262 KB - Çevre Mühendisleri Odası

TMMOB
Çevre Mühendisleri Odası
V. ULUSAL
ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ
İSTANBUL ATMOSFERİNDE KURŞUN KİRLİLİĞİNİN
İNCELENMESİ
Sinem ÖZYILMAZ1, Gülseren KELEŞ1, Serkan AKBULUT1, Mete TAYANÇ1 ve
Bülent AKKOYUNLU2
1 Marmara Universitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Göztepe, İstanbul.
[email protected], [email protected], [email protected],
[email protected]
2 Marmara Universitesi, Fizik Bölümü, Göztepe, İstanbul. [email protected]
ÖZET
Yaptığımız çalışmada, yüksek hacimli nunume alma cihazı, düşük hacimli numune alma cihazı
ve çökelme kapları ile alınan numuneler yardımıyla İstanbul’da atmosferik kurşun
konsantrasyonları izlenmiştir. Alınan 48 düşük hacimli numune 0.014 – 11.221 µg/m3
aralığında, 4 yüksek hacimli numune 0.223 – 0.398 µg/m3 aralığında, 19 çökelme numunesi de
35.46 – 221.95 µg/m2.gün aralığında kurşun konsantrasyonu bulunmuştur. Sonuçlar açıkça
göstermektedir ki İstanbul’da atmosferik kurşun seviyelerinin ulaştığı değerler yaygın olarak
kullanılan kurşun limitlerini geçmektedir. Nüfusun ve araç yoğunluğunun fazla olduğu
bölgelerde kurşun seviyelerinin daha yüksek olduğu görülmektedir. Endüstriyelleşmekte olan
kalabalık şehirlerde, özellikle kurşunsuz benzin kullanımının yaygınlaşmadığı bölgelerde,
trafik yoğunluğu meteorolojik durumların kritik olduğu günlerde ciddi hava kirliliğine yol açan
önemli bir unsurdur.
Anahtar Kelimeler: Atmosferde kurşun, düşük ve yüksek debili örnekleme, kuru ve bulk
birikim
INVESTIGATION OF LEAD POLLUTION IN ISTANBUL ATMOSPHERE
ABSTRACT
In this study, atmospheric lead concentration in İstanbul was investigated by collecting various
samples using a high-volume sampling device, a low-volume sampling equipment, and
stationary containers. 48 low-volume samples taken resulted in a lead concentration range of
0.014 – 11.221 µg/m3. 4 high-volume samples resulted in a lead concentration range of 0.223 –
0.398 µg/m3. 19 deposition samples taken resulted in a lead deposition rate range of 35.46 –
221.95 µg/m2.day. Results clearly indicate that ambient lead concentration in İstanbul has
reached values exceeding the widely used threshold values. It is found that lead levels were
higher in places that have high population and traffic density and vehicle number. We can
conclude that traffic load, where leaded fuel usage is higher than unleaded fuel usage, is a
major problem in industrializing and crowded cities, that may cause severe air pollution
episodes during critical meteorological conditions.
Keywords: Atmospheric lead, low and high volume sampling, dry and bulk deposition
İstanbul Atmosferinde Kurşun Kirliliğinin İncelenmesi
Sinem ÖZYILMAZ
1. GİRİŞ
Bina içinde ve açık havada oluşan hava kirliliği gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde önemli
bir sağlık problemidir. Hava kirliliği doğal yollardan ve çoğunlukla insan kaynaklı olarak toz,
gaz ve dumandan oluşur. Bazı toplumlarda astım vakalarının % 30 – 40’ı ve solunum
hastalıklarının %20 – 30’u hava kirliliğinden kaynaklanabilmektedir (WHO Web Sitesi).
Trafiğin yoğun olduğu şehirlerde açık havada yüksek konsantrasyonlarda kurşun
bulunmaktadır. Günümüzde, birçok Avrupa şehrinde havada kurşun seviyelerinin yıllık
değişimleri 0.5 – 3 µg/m3 aralığındadır. Bununla beraber, petrolde kurşun oranının düşmesine
bağlı olarak, havada kurşun değerleri düşüş eğilimi göstermektedir. Yüksek kurşun değerleri
kurşun madenlerinin yakınında görülmektedir (WHO, 1987).
