doc6-12 Ekim 2013 Tarihinde Strateji Geliştirme Başkanlığı Tarafından
download 
Şikayet Transkript
6-12 Ekim 2013 Tarihinde Strateji Geliştirme Başkanlığı Tarafından
GÜNEY AFRĠKA ÇALIġMA ZĠYARETĠ RAPORU ÇALIġMA ZĠYARETĠNE KATILANLAR: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Türkiye Adalet Akademisi BaĢkanı Sayın, Hüseyin YILDIRIM MüsteĢar Yardımcısı Sayın, Bilal ÇALIġKAN Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Üyesi Sayın, Resul YILDIRIM Strateji GeliĢtirme BaĢkanı Sayın, Akın ÇAKIN Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı Daire BaĢkanı Sayın, Alpaslan AZAPAĞASI Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı Daire BaĢkanı Sayın, Hamdullah PAKSOY Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı Tetkik Hâkimi Sayın, Jale YILMAZ Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı Sayın, Prof. Dr. Arzu OĞUZ Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekan Yrd. Sayın, Prof. Dr. Ġbrahim ERCAN Ġstanbul Üniversitesi Ġnsan Hakları Merkezi Müdürü Sayın, Prof. Dr. Ġbrahim KAYA Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı Sayın, Prof. Dr. Ufuk AYDIN RWI Program Yöneticisi Sayın, Ville Sebastian FORSMAN RWI Program Asistanı Sayın, Ġsmail ALACAOĞLU RWI Program Sorumlusu Sayın, Özlem ALTIPARMAK ZĠYARET TARĠHĠ VE YERĠ : 6-12 Ekim 2013-Güney Afrika Cumhuriyeti ZĠYARETĠN AMACI: Raoul Wallenberg İnsan Hakları ve İnsancıl Hukuk Enstitüsü (RWI) ile işbirliği kapsamında "Adli Yardım ve Klinik Hukuk Eğitimi " üzerine konunun en iyi uygulama örneklerine sahip olan Güney Afrika Cumhuriyeti'ne çalışma ziyareti gerçekleştirilmiştir. ZĠYARETĠN KONUSU: Adli Yardım ve Klinik Hukuk Uygulamaları Bu bağlamda ziyaret edilen yerler : - TC Pretorya Büyükelçiliği - Güney Afrika Cumhuriyeti Adalet ve Anayasa GeliĢtirme Bakanlığı adına MüsteĢar Vekili Dr. Khoto De Wee resmi ziyaret (Pretoria) - Wits Hukuk Kliniği, Witwatersrand Üniversitesi Hukuk Fakültesi - Güney Afrika Adli Yardım Merkez Ofisi - Howard Kolej Kampüsü, Sokak Hukuk Ofisi, - Kwazulu-Natal Bölgesel Adli Yardım Yönetim Ofisi - Verulam Adalet Merkezi - Verulam Yerel Mahkeme Ziyareti - Toplumsal Adalet ve Kalkınma Merkezi (CCDJ), Pietermartizburg Kampüsü - Kwazulu-Natal Üniversitesi - CCDJ Kırsal Paralegal DanıĢma Merkezi 1 - Kwazulu-Natal Üniversitesi (UKZN) Howard Kolej Kampüsü - Hukuki Kaynaklar Merkezi (LRC) ZİYARETİN GÜNDEMİ: GĠRĠġ Bakanlığımızca, Avrupa Birliği ilerleme sürecinde hazırlanan Yargı Reformu Strateji'nin güncellenmesi kapsamında oluşturulan taslak metinde Adalete Erişimin Geliştirilmesi Başlıklı 9 uncu amaç altında "hukuk kliniği yöntemlerinin geliştirilmesi ve uygulanması" ayrı bir hedef olarak belirlenmiştir. Dünyada hukuk kliniği uygulamaları adalet hizmetlerinden yeterince yararlanamayan dezavantajlı (korunmasız) grupların hukuksal sorunlarının çözümüne katkı ve destek sağlama düşüncesine dayanmaktadır. Bununla birlikte, söz konusu uygulamalar ile eğitim ve toplumsal sorumluluk politikalarının hayata geçirilmesi de hedeflenmekte; hukuk fakültelerinde henüz eğitimi devam eden öğrencilerin, fakülte gözetiminde dezavantajlı gruplara hukuki danışmanlık / yardım imkanı sağlanmaktadır. Böylece hukuki yardıma en çok ihtiyacı olan toplum kesimlerinin ihtiyacı giderilirken, bir taraftan da kalıcı ve kullanılabilir hukuk eğitimi ile öncelikle hukuk fakültesi öğrencilerine ve toplumun tüm kesimlerine katkı sağlanması hedeflenmektedir. Söz konusu hedefin gerçekleştirilmesi için üniversitelerle işbirliği yapılacağı da aynı hedef içinde değerlendirilmiştir. Yargı Reformu Strateji Taslağı'nda yine aynı amaç altında “Adli yardımın etkinleştirilmesi için gözden geçirilmesi” ayrı bir hedef olarak belirlenmiştir. Raoul Wallenberg İnsan Hakları ve İnsancıl Hukuk Enstitüsü (RWI) ile işbirliği kapsamında "Adli Yardım ve Klinik Hukuk Eğitimi " üzerine konunun en iyi uygulama örneklerine sahip olan Güney Afrika Cumhuriyeti'ne çalışma ziyareti gerçekleştirilmiştir. 1. KLĠNĠK HUKUK EĞĠTĠMĠ Hukuk klinikleri hukuk fakültesinde öğrenim gören öğrencilere yönelik uygulamalı eğitim modeli olarak gelişmişse de hali hazırda ücretsiz olarak sağlanan adli yardım hizmetlerini de kapsamaktadır. Geleneksel hukuk öğretimi hukukun teorik içeriğine odaklanmakta iken klinik eğitim ise öğrencilerin uygulamada ihtiyaç duyacakları becerileri edinmelerini sağlamakta ve hukukçuların sahip olmaları gereken değerleri öğretmektedir. Bu model ile hukuk fakültesi öğrencilerine deneyim kazanma imkanı sağlanırken hukuki bilgi ve yardıma ihtiyaç duyan kesim için de adalete erişim yolları güçlendirilmektedir. Hukuk fakültesi öğrencilerinin, okulda teorik olarak öğrendikleri kavram ve kuralları gerçek hayatta uygulamaya yönelik olarak, gerekli becerileri edindikleri bir öğretim yöntemi olan hukuk klinikleri ile öğrenciler, teorik olarak öğrendikleri kural, kavram ve kurumların bir anlamda işlerliğini görmektedirler. Öğrenciler devam etmekte oldukları klinik dersin türüne göre, soruna çözüm üreterek veya sorunun hedefinde yer alan kiĢileri eğiterek, ya da soruna çözüm üreten bir birimde çalıĢarak etkileĢime girmektedirler. 1.1 Tarihçe Klinik çalıĢmaları hukuk literatürüne ilk defa Amerika BirleĢik Devletleri'nce kazandırılmıĢ ve ilk çalıĢmalar burada baĢlamıĢtır. Amerika BirleĢik Devletleri'nde 1799 yılında hukuk profesörü 2 statüsüne atanan ilk kiĢi olan Prof.George Wythe, derslerine sanal duruĢma ve sanal yasama oturumlarını dahil ederek baĢlamıĢ, ancak hukuk öğretimi daha sonraları teorik yaklaĢıma kaymıĢtır. Hukuk fakültelerinin yaygınlaĢması ve hukuk öğretiminin akademik nitelik kazanmasıyla, teori ve doktrin hukuk öğretiminin temel taĢı olmuĢ, teorinin gerçek sorunlara uygulanmasıyla uğraĢılmamıĢtır. Zamanla teorik hukuk öğretiminin öğrencilerin uygulamaya dönük beceriler geliĢtirmesinde eksiklik oluĢturduğu görülmüĢtür. 