Yawropa parlaméntida «xitayning sherqiy türkistandiki yadro siniqi

Yawropa parlaméntida «xitayning sherqiy…
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/yadro-siniqi02222012174231.html/story_main?encoding=latin
Yawropa parlaméntida «xitayning sherqiy
türkistandiki yadro siniqi we uning
bügünki tesiri» namliq yighin ötküzülidu
Muxbirimiz erkin
2012-02-22
-Yildin bashlap özining lopnurda élip barghan yadro siniqini toxtatqanliqini élan
qilghandin buyan, bu mesile dunya jamaetchiliki teripidin asasen untulup kétishke bashlighan
idi.
www.youtube.com Din élindi.
Süret, xitay atom siniqi tesiride héyipnaq tughulghan bir uyghur balining süriti.
Biraq yéqinda bir qisim teshkilatlar birliship, yawr
-Féwral échilidighan mezkur
yighin yawropa parlaméntining bezi ezalirining qollishigha érishken. Yighinni
uyushturghuchilarning ilgiri sürüshiche, bu arqiliq yawropa ittipaqining diqqitini qozghap,
uyghur xelqining yadro sinaqlirining tesiridin hazirmu qutulalmaywatqanliqini tekitlesh we
xitayni ulargha tölem bérishke qistashtur.
-Nomurluq sinaq: xitayning sherqiy türkistandiki yadro siniqi we
uning tesiri» namliq muhakime yighini 29-Féwral yawropa parlaméntining béryuséldiki
binasida ötküzülidu. Yawropa parlaméntining lazlo tökés, kristina ojuland, witawtas
landsbérgis qatarliq ezalirining qollishi bilen ötküzülidighan mezkur yighinni wakaletsiz
milletler-Xelqler teshkilati, d u q we bélgiye uyghur jemiyiti qatarliq teshkilatlar
orunlashturghan.
Lopnur yadro sinaq bazisi dunyadiki ahaliler olturaq rayonida tesis qilinghan eng chong
yadro sinaq meydanlirining biridur. Xitay 1964-Yili tunj
-Yili yadro siniqini toxtatqanliqini élan qilghan 32 yil ichide uning, 46 qétim
sinaq élip barghanliqi melum. Biraq yadro siniqining salametlik, muhit qatarliq jehetlerdiki
[Type text]
Yawropa parlaméntida «xitayning sherqiy…
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/yadro-siniqi02222012174231.html/story_main?encoding=latin
éghir tesiri yerlik xelq ammisigha hazirgha qeder özini körsitip keldi. Mutexessislerning ilgiri
sürüshiche, uyghur élide balilarning binormal tughulush nisbitining yuqiri, türlük rak
késelliklirining xitaydiki eng éghir rayon bolup qélishi yadro sinaqlirining tesiri bilen zich
munasiwetlik.
-Yili
yadro siniqidin toxtatqanliqini élan qilghandin buyan, xelqara jemiyetning bu mesilige
köngül bölüshi ajizliship ketken idi.
-Xelqler teshkilatining programma mudiri andréo swan ependi 29Féwraldiki yighin heqqide toxtilip, bu yighin arqiliq xitayni yadro siniqi keltürüp chiqarghan
mesililerge köngül bölüshke chaqirishni meqset qilidighanliqini bildürdi.
U mundaq deydu: «biz xitay dairilirige signal bérip, ulargha buning köngül bölüshke we hel
qilishqa tégishlik zor mesile, dep qaraydighanliqimizni bildürüshni xalaymiz. Shundaqla yene
xitayni bashqa yadro döletlirining yadro siniqidin ziyankeshlikke uchrighuchilargha qandaq
tölem töligenliki heqqidiki örnekler bilen teminleshni közleymiz. Bizning meqsitimiz yene
ijabiy pozitsiyide turup, xitayning ziyankeshlikke uchurghuchilargha tölem tölesh qatarliq
usullar bilen bu mesilini hel qilishigha teklip pikirlerni bérish. Bu arqiliq yene
yawropaliqlarning tinch okyan, néwada qatarliq jaylarda élip bérilghan yadro sinaqlirini
chüshiniwélishigha yardem qilish. Biz xitayning bu yighingha qatniship, ilmiy xadimlar we
ammiwi teshkilatlarning pikrini anglishini ümid qilimiz. Shunga biz bu yighinning ijadi rol
oynap, men otturigha qoyghan mesililerge diqqet qozghishini, dialog élip bérilip, konkrét bir
netijige érishishke melum hesse qoshushini ümid qilimiz.»