İstanbul’da daha önce yapılan çalışmalarda, yüksek debili örnek alma cihazıyla alınan
numunelerde havada ölçülen ortalama kurşun miktarı 0.506 µg/m3 (Alp ve diğerleri, 1999a)
ve 0.522 µg/m3 (Alp ve diğerleri, 1999b), ve çökelen partiküler madde içinde ortalama kurşun
miktarı 127.8 µg/m2gün (Alp ve diğerleri, 1999a) olarak bulunmuştur.
Kurşun düşük konsantrasyonlarda dahi çeşitli etkiler gösteren çok toksik bir elementtir. Kısa
sürede (akut) yüksek miktarda kurşuna maruz kalan kişilerde beyin hasarı, karaciğer hasarı ve
gastrointestinal sıkıntı görülmüştür. Uzun süre (kronik) maruz kalma durumunda ise kan, kan
basıncı, merkezi sinir sistemi, karaciğer ve D vitamini metabolizmasında negatif etkilere yol
açmaktadır. Çocuklar kurşunun kronik (uzun süreli) etkilerine karşı bilhassa hassastırlar;
zihinsel gelişimleri ve büyümeleri yavaşlar. Fetüsün anne karnında kurşuna maruz kalması
düşük ağırlıkla doğma, doğum sonrası sinirsel ve davranışsal gelişim yavaşlaması gibi riskler
taşır (WHO Web Sitesi).
Bu çalışmanın amacı kurşunlu benzin kullanımının yaygın olduğu İstanbul’un havasında
kurşun miktarını ölçmek, sonuçları ulusal ve uluslararası standartlarla karşılaştırmak, ve
kurşun kirliliği için çözüm yolları önermektir. Numuneler İstanbul’un kurşun açısından en
çok kirlenmiş bölgelerinden alınmıştır.
2. ÇALIŞMANIN YAPILDIĞI ALAN VE DENEYSEL METOTLAR
2.1. Çalışmanın Yapıldığı Alan
İstanbul, 10 milyonu aşan nüfusuyla Türkiye’nin en önemli şehridir. İstanbul çok yoğun bir
nüfusa ve aldığı göçe bağlı olarak hızlı bir nüfus artışına sahiptir. Nüfus yoğunluğu hava
kirliliği konusunda iki açıdan önemlidir; (a) yüksek nüfus daha çok kirliliğe neden olur, ve (b)
kirlilik daha çok nüfusu etkiler.
Karadeniz’i Marmara Denizi’ne bağlayan ve 30 km uzunluğunda olan İstanbul Boğazı
İstanbul’u iki parçaya ayırır. Yerleşim Boğaz’ın iki yakasında Güney-Kuzey yönünde, ama
çoğunlukla Marmara kıyısı boyunca Doğu-Batı yönünde, 150 km uzunluğunda yoğun bir
şehir şeridi oluşturacak biçimde yayılmıştır (Tayanç, 2000).
2.2. Numune Alma ve Analiz Yöntemi
Meteorolojik veriler klima ve radyozonde değerleri olarak Göztepe Meteoroloji Bölge
Müdürlüğünden alınmıştır.
2.2.1. Numune Alma Cihazları ve Yerleri
Numuneler düşük debili numune alma cihazı, yüksek debili numune alma cihazı, ve çökelme
kapları kullanılarak İstanbul sınırları içinde dört ayrı yerden alınmıştır (Şekil 1).
Numune alma yerlerinin seçiminde meteorolojik durum, kirletici kaynağının özellikleri, nüfus
yoğunluğu ve sosyoekonomik yapı, ulaşılabilirlik ve numune alma cihazlarının güvenliği göz
önüne alınmıştır. Şişli’den düşük debili numune alma cihazı, yüksek debili numune alma
cihazı, ve çökelme kapları ile; Göztepe’den düşük debili numune alma cihazı ile; Bostancı ve
Bağlarbaşı’ndan çökelme kapları ile numune alınmıştır.
358
İstanbul Atmosferinde Kurşun Kirliliğinin İncelenmesi
Sinem ÖZYILMAZ
Marmara Üniversitesi Göztepe Kampüsü’nün önünde 6, Bağlarbaşı’nda 4 şeritli olmak üzere,
minibüs ve otobüsler nedeniyle yoğun bir trafiğe maruz kalan yollar vardır. Şişli’de 8 şeritli
otoyolun altında 6 şeritli bir yol bulunmaktadır ve her iki yol da yoğun trafik nedeniyle yüsek
miktarda kurşun kirliliğine yol açmaktadır. Bostancı’da da çevrede kurşun kirliliğine neden
olan 6 şeritli bir yol vardır.
