmişti (T.İ.H., 1975:466).
hir en nü en
t
t
- so- ük
t
k
iı,
e
ln
e
ı.
zi
ti.
in
szi
et
ık
şe
eri
mi İsme olan bal hay naşt rbiy … B görü üyü in e Ga İsme lmiş nün şlar faka erin Ga
üy
Ak inin günü kend üz arı,
l nı, B ndür anı cak kala r. Ni e ya nıha ştı. zle hir b rihin ları, anı k ge ası ö özya yen skerl ları, ve
h
r
u
i
ı
l
l
r
E
m
o
y
ta can
gü and laya ı bir ttile nün Erkâ akla e gö Akşe ir ta baş and balı bin bil g ülme ki a baş ecek rp
da nda
.
e
l
h
0
ö
r
ş
z
k
a
n
ye
e
h
k
la
m
o
on
he yordu Afy aları kum ay 1 Kum alkı ecan terk nası nına da u stünd len Akşe soka i Ku ir ka argâ tom le gö ğind oka etley t Ga
ü .
l ıb
i
i
ş
ı
r . O öz erli ı, s lam aye iye
a sın
l
e ey ir ’i
ü
,
b
ş ir - bin Ba
a
y
m
m
ı
v
9
i
l
u
m
r
a
k
i
r
ö
ı
y eh
e sev cek e h şeh rgâh ndi, ara hrin e g ord mla sev can bili ald de g önd mla , se Nih ıharb lü
n
e
i
tün azi i v
ş
e
iy
.
i
l
k
r
a
k
o
Ak i bü ı, G eisin hesi tleye önü er A i kara ne b uala nlü ş sizliğ bekl ın d hes hey tom ’i de üstün ema ın da aca ttiler rkân üzün
s nü
il bili
d zü
p me nın bir
R
ar Cep üne ın o Bey rin a K alar rlay rk e a E e h tafa
ek şlar
e
b
l
e
d
e
o
ı
a
ü
S
o
a
n
f
C el
u
v us
n ba iye
r
h
s
şü bin arp
m tom ar v e h 8).
ön şan ım
şe sta bin ı uğ r ’i te yanı slı
s
rp
M en
ina bire to
rb
nü
l
s
v
k
a
ın
ka nıha i Ga cak, âh b rler nın o da o alkış aslı 5:71 n dö ütün eri G asın et P isi A zünlü zi Mu ütün şa’y şehi ndi, rı ya Gazi a in r
i
b
l
i
4
i
a
a
k
b
a
a
â
fi
n
y
ıy
g
l
n
a
e
ü
,
e
k
i
m
n
ı
ı
9
r
b
y
ş
i
Erk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki et P irer A line ank sini, Aşağ … B .
ya ank nya aske erin safi rarg uta arbi aslı esin erin ı İsm er b obi rın y üjde ştı. aştı. 18)
r ı uğ tu. K yük sme lar
z
fi
i
ö
z
y
a ’y uş
bü anı İ alkış il g rın u(Ko eki lu ü r m . Ka Kom ânıh arı y üjd u üz dan r bir otom lala in m ana zakl 45:7 nü
şa m
Pa dol ütün mut aşa mob alala yord iğind yo ündü uştu hesi Erk ankıl rin m yol man firle nda s-sa afer ne y da u lı, 19 ünü r
n
l
o
i
o
B
la
P Ot s-s erp der fyo 0 g olm ep ına ın y zafe fyon li Ku misa rası en E ük z önü sın nya nlı g ndü
lar işti. esi K et
C
a
m aldı. len E tül s l ön hir-A ay 1 arla d arp , yan lalar yük hir-A evim yük lar a veril büy inası r ar u(Ko yeca 0 gü ne
h
m
s
l
p
İ
i
a
a
i
ü
r
ü
l
ge Ce en
de ver şka Kem Akşe e 9 olan yet G bind s-sa hir b Akşe esi s n bü alkış erde şehi âh b dual iyord n he ay 1 ön sı
p
i
n
’
r
i
E
e
v
n
l
ü
k
e
h
Ga ıya Bey lerd ir ba tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A ararg r ve serp inin ve 9 sını bina
a
e
n
i
.
i
l
ğ
P
l
b us
la ü
k
h
y
e
e
re
ti
m
e
n
a
ve
r.
n
en p
t
rih
ob
in
Aş i Ası mina ilen zi M Erk ye R lkışla ettile tom rde v üle Erk Gar lmiş sme nra m gömü obili alkış şka t ir ta eisi h b rargâ şlar
R gâ
İ
o
ri
a
a
ı,
o
m
is
a
a
u.
öm u.
ez
ge
le
ka
bi
kı
eh
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında nare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b Akş rbiye arar bili k rı, al baş .
s ak
i
i
e
s
a
o
ın
u
e
b
K
y
ir
ş
a
in
ir ’
şı
n
u.
ân
la
zli
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra m essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile yord kânıh ştu. otom yaş len b liyord
i
r
ş
t
.
)
u
ü
a
l
r
i
n
P
k
s
k
y
o
n
ı
S
l
b
A
öz zi
n
e
t
8
m
A
k
me rin m günü Büyü lam irer alkış raz s 18). günü dür nlı b ştı. klaş 5:71 met tomo akat ü be ük E dolm şanı bil g t se ü be
i
b
f
a
n
a
a
n
o
İs
ı
4
n
ca
:7
,
ı
se
a
fe
üy
ka
za canl danı ak, birer Paşa . … B 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen üşü ı, B nlarl et P tom n fa nüşü
n an la
ı ı, 1 ye y 1 e h ne ınd yal mu
O
e an yac er
m
ö
a
e
t
t
ö
y
m
s
y
.
d
ş
l
İ
e
he um urla afirl İsm akla yal
he 9 a nün önü ras Kon i Ko ’i de örü nin d and ak o anı aldı lme inin
a
g
y
t
m
r
c
(
ö
z
ğ
e
ri
rü
is
şk
s
on en
e
sı
Ba ’yı u k m inen da u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle kerle aşku şlaya omu y’i d e gö kerle
ü
s
a
y Ce sı e g as
s
ı si K Be özl
s
i
B
i
h
y ıya asın yor
d
ş
i
h
k
a
a
e
i
p
l
r
ü
a
r
â
n
A
z
i
P n b ağ ar
rpi hir ta iye R h bi rarg ar ve ül se Garp eisi tünd deki , Ga ve a ephe sım de g dek
tü
s
Aş ar
se
l
â
a
n
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü rliğin şları cek rp C eisi A stün rliği
ş
a
ü
e
b
e
e
a
a
a
a
a
n
h
y
a
h
o
.
e
,
d
k
R
d
n
b
rb
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe l ön kak etle yet G iye ehrin l ön
o
a
a
a
ş
n
o
ir
â
d
k
ış
rb
iy
uş
n
am a
alk len b bekl Büyü olm anın gözy ezile liyor Erk hüzü Kem arı, s , sel . Nih nıha ünlü Kem
d aş
r
l
â
z
a
s
il
k
fa
ek na e
,
zi
ü
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v usta dam yaca ettile Erk e hü ustaf
a şü
a ıv
ü an lan
n
o
f
a
k
a
,
M
ı
t
n
n
m
l
i
M
r
y
ı
r
r
i
z ala ğu ’i te yan asl azi
dö um k o nı İs ı. O yen önü bind ları
a
e
G
in ı u hir i,
ld
G
d
kı
şk ca ta
ıy
e
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan sini, tün b şa’y kşe bind kılar ini,
ış i K ey’i le g rle mo arın jde i bü Pa er A ine yan jdes
k
l
a hes
B göz aske oto alal
mü dek met r bir obil arın mü
p
a
m
s
s
in
n
Ce i Ası nde deki sınd Es- afer zeri nı İ r bire otom salal ferin
ü
a rle
z
ü
a
is üst liğin ar ilen ük
d
a Es- k za
u
e
n
l
fi
r
a
r
R in
nd
r
o
r
de kışla e ve r büy on y Kum misa rası rilen büyü
h
n
a ve ir
k
şe al ö al lerd ehi Afy
li
im üyü şlar de
eh
m
şa re
kş
irKe t Pa ina en A kşeh i sev ün b alkı reler Akş
t şa
n
e a m ül
s
a
ü
A
e
e
l
m
n
İs onr göm den eph ti. B Pa mi mü
s e
iş
n
C
et
ra
gö
raz izliğ Erke arp gelm İsm son liğe
ss du. ri G lık nen iraz ssiz
e
S yor kle aba a i
B Se
tti
.
ıy
al
şı
…
ya fir e bir k şağ ştı. 718)
:
A
a
a
l
lı tı.
5
s
k
i
n
4
m ca aş uza 19
n
ı,
ye
he e ya sında nyal
ün ara (Ko
n
ö ar
u
ord
al
du erpiy
s
tül
hir en nü en
- so- ük
is- met lan- alık yet ştı. iye Bi- rül- yük en azi met işti. üne ları, akat rinin azi
şe
eri
y
Ak nin ünü end üz rı,
gö bü inin ı, G ı İs elm ön yaş n f rle ı, G e
Bü ür m İs k o lab iha ana harb . …
ı
r
N
ihi
ı g Erk olu mla nı,
nd an yaca ir ka ler. ne y kânı laştı gözle şehir tarih aşla dan lık g inası göz meye aske aşlar ek v
y
tar canl
n
a
ü
gü nd
r
da da
b
l
k
c
ti
i
il
b
ye rdu. fyon rın man 10 uma lkışla anlı k et sı ön a E uza nde n Ak şehir kak uma alab âh b mob görü dek ak b leye arp
G
n
t
r
k
k
he
n
g
a
ü
ı
e
i
l
k
o
o
l
A
ü
so me yet ye
li K bir
şku ay li K e a yec i te ina an nda üst
rar Oto zle rliğ
ina
.A ,s
şıy ya hir n b i Ba ve 9 evim ek v e he ehir ’ gâh b di, y rası hrin göm ordu ları evim anlı ili ka ldı. e gö nde ları, sela iha arbi
a nd l ö
r
s
m k,
e
c
lü
n
e
in r a
tü
şe
az i
iy
. N ıh
am i s ec ob
kş
Ak i bü , G isin esi leye önü r A kara e b ala lü ş izliğ ekl n d hes hey om i de stü ma n da aca tiler rkân zün
arı Re eph met ının bire obili obilin e du üzün Sess nü b aları Cep üne ın ot Bey’ rin ü a Ke aları urlay rk et a E e hü tafa
ek
C ela as
nd başl iye
v
h
ğ
in
şü
m
eh af
te nın ı v us
p
.
in
er
m
ön an
s
rp
in
rb
bir n oto oto ışlar lı ve 718) dönü ün b Gar ının Paş Asım nlü ş Must ün b ’yı u hir ’i i, ya yasl zi M inen
k
ka ıha Ga ak, h b r
:
a
t
i
k
t
ı
i
a
e
t
a
G
ân eri yac rgâ firle şan ınd , al yas 945 nin i bü kler inas me eis üzü azi bü Paş kş bind ıları
ıya iErk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki met irer A line ank sini, Aşağ … B .
.
y
ı
)
e
i
i
n
k
n
r
uğ tu. K yük sme lar
zya yan onya ask zeri isafi ararg muta harb yasl desi zerin nı İs rer b mob arın üjde aştı. laştı :718
afi ’yı
İ
ş
ış
i
j
ü
i
gö
ü
k 45
l
ı
ı
m
ı
a
m
o
n
K
ü
b
l
i
a
K
.
r
rın u(K ek lu
şa mu
za
u ü nd
alk
r b oto la in
ân lar
an
Pa dol ütün mut aşa mob alala yord iğind yo ündü uştu hesi Erk ankı rin m yol uma firle nda s-sa afer ne y da u lı, 19
E
z
o
y
B
fe on
a
to -s
a
rl
p
la
on g
K
pi
P
lm
nü ın
isa sı
lar işti. esi K et
. O Es l ser önde r-Afy 10 la do p Ce anın ların ük za r-Afy imli k m r ara rilen üyük sı ö aras Kony
y
i
ldı en
v
h
r
e
y
i
ü
r
b ina lar du(
l
sm
la
y
ü
lm
a
b
e v hir
ge Cep n İ e a eril a t ma şeh 9 a nla Ga di, -sa bü şeh i se büy ışl
a
k
or
d
k
l
e
k
v
a
A
n
ola yet bin Es hir Ak hes ün
’i d
Ke
rp
i
ve
ler kşe âh du piy
e
aş
Ga ıya Bey lerd ir b tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A ararg r ve l ser
i
P
n
b us ken
b
le
e
la
k
.
y
ü
e
re
ti.
p
ağ m
M Er e R ışla ttiler omo de v ülen Erke ar miş met ra m ömü bili lkış ka t
Aş Ası ina len
i
i
G
l
t
s
m
g
e
i
İ
o
r
on
mo ı, a aş
isi
ez az u.
ler öm u.
ge
biy alk
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında inare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b
s ak
e
i
s
ın
e
b
y
ş
a
n
in
ir ’
şı
ân
zli
m
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile
ş tı.
t
)
y mü ün ük
o
s
ir
P
S ün r m
la
b
n
y
me er A kış z s ).
n
me
lı b ı. A aş 718 et mo akat
ü
t
8
ü
ü
l
l
n
a
ü
a
i
a
f
bir
nd can aş ak 45: İsm to
ı g , B sel
Bir :71 ı g
fer
za canl danı ak, birer Paşa ı. … 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen
h ne nd
1
u
e
a
n
r
t
ac
al
ye
m
,1
şt
he ma rlay firle İsme akla yalı hey 9 ay nüne önü rası ony Kom ’i de örül
n
n
i
g
ı
a
y
z
(K
ö
e
şku ğu isa
s
o
s
e
Ba ’yı u k m inen nda u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle
r
a
yü
şa
ih Reis inas âh e d rpiy Ce Ası de g
sı
e
Pa bü ğıy ara piyo tar
v
rp si
b
n
rg
s
a
e
r
y
i
Ga ei stü
hir
tün Aş ar
ül
se
âh ara lar
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü
b ,
a
h
n
e
aş ha rb
o
.
ka
na
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe
o
a
ış bir kliy ük
uş
n ord rkâ zün
y
alk
lm nın özy ile
e
n
ü
do aşa il g sez ekliy na E e hü
zile ü b , B
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v
a
fa
n
ü
to
nü
m
i,
an
dö ma ol ı İs . O en nüş ind rı y
y
ı
e
d
l
dö e b kıla
şku cak tan
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan
o
g
’i
ın
ış
K
le
alk esi Bey zle ker tom alar
ö
s
g
a
ph m
a o sal
Ce i Ası nde deki sınd Esn
tü
in
is
ra
Re in üs erliğ lar a verile
d
ış
hr
şe l ön alk erde
ma şa rel
Ke t Pa ina
m
e
İsm onra
s
raz
2
2
92
1
N
22
M
9
T1
R
A
SA
İ
N
S
I
Y
A
M
2
2
9
1
HA
R
Zİ
A
92
1
N
M
TE
MAYIS 1922
76
1 Mayıs 1922
Garp Cephesi’nden Birinci Ordu Kumandanlığı’na gönderilen harekat 1423
numaralı şifrede: “Düşman, Aydın mıntıkasını iki alay gibi mühim bir kuvvetle
işgal ederse, bu istilaya orduyu asli cephelerden bilvasıta mümanaat etmek henüz
mutasavver değildir….” denilmektedir (Sabis, 1951: 290).
Albay Hacı Arif komutasında bir mürettep süvari tümeni İzmit’e gitmek
üzere Sivrihisar’dan ayrıldı (Erkal, 1967:163).
İsmet Paşa, sabahleyin Tayyare Mektebi’ne gitti. Pilot Fazıl Bey yaralanmış,
onu ziyaret etti. Öğleden sonra Ilgın’a Fahrettin Paşa’nın yanına gitti. Bağı bahçeyi
beraberce gezdiler (İnönü, 2008: 21).
Garp Cephesi Komutanlığı, Bir an evvel silah, cephane, erat ve nakil vasıtası
bakımından ordunun noksanlarını tamamlamak çarelerini aramıştı. Akşehir’deki
demirci ve bakırcı arastasında bulunan dükkânlar silah imal etmişler, buralarda
yerli süngüler yapılmış, tüfekler tamir edilmişti (Konyalı, 1945).
2 Mayıs 1922
Garp Cephesi Kumandanı’ndan, Birinci Kolorduya gelen şifreli cevapta:
“…Elyevm ordu vesaiti adliyesi elinde muamelede olan takibatı kanuniyenin aynı
suretle idamesi ile neticesinden Cephe Karargâhının da haberdar edilmesi rica
olunur” denilmekteydi (Sabis, 1951: 290).
İsmet Paşa’yı ramazan münasebetiyle Akşehir eşrafı ziyaret etti. Görüştüler
(İnönü, 2008: 21).
TBMM, bu tarihli ve 228 Sayılı kanunla Askerlikten Tecil Vergisi adı ile yeni
bir vergiyi kabul etti ve 1 Mart 1922 gününden, Ordunun hazır hale geçişine kadar
yürürlükte kalmasına karar verdi (Selek,1963).
Resim 19: Akşehir Batı Cephesi Karargâhı Önünde İsmet Paşa, Akşehir Halkı İle
4 Mayıs 1922
Birinci Ordu Komutanı, Afyon karşısındaki 8. Fırka’ya giderek bu fırkayı
teftiş etti (Sabis, 1951: 291) .
Denizli güneybatısındaki 25. Alay’dan bir tabur, Koçarlı’ya hareket etti
(Erkal, 1967:162).
5 Mayıs 1922
6 Mayıs 1922
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa ve beraberindeki bir heyet otomobille
Çay’dan Dinar’a gitti ve Menzil teşkilatını denetledi (Sabis, 1951: 291).
Başkomutanlık Kanunu’nun kaldırılması hakkındaki teşebbüsler, taarruz
hakkındaki sorular, taarruzun gecikmesi ile ilgiliydiler. Başkomutan bunlara
karşı durumu münasip şekilde izah ederek şu sözleri söylemeye mecbur olmuştu.
“Tekrar ederim ki taarruz edeceğiz. Bu kararımızda sabit bulunuyoruz. Tereddüdü
müstelzim hiçbir sebep yoktur. Ordumuz mükemmeldir. Fakat hatti azamisine
vasıl olamamıştır.”(Belen,1970: 13).
Başkomutanlık Kanunu’nun görüşülmesi sırasında söz alan Mustafa Kemal,
sözlerinin sonunda: “Düşman karşısında ordu başsız bırakılamaz. Başkomutanlığı
bırakmamalıyım, bırakmam, bırakmayacağım” dedi. Birçok yerde olduğu gibi
Paşa’nın atılganlığı, mantığı, hitabeti onu başarıya götürdü. 11 çekimser oya karşı
177 oyla Başkumandanlık, üç ay daha uzatıldı (Belen, 1983:396).
TBMM’de Ordu Harcamalarına Avans Kanunu kabul edildi. Buna göre
orduya 10 milyon Lira verildi (Selek, 1963).
7 Mayıs 1922
Birinci Ordu Komutanı ve beraberindeki heyet otomobille Dinar’dan Çivril’e
giderek 25. Alay’ı teftiş etti ve Dinar’a döndü (Sabis, 1951: 291).
Başkumandanlık Yasası ile Mustafa Kemal Paşa’nın Başkomutanlığının 3 ay
daha uzatılması Garp Cephesi Karargâhı’nda memnuniyetle ve sevinçle karşılandı
(Konyalı,1941).
8 Mayıs 1922
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, Dinar’dan otomobille Sandıklı’ya
giderek denetlemelerine devam etti (Sabis, 1951: 291) .
Taarruz için silah, cephane ve er ikmalinde Genelkurmay Başkanlığı’nın
Cephe Komutanlığı’na verdiği cevapta. “Haziran içinde taarruz edebilecek
duruma gelmek isteği ile hemfikirim” denilerek ihtiyaçların sağlanması hakkında
düşüncelerini belirtti (Erkal,1967: 256)
MAYIS 1922
Batı Cephesi’nde kullanılmak üzere Batum’dan Trabzon’a 301 atım 210
mm.’lik obüs top mermisi, 2 adet 21 cm.’lik obüs, 2.400 atım 150 mm.’lik obüs top
mermisi gönderildi (T.İ.H.,1975:398).
Mustafa Kemal Paşa’ya yetkiler veren Başkomutanlık Kanunu’nun üçüncü
kez yenilenmesi hakkındaki tasarıyı Mustafa Kemal Paşa’nın olmadığı oturumda
Meclis kabul etmedi. Genelkurmay Vekili ve Milli Savunma Vekili istifaya teşebbüs
ettiler (Belen,1983:396, Rıza, 1934: 63).
Atatürk’ün, Başkomutanlık Kanunu’nda mevcut yetkilerin kaldırılmasını
isteyen muhalifler hakkında Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa’ya gizli telgrafı ve
İsmet Paşa’nın Başkomutan’a düşüncelerini bildiren cevabı (İ.A.İ.İ.I, s. 199-201).
Yunanistan, büyük devletlere gönderdiği şikâyet mektubunda, Türkiye’nin
Garp Cephesi’nde katliam, yağma, köylerin tahrip edildiği yolundaki iddialarının
asılsız ve bunların büyük devletleri kandırmak için uydurulmuş olduğunu ileri
sürdü.
77
MAYIS 1922
78
9 Mayıs 1922
İkinci Ordu Komutanlığı, yayınladığı bir emirde savunma esasları ile ilgili
bilgiler ve yapılması istenenleri bildirmekteydi (Erkal, 1967:155).
İsmet Paşa, Vehbi Bey’in kumanda ettiği ağır topçu 25. Alayı ziyaret etti.
Akşehir civarında sancak devretme merasiminde bulundu. İsmet Paşa, akşam
yemeğinde Yüzbaşı Şemsettin’i misafir etti (İnönü, 2008: 21).
