Dosyayı İndir

Bilim
EDAM'wy11z1lt izui ol111alwz111, kitabttt lilmlittiitt y11
dil bir k1s111111111 elektron/k, 111ek1111ilc y11 da Joto/copi
yol11yl11 bas11111, y11y11111, fogalt1lt1111s1 ve/ve;111 d11g1t11111
y11p1/11111az.
Canltlarm Ortalc Ozellilcleri
Canlilarm Temel Bile$enleri
DizlE1/itiirii
.·~~.
D1: ibrahim HakmrKARATA$
[email protected]
If)
Ca11hla):1kS;nifland11,,brra:/
Elcoloji "Diinya Ortanu ve Canltlar"
Yazttr
g
$c!niz JWBiLAY
tfl
Canlilarda Davram$
m
· K11p11k ve if Diizett
m
Hayatm Ba$Za11g1c1 lie ilgili Gorii$ler ~
Btt esere, ele~tiri ve iinerileriyle k11tk1d11 btt/11111111
Prof. Dt: Mehmet BAHAR ve 1\kif Bit;:AKt;:Iya
te~ekkiir ederiz.
Dolcular
Denetleyici ve Diizenleyici Sistemler
Nevzat ONARAN
Feyza ERYOKSEL
Furkan ERTARGiN
Ahmet ICARATA$
Hiimeyra MERCAN
a
co
./De;telc ve Harelcet Siste111/e1ji
Sii~dirim Sf;t~mleri
~
l!JTa$mza ve Dola$1111 Sistemleri
Soh111~~1- Sistemi
Bask, ve Cllt
Nakt~ Ofset
Ac/res: Litros Yo/11, 2. Matb1wc1/ar Sitesi,
2 ND 3 Topk11p1 I lstmtbttl
Tel: +90 212 613 8737
Bo$altzm Sistemi
1..9
n.
I&
@
Oreme
g
1. Bas11m lstattbttl - Nis1111 2010 • 5.000 adet
,J. Bas11m lsta11b11l -Aml1k 2011 · 5.000 adet
!le
Geli$111e
ca
Canltlarda Ene1ji Donii$iimii
ffijl
~ Nii/cleilc Asitler
egitim darn§manlig1 ve ara§t1rmalan merl<ezl
e
Kaltt1n{e_~'.)
J:opulasyo11-Ge11etigi
Biyote/cnoloji ve Ge1wti/c Miihendisligi
@fj
.sa
hi
nh
· Ferah Mah. Ferah Cad. Buldul< Sol<. No:1
34692 Osl<Odar • Istanbul I Turkiye
Tel./Fax: +90 216 481 30 23
www.edam.com.tr [email protected]
ur
elllam
•••..
.
.,;
EDAM Ogrenci Kitapltgt, YGS LYS OZET ANLATIM
serisinin dolfttzimcusu .olan Biyoloji lcitabi da elinize
ttla§tt. Boyle~e Fen Bilfrnleri alanmm ilk kitabmt da yayimlamt§ old11k.
w
\
Ortaogretimde egitim gordiigiimiiz lise tifrii ne olura
. I ..
olsim, tiim. toplumda Fen Bilimleri alamnda egitime
devam etmek qirprestij
algtlanmalctadir. Bu algi
hem alana he:pt ala~ ogretmenlerine Item de alanda
olmyan ogrencilemgorece bir deger atfedUmesine sebep
olmalctadu~ Dolayisiyla alaula ilgiliyaymla,· da prestijle oranttli bir ilgiye mazltar olmaktadu~
w
w
ofomk
Fen bilimleri de sosyal bilimle1· de esasmda insanoglumm maddi ve manevi diinyasim geli§tirmeyi, re/alum
arttmnayi ve nihayetittde · mtttlu olmasim saglamayi
amarlai~ Ve.bit" insan ttgra§t olmalan liasebiyle birbirlerine iistiinliiklerinden soz etmelc miitnlciin degildir.
Ancak ya§adigumz ragm ve bir parrasi oldugumuz toplumim. egilimleri, .. ortaogreUmde olcuyan ve yiilcselcogretime gepneli: ifittJabalayan siz degerli genrlerimizin
lci§isel tercihlerini etlcilenielcte ve'. lci§isel nmtluluk ara)'t§tm~z §tt )ia d.a b11 alanda olcuma lcarammzt belfrlemelctedit:'
Karai·imz ne.olursa ols1n1
ziin istedigi bir boliimde olcumak §iiphesiz istilcrarli ve
bilinfli bir rabayi gerelctirmektedi1:
EDAM YGS LYS Biyoloji .Ozet Anlatim fcitabt bu hayalinizi gerrekle§tirmenizde size yardtmci olmak ifin
uzman egitimcilerin yogtttt rabasi ve neredeyse bir ra·l,§ma ile Jiaz1rland1.
Kitap hazirlamrken Item yeni 4 yillik 01·taogretim biyoloji dersi program, Item de yiikselcogretime gefi§ smavlarmm iferigi goz oniinde bul1mdurnldu.
Anlama ve ogrenme kolayltgi saglamalc ve aktlda lcaltci- .
ltgt artmnalc amaciyla lconulm· §emalarla, analitilc bir
yalcla§tmla ve oz bir anlatnnla s1muldu . .
Alt§tlntt§ smava hazirlilc kitaplarnmt telcdiize tasamnlan yerine renlcli, estetilc ve i§levsel bir tasamn elde
edildi.
Ve pkmt§ somlara ili§icin ayrmtil1 bir istatistilc elclendi.
Umartz belclentilerimizin otesinde istifade edeceginiz
bir eser olm: $iipliesiz dilclcatimizden lcaran elcsilclerimiz de olmtt§tltt~ Yap1c1 ele§tiri ve lcatlc1lamuz ifitt §imdiden goniilden te§elckiit edetiz.
Nicel Gozlem
Hem duyu organlan ile
hem de ol<;me arac1
kullanilarak yap1lan
gozlemdir.
Nitel Gozlem
Sadece duyu
organlan ile
yap1lan gi:izlemdir.
=d
!Bilimsel Vontem
=·
1. Problemin tespiti
2. Problemle ilgili verileri (bilgileri, geri;:ekleri) toplama
..
'.-~.~-.·.·_,_·.·...··.·_ ..·.·_.··.
Biyo - loji
,([§ii
••
' ,: . l!l!llil. . '
Faydas1:
Bilgi kazandmr.
Zaman kazandmr.
Problemin durumu hakkmda bilgi verir.
-y-
li¥,IM®tll1
~·························.11.·························i,
r@:13fflffltl
Sonw;:
Su 1s1t1hnca kaynar.
Sitolojl
Hlstolojl
Anatoml
Morfolojl
Flzyolojl
Ekolojl
Deneyde kullanilan ogelerden biri
degi~ken, digerleri sabit tutularak yap1hr.
l<ontrol grubu vard1r.
l<ar~1la~t1rma yapilabilir.
5. Tahminleri gozlem (nice! bozlem) ve deneylerle (kontrollU deney)
kamtlamaya c;:ah~ma.
'
l<anitlanmazsa
• Yeni bir hipotez kurulur
m,j
NA~
l<an1tlan1rsa
Hipotez gec;:erlilik kazanir.
Zaman la geni~ bir gec;:erlilik kazanirsa ...
.-l>
Slstematlk
Mlkroblyolojl
Genetlk
Embriyolojl
Biyoklmya
MolekUler blyolojl
Evrlm
ca
Vlroloji
Parazltolojl
Genetlk milhendlsllgl
6. Teori halini ahr.
• l<i:ikle~mi~ hipotezlerdir.
Ornek: Evrim teorisi, gen teorisi gibi.
Not: Feno! kirm121s1 asitlerin ay1rac1dir.
Feno! kirm121s1 + asit , san renk
Feno! k1rm121s1 + baz , Jsg~u kirm121
nh
7. Kanun halini alma
, Teori evrenselle~irse (tUm dUnya taraf1ndan kabul edilirse) kanun olur.
Ornek: Mendel l<anun/an.
ur
Uzay blyolojlsl
!
Hilcrelerl lnceler.
Dokulan lnceler.
11yapiy1 lnceler.
Dlj yap1y1 lnceler.
Organlarm fizlksel 1ah1masm1 inceler.
((evre blllml) Canhlann kendl aralarmda
ve 1evrelerl lie olan llljkllerlnl lnceler.
Canhlarm sm1fland1r1lmas1 blllmldlr.
Mlkroorganlzmalan lnceler.
(Gen blllml) Karakterlerln dolden dole
ge11jlnl lnceler.
Embrlyonun gelljlmlnl lnceler.
Canhlarm klmyasal yap1sm1 lnceler.
Canhy1 molekUler dtizeyde lnceler.
Canhlann ge11rdlgl adaptasyonlan ve
farkhhklan lnceler.
Virilslerl lnceler.
Parazitleri lnceler.
Genlerln canhdan canhya aktarma
1ahimalanm lncelerve uygular.
Canhlann uzay jartlarmdakl durumlanm
lnceler.
Bocekleri lnceler.
Mantarlan lnceler.
Bakterllerl lnceler.
Bahklan lnceler.
Kuilan lnceler.
Memellleri lnceler.
1J
Entomolojl
Mikolojl
Bakteriyolojl
lhtlyolojl
Ornltolojl
Mammalojl
-l>
-l>
->
-l>
-l>
->
-l>
-l>
Biyolojinin Uygulama Alanlan
"lnsarnn Dogas1 Ozerine" adh kitabm yazandir.
Ilk sm1fland1rmay1 yapmlillf.
Fizyoloji biliminin dogmasm1 saglam1illf.
Tip ve biyoloji alarnnda i;ahimalar yapmlitlf.
Tip alanmda i;ahimalar yapmlillf. (l<Gi;lik kan dolai1m1n1 bulmuitur.)
Ilk mikroskobu yapmlillr.
Hlicre kavramm1 ortaya koymuitur,
Mikroskop kullanarak tek hlicreli canhlan incelemiitir
Ilk bilimsel sm1flandirmay1 yapm1illf.
Anatomi alanmda i;ahimalar yapm1it1r.
'Ttirlerin Kiikeni" adh kitab1yla evrimle ilgili giiriiilerini ortaya koymuitur.
Kuduz ai1s1n1 ve tavuk kolerasma neden olan mikrobu bulmuitur,
Genetik biliminin dogmas1n1 saglam1itir.
Tlitlin mozaik hastahg1n1 bulmuitur.
Riintgen (x) 1imlann1 bulmuitur.
Kastaki enerji diinuilimlerini ve 1s1 i;1k1im1 incelemiitir.
Penisilini bulmuitur.
Elektron mikroskobunu bulmuitur.
DNA modelini bulmuitur.
Gen naklinin bailang1C1n1 bulmuitur.
Genetik ikiz elde etmiitir.
hi
Poli bus
----,l>
Aristo
Galen
El Biruni
lbnl Sina
Galileo
----:i>
Robert Hooke
Leeuwenhoek
Carolus Linnaeus
---l>
Erzurumlu Ibrahim Hakl(I
Charles Darwin
Pasteur
Gregor Mende(
----l>
Beijerinck !
Wilhem Riintgen,
Otto Mayerhof ,
Sir Alexander Flemi~g
----i>
E.A.F. Ruska i
----i>
James Watson/Francis Crick - - - - l >
Steven Howell
Dr. Wilmut
------
n.
!
,,nm
Hayvan bilimi
. !Biyolojinin Alt !Bilim Dallarri
O IControllu Deney
4. Hipoteze dayah tahminler yap ma.
Tahmin cUmleleri"Eger ........... ... ise ........... ... dir."bi<;iminde kurulur.
w
w
w
.sa
<!
<!
Bitki Bilimi
Sonw;:
Su 100 °C'de kaynar.
