değişim`e uğramış kent girne - İstanbul Ticaret Üniversitesi

değişim`e uğramış kent girne - İstanbul Ticaret Üniversitesi

DEĞİŞİM’E UĞRAMIŞ KENT GİRNE: CEPHELERİN
TASARIM PRENSİPLERİ ÇERÇEVESİNDE
DEĞERLENDİRİLMESİ.
Aslı ARNAVUT
ÖZET
Bu çalışmanın amacı birçok soyut ve somut etkenin dönüştürüldüğü günümüz kentlerinde yitirilen
tasarım kalitesinin bir değerlendirmesini yapmak ve değişimin çevremizdeki binaların tasarım kalitesini
nasıl etkilediğini araştırmaktır. Bu bağlamda köklü değişime uğramış şehir Girne’deki yanlış tasarımlar
ve azalan tasarım kalitesi bina ölçeğinde incelenmiştir. Çalışma kapsamında tasarım kalitesi, tasarım
prensiplerinin kriterleri ile bina cephelerinin değerlendirilmesi gerçekleştirilmiştir. Tasarım ilkeleri
tasarımcının görsel farkındalığını geliştirirken, çevredeki olguları, örneğin yeni binaların tasarımlarını
kritik bir şekilde değerlendirebilmesini ve yapıcı bir şekilde eleştirme yeteneği geliştirmesini de
sağlayacaktır. ‘‘Girne Beyaz Bölge’’(GBB.) araştırma alanı olarak tespit edilmiş ve toplam 45 olmak
üzere üç farklı dönemde inşa edilmiş farklı fiziksel karaktere ve özelliğe sahip konut mimarisi örnekleri,
kıyaslama yapmaya imkan verecek şekilde seçilmiş ve değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Tasarım, Tasarım İlkeleri, Dönüşüm-Değişim, Girne, GBB.
ANALYSIS OF RESIDENTIAL BUILDING FACADES IN TERMS OF DESİIGN
PRINCIPLES IN A TRANSFORMING CITY: KYRENIA – NORTH CYPRUS.
ABSTRACT
In this study, aim is to analyze building facades in terms of design principles to find out how the design
quality of the buildings transformed in the recent years. One of the major transformations in the Kyrenia
of North Cyprus has been observed on the building scale with improper design and improper image and
decreased design quality. Assessment of design quality was carried out with the analysis of residential
building facade designs. Design principles develop a visual awareness to identify how these principles are
used in the composition of design in the past and this visual awareness will give the skills of designer to
critically analyze and constructively criticize the design of the built environment especially new buildings
in the environment. Kyrenia White Zone (KWZ.) has been selected as the case study area since there is a
huge level of transformation in terms of physical character and decreased design quality of the residential
buildings. Study structured in a way that, three groups of residential buildings will be selected for analysis
and in total 45 buildings have been analysed. Keywords: Design, Design Principles, Transformation, Kyrenia, KWZ.
*Y.Mimar, İçişleri ve Yerel Yönetimler Bakanlığı, Şehir Planlama Dairesi, Lefkoşa-Kıbrıs
1. GİRİŞ
Günümüz kentleri; bina karakterlerindeki değişim, boş alanlarda ve yeşil alanlardaki
düşüş, mesleklerdeki, popülasyondaki ve kullanım alanlarındaki değişim gibi
fiziksel, sosyo-ekonomik, kültürel, fonksiyonel ve çevresel dönüşüm-değişime
sahiptirler. Değişim, şekil ve ölçek gibi farklı yönlerde incelenmektedir. Örnek
vermek gerekirse; şehirler değişmekte, binalar ve açık alanlar değişmekte bunun
yanısıra insanlar değişmekte. Hızlı ve kontrolsüz gelişim sonucunda değişim şehrin
görünümünde ve özellikle de binalarda hissedilmektedir. Binaların kimlik kaybı ise
bu hızlı değişimin en dramatik sonuçlarındandır. Değişimin, şehirlerdeki ve
binalardaki diğer önemli etkisi ise yeni yapıların standart ve monoton bir görünüm
kazanmasıdır. Bu hızlı değişimden etkilenen şehirlerden biri de Girne’dir.