10 Mayıs 1922
Birinci Ordu komutanı Ali İhsan Paşa ve beraberindeki heyet Sandıklı’dan
Dinar’a döndü. Adana’dan gelen 59. Piyade Alayı’nı teftiş etti. Daha sonra trenle
Denizli’ye hareket etti (Sabis, 1951: 292).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Birinci Kolordu Komutanı İzzettin Paşa
ile birlikte 176. Alay’ın teftişini yaptı (İnönü, 2008: 22).
11 Mayıs 1922
Birinci Ordu Komutanı, otomobille Sarayköy’e giderek denetlemelerde
bulundu (Sabis, 1951: 292).
12 Mayıs 1922
Ali İhsan Paşa, Burdur’a gitti. Oradaki Menzil ve Hastanelerde incelemelerde
bulundu ve Isparta’ya geçti (Sabis, 1951: 292).
13 Mayıs 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Birinci Kolordu Komutanı İzzettin Paşa
ile birlikte Ulupınar civarındaki Y.37’nin teftişini yaptı ve değerlendirmelerinden
sonra İzzettin Paşa ile birlikte Akşehir’e döndü (İnönü, 2008: 22).
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa, Eğridir’e gelerek orada incelemeler
ve denetlemeler yaptıktan sonra geceyi burada geçirdi (Sabis, 1951: 292).
14 Mayıs 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Ilgın’a hareket etti. Ilgın’da Fahrettin
Paşa 2. Fırkayı teftiş ettiği için İsmet Paşa, akşama kadar onu bekledi (İnönü,
2008: 22)
Ali İhsan Paşa, Aşağı Kaşıkara üzerinden Çay’a döndü (Sabis, 1951: 292).
15 Mayıs 1922
Bu tarihe kadar Levazımat-ı Umumiye’den Batı Cephesi’ne ve diğer
birliklere gönderilen 33 kalem eşyadan önemlileri; 6.125 elbise, 727 ceket, 2.168
kaput, 3.244 fotin, 8.000 çamaşır, 17.204 yemeni idi.
Ilgın’da Süvari Tatbikat Mektebi’nin uygulamalarına Batı Cephesi Komutanı
İsmet Paşa da katıldı. Atlarla engelli bahçede engelli koşular yapıldı. Tatbikat
mektebinin futbol maçı izlendi. Öğleden sonra İsmet Paşa, süvari bataryasını teftiş
etti. İzmir’in İşgalinin yıldönümü matemi yapıldı (İnönü, 2008: 22).
79
16 Mayıs 1922
MAYIS 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Ilgın’da yanına Süvari Kolordusu
Komutanı Fahrettin Paşa’yı alarak süvari uygulamalarına katıldı. Engelli koşularda
bulundu ve daha sonra Akşehir’e döndü (İnönü, 2008: 22).
Rusların nakit yardımlarından Garp Cephesi’nin payına 20.000 Altın Lira
düşmüştü. Garp Cephesi Cephe Komutanı Miralay Asım Bey’in anlattığına göre bu
para ile Akşehir’de Garp Cephesi için bir matbaa ve beş kolorduya birer sinema
makinesi alındı (Konyalıoğlu,1941).
17 Mayıs 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, öğleden sonra Akşehir’den Bolvadin’e
hareket etti. Akşam Bolvadin’de 9. Kolordu Komutanı Kemalettin Sami Paşa’nın
kız kardeşinin düğününe katıldı (İnönü, 2008: 22).
İkinci Ordu Komutanlığı, Garp Cephesi Komutanlığı’na 1280 numaralı bilgi
yazısında: “…Yunan Ordusu bilhassa Aziziye (Emirdağ) İstikameti umumiyesinde
bir taarruz için pek müsaittir.” diye bilgi vermekte idi (Sabis, 1951: 293,
Erkal,1967:156).
18 Mayıs 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, sabah saat 8.30’da Aziziye’den (Emirdağ)
hareket etti. Müdafaa-i Milliye Vekâleti Müsteşarı Selahattin Adil Paşa ile görüştü.
Adil Paşa, müsteşarlığından memnundu. İsmet Paşa öğle yemeğini Müdafaa-i
Milliye Vekili Kazım Paşa ile yedi. Kazım Paşa da görevinden memnundu. İsmet
Paşa’ya cephe tertibatı hakkında, kol güzergâhlarının denize ulaşması, 1. Ordu’nun
merkezinin Menek, II. Ordunun cepheye daha yakın olması hakkında bazı öğütler
verdi.
İsmet Paşa, Bolvadin’e II. Orduya geldi ve bir mülakat yaptı. Daha sonra
Akşehir’e oradan da Konya’ya hareket etti (İnönü, 2008: 22).
Birinci Ordu Komutanı, Garp Cephesi Komutanlığı’na bir takrir göndererek
yaptığı teftişlerin sonuçlarını ve subayların maaş sıkıntılarını iletti (Sabis,
1951:295).
Başkomutanlık, Batı Cephesi raporuna verdiği cevapta: “Haziran 1922 ayı
içerisinde ordumuzun, düşmana taarruz edecek güçte bulunduğunu, esas olarak
kabul etmek hususundaki düşüncelerinize katılırım.” denilerek taarruz için
ihtiyaçların ne zaman ve nerelerden temin edileceği hakkındaki düşüncelerini
belirtti(T.İ.H. 1975: 472).
Ankara ‘da Erzurumlu Nafiz Kotan Bey’in ordumuza bağış yaparak iki
uçak alması üzerine bu kişiye, Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşa tarafından bir
bilgilendirme ve teşekkür telgrafı çekildi (www.tayyareci.com).
19 Mayıs 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, sabahleyin Konya’ya ulaştı. İstasyonda
basit bir karşılama yapıldı. Ailesinin olduğu eve gitti. İsmet Paşa, evde kardeşi
MAYIS 1922
80
Hayri’nin Paratifo’dan ağır hasta olduğunu gördü. 7 Aralık 1919’da doğan oğlu
İzzet’in 17 Kasım 1921’de öldüğünü öğrendi. Yani İsmet Paşa, oğlunun ölümünden
ancak altı ay sonra haberdar olmuştu (İnönü, 2008: 23).
20 Mayıs 1922
İsmet Paşa, Konya’da öğleden sonra Hilali Ahmer Hastanesi’ni, ardından
9. Kolordu Komutanı Rüştü Paşa’yı ziyaret etti. Burada yapılan bir tatbikatı izledi
(İnönü, 2008: 23).
21 Mayıs 1922
Sultandağı civarındaki 15. ve 57. Fırkalar arasında bir kolordu manevrası
yapıldı. Manevrayı Ali İhsan Paşa da izledi (Sabis, 1951: 295).
Batı Cephesi’nde kullanılmak üzere Batum’dan Trabzon’a 14.455 adet çeşitli
Rus süngüsü, 23 adet Gold mt., 62 adet Gold mt. namlusu, 3 adet raket sehpası,
500 adet raket , 33.320 adet çeşitli top tapası gönderilmişti (T.İ.H., 1975:398).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Demiryolları Sorumlusu Behiç Bey’le
görüştü ve çarşıya gitti (İnönü, 2008: 23).
Garp Cephesi Komutanı (Mirliva) İsmet Paşa, Konya’da Topçu Müfettiş-i
Umumiliği Karargâhı’nda denetlemelerde bulundu.
22 Mayıs 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, ailesi ile alışveriş yaptı. Hasta küçük
kardeşine elbise aldı.
İsmet Paşa, Konya Valisi ile görüştü. Vali, 500 bin Liralık erzak almanın
mümkün olduğunu söyledi. Akşamleyin İsmet Paşa, sıhhiye reisiyle konuşarak
küçük kardeşi Hayri’nin hastalığının sebebini yazılı olarak Doktor İhsan Bey’e
bildirmesini istedi (İnönü, 2008: 24).
23 Mayıs 1922
Akşehir’de Ramazan nedeniyle İsmet Paşa’ya mektep muallimleri iftara
geldi (İnönü, 2008: 24).
25 Mayıs 1922
Birinci Kolordu’nun 23. Fırkası ile müstakil 14. Piyade Fırkası arasında bir
kolordu manevrası yapıldı. Manevrayı Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Erkân-ı
Harp Reisi Asım Bey, Ali İhsan Paşa ile birlikte izlediler. Akşamüzeri Çay’daki
Birinci Ordu Karargâhı’na gittiler. Burada Selahattin Adil Paşa ve Milli Müdafaa
Müsteşarı Ali Hikmet Bey vardı.
Bu ikisi görev becayişlerinde bulunuyorlardı. Veda ettiler. Akşam
yemeğinden sonra İsmet Paşa ve Asım Bey Çay’dan ayrıldılar (Sabis, 1951: 295,
İnönü, 2008: 24).
26 Mayıs 1922
İzmit Körfezi’ne gelen bir Yunan torpidosunun, kıyı kesimi ateş altına
alması üzerine buraya yerleştirilen bir topla karşılık verilmiş, Yunan torpidosu yara
28 Mayıs 1922
Çay’da Ramazan Bayramı dolayısıyla askerler arasında bayramın gerekleri
yerine getirildi. Birinci Ordu Komutanı, yaşça kendinden büyük olan İkinci Ordu
Komutanı ile bayramlaşmak üzere Bolvadin’e gitti (Sabis, 1951: 299).
Akşehir’de Ramazan Bayramı nedeniyle Batı Cephesi Komutanı İsmet
Paşa, erkenden camiye namaza gitti. Daha sonra yapılan merasimde tebrikleri
kabul etti. Öğleden sonra Maliye Vekili Hasan Fehmi Bey’le İsmet Paşa beraber
çalıştılar. Akşamleyin Hasan Fehmi Bey, Ankara’ya geri döndü (İnönü, 2008: 24).
29 Mayıs 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Birinci Kolordu Komutanı İzzettin Paşa
ile birlikte hastaneleri dolaşıp hem bayramlaştı, hem de teftiş etti. Gece geç vakte
kadar Adnan (Adıvar) Bey’in de katılması ile yüz yüze görüşmeler yapıldı (İnönü,
2008: 24).
Akşehir taraflarındaki 15. ve 57. Fırkalar, Birinci Ordu Komutanı tarafından
teftiş edildi (Sabis, 1951: 290).
30 Mayıs 1922
İsmet Paşa, Meclis İkinci Başkanı Adnan (Adıvar) Bey ile reisleri ziyaret
edip görüştüler, bayramlaştılar(İnönü, 2008: 24).
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa ile Birinci Kolordu Komutanı İzzettin
Bey arasında subay maaşları üzerine anlaşmazlık patlak verdi (Sabis, 1951: 299).
Mayıs ayı içerisinde Batı Cephesi Karargâhı’nda hizmetlerin daha olumlu
bir şekilde yürütülmesi için Harekât, İstihbarat, İkmal, Personel, Sağlık, Veteriner,
Levazım, Muharebe, Topçu Müfettişliği, İstihkâm Müfettişliği, Makineli Tüfek
Müfettişliği, Mahkemeler, Evrak, Karargâh, Maliye, Mühimmat, Posta İşleri olmak
üzere 17 şubeye ayrılmıştı (Erkal,1967: 157).
Akşehir Deposu ve Fırınlar İdaresi’nde; 110 ton un, 37 ton buğday, 11 ton
peksimet, 56 ton yemeklik, 15 ton et ve 44 ton yemlik ile Çay deposunda da 34 ton
un vardı. Ayrıca Akşehir Menzil Hat Komutanlığı depolarında 110 ton un, 94 ton
buğday, 57 ton peksimet, 5 ton yemeklik, yedi ton yemlik, 341 koyun, 289 keçi, 56
sığır vardı. (Erkal, 1967.254).
31 Mayıs 1922
Albay Hacı Arif komutasında bir mürettep süvari tümeni Adapazarı’na geldi
(Erkal, 1967:163).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Akşehir’den Konya’ya gitmek için
21.30’da hareket etti. Saat 7.00’de Konya’ya ulaştı (İnönü, 2008: 24).
Bu ay içerisinde Batı Cephesi’nin en çok ihtiyacı çamaşır, portatif çadır
81
MAYIS 1922
alarak onarıma muhtaç hale getirilmişti (Erkal, 1967:155).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, doktora muayene oldu. Doktor
ağrılarının önemli bir hastalıktan olmadığını belirtti (İnönü, 2008: 24).
Batı Cephesi Karargâhının bulunduğu Akşehir’e Maliye Vekili Hasan Fehmi
(Ataç) ve Meclis İkinci Başkanı Adnan (Adıvar) geldi (İnönü, 2008: 24).
MAYIS 1922
82
ve ayakkabı idi. Çadırsızlık yüzünden birliklerin köylerden çıkarılması, ordunun
seyyar hale getirilmesi mümkün olmuyordu (T.İ.H.,1975: 462).
Bu ay içerisinde muharip subay toplamı 8.362, er toplamı ise 189.666 idi.
Bu kişilerden 21.837’si hastanelere gönderildi. Hastalıklarda bir düşme görüldü
(Erkal, 1967.256).
Mayıs ayında tüfek sayısı 79.494, top sayısı ise 269 olmuştu. Piyade
cephanesi 18.801.344, topçu cephanesi ise 46.727 idi (Erkal, 1967.255).
Resim 20: Büyük Taarruza Hazırlık Sırasında Mustafa Kemal Paşa
hir en nü en
t
t
- so- ük
t
k
iı,
e
ln
e
ı.
zi
ti.
in
szi
et
ık
şe
eri
mi İsme olan bal hay naşt rbiy … B görü üyü in e Ga İsme lmiş nün şlar faka erin Ga
üy
Ak inin günü kend üz arı,
l nı, B ndür anı cak kala r. Ni e ya nıha ştı. zle hir b rihin ları, anı k ge ası ö özya yen skerl ları, ve
h
r
u
i
ı
l
l
r
E
m
o
y
ta can
gü and laya ı bir ttile nün Erkâ akla e gö Akşe ir ta baş and balı bin bil g ülme ki a baş ecek rp
da nda
.
e
l
h
0
ö
r
ş
z
k
a
n
ye
e
h
k
la
m
o
on
he yordu Afy aları kum ay 1 Kum alkı ecan terk nası nına da u stünd len Akşe soka i Ku ir ka argâ tom le gö ğind oka etley t Ga
ü .
l ıb
i
i
ş
ı
r . O öz erli ı, s lam aye iye
a sın
l
e ey ir ’i
ü
,
b
ş ir - bin Ba
a
y
m
m
ı
v
9
i
l
u
m
r
a
k
i
r
ö
ı
y eh
e sev cek e h şeh rgâh ndi, ara hrin e g ord mla sev can bili ald de g önd mla , se Nih ıharb lü
n
e
i
tün azi i v
ş
e
iy
.
i
l
k
r
a
k
o
Ak i bü ı, G eisin hesi tleye önü er A i kara ne b uala nlü ş sizliğ bekl ın d hes hey tom ’i de üstün ema ın da aca ttiler rkân üzün
s nü
il bili
d zü
p me nın bir
R
ar Cep üne ın o Bey rin a K alar rlay rk e a E e h tafa
ek şlar
e
b
l
e
d
e
o
ı
a
ü
S
o
a
n
f
C el
u
v us
n ba iye
r
h
s
şü bin arp
m tom ar v e h 8).
ön şan ım
şe sta bin ı uğ r ’i te yanı slı
s
rp
M en
ina bire to
rb
nü
l
s
v
k
a
ın
ka nıha i Ga cak, âh b rler nın o da o alkış aslı 5:71 n dö ütün eri G asın et P isi A zünlü zi Mu ütün şa’y şehi ndi, rı ya Gazi a in r
i
b
l
i
4
i
a
a
k
b
a
a
â
fi
n
y
ıy
g
l
n
a
e
ü
,
e
k
i
m
n
ı
ı
9
r
b
y
ş
i
Erk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki et P irer A line ank sini, Aşağ … B .
ya ank nya aske erin safi rarg uta arbi aslı esin erin ı İsm er b obi rın y üjde ştı. aştı. 18)
r ı uğ tu. K yük sme lar
z
fi
i
ö
z
y
a ’y uş
bü anı İ alkış il g rın u(Ko eki lu ü r m . Ka Kom ânıh arı y üjd u üz dan r bir otom lala in m ana zakl 45:7 nü
şa m
Pa dol ütün mut aşa mob alala yord iğind yo ündü uştu hesi Erk ankıl rin m yol man firle nda s-sa afer ne y da u lı, 19 ünü r
n
l
o
i
o
B
la
P Ot s-s erp der fyo 0 g olm ep ına ın y zafe fyon li Ku misa rası en E ük z önü sın nya nlı g ndü
lar işti. esi K et
C
a
m aldı. len E tül s l ön hir-A ay 1 arla d arp , yan lalar yük hir-A evim yük lar a veril büy inası r ar u(Ko yeca 0 gü ne
h
m
s
l
p
İ
i
a
a
i
ü
r
ü
l
ge Ce en
de ver şka Kem Akşe e 9 olan yet G bind s-sa hir b Akşe esi s n bü alkış erde şehi âh b dual iyord n he ay 1 ön sı
p
i
n
’
r
i
E
e
v
n
l
ü
k
e
h
Ga ıya Bey lerd ir ba tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A ararg r ve serp inin ve 9 sını bina
a
e
n
i
.
i
l
ğ
P
l
b us
la ü
k
h
y
e
e
re
ti
m
e
n
a
ve
r.
n
en p
t
rih
ob
in
Aş i Ası mina ilen zi M Erk ye R lkışla ettile tom rde v üle Erk Gar lmiş sme nra m gömü obili alkış şka t ir ta eisi h b rargâ şlar
R gâ
İ
o
ri
a
a
ı,
o
m
is
a
a
u.
öm u.
ez
ge
le
ka
bi
kı
eh
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında nare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b Akş rbiye arar bili k rı, al baş .
s ak
i
i
e
s
a
o
ın
u
e
b
K
y
ir
ş
a
in
ir ’
şı
n
u.
ân
la
zli
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra m essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile yord kânıh ştu. otom yaş len b liyord
i
r
ş
t
.
)
u
ü
a
l
r
i
n
P
k
s
k
y
o
n
ı
S
l
b
A
öz zi
n
e
t
8
m
A
k
me rin m günü Büyü lam irer alkış raz s 18). günü dür nlı b ştı. klaş 5:71 met tomo akat ü be ük E dolm şanı bil g t se ü be
i
b
f
a
n
a
a
n
o
İs
ı
4
n
ca
:7
,
ı
se
a
fe
üy
ka
za canl danı ak, birer Paşa . … B 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen üşü ı, B nlarl et P tom n fa nüşü
n an la
ı ı, 1 ye y 1 e h ne ınd yal mu
O
e an yac er
m
ö
a
e
t
t
ö
y
m
s
y
.
d
ş
l
İ
e
he um urla afirl İsm akla yal
he 9 a nün önü ras Kon i Ko ’i de örü nin d and ak o anı aldı lme inin
a
g
y
t
m
r
c
(
ö
z
ğ
e
ri
rü
is
şk
s
on en
e
sı
Ba ’yı u k m inen da u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle kerle aşku şlaya omu y’i d e gö kerle
ü
s
a
y Ce sı e g as
s
ı si K Be özl
s
i
B
i
h
y ıya asın yor
d
ş
i
h
k
a
a
e
i
p
l
r
ü
a
r
â
n
A
z
i
P n b ağ ar
rpi hir ta iye R h bi rarg ar ve ül se Garp eisi tünd deki , Ga ve a ephe sım de g dek
tü
s
Aş ar
se
l
â
a
n
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü rliğin şları cek rp C eisi A stün rliği
ş
a
ü
e
b
e
e
a
a
a
a
a
n
h
y
a
h
o
.
e
,
d
k
R
d
n
b
rb
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe l ön kak etle yet G iye ehrin l ön
o
a
a
a
ş
n
o
ir
â
d
k
ış
rb
iy
uş
n
am a
alk len b bekl Büyü olm anın gözy ezile liyor Erk hüzü Kem arı, s , sel . Nih nıha ünlü Kem
d aş
r
l
â
z
a
s
il
k
fa
ek na e
,
zi
ü
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v usta dam yaca ettile Erk e hü ustaf
a şü
a ıv
ü an lan
n
o
f
a
k
a
,
M
ı
t
n
n
m
l
i
M
r
y
ı
r
r
i
z ala ğu ’i te yan asl azi
dö um k o nı İs ı. O yen önü bind ları
a
e
G
in ı u hir i,
ld
G
d
kı
şk ca ta
ıy
e
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan sini, tün b şa’y kşe bind kılar ini,
ış i K ey’i le g rle mo arın jde i bü Pa er A ine yan jdes
k
l
a hes
B göz aske oto alal
mü dek met r bir obil arın mü
p
a
m
s
s
in
n
Ce i Ası nde deki sınd Es- afer zeri nı İ r bire otom salal ferin
ü
a rle
z
ü
a
is üst liğin ar ilen ük
d
a Es- k za
u
e
n
l
fi
r
a
r
R in
nd
r
o
r
de kışla e ve r büy on y Kum misa rası rilen büyü
h
n
a ve ir
k
şe al ö al lerd ehi Afy
li
im üyü şlar de
eh
m
şa re
kş
irKe t Pa ina en A kşeh i sev ün b alkı reler Akş
t şa
n
e a m ül
s
a
ü
A
e
e
l
m
n
İs onr göm den eph ti. B Pa mi mü
s e
iş
n
C
et
ra
gö
raz izliğ Erke arp gelm İsm son liğe
ss du. ri G lık nen iraz ssiz
e
S yor kle aba a i
B Se
tti
.
ıy
al
şı
…
ya fir e bir k şağ ştı. 718)
:
A
a
a
l
lı tı.