Düşük debili numune alma cihazı Marmara Üniversitesi Göztepe Kampüs’üne ve Şişli’de
bulunan Tekel Likör Fabrikası’na yerleştirilmiştir. Yüksek debili numune alma cihazı Şişli’
de bulunan Tekel Likör Fabrikası’na yerleştirilmiştir. Çökelme kapları Bostancı’ da bir özel
mülke, Bağlarbaşı’nda İSKİ Pompa İstasyonu’ na ve Şişli’de Tekel Likör Fabrikası’na
yerleştirilmiştir.
Baskın rüzgar yönü ve hızı, ve trafik yükü numune alma yeri belirlemede önemli kriterler
olarak belirlenmiştir, ve Şişli, Göztepe, Bostancı ile Bağlarbaşı numune alma yerlerinin
seçiminde rol oynamıştır. Şişli yüksek binalarla çevrilidir, rüzgar hızı baskın olarak düşüktür,
ve toplam 14 şeritte seyreden trafik yükü yoğundur. Bostancı ve Göztepe’de orta rüzgar hızı
baskındır, yoğun trafik görülmektedir ve yüksek binalarla çevrilidirler. Bağlarbaşı’nda baskın
rüzgar hızı orta ve yüksek olarak belirlenmiştir ve 4 şeritli yol üzerinde özellikle hafta içinde
yoğun bir trafik gözlenmektedir.
Avrupa Kıtası
Asya Kıtası
Marmara Denizi
Şişli’ye yerleştirilen yüksek debili ölçüm cihazı
Şişli ve Göztepe’ye yerleştirilen düşük debili ölçüm cihazı
Şişli, Bostancı ve Bağlarbaşı’na yerleştirilen çökelme kapları
Şekil 1. Numune Alma Yerleri
Çökelme kaplarının kullanılmasının amacı yeryüzüne düşen kuru birikim (dry deposition)
içindeki kurşun miktarını ölçmektir. Çökelme numuneleri iki halde alınmıştır; (a) yağış
görülmeden iki haftalık numune alma süresi dolarsa (kuru numune), ya da (b) numune alma
süresi içinde yağış gözlenirse (yaş numune). Çökelme kapları 442 cm2 çökelme alanına (26
cm x 17 cm) ve 11 cm derinliğe sahiptir.
Yüksek ve düşük debili numune alınmasının amacı havada asılı kurşun miktarını ölçmektir.
Düşük debili numune alma cihazı bir vakum pompası, motor, hacimölçer ve dairesel filtre
kağıdından oluşmaktadır. Cihaz 5.6 – 9.7 L/dak aralığında, ortalama 7.6 L/dak debi ile hava
çekmekte, çekilen hava miktarı hacimölçerde belirlenerek filtre kağıdından geçmektedir. 47
mm çapa sahip filtre kağıtları Sartorius A.Ş.’den temin edilmiştir. Düşük debili numuneler,
düşük debili numune alma cihazı 24 saat sürekli çalıştırılmak suretiyle alınmıştır. 24 saatin
359
İstanbul Atmosferinde Kurşun Kirliliğinin İncelenmesi
Sinem ÖZYILMAZ
sonunda cihazın içinde bulunan filtre kağıdı yenisiyle değiştirilmiştir. Yüksek debili numune
alma cihazı bir vakum pompası, motor, ve dikdörtgen filtre kağıdından oluşmaktadır. Yüksek
debili numune almak için, yüksek debili numune alma cihazı 3 saat boyunca 30 m3/saat debi
ile çalıştırılmış, bu sürenin sonunda filtre kağıdı analiz edilmek üzere alınmıştır.
2.2.2. Deneyler
Çalışmada Standart Metotlar 3050’de belirtilen Acid Digestion yöntemi kullanılmıştır. Acid
digestion Marmara Üniversitesi Çevre Mühendisliği Laboratuarı’nda yapılmış ve kurşun
konsantrasyonları Yıldız Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği’nin Unicam 919 model
Atomik Absorpsiyon Spectrofotometresi’nde ölçülmüştür.