Bu bağlamda ‘‘Girne Beyaz Bölge’’(GBB.)1 araştırma alanı olarak tespit edilmiş ve
toplam 45 olmak üzere inşa edilmiş 15 binanın üç farklı dönemde; ilk grup 1950-80
arası dönemde inşa edilmiş, ikinci grup 1980-2000 yılları arasında inşa edilmiş ve
üçünücü grup 2000 sonrası dönemde inşa edilmiş farklı fiziksel karaktere ve özelliğe
sahip konut mimarisi örnekleri, kıyaslama yapmaya imkan verecek şekilde seçilmiş
ve değerlendirilmiştir. Bu üç farklı dönemi belirleyen birtakım kriterler vardır; ilk
grup 1950-80 arası dönemin binaları, Kıbrıs’ın modern mimarisini yansıtan doğru
tasarım örneklerine sahiptir, ikinci grup 1980-2000 arası dönemin binaları, artan
nüfusa ve gelişime bağlı olarak çok katlı yapılaşmanın ilk örneklerine sahiptir ve
üçüncü grup 2000 yılı sonrası binalar ise Annan Planı’nın neden olduğu hızlı ve
kontrolsüz gelişime sahiptir.
Şekil 1.1: GBB. Bölge Haritası (Nil Paşaoğluları Şahin).
Bu çalışmada Girne’deki fiziksel değişim, binalardaki yanlış tasarımlar ve azalan
tasarım kalitesi incelenerek bina ölçeğinde değerlendirilmiştir. Çalışma üç temel
bölümden oluşmaktadır: birincisi; tasarım ve tasarım ilkelerinin teorisini anlamak;
ikincisi, değişimi ve özellikle de bina tasarımı üzerindeki etkilerini tanımlamak ve
son olarak da değişimin bina cephelerindeki tasarım kalitesini nasıl etkilediğini
tasarım ilkeleri yardımı ile bulmaktır.
22 1
‘‘Girne Beyaz Bölge’’(GBB.), batıda Karaoğlanoğlu, güneyde Girne Dağları, doğuda Karakum ve
kuzeyde deniz arasında yer almaktadır.
2. TASARIM, TASARIM İLKELERİ VE DÖNÜŞÜMÜN TEORİSİ
2.1. Tasarım Kavramı
Tasarım, fikirlerin kullanım ve estetiğe dönüşmesi için insan faaliyetinin,
yeteneğinin, bilgi ve tecrübesinin bir oluşumudur. Bu bağlamda tasarım;
• bir amaca yönelik, sistemli ve yaratıcı bir faaliyet,
• akli, anlıksal ve entelektüel bir disiplin (Galle, 2008),
• kullanıcıların ihtiyaçlarını anlayıp başarılı çözümler bulan bir faaliyet,
• derin bir araştırma ve değerlendirme süreci,
• estetik ve eleştiri için temel bir araç (Şentürer, 2004, p.12),
• bilgi,
• biçim ve içerik arasında diyalektik bir ilişki olarak tanımlanır (Yamaçlı, 1998).
2.2. Tasarım İlkeleri
Tasarım ilkeleri, başarılı bir görsel komposizyon için yapısal elemanların tasarımı ve
sistematik organizasyonunda kullanılır. Bu ilkeler, içerik ve yapı arasında görsel
bağlantıyı güçlendirirken tasarımın anlamını da destekleyici bir misyona sahiptir.