5
s
k
i
n
4
m ca aş uza 19
n
ı,
ye
he e ya sında nyal
ün ara (Ko
n
ö ar
u
ord
al
du erpiy
s
tül
hir en nü en
- so- ük
is- met lan- alık yet ştı. iye Bi- rül- yük en azi met işti. üne ları, akat rinin azi
şe
eri
y
Ak nin ünü end üz rı,
gö bü inin ı, G ı İs elm ön yaş n f rle ı, G e
Bü ür m İs k o lab iha ana harb . …
ı
r
N
ihi
ı g Erk olu mla nı,
nd an yaca ir ka ler. ne y kânı laştı gözle şehir tarih aşla dan lık g inası göz meye aske aşlar ek v
y
tar canl
n
a
ü
gü nd
r
da da
b
l
k
c
ti
i
il
b
ye rdu. fyon rın man 10 uma lkışla anlı k et sı ön a E uza nde n Ak şehir kak uma alab âh b mob görü dek ak b leye arp
G
n
t
r
k
k
he
n
g
a
ü
ı
e
i
l
k
o
o
l
A
ü
so me yet ye
li K bir
şku ay li K e a yec i te ina an nda üst
rar Oto zle rliğ
ina
.A ,s
şıy ya hir n b i Ba ve 9 evim ek v e he ehir ’ gâh b di, y rası hrin göm ordu ları evim anlı ili ka ldı. e gö nde ları, sela iha arbi
a nd l ö
r
s
m k,
e
c
lü
n
e
in r a
tü
şe
az i
iy
. N ıh
am i s ec ob
kş
Ak i bü , G isin esi leye önü r A kara e b ala lü ş izliğ ekl n d hes hey om i de stü ma n da aca tiler rkân zün
arı Re eph met ının bire obili obilin e du üzün Sess nü b aları Cep üne ın ot Bey’ rin ü a Ke aları urlay rk et a E e hü tafa
ek
C ela as
nd başl iye
v
h
ğ
in
şü
m
eh af
te nın ı v us
p
.
in
er
m
ön an
s
rp
in
rb
bir n oto oto ışlar lı ve 718) dönü ün b Gar ının Paş Asım nlü ş Must ün b ’yı u hir ’i i, ya yasl zi M inen
k
ka ıha Ga ak, h b r
:
a
t
i
k
t
ı
i
a
e
t
a
G
ân eri yac rgâ firle şan ınd , al yas 945 nin i bü kler inas me eis üzü azi bü Paş kş bind ıları
ıya iErk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki met irer A line ank sini, Aşağ … B .
y de ı.
K k
e
a
b
in
fi
in
tı.
ke rin
r
8)
ta
bi
bi
rg
ya nk
İs
r
uğ
slı
afi ’yı uştu. üyü ı İsm kışla göz n ya Kony ki as üze misa Kara omu ıhar rı ya jdes üzer anı birer omo ların müj aşt klaş 5:71
ü u
t
a
n
a
d
şa olm n b tan
al obil ları rdu( nde olu dür tu. si K rkân kıla
an rler a o -sal erin e ya a uz , 194
u
ü
a
n m ol
Pa
y
ş
t
i
f
a
y
i
n
d
Bü om Paş Otom s-sal rpiyo erliğ yon gün olmu ephe ına E n ya afer yon i Kum isafi asınd n Es k za nün sınd yalı
la
m ar rile
lar işti. si K et
C
d
n arı k z Af
E
se nd
Af
yü sı ö ara (Kon
10
ı.
ml
ü
e
a
b
r
lm ephe İsm ald rilen tül al ö ehir- ay larla Garp i, ya alal üyü ehir- sevi üyük şlar
d
ı
b
e v hir
e
ge
n
bin uala yordu
ş
i
9
n
ş
b
a
m
-s
e
C
k
d
k
l
a
A
d pi
ola yet bin Es hir Ak hes ün
rp
ine ’i d e v aşk Ke
ve
ler kşe âh
Ga ıya Bey lerd ir b tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A rarg r ve l ser
i
P
n
b us ken
b
le ka
e
la
.
y
ü
e
re
ti.
p
ağ m
M Er e R ışla ttiler omo de v ülen Erke ar miş met ra m ömü bili alkış ka t
Aş Ası ina len
i
i
G
l
t
s
m
g
e
i
İ
o
r
aş
on
isi
ez az u.
ler öm u.
ge
biy alk
mo ı,
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında inare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b
s ak
e
i
s
e
b
y
ın
ş
a
n
in
ir ’
şı
ân
zli
m
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile
ş tı.
t
)
y mü ün ük
o
s
ir
S ün r m
la
P
b
n
y
me er A kış z s ).
n
me
lı b ı. A aş 718 et mo akat
ü
t
8
ü
ü
l
l
n
a
ü
a
i
a
f
bir
nd can aş ak 45: İsm to
ı g , B sel
Bir :71 ı g
fer
za canl anı ak, birer Paşa . … 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen
d
ı
c
h
e
1
1
d
t
e
a
n
u
r
t
a
al
n
ye
m
n
,
ş
he uma urlay afirle İsme akla yalı hey 9 ay nüne önü rası ony Kom ’i de örül
g
a
y
z
(K si
ö
e
ğ
is
şk
on en
sı
Ba ’yı u k m inen nda u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle
r
a
yü
şa
ih Reis inas âh e d rpiy Ce Ası de g
sı
e
Pa bü ğıy ara piyo tar
v
b
rg
rp eisi tün
s
a
e
r
y
i
hir
tün Aş ar
s
ül
Ga
se
âh ara lar
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü
b ,
a
h
n
e
aş ha rb
o
.
ka
na
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe
o
a
ış bir kliy ük
uş
n ord rkâ zün
y
alk
lm nın özy ile
e
n
ü
z
g
e
do şa
kliy na E e hü
l
s
i
zile ü b , B
e
a
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v
a
fa şü di,
n
to
nü
m
an
ü
rı y
dö ma ol ı İs . O en
in
n
y
ı
e
d
l
dö e b kıla
şku cak tan
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan
o
g
’i
ın
ış
K
le
alk esi Bey zle ker tom alar
ö
s
g
a
ph m
a o sal
Ce i Ası nde deki sınd Esn
tü
in
is
ra
Re in üs erliğ lar a verile
d
ış
hr
şe l ön alk erde
ma şa rel
Ke t Pa ina
m
e
İsm onra
s
raz
Ğ
A
2
2
9
M
TE
M
22
A
9
N1
IS
Y
MA
1
2
2
9
1
N
A
R
İ
Z
A
H
922
1
Z
U
HAZİRAN 1922
84
1 Haziran 1922
Konya’da bulunan İsmet Paşa, öğleden sonra Mekteb-i Sultani’nin Diploma
dağıtım törenine katıldı ve Maarif (eğitim) hakkındaki şahsi görüşlerini ortaya
koyan bir nutuk söyledi. Daha sonra vilayette bir konferansa katıldı ve alınacak
tedbirler konuşuldu (İnönü, 2008: 25).
Akşehir’de Cephe Uçak Bölüğü meydanında uçak sayısının artışı uçuş
faaliyetlerinin tek elden ve yeterli bir şekilde yapılışını temin ve kontrol amacı ile
Batı Cephesi Komutanlığı şu emri vermişti: “Konya’dan Akşehir’e gelen 1 nci Uçak
Bölüğü, 1 Haziran 1922 tarihinden itibaren 2 nci Uçak Bölüğü ile birleştirilmiş ve
her iki bölüğe Cephe Uçak Bölüğü adı verilmiştir” (Eğilmez, 1998).
Batı Cephesi Komutanlığınca ordu komutanlıklarına yayınlanan bir emirde;
büyük karargâhların ne suretle çalışacağı düzenlenen bir kadro ile belirtilmiş ve
komutanların bu kadrolar dışına çıkmaması istenmişti (Erkal,1967:168).
Batı Cephesi Komutanlığı, Birinci Ordu Komutanlığı’na 1574 Numarası
ile gizli resmi mektup gönderdi. Bu mektupta, Birinci Ordu Komutanlığı’nda
TBMM’nin kabul ettiği bütçe kanununa muhalif olarak fazla şubeler kurulduğunu
belirterek günlük emirlerin, Batı Cephesi Komutanlığı’na gönderilmesi istendi
(Sabis,1951:301).
Cephe komutanlığınca elde edilen bilgilere göre; “Yunan birlikleri Nisan
ortasından bu yana olan eski düzenlerini hemen hemen muhafaza ediyorlardı”
(Erkal, 1967: 169).
2 Haziran 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Konya’dan öğleden sonra 4.00’te trenle
hareket etti. Ilgın’da Fahrettin Paşa ile yemek yedi. Akşehir’den gelen Dr. Adnan
(Adıvar), İsmet Paşa’yı muayene etti. Hastalığının önemli olmadığını temin etti
(İnönü, 2008: 25).
Batı Cephesi’nde kullanılmak üzere Batum’dan Trabzon’a 4.574 sandık
İngiliz piyade cephanesi, 42.780 atım Rus sahra top mermisi gönderildi(Gnkr.
Bşk.,1975:398).
3 Haziran 1922
Yunanistan Ordusu Başkumandanı Papulas istifa etti (Erkal, 1967:171).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa sabahleyin Bolvadin’e ulaştı. Mikroskobik
muayenesi yapıldı. Öğleden evvel silah boşaltma tecrübesi yapılacak yere hareket
edildi. Fransız topları ile şarapnel atışları yapıldı. Öğleden sonra Osman Ağa’nın
olduğu 47. Alay, Kazım Paşa tarafından teftiş edildi (İnönü, 2008: 25).
4 Haziran 1922
Birinci Ordu Komutanlığı, Ordunun Günlük Emirleri’nin ne maksatla
istendiğini bir yazı ile Garp Cephesi Komutanlığı’ndan sordu (Sabis,1951:301).
Batı Cephesi Komutanı İsmet İnönü ile birlikte İkinci Ordu Komutanı
Yakup Şevki Paşa, Kaymakam Vehbi Bey’in alayı olan 44. Alayı teftiş etti. Öğleden
sonra Kazım Paşa karargâhına uğrayarak geri döndüler. Daha sonra Muhittin Bey’i
ziyaret ettiler. Geceleyin maarif üzerine konuşmalar yapıldı (İnönü, 2008: 25).
Atina Ajansı, akşamüzeri yayınladığı bir telgraf ile Küçük Asya Orduları
Komutanı Papulas’ın yaş haddinden emekliye ayrıldığını ve yerine Haci Anesti’nin
tayin olduğunu bildirdi (Sabis,1951:301).
Milli Savunma Bakanlığı; Genel Kurmay Başkanlığı’na, Batı Cephesi
Komutanlığı’na ve İkinci Ordu Komutanlığı’na gönderdiği bir raporda, “Muharebe
gününü eksiltmeden savaş giderlerini kabartan fazla teşkillerin kaldırılması ve
mevcut kadroların azaltılmasını” teklif etti (Erkal, 1967:168).
Yunan Orduları Başkumandanlığı’na getirilen Haci Anesti İzmir’e gelerek
görevine başladı (Erkal, 1967: 172).
6 Haziran 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Kemal Bey’le beraber İkinci Kolordu
Komutanı Ali Hikmet (Ayerdem) Bey’i ziyaret edip geri döndüler (İnönü, 2008:25).
7 Haziran 1922
Batı Cephesi Karargâhı’ndan Tevfik Bey, Birinci Ordu Komutanı Ali
İhsan Paşa’ya “Günlük emirlerde amirin hakkı ve astın itibarı haricinde lisan
kullanıldığından öteden beri ıstırap mahsustur.” diye yazdı (Sabis,1951:301).
Birinci Ordu Komutanlığı’nın, yayınladığı bir şifrede; “Yunanlıların
bazı kuvvetlerini Trakya’ya çekmekte olduğunu, İstanbul’u işgal edeceklerinin
şayi olduğu ve Anadolu’daki kuvvetlerin zayıflaması sonucu yapacağımız bir
taarruzda daha kolaylıkla muvaffakiyet kazanacağımız” görüşüne yer verilmişti
(Sabis,1951:303).
Yunan donanmasına mensup bir filo, Samsun önlerine gelmiş, ültimatomuna
olumlu cevap alamayınca Samsun’u bombardıman etmiştir. Bu bombardıman
sonucunda petrol tanklarının yanmasıyla 63 ton benzin ve 41 bin teneke gaz yok
olmuş, bir yiyecek deposu yanmış, 48 ev, 3 dükkân ve Ermeni Kilisesi ile bazı resmi
binalar zarar görmüştü (Erkal,1967:165).
8 Haziran 1922
Batı Cephesi Komutanlığı, Ordu Komutanlıkları’na gönderdiği 1610 numaralı
şifrede, Yunanlıların 7 Haziranda Samsun’u bombalaması nedeniyle Orduların ve
Kolorduların saldırılar karşısında alacağı tertibatları bildirdi (Sabis,1951:304).
Yavuz bataryalarına ait zayıf tesirli 1000 atım kadar mermi İstanbul’dan,
Karadeniz limanlarına gitmek üzere yola çıkarıldı (www.sosyaldersleri.com).
9 Haziran 1922
İkinci Ordu Komutanı Yakup Şevki Paşa, 3.752 sayılı bir yazı ile Birinci
Ordu Komutanlığı’na ve Batı Cephesi Komutanlığı’na Yunan Ordusu’nun nereden
saldırıya geçeceğini anlamanın zor olduğunu ve 130 kilometrelik cephede
gelebilecek taarruz karşısında öncelikle oraya gidecek askerlerin iaşelerinin
yapılması gerektiğini belirtti (Sabis,1951:305).
HAZİRAN 1922
5 Haziran 1922
85
HAZİRAN 1922
86
Garp Cephesi Komutanlığı’ndan Birinci Ordu Komutanlığı’na gelen
bir şifrede; “Birinci Kolordunun fırkalarına bundan sonra Ordudan maaş
dağıtılacağının duyulduğunu, doğru ise bunun nedeninin bildirilmesi” istendi
(Sabis,1951:311).
10 Haziran 1922
Yunan Ordusunun yeni komutanı Haci Anesti’nin, İzmir’den Afyon’a
gelerek Yunan birliklerini teftiş edeceği haberi alındı (Sabis,1951:301).
Birinci Ordu Komutanı, Batı Cephesi’nin 9 Haziran tarihli yazısına cevap
vererek nedenleri açıklayıp izah etti (Sabis,1951:311).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Birinci Kolordu’yu ziyaret etti
(İnönü,2008:26).
11 Haziran 1922
Yunan Ordusu Başkomutanı General Haci Anesti, Afyon'a geldi. Birlikleri
teftiş ederken askerlerin; “Bizi terhis ediniz. Evlerimize dönmek istiyoruz” diye
bağırdıkları haberi alındı (www.angelfire.com, Sabis,1951:309).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa’nın hazır bulunduğu mektepte at eğitimi,
av yürüyüşü, kalkan oyunu, boks, futbol, dereden atlama ve taşımalar yapıldı
(İnönü, 2008: 26).
12 Haziran 1922
Mehmet Kazım Dirik, Menzil Müfettişliği’nin lağvı üzerine, Batı Cephesi
Komutanlığı emrine verildi (www.ahmetakyol.net).
İsmet Paşa, erkenden Akşehir’den otomobil ile hareket ederek Bolvadin’i
ve Aziziye’yi (Emirdağ) geçtikten sonra Sivrihisar’a gitti (Sabis,1951:310,
İnönü,2008:26)
13 Haziran 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Müdafaa-i Milliye Vekili Kazım (Özalp)
Bey’le Sivrihisar’dan hareket etti. Çandır’da 3.Alay Komutanı Salih (Avgın) Bey’le
konuştular ve alayını teftiş ettiler. İkinci Kolordu Komutanı Ali Hikmet Bey’le
görüştüler (İnönü, 2008: 26).
Atatürk, Millî Müdafaa Vekili Kâzım (Özalp) Paşa ile beraber Sarıköy
İstasyonu’na geldi ve vagonda Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa ile görüştü. Genel
vaziyet hakkında görüş alışverişinde bulundular ve İsmet Paşa, Ali İhsan Paşa işini
anlattı(13) (A.Y.G., s.26; M.M.I, s.229, Sabis,1951:310,İnönü, 2008:26).
14 Haziran 1922
İsmet ve Kazım Paşalar, Sivrihisar’dan dönerken evvela Bolvadin’de
İkinci Ordu Komutanı ile görüştüler. Daha sonra Çay’a Birinci Ordu Karargâhı’na
geldiler. Ali İhsan Paşa ile görüştüler. Oradan Akşehir’e gittiler (İnönü, 2008:26,
Sabis,1951:312)
Birinci Ordu Karargâhına, Batı Cephesi Komutanlığı’ndan geceleyin gelen
bir şifrede; “Birinci Kolordu’dan Miralay Mümtaz Bey’in 15 Haziran öğleden sonra
15 Haziran 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Müdafaa-i Milliye Vekili Kazım Paşa
ile malzeme ve teçhizat eksikliklerini görüştüler ve kısa zamanda tamamlanmasını
kararlaştırdılar. Akşamleyin beraber yemek yediler (İnönü, 2008:27).
Birinci Ordu Komutanlığı, Afyon’un güneyindeki Sekizinci Fırka’ya bir
manevra yaptırdı (Sabis,1951:309).
Garp Cephesi Komutanlığı’ndan I. Ordu Komutanlığı Vekaleti’ne çekilen bir
şifrede; bu tarihte Fethiye’de 2 adet 57 mm.’lik bahriye topu ile 1 adet 37 mm.’lik
.... topu, 10 tonluk 6 mil süratinde ve 1 mitralyözlü silahlı 1 motor ve 2 karakol
kayığının bulunduğu, ifade edildi (ATASE,D.108,K.18-1).
Birinci Kolordu’dan Miralay Mümtaz Bey, Akşehir’e geldi ve görevinden
alınarak Trakya Bölgesi’ne atandı (Sabis,1951:314).
16 Haziran 1922
Batı Cephesi Komutanı öğleden evvel Aksaray’a hareket etti. Demiryolunun
resmi açılışına katıldı. Konya Valisi ile iaşe konusunda fikir alışverişinde bulundu
(İnönü, 2008: 27).
Birinci Kolordu Kumandanı İzzettin Bey 1183 sayılı bir takriri, Birinci Ordu
Komutanlığı’na gönderdi ve Ali İhsan Paşa tarafından 52 numaralı bir yazı ile
uyarıldı (Sabis,1951:316).
Yunanlılar iki torpido ile Ege Denizi kıyılarında, Büyük Menderes Nehri
ağzının güneyindeki Yoran Bucağı’nı bombaladıktan sonra yaklaşık 50 kişilik
bir askerle karaya çıktılar. Çok az miktardaki kıyı birliklerinin bazılarını şehit,
bazılarını esir aldılar. Halka olmadık zulümler yaptıktan sonra buradaki bir kale
harabesine ulaşmışlarsa da gelen Türk Kıyı Birlikleri tarafından püskürtülmüş ve
gemilere binerek uzaklaşmışlardır (Erkal,1967:166).
17 Haziran 1922
Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa gözetiminde On Dördüncü Piyade
Fırkası bir manevra yaptı (Sabis,1951:301).
Yalvaçlı Ömer Vehbi Efendi, Başbakanlığa gönderdiği telgrafla, millet ve
hükümetin amaçlarının gerçekleşmesi duasıyla Konya Müftülüğü’nü üstlendiğinden
milletvekilliğinden istifasına dair isteğini bildirdi (www.yalvachaber.com).
Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisi
Fevzi Paşa Hazretleri’ne 529 Numaralı şifre ile Birinci Ordu Komutanı Ali İhsan
Paşa’nın Ordunun inzibatını ve idare-i umumiyesini çıkmaz bir yola düşürdüğü için
görevinden alındığını ve Konya’ya gönderileceğini, hakkında yasal soruşturmanın
başlatılacağını bildirdi (Sabis,1951:316, İnönü, 2008:27).
87
HAZİRAN 1922
Batı Cephesi Karargâhı olan Akşehir’de olması isteniyordu (Sabis,1951:314).
Bu tarihe kadar Rusya; 43.374 piyade tüfeği, 56.042 sandık piyade tüfeği
mermisi, 18 sandık Rus Piyade Tüfeği Fabrikası aletleri, 318 ağır ve hafif makineli
tüfek, 81 top, 13 Rus bomba topu, 159.043 top mermisi, 40 sandık Fransız el
bombası, 83 sandık İngiliz el bombası, 200 adet Rus el bombası, 60 süvari kılıcı, 10
sandık dumansız barut, 48 sandık Rus piyade mermi kovanı, 8 sandık Rus piyade
mermi kapsülü, 104 sandık Rus piyade mermi çekirdeğini Türkiye’ye göndermişti
(www.uslanmam.com).
HAZİRAN 1922
88
18 Haziran 1922
Birinci Kolordu Komutanı İzzettin Paşa, Sultandağı’ndan Akşehir’e gelerek
İsmet Paşa ile görüştü ve öğleden sonra Sultandağı’na giderek 27 Numaralı bir
istifanameyi Birinci Ordu Komutanı’na göndererek istifa etti. Bu istifanameyi
Birinci Ordu Komutanı, akşamleyin Batı Cephesi Komutanlığı’na bildirdi
(Sabis,1951:320).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Müdafaa-i Milliye Vekili Kazım Paşa
ile görüştü. İsmet Paşa, Kazım Paşa’dan iaşe sağlanması için para ve maaşların
verilmesini istedi (İnönü, 2008: 27).
Atatürk’ün, İzmit’te Claude Farrère ile görüşmesi ve Fransız edibi şerefine
verilen çay ziyafetinde konuşması: “...Türkiye halkı, asırlardan beri hür ve müstakil
yaşamış ve bağımsızlığı hayat gereği saymış bir milletin kahraman evlâtlarıdır. Bu
millet bağımsızlıktan uzak yaşamamıştır, yaşayamaz ve yaşamayacaktır” (A.S.D.II,
s.33; M.M.I, s.229; İ.A., s.761; K.T.R., s.129-139; G.C.Z., c.III, s.472).
Atatürk’ün, İzmit’te Vakit Gazetesi muhabirine umumî vaziyet hakkında
demeci: “...Geçen sene İnebolu’yu bombardıman etmişlerdi; bu sene de Samsun’u.
Bu gibi canavarca hareketler, milletin vatanını ve bağımsızlığını savunma yolundaki
azim ve imanını kuvvetlendirmeden başka bir netice hasıl etmez” (A.S.D.III, s.32).
19 Haziran 1922
Garp Cephesi Kumandanı, İzzettin Paşa’nın istifasını Başkumandanlığa
bildirdiğini ve işlemleri yapılıncaya kadar görevinin başında kalmasını isteyen
533 sayılı yazısı geldi. Bundan iki saat sonrada gelen bir şifreli emirle Birinci
Kolordu’nun cephe emrine alındığı Birinci Ordu Komutanlığı’na tebliğ edildi
(İnönü, 2008,27,Sabis,1951:320).