(l<esinlik var.)
co
3. Hipotez kurma
, Varsay1md1r.
, Gei;:ici c;:i:izUm yolu i:inerir.
lyi bir hipotez
tUm verileri kapsamah,
verilere uygun olmah,
yeni tahminlere ac;:1k olmahd1r.
<!
=Canh Bilimi
Can /J - Bilim
!
M0300
M0384-322
MO 131-200
973-1052
980-1037
1610
1665
1675
1707-1778
1703-1780
1859
1822-1896
1822-1884
1899
1895
1922
1927-1931
1931
1953
1986
1997
-y-
m
, •.. J
A. ll.ailboll'zrfi:n.ovall'dlai Uy11J1!maisn Gernke1111 n<l1,,urniiaill'
1. Laboratuvara gelmeden once yap1lacak c;:ah~ma hakkmda on bilgi edinmek
2. Deneye ba~lamadan once gerekli arai;: ve gerei;:lerin tam olup olmad1g1n1 kontrol etmek
3. Deneyde kullanilacak malzemeleri dogru bir ~ekilde etiketlemek
4. Laboratuvar i;:al1~malannda ogretmenin uyanlanna uymak
5. l<imyasal maddeleri, elektrikli arai;:lan, kesici alet ve cam malzemeleri kazalara kar~1
dikkatli kullanmak
6. Arai;: ve gerei;:leri temiz tutmak, dezenfekte etmek
1J Rapor yaz1hrken ~u
7. c;:ah~ma bitiminde malzemeleri yerine koymak
ba~hldar olmah
8. c;:alt~ma yerini temiz btrakmak
1. Deneyin ad1
9. Laboratuardaki bitkilerin baktmmt yapmak
2. Hedef
10. Canh deney hayvanlannm beslenme ve
3. Problem
baktm1n1 yapmak
4. Arac;:-gerei;:
5. On haz1rltk
11. Deneylerden elde edilen bilgileri dogru
6. Deneyin yap1h~1
olarak deftere yazmak
7. Deneyin sonucu
12. Deney sonucunda rapor yazmak.
__, IBi).l'oiojik \aiin~maiiaill'cllai
!foiiaimlai1111 All'aia;-Gerna; ve
Cihaiziaill'
Dereceli
silindir
DeneytUpU
Beher
Cam huni
Erl en mayer
Damlahk
Petri kab1
BUyUtec;:
Havan
Makas
Ans (a~llama
ignesi)
BistUri
Pens
TU pl Uk
Hassas terazi
Halkah ayakhk
BUnzen bel<i
Mikroskop
Termometre
Pi pet
TUp ftri;:as1
Diseksiyon
kUveti
_j
C. ll.ailborn'i:l\JJVaill' lelmi!dell'i
• Vital inceleme: Canhnm stv1 ortammda canh
olarak mikroskopta incelenmesi
• Doku Kiilti.irii Telcnigi: Embriyonik dokudan
altnan kU<;Uk parc;:alann, ozel haz1rlanan
ortamda bUyUme yetenegi kazanmas1h1
saglamak
• Filcsasyon: HUcrenin yap1smm kimyasal
ve morfolojik yonden en az degi~iklige
ugramasm1 saglamak amactyla birden bire
oldUri.ilmesi
• Kesit alma: Mikroskopta inceleme amac1 ile
materyalden ince pari;:alar almak
• Boyama: HUcrenin ve mikroorganizmalann
k1s1mlann1 daha iyi inceleyebilmek ii;:in asidik
veya bazik boyalarla boyanmas1
Bazile boyalar hUcrenin asit k1s1mlann1 boyar,
asit boyalar hucrenin bazik k1s1mlann1 boyar.
~
Problem: Patatesin r;:imlenmesinde 1~1{11n etkisi. var m1dir?
Deneyin Yap1h~1:
Ara,;:-Gere,;:: Her grup ir;:in
1 tane patates
2 adet ~effaf naylon po?et
2 parr;:a kag1t havlu
b1r;:ak
Patatesi ortadan ikiye b61Up, her yanm patatesin Uzerindeki gozleri
say1rnz.
l<ag1t havlulan nemlendiriniz. Patatesin kesik yUzleri havlu kag1tlanna
gelecek ~ekilde koyunuz.
Haz1rlanan dUzenleri naylon po~etlere koyunuz.
Po~etlerin birini 1~11< olan, digerini de karanhk bir yere koyunuz. Her iki
yerin s1cakhg1 da e?it olmahd1r.
Bir hafta sonra po~etleri ar;:arak patates filizlerini saym1z.
Sonur;:lan tabloya yazm1z.
Eide ettiginiz sonur;:lan diger gruplann sonur;:lanyla kar~1la?tmrnz.
On Haz1rhk: Patatesin r;:imlenmesinde 1~1gm etkisinin olup olmad1gm1 tart1~arak hipotez kurulmas1
co
m
izleme Tablosu Haz1rlama:
Deneyin Yap1h~1: Yedi Wp ahnarak her birine be~er damla fenol k1rm1z1s1 ve vida konulur. Daha sonra
Hedef: Bilimsel yontem basamaklarm1
kullanarak nitel bir gozlemin
uygulanabilmesi
DID
11111
n.
Problem: Degi~ik ortamlarda
karbondioksitin varhg1 nas1I
gozlenebilir?
ca
Ara,;:-Gere,;::
deney Wpleri
fenol k1rm121s1
Vida
lastik t1pa
kurutma kag1d1
maya
tohum (kuru ve r;:imlenmi~)
canl1 bocek
610 bocek
ur
Sonu,;:: C02 + H2 0-" H2 C03 (karbonik asit)
Fenol k1rm121s1 + Asit (H 2 C0 3) -> San renk olu~ur.
Solunum sonucunda canhlar ortama C0 2 (karbondioksit)
verir.
Mayalar fermantasyonda (oksijensiz solunumla) C0 2
ar;:1ga r;:1kar.
<;:imlenmekte olan tohum da sadece solunum yapar.
Ye~il yapraklar olu~mad1gmdan fotosentez olay1
ba?lamam1~t1r. Solunum sonucunda C0 2 ar;:1ga r;:1kar.
Canl1 bocekte solunumda C0 2 ar;:1ga r;:1kar.
Fenol kirm1z1sm1n sanya donu~tUgu tUplerde C0 2
oldugunu.buluruz.
nh
• Sonu~ta II, V, VI. deney tuplerinde fenol lmm1z1S1 sariya doner.
+ lyot r;:ozeltisi
2. Glikoz
+ Fehling c;:ozeltisi (Benedict c;:ozeltisi)
7.Asit
+ Bii.iret
ISi
kag1da
+ Eter gibi ~ag c;:ozuculer
--"'--!>
+ Fenol kirm1z1s1
w
Nefes (ufleme)
Saydam !eke
Saydam !eke
l<oyu kirm1z1
+ Fenol k1rm1z1s1
San }
c;:onko co,+ H,O
(l(arbonilwsit)
San
+ Feno! k1rm1z1s1
->
-> 1-1,co.,
1-1,co,(Asit) + Fenol 1<1nrn21s1
+
+ l<ire<;: suyu
->
Bulanma (beyaz c;:okelek) olu~ur.
Bulanma
+
l(ire~ ta~1
Sonuc;::
5x deki
goruntu
10xdeki
goruntu
Dall
,-,.......,
co2 + Ca(OH) 2 "7 CaC03 + Hp
l(ire~ suyu
Deneyin Yap1h~1:
l<Uc;:uk bir kag,t kesip s1k s1k noktalar koyunuz.
Preparatm1 hazirlay1p once kuc;:Uk, sonra bUyUk objektifte
saym1z.
Buldugunuz noktalann oranm,n, objektiflerin buyutme oranina
uyup uymad191n1 inceleyiniz.
San Renk
+ l<irec;: suyu
c;unkii;
Bu arada
Asit
Menek~e (eflatun)
+ Fenol k1rrr\1z1s1
1O. C02 (Maden suyu gibi) + l<irec;: suyu
Nefes (ufleme)
On Haz1rhlc:
1. l<uc;:uk objektifte plastik ve saydam milimetrelik cetveli
goru~ alanmm ortas,na yerle~tiriniz. GorU~ alanm,n c;:ap1n1
milimetre olarak olc;:up s=m' formulUne gore hesaplaym,z.
2. Buyuk objektifin goru~ alanmm c;:apm, ise ornegin kUc;:uk
objektif 15x, bUyiik objektif 45x "7 45:15=3
(l<Uc;:uk objektifin goru~ alani 1,5 mm ise biiyiik objektifin
gorii~ alanmm c;:ap, 1,5/3=0,5mm'dir.)
San
'
9.C0 2 (Maden suyu gibi)
l<iremit k1rm1z1s1
San
w
8. Baz
+ Nitrik asit (HN0) 3
w
6.Yag
ISi
+ 1<ag1da si.iri.ili.ir
5. Yag
Arac;-Gerec;:
mikroskop
• ince ve saydam milimetrik cetvel
• gazete kag1d1
Mavi-mor renk
.sa
4. Protein
Problem: Mikroskop altmda inceledigimiz objelerin gen;:ek
bUyuklUgU nedir?
hi
1. Ni~asta
3. Protein
Hedef: Mikroskobun bUyUtme gUciinii hesaplayabilme
•
ill ti
-
---1>
Degi~me olmaz
11. Bazlar C0 2 ile kolayca tepkime verirler. C0 2 tutucu bazlar: NaOH, l<OH, Ba(OH) 2, Ca (OH) 2 dir. Bu bazlar
solunum ve fermantasyon olaylannda C0 2 tutucu olarak kullarnhrlar.
~
~
Dfflffll
DDll
10
=2katfazla
5
biiyiiktur
IIII
j!
I,:I
jl
j
Ii
lj
12. 0 2 Tespiti: Ortamda 0 2 gazm1 tespit etmek i<;:in ya nan alevden yararlarnr. c;:unki.i, 0 2 yarnc1 bir gazd1r. Eger
ortamda bulunuyorsa alev parlar.
Not: Mikroskobun biiyiitme gucii = Okiiler x Objektif
Lc.==""'-'=="-""==="""=""""~'""'"'='--"'""'"""'="'--'""""--"'-'"-"'--"'--=---"--'-'--'-"---'--'-'---''-'--"-'-c:._--'-'----'--'---'----''----'-o-··--'rn-e_k:.::.:-----'--'-'--1:.::.oo--'1<a::..t.:..t1.:..r=--'--'1O--'-x--'---'1--'0--'----'---'---'---'-:;;__-
·•
Metabolizma = Anabolizma + l<atabolizma
Hucre 70oku 7 Organ 7 Sistem 7 Organizma
(=yap1m=iizumleme)
6rnek: Protein sentezl, fotosentez
ll!lffl1!MI
El·~··l!RII
t,·•·"""""""""""""''''•........... · ............A
On,UI
+
+
~
t,•·•"'"''""""'"'"""'······,, ......................... A
(=y1k1m=yad1mlama)
"'w""ffllll
...·"'""®""~""·""""'""
6rnek: sindirim, so/unum
Ge n ,::,
0
"'mfE.1"""'·""·m"'jj!""~""·""·
•.-
00
Anabolizma > katabolizma 7 biiyiime o/ur -7
1C< JQ.
Anabolizma = katabo/izma 7 biiyiime durur -'? Je.. \.'. ,\.: r\h '2b_ Ana canhnm ayms, olur.
Anabolizma < katabolizma 7 ya~/J/Jk olur ---'>, ':Jo-· ~\ ,\= rJ.,,
-BiilUnme, tomurcuklanma, vegetatif,
i;eklrdek
Oljl Blrey (2n)
Erkek Blrey (2n)
l-Yumurta
Q
Mayoz
h.
sporlanma, rejenerasyon
(n)
lenmy
Q
Bitkilerde 7 omur boyu,
Hayvanlarda 7 belli bir ya~a kadar buyume olur.
