Kriz Evresi - TED Antalya Koleji

Öfkenin bu modelini göz önünde bulundurduğumuzda, A ve B evrelerinde yapılan
müdahalenin, C’ye sıçramayı ve sonrasında, D ve E ye geçişi engellediğini görürüz. Buna
saldırı döngüsü denir ve 5 evresi vardır.
TETİKLEME
EVRESİ
(A)
YÜKSELİŞ
EVRESİ
(B)
KRİZ
EVRESİ
(C)
DÜZELME EVRESİ
ÖFKE MODELİ
(D)
KRİZ
SONRASI
DEPRESYON
(E)
TETİKLEME EVRESİ
YÜKSELME EVRESİ
KRİZ EVRESİ
DÜZELME EVRESİ
KRİZ SONRASIDEPRESYON EVRESİ
Tetiklenme Evresi
Tetiklenme evresi havaifişeğin fitilinin ateşlenmesine benzetilebilir.
Çocuk, bir olayı ya da durumu öz-güvenine, kişisel güvenliğine ya da sahip
olduklarının güvenliğine bir tehdit olarak algılayabilir. Bu müdahale için en uygun
aşamadır. Fizyolojik olarak, tam anlamıyla ateşlenmediklerinden, karşılık
vermeden sizi dinleyebilecek durumdadırlar.
Çocukların, hangi durumlarda rahatsızlık hissettiklerini bilirsek,
bunlarla başa çıkacak ortak stratejiler üretmemiz daha kolay olur. Olayların kaydı
tutulursa, zorluk çekilen alanlar üzerinde tek tek durulabilir.
Yükselme Evresi
Yükselme evresi kendini birtakım fizyolojik değişikliklerle belli eder: kaslar gerilir, soluk alış
verişi hızlanır, genelde yüzün rengi atar. Yükselme evresi ilerledikçe, karşıdaki kişiyi “konuşarak
sakinleştirmek” de zorlaşır. Bu durum kişinin “ateşlenme” sürecinin uzunluğuna da bağlıdır. Ancak öfekelenmiş
kişinin sebepleri dinlemesi daha zordur. Bu aşamada izolasyona doğru kayış başlar ve kriz evresine geçilmeden
sakinleşmek gerekir.
Kriz Evresi
Kriz evresine giren çocuk, mantıklı yargılarda bulunma ve karşıdakiyle empati kurma yeteneğini tamamen yitirmiştir.
“Havaifişek” patlamıştır ve çocuk karşı tarafı duymaz hatta söylenenleri anlamaz.
Plato Evresi
Plato ya da düzelme evresi, öfkenin dinmeye başladığı aşamadır. Vücudun kendine gelmesi zaman alır. Bu noktada
uygunsuz bir müdahale öfkenin tekrar yükselmesine ve ikinci bir patlamanın yaşanmasına neden olabilir. Bu evrede hissedilen
duygular arasında kırılganlık, karmaşa ve hatta suçluluk yer alır.
Kriz Sonrası Evresi
Bu evrede, vücut depresyon sonrası normal haline döner. Çocuk artık karşısındakini duyar
ve daha net düşünebilir. Yaşanan olayla ilgili suçluluk duygusu hissetmesi olasıdır. Kendine karşı
suçluluk hissetmekle – ki bu öz-saygıyı zedeler – olanlar yüzünden suçluluk hissetmek arasındaki
ayrımı yapabilmek gerekir.
Olaylardan suçluluk duymak, özür dileme, durumu düzeltmeye gitme, ileriye dönük davranışlarını
düzeltme gibi etkin sonuçlara götürür.
Erken Uyarı Sinyalleri
Erken uyarı sinyallerini zamanında alırsak, öfkenin patlamaya dönüşmesini engelleyebiliriz.