Gece yarısı saat 02.00 civarında Birinci Ordu Komutanlığı’na, Başkumandan
Mustafa Kemal Paşa tarafından gönderilen 1892 Numaralı şifre, Ali İhsan Paşa’nın
görevden alındığı bildiriyordu (Sabis,1951:322, Belen,1970:13).
Yahya Kemal, Millî Mücadele yıllarının sevinçli ve hüzünlü günlerini milleti
ile birlikte yaşar. Başta, Ankara’daki Büyük Millet Meclisi’nde bazı milletvekilleri
olduğu halde birçokları sabırsızdır. Bu mücadele ne zamana kadar sürecek, ne
zaman taarruza geçilecek diyenlerin sayısı günden güne artmaktadır. Yahya Kemal,
19 Haziran 1922 tarihinde “Aslan gerilir de öyle atlar” başlıklı, bir makale ile bu
gibilere cevap verir ve aynı zamanda vezinli bir cümle olan bu başlığı “ve öyle
muzaffer olur” cümlesi ile tamamlar (www.atam.gov.tr).
20 Haziran 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa tarafından Birinci Ordu Komutanlığı’na
gönderilen şifrede, Ali İhsan Paşa’nın görevden alınmasının işleme konulduğu ve
yerine vekâleten Beşinci Kolordu Kumandanı Fahrettin Paşa’nın geleceği bildirildi.
Bunu üzerine Ali İhsan Paşa, emrindeki komutanlara görevden alındığını belirten
bir tebliğ yayınladı (Sabis,1951:322)
Başkumandan Mustafa Kemal Paşa, akşamleyin Adapazarı’ndan Ali İhsan
Paşa meselesini İsmet Paşa’ya sordu. İsmet Paşa. “meseleye hallolmuş nazarıyla
bakabilirsiniz” dedi (İnönü, 2008: 28).
21 Haziran 1922
22 Haziran 1922
Yalvaçlı Ömer Vehbi Efendi’nin milletvekilliğinden istifasına dair isteği,
Büyük Millet Meclisi birleşiminde kabul edildi (www.yalvachaber.com).
Tetkik Heyeti Âmirlikleri'nin faaliyetlerine son vermesi ve Ordu
Müfettişlikleri'nin istihbarat görevini üstlenmesi (MİT Tarihçesi).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, 1. Fırka’ya gitti. Naci Bey’le görüştü. 39.
Alay Kumandanı’na yapılan muamele asla şiddetli değildi (İnönü, 2008: 28).
Batı Cephesi Komutanı, cephenin tüfek durumunu düzeltmek üzere bir plan
hazırlamış ve birliklere yayınlamıştı (T.İ.H. 1975: 473).
23 Haziran 1922
Birinci Ordu Komutan Vekili Fahrettin Paşa Akşehir’e geldi. İsmet Paşa’ya
ordunun vaziyeti hakkında ayrıntılı bilgi verdi (İnönü, 2008: 28).
24 Haziran 1922
1. Orduya bağlı 1. Keşif Müfrezesi, Çay Kasabası civarındaki Mandıra Köyü
yakınlarında hazırlanan meydana yerleşti (www.teyyareci.com).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Beşinci Kolordu’ya hareket etti. Öğle
yemeğinden sonra Galip Bey’in alayı olan 13. Süvari Alayı’nı teftiş etti. Tenkitlerde
bulundu. Gece dokuzdan sonra Akşehir’e döndü (İnönü, 2008: 28).
Yunan Ordusu’nda kuzey cephesine nakliyat başlamış, Afyon-Eskişehir
arasında hummalı faaliyet ve nakliyat, her gün İzmir’den mühimmat trenleri tahrik
(hareket ediyor), gerilerde müsellâh (silahlanmış) hizmete yarayan tekmil efrat
(eksiksiz askerler) cepheye sevk ediliyordu (Atatürk, def. No.17).
25 Haziran 1922
Yunan Orduları Başkumandanı, denetlemeleri sonucunda verdiği bir emirle
Güney ve Kuzey Grupları ile Tümenler Birliği Teşkilatları lağvedildi ve 3 Kolordu
kuruldu (Erkal,1967:173).
İkinci Ordu Komutanının yazısı üzerine İsmet Paşa, Arif Bey hakkında
Başkumandanlığa bir yazı yazdı (İnönü, 2008: 28).
26 Haziran 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, 14.Süvari Fırkası’nın 54. Alayı’nı teftiş
etti. Başkomutanlıktan Arif Bey’in Nafia (inşaat işleri) vekâletine uygun olup
olmadığı İsmet Paşa’dan yazı ile soruldu (İnönü, 2008: 28).
2. Ordu Uçak Keşif Müfrezesi, Döğer - Altıntaş - Kazlıgöl Bölgesini keşfetti.
HAZİRAN 1922
Birinci Ordu Komutanlığı’nı Ali İhsan Paşa’dan Fahrettin Paşa devraldı.
Ali İhsan Paşa, gündüz saatlerinde yolcu treni olmadığı için Konya’ya gidemedi
ve veda için Bolvadin’e giderek orada Yakup Şevki Paşa ve Kemalettin Sami Bey
ile görüştü. Ali İhsan Paşa, akşamleyin Çay İstasyonu’ndan trenle Konya’ya gitti
(Sabis,1951:327).
89
HAZİRAN 1922
90
Bu keşifte; Yunan Birlikleri’nin durumu şöyle idi. Sarıcaova'da iki alay, Döğer'de
bir alay ve otomobil kolları, Kayalar'da iki tümen, Kırkpınar'ın güneybatısında bir
tümen, Böyce Köyü’nde bir alay, Eğret'te bir süvari alayı ve dört topçu bataryası,
Cumali'de üç-dört batarya, Kazlıgöl İstasyonu güneyinde 150 konik çadırdan
kurulu bir alaylık ordugâh olduğu tespit edilmişti (www.teyyareci.com).
27 Haziran 1922
İsmet Paşa, İstihkâm Depo Taburu’nu teftiş etti. Tel örgülerin bombalarla
tahribi yapıldı. İsmet Paşa, Adana Valisi’ne bir tebligat yolladı (İnönü, 2008: 28).
1. Çay Müfrezesi’ne ait, bir Breguet-14 keşif uçağı, Afyon doğusundaki
tahkimat hattını ve Yunan ordugahını incelemek amacıyla çıktığı keşif uçuşunda
motoru arızalandı ve Yunan hattı gerisine mecburi iniş yaptı. Pilot Fehmi Maltepe
ve Rasıt Üsteğmen İhsan (Emekli Korgeneral İhsan ORGUN) Yunanlılar tarafından
esir alındı. Yunan bölgesine iniş yapan uçak, Yunanlıların eline geçmeden önce
mürettebatı tarafından yakılmıştı (www.teyyareci.com).
28 Haziran 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Fahrettin Paşa ile beraber 1. Süvari
Fırkası’nın 14. Alayı’nı öğleden sonra teftiş etti. Pozantı’ya gitti. Hava çok sıcaktı
(İnönü, 2008: 29).
2. Müfreze; Eskişehir, Ağapınar, Seyitgazi Bölgesi’nde bir keşif uçuşu yaptı.
Bu keşifte Ağapınar, Keçiköy güneyinde bir Yunan Alayı, Hamidiye, Seyitgazi
güneybatısında bulunan tahkimat hattının gerisinde bir tümen, Arapören'de beş,
Karakulak'ta üç süvari bölüğü olduğu tespit edildi. Akın'daki alay eski yerinde
duruyordu (www.teyyareci.com).
Doğudan cephe ihtiyatına (Koçhisar’a) gelen 21. Tümen, kuruluştan
çıkarılarak birlikleri, İkinci Ordu’nun Kolordularına dağıtılmıştı (Erkal, 1967:165).
29 Haziran 1922
Nurettin Paşa, 1. Ordu Komutanlığı’na atandı (www.ataturk.net).
Mehmet Arif (Ayıcı), 14 Ocak 1922’de 3. Kolordu Komutanlığı’na atandı;
komutanıyla arasında uyum sorunu yaşadığından 29 Haziran 1922’de açığa alındı.
30 Haziran 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Pozantı’da Hacı Adil Bey ve Hüsnü
Bey’le görüşme yaptı. Saat 03.00’te geri döndü. Gece Konya’da Müdafaa-i Milliye
Vekili Kazım Paşa ile buluştu. İsmet Paşa, akşam yemeğini validesi ile birlikte yedi
(İnönü, 2008: 29).
Bu ay içerisinde Batı Cephesi Birlikleri’nde 8.662 subay, 196.579 er
bulunuyordu. Birliklerinden izinsiz ayrılanların sayısı 1.558’i bulmuş ise de
bunların hemen hemen hepsi kendiliklerinden kıtalarına katılmışlardır.
Mayıs’ta 269 olan top sayısı Haziran’da 290’a, 18.801.344 olan piyade
cephanesi 19.049.601’e, 46.727 olan top cephanesi 50.416’a, 79.494 olan tüfek
sayısı 83.277’ye, 568 olan hafif makineli tüfek sayısı 586’ya, 643 olan ağır makineli
tüfek sayısı 703’e yükselmişti (Erkal, 1967:262).
(13) Nutuk II Sayfa 665’de Mustafa Kemal Paşa: “Ben, daha Haziran ortalarında taarruza
karar vermiştim. Bu kararımdan, Cephe Kumandanı ile Erkânıharbiye Umumiye Reisi ve
Müdafaa-i Milliye Vekili, yalnız bunlar haberdar bulunuyorlardı. Arz ettiğim tarihlerde,
İzmit-Adapazarı İstikametinde bir seyahat vesilesi ile hareket ettiğim zaman Müdafaa-i
Milliye Vekili bulunan Kazım Paşa hazretlerini Sarıköy İstasyonuna kadar beraber
götürerek oraya davet ettiğim Cephe Kumandanı İsmet Paşa Hazretleriyle birlikte taarruz
için hazırlıkların hızla tamamlanması hakkında kararları kabul ettik.”
91
HAZİRAN 1922
Haziran ayı içerisinde haftalık yiyecek harcaması için 301.121 Lira’ya ihtiyaç
vardı ve bunun ancak 270.000 lirası sağlanabiliyordu (Erkal, 1967:259).
Haziran ayında Milli Savunma Bakanlığı’ndan Batı Cephesi’ne 4.427
sandık piyade cephanesi, 55.300 atım çeşitli top mermisi, 13.640 adet el bombası
gönderildi (T.İ.H.1975: 486).
174. Alay subayları Şubat ayı maaşlarından topladıkları 207.014 kuruşla bu
ay içerisinde bir uçak almışlar ve orduya hediye etmişlerdi. Bu uçağa Milli Savunma
Bakanlığı’nca “174. Alay” ismi verilmişti (T.İ.H. 1975: 479).
hir en nü en
t
t
- so- ük
t
k
iı,
e
ln
e
ı.
zi
ti.
in
szi
et
ık
şe
eri
mi İsme olan bal hay naşt rbiy … B görü üyü in e Ga İsme lmiş nün şlar faka erin Ga
üy
Ak inin günü kend üz arı,
l nı, B ndür anı cak kala r. Ni e ya nıha ştı. zle hir b rihin ları, anı k ge ası ö özya yen skerl ları, ve
h
r
u
i
ı
l
l
r
E
m
o
y
ta can
gü and laya ı bir ttile nün Erkâ akla e gö Akşe ir ta baş and balı bin bil g ülme ki a baş ecek rp
da nda
.
e
l
h
0
ö
r
ş
z
k
a
n
ye
e
h
k
la
m
o
on
he yordu Afy aları kum ay 1 Kum alkı ecan terk nası nına da u stünd len Akşe soka i Ku ir ka argâ tom le gö ğind oka etley t Ga
ü .
l ıb
i
i
ş
ı
r . O öz erli ı, s lam aye iye
a sın
l
e ey ir ’i
ü
,
b
ş ir - bin Ba
a
y
m
m
ı
v
9
i
l
u
m
r
a
k
i
r
ö
ı
y eh
e sev cek e h şeh rgâh ndi, ara hrin e g ord mla sev can bili ald de g önd mla , se Nih ıharb lü
n
e
i
tün azi i v
ş
e
iy
.
i
l
k
r
a
k
o
Ak i bü ı, G eisin hesi tleye önü er A i kara ne b uala nlü ş sizliğ bekl ın d hes hey tom ’i de üstün ema ın da aca ttiler rkân üzün
s nü
il bili
d zü
p me nın bir
R
ar Cep üne ın o Bey rin a K alar rlay rk e a E e h tafa
ek şlar
e
b
l
e
d
e
o
ı
a
ü
S
o
a
n
f
C el
u
v us
n ba iye
r
h
s
şü bin arp
m tom ar v e h 8).
ön şan ım
şe sta bin ı uğ r ’i te yanı slı
s
rp
M en
ina bire to
rb
nü
l
s
v
k
a
ın
ka nıha i Ga cak, âh b rler nın o da o alkış aslı 5:71 n dö ütün eri G asın et P isi A zünlü zi Mu ütün şa’y şehi ndi, rı ya Gazi a in r
i
b
l
i
4
i
a
a
k
b
a
a
â
fi
n
y
ıy
g
l
n
a
e
ü
,
e
k
i
m
n
ı
ı
9
r
b
y
ş
i
Erk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki et P irer A line ank sini, Aşağ … B .
ya ank nya aske erin safi rarg uta arbi aslı esin erin ı İsm er b obi rın y üjde ştı. aştı. 18)
r ı uğ tu. K yük sme lar
z
fi
i
ö
z
y
a ’y uş
bü anı İ alkış il g rın u(Ko eki lu ü r m . Ka Kom ânıh arı y üjd u üz dan r bir otom lala in m ana zakl 45:7 nü
şa m
Pa dol ütün mut aşa mob alala yord iğind yo ündü uştu hesi Erk ankıl rin m yol man firle nda s-sa afer ne y da u lı, 19 ünü r
n
l
o
i
o
B
la
P Ot s-s erp der fyo 0 g olm ep ına ın y zafe fyon li Ku misa rası en E ük z önü sın nya nlı g ndü
lar işti. esi K et
C
a
m aldı. len E tül s l ön hir-A ay 1 arla d arp , yan lalar yük hir-A evim yük lar a veril büy inası r ar u(Ko yeca 0 gü ne
h
m
s
l
p
İ
i
a
a
i
ü
r
ü
l
ge Ce en
de ver şka Kem Akşe e 9 olan yet G bind s-sa hir b Akşe esi s n bü alkış erde şehi âh b dual iyord n he ay 1 ön sı
p
i
n
’
r
i
E
e
v
n
l
ü
k
e
h
Ga ıya Bey lerd ir ba tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A ararg r ve serp inin ve 9 sını bina
a
e
n
i
.
i
l
ğ
P
l
b us
la ü
k
h
y
e
e
re
ti
m
e
n
a
ve
r.
n
en p
t
rih
ob
in
Aş i Ası mina ilen zi M Erk ye R lkışla ettile tom rde v üle Erk Gar lmiş sme nra m gömü obili alkış şka t ir ta eisi h b rargâ şlar
R gâ
İ
o
ri
a
a
ı,
o
m
is
a
a
u.
öm u.
ez
ge
le
ka
bi
kı
eh
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında nare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b Akş rbiye arar bili k rı, al baş .
s ak
i
i
e
s
a
o
ın
u
e
b
K
y
ir
ş
a
in
ir ’
şı
n
u.
ân
la
zli
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra m essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile yord kânıh ştu. otom yaş len b liyord
i
r
ş
t
.
)
u
ü
a
l
r
i
n
P
k
s
k
y
o
n
ı
S
l
b
A
öz zi
n
e
t
8
m
A
k
me rin m günü Büyü lam irer alkış raz s 18). günü dür nlı b ştı. klaş 5:71 met tomo akat ü be ük E dolm şanı bil g t se ü be
i
b
f
a
n
a
a
n
o
İs
ı
4
n
ca
:7
,
ı
se
a
fe
üy
ka
za canl danı ak, birer Paşa . … B 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen üşü ı, B nlarl et P tom n fa nüşü
n an la
ı ı, 1 ye y 1 e h ne ınd yal mu
O
e an yac er
m
ö
a
e
t
t
ö
y
m
s
y
.
d
ş
l
İ
e
he um urla afirl İsm akla yal
he 9 a nün önü ras Kon i Ko ’i de örü nin d and ak o anı aldı lme inin
a
g
y
t
m
r
c
(
ö
z
ğ
e
ri
rü
is
şk
s
on en
e
sı
Ba ’yı u k m inen da u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle kerle aşku şlaya omu y’i d e gö kerle
ü
s
a
y Ce sı e g as
s
ı si K Be özl
s
i
B
i
h
y ıya asın yor
d
ş
i
h
k
a
a
e
i
p
l
r
ü
a
r
â
n
A
z
i
P n b ağ ar
rpi hir ta iye R h bi rarg ar ve ül se Garp eisi tünd deki , Ga ve a ephe sım de g dek
tü
s
Aş ar
se
l
â
a
n
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü rliğin şları cek rp C eisi A stün rliği
ş
a
ü
e
b
e
e
a
a
a
a
a
n
h
y
a
h
o
.
e
,
d
k
R
d
n
b
rb
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe l ön kak etle yet G iye ehrin l ön
o
a
a
a
ş
n
o
ir
â
d
k
ış
rb
iy
uş
n
am a
alk len b bekl Büyü olm anın gözy ezile liyor Erk hüzü Kem arı, s , sel . Nih nıha ünlü Kem
d aş
r
l
â
z
a
s
il
k
fa
ek na e
,
zi
ü
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v usta dam yaca ettile Erk e hü ustaf
a şü
a ıv
ü an lan
n
o
f
a
k
a
,
M
ı
t
n
n
m
l
i
M
r
y
ı
r
r
i
z ala ğu ’i te yan asl azi
dö um k o nı İs ı. O yen önü bind ları
a
e
G
in ı u hir i,
ld
G
d
kı
şk ca ta
ıy
e
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan sini, tün b şa’y kşe bind kılar ini,
ış i K ey’i le g rle mo arın jde i bü Pa er A ine yan jdes
k
l
a hes
B göz aske oto alal
mü dek met r bir obil arın mü
p
a
m
s
s
in
n
Ce i Ası nde deki sınd Es- afer zeri nı İ r bire otom salal ferin
ü
a rle
z
ü
a
is üst liğin ar ilen ük
d
a Es- k za
u
e
n
l
fi
r
a
r
R in
nd
r
o
r
de kışla e ve r büy on y Kum misa rası rilen büyü
h
n
a ve ir
k
şe al ö al lerd ehi Afy
li
im üyü şlar de
eh
m
şa re
kş
irKe t Pa ina en A kşeh i sev ün b alkı reler Akş
t şa
n
e a m ül
s
a
ü
A
e
e
l
m
n
İs onr göm den eph ti. B Pa mi mü
s e
iş
n
C
et
ra
gö
raz izliğ Erke arp gelm İsm son liğe
ss du. ri G lık nen iraz ssiz
e
S yor kle aba a i
B Se
tti
.
ıy
al
şı
…
ya fir e bir k şağ ştı. 718)
:
A
a
a
l
lı tı.
5
s
k
i
n
4
m ca aş uza 19
n
ı,
ye
he e ya sında nyal
ün ara (Ko
n
ö ar
u
ord
al
du erpiy
s
tül
hir en nü en
- so- ük
is- met lan- alık yet ştı. iye Bi- rül- yük en azi met işti. üne ları, akat rinin azi
şe
eri
y
Ak nin ünü end üz rı,
gö bü inin ı, G ı İs elm ön yaş n f rle ı, G e
Bü ür m İs k o lab iha ana harb . …
ı
r
N
ihi
ı g Erk olu mla nı,
nd an yaca ir ka ler. ne y kânı laştı gözle şehir tarih aşla dan lık g inası göz meye aske aşlar ek v
y
tar canl
n
a
ü
gü nd
r
da da
b
l
k
c
ti
i
il
b
ye rdu. fyon rın man 10 uma lkışla anlı k et sı ön a E uza nde n Ak şehir kak uma alab âh b mob görü dek ak b leye arp
G
n
t
r
k
k
he
n
g
a
ü
ı
e
i
l
k
o
o
l
A
ü
so me yet ye
li K bir
şku ay li K e a yec i te ina an nda üst
rar Oto zle rliğ
ina
.A ,s
şıy ya hir n b i Ba ve 9 evim ek v e he ehir ’ gâh b di, y rası hrin göm ordu ları evim anlı ili ka ldı. e gö nde ları, sela iha arbi
a nd l ö
r
s
m k,
e
c
lü
n
e
in r a
tü
şe
az i
iy
. N ıh
am i s ec ob
kş
Ak i bü , G isin esi leye önü r A kara e b ala lü ş izliğ ekl n d hes hey om i de stü ma n da aca tiler rkân zün
arı Re eph met ının bire obili obilin e du üzün Sess nü b aları Cep üne ın ot Bey’ rin ü a Ke aları urlay rk et a E e hü tafa
ek
C ela as
nd başl iye
v
h
ğ
in
şü
m
eh af
te nın ı v us
p
.
in
er
m
ön an
s
rp
in
rb
bir n oto oto ışlar lı ve 718) dönü ün b Gar ının Paş Asım nlü ş Must ün b ’yı u hir ’i i, ya yasl zi M inen
k
ka ıha Ga ak, h b r
:
a
t
i
k
t
ı
i
a
e
t
a
G
ân eri yac rgâ firle şan ınd , al yas 945 nin i bü kler inas me eis üzü azi bü Paş kş bind ıları
ıya iErk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki met irer A line ank sini, Aşağ … B .
y de ı.
