T.C. BAŞBAKANLIK GÜMRÜK MÜSTEŞARLIĞI AB ve Dış İlişkiler

Transkript

T.C.
BAŞBAKANLIK
GÜMRÜK MÜSTEŞARLIĞI
AB ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü
TEMSİL HAKKI ÇERÇEVESİNDE
YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ KAVRAMI
UZMANLIK TEZİ
Gülcan SAYAR
AB Uzman Yardımcısı
EKİM 2007; ANKARA
İÇİNDEKİLER
Sayfa
KISALTMALAR
ABSTRACT
ÖZET
GİRİŞ
1
I. BÖLÜM
DGÖ VE AB’DE ULUSLARARASI TİCARETİN KORUNMASI VE
GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK ÇALIŞMALAR
7
1.1. DGÖ BÜNYESİNDE GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇALIŞMALAR
1.1.1. Uluslararası Ticaretin Korunmasında ve Güvenliğinin Sağlanmasında
DGÖ Çerçevesi
1.1.2. DGÖ Standartlar Çerçevesinin Sağladığı Faydalar
1.1.3. DGÖ Çerçevesine Göre YY Belgesi Tanzim Edilmesi
1.1.4. YY Statüsünün Verilmesi, Geri Alınması, Askıya Alınması ve Karşılıklı
Tanıma
1.1.5. DGÖ Tarafından Hazırlanan YY Rehberi
1.2. AB’NİN GÜMRÜKLERİN GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA
YÖNELİK GİRİŞİMLERİ
1.2.1. Avrupa Birliği’nde (AB) Gümrüklerin Güvenliği ile İlgili Olarak
Alınan Önlemlerin Tarihçesi
1.2.2. Gümrüklerin Güvenliği ile İlgili Olarak TGK’da ve TGY’de Yapılan
Düzenlemeler
1.2.2.1. 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü’ndeki
Yetkilendirilmiş Yükümlü Düzenlemeleri
1.2.2.2. 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü’nün
Türk Gümrük Mevzuatına Aktarılması Çalışmaları
1.2.2.3. 1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği’ndeki Yetkilendirilmiş
Yükümlü Düzenlemeleri
1.2.2.3.1. YY Belgesi Türleri
1.2.2.3.2. YY Belgelerinin Sağladığı Kolaylıklar
1.2.2.3.3. YY Belgelerine Sahip Olmak İçin Yapılan Başvuru
1.2.2.3.4. Başvurunun Yapılabileceği Gümrük İdareleri
1.2.2.3.5. Başvurunun Kabul Edilmeyeceği Durumlar
1.2.2.3.6. YY Belgelerinin Verilmesi İçin Yerine Getirilmesi Gereken
Koşullar ve Kriterler
1.2.2.3.7. YY Belgelerinin Düzenlenmesine İlişkin Prosedür
1.2.2.3.8. YY Belgelerinin Hukuki Etkileri
1.2.2.3.9. YY Statüsünün Askıya Alınması
7
7
11
12
13
15
16
16
17
19
22
24
26
27
30
30
32
32
36
39
39
1.2.2.3.10. YY Belgesinin İptal Edilmesi
1.2.2.3.11. Bilgi Değişimi
Sayfa
43
44
1.2.3. YY Uygulaması ile İlgili Pilot Proje
1.2.3.1. Pilot Proje Çalışmaları
1.2.3.2. Pilot Projeden Elde Edilen Sonuçlar
45
45
48
1.2.4. AB Komisyonu Bünyesinde Hazırlanan YY Rehberi
1.2.4.1. Genel Hükümler
1.2.4.2. Uluslararası Arz Zinciri Tanımı ve Güvenliğinin Sağlanması
1.2.4.3. YY Belgelerinin Sağladığı Faydalar
1.2.4.3.1. Gümrük Basitleştirmeleri Belgesi
1.2.4.3.2. Emniyet ve Güvenlik Belgesi
1.2.4.3.3. Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik Belgesi
1.2.4.4. Çokuluslu veya Büyük Şirketlerin ve Şubelerin Durumu
1.2.4.5. Başvurunun Yapılacağı Yetkili Gümrük İdaresinin Tespiti
1.2.4.6. Ekonomik Operatörün Gümrük Yükümlülüklerini Yerine Getirmesi
ile İlgili Bilgi Elde Edilmesi
1.2.4.7. Ekonomik Operatörün Mali Yeterliliği ile İlgili Bilgi Elde Edilmesi
1.2.4.8. Ekonomik Operatörün Emniyet ve Güvenlik Standartları ile İlgili
Bilgi Elde Edilmesi
51
51
54
56
59
59
60
61
61
62
63
63
1.3. AB VE ABD ARASINDA YY STATÜSÜNÜN KARŞILIKLI OLARAK
TANINMASI
64
1.4. SINIRLARIN GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK DİĞER
ÜLKE UYGULAMALARI
65
1.5. REVİZE KYOTO SÖZLEŞMESİ (GÜMRÜK REJİMLERİNİN
BASİTLEŞTİRİLMESİ VE UYUMLAŞTIRILMASINA İLİŞKİN
ULUSLARARASI SÖZLEŞME)
66
II. BÖLÜM
MODERN DÜNYADA TEMSİL MÜESSESESİ VE GÜMRÜK
MÜŞAVİRLİĞİ
69
2.1. TÜRKİYE’DE TEMSİL VE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ MÜESSESESİ
2.1.1. Temsil ile İlgili Genel Düzenlemeler
2.1.2. 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeliği’nde Yer Alan
Temsil ve Gümrük Müşavirliği ile İlgili Düzenlemeler
2.1.2.1. Gümrük İdarelerinde Doğrudan Temsil
2.1.2.2. Gümrük İdarelerinde Dolaylı Temsil
69
69
71
73
74
2.2. AB’DE TEMSİL VE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ MÜESSESESİ
2.2.1.1. Doğrudan Temsil
76
76
77
2.2.1.2. Dolaylı Temsil
2.2.2. TGK’yı Tesis Eden 12.10.1992 Tarihli 2913/92 Sayılı Konsey
Tüzüğü’nde Yer Alan Temsil ile İlgili Düzenlemeler
Sayfa
78
78
2.3. AB’DE VE BAZI GELİŞMİŞ ÜLKELERDE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ
MÜESSESESİNE İLİŞKİN UYGULAMA ÖRNEKLERİ
2.3.1. Fransa’da Temsil ve Gümrük Müşavirliği
2.3.2. Portekiz’de Temsil ve Gümrük Müşavirliği
2.3.3. ABD’de Temsil ve Gümrük Müşavirliği
2.3.3.1. Gümrük Müşavirliği Karnesi
2.3.3.2. Bölge İzni
2.3.3.3. Gümrük Müşavirinin Ödev ve Sorumlulukları
83
83
85
88
90
91
91
III. BÖLÜM
AB VE TÜRKİYE’DE BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL UYGULAMASI
93
3.1. AB’DE BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL UYGULAMALARI
93
3.2. BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL İLE İLGİLİ OLARAK TGK’DA VE
TGY’DE YER ALAN DÜZENLEMELER
94
3.3. TÜRK GÜMRÜK MEVZUATINDA BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL
HÜKÜMLERİ
3.3.1. Basitleştirilmiş Usulden Yararlanmak İçin Gerekli Koşullar
3.3.1.1. Genel Koşullar
3.3.1.2. Özel Koşullar
3.3.2. Özelliği Olan Eşyanın Tesliminde Basitleştirilmiş Usul
3.3.3. Gümrük Rejimleri Çerçevesinde Basitleştirilmiş Usul Uygulamaları
3.3.3.1. Eksik Beyan
3.3.3.2. Ticari ve İdari Belge ile Beyan
3.3.3.3. Kayıt Yoluyla Beyan
3.3.4. Basitleştirilmiş Usulün Sağladığı Kolaylıklar
3.3.4.1. Basitleştirilmiş Kontrol Yöntemi
3.3.4.2. Türkiye ile Avrupa Topluluğu Arasında Oluşturulan Gümrük
Birliği’nin Uygulanmasına İlişkin Esaslar Hakkında Karar’ın
Genel Hükümlerine Bir İstisna Olarak; Türkiye Ticaret, Sanayi,
Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği’ne (TOBB)
Tasdik ve Gümrük İdarelerine Vize İşlemi İçin İbraz Zorunluluğu
Olamadan A.TR Dolaşım Belgesi Düzenlenmesi, Onaylanması
ve Vize Edilmesi
3.3.4.3. Tam Beyanlı Yaygın Basitleştirilmiş Usulden Eşyanın Özelliğine
Bakılmaksızın Yararlanılması
3.3.4.4. Götürü Teminat Sisteminden Yararlanılması
3.3.4.5. Kısmi Teminat Sisteminden Yararlanılması
95
96
96
103
104
106
107
109
111
113
115
117
118
119
120
Sayfa
IV. BÖLÜM
TÜRKİYE’DE UYGULANMAKTA OLAN ONAYLANMIŞ KİŞİ
STATÜSÜ İLE AB’DE UYGULANACAK YETKİLENDİRİLMİŞ
YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN KARŞILAŞTIRILMASI
4.1. ONAYLANMIŞ KİŞİ STATÜSÜ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ
STATÜSÜNÜN VERİLMESİ İÇİN GEREKLİ KRİTERLER
4.2. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜ
BAŞVURUSUNUN YAPILMASI
4.3. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ
STATÜSÜNÜN SAĞLADIĞI FAYDALAR
STATÜSÜNÜN GERİ ALINMASI VE İPTAL EDİLMESİ
STATÜSÜNÜN HUKUKİ ETKİSİ
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
EKLER
KAYNAKÇA
121
121
125
126
128
130
132
İÇİNDEKİLER
Sayfa
KISALTMALAR
ABSTRACT
ÖZET
GİRİŞ
1
I. BÖLÜM
DGÖ VE AB’DE ULUSLARARASI TİCARETİN KORUNMASI VE
GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK ÇALIŞMALAR
7
1.1. DGÖ BÜNYESİNDE GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇALIŞMALAR
DGÖ Çerçevesi
Tanıma
1.2. AB’NİN GÜMRÜKLERİN GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA
YÖNELİK GİRİŞİMLERİ
1.2.1. Avrupa Birliği’nde (AB) Gümrüklerin Güvenliği ile İlgili Olarak
Alınan Önlemlerin Tarihçesi
Düzenlemeler
1.2.2.2. 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü’nün
Türk Gümrük Mevzuatına Aktarılması Çalışmaları
1.2.2.3. 1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği’ndeki Yetkilendirilmiş
Yükümlü Düzenlemeleri
1.2.2.3.6. YY Belgelerinin Verilmesi İçin Yerine Getirilmesi Gereken
Koşullar ve Kriterler
1.2.2.3.8. YY Belgelerinin Hukuki Etkileri
7
7
11
12
13
15
16
16
17
19
22
24
26
27
30
30
32
32
36
39
39
Sayfa
43
44
1.2.3. YY Uygulaması ile İlgili Pilot Proje
1.2.3.2. Pilot Projeden Elde Edilen Sonuçlar
45
45
48
1.2.4. AB Komisyonu Bünyesinde Hazırlanan YY Rehberi
1.2.4.2. Uluslararası Arz Zinciri Tanımı ve Güvenliğinin Sağlanması
1.2.4.3.1. Gümrük Basitleştirmeleri Belgesi
1.2.4.3.2. Emniyet ve Güvenlik Belgesi
1.2.4.6. Ekonomik Operatörün Gümrük Yükümlülüklerini Yerine Getirmesi
ile İlgili Bilgi Elde Edilmesi
1.2.4.8. Ekonomik Operatörün Emniyet ve Güvenlik Standartları ile İlgili
Bilgi Elde Edilmesi
51
51
54
56
59
59
60
61
61
62
63
63
TANINMASI
64
ÜLKE UYGULAMALARI
65
1.5. REVİZE KYOTO SÖZLEŞMESİ (GÜMRÜK REJİMLERİNİN
BASİTLEŞTİRİLMESİ VE UYUMLAŞTIRILMASINA İLİŞKİN
66
II. BÖLÜM
MODERN DÜNYADA TEMSİL MÜESSESESİ VE GÜMRÜK
MÜŞAVİRLİĞİ
69
2.1. TÜRKİYE’DE TEMSİL VE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ MÜESSESESİ
69
69
71
73
74
2.2. AB’DE TEMSİL VE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ MÜESSESESİ
76
76
77
2.2.2. TGK’yı Tesis Eden 12.10.1992 Tarihli 2913/92 Sayılı Konsey
Tüzüğü’nde Yer Alan Temsil ile İlgili Düzenlemeler
Sayfa
78
78
2.3. AB’DE VE BAZI GELİŞMİŞ ÜLKELERDE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ
MÜESSESESİNE İLİŞKİN UYGULAMA ÖRNEKLERİ
2.3.2. Portekiz’de Temsil ve Gümrük Müşavirliği
83
83
85
88
90
91
91
III. BÖLÜM
AB VE TÜRKİYE’DE BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL UYGULAMASI
93
3.1. AB’DE BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL UYGULAMALARI
93
3.2. BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL İLE İLGİLİ OLARAK TGK’DA VE
TGY’DE YER ALAN DÜZENLEMELER
94
3.3. TÜRK GÜMRÜK MEVZUATINDA BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL
HÜKÜMLERİ
Birliği’nin Uygulanmasına İlişkin Esaslar Hakkında Karar’ın
Genel Hükümlerine Bir İstisna Olarak; Türkiye Ticaret, Sanayi,
Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği’ne (TOBB)
Tasdik ve Gümrük İdarelerine Vize İşlemi İçin İbraz Zorunluluğu
Olamadan A.TR Dolaşım Belgesi Düzenlenmesi, Onaylanması
ve Vize Edilmesi
95
96
96
103
104
106
107
109
111
113
115
117
118
119
120
Sayfa
IV. BÖLÜM
TÜRKİYE’DE UYGULANMAKTA OLAN ONAYLANMIŞ KİŞİ
STATÜSÜ İLE AB’DE UYGULANACAK YETKİLENDİRİLMİŞ
YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN KARŞILAŞTIRILMASI
4.1. ONAYLANMIŞ KİŞİ STATÜSÜ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ
STATÜSÜNÜN VERİLMESİ İÇİN GEREKLİ KRİTERLER
4.2. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜ
BAŞVURUSUNUN YAPILMASI
STATÜSÜNÜN SAĞLADIĞI FAYDALAR
STATÜSÜNÜN GERİ ALINMASI VE İPTAL EDİLMESİ
STATÜSÜNÜN HUKUKİ ETKİSİ
EKLER
KAYNAKÇA
121
121
125
126
128
130
132
KISALTMALAR
AB
Avrupa Birliği
ABD
Amerika Birleşik Devletleri
AEO
Authorised Economic Operator (Yektilendirilmiş Yükümlü)
A.g.e.
Adı Geçen Eser
AT-Topluluk
Avrupa Topluluğu
BİLGE Sistemi Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri Sistemi
BK
Borçlar Kanunu
CIF
Cost, Insurance, Freight (Fiyat, Sigorta, Navlun)
COMPACT
Compliance Partnership Customs and Trade
CSI
Container Security Initiative
CSP
Customs Security Programme
C-TPAT
Customs and Trade Partnership Against Terrorism
DGÖ
Dünya Gümrük Örgütü
EORI
Economic Operator Registration and Identification System (Ekonomik
Operatör Kayıt ve Tanıma Sistemi)
ESBA
European Small Business Alliance (Avrupa Küçük İşletmeler Birliği)
FAST
Free and Secure Trade
FOS
Framewok of Standards to Secure and Facilitate Global Trade
HLSG
High Level Strategic Group
ISO
International Standardization Organization
ISPS
International Ship and Port Facility Security Code (Uluslararası Gemi ve
Liman Tesisleri Güvenlik Kodu)
EU-US JCCC
European Union-United States Joint Customs Cooperation Committe
Komisyon
Avrupa Komisyonu
Konsey
Avrupa Konseyi
Parlamento
Avrupa Parlamentosu
SSK
Sosyal Sigortalar Kurumu
TGB
Topluluk Gümrük Bölgesi
TGK
Topluluk Gümrük Kodu
TGY
Topluluk Gümrük Yönetmeliği
TOBB
Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği
YY
Yetkilendirilmiş Yükümlü
EK – 1
648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü
EK – 2
1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği’nin Yetkilendirilmiş Yükümlüye
İlişkin Bölümleri
KAYNAKÇA
Kitap ve Makaleler:
CONFIAD (Confederation International des Agents en Douane), “The Impact of
the Customs Representation on the EU’s Competitiveness and
Security” Memorandum
GÖKÇELİK, Cahit, “4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nda Basitleştirilmiş Usuller”,
Gümrük Dergisi, Sayı:31.
GÜRKAN, Selami, “Basitleştirilmiş Usuller; Türkiye ve AB Uygulamaları ile Bir
Model Önerisi”, Uzmanlık Tezi, T.C. Başbakanlık Gümrük Müsteşarlığı,
Ankara, 2001.
IŞIK, Ramazan, “Türkiye’de ve Gelişmiş Ülkelerde Gümrük Müşavirliği
Müessesesi, Aksayan Yönler ve Çözüm Önerileri” Uzmanlık Tezi, T.C.
Başbakanlık Gümrük Müsteşarlığı, Ankara, 2001.
KARABULUT, Erdem Can, “Türkiye'deki ve Bazı Avrupa Birliği’ Üye
Ülkelerdeki Gümrük Müşavirliği Sistemi, Türkiye’deki Aksayan
Yönleri ve Çözüm Önerileri”, Uzmanlık Tezi, T.C. Başbakanlık Gümrük
Müsteşarlığı, Ankara, 2004.
KILIÇOĞLU, Ahmet M., “Borçlar Hukuku Genel Hükümler”, 8. baskı, Turhan
Kitabevi, Ankara, 2007.
Toplantı Raporları:
DAYIOĞLU, A. Şevket, 23-24 Mayıs 2006 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB
Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü
Toplantı Raporu, Ankara, 2006.
DİRLİK, Didem, 29-30 Haziran 2006 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB
DAYIOĞLU, A. Şevket, 25-26 Temmuz 2006 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen
AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü
DİRLİK, Didem, 28 Eylül 2006 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB Komisyonu
Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu,
Ankara, 2006.
I
DAYIOĞLU, A. Şevket, 23 Ekim 2006 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB
DİRLİK, Didem, 21 Aralık 2006 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB
BOZKIRLI, D. O., ÖZYAZICI, N., YAŞAR, B. S., 17 Ocak 2007 tarihinde
Brüksel’de gerçekleştirilen Customs 2007 Elektronik Gümrük Kodu,
Bilişim Teknolojisi ve Ticaret İrtibat Grubu Ortak Toplantı Raporu, Ankara,
2007.
DAYIOĞLU, A. Şevket, 01-02 Mart 2007 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB
ERCAN, T., YAŞAR, B. S., 19 Mart 2007 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB
Komisyonu Elektronik Gümrük Grubu Toplantı Raporu, Ankara, 2007.
DAYIOĞLU, A. Şevket, 26 Mart 2007 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB
DİRLİK, Didem, 29-30 Mayıs 2007 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB
SAYAR, Gülcan, 28-29 Haziran 2007 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB
Komisyon Belgeleri:
10 Nisan 2006 tarihli TAXUD/C4 CM/2006 sayılı, “Benefits for Holders of AEO
Certificate-Security and Safety” başlıklı belge.
10 Nisan 2006 tarihli TAXUD/C4 CM/2006 sayılı, “Common Structure of the AEO
Certificate Number” başlıklı belge.
13 Haziran 2006 tarihli TAXUD/2006/1452 sayılı, “Authorised Economic OperatorsThe AEO Compact Model” başlıklı belge.
29 Haziran 2007 tarihli TAXUD/2006/1450 sayılı, “Authorised Economic OperatorsGuidelines” başlıklı belge.
24 Ağustos 2006 tarihli “AEO Pilot Report” başlıklı belge.
II
DGÖ Belgeleri:
“Authorized Economic Operator-Conditions Requirements and Benefits” başlıklı
belge.
DGÖ Daimi Teknik Komite Raporları.
DGÖ High Level Strategic Group (HLSG) Toplantı Raporları.
“Framework of Standards to Secure and Facilitate Global Trade” başlıklı belge.
İlgili Mevzuat:
818 sayılı Borçlar Kanunu
4458 sayılı Gümrük Kanunu
4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı
Taslağı
Gümrük Yönetmeliği
2000/69 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun Bazı
Maddelerinin Uygulanması Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı
2006/10160 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı
2006/10895 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı
Gümrük Genel Tebliği (Basitleştirilmiş Usul) (Seri No:1)
Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No:16)
1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı
2912/92 sayılı Konsey Tüzüğü
6489/2005 sayılı Konsey Tüzüğü
2454/93 sayılı Komisyon Yönetmeliği
1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği
III
İlgili Kurum Görüşleri:
İstanbul Gümrük Müşavirleri Derneği’nin Gümrük Kanunu’nda Değişiklik
Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı ile ilgili olarak Gümrük Müsteşarlığı’na
yönelik 09 Eylül 2006 tarih ve 2006/1779-TŞ sayılı görüş yazısı.
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin Gümrük Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına
Dair Kanun Tasarısı Taslağı ile ilgili olarak Gümrük Müsteşarlığı’na yönelik bila
tarihli 022/754 sayılı görüş yazısı.
RO-RO Gemi İşletmecileri ve Kombine Taşımacılar Derneği’nin Gümrük
Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı ile ilgili olarak
Gümrük Müsteşarlığı’na yönelik olarak 01.09.2006 tarihli 2837-06/ES/CA sayılı
görüş yazısı.
Türkiye Barolar Birliği Başkanlığı’nın Gümrük Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına
Dair Kanun Tasarısı Taslağı ile ilgili olarak Gümrük Müsteşarlığı’na yönelik olarak
14.09.2006 tarihli 9025 sayılı görüş yazısı.
Resmi Gazeteler:
T.C. Resmi Gazeteleri:
29.04.1926 tarih ve 359 sayılı Resmi Gazete
31.05.2002 tarih ve 24771 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete
Topluluk Resmi Gazeteleri:
Official Journal of the EC, No. L 302, 19 October 1992
Official Journal of the EC, No. L 253, 11 October 1993
IV
Official Journal of the EC, No. L 35, 13 February 1995
Official Journal of the EC, No. L 117, 04 May 2005
Official Journal of the EC, No. L 360, 19 December 2006
İnternet Kaynakları:
Avrupa Komisyonu
http://ec.europa.eu
Dünya Gümrük Örgütü
http://www.wcoomd.org
Gümrük Müsteşarlığı
http://www.gumruk.gov.tr
Portekiz Gümrük İdaresi
http://www.dgaiec.min-financas.pt
V
ÖZET
Gerek AB’de gerekse Türkiye’de uygulanan onaylanmış kişi statüsü, gümrük
idarelerindeki bürokratik işlemlerin azaltılması suretiyle uluslararası ticaretin
önündeki engellerin kaldırılması amacına hizmet etmektedir. Eylül 2001’de ABD’de
meydana gelen terörist saldırılar, ABD’nin başını çektiği uluslararası toplumu
sınırların güvenliğinin sağlanmasına yönelik önlemler almaya sevk etmiştir. Bu
doğrultuda ABD’de uygulanmaya başlanan güvenlik programları AB tarafından
desteklenerek yetkilendirilmiş yükümlü (YY) kavramı ortaya atılmıştır. 01.01.2008
tarihinden itibaren uygulanabilir olacak YY kavramının özünü sınırların güvenliğinin
sağlanması oluşturmaktadır. Bununla birlikte artan güvenlik önlemleri ile gümrük
yükümlülükleri arasında denge kurulması suretiyle güvenilir ticaret erbabının
gümrük işlemlerinde birtakım kolaylıklardan yararlanması da söz konusu statü ile
ulaşılmak istenilen hedefler arasındadır.
Onaylanmış kişi statüsü koşulları ve sağladığı faydalar açısından YY
statüsüne benzemekle birlikte YY statüsüne denk değildir. YY statüsünün sağladığı
faydalar, gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi ve emniyet ve güvenlik ile ilgili
gümrük kontrollerinde bazı kolaylaştırmalar olarak ele alındığında onaylanmış kişi
statüsü ve YY statüsünün yalnızca gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi bağlamında
sağladıkları faydalar açısından benzerlik gösterdiği söylenebilir.
Çalışmamızda YY statüsü ve onaylanmış kişi statüsünün koşulları ve
sağladığı faydalar karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Ayrıca gerekli koşullara sahip
olması halinde YY statüsüne sahip olabilecek gümrük müşavirleri, temsil müessesesi
çerçevesinde ayrıntılı olarak ele alınmaya çalışılmıştır. Türkiye ile AB arasında
Gümrük Birliği’ni tesis eden 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı uyarınca Türk
gümrük mevzuatına aktarılması gereken YY statüsü için gerekli hukuki alt yapının,
Türkiye’deki ilgili kurumların kaygıları dikkate alınarak oluşturulması gerektiği
ifade edilmiş ve YY statüsünün Türkiye’de uygulanabilmesi için birtakım
değerlendirme ve önerilerde bulunulmuştur.
GİRİŞ
11 Eylül 2001 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) meydana
gelen terörist saldırılar ABD gümrük idaresini sınırların güvenliğinin sağlanmasına
yönelik bir dizi önlem almaya sevketmiştir. Bu doğrultuda, ülkeye gelen
konteynerlerin çıkış limanında kontrol edilmesi esasına dayanan Konteyner
Güvenliği Girişimi (CSI – Container Security Initiaitve) ve güvenilir ticaret
erbabının gümrük idaresi nezdinde akreditasyonu esasına dayanan Terörizme Karşı
Gümrük ve Ticaret Ortaklığı (C-TPAT – Customs and Trade Partnership Against
Terrorism) programını hayata geçirilmiştir.
Sınırların güvenliğinin sağlanmasına yönelik olarak Dünya Gümrük
Örgütünce (DGÖ) alınan inisiyatif sonucu 2005 yılında, küresel ticaretin
güvenliğinin sağlanması ve kolaylaştırılması amaçları için çerçeve oluşturan
Standartlar Çerçevesi1 kabul edilmiştir. Bu çerçeve ile uluslararası ticaretin daha hızlı
ve güvenilir bir şekilde devamı ve terörizme karşı korunması hedeflenmiştir.
ABD’nin ve DGÖ’nün sınırların güvenliğinin sağlanması yönündeki
girişimleri Avrupa Birliği’nce (AB) de desteklenmiş ve bu girişimler neticesinde
AB’de yetkilendirilmiş yükümlü (YY) (AEO – Authorised Economic Operator)
kavramı ortaya atılmıştır. ABD’de uygulanmaya başlanan CSI, C-TPAT ve AB’de
1
DGÖ’nün Küresel Ticaretin Güvenliğinin Sağlanması ve Kolaylaştırılması için Stantdartlar
Çerçevesini uygulamak yönünde niyetlerini ortaya koyan DGÖ üyesi ülke sayısı 27.09.2007 tarihi
itibariyle 149’dur. Türkiye de Çerçeveyi uygulama yönünde niyetini ortaya koyan DGÖ üyesi ülkeler
arasında yer almaktadır.
1
01.01.2008 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanacak olan YY programı, ticaretin
kolaylaştırılmasından ziyade güvenliğin sağlanması amacına hizmet etmektedir.
AB bünyesindeki YY çalışmalarının çıkış noktasını 2003 yılının Temmuz
ayında Avrupa Komisyonu’nun (Komisyon), Avrupa Parlamentosu’na (Parlamento)
ve Avrupa Konseyi’ne (Konsey) sunduğu öneriler oluşturmaktadır. Bu önerilerden
hareketle ortaya konan YY programının amacı, artan güvenlik gereksinimleri ile
gümrük yükümlülükleri arasında bir denge sağlamaktır. Bu program ile sınırların
güvenliğine yönelik önlemlerin ticareti zorlaştıracağı düşüncesinde hareketle, YY
statüsüne sahip güvenilir ticaret erbabına bazı kolaylıklar sağlanması hedeflenmiştir.
YY statüsü; gümrük yükümlülüklerini yerine getiren, ticari ve taşımaya
ilişkin kayıtlarını düzenli bir şekilde tutma yeterliliğine sahip bulunan, mali
yeterliliği olan, emniyet ve güvenlik standartlarına sahip bulunan ekonomik
operatörlere2 verilen bir statüdür. Bu statüye sahip ekonomik operatörler, gümrük
işlemlerinin basitleştirilmesinden ve/veya güvenlikle ilgili gümrük denetimlerinde
kolaylaştırmalardan yararlanabilecektir. YY statüsüne sahip ticaret erbabının gümrük
işlemlerinde basitleştirmelerden yararlanması bürokrasinin azalmasını ve gümrük
idarelerinin sınırlı kaynaklarını daha fazla risk taşıyan ekonomik operatörler ve eşya
üzerinde yoğunlaştırmasını mümkün kılacaktır.
2
Topluluk Gümrük Yönetmeliği’ni (TGY) tesis eden 2454/93 sayılı Komisyon Yönetmeliği’ni
değiştiren 18.12.2006 tarihli 1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği’nin 1 no.lu maddesi ile
TGY’nin 1 no.lu maddesine eklenen 12 no.lu fıkra ekonomik operatörü “yaptığı iş itibariyle gümrük
mevzuatının kapsadığı faaliyetlerde yer alan kimse” olarak tanımlamaktadır.
2
Üreticileri korumak, dış ticaret açığını azaltmak gibi çeşitli gerekçelerle
uygulanan tarife dışı önlemler, gümrük işlemlerindeki bürokratik uygulamaları
artırmaktadır. Küreselleşme neticesinde dünya ticaret hacmindeki artış ve çokuluslu
şirketlerin dünya genelindeki dağılımı bürokratik işlemlerin azaltılması yönünde
güçlü bir baskı oluşturmaktadır.
DGÖ bünyesinde hazırlanan, 18.05.1973 tarihinde imzalanarak 25.09.1975
tarihinde yürürlüğe giren, dünya ticaretindeki gelişmelere bağlı olarak 26.06.1999
tarihinde revize edilen Kyoto Sözleşmesi3 de (Revize Kyoto Sözleşmesi) gümrük
işlemlerinde bürokrasinin azaltılması ihtiyacına cevap vermekte, gümrük rejim ve
uygulamalarının basitleştirilmesine, ahenkleştirilmesine ve uluslararası ticaretin
gelişmesine katkıda bulunmaktadır.
Avrupa Topluluğu (AT-Topluluk) Gümrük Kodu ve Yönetmeliği’nden
uyarlanarak hazırlanan 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda4 ve söz konusu Kanuna
istinaden yayımlanan Gümrük Yönetmeliği’nde5 düzenlenmiş olan basitleştirilmiş
usuller de gümrük işlemlerinde formalitelerin azaltılması yönünde iş dünyasından
gelen baskının ve Revize Kyoto Sözleşmesi ile başlayan sürecin ürünüdür.
3
Türkiye’nin Gümrük Rejimlerinin Basitleştirilmesi ve Uyumlaştırılmasına İlişkin Uluslararası
Sözleşme Hakkında Değişiklik Protokolüne Katılması 28.10.2005 tarihinde kabul edilen ve
06.11.2005 tarihli 25985 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5426 sayılı Kanun ile
uygun bulunmuştur. Gümrük Rejimlerinin Basitleştirilmesi ve Uyumlaştırılmasına İlişkin Sözleşme
Ana Metin, Değişiklik Protokolü ve Genel Ek 31.03.2006 tarihli, 26125 sayılı Resmi Gazete'de
2006/10160 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki olarak olarak yayımlanmıştır.
4
4458 sayılı Gümrük Kanunu 27.10.1999 tarihinde kabul edilerek 04.11.1999 tarihli ve 23866 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
5
Gümrük Yönetmeliği Bakanlar Kurulu tarafından kabul edilerek 31.05.2002 tarih 24771 (Mükerrer)
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. 3
Güvenliğin sağlanmasından ziyade ticaretin kolaylaştırılması amacına hizmet
eden basitleştirilmiş usul; Topluluk uygulamasına paralel olarak Türkiye’de eksik
beyan, ticari veya idari bir belge ile beyan veya kayıt yoluyla beyan olmak üzere 3
farklı şekilde uygulanmaktadır. Basitleştirilmiş usulden yararlanmak için gerekli olan
genel ve özel koşullar Gümrük Yönetmeliği’nde düzenlenmiştir.
Her ne kadar gümrük mevzuatında öngörülen koşullara sahip olan ticaret
erbabı basitleştirilmiş usulden yararlanarak gümrük işlemlerini daha kolay ve hızlı
gerçekleştirse de özellikle hammaddeye dayalı üretim gerçekleştiren firmaların,
yurtdışından
getirdikleri
hammaddeyi
en
kısa
sürede
üretime
sokmaları
gerekmektedir. Gümrük işlemleri ne kadar basitleştirilirse basitleştirilsin, modern
ticari hayatın koşulları ve artan uluslararası ilişkiler ithalatçı firmaların eşyanın
gümrük işlemlerine bizzat iştirakine imkan vermemektedir. Gümrük idarelerinde,
eşyanın gümrüğe sunulması ile başlayan uzun süreç, eşyaya ilişkin beyanname
verilmesi ve eşyanın özelliklerine bağlı olarak ilgili diğer kurumlardan uygunluk
belgesi alınması süreci ile devam etmektedir. Gümrük idarelerine sunulan bilginin ve
verilerin karmaşıklığı, gümrük vergilerinin hesaplanmasındaki, eşyanın gümrük
kıymetinin ve meşeinin belirlenmesindeki teknik detaylar, gümrük işlemlerinin fazla
zaman alması ve yoğun bir emek gerektirmesi firmaları belirtilen alanlarda uzman
olan kişilere başvurmaya sevketmektedir. Böylece çeşitli konularda yardım veya
aracılık hizmetinde bulunan kişi ve/veya kuruluşlar ortaya çıkmaktadır.
Gümrük işlemlerini gerçekleştirmek zorunda olan kişiler/kuruluşlar ya kendi
kuruluşu bünyesinde çalışan bir personelini eğiterek bu tür işlemleri ile
4
görevlendirmekte
ya
da
gümrük
işlemlerinde
uzman
olan
gümrük
müşavirlerinden/gümrük komisyoncularından yardım almaktadır. Tüm dünyada
farklı düzenlemelere tabi olan fakat özünde yaptığı iş itibariyle aynı olan gümrük
müşavirliği/gümrük komisyonculuğu uzmanlaşmış bir müessesedir.
YY kavramının, Türkiye’de uygulanmakta olan basitleştirilmiş usul ile
(onaylanmış kişi statüsü6) karşılaştırmalı olarak incelenmesi amacını taşıyan
çalışmamızın birinci bölümünde uluslararası ticaretin korunması ve güvenliğinin
sağlanmasına yönelik olarak DGÖ ve AB bünyesinde gerçekleştirilen çalışmalar, YY
statüsünün ortaya çıkış koşulları ve Topluluğun güvenlik ile ilgili mevzuat
değişikliğinin Türk gümrük mevzuatına aktarılması için hazırlanan taslak ele
alınmıştır.
AB gümrük mevzuatındaki güvenlik ile ilgili değişiklikler bağlamında ortaya
konan YY statüsünün gümrük müşavirlerini de kapsaması nedeniyle çalışmamızın
ikinci bölümünde, modern dünyada temsil müessesesi ve gümrük müşavirliği başlığı
altında Türk gümrük mevzuatının temsil ve gümrük müşavirliğine ilişkin
düzenlemeleri, AB gümrük mevzuatının temsile ilişkin hükümleri ile ABD, Fransa
ve Portekiz’deki gümrük müşavirliği müessesesi incelenmiştir.
Çalışmamızın üçüncü bölümünde AB ve Türkiye’de basitleştirilmiş usul
uygulamasının çıkış nedenleri, onaylanmış kişi statüsü, bu statüye sahip olmak için
aranan koşullar ile onaylanmış kişi statüsünün sağladığı faydalar araştırılmıştır.
6
Basitleştirilmiş usul için öngörülen koşullara haiz olan ticaret erbabına verilen statüdür.
5
Çalışmamızın
dördüncü
bölümünde
Türkiye’de
uygulanmakta
olan
onaylanmış kişi statüsü ile Toplulukta uygulanacak YY statüsü, her iki statünün
kazanılması için gerekli olan kriterler, sağladığı faydalar, başvurunun yapılması, söz
konusu statülerin geri alınması, YY ve onaylanmış kişi belgesinin iptal edilmesi ve
statülerin hukuki etkisi açısından karşılaştırılmıştır.