Zlgot
(2n)
Zarh organeller
,!_
m
•
Jsperm h.
•••·(:}
1/.,.-
HiicreZan~
topla. zma
i;:eklrdek Zan
<at1hm Maddesl
Rlbozom
--i
Blrey
Buyuk molekullerin kii<;iik yap1 ta~lanna pari;:alanmas1
olay1dir.
wtmmi::11
Hidroliz: 0-0+ H,O 7 O+O
A,•""""""""""""""""'""···-....................................,1
Tropizma (yonelim), nasti (tepl<i hareketi)
Pasifyer de!Wirme
C6 H12 06 +60 2 ? 6C0 2 +6H 20+ 3BATP
, Hayvan ve insanlarda 7
n.
Aktifyer deiji1tirme
Canh, ortam ~artlanna ne oranda uyum saglarsa hayatta
kalma ?ans1 da o oranda artar.
(NH,) ure, urikasit
7
Bobrek (idrar), deri (ter)
Su
7
Biibrek (Jdrar), deri (ter), akciger (su buhan)
co,
7
Akciger (solunum), deri (solunum)
Sindirim art1klan
7
Anus (fei;:es)
Canhlann i<; ya da d1~ ortamdan gelen <;e?itli uyanlara tepl<i
gostermesi olay1dir.
ur
• b6cek yiyen bitkiler
·6glena
At1h~~ekli
ca
4.·································"-··
i ································}).
Not: Bir hucrelilerden memelilere kadar canlllarda bo?alt1mla
gorevli yap1 ve sistemlerin temel ve ortak gorevi su - iyon dengesini korumaktir.
-::'c; \-k:i <vic.os~=..::.t---; 1c.J-e_rl\:'.f-
Bitkilerde 7 Hormonlarla
Hayvanlarda 7 Sinir sistemi, endokrin sistem, duyu
organlan ile geri;:ekle~tirilir.
l
hi
nh
a. Holozoik Beslenme
b. Simbiyoz Ya?am
c. Saprofit beslenme
l<as ve iskelet sistemi
Metabolik reaksiyonlar sonucu ortaya c;:1kan CO,, NH 3 gibi
art1klann d1~an atilmas1dir
Ornek: lnsanda;
Art1k
a. Fotoototrof
b. Kemoototrof
Bitkilerde 7
Ornek: Protein+ H,O 7Aminoasitler
i¢llj)ij@i (Fermantasyon)
•Etll Alkol Fermantasyonu
C6 H12 06 ?2C 2 H50H+2CO 2 +2ATP
•Laktlk Aslt Fermantasyonu
c,H12 o,?2c ,H,o,+2ATP
, Tek hiicremerde 7 l<ami;:1, yalanc1 ayak, sil
Aktifyer di>!ii!firme (taksi hareketleri)
co
Besin 7 Enerji (ATP) elde etmektir.
-
.sa
- H2 -> H - H l(imyasal bag
!::......................................................."'
l(imyasal Degi~me Denklemleri:
A + B "7 C diye gosterilir. Tersinir (tersine de olabilen tepkime) tepkimeler
ise; D + E ~ F gosterir. Bag yuksek enerjili ise H gosterilir.
- H (=Hidrojen) tek bag yapar
- 0 (=Oksljen) <;ift bag yapar
- N (=Azot) ui;: bag yapar
- C (=Karbon) dart bag yapar
brnek
A<;tk formiif
Kapalt formiif
w
w
w
- l<imyasal bag tekse - (tek i;:izgi ile)
- l<imyasal bag <;iftse = (c;:ift i;:izgi ile) gosterilir.
ln~an gunde 2-3 litre su i<;ilmelidir. Gunde 2-3 litre su idrar, deri,
akciger ve d1~k1 ile at1hr. Susuz birka<; gun ya~anabilir.
Suyun Canftlar k;in Onemi
Besinlerin, art1klarm, hormonlann vb maddelerin ta~mmas1n1 saglar.
~<2.. r~ 0 \
Su, diger bile~ikler ic;:in iyi bir ,;oziiciidur.
s0;\:~~~>:3,"
Viicuttaki tepkimeler sulu ortamda gen;:ekle~ir:71 ~,:',... .'.f (c;
• Hidroliz ve dehidrasyon olaylannda vard1r.
'
l<olay bozulmayan ve degi~meyen en kararh bile~iktir.
Su, fotosentezle organik maddelerin uretiminde kullarnlan
temel ham maddedir.
• Vikut 1s1smm diizenlenmesini saglar.
IITl Canh organizmalarda su miktan
Beynin boz maddesinde %84, <;izgili kaslarda %75, beynin ak maddesinde %68, kemik ve di~lerde (dentin) %10 su bulun
maktad1r.
Vucuttaki bir yapmm su miktan o yapmm aktivitesi ve ya~1yla da ilgilidir. Su miktan dokunun aktivitesiyle dogru orant1h,'ya~1yla ters orant1hd1r.
Dehidrasyon: l<G<;iik molekullerin birle~erek buyuk molekulu olu~tururken su ac;:1ga i;:1karmas1 olay1d1r.
Hidroliz: Buyuk molekullerin su alarak kui;:uk molekullere aynlmas1d1r.
Ornek: Yaptm o/aylan
Ornek: Sindirim o/aylan, y1k1m o/aylan
--
brnek: 0-0 + H20 -
Amino.sit
Protein
Protein
O+O
Aminoasit
4. Baz1 doku ve organlarm yap1sma kat1hr.
'-'-" Asitiell"
,.___. Tll..O:dall"
Su ic;:inde c;:ozGndGgGnde H+ iyonu veren bGtGn bile~ikler
asit ozelligindedir.
Turnusol kag1d1n1n rengini maviden lmm121ya c;:evirir.
Asit + Baz 7 Tuz + Su
HCI + NaOH 7 NaCl + Hp
Tuzlar sulu c;:ozeltilerinde "-" (anyon) ve "+" (katyon) yGklG
iyonlar halinde bulunur. Ayrn ~ekilde hGcrenin sitoplazmasmda da iyonlar ~eklinde bulunur.
5. Baz1 doku ve organlann ~ah~masmda etkilidir.
Ornek: Yemek tuzu, sitoplazmada Na' iyonu ile Cl' iyonu
olarak bulunur. Sitoplazmada bulunan iyonlar da hGcrenin
asit ve baz dengesinin saglanmas1 ic;:in hGcreye su ah~ veri~i-
~ Onemli Mineraller
Tatlan ek~idir.
Fenol lmm121s1n1 san-turuncu renge c;:evirir.
1. Organik asitler: Laktik asit, asetik asit, sitrik asit ...
t
CH 3COOH)
ni dGzenlemede etkilidir.
Mineraller, tum canhlann hem doku ve organlannda bulunur, hem de ya~amsal olaylarda dGzenleyicidirler. Bilinen
elementlerin kirk kadan, hGcrelerin bile~iminde bulunur.
Baziall"
Suda c;:ozGndGgGnde (OH)· iyonu veren bile~ikler baziktir.
Mineral/erin Gorevleri
Turnusol kag1dmm rengini k1rm121dan maviye donG~tGrGr.
1. HGcre ic;:i ve d1~1 s1v1lann orarnrn ve dengesini dilzenler.
Tatlan ac1dir.
Fenol lmm121s1hi l<oyu lmm121ya c;:evirir.
1. Organik bazlar: CH 3NH 2 (Metil Amin), NH,PH (Amonyum.Hidroksit) ., . ..
l<alsiyum (Ca) : Kemik ve di~lerin yap1sma kat1hr. l<aslann
kas1lmasm1 saglar.
Fosfor (P) : Kemik ve di~lerin yap1sma kat1hr. l<aslann kas1Imas1n1 saglar.
~Alyuvar
Demir (Fe) : Alyuvarlarm yap1sma kat1hr.
~
Hemeglobln
Sodyum (Na): Sinir ve kaslarm c;:ah~masm1, hGcrenin su ah~
veri~i dGzenler.
2. Kofaktor olarak i~ gorGr.--=) en q../rv, ler A,_,
Potasyum (I(): Sinir ve kaslarm c;:ah~mas1n1, hucrenin su ah~
veri~i duzenler.
Ornek: demir, magnezyum
lyot (1): Tiroit hormonlannm uretimini saglar.
3. Biyolojik molekilllerin yap1sma kat1hr.
Flor (F): Di~lerin olu~mas1 ve gGc;:lenmesini saglar.
Ornek: Fosfat 7 ATP, DNA, RNA
2. inorganik bazlar: NaOH (Sodyum hidroksit)
l<OH (Potasyum hidroksit)
CANUlAmN TIEMIEl BillE$1ENUERi
pHcetveli
Biyoloji Sorulari istatigi (1999-2009)
n.
I
Az miktarda ahnmas1 gereken mineraller: Cu, Mg, I, Co,Fe v.b.
Magnezyum (Mg): l{emiklerin yap1sma kat1hr.
2. inorganik asitler: Hidroklorik asit (HCI), siilfiirik asit
(H 2S04 ), ...
'--...i
c;:ok fazla miktarda ahnmas1 gereken mineraller: Na, I<, Ca, P
m
(
Ornek: Nave 1(7 Sinir/erin iletimi, /ws kas1/malarmda etkilidir.
co
t
(C3H60 3),
Ornek: l(a/siyum, fosfor '7 kemik ve di~lerin yap1sma kat1/1r.
D
.
.
0
2
3
4
6
5
7
8
6
Metabolizma
ur
Bazl1k artar
nh
Ornek: lnsan kani 7,4 tiir. 7,0 ve 7,8 oldugunda 6/iim olur.
l(arbonhidratlar, proteinler, yaglar, vitaminler, nukleik asitler, enzimler.
Aym zamanda organil< besindir.
Heterotrof Canh
(D1? Beslek):
l<endi besinini kendisi
yapmay1p d1?andan
hazir alan canhd1r.
hi
protein-yag-karbonhidrat
• enerji hammaddesi olarak kullarnm
siras1:
lcarbonhidrat, yag, protein
protein, yag, karbonhidrat (az}, s11,
ma dense/ tllzlar
protein, vitamin, mineral, s11
• bir gram1n verdigi enerji miktanna
gore kullarnm s1ras1:
yag- protein- l<arbonhidrat
9,5 l<Cal- 4,3 kcal- 4,2 kcal
w
'7
-~-.-.·-.-_-·"""";.
Adrenalin
hormonu
I
. . . . ._ I
\jj
Gllkojen
Gllkoz
Insulin hormonu
veya
• Fotosentez: 6C02 + 6Hp
GUne~Enerjisi
CoH,p6+602
klorofil
GliJ 02
..
, Gorevi: 1. Enerji vermek 2. Yap1ya kat1lmak (az m1\<tarda). Ornek: HGcre zann1n,
DNA, RNA, ATP nin yap1sma kat1l1r.
ICarbonhidrat
Balummdan
Zengin
Besinler
-
Glikoz ~ OzOm, bal, lnclr gibl besinlerde bulunur. -"') IL.a---./'\ :':te..lar/'
Monosaldcaritler ve disakkaritler ~ Meyve, sebze ve sutte bulunur.
Ni~asta
~ Patates, ?eker pancan, m1sir, bugday gibl tah,llarda bulunur.
Glilcojen
~ l<araciger ve ette bulunur.
l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...
iki 9eker
gllkozlt bag1
glllmzltle~me /':!