fiziksel rahatsızlık (hızlı hızlı yürüme, eşyalarla oynama, ayağı salllama)
yüz ifadesinin değişmesi
göz temasında değişme
duruşun değişmesi
yüz renginin değişmesi
ses tonunun değişmesi
sözel saldırı
sınıftaki yerini değiştirme
duygulardaki hızlı değişim
eleştirilere ya da önerilere aşırı hassasiyet
Bu sinyallerin her biri, çocuğa göre değişiklik gösterir. Ancak unutulmaması gereken nokta şudur:
‘davranışlarda değişiklik’ tetiklenme evresinin başladığının işareti olabilir.
OTURUM 3
ÖFKEYİ ANLAMA
OTURUM 2
ÖFKEYİ TANIMA
OTURUM 1
DUYGULARI İSİMLENDİRME
OTURUM 4
DUR!DÜŞÜN!UYGULA!
OTURUM 5
KENDİ KENDİNE KONUŞMA
OTURUM 6
ÇÖZÜMLER GELİŞTİRME
HAREKET PLANI
“Öfke, kızgınlık dendiğinde aklınıza neler geliyor?”
ÖFKE: ÖFKE SAĞLIKLI VE NORMAL BİR DUYGUDUR.ÖFKEMİZ KENDİMİZİ
KORUMAKTA VE MOTİVE ETMEKTE BİZE YARAR SAĞLAR. ÖFKEMİZİ İÇİMİZE
BASTIRDIĞIMIZ ZAMAN KENDİMİZİ İYİ HİSSETMEYİZ. İÇİMİZDE BİR SIKINTI
YARATIR VE PATLAMAYA HAZIR BEKLER. BU DURUM NORMAL DEĞİLDİR VE
SAĞLIĞIMIZ İÇİN İYİ DEĞİLDİR. NEYİN BİZİ KIZDIRDIĞINI İFADE ETMEK
SAĞLIKLI OLANDIR.
ÖFKE DUYGUSU DIŞARIYA ÇOK ŞİDDETLİ VE YANLIŞ ŞEKİLDE ÇIKARSA,
BİZE PROBLEM YARATACAK BİR DURUMA DÜŞMEMİZE NEDEN OLUR.
“Bu resimde neler görüyorsunuz?”
“Sizce öfkenin altında ne gibi duygular yaşıyoruz?”
ÇOK ÖFKELENMEME NEDEN
OLAN DUYGULAR NELER???
1. “Son bir haftalık zaman sürecinde öfkenizin arttığı ve kendinizi sinirli hissettiğiniz
zamanları düşünün....”
2. “Kızgın olduğunuz zamanlarda vücudunuzda neler oluyor?”
“Vücudunuzda hissettikleriniz neye benziyor?Genelde vücudunuzun neresinde bir
şeyler hissediyorsunuz?”
3. A) Büyük kartonlara kendi vücutlarının resimlerini yapmaları zaman verilir.
Çizdikleri vücudun içine kızgın olduklarında neler hissettiklerini resimlemeleri
istenir.
B) “Öfke” ile ilgili resim çocuklara dağatılır ve içini doldurmaları istenir.
4. “Öfkemiz vücudumuzu direk etkiliyor mu?”
“Öfkemiz vücudumuzda nereden başlıyor?”
“Öfkemizin arttığını hissetmemiz için vücudumuz ne gibi ipuçları veriyor?”
Öfkelendiğinizde vücudunuzda ne gibi değişiklikler oluyor?
Dişler kenetlenir.
Beyin vücuda eylem için hazır
olmasını söyler.
Omuzlar gerilir.
Kalp atışı hızlanır.
Mide bulanır.
Yumruklar sıkılır.
Kaslar gerilir.
Ayaklar açılır.
ÖFKELENMEK
BENİ ÖFKELENDİREN ŞEYLER???
Burada nelerin insanları öfkelendirdiğinin örneklerini göreceksiniz. Size uygun olduğunu düşündüklerinizi işaretleyiniz ve eklemek istediğiniz farklı maddeler
varsa not ediniz.