K k
e
a
b
in
fi
in
tı.
ke rin
r
8)
ta
bi
bi
rg
ya nk
İs
r
uğ
slı
afi ’yı uştu. üyü ı İsm kışla göz n ya Kony ki as üze misa Kara omu ıhar rı ya jdes üzer anı birer omo ların müj aşt klaş 5:71
ü u
t
a
n
a
d
şa olm n b tan
al obil ları rdu( nde olu dür tu. si K rkân kıla
an rler a o -sal erin e ya a uz , 194
u
ü
a
n m ol
Pa
y
ş
t
i
f
a
y
i
n
d
Bü om Paş Otom s-sal rpiyo erliğ yon gün olmu ephe ına E n ya afer yon i Kum isafi asınd n Es k za nün sınd yalı
la
m ar rile
lar işti. si K et
C
d
n arı k z Af
E
se nd
Af
yü sı ö ara (Kon
10
ı.
ml
ü
e
a
b
r
lm ephe İsm ald rilen tül al ö ehir- ay larla Garp i, ya alal üyü ehir- sevi üyük şlar
d
ı
b
e v hir
e
ge
n
bin uala yordu
ş
i
9
n
ş
b
a
m
-s
e
C
k
d
k
l
a
A
d pi
ola yet bin Es hir Ak hes ün
rp
ine ’i d e v aşk Ke
ve
ler kşe âh
Ga ıya Bey lerd ir b tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A rarg r ve l ser
i
P
n
b us ken
b
le ka
e
la
.
y
ü
e
re
ti.
p
ağ m
M Er e R ışla ttiler omo de v ülen Erke ar miş met ra m ömü bili alkış ka t
Aş Ası ina len
i
i
G
l
t
s
m
g
e
i
İ
o
r
aş
on
isi
ez az u.
ler öm u.
ge
biy alk
mo ı,
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında inare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b
s ak
e
i
s
e
b
y
ın
ş
a
n
in
ir ’
şı
ân
zli
m
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile
ş tı.
t
)
y mü ün ük
o
s
ir
S ün r m
la
P
b
n
y
me er A kış z s ).
n
me
lı b ı. A aş 718 et mo akat
ü
t
8
ü
ü
l
l
n
a
ü
a
i
a
f
bir
nd can aş ak 45: İsm to
ı g , B sel
Bir :71 ı g
fer
za canl anı ak, birer Paşa . … 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen
d
ı
c
h
e
1
1
d
t
e
a
n
u
r
t
a
al
n
ye
m
n
,
ş
he uma urlay afirle İsme akla yalı hey 9 ay nüne önü rası ony Kom ’i de örül
g
a
y
z
(K si
ö
e
ğ
is
şk
on en
sı
Ba ’yı u k m inen nda u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle
r
a
yü
şa
ih Reis inas âh e d rpiy Ce Ası de g
sı
e
Pa bü ğıy ara piyo tar
v
b
rg
rp eisi tün
s
a
e
r
y
i
hir
tün Aş ar
s
ül
Ga
se
âh ara lar
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü
b ,
a
h
n
e
aş ha rb
o
.
ka
na
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe
o
a
ış bir kliy ük
uş
n ord rkâ zün
y
alk
lm nın özy ile
e
n
ü
z
g
e
do şa
kliy na E e hü
l
s
i
zile ü b , B
e
a
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v
a
fa şü di,
n
to
nü
m
an
ü
rı y
dö ma ol ı İs . O en
in
n
y
ı
e
d
l
dö e b kıla
şku cak tan
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan
o
g
’i
ın
ış
K
le
alk esi Bey zle ker tom alar
ö
s
g
a
ph m
a o sal
Ce i Ası nde deki sınd Esn
tü
in
is
ra
Re in üs erliğ lar a verile
d
ış
hr
şe l ön alk erde
ma şa rel
Ke t Pa ina
m
e
İsm onra
s
raz
Y
İ
N
RA
22
19
Z
A
H
1
2
2
9
1
Z
U
M
M
E
T
2
92
AĞ
U
OS
T
S
1
E
2
2
9
TEMMUZ 1922
94
1 Temmuz 1922
Batı Cephesi Birlikleri’nin insan sayısı genel toplamı, 191.277 idi. Planlamaya
göre 220.000 olması gereken bu sayı; Mersin, Kozan, Adana ve geri hizmetlerdeki
erlerden sağlanacaktı (Erkal,1967: 266)
“Ankara’nın direnme siyaseti, bizi götüre götüre bir berzaha düşürdü. Millet
için bıçak kemiğe dayandı. Müttefiklerin yeni kararlarına karşı gelmek yerine
yakınlık göstermek lazımdır.” (Peyamı Sabah) (12).
Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşa, uçak alıp Ordu’ya hediye ettiği için
Erzurumlu Nafiz Beyefendi’ye aşağıdaki telgrafı çekti:
Mahreci: Garp Cephesi
Numarası: 6
Kelime: 40
İnebolu 'da Tüccar Erzurumlu Nafiz Beyefendi’ye
Orduya ihya buyurulan tayyare bugün Eskişehir'e vasıl olmuştur. İnşallah
eseri himmetiniz büyük muzafferiyetlerin kazanılmasına...
Bilhassa takdimi tebrikat ve teşekkürat ederim Efendim.
İsmet
Garp Cephesi Kumandanı
(www.erzurumlu.net).
2 Temmuz 1922
Batı cephesi Komutanı İsmet Paşa, Konya’dan sabahleyin saat 09.40’da
otodrezinle(14) Akşehir’e hareket etti. Öğleyin Akşehir’e ulaştı. Yakup Şevki Paşa ile
konuştular. Yeni değişiklikler nedeniyle Kazım Paşa’nın istifa hadisesi hakkında
İsmet Paşa bilgi aldı (İnönü,2008:29).
TürkOrdusuhava üssünü Akviran’dan, Akşehir’e taşımıştı(www.atam.gov.tr).
Taarruz hazırlıklarının hızlandırılması kararı üzerine Başkumandanlıkça,
Batı Cephesi Komutanlığı’na verilen direktifte; “Düşmanın taarruzu ile beraber
başlamak üzere cepheden esaslı mukabil taarruzla cevaplamaya mecburuz... Asıl
kuvvetlerle yapılacak taarruzun istikamet ve yapılışı hakkında…” denilerek, Cephe
Komutanlığı’ndan bilgi istenmişti (Erkal,1967:264, Gündüz, 1973:141).
3 Temmuz 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Başkumandanlığa, 20107 numaralı
cevapla: “asıl taarruzu 1. ve 4. Kolordularla Şuhut - Afyonkarahisar yolu ile
Sandıklı - Afyon arasından Afyonkarahisar genel istikametinde yönelmek” olarak
cevaplandırıldı.
Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, aynı gün 2143 sayıyla verdiği cevapta:
“İsmet Paşa’ya kendisi ile aynı fikirde olduğunu ancak kesin sonuç için 2.
Kolordunun 2 tümeni ile desteklenmesi gerektiğini” bildirdi (Erkal,1967:179,
Gündüz, 1973: 142, İnönü, 2008: 29).
Genelkurmay Başkanlığı, Yunan Ordusunun, Kocaeli’de girişebileceği bir
taarruzu haber aldıktan ve cephede taarruz emri verildikten ne kadar zaman sonra
birliklerin muharebeye başlayabileceğini öğrenmek istedi (Erkal, 1967:184).
Milli Müdafaa Vekili, Ali İhsan Paşa hakkındaki evrakın Ankara İstiklal
Mahkemesi’ne gönderilmesini teklif etti ve Başkumandanlıkça aynı gün uygun
görülüp mahkemeye gönderildi (Sabis 1951: 331, www.ataturk.net).
TBMM’de Ordu Harcamalarına Avans Kanunu Kabul edildi. Buna göre
orduya 7 milyon Lira verildi (Selek, 1963).
95
4 Temmuz 1922
TEMMUZ 1922
Batı Cephesi Komutanlığı, Genelkurmay Başkanlığı’na şifre ile verdiği
karşılıkta: “…hareket emrinden 8 gün sonra birlikler, hazırlık bölgelerine varmış
olacaklardır” denilmektedir.
Genelkurmay Başkanlığı, Batı Cephesi Komutanlığı’ndan beklenen
Yunan taarruz hareketlerinin nasıl bir düzende karşılanacağını bir emirle sordu
(Erkal,1967: 185).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa’ya uçakların Mersin’e çıktığı haberi
verildi. Bunun üzerine İsmet Paşa, Mösyö Laport’a bir teşekkür mektubu yazdı.
Ankara’dan gelen Mart - Nisan - Mayıs maaşlarının vezneye verilmesi ve evvelki
alınanların iadesi yapıldı (İnönü,2008: 30).
5 Temmuz 1922
Batı Cephesi Komutanlığı çok gizli bir emirle: “Cephenin çeşitli yerlerinde
bir hafta kadar yetecek yiyecek depo edilecektir” denilmektedir (Erkal,1967:262).
6 Temmuz 1922
Batı Cephesi Komutanlığı, Yunan taarruzlarını nasıl karşılayacağını
soran Genelkurmay Başkanlığı’na: “Düşmanın genel taarruzunu Hoyran Gölü
ile Belpınar arasında kabul edeceğiz. Eğer genel taarruz yerine Dinar tarafına
saldırırlarsa Döğer doğrultusunda asıl taarruzu yapacağız. Eğer Bursa ve İzmir
tarafına çekilirse düşmanı genel bir taarruzla sıkıştıracağız” şeklinde cevaplandırdı
(Erkal, 1967:186).
Garp Cephesi’nin verdiği ikinci bir emirde: “400 ton taşıma kapasiteli
Akşehir menzil hattı ve araçları 1. Ordu emrine verileceğinden, ilk günlerde
yiyeceklerin taşınmayacağı, depolardakilerin yerinde tüketilmesi ve varılacak
yerlerin keşiflerinin yapılması” istendi (Erkal,1967:262).
7 Temmuz 1922
Batı Cephesi Komutanlığı, asıl kuvvetlerle Afyon’a yöneltilecek bir taarruzun
Ordu Komutanlıklarınca etüt edilmesi isteğine karşılık 2. Ordu Komutanlığı:
“Ordunun taarruz yeteneğinde olmadığını, hazırlıkların tamamlanamadığını,
vaktin dar olduğunu ve en uygun şeklin yarma hareketi olduğunu ve bunun da
Döğer istikameti olabileceğini” belirtti. Böylece Cephe Komutanlığı’nın dayandığı
ana fikre katılmamış olduğu anlaşılıyordu (Erkal, 1967:181).
5. Süvari Kolordusu Komutanı Fahrettin Paşa, Ilgın’dan Akşehir’e gelip 1.
Ordu’nun olduğu Çay’a gitti (İnönü,2008:30).
8 Temmuz 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Akşehir’den yola çıkarak Aşağı Kaşıkara
ve Yukarı Kaşıkara’ya gitti. Akşam yemeğinden sonra bir monolog seyretti. İsmet
TEMMUZ 1922
96
Paşa daha sonra geri döndü. Fethi Bey’in Avrupa’ya resmi müzakere için gittiğini
ve Rus meselesinin hallolduğunu Başkumandanlık telgraflarından öğrendi
(İnönü,2008:30).
Yurt dışına sipariş verilmiş olan 1,5 tonluk 200 adet kamyon cepheye
gelmişti (Erkal, 1967:265).
Vekillerin gizli oyla meclis tarafından seçilmeleri kabul edildi. Usul
değişikliği gerekçesiyle vekiller teker teker istifa ettiler (Belen, 1983: 397).
9 Temmuz 1922
Öğleden önce yapılan keşif uçuşuna göre; düşmanın Kütahya - Afyon
demiryolunun doğusunda 2,5, Kütahya Afyon demiryolu batısında 3,5, Afyon'dan
batıya uzanan demiryolunun Afyon - Dumlupınar kesimi güneyinde iki tümen
gücünde kuvvetinin olduğu tespit edilmişti (www.teyyareci.com).
10 Temmuz 1922
Batı Cephesi Komutanlığı, Genelkurmay Başkanlığı’na ek bir şifre ile:
“Taarruz hangi ordu bölgesine yapılırsa Akşehir menzil hattı ve menzil araçları,
oraya verilecektir. Yunanlıların Sevr hattına çekilmesi umulur” denilmektedir
(Erkal, 1967:187).
Birinci Ordu Komutanlığına getirilen Nurettin Paşa, Akşehir’e geldi. İsmet
Paşa ile görüştü ve geri döndü. İşe başladı (İnönü, 2008: 30).
11 Temmuz 1922
Yapılacak tatbikata davette olan 1. ve 2. Ordu Komutanları gelmediler.
1. Kolordu Komutanı İzzettin Bey sabahleyin Akşehir’e geldi. Batı Cephesi
Komutanı’nın da izlediği İstihkâm Depo Taburu’nda tel örgü tahribatı manevrası
yapıldı. Öğleden sonra Ankara İstiklal Mahkemesi azaları İhsan Bey, Kılıç Bey ve
Hüseyin Bey Akşehir’e geldiler. Gece Ali İhsan Paşa meselesi üzerine İsmet Paşa ile
görüştüler (İnönü, 2008:31).
12 Temmuz 1922
Ankara İstiklal Mahkemesi, Garp Cephesi Komutanlığı’ndan, eski Birinci
Ordu Komutanı Ali İhsan Paşa hakkında bilgi istedi ve İsmet Paşa, yedi maddelik
bir açıklama gönderdi (İnönü, 2008: 31, Sabis, 1951:333).
13 Temmuz 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Karargâhta Ankara İstiklal Mahkemesi
azaları ile görüştü. Daha sonra Konya Valisi ile bir görüşme yaptı. Akşehir’den
Bolvadin’e hareket etti. Akşamleyin saat 06.00’da Bolvadin’e ulaştı. İsmet Paşa,
ordunun durumunu 1. Ordu Komutanı Nurettin Paşa ile tartıştı. Bu esnada
yanlarında 1. Kolordu Komutanı İzzettin Bey vardı. İsmet Paşa, gece önce 1.
Ordu’da sonrada 4. Kolordu’da kaldı (İnönü,2008:31).
Köyceğiz Gölü güneyinden Menderes ağzına kadar olan kıyı kesimlerin
gözetilmesi için 1. Ordu Muğla Bölge Komutanlığı emrinde iki bölüklü bir tabur
teşkil edilmişti. Bu tabur ayrıca ve geçici olarak Akbük limanı’ndaki iki makineli
tüfekle donatılmış motordan başka, yelkenli deniz araçları ile de takviye edilmişti
(Erkal, 1967:190).
İsmet Paşa, not defterine şöyle yazdı: “İkinci Kolorduya ve fırka 17’ye sünnet
düğününe gittik. Akşama kadar oyunlar. Gece fırka 11’e Cemil Bey’e. Fırka 11’de.
Gece Cemil Bey’le ve Kemalettin Bey’le beraber olup satranç. Ne kadar az almışım.”
(İnönü, 2008:31).
İtalya’dan bir kişilik muharebe tayyaresi geldi (T.İ.H. 1975: 479).
15 Temmuz 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, 11. Fırka 127. Alay’ın tatbikatını izledi.
Öğleden sonra yaylaya gittiler. Yağmur vardı. Öyle ki çadır içerisinde bile ıslandılar.
Sonra askeri sporlar yapıldı. Saat 05.00’ten sonra Aziziye’ye (Emirdağ) hareket
ettiler. İsmet Paşa, orada komutanlarla konuştu. Sonra 47. Fırka’ya gitti (İnönü,
2008:31).
16 Temmuz 1922
Atatürk’ün, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu toplantısında
Tabii Başkanlığa seçilmesi (T.B.M.M. Albümü, “I. Dönem”, s.243; İ.H., s. 1089).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa,7. Fırka’dan bir alaya tatbikat yaptırdı.
Öğleden sonra İsmet Paşa, 7. Tümen Komutanı Naci (Eldeniz) Bey’in karargâhında
istirahat etti. Akşam 3. Kafkas Tümeni Komutanı Kazım (Orbay) Bey’in yanına gitti.
Kazım Bey, İsmet İnönü’ye “kayınpederinin kızını görmeye geleceğini” söyledi.
İsmet Paşa da: “mahzuru olmadığını” söyledi (İnönü, 2008:31).
17 Temmuz 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa gözetiminde 8. Alay ve hücum taburuyla
karşılıklı tatbikat yapıldı. İsmet Paşa çok beğendi. Öğleden sonra 41. Tümen
Komutanı Alaattin (Koval) Bey’le görüştü. İsmet Paşa daha sonra Çay’a uğrayarak
61. Tümen Komutanı Salih (Omurtak) Bey’le görüştü (İnönü, 2008:32).
Veteriner İşleri Dairesi’nden, Serum Kurumu Müdürlüğü’ne gönderilen
bir yazıda; Ordunun umulan bir hareket için çok miktarda serum ihtiyacı
bulunduğundan ayda 300 kg olan serum üretiminin 450 kiloya çıkarılması istendi
(Erkal, 1967:266).
Milli Müdafaa Vekili Kazım Özalp, Büyük Taarruz’dan yaklaşık bir ay kadar
önce, TBMM’nin bir gizli oturumunda vekâletin mali durumu hakkında ayrıntılı
bilgi verdi (www.fikrimyok.com).
18 Temmuz 1922
Anadolu Ajansı’nın verdiği bilgiye göre; Yunanlılar, Konak Mahallesi’nden
5’i kadın olmak üzere 9 kişi, Kavukça Köyü’nden 8 kişi ve Söke çevresinden 21 kişi,
öldürmüşlerdi (www.sokeekspres.com).
TEMMUZ 1922
14 Temmuz 1922
97
TEMMUZ 1922
98
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, sabah erken saatlerinde Sivrihisar’a
hareket etti. Öğleden sonra Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa ile görüştü. Daha
sonra Nafiz Bey’le Karakaya’ya gitti. İlhami Bey’in başında olduğu hücum
taburunu gördü. İsmet Paşa, akşam 41. Fırka (Tümen) Komutanlığı’nda kaldı
(İnönü,2008:32).
19 Temmuz 1922
İsmet Paşa, sabahleyin saat 04.00’te kalktı. 05.00’te okula tatbikata gitti. 12.
ve 16. Alaylar bir tarafta ve başlarında 12. Alay Komutanı Hüseyin İhsan Bey, diğer
tarafta 174. Alay ve başlarında Şevki Bey ile 41. Tümen Komutanı Alaattin Bey’in
olduğu 12. Alay tatbikat yaptılar. Her askeri birlik bir şarkı seslendirdi. İsmet Paşa
çok beğendi. Öğle yemeğini Aziziye’de (Emirdağ) yedi. Çandır’a giderek Salih Bey’e
uyarılarda bulundu. İsmet Paşa, akşam Uzundere’de Kazım Paşa’ya gitti (İnönü,
2008: 32).
20 Temmuz 1922
Fransız Albayı Müjen’in Yunanlıların Sevr hattına çekileceklerini bildirmesi
üzerine, böyle bir çekilme hareketine karşı gerekli tedbirler alındı (Belen, 1970: 18).
Başkumandan Mustafa Kemal Paşa; Garp Cephesi Komutanı İsmet,
Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisi Fevzi, Milli Müdafaa Vekili Kazım Paşalara ve
Vekiller Heyeti Riyaseti’ne, Meclis Riyaseti Umumiyesi’ne gönderdiği bir emirde
Yunanlıların muharebesiz çekilmelerine meydan verilmemesini isteyerek iki üç
güne kadar cepheye gideceğini bildirdi (Erkal, 1967:188).
Başkumandanlık yetkileri, TBMM tarafından, 245 sayılı kanunla süresiz
olarak uzatılmıştı (Erkal, 1967:195, Belen, 1983:396).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, gece hiç uyumadı. Sabah saat 05.30’da
Akpınar’a gitti. 16. Tümen Komutanı Aşir (Atlı) Bey’in yaptırdığı manevrayı izledi.
Saat 11.00’e doğru Bolvadin’e hareket etti. Öğle yemeği ve dinlenmeden sonra
İsmet Paşa, 4. Kolordu Komutanı Kemalettin Bey, 1. Ordu Komutanı Nurettin
Bey ve 2. Ordu Komutanı Yakup Şevki Paşa ile gece yarısına kadar süren ve çetin
müzakerelerin olduğu bir toplantı yaptı (İnönü,2008: 32).
21 Temmuz 1922
Denizli bölgesinde denetlemede bulunan Genelkurmay Başkanı Fevzi
Paşa, Yunan Ordusu’nu daha geniş ve etkili bir şekilde taciz ve baskı altında
bulundurmak amacıyla Batı Cephesi Komutanlığı’ndan, düşman cephe gerisinde
karışıklıklar çıkarmasını tavsiye etmişti. Cephe Komutanlığı buna verdiği
cevapta: “Yunanlıların cephe gerisinde her çeşit halk hareketlerine, ağır zulüm ve
cinayetlerle karşılık verdiklerine işaretle, genel harekâta başlanmadan önce faaliyet
gösterilmemesinin…” uygun olacağını bildirmişti(Erkal, 1967:193).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, 03.00’te Akşehir’e geldi.
Başkumandanlığın telgraflarını inceledi (İnönü, 2008:32).
22 Temmuz 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa yanına kardeşi Hayri’yi de alarak
1. Kolordu Komutanı İzzettin Bey’in yanına gitti. 1. Kolordu, tekrar 1. Ordu’ya
bağlanmıştı. Gece yarısı kardeşi ile beraber Akşehir’e döndüler (İnönü, 2008: 33).
23 Temmuz 1922
24 Temmuz 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Mustafa Kemal Paşa ile gelen 4. Kolordu
Komutanı Kemalettin Bey ile görüştü. Daha sonra Kemalettin Bey geri döndü.
Gazi Mustafa Kemal Paşa, Akşehir’den saat 01.00’den sonra trenle Konya’ya
hareket etti. Konya’da kalabalık bir halk tarafından karşılandı. Karşılayanlar
arasında bulunan, İngiliz Tümgenerali Charles Vere Ferrers Townshend ile bir
otomobile binerek köşküne gittiler. Buranın balkonundan halka seslenen Mustafa
Kemal Paşa, “Gayelerimiz, kesinlikle gerçekleşecektir!” dedi (Önder, 1989:20).
