3- Örtüaltında Meyvecilik

*
Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ
Örtüaltında meyve
yetiştiriciliği çok
eskiden beri
yapılmaktadır. İlk uygulamalar Fransa
ve İngiltere krallıklarına
dayanmaktadır.
Soğuğa hassas
ağaçların
büyük saksılar içerisinde soğuk
dönemlerde ısıtılan bir seraya, ilkbaharda ise dışarı taşınması şeklinde
olduğu görülmüş ve böylece çok soğuk yerlerde portakal ve hurma
ağaçlarının yetiştirilebildiği rapor edilmiştir.
1904 yılında, İngiltere’de sera koşullarında saksılar içerisinde
ticari meyve yetiştiriciliğinin yapıldığı bildirilmiştir. Serada ağaç
yetiştiriciliği, ağaç boyutları nedeniyle problem yaratmıştır. Ağaç
boyutlarının bodur
anaçlarla küçültülmesindeki son gelişmelerle
(özellikle şeftalilerde) verimli küçük meyve ağaçları oluşturulmuş ve
örtüaltı meyve yetiştiriciliği için yeni olanaklar doğmuştur.
Örtüaltında yetiştiricilik meyve gelişimine olumlu
etkiler sağlamakta ve açıkta yetiştiricilikten daha erken
meyve elde edilmektedir.
Ancak bu durum sadece ağaç ve meyve gelişimi için
hava sıcaklığının optimumun
ise geçerlidir.
Bu da genellikle kış sonu, ilkbahar aylarında çiçeklenen
çeşitler için geçerli olmaktadır.
Örtüaltındaki yetiştiricilikte bazı ılıman iklim meyve
türlerinin önce soğuklama gereksiniminin karşılanması sonra
örtüaltı koşullarından yararlanmaları anlamına gelmektedir.
Ilıman iklim meyveleri arasında örtüaltı yetiştiriciliğinin
1970’li yıllardan sonra, raf ömrü kısa olması nedeniyle sert
çekirdekli meyvelere odaklandığı görülmektedir.
Yumuşak çekirdekli meyve türlerinin
soğuk hava depolarında uzun süre depolanabilmeleri nedeniyle yıl
boyunca bulunabilmeleri mümkün olduğundan örtüaltı yetiştiriciliği
konusu çok fazla geliştirilmemiştir.
İsrail’de yapılan çalışmalarda,
şeftali ve nektarinlerin
soğuklama gereksinimlerini karşıladıktan sonra, sera koşullarına
alınması 1 ay veya daha fazla bir erkencilik sağlamıştır.
Örtüaltı yetiştiriciliğindeki en önemli amaç; dış ortam
koşullarının uygunsuzluğunu ortadan kaldırmaktır. Bu durumda
örtüaltı
yetiştiriciliğindeki hedeflerden en önemlisi
erkenciliktir.
Böylece meyve olgunlaşması daha erken olmakta bu da
hem yurtiçi hem de yurtdışı fiyatlarına yansımaktadır.
Örtüaltı yetiştiricilikte kullanılan örtü materyallerinin
meyvenin rengine, aromasına ve albenisine önemli katkılar
sağladığı bilinmektedir.
Dünya’da örtüaltı
meyve
yetiştiriciliği en fazla
İtalya’da çilek ve üzüm yetiştiriciliğinde yapılmaktadır.
Ülkemizde örtüaltında yetiştiriciliği yapılan meyve türleri
deyince akla muz ve çilek gelmektedir.