Binalar görünüşleri ile görsel dünyamızın ayrılmaz elemanlarıdır. Bu sebeple,
mimarlar tasarıma içerik ve yapı elemanları arasında doğru ve uyumlu bir bağlantı
kurarak başlamalıdırlar. Tasarım sürecinde, tasarım ilkelerinin birbirleriyle ve
yapının içeriği ile bütünleşmesi ve sürekliliği sonucunda tasarım kalitesi
güçlenecektir. Bu çalışmada, cephe tasarım ilkeleri simetri, asimetri, ritim, tekrar,
birleşme, zıtlık, denge, hiyerarşi, oran, baskınlık, uyum ve düzen olarak
gruplandırılmıştır.
Simetri; yapısal elemanların komposizyon içerisindeki biçimsel dengesidir ve görsel
hiyerarşi elde etmemizi sağlar. Elemanların çizgisel merkezi bir eksen atrafında
benzer dağılımı ile meydana gelir.
Asimetri; birbirine benzemeyen ya da eşdeğer olmayan elemanların merkezi eksen
etrafında dinamik bir denge ve eşit olmayan dağılımı ile meydana gelir.
Tekrar; bir yapısal elemanın aynen ya da yakın kıymette olarak birden fazla sayıda
komposizyon içerisinde kullanılması ile meydana gelir.
• Tam Tekrar; elemanların ölçü, biçim, renk, değer ve dokularının tam manasıyla
aynı olması ve bunların eşit aralık ve aynı yönde kullanılması halinde meydana
gelir.
• Alternatif Tekrar (Ritim); yapısal elemanların biçim, renk, değer ve
dokularının tam manasıyla aynı olması, buna karşılık aralık, ölçü ya da
yönlerinin değişik şekilde kullanılması haline meydana gelir.
¾ Düzgün Ritim; benzer yapısal elemanların aynı ölçü ve aralıkta
kullanılması ile meydana gelir.
¾ Akıcı Ritim; elemanların dalgalı bir çizgide düzenlenmesi ve tekrarlanması
ile meydana gelir. Komposizyona hareket etkisi verir.
23
¾ İlerleyen Ritim; yapısal elemanın değişen dokusu, formu ve ölçüsünün her
adımda ard arda ardışık tekrarı ile meydana gelir.
• Değişken Tekrar; birbirlerinin aynı olmakla beraber, aralarında küçük farklar
olan elemanların bir arada kullanılması halinde meydana gelir. Bu türlü
tekrarlanan elemanların ölçü, biçim, renk, değer, dokularında küçük farklar
olabileceği gibi aralık ya da yönlerinde de fark bulunabilir.
Birlik; çeşitli elemanların bir araya gelerek dengeli ve güçlü bir bütün oluşturması
ile meydana gelir.
Zıtlık; elemanların ölçü, renk, biçim, şekil veya dokularınınkomposizyon içerisinde
vurgulanması ile meydana gelir.
Denge; bir kompozisyonda kullanılan positif ve negatif elemanların birbirleriyle
karşılaştırıldıklarında biçim, ölçü, aralık, doku bakımından belirlenen düzlem
üzerinde dengeli dağılımı ile meydana gelir. Simetrik ve asimetrik denge olmak
üzere ikiye ayrılır.
Hiyerarşi; tasarım içinde vurgulanmak istenen mesaja göre görsel elemanların
ölçülenmesi ve birçok eleman arasında oranlı büyüklük ve ölçek ilişkisi bakımından
oluşturulan zıtlık ile meydana gelir.
Oran; bir komposizyon içerisinde yer alan elemanların belirli bir düzen dikkate
alınarak büyüklük, renk, şekil, biçim ve doku yönünden ilişkisi ile meydana gelir.
Baskınlık; bir kompozisyonda kullanılan elemanların birinin ya da bir grubun diğer
elemanlara göre ölçü, değer, renk, şekil, doku bakımından esas fikri aktarmak için
üstünlük sağlanması ile meydana gelir.
Uyum; benzer ölçü, renk, biçim, şekil, dokuya sahip elemanlar ve görsel yüzey
karakteristiklerinin tasarım içerisinde birleşmesi ve bütünleşmesi ile meydana gelir.