1917 yılında New York barosu avukatlarından William V.Rowe, hukuk öğretiminin de, tıp öğretimi gibi, hatta daha fazla klinik eğitime ihtiyacı olduğunu, somut, gerçek vak’aların ele alınması gerektiği hususuna iĢaret etmiĢtir. Rowe’a göre, klinik derslerin amacı sadece uygulamaya yönelik eğitim vermek değil aynı zamanda, hukukun bir görevinin yoksullara ve adalete eriĢemeyenlere en iyi hizmeti sunmak olduğunu da öğretmektir. Klinik çalıĢmalarda öğrencilerin onur, vatandaĢlık görevi, sosyal dayanıĢma ve sosyal hizmet konularını öğrenmeleri ve özümsemelerinin sağlamasının gerekliliğini belirtmiĢtir. Amerika BirleĢik Devletleri'nde XX. yüzyılın ilk yarısında klinik hukuk eğitimine yöneliĢ devam etmiĢtir. Ancak, bilinen adıyla ilk klinik çalıĢmaları 1960 yılında Ford Foundation sponsorluğunda baĢlamıĢtır. Ford Vakfı, fakülteye hukuk klinikleri aracılığı ile yoksullara hukuk hizmeti vermeleri için fon sağlamıĢtır. Vakfın katkıları ve o yıllarda hukuk fakültelerinin sosyal adalete yönelik taleplere cevap verme konusundaki isteklilikleri klinik eğitimine fakülte programlarında saygın bir yer kazandırmıĢtır. XX. yüzyılın sonlarına gelindiğinde ise klinik hukuk eğitimi hukuk öğretiminin hayati bir parçası haline gelmiĢ ve halen hukuk öğreniminde önemi artarak devam etmektedir. 1.2 Klinik Hukuk Eğitiminin Türleri: Hukuk klinikleri sayesinde öğrenciler klasik hukuk eğitiminin dıĢına çıkıp tecrübe ederek öğrenmekte ve bu eğitim sayesinde hukuk fakültesi öğrencilerinin öğrenme sürecine daha pro-aktif olarak katılımları sağlanmaktadır. Özellikle geliĢmekte olan ülkelerde hukuk klinikleri, genellikle yoksul ve kırılgan toplum kesimlerinin adalete eriĢimlerinin kolaylaĢtırılması amaçlarına hizmet etmektedir. Bu amacın hedefinde yer alan kitleye ve ihtiyaç duyulan hukuki hizmetin sağlanması yöntemine göre hukuk klinikleri farklı biçimlerde yapılandırılmaktadır. 1.2.1 Hukuk Kliniği (Canlı Müvekkil Kliniği) Genelde hukuki yardıma ihtiyaç duyan kırılgan veya marjinalleĢmiĢ kesimler kliniklere baĢvururlar ve hukuk öğrencileri, eğitimci ve /veya uzman danıĢmanları eĢliğinde kliniğe baĢvuran kiĢilere yardımcı olurlar. Hukuk kliniği, avukatlık yapan bir öğretim görevlisi veya bir avukatın yönetiminde gerçek bir hukuk bürosu gibi faaliyet göstermektedir. Hukuk klinikleri; farklı ihtiyaçlar, imkanlar ve değiĢen hukuk kuralları nedeniyle ülkeden ülkeye, Ģehirden Ģehire ve üniversiteden üniversiteye faaliyet konuları ve faaliyet biçimleri yönüyle uygulama farklılıkları içermektedir. Bazı hukuk klinikleri hukukun her alanında faaliyette bulundukları halde bazı klinikler ise belli bir konuya odaklanarak çalıĢmaktadır. Öğrenciler mevcut mevzuat uyarınca ya klinikte istihdam edilen avukatlara dava açma ve davayı yürütme sürecinde yardım etmekte ya da baĢvuru sahiplerini bizzat temsil etmektedirler. 1.2.2 Canlandırma ( Simulation) 3 Bu uygulamada öğrenciler teorik olarak öğrendikleri bilgileri çeĢitli simülasyonlarla pratiği aktarmaktadır. Öğrenciler belirli bir hukuki sorunu avukat, hâkim, savcı, Ģahit gibi rollere bürünerek, çözmek için çalıĢmaktadırlar. Sanal duruĢma veya sanal yargılama en sık görülen biçimleridir. 1.2.3 Klinik Stajı (Externship) Bu uygulamada öğrenciler bir mahkemede, bir hukuk bürosunda, bir idari kurumda veya bir sivil toplum örgütünde, hukuki sorunları çözmeye yönelik faaliyetlere katılmaktadırlar. Böylece öğrenciler fakültelerde öğrendikleri teorik bilgileri pratiğe dönüĢtürmektedirler. 1.2.4 Sokak Hukuku Klinikleri (Street Law) (Gündelik Hayatta Hukuk, Herkes İçin Hukuk, Hukuk Okur Yazarlığı) Hukuki yardıma ihtiyaç duyan kiĢilere (kadınlar, lise öğrencileri, engelliler vs…) danıĢmanları eĢliğinde, öğrenciler aracılığı ile yardım sağlamak Ģeklinde gerçekleĢir. Ġnsanların haklarını kullanabilmeleri haklarını öğrenmeleri ile mümkündür. Hukuk öğretiminin fakültelerde ağırlıklı olarak takrir yöntemiyle yürütülmesine rağmen, bilimsel araĢtırmalar bu metodun bilgi aktarmada en az etkili yol olduğunu göstermektedir. Bilginin akılda kalma oranı: - Dinleme %5 - Okuma %10 - Görme %20 - TartıĢma %50 - Canlandırma %75 - Öğretme( öğrendiklerini aktarma) %90 Bu nedenlerle, öğrenciler faaliyetleri kullanmaktadırlar. sırasında interaktif öğretim yöntemlerini 1.2.5 Probleme Dayalı Öğrenme (Problem Based Learning) Bu metod ile, derslerin anlatımlarını davalar ve olaylar genelinde somutlaĢtırmak ve öğrencilerin anlatılan konuları bu somutlaĢtırmalara uygulamaları sağlamak temel amaçtır. Bu öğrenim metodunu hukuk fakültelerimizde yaygın olarak kullanılan klasik pratik çalıĢmalardan ayıran en önemli husus, klinik ders kapsamında tartıĢılacak konular seçilirken olayın birden fazla hukuk disiplinini ilgilendiren meseleleri kapsamasına özellikle dikkat edilmesidir. Öğrenciler bu derste öğretim üyesi / görevlisi gözetiminde hazırlanan olay veya gerçek bir davayı çözümlerler. 2. GÜNEY AFRĠKA CUMHURĠYETĠ HUKUK SĠSTEMĠ Güney Afrika Cumhuriyeti ‘karma’ bir hukuk sistemine sahiptir ve bu sistem bazı hukuki geleneklerin birbiriyle karıĢtırılmasıyla oluĢturulmuĢtur. Güney Afrika’da uygulanmakta olan hukuk sisteminde; Hollanda’dan alınan medeni hukuk sistemi, Britanya’dan alınan genel hukuk 4 sistemi ve yerli Afrikalılardan alınan teamül hukuku sisteminin birbiriyle karmaĢık bir iliĢkisi bulunmaktadır. Usule iliĢkin unsurlarda ve hükme varma yöntemlerinde en çok Ġngiliz etkisi görülürken, özel hukukta ise daha çok Roma-Hollanda etkisi göze çarpmaktadır. Ceza ve hukuk yargılamasında, Ģirket hukuku ve ispat hukukunda Ġngiliz hukuku takip edilirken, sözleĢme hukuku, ihlal (haksız fiil) hukuku, kiĢiler hukuku, eĢya hukuku ve aile hukuku ve benzeri hususlarda ise Roma-Hollanda hukuku takip edilmektedir. Afrika teamül hukuku ise Geleneksel Liderler Konseyi’ne bağlı olmak üzere kabile Ģefleri ve liderleri mahkemeleri tarafından uygulanmaktadır. Dokuz vilayetten oluĢan Güney Afrika’da tek bir ulusal mahkeme sistemi bulunmaktadır. Mevcut hukuk normlarını uygulamaktan sorumlu bulunan hukuk ve ceza mahkemeleri Güney Afrika Anayasası veya Güney Afrika Parlamento Kararı kapsamında kurulmaktadır. Mahkemelerin finansmanı Adalet ve Anayasal GeliĢme Bakanlığı tarafından gerçekleĢtirilmektedir. Yerel ve bölgesel sulh ceza mahkemeleri, Yüksek Mahkeme’nin vilayet bölümleri ve Yargıtay genel mahkemeler iken anayasal konulardaki en yüksek mahkeme ise Anayasa Mahkemesi’dir. Ayrıca askeri davalara bakmak üzere kurulan askeri mahkemeler ile Askeri Yargıtay da hukuk sisteminde yer almaktadır. 2.1 Anayasa Mahkemesi Güney Afrika Anayasası ile ilgili konularda nihai temyiz mahkemesi durumunda bulunan Anayasa Mahkemesi’nin kararları diğer bütün mahkemeler için bağlayıcıdır. Parlamento veya il yasama meclisi kararlarının anayasaya uygunluğu konusunda nihai kararı verme yetkisi bu mahkemeye aittir. Yüksek Mahkeme ya da Yargıtay bir kararın anayasaya aykırı olduğunu ilan eden bir talimat verebilmekte ve Anayasa Mahkemesi bu talimatı doğrulayıncaya kadar söz konusu talimat yürürlüğe girmemektedir. 