Sonuç ve değerlendirme kısmında ise AB üyeliği ve Gümrük Birliği
çerçevesinde Türkiye’nin gümrüklerin güvenliğine yönelik olarak Topluluktaki
mevzuat değişikliği karşısındaki duruşu, hazırlığı ele alınarak üyelik sürecinde
çıkması muhtemel sorunlar ve çözüm önerileri üzerine durulmuştur. Ayrıca
Türkiye’deki ekonomik aktörlerin ve çeşitli çıkar gruplarının beklentileri ve kaygıları
ele alınmıştır.
6
I. BÖLÜM
DGÖ
ve
AB’DE
ULUSLARARASI
TİCARETİN
KORUNMASI
VE
GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK ÇALIŞMALAR7
1.1 DGÖ8 BÜNYESİNDE GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇALIŞMALAR
DGÖ Çerçevesi
Güvenlik alanında en iyi uygulamaları ortaya koyarak gümrük idaresi
nezdinde akredite olan ticaret erbabına ABD limanlarında gümrük ile ilgili
işlemlerinin hızlandırılması imkânı veren ve ABD’nin sınır güvenliğinin
artırılmasına yönelik olarak hükümet ile özel sektör arasındaki işbirliği üzerine
kurulmuş olan C-TPAT programı ile 2002 yılında uygulamaya konulan, ABD ile
yoğun ticari ilişkiler içerisinde olan ülkeler9 tarafından kabul edilen Konteyner
Güvenliği Girişimi10 (CSI) programı, DGÖ’nün uluslararası ticaretin güvenliğinin
sağlanması ve kolaylaştırılması çalışmalarında inisiyatifi ele almasında teşvik edici
olmuştur. Konteyner Güvenliği Girişimi’nin özünde, program kapsamındaki
limanların bulunduğu şehirlerde, ABD gümrüklerinden az sayıda kişiden oluşan bir
ekibin konuşlandırılması ve bu görevlilerin, risk analizi sonucunda yüksek riskli
konteynerlerin gümrük idarelerince denetiminde gözlemci olarak bulunması ve
7
DGÖ bünyesinde hazırlanan “Authorized Economic Operatör – Conditions, Requirements And
Benefits” başlıklı belge.
8
DGÖ’nün eski adı Gümrük İşbirliği Konseyi’dir.
9
Konteyner Güvenliği Girişimi, Hollanda, Almanya, Belçika, Fransa, İsveç, İtalya, İngiltere,
Yunanistan, İspanya, Portekiz, Kanada, Çin ve Singapur’da uygulanmaktadır. Bu sayede hem
ABD’nin 11 Eylül saldırılarından sonra güvenlik ile ilgili kaygıları giderilmekte hem de bu ülkeler
önemli bir ticaret ortağını kaybetmemiş olmaktadır. 10
CSI programı, deniz nakliyatıyla ilgili bilgilerin özet beyan formatında ilgili gümrük idaresine
iletilmesini içeren 24 saat kuralı esası üzerine kurulmuştur. Bu kural ABD’nin kendisine gelen eşyayı
ihraç limanında denetlemesini mümkün kılarak bir yönüyle ticaretin hızlandırılıp kolaylaştırılması,
diğer yönüyle de alınacak güvenlik önlemleri ile yasal olmayan ticaretin önlenmesi amacını
taşımaktadır.
7
denetim esnasında, şüpheli bulunan konteynerlerin tarama (x-ray) cihazından
geçirilmesi, güvenlik endişelerinin bu şekilde giderilememesi halinde ise, gümrük
idarelerinin konteynerleri fiziki muayeneden geçirmesi ve böylece varış noktası bir
ABD limanı olan konteynerlerin güvenliğinin artırılması amacı yer almaktadır.
2004 yılının Haziran ayında DGÖ bünyesinde alınan bir Karar ile uluslararası
ticaretin güvenliğinin sağlanması ve kolaylaştırılmasında DGÖ’nün ve gümrük
idarelerinin pozisyonunu kuvvetlendirecek, DGÖ’nün liderlik ve rehberlik rolünü
artıracak bir Standartlar Çerçevesinin11 hazırlanmasını teminen Üst Düzey Stratejik
Grup’un (HLSG- High Level Strategic Group) oluşturulması kararlaştırılmış ve bu
grup küresel ticaretin güvenliğinin sağlanması ve kolaylaştırılması için çerçeve
niteliği oluşturacak ve arz zinciri idaresi kavramını geliştirecek bir belge
hazırlamakla görevlendirilmiştir. HLSG tarafından hazırlanacak Uluslararası
Ticaretin
Güvenliğinin
Artırılması
ve
Kolaylaştırılması
için
Standartlar
Çerçevesi’nin12 (FOS - Framewok of Standards to Secure and Facilitate Global
Trade), ticaretin kolaylaştırılması ve güvenliğinin sağlanmasına ilişkin uluslararası
standartlar için de örnek teşkil etmesi öngörülmüştür.
23 Haziran 2005 tarihinde, DGÖ üyesi 144 devleti temsil eden Gümrük
İdaresi temsilcilerinin onayı ile Standartlar Çerçevesi DGÖ Konseyi tarafından kabul
11
DGÖ Standartlar Çerçevesi 4 temel unsur üzerine kurulmuştur. Bunlardan ilki giriş, çıkış ve transit
eşyası için önceden sunulan elektronik bilgi gereklerinin uyumlaştırılması; ikincisi, Çerçeveye taraf
olan her ülkenin güvenliğe yönelik tehdit unusurlarını ele almak için tutarlı bir risk idaresi yaklaşımı
benimsemeyi taahhüt etmesi; üçüncüsü, gerçekleştirilen risk analizi neticesinde eşyanın alıcısı olan
ülkenin talebi ile eşyayı gönderen ülke gümrük idaresinin büyük ölçek X-ray makinaları ve radyasyon
dedektörleri gibi eşyayı dışarıdan muayene eden teçhizat kullanarak yüksek risk taşıyan konteynerleri
denetlemesi; dördüncüsü ise arz zincirinin güvenliğine yönelik asgari standartları karşılayan ve en iyi
uygulamaları ortaya koyan ticaret erbabına gümrük idarelerince sağlanacak yararlardır. 12
Standartlar, Çerçeveye taraf olanlar açısından uyulması zorunlu olmayıp tavsiye niteliğindedir.
8
edilmiştir. Çerçeveye ilişkin Konsey Kararı’nda uluslararası terörizm ve organize suç
faaliyetleri hususunda artan kaygılar ile uluslararası ticaretin önemi ve hassasiyetine
vurgu yapılmıştır.
Uluslararası
ticaretin
korunmasında
ve
kolaylaştırılmasında,
gümrük
idarelerine önemli bir rol düşmektedir. Her bir gümrük idaresinin ticareti
kolaylaştırma ve koruma adına ticaret erbabından talep ettiği güvenlik standartlarının
birbirinden farklı olması hem gümrük idarelerinin hem de ticaret kesiminin yükünü
artırmaktadır. Çerçeve ile uluslararası düzeyde uygulanacak, kesin ve öngörülebilir
standartların ortaya konması hedeflenmiştir.
Standartlar Çerçevesi üye devletler için bağlayıcı olmayıp, gönüllülük esasına
dayanmakta
ve
gümrük
ile
özel
sektör
(iş
alemi)
arasında
işbirliğini
desteklemektedir. Çerçeve ile gümrük yükümlülüklerini yerine getiren, ticari
kayıtlarının idaresinde tatmin edici bir sisteme sahip olan, mali açıdan yeterli olan,
arz zinciri güvenliği ve ticaretin kolaylaştırılması hususunda gümrük ve yetkili diğer
otoriteler ile yerel, ulusal ve uluslararası düzeyde işbirliği ve iletişim içinde bulunan,
personelini eğiten ve binalarının güvenliğini sağlayan firmalar “yetkilendirilmiş
yükümlü13” olarak adlandırılmakta ve kolaylıklar elde etmektedir. Bu kolaylıklar
arasında kargo işlemlerinin hızlandırılması, depolama maliyetlerinin ve denetimlerin
13
HLSG tarafından hazırlanan Standartlar Çerçevesinde, bazı standartları karşılayarak gümrük
idarelerinden birtakım yararlar elde edecek olan operatörler için kullanılması öngörülen ilk kavram
“approved operator- onaylanmış operatör” olmuş ancak söz konusu grubun 26–27 Nisan 2006
tarihinde gerçekleştirilen 5’inci toplantısında “authorized economic operator-yetkilendirilmiş
yükümlü” kavramının kullanılmasına karar verilmiştir. Revize Kyoto Sözleşmesi İdari Komite 2’nci
dönem toplantısında “Yetkilendirilmiş Yükümlü” kavramının anılan Sözleşme’de yer alan “authorised
person” kavramı üzerine inşa edildiği, AB’de ise bu iki kavram arasında kesin bir ayrıma gidildiği
vurgulanmıştır.
9
azalması, gümrük işlemlerinin öncelikli olarak gerçekleşmesi yer almaktadır.
DGÖ’nün YY programı hem gümrük idarelerinin hem de özel sektörün ihtiyaçlarının
karşılanmasını amaçlamaktadır. Çerçevede, YY statüsüne sahip olmak isteyen
ekonomik
operatörlerin
gümrük
idaresince
onaylanması
ve
YY
olarak
yetkilendirilmesi öngörülmektedir.
Çerçeve
ile
ortaya
konan
“yetkilendirilmiş
yükümlü”
imalatçıları,
ithalatçıları, ihracatçıları, gümrük komisyoncularını (broker), taşıcıyıları içeren bir
kavramdır. YY statüsüne sahip olan ekonomik operatörlerin, bu statüye sahip
olmayanlara nazaran daha fazla yarar elde etmesi esastır. Gümrük idareleri ile ticaret
erbabı arasında daha fazla güven ve işbirliği üzerine kurulan bu program sayesinde
arz zincirinin güvenliğinin sağlanması ile ticaretin artırılması arasında makul bir
denge kurulması amaçlanmaktadır.
Güvenlik ile ilgili asgari standartlara sahip ticaret erbabına ait eşyanın
gümrük işlemlerinin hızlandırılması ve bu eşyanın daha az denetime tabi tutulması
öngörülmektedir. Gümrük idaresi ile özel sektör arasındaki işbirliği üzerine kurulan
bu programın etkin bir şekilde işleyişi ise eşyanın sevkinden önce eşyaya ilişkin
bilgilerin gümrük idareleri arasında değişimi, gümrük idareleri arasındaki bilgi
akışını sağlayacak bir iletişim ağının oluşturulması ve güvenliğin artırılması ile
mümkündür.
10
Standartlar Çerçevesi ile öngörülen YY programı hem gümrük idareleri hem
de özel sektör için birtakım yararlar sunmaktadır. Bu yararların YY olmayanlar için
sağlanan yararların ötesinde olması ve operatörlerin mevcut haklarında herhangi bir
kayba yol açmaması, YY statüsüne sahip olan ekonomik operatörlerin elde edeceği
yararların anlamlı, ölçülebilir ve belgelendirilebilir olması öngörülmüştür. Söz
konusu statünün sağlayacağı yararlar kategorilere ayrılmış ve gümrük idarelerinin
takdirine
bırakılmıştır.
Söz
konusu
yararların
ortaya
konmasında
DGÖ
çalışmalarından, sözleşmelerden, DGÖ üyesi devletlerce ortaya konan planlardan,
AB düzenlemelerinden ve ticaret kesiminden alınan verilerden yararlanılmıştır.
Çerçevenin uygulanması ile hükümetlerin elde etmesi beklenen yararlar
arasında uluslararası ticaretin güvence altına alınması ve kolaylaştırılması
neticesinde ekonomik büyüme ve refahın artması, küresel terörizm tehdidinin önüne
geçilmesi, yasal ticaretin kesintisiz bir şekilde akışının sağlanması, gümrük
idarelerinin ve gümrük usullerinin modernizasyonu, gümrük idarelerinin gelirlerinin
artması, ulusal kanunların ve mevzuatın doğru bir şekilde uygulanması, ekonomik ve
sosyal refahtaki gelişmeye bağlı olarak yabancı yatırımların artması yer almaktadır.
Ayrıca, gümrük idareleri ile hükümetin diğer organları arasındaki işbirliğinin artması
da Çerçevenin sağlayacağı faydalar arasında öngörülmektedir.
Çerçeve gümrük idareleri arasında elektronik veri değişimini öngördüğünden,
gümrük
idareleri
tarafından
daha
etkin
ve
verimli
risk
analizlerinin
gerçekleştirilmesini mümkün kılacak ve yüksek risk unsuru taşıyan sevkiyatların
11
gümrük idarelerince kontrole tabi tutulmasına, gümrük idarelerinin kaynaklarının
daha iyi ve etkili bir şekilde kullanılmasına, arz zincirine yönelik tehditlerin
zamanında karşılanabilmesine, gümrük idareleri arasındaki işbirliğinin güçlenmesine
yardımcı olacaktır.
Güvenlik standartlarının artırılması amacıyla güvenlik sistemlerine yatırım
yapan, en iyi uygulama örneklerini ortaya koyan; eşyanın yüklendiği, depolandığı
alanların, personelin, konteynerlerin, binaların fiziki güvenliğini sağlayarak
uluslararası arz zincirine yönelik yasadışı müdahaleleri engelleyici önlemler alan
ekonomik operatörlerin sevkiyatlarının daha az kontrole tabi tutulması veya kontrole
tabi tutulması söz konusu olduğunda, eşyanın haricen muayenesine yönelik teknikler
kullanılması, gümrük işlemlerinin daha hızlı sonuçlandırılması, YY’nin diğer
operatörlere nazaran daha az veri sunması ve böylece gümrük işlemlerini
gerçekleştirirken zaman kayıplarının ve maliyetlerinin azalması, mali yeterliliğini
kanıtlayan ekonomik operatörlerden daha az ücret/vergi talep edilmesi Çerçevenin
gümrük idareleri nezdinde akredite olan güvenilir ticaret erbabı için öngördüğü
faydalar arasında yer almaktadır.
Çerçevede belirtilen gerekli bilgi ve belgeler ile birlikte gümrük idaresine
başvuran ve Çerçevede yer alan temel uluslararası standartlara uygunluğu tespit
edilen ekonomik operatörlere ilgili gümrük idaresince YY belgesi verilmektedir.
Gümrük idaresine YY başvurusu yapıldıktan sonra ekonomik operatörün, YY olarak
onaylanması ve akredite edilmesi işlemlerinin bir an önce tamamlaması
12
gerekmektedir. Başvuru belgesinde yer alan bilgilerin doğruluğunu teyid eden
gümrük idaresi YY koşullarının hala karşılanıp karşılanmadığını da periyodik olarak
denetler.
Tanıma
YY statüsü için başvuran ekonomik operatörün bu statü için gerekli koşullara
sahip olup olmadığı operatörün ulusal gümrük idaresi tarafından değerlendirilir. YY
statüsü için gerekli koşulların karşılandığına gümrük idaresince onay verilmesinden
sonra ekonomik operatör YY olarak yetkilendirilir. YY statüsüne sahip olmak için
öngörülen koşulların YY tarafından artık karşılanmaması durumunda; firmanın ya da
firma personelinin, faaliyetlerini gerçekleştirirken ceza hukuku kurallarını ihlal
etmesi, gerekli bilgi ve belgelerin gümrük idaresine verilmemesi halinde YY statüsü
askıya alınır ya da geri alınır.
YY statüsü için başvuran bir ekonomik operatörün, gerekli koşulları
karşılayıp karşılamadığının değerlendirilmesi gümrük idaresinin isteğine bağlı olarak
üçüncü bir tarafça da yapılabilir. Söz konusu üçüncü tarafın arz zinciri güvenliği
standartları hususunda bilgi sahibi olması ve onaylama işlemini gerçekleştirecek
yeterli kaynağa sahip olması gerekmektedir. Ayrıca YY statüsünün verilmesinden
sonra da gerekli koşulların hala karşılanıp karşılanmadığının değerlendirilmesi için
gümrük idaresinin operatörü gözden geçirmesi zorunludur.
13
Karşılıklı tanıma, bir gümrük idaresince verilen YY statüsünün başka bir üye
ülke gümrük idaresinde de geçerli olmasıdır. Bir gümrük idaresince verilen YY
statüsünün diğer gümrük idaresince tanınması, ekonomik operatörün incelenmesi ve
gözden geçirilmesine ilişkin kriterlerin gümrük idareleri arasında karşılıklı olarak
tanınmasına bağlıdır. YY statüsünün ve yapılan denetimlerin karşılıklı olarak
tanınmasına yönelik bir uluslararası sistem oluşturulması DGÖ’nün beklentileri
arasında yer almaktadır. Bu sistemin oluşturulması halinde DGÖ üyesi bir gümrük
idaresi, DGÖ üyesi başka bir ülke tarafından verilmiş olan bir YY iznini, kendisince
verilen YY iznine denk olarak kabul edecektir. YY statülerinin karşılıklı olarak
tanınması, ekonomik operatörlerin, YY standartlarını uygulayan bütün ülkelerde
işlemlerini verimli bir şekilde yürütmelerini, tabi oldukları koşullar hususunda
önceden bilgi sahibi olmalarını sağlayacaktır. Bir gümrük idaresince gerçekleştirilen
denetimin diğer gümrük idaresince tanınması uluslararası arz zincirinde dolaşımda
olan eşyanın denetiminde mükerrerliği önleyecek, gümrük idareleri arasındaki
işbirliğinin gelişmesine katkıda bulunacaktır.
Gümrük idareleri arasında YY statüsünün karşılıklı olarak tanınmasında
gümrük idarelerinin ve YY’lerin üzerinde mutabakata vardıkları ortak bir standartlar
setinin olmasının, ulusal mevzuatların YY statüsünün karşılıklı tanınmasına izin
vermesinin ve Çerçeve ile öngörülen standartların gümrük idarelerince birörnek
uygulanmasının katkısı olacaktır.
14
HLSG tarafından hazırlanan YY Rehberi Haziran 2006’da kabul edilmiştir.
YY Rehberi, YY statüsüne sahip olmak için gerekli koşullara, ekonomik operatörün
gümrük idaresince onaylanmasına, yetkilendirilmesine ve YY programının diğer
ülkeler tarafından karşılıklı olarak tanınmasına ilişkin olarak hem gümrük idareleri
hem de ekonomik operatörler için yol gösterici niteliktedir.
Ekonomik operatör tarafından karşılanması gereken standartlar arasında
gümrük yükümlülüklerinin ihlal edilmemiş olması; ithalat ve ihracata ilişkin eşya
hareketlerinin gümrük idaresince denetimini mümkün kılacak şekilde kayıtların tam
ve doğru bir şekilde tutulması, arşivlemesi, gizliliğinin sağlanması ve kayıtlara
yetkisiz kişilerce erişilmesini engelleyecek yeterli güvenlik önlemlerinin alınması;
konteynerlerin ve eşyanın depolandığı yerlerin, binaların güvenliğinin sağlaması, söz
konusu alanlara yetkisiz girişlerin önlenmesi ve bu alanların yeterince aydınlatılması,
güvenlik sistemlerinin bulundurulması; üst düzey (kariyer) personelin düzenli
aralıklarla güvenlik denetiminin yapılması; YY’nin faaliyet türüne bağlı olarak
taahhütlerini yerine getirmesini mümkün kılacak yeterli mali güce sahip olması yer
almaktadır.
15
1.2.
AB’NİN
GÜMRÜKLERİN
GÜVENLİĞİNİN
SAĞLANMASINA
YÖNELİK GİRİŞİMLERİ14
1.2.1. Avrupa Birliği’nde (AB) Gümrüklerin Güvenliği ile İlgili Olarak Alınan
Önlemlerin Tarihçesi
ABD’nin sınırların güvenliğinin sağlanmasına yönelik olarak, ülkeye gelen
eşyanın ihraç limanında denetlenmesi temeli üzerinde kurulan Konteyner Güvenliği
Girişimi ve terörizme karşı gümrük idaresi ile özel sektör arasındaki işbirliğine
dayanan C-TPAT programı AB üyesi ülkelerce de desteklenmiş ve bu doğrultuda
2003 yılının Temmuz ayında Komisyon tarafından, Parlamento ve Konseye sunulan
önlem paketi ile Topluluğun dış sınırlarının korunmasına yönelik yeni güvenlik
yönetimi modelinin (Customs Security Programme – CSP) temel kavramları ortaya
atılmıştır.
Sınırların güvenliğinin sağlanması hususunda gerek ABD öncülüğünde ve
gerekse DGÖ bünyesinde gerçekleştirilen çalışmalara paralel olarak AB bünyesinde,
Topluluk Gümrük Kodu’nu (TGK) tesis eden 2913/92 sayılı Konsey Tüzüğü’nü
değiştiren 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü15 (Tüzük)
13.04.2005 tarihinde kabul edilmiş, Topluluğun yeni güvenlik yönetim modeli
TGK’da 648/2005 sayılı Tüzük ile yapılan değişiklikler ile ortaya konmuştur. Bu
modelin en önemli kavramlarından birisini de “yetkilendirilmiş yükümlü” statüsü
teşkil etmektedir. 648/2005 sayılı Tüzüğün 2 no.lu maddesi, 2913/92 sayılı Konsey
Tüzüğü’ne “yetkilendirilmiş yükümlü” başlıklı 5a no.lu maddenin eklenmesini
öngörmektedir. 648/2005 sayılı Tüzüğün TGK’ya getirdiği diğer iki önemli
14
“http://ec.europa.eu/taxation_customs/customs/policy_issues/customs_security/index_en.htm#auth_
eco” 15
648/2005 sayılı Tüzük 04.05.2005 tarihli L 117 sayılı AB Resmi Gazetesi’nde yayımlanmıştır.
16
değişiklik de 2009 yılı itibariyle uygulanması öngörülen bilgisayarlaştırılmış ortak
risk yönetimi ile 01.01.2009 tarihinden itibaren uygulanması öngörülen giriş öncesi
veya çıkış öncesi beyandır.
TGK’da yapılan değişiklikler neticesinde daha hızlı ve hedefe daha iyi
odaklanmış gümrük kontrolleri ile uluslararası ticarete konu eşyanın güvenliğinin
artırılması hedeflenmiş, bunun hem gümrük idareleri hem de özel sektör için olumlu
sonuçlar doğuracağı mütalaa edilmiştir.
Düzenlemeler
648/2005 sayılı Tüzük ile TGK’da yapılan değişiklikleri 3 ana başlıkta
toplamak mümkündür:
- Eşyanın Topluluktan ihracından ya da Topluluğa ithalinden önce ticaret
erbabının, gümrük idaresine eşyaya ilişkin bilgi vermesi zorunluluğu
(Sözkonusu bilgi, çıkış/varış öncesi beyanlar ile verilir.),
- Güvenilir
ticaret
erbabının,
ticaretin
kolaylaştırılmasına
yönelik
düzenlemelerden yararlanması (Güvenilir ticaret erbabı, Yetkilendirilmiş
Yükümlü statüsüne haiz olabilir.),
- Eşyanın gümrük denetiminin yapılmasını teminen, Topluluk çapında risk
belirleme kriterlerini ortaya koyacak, bilgisayar ile desteklenmiş bir sistem
oluşturulması.
17
648/2005 sayılı Tüzüğün uygulanmasına ilişkin hükümler getiren ve TGK’yı
tesis eden 2913/92 sayılı Konsey Tüzüğü’nün uygulanmasına ilişkin hükümleri
ortaya koyan 2454/93 sayılı Komisyon Yönetmeliği’ni değiştiren, 18.12.2006 tarihli,
1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği16 26.12.2006 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Yönetmelik hükümleri, aşağıda belirtilen farklı zamanlarda uygulanmaya
başlanacaktır.
1- Riske dayalı gümrük denetimlerini destekleyen ve 2007’nin başlarından
itibaren kullanılan ortak risk yönetimi sisteminin bilgisayarlaştırılmasının
2009 yılında tamamlanması öngörülmektedir.
2- Artan güvenlik gereksinimleri ile gümrük gereklerine uyumlu ticaret erbabına
sağlanan kolaylıklar arasında denge kuracak olan YY hükümleri 01.01.2008
tarihinde yürürlüğe girecektir.
3- Topluluk Gümrük Bölgesine (TGB) giren ve TGB’den çıkan eşya için, ticaret
erbabı tarafından gümrük idarelerine ön bilgi verilmesi 01.07.2009 tarihinde
zorunlu hale gelecektir.
AB’nin, en önemli ticaret ortağı olan ABD’deki pazar payını koruyabilmesi
ve dünyanın önde gelen ticaret ortakları ile işbirliği içerisinde uluslararası arz
zincirinin güvenliğinin sağlanabilmesi için ortaya konan yeni gümrük güvenlik
programının en önemli unsurlarından birisini teşkil eden YY statüsü, TGK’da
yapılan değişikliklerin 5a no.lu maddesinde öngörülmektedir. Bu madde ile denetim
16
Söz konusu Yönetmelik 19.12.2006 tarihli, L 360 sayılı AB Resmi Gazetesi’nde yayımlanmıştır.
18
sistemlerine, mali yeterliliğe ve gümrük gereklerine uyum sağlanmasına ilişkin
kriterleri karşılayan ekonomik operatörlere YY statüsü verilmektedir.
648/2005 sayılı Tüzük ile;
- TGB’ye getirilecek veya TGB’den çıkarılacak eşyanın gümrük idareleri
tarafından denetiminde ortak bir koruma seviyesi oluşturulması,
- Topluluğa, Topluluk vatandaşlarına ve Topluluğun ticari ortaklarına yönelik
riskleri en aza indirmek için üzerinde mutabakata varılmış standartların ve
risk kriterlerinin uygulanması,
- Yasal ticaretin kolaylaştırılması ile gümrük kontrolleri arasında uygun bir
denge kurulması ve/veya mevcut dengenin korunması amacı ile önceliklerin
etkili bir şekilde ortaya konması ve kaynakların etkin dağılımının sağlanması
için Topluluk çapında risk idaresi çerçevesinin ortaya konması,
- Bu çerçevenin de, YY için ortak kriterler ortaya koyması ve bu kriterlerin
birbiri ile uyumlu bir şekilde uygulanması,
- YY
statüsünün,
gümrük
idarelerince
gerçekleştirilecek
risk
analizi
neticesinde verilmesi,
- YY statüsüne sahip olanlar için öngörülen basitleştirmelerin TGK’da
tanımlanmış, özellikle emniyet ve güvenlik ile ilgili gümrük denetimlerine
engel olmaksızın kullanılması
amaçlanmaktadır.
19
Bu amaçların gerçekleştirilebilmesi için ithal ve ihraç eşyasına ilişkin risk
bilgilerinin üye devletlerin yetkili otoriteleri ve Komisyon arasında paylaşılması,
yetkili otoritelerin risk ile ilgili bilgiye zamanında ulaşabilmelerini mümkün kılacak
ortak ve güvenli bir bilgisayar sisteminin oluşturulması gerekmektedir.
YY statüsünün uygulanmasına ilişkin temel düzenlemelerin yer aldığı
648/2005 sayılı Tüzük ile TGK’ya getirilen 5a no.lu madde aşağıdaki gibidir.
“5a:
1- Gümrük idareleri, gerekirse diğer yetkili idarelere danışmalarını
müteakiben, 2’nci fıkrada öngörülen kriterlere bağlı olarak, Topluluk Gümrük
Bölgesinde yerleşik olan herhangi bir operatöre yetkilendirilmiş yükümlü statüsünü
verir.
Yetkilendirilmiş yükümlü, emniyet ve güvenlikle ilgili gümrük kontrollerinin
kolaylaştırılmasından ve/veya gümrük kurallarının öngördüğü basitleştirmelerden
yararlanır.
Yetkilendirilmiş yükümlü statüsü 2’nci fıkrada ortaya konan kurallara ve
şartlara bağlı olarak, gümrük denetimlerine halel vermeksizin bütün üye
devletlerdeki gümrük idarelerince tanınır. Gümrük idareleri, yetkilendirilmiş
yükümlü statüsünün tanınması temelinde ve belirli bir basitleştirme türü ile ilgili
olarak, Topluluk gümrük mevzuatında öngörülmüş olan koşulların karşılanmış
olması halinde, operatörü basitleştirmeden yararlanmak için yetkilendirir.
20
2- Yetkilendirilmiş yükümlü statüsünün verilmesi kriterleri;
- Gümrük
yükümlülüklerinin
yerine
getirilmesinde
ciddi
ihlallerde
bulunmamayı,
- Gümrük denetimlerinin uygun bir şekilde yapılabilmesine imkân veren ticari
ve gerektiğinde taşımaya ilişkin kayıtların tutulması için yeterli bir sisteme
sahip olmayı,
- Gerektiğinde, kanıtlanmış bir mali yeterliliğe sahip olmayı,
- Duruma göre, uygun emniyet ve güvenlik standartlarını sahip olmayı
içermektedir.
Komite prosedürü:
- Yetkilendirilmiş yükümlü statüsünün verilmesine,
- Basitleştirmelerden yararlanma izninin verilmesine,
- Böyle bir statü ve iznin verilmesinde yetkili olan gümrük idaresinin
belirlenmesine,
- Ortak risk idaresine ilişkin kuralları göz önünde bulundurarak, emniyet ve
güvenlikle ilgili gümrük denetimleri bağlamında sağlanan kolaylaştırmaların
türüne ve kapsamına,
- Diğer gümrük idarelerine danışma ve bunlara bilgi verme yükümlülüğüne,
ilişkin kuralları ve
- İznin bir veya daha fazla üye devlet ile sınırlandırılmasına,
- Yetkilendirilmiş
yükümlü
statüsünün
edilmesine,
21
askıya
alınmasına
veya
iptal
- Özellikle
uluslararası
anlaşmaları
göz
önünde
bulundurarak
belirli
yetkilendirilmiş yükümlü kategorileri için Toplulukta yerleşik olmanın
aranmayacağına,
ilişkin şartları belirlemede kullanılır.17”
Söz konusu düzenlemeden de anlaşılacağı üzere bir üye devletçe verilen YY
statüsünün, diğer üye devletçe tanınması amaçlanmaktadır. Fakat bu, YY statüsü
tanınan
ekonomik
operatörün,
gümrük
kurallarının
öngördüğü
bütün
basitleştirmelerden diğer üye devlette de otomatik olarak yararlanacağı anlamına
gelmez. YY statüsünün öngördüğü basitleştirmeler haricindeki basitleştirmeler için
özel olarak öngörülen koşulların karşılanmış olması halinde diğer üye devlette de
YY’lerin söz konusu basitleştirmelerden yararlanmasına izin verilir. YY statüsünün
verilmesi için gerekli olan kriterlerin karşılanıp karşılanmadığına ilişkin olarak bir
üye devletçe yapılan değerlendirme diğer üye devletçe tanınır.
1.2.2.2. 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü’nün Türk
Gümrük Mevzuatına Aktarılması Çalışmaları
4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun, 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve
Konsey Tüzüğü doğrultusunda değiştirilmesi için oluşturulan Komisyon tarafından
“Gümrük Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı”
28.12.2005 tarihinde hazırlanmış olup söz konusu taslak henüz Türkiye Büyük Millet
Meclisi’ne sevk edilmemiştir.
17
Söz konusu hususlar ulusal düzeyde değil AB Komisyonu bünyesinde toplanan Gümrük Kodu
Komitesi toplantılarında ele alınmaktadır. 22
Söz konusu Taslağın 2’nci maddesinde yer alan ve 4458 sayılı Gümrük
Kanunu’nun İkinci Bölümüne Kanun’un 5’inci maddesinden sonra gelmek üzere
eklenlenmesi öngörülen YY statüsü ile ilgili düzenleme aşağıdaki gibidir:
“Madde - 5A
1. Müsteşarlık, gerektiğinde ilgili kurum ve kuruluşların görüşlerini de almak
suretiyle Türkiye Gümrük Bölgesinde ekonomik faaliyette bulunan yerleşik kişilere
2’nci fıkrada yer alan koşulları taşımaları halinde “yetkilendirilmiş yükümlü” statüsü
tanır.
Yetkilendirilmiş
kontrollerinin
yükümlüler,
kolaylaştırılmasından
emniyet
veya
ve
gümrük
güvenlikle
ilgili
mevzuatının
gümrük
öngördüğü
uygulamaların basitleştirilmesinden faydalanırlar.
2. Yetkilendirilmiş yükümlü statüsünün tanınması için gereken koşullar
aşağıdadır:
a) Gümrük yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde ciddi ihlallerde
bulunmamak,
b) Gümrük kontrollerinin doğru biçimde yapılabilmesine imkân veren ticari
ve gerektiğinde taşımaya ilişkin kayıtları düzenli bir şekilde tutma yeterliliğine sahip
bulunmak,
c) Müsteşarlıkça gerek görülen hallerde, mali yeterliliğe sahip olduğunu
kanıtlamak,
d) Duruma göre, uygun emniyet ve güvenlik standartlarına sahip bulunmak,
23
3. 2 nci fıkrada belirtilen koşullar ile aşağıdaki hususlara ilişkin usul ve
esaslar Yönetmelikle düzenlenir:
a) Yetkilendirilmiş yükümlü statüsünün verilmesi,
b) Basitleştirmelerden faydalanma izninin verilmesi,
c) Bu statü ve izinlerin hangi gümrük idarelerince verileceğinin belirlenmesi,
d) Risk yönetimi düzenlemeleri dikkate alınarak, emniyet ve güvenliğe ilişkin
gümrük kontrollerinde tanınacak kolaylıkların türü ve kapsamının belirlenmesi,
e) İlgili kurum ve kuruluşlardan görüş alınması ve bilgi paylaşımında
bulunulması,
f) Yetkilendirilmiş yükümlü statüsünün geçici olarak geri alınması veya
iptali,
g) Uluslararası anlaşmalar dikkate alınarak, belirli yetkilendirilmiş yükümlü
kategorileri
için
Türkiye
Gümrük
Bölgesinde
yerleşik
olma
koşulundan
vazgeçilmesi.”
1.2.2.3. 1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği’ndeki Yetkilendirilmiş Yükümlü
Düzenlemeleri
1875/2006 sayılı Yönetmelik ile;
- Topluluğa giren ve Topluluğu terk eden eşya için güvenliğin artırılmasına
yönelik önlemler çerçevesinde gümrük denetimlerinin etkinliğinin artırılması,
- Ortak bir risk idaresi çerçevesinde gümrük idarelerinin kendi aralarında ve bu
idareler ile Komisyon arasında risk bilgisinin elektronik ortamda değişimi,
- TGB’ye giren ve bu bölgeyi terk eden tüm eşya için giriş öncesi ve çıkış
öncesi bilgi verilmesi,
24
- Belirli
kriterleri
karşılayarak
gümrük
kurallarının
öngördüğü
basitleştirmelerden ve/veya gümrük kontrolleri ile ilgili kolaylaştırılmalardan
yararlanacak güvenilir ekonomik operatörlere “yetkilendirilmiş yükümlü”
statüsünün verilmesi,
- YY belgesi için başvuru, belgenin düzenlenmesi, verilmesi, değiştirilmesi,
iptal edilmesi, YY statüsünün askıya alınması hususunda üye devletlerde
ortak koşullar ve kriterler oluşturulması ve bu kriterlere uyum sağlanıp
sağlanmadığının gümrük idarelerince gözlemlenmesi,
- YY ile ilgili bilgilerin toplanması ve değişimi için ortak bir elektronik bilgi
ve iletişim sisteminin kurulması ve sürdürülmesi
amaçlanmaktadır.
TGY’yi tesis eden 2454/93 sayılı Yönetmeliğin tanımlara ilişkin 1’inci
maddesine 1875/2006 sayılı Yönetmelik ile eklenen 12’nci fıkrasına göre ekonomik
operatör, yaptığı iş itibariyle gümrük mevzuatının kapsadığı faaliyetlerde yer alan
kişi olarak tanımlanmıştır.
YY statüsü gümrük idareleri tarafından, güvenilir ekonomik operatörlere
verilen bir statüdür ve bu statü 1875/2006 sayılı Yönetmelikte; YY belgelerinin
verilmesine ilişkin prosedür, YY statüsü için yapılan başvuru, YY statüsünün
verilmesi için yerine getirilmesi gereken koşul ve kriterler, YY belgelerinin
düzenlenmesine ilişkin prosedür, YY belgelerinin hukuki etkisi, YY statüsünün
askıya alınması, YY belgelerinin iptal edilmesi başlıkları altında düzenlenmiştir.