Düzen; bir komposizyon içerisinde yer alan elemanların bir kısmının, bütün
komposizyon ile belirli bir oran içerisindeki ilişkisi ile meydana gelir.
Tasarım ilkeleri birbirleri ile direk ve güçlü bir ilişkiye sahiptirler. Örnek vermek
gerekirse; uyum sağlanmazsa, birlik elde edilemez; düzen sağlanmazsa, hiyerarşi
elde edilemez; tekrar sağlanmazsa, ritim elde edilemez; düzen sağlanmazsa, tekrar
elde edilemez; denge sağlanmazsa, düzen elde edilemez.
2.3. Dönüşüm-Değişim Kavramı ve Etkileri
Mimari tasarımda dönüşüm; bina biçimlerinde, cephelerinde, malzemelerinde zaman
içerisinde gerçekleşen bir oluşum, dönemin karakteristiğini ve yeni eğilimleri
yansıtan bir değişimdir.
Dönüşüm; fiziksel, sosyo-ekonomik, fonksiyonel ve çevresel-ekolojik dönüşüm
olarak gruplandırılmaktadır. Ortaya çıkan yeni binalar ve bina biçimleri, azalan boş
alanlar, artan nüfus ve düşük kaliteli yapılar fiziksel dönüşüm içerisinde
incelenmektedir. Mesleki ve nüfusdaki değişimler, azalan yaşam kalitesi ve
eskimeye yüz tutmuş binalar sosyo-ekonomik dönüşüm içerisinde incelenmektedir.
Arazi kullanımındaki değişimler, azalan mülkiyet ve yüksek miktardaki birbirine zıt
uyuşmaz kullanımlar fonksiyonel dönüşüm içerisinde incelenmektedir. Olumsuz
24 yönde etkilenen açık alanlar ve yeşil alanlar, flora-fauna ve kaynaklardaki kayıp
çevresel - ekolojik dönüşüm içerisinde incelenmektedir (Saxena, 2003).
Bütün bu bahsedilen faktörler, binaların ve şehirlerin kimliğini etkilemektedir.
Kimlik kaybı ise şehirlerin imajındaki değişimlerin bir sonucudur ve Kuzey
Kıbrıs’daki birçok şehirde özellikle de bina ölçeğinde gözlemlenmektedir. İlk
bakışta bina karakterlerindeki değişim ve azalan boş alan miktarı fiziksel dönüşüm,
mesleki ve nüfusun temelindeki değişim sosyo-ekonomik dönüşüm, arazi
kullanımındaki değişim özellikle şehir merkezinde ve tarihi dokuya sahip
mahallelerdeki birbirine zıt uyuşmaz kullanımlar fonksiyonel dönüşüm, uygunsuz
kayıplar ve azalan yeşil alanlar ise çevresel dönüşüm olarak gözlemlenmiştir.
Birçok şehir, imaj ve kimliğine katkı koyan doğru ve olumlu bir değişime sahiptir.
Bunun yanında birçok şehir tasarım kalitesini ve imajını uygunsuz birşekilde
değiştiren olumsuz bir değişime sahiptir. Girne’de bu olumsuz değişime sahip
şehirlerdendir.
3. ANALİZ
3.1 Girne Beyaz Bölge GBB. Hakkında Genel Bilgi
Geçmişte, şehir merkezi Liman Arkası bölgesinden oluşmaktaydı. Liman Arkası
bölgesi, en önemli ticari ana cadde ile Girne Kalesi arasında kalan bölgeden
oluşmaktadır. Sonrasında Türk Mahallesi bölgesi gelişti ve şehir iki tarihi bölge
arasında yayıldı. Bu iki tarihi bölge arasındaki gelişim “H’’ ve “D’’ bölgeleri olarak
isimlendirildi ve heriki bölgede GBB. Sınırları içerisinde yer almaktadır.