1993 Tarihli Geçici Anayasa ile kurulan ve Johannesburg’ta bulunan Anayasa Mahkemesi 11 hakimden oluĢmakta olup baĢkanına Güney Afrika Mahkeme BaĢkanı denilmektedir. 2.2 Yargıtay Bloemfontein’de bulunan ve sadece itirazları inceleyen Yargıtay, anayasal konular haricindeki diğer tüm alanlarda nihai karar merciidir. Mahkeme baĢkanına Yargıtay BaĢkanı denilmektedir. 2.3 Yüksek Mahkeme Güney Afrika Yüksek Mahkemesi’nin vilayet daireleri belirli konularda hem ilk derece mahkemesi olarak görev yapmakta hem de sulh ceza mahkemelerinden gelen itirazları incelemektedir. 2.4 Sulh Ceza Mahkemeleri Güney Afrika, her biri kendi Bölge Sulh Ceza Mahkemesi’ne sahip olan yaklaĢık 350 bölgeye ayrılmıĢtır. Bu mahkemeler hem hukuk hem de ceza davalarına bakmaktadır. Görev bakımından hukuk davalarında üst sınır 100.000 Rand (yaklaĢık 20.000 TL) iken bu mahkemeler ceza davalarında ise 3 yıla kadar hapis ve 100.000 Rand’a kadar para cezası verebilmektedir. Her bölgede daha ciddi ceza ve hukuk davalarına bakan Sulh Ceza Mahkemesi bulunmaktadır. Bu mahkemeler 15 yıla kadar hapis ve 300.000 Rand’a kadar para cezası 5 verebilmektedir. BoĢanma davaları ile değeri 300.000 Rand’dan fazla olmayan hukuk davaları da bu mahkemelerde görülmektedir. 2.5 İhtisas Mahkemeleri Belirli hukuk alanları veya dava türlerine bakmak üzere kurulan ihtisas mahkemelerinin özel yargı yetkisi olup baktıkları davalar Yüksek Mahkeme ve sulh ceza mahkemelerinin yargılamasından bağıĢık tutulmaktadır. ĠĢ hukuku ve iĢ sözleĢmeleri ile ilgili davalara bakan ĠĢ Mahkemesi’nin Yüksek Mahkeme’ye benzer bir statüsü bulunmaktadır. Bu mahkemenin kararlarına karĢı yapılan itirazlar Yargıtay benzeri yetkilerle donatılmıĢ bulunan ĠĢ Temyiz Mahkemesi tarafından incelenmektedir. Arazi Ġddiaları Mahkemesi ve Seçim Mahkemesi de kendi alanlarında Yüksek Mahkeme’ye benzer bir statüye sahiptir. Ayrıca vergi uyuĢmazlıklarına iliĢkin davalara bakmak üzere Vergi Mahkemeleri kurulmuĢtur. 2.6 Askeri Mahkemeler Küçük askeri kabahatlere iliĢkin cezalar birlik komutanı tarafından bir disiplin duruĢmasında görüĢülürken ciddi askeri suçlar ise askeri hakimler tarafından yargılanmaktadır. Askeri mahkemeler, hakim olarak hukuk eğitimi görmüĢ bir subay ile hakim yardımcısı olarak da iki subaydan oluĢur. Maddi sorunlara hakim ve hakim yardımcıları oy çokluğu ile karar verirken, hukuki meseleler ise hakim tarafından karara bağlanır. Adam öldürme, tecavüz, insanlık suçları ve savaĢ suçları gibi bazı konularda açılan davalar ise yalnızca genel mahkemelerde görülebilir. Askeri mahkemelerin kararlarına karĢı yapılacak itirazlar; sivil hakim veya sulh hakimi (bazı davalarda 3 sivil hakim), hukuk eğitimi almıĢ bir subay ve komuta tecrübesi olan bir baĢka subaydan oluĢan Askeri Yargıtay tarafından karara bağlanır. Bu mahkemenin kararları, usule iliĢkin haksızlık veya anayasal geçersizlik durumunda sivil Yüksek Mahkeme, Yargıtay veya Anayasa Mahkemesi tarafından yeniden incelenebilir. 6 Superior Courts (Üst Mahkemeler) Constitutional Court (Anayasa Mahkemesi) Courts of Military Appeals (Askeri Mahkemeler) Supreme Court of Appeal (Yargıtay) Electroal Court (Seçim Mahkemesi) High Court Divisions (Yüksek Mahkemeler) Labour Appeal Court (ĠĢ Temyiz Mahkemesi) Senior Military Judges’ Courts (Kıdemli Askeri Hakim Mahkemeleri) District Magistrates’ Courts (Bölge Sulh Ceza Mahkemesi) Regional Magistrates’ Courts (Sulh Ceza Mahkemesi) Labour Court (ĠĢ Mahkemesi) Military Judges’ Courts (Askeri Hakim Mahkemeleri) Chiefs’ and Headmen’s Courts (ġef ve Muhtarlar Mahkemesi) Small Claims Courts (Küçük Alacaklar Mahkemesi) Competition Appeal Court (Rekabet Temyiz Mahkemesi) Military Courts (Askeri Mahkemeler) Lower Courts (Alt Mahkemeleri) Specialist Courts (Uzman / Özel Mahkemeler) 7 3. GÜNEY AFRĠKA ADLĠ YARDIM HĠZMETLERĠ VE ADLĠ YARDIM KURULU 3.1 Adli Yardım Kurulu Güney Afrika’da adli yardım hizmetleri, devlet destekli Adli Yardım Kurulu, bağımsız üniversite hukuk klinikleri ve özel sektör tarafından finanse edilen kamu yararına faaliyet gösteren hukuk firmaları tarafından sağlanmaktadır. Devlet destekli Adli Yardım Kurulu temel olarak üç hizmet sunum yönteminden ve iki deneysel yöntemden yararlanmaktadır. Bu yöntemler: (1) “Judicare” olarak bilinen özel hukuk bürolarında görevli avukatların (özel uygulamacıların) atanması yöntemi (2) Adli Yardım Kurulu hukuk klinikleri (3) Kamu avukatlığı ofisi (4) Özel hukuk bürolarında stajyer avukatların çalıştırılması için mali destek sağlanması (5) Kırsal kesimlerde kurulan hukuki danışmanlık ofisleri Adli yardımdan yararlanabilmek için başvuru sahibinin bir “gelir” testinden geçmesi veya devlet tarafından karşılanan adli yardımlardan yararlanmak için Anayasa’da öngörülen şartları sağlamış olması zorunludur. 3.2 Özel Uygulamacılar Sistemi Adli Yardım Kurulu’nun bütçesinin halen %79’u özel uygulamacılar sistemine harcanmaktadır. Bu sistemde adli yardımdan yararlanmak amacıyla yerel adli yardım ofisine müracaat edenlerden gerekli şartları taşıyanlar özel hukuk bürolarında görevli avukatlara yönlendirilmektedirler. Avukatlar gerekli hizmeti vermekte ve sabit avukatlık ücret tarifesi üzerinden belli oranda indirimli şekilde ücretlendirilmektedirler. Her yıl 100.000’in üzerinde kişi özel hukuk bürolarında görevli avukatlara yönlendirilmektedir. 3.3 Adli Yardım Kurulu Hukuk Klinikleri Güney Afrika’da hukuk fakültesi mezunları bir özel hukuk bürosunda bir veya iki yıl süreyle staj yapmak veya bir hukuk kliniğinde toplum hizmeti gerçekleĢtirmek zorundadır. Adli Yardım Kurulu 1994 yılından itibaren üniversitelerle ortaklaĢa Ģekilde hukuk klinikleri kurmaya baĢlamıĢtır. Kurul her klinikte avukatlık ruhsatını haiz bir kiĢiyi gözetmen sıfatıyla görevlendirirken ayrıca kamu avukatı olarak görev yapmak üzere en fazla 10 adede kadar sözleĢmeli stajyer avukat görevlendirmektedir. Böylelikle stajyer avukatlar mesleki yeterliliklerini kazanırken yoksul kiĢiler de denetimli bir Ģekilde hukuki temsil hizmetlerinden yararlanabilmektedir. Bu klinikler Güney Afrika’daki 21 hukuk fakültesinin pek çoğunda kurulmuĢ olup, senede yaklaĢık 25.000 davayla ilgilenmektedirler. 