25
2454/93 sayılı Yönetmeliğin “Genel Uygulama Hükümleri” başlıklı 1’inci
Bölümüne “Yetkilendirilmiş Yükümlü” başlığı ile “Kısım IIA” olarak eklenen
hükümleri aşağıdaki başlıklar altında incelemek mümkündür.
Gümrük idareleri, gümrük kurallarının öngördüğü diğer basitleştirmelerin
kullanılmasına halel gelmeksizin, bir ekonomik operatörün başvurusu üzerine
Kod’un 5a no.lu maddesine uygun olarak 3 tür YY belgesi düzenleyebilir. Bu
belgeler Gümrük Basitleştirmeleri için YY belgesi, Emniyet ve Güvenlik ile ilgili
Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılması için YY belgesi ve her iki belgenin
özelliklerine haiz Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik ile ilgili Gümrük
Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına İlişkin YY belgesidir.
Bir ekonomik operatörün Gümrük Basitleştirmelerine ilişkin YY Belgesine
sahip olabilmesi için başvurunun yapılmasından önceki son 3 yıl içerisinde gümrük
kurallarını ciddi bir şekilde ihlal etmemiş olması, ticari ve gerektiğinde taşımacılığa
ilişkin kayıtların idaresinde yeterli bir sisteme sahip olması ve son 3 yıl içerisindeki
mali yeterliliğini kanıtlaması gerekmektedir.
Bir ekonomik operatörün Emniyet ve Güvenlik ile ilgili Gümrük
Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesine sahip olabilmesi için
başvurunun yapılmasından önceki son 3 yıl içerisinde gümrük kurallarını ciddi bir
şekilde ihlal etmemiş olması, ticari ve gerektiğinde taşımacılığa ilişkin kayıtların
26
idaresinde yeterli bir sisteme sahip olması, son 3 yıl içerisindeki mali yeterliliğini
kanıtlaması ve uygun emniyet ve güvenlik standartlarına sahip olması gerekmektedir.
Bir ekonomik operatörün Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik ile
ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesine sahip
olabilmesi için başvurunun yapılmasından önceki son 3 yıl içerisinde gümrük
kurallarını ciddi bir şekilde ihlal etmemiş olması, ticari ve gerektiğinde taşımacılığa
ilişkin kayıtların idaresinde yeterli bir sisteme sahip olması, son 3 yıl içerisindeki
mali yeterliliğini kanıtlaması ve uygun emniyet ve güvenlik standartlarına sahip
olması gerekmektedir.
Gümrük Basitleştirmelerine ilişkin YY Belgesi ile Gümrük Basitleştirmeleri
ve Emniyet ve Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin
YY belgesine sahip olan ekonomik operatörlerin, TGY’nin 260, 263, 269, 272, 276,
277, 282, 283, 313a, 313b, 324a, 324e, 372, 454a ve 912g no.lu maddelerinde
düzenlenmiş olan basitleştirilmiş beyan, kayıt yoluyla beyan ve eksik beyan gibi
basitleştirmelerden yararlanmak için başvuruda bulunması halinde gümrük idareleri,
YY belgesi verilirken incelenmiş olan koşulları yeniden incelemez.
Emniyet ve Güvenlik ile İlgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına
ilişkin YY belgesi veya Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik ile ilgili
Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesine sahip olan bir
27
ekonomik operatör tarafından giriş özet beyanı18 verilmiş olması halinde yetkili
gümrük idaresi, emniyet ve güvenlikle ilgili risk analizi neticesinde sevkiyatın daha
ileri düzeyde fiziki kontrole tabi tutulmak üzere seçildiğini eşyanın TGB’ye
gelişinden önce YY’ye bildirebilir.
Bununla birlikte üye devletler, eşyanın TGB’ye gelişinden önce, sevkiyatın
böyle bir kontrole tabi tutulmak üzere seçildiği hususunda YY’nin bilgilendirilmemiş
olması halinde bile fiziki kontrol gerçekleştirebilirler. Eşyanın TGB’yi terk ettiği
hallerde, yetkili gümrük idaresi emniyet ve güvenlikle ilgili risk analizi neticesinde
sevkiyatın daha ileri düzeyde fiziki kontrole tabi tutulmak üzere seçildiğini YY’ye
bildirebilir.
Emniyet ve Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına
ilişkin YY belgesine veya Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik ile ilgili
Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesine sahip bir ekonomik
operatör, 1875/2006 sayılı Yönetmeliğin 30A no.lu ekinin 2.5 no.lu bölümünde yer
alan azaltılmış verilerden oluşan giriş ve çıkış özet beyanı verebilir.
Emniyet ve Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına
ilişkin YY belgesine veya Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik ile ilgili
Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesine sahip olan
18
Eşyanın gümrük idaresine sunulmasından önce gümrük idaresine verilen ve eşyaya ilişkin gümrük
beyannamesinin tescil edilebilmesi için gerekli olan temel bilgileri içeren belgedir.
28
taşıyıcıların, yük komisyoncularının19 veya gümrük müşavirlerinin de EK 30A’nın
2.5 no.lu bölümünde yer alan azaltılmış verilerden oluşan giriş ve çıkış özet beyanı
verebilmesi için adına hareket ettikleri ekonomik operatörlerin de söz konusu
belgelere sahip olması gerekmektedir.
YY belgelerinin karşılıklı olarak tanınmasına ilişkin olarak üçüncü ülkelerle
yapılan uluslararası anlaşmaların etkin bir şekilde işleyişini sağlamak için azaltılmış
veri kullanma hakkı olan YY belgesi sahiplerinden, ek veri sunmaları talep edilebilir.
YY belgesi sahibi, diğer ekonomik operatörlere nazaran daha az fiziki
kontrole ve belge kontrolüne tabi tutulur. Fakat gümrük idareleri, belirli bir tehlikeyi
veya kontrol yükümlülüğünü göz önünde bulundurarak aksine karar verebilir.
Risk analizine istinaden, yetkili gümrük idaresi, YY tarafından verilen bir
giriş veya çıkış özet beyanı veya gümrük beyannamesi kapsamı sevkiyatı daha ileri
düzeyde fiziki kontrole tabi tutmak üzere seçmesi halinde, gerekli kontrolleri
öncelikli olarak yapar. YY’nin talep etmesi halinde ve ilgili gümrük idaresi ile olan
anlaşmaya bağlı olarak bu kontroller, ilgili gümrük idaresinin bulunduğu yerden
farklı bir yerde gerçekleştirilebilir.
Bütün bu kolaylıklardan yararlanılabilmesi, ilgili ekonomik operatörün YY
belgesi numarasını20 vermesine bağlıdır.
19
Bir ihracatçı, ithalatçı veya başka bir firma veya kişi adına, eşyanın, paketlenmesi ve depolanması
faaliyetleri de dâhil olmak üzere emin ve güvenilir bir şekilde taşınması işlemlerini organize edendir.
20
YY belgesi bütün üye devletlerde tanınacağından bir YY’ye ait sevkiyatın kolaylıkla tanınabilmesi
için YY belge numarasına ihtiyaç vardır. Bir ekonomik operatörün YY olup olmadığının kolaylıkla
29
YY belgesi için başvuru, 1875/2006 sayılı Yönetmeliğin 1C no.lu ekinde yer
alan başvuru formu örneğine uygun olarak yazılı veya elektronik formatta yapılır.
Gümrük idaresi, başvurunun istenilen bütün unsurları içermediğini tespit
ettiğinde, başvurunun kabulünden itibaren 30 takvim günü içerisinde, gerekçelerini
de belirterek ekonomik operatörden ilgili bilgileri sunmasını talep eder.
Gümrük idaresi başvuruyu aldıktan sonra 5 iş günü içerisinde diğer üye
devlet gümrük idarelerine bildirir. YY belgesi, başvurunun alındığı tarihten itibaren
90 gün içerisinde düzenlenir. Söz konusu 5 ve 90 günlük süreler, gümrük idaresinin
başvuru için gerekli bütün bilgileri almasından itibaren işlemeye başlar. Gümrük
idareleri, ekonomik operatörü başvurunun kabul edildiği ve sürelerin işlemeye
başlayacağı tarih hususunda bilgilendirir.
Başvuru, başvuru sahibinin gümrük işlemleri ile ilgili ana hesaplarının
tutulduğu ve YY belgesi kapsamı faaliyetlerinden en azından bir bölümünün
yürütüldüğü üye devlet gümrük idaresine veya yetkili gümrük idaresince bilgi
teknolojisi ve bilgisayar şebekeleri kullanılarak başvuru sahibinin bilgisayar
tespit edebilmesi, YY belgesinin verildiği üye devletin ve YY’nin ne tür kolaylıklardan
yararlandığının belirlenebilmesi için ülke kodu ile başlayan; AEO kelimesi ve belgenin türüne göre C
(customs simplification), S (security and safety) ya da F (full) harfi ve ulusal amaçlar için verilen bir
numara ile devam edip 0 (belge, firmanın tüm binaları için geçerli ise) ya da 1 (belge, firmanın sadece
belirli bir binası için geçerli ise) rakamı ile biten YY belge numarası geliştirilmiştir. (10.04.2006
tarihli TAXUD 1250/2005 Rev 4 sayılı, ‘Common Structure of AEO Certificate Number - YY Belge
Numarasının Ortak Yapısı’ başlıklı AB Komisyonu Belgesi) 30
sisteminde gümrük işlemleri ile ilgili temel hesaplarına21 erişilebildiği, başvuru
sahibinin genel lojistik faaliyetlerinin gerçekleştirildiği ve YY belgesi kapsamı
faaliyetlerden en azından bir bölümünün yürütüldüğü üye devlet gümrük idaresine
yapılır.
Yetkili gümrük idaresinin, yukarıdaki hükümlere göre belirlenememesi
halinde, başvuru, başvuru sahibinin gümrük işlemleri ile ilgili ana hesaplarının yer
aldığı üye devlet gümrük idaresine veya başvuru sahibinin gümrük işlemleri ile ilgili
ana hesaplarına erişilebildiği ve başvuru sahibinin genel lojistik faaliyetlerinin
yürütüldüğü üye devlet gümrük idaresine yapılır.
İlgili kayıtların ve belgelerin bir bölümünün, başvurunun yapıldığı üye devlet
gümrük idaresinden başka bir üye devlette tutulması halinde, 1875/2006 sayılı
Yönetmeliğin 1C no.lu ekinde yer alan başvuru formunun 13 (gümrük ile ilgili
faaliyetlerin yürütüldüğü üye devlet), 16 (gümrük belgelerinin tutulduğu idare), 17
(gümrük belgelerini sunmakla sorumlu olan idare) ve 18 (temel hesapların tutulduğu
idare) no.lu kutuları başvuru sahibi tarafından doldurulur.
Başvurunun yapıldığı üye devlet gümrük idaresinden farklı bir üye devlette
başvuru sahibinin depolama faaliyeti veya başka binaları varsa, üye devlet gümrük
idaresince depolama faaliyetindeki veya diğer binalardaki koşulların incelenebilmesi
için bu bilgi, başvuru formunun 13 no.lu kutusunda belirtilir.
21
Başvuru sahibinin temel hesapları, YY belgesi almak için gerekli koşulların ve kriterlerin gümrük
idaresince doğrulanmasını ve izlenmesini mümkün kılan kayıtları ve belgeleri içermelidir.
31
YY belgesinin düzenlenmesi için talep edilen koşullara uyum sağlandığını
kanıtlamak için gerekli olan bütün bilginin gümrük idarelerine verilebilmesi
amacıyla, başvuru sahibi kendi idaresi içerisinde merkezi bir nokta veya irtibata
geçilecek bir kişi gösterir.
Üye devletler, başvuruların yapılacağı yetkili gümrük idarelerinin listesini ve
değişiklikleri Komisyon’a bildirir. Komisyon, diğer üye devletlerin bu bilgilere
ulaşmasını mümkün kılar.
- Başvurunun, usulüne uygun olarak gerekli bilgi ve belgeler ile birlikte
yukarıda belirtilen yetkili gümrük idarelerinden birisine yapılmaması,
- Başvuru yapıldığı zaman, başvuru sahibinin ekonomik faaliyeti ile ilgili
olarak ciddi bir ihlalden dolayı mahkûm edilmesi veya iflas işlemlerine tabi
olması,
- Başvuru sahibinin gümrük işlemlerindeki yasal temsilcisinin, temsilcilik
faaliyetine bağlı olarak ciddi bir ihlalden dolayı mahkum olması,
- YY belgesinin iptalinden sonraki 3 yıl içerisinde başvuru yapılması halinde
başvuru kabul edilmez.
1.2.2.3.6. YY Belgelerinin Verilmesi İçin Yerine Getirilmesi Gereken Koşullar
ve Kriterler
Bir ekonomik operatörün YY belgesine sahip olabilmesi için Toplulukta
yerleşik olması gerekmektedir. Bununla birlikte Topluluk ile ekonomik operatörün
32
yerleşik olduğu üçüncü ülke arasında yapılmış olan bir uluslararası anlaşmanın, YY
belgelerinin karşılıklı olarak tanınmasını öngörmesi ve üye devlet gümrük idaresi
adına söz konusu üçüncü ülkenin gerekli kontrolleri gerçekleştirmesine ilişkin bir
idari düzenlemeyi içermesi veya Emniyet ve Güvenlik ile ilgili Gümrük
Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesi başvurusunun, Toplulukta
yerleşik olmayan fakat orada yerel bir bürosu bulunan havayolu veya denizcilik
şirketi tarafından yapılması halinde ekonomik operatörün Toplulukta yerleşik olması
şartı aranmaz.
Toplulukta yerleşik olmayan fakat yerel bir bürosu bulunan havayolu veya
denizcilik şirketinin, başvurunun yapılmasından önceki son 3 yıl içerisinde gümrük
kurallarını ciddi bir şekilde ihlal etmemiş olduğu, ticari ve gerektiğinde taşımacılığa
ilişkin kayıtların idaresinde yeterli bir sisteme ve başvurudan önceki son 3 yıl
içerisinde mali yeterliliğe sahip olduğu kabul edilir.
Başvurunun yapılmasından önceki son 3 yıl boyunca başvuru sahibi, başvuru
sahibi şirketten sorumlu olan veya şirket yönetiminde söz sahibi olan kişiler, başvuru
sahibinin gümrük işlemlerindeki yasal temsilcisi veya gümrük ile ilgili işlemlerinden
sorumlu olan kişilerden herhangi birisi tarafından gümrük kurallarının ciddi bir
şekilde ihlal edilmemiş olması gerekmektedir.
Bununla birlikte yetkili gümrük idaresinin, gümrük ile ilgili işlemlerinin
sayısı ve hacmi ile orantılı olarak herhangi bir ihlali ihmal edilebilir olarak
33
değerlendirmesi ve başvuru sahibinin iyi niyetinden şüphe etmemesi halinde, gümrük
yükümlülüklerinin yerine getirildiği mütalaa edilir.
Başvuru sahibinin 3 yıldan az bir süredir Toplulukta yerleşik olması halinde,
başvuru sahibinin gümrük mevzuatından kaynaklanan gerekliliklere uyumu mevcut
kayıtlar ve bilgiler temelinde değerlendirilir.
Başvuru sahibinin ticari ve gerektiğinde taşımacılığa ilişkin kayıtlarını
tutmada yeterli bir sisteme sahip olması gerekir. Bunun için ise başvuru sahibinin,
gümrük idarelerinin gümrük ile ilgili ve gerektiğinde taşımaya ilişkin kayıtlara fiziki
veya elektronik olarak erişimini mümkün kılması; hesapların tutulduğu üye devlette
uygulanan genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ile uyumlu olan ve gümrük
kontrollerini kolaylaştıran bir muhasebe sistemine; Topluluk eşyası olan ve Topluluk
eşyası olmayan eşyayı birbirinden ayıran bir lojistik sistemine; faaliyetinin türüne ve
hacmine uygun bir idari örgüte, yasadışı ve usulsüz işlemleri tespit edebilen iç
denetim sistemine; ticaret politikası önlemlerine veya tarım ürünleri ticaretine ilişkin
lisansların ve izinlerin idaresi için yeterli prosedürlere; firma kayıtlarının, bilgilerin
arşivlenmesine ve bilgilerin korunmasına ilişkin yeterli prosedürlere; bilgisayar
sistemini yetkisiz girişlerden koruyacak ve belgelerinin güvenliğini sağlayacak
uygun güvenlik önlemlerine sahip olması gerekmektedir.
Başvuru sahibinin, başvurudan önceki son 3 yıl içerisinde mali yeterliliğe
sahip olması gerekir. Mali yeterlilik, yürütülen faaliyetin özelliğine göre başvuru
34
sahibinin taahhütlerini yerine getirmesi için yeterli, iyi bir mali duruma sahip olması
anlamına gelmektedir.
Başvuru sahibi 3 yıldan daha az bir süredir Toplulukta yerleşik ise mali
yeterliliği mevcut kayıtlar ve bilgiler çerçevesinde değerlendirilir.
Başvuru sahibinin, uygun emniyet ve güvenlik standartlarına sahip olması
gerekir. Belge kapsamı faaliyetler bağlamında kullanılacak binaların, yasadışı
girişleri önleyecek dayanaklı malzemelerden yapılmış olması; nakliye ve kargo
alanları ile yükleme limanlarına izinsiz girişleri önleyecek uygun giriş kontrol
önlemlerinin mevcut olması; herhangi bir malzemenin girişini, değiştirilmesini veya
kaybedilmesini ve kargo birimlerinin zarar görmesini engelleyecek önlemlerin
alınmış olması; gerektiğinde yasaklama ve kısıtlamalar ile ilgili ithalat ve/veya
ihracat lisanslarının idaresine ve söz konusu eşyanın diğer eşyadan ayırt edilmesine
ilişkin prosedürlerin mevcut olması; uluslararası arz zincirinin güvenliğinin
sağlanması için, başvuru sahibinin iş ortaklarının açık bir şekilde tanımlanmış
olması; başvuru sahibinin, güvenlik ile ilgili hassas pozisyonlarda görev yapan
kariyer personel üzerinde güvenlik taraması yapması ve özgeçmişlerine dair
periyodik kontroller gerçekleştirmesi ve ilgili personelin güvenlikle ilgili
bilgilendirme programlarına aktif bir şekilde katılımını sağlaması halinde emniyet ve
güvenlik ile ilgili koşulların yerine getirildiği kabul edilir.
Toplulukta yerleşik olmayan fakat orada yerel bir bürosu bulunan havayolu
veya denizcilik şirketinin ilgili taşıma sektöründe geçerli olan uluslararası
35
sözleşmeler temelinde düzenlenmiş ve uluslararası kabul gören bir emniyet ve/veya
güvenlik belgesine sahip olması halinde emniyet ve güvenlik ile ilgili koşulları
karşılaması gerekir. Bununla birlikte emniyet ve güvenlik koşulları ile uluslararası
belgenin düzenlenmesi için gereken koşulların aynı ya da benzer olması halinde,
belgeyi düzenleyen gümrük idaresi emniyet ve güvenlik koşullarının karşılanmış
olduğunu mütalaa eder.
Toplulukta yerleşik olan başvuru sahibi, uluslararası sözleşmeler temelinde
düzenlenmiş uluslararası kabul gören bir emniyet ve/veya güvenlik belgesine,
Topluluk mevzuatı çerçevesinde düzenlenmiş bir Avrupa emniyet ve/veya güvenlik
belgesine, Uluslararası Standardizasyon Örgütü’nün uluslararası bir standardına veya
Avrupa Standartlar Örgütü’nün bir Avrupa Standardına sahipse, söz konusu
belgelerin düzenlenmesi için gereken koşulların, yukarıda belirtilen emniyet ve
güvenlik koşulları ile aynı veya benzer olması halinde emniyet ve güvenlik koşulları
yerine getirilmiş kabul edilir.
Belgeyi düzenleyen gümrük idaresi, usulüne uygun olarak gerekli bilgi ve
belgeler ile yapılan başvuruyu aldığı günden itibaren 5 iş günü içerisinde, üye devlet
gümrük idarelerine bildirir.
Diğer üye devlet gümrük idaresi, belgenin verilmesine engel teşkil edecek bir
bilgiye sahip ise, bu bilgiyi, başvuruyu aldığı tarihten itibaren 35 takvim günü
içerisinde belgeyi düzenleyen gümrük idaresine iletir.
36
YY belgesine sahip olmak için gerekli koşullardan bir veya daha fazlasının
incelenmesinin, bilgi eksikliği ya da bilginin doğru olup olmadığının kontrolünün
yapılamaması
nedeniyle
belgeyi
düzenleyen
gümrük
idaresince
gerçekleştirilememesi halinde, üye devlet gümrük idarelerinin birbirine danışması
gerekir. Bu durumda üye devlet gümrük idareleri, başvurunun alındığı tarihten
itibaren 90 gün içerisinde YY belgesinin düzenlenebilmesi veya başvurunun
reddedilebilmesi için, belgeyi düzenleyen gümrük idaresince başvuruya dair bilginin
iletildiği tarihten başlamak üzere 60 takvim günü içerisinde danışmayı gerçekleştirir.
Danışılan gümrük idaresi, 60 takvim günü içerisinde cevap veremezse, danışan idare
başvuru sahibinin gerekli kriterleri karşılamış olduğunu mütalaa edebilir.
Danışılan gümrük idaresince, başvuru sahibinin bir ya da daha fazla kriteri
karşılamadığının tespit edilmesi halinde, sonuçlar başvuruyu reddedecek olan
gümrük idaresine (belgeyi düzenleyen idare) iletilir.
Belgeyi düzenleyen gümrük idaresi, YY belgesine sahip olmak için gerekli
koşulların karşılanıp karşılanmadığını inceler. Emniyet ve güvenlik ile ilgili
kriterlerinin incelenmesi, başvuru sahibinin gümrük ile ilgili faaliyetlerine uygun
bütün binalarında gerçekleştirilir. Çok sayıda bina bulunması nedeniyle ilgili bütün
binaların, belgenin düzenlenmesi için öngörülen sürede incelenememesi, bununla
birlikte gümrük idaresinin, başvuru sahibinin bütün binalarda ortak emniyet
standartlarına sahip olduğuna kanaat getirmesi halinde gümrük idaresi, söz konusu
binaları temsil eden bir bölümü incelemeye karar verebilir.
37
Gümrük idaresi, başvuru sahibinin YY belgesine sahip olmak için gerekli
koşulları karşılayıp karşılanmadığının değerlendirilmesini bu alanlarda uzman olan
kişilerden talep edebilir.
YY belgesi 1875/2006 sayılı Yönetmeliğin 1D no.lu ekinde yer alan örneğe
uygun olarak ve usulüne uygun başvurunun alındığı tarihten itibaren 90 gün
içerisinde düzenlenir. Gümrük idaresinin bu süreyi geçirmesi halinde, süre 30 takvim
günü kadar uzatılabilir. Bu durumlarda, gümrük idaresi 90 takvim günü olan sürenin
sona ermesinden önce başvuru sahibini, sürenin uzatılma nedeni hususunda
bilgilendirir.
YY belgesinin düzenlenmesi için gerekli olan 90 günlük süre, kriterlerin
incelenmesi esnasında başvuru sahibinin, söz konusu kriterleri karşılamak için
gerekli düzenlemeleri yapması ve bu hususu yetkili gümrük idaresine bildirmesi
halinde uzatılabilir.
Gümrük idaresince gerçekleştirilen incelemenin sonuçlarının başvurunun
reddedilmesine yol açması ihtimali varsa belgeyi düzenleyen gümrük idaresi,
bulguları başvuru sahibine bildirir ve başvuruyu reddetmeden önce, başvuru sahibine
30 takvim günü içerisinde cevap verme imkanı verir. Bu durumda, YY belgesinin
düzenlenmesi için öngörülen 90 günlük süre askıya alınır.
38
Başvurunun reddi, gümrük mevzuatı çerçevesinde verilmiş olan mevcut
herhangi bir iznin otomatik olarak iptal edilmesine yol açmaz.
Başvuru reddedilirse, gümrük idaresi, ret kararının dayanağı hususunda
başvuru sahibini bilgilendirir.
Belgeyi düzenleyen gümrük idaresi, 5 iş günü içerisinde, diğer üye devlet
gümrük idarelerini YY belgesinin düzenlendiği hususunda bilgilendirir. Başvurunun
reddedilmesi halinde de aynı süre içerisinde bilgi verilir.
1.2.2.3.8. YY Belgesinin Hukuki Etkileri
YY Belgesi, düzenlendiği tarihten sonraki 10’uncu iş günü geçerlilik kazanır
ve bütün üye devletlerde tanınır. YY Belgesinin geçerlilik süresi sınırlandırılmaz.
Gümrük idareleri, YY’nin koşul ve kriterlere uygunluğunu gözlemler ve Topluluk
mevzuatında köklü bir değişiklik olması halinde, koşul ve kriterlerin YY tarafından
artık karşılanmadığına ilişkin makul bir işaret bulunması durumunda koşul ve
kriterlerin YY tarafından karşılanıp karşılanmadığı hususunu yeniden değerlendirir.
Yeniden değerlendirmenin sonuçları, bütün üye devlet gümrük idarelerine iletilir.
YY belgesi için gerekli olan koşullara ve kriterlere uyumsuzluk tespit
edildiğinde, gümrük kurallarının ihlali ile bağlantılı ve ceza davasının açılmasına
sebebiyet veren bir fiilin YY tarafından işlendiğine gümrük idarelerince kanaat
39
getirildiğinde YY statüsü, belgeyi düzenleyen gümrük idaresi tarafından askıya
alınır.
Bununla birlikte gümrük ile ilgili işlemlerin sayısı ve hacmi ile orantılı olarak
gümrük idaresinin bir ihlalin ihmal edilebilir olduğunu mütalaa etmesi ve başvuru
sahibinin iyi niyetinden şüphe duymaması halinde YY statüsünün askıya
alınmamasına karar verilebilir.
YY statüsünün askıya alınmasına yönelik kararı almadan önce, gümrük
idareleri, bulgularını ilgili YY’ye bildirir. Bildirim tarihinden itibaren 30 takvim
günü içerisinde YY’nin durumu düzeltme ve/veya görüşünü açıklama hakkı vardır.
Vatandaşların emniyet ve güvenliğine, kamu sağlığına veya çevreye yönelik
bir tehdidin niteliğinin ve seviyesinin askıya almayı gerektirmesi halinde, askıya
alma derhal vuku bulur. Askıya alan gümrük idaresi, diğer üye devlet gümrük
idarelerini uygun tedbirler almaları için bilgilendirir.
YY Belgesi sahibinin, koşul ve kriterlere uyumsuzluğu 30 takvim günü
içerisinde düzeltmemesi halinde, yetkili gümrük idaresi durumun düzeltilmesine
yönelik gerekli önlemleri alması için 30 takvim günü süresince YY statüsünün askıya
alındığı hususunda ilgili ekonomik operatörü bilgilendirir. Bildirim, diğer üye devlet
gümrük idarelerine de iletilir.
40
YY belgesi sahibinin gümrük kurallarının ihlali ile bağlantılı ve ceza
davasının açılmasına sebebiyet veren bir fiili işlemiş olması halinde, belgeyi
düzenleyen gümrük idaresi YY statüsünü dava süresince askıya alır ve YY’yi bu
hususta bilgilendirir. Bildirim, diğer üye devlet gümrük idarelerine de iletilir.
İlgili ekonomik operatörün, gerekli koşul ve kriterlerin sağlanması için
verilen 30 takvim günü içerisinde durumu düzeltmemesi bununla birlikte askıya alma
süresinin uzatılması halinde koşulların karşılanacağına ilişkin kanıt sunması halinde,
belgeyi veren gümrük idaresi YY belgesinin askıya alınma süresini 30 takvim günü
uzatır.
Askıya alma, askıya alma tarihinden önce başlamış ve henüz tamamlanmamış
gümrük işlemlerini, askıya alma nedenleri ile ilgisi olmayan ve YY belgesi referans
gösterilmeksizin
verilmiş
bir
izni
ve
gümrük
kurallarının
öngördüğü
basitleştirmelerden yararlanmak için YY belgesi bağlamında verilmiş olan ve
koşulları hala karşılan bir izni otomatik olarak etkilemez.
Gümrük
Basitleştirmeleri
ve
Emniyet/Güvenlik
ile
ilgili
Gümrük
Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesine sahip olan bir ekonomik
operatör, YY belgesine sahip olmak için gerekli koşullardan biri olan emniyet ve
güvenlik ile ilgili koşulları yerine getiremezse, YY statüsü kısmen askıya alınır ve
ekonomik operatörün talebi üzerine, Gümrük Basitleştirmelerine ilişkin YY belgesi
düzenlenebilir.
41
Ekonomik operatör, YY tarafından karşılanması gereken koşul ve kriterlere
uyum sağlama konusunda gümrük idarelerini tatmin edecek gerekli önlemleri
aldığında, belgeyi düzenleyen gümrük idaresi askıya alma kararını geri çeker ve ilgili
ekonomik operatörü ve diğer üye devlet gümrük idarelerini bilgilendirir.
Gümrük
Basitleştirmeleri
ve
Emniyet/Güvenlik
ile
ilgili
Gümrük
Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesine sahip olan bir ekonomik
operatörün, emniyet ve güvenlik ile ilgili koşulları karşılayamaması nedeniyle
kısmen askıya alınan YY belgesi, askıya alma kararının geri çekilmesi halinde
yeniden geçerlilik kazanır. Bu durumda askıya alınan Gümrük Basitleştirmeleri ve
Emniyet/Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY
belgesi yerine düzenlenmiş olan Gümrük Basitleştirmelerine ilişkin YY belgesi iptal
edilir.
Ekonomik operatör, YY belgesi için karşılanması gereken koşul ve kriterlere
uyum sağlama hususunda 30 takvim günü veya ilave 30 takvim günü içerisinde
gerekli önlemleri alamazsa, belgeyi düzenleyen gümrük idaresi YY belgesini iptal
eder ve diğer üye devlet gümrük idarelerini bilgilendirir.
YY, her bir YY belgesi için karşılanması gereken kriterlerden herhangi
birisini geçici olarak karşılayamazsa, YY statüsünün askıya alınmasını talep edebilir.
Bu durumda YY, kriterleri yeniden karşılayabileceği tarih, almayı planladığı
önlemler ve bunların alınması için öngörülen takvim hususunda belgeyi düzenleyen
gümrük idaresini bilgilendirir. YY, bildirimde bulunduğu dönem içerisinde durumu
42
düzeltemezse, belgeyi düzenleyen gümrük idaresi, YY’nin iyiniyetle hareket etmiş
olması koşuluyla, makul bir uzatma verebilir. Söz konusu süre uzatımı haricinde
kalan bütün durumlarda, YY belgesi iptal edilir ve belgeyi düzenleyen gümrük
idaresi diğer üye devlet gümrük idarelerini derhal bilgilendirir.
Askıya alma döneminde gerekli önlemlerin alınmaması durumunda, YY
belgesi iptal edilir.
YY tarafından karşılanması gereken koşul ve kriterlere uyum sağlamak için
gerekli önlemlerin alınmaması; YY’nin, gümrük kuralları ile ilgili ciddi ihlallerde
bulunmuş olması ve temyiz hakkının bulunmaması; YY’nin gerekli koşulları ve
kriterleri yeniden karşılayacağı tarihi açıkça belirtmesine karşın söz konusu süre
içerisinde gerekli önlemleri alamaması halinde veya YY’nin talebi üzerine belgeyi
düzenleyen gümrük idaresince YY belgesi iptal edilir.
Bununla birlikte, YY’nin, gümrük kuralları ile ilgili ciddi ihlallerde bulunmuş
olması ve temyiz hakkının bulunmaması halinde gümrük idaresi, gümrük ile ilgili
işlemlerin sayısı ve hacmi ile orantılı olarak bir ihlalin ihmal edilebilir olduğunu ve
başvuru sahibinin iyi niyetli olduğunu düşünürse YY belgesinin iptal edilmemesine
karar verebilir.
İptal, bildirimini takip eden günden itibaren geçerli olur.
43
İlgili ekonomik operatörün YY belgesine sahip olmak için gerekli
koşullardan emniyet ve güvenlik ile ilgili olanları yerine getirememesi durumunda
Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin
Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesi, düzenleyen gümrük idaresince iptal edilir ve
yerine Gümrük Basitleştirmelerine ilişkin YY belgesi düzenlenir. Belgeyi
düzenleyen gümrük idaresi, YY belgesinin iptal edildiği hususunda diğer üye devlet
gümrük idarelerini derhal bilgilendirir.
Askıya alma dönemi içerisinde YY’nin, YY belgesi için gerekli koşulları ve
kriterleri karşılayamaması veya YY’nin talebi üzerine YY belgesinin iptal edilmesi
halleri dışında, iptal tarihinden itibaren 3 yıl içerisinde ekonomik operatörün YY
Belgesi almak için yeni bir başvuruda bulunmasına izin verilmez.
YY, belgenin düzenlenmesinden sonra ortaya çıkan ve belgenin devamını
veya içeriğini etkileyebilecek faktörler hususunda belgeyi düzenleyen gümrük
idaresini bilgilendirir.
Belgeyi düzenleyen gümrük idaresinde mevcut olan bütün bilgiler, YY’nin
gümrük ile ilgili faaliyetlerde bulunduğu diğer üye devlet gümrük idarelerine iletilir.
Gümrük idaresi, TGY’nin 260, 263, 269, 272, 276, 277, 282, 283, 313a,
313b, 324a, 324e, 372, 454a ve 912g no.lu maddelerinde düzenlenmiş olan
basitleştirilmiş beyan, kayıt yoluyla beyan ve eksik beyan gibi basitleştirmelerden
44
yararlanmak için ekonomik operatöre YY belgesi çerçevesinde verdiği bir izni iptal
ettiğinde, YY belgesini düzenleyen gümrük idaresini bu hususta bilgilendirir.
Komisyon ve gümrük idarelerinin üzerinde mutabakata varması ile belirlenen
elektronik bilgi ve haberleşme sistemi, gümrük idareleri arasındaki bilgi ve
haberleşme süreci ile Komisyon ve ekonomik operatörlerin bilgilendirilmesi için
kullanılır.
Başvurulara ilişkin olarak elektronik ortamda iletilen veriler; YY belgelerine,
söz konusu belgelerin değiştirilmesine, iptal edilmesine veya YY statüsünün askıya
alınmasına ilişkin bilgiler ve diğer bütün bilgilere söz konusu elektronik bilgi ve
haberleşme sisteminin kullanılması suretiyle erişilebilir.
YY’lerin yer aldığı güncel liste, önceden ilgili ekonomik operatörlerin izninin
alınması kaydıyla, Komisyon tarafından internet aracılığıyla kamuya açıklanabilir.
1.2.3. YY UYGULAMASI İLE İLGİLİ PİLOT PROJE22
Eşyanın
gümrük
idaresi
tarafından
denetlenmesinin
tarihi
eskilere
dayanmaktadır. 20. yy ortalarında bile gümrük idaresine beyan edilen eşyanın
neredeyse tamamı gümrük memurları tarafından kontrole tabi tutulmuştur. Bununla
birlikte yoğun eşya akışı ve ticaretin küreselleşmesine bağlı olarak gümrük
idarelerinin rolü de değişmektedir. Günümüzde beyan edilen her eşyanın kontrol
22
Customs 2007 Pilot Proje Grubu tarafından “Yetkilendirilmiş Yükümlü” ile ilgili olarak yürütülen
çalışmanın sonuçlarını içeren 24.08.2006 tarihli “AEO Pilot Report – YY Pilot Raporu” başlıklı belge.
45
edilmesi mümkün olmadığından gümrük idareleri modern risk analizi yöntemleri ve
denetime dayalı kontrollerden yararlanarak yasal ticaret için büyük maliyet oluşturan
eşya denetimlerinin azaltılması yoluna gitmektedirler. Eşya denetimlerinin risk
analizine göre yapılması hem gümrük idarelerinin kaynaklarının etkin dağılımına
hem de ticaret erbabının maliyetlerini azaltarak rekabet gücünün artmasına katkı
sağlamaktadır. Bu düşünceden hareketle Komisyon bünyesinde, uluslararası arz
zincirinin çeşitli kademelerinde yer alan ekonomik operatörlere ilişkin risk
göstergelerini revize etmek ve ekonomik operatörlerin risk değerlendirmelerine
ilişkin ortak bir çerçeve geliştirmek için Customs 2002 Proje Grubu oluşturulmuştur.
Ekonomik operatörlerin risk değerlendirmelerine ilişkin olarak proje grubu
tarafından ortaya konan modele Compact Model23 adı verilmiştir.