Teşekkürler
* Arkamdan konuştuklarında
* Yapmam gereken işi, yanlış yaptığımda
* Birilerinin canı yandığında
* Arkadaşlarım benimle oynamak istemediğinde
* Bana haksız davranıldığında
* Bana bağarıldığında
* Oyunumu büldüklerinde
* Yapmak istediklerime engel olunduğunda
* Başkalarına bana gösterildiğinden fazla ilgi gösterildiğinde
* Beni takma isimle çağardıklarında
* Futbolda yenildiğimde
* İnsanlar ailemle ilgili kaba sözler söylediğinde
* İnsanlar arkadaşlarıma kabadayılık tasladığında
* Bana yalancı yakıştırmadı yapıldığında
* Biri beni ittiğinde
* Benim azarlandığım diğerlerinin azarlanmadığı durumlarda
* Hayal kırıklığına uğradığımda
* Benim düşüncemi çaldıklarınd
* Dikkatimi toplamam gerektiği durumlarda gürültü yapıldığında
* Yapmak istemediğim bir şeyi yapmak zorunda kaldığımda
* Arkadaşlarımın önünde azarlandığımda
* Bir şey yaparken rahatsız edildiğimde
* Konuşurken sözüm kesildiğinde
* Bana şans vermediklerinde
* Başkaları öfkeli davrandığında
* Beni dinlemediklerinde
* Beni anlamadıklarında
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
Beni öfkelendiren diğer şeyler:
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
HAREKET
Öfkelendiğim zaman;
1.Donar kalırım
a
b
c
d
2.Yüksek sesle bağarırım
a
b
c
d
3.Ağlarım
a
b
c
d
4.Kontrolümü kaybederim
a
b
c
d
5.Sözlü saldırıda bulunurum
a
b
c
d
6.Bir şey yokmuş gibi davranır, umursamam
a
b
c
d
7.Oradan uzaklaşırım
a
b
c
d
8.Eşyalara zarar veririm
a
b
c
d
9.Fiziksel zarar veririm
a
b
c
d
10.Öfkemin sona ereceğini umarım
a
b
c
d
Lüfen gösterdiğiniz farklı tepkileri not ediniz:
____________________________________________________________________________________________________________________________
a.Sıklıkla
b.Bazen
c.Nadiren
d.Hiçbir zaman
1. Video Klip – dizilerden öfke sahneleri izlettirin. öğrencilerin şu konularda yorumlarını isteyin:
-
Öfkeye sebep olan tetikleyiciler nelerdi?
Öfkenin fiziksel sinyalleri nelerdi?
Kahramanımız öfkesini kontrol etmek için ne yaptı?
Davranışlarının sonuçları nelerdi?
Kahramanlar başka nasıl davranabilirlerdi?
1.
Öğrencilerinize bir önceki oturumda öfkeyi başlatan davranışları tartıştığınızı hatırlatın ve bu
davranışların sonuçlarında neler olduğunu sorun.
2.
“Sizi öfkelendiren, öfkenizin artmasına sebep olan olayları durdurmak sizin elinizde mi?” sorusunu
yöneltin.
3.
Havai Fişek Modelini çocuklara dağatın ve ne gördüklerini anlatmalarını isteyin. (Kendi havaifişeklerini
çizdirebilirsiniz...)
4.
“Havai Fişek gibi patlamamak için ne yapmak gerekir?” Sorusunu yöneltin.
5.
Kendilerini kızdıran şeyleri düşünmelerini ve kendileriyle ilgili kısa bir yazı yazmalarını isteyin.
Yazılarında neye öfkelenip nasıl davrandıklarını, bunun diğerlerini nasıl etkilediğini ve bundan sonra
dikkat edeceği noktaları belirtmelerini isteyin. Paylaşın.
Havaifişek Frankie der ki;
Havaifişeklerinizi kutuda saklayın.
Fiziksel tepki ve duygularınızı tanıyın..
Ne zaman patlayacağınızı bilin.