Şekil 3.1: İki Tarihi Mahalle Haritası.
Günümüzde, Girne şehir merkezi sınırları kayboldu ve şehir çok geniş bir alana
yayıldı. “D’’, “B’’ ve “C’’ bölgeleri gelişti ve bu yeni gelişen şehri meydana getirdi.
(Şekil1.1)’de gösterildiği gibi GBB.sınırları; batıda Karaoğlanoğlu, güneyde Girne
Dağları ve doğuda Karakum’dan oluşmaktadır.
3.2 Yasal Düzenlemeler
55/1989 İmar Yasası altında hazırlanan Master Planı’nın 31’inci maddesi gereği
Liman Arkası ve Türk Mahallesi koruma alanı olarak ilan edildi. Bu plan gereği yeni
ve kontrolsuz yapılaşmanın yanısıra kimlik kaybı önlendi. Daha sonra Girne
Koruma Planı 1993 yılında yayımlandı ve bu plan ile tarihi binaların, şehrin
kimliğinin ve ölçeğinin korunması amaçlandı ancak bu iki tarihi koruma alanı
25
içerisinde başarılı restorasyanlar sağlayamadı. Girne Koruma Planı bölgesi dışında
kalan alan içerisindeki gelişmeleri kontrol etmek ve düzenlemek amacı ile GBB.
Emirnamasi 1993 yılında 55/1989 İmar Yasası altında yayımlandı. GBB.
Emirnamasi gereği yer kullanımları ve bina yoğunlukları kontrol altına alındı ve
tasarımdaki kısıtlamalar sebebiyle de binalarda standartlaşmaya yol açtı. Bu
Emirnamenin uygulayıcıları izin aşamasında daha özel değerlendirmeler yaparak
uygulayabilselerdi, GBB. Emirnamesinin etkileri daha iyi olabilirdi.
3.3 Konut Binalarının Cephe Tasarımlarının Tasrım İlkeleri ile Analizi
¾ 1950-1980 Dönemi Birinci Grup Binaları:
Şekil 3.2: 1950-1980 Dönemi Bina Cephelerinin Analizi.
26 ¾
1980-2000 Dönemi İkinci Grup Binaları:
Şekil 3.3: 1980-2000 Dönemi Bina Cephelerinin Analizi.
¾
2000 Sonrası Üçüncü Grup Binaları:
Şekil 3.4: 2000 Sonrası Bina Cephelerinin Analizi.
27
Tablo 3.1: Tasarım İlkelerinin Kullanım Analizi için Uygulanan Envanter
DEĞİŞİM’E UĞRAMIŞ KENT GİRNE: CEPHELERİN TASARIM PRENSİPLERİ
ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ.
Simetri
Simetrik dengeye sahip yapısal elemanlar merkezi eksen etrafında yayıldı.
Benzer elemanlar merkezi eksenin heriki tarafında da düzenlendi.
Benzer elemanlar merkezi eksen etrafında açısal olarak düzenlendi.
R1
Asimetri
Bina Resmi
Farklı elemanlar merkezi eksen etrafında yayıldı.
Birlik
Elemanların düzeni, tek parçalar ile bütün komposizyon arasında bir
ilişkiye sahiptir.
Elemanların düzeni, ortak bir anlam yapmıştır.
Elemanların düzeni, parçalara ayrılmayı kırıp çeşitlilik hissi vermiştir.
Uyum
Elemanların düzeni ile bütünlük sağlanmıştır
Bina cephesi, kendi içinde bütünleşti.
Bina cephesi, içeriği ile bütünleşti.
Analiz Skeçi
Zıtlık
Vurgulanan elemanlar şekli ile zıtlık yarattı.
Vurgulanan elemanlar ölçüsü ile zıtlık yarattı.
Vurgulanan elemanlar rengi ile zıtlık yarattı.
Vurgulanan elemanlar dokusu ile zıtlık yarattı.