Bugünün akşamı, Mustafa Kemal Paşa, Konya’da General Townshend
şerefine verdikleri ziyafette, yemeğin sonlarına doğru elindeki mercan tespihi
General’e uzatarak:
- Biz Türklerde bir âdet vardır. Misafirimize mutlaka bir hediye veririz. Ben
asil bir milletin mütevazı bir Başkomutanıyım. Size ancak bu tespihi verebiliyorum.
Ve sofradan kalkılacağına yakın da kolundaki saati çıkararak General’e:
- Bu saati bana Anafartalar’da bir Türk Askeri, ölen bir İngiliz subayının
kolundan çıkardığını söyleyerek, getirdi. Saatin arkasında subayın künyesi
yazılıdır. Bu subayın ailesini arattımsa da bulamadım. İngiltere’ye döndüğünüzde
ailesini bulur ve saati verirseniz, çok memnun olurum” (Yücel Mecmuası, O’ndan
Hatıralar, Cilt: XVI, Sayı: 91-92-93, 1942 s. 15).
Atatürk’ün, Kâzım Karabekir’e telgrafı: “...Büyük Millet Meclisi’nin
fevkalâde vaziyeti sebebiyle diğer meclislerle karşılaştırma yapılamayacak derecede
gizli oturumlar yapılmış ve şimdiye kadar vuku bulan gizli oturum miktarı 197’ye
ulaşmıştır” (İ.H, s.1081; A.T.T.B., s.443).
Sivil Pilot Vecihi ve Rasıt Teğmen Hamdi, Breguet-14'le Afyon bölgesinde
uçarken bir Yunan Spad XIII uçağının saldırısına uğradılar. Breguet-14'ün
makineli tüfeği arızalı olduğu için ateş etme imkânı olmadığı halde, tecrübeli bir
pilot olan Vecihi'nin kaçınma manevraları sonucu, Yunanlıların bütün cephanesini
sarf etmesine rağmen uçak yara almadan üssüne dönmüştü (www.tayyareci.com).
Yunan Dışişleri Bakanı, İngiliz Elçisi’ni davet ederek Yunan Ordusu
tarafından İstanbul’un işgal edileceğini bildiren resmi bir nota verdi. Müttefikler
bunu kabul etmeyerek İstanbul’u korumak için gerekli önlemleri aldılar
(Belen, 1983:401).
TEMMUZ 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Bolvadin’de askeri birlikleri teftiş etti
(Gündüz, 1973:146).
Gazi Mustafa Kemal Paşa, akşamüzeri Akşehir’e geldi. Ansızın Garp Cephesi
Karargâhı’na girdi. Hiç haber vermeden… Yanında sadece yaverleri vardı. İsmet
Paşa teftişte idi. Kurmay Başkanı Asım Gündüz’ün karşısına oturdu ve “-Asım…
Taarruz’a geçeceğiz!...” dedi ve geceyi Akşehir’de geçirdi (N.ll, s.672, www.ataturk.net,
Önder, 1989:21, Gündüz,1973:145).
İkinci Meşrutiyet’in ilan edildiği tarih olan bugün, ulusal bayram olarak
cephede kutlandı. İsmet Paşa, Akşehir Batı Cephesi Karargahı’nda akşam
Başkumandan Mustafa Kemal Paşa ile buluşarak sabah saat 05.30’a kadar görüşme
yaptı (İnönü, 2008:34).
Uçaklarla yapılan keşif, Yunanlıların faaliyetinde canlılık olduğunu
gösteriyordu (www.teyyareci.com).
99
TEMMUZ 1922
100
25 Temmuz 1922
Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa, Akşehir’e geldi (Erkal, 1967:204,
İnönü,2008:34).
Konya’da bulunan Mustafa Kemal Paşa, General Townshend ile görüşmelere
devam etmiş ve kendisine: “… Evet, karşımızdaki düşmanın çok kuvvetli olduğunu
biliyorum. Fakat insaniyeti savunanlar, ölümle tehdit edilmelerine rağmen
ölmezler ve ebediyen yaşarlar!” dedi (Önder, 1989:21).
Döğer çevresinde keşif yapmak için çıkan Breguet-14 tipi keşif uçağı bir
Yunan av uçağı ile hava savaşına girişti. Üzerindeki Alman yapısı eski makineli
tüfekleri tutukluk yaptığından ateş edemedi. Düşman ateşlerinden isabet alan
uçak düştü ve Pilot Teğmen Cemal ile Rasıt Yüzbaşı Ahmet Bahattin şehit oldular
(www.tayyareci.com).
26 Temmuz 1922
Cephe Komutanlığınca aldığı emir gereğince kendi bölgesinde durumu
inceleyen 1. Ordu Komutanı verdiği raporda, dokuz tümenden başka taarruzun
devam ettirilmesi bakımından, ayrıca bir kolordunun daha emrine verilmesini
teklif etmekteydi. 1. Ordu Komutanı, Başkomutan ve Batı Cephesi Komutanı’nın
taarruz planı esaslarına uygun görüşteydi (Erkal, 1967:182).
27 Temmuz 1922
Diplomatik alanda barış yolları tıkandığından, çalışmaları yeniden gözden
geçirmek ve taarruz planının geliştirilmesi ile ilgili direktifleri vermek üzere,
Konya’dan hareket eden Başkumandan Gazi Mustafa Kemal Paşa, Akşehir’e geldi
(Önder, 1989:21, N.ll,s.672, İnönü,2008:34).
Gazi Mustafa Kemal Paşa, daha önce gelen Fevzi Paşa ve Cephe Komutanı
İsmet Paşa ile 27/28 Temmuz gecesi toplandı ve Batı Cephesi Karargâhı’nda
Büyük Taarruz Planı uzun tartışmalarla kabul edildi. 15 Ağustos’a kadar bütün
hazırlıkların tamamlanması kararlaştırıldı (Erkal, 1967:204, Belen,1983:419).
General Townshend’in, İngiltere’ye raporu: “Türk Millî Ordusu güçlü ve
etkindir. İngiltere Hükümeti bunu kavrayabilmiş değildir. Yepyeni bir Türkiye
doğmuştur. Bu da İngiltere’de henüz anlaşılmış değildir. Türk’ü Avrupa dışına,
Anadolu’ya itmeye çalışmak çılgınlıktır” (İ.B.A.IV, s.LXXXVIII).
28 Temmuz 1922
Akşehir yakınında bulunan 57. Tümen, gece yürüyüşü ile Çay’ın batısına
geçti. Kadınhanı bölgesinde bulunan 2. Süvari Tümeni de 57. Tümen’den boşalan
konaklara yerleşti. 14. Tümen de Hallaç, Mahmut, Dadak, Kocatepe bölgesine
gönderildi (Erkal, 1967:189).
Akşehir’de başta Mustafa Kemal Paşa olmak üzere bütün ordu komutanları
ve bazı kolordu komutanları, öğleden sonra yaptırılan bir futbol maçını seyrettiler
ve maç 2–2 berabere bitti(15) (Özakman,2005:580).
Düzenlenen bir futbol maçını seyretmek bahanesiyle Akşehir’e çağrılan
ordu komutanlarına, 28/29 Temmuz gecesi yapılan toplantıda planın son şekli
açıklanarak konu üzerinde uzun görüşmeler yapıldı.
101
TEMMUZ 1922
Resim 21: Kurtuluş Savaşındaki Maçta Yer Alan Bir Grup Akşehirli Futbolcu
Bu toplantı önce İsmet Paşa, Yakup Şevki Paşa, Nurettin Paşa, Fahrettin
Paşa, Kemaletin Bey arasında yapıldı. Sonra Fevzi Paşa ve Mustafa Kemal Paşa ile
beraber 02.30’a kadar sürdü (İnönü,2008: 34, Erkal, 1967: 204).
Resim 22: Akşehir’de Büyük Taarruz İçin Kesin Kararın Verildiği
27/28 Temmuz 1922 Gecesi Toplantıdan Çıkanlar:
Başkumandan Mustafa Kemal Paşa, Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa,
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Birinci Ordu Komutanı Nurettin Paşa,
İkinci Ordu Komutanı Yakup Şevki Paşa, Fahrettin Paşa, Albay Asım Bey,
Şükrü (Sökmensü) Bey, Salih (Bozok) Bey.
29 Temmuz 1922
Akşehir’de bulunan Mustafa Kemal Paşa, öğleden sonra şiddetli olarak
hastalandı. 29/30 gecesi İsmet Paşa’nın da izlediği köprücü tatbikatı yapıldı
(İnönü, 2008:35).
TEMMUZ 1922
102
İtilaf Devletleri, Yunanistan'a nota göndererek, İstanbul'u işgal etmelerine
izin vermeyeceklerini bildirdiler (ataturk.net).
29/30 Temmuz gecesi, Kocaeli Gurubu emrinde bulunan Mürettep Süvari
Tümeni, 5. Süvari Kolordusu emrine girmek üzere hareket ettirilmişti (Erkal,
1967:189).
TBMM, Ali Fuat Cebesoy Başkanlığında Karesi Milletvekili Abdulgaffur
Hoca, Burdur Milletvekili Şair Mehmet Akif ve Kayseri Milletvekili Atıf Beyler’den
oluşan bir heyetin inceleme ve askerlerin bayramını kutlamak üzere cepheye
gitmesine karar verdi (Cebesoy, 1997:209).
30 Temmuz 1922
Sabahleyin Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa’nın da izlediği İstihkâm
Depo Taburu’nda tatbikat yapıldı. Tel örgüleri tahrip için bomba kullanıldı. Feci bir
kaza meydana geldi. Bir şehit ve biri ağır olmak üzere iki kişi de yaralandı (İnönü,
2008:35).
Akşehir’de bütün görüşmelerden sonra Büyük Taarruz Planı; Başkomutan,
Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa ve Batı Cephesi Komutanı tarafından 30
Temmuz’da son bir kez daha yeniden ve bütün ayrıntıları ile gözden geçirildi
(Erkal, 1967:204, N.ll, s.672).
Bu ay içerisinde Batı Cephesi Birlikleri’nden çeşitli hastalıklara yakalanarak
hastanelere gönderilenlerin sayısı, 24.730 kişi idi (Erkal, 1967:266).
Temmuz 1922’de beslenmesi gereken 200.000 insan ve 78.800 hayvan için
depolarda; 1.317 ton ekmeklik, 111 ton yemeklik, 421 ton etlik ve 495 ton hayvanlar
için yemlik vardı (Erkal,1967:262).
İzmir'deki Yunan Başkomiseri Sterghiades "Ionia" devletini ilan etti
(www.ataturk.net).
31 Temmuz 1922
İstiklal Mahkemeleri, 249 No.lu "İstiklal Mehakimi Kanunu" ile yeni bir biçim
aldı. Bu kanunla bir de savcı görevlendirilmesi kabul edildi. İstiklal Mahkemeleri,
Cumhuriyetin kuruluş aşamasında adından en çok söz ettiren kurumlar arasında
yer almaktadır. Aslında kuruluşu, Cumhuriyetin ilanından önceye denk gelse de,
Cumhuriyetin "olağanüstü" kurumları arasında sayılmaktadır. Ülkenin muhtelif
yerlerinde olağanüstü yetkilerle donatılan bu mahkemelerde; birçok asker kaçağı,
casus, suikastçı, isyancı ve rejim muhalifi yargılanmış ve aralarında idamlar da
olmak üzere muhtelif ağır cezalara çarptırılmışlardır. "Takrir-i Sükûn Kanunu” ile
birlikte, İstiklâl Mahkemesi reisi ve azalarının seçimleri de aynı gün yapılmıştır
(www.atin.org).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa yakalandığı ishal rahatsızlığı nedeniyle
kilo kaybına uğradı (İnönü,2008:35).
Bu ay içerisinde 20.933 atım topçu mühimmatı Batı Cephesi’ne gönderildi
(T.İ.H. 1975: 490). Fransa’dan 1.500 hafif makineli tüfek getirildi ve mevcut
2.092’ye yükseltildi. 48 ağır makineli alınmış ve mevcut 870 olmuştu. Top adeti ise
316’yı bulmuştu (T.İ.H. 1975: 479).
103
(15) Defterler 1.Cilt 34. sayfada yer alan İnönü’nün notlarında: “Öğleden sonra IV.
futbolcuları ile kumandanlık oynadılar, hiç gol olmadı. Berabere kaldı.” şeklinde yer
almaktadır.
TEMMUZ 1922
(14) Otodrezin: Pompalı Drezin: Yalnız insan taşımak için kullanılan, kol kuvveti ile
pompası çalıştırılarak yürütülen, iki ile dört kişi tarafından kolaylıkla demiryolu dışına
çıkarılabilen iki dingilli yol aracını, belirtir. Motorlu Drezin: Yalnız insan taşımak için
kullanılan, motor gücüyle yürütülen, iki ile dört kişi tarafından kolaylıkla demiryolu dışına
çıkarılabilen, iki dingilli yol aracını, Oto: İnsan gücüyle demiryolundan çıkarılamayacak
kadar ağır olan ve üzerinde "oto" yazılı motorlu araçları, ifade etmektedir.) TCDD’ye ait
2020 tarihli Trenlerin Hazırlanması ve Trafiğine Ait Yönetmelik.
hir en nü en
t
t
- so- ük
t
k
iı,
e
ln
e
ı.
zi
ti.
in
szi
et
ık
şe
eri
mi İsme olan bal hay naşt rbiy … B görü üyü in e Ga İsme lmiş nün şlar faka erin Ga
üy
Ak inin günü kend üz arı,
l nı, B ndür anı cak kala r. Ni e ya nıha ştı. zle hir b rihin ları, anı k ge ası ö özya yen skerl ları, ve
h
r
u
i
ı
l
l
r
E
m
o
y
ta can
gü and laya ı bir ttile nün Erkâ akla e gö Akşe ir ta baş and balı bin bil g ülme ki a baş ecek rp
da nda
.
e
l
h
0
ö
r
ş
z
k
a
n
ye
e
h
k
la
m
o
on
he yordu Afy aları kum ay 1 Kum alkı ecan terk nası nına da u stünd len Akşe soka i Ku ir ka argâ tom le gö ğind oka etley t Ga
ü .
l ıb
i
i
ş
ı
r . O öz erli ı, s lam aye iye
a sın
l
e ey ir ’i
ü
,
b
ş ir - bin Ba
a
y
m
m
ı
v
9
i
l
u
m
r
a
k
i
r
ö
ı
y eh
e sev cek e h şeh rgâh ndi, ara hrin e g ord mla sev can bili ald de g önd mla , se Nih ıharb lü
n
e
i
tün azi i v
ş
e
iy
.
i
l
k
r
a
k
o
Ak i bü ı, G eisin hesi tleye önü er A i kara ne b uala nlü ş sizliğ bekl ın d hes hey tom ’i de üstün ema ın da aca ttiler rkân üzün
s nü
il bili
d zü
p me nın bir
R
ar Cep üne ın o Bey rin a K alar rlay rk e a E e h tafa
ek şlar
e
b
l
e
d
e
o
ı
a
ü
S
o
a
n
f
C el
u
v us
n ba iye
r
h
s
şü bin arp
m tom ar v e h 8).
ön şan ım
şe sta bin ı uğ r ’i te yanı slı
s
rp
M en
ina bire to
rb
nü
l
s
v
k
a
ın
ka nıha i Ga cak, âh b rler nın o da o alkış aslı 5:71 n dö ütün eri G asın et P isi A zünlü zi Mu ütün şa’y şehi ndi, rı ya Gazi a in r
i
b
l
i
4
i
a
a
k
b
a
a
â
fi
n
y
ıy
g
l
n
a
e
ü
,
e
k
i
m
n
ı
ı
9
r
b
y
ş
i
Erk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki et P irer A line ank sini, Aşağ … B .
ya ank nya aske erin safi rarg uta arbi aslı esin erin ı İsm er b obi rın y üjde ştı. aştı. 18)
r ı uğ tu. K yük sme lar
z
fi
i
ö
z
y
a ’y uş
bü anı İ alkış il g rın u(Ko eki lu ü r m . Ka Kom ânıh arı y üjd u üz dan r bir otom lala in m ana zakl 45:7 nü
şa m
Pa dol ütün mut aşa mob alala yord iğind yo ündü uştu hesi Erk ankıl rin m yol man firle nda s-sa afer ne y da u lı, 19 ünü r
n
l
o
i
o
B
la
P Ot s-s erp der fyo 0 g olm ep ına ın y zafe fyon li Ku misa rası en E ük z önü sın nya nlı g ndü
lar işti. esi K et
C
a
m aldı. len E tül s l ön hir-A ay 1 arla d arp , yan lalar yük hir-A evim yük lar a veril büy inası r ar u(Ko yeca 0 gü ne
h
m
s
l
p
İ
i
a
a
i
ü
r
ü
l
ge Ce en
de ver şka Kem Akşe e 9 olan yet G bind s-sa hir b Akşe esi s n bü alkış erde şehi âh b dual iyord n he ay 1 ön sı
p
i
n
’
r
i
E
e
v
n
l
ü
k
e
h
Ga ıya Bey lerd ir ba tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A ararg r ve serp inin ve 9 sını bina
a
e
n
i
.
i
l
ğ
P
l
b us
la ü
k
h
y
e
e
re
ti
m
e
n
a
ve
r.
n
en p
t
rih
ob
in
Aş i Ası mina ilen zi M Erk ye R lkışla ettile tom rde v üle Erk Gar lmiş sme nra m gömü obili alkış şka t ir ta eisi h b rargâ şlar
R gâ
İ
o
ri
a
a
ı,
o
m
is
a
a
u.
öm u.
ez
ge
le
ka
bi
kı
eh
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında nare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b Akş rbiye arar bili k rı, al baş .
s ak
i
i
e
s
a
o
ın
u
e
b
K
y
ir
ş
a
in
ir ’
şı
n
u.
ân
la
zli
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra m essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile yord kânıh ştu. otom yaş len b liyord
i
r
ş
t
.
)
u
ü
a
l
r
i
n
P
k
s
k
y
o
n
ı
S
l
b
A
öz zi
n
e
t
8
m
A
k
me rin m günü Büyü lam irer alkış raz s 18). günü dür nlı b ştı. klaş 5:71 met tomo akat ü be ük E dolm şanı bil g t se ü be
i
b
f
a
n
a
a
n
o
İs
ı
4
n
ca
:7
,
ı
se
a
fe
üy
ka
za canl danı ak, birer Paşa . … B 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen üşü ı, B nlarl et P tom n fa nüşü
n an la
ı ı, 1 ye y 1 e h ne ınd yal mu
O
e an yac er
m
ö
a
e
t
t
ö
y
m
s
y
.
d
ş
l
İ
e
he um urla afirl İsm akla yal
he 9 a nün önü ras Kon i Ko ’i de örü nin d and ak o anı aldı lme inin
a
g
y
t
m
r
c
(
ö
z
ğ
e
ri
rü
is
şk
s
on en
e
sı
Ba ’yı u k m inen da u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle kerle aşku şlaya omu y’i d e gö kerle
ü
s
a
y Ce sı e g as
s
ı si K Be özl
s
i
B
i
h
y ıya asın yor
d
ş
i
h
k
a
a
e
i
p
l
r
ü
a
r
â
n
A
z
i
P n b ağ ar
rpi hir ta iye R h bi rarg ar ve ül se Garp eisi tünd deki , Ga ve a ephe sım de g dek
tü
s
Aş ar
se
l
â
a
n
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü rliğin şları cek rp C eisi A stün rliği
ş
a
ü
e
b
e
e
a
a
a
a
a
n
h
y
a
h
o
.
e
,
d
k
R
d
n
b
rb
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe l ön kak etle yet G iye ehrin l ön
o
a
a
a
ş
n
o
ir
â
d
k
ış
rb
iy
uş
n
am a
alk len b bekl Büyü olm anın gözy ezile liyor Erk hüzü Kem arı, s , sel . Nih nıha ünlü Kem
d aş
r
l
â
z
a
s
il
k
fa
ek na e
,
zi
ü
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v usta dam yaca ettile Erk e hü ustaf
a şü
a ıv
ü an lan
n
o
f
a
k
a
,
M
ı
t
n
n
m
l
i
M
r
y
ı
r
r
i
z ala ğu ’i te yan asl azi
dö um k o nı İs ı. O yen önü bind ları
a
e
G
in ı u hir i,
ld
G
d
kı
şk ca ta
ıy
e
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan sini, tün b şa’y kşe bind kılar ini,
ış i K ey’i le g rle mo arın jde i bü Pa er A ine yan jdes
k
l
a hes
B göz aske oto alal
mü dek met r bir obil arın mü
p
a
m
s
s
in
n
Ce i Ası nde deki sınd Es- afer zeri nı İ r bire otom salal ferin
ü
a rle
z
ü
a
is üst liğin ar ilen ük
d
a Es- k za
u
e
n
l
fi
r
a
r
R in
nd
r
o
r
de kışla e ve r büy on y Kum misa rası rilen büyü
h
n
a ve ir
k
şe al ö al lerd ehi Afy
li
im üyü şlar de
eh
m
şa re
kş
irKe t Pa ina en A kşeh i sev ün b alkı reler Akş
t şa
n
e a m ül
s
a
ü
A
e
e
l
m
n
İs onr göm den eph ti. B Pa mi mü
s e
iş
n
C
et
ra
gö
raz izliğ Erke arp gelm İsm son liğe
ss du. ri G lık nen iraz ssiz
e
S yor kle aba a i
B Se
tti
.
ıy
al
şı
…
ya fir e bir k şağ ştı. 718)
:
A
a
a
l
lı tı.