Örtüaltında
yapılmaktadır.
meyvecilik
en
çok
Akdeniz
bölgesinde
Yıllar
Ürünler
2009
Çilek
Muz
Çilek
Muz
Kayısı
Üzüm
(Sof. Çekirdekli)
Üzüm
(Sof. Çekirdeksiz)
Çilek
Muz
Kayısı
Üzüm
(Sof. Çekirdekli)
Üzüm
(Sof. Çekirdeksiz)
Çilek
Muz
Kayısı
Üzüm
(Sof. Çekirdekli)
Üzüm
(Sof. Çekirdeksiz)
Çilek
Muz
Kayısı
Şeftali
(Nektarin)
Üzüm
(Sof. Çekirdekli)
Üzüm
(Sof. Çekirdeksiz)
2010
2011
2012
2013
Alçak
Tünel
10.486
11.498
Cam
Sera
250
420
1.272
Plastik
Sera
1.003
145.368
4.595
149.233
Yüksek
Tünel
109.993
345
Toplam
(ton)
121.732
145.788
122.316
149.233
1
345
5
5
104.951
1
11.352
1.304
4.626
161.875
107.722
346
125.004
161.875
1
346
5
5
1
37.616
864
4.691
161.511
600
346
108.991
7
6
39.565
684
5.492
172.006
627
60
152.162
161.511
607
346
6
114.285
6
160026
172.006
633
60
445
445
6
6
Örtüaltında şeftali, nektarin yetiştiriciliği
Sert Çekirdekli Meyveler
Dünya’da ve ülkemizde örtüaltında sert çekirdekli meyve
yetiştiriciliği konusunda en önemli türler şeftali, nektarin ve kayısılardır.
Örtüaltında kayısı yetiştiriciliği
Örtüaltında sert çekirdekli meyve yetiştiriciliğinde en
önemli konular;
• ağaç boyutlarını düzenlemek,
• bitkinin
ihtiyaç duyduğu soğuklama gereksinimini sağlamak
• örtüaltına
özgü
oluşabilecek
mücadele etmektir.
hastalık
ve
zararlılarla
Ağaç boyutlarını düzenlemek için
prensip; bodur veya çok bodur
anaç materyali üzerine aşılanan
tür ve çeşitlerle yetiştiricilik
yapmaktır.
Buna ilave olarak özel terbiye şekilleri
(Spindle bush, V şekli, Y şekli) ile de ağaç boyutlarının
kontrol altına alınması desteklenmelidir.
Örtüaltında meyve yetiştiriciliğinde bazı ağaçların çiçek
açabilmek için ihtiyaç duydukları soğuklama gereksinimlerini karşılamaları
gerekmektedir. Bu tip ağaçların soğuklama ihtiyaçları karşılanmazsa
tomurcuklar açmadan dökülür ve verim çok azalır veya hiç verim
alınamaz.
Bu nedenle soğuklama ihtiyacının
karşılanması ve dinlenmenin kesilmesi amacıyla
bazı uygulamalar yapılabilir.
Örneğin; plastik ya da cam seraların
kışın bitkilerin soğuklamalarını karşılayabilmeleri
için açık bırakılmaları ve bu tip bitkilerin
tam olarak soğuklama ihtiyaçlarını
karşılamalarından sonra kapatılmaları en pratik
çözümdür.
Bununla birlikte diğer bazı uygulamalar da yapılabilir.
Bu uygulamaların bazıları; yaprakların sıyrılması, hidrojen
siyanamid, potasyum nitrat, dinitro orto krezol içeren
yağlar vb. gibi
maddelerin ağaçlara püskürtülmesi veya
buharlaştırarak serinletme (evaporative cooling)’ dir.
Yaprak sıyırma
Sert çekirdekli meyve türleri arılarla tozlanmaktadır.
Bu nedenle serada çiçekler açtığı zaman arı kovanı bulundurulması veya
açıktan örtüaltına arıların kolayca ulaşmalarının sağlanması bu bitkilerin
meyve bağlamaları bakımından çok önemlidir.
Örtüaltı meyve yetiştiriciliğinde ağaçlar arasındaki dikim
aralığı, verilecek terbiye şekli, ağaç sayısı ve kullanılacak anaçlar iyi
belirlenmelidir.
Ayrıca sera özel bir atmosfer oluşturduğundan nem ve
sıcaklık yüksekliği
bazı hastalık ve zararlıların artışını teşvik
edebileceğinden meydana gelebilecek hastalık ve zararlılar için gerekli
önlemlerin alınması gerekmektedir.