Yine Komisyon bünyesinde oluşturulan ve 18 üye devlet temsilcisinden
oluşan Customs 2007 pilot proje grubu tarafından, Customs 2002 proje grubu
tarafından ortaya konan Compact Model’den de yararlanılarak Ocak - Temmuz 2006
döneminde YY statüsü ile ilgili bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Pilot çalışmada arz
zincirini bütünüyle temsil edebilecek 11 ekonomik operatör seçilerek arz zincirinde
yer alan farklı aktörler arasında bir denge kurulmuş, bu çalışma ile 01.01.2008
tarihinden itibaren uygulanmaya başlanacak olan YY programı hususunda gümrük
idareleri ve ekonomik operatörlerin karşılaşılabilecekleri sorunları, sistemin aksayan
yönlerini tespit etmek ve çözüm önerileri getirmek amaçlanmıştır. Söz konusu
çalışma grubu, YY kavramını, kriterler, yetkilendirme süreci ve yararlar olmak üzere
3 alt grupta incelemiştir. Pilot proje çalışmasında ilk olarak, Ocak - Mart 2006
23
Risk değerlendirmesine ilişkin olarak gerçekleştirilen çalışma neticesinde ortaya konan modele
COMPACT (Compliance Partnership Customs and Trade – Gümrük ve Ticaret İşbirliği Uyumu)
model adı verilmiştir.
46
arasında gümrük idareleri tarafından ön denetim gerçekleştirilmiş, daha sonraki
dönemde katılımcı ekonomik operatörler için risk değerlendirmesinin nasıl
yapılacağı ve ekonomik operatörlerin arz zincirinde nasıl teşhis edilebileceğine
ilişkin olarak gümrük idarelerince çalışma yapılmıştır. Yetkilendirilmiş yükümlü
pilot proje çalışmasına 11 ekonomik operatör ve bu ekonomik operatörlerin
bulunduğu üye devletlerin gümrük idarelerince katılım sağlanmıştır. Ekonomik
operatörler, arz zincirinin bütün bölümlerini temsil edecek şekilde, imalatçılar,
ihracatçılar, gümrük müşavirleri, taşıyıcılar, ithalatçılar vb. arasından seçilmiştir. Bu
seçim yapılırken eski-yeni, küçük-büyük üye devletlerin, küçük ve orta ölçekli
ekonomik operatörler ile çokuluslu ekonomik operatörlerin temsil edilmesine özen
gösterilmiştir.
Söz konusu pilot projede, YY kavramının en iyi şekilde uygulanması için
denetim ve yetkilendirime süreçlerinin test edilmesine öncelik verilerek, denetim ve
yetkilendirme işlemlerinin yürütülmesinde hem gümrük idarelerinin hem de
firmaların tecrübe edinmesi hedeflenmiştir.
Pilot projede, ekonomik operatörlerin gümrük gereklerine uyum sağlayıp
sağlamadığı
incelenirken,
gümrük
usullerine
ilişkin
kuralları
uygulayıp
uygulamadığı, daha önceden vergi ya da gümrük kuralları ile ilgili bir usulsüzlük
yapıp yapmadığı, daha önce herhangi bir izninin gümrük idaresince iptal edilip
edilmediği göz önünde bulundurulmuştur.
47
Pilot projede gümrük idarelerinden bazıları, ekonomik operatörlerin mali
yeterliliğini kredi kuruluşlarına danışarak belirlemiş, bazıları ise mali yeterliliği
kendisi değerlendirmiştir. Bazı durumlarda mali yeterlilik, başvuru esnasında firma
tarafından önceki yıllara ait denetim raporu veya bir banka tarafından firmaya ilişkin
olarak verilen bilgi ya da banka derecelendirmesi referans gösterilerek kanıtlanmıştır.
Bir firmanın borçlarını ödemeyi ertelemesi, YY statüsüne sahip olmasının önünde bir
engel olarak değerlendirilmemiştir.
Ekonomik operatörün sahip olduğu mevcut izinler ile sertifikalar (örn. ISO,
ISPS24 C-TPAT gibi), ekonomik operatörün YY statüsü için öngörülen kriterlere
sahip olup olmadığı değerlendirilirken göz önünde bulundurulmuştur.
1.2.3.2. Pilot Projeden Elde Edilen Sonuçlar:
YY pilot proje çalışması neticesinde elde edilen en önemli sonuçlardan biri,
rehbere olan ihtiyacın belirlenmesi ve rehbere dayanarak ön denetim gerçekleştirme
gereğinin ortaya çıkmasıdır.
Pilot
proje
esnasında,
bir
ekonomik
operatörün
ön
denetiminin
gerçekleştirilmesi ve kriterleri karşılayıp karşılamadığının belirlenebilmesi için
gümrük idareleri birkaç gün ile 200-600 saat arasında değişen mesai harcamıştır.
Denetimi gerçekleştiren gümrük memurlarının sayısı da denetimin tamamlanma
süresini etkilemiştir. YY hükümlerinin uygulamaya konulması ile birlikte gümrük
24
Uluslararası Gemi ve Liman Tesisleri Güvenlik Kodu- International Ship and Port Facility Security
Code
48
idarelerinin denetimlerde kazanacağı tecrübenin denetime ayrılan süreyi azaltacağı
öngörülmektedir.
YY programı uygulanmaya başladığında 20.000’den fazla başvuru yapılması
beklenmektedir. Çok sayıda başvuru yapılacak olması nedeniyle, gümrük idarelerinin
başvuruları değerlendirmekte sıkıntı yaşayacağı düşünülmektedir.
Customs 2007 Proje Grubu, gümrük idareleri ile irtibata geçen bütün
ekonomik operatörlere ilişkin bilgi içeren ve EORI adı verilen bir veritabanı üzerinde
çalışmaktadır. Ekonomik Operatör Kayıt ve Tanımlama Sistemi ile (EORIEconomic Operator Registration and Identification System) ekonomik operatörlerin
kaydının yapılması ve tanınması amaçlanmaktadır. Söz konusu sistemin ortaya
konması için 2009 yılı öngörülmektedir. Ekonomik operatörler, bu sisteme sınırlı bir
şekilde girebilecek, yalnızca arz zincirinin güvenliğini sağlayabilmek için iş ilişkisi
içinde bulunduğu diğer bir ekonomik operatörün YY olup olmadığını öğrenmek için
bu sistemi kullanabilecektir.
YY hükümleri uygulanmaya başlar başlamaz gümrük idareleri arasında
haberleşme ve iletişim ihtiyacı ortaya çıkacağından YY haberleşme ve iletişim
sistemi devreye girene kadar CIRCA’nın25 kullanılması öngörülmektedir. Ekonomik
operatörler, YY olanların listesi CIRCA’da yayımlanacağı için kimin YY olup kimin
olmadığını öğrenebileceklerdir. YY listesinin; YY belge numarası, adı, adresi
25
CIRCA, AB Komisyonu tarafından geliştirilen, bilgi ve belgelerin paylaşıldığı, tartışma ortamının
oluşturulduğu ve kullanıcı adı ve şifreleri olan ilgili yetkililerce kullanılabilen bir internet
platformudur.
CIRCA’ya
“http://forum.europa.eu.int/Public/irc/taxud/Home/main”
internet
adresinden ulaşılması mümkündür.
49
şeklinde Excel formatında CIRCA’da yayımlanması öngörülmektedir. Üye devletler
kendi kullanımları için veya ekonomik operatörlerin yararlanması için listeyi CIRCA
sayfasından indirebileceklerdir. Bir üye devlet gümrük idaresi YY başvurusu alınca,
başvuruyu kendisi için ayrılan başvuru dosyasına yükleyecek, başvuru yüklendikten
sonra belge üzerinde tartışma başlatılacak ve bütün kullanıcılar başvuruya ilişkin
yorumlarını gönderecektir. Başvuru kabul edildikten sonra ekonomik operatörün
kriterleri karşılayıp karşılamadığına ilişkin ön denetim başlatılacaktır. YY
kriterlerinin karşılanıp karşılanmadığına ilişkin verilerin, başvurunun yapıldığı üye
devlet gümrük idaresinde mevcut olmaması halinde, söz konusu verilerin mevcut
olduğu diğer üye devlet gümrük idaresi ile irtibata geçilecektir. Danışılan gümrük
idaresi de gerekli kontrolü gerçekleştirdikten sonra sonuçları başvurunun yapıldığı
üye devlet gümrük idaresine iletecektir. Sonuç olumlu ise yetkilendirme süreci
devam edecek; olumsuz ise, süreç sona erecek ve başvuru sahibine bu hususta bilgi
verilecektir.
Ön denetim tamamlandıktan sonra başvuru sahibinin, kriterleri karşılayıp
karşılamadığı gümrük idaresince belirlenmiş olacak ve sonuç bütün gümrük
idarelerine iletilecektir.
Gerek CIRCA gerekse EORI vasıtasıyla gümrük idareleri arasında
oluşturulması
öngörülen
haberleşme
sistemine,
gümrük
idarelerinin
YY
başvurularına ilişkin olarak birbirlerini bilgilendirebilmeleri, başka bir üye devlet
tarafından iletilen YY başvurusuna cevap verebilmesi, bir ya da daha fazla kriterin
başka bir ülkede kontrol edilmesi gerektiğinde yetkili gümrük idaresinin söz konusu
50
üye devlete danışabilmesi, danışılan gümrük idaresinin kontrol sonuçlarını belgeyi
düzenleyen gümrük idaresine iletebilmesi, YY başvurusu reddedilen ekonomik
operatörün diğer üye devlet gümrük idareleri tarafından tanınabilmesi ve askıya
alınan veya iptal edilen YY belgeleri hususunda da diğer gümrük idarelerinin
birbirlerini bilgilendirmesi için ihtiyaç duyulmaktadır.
1.2.4. AB KOMİSYONU BÜNYESİNDE HAZIRLANAN YY REHBERİ26
648/2005 sayılı Tüzük ve 1875/2006 sayılı Yönetmelik ile ortaya konan
“Yetkilendirilmiş Yükümlü” kavramının hem üye devlet gümrük idareleri hem de
YY belgelerinden birisine sahip olmayı düşünen ekonomik operatörlerce bir örnek
uygulanmasını sağlamak, YY kavramının ne olduğu hususunda ortak bir bakış açısı
geliştirebilmek, üye devletlerin ekonomik operatörlere eşit muamele edebilmelerini
mümkün kılmak ve şeffaflık sağlamak için Komisyon bünyesinde Yetkilendirilmiş
Yükümlü Rehberi hazırlanmıştır. AB’ye üye 18 devlet temsilcisinden ve AB
Komisyonundan gelen uzmanlardan oluşan bir proje grubu tarafından hazırlanan ve
yasal olarak bağlayıcı olmayıp, açıklayıcı özellik taşıyan Rehber 3 kısımdan
oluşmakta olup, ilk kısımda YY statüsü almak için başvuru sahibi ekonomik
operatörün gümrük idaresince denetimine, YY statüsünün sağladığı faydalara,
uluslararası arz zinciri ve güvenlik kavramına, YY başvurusunun yapıldığı yetkili
üye devletin belirlenmesine; ikinci kısımda firmaya, gümrük yükümlülüklerine uyum
durumuna, başvuru sahibinin muhasebe ve lojistik sistemine, mali yeterlilik
kavramına, emniyet ve güvenlik gereklerine ilişkin açıklayıcı ve yol gösterici
26
29.06.2007 tarihli, Taxud/2006/1450 sayılı “AEO Guidelines - Yetkilendirilmiş Yükümlü Rehberi”
başlıklı belge.
51
bilgilere, son kısımda ise YY statüsü almak için öngörülen kriterlerin karşılanıp
karşılanmadığının değerlendirilmesinde hem gümrük idarelerine hem de ekonomik
operatörlere yardımcı olacak açıklamalara yer verilmektedir.
YY Rehberinde yer alan düzenlemeler genel olarak değerlendirildiğinde şu
sonuçlara ulaşılmaktadır:
YY statüsü için, mutlak surette bir ekonomik operatör tarafından başvuru
yapılması gerekmektedir. Örneğin TGB’de serbest dolaşımda olan eşyayı taşıyan bir
operatörün YY statüsü için başvuru yapması mümkün değildir. Çünkü TGB’de eşya
taşıyan bir operatör, ekonomik operatör tanımında ifade edildiği gibi gümrük
mevzuatının kapsadığı faaliyette bulunmamaktadır. Bununla birlikte, ihraç edilmek
üzere eşya imal eden bir imalatçı YY statüsü alabilmek için başvurabilmektedir.
YY statüsü için başvuru sahibi ekonomik operatörün bu statüye sahip olmak
için gereken koşulları karşılayıp karşılamadığının denetimi yapılırken başvuru
sahibinin faaliyeti, faaliyetine bağlı olarak gerçekleştirdiği işlemlerinin hacmi,
karmaşıklığı, başvuru sahibi ekonomik operatöre ilişkin olarak gümrük idaresinde
bulunan bilgiler, başvuru sahibinin daha önce almış olduğu izinler, önceden yapılan
gümrük kontrollerinin sonuçları, başvuru sahibinin uluslararası kabul görmüş bir
sertifikaya sahip olup olmadığı göz önünde bulundurulur. Yine 1875/2006 sayılı
Yönetmeliğin 14(a) no.lu maddesinin 2’nci fıkrası uyarınca, YY belgesi
başvurusunda bulunan küçük ve orta ölçekli ekonomik operatörlerin özellikleri
dikkate alınır. Çünkü emniyet ve güvenlikle ilgili standartlar değerlendirilirken,
52
güvenlik personeli, kapalı devre televizyonları olan büyük bir imalatçı ile küçük bir
alanda faaliyet gösteren ve güvenliğini daha basit bir düzenekle sağlayan bir gümrük
müşaviri arasında ayrım yapılması gerekmektedir. YY Rehberi’nde, 250’den az
kişiyi istihdam eden ve yıllık cirosu 50 milyon Euro’yu ve/veya yıllık bilançosu 43
milyon Euro’yu aşmayan işletmeler mikro, küçük ve orta büyüklükteki işletmeler
olarak tanımlanmıştır.
YY belgesi başvurusu, yalnızca ekonomik operatör tarafından yapılabilmekte
ve belgenin sağlayacağı yararlardan sadece belge sahibi faydalanabilmektedir. Ana
şirkete bağlı yan/tali şirketler olması durumunda her bir bağlı şirketin kendi adına
başvuru yapması gerekmektedir. Bu durum, ana şirketin bir üye devlette, bağlı
şirketin başka bir üye devlette bulunması durumunda da geçerli olmaktadır. Bu
nedenle üye devletlerin, YY belgesi için bir başvuru almaları durumunda birbirlerine
danışmaları önem taşımaktadır.
YY statüsü, ekonomik operatörlerin mutlaka sahip olmaları gereken bir statü
değildir. YY statüsüne sahip olan bir ekonomik operatörün, arz zincirindeki iş
ortaklarından da bu statüye sahip olmalarını talep etmesi gerekmemektedir. YY
statüsüne sahip olan ekonomik operatörler Topluluk çapında, kendileri ile ticari ilişki
içerisine girilebilecek güvenilir operatörlerdir. Bir ekonomik operatörün YY
statüsüne sahip olması, ona Topluluk çapında gümrük mevzuatının öngördüğü bazı
basitleştirmelerden ve/veya emniyet ve güvenlikle ilgili kontrollerde bazı
kolaylaştırmalardan yararlanma hakkı vermektedir.
53
1.2.4.2. Uluslararası Arz Zinciri Tanımı ve Güvenliğinin Sağlanması:
YY Rehberinde, eşyanın ihraç amacıyla imalatından TGB’ye ya da başka bir
gümrük bölgesine gönderilmesine kadar olan süreç uluslararası arz zinciri olarak
tanımlanmıştır. Arz zincirinde yer alan operatörler bazı durumlarda süreklilik
göstermekte, bazen ise sık sık değişmektedir. TGY’nin 14k(1)(e) no.lu maddesi
emniyet ve güvenlik ile ilgili standartların, başvuru sahibi tarafından yerine getirilmiş
olarak kabul edilmesi için YY statüsü için başvuran ekonomik operatörün
uluslararası arz zincirinin güvenliğini sağlamak için iş ortaklarının açık bir şekilde
tanımlanmasını mümkün kılan önlemler alması gerektiğine hükmetmektedir.
İmalatçı/ihracatçı ile alıcı arasında yer alan bütün ekonomik operatörler iş ortağı
olarak kabul edilmektedir. YY’nin bir ekonomik operatör ile iş ortaklığı ilişkisi
içerisine girmesi halinde, diğer ekonomik operatörü, arz zincirinin kendi payına
düşen bölümünde emniyet ve güvenliğin artırılmasına ilişkin gerekli önlemleri
alması hususunda teşvik etmesi öngörülmektedir. YY’nin bir ekonomik operatör ile
sözleşme yapmadan önce karşı tarafa ait ticari bilgileri ve emniyet ve güvenliğe
ilişkin standartlarının uygunluğunu gözden geçirmesi gerekmektedir.
Uluslararası arz zincirinde YY’nin hem ihracatçı hem de taşıyıcı olması
durumunda, YY’nin diğer YY’ler ya da denkleri ile ticari ilişkiler içerisinde olması,
YY’nin diğer ekonomik operatörler ile yaptığı sözleşmelere arz zincirinin
güvenliğinin sağlanmasına yönelik hükümler eklemesi, gerektiğinde iş ortağından
güvenlik taahhütnamesi alması, YY’nin işlerini yürütmek için kullandığı taşeronların
bazı güvenlik kriterlerine göre seçilmesi, YY’nin konteynerlerinin yüksek derecede
54
güvenlik sağlayan mühürler ile mühürlenmiş olması halinde arz zincirinin
güvenliğinin büyük ölçüde sağlanmış olduğu mütalaa edilmektedir.
Uluslararası arz zincirinde yer alan ekonomik operatörlerin, arz zincirindeki
konumlarına göre farklı sorumlulukları bulunmaktadır. Bir imalatçının sorumluluğu,
ürettiklerinin alıcıya emin ve güvenilir bir şekilde ulaşmasını sağlamak; bir
ihracatçının sorumluluğu, ihraç beyannamesinin kendisince verilmesi halinde
beyannamenin doğruluğunu ve zamanında verilmesini, eşyanın taşıyıcıya, yük
komisyoncusuna veya gümrük müşavirine güvenilir bir şekilde teslimini sağlamak;
ihracatçı, ithalatçı veya başka bir kişi adına eşyanın taşınması işlemlerini yöneten
yük komisyoncusunun sorumluluğu, taşımacılığa ilişkin kuralları uygulamak,
eşyanın güvenilir bir şekilde taşınmasını sağlamak; bir antrepo işleticisinin
sorumluluğu eşya gümrük antreposunda veya geçici depolama yerindeyken eşyanın
gümrüğün denetiminden ayrılmamasını sağlamak, depolama alanını dış müdahalelere
karşı korumak, depolama alanına yetkisiz girişleri önlemek; bir gümrük müşavirinin
sorumluluğu, eşyanın bir gümrük rejimine tabi tutulmasına yönelik gümrük
mevzuatında öngörülen hükümleri uygulamak, dolaylı temsil durumunda özet
beyanın doğruluğunu ve zamanında tescil edilmesini sağlamak; bir taşıyıcının
sorumluluğu, eşyanın güvenilir bir şekilde taşınmasını sağlamak, yetkisiz girişleri
önlemek, gerekli taşıma belgelerini sağlamak; bir ithalatçının sorumluluğu ise,
gümrük işlemlerinin yürütülmesi için dolaylı bir temsilci atamamışsa, gümrüğe
sunulan eşyayı gümrükçe onaylanmış bir işlem ya da kullanıma tabi tutmak, ithalat
beyannamesinin doğruluğunu ve zamanında tescilini sağlamaktır.
55
YY statüsüne sahip bir ekonomik operatörün gümrük işlemlerinde daha az
fiziki kontrol ve belge kontrolüne tabi tutulma avantajından yararlanması, YY
hükümlerinin uygulanabilir olacağı 01.01.2008 tarihinden sonra alınacak 3 tür YY
belgesi bağlamında mümkün olabilecektir. YY belgesine sahip olan ekonomik
operatörün diğer operatörlere nazaran uluslararası arz zincirinin güvenliğine karşı
daha az tehdit oluşturduğu ve düşük bir risk profiline sahip olduğu varsayılır. Bu,
operatörün gümrük işlemlerinin daha hızlı sonuçlandırılmasını ve operatörün daha az
belge kontrolüne tabi tutulmasını sağlar.
YY statüsüne sahip olan bir ekonomik operatöre ait sevkiyatın, gümrük
idaresi tarafından, fiziki kontrole tabi tutulmak üzere seçilmesi halinde, bu sevkiyatın
işlemlerinin diğer sevkiyatlardan öncelikli olarak tamamlanması da YY statüsünün
sağlayacağı faydalar arasında yer almakta olup, bu da yine YY hükümlerinin
uygulanabilir olacağı 01.01.2008 tarihinden sonra alınacak 3 tür YY belgesi için
geçerli olacaktır.
YY statüsüne sahip bir ekonomik operatörün, kendisine ait sevkiyatın gümrük
idaresince denetime tabi tutulacağı yerin gümrük idaresinin bulunduğu yerden farklı
bir yerde gerçekleştirilmesini talep etme hakkı da, YY hükümlerinin uygulanmaya
başlayacağı 01.01.2008 tarihinden sonra alınacak 3 tür YY belgesi için de geçerli
olacaktır. Böylece gümrük kontrolleri, YY için en uygun olan yerde, YY’nin
işlemlerini geciktirmeden ve YY için daha az maliyet teşkil edecek şekilde
gerçekleştirilmiş olacaktır.
56
Gümrük Basitleştirmeleri veya Gümrük Basitleştirmeleri/Emniyet ve
Güvenlik Belgesine sahip olan YY’ler için öngörülen, gümrük mevzuatının
öngördüğü basitleştirmelerden diğer operatörlere nazaran daha kolay yararlanabilme
olanağı da, yine 01.01.2008 tarihinden sonra söz konusu olacaktır. Bir ekonomik
operatörün gümrük mevzuatının öngördüğü basitleştirmelerden yararlanması için
mutlaka YY statüsüne sahip olması gerekmemekle birlikte, bir ekonomik operatörün
YY statüsüne sahip olması, herhangi bir basitleştirmeden yararlanmak için
başvurduğunda YY statüsü verilirken incelenen koşul ve kriterlerin tekrar
incelenmeyeceği anlamına gelmektedir.
Emniyet ve Güvenlik Belgesi ile Gümrük Basitleştirmeleri/Emniyet ve
Güvenlik Belgesine sahip olan ekonomik operatörlerin daha az veriden oluşan özet
beyanı vermeleri ise 01.07.2009 tarihinden itibaren geçerli olacaktır. YY statüsüne
sahip olan taşıyıcılar, yük komisyoncuları ve gümrük müşavirlerinin daha az veriden
oluşan özet beyanı vermeleri, adına hareket ettikleri ekonomik operatörün de
Emniyet ve Güvenlik Belgesi ya da Gümrük Basitleştirmeleri/Emniyet ve Güvenlik
Belgesine sahip olması halinde mümkün olabilecektir.
YY’nin, kendisine ait bir sevkiyatın gümrük idaresince fiziki konrole tabi
tutulmak üzere seçilmesi halinde, gümrük idaresince önceden bilgilendirilmesi
01.07.2009 tarihinden itibaren ve Emniyet ve Güvenlik Belgesi veya Gümrük
Basitleştirmeleri/Emniyet ve Güvenlik Belgesine sahip olan ekonomik operatörler
57
açısından uygulanabilir olacaktır. YY’ye ön bildirimde bulunulmasının, gümrük
idaresince gerçekleştirilecek kontrolü tehlikeye düşürmemesi gerekmektedir.
YY statüsüne sahip olanlar için, Topluluk Gümrük mevzuatında öngörülen
yararlar yukarıda belirtilenler olmakla birlikte, mevzuatta yer almayan, bununla
birlikte söz konusu statüye sahip olan ekonomik operatörlerin elde etmesi öngörülen
bazı dolaylı yararlar bulunmaktadır. Öncelikli olarak, ekonomik operatörün bu
statüye sahip olmak için yapacağı yatırımlar emniyet ve güvenlik standartlarının
yükselmesine,
personel
güvenliğinin
artmasına,
hırsızlık
ve
kayıpların,
sevkiyatlardaki gecikmelerin azalmasına, çalışanların şirkete bağlılığının artmasına,
şirkette işlenen suçların, emniyet ve güvenlik alanında yaşanan kazaların en aza
indirgenmesine ve uluslararası arz zincirinde yer alan iş ortakları ile ilişkilerin
güçlenmesine imkân verecektir. YY statüsüne sahip olan bir ekonomik operatörün
sağlayacağı en büyük faydalardan birisi de, gümrük idaresi ile ilişkilerinin
gelişmesidir.
YY statüsüne sahip olmak için gerekli olan emniyet ve güvenlik standartlarını
karşılayan bir ekonomik operatör uluslararası arz zincirinde emin ve güvenilir bir iş
ortağı olarak kabul görecek ve bir ekonomik operatör, iş ortaklığı yapmayı
planladığında tercihini YY olan ekonomik operatörden yana kullanacaktır.
Topluluk ile üçüncü ülkeler arasında yapılması planlanan uluslararası
anlaşmalar ile Toplulukta verilmiş olan emniyet ve güvenlik belgesinin, YY
programı ya da eşdeğer bir program uygulayan üçüncü ülkelerde de tanınması
58
öngörülmektedir. Bu mümkün olduğunda, Toplulukta emniyet ve güvenlik belgesine
sahip olan bir ekonomik operatör, bu belgenin sağladığı yararlardan üçüncü bir
ülkede de herhangi bir başvuru yapmadan doğrudan yararlanabilecektir.
1.2.4.3.1. Gümrük Basitleştirmeleri Belgesi;
Üç farklı YY belgesinden biri olan gümrük basitleştirmeleri belgesine sahip
olan YY, gümrük yükümlülüklerini yerine getiren, denetime dayalı gümrük
kontrollerini kolaylaştırmak için ticari ve taşımacılığa ilişkin kayıtlarını iyi bir
şekilde tutabilecek yeterli bir sisteme sahip olan ve mali yeterliliğini kanıtlayan bir
ekonomik operatördür ve 1875/2006 sayılı Yönetmeliğin 14(b) no.lu maddesinin
1’inci fıkrasında öngörülen serbest dolaşıma giriş, ihracat, antrepo, hariçte işleme,
dahilde işleme rejimlerine ilişkin basitleştirmelerden daha kolay yararlanır, daha az
fiziki kontrole veya belge kontrolüne tabi tutulur, gümrük kontrolüne tabi tutulmak
için seçilmesi halinde diğer ekonomik operatörlere nazaran gümrükteki işlemleri
öncelikli olarak yapılır ve gümrük kontrollerinin ilgili gümrük idaresinin bulunduğu
yerden farklı bir yerde gerçekleştirilmesini talep etme hakkına sahip olur.
1.2.4.3.2. Emniyet ve Güvenlik Belgesi;
Diğer bir YY belgesi olan emniyet ve güvenlik belgesine sahip olan YY,
gümrük yükümlülüklerini yerine getiren, denetime dayalı gümrük kontrollerini
kolaylaştırmak için ticari ve taşımacılığa ilişkin kayıtlarını iyi bir şekilde tutabilecek
yeterli bir sisteme sahip olan, mali yeterliliğini kanıtlayan ve gümrük
basitleştirmeleri belgesi için aranan kriterlere ek olarak Yönetmelikte öngörülen,
59
emniyet ve güvenliğe ilişkin bazı standartlara27 sahip olan bir ekonomik operatördür.
YY statüsüne sahip olan ekonomik operatör, Yönetmeliğin 14b(2) no.lu maddesinde
öngörüldüğü üzere, sevkiyatı daha ileri bir fiziki kontrole tabi tutulmak üzere
seçildiği zaman bu hususta bilgilendirilme olanağına, yine Yönetmeliğin 14b(3) no.lu
maddesinde öngörüldüğü üzere, giriş ve çıkış özet beyanlarında diğer operatörlere
nazaran daha az veri sunma hakkına sahip olur, daha az fiziki kontrol ve belge
kontrolüne tabi tutulur, gümrük kontrolüne tabi tutulmak için seçilmesi halinde diğer
ekonomik operatörlere nazaran gümrükteki işlemleri öncelikli olarak yapılır ve
gümrük kontrollerinin ilgili gümrük idaresinin bulunduğu yerden farklı bir yerde
gerçekleştirilmesini talep etme hakkına sahip olur.
Üçüncü YY belgesi olan gümrük basitleştirmeleri ve emniyet/güvenlik
belgesine sahip olan bir YY gümrük yükümlülüklerini yerine getiren, denetime
dayalı gümrük kontrollerini kolaylaştırmak için ticari ve taşımacılığa ilişkin
kayıtlarını iyi bir şekilde tutabilecek yeterli bir sisteme sahip olan, mali yeterliliğini
kanıtlayan ve Yönetmelikte öngörülen, emniyet ve güvenliğe ilişkin bazı standartlara
sahip olan ekonomik operatördür. Dolayısıyla söz konusu operatör, her iki belgenin
sağladığı avantajlardan yararlanır.
Ekonomik operatörün üç tür YY belgesinin sağladığı basitleştirmelerden
ve/veya kolaylıklardan yararlanabilmesi için, ticari ve gerektiğinde taşımacılığa
27
YY rehberi hazırlanırken, emniyet ve güvenlik belgesine sahip olmak için karşılanması gereken
şartlar arasında yer alan emniyet ve güvenlik standartlarının geliştirilmesinde Dünya Gümrük
Örgütü’nce hazırlanan Standartlar Çerçevesi ve Uluslararası Standardizasyon Örgütü’nün (ISO)
standartlarından faydalanılmıştır. 60
ilişkin kayıtlarında kullandığı sistemin, gümrük denetimlerine açık olması
gerekmektedir. Bu nedenle ekonomik operatörün kayıtlarına, gümrük denetimini
gerçekleştiren memurlarca erişilebilmesi zorunludur
Çokuluslu şirketler, bir ana şirket ve her biri ayrı bir yasal varlık olan bağlı
şirketlerden oluşur. Bir ana şirket, bağlı şirketlerinden bir bölümü için YY statüsü
almak isterse, YY başvurularının, YY statüsü almak isteyen her bir bağlı şirket
tarafından yapılması gerekmektedir.
YY başvurusu şube açısından incelendiğinde, şirketler hukukuna göre şube,
ayrı bir yasal varlık olmadığından, başka bir firmanın ofisi/binası ya da ayrı bir
çalışma mahali olduğundan şubeleri olan böyle bir şirketin YY statüsü almak
istemesi halinde bütün şubeleri için başvuru yapması gerekmez, sadece bir üye
devlette başvuru yapması yeterlidir.
YY
başvurusunda
yetkili
üye
devlet
belirlenirken,
gümrük
işlemleri/düzenlemeleri ile ilgili temel hesapların tutulduğu yer göz önünde
bulundurulur. Temel hesaplardan kasıt; gümrük idaresinin, YYbelgesi alabilmek için
gerekli olan koşul ve kriterleri teyit etmesine ve gözlemlemesine imkan veren kayıt
ve belgeler anlamına gelmektedir.
61
Bir firma gümrük ile ilgili hesapların tutulması hizmetini, başka bir üye
devletten ya da üçüncü bir ülkeden alabilir. Birçok üye devlette yasal olarak izin
verilen, dışarıdan hizmet alma durumu çok olağandır. Bu tür bir hizmet alan
ekonomik operatörün YY başvurusunun değerlendirilebilmesi için yerleşik olduğu
üye devlet gümrük idaresince, başka bir üye devlette ya da üçüncü bir ülkede yer
alan belgelere ulaşılabilmelidir. Bu nedenle YY belgesi başvurusunun, TGY’nin 14d
(1)(b) no.lu maddesi uyarınca firmanın gerekli belgelerine ulaşılabildiği, lojistik ve
gümrük ile ilgili faaliyetlerinin yürütüldüğü üye devlete yapılması gerekir. TGY’nin
14d (2)(b) no.lu maddesi uyarınca firmanın gümrük ile ilgili faaliyetlerinin başka bir
üye devlette yürütülmesi durumunda, YY belgesi başvurusunun gümrük işlemleri ile
ilgili temel hesaplarına ulaşılabildiği ve lojistik yönetim faaliyetlerinin yürütüldüğü
üye devlette yapılması gerekir.
1.2.4.6. Ekonomik Operatörün Gümrük Yükümlülüklerini Yerine Getirmesi ile
İlgili Bilgi Elde Edilmesi
Firmanın gümrük yükümlülüklerini yerine getirip getiremediğini tespit
edilebilmesi için ilgili firmanın daha önce almış olduğu izinler, gümrük kurallarına
uyum konusunda önceden gerçekleştirilmiş denetimler bir bütün olarak firmanın
gümrük işlemlerindeki göstergesi olarak kabul edilmektedir. YY statüsü için
başvuran ekonomik operatörün muhasebe ve lojistik sisteminin söz konusu statüye
sahip olmak için gerekli koşulları karşılayıp karşılamadığının değerlendirilmesi için,
ekonomik operatörün kayıtlarına gümrük idaresinin erişebilmesi gerekmektedir.
Bilgisayar ve entegre muhasebe sistemleri, iç denetim usulleri, gelen/çıkan eşya
akışı, depolama, üretim, ticaret politikası önlemleri, tarımsal ürünlerin ticaretine
62
ilişkin
ithalat/ihracat
lisansları, bilgisayar sisteminde
meydana gelebilecek
aksaklıklar için alınan önlemler gibi hususlar gösterge olarak kabul edilmekte ve bu
göstergeler çerçevesinde sorular yöneltilmektedir.
Başvuruda bulunan ekonomik operatörün mali yeterlilik koşulunun karşılanıp
karşılanmadığının değerlendirilmesinde başvuru sahibinin borçlarını ödeyebilme
gücü, ticari dengesi, mali hareketleri, yıllık bilanço, kar-zarar, stok kapasitesi, dış
alımlar, dış satışlar, üretim süreci, tarife sınıflandırması, ithalat vergileri, katma değer
vergisi, anti-damping vergileri, eşyanın menşei gibi hususlar gösterge olarak kabul
edilerek belirtilen göstergeler çerçevesinde yöneltilen sorular ve başvuru sahibinin
mali yeterliliğini anlamak için ticari ilişki içerisinde olduğu bankalardan edinilecek
veriler ile firma hakkında bilgi edinilmesi amaçlanmaktadır.
1.2.4.8. Ekonomik Operatörün Emniyet ve Güvenlik Standartları ile İlgili Bilgi
Elde Edilmesi
Emniyet ve güvenlik ile ilgili şartların karşılanıp karşılanmadığının
değerlendirilmesinde firmanın içyapısı, denetim sistemleri, araçların, eşyanın ve
üçüncü kişilerin binalara girişinde uygulanan usuller, yetkisiz girişleri önelemek için
alınan önlemler, binaların çevresinin korunması, kilitler, kapılar, aydınlatma, bina içi
güvenlik önlemleri, kargo güvenliğinin sağlanmasına ilişkin uygulamalar, personelin
emniyet
ve
güvenlik
hususunda
bilgilendirilme
düzeyleri,
gelen
eşyanın
mühürlenmesi, etiketlenmesi, depolanacağı yerin belirlenmesi, farklı eşya türlerinin
farklı yerlerde depolanması, paketlenmesi, kalite kontrolü, yüklenen eşyanın
63
denetlenmesi, çıkan eşyanın mühürlenmesi, istihdam politikası, kariyer personele
yönelik güvenlik taramaları gibi hususlar gösterge olarak kabul edilmektedir.
YY statüsü ile ilgili açıklayıcı bilgiler içeren rehberin, özellikle çok uluslu
şirketler ile küçük ve orta ölçekli şirketler açısından YY kavramının uygulamaya
başlanacağı 01.01.2008 tarihinden sonra ortaya çıkabilecek sorunlar da dikkate
alınarak daha da geliştirilmesi gerekmektedir.