0 + 0--+Q-.!C.-O + H20
monosaklmrlt monosakl<arlt dlsaklmrit
Bil
901< 9eker
~\\+91+ ..... -l- ~---+(n-1)H2 0
monosakfarlt
n(C 6H 12 0 6)
lliml
Heksoz)
(=
H 2 0 + Maltez ---+ Glilmz + Glikoz
(Malt 9 ekeri)
}ukoz
azalmca
1. Nl,asta: Bltkllerdekl depo karbonhldrat1d1r. Suda ,;ozunmez. ::::") )-\=Jv~ I'\\"' r ,e~ j\ f"\~, \
k\o~\;,,
H 20 + Sukroz---+ Glikoz + Fruktoz
(Sakkaroz =<;ay 9ekeri)
~
H2 0 + Laktoz ---+ Gllkoz + Galaktoz
Ornelt:
1. Glikoz (l<an ,ekeri)
2. Fruktoz (Meyve ,ekeri)
3. Galaktoz (Sut ,ekerl)
Kandamar,
H
I
C=O
H
I
H-C-OH
C=O
H-C-OH
C=O
H-C-OH
I
'" Pankreaslan
I
HO-C-H
Glukagon hormonu
I
HO-C-H
I
H-C-OH
H-C-OH
H-C-OH
I
monu etkisi ile kana gec;:er. Fakat kas hucresindeki
glikoz glukagon hormonu etkisi ile kana gei;mez.
I
H-C-OH
I
Not: l<araciger hucresindeki glukoz, glukagon hor-
I
H-C-OH
I
H
Glikoz
I
I
H-C-OH
I
H
Fruktoz
(C 6 H10 0 5)n + (n-1) H20
Polisaldrnritler
""-1•m-=@•,Iffl
...""i"'il "'W"""lllml""·"",ID"'l-a"',""'l
""liffl""·
(Sul 9ekeri)
0-0-0-0-0-0
H
I
I
I
HO-C-H
I
HO-C-H
I
H-C-OH
I
H-C-OH
I
H
Galaktoz
l<apalt formiillerl ayni C,H,,o,, a,;11< formiillerl farklt·
~ d1r. Bu yQzden gllkoz, fruktoz ve galaktoz blrblrlnln
izomeridlr. Blrblrlne donU,meye izomerle,me denlr.
Not: Blrblrlne baglt ,;ok say1da benzer ya da ozde, monomalerden meydana gelml, uzun molekullere polimer denlr.
Orne I<:
POLIMER (SelUloz, Nl,asta, Gllkojen, Kltin, Protein)
MONOMER (Gllkoz, Amlnoaslt)
~
2. Seliiloz: Bltklde hiicre ,;eperlnin yap1sin1 olu,turur.
Suda ,;oziinmez. Diiz zlnclrler hallndedlr
o-o-o-0-0-0-o
Gllkoz
lnorl)
pollsakkaril
Disaklmritler:
Ornel<:
°"
-~--.-·
-_-·-.-,-·
n(monosakkarit)-l- pollsakkarit+(n-1 )H2 0
A,•......................................................
1. Rlboz "7RNA 1 1\-,f'
2. Deokslrlboz DNA
Karaciger
kas hGcresi
• Genel formiilG (CHp) 0 dir. Ornek: (C0 H1p 0 )dir.
hf!~
Tek 9eker
(CH20)n'dir.
n=3 lie n=B arasmda
degi 9ir.
w
w
I
, Yap1 ta~lan (Yap1 birimleri, Monomerleri): Monosakkaritler (veya glikoz)dir.
A,.............................................................................
(= Flmtoz)
Gllkozarlmca
Glikoz
(C (karbon), H (hidrojen), O (oksijen) atomlanndan olu~ur.)
6zellikle bilinenler:
Kan ~ekeririnin (glikozun) ayarlanmas1
B6rck Ostil
b!!z!nden
I
1. tabloda sorulmaya deger bulunan konulan, 2. tabloda soru kokUnde
ya da se\eneklerde \eldirici olarak kullanilan konulan giireceksiniz.
karbonhidrat-yag-protein
.sa
• Enerji veren besinler '7
• Yap1c1-onanc1 besinler '7
• Duzenleyici besinler
Organik bile~iklerin
• yap1 hammaddesi olarak kullarnm s1ras1:
Ototrof Canh
(l<endi Beslek):
l<endi besinini kendisi yapan
canl1ya denir. Fotosentez ve
kemosentez olay1 ile olur.
2
ATP
2
Vitaminler
Asitlik artar
3
Protein, l<arbonhidrat, yag
Protein, Karbonhidrat, yag
Baz
Enzimler
Yap1m Olaylan
Proteinler
Proteinler
9 10 11 12 13 14
Asit
2
Enzimler
ca
11111
Gene!
,,, {
1!
'E
I
3. Glikojen: Hayvanlardakl depo karbonhidrat1d1r.
Ni,astadan daha genl, dallanma gosterlr.
Suda ,;oziiniir. l(araclger ve kaslarda bulunur.
4. Kltln: (Azotlu pollsakkarlttir.) Boceklerde d1, lskeleti olu,turur. Suda ,;oziinmez. Duz zlncirler hallndedlr.
(C, H, 0 atomlardan olu?ur.) Suda i;:ozunmez, benzen, kloroform gibi organik i;:ozuculerde i;:ozunebilir.
Yaglarm Canh ic;in Onemi
verme yonunden karbonhidrat ve proteinlerden
daha ustundur.
Gorevleri
1. Enerji vermek (Organik bile?ikler ii;:inde en i;:ok enerjiyi yaglar verir).
• l<arbonhidratlardan saglanan enerji yeterli olmad191 durumlarda gerekli enerji yagdan saglanir.
2. Yap1ya kat1lmak. brnegin hucre zannin yap1sma kat1hr.
• Alman fazla karbonhidrat ve proteinler yaga i;:evrilerek
vucutta depolanir. ~i?manhk ortaya i;:1kar.
4. Notral yaglar : 3 yag asidi+gliserol (gliserin) 71 mol
yag+3 H,0
Yag Asitleri
Gliserln
Q+
2. Fosfolipidler (fosfor+lipid): Hucre zannin ve sinir hucresindeki miyelin k1hfm yap1sinda yer ahr.
0
' 3. Yag asitleri: l<arbon atomu say1s1 4-24 arasinda degi?ir.
Doymam1? yag asitleri
(Clar arasmda bir veya
birden r;ok <;ift bag varsa)
H H H H H
H H H H H
I
I
I
I
I
I
I
I
H-C-C-C-C-C-H
I
I
R1
I
H
I
I
I
R3 - COOH
HO -CH 2
Yag Asitleri
G/iserol
H H
Ornek:
Ornek:
• butirik asit
I
I
I
I
I
I
I
H-C-C::.C-C-C-H
I
H
H H H H H
-JI>-
I
I
I
I
I
I
I
I
olu?ur.
Doymu~ yaglar: Doymu? yag asitlerinin daha fazla oldugu
yaglardir. Oda s1cakhg1nda kat1 haldedir. Hayvansal yaglann
i;:ogu doymu? yagdir.
Doyurulmu~ Hali
• Uzun go,;: yolu kullanan, k1? uykusuna yatan hayvanlarda, deri altma depo edilen yaglar (hafif olmalan sebebi
ile) hem enerji kaynag1 olarak hem de y1k1ma ugrad1klan
zaman metabolik su ac;1g1 i;:1kararak besin ve su ihtiyac1n1
yaglardan kar?1larlar.
• C say1s1 O' oranla daha fazla oldugunda karbonhid.ratlardan 2 kat fazla enerji verir. Yanma ii;:in i;:ok 0 2 harcanacagindan yag yerine karbonhidratlar kullanilarak, oksijen
Doymam1~ yaglar: Yap1sinda doymam1? yag asitleri daha·
fazlad1r. Oda s1cakhginda s1v1 haldedir. Bitkisel yaglar doymam1? yaglardir.
tasarrufu saglanm1? olur.
Ii
Yag Balm1~mdan Zengin Besinler
Hayvansal 7
Et, sut, yumurta, peynir gibi.
Susani, ayi;:ii;:egi, zeytin, f1nd1k, ceviz, soya faBitkisel 7
sulyesi, Antep f1st191 gibi.
nh
Not: Esansiyel (=Elzem) yag asidi: Vucudun yapamay1p d1?andan almak zorunda oldugu yag asitlerine denir.
--
• Yap1s1nda C, H, 0 ve N bulunur (azotlu organik bile?ikler). Bunlardan ba?ka baz1lannda S ve P'da bulunur. • Proteinlerin yap1 ta?1 aminoasitlerdir.
-,
'
Proteinler her canhda birbirinden farkh• oldugu gibi canhnin degi?ik dokulannda da farkhdir. (Sadece tek yumurta
ikizlerinde proteinler aynidir.) Bu farkhhk proteini olu?turan aminoasitlerin c;e~idi, say1s1 ve s1rasmdan yani dizili~inden kaynaklanir.
hi
Aminoasidin Kimyasal Yap1s1
Aminoasitler amfoterik ozellik gosterir (hem asit, hem baz1i<ozehk ta?1yan):-Bu da
H
nucrenin Pn'mic!Tlzenler.
20 i;:e?it aminoasit vard1r.
I
COOH -C- NH 2
Aminoasitlerin
birle?erek
I
proteinleri
olu?tururken,
Karboksll
R Amin grubu
grubu
~
(bazlk)
aminoasitlerin say1s1 ve di(asldlk) Radlkal grup
zili?inin farkh farkh olmas1
(degl~kenllgl saglar)
i;:ok i;:e?itli', protein olmas1n1
saglar.
.sa
Orne le:
w
Dipeptid Olu~umu
Pedlld ba~I
HO
Ho
H H
I
H
I
'f
H H
I
I
NH 2-t-8-lo8J+ N-6-cooH -
NH2-9-c---N-9-cooH + H20
'---v---' '---v--'
~--~--~
'---.,---'
Dlpeplld
Su
R H~6'1B] R
2.Amlnoaslt
R
w
1.Amlnoaslt
R
Zorunlu (Temel=Esansiyel) Aminoasitler:
Baz1 hayvansal hucreler, aminoasitlerin baz1 i;:e?itlerini yeterince sentezleyemezler. Bunlann mutlaka d1?andan haw olarak ahnmas1 gerekir. Boyle aminoasitlere zorunlu aminoasitler
denir: lizin, histidin, valin gibi. insanlarda Aminoasitlerden
12 c;e~idi sentezlenebilir iken, 8 c;e~idi sentezlenemez.
Proteinler (yapilan baktmmdan)
,..............................................................)\
""dtl"":.----.-.-....
~
Sadece amlnoasitlerden
oluiur
Acanhsmdaki protein dizilimi
Bcanhsmdaki protein dizilimi
0-0-0-0-0-0-...
ccbaad
0-0-0-0-0-0-...
bbddcc
(aminoasitler)
Proteinlerdeki aminoasitlerden bir tanesinin bile i;:e?idi, s1ras1, say1s1 degi?irse proteinin yap1s1 ve ozelligi degi?ir.
O+O+O+O+O+ ... 7 0-0-?-0-0- .. '.+(n-1) H,0
[>- aminoasit
protein l
.
peptid bag1
w
i
I
I
HHHHH
Doymam1~ Yag Asidi
• Safra tuzlannin, kolesterolun yap1sm1 olu?turur (l<olesterolun fazla olmas1 damar sertligini yapar). Hucre zannda
dayanikhhg1 saglar.
sentezlenir.
H-C-C-C-C-C-H
HH
R3 -COO-CH 2
• Erkek, di?i e?eysel hormonlan gibi baz1 hormonlann yap1sina kat1hr.