5
s
k
i
n
4
m ca aş uza 19
n
ı,
ye
he e ya sında nyal
ün ara (Ko
n
ö ar
u
ord
al
du erpiy
s
tül
hir en nü en
- so- ük
is- met lan- alık yet ştı. iye Bi- rül- yük en azi met işti. üne ları, akat rinin azi
şe
eri
y
Ak nin ünü end üz rı,
gö bü inin ı, G ı İs elm ön yaş n f rle ı, G e
Bü ür m İs k o lab iha ana harb . …
ı
r
N
ihi
ı g Erk olu mla nı,
nd an yaca ir ka ler. ne y kânı laştı gözle şehir tarih aşla dan lık g inası göz meye aske aşlar ek v
y
tar canl
n
a
ü
gü nd
r
da da
b
l
k
c
ti
i
il
b
ye rdu. fyon rın man 10 uma lkışla anlı k et sı ön a E uza nde n Ak şehir kak uma alab âh b mob görü dek ak b leye arp
G
n
t
r
k
k
he
n
g
a
ü
ı
e
i
l
k
o
o
l
A
ü
so me yet ye
li K bir
şku ay li K e a yec i te ina an nda üst
rar Oto zle rliğ
ina
.A ,s
şıy ya hir n b i Ba ve 9 evim ek v e he ehir ’ gâh b di, y rası hrin göm ordu ları evim anlı ili ka ldı. e gö nde ları, sela iha arbi
a nd l ö
r
s
m k,
e
c
lü
n
e
in r a
tü
şe
az i
iy
. N ıh
am i s ec ob
kş
Ak i bü , G isin esi leye önü r A kara e b ala lü ş izliğ ekl n d hes hey om i de stü ma n da aca tiler rkân zün
arı Re eph met ının bire obili obilin e du üzün Sess nü b aları Cep üne ın ot Bey’ rin ü a Ke aları urlay rk et a E e hü tafa
ek
C ela as
nd başl iye
v
h
ğ
in
şü
m
eh af
te nın ı v us
p
.
in
er
m
ön an
s
rp
in
rb
bir n oto oto ışlar lı ve 718) dönü ün b Gar ının Paş Asım nlü ş Must ün b ’yı u hir ’i i, ya yasl zi M inen
k
ka ıha Ga ak, h b r
:
a
t
i
k
t
ı
i
a
e
t
a
G
ân eri yac rgâ firle şan ınd , al yas 945 nin i bü kler inas me eis üzü azi bü Paş kş bind ıları
ıya iErk ettikl urla ara misa t Pa aras şları ıları lı, 1 rleri dek r etti âh b nı İs ye R ve h i, G deki met irer A line ank sini, Aşağ … B .
y de ı.
K k
e
a
b
in
fi
in
tı.
ke rin
r
8)
ta
bi
bi
rg
ya nk
İs
r
uğ
slı
afi ’yı uştu. üyü ı İsm kışla göz n ya Kony ki as üze misa Kara omu ıhar rı ya jdes üzer anı birer omo ların müj aşt klaş 5:71
ü u
t
a
n
a
d
şa olm n b tan
al obil ları rdu( nde olu dür tu. si K rkân kıla
an rler a o -sal erin e ya a uz , 194
u
ü
a
n m ol
Pa
y
ş
t
i
f
a
y
i
n
d
Bü om Paş Otom s-sal rpiyo erliğ yon gün olmu ephe ına E n ya afer yon i Kum isafi asınd n Es k za nün sınd yalı
la
m ar rile
lar işti. si K et
C
d
n arı k z Af
E
se nd
Af
yü sı ö ara (Kon
10
ı.
ml
ü
e
a
b
r
lm ephe İsm ald rilen tül al ö ehir- ay larla Garp i, ya alal üyü ehir- sevi üyük şlar
d
ı
b
e v hir
e
ge
n
bin uala yordu
ş
i
9
n
ş
b
a
m
-s
e
C
k
d
k
l
a
A
d pi
ola yet bin Es hir Ak hes ün
rp
ine ’i d e v aşk Ke
ve
ler kşe âh
Ga ıya Bey lerd ir b tafa den isini acak Niha iline rilen Akşe den Cep Büt aşa nare n A rarg r ve l ser
i
P
n
b us ken
b
le ka
e
la
.
y
ü
e
re
ti.
p
ağ m
M Er e R ışla ttiler omo de v ülen Erke ar miş met ra m ömü bili alkış ka t
Aş Ası ina len
i
i
G
l
t
s
m
g
e
i
İ
o
r
aş
on
isi
ez az u.
ler öm u.
ge
biy alk
mo ı,
Re onra at s i, G ıyord ıhar k ve i terk ında inare ğe g yord ttikle alık inen raz s izliğe oto aşlar bir b
s ak
e
i
s
e
b
y
ın
ş
a
n
in
ir ’
şı
ân
zli
m
ss
raz en f jdes ü ya Erk leyec kşeh r ara nra essi ü ya isafir kala ağıy … B . Se aşan il göz ezile
ş tı.
t
)
y mü ün ük
o
s
ir
S ün r m
la
P
b
n
y
me er A kış z s ).
n
me
lı b ı. A aş 718 et mo akat
ü
t
8
ü
ü
l
l
n
a
ü
a
i
a
f
bir
nd can aş ak 45: İsm to
ı g , B sel
Bir :71 ı g
fer
za canl anı ak, birer Paşa . … 945 canl 0 gü eye yan a uz ı, 19 tanı ldı. O eyen
d
ı
c
h
e
1
1
d
t
e
a
n
u
r
t
a
al
n
ye
m
n
,
ş
he uma urlay afirle İsme akla yalı hey 9 ay nüne önü rası ony Kom ’i de örül
g
a
y
z
(K si
ö
e
ğ
is
şk
on en
sı
Ba ’yı u k m inen nda u du(K inin ini v ının bina ualar ordu phe m Be özle
r
a
yü
şa
ih Reis inas âh e d rpiy Ce Ası de g
sı
e
Pa bü ğıy ara piyo tar
v
b
rg
rp eisi tün
s
a
e
r
y
i
hir
tün Aş ar
s
ül
Ga
se
âh ara lar
Bü ştı. dual tül Akşe ıharb rarg ili k alkış ka t yet iye R rin ü
b ,
a
h
n
e
aş ha rb
o
.
ka
na
ya lar v baş ordu Erkâ tu. K tom şları bir b u. Ni nıha lü şe
o
a
ış bir kliy ük
uş
n ord rkâ zün
y
alk
lm nın özy ile
e
n
ü
z
g
e
do şa
kliy na E e hü
l
s
i
zile ü b , B
e
a
se şün danı larla et P mob kat nü b yanı slı v
a
fa şü di,
n
to
nü
m
an
ü
rı y
dö ma ol ı İs . O en
in
n
y
ı
e
d
l
dö e b kıla
şku cak tan
Ba laya omu de a örülm rinin bilin yan
o
g
’i
ın
ış
K
le
alk esi Bey zle ker tom alar
ö
s
g
a
ph m
a o sal
Ce i Ası nde deki sınd Esn
tü
in
is
ra
Re in üs erliğ lar a verile
d
ış
hr
şe l ön alk erde
ma şa rel
Ke t Pa ina
m
e
İsm onra
s
raz
2
L
EY
Ü
M
Z
U
M
N1
9
E
T
2
2
1
2
2
9
1
S
O
T
S
U
Ğ
A
922
92
1
L
İM
EK
AĞUSTOS 1922
106
1 Ağustos 1922
Mustafa Kemal Paşa’nın Ankara’dan çağırdığı Milli Savunma Bakanı Kazım
Paşa, öğleden sonra Akşehir’e geldi. Ordu hazırlığının tamamlanmasında Milli
Savunma Bakanlığı’na düşen işler tespit edildi (N.II, 672).
Akşehir’de Batı Cephesi Karargâhı’nda Başkumandan Gazi Mustafa Kemal
Paşa, Fevzi Paşa, İsmet Paşa, Müdafaa-i Milliye Vekili Kazım Paşa ve Konya Valisi
Abdulhalik Bey toplantı yapıp görüştüler (İnönü,2008: 35).
Babıâli, İstanbul'daki müttefik devletlerin yüksek komiserlerine bir nota
vererek, Yunanlıların Batı Anadolu'da muhtariyet ilan etmelerinin, hiç bir kıymeti
olmadığını bildirerek sert bir dille protesto etti (www.sosyaldersleri.com).
11. Tümen Komutanı tekrar Derviş Ahmet oldu (www.ahmetakyol.net).
Hamdullah Suphi Bey, İnebolu’dan Ankara’ya geçerken Kastamonu’ya
gelmiş ve birkaç gün kalmıştı (www.atam.gov.tr).
2 Ağustos 1922
Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa cepheye gitti. Başkumandan Mustafa
Kemal Paşa, Kazım Paşa ile Konya’ya gittiler. Yanlarına da İsmet Paşa’nın kardeşi
Hayri’yi de almışlardı.
Akşam Ali Fuat Paşa Akşehir’e geldi. Gece İsmet Paşa ile görüştü. İsmet
Paşa; “Fuat Paşa santim değişmemiş. Sayılı güzel şövalye… Filistin muharebatını
doya doya anlattı. La ferid, sathı derin teşkilatı fena, kumandanları fena. Bu tarafa
haber göndermiş mütareke zamanları gibi olduğunu İsmet ister mi? Acaba ne
demek? Fuat Paşa cephede hiçbir şeyi beğenmiyor” demektedir (İnönü,2008: 35).
3 Ağustos 1922
Ali Fuat Paşa, Akşehir’de. İsmet Paşa gece uzun uzun Ali Fuat Paşa’ya
cephedeki durumu anlattı. Fakat onu ikna edemedi. Gece yarısına kadar oturdular
(İnönü, 2008: 35).
Mustafa Kemal Paşa, yanında Fevzi Paşa ve Kâzım (Özalp) Paşa olduğu
halde cephe hattından Ankara’ya dönmüştü. Akşehir’den gelen heyet, cephedeki
gelişmeleri TBMM’de Milletvekillerine, Bakanlar Kurulu’nda da Bakanlara uzun
uzadıya açıklamış; Yunanlılara karşı yapılacak harekât hakkında ayrıntılı bilgiler
vermişti (www.atam.gov.tr.).
Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın, Başkomutanlık süresinin 04 Ağustos
1922 tarihinden itibaren üç ay daha uzatılmasına dair Kanun nedeniyle Türkiye
Büyük Millet Meclisi'nde konuşması: "...Bugün ordumuzun manevî kuvveti en
yüksek derecededir. Ordumuzun maddî kuvveti de fevkalâde bir önleme ihtiyaç
hissetmeksizin millî emelleri tam bir güvenle elde edecek seviyeye ulaşmıştır.
Bu sebeple artık böyle bir yetkiyi sürdürmeye lüzum ve ihtiyaç kalmadığı
kanaatindeyim."
Başkomutanlığın süresiz olarak Mustafa Kemal Paşa'nın üzerinde kalması
TBMM'de kabul edildi.
4 Ağustos 1922
Kurban Bayramı olduğu için Batı Cephesi Komutanı, Önce Gazi Mustafa
Kemal Paşa’nın sonra hükümetin bayramını kutladı. Karargâhta TBMM namına
5 Ağustos 1922
Ali Fuat Cebesoy Başkanlığındaki Türkiye Büyük Millet Meclisi’nden bir
heyet, cephede incelemelerine devam etti.
Resim 23: Ali Fuat Cebesoy Başkanlığında TBMM Heyeti,
Hazırlıkları Gözden Geçirmek Üzere Cephede (5 Ağustos 1922)
6 Ağustos 1922
Atatürk’ün, Kâzım (Özalp) Paşa ile Akşehir’den - Konya yoluyla Ankara’ya
dönüşü (M.M. I, s.233).
Batı Cephesi Komutanı, ordularına gizli olarak taarruza hazırlık emri
verdi(16) (Belen,1983:419). Buna göre, Türk Batı Cephesi Birlikleri, asıl kuvvetleriyle
taarruz ederek düşmanı imha ederken, Kocaeli Grup Komutanlığı, karşısındaki 11.
Yunan Tümeni’ni tespit edecekti (www.ahmetakyol.net).
7 Ağustos 1922
Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa, Batı Cephesi’nden Ankara’ya döndü.
Birinci Ordu Komutanı Nurettin Paşa, Akşehir’deki Karargâha geldi. Akşam
yemeğini İsmet Paşa ile birlikte yedi. İsmet Paşa rahatsızdı. Nurettin Paşa kendisine
mektup yazan Ali İhsan Paşa’ya cevap yazdı (İnönü,2008: 36).
107
AĞUSTOS 1922
Ali Fuat Paşa tebrikleri kabul etti. Sonra ayrıldılar. İsmet Paşa daha sonra 5. Süvari
Kolordusu Komutanı Fahrettin Paşa ile buluşup görüştüler (İnönü, 2008: 36).
İngiltere Başbakanı Lloyd George, Avam Kamarası’nda yaptığı konuşmada,
“…Mustafa Kemal büyük bir general ve büyük bir yurtsever olabilir; ama
Müslümanların başı İstanbul’dadır, halifedir” dedi.
AĞUSTOS 1922
108
8 Ağustos 1922
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Konya’ya rahatsızlığı nedeniyle
gidemedi. Sırt ağrılarından dolayı akşama kadar yattı (İnönü,2008: 36).
9 Ağustos 1922
Yunanlıların daha önce İzmir’de ilan ettikleri özerklik kararı üzerine
Başvekil ve Hariciye Vekili Rauf Bey (Orbay), İtilaf Devletleri’nin temsilcilerine
protesto yazısı göndererek; böyle bir şeyin, Türk çoğunluğunun olduğu bir yerde
hukuksal bir değerinin olmayacağını bildirdi.
Rahatsızlığı devam eden İsmet Paşa, hafif kalktı. Kilo kaybına uğramıştı
(İnönü,2008: 36).
Ankara-Yahşihan deposunda bulunan her cins ve çeşit top cephanesi
Yahşihan Demiryolu İstasyonu’nda toplandı (T.İ.H. 1975: 489).
10 Ağustos 1922
14. Fırka Kocatepe kuzeyinde bulunan ve ehemmiyetli olan Beytepe’yi işgal
ve kuvvetlendirmeye başladı. Bu suretle Birinci Ordu Cephesi’nde üç fırka birinci
hatta sokulmak suretiyle emniyet artırıldı (İncedayı, 2007:201).
11 Ağustos 1922
Ali Fethi, İngiliz Lordlarından Lord Long ile görüşmüş ve ona Türk Tezi
hakkında bilgi vermişti. Ali Fethi'nin dürüst olduğunu ve İngiltere'yi memnun
edecek bir barışı yürekten istediğini söyleyen Long; Ali Fethi'nin görüşlerinin,
halka duyurulursa, Yakındoğu barışı için öz olarak kabul edileceğine inandığını
belirtmiş ve Ali Fethi'nin görüşlerinin neler olduğunu şöyle sıralamıştır:
“Geçişin serbest olacağı Boğazlar tamamen askerden arındırmalı.
Azınlıkların daha etkin korunması için yeni proje hazırlanmalı. Trakya'daki Türk
Yunan sınırı Edirne'den Meriç Nehri'ne çekilmeli.” Long, 11 Ağustos 1922 tarihli
bu görüşmeden sonra Lord Curzon'u bu sorunu ele almaya çağırmıştı. Fakat
Curzon ona bir hafta sonra; Ali Fethi'nin kendi yönetimi adına konuşma yetkisinin
olmadığı cevabını vermiştir (Sonyel, 1991:262).
12 Ağustos 1922
Mürettep Süvari Tümeni, İkinci Ordu Komutanlığı emrine verildi. Kocaeli
Grubu Karargâhı Geyve’de, birlikleri ise Armutlu - İznik - Vezirhan - Gölpazarı Akçasu arasındaki bölgede gözetleme ve savunmada idi (www.ahmetakyol.net).
Batı Cephesi Komutanı İsmet İnönü, Aşağı Piribeyli’de bulunan Mürettep 1.
Süvari Fırkasını teftiş etti (İnönü,2008: 36).
13 Ağustos 1922
Genelkurmay Karargâhı, Ankara'dan Batı Cephesi Karargâhı olan Akşehir’e
hareket etti ve Akşehir’e geldi (İnönü,2008: 36).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Afyon’a doğru yürüyüş emrini verdi.
109
AĞUSTOS 1922
Resim 24: Atlılar ve Piyadeler Akşehir Üzerinden Afyon’a Doğru Akıyorlardı.
14 Ağustos 1922
Akşehir’e gelen Fevzi Paşa hastalandı. Akşam İsmet Paşa, Akşehir Maarif
alanına yeni gelen tayyareyi gördü. İsmet Paşa, gece Fevzi Paşa ile görüştü. Yakup
Şevki Paşa’nın, Arif Bey işinde onları yalnız bıraktığı için hiddetlendiğini öğrendi
(İnönü,2008: 36).
Dört kolordunun Afyon’un güneyine kaydırılmasına başlandı. Hareketleri
gizlemek için gece yürüyüşleri yapılmış, gündüz konaklama için de ağaçlıklar
ve örtülü yerler seçilmişti. Alınan tedbirlerin, haber alınan düşman taarruz
hazırlıklarına karşı, müdafaa maksadıyla yapıldığı da duyurulmaktaydı. Bölgenin
Türklerin yaşadığı yer olması ve birliklerin de gündüzleri iyi gizlenmesi, taarruzun
baskın halinde yapılmasını sağlamıştır (Belen, 1983:423).
Fethi (Okyar) Bey’in Londra’dan Atatürk’e telgrafı: “Hariciye Nezareti’nde,
Lord Curzon adına beni kabul eden Müsteşar ile görüştüm. Düşünce ve isteklerimizi
Lord Curzon’a bildireceğini söyledi” (Ü.D.B.A., s.305).
Resim 25: Katırların, atların Çektiği Top Arabaları Afyon yollarında
110
15 Ağustos 1922
AĞUSTOS 1922
Bu akşamdan itibaren ikinci bir emre kadar, hariçle (dış dünya ile)
hiçbir haberleşme yapılmaması emredildi. Taarruz sahasına yakın bölgede sıkı
tedbirler alındı. Burası yasak mıntıka olarak kabul edildi. Hiç kimse bu bölgeye
sokulmuyordu (Gündüz, 1973:147).
Başkumandan Mustafa Kemal Paşa: “bir iki güne kadar Akşehir’e geleceğini”
Batı Cephesi Karargâhı’na bildirdi (İnönü,2008: 37).
Akşehir civarında bulunan Birinci Kolordu; Pazarağaç, İsalı, Devederesi
mıntıkasına alındı (İncedayı, 2007:201).
Milli Savunma Bakanlığınca bu tarihten başlamak üzere beşer gün ara ile
11.100 atımlı çabuk ateşli sahra, 4.800 atım sahra ve dağ obüs mühimmatının
yetkili daire tarafından hazırlanması istendi (T.İ.H. 1975: 490).
16 Ağustos 1922
Genelkurmay Karargâhı, Akşehir'de göreve başladı. Yeni topçu taburunu
İsmet Paşa teftiş etti. Tayyare ile atışlar yapıldı. İki bölük tayyaresinin olduğu
Tayyare Mektebi’nde İsmet Paşa görüşmeler yaptı (İnönü,2008: 37).
Batı Cephesi Komutanı bazı noksanların tamamlanamadığını bildirdi.
Başkomutan Osmanlı Bankası’ndaki 600.000 Lira’nın Milli Savunma emrine
verildiğini, ihtiyaçların kısa sürede ikmal edilmesini bildirerek 5–10 gün içerisinde
her şeyin tamamlanmasını istedi (Belen, 1983:419).
17 Ağustos 1922
Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Ankara'dan cepheye hareket etti. Mustafa
Kemal Paşa bunu şöyle anlatıyor: “Ben birkaç gün sonra hareket ettim. Hareketimi
belirli birkaç kişi dışında bütün Ankara’dan gizledim.
Resim 26: Demiryolu Yapımında Çalışan Kadınlarımız
Benim Ankara’dan ayrılacağımı bilenler, burada imişim gibi davranacaklardı.
Hattâ gazetelerde benim Çankaya’da çay ziyafeti verdiğimi de ilân edeceklerdi. Bunu
şüphesiz o vakitler işitmişsinizdir. Trenle hareket etmedim. Bir gece otomobille
Tuz Çölü üzerinden Konya’ya gittim. Konya’ya hareketimi telgrafla orada kimseye
bildirmediğim gibi, Konya’ya varır varmaz telgrafhaneyi kontrol altına aldırarak
Konya’da bulunduğumun da hiçbir yere bildirilmemesini sağladım.”
18 Ağustos 1922
Sekizinci Fırka Dördüncü Kolordu ve 14. Fırka Birinci Kolordu emrine
verildi (İncedayı, 2007:201).
19 Ağustos 1922
Atatürk’ün, Konya’dan gizli olarak Akşehir’e hareketi (A.So., V. 10.10.1947;
A.S.A.H.A.H., s.603).
Büyük Taarruz öncesinde Cephe Uçak Bölüğü’nde faal durumda yedi
keşif ve üç av uçağı olmak üzere toplam 10 uçak vardı. Cephe Uçak Bölüğü, 19
Ağustos 1922 günü, dört keşif uçağının bir gün sonra Akşehir'den trenle Çay'a
intikal ettirilmesi konusunda emir aldı. İki keşif uçağı da Akşehir'de hazır olacaktı
(www.teyyareci.com).
Yunan Ordusu’nu yanıltmak amacı ile Ortanca’ya sevk edilen bir Türk
Birliği Ortanca’ya taarruz etti(Akyol, 336).
Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Çay’daki Birinci Ordu Karargâhı’na
gitti. Orada 1. Ordu Komutanı Nurettin Paşa, 1. Kolordu Komutanı İzzettin Bey ve
4. Kolordu Komutanı Kemalettin Bey’le görüştü.
Resim 27: Büyük Taarruz Öncesi Akşehir İstasyonu’nda İsmet Paşa, Fevzi Paşa,
Fahrettin Paşa ve Albay Asım Bey, Başkomutanı bekliyor
20 Ağustos 1922
Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Akşehir'e geldi. Mustafa Kemal Paşa,
Akşehir’e gelişini “20 Ağustos 1922 günü öğleden sonra saat 16.00’da Batı Cephesi
Karargâhı’nda yani Akşehir’de bulunuyordum. Kısa bir görüşmeden sonra 26
Ağustos 1922 sabahı düşmana taarruz için Cephe Komutanı’na emir verdim.”
şeklinde anlatıyor (N.II., 1982:673).
Başkumandan Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa ile görüşerek alınan
kararları bildirdi ve akşam ordu komutanları ile görüştü ve kararlarını tebliğ etti
(İnönü,2008: 37).