TANINMASI
AB, ABD’nin hem güvenlik ile ilgili kaygılarını gidermek hem de önemli
ticaret ortağını kaybetmemek için ABD’de uygulanan güvenlik programları (CSI ve
C-TPAT) ile aynı amaca hizmet eden YY statüsünü uygulamaya başlayacaktır. Fakat
benzer özellikler gösteren söz konusu programların uygulanması ticaretin
kolaylaştırılmasını sağlamayacaktır. Ticaretin kolaylaştırılması için, ilgili ülkelerce
verilecek söz konusu statülerin koşullarının benzer olması ve verilen statülerin
karşılıklı olarak tanınması ve bu doğrultuda ilgili ülkeler arasında işbirliği yapılması
gerekmektedir. AB-ABD arasındaki işbirliği çerçevesinde ABD’nin Ticaret İşbirliği
Programı (C-TPAT) ile AB’nin YY programının karşılaştırılması tamamlanmış olup
her iki programın karşılıklı olarak tanınması yönünde prensip olarak anlaşmaya
varılmıştır. AB-ABD Ortak Gümrük İşbirliği Komitesine (EU-US JCCC-European
Union-United States Joint Customs Cooperation Committe) göre YY koşulları,
yöntemleri ve kriterleri uluslararası arz zincirinin güvenliğini artıracaktır. Her iki
programın amacı sınırların güvenliğini sağlamaktır. 27 üye devlette tanınan YY
64
statüsünün, ABD tarafından tanınması bu kavramın uygulanmaya başlamasından
sonraki gelişmelere bağlıdır.
ÜLKE UYGULAMALARI
11 Eylül 2001 saldırılarından sonra ABD’nin girişimleri ve önderliği
neticesinde her ülkede ayrı ayrı olarak veya çeşitli ülke grupları ile işbirliği içerisinde
sınırların güvenliğine yönelik uygulamalar yürürlüğe girmiştir.
Dünyanın en büyük iki ticaret bloğu olan AB ile ABD arasında var olan
gümrük işbirliği anlaşması kapsamında 22 Nisan 2004’te konteyner güvenliği
üzerine bir anlaşma imzalanmıştır. Anlaşma hem AB hem de ABD için karşılıklılık
temeli üzerinde güvenliği artıracaktır. Ayrıca ticaretin kolaylaştırılması ve güvenlik
arasında doğru bir denge kuracaktır. Böylece ABD ve AB, operatörler için aynı
seviye ve standartta gümrük denetimleri ortaya koyacaktır.
Söz konusu anlaşmanın imzalanmasının ardından, özel gündemleri olan iki
çalışma grubu oluşturulmuştur. Gruplardan birisi güvenliğe yönelik ortak çabaların
ilerletilmesi, diğeri ise ticaret ortaklık programlarının karşılaştırılması üzerine
odaklanmıştır.
Gümrük ile özel sektör arasındaki ortaklık programlarının derinlemesine
karşılaştırılması hem AB hem de ABD’ye, AB’nin YY programı ile ABD’nin
Terörizme Karşı Gümrük ve Ticaret Ortaklığı programının değerlendirilmesi fırsatını
65
vermiştir. Heri iki programın karşılaştırılması, Atlantiğin her iki yakasında yasal
ticaretin güvenliğinin sağlanması ve kolaylaştırılması için karşılıklı standartların ve
sistemlerin geliştirilmesi olanağını sağlamıştır.
ABD ve Kanada ortak girişimi olarak Kanada’da Serbest ve Güvenilir Ticaret
Programı uygulanmaktadır (FAST-Free and Secure Trade). Avustralya’da ve Yeni
Zelanda’da da gümrük idareleri ve özel sektör işbirliği ile güvenliğin artırılmasına
yönelik çalışmalar yapılmaktadır.
AB ile Çin arasında arz zinciri güvenliği hususunda işbirliği mevcut olup,
AB-Çin Gümrük İşbirliği ve Gümrük Konularında Karşılıklı İdari Yardım Anlaşması
1 Nisan 2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir. İşbirliği, her iki tarafta YY statülerinin
karşılıklı olarak tanınmasını öngörmektedir.
1.5.
REVİZE
KYOTO
BASİTLEŞTİRİLMESİ
SÖZLEŞMESİ
VE
(GÜMRÜK
REJİMLERİNİN
UYUMLAŞTIRILMASINA
İLİŞKİN
Revize Kyoto Sözleşmesi, 15 Aralık 1950 tarihinde Brüksel’de tanzim edilen
“Bir Gümrük İşbirliği Konseyi Teşkiline İlişkin Sözleşme” ile kurulan Gümrük
İşbirliği Konseyi bünyesinde hazırlanan bir uluslararası Sözleşme olup, taraf üye
devletlerin; gümrük rejim ve uygulamalarının basitleştirilmesi, uyumlaştırılması ve
uluslararası işbirliğinin teşvik edilerek uluslararası ticaretin gelişmesine katkıda
bulunma yönündeki taahhütlerini içermektedir.
66
Temel amacı gümrük rejimlerinin ve uygulamalarının basitleştirilmesi olan
Revize Kyoto Sözleşmesi Ana Metin, Genel Ek ve Özel Eklerden oluşmaktadır.
Sözleşmenin 1. Bölümünün, Tanımlar başlığı altında “Standart” kavramı, “gümrük
rejim ve uygulamalarının uyumlaştırılmasını ve basitleştirilmesini sağlamak için
uygulanmasının gerekli olduğu kabul edilen bir hüküm” olarak tanımlanmıştır.
“Geçiş standardı” ise “Genel Ek’te yer alan ve uygulanması için daha uzun bir
döneme izin verilen bir Standart” olarak tanımlanmıştır.
Sözleşme’nin “İzin Sahibi Kişilere Mahsus Özel İşlemler” başlığını taşyan
3.32 no.lu geçiş standardı, gümrük yükümlülüklerine riayet etme hususunda uygun
bir sicile ve ticari kayıtlarının idaresi için yeterli bir sisteme sahip olma dâhil,
gümrük tarafından belirlenen kriterleri karşılayan izin sahibi kişiler28 için gümrük
idaresinin;
- Eşyanın tanımlanması için gerekli asgari bilginin temin edilmesi üzerine,
eşyanın teslimine ve nihai eşya beyannamesinin daha sonra tamamlanmasına
izin verilmesine,
- Eşyanın gümrük işlemlerinin, beyan sahibinin mekânında veya gümrükçe izin
verilen diğer bir yerde tamamlanmasına,
ve buna ek olarak mümkün olduğu ölçüde;
- Eşyanın sık sık aynı kişi tarafından ithal veya ihraç edildiği durumda belirli
bir süre içinde tüm ithalat veya ihracatlar için tek bir eşya beyannamesine izin
verilmesine,
28
Sözleşmenin orijinal metninde izin sahibi kişiler için “authorised persons” ibaresi kullanılmaktadır.
67
- Vergi ve resim yükümlüklerinin kendilerince tahakkuk edilmesi ve uygun
olduğu durumda diğer gümrük gerekliliklerine uyumu sağlamak için izin
sahibi kişilerin ticari kayıtlarını kullanmasına,
- Sonradan tamamlayıcı bir eşya beyannamesiyle desteklenmek kaydıyla eşya
beyannamesinin izin sahibi kişinin kayıtlarına geçilerek verilmesine,
imkan sağlamasını öngörmektedir.
Söz konusu geçiş standardında da görüleceği üzere gümrüğün gereklerine
riayet etme hususunda uygun bir sicile ve ticari kayıtlarının idaresi için yeterli bir
sisteme sahip olma dâhil, gümrük tarafından belirlenen kriterleri karşılayan izin
sahibi kişilerin gümrük idarelerindeki işlemlerinde bazı basitleştirmelerden
yararlanması öngörülmektedir. Nitekim DGÖ bünyesinde geliştirilen ve güvenilir
ticaret erbabının gümrük işlemlerinde basitleştirmelerden yararlanmasını öngören
“yetkilendirilmiş yükümlü-authorised economic operator” programının çıkış
noktasını da Revize Kyoto Sözleşmesi’nde yer alan “authorised person” kavramı
oluşturmaktadır.
ABD’de uygulanan CSI ve C-TPAT ile AB’de uygulanacak YY
programlarının temel amacı sınırların güvenliğinin sağlanması, ikincil amacı ise
güvenlik tedbirlerindeki artışın yasal ticarete zarar vermesinin önlenmesi olmasına
karşın Revize Kyoto Sözleşmesi ile ulaşılmak istenen temel hedef gümrük
işlemlerinin basitleştirilmesidir.
68
II. BÖLÜM
MODERN
DÜNYADA
TEMSİL
MÜESSESESİ
VE
GÜMRÜK
MÜŞAVİRLİĞİ
2.1. Türkiye’de Temsil ve Gümrük Müşavirliği Müessesesi
2.1.1. Temsil ile İlgili Genel Düzenlemeler29
Kişilerin hukuki işlemlerini bir başkası aracılığıyla yapmaları modern hayatın
bir gereği olarak ortaya çıkmaktadır. Söz konusu işlemlerin bizzat yapılması masraf
ve zaman kaybına yol açtığından ve bazı hukuki işlemlerin yapılması uzmanlık
gerektirdiğinden temsil kurumu doğmuştur.
Hukuki işlemlerin bir başkası aracılığı ile yapılması halinde söz konusu
işlemin tarafları ile bunu yapanlar farklı kişi olmaktadır. Hukuki işlemin temsilci
tarafından yapılması halinde, hüküm ve sonuçları temsil olunana ait olacaktır.
Özellikle sözleşmelerde büyük önem taşıyan temsil müessesesi 818 sayılı Borçlar
Kanunu’nun30 (BK) 32 – 40’ncı maddeleri arasında düzenlenmiştir. Yasa koyucu bu
maddelerde yer alan hükümler dışında, temsil ya da temsilin özel türleri ile ilgili
olarak özel hükümlere de yer vermiştir. Temsil ile ilgili özel hükmün bulunmadığı
hallerde BK’nın temsile ilişkin genel hükümleri uygulanmaktadır.
Temsilin, yasal temsil–hukuki işleme dayanan temsil ve dolaylı temsil–
doğrudan temsil olmak üzere iki türü mevcuttur. Temsil yetkisinin yasadan
29
, Ahmet M. KILIÇOĞLU, “Borçlar Hukuku Genel Hükümler”, Turhan Kitabevi, Ankara 2007,
s.154-174.
30
29.04.1926 tarihli 359 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
69
kaynaklandığı hallerde yasal temsilden söz edilir. Burada temsil yetkisi ve kapsamı
yasa tarafından düzenlenmiştir. Yasal temsilci, temsil yetkisini, temsil olunanın
iradesinden değil de yasadan alan kişidir. Hukuki işleme dayanan temsilde temsil
yetkisi, temsil olunan kişinin iradesinden doğar. Bu nedenle bu temsil türüne rızai ya
da iradi temsil de denilmektedir.
Dolaylı temsilde, temsilci kendi adına fakat temsil olunan kişinin hesabına
hareket eder. Bunun sonucu olarak, dolaylı temsilde iki hukuki işlem söz konusudur.
Birinci aşamada, temsilci üçüncü kişiyle kendi adına fakat temsil olunanın hesabına
işlem yapar. Daha sonra, bu işlemin sonuçları temsil olunana devredilir. Doğrudan
temsilde ise, temsilci hiçbir zaman üçüncü kişiyle yapılan hukuki işlemin tarafı
olmaz. Temsilci, kendi adına ve temsil olunanın hesabına değil, doğrudan doğruya
temsil olunanın adına ve hesabına hareket eder. Bu nedenle burada iki işlem ve iki
aşama söz konusu değildir, tek bir işlem ve tek bir aşama söz konusudur. Bu,
temsilcinin, temsil olunanın adına ve hesabına yaptığı işlemdir. BK, doğrudan temsil
hükümlerini esas almıştır. BK’nın 32/f maddesinin ikinci fıkrasında, temsilcinin
üçüncü kişiyle yaptığı hukuki işlemde bu sıfatını bildirmemesi halinde, işlemin
alacak ve borçlarının temsilciye ait olacağı, yani bu durumda dolaylı temsilin söz
konusu
olacağı
hüküm
altına
alınmaktadır.
Ancak
temsilci
bu
sıfatını
bildirmediğinde, temsilin varlığının hal ve durumdan anlaşıldığı ya da üçüncü kişinin
bu işlemi temsilci ya da temsil olunan ile yapması arasında bir fark bulunmadığı
hallerde de doğrudan temsil söz konusu olmaktadır. Temsilcinin temsil yetkisini
kanıtlamak için kullandığı belgeye “yetki belgesi” ya da “selahiyetname” adı
verilmektedir. Temsil yetkisini, temsil olunan kişi dilediği gibi belirleyebilir. Temsil
70
olunan kişi, bu yetkileri sonradan iptal edebilme veya sınırlandırabilme hakkına
sahiptir. Temsil yetkisi, azil (yetkiyi iptal etme), istifa, sürenin sona ermesi, ölümgaiplik, ehliyetin kaybı ve iflas durumlarında sona ermektedir. Temsil yetkisinin
bulunmadığı ya da bulunmasına rağmen yetki sınırlarının aşıldığı hallerde yetkisiz
temsilden söz edilir. Yetkisiz temsile dayanan hukuki işlemler kural olarak, temsil
olunanı bağlamaz. Temsil olunan kişi bu işlemle bağlı olmadığı halde, üçüncü kişi
bununla bağlıdır. Temsil olunan, yetkisiz temsile dayanan işleme icazet verebilir.
İcazet, yetkisiz temsilcinin yaptığı hukuki işlemin, temsil olunan tarafından
tanınması ve yapıldığı tarihten itibaren geçerlilik kazandırılmasıdır.
Temsil ve gümrük müşavirliği müessesesi ile ilgili düzenlemeler 4458 sayılı
Gümrük Kanunu’nun çeşitli maddelerinde yer almaktadır. Temsil, 4458 sayılı
Gümrük Kanunu’nun 5’inci, Gümrük Yönetmeliği’nin ise 4’üncü maddesinde;
gümrük müşavirliği müessesesi anılan Kanun’un 225–230 maddeleri ile Geçici 56’ncı maddelerinde, söz konusu Yönetmeliğin 693–720 maddeleri ile Geçici 8’inci
maddesinde düzenlenmiştir.
Gümrük Yönetmeliği’nin “Temsil” başlıklı 4’üncü maddesi “Bütün kişiler
gümrük mevzuatı ile öngörülen tasarrufları ve işlemleri gerçekleştirmek üzere,
gümrük idarelerindeki işleri için 696’ncı madde hükmü saklı kalmak koşuluyla bir
temsilci tayin edebilirler. Transit taşımacılık yapan veya arızi olarak beyanda
71
bulunan kişiler hariç olmak üzere, temsilci Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik
bulunan kişilerdir.
Temsil, doğrudan veya dolaylı olabilir. Temsilci, doğrudan temsil durumunda
başkasının adına hareket eder. Dolaylı temsil durumunda ise, kendi adına, ancak
başkasının hesabına hareket eder. Temsilci, temsil edilen kişi namına hareket ettiğini
beyan etmek, temsilin doğrudan veya dolaylı olduğunu belirtmek ve sahip olduğu
temsil yetki belgesini gümrük idarelerine ibraz etmek zorundadır.
Bir başka kişi adına veya hesabına hareket ettiğini beyan etmeyen ya da bir
temsil yetkisine sahip olmadığı halde, başka bir kişi adına ya da hesabına hareket
ettiğini beyan eden kişi kendi adına ve kendi hesabına hareket ediyor sayılır.
Gümrük Kanununun 225’inci maddesinin 1’inci fıkrasında belirtilen kişiler
gümrük idarelerinde dolaylı temsilci olarak iş takip edebilirler.” hükmüne amirdir.
Temsil ve gümrük müşavirliği ile ilgili olarak Gümrük Yönetmeliği’nin
“İthalatta gümrük yükümlülüğü” başlıklı 614’üncü maddesinde, “…İthalatta gümrük
yükümlülüğünde yükümlü, beyan sahibidir.
Dolaylı temsil durumunda, hesabına gümrük beyanında bulunulan kişi de
yükümlüdür. Birinci fıkrada belirtilen rejimlerden (ithalat vergilerine tabi eşyanın
serbest dolaşıma girmesi, ithalat vergilerine tabi eşyanın ithalat vergilerinden kısmi
72
muafiyet suretiyle geçici ithali) biri için bulunulan beyanda kullanılan veriler,
kanunen alınması gereken vergilerin tamamen veya kısmen tahsil edilememesine
sebep olduğu takdirde, beyanın yapılabilmesi için bu verileri veren ve bu verilerin
yanlış olduğunu bilen veya normal olarak bilmesi gereken kişiler de gümrük
vergilerinden sorumludur.” açıklamalarına yer verilmiştir.
4458 sayılı Gümrük Kanunu, TGK’nın mevzuatımıza aktarılması olduğu için
yukarıda belirtilen hükümler TGK’da yer alan düzenlemeler ile benzerlik
göstermektedir.
Gümrük Yönetmeliği’nin 4’üncü maddesinde yer alan düzenlemeye göre
herkes, gümrük mevzuatının öngördüğü tasarrufları ve işlemleri kendisi yapabileceği
gibi bir temsilci vasıtasıyla da yapabilir. Temsilcinin gerçekleştirdiği hukuki
işlemlerin etkileri, sahip olduğu temsil yetkisine göre değişmektedir. Temsilcinin
doğrudan veya dolaylı olmak üzere iki tür temsil yetkisi mevcuttur. Doğrudan temsil
yetkisine haiz olan temsilci, temsil olunan kişi adına hareket eder. Dolaylı temsil
durumunda ise temsilci, kendi adına fakat temsil edilen hesabına işlem tesis eder.
4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 5 ve 225’inci maddelerine göre, eşyanın
gümrük işlemleri ya sahipleri tarafından ya da adına hareket eden temsilci tarafından
doğrudan temsil yoluyla takip edilir ve sonuçlandırılır. Gümrük idarelerinde
doğrudan temsil yetkisine haiz olarak temsilcinin iş takibinde bulunabilmesi için,
73
Gümrük Yönetmeliği’nin 696’ncı maddesine göre temsilcinin, sahip olduğu temsil
yetkisini belirtmesi ve temsilnameyi gümrük idaresine ibraz etmesi gerekir. Ayrıca
çalıştığı şirket tarafından sigorta ettirildiğine ilişkin her dört ayda bir ibraz edilecek
Sosyal Sigortalar Kurumu (S.S.K.) 4 aylık sigorta primleri bordrosu, şirket
muhasebesi tarafından düzenlenmiş ve tasdik edilmiş maaş bordrosu ve temsilcinin
maaşından yapılan gelir vergisi kesintilerinin vergi dairelerine yatırıldığını gösterir
belge gümrük idaresince istenilmektedir. Temsilcinin, beyanname imzalayabilmesi,
tahakkukun tebellüğü ve itiraz gibi hukuki sonuçlar doğuran tasarruf ve işlemlerde
bulunabilmesi için yukarıdakilere ek olarak şirketi temsil etmeye yetkili olduğunu
gösterir temsil belgesine haiz olması ve temsil belgesinin Ticaret Sicil Gazetesi’nde
yayımlanması ve Ticaret Sicil Tasdiknamesinin gümrük idaresine ibrazı zorunludur.
Doğrudan temsil yetkisine sahip olan temsilcinin, temsil olunan kişi adına
gerçekleştirdiği hukuki işlemler neticesinde ortaya çıkan hak ve yükümlülükler,
temsil olunana aittir. Dolayısıyla temsilcinin herhangi bir sorumluluğu yoktur. Çünkü
yükümlü, beyan sahibidir.
4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 5 ve 225’inci maddelerine göre gümrük
idarelerinde, eşyanın gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi
tutulmasına ilişkin faaliyetler dolaylı temsil yetkisine haiz olarak yalnızca gümrük
müşavirleri tarafından takip edilir ve sonuçlandırılır. Gümrük müşavirleri, her türlü
gümrük işlemini takip ederek sonuçlandırabilir. Gümrük müşavirlerinin, dolaylı
temsilci sıfatına haiz olduğunu belgeleyen vekâletnamelerinin bulunması gerekir.
Dolaylı temsil sıfatına haiz temsilci, hukuki işlemi kendi adına fakat temsil olunan
74
hesabına gerçekleştirmektedir. Gümrük Yönetmeliği’nin 698’inci maddesinde
belirtildiği üzere, gümrük müşavirleri imzaladıkları beyanname ile ilgili cezai
hükümlerin uygulanması açısından beyannamede belirtilen bilgiler ile beyannameye
ekli belgelerin doğruluğu ve ilgili rejimin gerektirdiği bütün yükümlülüklere
uyulmasından sorumludur. Dolaylı temsil durumunda beyan sahibi, gümrük
müşaviridir ve gümrük yükümlülüğünden sorumludur. Ayrıca dolaylı temsilcinin
gerçekleştirdiği işlemler neticesinde sorumluluk hâsıl olduğunda beyan sahibi olan
gümrük müşaviri ile birlikte hesabına gümrük beyanında bulunulan kişi de
yükümlüdür.
Dolaylı temsilci olan gümrük müşavirleri, gümrük müşavirliği şirketi dışında
bir tüzel kişilik bünyesinde çalışmaları halinde sadece çalıştıkları şirkete ait eşyanın
gümrük işlemlerini takip edebilir. Bu durumda söz konusu kişiler, dolaylı temsilci
değil de doğrudan temsilci olabilirler fakat bunun için gerekli koşulları sağlamaları
gerekmektedir.
Gümrük Yönetmeliği’nin 702’nci maddesine göre, gümrük müşaviri
olabilmek için Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak, medeni hakları kullanma
ehliyetine sahip olmak, kamu haklarından mahrum bulunmamak, taksirli suçlar hariç
olmak üzere; affa uğramış olsalar dahi, ağır hapis veya 5 yıldan fazla hapis ya da
kaçakçılık, basit ve nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık,
sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas (hileli iflas), yalan yere şahadet, suç
tasnii, iftira gibi yüz kızartıcı suçlar ile resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma
veya devlet sırlarını açığa vurma, vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs
75
suçları nedeniyle hüküm giymiş bulunmamak, ceza veya disiplin soruşturması
sonucunda memuriyetten çıkarılmış olmamak, hukuk, iktisat, maliye, işletme,
muhasebe, bankacılık, kamu yönetimi, siyasal bilgiler ve endüstri mühendisliği
dallarında eğitim veren fakülte ve yüksek okullardan veya denkliği Yüksek Öğretim
Kurumunca tasdik edilmiş yabancı yüksek öğretim kurumlardan en az lisans
seviyesinde mezun olmak, üç yıl süre ile gümrük müşavir yardımcılığı yapmak ve
yapılan sınavda başarılı olmak gerekmektedir.
Gümrük müşavirlerinin çalışma yeri, gümrük işleri nedeniyle kendilerine
yapılacak tebligat için kanuni ikametgâhları ve bu merkezin bulunduğu gümrüğün
bağlı olduğu başmüdürlük veya başmüdürlük bulunmayan yerlerde müdürlük
bölgesidir. Gümrük müşavirlerinin çalışma yerinin değiştirilmesi ise Müsteşarlıkça
verilen Gümrük Müşavirliği İzin Belgesi/Gümrük Müşavir Yardımcılığı İzin
Belgesi’nin değiştirilmesi ile mümkündür.
2.2. AB’de Temsil ve Gümrük Müşavirliği Müessesesi
2.2.1. Temsil ile İlgili Genel Düzenlemeler31
Avrupa Borçlar Kanunu’nda temsile ilişkin hükümler “Temsilcinin Yetkisi”
başlığı altında düzenlenmiştir.
Temsil; bir temsilcinin, temsil ettiği kişi yerine üçüncü bir kişiyle doğrudan
veya dolaylı temsil hükümlerine göre bir borç sözleşmesi yapabilme yetkisidir.
31
Erdem Can KARABULUT, “Türkiye’deki ve Bazı Avrupa Birliği’ne Üye Ülkelerdeki Gümrük
Müşavirliği Sistemi, Türkiye’deki Aksayan Yönleri ve Çözüm Önerileri” Uzmanlık Tezi, 2004 s.7779.
76
Temsilcinin, temsil edilen kişi adına ve hesabına hareket etmesi durumudur.
Temsil edilen kişinin, temsilciye kendi adına hareket etme yetkisini vermesi açık
veya gizli olabilir. Temsilci, verilen yetki sınırları çerçevesinde temsil yetkisini
kullanır ve temsil edilen kişiyi hukuki olarak bağlayan işlemleri gerçekleştirir.
Temsilcinin gerçekleştirdiği işlemlerden doğan hak ve borçlar temsil edilen kişiye
aittir. Doğrudan temsil durumunda temsilci, temsil yetkisi çerçevesinde hukuki işlem
tesis ettiğinde hiçbir sorumluluğu bulunmamaktadır. Dolayısıyla yapılan işlemlerden
doğan hak ve borçlar temsil edilen kişiyi ve üçüncü kişiyi bağlamaktadır.
Temsilcinin
yetkisiz
olarak
veya
yetkisini
aşarak
hukuki
işlem
gerçekleştirmesi durumunda temsilci, kendi adına sözleşme yapmış kabul edilir ve
doğacak borçtan sorumludur. Temsilci, üçüncü kişinin yetkisiz temsil nedeniyle
maruz kaldığı zararları karşılamaya mecburdur. Fakat üçüncü kişi, temsilcinin
yetkisiz olduğunu biliyor ise herhangi bir tazmin söz konusu değildir.
Bir
kişinin,
yetkisiz
olarak
veya
yetkisini
aşarak
hukuki
işlem
gerçekleştirmesi durumunda temsil edilen kişi, temsilcinin işlemlerinin geçerli
olacağı hususunda “onay” verebilir. Bu durumda temsilcinin gerçekleştirdiği
işlemler, yapıldığı andan itibaren temsil edilen kişiyi bağlar. Temsilcinin hukuki
işlem gerçekleştirdiği üçüncü kişi, temsil yetkisi konusunda şüphelenirse, işlemi
doğrulamasını temsil edilen kişiden ister.
77
Temsil yetkisi, süreli veya süresiz olarak verilebilmektedir. Eğer bir süre
tespit edilmişse temsil yetkisi o tarihte son bulur. Süresiz temsil yetkisi ise karşılıklı
fesh edilmesi, belirli bir işlemin gerçekleştirilmesi, temsilcinin veya temsil edilen
kişinin iflas etmesi durumlarında son bulmaktadır.
Temsilcinin, hukuki işlemleri kendi adına fakat temsil edilen kişi hesabına
gerçekleştirmesidir. Dolaylı temsilde temsilci, temsil edilen kişinin emirleri
doğrultusunda
hereket
etmekte
ve
işlem
gerçekleştirmektedir.
Temsilcinin
gerçekleştirdiği işlemlerden doğan hak ve borçlar temsilciye aittir.
Dolaylı temsil durumunda temsil yetkisi, temsilcinin iflas etmesi, temsil
yetkisinden doğan hak ve borçların temsilci tarafından temsil edilen kişiye
devredilmesi durumunda son bulmaktadır.
2.2.2. TGK’yı Tesis Eden 12.10.1992 Tarihli 2913/92 Sayılı Konsey Tüzüğü’nde
Yer Alan Temsil ile İlgili Düzenlemeler
2913/92 sayılı Tüzüğün tanımlara ilişkin 4’üncü maddesinin 18’inci bendi
“Beyan Sahibi”nin tanımını vermektedir. Buna göre; beyan sahibi gümrük beyanını
kendi adına yapan kişi veya adına gümrük beyanı yapılan kişidir.
TGK’nın 5’inci maddesinde temsil ile ilgili düzenlemelere yer verilmiştir.
“Temsil hakkı” başlıklı söz konusu madde,
78
“1. Madde 64(2)’de belirtilen koşullar altında ve 243(2)(b) no.lu madde
çerçevesinde uygulanan hükümlere göre, bütün kişiler, gümrük kuralları ile
öngörülen fiilleri ve işlemleri yerine getirmek amacıyla gümrük yetkilileri ile olan
muamelelerinde bir temsilci tayin edebilir.
2. Böyle bir temsil;
- temsilcinin başka bir şahsın adına ve hesabına hareket ettiğinde, doğrudan,
- temsilcinin kendi adına fakat başka bir şahsın hesabına hareket ettiğinde,
dolaylı olabilir.
Üye bir devlet, doğrudan ya da dolaylı temsil yoluyla gümrük beyannemeleri
tanzim edilmesi hakkını kısıtlayabilir. Bu nedenle, temsilcinin o ülke toprakları
içerisinde kendi işini ifa eden bir gümrük müşaviri olması gerekir.
3. Madde 64 (2)(b) ve (3)’te belirtilen durumlar dışında, ülke içerisinde
temsilcilik kurulabilir.
4. Bir temsilcinin, temsil edilen kişi hesabına hareket edip etmediğini,
temsilin doğrudan mı yoksa dolaylı mı olduğunu ve bir temsilci olarak
yetkilendirilmiş olup olmadığını belirtmesi gerekmektedir.
Bir başkası adına ya da hesabına hareket ettiğini belirtmeyen ya da kendisine
yetki verilmediği halde bir başkası adına veya hesabına hareket eden kişi, kendi
adına ve namına hareket ediyor sayılır.
79
5. Gümrük idareleri, kendi adına ya da bir başkası hesabına hareket ettiğini
beyan eden herhangi bir kişiden, temsilci olarak hareket ettiğini gösterir belgeyi ibraz
etmesini isteyebilirler.”
hükmüne amirdir.
Belirtilen maddeye göre bütün kişiler, gümrük idarelerindeki işlemleri yerine
getirmek amacıyla bir temsilci tayin edebilir. Tayin edilen temsilci hukuki işlem
gerçekleştirirken, başka bir şahıs adına ve hesabına hareket ettiğinde doğrudan temsil
fakat temsilci kendi adına fakat temsil edilen kişi hesabına hareket ettiğinde dolaylı
temsil söz konusu olmaktadır. Üye devletlerin, doğrudan veya dolaylı temsil yoluyla
gümrük
beyannamesi
tanzim
edilmesi
hakkını
kısıtlayabileceği
kuralı
benimsenmiştir. Ortak olarak benimsenen kural ise temsilci sıfatı ile işlem tesis eden
gümrük müşavirinin, o ülke toprakları içerisinde faaliyette bulunmasıdır. Fakat
transit, geçici ithalat rejimi hükümlerine göre beyanda bulunmak veya arızi olarak
rejim beyanında bulunmak için temsilcinin o ülkede faaliyette bulunması
gerekmemektedir. Temsilcinin, temsil edilen kişi hesabına hareket edip etmediğini,
temsilin doğrudan mı yoksa dolaylı mı olduğunu ve bir temsil yetkisinin olup
olmadığını belirtmesi gereklidir. Bir başkası adına veya hesabına hareket ettiğini
belirtmeyen veya yetki belgesi olmadığı halde, başkası adına ve hesabına hareket
ettiğini belirten kişi, kendi adına ve hesabına hareket ediyor sayılır.
80
Dolaylı temsilciler kendi adına beyanname verebilir. Doğrudan temsilci
temsil ettiği kişi adına hareket etmektedir. Doğrudan temsilci beyan sahibi değildir
ve bu nedenle gümrük borcundan sorumlu tutulamaz. Dolaylı temsil durumunda
temsilci, beyan sahibidir. TGK’nın ithalatta gümrük borcundan sorumluluğu
düzenleyen 201 (3) no.lu maddesine ve ihracatta gümrük borcundan sorumluluğu
düzenleyen 209(3) no.lu maddesine göre borçlu beyan sahibidir. Fakat dolaylı temsil
durumunda, adına gümrük beyanında bulunulan kişi de, temsilci ile birlikte gümrük
borcundan dolayı sorumludur. Dolayısıyla şu sonuçlara ulaşılabilir:
Doğrudan temsilde temsilci değil, temsilcinin adına işlem yaptığı kişi beyan
sahibidir ve gümrük borcundan sorumludur. Bu nedenle temsilci tarafından yapılan
işlemler, temsil edilen kişinin yasal faaliyet alanı içerisinde sonuç doğurur.
Temsilcinin yetkisi, temsil edilen kişi adına ve hesabına gümrük beyannamesinin
düzenlenmesi, imzalanması ve sunulması ile sınırlıdır.
Dolaylı temsilde beyan sahibi temsilcidir, temsilcinin hesabına hareket ettiği
kişi değildir. Temsilci, beyan sahibi olduğu için gümrük borcundan dolayı
sorumludur. Fakat adına gümrük beyanında bulunulan kişinin de, beyan sahibi olan
temsilci ile birlikte gümrük borcundan dolayı sorumlu olacağı ifade edilmiştir.
2913/92 sayılı Konsey Tüzüğü gümrük idarelerinde temsil hususunda üye
devletler için çerçeve oluşturmakla birlikte AB’de temsil müessesesi esas olarak
ulusal temellerde düzenlenmiştir. AB üyesi her ülke gümrük işlemlerinin nasıl
gerçekleştirildiği hususunda farklı düzenlemelere, yöntemlere yer vermiştir. Bazı
81
ülkeler gümrük işlemlerinin temsilci marifetiyle yapılması hususunu sıkı kurallara
bağlamışken bazı ülkeler bu hususta daha esnek davranmışlardır.32
Gümrük idarelerinde temsil hususunda AB’deki genel prensip gümrükte
aracılık yapan herkesin gümrük idaresi tarafından kayıt altına alınması veya akredite
olmasıdır. Gümrük müşavirleri için akreditasyon sisteminin öngörülmesi sundukları
hizmetin güvenilir olması için gereklidir. Gümrük komisyoncularının/müşavirlerinin
gümrük işlemleri ile ilgili olarak özel bilgi ve deneyime sahip olmaları ve güvenilir
olmaları gerekmektedir. Gümrük müşavirlerinin yeterli bilgiye sahip olup
olmadıkları yapılan sınavlar ile değerlendirilmektedir.
Gümrük
işlemlerinin
temsilci
marifetiyle
yapılması
hem
ticaretin
kolaylaştırılmasına hem de idarenin mali kaynaklarının doğru bir şekilde
kullanılmasına imkan tanımaktadır. Büyük eşya hareketlerinin denetiminin oldukça
karmaşık hale geldiği ve terörizmin güvenilir ticaret için her zamankinden fazla
tehditkar olduğu bir dönemde gümrük müşavirleri eşya trafiğinin kesintisiz akışının
sağlanmasında hükümetlere değerli katkıda bulunmaktadır.
TGK bağlamında, üye devletler dolaylı ya da doğrudan temsil yoluyla
gümrük beyanında bulunma hakkını gümrük müşaviri ile sınırlayabilir. AB üyesi
ülkelerde gümrük müşavirleri çoğunlukla doğrudan temsilci olarak gümrük
beyanında bulunmaktadır. Üye devletlerde, gümrük idarelerinde temsil hususunda
32
CONFIAD (Confederation International des Agents en Douane), “The Impact of the Customs
Representation on the EU’s Competitiveness and Security” Memorandum s.8-9
82
mevzuat farklılığı bulunması bir üye devlette yerleşik olan gümrük müşavirinin
başka bir üye devlette faaliyet göstermesini zorlaştırmaktadır.
2.3. AB’de ve Bazı Gelişmiş Ülkelerde Gümrük Müşavirliği Müessesesine İlişkin
Uygulama Örnekleri
Fransa’da gümrük müşavirliği ilk defa 30 Ekim 1935 tarihli Kanun
Hükmünde Kararname ile düzenlenmiştir.33 Bu Kararname, gümrük müşavirlerinin
faaliyetlerini meşru bir şekilde gerçekleştirmek için hükümet düzeyinde özel bir
akreditasyona
sahip
olmalarını
gerekli
kılmıştır.
Fransa
hukuku
gümrük
komisyoncusunu (müşavirini), üçüncü taraflar adına gümrük işlemlerini profesyonel
bir ünvanla yürüten kişi olarak tanımlamaktadır. Hükümet düzeyinde verilen
akreditasyon ilgili kişinin mali yeterliliğe ve gümrük işlemlerinin gerçekleştirilmesi
hususunda kendisinin ve çalışanlarının yeterli teknik bilgiye sahip olduğu anlamına
gelmektedir.
Fransa’da
gümrük
komisyonculuğu
mesleği
ve
gümrük
komisyoncusunun yetki ve yükümlülüklerine ilişkin ayrıntılar 22.12.1998 tarihli
mahkeme kararında yer almaktadır.34
Söz konusu Karara göre, eşyayı ve eşya ile ilgili istenilen tüm belgeleri ilgili
gümrük makamlarına sunan kişiler, gümrük beyanında bulunmaya yetkilidir.
Gümrük beyanında bulunmaya yetkili kişi, kendi adına fakat başkası hesabına
(dolaylı temsil) veya temsil edilen kişinin adına işlem tesis ettiğini (doğrudan temsil)
beyan etmek zorundadır. Gümrük idarelerinde işlem tesis etme yetkisine haiz olan
33
Representation on the EU’s Competitiveness and Security” Memorandum s.31
34
KARABULUT, a.g.e. s.55-60.