Tablo 3.2: Cephelerde, Tasarım İlkeleri Kullanımının Karşılaştırma Sonuçları.
Artan ↑
1950-1980 Dönemi
Binaları
gelişmelerin yoğunluğu, nüfus
yoğunluğuyla doğru
orantılıdır’’ yapılacak
gelişmelerin ölçülerinin
limitleri arsa büyüklüğü ile
ilişkilidir’’
Azalan ↓
Eşit
−
Simetri ↑
Asimetri ↓
Tekrar −
Birlik ↓
Uyum ↓
Zıtlık
↓
Simetrik
Denge ↑
Asimetrik
Denge ↓
Hiyerarşi−
Oran
−
Baskınlık↓
Düzen −
28 1980-2000 Dönemi
Binaları
2000 Sonrası Binaları
“otopark gereksinimi üç
katlı binaların altında
zemin katta çözümlenmesi
koşulu’’“cephe uzunluğu
20 metreden uzun olamaz’’
-------(%100)15 Bina
(%100)15 Bina
(%100)15 Bina
(%100)15 Bina
(%100)15 Bina
--------
(%70) 10 Bina
(%30) 5 Bina
(%100) 15 Bina
(%30) 4 Bina
(%30) 4 Bina
(%30) 4 Bina
(%80) 12 Bina
(%70) 11 Bina
(%30) 4 Bina
(%100) 15 Bina
(%10) 2 Bina
(%20) 3 Bina
(%10) 1 Bina
(%100) 15 Bina
(%100)15 Bina
(%20) 3 Bina
--------
(%100)15 Bina
(%100)15 Bina
(%100)15 Bina
(%100)15 Bina
(%10) 2 Bina
(%100) 15 Bina
(%30) 4 Bina
(%90) 14 Bina
-------(%100) 15 Bina
(%30) 5 Bina
(%100) 15 Bina
4. SONUÇ
Girne önemli bir tarihi ve kültürel perspektife sahiptir. Son zamanlardaki hızlı
gelişim özellikle de 2000 sonrası, bu perspektif içerisinde incelenmiştir. Girne’de
yer alan hızlı ve kontrolsüz binaların artışı, bina tasarımlarındaki kalitenin
azalmasına neden olmuştur. Tasarım kalitesinin güçlenmesi ise tasarım sürecinde ve
sonrasında, tasarım ilkelerinin bütünleşmesi ve uyumu ile gerçekleşebilecektir.
Bina yüksekliklerinde, formlarında, cephe elemanlarında ve tasarım
yaklaşımlarındaki değişim çalışma alanı içerisinde incelenmiş ve bina cephelerinin
değerlendirilmesi sonucunda ise üç grup binaları arasında bina formu, cephe
tasarımı ve cephe elemanları bakımından farklılıklar olduğu tespit edilmiştir.
Birinci grup binalar tek katlı, ikinci grup binalar tek veya iki katlı ve nadiren çok
katlı, üçüncü grup binalar genellikle genellikle çok katlı ve nadiren tek katlıdır.
Birinci ve ikinci grup binalar dikdörtgen şeklinde ve üçüncü grup binalar ise kare
şeklindedir. Birinci grup binalar genellikle çizgisel cephe elemanlarına sahiptir.
İkinci grup binalar, bölgesel karaktere sahip kare ve dikdörtgen pencereler, gotik ve
roman kemerler, korkuluklar gibi benzer tekrarlanan cephe elemanlarına sahiptir.
Üçüncü grup binalar, zıt geometrik biçimli balkonlar gibi çeşitlilik gösteren cephe
elemanlarına sahiptir.