99 yag asidi yeterli miktarda gliserolle tepkimeye girdiginde
kai;: mol notral yag sentezlenir? l<ai;: mol su ai;:iga i;:1kar?
c;:ozum:
1 mol yagda 3 mol su
1 mol yag ii;:in 3 yag asidi
X mol yag i~in 99 yag asidi
33 mol yagda x mol su
x= 99 = 33 mol yag
X= 33.3=99 mol SU
Margarin: Doymam1? yag asidinin H' doyurulmas1
H H H H H
R2 - COO-yH + 3H 20
Orne le:
• oleik asit
, /inoleik ait
• palmitik asit
• stearilc asit
R1 -COO-?H 2
I
I
H-C-C= C-C-C-H
H H H H H
CO~O-CH 2
R2 - COOH + HO -yH
n.
I
• A, D, E, I< (yagda i;:ozunen) vitaminlerin sindirim sisteminden emilimini saglar.
H20
ca
I
• Baz1 vitaminlerin yap1sina kat1hr.
+
ur
I
0
• Hucre zan, organel gibi hucresel yap1lara kat1lir.
m
Doymu~ yag asitleri
(Clar arasmda tek bag
varsa)
• Organlann etrafmdaki yag, organlann i;:ah?mas1n1 kolayla?t1nr (az1) ve ezilmekten (mekanik darbelerden) korur.
-
+
• Yag deri altinda ve organlann i;:evresinde depolanir.
• Deri altindaki yag tabakas1 vucudu soguga kar?1 korur
(ls1 yaht1m1 yapar).
co
c;:e~itleri
1. Steroidler: Baz1 hormon, vitaminin aynca kolesterolun yap1s1na kat1hr.
Aminoaslt + Organlk
veya lnorganlk blleiikler
j
Ornek:
Lipoprotein "7 lipid+proteln
G/1/wprotein "7glikoz+protein
NOkleoprotein 7 nu/deilwsit+protein
Fosfoprotein "7 fosfor+protein
Ornek:
Hemog/obindeki ''glutamik asit" yerine ''va/in" denilen aminoasit gelirse normal hemoglobin yerine farklt ozellikteki
molekaJ nedeniyle alyuvar bozulur, ?ekildeki gibi "orak hucre
anemisi" denilen hastaltgm olu?masma neden olur.
Alyuvar hucresi orak ?eklini alm1?t1r.
c:rAlyuvar hucresl
Proteinlerin insan Viicudu i~in Onemi
Protein Bak1m1ndan Zengin Besinler
A: .............................................
Saghkh hayat ii;:in duzenli olarak protein almmahdir.
Ozellikle
UIDIRlmlll~V~tl
• buyume, geli?me donemindeki bebekler, i;:ocuklar ve geni;:lerin,
• Baklagiller
• hasta olanlann,
• Tah1llar
• dokulan y1pranm1? ya?hlann,
• gebelik ve logusahk donemindeki kadmlann daha
i;:ok protein alma Ian gerekir. % SO hayvansal protein,% SO bitkisel protein ahnmahdir.
Fasulye, Nohut, Merclmek
Plrlni;, Bugday, M1s1r
t•............................................'.A
IR~mrml~tl~I
t1ri®IMIJI
K1rm121 ve Beyaz et,
Sakatat, SGt, Yumurta
1
J
·J
Gorevi, reaksiyonu h1zland1rmakt.1r. Ak~ivasyon enerjisini du?urerek reaksiyonun bir an once olmas1n1 saglar.
i
Enerji
ii
Enzimlerin Yap1s1
·~
~
I~
CD+1~
• Sadece protelnden oluiur.
.
ilrnek: Pepsin, ilreaz gibi
• Enzlmin hangi maddeye elkl edeceglnl bellrler. (Substrau tamr.)
k'"'"""'"""""'"'.A.. .......................,:.1
l(ofakt6r
(mlneraller)
Koenzim
(vltamlnler)
genelde B grubu
vitaminleri
'-----------+-t
Reaksiyona etki eden yani astl i1i
yapan yard1ma kmmd1r.
Aktivasyon Enerjisi: Reaksiyonun gerc;:ekle?mesi i<;:in ge-
reken en az (minimum) enerji seviyesidir.
Aktivasyon enerjisi engelini a?mak i<;:in (ya da reaksiyonun
h1z1n1 art1rmak i<;:in) iki yol vardir:
bolgl?
Katalizor: Aktivasyon enerjisini a?ag1ya indirerek reaksiyo-
Bir apoenzim daima bir koenzim veya kofaktorle c;:ah?rken,
ayni koenzim veya kofaktor birden c;:ok apoenzimle c;:ah?1r.
nun bir an once olmasm1 saglar yani h1zlandinr.
Canh i<;:indeki organik katalizorlere ENZIM denir.
Ornek:
Katalaz enziminin koenzimi "hem" moleku/Ddur.
Enzimlerin isimlendirilmesi
Ornek:
l(oenzim
x,y,z
Apoenzim
A,B,C
OrOn
Enzlm
A-x ile r;ail~1rken
A-x
x A'dan ba?ka,
8-x
B, ve Ci/e de r;ail~1r.
C-x
, Enzimler reaksiyona girer, reaksiyonu h1zland1nr, degi?meden <;:1kar. Bu yuzden tekrar tekrar kullarnhrlar (l<ullanilma say1s1 smirhd1r).
Enzlm Mlktan
~
Serbest cnzlm
Enz!m ~ Substrnt komp!eksl
Zaman
ca
Maltaz
Maltoz _:.:..:..:::..:=S'--)l> glikoz+glikoz
Pepsino.i§J. +HCI 7 pepsin
(pasif)
(aktif)
Enzlm - Substrat kompleksl
n.
Ornek: Sindirim (hidroliz) enzimleri, solunum enzimleri
Ornek:
-
Enzlm Mlktan
Hem moleku/D ayni zamanda ba~ka enzimlerin ve hemog/obinin yap1sma kat1/1r.
1. Etki ettikleri tepkimenin <;:e?idine gore isimlendirilirler.
-az eki getirilen enzim aktiftir.
Substrnt
• Enzimler .gi.Js!~f l>~lgeleriU,e substratm yuzeyine baglan1rlar. Bu durumda A enziminin aktif bolgesi sadece A
substrat1na uygunluk gosterir.
Vitamin (koenzlm)
Mineral (kofakttir)
Haloenzlm
Ornek:
+
m
~
2. Reaksiyona katalizor eklemek.
2. Etki ettikleri maddenin sonuna "-az", "-jen" eki getirilerek isimlendirilir.
Enzim
..--~.- Apoenzlm
l. ls1 vermek (Canh d1?1nda olur, fakat canhya 1s1 verilirse olur.)
I
• Enzimle substrat arasmda anahtar-kilit ili~kisi vard1r.
Yani nas1I her anahtar bir kilide ozgul ise her enzim de bir
substrada ya da bir tepkimeye ozguldiir. 0 ha Ide tepl<ime say1s1 kadar enzimsay1si vard1r.
co
Enzim varl1g1ndaki
aktivasyon enerjisi
Enzimlerin Genel Ozellikleri
• Enzimin etki ettigi maddeye substrat denir.
Enzlmler
11:··"-.......................................................,-.......... \A
Enzimsiz aktivasyon enerjisi
I
Enzimler tekrar tekrarlwllanild1klart ii;in top/am miktar degi$mez.
/
Zaman
Tepkime strasmdaki enzim
miktan grafiktelci gibi de[Ji$ir.
Bu durumda apoenzim <;:e?idinin say1s1 koenzim c;:e?idinin
say1s1ndan daha fazladir.
nh
ur
-jen eki getirilen enzim pasiftir.
hi
Enzimatik tepkimeler genelde tersinir (<;:ift yonlu) dir. Fakat sidirim enzimlerinde oldugu gibi tek yonlu de olabilir.
Ornek:
karbonik anhidraz
C0 2+H 20
H2 C0 3(Karbonik asit)(Tersine
. reaksiyon)
.sa
Maltaz
Glikoz+Glikoz (tel< yonlu
reaksiyon)
3. Enzim-Substrat Yogunlugu:
Tepkime H121
a. Subsrat deri~imi: Enzim miktannin x oldugu
bir ortama surekli substrat
_____ x kadar
eklenmesi, x kadar enzimin
enzim
varken c;:ah?abilecegi h1za c;:1kart1r,
sonra maksimum h1zda devam etmesini saglar.
x
Substrat derl?imi
• Hucre ic;:inde. ve d1~mda
da etkindirler..
.
'
~~·
-'
;·'
Ornek (hucre d1?mda etkin olan):
w
Sindirim enzimleri
i
• Enzimler tek veya tak1m halinde de <;:ah?_abilirler.
Ornek (tak1m halindeki <;:ah?maya):
Enzimlerin <;ah~mas1m Etlcileyen Falctorler
, O0 C'de enzimler c;:ah?maz
fakat yap1s1 da bozulmaz.
, 50 °C uzerinde enzimlerin protein yap1s1 bozuldugundan enzimler c;:ah?maz
ve reaksiyon durur (denature olur).
w
w
Bir gen - bir enzim hipotezi:
Gen 1
l
Enzim1
\
x l~lnl
~Gt
~~
t
~
· @olay burada
Gen3
l
Enzim3
j
0
10
20
30
40
50
oc
• lnsan vucudundaki enzimlerin optimum s1cakhg1 36-37 °C'dir.
(substrat smrrh
lse)
x Enzlm derljlml
Tepklme H1z1
Genel hUcre
enzlmlerl
/
kahr
..___.,
C veya D maddesi
8 mlfdctesi
rt d b' 'k'
d1~andan alinmas1
O
am a m ir.
gerekir ki olay1
gergekle~tirebilsin
24
Her enzim belli pH arahgmda c;:ah?1r. Enzimler
genellikle pH ?'de (notr
ortamda) en iyi ?ekilde
c;:ah?ir. Ancak asidik ve
bazik ortamda da c;:ah?an enzimler vardir.
• <;:ok kuvvetli asit ve
bazlar enzimlerin yap1s1n1 bozar.
b. Enzim Deri~imi: Optimum ko?ullann oldugu bir
ortamda; enzim siirekli art1rihrken substrat da artarsa
reaksiyon artar; substrat siirekli sabit olarak ortama konursa reaksiyon artar, bir sure
sonra sabit kahr, substrat s1mrh konursa reaksiyon artar
bir sure sonra azahr, durur.
4. Substrat Yiizeyi:
Substrat yuzeyi artt1k<;:a tepkime h1z1 dogru orant1J1 olarak
artar. <;:unku enzimler etkinliklerini substratm d1? yuzeyinden ba?Jat1r.
Ornek:
Tepkime h121
1<1ymanm sindirimi, par<;:a ·etten daha kolayd1r. Parc;:a et k1yma haline geldiginde enzimin
etki edecegi d1? yuzey artm1?t1r, tepkime h1z1 da artm1?t1r.
2. Ortamm pH Derecesi:
A-+ 8-+C-+D
• Protein yap1l1 olmalanndan dolay1 proteinin etkilendigi
etkenlerden enzim de etkilenir.
, Enzimler hidroliz edilebilir.
(substrat mlktan
x olarak sablt
tutulursa)
Bir enzimin en iyi aktivite
gosterdigi s1cakl1ga optimum s1cakhk denir.
Tepkime H121
• Enzimler hucre i<;:inde DNA'daki ?ifrelere (genlere) gore
ribozomlard~ uretilirle~.
. .
..
•·
Not:
(substrat
s1rnrs1z ise)
1. s,cakhk:
Amilaz(1)
Ma/taz(2)
Ni~asta - - - - l l > maltoz - - - - - l ! > glikoz
• He~ enzi~in sentezinden sorumlu bir g~n bulunur
(Buna bir gen-bir enzim hipotezi denir.)