83
temcilcinin, AB’ye üye devletlerden birinde yerleşik olması gerekmektedir. Fakat
transit, geçici ithalat rejimi hükümlerine göre beyanda bulunmak veya arızi olarak
rejim beyanında bulunmak için temsilcinin o ülkede yerleşik olması zorunlu değildir.
Gümrük idarelerinde işlem tesis eden kişinin, hukuken geçerli bir temsil
yetkisine haiz olduğunu kanıtlaması gerekmektedir. Gerek Fransa’da gerekse AB
üyesi diğer ülkelerde, sözleşme çerçevesinde bir başkası adına ve hesabına hareket
eden kişi, gümrük müşaviri sıfatına haizdir. Bu kişi, temsil edilen kişinin adına işlem
tesis ettiğinde vekil sıfatına sahip olur. Gümrük işlemlerini kendi adına
gerçekleştiren kişi, beyan sahibidir. Müşavir sıfatına sahip olan temsilcilerin sicil
kaydını gümrük idaresi tutmakla görevlidir. Gümrük idaresine yapılacak gümrük
müşavirliği izin talepleri için, adli sicil belgesinin, AB üyesi diğer ülkelerde ikamet
edenler için adli sicil kaydı yerine geçen belgelerin onaylı çevirisinin ibrazı
gerekmektedir. Ayrıca yapılan başvuruyu değerlendirmek için gerekli olan tüm
belgeler gümrük idaresince talep edilebilir. Gümrük müşavirliği izin başvurusunun
ardından gümrük idaresince gerçekleştirilen araştırma neticesinde iki ay içerisinde
görüş bildirilmemesi, izin talebinin uygun bulunduğu anlamına gelir. Uygun bulunan
izin ve süre uzatım talepleri, ithalatçıların ve ihracatçıların bilgisi için Resmi
Gazete’de yayımlanır. Kabul edilmeyen izin ve süre uzatım talepleri, gümrük
idaresince talep edene bildirilir. Ret kararının, başvuru sahibine tebliğinden itibaren 6
aylık süre geçmeden yeni bir başvuru yapılamaz.
Gümrük yükümlülüklerine uyulmadığında gümrük idaresinin, gümrük
müşavirliği izninin iptal edilmesi hususundaki önerisi doğrultusunda iptal edilen izin
84
talepleri
de
ithalatçıların
ve
ihracatçıların
bilgisi
için
Resmi
Gazete’de
yayımlanmaktadır.
İzin talebi uygun bulunan gümrük müşavirleri, başkasının adına ve hesabına
yapmış olduğu tüm gümrük işlemlerinin kayıtlı olduğu defterleri ve belgeleri
muhafaza etmelidir. Gümrük müşavirleri, sahip olduğu vekâletname çerçevesinde
eşyanın gümrük beyannamesini tanzim eder ve eşyayı denetime hazır hale getirir.
Gümrük müşavirine bağlı olarak çalışan maaşlı personele gümrük beyanında
bulunma yetkisi verilebilir.
2.3.2. Portekiz’de Temsil35 ve Gümrük Müşavirliği3637
Portekiz, AB’ye katılmadan önce gümrük beyanında bulunma, temsil ve
gümrük müşavirliği konularını da içeren gümrük mevzuatında değişiklikler
yapmıştır. Portekiz’de gümrük müşavirliği mesleği, 03 Kasım 1999 tarihli 445 sayılı
Kanun Hükmünde Kararname ile düzenlenmiştir. Sözkonusu Kararname’de 2001
yılında yapılan değişiklik ile gümrük müşavirlerinin faaliyetlerini yasal bir şekilde
gerçekleştirmelerini teminen Gümrük Müşavirleri Odası’na kayıt yaptırmaları
zorunluluğu getirilmiştir.
Portekiz’de gümrük beyanında bulunma hakkı ve yetkisi eşyanın sahibine,
alıcısına, firma çalışanlarına, eşyanın sahibi/alıcısı tarafından geçerli vekâletname
verilen ve eşya sahibi/alıcısı adına ve hesabına hareket eden gümrük müşavirlerine
35
“http://www.dgaiec.min-financas.pt/pt/legislacao_aduaneira/aduaneira_fiscal_doclib/default.htm”
internet adresinde yer alan Portekiz’in 27 Nisan 1965 tarihli 46311 sayılı Kararı.
36
Representation on the EU’s Competitiveness and Security” Memorandum s.34
37
KARABULUT, a.g.e. s.71-75.
85
(doğrudan temsil) veya gümrük müşavirleri de dâhil olmak üzere eşyanın
sahibi/alıcısı tarafından atanan, yasalarda gerekli koşulları sağlayan ve kendi adına
fakat eşya sahibi/alıcısı hesabına hareket eden herkese (dolaylı temsil) tanınmaktadır.
Gerçekleştirilen mevzuat uyumu neticesinde, gerek Fransa’da gerekse
Portekiz’de TGK’nın 5’inci maddesi benzer şekilde uygulanmaktadır. Buna göre
diğer AB üyesi ülkelerde olduğu gibi Portekiz gümrük mevzuatında, doğrudan temsil
hakkı gümrük müşavirleri ile sınırlandırılmıştır. Bununla birlikte, dolaylı temsil
hakkı eşyanın sahibi veya alıcısı tarafından gerçerli bir vekâletname ile
yetkilendirilmiş herkes tarafından kullanılabilmektedir. Gümrük idareleri, beyanda
bulunan kişiler arasında dolaylı ve doğrudan temsilci (gümrük müşavirleri) ayrımı
yapmadan aynı miktarda teminat verilmesini zorunlu kılmıştır. Söz konusu teminat,
muhtemel zararlar için alınmaktadır. Kamuya veya üçüncü kişiye karşı herhangi bir
zarar vuku bulduğunda teminat, sigorta vazifesi görmektedir.
Gümrük idarelerinde gerçekleştirilen işlemlerin sonuçları, sahip olunan temsil
yetkisine göre değişmektedir. Gümrük idarelerine karşı sorumlu olan kişileri tespit
edebilmek için gerekli olan temsil yetkisinin doğrudan mı yoksa dolaylı mı olduğunu
açıklığa kavuşturmak gerekmektedir.
- Gümrük müşaviri olmayan temsilci, kendi adına ve başkası hesabına hareket
ettiğinde (dolaylı temsil), beyan sahibi ve temsil olunan açısından farklı
sonuçlar doğmaktadır. Temsilin türünü belirlemek için Portekiz gümrük
idareleri, bastırdıkları kimlik kartlarında yer alan bölümlerin doldurulmasını
86
ve eşya sahibi/alıcısı tarafından gümrük müşaviri olmayan bir temsilci tayin
edildiğinde temsile ilişkin yazılı ve imzalı bir belgenin ibrazını istemektedir.
Yetki belgesinin kapsamı, gümrük idarelerinde gerçekleştirilmek istenen
işleme göre değişmektedir. Yetki belgesinde, geçerlilik süresi, yetkinin
sınırları, temsil yetkisinin hangi gümrük idarelerinde geçerli olduğu yer
almaktadır. Gümrük idarelerinde gerçekleştirilen işlemlerde temsil yetkisi
kanıtlanamadığında, temsilci tarafından gerçekleştirilen işlemler kendi adına
ve hesabına yapılmış sayılır. Yetkisiz temsilci tarafından gerçekleştirilen
işlemlerin, eşya sahibini bağlayıcı etki yaratabilmesi için eşya sahibince
onaylanması gerekir. Gümrük idarelerince yapılan inceleme neticesinde
temsilci kaydı yapılan ve kart verilen kişiler, kimlik bilgilerini, ticari ve mali
durumlarını,
ikametgâhlarını
ve
işyerlerini
gösterir
belgeyi
vermek
zorundadır.
- Eşya sahibi veya alıcısı, gümrük idarelerinde gerçekleştirecekleri işlemleri
için, gümrük müşavirini doğrudan temsilci olarak tayin edebilir. Temsil
yetkisinin verilebilmesi için gerekli olan yazılı vekâletnamede, temsilin
süresi, geçerli olduğu gümrük idareleri ve yetkinin içeriği belirtilmektedir.
Ayrıca, gümrük idareleri, müşavirlerinden temsil hakkına ilişkin başka belge
ve kanıt isteyebilmektedir. Geçerli bir vekâletnameye haiz olduğu anlaşılan
gümrük müşavirinin gerçekleştireceği işlemlerden doğan hak ve borçlar,
temsil olunana aittir. Gümrük müşaviri, temsil olunanın adına ve hesabına
hareket etmektedir.
87
Gümrük müşavirleri, yeni düzenleme neticesinde hem şirket bünyesinde
temsil olunan adına ve hesabına (doğrudan temsil) hem de kendi adına (dolaylı
temsil) işlem tesis edebilmektedir. Gümrük müşaviri olabilmek için belirli
fakültelerden mezun olduktan sonra 10 yıl bir gümrük müşavirinin yanında çalışmak
gerekmekte ve yapılan sınavda başarılı olduktan sonra Gümrük Müşavirleri Odasına
kayıt yaptırılmaktadır. Gümrük müşavirleri, kendileri ile ilgili bilgilerde meydana
gelen değişiklikleri, bilgileri tutmakla mükellef olan gümrük idarelerine bildirmek
zorundadır.
Amerika’da gümrük müşavirleri üçüncü taraflar adına gümrük işlemlerini
gerçekleştirme yetkisine sahip olan tek kategoridir. Gümrük müşaviri olabilmek için
hem federal düzeyde geçerli bir lisansa hem de gümrükle ilgili işlemlerin
gerçekleştirilmek
istendiği
gümrük
bölgesi
için
bir
izne
sahip
olmaları
gerekmektedir.
Gümrük müşaviri sıfatına haiz olarak gümrük işlemlerini gerçekleştirmek
isteyen kişilerde aranacak özellikler ve karne/izin başvuru işlemleri, gümrük
müşavirlerine karne ve izin verilmesi, söz konusu kişilerin hakları ve
yükümlülükleri, disiplin işlemleri ve uygulanma esasları, para cezası kararları,
karnenin/izinlerin iptal edilmesi veya askıya alınması ile ilgili hükümler ABD
Gümrük Kanunu’nda düzenlenmiştir.
88
ABD Gümrük Kanunu’nda, başkaları hesabına eşyanın girişiyle ilgili gümrük
işlemlerinin yapılması, bunların sınıflandırması ve kıymetlendirilmesi, vergilerin
ödenmesi veya malın ithalatı nedeniyle gümrük tarafından konulan diğer mali
yükümlülüklerin yerine getirilmesi ve vergilerin (mali mükellefiyetlerin) geri
verilmesi, indirim ve iade işlemlerinin yapılması için karneye sahip olan kişiler,
gümrük müşaviri olarak tanımlanmıştır.38
Gümrük müşaviri karnesine sahip olmak için, kişinin ABD vatandaşı olması
ve kamuda çalışan memur veya işçi olmaması, başvuru tarihinde en az 21 yaşında
olması, iyi ahlaki karaktere sahip olması ve yapılan yazılı sınavda başarılı olması
gerekmektedir. Gümrük müşavirliği için yapılan sınavda adayın Gümrük Kanunu,
düzenlemeleri, rejimleri ve muhasebe alanındaki bilgileri test edilir.39
Gümrük
müşaviri
sıfatı
çerçevesinde
gümrük
işlemlerinin
gerçekleştirilebilmesi için karneye sahip olmak gerekmekte fakat kendi hesabına
gümrük işlemlerini gerçekleştiren ithalatçının/ihracatçının, gümrük müşavirinin
adına hereket eden ve yalnızca belgeleri imzalamaya yetkili olan çalışanın gemilerin
girişleri, çıkışları veya gemilerle ilgili diğer düzenlemeleri yerine getirirken karne
sahibi
olması
gerekmemektedir.
Gümrük
müşaviri,
çalışanı
tarafından
gerçekleştirilen işlemlerin denetimini gerçekleştirmelidir. Çalışanın kusurlarından
dolayı istihdam eden sıfatıyla gümrük müşaviri sorumludur. Ayrıca geçerli bir
38
Ramazan IŞIK, “Türkiye’de ve Gelişmiş Ülkelerde Gümrük Müşavirliği Müessesesi, Aksayan
Yönler ve Çözüm Önerileri” Uzmanlık Tezi, 2001 s.48-78.
39
Representation on the EU’s Competitiveness and Security” Memorandum s.23-25
89
karnesi olmaksızın gümrük işlemlerini kasten (bilerek ve isteyerek) gerçekleştiren
kişi, para cezasına çarptırılır.
Karneye istinaden gümrük müşavirliği sıfatına haiz olabilmek için başvuru,
gümrük
işlemlerinin
gerçekleştirilmesi
düşünülen
bölge
idaresine
yapılır.
Başvurunun ardından gümrük ve ilgili diğer mevzuat hükümlerinden yazılı sınav
yapılır. Ayrıca bir tüzel kişilik, karne sahibi veya çalışanını kaybettiğinde veya
karne, kanuni düzenlemelere uyulmaması sebebiyle yazılı sınav tarihinden önce iptal
edildiğinde bölge yöneticisi tarafından bu kişilere yardımcı olmak için özel bir yazılı
sınav yapılmasına izin verilebilir.
Başvuruda bulunan kişilerin/tüzel kişilerin, gerekli niteliklere haiz olup
olmadığının, başvuru belgesinde yer alan bilgilerin doğru olup olmadığının,
başvuruda
bulunan
kişilerin/tüzel
kişilerin
karakterinin
ve
saygınlığının
değerlendirildiği bir soruşturma gerçekleştirilir. Başvuru sahibinin ve başvurunun
gerekli koşulları karşıladığı düşünüldüğünde karne izni vermektedir.
Başvuru sahibinin, karne için gerekli koşullara sahip olmaması, mevzuat
hükümleri doğrultusunda karnenin iptal edilmesi veya askıya alınması, iyi bir
karaktere sahip olmaması, kasıtlı olarak gerçeğe aykırı başvuru yapması ve dürüst
olmayan davranışlarda bulunduğunun tespit edilmesi neticesinde karne başvurusu
reddedilmektedir. Başvuru reddedildiğinde red kararı, nedenleri ile birlikte başvuru
90
sahibine bildirilir. Karne başvurusunda bulunan, başvurusunu destekleyici bilgi ve
belgelerle birlikte ret kararına itiraz edebilir.
Sadece belirli bölgedeki gümrük idarelerinde işlem tesis etme yetkisi
vermektedir. İzin başvurusunda başvuru sahibinin, müşavir karne numarası ve
karnesinin veriliş tarihi, bölgedeki iş adresi ve telefon numarası, ticari ünvanını
gösterir belgenin örneği bulunmalıdır. Bölgede işlem tesis etmek için başvuru sahibi
kişinin, bölgede iş yerinin olması ve iş yeri kuracağını taahhüt etmesi gerekmektedir.
Ayrıca izin verildikten sonra iş yerinde denetim ve kontrol yapılabilmektedir.
Başvuru sahibi, izin talebi reddedildikten sonra başvurusunu destekleyici bilgi ve
belgelerle birlikte yazılı olarak itiraz edebilir.
Gümrük müşavirleri, mali durumunu gösteren hesaplarını açık, doğru, düzenli
ve sıralı olarak tutmalı, yaptığı bütün yazışmaları dosyasında muhafaza etmelidir.
Gümrük idarelerince talep edilen mali işlemlere ilişkin bilgi ve belgelerin
sunulabilmesi için gümrük müşavirleri uzman kişiler istihdam etmelidir. Gümrük
idarelerinde gerçekleştirilen işlemlerin kayıtları ve elde edilen bilgiler gizlidir ve
içeriği ile ilgili açıklama yapılamaz. Gümrük müşavirinin tutması ve muhafaza
etmesi istenen kayıtları gümrük idaresince incelenmekte ve denetlenmektedir.
Gümrük müşaviri, gümrük idarelerine karşı bilerek yanlış bilgi vermemelidir.
Gümrük müşavirleri, kamu idaresinden doğrudan veya dolaylı olarak bilgi
91
sağlayamaz veya sağlamaya teşebbüs edemez. Kamu idaresinde görev yapan kişiyi
zorlayarak veya hediye, armağan vererek etki etmemelidir. Gümrük müşavirleri,
gerçekleştirdikleri hizmet ile orantılı olarak ücret talep etmeli, karne ve izin, karnesiz
kişilere çıkar sağlamak amacıyla kullanılmamalıdır. Gümrük müşavirleri, gümrük
işlemlerini gerçekleştirdiği ithalatçı veya ihracatçıyı mevzuata aykırı davranışlar
konusunda uyarmalıdır.
Gümrük müşaviri, karne veya izin başvurusunda yanıltıcı bilgi ve belge
verdiğinde, gümrük işlemlerinin yapılmasında ağır suç veya cürümle mahkûm
olduğunda, gümrük mevzuatını ihlal ettiğinde veya başka kişiler tarafından yapılan
mevzuat ihlaline bilerek yardım ettiğinde, ağır suçtan mahkûm olmuş müşavir
yardımcısını bilerek çalıştırdığında, gümrük işlemlerinde ithalatçıyı veya ihracatçıyı
bilerek ve isteyerek aldattığında gümrük müşaviri karnesi veya izni belirli bir dönem
için askıya alınabilir veya iptal edilebilir.
92
III. BÖLÜM
AB ve TÜRKİYE’DE BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL UYGULAMASI
3.1. AB’de Basitleştirilmiş Usul Uygulamaları
Basitleştirilmiş
usul
ile
gümrük
işlemlerinin
ve
formalitelerinin
basitleştirilerek eşyanın gümrükte bekleme süresinin asgariye indirilmesi, zaman
kayıplarının ve gereksiz harcamaların önüne geçilmesi suretiyle ticarette gümrük
işlemlerinden kaynaklanan maliyetin düşürülmesi ve sanayi için gerekli olan eşyanın
süratle ekonomiye kazandırılması amaçlanmaktadır.
Topluluk gümrük mevzuatı da, Topluluk bütçesini olumsuz yönde etkileyen
hareket ve olayların engellenmesine yönelik önlemleri alırken gümrük işlemlerini ve
kontrollerini asgari düzeyde tutmaya özen göstermektedir. Basitleştirilmiş usul ise bu
çelişkili hedeflere ulaşabilmenin başlıca yollarından birisi olarak kabul edilmektedir.
Bu usul, normal koşullarda gümrük idaresinin yerine getirdiği görevleri beyan
sahibine yüklerken, yükümlüyü, eşyanın gümrük idaresine sunulması gibi bazı
külfetli işlemlerden de kurtarmaya amaçlamaktadır.40
Basitleştirilmiş usul, temel amacı AB sınırlarının güvenliğini sağlamak olan
ve 01.01.2008 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanacak YY statüsünden farklı
olarak ticaretin kolaylaştırılmasını, gümrük kontrollerinin ortadan kaldırılmasını
veya minimuma indirilmesini hedeflemektedir.
40
Selami GÜRKAN, “Basitleştirilmiş Usuller; Türkiye ve AB Uygulamaları ile Bir Model Önerisi”
Uzmanlık Tezi, 2001 s.5.
93
Basitleştirilmiş usul ile ilgili hükümler, TGK’yı tesis eden 2913/92 sayılı
Tüzük ve TGY’yi tesis eden 2454/93 sayılı Yönetmelik ile düzenlenmiştir.
Gümrük işlemlerinden doğan maliyetlerin rekabet gücü, büyüme ve istihdam
üzerindeki olumsuz etkilerini ortadan kaldırmak için gümrük işlemlerinin sürekli
olarak modernize edilerek basitleştirilmesi ve yenilenmesi gerektiği yönünde AB
Konseyi’nde karar alınmıştır. Söz konusu Karar’da, gümrük işlemlerinin
basitleştirilmesi gerektiği ifade edilmiş, bilgisayarlaşma, bilgi teknolojisinin
kullanılması, risk analizi ve iş dünyası ile işbirliğinin önemine vurgu yapılmıştır.
Gümrük işlemlerinde, bilgi teknolojisi kullanılarak güvenilir ve kapsamlı bir strateji
geliştirilmesi hedeflenmiştir.
3.2. Basitleştirilmiş Usul ile İlgili Olarak TGK’da ve TGY’de Yer Alan
Düzenlemeler
TGK’da ve TGY’de düzenlenmiş olan basitleştirilmiş usul, koşullarına ve
sağladığı kolaylıklara göre üç farklı şekilde uygulanabilmektedir. Söz konusu
basitleştirilmiş usul türleri eksik beyan, basitleştirilmiş beyan ve kayıt yolu ile
beyandır. (TGK 76, TGY 253)
Eksik beyan: Beyannameye eklenmesi gereken belgelerden bazılarının
eklenmemesi
ve/veya
beyannameye
yazılması
yazılmamasıdır.
94
gereken
bazı
bilgilerin
Basitleştirilmiş beyan: Eşyanın tabi tutulmak istenilen gümrük rejimine
girişinin, gümrük beyannamesi tescil edilerek değil de ticari ya da idari bir belge ile
gerçekleştirilmesidir.
Kayıt yolu: Eşyanın, gümrüklü sahaya gelmeden beyan sahibinin işyerinde
veya gümrük idaresinin belirlediği bir yerde iken tabi tutulmak istenilen gümrük
rejimine ilişkin işlemlerinin kayıt yoluyla yapılmasıdır.
Eşyanın gümrük işlemlerinin gerçekleştirilmesinde beyan sahibine sağladığı
kolaylıkların
yanında
sorumluluklar
da
yükleyen
basitleştirilmiş
usulden
yararlanabilmek için, basitleştirilmiş usul izin belgesine sahip olmak gerekmektedir.
Ayrıca basitleştirilmiş usul çerçevesinde gümrük işlemleri gerçekleştirilen eşya için
dönemsel, genel veya özet beyanın verilmesi zorunludur.
TGK’nın 76’ncı ve TGY’nin 254 ila 289 maddeleri arasında; serbest
dolaşıma giriş, ihracat, antrepo, hariçte işleme, dâhilde işleme, gümrük kontrolü
altında işleme ve geçici ithalat rejiminde basitleştirilmiş usulün türleri olan eksik
beyanın, basitleştirilmiş beyanın ve kayıt yoluyla beyanın koşullarının neler olduğu
ve nasıl uygulanacağı düzenlenmiştir.
3.3. Türk Gümrük Mevzuatında Basitleştirilmiş Usul Hükümleri
AB ile Türkiye arasında Gümrük Birliği’ni tesis eden ve Birliğin temelini
oluşturan alanlarda (ortak ticaret politikası, ortak rekabet politikası, gümrük mevzuatı
95
gibi) uyum sağlanabilmesi için Türk gümrük mevzutanın değiştirilmesi gerektiği,
1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı’nın41 28’inci maddesinde ifade edilmiştir.
Söz konusu uyumun gerçekleşebilmesi için TGK ve TGY gümrük
mevzuatımıza aktarılmıştır. AB’de uygulanan TGK ve TGY esas alınarak 4458 sayılı
Gümrük Kanunu ve 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun uygulanmasına açıklık
getirmek üzere Gümrük Yönetmeliği hazırlanmıştır.
4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda, gümrük işlemlerinin basitleştirilmesini ve
hızlandırılmasını amaçlayan “Basitleştirilmiş Usul42” ile ilgili düzenlemeler 71’inci
maddede; Gümrük Yönetmeliği’nde ise 135-163’üncü maddeler arasında yer
almaktadır.
Gümrük
uygulamalarından
Yönetmeliği’nin,
yararlanacak
136’ıncı
kişilerin
maddesi,
taşıması
basitleştirilmiş
gereken
genel
usul
koşulları
düzenlemektedir. Söz konusu düzenlemeler, 23.08.2007 günlü 26622 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanan “Gümrük Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapılmasına Dair
Yönetmelik” ile değiştirilmiştir. Değişiklik yapılmış hali ile basitleştirilmiş usul
uygulamalarından yararlanacak kişilerin karşılaması gereken genel koşullar
şunlardır:
41
13.02.1995 tarihli L 35 sayılı AB Resmi Gazetesi’nde yayımlanmıştır.
Basitleştirilmiş usullerden yararlanabilecek A, B ve C olmak üzere 3 tür onaylanmış kişi statüsü
bulunmaktadır. 42
96
- Yönetim Kurulu üyeleri, sermayesinin %10’undan fazlasına sahip gerçek
kişiler ile gümrük ve dış ticaret işlemlerinde temsil yetkisini haiz
çalışanlarının; devletin güvenliğine karşı suçlar, anayasal düzene ve bu
düzenin işleyişine karşı suçlar, devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk,
zimmet, irtikâp, rüşvet, emniyeti suistimal, güveni kötüye kullanma, hırsızlık,
dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı (hileli) iflas, yalan
yere şahadet (yalan tanıklık), suç tasnii (suç uydurma), iftira gibi yüz kızartıcı
suçlar ile ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan
kaynaklanan mal varlığı değerlerini aklama suçlarından mülga 765 sayılı
Türk Ceza Kanunu ile 5237 sayılı Türk Ceza Kanununa; vergi kaçakçılığı
veya vergi kaçakçılığına teşebbüs suçlarından 213 sayılı Vergi Usul
Kanununa; mülga 1918 sayılı Kaçakçılığın Men ve Takibine Dair Kanun,
mülga 4926 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, 5607 sayılı Kaçakçılıkla
Mücadele Kanunu, 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve
Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu ile 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetinin
Korunması Hakkında Kanuna muhalefetten kesinleşmiş cezası bulunmaması,
- Bir önceki ve başvuru yılı içinde, takvim yılı itibariyle, vergi kaybına neden
olan gümrük mevzuatı ihlali nedeniyle, haklarında Gümrük Kanununun
234’üncü ila 238’inci maddeleri uyarınca aynı Kanunun 241’inci maddesinin
birinci fıkrasında öngörülen usulsüzlük cezasını aşan tutarda düzenlenmiş
ceza kararı toplam sayısının, 5’ten fazla olmak koşuluyla, aynı dönemde
işlem gören ithalat ve ihracata ilişkin gümrük beyannamesi toplam sayısının
%1’ini aşmaması,
97
- Bir önceki ve başvuru yılı içinde, takvim yılı itibariyle, vergi kaybına neden
olan Gümrük Mevzuatı ihlali nedeniyle, haklarında Gümrük Kanununun
234’üncü ila 238’inci maddeleri uyarınca aynı Kanunun 241’inci maddesinin
birinci fıkrasında öngörülen usulsüzlük cezasının 25 katını aşan tutarda
düzenlenmiş ceza kararı sayısı ve yine aynı tutardaki usulsüzlük cezasının
100 katını aşan Katma Değer Vergisi Kanununun 51’inci maddesi ve Özel
Tüketim Vergisi Kanununun 16’ncı maddesi uyarınca düzenlenmiş ceza
kararı sayısı toplamının, 2’den fazla olmak koşuluyla, aynı dönemde işlem
gören ithalat ve ihracata ilişkin gümrük beyannamesi toplam sayısının
%0,3’ünü aşmaması,
- Bir önceki ve başvuru yılı içinde, takvim yılı itibariyle, gümrük mevzuatı
ihlali nedeniyle haklarında Gümrük Kanununun 239’uncu ila 241’inci
maddeleri uyarınca aynı Kanunun 241’inci maddesinin birinci fıkrasında
öngörülen usulsüzlük cezasını aşan tutarda düzenlenmiş ceza kararı toplam
sayısının, 10’dan fazla olmak koşuluyla, aynı dönemde işlem gören ithalat ve
ihracata ilişkin gümrük beyannamesi toplam sayısının %2’sini aşmaması,
- Gümrük Mevzuatı uyarınca kesinleşmiş vergi ve ceza borcu bulunmaması,
- Vergi Mevzuatı uyarınca kesinleşmiş vergi borcu bulunmaması,
- İlgili mevzuat uyarınca kesinleşmiş sosyal güvenlik prim borcu bulunmaması,
- Dış Ticaret Sermaye Şirketleri ile idaresi, murakabesi veya sermayesi
bakımlarından aralarında vasıtalı veya vasıtasız şirket ilişkisi bulunan aynı
gruba ait imalatçı firmaların dış ticaret işlemlerini gerçekleştiren yine bu
gruba ait olan dış ticaret veya pazarlama şirketleri hariç, başvuru tarihinden
geriye dönük bir ay içinde en az;
98
(1) A Sınıfı Onaylanmış Kişi için 250 işçi,
(2) B Sınıfı Onaylanmış Kişi için 100 işçi,
(3) C Sınıfı Onaylanmış Kişi için 30 işçi,
istihdam ediyor olması,
- Başvuru tarihinde asgari ödenmiş sermaye tutarlarının;
(1) A Sınıfı Onaylanmış Kişi için 5 Milyon YTL,
(2) B Sınıfı Onaylanmış Kişi için 2,5 Milyon YTL,
(3) C Sınıfı Onaylanmış Kişi için 500 Bin YTL,
olması,
- İhracatçılar için, bağlı olduğu ihracatçı birliği kayıtlarına göre, Türkiye
İhracatçılar Meclisi veya ihracatçı birliklerince ilgili mevzuatı çerçevesinde
performans ve güvenilirliğinin onaylanmış olması,
- Başkası hesabına hareket etmemesi,
- Dış Ticaret Sermaye Şirketleri ile idaresi, murakabesi veya sermayesi
bakımlarından aralarında vasıtalı veya vasıtasız şirket ilişkisi bulunan aynı
gruba ait imalatçı firmaların dış ticaret işlemlerini gerçekleştiren yine bu
gruba ait olan dış ticaret veya pazarlama şirketleri hariç imalatçı olması,
- A Sınıfı Onaylanmış Kişi için, Sermaye Piyasası Kurulunun belirlediği
denetim ilke ve kuralları ile genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre,
anılan Kurulca belirlenen şartları taşıyan ve bağımsız denetim yetkisi verilen
denetçi tarafından son 2 yıl esas alınmak üzere mali tabloları incelenerek
rapora bağlanmış olması.
99
Birinci fıkranın (b) bendinin uygulanmasında, Gümrük Kanununun 67’nci
maddesinin ikinci fıkrası hükmü saklı kalmak kaydıyla, aynı beyannameye ilişkin
düzenlenmiş birden fazla ceza kararı bir ceza kararı olarak sayılır.
İdaresi, murakabesi veya sermayesi bakımlarından aralarında vasıtalı veya
vasıtasız şirket ilişkisi bulunan aynı gruba ait imalatçı firmaların dış ticaret
işlemlerini gerçekleştiren yine bu gruba ait olan dış ticaret veya pazarlama şirketleri
tarafından yapılacak müracaatlarda, grup imalatçısı firmalarca birinci fıkranın (f), (g)
ve (i) bentlerinde yer alan koşulların sağlanması gerekir. (g) bendi koşulunun
sağlanmasında, grup imalatçılarının sigortalı çalışan sayıları toplamı dikkate alınır.
Yönetim kurulu üyeleri ile sermayesinin %10’undan fazlasına sahip
olanlardan sürekli olarak yurt dışında ikamet eden yabancı uyruklu gerçek kişilerin
birinci fıkranın (a) bendinde belirtilen suçlardan dolayı hüküm giymediklerine ilişkin
olarak esasları Gümrük Müsteşarlığınca belirlenecek taahhütname aranır.
Gümrük Müsteşarlığınca (Gümrükler Genel Müdürlüğü), basitleştirilmiş
usullerden yararlanmak üzere bu maddede belirtilen genel koşullar ile 137’nci
maddede belirtilen özel koşulları taşıyanların yazılı olarak başvuruları üzerine
Onaylanmış Kişi Statü Belgesi verilir.
Kamu kuruluşlarına, (resmi daireler ve sermayesinin tamamı devlete ait olan
iktisadi devlet teşekkülleri ile kamu iktisadi kuruluşları ve yine sermayesinin tamamı
bir iktisadi devlet teşekkülüne veya kamu iktisadi kuruluşuna ait ve bunlara bağlı
100
müesseseler) basitleştirilmiş usullerden yararlanmak için yaptıkları yazılı başvuru
üzerine bu maddede belirtilen genel koşullar aranmaksızın Onaylanmış Kişi Statü
Belgesi verilir.
Onaylanmış Kişi Statü Belgesi almak için yapılacak başvuru, aranacak
belgeler ve Onaylanmış Kişi Statü Belgesinin düzenlenme şekli, iptali ve geri
alınması ile Belge kapsamı yetkilerin geri alınması ve askıya alınmasına ilişkin usul
ve esasları belirlemeye Müsteşarlık yetkilidir.
Bu maddede belirtilen genel koşullar ile 137’nci maddede belirtilen özel
koşullardan herhangi birinin ortadan kalkması durumunda Onaylanmış Kişi Statü
Belgesi Müsteşarlıkça geri alınır. Ayrıca, gümrük ve dış ticaret mevzuatı ile
kaçakçılık mevzuatı hükümlerine aykırı hareket edildiğinin anlaşılması halinde
Onaylanmış Kişi Statü Belgesi kapsamında yararlanılan yetkiler Müsteşarlıkça
belirlenen usul ve esaslar dâhilinde geri alınabilir veya askıya alınabilir.
Yanlış veya eksik bilgilere ve/veya sahte belgelere dayanılarak verildiği
anlaşılan Onaylanmış Kişi Statü Belgesi Müsteşarlıkça iptal edilir. Onaylanmış Kişi
Statü Belgesinin iptal edildiği durumda, Belge kapsamındaki hak ve uygulamalar,
Belgenin düzenlendiği tarih itibariyle geçersiz sayılır.
Onaylanmış Kişi Statü Belgesinin geçerlilik süresi, belge düzenlenme tarihi
itibariyle 2 yıldır. Belgenin yenilenebilmesi için, Gümrük Müsteşarlığı’nca aranacak
101
tüm belgelerle birlikte, belge geçerlilik süresinin bitim tarihinden en erken 4 ay, en
geç 3 ay öncesine kadar yeniden başvurulması gerekir.
Bu süre içerisinde aranan tüm belgelerle birlikte müracaat edilmiş olması
koşuluyla ilgili kişi adına Onaylanmış Kişi Statü Belgesi düzenlenememesi
durumunda, Müsteşarlık geçerlilik süresi sona eren Onaylanmış Kişi Statü
Belgesinin geçerlilik süresini en fazla 3 aya kadar uzatmaya yetkilidir.
Bu süre içerisinde başvuruda bulunmayan kişiler ise, belge geçerlilik
süresinin bitimi tarihinden itibaren yeni belge verilinceye kadar onaylanmış kişi
statüsünü kaybederler.
A Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi alan kişiler, B ve C Sınıfı Onaylanmış
Kişi Statü Belgesi alan kişilerin sahip oldukları hak ve yararlanacakları
uygulamalardan; B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi alan kişiler ise, C Sınıfı
Onaylanmış Kişi Statü Belgesi alanların sahip olacakları hak ve yararlanacakları
uygulamalardan da yararlanabilirler.
Müsteşarlık, bu Yönetmelikte yer alan basitleştirilmiş usullerden yararlanacak
eşya çeşitleri ve kapsamı ile bunlara ilişkin gümrük işlemlerini belirlemeye,
basitleştirilmiş usul türlerine göre farklı kriterler koymaya yönelik düzenleme
yapmaya yetkilidir.
102
Basitleştirilmiş usullerden yararlanacak olan A, B ve C sınıfı onaylanmış
kişilerin, Gümrük Yönetmeliği’nin 136’ncı maddesindeki genel koşullar ile birlikte
137’nci maddesinde yer alan özel koşullara da sahip olması gerekmektedir. Gümrük
Yönetmeliği’nin, 137’inci maddesinde yer alan özel koşullar, 23.08.2007 günlü
26622 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Gümrük Yönetmeliği’nde Değişikilik
Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile değiştirilmiştir. Değişiklik yapılmış hali ile
basitleştirilmiş usul uygulamalarından yararlanacak kişilerin karşılaması gereken
özel koşullar şunlardır.
- A Sınıfı Onaylanmış Kişi Statüsü kazanmak için aşağıdaki özel koşullardan
en az birinin sağlanması gerekir:
(1) Bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde asgari 25 milyon
FOB/ABD Doları kıymetinde eşyanın fiili ihracatının yapılmış olması,
(2) Bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde gerçekleştirilen ithalat ve
ihracat toplamının asgari 100 milyon ABD Doları kıymetinde olması,
(3) Dış Ticaret Sermaye şirketi olması.
- B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statüsü kazanmak için aşağıdaki özel koşullardan
ihracat toplamının asgari 20 milyon ABD Doları kıymetinde olması.
103
- C Sınıfı Onaylanmış Kişi Statüsü kazanmak için aşağıdaki özel koşullardan
ihracat toplamının asgari 8 milyon ABD Doları kıymetinde olması.