3.4 Kamu Avukatlığı Ofisi Adli Yardım Kurulu Johannesburg Ģehrinde kamu avukatlığı ofisi pilot uygulamasını baĢlatmıĢ olup proje 6 yıldır devam etmektedir. Kurul uygulamanın ülke geneline yaygınlaĢtırılmasının yollarını aramaktadır. Her bir kamu avukatının bir sene içerisinde azami 200 davaya bakabileceği tahmin edilmiĢ olup, ofiste görevli bu 10 kamu avukatı bir senenin içinde 2.000 üzerinde davaya bakmıĢtır. 8 3.5 Özel Hukuk Bürolarında Stajyer Avukatların ÇalıĢtırılması Adli Yardım Kurulu, staj döneminde bulunan hukuk mezunlarının maaĢlarının ödenmesi amacıyla Ġnsan Hakları Alanında Faaliyet Gösteren Avukatlar Örgütü ve yerel avukatlarla kırsal yörelerdeki küçük ilçelerin bir kısmında deneme mahiyetinde çeĢitli anlaĢmalar yapmıĢtır. Ödeme; Kurulun gelir testi veya Anayasal gereklilikler bakımından aranan Ģartları sağlayan yoksul kiĢilere stajyer avukatların adli yardım hizmeti sağlaması karĢılığında yapılmaktadır. 3.6 Kırsal Kesimlerde Kurulan Hukuki DanıĢmanlık Ofisleri Adli Yardım Kurulu ayrıca kırsal yörelerde İnsan Hakları Alanında Faaliyet Gösteren Avukatlar Örgütü tarafından işletilen danışmanlık ofislerinin bazılarıyla da deneme mahiyetinde anlaşmalar yapmıştır. Bu ofisler eğitimli hukuk destek elemanları aracılığıyla hukuki konularda danışmanlık hizmeti vermekte ve adli yardım almaya uygun müvekkilleri avukatlara yönlendirmektedir. Bu ofisler ihtiyaç sahibi müvekkiller için değerli bir temel hizmet sağlamaktadırlar. 4. GÜNEY AFRĠKA’DA KLĠNĠK HUKUK EĞĠTĠMĠNĠN DURUMU Güney Afrika’da üniversitelerdeki klinik hukuk eğitimi iki Ģekilde yürütülmektedir: 1) Hukuk klinikleri 2) Uygulamalı hukuk eğitimi (Street Law) Mevcut 21 hukuk fakültesinin sadece bir kaçında bu iki programdan herhangi birinde yer alan öğrencilerin gerçekleĢtirdiği çalıĢmalar akademik notlara yansıtılmaktadır ve öğrencilerin çoğu bu faaliyetlerde gönüllülük esasına göre yer almaktadırlar. 4.1 Hukuk Klinikleri Bağımsız üniversite hukuk klinikleri ilk defa 1970’li yılların başlarında kurulmaya başlamış olup, 1982 yılında 21 hukuk fakültesinin çoğu kendi hukuk kliniklerini kurmuştur. Bu hukuk kliniklerinin bazıları kuruluşlarından bu yana yabancılar tarafından finanse edilmektedir. 1986 senesinde Avukatlık Vefa Vakfı (avukatların vakıf fonlarını usulsüz şekilde kullanmalarına karşı müvekkilleri korumaya yönelik bir sigorta fonudur) Üniversite Adli Yardım Kurumları Birliği tarafından yetki verilmiş kliniklere yöneticilerin atanması için gerekli finansmanı sağlamayı kabul etmiştir. Kliniklerde meslek üyelerinin gözetiminde ihtiyaç sahiplerine hukuk öğrencileri tarafından ücretsiz hukuk hizmetleri verilmektedir. Kliniklerde ayrıca hukuk öğrencilerine akademik öğrenimleri sırasında uygulamalı eğitim de verilmektedir. Güney Afrika’da hukuk klinikleri uygulaması gerçek müvekkillere hizmet sağlanması vurgusuyla 1970’li ve 1980’li senelerde geliĢmiĢtir. Bu hukuk kliniklerinin hiçbiri bütünüyle temsili bir uygulama yaklaĢımına dayalı olmamıĢtır. Hukuk kliniklerinin pek çoğu baĢlangıçta, iĢ hukukunu ilgilendiren sorunlar, tüketici hukuku, yerel görenek hukuku, kadın sorunları, miras ve ceza davaları gibi genel hukuki uygulama klinikleri olarak faaliyete baĢlamıĢlardır. Güney Afrika’da Apartheid olarak anılan ırk ayrımı uygulamalarıyla anılan dönem boyunca ülkenin ilerici üniversitelerinde kurulu klinikler dahili pasaport kanunları (siyahların ülke içinde seyahatleri sırasında pasaport kullanma zorunluluklarını düzenleyen kanunlar), polisin uyguladığı Ģiddet, zorla yerinden edilmek, yargılama olmaksızın alıkonulma ve diğer temel insan hakları ihlallerini konu alan insan hakları davalarında görev almıĢlardır. 1994 Yılında tesis edilen demokrasiyle birlikte hukuk klinikleri hâlâ yoksullukla ilgili sorunlar ve insan hakları sorunları ile mücadele etmektedir. Bu kliniklerin bazıları esas olarak anayasal insan hakları sorunlarına odaklanmaya baĢlamıĢlardır. 9 Her ne kadar hukuk fakültelerinin çoğunluğunda hukuk klinikleri kurulmuĢsa da kliniklerin ancak yarısında ister tam zamanlı ister yarı zamanlı ders Ģeklinde gerçekleĢtirilen çalıĢmalar olsun akademik notlandırmaya yansıtılmaktadır. Tam zamanlı dersler arasında, Klinik Hukuk, Adli Yardım, Uygulamalı Hukuk ÇalıĢmaları, Uygulamalı Avukatlık, Avukatlık Hukuku, Hukuk Hizmetleri, Avukatlık Mesleği, Avukatlık Mesleğine GiriĢ ve Ġleri Seviye Hukuk Muhakemeleri Usul Hukuku yer almaktadır. Hukuk fakültelerinin bir kısmında ise kliniklerde yürütülen çalıĢmalar Mesleki Eğitim kapsamında değerlendirilmektedir. Bu yıl uygulamaya konulması planlanan yeni hukuk lisans derecesiyle birlikte hukuk kliniklerinden daha fazla yararlanılması umulmaktadır. 4.2 Uygulamalı Hukuk Eğitimi Uygulamalı Hukuk Eğitimi (Street Law) programları Güney Afrika’daki üniversitelerde 1980’li yılların ortalarında baĢlatılmıĢtır. Ġlk program bir Amerikan programının uyarlaması olarak David McQuoid-Mason tarafından Durban’daki Natal Üniversitesi’nde 1986 senesinde uygulamaya konulmuĢtur. Uygulamalı Hukuk Eğitimi programı esas olarak lise öğrencilerini yasal hakları ve nereden yardım alabilecekleri konusunda bilgilendirmeleri amacıyla liselere gitmeleri için hukuk öğrencilerinin eğitilmesini amaçlamaktadır. Program, hukukun belirli durumlarda kiĢilerden neler yapmalarını beklediğini, ne çeĢit hukuki sorunlara dikkat etmeleri gerektiğini ve bu sorunları nasıl çözümleyebileceklerini açıklayarak gençleri ve diğer kiĢileri güçlendirmeyi hedeflemektedir. Uygulamalı Hukuk Eğitimi hukuk dilini kullanma becerisini, iletiĢim becerisini, sorgulama becerisini, dava avukatlığı becerilerini ve analitik becerileri öğretmesi bakımından bir klinik programdır. Program ayrıca hukuk öğrencilerini sıradan insanların gündelik hayatlarında karĢılaĢabilecekleri hukuki sorun çeĢitlerinin gerçekleriyle yüz yüze getirmekte ve ülkede eğitim veren 21 hukuk fakültesinden 17’sinde - çeĢitli farklılıklarına rağmen - uygulanmakta olan "Herkes için Demokrasi" adlı kardeĢ programla birlikte yürütülmektedir. ÇeĢitli üniversitelerde öğrencilere hukuk kliniğinde gerçekleĢtirecekleri çalıĢmalar yerine alacakları Uygulamalı Hukuk Eğitimi (Street Law), Allemansreg (‘Uygulamalı Hukuk Eğitimi’nin’ Afrikanca dilindeki karĢılığı), Hukuk Okuryazarlığı ve Adli Yardım, Uygulamalı Hukuk, Kamusal Fayda Hukuku ve Avukatlık Mesleği dersleri için not verilmektedir. 5. ZĠYARET EDĠLEN EDĠNĠLEN BĠLGĠLER BĠRĠMLERE DAĠR PROGRAM ÇERÇEVESĠNDE 5.1 Witwatersrand Üniversitesi Hukuk Fakültesi Wits Hukuk Kliniği, Johannesburg Witwatersrand Üniversitesi Uygulamalı Hukuk Birimi yaklaĢık otuz beĢ yıl önce açılmıĢtır. Birim, gönüllülük esası ile katılım sağlayan öğrencilerin yardımı ile küçük bir tavsiye bürosu olarak iĢe baĢlamıĢtır. 