Birinci grup binalar, özel olarak kullanılan doku ve çizgisel elemanlara sahiptir. Bu
elemanlar tasarım içerisinde baskınlık yaratırken, ikinci ve üçüncü grup binalarda
ise uyum ve birlik içinde kullanılan bu özel doku kullanılmamaktadır. Birinci grup
cephe elemanlarında genellikle sarı ve gri renkler kullanılmakta, ikinci grup cephe
elemanlarında genellikle kahverengi rengi ve üçüncü grup cephe elemanlarında
belirgin bir renk kullanılmamakla birlikte üçüncü grup binalarda renk seçimi
değişim göstermektedir.Tasarım komposizyonundaki dinamizm ve farklılık ile
tasarım elemanlarındaki zenginlik ve çeşitlilik, birinci grup binaların tasarımlarında
binanın kendi ve içeriği ile uyum içerisinde kullanılmaktadır. Düzgün bir düzen
içerisinde yer alan sert bloklar ve birinci grup binalara göre kıyaslandığında azalan
detaylar ikinci grup binalarda gözlemlenmektedir. Buna karşın monoton, çekici
olmayan ve durgun tasarım komposizyonları temel tasarım yaklaşımı olarak
belirlenmiş üçüncü grup binaların cephe tasarımlarında gözlemlenmiştir.
Tasarım ilkeleri ile yapılan fiziksel analiz sonucunda, 55 yıllık zaman süreci
içerisinde bina cephelerinin tasarımında değişim olduğu sonucuna varılmıştır.
Fiziksel analiz ile elde edilen verilerin emirnameler ile birlikte değerlendirilmesi
sonucunda, bina karakterlerinde ve cephelerinde meydana gelen değişimde
emirnamelerin büyük etkisi olduğu ortaya çıkmıştır. 1950-1980 tarihleri arasında
inşa edilen birinci grup binaları özel tasarım yaklaşımını yansıtan tasarım ilkeleri ile
tasarlanmış, GBB. Emirnamesi ve diğer bina tüzüklerinden önce inşa edilmiş şehrin
modern mimarisinin önemli örneklerindendir. Bu yüzden, dinamizm ve farklılık ile
tasarım elemanlarındaki zenginlik ve çeşitlilik, birinci grup binaların tasarımlarında
binanın kendi ve içeriği ile uyum içerisinde kullanılmaktadır.
29
1980-2000 tarihleri arasında inşa edilen ikinci grup binaları, birinci grup binaları ile
kıyaslandığında bina karakterlerinin bütününde değişime sahip olduğu sonucuna
varılmıştır. En belirgin değişiklik ise ölçek ve oran olarak gözlemlenmiştir. Bu
değişim, Emirnamede yer alan “gelişmelerin yoğunluğu, nüfus yoğunluğu ile doğru
orantılıdır’’ ibaresi gereği meydana gelmiş ve gelişmelerin yoğunluğu ile nüfus
yoğunluğu arasında eşitlik sağlarken, kontrolsüz yapılaşmanın önüne geçilmiştir.
Böylece büyük ve yüksek binaların ilk örnekleri hızlı bir şekilde artan nüfusa bağlı
olarak bu dönemde inşa edilmiştir. Bunların yanında, bu dönem binaların ölçü ve
oranlarının artmasında Emirnamede yer alan “yapılacak gelişmelerin ölçülerinin
limitleri arsa büyüklüğü ile ilişkilidir’’ maddesi etkili olmakla birlikte bina
formunda, büyüklüğünde ve azalan bina formundaki çeşitlilikte standartlaşmaya
neden olmuştur. Bu çalışma sonucunda caphe tasarımı ile direk ilişkili Emirname
maddesi olan “cephe uzunluğu 20metreden uzun olamaz’’ gereği, cephe büyüklüğü
ve formu sınırlanmıştır. Hepsinde olmamakla birlikte, üçüncü grup binaları ile temel
farklılık ve ortak karakteristiği olan biçimsel denge ve simetrik düzene sahip ilk
birkaç örnek bu dönemin sonlarında görülmektedir.