Tepkime H1z1
Substrat yuzeyinin geni?letilmesine can/,lardan ornekler
substrat yuzeyi
8
di~ler lie
~o"/
0
(yOzey genl~ledl)
veya ta~hk lie basin par9alan
safra
etuzlarille
~0:0°0 (yOzey genl~ledi)
yag damlac1l<lan
"-j Vitaminler
5. Ortamm Su l(onsantrasyonu:
7. Aktivator Maddeler:
Enzimler ortamdaki su orarn %15 'in altma di.i~tugi.inde c;ah~amaz. Tohumlann susuz ortamda uzun si.ire metabolik faaliyetlerini minimumda tutmalanrnn nedeni su oranlannm di.i~i.ik ol-
Enzimler aktifligini artiran maddelere enzim ak-
~ Gorevi
tivatoru denir.
Duzenleyicidir (Enzimin koenzim yap1sma kat1larak)
ozellikleri
Tepkime h1z1
mas1d1r.
•
•
,
,
Sindirime ugramaz (dogrudan kana gec;erler). J
Enerji elde edilmez.\J
BOyi.ik boli.imi.i enzimlerin koenzim yap1sma kat1hr.
Bitkiler vitaminleri sentezleyebilir, fakat insanlar d1~andan ha21r almak zorundadir.
, ls1, 1~1k, asit, baz, oksijen ve ag1r metal gibi maddelerle temas ettiklerinde bozulabilirler. Bu nedenle taze olarak gerektigi kadar ahnmal1d1r.
Su orarn di.i~i.ik oldugu ii;:in rec;elle, balda, kurutularak, tuzlanarak veya ~ekerlenerek saklanan be- ·
sinlerde mikroorganizma i.ireyemez.
6. inhibitor Maddeleri:
Enzimlerin aktifligini durduran maddelere inhi-
aktivator madde
bitor denir.
Ornek:
m
• Enzimin substrat1 ile birle~mesini engelleyerek
enzim etkinligini durdurur.
, Ag12 ic;indeki ni~asta sindirimin h1zlanmas1nda
Na ve Cl iyonlan etkilidir (aktivator durumundadir).
• l<arnn p1htila~masmda Ca'+ iyonu,
$ohben zehirlenmelerinde CO gaz1
bir enzim gibi goinhibitor madde
miktan
rev yapan hemoglobinle birle~erek
0 2 baglama yi.ize-
yini kapatir. Hemoglobin 0 2 ta~1yamaymca hi.ic-
Ave D vitamini vOcuda al1nd1gmda dogrudan kullanlimaz (yani i~ini yapamaz).
VOcuttaki olu~umlan ~oyledir:
nu etkilidir.
co
Tepkime h121
• DNA polimeraz enzimi aktivitesinde Mg++ iyo-
Avitamini
(=karoten)
8. Son Orun Miktar1:
Karacigerde
Provitamin A
(iincii vitamini besinlerle alm1r)
Hi.icrelerdeki bi.itun reaksiyonlann geri;:ekle~mesini saglayan enzimlerin miktan ve aktivitesi hi.icre ihtiyacma gore belirlenmek zorundadir.
Avitamini
n.
Pb, Hg, Cd gibi ag,r
metal/er, bocek zehirlenmeleri, baz1
antibiyotikler ve CO
gibi zehirli gazlar.
Dvitamini
Substrat
reler 0 2 'sizlikten olur.
E1
---=--
A
Deride
Provitamin D + GOne~in Ultraviyole 1~1nlan - - - > - D vitamini
(iincii vitamini besinlerle a/m,r)
Ez
----=---~
ca
Ornek:
Oron miktan belli bir
degeri a9mca enzim
1 ile birle:;;erek onu
durdurur.
I
B
!
c
!
t
E3
Bulunduldar1 Besinler
Genellikleri et, si.it, yumurta, peynir, karaciger, sebze ve meyvelerde bulunur.
Bira mayas1 (B vitamini)
E4
Ii
Orun - - - - - - - - - D
insan Vucudu ii;in Onemi
nh
ur
Gerektigi kadar ahnmad1gmda vOcutta bir hastahk veya bozukluk olu~abilir.
Fazla al1gmda (ozellikle yagda eriyen vitaminler) vitamin zehirlenmesine sebep olur.
1
NOkleotid
Fosfat grubu
(fosforik aslt)
Qeoksiriboz
(bir 0 2 eksik)
~
.sa
J~
Riboz
Ni.ikleotid
Azotlu organlk baz
5 C'lu ~eker
, __
RNA
(Riboni.ikleik asit)
DNA
(DeoksiribonOl<leik asit)
hi
Yap1ta~1
Ni.ikleik Asitler
POrin /
(9ift halkah)
Pirimidin
(tek halkah)
H3P04
0
' -Sizolin
! -Timin
-Urasil
w
-Adenln
-Guanin
-
Bir ni.ikleotidin yap1s1:
- Bazlann say1lan: A=T G=S
- Bazlann aralanndaki H+baglan: A=T GeaS
- Aden in ile Timin arasmda iki, Guanin ile Sitozin arasmda
i.ic;IO zay1f Hidrojen bag1 olmasmm faydas1:
\/
(ekirdek, mitokondri,
kloroplast
A (Adenin), G (~uanin),
S (Sitozin), U (Urasil)
Tek zincirli
v
Sitoplazma ve i;:ekirdek
Yap1/mas1
l<endini e~leyerek
DNA tarafmdan
/?/evi
Yonetici
Protein sentezini
saglar.
<;e?idi
Bir i;:e~it
Oi;: i;:e~it (rRNA, mRNA,
tRNA)
I Sentez enzimi
DNA polimeraz
RNA polimeraz
: Hidroliz enzimi
DeoksiribonOkleaz (DNAaz)
RibonOkleaz (RNAaz)
I
I
G
Watsm-Crick DNA modeli
w
w
Yeri
j
(ok ki.ii;:i.ik alanlara sarmalla s1gabilmesi
A (Adenin), G (Guanin),
S (Sitozin), T (Ti min)
(ift zincirli
S
zay1f H+ baglan
-l>
.A__
G-
ise H' bag1 say1s1 nedir?
Toplam: 3.000x2=6000 nOkleotit
>-3A=G
A+T+G+S =6000
A+A+3A+3A=6000
8A=6000
A=750
Sitoplazma
A+G
--=1
T+S '-"
Ornek: 3.000 baz i;:ifti olan DNA'da
~x+
ribozoma goturOr.
Hucre Zan
- DNA'daki ni.ikleotidlerin ~~idi, say1s1 ve s1ras1 her canl1nm DNA's1nm farkh olmasma sebep olur. - - -
A
G
-=1 -l> -=1
T ,/-·
S J
RNA ~e~itleri:
(%5) - mRNA: DNA'dan ald1g1 bilgiyi ribozoma
goturur. Toplam RNA'rnn %5'in olu~turur.
(%80) - rRNA: Ribozomun yap1smda bulunur.
(%15)-tRNA: Sitoplazmadaki aminoasitleri
A=750
T=750 -, l 50o
G=2250
5=2250 -, 45 oo
. . . . - - - 1500
750 A=i
Toplam
8250H'bag
2250 G=S
...___ _ 6750
Ribozom
i
Enerjinin Temel Molelculu ATP (Adenozin Trifosfat}
fosforllasyon
Hedef: Enzimlerin canh dokulardaki etkisini gozleyebilme
defosforllasyon
o/oylarda lwlla111hr.)
ATP'nin Yap1s1
------Adenozln
.!1denozln · !!!Ono fosfat
=AMP
~denozln g_i fosfat
=ADP
~denozln !!'i fosfat
=ATP
Enzim
ATP + H p ~ ADP +P+ Enerji (7300 kalori)
O
Sadece hucre ic;inde kullanihr.
io
+ O +... -+protein+ (n-1) H20
Deneyin Yap1h~1
I
ATP
·~'.'<~
ADP+P
H1D2
klbril otovl
pmtod1
Not: Mn02 khnymm! bit kn!n!!z6rd0r,
C=ii''
knynnr nudn
boklol!!ml1
knmcl{lor
lopklmo yok
=-VS:d)i=·
lopk!mo yava~
tepldmo h1zh
topklmo yak
, Ezilmi~ karacigerde tepkime daha h1zhdir. <;:OnkO katalaz
enzimi ortamda daha c;oktur.
l(ataloz
, Buradaki tepkime:
H,0 2 - - - - i . . . Hp+
0
2 2
enzimi
(oksijen ~1k111olur.)
gibl
Enerji Donii~umii
Fotosentez (ATP)
J
2mt
2ml,
202
topklrno h1z!i
-..1;,.dt
..
Deneyin Sonucu
Yanan kibrit c;opunOn alevini tGplerin agzma tuttugumuzda tepkime olan tOplerde, alevin parlad1g1n1 gorOrOz.
-ISi
At.
knmcl(lor
mc!Oo
pmcmn
topklmo ynvm1
1/
ca
oksijenslz solunum
1
(
nmlnoaslt
- Hareket
-Blyosentez
yikim -Aktif ta;;1ma
olayi -sinirsel iletim
-Aktivasyon enerjisi
yap1m
olay1
JJ
hnvondo
ozllm111
n.
oksljeJmE;,'if
IVV,V
Ill
~;o"ku;;;---~·
.
Endergonik reaksiyonlar
Ekzergonik reaksiyonlar
Gune~ Enerjisi
Arac;-Gerec;ler: tupluk, deney tupu (9 tane), bitki ve hayvan dokulan , havan , pens , Hp2 c;ozeltisi • Bunzen beki
• Toz mangandioksit (Mn0 2)· Ince kum • Dereceli silindir,
Kibrit, Seher (250 ml'lik)
+ 0 +...
protein+ (n-1) H20 - t O /
amlnoaslt
____/
Problem: Canl1 dokuya enzimlerin etkisi nastl olur?
lekule fosfat grubunun eklenmesi
Ornek: ATP olu?umu
Fosforilasyon <;e~itleri:
• Substrat dOzeyinde fosforilasyon
• Oksidatif fosforilasyon
• Fotofosforilasyon
• Kemosentetik fosforilasyon
• Substrat diizeyinde fosforilasyon: Substratin pan;:alanmasindan a<;:1ga <;:1kan enerjiden ATP Oretilmesi.
0 2 'li solunumda glikoliz ve krebste olur.
0 2 'siz solunumdaghkohz tepkimelerinde gorOIOr.
• Oksidatif fosforilasyon: e- (elektron)ve H' (hidrojen) lerdeki fazla enerjiden ATP Oretilmesi.
0 2'1i solunumda ETS olaylannda gorOIOr.
• Fotofosforilasyon: l~1k enerjisinden yararlanarak ATP Oretilmesidir. Fotosentezin 1~11< safhasinda gorOIOr.
, Kemosentetik fosforilasyon: 1<1myasal enerjiden ATP Oretilmesidir. Kemosentez olayinda gorOIOr.
Metabolizma: Canlidaki biyokimyasal tepkimelerin tOmOne denir.
Metabolizma = Anabolizma
+
katabolizma
(yap1m)
(y1k1m)
m
Fosforilasyon (Fosfor ilavesi): Bir mo-
co
Organik
So/unum
molekilllerdeld - - ATP'deki enerjl "7 HOcresel enerjl
kimyasal bag (enzlm)
(Hucre ir;indekl
enerjisi:
enerji gereken
• Kaynar suda enzimlerin yap1s1 bozulur. Tepkime olu~turmaz.
Bes in (Kimyasa/ bag enerjisi)
, Butun canh dokularda katalaz enzimi vardir.
• Hp2 \ hucre metabolizmas1 sonucunda olu~an zehirli
maddedir. Zarars12 hale getirilmelidir.
ur
So/unum
--->- ATP - Ya~amsal olaylar
hi
nh
, Mangandioksit kimyasal bir katalizordiir.
i
Pelilcula: Paramesyum, oglena gibi baz1 hucrelerde hucre
zannm salg1lad1g1 ince, esnek, koruyucu bir ortu vard1r. Bu
ortOye pelilcula denir.