Kibriti söndürün.
Sizi sinirlendiren olayların neden meydana
geldiğini anlamaya çalışın.
Tetikleyicileri tanıyın. Kontrolü ele alın. Patlamayın..
Fitili uzatın
Havaifişeklerinizle eğlenmeye bakın.
Birinden yardım isteyin.
Sizi sakinleştirecek birşeyler deneyin.
Havaifişeklerinizi doğru zamanda patlatın.
Bir yetişkine başarınızı anlatın.
Mutlu kalın!
Kendi Bildiğim Gibi
Hepimiz kendi bildiğimiz gibi davranmayı severiz. Ancak bazen bunu olumsuzluklara rağmen yaparız.
Eğer karşındaki kişiyi ihtiyaçlarımız ve çözümlerimiz konusunda ikna etmek istiyorsan:







Ne başarmak istediğini dur ve düşün
Duygu ve düşüncelerini açıkça ifade et
Başkalarıyla çatışmaktan kaçın
Onların düşüncelerinde de kulak ver
Öfkene yenik düşmemeye dikkat et
Sakince ne istediğine odaklan
Vücut diline hakim ol. Kontolü kaybetme
Bunların hepsini yapmayı başarırsak, o zaman İDDİALI olabiliriz. Peki iddialı olmak SALDIRGAN olmaktan nasıl farklıdır?
Bazen de bunun tersini oluruz, yani İDDİASIZ.
Siz de;
1.
2.
3.
Saldırgan
İddiasız
İddialı
davrandığınız bir deneyiminizi yazın.
STOP! THINK! DO!
DUR! DÜŞÜN! UYGULA!
·
Tahtaya STOP! THINK! DO! Kelimelerini yazınız ve öğrencilerinize bundan ne anladıklarını sorunuz,
açıklamaları dinleyiniz. Tahtaya kelimelerin Türkçe anlamlarını büyük harflerle yazınız.
•Tartışmanın ardından aşağıdaki şemayı tahtaya çiziniz…
Şema üzerinde olayları örnekleyerek tartışın! Öğrencilerinizden, düşünerek hareket ettikleri ve düşünmeden hareket ettikleri
durumlar için örnekler alarak, farklılıklarını değerlendirin! Kendilerine harekete geçmeden önce şu soruları yöneltmeleri
gerektiğini vurgulayın.
Bu davranışı yaparsam ne kazanacağım?
Bu davranış bana ne kaybettirebilir?
Davranışım başkalarına neler kazandıracaktır?
Davranışım başkalarına neler kaybettirecektir?
•Öğrencilerinizi gruplara ayırın ve onlardan “STOP! THINK! DO!” Yönergelerini, kartonlar üzerine yazarak resmetmelerini ve duvara
asmalarını isteyin.
•Aşağıdaki formu tanıtın ve gerektiği durumlarda kullanacağınızı belirtin.
TARİH
YER
------
----------
NE OLDU?
BEN NE YAPTIM?
OLAYDAN SONRA KİM, NE KAZANDI?
OLAYDAN SONRA KİM, NE KAYBETTİ?
OLAY ANINDA KİMLERİN
OLDUĞU???
----------------------
KENDİ KENDİMLE KONUŞMA

Öğrencilerinize bir durum ve ya olay karşısında kendi kendilerini kontrol ederek, kendileriyle konuşabileceklerini
söyleyin. Aşağıdaki basamakları tahyaya yazın ve her öğrenciye pratik yaptırın.
* ZOR OLDUĞUNU BİLİYORUM AMA BU İŞİ HALLEDEBİLİR, KENDİNİ KONTROL ALTINDA
TUTABİLİRSİN!
* DERİN BİR NEFES AL!
* SAKİNLEŞ! SAKİNLEŞ!
* KASLARINI GEVŞET!
* İNSANLARIN SORUNLARI OLABİLİR, BEN KENDİMİ BU SORUNLARDAN UZAK TUTACAĞIM!