1989 yılında Uygulamalı Hukuk ÇalıĢmaları dersi fakülte son sınıf öğrencileri için zorunlu ders olmuĢtur. Giderek sayısı artan öğrencilerle bölüm, öncekine göre çok daha fazla sayıda kiĢiye adli yardım ve tavsiyeler verir hale gelmiĢtir. 1993’de Avukatlık Kanunu’nda yapılan değiĢiklikle aday avukatların stajlarını yasaya uygun Ģekilde kurulmuĢ ve akredite olmuĢ bir hukuk bürosunda (law clinic) yapmalarına imkan sağlanmıĢtır. Bunu takiben pek çok aday avukat üniversitenin uygulamalı hukuk biriminde stajlarını yaparak mesleğe adım atmıĢlardır. 2005’ten sonra Wits Hukuk Bürosu Adli Yardım Masası ile bir iĢbirliği anlaĢması yaparak bağlantılı çalıĢmaya baĢlamıĢtır. Günümüzde Wits Hukuk Bürosu Güney Afrika’daki en büyük hukuk bürolarındandır ve özellikle kamu yararı kanunu, polis kuvvetlerinin uyguladığı Ģiddet nedeniyle devlete karĢı açılan davalar ve talepler konusunda yaptığı çalıĢmalarla tanınmaktadır. Birim iki amaca hizmet etmektedir: öncelikle bir öğretim kurumudur, son senesini okuyan hukuk öğrencileri hukuk uygulamalarını burada öğrenmektedir. Ġkincisi, birim Johannesburg’da yaĢayan yoksul ve marjinalleĢmiĢ gruplara adli hizmetler sunmaktadır. 10 Bir öğretim kurumu olarak birim, Witwatersrand Üniversitesi, Hukuk Okulu’nun bir parçasıdır. Hukuk derecesini tamamlayacak olan son sene öğrencileri Uygulamalı Hukuk ÇalıĢmaları dersini almak zorundadır. Bu ders öğrencilere hukuk uygulamalarında yardımcı olacak çeĢitli becerileri kazandırmak amacını taĢımaktadır. Bu beceriler arasında mülakat ve ifade alma teknikleri, yazma becerileri, yasal belge hazırlama becerileri, problem çözme, etik ve mesleki kurallar, mahkeme becerileri ve duruĢma avukatlığı vardır. Yazılı ve sözlü sınavlarla değerlendirmeler yapılmaktadır. Yoksullar için adalete eriĢim sağlayan bir kurum olarak birim, çok çeĢitli hukuki konularda müvekkillerine uzmanlaĢmıĢ yardım sağlamaktadır. Bunlar arasında boĢanma, velayet, iĢ uyuĢmazlıkları, ceza davaları, sözleĢmelerden doğan anlaĢmazlıklar, tüketici konuları, haksız fiil, tahliye davaları, ev ve arsayla iliĢkili konular bulunmaktadır. Müvekkiller il düzeyinde sulh mahkemelerinden anayasa mahkemesine kadar geniĢ bir yelpazede temsil edilmektedir. Birim, pek çok kereler içtihat belirleme davalarında yer almıĢ ve bu davaların bazıları Güney Afrika Hukuk Raporları’nda sunulmuĢtur. Birim özel yasal temsili maddi olarak karĢılayabilen kiĢilere yardımcı olamamaktadır. Müvekkillerin öncelikle Adli Yardım Masası tarafından hazırlanan çok ciddi bir testten geçmeleri gerekmektedir. Birim, motorlu araçlardan kaynaklanan yaralanmalar, vefat edenlerin mal varlıklarının idaresi, vasiyetname hazırlama, aile ve komĢu anlaĢmazlıkları, hakaret, ödeme güçlüğü, emeklilik ve vesayet konularıyla ilgilenememektedir. Zaman zaman kapasitesine bağlı olarak yeni konularla ilgilenmeye de ara verebilmektedir. Klinik Direktörü Prof. Phlippa Kruger ve çalışanlar ile toplantı icra edilmiştir. Tartışma konuları : -Türk Heyeti tarafından Türkiye’de klinik hukuk eğitimi programlarının kısa sunumu (Strateji Geliştirme Başkanlığı Daire Başkanı Sayın, Alpaslan Azapağası) - Wits Hukuk kliniği sunumu 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Kliniğin organizasyonel yapısı Mülteci biriminin çalışması Aile ve toplumsal cinsiyet biriminin çalışması Çok sayıda öğrencinin eğitimine dair metotlar Çok sayıda öğrencinin gözetimine dair metotlar Klinik tarafından verilen hizmetler Klinik tarafından çalıştırılan personel Dava alma Yıllık bütçeleme ve raporlama Klinik ve diğer yasal servis sağlayıcılar arasında işbirliği Buna göre; Bu klinik, gerçek davalara bakan bir kliniktir, kampüs içerisinde yer almaktadır. "Klinik Hukuk" hukuk fakültesi son sınıf öğrencileri için zorunlu bir derstir. Örgütsel olarak; hukuk fakültesinin içinde bir yöneticisi olan ayrı bir bölümdür. 10 Avukat, 10 stajyer avukat ve destek personeli ile çalışmalarına devam etmektedir. 11 Misyon; temelde öğrencileri nitelikli olarak yetiştirmek asıl misyonlarıdır. Ayrıca, klinik olarak sundukları hizmetin nitelikli olması bir zorunluluk olarak belirlenmiştir. Vizyon; ülkenin en önde kliniği olmak vizyonuna sahipler. Ülkenin Anayasa Mahkemesi dahil tüm mahkemelerinde önemli davaları yürütmekteler. Klinik 6 özel bölüme ayrılmıştır: 1) Küçük ceza davaları; basit yaralanmalar, basit trafik kazaları gibi. Uzlaştırma yöntemlerinde de temsil sağlamaktalar. 2) Tüketici kliniği 3) İş kliniği 4) Aile hukukundan doğan davalar; en kapsamlı davalar bu bölümde yer almaktadır. 5) Mülteci kliniği 6) Mülk ve tahliye kliniği Öğrenim Yöntemleri; öğrenciler ikili gruplar halinde çalışmaktadırlar. Kliniği başvuran her kişiye danışmanlık hizmeti vermekle beraber o kişinin hukuki sorununa yönelik dosya açmaları için kişinin gelirinin belli bir miktarın altında olması aranmaktadır. Öğrenciler hazırladıkları dosyaları haftada bir klinik avukatlarına (kadrolu/sözleşmeli) sunmaktadırlar. Böylece hatalı işlem ve uygulamaların önüne geçilmesi sağlanmaktadır. Ayrıca oluşturulan dosyalar gönüllü hizmet veren avukatlık ofislerine de yönlendirilebilmektedir. Öte yandan, öğrencilerin resmi bir işlem ve yazışma yapması kabul edilmemekte olup, öğrencilere avukatlara uygulanan etik kurallar uygulanmaktadır. Finansman; Büyük oranda Üniversite Dekanlığınca desteklenmektedir. Ayrıca uzmanlık gerektiren alanlarda özel finansman da sağlanmaktadır. Adli Yardım Kurumundan da finansman desteği sağlanmaktadır. 