Dış Ticaret Sermaye Şirketi ile idaresi, murakabesi veya sermayesi
bakımlarından aralarında vasıtalı veya vasıtasız şirket ilişkisi bulunan aynı gruba ait
dış ticaret veya pazarlama şirketi aracılığıyla ihracat yapılması durumunda, bağlı
bulunulan ihracatçı birliği kayıtlarına göre Türkiye İhracatçılar Meclisi veya
İhracatçı Birliklerince onaylı belgede kayıtlı söz konusu ihracat tutarları da imalatçı
kişinin ihracatı olarak kabul edilir ve imalatçı kişinin Onaylanmış Kişi Statü Belgesi
başvurusunda dikkate alınır.
Kamu kuruluşları için bu maddede belirtilen koşullar aranmaz.
Gümrük Yönetmeliği’nin 143’üncü maddesine göre, basitleştirilmiş usulden
yararlanmak için gerekli olan genel ve özel koşullara sahip olmaksızın
basitleştirilmiş usulden yararlanabilecek özelliği olan eşya şunlardır:
104
a) Türkiye Atom Enerjisi Kurumunun uygunluk yazısının ibrazı şartıyla
radyoaktif maddeler,
b) İnsan ve hayvan sağlığı ile ilgili her türlü aşılar,
c) İnsan sağlığı için önem arz eden kalp kapakçığı, canlı doku ve böbrek
hastaları için özel serumlar, kan ve kan plazması gibi belli fiziksel koşullarda
korunması zorunlu olan ürünler,
d) İlgili kuruluşlardan alınacak belgelerle tevsiki kaydıyla, insan sağlığı için
lüzumlu ve acil ameliyatlarda kullanılması gereken organlar, vücudun
içindeki organlara takılan, vücutta kalan protez uzuvlar ve parçaları,
e) Belirli bir ısıda muhafazası gereken tıbbi tahlillerde kullanılan hazır kitler,
f) Yurt dışında periyodik olarak yayımlanan gazete ve dergiler ile bunların
elektronik ortamda muhafaza edildiği materyaller,
g) Tüp bebek merkezleri laboratuarlarında kullanılan tüp bebek solüsyonları,
h) Canlı hayvanlar ve bunların üretilmesi için getirilen yumurtalar,
i) Uçak ve gemilerde acil kullanılma zorunluluğu bulunan ve makinelerin
tamirinde vazgeçilmez nitelikte olduğu belirlenen yedek parçalar veya gerekli
aletler,
j) Korunması özel düzenek ve yapı gerektiren eşya,
k) Hacimleri ve ağırlıkları itibariyle geçici depolama yeri ve antrepoya alınması
külfet ve masraf gerektiren dökme ve havaleli eşya,
l) Hızlı kargo yoluyla taşınan ticari mahiyet arz etmeyen ve/veya gümrük
vergisinden muaf eşya,
105
m) Boru hatları veya elektrik telleri ile taşınan ve depolama imkânı olmayan
sürekli akış halinde olan eşya.
Yukarıda belirtilen, insan ve hayvan sağlığı ile ilgili her türlü aşı, insan
sağlığı için önem arz eden kalp kapakçığı, canlı doku ve böbrek hastaları için özel
serumlar, kan ve kan plazması gibi belli fiziksel koşullarda korunması zorunlu olan
ürünler, belirli bir ısıda muhafazası gereken tıbbi tahlillerde kullanılan hazır kitler,
yurt dışında periyodik olarak yayımlanan gazete ve dergiler ile bunların elektronik
ortamda muhafaza edildiği materyaller, tüp bebek merkezleri laboratuarlarında
kullanılan tüp bebek solüsyonları ve akvaryum balıkları ile CIF kıymeti 500
EURO’yu geçmeyen diğer eşyanın aynı gümrük idaresinden sürekli ve periyodik
olarak ithal edilmesi durumunda basitleştirilmiş usullerden yararlanmak için aranan
genel ve özel koşullara sahip olmaksızın beyanname yerine ticari veya idari bir belge
üzerinden gümrük işlemleri yapılır.
Serbest dolaşıma giriş, ihracat, gümrük antrepo, hariçte işleme, dâhilde
işleme, gümrük kontrolü altında işleme, geçici ithalat rejiminde ve özelliği olan
eşyanın tesliminde farklı koşullara tabi olan ve farklı kolaylıklar sağlayan
basitleştirilmiş usuller aşağıdaki gibi uygulanır:
Transit rejimi haricindeki diğer gümrük rejimlerinde (serbest dolaşıma giriş,
ihracat, gümrük antrepo, hariçte işleme, dâhilde işleme, gümrük kontrolü altında
işleme, geçici ithalat rejiminde) basitleştirilmiş usul; eksik beyan, beyanname yerine
106
ticari ve idari belge ile beyan veya kayıt yoluyla beyan olmak üzere üç şekilde
uygulanabilmektedir.
Gümrük idareleri, Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahibi kişilerin başvurusu
üzerine beyannameye eklenmesi gereken belgelerden bazılarının eklenmediği
ve/veya beyannameye yazılması gereken bazı bilgilerin yazılmadığı durumlarda,
beyannamede yer alması gereken zorunlu (beyan sahibinin ve ihracatçının kimliği,
taşıt aracının özellikleri, kayıtlı olduğu ülke, eşyanın gideceği ülke, tarife pozisyonu,
ağırlığı, kapların adedi, cinsi ve özet beyana ilişkin bilgiler, beyan sahibinin imzası,
eşyanın ayrıntılı tanımı gibi) unsurlara yer verilmesi kaydıyla eksik bilgi içeren
gümrük beyanını kabul eder.
Diğer gümrük rejimlerinden farklı olarak eksik beyan usulüne göre yapılan
ihracat beyannamesinin “44- Ek Bilgi, Sunulan Belgeler; Ön İzinler:” numaralı
kutusuna 'Basitleştirilmiş İhracat' ve “Simplified Exportation” ibaresi yazılır. Eksik
beyanlarda tamamlayıcı beyanların verileceği gümrük idaresi de belirtilir.
Gümrük Yönetmeliği, gümrük rejimine tabi tutulacak eşya için tescil
ettirilecek beyannamede yer alması gereken bazı bilgilerin yer almamasına, bazı
belgelerin beyannameye eklenmemesine imkan tanımasına karşın belirtilen bilgi ve
belgelerin sonradan tamamlanması ya da gümrük idaresinin izni alınarak Gümrük
Kanunu’nun 60’ıncı maddesinde yer alan bütün bilgilere ve belgelere haiz yeni bir
107
beyanname ile değiştirilmesi gerekmektedir. Tamamlayıcı beyan, genel, dönemsel ya
da özet niteliğinde olmak üzere üç şekilde verilebilir.
Beyanname
tescil
edildiğinde
eksik
olan
bilgi
ve/veya
belgelerin
tamamlanması için beyan sahibine tanınan süre, söz konusu beyanname tescil
tarihinden itibaren bir ayı geçemez. Basitleştirilmiş usule göre bir ay içerisinde
gerçekleştirilen işlemlere ilişkin tamamlayıcı beyanın, izleyen ayın ilk üç günü içinde
verilmesi zorunludur. Tamamlayıcı beyanlar ile basitleştirilmiş usule göre
gerçekleşen beyanlar bir bütündür ve eksik bilgiyi içeren beyannamenin tescil
edildiği tarihten itibaren hüküm ifade eder.
Gümrük idaresi, eşyaya ilişkin basitleştirilmiş beyanın yürürlükteki mevzuat
hükümleri çerçevesinde gerekli görülen bütün bilgileri içermesi halinde tamamlayıcı
beyanın sunulmasını istemekten vazgeçebilir.
Eksik beyan usulüne göre tescil edilen bir beyannamede eksik bulunan bilgi
veya belgenin tamamlanması için gümrük idaresi tarafından verilen süre içinde bu
eksikliklerin tamamlanmaması halinde, söz konusu beyanname kapsamı eşyanın
ödenmesi gereken vergileri ertelenmez.
Gümrük idarelerinin eksik bir beyanı kabul etmesi, başka nedenler
bulunmadığı takdirde beyannamesi tescil edilmiş eşyanın ilgili gümrük rejimine tabi
tutulmasını engellemez ya da geciktirmez.
108
Eksik belgeler süresi içinde gümrük idarelerine sunulmadığı takdirde cezai
hükümler saklı kalmak üzere, Gümrük Kanunun 198’inci maddesi gereği normal
oranların uygulanması sonucu tahakkuk ettirilen gümrük vergisine göre eksik ödenen
gümrük vergisi ile 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun
hükümlerine göre belirlenen gecikme zammı oranında faizin yükümlüye tebliğ
edildiği tarihi takiben 10 gün içinde ödenmesi zorunludur.
Eşyanın ilgili gümrük rejimine tabi tutulmasının beyanname yerine ticari
veya idari bir belge ile yapılmasıdır.
Serbest dolaşıma giriş, ihracat ve gümrük antrepo rejimlerinde ticari ve idari
belge ile beyan edilebilecek eşya diğer gümrük rejimlerinden farklılık arz etmektedir.
Serbest dolaşıma giriş rejiminde ticari ve idari belge ile beyan yalnızca yurt dışında
periyodik olarak yayımlanan gazete ve dergiler ile bunların elektronik ortamda
muhafaza edildiği materyaller, kan ve kan plazması gibi belli fiziksel koşullarda
korunması zorunlu olan ürünler ve akvaryum balıkları ve CIF kıymeti 500 EURO'yu
geçmeyen diğer eşya için uygulanır. Belirtilen eşyanın serbest dolaşıma girişinde
beyanname yerine ticari ve idari bir belge ile gümrük işlemlerinin yapılabilmesi için
aynı gümrük idaresinden sürekli ve periyodik olarak ithalat gerçekleştirilmesi
gerekmektedir. İhracat rejiminde ticari ve idari belge ile beyan aynı gümrük
idaresinden sürekli ve periyodik olarak ihraç edilen kitap ve diğer basılı yayın ile
gemilere verilen kumanya, yağ, yakıt ve diğer malzeme için uygulanabilmektedir.
109
Gümrük antrepo rejiminde ticari ve idari belge ile beyan ise aynı tarife pozisyonunda
sınıflandırılmış eşyanın sürekli olarak antrepo rejime tabi tutulması halinde
uygulanır.
Serbest dolaşıma giriş, ihracat ve gümrük antrepo rejimlerinde her bir rejim
itibariyle belirtilen eşyanın ticari ve idari belge ile beyan edilebilmesi için
basitleştirilmiş usul için gerekli olan genel ve özel koşullara sahip olunması
gerekmemektedir.
Ticari veya idari belgede, beyan konusu eşyanın teşhisini mümkün kılacak
bütün bilgilerin yer alması gerekir. Diğer gümrük rejimlerinden farklı olarak ihracat
rejiminde kullanılan beyannamede “Basitleştirilmiş İhracat” ifadesinin yer alması
gerekmektedir.
Ticari ve idari belge ile ilgili gümrük rejimine tabi tutulan ve basitleştirilmiş
usulden yararlanarak gümrük işlemleri tamamlanan eşya için daha sonradan genel,
dönemsel ya da özet niteliğinde tamamlayıcı beyanda bulunulması gerekir.
Ticari ve idari belge ile işlemleri tamamlanan eşya için tamamlayıcı beyanın
verilmesi için beyan sahibine tanınan süre, söz konusu ticari ve idari belgenin tescil
tarihinden itibaren bir ayı geçemez. Buna göre basitleştirilmiş usule göre bir ay
içerisinde gerçekleştirilen işlemlere ilişkin tamamlayıcı beyanın, izleyen ayın ilk üç
günü içinde verilmesi zorunludur. Tamamlayıcı beyanlar ile basitleştirilmiş usule
göre gerçekleşen beyanlar bir bütündür ve ticari ve idari belgenin tescil edildiği
110
tarihten itibaren hüküm ifade eder. Tamamlayıcı beyanlarda beyanname yerine
kullanılan ticari veya idari bir belgeye ve bu belgenin tesciline ilişkin bilgilere yer
verilmesi gerekir.
Yükümlünün talebi halinde işyerinde veya gümrük idaresi tarafından kabul
edilen diğer bir yerde eşyanın ilgili gümrük rejimine tabi tutulmasıdır.
A Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahibi kişiler tarafından Gümrük
Yönetmeliği’nin 24 no.lu ekinde yer alan “Eşyanın ilgili rejime kayıt yoluyla geçişi
izin başvuru formu” ile yapılacak yazılı başvuru üzerine ilgili gümrük rejimine tabi
tutulacak eşyanın gümrük işlemlerinin kayıt yoluyla yapılmasına gümrük
idarelerince izin verilmesi halinde, gümrük işlemleri, eşya gümrüklü sahaya
gelmeden doğrudan gümrük idarelerinin belirlediği ya da uygun gördüğü yerde veya
kendi tesislerinde basitleştirilmiş usul çerçevesinde kayıt yoluyla yapılabilir.
Eşyanın ilgili rejim hükümleri çerçevesinde gümrük işlemlerinin kayıt
yoluyla yapılabilmesi için başvuru sahibinin, A Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi
sahibi
olması,
imalatçı
veya
imalatçı-ihracatçı
olması,
ticari
kayıtlarının
Müsteşarlıkça öngörülen usullere uygun olarak tutulması, kayıtlarının, gümrük
idarelerinin etkili ve özellikle geriye dönük denetimlerini tehlikeye düşürmeyecek
nitelikte olması, yasak ve kısıtlamalara ya da eşya ile ilgili rejim hükümlerine uygun
hareket ettiğinin kontrol edilebilmesi, tüm beyanlara ilişkin olarak idarenin isteği
doğrultusunda sunulmak üzere, beyandan sonraki özel mevzuat hükümleri saklı
111
kalmak üzere, 5 yıl süreyle ilgili belgeleri saklaması, Müsteşarlıkça belirlenen
bilgisayar alt yapısına sahip olması, eşyanın konulması için uygun görülen yerlerin
gümrüğün denetimini kolaylaştıracak şekilde düzenlemesi, eşyanın çalınması veya
yurda kaçak olarak sokulmasını engellemek için gerekli tedbirleri alması, ticari
kayıtlarının eşyayı tereddüte mahal bırakmayacak şekilde ve giriş tarihlerini de
içerecek şekilde göstermesi, eşyanın depolanması, boşaltılması, muayene edilmesi ve
numune alınabilmesi için gerekli teçhizat ve donanım ile idarenin yapacağı gümrük
kontrolleri ile mali kontroller için gerek duyulan uygun ortamı sağlaması
gerekmektedir.
Eşyanın gümrük işlemlerinin kayıt yoluyla yapılabilmesi için kendisine izin
verilen yükümlüler, gümrük idarelerinin belirlediği ya da uygun gördüğü yere gelen
eşyayı belirlenen bir form ile ilgili gümrük idaresine bildirmeli, eşyayı ticari
kayıtlara almalı, eşyaya ilgili rejim hükümlerinin tatbik edilebilmesi için gerekli
olabilecek bütün belgeleri gümrük idaresinin incelemesi için hazır bulundurmalı,
gümrük beyannamesinin 44 numaralı kutusuna izin belgesinin numarasını ve izni
veren gümrük idaresini yazmalıdır.
Kayıt yoluyla beyan usulüne göre gümrük işlemleri tamamlanan eşya için
daha sonradan genel, dönemsel ya da özet niteliğinde tamamlayıcı beyanda
bulunulması gerekir.
Kayıt yoluyla beyan edilen eşyanın tamamlayıcı beyanının verilmesi için
beyan sahibine tanınan süre, tescil hükmünde olan kayıt işleminin yapıldığı tarihten
112
itibaren bir ayı geçemez. Basitleştirilmiş usule göre bir ay içerisinde gerçekleştirilen
işlemlere ilişkin tamamlayıcı beyanın, izleyen ayın ilk üç günü içinde verilmesi
zorunludur. Tamamlayıcı beyanda, kayıt yoluyla beyana ilişkin bilgilerin yer alması
gerekir. Tamamlayıcı beyanlar ile basitleştirilmiş usule göre gerçekleşen beyanlar bir
bütündür ve tescil hükmünde olan kayıt işleminin yapıldığı tarihten itibaren hüküm
ifade eder.
Gümrük Yönetmeliği’nin 136’ncı maddesine göre, onaylanmış kişi statü
belgesinin iptali ve geri alınması ile belge kapsamı yetkilerin geri alınması ve askıya
alınmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Müsteşarlık yetkilidir. Müsteşarlığa
verilen yetkiye istinaden söz konusu hususlar, 23.08.2007 tarihli 26622 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanan Gümrük Genel Tebliği (Basitleştirilmiş Usul) (Seri No:1) ile
düzenlenmiştir.
Eşyanın gümrük işlemlerinin basitleştirilmiş usuller çerçevesinde kısa sürede
tamamlanması hem sanayi sektörü için gerekli olan hammaddenin/yarı mamulün
süratle ekonomiye kazandırılmasına hem de maliyetlerin azaltılmasına katkı
sağlamaktadır.
Basitleştirilmiş usul işlemleriyle, zaman kaybına tahammülü olmayan ticari
ilişkiler ve ticari hayat içerisindeki firmaların zamanında bir araya getiremedikleri
belgelerin ve elde edemedikleri bilgilerin gümrük işlemlerinin tamamlanmasını
113
zorlaştırarak yükümlü ve gümrük idaresinin zaman kaybının, dolayısıyla da gümrük
işlemlerinin gecikmesinden doğacak ekonomik kaybın önlenmesi amaçlanmıştır.43
23.08.2007 tarihli 26622 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gümrük Genel
Tebliği (Basitleştirilmiş Usul) (Seri No:1) ve 11.07.2002 tarihli 24812 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanan Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No:16)
uyarınca basitleştirilmiş usul hükümlerinden yararlanan Onaylanmış Kişi Statü
Belgesi sahipleri, eşyanın gümrük işlemlerinin eksik beyana, basitleştirilmiş beyana
ve kayıt yoluyla beyana göre yapılması haricinde birtakım avantajlardan
yararlanmaktadır. Bu avantajlar:44
- Basitleştirilmiş kontrol yönteminden faydalanılması,
- Türkiye ile Avrupa Topluluğu Arasında Oluşturulan Gümrük Birliği’nin
Uygulanmasına İlişkin Esaslar Hakkında Karar’ın45 genel hükümlerine bir
istisna olarak; TOBB’un tasdik ve gümrük idarelerine vize işlemi için ibraz
zorunluluğu olmadan A.TR dolaşım belgesi46 düzenlenmesi,
- Tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usulden eşyanın özelliğine bakılmaksızın
yararlanılması,
- Götürü teminat sisteminden ve
- Kısmi teminat sisteminden yararlanılmasıdır.
43
Cahit GÖKÇELİK, “4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nda Basitleştirilmiş Usuller”, Gümrük Dergisi,
Sayı:31, s.58-60.
44
“http://www.gumrukler.gov.tr/www/welcome2.aspx?s=sss&n=01”.
45
28.09.2006 tarih ve 26303 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2006/10895 sayılı Bakanlar Kurulu
Kararı.
46
Türkiye veya Topluluk’ta serbest dolaşımda bulunan eşyanın Gümrük Birliği çerçevesinde tercihli
rejimden yararlanabilmesini sağlamak üzere, gümrük idaresince ya da bu idare tarafından yetki
verilmiş kuruluşlarca düzenlenip gümrük idaresince vize edilen belgedir.
114
Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahiplerinin elde ettiği faydalardan birisi olan
“Basitleştirilmiş Kontrol” uygulaması, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 73’üncü
maddesinde ve Gümrük Yönetmeliği’nin 651-652’nci maddelerinde düzenlenmiştir.
Söz konusu düzenlemeye göre; A ve B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi
sahipleri, gümrük idarelerinde gerçekleştirdiği işlemlerde basitleştirilmiş kontrol
(bilgi ve belgelerin sonradan kontrol edildiği mavi hat) uygulamasından yararlanır.47
Basitleştirilmiş kontrol yöntemi48, risk kriterine göre, belge kontrolü ve fiziki
muayene yapılmadan teslim edilen eşya için daha sonra beyannamedeki bilgilerin
doğruluğunu saptamak amacıyla, gümrük beyannamesinin, ticari belgelerin ve
verilerin incelenerek gerektiğinde eşyanın fiziki muayenesinin imalathane, fabrika,
özel depo, işyeri vb. yerlerde 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 73’üncü maddesine
istinaden yapılmasıdır.
Gümrük Yönetmeliği’nin 136’ncı ve 137’nci maddelerinde belirtilen genel ve
özel koşullara haiz olan Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahibi kişilerin
basitleştirilmiş kontrol uygulamasından yararlanabilmesi için;
a) Yürürlükteki dış ticaret ve gümrük mevzuatına uyması,
47
A ve B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesine sahip olan kişilerin gerçekleştirdiği işlemler,
gümrük idarelerinde kullanılan Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri Sistemi (BİLGE Sistemi) tarafından
risk kriterlerine göre istisnai olarak diğer hatlara (kırmızı veya sarı hat) yönlendirilebilmekte ve
gümrük işlemleri tayin edilen hatta istinaden tamamlanmaktadır. 48
Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahibi kişiler, basitleştirilmiş kontrol çerçevesinde gümrük
işlemlerini gerçekleştirecekleri eşya için gümrük beyannamesini tescil ederken BİLGE Sistemine
“BS-1” kodunu girmekte, böylece, ilgili kişilerin statüleri BİLGE Sistemi tarafından tanınmakta ve
basitleştirilmiş usul hükümlerine istinaden mavi hattan gerçekleştirdikleri işlemler için kolaylıklar
(eksik beyan, ticari ve idari belge ile beyan veya kayıt yoluyla beyan gibi) öngörülmektedir. 115
b) Yapılacak kontrollerin doğrudan ya da dolaylı olarak ticari yönden ilgili
bulunduğu diğer kişilere ya da söz konusu belge ve verileri ticari amaçla
elinde bulunduran diğer kişilere ait yerlerde yapılmasının gerekli görüldüğü
durumlarda, bu kontrolleri olanaklı hale getirecek her türlü kolaylığı
göstermesi,
c) Eşyanın fiziki kontrolünün gerekli görülmesi halinde gümrük personeline
gerekli kolaylığı göstermesi,
d) Eşyanın teslimden sonra yapılacak kontrol için eşyanın ithal işlemlerine ve
sonraki ticari işlemlerine ilişkin bütün belge ve verileri kontrolü yapan
gümrük personeline ibraz etmesi
gerekmektedir.
Basitleştirilmiş kontrol uygulaması için gerekli olan yükümlülükleri yerine
getirmeyenlerin Onaylanmış Kişi Statüsü iptal edilir.
Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahibi kişilerin gerçekleştirdiği gümrük
işlemlerine ait gümrük beyannamelerinin gümrük idaresi nüshaları basitleştirilmiş
kontrol servisinde toplanır. Bu serviste görevli muayene memurları beyanname ve
sistem üzerindeki bilgiler ile beyanı tevsik eden belgelerdeki bilgileri karşılaştırır.
Belge kontrolü sonucunda, beyanname ve ekli belgeler arasında ciddi bir farklılık
görülürse eşyanın bulunduğu depo, fabrika veya işletmede fiziki muayene yapılır.
116
Birliği’nin
Uygulanmasına
İlişkin
Esaslar
Hakkında
Karar’ın
Genel
Hükümlerine Bir İstisna Olarak; Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret
Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği’ne (TOBB) Tasdik ve Gümrük İdarelerine
Vize İşlemi İçin İbraz Zorunluluğu Olmadan A.TR Dolaşım Belgesi
Düzenlenmesi, Onaylanması ve Vize Edilmesi
A ve B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahipleri, TOBB’a tasdik ve
gümrük idarelerine vize işlemi için ibraz zorunluluğu olmadan A.TR dolaşım belgesi
düzenleyebilmektedir. Söz konusu yetkiye haiz olanlara onaylanmış ihracatçı da
denir.
Türkiye ile AT arasında oluşturulan Gümrük Birliğinin Uygulanmasına
İlişkin Esaslar Hakkında Karar hükümlerine uyulmak koşuluyla basitleştirilmiş işlem
kapsamında A.TR dolaşım belgelerinin düzenlenmesi, onaylanması ve vize edilmesi,
31 Seri No.lu Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri)’ni yürürlükten kaldıran ve
23.08.2007 günlü 26622 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 1 Seri No.lu Gümrük
Genel Tebliği (Basitleştirilmiş Usul)’nin 36’ncı ve devamı maddelerinde belirtilen
esaslar çerçevesinde yürütülür.
Onaylanmış ihracatçı yetkisine sahip olabilmek için Gümrük Yönetmeliğinin
136 ve 137’nci maddelerinde A ve B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi için
aranılan genel ve özel koşulların sağlanması ve 2006/10895 sayılı Karar’ın 19’uncu
maddesi gereğince, basitleştirilmiş işlemden yararlanılabilmesi için sık sık A.TR
dolaşım belgeleri düzenlenmesini gerektiren sevkiyat yapılması gerekmektedir. Bu
117
nedenle AB üyesi ülkelere hiç ihracat yapmayan, ihracatlarının tamamını Dış Ticaret
Sermaye şirketi veya aynı gruba bağlı dış ticaret veya pazarlama şirketi aracılığıyla
yapan, bir önceki takvim yılı ve başvuru yılı içinde 2 milyon FOB/ABD Doları
kıymetinden daha az tutarda eşyanın fiili ihracatını yapan gerçek veya tüzel kişilerin
A veya B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi almaya hak kazanmaları halinde dahi,
bu kişiler A.TR dolaşım belgesi düzenleme, onaylama ve vize işlemleri yetkisinden
yararlanamaz.
Özelliği nedeniyle geçici depolama yerleri ve antrepoya alınmayarak,
gümrüğün gözetimi altında sahibine teslim edilecek eşya bazı kolaylıklardan
yararlanabilmektedir.
Özelliği
olan
eşyanın
yararlanabileceği
söz
konusu
kolaylıklardan bir tanesi, tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usuldür.49
Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No:16)’nin “Tam Beyanlı
Yaygın Basitleştirilmiş Usule Tabi Tutulacak Eşya” başlıklı 3’üncü maddesinde
hangi eşyanın tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usule tabi tutulacağı ifade
edilmiştir. Söz konusu Tebliğe göre, Türkiye Gümrük Bölgesine getirilerek bir
gümrük rejimine tabi tutulmasına ilişkin bütün belgeleri tamam olan ve yükümlüsü
49
Özelliği olan eşyanın gümrük işlemleri, ilgili kişiler tarafından Yönetmeliğin 136’ncı ve 137’nci
maddelerinde belirtilen genel ve özel koşullara haiz olmaksızın yapılabilmesi için gümrük
beyannamesi tescil edilirken BİLGE Sistemine “BS-3” kodu girilmektedir. Eşya, nihayetinde tam
beyanlı yaygın basitleştirilmiş usule (taşıtüstü-supalan işlemleri) tabi tutulmaktadır. Fakat tam beyanlı
yaygın basitleştirilmiş usule göre işlem gerçekleştiren kişinin, onaylanmış kişi statü belgesi
bulunmamaktadır. Dolayısıyla Tam Beyanlı Yaygın Basitleştirilmiş Usule tabi tutulan eşya için, eksik
bilgi ve/veya belge ile beyanda bulunulması mümkün değildir. 118
tarafından tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usulden yararlanma talebinde
bulunulan;
a) Dökme eşyanın,
b) Getirildiği mahalde bulunan geçici depolama yeri veya antrepoya
konulamayacak ağırlıkta ve hacimdeki dökme olmayan eşya veya konulması
halinde boşaltılması ve teslimi sırasında gümrük idaresi, işletici ve yükümlü
açısından külfet doğurabilecek ağırlıkta ve hacimde ya da kırılabilir, telef ve
zayi olabilir nitelikte dökme olmayan eşya ile boşaltılması ve taşınması özel
düzenekli araç ve taşıt gerektiren eşyanın,
c) Getirildiği mahalde konulmasına ve korunmasına yönelik özel düzenek ve
yapı bulunmayan petrol ürünleri ile yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı, yanmayı
artırıcı, tehlikeli ve zararlı kimyasal maddeler ile gıda maddelerinin
bu usulden yararlanmasına gümrük müdürlükleri izin vermeye yetkilidir.
Fakat Onaylanmış Kişi Statü Belgesi olanlar tarafından eşyaları için tam
beyanlı yaygın basitleştirilmiş usul talep edilmesi halinde bu talep, eşyanın
özelliklerine bakılmaksızın kabul edilir.
4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 204’üncü ve Gümrük Yönetmeliği’nin
651’inci
maddesi
gereğince
BİLGE
sistemine
dahil
gümrük
idarelerinde
gerçekleştirilen her bir gümrük işlemi için yükümlülük doğduğunda ayrı ayrı teminat
119
verilmesi yerine tüm işlemlerine yönelik olarak tek bir teminat verilmesine götürü
teminat denir. Bir kişinin bir gümrük idaresine her türlü gümrük işlemlerine ilişkin
olarak vermiş olduğu teminat, o kişinin o gümrük idaresindeki ve takip edilebilir
olması halinde diğer gümrük idarelerindeki bütün gümrük işlemlerinde kullanılır.
Buna göre, götürü teminat sisteminden yalnızca A ve B Sınıfı Onaylanmış Kişi
Statüsüne sahip olanlar yararlanabilmektedir.
Gümrük antrepo rejimi kapsamında basitleştirilmiş usullerden yararlanmak
üzere Onaylanmış Kişi Statü Belgesi alan antrepo işletme izni sahiplerinden, götürü
teminat sisteminden yararlanmak istemedikleri takdirde, 2000/69 sayılı Bakanlar
Kurulu Kararı eki 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Uygulanması
Hakkında Karar’ın50 37/b maddesine istinaden, gümrük antrepo rejimine tabi tutulan
eşya için ithalat vergilerinin %10’u tutarında teminat alınmaktadır.
Söz konusu Karar’ın 37/e maddesine göre; dâhilde işleme, gümrük kontrolü
altında işleme ve geçici ithalat rejimi kapsamında basitleştirilmiş usullerden
yararlanmak üzere Onaylanmış Kişi Statü Belgesine sahip yükümlülerden, götürü
teminat sisteminden yararlanmak istemedikleri takdirde, doğrudan gümrük idaresinin
iznine bağlı eşya için ithalat vergilerinin %10’u tutarında teminat alınmaktadır.
50
05.02.2000 tarihli 23955 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
120
IV. BÖLÜM
TÜRKİYE’DE UYGULANMAKTA OLAN ONAYLANMIŞ KİŞİ STATÜSÜ
İLE
AB’DE
UYGULANACAK
YETKİLENDİRİLMİŞ
YÜKÜMLÜ
STATÜSÜNÜN KARŞILAŞTIRILMASI
4.1. Onaylanmış Kişi Statüsü ve Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsünün
Verilmesi İçin Gerekli Kriterler
AB’nin sınırların güvenliğinin sağlanmasına yönelik çalışmalarının ürünü
olan ve 01.01.2008 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanacak olan YY statüsü
gerek AB’de ve gerekse Türkiye’de yeknesek olarak uygulanmakta olan onaylanmış
kişi statüsünün alternatifi değildir. YY statüsü ABD ve AB’nin sınır güvenliğinin
sağlanması yönündeki çabalarının ürünü iken onaylanmış kişi statüsü ise daha çok
yasal ticaretin kolaylaştırılması gereksiniminin sonucunda ortaya çıkmıştır.
4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda ve buna bağlı Gümrük Yönetmeliği’nin 136
ve 137’nci maddelerinde belirtilen koşullara haiz olan kişiler onaylanmış kişi
statüsüne sahip olmaktadır. Söz konusu maddeler incelendiğinde şirketin yönetim
kurulu üyelerinin, şirketin sermayesinin %10’undan fazlasına sahip gerçek kişiler ile
gümrük ve dış ticaret işlemlerinde temsil yetkisini haiz çalışanlarının; devletin
güvenliğine karşı suçlar, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, devlet
sırlarına karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık gibi yüz
kızartıcı suçlar, vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs gibi suçlardan
dolayı kesinleşmiş cezasının bulunmaması gerekmektedir.
121
Onaylanmış kişi statüsüne sahip olmak için aranan diğer koşullara
bakıldığında bu statüye sahip olacak kişiler hakkında, vergi kaybına neden olan
gümrük mevzuatı ihlali nedeniyle Gümrük Kanununun 234’üncü ila 241’inci
maddeleri uyarınca ceza kararı düzenlenmemiş olması; bu kişilerin gümrük mevzuatı
uyarınca kesinleşmiş vergi ve ceza borcu bulunmaması; vergi mevzuatı uyarınca
kesinleşmiş vergi borcu bulunmaması; kesinleşmiş sosyal güvenlik prim borcu
bulunmaması; onaylanmış kişi statüsüne göre değişmekle birlikte belirli istihdam
düzeyinin ve asgari ödenmiş sermaye tutarlarının karşılanması; ihracatçıların
performans ve güvenilirliğinin onaylanmış olması; başvuru sahibinin imalatçı
olması; A Sınıfı Onaylanmış Kişinin, Sermaye Piyasası Kurulunun belirlediği
denetim ilke ve kuralları ile genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre bağımsız
denetim yetkisi verilen denetçi tarafından son 2 yıl esas alınmak üzere mali
tablolarının incelenerek rapora bağlanmış olması gerekmektedir.
Aynı zamanda A Sınıfı Onaylanmış Kişi Statüsü kazanmak için başvuru
sahibinin bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde, asgari 25 milyon FOB/ABD
Doları kıymetinde eşyayı fiilen ihraç etmiş olması veya ithalat ve ihracat toplamının
asgari 100 milyon ABD Doları kıymetinde olması veya dış ticaret sermaye şirketi
olması; B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statüsü kazanmak için ise başvuru sahibinin bir
önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde asgari 5 milyon FOB/ABD Doları
kıymetinde eşyayı fiilen ihraç etmiş olması veya ithalat ve ihracat toplamının asgari
20 milyon ABD Doları kıymetinde olması; C Sınıfı Onaylanmış Kişi Statüsü
kazanmak için başvuru sahibinin bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde
asgari 2 milyon FOB/ABD Doları kıymetinde eşyayı fiilen ihraç etmiş olması veya
122
ithalat ve ihracat toplamının asgari 8 milyon ABD Doları kıymetinde olması
gerekmektedir.
AB’nin en önemli ticaret ortağı olan ABD’deki pazar payını koruyabilmesi ve
dünyanın önde gelen ticaret ortakları ile işbirliği içerisinde uluslararası arz zincirinin
güvenliğinin sağlanabilmesi için uygulamaya başlanacak olan yeni gümrük güvenlik
programı çıkış/varış öncesi beyan ve eşyanın gümrük denetiminin yapılmasını
teminen, Topluluk çapında risk belirleme kriterlerini ortaya koyacak bilgisayar
sisteminin yanı sıra YY statüsünü de ortaya koymuştur. YY statüsü, TGK’da yapılan
değişikliklerin 5a no.lu maddesinde ve TGY’ye değişiklik getiren 1875/2006 sayılı
Yönetmelikte düzenlenmiştir.
Söz konusu maddeler incelendiğinde, YY belgesine sahip olmak için
başvuruda bulunan ekonomik operatörün TGB’de yerleşik olma; gümrük
yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde ciddi ihlallerde bulunmama; gümrük
denetimlerinin uygun bir şekilde yapılabilmesine imkân veren ticari ve gerektiğinde
taşımaya ilişkin kayıtların tutulması için yeterli bir sisteme; kanıtlanmış bir mali
yeterliliğe ve emniyet ve güvenlik standartlarına sahip olma koşullarını karşılaması
gerektiği ortaya çıkmaktadır.
Ekonomik operatörün gümrük yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde ciddi
ihlallerde bulunmadığının mütalaa edilmesi için başvurunun yapılmasından önceki
son 3 yıl boyunca başvuru sahibinin, başvuru sahibi şirketten sorumlu olan veya
şirket yönetiminde söz sahibi olan kişiler, başvuru sahibinin gümrük işlemlerindeki
123
yasal temsilcisi veya gümrük ile ilgili işlemlerinden sorumlu olan kişilerden herhangi
birisi tarafından gümrük kurallarının ciddi bir şekilde ihlal edilmemiş olması
gerekmektedir.