3. SONUÇLAR
Habitatta yaşayan canlıları kurşun kirliliğinden korumak için ulusal ve uluslararası
kuruluşların belirlediği kurşun limitleri Tablo 1’de verilmiştir. NAAQS (National Ambient
Air Quality Standards) ABD’nin hava kalitesi standartlarıdır. PSD (Prevention of Significant
Deterioration) hava kirliliğinin uzun vadeli etkilerinden korunmak için ulaşılması gereken
minimum kirliliği belirler. Kurşun kirliliği ile ilgili yaygın olarak kullanılan standartlar kurşun
limitlerini yıllık ortalama ile belirlediğinden çalışmamızda elde edilen sonuçlar PSD limitleri
ile karşılaştırılmıştır.
Düşük debili numuneler Şişli ve Göztepe’den günlük olarak alınmıştır. Şişli’ de alınan
numunelerde ölçülen kurşun değerleri 0.150 – 11.221 µg/m3 aralığındadır. Göztepe’de alınan
numunelerde ölçülen kurşun değerleri 0.014 – 4.462 µg/m3 aralığındadır.
Tablo 1. Değişik standartlara göre kurşun limitleri
Standart
NAAQS
HKKY
HKKY
WHO
PSD
1.5
500
2
0.5
0.1
µg/m3
µg/m2gün
µg/m3
µg/m3
µg/m3
Limit Değeri
(havada)
(çökelen parçacık)
(havada)
(havada)
(havada)
Periyot
Yıllık ortalama
Yıllık ortalama
Yıllık ortalama
Yıllık ortalama
24 saatlik ortalama
Meteorolojik faktörler atmosferde hava kirleticilerinin davranışlarının temel etkenleridir.
Yüksek basınç ve deniz seviyesinden 1000 m yüksekliğe kadar gözlenen enversiyon
(sıcaklığın yükseklikle birlikte artması) düşey karışıma ve kirleticilerin dağılmasına engel
olarak yüzey kirliliğini artırır. Rüzgarın da kirleticileri dağıtma etkisi söz konusudur ve
çalışmamızda 3 m/sn’ i geçen rüzgar hızlarının yüzey kirliliğini azaltıcı etkisi olduğu göz
önüne alınmıştır. Bu çalışmamızda Göztepe’de toplanmış düşük debili numuneler için
kurşunun basınç, rüzgar hızı, enversiyon başlangıç yüksekliği ve enversiyon kuvveti
(sıcaklığın yükseklikle artış hızı) ile ilişkisini belirleyen Pearson korelasyon katsayıları
hesaplanmış ve Tablo 2’de sunulmuştur. En yüksek korelasyon katsayısı enversiyon
yüksekliği ile kurşun konsantrasyonu arasında 0.422 olarak bulunmuştur. Diğer değerlerden
de, basınç ve enversiyon kuvveti arttıkça kurşun seviyesinin arttığı gözlenmiş ancak
korelasyon değerleri küçük olduklarından istatistiksel olarak belirli bir ilişkiden söz
edilemeyeceği anlaşılmıştır. Ayrıca Göztepe meteoroloji istasyonu ile Göztepe’de numune
alınan yer arasında da birkaç km mesafe bulunduğu için kirlilik verileri ile meteorolojik
veriler arasında tam bir ilişki gözlenmesi beklenemez.
Kışın Göztepe’den alınan düşük debili numunelerde ortalama 1.187 µg/m3 kurşun
konsantrasyonu ölçülmüştür. Göztepe’de kirliliğe yol açan kurşun kaynakları trafik akışı ve 6
şeritli yoldan kalkan tozdur. Numune alma yeri binaların arasında ve otoyoldan 115 m
uzaklıktadır. Otoyolun her iki tarafında bulunan yüksek binalar rüzgarın dağıtıcı etkisini
azaltmaktadır.
360
İstanbul Atmosferinde Kurşun Kirliliğinin İncelenmesi
Sinem ÖZYILMAZ
Göztepe’de alınan numunelerin en düşük ve en yüksek konsantrasyonlara sahip olduğu
günlerde basınç (1026.5 - 1025.6 mbar) ve enversiyon kuvveti (1.23 - 0.83 oC/100 m)
değerleri birbirine yakın olmasına karşın konsantrasyonlar (0.014 - 4.462 μg/m3) birbirinden
çok farklı bulunmuştur. Buna neden olarak enversiyonun başladığı yükseklik (39 - 529 m) ve
rüzgar hızındaki (3.8 - 1.3 m/sn) farklılıklar gösterilebilir.