5.2 Güney Afrika Adli Yardım Ofisi, Johannesburg Güney Afrika Adli Yardım Merkez Ofisinde toplantı ve tartışmalar Tartışma konuları Türk heyetin adli yardım hizmeti ve hukuk kliniklerin uygulanmasına ilişkin kısa sunumu (Strateji Geliştirme Başkanlığı Daire Başkanı Sayın, Alpaslan Azapağası) Yönetim tarafından Güney Afrika adli yardım çalışmalarının sunumu; sorular ve cevaplar, politika belgelerinin paylaşımı, Adli Yardım Yasası ve yönetim kuralları: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Ceza ve hukuk davalarında adli yardıma seçilebilirlik kuralları Güney Afrika adli yardımının işlevi ve kuralları Kurul (yönetici üye olmayan) merkez ve bölgesel bürolar, atanma prosedürü, yönetici ve yönetici olmayanların kuruldaki katkıları Güney Afrika adli yardım fonksiyonları (yapısına göre detaylanmış) Güney Afrika adli yardımı finansmanı (personeli ve uyguladığı doğrudan fonksiyonlar) Adli yardım hizmetinin Güney Afrika Adli Yardım tarafından yönetimi ve finansmanı (yargı merkezleri, işbirliği anlaşmaları, özel ve etkili mahkeme bölümü) Hukuk merkezlerinin kurulma sebepleri, organizasyon Ģekli, verilmiĢ hizmetler 12 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. Adli yardım uygunluğunu saptama – her bir hizmet için Kaliteli adli yardım hizmetinin sağlanması – Güney Afrika Adli Yardım tarafından kullanılan metotlar Bütçe planlaması (Hangi veriler toplanır? Yıllık bütçe temeli nedir?) Güney Afrika Adli Yardım sorumluluk mekanizmaları (yıllık raporlar vs.) Güney Afrika Adli Yardım bağımsızlığı İşbirliği anlaşmaları Hukuk stajyerleriyle (yardımcı avukatlar-paralegal) ilişkiler Güney Afrika Adli Yardım faaliyeti temelinde belgelere genel bakış Adli Yardımın hukuk eğitimi ve hukuk klinikleriyle ilişkisi, Klinik hukuk eğitiminin adli yardım sistemindeki rolü Organizasyon Ģekli ve hukuk merkezlerinin iç bölümü; verilen hizmetler; çalıĢan personel, dava alımı, yıllık bütçeleme ve raporlama; Ceza davaları; yerel, bölgesel ve yüksek mahkemeler; Kamu avukatları: statüleri, verilen hizmetler, müvekkil kabulü, aylık dava hedefleri, hizmet kalitesi, zaman sorumluluğu Hukuk birimi: verilen hizmetler Yüksek mahkeme birimi: verilen hizmetler Adalet merkezleri, avukatlar ve sivil toplum kuruluĢları arasında iĢbirliği Buna göre; Yetkisini Anayasadan alan bu Ofis 18 üye ve 1 başkandan oluşmaktadır. Ofis, tıpkı bir işletme gibi işletilmektedir. Bağımsız bir organ olarak kurulmuştur. Ancak, Parlamento'ya karşı sorumlulukları Adalet Bakanlığı üzerinden gerçekleşmektedir. Vergilerle finanse edilmekte ve Adalet Bakanlığı'nca bütçe aktarılmaktadır. Sürdürülebilir bir hukuki yardım için yönetişim ve destek hizmetlerini planlamak adına 2012- 2017 yıllarını kapsayan Stratejik Plan yapılmıştır. 2013 yılında 736.697 kişiye adli yardım sağlanmıştır. 9 İlde 64 tane adli yardım ofisi bulunmaktadır. Bunlar tam teşekküllü hukuk bürosu gibi işletilmektedir. Ayrıca uydu ofisleri denen ayrı bir yapılanmaları ile yüksek mahkemelerde görülmekte olan davalara bakmakla görevli ofisleri de bulunmaktadır. Toplamda 128 Ofis şeklinde bir yapılanmaları mevcuttur ve 2.694 personel ile hizmet vermektedirler. Ofis, ağırlıklı olarak ilçe mahkemelerinde hizmet vermektedir. En az sayıdaki davaları yüksek mahkemelerde görülen davalardır. Hem ceza hem hukuk davalarında hizmetten yararlanacak kişinin gelir durumu önem taşımaktadır. Kişinin geliri yok ya da yetersiz ise adli yardımdan faydalanmaktadır. Çocuklar açısından ise hem ceza hem hukuk davalarında koşulsuz olarak adli yardım sağlanmaktadır. Hatta ebeveynlerini kaybetmiş çocuklar için devlet ayrı bir fon oluşturmuştur. Hizmetin niteliğini yönetmek amacıyla avukatlar için denetim ve teftiş gibi kalite kontrol yöntemleri işletilmektedir. Adli Yardım Kurumu, adli yardım hizmetlerini maaşlı avukatlar eliyle gerçekleştirmektedir. Ayrıca, dışarıdan avukatlar eliyle de çalışmalar yapılmaktadır. Öte yandan, işbirliği anlaşmaları ile 13 de faaliyetlerini sürdürmektedirler. Bu kapsamda Wits Hukuk Kliniği ile sözleşmeleri mevcuttur. Böylece, Klinik avukatları aracılığı ile de hizmet vermektedir. Bunların dışında özel anlaşmalar ile de hizmet sunmaktadır. Buna göre, ülkenin adli yardım ofisi bulunmayan uzak yerlerinde oradaki avukatlarla anlaşma sağlanarak hizmetlerin sunumu gerçekleştirilmektedir. Yılda 705 davaya bu şekilde bakılmıştır. Bir de, sayıca çok az olan emsal dava uygulamaları da mevcuttur. 5.3 Howard Kolej Kampüsü, Sokak Hukuk Ofisi, KwaZulu-Natal Üniversitesi, Durban Prof. David McQuoid-Mason ile toplantı Tartışma konuları 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Adli yardım ve klinik hukuk eğitimi ziyareti etkileri Sokak hukuk ve klinik hukuk eğitimi Wits hukuk kliniği ziyaretinin etkileri Güney Afrika sokak hukuku ve müvekkil hukuk kliniklerinin geliĢimi Sokak hukuku ve müvekkil hukuk kliniklerinin farklı modellerinin Güney Afrika’da kullanımı Avukat stajyerleri (avukat yardımcıları-paralegal) ve STK’lar arasındaki ilişki Adli yardım yapısı ve yönetimi 5.4 Kwazulu-Natal Bölgesel Adli Yardım Yönetim Ofisi, Durban Kwazulu-Natal Bölgesel Adli Yardım Yönetim Ofisi Direktörü Vela Mdaka ile görüşme Tartışma konuları: Ofis yöneticileri tarafından sunum: 1. 2. 3. 4. 5. Bölgesel ofisin görevleri Bölgesel ofis ve çalışanlar arasında görev bölüşümü Bölgesel ofis, avukat yardımcıları, hukuk merkezleri ve diğer adli yardım hizmeti sağlayıcılar arasındaki ilişki (örn. işbirliği anlaşmaları) Veri toplama, yıllık raporlama ve bütçe planlaması İşbirliği anlaşmalarının yönetimi Buna göre; Ofis hem Kurum içinde maaşlı hem de sözleşmeli avukatlar eliyle hizmet sunmaktadır. Personel yetersizliği, uzmanlık gerektiren durumların varlığı, iki taraflı adli yardım alan tarafların olduğu dava dosyaları gibi özel durumlarda sözleşmeli avukatlar tercih edilmektedir. Bu avukatların akretide edilmiş olması şartı aranmaktadır. Belli bilgilerin girişi sağlandıktan sonra bilgisayar ile bunun denetimi yapılmaktadır. Kurumun işletilmesi bilgisayar sistemleri ile yapılmakta; herhangi bir adalet merkezinde yer alan bilgilere diğer adalet merkezlerince de erişilmesi mümkün kılınmıştır. Verilerin doğruluğu bölgesel ofis tarafından sağlanmaktadır. 14 Bütçe; önceki yıllara ait harcamalar, ilave harcamalar ve yatırım faaliyetleri dikkate alınarak bütçe planlaması merkezce yapılmaktadır. Bütçesi 145 milyon Rand'dır. İşbirliği Anlaşmaları; üniversitelerin hukuk klinikleri ile işbirliği anlaşmaları uygulanmaktadır. Ceza davalarında adalet merkezleri yeterli olmakla beraber daha çok hukuk davalarında hukuk klinikleri uygulanmaktadır. Adalet merkezlerinde çalışan avukatlar için birtakım kalite kontrol yöntemleri geliştirilmiş ve hizmetlerin kalite boyutunun sağlanması amacıyla ulusal ofisin bünyesinde iç denetimden sorumlu birim yer almaktadır. 5.5 Verulam Yerel Mahkeme Ziyareti Verulam Mahkeme sistemine dair sunum 1. 2. 3. 4. Mahkemelerin yargı yetkisi Mahkemelerin iĢleyiĢi Güney Afrika Adli Yardımı ile ilişkiler Mahkeme turu, ziyareti Buna göre; Güney Afrika cumhuriyeti'nde mahkeme teşkilatı halk mahkemeleri, ilçe mahkemeleri, il mahkemeleri, bölgesel mahkemeler ve her eyalette yer alan yüksek mahkemeler şeklindedir. 