29-Féwraldiki yighinda, fizika sahesidiki bezi nopuzluq kishiler, yadro sinaqlirining muhit
we jismaniy tesiri heqqide mexsus tekshürüsh élip barghan bezi tébbiy mutexessisler söz
qilidu. Yadro fizika alimi dominik lalan, «000358 nomurluq guwahname: qazaqistan,
ukrainche, bélorusiye, ural we sibiriyidiki yadro weyranchiliqi» namliq eserning aptorliri
robért nos bilen antoynét dé jung we ürümchi tömür yol doxturxanisining sabiq doxturi,
lopnurdiki yadro sinaqlirining tesiri heqqide mexsus tébbiy tekshürüsh élip barghan engliyide
turushluq paaliyetchi enwer toxti qatarliq kishiler doklat béridu.
Bélgiye uyghur jemiyitining reisi abdulmutellip imérof eskertip, lopnur yadro siniqining
talapitige uchurghuchilar bilen kari bolmasliqning özi bir kishilik hoquq mesilisi, dep
körsetti.
Xitay hökümiti lopnur yadro sinaqlirining etrapidiki ahalilerge qanchilik tesir körsetkenliki,
radiaktip éléméntlarning tesiride ölgen adem sani, késellik kölimi, binormal tughulghan
balilarning sani qatarliq mesililerni izchil mexpiy tutup keldi.
Yaponiyilik tetqiqatchi jum takada, lopnurdiki 32 yilliq yadro sinaqlirida bir milyon 500
ming kishining radiatsiyelengenliki ilgiri sürgen. Wakaletsiz milletler-Xelqler teshkilati
xelqara axbarat wasitilirining melumatlirini neqil keltürüp, eng az dégende 194 ming
ademning yadro siniqi we dawalinalmay qélish seweblik ölgenlikini tekitligen.
-Xelqler teshkilatidiki andério swan, mesilining qanchilik éghirliqigha
késip bir néme démekning qiyinliqini eskertip, bu qétimqi yighinda buninggha jawab
[Type text]
Yawropa parlaméntida «xitayning sherqiy…
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/yadro-siniqi02222012174231.html/story_main?encoding=latin
izdeydighanliqini bildürdi. Andréio swan «bu mesile heqqide éniq sanliq melumat bérish
intayin qiyin. Lopnur hazirmu cheklengen bir rayon. Bu rayondiki xelqning köp qismi
charwichi bu ishlar buningdin xéli burun yeni 50-, 60-Yillarda yüz
-Qol matériyallar. Bizge lopnur we uning
etrapidiki rayonlarda élip bérilghan tekshürüsh matériyalliridin, bu rayonlarda rak késelliki
we radiatsiyelinishqa munasiwetlik késelliklerning nisbiti nahayiti yuqiriliqi melum. Biraq
mesilining kölimi yenila bizge namelum. Chünki musteqil tekshürüsh élip bérishke
héchqachan yolgha qoyulghan emes. Xitay hökümitining özimu tekshürüsh élip bérip, yadro
siniqining tesirini élan qilip baqmighan. Bu qétimqi yighinning meqsetliridin biri, héqiqi
ehwalning zadi qanchilik éghirliqini aydinglashturushtur» dep körsetti.
Xitay hökümiti yéqinqi bir qanche yildin béri burun lopnurdiki yadro sinaq meydanida ishlep
pénsiyige chiqqan bir qisim herbiylerge tölem puli bérishke bashlighan bolsimu, biraq uyghur
élidiki yerlik ahalige tölep puli bérish mesilisini oyliship baqmighan. Bélgiye uyghur
jemiyitining reisi abdulmutellip imirof,xitay dairilirining ziyankeshlikke uchurghuchi
uyghurlarni heqsiz dawalishi we ulargha tölem puli bérishi kéreklikini bildürdi.
Wakaletsiz milletler-Xelqler teshkilatining bildürüshiche, hökümet dairilirining 1997-Yili
élip barghan bir qétimliq mexpiy tekshürüshtin, uyghur élide rak késelliki xitayning bashqa
jayliridin 30 % köp bolup chiqqan. Doxturxanilardiki rak késel bimarlirining 90 % ni qan we
limfa raki bimarlirining igiligen bolup, bu radiatsiyelinishning bir xil alamitini körsitidiken.
Wakaletsiz milletler we xelqler teshkilatidiki andério swan, xitay danilirini yadro siniqining
tesirini tekshürüshke chaqirip, «biz ularning melum derijide keng dairilik küresh élip bérip,
yadro sinaqlirining zadi qanchilik tesir yetküzgenlikini éniqlap chiqirishini ümid qilimiz. Biz
dunyaning bashqa jayliridiki yadro sinaqliridin we chérnobilgha oxshash yadro weqeliridin,
yadro hadise yüz bergen yerde rak késellikige oxshash radiatsiyelinishqa munasiwetlik
késelliklerning köpiyidighanliqini bilimiz. Shunga biz xitay dairilirining özining tekshürüsh
élip bérishini yaki bashqilarning shundaqla musteqil tereplerning tekshürüsh élip bérip,
ehwalni igilishige yol qoyushini telep qilimiz» dep körsetti.
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.
[Type text]