Tablo 2. Düşük debili numuneler için kurşunun basınç, rüzgar hızı, enversiyon yüksekliği ve
enversiyon kuvvetiyle ilişkisini belirleyen Pearson korelasyon katsayıları
Göztepe
0.185
0.006
0.422
0.165
Kurşun – Basınç
Kurşun – Rüzgar hızı
Kurşun – Enversiyon yüksekliği
Kurşun – Enversiyon kuvveti
Ocak ayında Göztepe’de üstüste iki günün düşük debili numuneleri ele alındığında atmosferde
kurşun değerlerini sadece klimatolojik faktörlerin etkilemediği ortaya çıkmaktadır. Söz
konusu günlerde basınç (1032.1 – 1031.3 mbar) ve rüzgar hızı (2.1 – 2.2 m/sn) neredeyse aynı
olduğu halde, 1076 m yükseklikte başlayan enversiyonun 2.04 oC/100 m olduğu tarihte
kurşun miktarı 2.720 μg/m3, 715 m yükseklikte başlayan enversiyonun 1.24 oC/100 m olduğu
tarihte kurşun miktarı 3.103 μg/m3 bulunmuştur. Bu da göstermektedir ki atmosferde kirletici
yoğunluğu gözlenirken klimatolojik verilerin yanısıra trafik yoğunluğu gibi etkenler de önem
arz etmektedir.
Göztepe Kurşun Değerleri
(24 saatlik ortalama)
Kurşun (μg/m3)
Kursun
PSD
WHO
NAAQS
5,000
4,000
3,000
2,000
1,000
0,000
0
5
10
15
20
25
30
Numune Numarası
Şekil 2. Göztepe’den alınan düşük debili numunelerin sonuçları
Yazın Şişli’ den alınan düşük debili numunelerde 0.15 – 11.221 µg/m3 aralığında ortalama
2.635 µg/m3 kurşun konsantrasyonu ölçülmüştür. Şişli’de kirliliğe yol açan kurşun kaynakları
yoğun ve sürekli trafik akışı, 8 ve 6 şeritli yollardan kalkan tozdur. Numune alma yeri, otobüs
durağının ve trafik ışıklarının hemen yanında ve yoldan 3 m uzakta olması nedeniyle, Tekel
Likör Fabrikası’nın bahçesi olarak seçilmiştir. Şişli’de de E-5 karayolunun geçtiği köprü ve
otoyolun her iki tarafında bulunan yüksek binalar rüzgarın dağıtıcı etkisini önemli ölçüde
azaltmaktadır.
Elde edilen sonuçlar enversiyon yüksekliğinin, basınç ve rüzgar hızına göre daha etkili
olduğunu göstermektedir; benzer basınç ve rüzgar hızı değerlerine sahip günlerde enversiyon
(1.17 - 2.76 oC/100 m) yüzeyden 200 m’den az yükseklikte gerçekleşmiş ve kurşun
konsantrasyonu (3.606 - 3.675 µg/m3) üzerindeki etkisi belirginleşmiştir.
361
İstanbul Atmosferinde Kurşun Kirliliğinin İncelenmesi
Sinem ÖZYILMAZ
Şişli’ de yapılan ölçümlerde elde edilen en yüksek kurşun konsantrasyonunun enversiyonun
olmadığı, rüzgar hızının 3.5 m/sn olduğu bir günde gözlenmesi, çevresel faktörlerin ve yüksek
basıncın kirletici yoğunluğunu artırdığını düşündürmektedir.
Kurşun (μg/m3)
Şişli Kurşun Değerleri
(24 saatlik ortalama)
Kursun
PSD
5
10
WHO
NAAQS
12,000
10,000
8,000
6,000
4,000
2,000
0,000
0
15
20
25
Numune Numarası
Şekil 3. Şişli’ den alınan düşük debili numunelerin sonuçları
Genel olarak düşük debili numunelerde kurşun miktarı 0.014 – 11.221 µg/m3 aralığında,
ortalama 1.85 µg/m3’tür. Sadece Göztepe’den alınan 4 düşük debili numunede kurşun miktarı
belirtilen limitlerin altında çıkmış, diğer tüm 67 düşük debili numune limitlerin üstünde
kurşun miktarına sahip çıkmıştır.