Başvuru sahibinin, ticari ve gerektiğinde taşımacılığa ilişkin kayıtlarını
tutmada yeterli bir sisteme sahip olduğunun mütalaa edilmesi için gümrük
idarelerinin gümrük ile ilgili ve gerektiğinde taşımaya ilişkin kayıtlara fiziki veya
elektronik olarak erişimini mümkün kılması; hesapların tutulduğu üye devlette
uygulanan genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ile uyumlu olan ve gümrük
kontrollerini kolaylaştıran bir muhasebe sistemine; Topluluk eşyası olan ve Topluluk
eşyası olmayan eşyayı birbirinden ayıran bir lojistik sistemine; faaliyetinin türüne ve
hacmine uygun bir idari örgüte, yasadışı ve usulsüz işlemleri tespit edebilen iç
denetim sistemine; ticaret politikası önlemlerine veya tarım ürünleri ticaretine ilişkin
lisansların ve izinlerin idaresi için ve firma kayıtları ile bilgilerin arşivlenmesine ve
bilgilerin korunmasına ilişkin yeterli prosedürlere; bilgisayar sistemini yetkisiz
girişlerden koruyacak ve belgelerinin güvenliğini sağlayacak uygun güvenlik
önlemlerine sahip olması gerekmektedir.
Ekonomik operatörün mali yeterlilik koşulunu yerine getirebilmesi,
başvurudan önceki son 3 yıl içerisinde mali yeterliliğe sahip olmasına bağlıdır. Mali
yeterlilik ise, yürütülen faaliyetin özelliğine göre başvuru sahibinin taahhütlerini
yerine getirmesi için yeterli, iyi bir mali duruma sahip olması anlamına gelmektedir.
124
Ekonomik operatörün, uygun emniyet ve güvenlik standartlarına sahip olması
koşulunun karşılanması için binaların, yasadışı girişleri önleyecek dayanıklı
malzemelerden yapılmış olması; nakliye ve kargo alanları ile yükleme limanlarına
izinsiz girişleri önleyecek uygun giriş kontrol önlemlerinin mevcut olması; eşyanın
değiştirilmesini veya çalınmasını ve kargo birimlerinin zarar görmesini engelleyecek
önlemlerin alınmış olması; uluslararası arz zincirinin güvenliğinin sağlanması için,
başvuru sahibinin iş ortaklarının açık bir şekilde tanımlanmış olması ve güvenlik ile
ilgili hassas pozisyonlarda görev yapan kariyer personel üzerinde güvenlik taraması
yapılması
ve
özgeçmişlerine
dair
periyodik
kontroller
gerçekleştirilmesi
gerekmektedir.
4.2. Onaylanmış Kişi ve Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü Başvurusunun
Yapılması
Onaylanmış kişi statüsüne sahip olmak ve basitleştirilmiş usullerden
yararlanmak
için
4458
sayılı
Gümrük
Kanunu’nun
71’inci
ve
Gümrük
Yönetmeliği’nin 136’ncı ve 137’nci maddelerinde belirtilen koşullara haiz olan
kişiler tarafından Gümrük Müsteşarlığı’na (Gümrükler Genel Müdürlüğü’ne) yapılan
başvuru neticesinde koşulları karşıladığı mütalaa edilen kişilere onaylanmış kişi statü
belgesi verilir.
YY belgesi başvurusu, 1875/2006 sayılı Yönetmeliğin 1C no.lu ekinde yer
alan başvuru formu örneğine uygun olarak yazılı veya elektronik formatta yetkili
gümrük idaresine yapılır. Başvuru, başvuru sahibinin gümrük işlemleri ile ilgili ana
hesaplarının tutulduğu ve YY belgesi kapsamı faaliyetlerinden en azından bir
125
bölümünün yürütüldüğü üye devlet gümrük idaresine veya yetkili gümrük idaresince
bilgi teknolojisi ve bilgisayar şebekeleri kullanılarak başvuru sahibinin bilgisayar
sisteminde gümrük işlemleri ile ilgili temel hesaplarına erişilebildiği, başvuru
sahibinin genel lojistik faaliyetlerinin gerçekleştirildiği ve YY belgesi kapsamı
faaliyetlerden en azından bir bölümünün yürütüldüğü üye devlet gümrük idaresine
yapılır.
Yetkili gümrük idaresinin mevcut şartlar altında belirlenememesi halinde,
başvuru, başvuru sahibinin gümrük işlemleri ile ilgili ana hesaplarının yer aldığı üye
devlet gümrük idaresine veya başvuru sahibinin gümrük işlemleri ile ilgili ana
hesaplarına erişilebildiği ve başvuru sahibinin genel lojistik faaliyetlerinin
yürütüldüğü üye devlet gümrük idaresine yapılır.
4.3. Onaylanmış Kişi ve Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsünün Sağladığı
Faydalar
Onaylanmış kişi statü belgesi sahipleri, eşyanın gümrük işlemlerini eksik
beyan,
basitleştirilmiş
beyan
ve
kayıt
yoluyla
beyan
usulüne
göre
gerçekleştirebilmektedirler. Belirtilen genel avantajlar haricinde sahip olunan
onaylanmış kişi statü belgesinin türüne göre değişen avantajlar da mevcuttur.
Basitleştirilmiş kontrol yönteminden faydalanılması, Türkiye ile Avrupa Topluluğu
Arasında Oluşturulan Gümrük Birliği’nin Uygulanmasına İlişkin Esaslar Hakkında
Karar’ın genel hükümlerine bir istisna olarak TOBB’un tasdik ve gümrük idarelerine
vize işlemi için ibraz zorunluluğu olmadan A.TR dolaşım belgesi düzenlenmesi
(Onaylanmış ihracatçı statüsü), tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usulden eşyanın
126
özelliğine bakılmaksızın yararlanılması, götürü teminat sisteminden ve kısmi teminat
sisteminden faydalanılması belirtilen özel avantajlardır.
YY belgesine sahip olan ekonomik operatörler, TGY’de düzenlenmiş olan
basitleştirilmiş beyan, kayıt yoluyla beyan ve eksik beyan gibi basitleştirmelerden
yararlanmak için başvuruda bulunduğunda gümrük idareleri, YY belgesi verilirken
daha önceden incelenmiş olan ortak koşulları yeniden incelemez.
YY belgesine sahip olan ekonomik operatör tarafından giriş özet beyan
verilmiş olması halinde yetkili gümrük idaresi, emniyet ve güvenlikle ilgili risk
analizi neticesinde sevkiyatın daha ileri düzeyde fiziki kontrole tabi tutulmak üzere
seçildiğini eşyanın TGB’ye gelişinden önce YY’ye bildirebilir.
Eşyanın TGB’yi terk ettiği hallerde de, yetkili gümrük idaresi emniyet ve
güvenlikle ilgili risk analizi neticesinde sevkiyatın daha ileri düzeyde fiziki kontrole
tabi tutulmak üzere seçildiğini YY’ye bildirebilir.
YY belgesine sahip bir ekonomik operatör, azaltılmış verilerden oluşan giriş
ve çıkış özet beyanı verebilir, diğer ekonomik operatörlere nazaran daha az fiziki
kontrole ve belge kontrolüne tabi tutulur.
Risk analizine istinaden, yetkili gümrük idaresi, YY tarafından verilen bir
giriş veya çıkış özet beyanı veya gümrük beyannamesi kapsamı sevkiyatı daha ileri
düzeyde fiziki kontrole tabi tutmak üzere seçmesi halinde, gerekli kontrolleri
127
öncelikli olarak yapar. YY’nin talep etmesi halinde ve ilgili gümrük idaresi ile olan
anlaşmaya bağlı olarak bu kontroller, ilgili gümrük idaresinin bulunduğu yerden
farklı bir yerde gerçekleştirilebilir.
4.4. Onaylanmış Kişi ve Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsünün Geri Alınması ve
İptal Edilmesi
Gümrük Yönetmeliği’nin 136’ncı maddesi hükmüne istinaden onaylanmış
kişi statü belgesinin iptali ve geri alınması ile belge kapsamı yetkilerin geri alınması
ve askıya alınmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Gümrük Müsteşarlığı
yetkilidir. Söz konusu hususlar, verilen yetkiye istinaden 23.08.2007 tarihli 26622
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gümrük Genel Tebliği (Basitleştirilmiş Usul)
(Seri No:1) ile düzenlenmiştir.
Söz konusu Tebliğ’in “Onaylanmış kişi statü belgesi kapsamı yetkilerde
değişiklik yapılması” başlıklı 16’ncı maddesine göre, A veya B sınıfı onaylanmış kişi
statü belgesi sahiplerince, adlarına düzenlenmiş belge kapsamında bulunmayan
yetkilerden birinin (basitleştirilmiş kontrol yetkisi ve/veya basitleştirilmiş işlem
kapsamında A.TR düzenleme, onaylama ve vize etme yetkisinin (onaylanmış
ihracatçı yetkisi)) talep edilmesi veya bu yetki/yetkilerden feragat edilmesi halinde,
belge aslı ve I no.lu ekte yer alan onaylanmış kişi statü belgesi için başvuru ve
değerlendirme formu ile birlikte Gümrük Müsteşarlığı’na (Gümrükler Genel
Müdürlüğü) başvurulur.
128
Gümrük Müsteşarlığı’nca yapılan düzenlemeye göre, onaylanmış kişi statü
belgesine sahip olabilmek için aranacak genel ve özel koşullardan herhangi birinin
ortadan kalktığının anlaşılması veya belge sahibince talep edilmesi halinde,
onaylanmış kişi statü belgesi Gümrük Müsteşarlığı’nca (Gümrükler Genel
Müdürlüğü) geri alınır. Ayrıca, gümrük ve dış ticaret mevzuatı ile kaçakçılık
mevzuatı hükümlerine aykırı hareket edildiğinin anlaşılması halinde onaylanmış kişi
statü belgesi kapsamında yararlanılan yetkiler Müsteşarlıkça belirlenen usul ve
esaslar dâhilinde geri alınabilir veya askıya alınabilir. Kişi, Onaylanmış Kişi Statü
Belgesinin geri alındığı tarihten itibaren belge kapsamındaki hak ve uygulamalardan
yararlandırılmaz.
Onaylanmış kişi statü belgesi, yanlış veya eksik bilgilere ve/veya sahte
belgelere dayanılarak verildiğinin anlaşılması üzerine Gümrük Müsteşarlığı’nca
(Gümrükler Genel Müdürlüğü) iptal edilir. Onaylanmış kişi statü belgesi iptal
edildiğinde, belge kapsamındaki hak ve uygulamalar belgenin düzenlendiği tarih
itibariyle geçersiz sayılır.
YY belgesi için gerekli olan koşullara ve kriterlere uyumsuzluk tespit
edildiğinde, gümrük kurallarının YY tarafından ihlal edildiğine gümrük idarelerince
kanaat getirildiğinde YY statüsü, belgeyi düzenleyen gümrük idaresi tarafından
askıya alınır. Ekonomik operatörün, YY tarafından karşılanması gereken koşul ve
kriterlere uyum sağlamaya yönelik gerekli önlemleri alması halinde askıya alma
kararı belgeyi düzenleyen gümrük idaresince geri çekilir.
129
Askıya alma, askıya alma tarihinden önce başlamış ve henüz tamamlanmamış
gümrük işlemlerini, askıya alma nedenleri ile ilgisi olmayan ve YY belgesi referans
gösterilmeksizin
verilmiş
bir
izni
ve
gümrük
kurallarının
öngördüğü
basitleştirmelerden yararlanmak için YY belgesi bağlamında verilmiş olan ve
koşulları karşılanmaya devam eden bir izni otomatik olarak etkilemez.
Ekonomik operatör, YY belgesi için karşılanması gereken kriterlerden
herhangi birisini geçici olarak karşılayamazsa, YY statüsünün askıya alınmasını talep
edebilir.
Ekonomik operatörün YY tarafından karşılanması gereken koşul ve kriterlere
uyum sağlamak için gerekli önlemleri almaması, gümrük kurallarını ihlal etmesi
veya talep etmesi halinde belgeyi düzenleyen gümrük idaresince YY belgesi iptal
edilir.
4.5. Onaylanmış Kişi ve Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsünün Hukuki Etkisi
Genel ve özel koşulları karşılayan kişiler tarafından onaylanmış kişi statü
belgesi sahibi olmak için yapılan başvuruya istinaden Gümrük Müsteşarlığı’nca
(Gümrükler Genel Müdürlüğü) tanzim edilen belgenin yürürlük tarihi ile ilgili
herhangi bir düzenleme mevcut değildir. Söz konusu durumu başvuru sahibinin
lehine değerlendirerek onaylanmış kişi statü belgesinin hemen geçerli olacağını
düşünmek mümkündür. Gümrük Müsteşarlığı’nca tanzim edilen onaylanmış kişi
statü belgesi 2 (iki) yıl geçerlidir.
130
YY Belgesi, düzenlendiği tarihten sonraki 10’uncu iş günü yürürlüğe girer.
YY Belgesinin geçerlilik süresi sınırlandırılmaz. Gümrük idareleri, YY’nin koşul ve
kriterlere uygunluğunu gözlemler ve Topluluk mevzuatında köklü bir değişiklik
olması halinde, koşul ve kriterlerin YY tarafından artık karşılanmadığına ilişkin
makul bir işaret bulunması durumunda koşul ve kriterlerin YY tarafından karşılanıp
karşılanmadığı hususunu yeniden değerlendirir.
131
11 Eylül saldırılarının ardından ABD’nin sınırların güvenliğinin artırılmasına
yönelik girişimleri AB üyesi ülkeler tarafından desteklenerek güvenliğin
sağlanmasına yönelik önlemler çerçevesinde YY kavramı ortaya atılmıştır. Ticaretin
kolaylaştırılmasından ziyade artan güvenlik kaygılarına hizmet eden YY statüsü,
ekonomik operatörlere gümrük mevzuatının öngördüğü basitleştirmelerden ve/veya
emniyet ve güvenlik ile ilgili gümrük denetimlerinin kolaylaştırılmasından
yararlanma imkânı sunmaktadır.
Onaylanmış
kişi
statüsü
YY
statüsünden
farklı
olarak
ticaretin
kolaylaştırılmasına yönelik çalışmaların ürünüdür. Söz konusu statüye sahip olanlar
gümrük işlemlerini gerçekleştirirken eksik beyan, beyanname yerine ticari ve idari
belge ile beyan ve kayıt yoluyla beyan olmak üzere 3 tür basitleştirmeden
yararlanabilir.
YY statüsünün sağladığı faydaları, gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi ve
emniyet ve güvenlik ile ilgili gümrük kontrollerinde bazı kolaylaştırmalar olarak ele
aldığımızda onaylanmış kişi statüsünün, YY statüsünün sadece bir bölümüne denk
geldiğini söylemek mümkündür. Söz konusu statüler gümrük işlemlerinin
basitleştirilmesi bağlamında sağladıkları faydalar açısından benzerlik göstermektedir.
Bu nedenle onaylanmış kişi statüsü ile YY statüsü birbirine denk veya ikame
değildir.
132
YY statüsü ile onaylanmış kişi statüsünü, bu statülere sahip olmak için
gerekli olan koşullar ve kriterler açısından karşılaştırdığımızda her iki statünün de
benzer koşullar aradığı görülmektedir. Bir ekonomik operatörün gümrük kurallarını
ihlal etmemiş olması, mali yeterliliğini kanıtlaması her iki statü kapsamındaki
basitleştirmelerden yararlanmak için gerekli olan koşullardandır. Bununla birlikte,
YY statüsü için aranan ticari ve taşımacılığa ilişkin kayıtların idaresinde yeterli bir
sisteme sahip olma koşulu, onaylanmış kişi statüsüne sahip olmak için aranan
koşullar arasında yer almamaktadır. Bu durumda onaylanmış kişi statüsünün, YY
statüsünün yalnızca gümrük basitleştirmelerine ilişkin kısmının bir bölümüne denk
geldiği söylenebilir.
YY statüsü ile onaylanmış kişi statüsü kıyaslandığında YY statüsüne sahip
olmak için aranan koşullar arasında güçlü bir mali duruma ve uygun emniyet ve
güvenlik standartlarına sahip olmanın ön plana çıktığı görülmektedir. Ekonomik
operatörlerin YY başvurusundan önceki son 3 yıl içerisinde mali açıdan yeterli
olduğunu kanıtlaması ve emniyet ve güvenlik standartlarını karşılaması kolay
değildir. Daha kısıtlı imkânlara sahip olan küçük ve orta ölçekli işletmelerin
binaların ve kargo birimlerinin güvenliğine ilişkin standartları karşılamaları çok da
uygulanabilir görünmemektedir. YY statüsüne sahip olmak için binaların
güvenliğinin sağlanmasına yönelik önlemler çerçevesinde yaka kartı vb. kullanılması
hususunda küçük işletmelerin çekinceleri bulunmaktadır. Ayrıca Avrupa’da faaliyet
gösteren küçük işletmeleri temsil eden kuruluşlar (örn. ESBA-European Small
Business Alliance–Avrupa Küçük İşletmeler Birliği), YY statüsüne sahip olmanın
mali ve işlevsel anlamda çok fazla yük getireceğini düşünmektedir. Ekonomik
133
operatörün kendi arz zincirinin güvenliğini sağlaması için ileri teknoloji mühürler
kullanması öngörülmektedir. Bu mühürler de hâlihazırda kullanılan mühürler ile
kıyaslandığında daha pahalıdır ve ekonomik operatörler için ekstra maliyet anlamına
gelmektedir.
Ticaret erbabı, YY statüsü için aranan koşulların çok katı ve inandırıcılıktan
uzak olduğu, kriterlerin çoğunun Avrupa’daki ticari hayatın gerçekleri ile
örtüşmediği
düşüncesindedir.
Örneğin
güvenlik
bilgilendirme
programları,
parmaklıklar, giriş kontrolleri vb. gibi emniyet ve güvenlik standartlarını Avrupa’da
faaliyet gösteren çoğu firmanın karşılaması mümkün görünmemektedir. Küçük ve
orta büyüklükteki işletmeler genellikle profesyonel örgütsel altyapıya ve fiziki
güvenlik önlemlerine sahip değildir. Söz konusu olumsuzluklar, bu işletmelerin YY
statüsüne sahip olmalarını zorlaştıracaktır.
Özel sektör, binaların yapımında kullanılan malzemelerin ve çalışanların
geçmişe dönük periyodik kontrollerinin yapılmasının YY statüsünün verilmesinde ve
firmaların taşıdığı riskin değerlendirilmesinde belirleyici olmadığını düşünmektedir.
Ayrıca YY statüsüne sahip olmak için ekonomik operatörlerin otomasyona, idari
örgütlenmeye, binalarının güvenliğinin sağlanmasına, personelin denetimine yönelik
yatırım yapması bir zorunluluk olarak ortaya konmakla birlikte yapılacak yatırımlar
ile kıyaslandığında bu statünün sağlayacağı yararların çok da fazla olmadığı mütalaa
edilmektedir.
134
Ekonomik operatörün bu statüye sahip olmak için yapacağı yatırımların yarar
olarak geri dönüşünü beklemesi kadar doğal bir şey yoktur. Bu statüye sahip olmak
için yapılacak yatırım ile elde edilecek fayda kıyaslandığında birçok küçük ve orta
büyüklükteki işletmenin YY başvurusunda bulunmama ihtimali vardır. Gerekli
yatırımı yapamayan ve YY statüsüne sahip olamayan ekonomik operatörler ise
rekabet güçlerinin düşmesi tehlikesi ile karşı karşıya kalacaklardır. Diğer taraftan
Toplulukta yerleşik olmayan firmalara nazaran gümrük işlemlerinde daha fazla
bürokrasi ile karşı karşıya kalacak olan YY statüsüne sahip Topluluk firmalarının
rekabet edebilme gücünün büyük oranda azalacağı da ön plana çıkan görüşler
arasındadır. Amerika ile ticari ilişkilerin korunması ve geliştirilmesi amacıyla DGÖ
bünyesinde YY için öngörülen kriterlerin AB tarafından değişiklik yapılmadan kabul
edilmesinin
AB’nin
üçüncü
ülkeler
ile
olan
ticaretine
sekte
vuracağı
düşünülmektedir.
Uluslararası ticaretin güvenliğinin sağlanmasına yönelik olarak DGÖ
bünyesinde yürütülen çalışmalar neticesinde üye ülkeler için bağlayıcı olmayan
ancak gönüllülük esasına dayanan kararlar alınmış olmasına rağmen, AB’nin bütün
üyeleri için bağlayıcı olacak şekilde mevzuat değişikliğine gitmesi böyle bir
uluslararası rekabet ortamında AB’yi dezavantajlı konuma sokabilecektir.
Ayrıca Topluluğun tüm üyeleri için bağlayıcı olan mevzuat değişikliği
yaparken mevzuatta yer alması gereken düzenlemelerin, üye devletler için bağlayıcı
olmayan, yol gösterici nitelikteki rehbere ve açıklama notlarına taşınmış olması YY
hükümlerinin ticaret erbabınca farklı şekillerde algılanmasına yol açacaktır. Ayrıca
135
YY statüsünün uygulanmasına yön verecek olan rehberin içeriği tam olarak
doldurulamamıştır. Örneğin YY statüsüne sahip bir şirketin bölünmesi veya YY
statüsüne sahip olmayan başka bir şirket ile birleşmesi durumunda ortaya çıkan yeni
hukuki varlığın statüsünün ne olacağı belli değildir. Ayrıca YY’nin arz zincirinin
kendisine ait bölümünün güvenliğinden sorumlu tutulması ancak arz zincirinde
kendisinin faaliyet göstermesine bağlıdır. Yani, faaliyetlerini yürütürken taşıyıcı, yük
komisyoncusu vb. kullanması durumunda YY’nin sorumluluğunun ortadan kalkması
gerekmektedir. Çünkü YY statüsü tek bir firmaya yalnızca gerekli koşulları
sağladığında
verilmektedir.
YY,
ilişki
içerisinde
olduğu
diğer
firmaların
güvenliğinden veya onların da YY statüsü için gerekli koşulları sağlamasından
sorumlu olmamalıdır.
Özel sektör, eşyanın gümrüğe gelişinden önce özet beyanı vermenin
güvenliğin artırılmasında ve terörist saldırıların önüne geçilmesinde çok da etkisinin
olmayacağını, giriş ve çıkış öncesinde veri talep edilmesinin kendileri için bir
dezavantaj oluşturacağını düşünmektedir. Ayrıca Amerika’nın konteyner güvenliği
girişiminin hayata geçirilmesinin ardından uzun bir süre geçmiş olmasına rağmen
risk taşıyan konteynerlerin tespit edilmesinde çok da fazla başarı elde edilemediği
görüşündedir.
Tüm dünyada arz zincirinin güvenliğinin sağlanması için bu zincirde yer alan
bütün aktörlerin gerekli önlemleri alması gerekmektedir. Bu ise ancak ve ancak bir
ülke tarafından verilmiş olan YY benzeri yetkilendirmelerin diğer ülkeler tarafından
tanınması ile mümkündür. YY statülerinin karşılıklı tanınması ülkeler arasında
136
yapılacak uluslararası anlaşmalar çerçevesinde sağlanacaktır. Karşılıklı tanımanın
gerçekleşebilmesi ise YY statüsüne sahip olmak için aranan kriterlerin bu statüyü
karşılıklı olarak tanıyacak ülkelerde ortak olmasına ve bu statünün birörnek
uygulanmasına bağlıdır. 3 tür YY statüsü ve her biri için farklı kriterler ortaya
konulmasının YY statüsünün tüm dünyada karşılıklı olarak tanınması çalışmalarının
önünde engel teşkil edeceği düşünülmektedir. Bütün ekonomik operatörler tarafından
karşılanması gereken tek bir kriterler seti ve buna istinaden verilen tek bir YY
statüsü, hem karşılıklı tanınmayı kolaylaştıracak hem de gümrük idarelerinin ve
ekonomik operatörlerin işini kolaylaştıracaktır.
YY hükümleri uygunlanmaya başlandığında üye devletler arasında elektronik
bilgi değişiminin sağlanabilmesi için gerekli altyapının oluşturulması gerekmektedir.
Üye devletler arasında elektronik bilgi değişiminin sağlanabilmesi için gerekli
hazırlıkların bir an önce yapılması önem arz etmektedir. Aksi takdirde uygulama
sorunlarının ortaya çıkması kaçınılmazdır. Üye ülkeler, elektronik altyapının YY
hükümlerinin
uygulanmaya
başlanacağı
01.01.2008
tarihine
kadar
hazır
olmayabileceği görüşüne sahiptir.
Ekonomik operatörlerin, YY hükümleri devreye girer girmez başvuru
yapması beklenmektedir. Gerek söz konusu aşırı başvuru gerekse de ticaret erbabı
için tam olarak netlik kazanmayan 3 çeşit YY belgesi sistemi işleyemez hale
getirebilecektir. Gümrük idarelerinin başvuruları karşılamakta zorluk çekmesi
beklenmektedir. Yine gümrük idarelerinin YY başvuruları esnasında birbirlerine
danışmakla yükümlü olmalarının da iş yükünü artıracağı düşünülmektedir.
137
YY statüsünden beklenen yararın elde edilemeyeceği dile getirilse dahi
uluslararası arz zincirinde eşyanın dolaşımının güvenliğinin sağlanması yönündeki
girişimler ekonomik operatörler tarafından desteklenmektedir. Özel sektörü temsil
eden bir kesimin Topluluğun güvenlik ile ilgili girişimlerinin, Avrupa’nın rekabet
gücünü azaltacağını düşünmesine rağmen YY hükümlerinin uygulanmaya başlaması
ile birlikte gümrük işlemlerinin daha hızlı ve daha etkin bir şekilde sunulmasının
ticareti kolaylaştıracağı, özel sektörün yükünü azaltarak Avrupa ekonomisine güç
katacağı ve Avrupa’nın rekabet edebilme yeteneğini artıracağı düşüncesinde olanlar
da bulunmaktadır. Ticaretin kolaylaştırılması, gümrük hizmetlerinin elektronik
ortamda sunulması, gümrük işlemlerinin daha rasyonel bir temel üzerine oturmasını
sağlayacaktır. YY statüsü, gümrük idarelerinin kaynaklarını yüksek düzeyde risk
unsuru taşıyan sevkiyatlar ve ürün hareketleri üzerine yoğunlaştırmasını ve güvenilir
ticaret erbabının sevkiyatlarına daha düşük risk unsuru atfedilerek bunların, diğer
ekonomik operatörlere kıyasla daha az gümrük denetimine tabi tutulmasını mümkün
kılacaktır.
YY statüsü için yapılan başvurularda uluslararası kabul görmüş standartların,
güvenlik belgelerinin ve uluslararası ticaretin güvenliğinin sağlanması yönünde tesis
edilmiş YY benzeri statülerin de göz önünde bulundurulmasında fayda vardır.
Bunun, YY için başvuran bir ekonomik operatörün gerekli kriterleri karşılayıp
karşılamadığının
değerlendirilmesi
sürecinde
gümrük
idarelerinin
işini
kolaylaştıracağı düşünülmektedir. YY statüsünün uluslararası düzeyde kabul
edilmesinin ve ABD’nin C-TPAT programı çerçevesinde güvenilir ticaret erbabına
138
verilen belgelerin de karşılıklı olarak tanınmasının yasal ticaretin önündeki engellerin
kaldırılmasına, maliyetlerin azaltılmasına ve gümrük idarelerinin özel sektöre
duyduğu güvenin artmasına katkıda bulunacağı mütalaa edilmektedir.
AB ile Türkiye arasında Gümrük Birliği’ni tesis eden 1/95 sayılı Ortaklık
Konseyi Kararı’nın 28’inci maddesi uyarınca, TGK’da güvenlik ile ilgili
değişiklikler getiren 648/2005 sayılı Tüzüğün, Türk gümrük mevzuatına aktarılması
gerekmektedir. Bu doğrultuda “4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda Değişiklik
Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı” hazırlanmıştır. Türkiye’nin söz konusu
Tüzük doğrultusunda mevzuat değişikliğine gitmesi hem Gümrük Birliği’nin hem de
yasal ticaretin geliştirilmesi ve sınırların korunması yönündeki genel gidişatın
gerisinde kalmamanın bir gereğidir. Gümrüklerin güvenliğinin sağlanmasına yönelik
olarak ABD’nin başını çektiği ve AB tarafından da desteklenen sürecin Türkiye
tarafından da takip edilmesi Türkiye ile AB arasındaki dış ticaret hacminin ve Türk
ekonomisinin rekabet gücünün korunması açısından önem taşımaktadır. Türkiye dış
ticarette lokomotif güç olmak istiyorsa bu sürecin yakından takip edilmesinde fayda
vardır. Bu nedenle YY statüsüne ilişkin de düzenlemeler içeren Taslağın
yasalaşması, gümrük işlemlerini hızlandırarak yasal ticaretin güvenliğini artıracak ve
Türkiye’nin dünyanın önde gelen ülkeleri karşısında rekabet gücünün artmasına
katkıda bulunacaktır.
Topluluk, güvenlik kaygısı ile yola çıkarak YY hükümlerini ortaya koyduğu
andan itibaren özel sektörün de sürece dahil olmasını sağlamış ve ilgili sektör
temsilcilerinin görüşlerini almıştır. Türkiye’nin de uyum sağlamakla yükümlü
139
olduğu, başta YY olmak üzere genel olarak Topluluğun güvenlik ile ilgili
düzenlemelerini
gümrük
mevzuatına
aktarırken
ilgili
sektörlerin
ve
bu
düzenlemelerden etkilenebilecek çevrelerin görüşlerini dikkate almasında fayda
görülmektedir. Fakat AB’de güvenlik ile ilgili mevzuat değişikliği yapılırken
Türkiye’nin karar alma mekanizmasına dâhil olmaması sürece etki etmesine ve
Türkiye’deki özel sektörün çekincelerinin yansıtılmasına engel olmuştur.
“4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
Tasarısı Taslağı”na göre YY’nin, Türkiye Gümrük Bölgesinde ekonomik faaliyette
bulunan yerleşik kişi olması gerekmektedir. YY’nin, Türkiye’de yerleşik olması
şartından uluslararası anlaşmalar dikkate alınarak vazgeçilebileceği hüküm altına
alınmıştır. Bu hüküm, Türkiye ile AB arasındaki Gümrük Birliği dolayısıyla
Toplulukta yerleşik olan fakat Türkiye’de yerleşik olmayan firmalara YY statüsünün
verilmesinin önünü açacaktır. Fakat AB’ye tam üyelik gerçekleşmediğinden ve
dolayısıyla hizmetlerin serbest dolaşımı söz konusu olmadığından Toplulukta
yerleşik olmayanların Türkiye’de bu statüye sahip olmaları mümkün görünmemekte
bununla birlikte Türkiye ile AB arasında yapılacak karşılıklı tanıma anlaşması ile
tam üyelikten önce Türkiye’de yerleşik olmayan fakat Toplulukta yerleşik olan
firmalara Türkiye’de çalışma hakkı verilmesi özel sektörü uluslararası rekabet
ortamında savunmasız bırakacaktır. Türkiye’de yerleşik olma şartından hangi
koşullarda vazgeçileceğinin mevzuatta açıkça düzenlenmesi gerekmektedir. Ayrıca
YY statüsünün elde edilebilmesi için gerekli olan koşulların yalnızca mali açıdan
yeterli olan büyük şirketler tarafından karşılanabileceği düşünülmektedir. Küçük ve
140
orta ölçekli işletmelerin mali imkanları, emniyet ve güvenlik standartları YY statüsü
için gerekli olan koşulları karşılayacak yeterlilikte olmayabilir.
Toplulukta henüz uygulanmaya başlamadığından YY statüsünün ne tür
avantajlar sağlayacağı ve uygulamada ne gibi sorunlar ile karşılaşılacağı belli
değildir. YY statüsünden beklenen amacın gerçekleşebilmesi için söz konusu statü
için yatırım yapacak firmaların elde edebilecekleri yararların tatmin edici nitelikte
olması ve açıkça ortaya konması gerekmektedir. Kamu ve özel sektör olarak
uygulayıcı ve yararlanıcı tüm tarafların ve meslek örgütlerinin katılımı ile fayda
maliyet analizi yapılarak karar alınmalıdır.
Türkiye’nin YY statüsü ile ilgili mevzuat değişikliğine giderken, YY
statüsünün Toplulukta uygulanmaya başlanacağı 01.01.2008 tarihinden sonra ortaya
çıkan sorunları da dikkate alarak gerekli önlemleri almasında fayda vardır. Böylece
öngörülere göre değil de gerçeklere göre hareket edilerek daha somut çözümler
ortaya konulacak, gümrük işlemleri daha hızlı ve daha etkin bir şekilde sunulacak,
özel sektörün yükü azaltılarak ekonominin güçlenmesine katkıda bulunulacaktır.
Aynı zamanda gümrük idarelerinin kaynaklarını daha etkin ve verimli kullanmasını
mümkün kılarak riskli sevkiyatların daha kolay belirlenmesini ve yoğun bir denetime
tabi tutulmasını sağlayacaktır.
Toplulukta yerleşik olan ve YY statüsüne sahip olan taşıyıcılar ve gümrük
müşavirleri, Türkiye ile AB arasındaki Gümrük Birliği uyarınca gerekli mevzuat
değişikliğinin yapılması ve Türkiye ile Topluluk arasında YY statülerinin karşılıklı
141
olarak tanınması neticesinde Toplulukta verilen YY statüsünün Türkiye’de de kabul
edilecek olmasından dolayı Türkiye’de serbestçe faaliyette bulunabilecektir. Bu da,
Türkiye’deki gümrük müşavirlerini ve taşımacılık sektörünü kaygılandırmaktadır.
Mali ve örgütsel açıdan daha iyi imkânlara sahip olan çok uluslu şirketler karşısında
Türk taşımacılık sektörünün rekabet gücünün azalacağı ve Türkiye’deki gümrük
müşavirlerinin pazar payının Toplulukta yerleşik olan müşavirlik firmalarınca ele
geçirileceği endişesi mevcuttur.
Günümüz dünyasında rekabet etmek ve ayakta kalmak için güçlü olmak
gerekmektedir. Disiplin, şeffaflık, hesap verebilirlik ve düzenli kayıtlara sahip olma
yalnızca YY statüsüne sahip olmanın değil aynı zamanda profesyonel şirket
yönetiminin de gereğidir. Gümrük müşavirleri ve taşımacılık şirketleri de dâhil
olmak üzere Türkiye’de faaliyet gösteren şirketler planlı bir şekilde bugünden, YY
statüsüne sahip olmak için gerekli çalışmaları yapar, örgütsel yapılarını güçlendirir,
eşyanın gümrük işlemlerini daha hızlı gerçekleştirir ve emniyet ve güvenlik
standartlarını yükseltirse Avrupalı firmalar ile rekabet edebilir ve pazar paylarını
koruyabilir.
142
ABSTRACT
Approved person status, both implemented in EU and Turkey serves to the
aim of abolishing obstacles in front of the international trade by diminishing
bureaucratic proceedings in customs administrations. The terrorist attacks occured in
USA in September 2001 incited the international community led by USA to take
measures in order to secure the borders. In this regard, security programmes started
to be implemented in USA has also been supported by EU and the concept of
“Authorised Economic Operator (AEO)” has been submitted. The essence of the
AEO concept which will be applicable as of 01.01.2008, is to secure the borders.
Meanwhile benefiting from some facilitations in customs proceedings by establishing
a balance between increasing security measures and customs requirements is one of
the aims of the concept in question.
Approved person status is not equal to the status of AEO while being similar
to it as reqards of the conditions and benefits. Approved person status and the AEO
status are similar in regards of simlifications in customs proceedings, when the
benefits of the AEO status are considered as simplifications in customs proceedings
and facilitations in customs controls regarding security and safety.
In this study, the conditions and benefits of the status of AEO and approved
person are examined comparetively. Also, customs brokers who may get the status of
AEO by meeting the conditions are dealt with in the framework of the concept of
representation. It is also mentioned that the necessary legal base for the status of
AEO which has to be adapted to Turkish customs legislation according to the
Decision No.1/95 of the EC-Turkey Association Council establishing the Customs
Union, should be constituted through taking into account the hesitations of the
institutions concerned and some assesments and suggestions have been made for the
implementation of AEO status in Turkey.

T.C. BAŞBAKANLIK GÜMRÜK MÜSTEŞARLIĞI AB ve Dış İlişkiler

Transkript

Benzer belgeler

Gümrükler Genel Müdürlüğü

TC GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Gümrükler Genel

T.C. BAŞBAKANLIK GÜMRÜK MÜSTEŞARLIĞI Gümrükler Genel

Silah Bilgisi ve Atış E - Eğitim Dairesi Başkanlığı

TC GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Gümrükler Genel Müdürlüğü

: : [email protected] T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Risk

ab lojistik ve dış ticaret terimleri sözlüğü

Şenol Saglam İletişim Bilgileri E