2000 sonrasında inşa edilen üçüncü grup binalar çoğunlukla simetrik düzen ve
biçimsel denge, cephedeki tasarım elemanlarında ise tam tekrara sahiptir. Bu dönem
GBB.’de çoğunlukla çok katlı, aynı form ve düzen ile inşa edildi. Bu düzen ise
zemin katta otopark katının üzerinde dikdörtgen üç katlı bloklardan oluşmakta ve
ilgi Emirnamede yer alan “otopark gereksinimi üç katlı binaların altında zemin katta
çözümlenmesi koşulu’’ gereği yeni yapılar üç katlı bina olarak standartlaşmıştır.
Buna ek olarak üçüncü grup binaların uzunluğuna Emirnamenin “cephe uzunluğu
20metreden uzun olamaz’’ maddesi gereği sınırlandırılmıştır. Bu yüzden 20 metre
uzunluğundaki cephelerin tasarımı simetrik bir düzen içerisinde ve tam tekrara sahip
cephe elemanlarından oluşmaktadır.
Sonuç olarak tasarım ilkeleri, tasarım kalitesini belirlemek için kullanılan gerekli ve
temel araçlardır ve bu çalışma içerisinde tasarım ilkeleri, araştırmacılara farklı
dönemlerde inşa edilen binaların cephe tasarımlarının kalitesini karşılaştırma
yapabilecek şekilde değerlendirme fırsatı ve yeteneği verebilmek adına fiziksel
analizin araçları olarak kullanılmıştır. İkinci olarak da yapılan değerlendirmelerin
sonucunda emirnamelerin, bina cephelerinin tasarımında ve buna bağlı olarak bina
cephelerinin tasarım kalitesinde direk olarak etkili olduğu ortaya çıkmıştır.
5. KAYNAKÇA
Akpınar, B. (2001). An analysis on architectural images considering visual
perception. Master Thesis, Eastern Mediterranean University.
Antoniades, Anthony C. (1990). Poetics of Architecture:Theory of Design. New
York: Van Nostrand Reinhold.
Archer, B. (1973). The Need for Design Education. Royal College of Art.
30 Ching, Francis (1975). Architecture: Form, Space & Order. Van Nostrand Reinhold,
New York.
Ebenreuter, Natalie (2007). Basic Design Principle. Retrieved November 28, 2007,
from the World Wide Web: http://www.swinburne.edu.au /design/ Basic-DesignPrinciples
Galle, Per (2008). Candidate worldviews for design theory, Journal of Art & Design,
Design Studies, Volume 29, Issue 3, May 2008, Pages 267-303.
H.F. Yürekli, (2004). Mimarlıkta Bir Entelektüel Enerji Alanı. İstanbul, YEM.
McClurg-Genevese, Joshua David (2005). The Principles of Design. Retrieved July
20, 2008, from the World Wide Web: http://www.digital-web.com
McClurg-Genevese, Joshua David (2006). Principles and Elements of Design.
Retrieved July 22, 2008, from the World Wide Web: http://www.digital-web.com
Meiss, Pierre Von (1990). Elements of Architecture: From Form to Place. New
York: Van Nostrand Reinhold, Routledge Publisher.
Samara, Timothy (2008). Design Evolution: A Handbook Of Basic Design
Principles Applied In Contemporary Design. United States, Rockport Publisher.
Saxena, A. (2003). Remote Sensing & GIS in assessing physical transformation of
Bhopal city, India. M.A.N.I.T, Bhopal, India.
Smithies, K. W. (1981). Principles of design in architecture. New York: Van
Nostrand Reinhold.
Şentürer, A. (2004). Mimarlıkta Estetikte Tasarımda Eğitimde Eleştirel Yaklaşım.
İstanbul, YEM.
TPD, (1993). Inventory of Building Permissions. North Cyprus.
TPD, (2003). Inventory of Building Permissions. North Cyprus.
Yamaçlı, R. (1998). The Process of Shared Information and Criticism in
Architectural Education for Future.
31