Şişli’ de yüksek debili cihazla 3 saatlik numuneler alınmıştır. Yüksek debili numunelerde
kurşun miktarı 0.22 – 0.40 µg/m2gün aralığında, ortalama 0.28 µg/m2gün olarak tespit
edilmiştir.
Pearson korelasyon katsayıları farklı yerlerden alınan düşük debili numuneler ve çökelme
numunelerinde farklılık göstermiş, değişik yerlerden alınan çökelme numuneleri için de
korelasyon katsayısı yakın değerler vermemiştir. Bu da gösteriyor ki numune alınan yerin
özellikleri klimatolojik faktörler kadar etkilidir ve sadece klimatolojik faktörler göz önüne
alındığında yorum yapmak zorlaşmaktadır. Tablo 3’te çökelme numunelerinden elde edilen
kurşun konsantrasyonunun basınç, rüzgar hızı, enversiyon yüksekliği ve enversiyon
kuvvetiyle ilişkisini belirleyen Pearson korelasyon katsayıları verilmektedir. Hem Bağlarbaşı’
nda hem de Şişli’ de kurşun seviyesi ve rüzgar hızı arasındaki korelasyon hatırı sayılır
düzeydedir. Bu da şiddetli rüzgarın topraktan ve diğer yüzeylerden parçacıkların havalanması
ve ölçüm aletini etkilemesi ile açıklanabilir.
Tablo 3. Çökelme numuneleri için kurşunun basınç, rüzgar hızı, enversiyon yüksekliği ve
enversiyon kuvvetiyle ilişkisini belirleyen Pearson korelasyon katsayıları
Kurşun – Basınç
Kurşun – Rüzgar hızı
Bağlarbaşı
0.108
0.473
Şişli
0.407
0.576
Şişli, Bostancı, ve Bağlarbaşı’dan alınan çökelme numuneleri, yağış düştükten sonra (yaş
numune), eğer numune alma süresi içinde yağış düşmemişse 2 hafta sürenin sonunda (kuru
numune) alınmıştır.
Bostancı’ dan alınan çökelme numunelerinde kurşun miktarı 35.46 – 58.45 µg/m2gün
aralığında, ortalama 50.14 µg/m2gün’dür. Bostancı’da kirliliğe yol açan kurşun kaynakları
362
İstanbul Atmosferinde Kurşun Kirliliğinin İncelenmesi
Sinem ÖZYILMAZ
trafik akışı, ve 6 şeritli yoldan kalkan tozdur. Numune alma yeri yoldan 11 m uzaktadır.
Otoyolun her iki tarafında bulunan yüksek binalar rüzgarın dağıtıcı etkisini önemli ölçüde
azaltmaktadır.
Bağlarbaşı’ ndan alınan çökelme numunelerinde kurşun miktarı 39.52 – 48.42 µg/m2gün
aralığında, ortalama 42.41 µg/m2gün’dür. Bağlarbaşı’nda kirliliğe yol açan kurşun kaynakları
yoğun trafik ve 6 şeritli yoldan kalkan tozdur. Numune alma yeri yoldan 4 m uzaktadır. Yolun
her iki tarafında bulunan yüksek binalar nedeniyle rüzgarın dağıtıcı etkisi önemli ölçüde
azalmaktadır.
Şişli’ den alınan çökelme numunelerinde kurşun miktarı 194.64 – 221.95 µg/m2gün
aralığında, ortalama 200.93 µg/m2gün’dür. Şişli’ de kirliliğe yol açan kurşun kaynakları
yoğun ve sürekli trafik akışı, 8 ve 6 şeritli yollardan kalkan tozdur. Numune alma yeri yoldan
3 m uzaktadır. Otoyolun her iki tarafında bulunan yüksek binalar rüzgarın dağıtıcı etkisini
önemli ölçüde azaltmaktadır.