Örtüaltında ve açıkta
yapılan yetiştiricilikte elde edilen
verimler arasında önemli bir farklılık olmamasına karşın, örtüaltının
belli dönemlerde ısıtılıp ısıtılmamasına ve ekolojik şartlara göre
meyveler yaklaşık 2-4 hafta erken olgunlaşmaktadır. Bu durum
fiyatları ( ) etkilemektedir.
Fotoğraflar: 04.Mart.2014 tarihine ait
Yumuşak Çekirdekli Meyveler
Örtüaltı yumuşak çekirdekli meyve türleri
konusunda elma türü üzerinde çalışmalar yapılmıştır.
yetiştiriciliği
Elmalar üzerindeki çalışmada bodur ağaç oluşturması bakımından
M-9 anacı kullanılmış ve bunun üzerine Mondial Gala, Anna, Golden
Dorset ve Vistabella elma
çeşitleri
aşılanmıştır.
Bu meyvelerin
örtüaltında, açıkta yetiştiriciliğe göre 10 -15 gün erken olgunlaştıkları,
meyve verim ve kalitesinin de iyi olduğu saptanmıştır.
Akdeniz Meyveleri
Ülkemizde, örtüaltı Akdeniz meyve türleri yetiştiriciliği
konusunda muz ve yenidünya üzerinde çalışmalar yapılmıştır.
Isıtılan cam serada bodur anaç olarak ayva kullanılmış ve bu
anacın üzerine Gold Nugget ve Tanaka yenidünya çeşitleri aşılanmıştır.
Bu şekildeki
yetiştiricilikten elde
edilen
meyvelerin, açıktaki
yetiştiriciliğe göre yaklaşık 1 ay önce olgunlaştıkları saptanmıştır.
Ülkemizde ticari boyutta örtüaltında yenidünya yetiştiriciliği
çok sınırlı kalmıştır. Oysa İspanya ve Japonya’da örtüaltında ticari
boyutta yenidünya yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Akdeniz meyvelerinden muz üzerinde, Ülkemizde ve Dünya’da
örtüaltı yetiştiriciliği konusunda çeşit, sulama, gübreleme, malçlama
vb konularda oldukça fazla sayıda çalışma yapılmıştır.
Ülkemizde ticari olarak örtüaltında muz yetiştiriciliği başarılı
bir şekilde yapılmaktadır.
Bu yetiştiricilik; ısıtılmayan,
kritik günlerde ısıtılan ve
tam kontrollü modern seralarda
olmak üzere değişik örtüaltı
materyalleri kullanılarak yapılmaktadır.
Üzümsü Meyveler
Farklı
toprak
ve iklim
koşullarında ekonomik olarak
yetiştirilebilmesi, çilek yetiştiriciliğinin önem kazanmasında çok önemli
bir rol oynamaktadır.
Çilek, pazarda taze meyvenin az olduğu dönemde olgunlaştığı için
iyi bir pazar avantajına sahiptir. Çilek taze tüketiminin yanı sıra reçel,
pasta, marmelat, meyve suyu olarak da tüketilmektedir. Küçük aile
işletmeciliğine de uygundur. Ülkemizin hemen hemen her bölgesinde çilek
yetiştiriciliği yapılabilmektedir.
Ülkemizde modern anlamda çilek yetiştiriciliği ancak 1970’li
yıllardan sonra başlamıştır. Çilek üretimi her yıl artmaktadır. Bu üretimin
bir kısmı ise örtüaltında yapılmaktadır.
Örtüaltı çilek yetiştiriciliği, ısıtmalı ve ısıtmasız cam ve plastik
seralar ile yüksek ve alçak tünellerde yapılmaktadır.
Örtüaltı çilek yetiştiriciliği
Örtüaltında topraksız
ve
yüksekte çilek yetiştiriciliği