* BU ÖZELLİKLE SADECE BANA YAPILAN BİR ŞEY DEĞİL!
* SAKİN VE SOĞUKKANLIYIM!
VEEEE BAŞARDIM!!!
“SEN” MESAJI
-
“BEN” MESAJI
* Öğrencilerinize aşağıdaki örnekleri okuyun ve bu cümlelerdeki ortak noktayı bulmalarını söyleyin.
Tahtaya yazarak cümlelerin altlarını çizebilirsiniz.
-
SEN bunu bana her zaman yapıyorsun!
SEN bana hiç güvenmiyorsun!
Benim söylediklermi hiç dinlemiyorsun!
SEN beni gerçekten kızdırıyorsun.
* “SEN” mesajlarını ve bu mesajların suçlamaya yönelik mesajlar olduğunu anlatın ve vurgulayın.
Öğrencilerinizden, birbirleriyle olan bu tarz konuşmalarından örnekler alın.
* Aşağıdaki cümleleri okuyun.
-
Böyle söylediğinde beni eleştirdiğini düşünüyorum.
Bana bu şekilde sorular sorduğun zaman, bana güvenmediğini hissediyorum.
Benim yapmam gerekenleri sürekli söylediğin zaman, kendimi huzursuz hissediyorum
Beni dinlemediğini hissedince kendimi kızgın hissediyorum.
* “BEN” mesajlarının ve aradaki farklılıkların üzerine bir tartışma başlatın ve son olarak ekteki aktiviteyi
öğrencilerinize vererek, uygulayıp dağatın.
“SEN” MESAJLARINI “BEN” MESAJLARINA DÖNDÜRELİM!
“SEN”
Neden hep bana bağarıyorsun?
Her zaman sinirlerimi bozuyorsun.
Her zaman nereye gittiğimi bilmek
istiyorsun..
Grup arkadaşlarıma katılmama izin
vermiyorsun.
Neden beni yaşgününe çağarmıyorsun?
Her zaman benim kıyafetlerimi
kullanıyorsun.
Her zaman hata yapıyorsun
Yaptığın işi beceremiyorsun.
Beni yanlız bırakamaz mısın?
“BEN”
ÖFKE GÜNLÜĞÜ
Eylem
Aşırı öfke sorunu olan öğrenciler için:
1.
Bir hafta süresince, bir günlük ya da davranış seyir defteri tutturun (iyi
ve kötü davranışlarını yazsın)
2.
Velilerden ve öğretmenlerinden bu günlüğe notlar düşmelerini
isteyin
3.
Öğrencinin bir sonraki hafta boyunca üzerinde çalışacağı üç olumlu
hedef davranış belirleyin.
4.
Öğrenciye gösterdiğiniz becerileri ve taktikleri, hedef davranışlara
ulaşmak için nasıl kullanacağını öğretin. Öğretmenin kullanacağı
sakinleştirme taktikleri üzerinde durun.
5.
Sonraki iki hafta boyunca öğrenciyi yakından izleyin, ona destek
verin ve onu cesaretlendirin. Hedef davranışa yaklaştıran eylemleri
için onu kutlayın.
6.
İki hafta sonunda, hedefleri gözden geçirin. Yeni hedefler belirleyin
ya da aynı hedefleri değiştirerek, yukarıdaki uygulamayı tekrarlayın.
DEĞERLENDİRME
LÜTFEN ÖĞRENCİLERİNİZLE DAİRE ŞEKLİNDE OTURARAK, BU ÇALIŞMALARDAN
NELER ÖĞRENİLDİĞİNİ, NE KADAR UYGULANDIĞINI, HANGİ ÖĞRENCİLERİN BU
KONUDA BAŞARILI OLDUĞUNU VE HANGİ ÖĞRENCİLERİN BİRAZ DAHA ÇABA
GÖSTERMESİ GEREKTİĞİNİ TARTIŞINIZ.