5.6 CCDJ-Toplumsal Adalet ve Kalkınma Merkezi, Pietermartizburg CCDJ-Toplumsal Adalet ve Kalkınma Merkezi Yöneticisi Winnie Kubayi ile görüşme, Tartışma konuları 1. 2. 3. 4. 5. CCDJ’nin paralegal organizasyonu olarak yönetimi ve iĢleyiĢi Paralegallerin çalışma yapısı Paralegallerin eğitimi Paralegal programının finansmanı Klinik hukuk eğitimi ile ilişkisi Buna göre; Üniversite ile işbirliği halinde ve kar amacı gütmeyen bir yapılanmayla çalışmaktadır. Merkezin yönetim kurulunda üniversiteden de kişiler bulunmaktadır. Bünyesinde avukat yardımcıları çalışmaktadır. Hizmetlerinin kapsamında genel bir hukuki bilgilendirme de yer almaktadır. CCDJ Adalete erişimde zincirin ilk halkası olarak çalışmaktadır. Kırsal kesimden insanlara hukuki yardımda bulunulmakta, ihtiyaç sahiplerine sorunları ile ilgili olarak nereye ve nasıl başvuracakları hakkında bilgilendirme yapılmaktadır. Bu anlamda danışmanlık, yönlendirme, bilgilendirme faaliyetleri yapılmaktadır. Bu faaliyetler gerçekleştirirken okullarda çalışmalar yapılmaktadır. İhtiyaç duyan kesimlerle toplantılar düzenlenmekte, odak gruplar üzerinde çalışmalar yapılmakta ve diğer kurumlarla da ortak çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Merkez Ofis dışında 15 tavsiye ofisi olarak çalışmalarını sürdürmektedir. Merkez Ofis diğer ofisleri organize etmekte ve fon kaynağı sağlamaktadır. Tavsiye Ofislerinde bilgiler elektronik ortamda bulunmakta ve diğer ofisler tarafından bu bilgiler görülüp kullanılabilmektedir. Merkez Ofis ayrıca izleme ve değerlendirme faaliyetlerini diğer ofisleri yerinde ziyaret ederek gerçekleştirmektedir. Bu ziyaretlerde ilgili ofisin çalışma alanındaki karakol, mahkeme ve 15 kamu kurumlarına da gidilerek inceleme ve değerlendirme yapılmaktadır. Değerlendirme raporları kendi araştırmalarına kaynak teşkil etmekle beraber finans sağlayıcılara da sunulmaktadır. Bütçe; Kamu kaynağı kullanılmamakla birlikte çok farklı finans kaynakları bulunmaktadır. Uluslararası finans sağlayıcılardan da faydalanılmaktadır. CCDJ, toplum temelli çalışmalar sürdürmektedir. Gelenek ve kanunun çatıştığı konularda avukat yardımcıları devreye girmektedir. Çalışmalarının çok büyük bölümünü aile içi şiddet ve aile içi tecavüz olayları teşkil etmektedir. 5.7 CCDJ Kırsal Paralegal DanıĢma Merkezi Ziyareti Toplumsal Adalet ve Kalkınma Merkezi (CCDJ) 'nin kırsal ofisidir. Bu merkez diğer paydaşlarla birlikte çalışmayı önemli görmekte özellikle emniyetle birlikte çalışma yapmakta ve çalışmalarını buna göre planlamaktadır. Bu ofislerin her biri farklı türden olaylarla ilgilenmekte olup; bu merkez özellikle aile içi şiddet ve tecavüz vakaları hakkında çalışmalar yapmaktadır. Ayrıca okul ziyaretleri ve ev ziyaretleri yapılmakta ve arabuluculuk hizmetleri gerçekleştirilmektedir. Ayrıca Merkeze gelen vakaların takibi amacıyla ev ziyaretleri yapılmaktadır. Bireysel olarak karşılamaktadırlar. telefon ile gelen danışmanlık ve bilgilendirme taleplerini de 5.8 Kwazulu-Natal Üniversitesi (UKZN), Durban Kwazulu-Natal Sokak Hukuk Programı direktörü Lloyd Lotz tarafından Kwazulu-Natal Üniversitesi (UKZN) Sokak Hukuk programı hakkında bilgilendirme Tartışma konuları: 1. Türk delegasyonu tarafından Türkiye’de planlanan sokak hukuku eğitimi programı 2. 3. 4. 5. 6. 7. hakkında sunum UKZN Sokak hukuku programı Müfredat Eğitim çıktıları Metodların değerlendirmesi Uygulamalı toplumsal hizmet bileşeni Yayınlar, dergiler Buna göre; Sokak Hukuku programı lise öğrencileri için tasarlanmıştır. 1992-1993 Yıllarında 26 sivil toplum kuruluşunun katkısı ile "Herkes İçin Demokrasi" kitabı oluşturulmuştur. Güney Afrika Cumhuriyeti'nde kadın haklarının abc'si olan başka bir yayınları daha mevcuttur. Ayrıca ihtiyaçtan doğan Adli Tıp kitapları da bulunmaktadır. Avukatlara da bu kitap esas alınarak eğitimler verilmektedir. Bunun dışında hem Sağlık Bakanlığı hem Adalet Bakanlığı ile ortaklaşa oluşturdukları AİDS konusunda kitapları mevcuttur. Bu program kapsamında "Demokrasi" isimli bir de oyun oluşturulmuştur. İlk Uluslararası Sokak Hukuku programı Güney Afrika'ya aittir. Sokak Hukuku Prof. David McQuoid-Mason tarafından 1986 yılında geliĢtirilmiĢtir. 16 Sokak Hukuku akademik programı hukuk fakültesi son sınıf öğrencileri için hazırlanmıĢ bir programdır. Sokak Hukuku çalıĢmaları lisans öğrencilerinin belli bir miktar saati toplum lehine kullanma zorunluluğu kapsamında değerlendirilmektedir. Öğrenciler -Sokak Hukuku, -Klinik Hukuk -Hukuk becerilerinin öğretilmesi Şeklinde zorunlu olan derslerden birini tercih etmektedir. Sokak Hukuku ile temelde hukuk eğitimi için gereken becerilerin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Daha çok eğitsel bir modeldir. Hali hazırda bu dersi alan 100 öğrenci mevcuttur. Şubat-Ekim arası dönemde haftada iki kez bir araya gelmektedirler. Sokak Hukuku modulünde öğrencilerden; -Derslere katılma -Çalışmayı gerçekleştireceği okul, çocuk merkezi veya cezaevi ya da ortaklıkları olan sivil toplum kuruluşunun tespitinin yapılması -25 Adet ders vermiş olması beklenmektedir. Sokak Hukuku dersinde toplam 26 ders yapılmakla beraber ilk 5-6 ders, öğrencilerin ders vermeye ilişkin donanımı sağlamasını amaçlamaktadır. Ayrıca, dönem başında tam günlük çalıştay hazırlanmaktadır. Halihazırda Sokak Hukuku dersi veren üniversite sayısı 4-5 'tir. Öğrenciler verdikleri dersleri aynı zamanda raporlamaktadırlar. Bu raporlarda kendilerinde gözlem ve deneyimlerini aktarmaları da beklenmektedir. Ayrıca sanal mahkeme çalışması üzerinde de öğrenciler değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Klinik Hukuk dersinde, öğrenciler eğitim almaya devam ederken avukatların gözetiminde gerçek vakalarla (müvekkille) çalışmaktadırlar. 5.9 Kampüs Hukuk Kliniği Direktörü Dave Holness ve Adli Yardım Kliniği DanıĢman Avukatı Eben Van Der Merwe ile toplantı, Howard Kolej Kampüsü, UKZN Tartışma konuları: 1. 2. 3. 4. Hukuk kliniği, statü ve yetkileri Hukuk kliniği finansmanı İç organizasyonel yapısı Toplumsal cinsiyet sorunları ve çocuklar konusundaki çalışmalar Buna göre; Kampüs Hukuk Kliniği yönetim olarak Üniversite ile sıkı bir ilişki içerisinde olmakla beraber klinikte çalışan avukatlar bağımsız olarak hizmet vermektedirler. Finansmanı Üniversite tarafından karşılanmaktadır. Üniversite çalışma ofisi temini ve maaş olarak destek sağlamaktadır. Bunun yeterli olmadığı durumlarda Üniversite dışından sağlayıcılarla desteklenmektedir. Adli Yardım Kurumu'nun da destekleri mevcuttur. Kurum özellikle ceza davaları ile ilgili çalışmalarda yer almaktadır. Ayrıca avukatlık fonu vardır. Bu fona yatırılan paraların faizi avukatların mesleki hatalarından doğan mağduriyetlerin giderilmesinde kullanılmaktadır. 