Hucrelerin buyulclugu
1.nsan kantndaki alyuvar hucresi '7 7 N (mikron)
Ku~ yumurtas1, sinir hucresi gibi 78uyuk hucreler de var.
.sa
-Robert Hooke (1665) '7 GozlOk camlanndan yapttgt basit mikroskopla ~i~e mantanndan ald1g1 kesitleri inceledi ve
bo~ odac1klara cellula adm1 verdi.
-Leeuwenhoek '7 Yapt1g1 mikroskopla kirli sulan inceleyerek milcroorganizmalari fark etti.
'
Brawn (1831} '7
0~,~
yumurlo hOcrot1I
Hucre c;ekirdegini saptad1.
w
w
v
• Hucreler bolunmeyle yeni hucreler olu~turur.
1. Hiicre Zari
v
v
::::::~
~-:
:
·
.
·
.
:
.
©
l{ollllm Moddool~ ·: : ' ·. ,
: :,'
~
8
H0croznn
Coklrdok
, Hucreye belli bir ~ekil
ve yap, kazandinr.
• Canh ve hareketlidir.
Koloslerol
(l!nyvan hllac~looo buluoor)
, Hucrenin dag1lmasm1
onler.
, D1~ ortamdan ayinr.
• Hormon vb. maddeleri
tanir.
7HOcre zanndaki glikoproteinler maddeleri tanir.
gec;:it
HOcre c;:eperi
~ ·
1-1!1-
_.,/'
~Sloplozmo
Gorevi:
, Madde ah~ veri~ini dOzenler. (Besin, gaz girer,
art1klar at1hr.)
colson tarafmdan keiedildi.}
, Proteinler arasmda kanal ya da gozenek
Bitkiler, mantarlar ve bakterilerde hiicre c;eperi vard1r.
• Bitkilerde seliilozdan olu~ur.
• Bakterilerde protein, hpit ve lcarbonhidrattan olu~ur.
• Mantarlarda kitinden ~ur. - - - - -
Q ~ HOcro
Go~ok Cok!rdok
denilen molekuller aras1 gec;ici bo~luklar
bulunur.
Ozellikleri:
• Sec;ici gec;irgendir. Sadece hucrenin ihtiyac1 (gerekenleri) olan maddeleri ahr.
HOcro <;oi;ltlorl
Zorh oroonol
(Akm-Mozaik Zar Model/
(1972) y1/mda Singer ve Ni-
• <;:ok incedir (75100 A0 (Ang1strom)
.----------....
Rlbozom
• Kaht1m1 saglayan maddeler hucrelerde bulunur.
u
• Zamanla c;eperde kiitin (deri ozu), lignin (odun ozO), suberin (mantar ozu), kirec;, silis gibi maddeler birikir.
Cok!rdok znr1
Virchow '7
HOcrelerin, onceki hOcrelerin bolunmesiyle
meydana geldigini ac;1klad1.
, Hucre, canhnm en kuc;uk birimidir.
• Hucre ya~land1kc;a kahnla~1r. Cans1zd1r.
SlnlrHOcroal
DOz kon hOcron!
~lfil!yfil HOcro
8001! Coklrdok
Ilk hucre teorisine gore "Tum canhlar hucrelerden olu~mu~tur. Hucreler, bag1ms1z olduklan halde birlil1e c;ah~trlar:'
Bu ac;1klamalar sonucunda ~ i ;
, Tum canhlar hucre veya hOcrelerden olu~ur. /
Hucre <;eperi: Bitki hucrelerinde hucre zannm etrafmda,
pektin maddesi Ozerine selOloz birikmesiyle olu~an hiicre
c;eperi vardir.
Hucrelerin ~ekilleri Degi~ik ~ekillerdedirler.
w
Schwann ve Schleiden '7
Bitki ve hayvan dokulannin
hucreden olu~tugunu fark ettiler.
Ii
HOcreZan
6karyot hucrenln yap1s1;
gec;:itler madde ah~veril;;ini saglar.
Ornek: Hipofizden TSH (tiroit uyanc1 hor-
Ornek:
mon) sa/g1/amr.
Gliko protein/er
sayesinde yalmz
tiroit bezi hiicrelerine
girer.
Baika hiicre/ere
girmez.
02
glikoz
Hlpoflz bozl
Tiro!d
hOcro
g!ror
~TrH·~
(l<ono)
TSH
l<nn
dnmnn
• Notr atomlar
'7
'7
'7
Imlay,
zor gec;er.
Imlay,
iyo~~
Negatif iyonlar 7kolay, Pozitif lyonlar 7
BObrok
hUcroslno glrmoz.
zorgec;er.
Hangi ozellikteki molekiiller
hiicre zarmdan Imlay gec;ebilir?
, Yagda c;ozOnen madde 7 Imlay,
• Su dogrudan gec;er.
Ornek:
• Kui;uk molekuller 7kolay,
bOyiik molekOller -'7zor ge<;:er.
A, D, E, I< vitaminleri '7 ko/ay,
8, C vitamin/eri-'7 zor ger;er.
Suda c;ozOnen madde 7zor gec;er
I
2. Sitoplazma ve Organeller
Organeller
·Endoplazmik Retikulum: HOcrede madde ta?mmasm1 ve ·
Sitop/azma: Yap1 olarak yan ak1?kan (yumurta ak1 k1vamm-
1~,I)""""'"·
Plastitler: Bitki hOcrelerinde bulunur. Oc;: c;:e?ittir:
1. Kloroplast: Fotosentez olaym1 yapar.
baz1 hOcre OrOnlerinin depola11-masm1 saglar. Alyuv~r·ve
bakteri. hucrelerfnde bulffnmaz. Ozerinde ribozom olanlara graniillii endoplazmik retikulum, Ozerinde ribozom
Grana (=Tllakolt)
olmayanlara granulsiiz en-doplazmik retikulum denir.
% 60-90 SU
• Organik Besinler (aminoasit, glikoz vb.)
~
Ribozom: Ribozomal RNA ve
lkl
pnn:;nl!d1r
• lyonlar
proteinden olu?ur. Gorevi; pro-
• NOkletitler
tein sentezlemektir.
• Hormonlar
Golgi Ayg1t1: Salg1 maddelerinin olu?turup paketlenmesinde, hOcre zan, hOcre c;:eperi
Ribozomun Yap1s1
• Enzimler
Granum (Granalann
olu,lurdugu yap1ya denlr.)
Tllakolt zar (Granalar
aras1ndakl zar.)
Oldugu
l9ln
9ogelablllr.
yap1mmda gorevlidir. Lizozomcfa golgiden olu?ur;-
• Pigmentler (boya maddeleri)
Lizozom: lc;:inde sindirim enzimleri (hidrolazlar) vardir.
• 0 2, C0 2 gibi maddelerden olu?ur.
HOcre ic;:i sindirimi yapar. Yanma, donma, zehirlenme gibi
durumlarda lizozomlar parc;:alanarak kendi kendini sindirir.
2. Kromoplast:
Bu olaya ot'!!Jz denir. Bu olay nedeni ile intihar kesecikle-
l<santofil (san)
Likopin (kirm1z1)
l<aroten (turuncu)
ri de denir. Alyuvar hOcrelerinde bulunmaz.
Lizozom organelinirl'olu?umu:
Aminoasitler -> ribozomda _,. protein_,. endoplazmik
retikulum _,. golgi cisimcigi _,. lizozom zar + sindirim
enzimleri ile -> lizozom olu?ur.
• Vitamin iiretip depo/ar.
• Renk/er sayesinde bocekleri
iSJ!!e(eker.
•
• Tozla~may1 sag/arlar.
co
Su orani; kuru tohumlarda % 5 - 10,
Su bitkilerinde % 98 oran1ndad1r
m
LJ
3. Lokoplast:
Renksizdir. Depo eder. Bitkinin, 1?11< almayan yerlerinde buMitokondri: Oksijenli
Hayvan HGcresi
Bitki HGcresi
lunur.1?11< ahrsa kloroplasta donO?ebilir.
n.
solunumla ATP (ener-
Patateste '7
ji) Oretimini yapar.
Sentrozom : Yumurta
hOcresi
d1?1nda
(Scmtrozom)
tum
hOcrelerinde
protein ?eklinde,
Zeytinde '7
yag ?eklinde depo eder.
ca
hayvan
2tane
Sen troll
ni?asta ?eklinde,
Baklagilde '7
Koful : Bitkilerde bulunur. Hayvansal hOcrelerde c;:ok kO-
bir tane bulunur. Hay-
Krista
van hOcresi bolOnece-
ginde iki tane olur ve ig ipliklerini meydana getirir.
c;:OktOr ya da yoktur.
Madde depolama, sindirim, bo?alt1m i?ini yapar.
Sentrozom biribirine dik iki sentriolden olu?ur. Her bir
ur
sentriol Oc;:er Oc;:er baglanm1? 9 grup mikrotObOIOn birle?-
hi
nh
mesinder1C>lu?lli:._
2- Ara flament
1- Mikroflament
Araflament
- Yap1lan sert, ic;:i bo? c;:ubuklar ?eklindedir.
- Mikroflamentlerden daha kalm,
mikrotObOllerden qaha incec!Tr.-
.sa
- Aktin proteininden olu?ur.
- Ince, esnek birkac;: mikrometreuzunlugundadir.
MikrotObOI
3- Mikrotiibul
- TObOlin proteinlerinden olu?ur.
- Farkh tipteki proteinlerin iplik ?eklindeki yap1lann birbiri Ozerine sanlmas1yla olu?ur.
- En kararhs1d1r.
- Mikroflamentler gibi hOcre ic;:inde
devamh olu?up aynlabilen yap1lardir.
- Hiicre ~eklinin belirlenmesini saglar,
- Fagositozdaki c;:1kmt1da bulunur.
- HiicrE!JE!klinin ve hiicre i~i yap•- (
larm sabitlenmesini saglar.
- Mitozsirasmda krom~~arm ayrtlmasmda,
- Ince bag1rsaktaki mikro villuslarda bulunur.
o~riek:
-Aktin proteinlerinin Ost Oste
dizilip sarmal ?eklinde birle?mesiyle olu?ur.
w
- HOcre hareketine bagh olarak olu?up aynlabilir.
t
- Keratin yap1h arafilamentler deri hOcreleri arasmda baglant1lar kurarak dokunun d1? etkenlere kar?1 dayanikhhgm1 art1nr.
- Keratin, sac;, t1rnak v.b. yap1larda bolca bulunur.
t 1· ·
~
~a~~~
~~;::il~rini koruma
• Sitoplazmadan ay1rma
- -
A~i_ •
blur
•
i/
A
2. <;elcirdek Plazmas, (NOkleoplazma, karyoplazma)
Sitoplazma gibi +NOl<ieotit daha yogun
\
~
~
_,.
~~~~~~
c11,
Ya,ar
- Bitki hiicresinde hiicre duvarmm yap1smdald seliiloz liflerinin diizenlenmesinde rol oynar.
- <;:ekirdegin hOcre ic;:indeki yerini sabitler.
w
w
:~r;:i~i:::::i~N::~:t~~)
Am'~1p
~ · ••
0
1. <;ekirdelc Zari
~
.. .
- Hiicrei?ifideki organellerinier clegi~tirmesinde,
••
'• .. • .
3. <;elcirdelccik (Nukleolus)
Protein + nOkleikasit
· ·· ... HOcre bolOnmesi ve ribozom Oretiminde gorevlidir.
Gonolik bllgl
~oklrdokto
·
)~l-:
Kromozom Ozerindeki genler.(DNA'nm bir bolOmO)
ozellikleri belirler.
Her canhnin kromozom say1s1 sabittir.
insanda 2n=46
Moli bahgmda 2n=46
Say1 aym tiir oldugunu gostermez.