111
AĞUSTOS 1922
Mustafa Kemal Paşa, Konya’da geceyi, Demiryolları Genel Müdürü olarak
görev yapan Behiç Bey’in (Erkin) evinde geçirdi. Gazi biraz rahatsızdı. İki gün Behiç
Bey’in evinde kaldı. Dördüncü Kolordu, Birinci Ordu emrine verildi (İncedayı,
2007:201).
AĞUSTOS 1922
112
Resim 28: Akşehir'de Başkumandan Mustafa Kemal Paşa
Birinci Ordu Komutanı Nurettin Paşa'ya Direktif Verirken
Akşehir meydanında bulunan Cephe Uçak Bölüğü, Çay’a alınarak
Samsun’dan getirilen uçak ve İtalya’dan satın alınan uçaklarla takviye edildi.
Böylece bölük uçak toplamı 6 keşif, 4 av uçağına çıkmış oldu(17) (T.S.K.T., 1984:311).
Keşif müfrezesi, Çay Meydanı'nda göreve başladı. Hava Meydanı, Çay Bolvadin yolunun doğusunda Çay'a üç kilometre mesafede Develi Köprüsü’nün
yakınındaki düz ve yeşil bir sahada hazırlanmıştı. Uçaklar, Yunan uçaksavar ateşine
ve av uçaklarına rağmen savaş boyunca görevini başarıyla yapmıştı (Eğilmez,1992).
21 Ağustos 1922
Atatürk’ün, Akşehir’de Batı Cephesi Karargâhı’nda I. Ordu Komutanı
Nurettin ve II. Ordu Komutanı Yakup Şevki Paşa’lara, Taarruz Plânını harita
üzerinde açıklaması ve taarruz emri verişi (N.II, s.674).
Mustafa Kemal Paşa bu toplantıya mareşal üniforması ile katıldı ve o
günü şöyle anlatmaktadır: “20/21 Ağustos 1922 gecesi Birinci ve İkinci Ordu
Komutanlarını da Cephe Karargâhına çağırdım. Genelkurmay Başkanı ile Cephe
Komutanı önünde saldırının nasıl yapılacağını harita üzerinde kısa bir savaş
oyunu biçiminde açıkladıktan sonra, Cephe Komutanına o gün vermiş olduğum
buyruğu yineledim. Komutanlar işe koyuldular. Saldırımız, hem strateji hem bir
taktik baskını biçiminde yapılacaktı. Bunun gerçekleşebilmesi için de, yığınağın
ve düzenlemenin gizli kalmasına önem vermek gerekiyordu. Bundan ötürü, her
türlü hareket gece yapılacak, birlikler gündüzleri köylerde ve ağaçlıklar altında
dinleneceklerdi. Saldırı bölgesinde yolların düzeltilmesi gibi çalışmalarla düşmanın
dikkatini çekmemek için kimi başka bölgelerde de benzeri düzmece çalışmalar
yapılacaktı.”
Akşehir Garp Cephesi Karargâhı’nın tarihi odasında Başkumandan’ın
başkanlığında son toplantıdan sonra toplantıya iştirak edenler hamama gittiler,
Ulu Camiinde okunan mevlitte bulundular, sonra hep beraber büyük Türk Dahisi
Nasreddin Hoca’nın Türbesi ziyaret edildi. Birinci Ordu Komutanı Nurettin Paşa,
“21 Ağustos 1922
Karargâh Emri
Muharebe esnasında Cephe karargâhı üçe bölündü. Harp, Birinci Kademe
İkmal ve İkinci Kademe İkmal.… C. İkinci Kademe İkmal Akşehir’de kalacaktır.
En ziyade eşyalar alınacak diğerleri Akşehir’de bırakılacaktır. Herkes iki günlük
erzakını birlikte alacaktır. Bunlar Akşehir Merkez Komutanlığı sorumluluğunda
olacaktır.
Garp Cephesi Erkân- ı Harp Reisi Asım”
(Aslından çeviri: Bebek, İlhami)
Başkomutan Gazi Mustafa Kemal Paşa ve Cephe Komutanı İsmet Paşa
(İNÖNÜ) Akşehir’deki Hava Meydanı'ndaki Uçak Bölüğü'nü de denetlemişti. Bu
nedenle bugün keşif uçuşu yapılmamıştı (www.tayyareci.com).
Atatürk’ün, Akşehir’den otomobille Konya’ya dönüşü (A. S. V. 10. 10. 1947).
22 Ağustos 1922
Yunan Başkomutanlığı’na General Trikopis getirildi.
Afyon'un güney ve batısındaki Yunan kuvvetlerinin durumunu tespit için
keşfe çıkan bir uçak arızalanarak mecburi iniş yaptı (www.tayyareci.com).
Batı Cephesi’nde mevcut silahlara göre; tüfek başına 300, hafif makineli
tüfek başına 3.000, ağır makineli tüfek başına 6.000, hafif top başına 400, ağır top
başına 500 mermi düşmekteydi (T.İ.H. 1975: 488).
Akşehir deposunda; 151 ton oto benzini, 38 ton uçak benzini, 12,5 ton vakum
yağı, 4,5 ton gres yağı, 5 ton hint yağı mevcuttu (T.İ.H. 1975: 482).
23 Ağustos 1922
İskenderiye’den çıkıp Mersin’e giden, ancak fırtına yüzünden Antalya
Limanı’na sığınan bir vapurda alüminyumdan yapılma 400 portatif Amerikan
sedyesi bulunduğu öğrenildi. Dr. Burhanettin Onat ve Müdafaa-i Hukuk Üyesi
Ahmet Hamdi (Okur) bu 400 portatif sedyeyi tanesi 3.000 Lira’dan satın alarak
Batı Cephesi’ne gönderdi (www.antalyabugun.com).
Hava Kuvvetleri Müfettişi Yarbay Muzaffer (ERGÜDER) Akşehir'deki
Bölük Karargâhı’na “gel emri”ni aldı. O anda bölükte dokuz uçak faal durumdaydı.
Bölükte uçak mevcudu 22 idi. Bunlar peyderpey faal hale getiriliyordu. Faal uçak
adedini artırmak için aynı tip uçaklardan dört uçak sökülerek, parçalarından
yararlanılıyordu (www.tayyareci.com).
Afyon bölgesine keşif için gönderilen iki uçaktan biri şiddetli rüzgâr ve
fırtına nedeniyle Kazlıgöl'den geri döndü, diğeri Afyon'dan havalanan iki Yunan
av uçağının saldırısına uğradı ve geri dönmek zorunda kaldı (www.tayyareci.com).
113
AĞUSTOS 1922
Peygamber Menkıbesi’ni okurken duyduğu heyecanın şiddetini gözlerinden akan
yaşlarla tadil ediyordu. Bu fevkaladelikler Akşehirlilere beklenen günün pek yakın
olduğunu düşündürüyordu (Konyalı, 1945:718).
TBMM’de Ordu Harcamalarına Avans Kanunu Kabul edildi. Buna göre
orduya 5 milyon Lira verildi (Selek, 1963).
Garp Cephesi Erkân-ı Harp Reisi Asım Bey, yayınladığı Karargâh Emri’nde:
114
Garp Cephesi Erkan-ı Harbiye Reisi Asım Bey, yayınladığı 74 Numaralı
Karargâh Emri’nde:
AĞUSTOS 1922
“23.8.38
Karargâh Emri 74 Numara
16.Şube Müdür
1. Başkumandanlık, Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Riyaseti ve Cephe Harp
Karargâhı otomobillerle 24.8.38’de Akşehir’den hareket edecektir.
Kamyonetler 24.8.38 saat 10 evvelde hareket edeceğinden saat 9 evvel hazır
bulunulacaktır. Emirberler trenle geleceklerdir.
Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi Asım”
(Aslından çeviri: Bebek, İlhami).
24 Ağustos 1922
Bu ay içerisinde Fransa’dan alınan 140 yük otomobili gelmiş ve Batı Cephesi
emrine verilmişti. Böylece cephede; 95 ağır kamyon (2 tonluk), 99 süratli kamyon
(1,5 tonluk), 15 Kızılay hasta nakliye aracı, 5 kamyonet ve 14 binek olmak üzere 228
motorlu araç mevcuttu (T.İ.H. 1975: 479).
Büyük Taarruz arifesinde çıkarılan 253 Sayılı bir kararnameye göre;
malul gazilerin, devam etmekte olan savaşın bitimine dek emekli edilmeyip,
izinli sayılacaktı. Bu da, teşvik edici ve moral verici halkalardan bir olmuştu
(T.S.K.T.,1984:204).
Atatürk’ün Konya’dan otomobille tekrar Akşehir’e gidişi (A.So.,V.10.10.1947).
Resim 29: Başkumandan Batı Cephesi’nden Ayrılıyor
Başkomutanlık ve Batı Cephesi Karargâhları’nın Akşehir’den, cephe
gerisinde Şuhut Kasabası’na nakledilmesi (N.ll, s.674; İ.A., s.763).
1.Ordu, 24 Ağustos akşamına kadar yığınak bölgesinde toplanarak, birlikler
gerekli tetkikleri ve hazırlıkları yapma fırsatını buldular (Belen:1983:423).
Akşehir’den ayrılış İsmet Paşa’nın notlarında: “Başkumandanı hep cepheye
naklediyoruz. Akşam Şuhut’ta yattık” şeklindedir.
Nutuk’ta Mustafa Kemal Atatürk “24 Ağustos 1922'de karargâhımızı
Akşehir'den, taarruz cephesi gerisindeki Şuhut kasabasına getirttik” şeklinde
“24.8.38
Karargâh Emri
Karargâh Birinci ikmal Kademesi 25.8.38(25 Ağustos 1922) saat 5.26’da
Akşehir İstasyonu’ndan posta treni ile Çay’a hareket edecektir. Zabitan saat 4.30
sonradan kamyonla gönderilecektir.
Erkân-ı Harbiye Reisi Sanisi Osman Zati”
(Aslından çeviri: Bebek, İlhami).
Akşehir, tarihinin en heyecanlı gününü yaşıyordu. Erkenden Akşehir-Afyon
yolu üzerindeki bütün binaların damları ve sokak başları; Gazi Başkumandanı,
Büyük Erkân-ı Harbiye Reisi’ni ve 9 ay 10 gündür misafir ettikleri Garp Cephesi
Kumandanı İsmet Paşa’yı uğurlayacak, selametleyecek ve alkışlayacak olanlarla
dolmuştu. Karargâh Binası’nın önüne heyecanlı bir kalabalık gelmişti. Bütün
büyük misafirler birer birer Akşehir’i terk ettiler. Nihayet Garp Cephesi Komutanı
İsmet Paşa’nın otomobili karargâh binası önüne yanaştı. Aşağıya inen İsmet Paşa
alkışlar arasında otomobiline bindi, yanına Erkân-ı Harbiye Reisi Asım Bey’i de
aldı. Otomobil gözyaşları, alkışlar ve dualar arasında uzaklaştı. … Biraz sonra
minarelerde verilen Es-salaların yankıları yaslı ve hüzünlü şehrin üstünde gözle
görülmeyen fakat sezilen bir başka tül serpiyordu (Konyalı, 1945:718). Sessizliğe
gömülen Akşehir, büyük zaferin müjdesini ve Gazi Mustafa Kemal önderliğindeki
askerlerin dönüşünü bekliyordu.
"Dönüşünü bekliyor.
Kızıl saçlı çocuklar
Dönüşünü bekliyor.
Ufuklarda kara bulutlar
Dönüşünü bekliyor.
Ay yıldızlı bayraklar
Dönüşünü bekliyor
Mahşeri yaşamış ordular.
Dönüşünü bekliyor.
Kıvılcım kapmış sevdalar
Akşehir’den dalga dalga
Mermi çeken kağnılar
Yalın ayaklı Ayşe'ler, Fatma'lar
Gözü yaşlı yavrular.
Dönüşünü bekliyor."
115
AĞUSTOS 1922
Akşehir’den karargâhın ayrılmasını anlatmaktadır (Nutuk II,1982,674).
Batı Cephesi Karargâhı’nın Akşehir’den ayrılışını Turgut Özakman Şu
Çılgın Türklerde: “24 Ağustos günü, akşama doğru, Başkomutan, Genelkurmay
Başkanı ve Batı Cephesi Komutanı ile karargâhları bir dizi otomobil ve kamyonla
Akşehir’den ayrıldılar” şeklinde ifade etmektedir.
Bir subay olarak Garp Cephesi Karargâhı’nda görevli olan Cevdet Kerim
İncedayı “24 Ağustos günü Karargâh-ı umumi Akşehir’den Şuhut kasabaya
giderken dikkat ettim. Bir gün evveline kadar müteaddit kolorduların geçtiği bu
geniş sahada geride kalmış tek bir nefer ve kırılmış tek bir araba görülmüyordu”
(İncedayı, 2007:204).
Batı Cephesi Birinci İkmal Kademesi’nin Akşehir’den Çay’a hareket
edeceğini belirten şu karargâh emri yayınlandı:
116
Akşehir’in sessiz bekleyişi uzun sürmedi. Bir hafta sonra Akşehir çarşısına
hızla gelen bir atlı:
AĞUSTOS 1922
“Savaşı biz kazandık. Zafer bizim. İzmir’e doğru gidiyoruz.” diye bağırarak
sessizliği bozmuştu(18). Nihayet Akşehir’de dokuz ay on gün beklenen zafer
doğmuştu ve Akşehir, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasında etkili bir rol oynadı...
(16) Nutuk II sayfa 672’de Mustafa Kemal Paşa: “Garp Cephesi Komutanı 6 Ağustos 1922’de
ordulara mahrem olarak taarruza hazırlık emri verdi.”
(17) Tek Adam sayfa 572:Büyük taarruz sırasında Başkumandanlık karargâhında vazifeli
olan Mahmut Bey (Saydam, sonradan Siirt Mebusu) o günlere ait notlarını günü gününe
tutmuş ve bunların bir kısmı yayınlanmıştır. Bu notlardan bazı parçaları buraya alıyoruz:
20 Ağustos 338 (1922)
“Saat on buçukta Konya’dan hareket. Akşehir’e muvasalat. Akşehir’de pek hummalı bir
faaliyet var. Cephe karargâhından çıkarken Paşa dedi ki, -tam vaktinde, hatta dakikası
dakikasına gelmişiz. En kati kararın verilmesi icap eden bir zaman…”
“Saat 11. Erkânı Harbiye Reisi, Ordu Kumandanları, Cephe Kumandanı, Süvari Kolordusu
Kumandanı ve Başkumandan içtima ettiler. Müzakere devam ediyor. Mühim kararlar
alınacaktır…”
21 Ağustos338 (1922)
“Bugün Akşehir’deyiz Akşam ki toplantı taarruz gününü tayini ile neticelendi. Müzakere
sırasında müşkülat çıkaranlara kısaca ve sert bir cevap verdi:
—Harekete inancı olmayanlar istifa etsin. Ben bütün mesuliyeti üzerime alıyorum.
Düşmanda bir hassasiyet var. İki gündür Paşa Çalıkuşu romanını okuyor. Öyle beğendi ve
sevdi ki.”
22 Ağustos 338 (1922)
“Bu günde Akşehir’deyiz Paşa daireden çıkmadı. Akşama kadar Çalıkuşu’nu okudu. Çok
memnun oldu, takdir etti.”
(18) O zamanları bir çocuk olan rahmetli Mustafa Erkin tarafından yazara bizzat
anlatılmıştır.
LİSTELER
118
Liste 1: Milli Savunma Bakanlığı Depolarında Bulunan Cephane ( 20-29 Kasım 1921)
119
Liste 2: Batı Cephesinde Faaliyette Bulunan Menzil Teşkilleri Emrindeki
Kollar ve Faaliyet Alanları
120
Liste 3: Batı Cephesi Birliklerinde Hastanelere Yatan Personelde
Tespit Olunan Hastalıklar
121
Liste 4: Batı Cephesi Birlikleri ve Kocaeli Grubu İçin Çeşitli Depolardan
Yapılan Eşya ve Donatım Dağıtımı
122
Liste 5: Batı Cephesi Komutanlığının Lojistik Desteği İle Görevli Menzil Teşkilleri
123
Liste 6: Batı Cephesi Komutanlığı Menzil Teşkilleri
KROKİLER
126
Kroki: 1 Batı Cephesi Asıl Kuvvetlerinin Düşmanın Afyonkarahisar Grubunun Kuzey
Kanadına Yapması Tasarlanan Kuşatıcı Taarruz Planı (22 Kasım 1921)
127
Kroki: 2 Batı Cephesinde Lojistik Teşkil ve Kurumlar
128
Kroki: 3 Batı Cephesinin Akarçay’ın iki Tarafındaki Menzil Ambarları ( Şubat 1922)
129
Kroki: 4 Batı Cephesi Taarruz Hazırlık Emri (6 Ağustos 1922)
130
Kroki: 5 Batı Cephesinin 20 Ağustos 1922 durumu
131
Kroki: 6 Batı Cephesi Türk Ve Yunan Kuvvetleri
132
KAYNAKÇA
Akyol, Taha(2008) Ama Hangi Atatürk İstanbul: Doğan Yayıncılık
Ansiklopedik Sözlük (1947) İstanbul, Remzi Kitapevi
Antalya Bugün Gazetesi www.antalyabugun.com. 05.02.2009
Aralov, S.İ. (1985) Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları Ankara: Birey ve
Toplum Yayınları.
Atatürk, M. Kemal (1982) Nutuk Cilt II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi
Aydemir, S. Süreyya (1999) İkinci Adam İstanbul: Remzi Kitapevi.
Bebek, İlhami. Akşehir Batı Cephesi Karargâh Müzesi Müdürlüğü, Dosya.
Belen, Fahri (1970) Büyük Türk Zaferi Afyondan İzmire İstanbul: Milli Eğitim
Basımevi
Belen, Fahri (1983) Türk Kurtuluş Savaşı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı
Yayınları
Borak, Sadi (1997) Atatürk’ün Resmi Yayınlara Girmemiş Söylev Demeç Yazışma
ve Söyleşileri. İstanbul: Kaynak Yayınları
Cebesoy, Ali Fuat (1997) Sınıf Arkadaşım Atatürk Cilt 2. İstanbul: Cumhuriyet
Yayınları.
Çakır, Muhammet (2000) Geçmişten Günümüze Akşehir Tarihi. Konya: Selçuk
Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi
Çavdar, Tevfik (2001) Milli Mücadele’ye Başlarken Sayılarla Durum ve Genel
Görünüm İstanbul: Cumhuriyet Yayınları
Eğilmez, Ethem (1992) Hava Tarihçe Hv. K.K.’lığı’nın 18 Mayıs 1992 gön ve Gensk:
3300–29.92/Tarihçe Ş. Sayılı ekidir. Hava Yarbay Tarihçe Şube Müdürü
Erkal, Şükrü (1967) Türk İstiklal Harbi II Cilt Batı Cephesi 6.Kısım 1.Kitap Büyük
Taarruza Hazırlık ve Büyük Taarruz (10 Ekim 1921- 31 Temmuz 1922) Ankara:
Genelkurmay Basımevi.
Genelkurmay Başkanlığı (1980) Atatürk (Komutan, Devrimci ve Devlet Adamı
Yönleriyle) Ankara: Genelkurmay Basımevi
Gündüz, Asım (1973) Hatıralarım. İstanbul: Kervan Yayınları (Derleyen İhsan
Ilgar)
Havacılık Tarihi, www.tayyareci.com/hvtarihi/1919-23/07.asp.02.02.2009
İlhan, Attila (2006) Gazi Paşa İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları
İnan, Ali Mithat (1996) Atatürk’ün Not Defterleri. Ankara: Gündoğan Yayınları
İncedayı, Cevdet Kerim (2007) Türk İstiklal Harbi ( Garp Cephesi) İstanbul: Yapı
Kredi Yayınları (Hazırlayan Muhammet Safi)
İnönü, İsmet (2008) Defterler (1919–1973) 1.Cilt İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
(Hazırlayan Ahmet Demirel)
Jaeschke, Gotthard (2001) Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri II İstanbul:
Cumhuriyet Yayınları
Koç Grubu (2006) Cumhuriyet Gazetesi Başından Sonuna Her Yönüyle Kurtuluş
Savaşı. İstanbul: Kurumsal Yayınlar
Konyalı, İ.Hakkı (1945) Nasreddin Hocanın Şehri Akşehir Tarihî - Turistik Kılavuz,
İstanbul, Nümune Matbaası.
Köşk-Karatepe Katliamı, www.aydinim.com 22.02.2009.
Mehmet Sabit Noyan, //tr.wikipedia.org/wiki/Mehmet_Sabit_Noyan 21.02.2009.
Önder, Mehmet (1989) Atatürk Konya’da Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi
Özakman, Turgut (2005) Şu Çılgın Türkler Ankara Bilgi Kitapevi
Palazoğlu, A.Bekir (1991) Başöğretmen Atatürk Cilt 1 Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı
Yayınları
Rıza, Ali (1934) Kurtuluş ve Kuruluş Savaşı Üzerindeki Yazılarım. İstanbul: Devlet
Matbaası
Sabis, Ali İhsan (1951) Harp Hatıralarım Cilt 5 İstiklal Harbi Ankara: Güneş
Matbaacılık
Selek, Sabahattin (1963) Anadolu İhtilalı, Milli Mücadele I ve II İstanbul: Güneş
Matbaası.
Tansel, Selahattin (1974) Mondros’tan Mudanya’ya Kadar IV Cilt
Başbakanlık Basımevi.
T.C. Milli
04.02.2009
Savunma
Bakanlığı,
Ankara:
www.msb.gov.tr/anasayfa/html/Bakanlar
Tengirşek, Yusuf Kemal (1981) Vatan Hizmetinde. Ankara: Kültür Bakanlığı
Yayınları
Toker, Metin ve Selek, Sabahattin (1968) İsmet İnönü Hatıralar Cilt 1 Konya Bilgi
Yayınları
Türk İstiklal Harbi (1975) İdari Faaliyetler Ankara: Genelkurmay Basımevi.
Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi(1984) Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti
Dönemi IV Cilt I Kısım Ankara: Genelkurmay Basımevi.
133