17 Kampüs Hukuk Kliniğinin, mali işlerinin denetimi dönemsel olarak Üniversite tarafından gerçekleştirilmektedir. Bunun dışında faaliyetlerine ilişkin olarak da Üniversitenin denetimi mevcuttur. Hukuk Kliniği eğitimlerinin amacı, etkili bir hukuk eğitimi için bilgi, beceri ve değer kazandırmaktır. Bilgi, belli bir dava türü için hangi soruların sorulmasını; beceri, dilekçe yazmak, görüşme yapmak gibi çalışmaları; değer kazandırmak ise, toplumdaki bireylere karşı şefkat ile çalışmayı gerektiğinde ücretsiz hukuki yardım yapmanın önemini öğretmeyi amaçlamaktadır. Dersler etkileşimli bir ortam içerisinde kliniklerde ve dersliklerde yapılmaktadır. Ayrıca, öğrencilere kliniklerde gerçek müvekkille yapılan çalışmalarda avukatlarca destek verilmektedir. Bu çalışmalarda ceza davası dışındaki davalar ile ilgilenilmektedir. İkinci dönemde ise öğrencilerden tek bir konuya odaklanarak çalışması istenmektedir. Bu yıl itibariyle mülteci hukuku konusunda çalışmalar yapılmaktadır. Öğrencilere bunların dışında, müvekkil ile görüşmenin nasıl yapılacağı, fakülteden mezun olduktan sonra nasıl bir yol çizecekleri öğretilmektedir. Fakültede hukuk etiği dersi olmadığından klinikte bu ders de verilmektedir. Ayrıca, gönüllü çalışma, beceri geliştirme gibi kazanımlar edinilmesine yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Dersin değerlendirilmesi, %40 müvekkil ile görüşme, %20 grup projesi, %40 sınav sonuçları olarak yapılmaktadır. Kliniğe ilk başvuru olduğunda görüşme öncesi, görüşme talep eden kişiden bilgi formu doldurması istenilmektedir. Burada sorunun ne olduğunun tespiti yapılmaktadır. Klinikte arazi davaları ve ceza davaları konularında çalışma yapılmamakla beraber taşınmaz davalarında tavsiyede bulunmaktadırlar. Daha çok vesayet gibi konularda çalışmalar yapmaktadırlar. Doldurulan bilgi formu incelenerek (talep sahibinin mali durumu, olayın hukuki değerlendirilmesi) uygun bulunursa müvekkile randevu verilmektedir. Bu ilk görüşmeyi öğrenciler gerçekleştirmekle beraber görüşmede stajyer avukat ve danışman avukat da yer almaktadır. Bu görüşmede talep sahibin beyanı alınmakta; hukuki tavsiyelerde bulunulmamaktadır. Görüşmeler neticesinde kendi çalışma konularına girmeyen davalar o konu ile ilgili çalışan avukatlara yönlendirilmektedir. Ülkede bütün avukatların yılda 24 saat ücretsiz hizmet verme zorunluluğu vardır. Ayrıca, Durban Barosu ile de anlaşmaları mevcut olup; dosya hakkında ayrıntılı bilgi toplanarak baroya sunulmakta ve Baro tarafından avukat atanmaktadır. Bunların dışında bir hukuk ofisi ile de anlaşmaları olup; bir kısım davalar buraya yönlendirilmektedir. 5.10 Hukuki Kaynaklar Merkezi (LRC) çalıĢanları ile toplantı Tartışma konuları: 1. 2. 3. LRC çalışmaları Klinik hukuk eğitimi ve paralegaller ile ilişkiler Toplumsal cinsiyet ve çocuk alanında çalışmalar LRC Güney Afrika Cumhuriyeti'nde kamu yararına çalışan en büyük dernektir. Faaliyetlerine 35 yıl önce başlamıştır. Çalışmaya ilk başladığı tarihlerde temelde yoksul ve baskı rejiminden en fazla etkilenen kişilere yardım amacıyla faaliyetlerde bulunan LRC, halen hedef kitlesi aynı kalmakla beraber sosyo-ekonomik haklar yönüyle mağduriyet yaşayanlara hukuki yardım yapmaktadır. LRC; Sağlık, eğitim, toprak ile ilgili davaları yürütmekte ve çoğunlukla kadın ve kız çocuklarına yardımda bulunmaktadır. 18 Mali olarak, 1994 yılına kadar devletten yardım almayan LRC son yıllarda Adli Yardım Kuruluşu ile çalışmaktadır. Adli yardım Kuruluşu kadrolu ya da sözleşmeli avukatları aracılığıyla davaları yürütmektedir. Kamunun takip ettiği büyük davaları yürütmek için ayrı bir bütçe kalemleri de mevcuttur. Bu nedenlerle devletten dolaylı yardım almaktadır. Ayrıca, üniversiteler ile hukuk kliniği konusunda anlaşması mevcuttur. LRC; Kadına karşı şiddet, kadın ve çocuk hakları konularında da önemli çalışmalar yapmaktadır. TOPLANTI SONUÇ VE DEĞERLENDĠRMELERĠ: Yapılan ziyaret sonucunda, hukuk kliniklerinin oldukça köklü bir geçmişe sahip olduğu Güney Afrika Cumhuriyeti'nde, ihtiyaç ve şartlara göre farklı üniversitelerde farklı uygulama yöntemlerinin geliştirildiği ve geliştirilen bu yöntemlerde son derece başarılı sonuçlara ulaşıldığı görülmüştür. Güney Afrika Cumhuriyeti'nde geliĢtirilen uygulamalarda hukuk fakültelerindeki hukuk eğitiminin niteliğinin arttırılmasına fayda sağlanmıĢ; teorik öğrenmeden daha etkili bir yöntem olan "pratik uygulamalar" benimsenmiĢtir. Öte yandan, dezavantajlı kesimlerin adalete erişiminin sağlanmasında son derece önemli çalışmaların gerçekleştirildiği görülmüş ve Güney Afrika Cumhuriyeti'nde üniversitelerdeki hukuk kliniği uygulamalarının adalete erişimi desteklemesi amacıyla ülkedeki adli yardım kurumu, sivil toplum kuruluşları ve diğer kurumlarla işbirliği içinde çalışmasının önemi gözlenmiştir. Kapsamlı ve verimli geçen bu çalışma ziyaretiyle; hukuk kliniği uygulamalarının farklı ülkelere ve ihtiyaçlara göre değişkenlik arz edebileceği, hukuk eğitiminde ağırlıklı olarak takrir yönteminin kullanıldığı ülkemizde ise pratik uygulamalar ile öğrenme modülünün zenginleştirilmesinin hukuk eğitiminde kalite ve niteliğin arttırılmasında fayda sağlayacağı; Güney Afrika Cumhuriyeti'ndeki gibi benzer uygulamalarla, üniversiteler, kamu kurum ve kuruluşları ile sivil toplum örgütlerinin işbirliği içinde çalışmasının adalete erişimi destekleyeceği değerlendirilmiş; son derece faydalı bulunan hukuk kliniği uygulamalarının ülkemizde de gerçekleştirilmesinin gerekliliği yönünde kanaat oluşmuştur. Güney Afrika Cumhuriyeti'nde "Adli Yardım ve Klinik Hukuk Eğitimi" sisteminin tanınması amacıyla gerçekleştirilen ziyarette; çok yakın ilgiyle karşılaşılmış; genel olarak heyetimizce sorulan tüm sorulara içtenlikle cevaplar verilmiş; son derece ayrıntılı sunumlar yapılmış; ziyaret sırasında sistemin işleyişine ilişkin çok sayıda doküman edinilmiştir. Ziyaret kapsamında edinilen bilgiler ve değerlendirmeler ışığında hukuk klinikleri uygulamaları konusunda yapılan çalışmaların ülkemizdeki hukuk fakültelerinde eğitim ve öğretim kalitesini arttıracağı, dezavantajlı kesimlerin adalete erişimlerindeki engelleri azaltacağı kanaatine varılmıştır. 19