Şişli Kurşun Değerleri
(3 saatlik ortalama)
Kursun (μg/m3)
Kurşun
PSD
WHO
NAAQS
2,000
1,500
1,000
0,500
0,000
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
Numune Numarası
Şekil 4. Şişli’den alınan yüksek debili numunelerin sonuçları
Çökelme Numunelerinde Kurşun Değerleri
Kursun (μg/m2gün)
Bağlarbaşı
Bostancı
Şişli
250
200
150
100
50
0
0
2
4
6
8
Numune Numarası
Şekil 5. Çökelme numunelerinin sonuçları
363
İstanbul Atmosferinde Kurşun Kirliliğinin İncelenmesi
Sinem ÖZYILMAZ
4. ÖZET VE YORUMLAR
Havada bulunan kurşun miktarı yüksek debili numune alma cihazı kullanılarak Şişli’de, düşük
debili numune alma cihazı kullanılarak Göztepe ve Şişli’de ölçülmüştür. Çökelen kurşun
miktarı sabit çökelme kapları ile Şişli, Bağlarbaşı ve Bostancı’da ölçülmüştür. Bu üç
yöntemle toplam 119 günlük 71 numune alınmıştır.
Şişli Göztepe’ye göre daha yoğun ve sürekli trafiğe maruz kalmaktadır ve yüksek binalar
nedeniyle hava sirkülasyonuna daha kapalıdır. Bu nedenle Şişli’den alınan numunlerde
Göztepe’ye nazaran daha yüksek kurşun konsantrasyonları bulunmuştur. Yazın alçak basıncın
baskın olması nedeniyle hava sirkülasyonu sağlanır ve böylece kirletici konsantrasyonları
düşer. Şişli’den yazın numune alınmasına rağmen, kışın numune alınan Göztepe’den daha
yüksek kurşun konsantrasyonları bulunmuştur.
Şişli’ den alınan düşük debili numunelerden elde edilen en düşük kurşun konsantrasyonu dahi
PSD limitlerinin üstünde çıkmıştır. Göztepe’den alınan numunelerde PSD limitinin altında
değerler bulunmuş olsa da, genelde limitin üstünde kurşun değerlerine rastlanmıştır.
Şişli’ nin Bostancı ve Bağlarbaşı’na göre daha yoğun trafiğe maruz kalması ve yüksek binalar
nedeniyle daha kapalı olması, çökelen numunelerde daha yüksek kurşun bulunmasının en
önemli nedenleridir.
Kurşunla ilgili olarak yürütülen diğer çalışmalar da göstermektedir ki; yüksek nüfusa sahip ve
yoğun trafik bulunan bölgelerde kirlilik çok daha yoğun olmaktadır. Çalışmamızın sonucunda
vardığımız kanı, kurşunsuz benzin kullanımının yaygın olmadığı, endüstriyelleşmiş ve
kalabalık şehirlerde trafik, hava kirliliğine neden olan önemli bir sorundur.
REFERANSLAR:
Air Quality Guidelines for Europe, Copenhagen: WHO, Regional Office for Europe, WHO
Regional Publications, European Series No.23, p.426,1987
Alp, K., Çitil, E., Eldem, N., Bayhan, H., “Yoğun Taşıt Trafiğine Sahip Bölgelerde Hava
Kalitesinin İzlenmesi: İstanbul Zincirlikuyu Caddesi Örneği”, Hava Kirlenmesi Araştırmaları
ve Denetimi Türk Milli Komitesi, Hava Kirlenmesi ve Kontrolü Ulusal Sempozyumu
Bildiriler Kitabı, 22-30, 27-29 Eylül 1999a.
Alp, K., Başsarı, A., Çitil, E., Akyüz, T., “İstanbul Sütlüce’deki Beyoğlu Adliye Sarayı
Üzerinde Trafik Kaynaklı Kirlenmenin İncelenmesi”, Hava Kirlenmesi Araştırmaları ve
Denetimi Türk Milli Komitesi, Hava Kirlenmesi ve Kontrolü Ulusal Sempozyumu Bildiriler
Kitabı, 31-38, 27-29 Eylül 1999b.
Devlet Meteoroloji Enstitüsü, Göztepe Meteoroloji İstasyonu
Tayanç, M. “An Assessment of Spatial and Temporal Variation of Sulfur Dioxide Levels over
İstanbul, Turkey”, Environmental Pollution, 107, 61-69.
World Health Organization Web Sitesi: www.who.int
364