Homolog kromozom: Biri anneden biri babadan gelen,
?ekil ve-yap1 balc1mmdan birbirine benzeyen kromozom
c;:iftlerine denir.
Diploit hiicre: 2n kromozomludur.
4. Kroinatin Ag.....
KrornoUn
- Hayvan hiicresinde mitoz boliinmede sentriollerin olu~turdugu mikrotiibiiller lct'omoiomlarm hareketini saglayan ig iplikleri olarak gorev ya par.
Ornek: VOcut hOcresi insanda 2n=46
Haploit hiicre: n kromozomludur.
Protain
k!lif
Ornek: Oreme hi.icresi insanda n=23 tur.
lnsanda 2n=46 '7 44 + 2
(BOJOnmodo !n!mfnzdn)
/
l<romozom
~
Otozom (viiwt kromozomlan)
Gonozom (e}ey kromozomlan)
Oltlncll l.Jo(lum
l<romozom
44+XX'7Di~i
44+Xy'7Erkek
t:::l
Bitlci Ve Hayvan Hi.icresinin Kar~ila~tmlmas1
Bu oranla ilgili 4 ay boyunca yap1lan deneyde:
Hiicre neden boliiniir?
1. Yuzey\hacim dengesini korumak h;:in
Bir sure sonra yuzey hacmi
kan;;ilayamaz.
R
88
2. <;:ekirdek \ sitoplazma oran1n1 dengelemek ic;:in
t
,!,
(artmaz)
(artar)
Bol!I b!r bOyOklO~o u!m;;on
omo b610nmoz
- yada
kuc;:uk
Polisakkarit
Seluloz, ni~asta
Glikojen
Sitoplazmada kristaller
<;:ogunda var
Sentrozom
+
Lizozom
+
Pinositoz, fagositoz
+
v
Not -Gl evresinin kilit noktasmda hucreye bo-
V
S Evresinde
- DNA kendini e?ler. V
G2 Evresinde;
- Hucre bolu_nJ!le haz1rhgm1 tamamlar.v
v
+
Sitoplazma bi:ilunmesi
(Sitokinez)
i
a) Mitoz
Profaz, Metafaz, Anafaz \Je Telofaz olmak
uzere dort evreden olu?ur.
b) Sitokinez
Sitoplazma bolunmesiqir.
lenmesini_y~e_~maz ve c;:oga_l~111az.
- karaciger hucresinde; yaralanma ya da
hucre olumu sonucu sadece kaybedilen
hucrelerin yenilenmesi gerektiginde bolunur.
Not
Hayvan hucrelerinin sitoplazma bolunmesi s1rasmda hucre zarmm altmda aktin
(mikroflamentler) ve myozin ipliklerinden
olu?an bir halka sitoplazmay1 ikiye bolecek
?ekilde kas1larak darahr, bogumlarnr ve iki
ayn hucre olu?ur.
,l<aryoklnez Qel<irdek Boiiinmesi
'-'-~ Mitoz Bolunme
Sltokinez (Sitoplazma Boiiinmesl)
~---=====-',.....____....,....,___
__.--d_,......,:l!!!ll!!l!IIID!l!lllll!Bl!!!!BBlll!l!ll.-.,..._,,..~~
........_l!ll!l!l!IBMB#i&B-BBIB-lill!B!l!m!"""'.._-....,.._Sentrozom lid lane oldu
lg lpllklerl
~
hi
Sentrozom
HucreZan
.sa
Sltoplazma
KromatlnAg
Mitoz Bolunmede:
w
8""
Kromatlt
(karde~ kromozom)
lnterfaz
haz1rhk evre
Anafaz
Profaz
- Sentrozomlar zit kutuplara
glder ve lg lpllklerlnln oluiumu
tamamlamr.
- <;eklrdek zan ve 1eklrdek1lke!I.
~kardej kromalln-.
de~ian kr'!_malln_y_1Jg11_nla1arak kromozom iekllnl ahr.
Sentromer
- Kromozomlar ekvator dUzlemlnde siralamr
ve sentromerlerlnden lg lpilklerlne tulunur.
w
8
Ornek: 2n=B olan bir hiicre (oziim:
- Sonu\ta 8 hiicre olu?ur.
(2" n=3 - 21=8 olur.)
- Her birinin kromozom say1s1 2n=8 dir.
- 1 kromozomda 2 kromatit
8 kromozomda x kromatit
x= 16 kromatit goriilUr.
Kardei
l<romatitler
l<lnetokor
~ -......A"--=-..,. Jg
lpllklerl
Telofazm Ba~lang1c1
- Kromozomun senlomerlerl aynhr.
- lg lpllklerlnln k1sahp kahnlajmas1 lie kromozomun kromallllerl blrblrinden aynlarak
zit kutuplara dogru hareket eder.
Not: Klnetokara bagh olmayan lg lpilklerl zit
kutuplara dogru itllerek hUcrenln boyunun
uzamasm1 saglar ve kromozom hareketlne
katk1da bulunur. :
Hi.icre Dongiisi.ini.in Kontroli.i
- Hucre dongusunde, bir hucrenin ya?am
surecini olu~turan olaylar genlerin kontrolu altmdad1r.
- Hucrelerin c;:ogunda, hucre dongusunun
farkh evreleri arasmdaki duzeni saglayan
kontrol noktalan vard1r. Bunlar Gl, G2 ve M
kontrol noktalandir. Bu noktalardaki "dur"ve
"devam et" sinyalleri donguyu duzenler.
G1 kontrol noktasmda
- Hucre yeterli buyukluge ula~m1?sa,
-Ortamda yeterli besin ve buyume faktoru
varsa,
- DNA'da hasar bulunmuyorsa "devam et"
sinyali verilir.
G2 kontrol noktasmda
- Hucrenin buyuklugu ve DNA hasan kontrol edilir.
- DNA'da hasar varsa, duzeltilinceye kadar
hucre dongusu durdurulur.
M !control noktasmda
- l(romozomlann ig ipliklerine baglanmas1
kontrol edilir.
-Butun kinetoklar ig ipliklerine tutunduktan
sonra "dur" sinyali ortadan kalkar ve anafaz
ba?lar.
~tQ.\
~t~
Telofazm Sonu
Bitki /Jllcreslnde:
Sadece telafaz evresl
fark/1d1r.
- Sentrozom bu/unmadt!jmdan Iii lpliklerl sltap/azmadakl
pratelnlerden alu1ur.
w
ard1 ardma 3 kez mitoz ge\iriyor. Sonu\ta ka\ hiicre
olu?ur? Hiicrelerin her birisindeki kromozom say1s1 ne
olur? Boliinme s1rasmda ka~
kromatid goriiliir?
••• __ J
2. Mitotik Evre (M)
nh
G 1 Evresinde :!).Jen k-i:t- e.vre-s,
-ATP sentezih1zlan1r.v'
- Orga~1s1 artar./
- Protein sentezi artar.
- Metaoolizmahizlen buyj.ik duze}'_e ula?1r.
<;:ekirdek bolunmesi
(l<aryokinez)
n.
()
Not
- E_mbriyonik hucre dongusunun interfaz
evresinde; DNA e?le?mesinin gerc;:ekle?tigi
S evresi gorulurken Gl G2 evreleri gorulmez. Bu nedenle embriyo hucreleri, buyumeden k1sa surede veh1zdac;:ogahr.
- Eri?kin hayvanlarm sinir, kas vb. hucrelerinde; G1 evresinden -s;nr~ hucr_e dongusunde Go evresinil·(aurg~~ ~~~e~))girer.
Goe~resinde hu~relermefabcifilc-olarak
aktif olmalanna ragmen hucre d1?1 sinyaller
taraf1ncfaniiyanlmad1klan surece i5NA e?-
ca
e,ic-e.-j ;-.
(lusa)
ur
1. interfaz ·-:::'.) b-~:tt- ~
Hucrenin bolunmeye hazirland191 surec;:tir.
Hucreler ya?amlannm %90 gibi buyuk bir
k1smm1 interfazda gec;:irir.
8
+
Bolunme Evresi
(Mitotik Evre (M))
+
(oldult~a
uzun)
,/
l<oful
Bir hucrenin bolunmeye ba~lamasmdan itibaren onu takip eden diger hucre bolunmesine kadar ge~en zaman arahgma hi.icredongi.isi.i denir.
HOcre DongOsO::: interfaz
lunme komutu verilir.
+
Hor dofaslndo bOyOr
(60 koro bOIOnmO~)
ii
Plastitler
omlp lso kosl!sodo bBlOnOr.
3. <;:ekir~_E?__kten balun emri verilir ve bolunme ba?lar.
LJ Hiicre Dongiisi.i
+
m
r2
=7
Hucre c;:eperi
co
yuzey
hacim
I
- Kromozomlar hUcrenln zit kutuplarma ulajllgmda bailar.
- <;eklrdek zan ve 1eklrdek1lk oluiur.
-lg lpilklerl kaybolur.
-Sltoplazma biilUnmeye bajlarve tamamen biilUnUr.
Tololnzm Sonu
1'roh1m<1!
1
(un1~,~..1~~no,)
- Hucre dongusunun i~leyebilmesi ic;:in kontrol noktalannda i?levsel baz1 molekuller bulunur.
Ornek: Hazirlanan kultur ortamma buyume
faktoru eklenmezse hucre bolunmesi gerc;:ekle?mez.
Not
Buyume faktoru: Belirli vucut hucreleri tarafmdan diger hucreleri bolunmeye sevk etmek uzere sahnan bir proteindir.
- Buyume faktorunun etkisiyle bolunup c;:ogalan normal doku hucreleri belirli bir yogunluga ula?t1gmda c;:ogalma durdurulur.
Bazen buyume faktorleri yeterli duzeyde ol-
masa da hucreler bolunmeye devam eder.
c;:unku bu hucreler "dur" sinyallerine cevap
vermez. Hucre dongusu kontrolden c;:1kar.
- Hucre dongusunun kontrolunun bozulmas1 kansere yol ac;:abilir. Kanser hucreleriyle yap1lan c;:ah?malarda bu hucrelerin hucre dongusunu duzenleyen sinyallere cevap
vermeyip surekli c;:ogald1g1 gorulmu?tur.
Not: l<ansere kozmetiklerin ve birc;:ok sa~ boyasmm, k1zart1lm1? etlerdeki yanm1? proteinlerin, baz1 kimyasal kalmt1lann neden oldugu
bakterilerle yap1lan testlerle kan1tlanm1?t1r.
Onkoloji: l<anser te?his ve tedavilerini inceleyen bilim da1d1r.
\.J
Mayoz Bolunme
Sentrozom
Sentrozom iki lane oldu
Profaz-1
Metafaz-1
Anafaz-1
Telofaz-1
1
~1-~-II
J.
~
Crossing~ overolay,
(1101110/og k10mozomlorm kaq1//k/1
koffarmda f1lll[O (gen) deylflml o/nyr)
Mayoz Boliinme:
r:::--..
~
Mayoz-1
m
Iv\.
~ · Mayoz-2
0 00 0
Profaz-2
Metafaz-2
Anafaz-2
Mayoz Boliinme:
co
Not: Bitki hucresinde telofazda aralamel olu~ur.
yoz
n
2n=46 olan bir hucre'de
Oreme hue. olur
Q
Q
SpermatoMitoz
gonyum ~ /
Blrincil
Spermato~
lklncil
~ / Mayoz- 1 "'>!.
Spermatoslt /
"'>!.
r<
-A
i
:~1~@ @ @ @
+ +++
Sperm(!)
f'
(!)
('
(!)
('
• kac;: tetrat olur?
Q
Mayoz-2 "'>!. n
(!)
7
7
Hficrede Madde Ah~veri~i
Ornek:
Kutup Hue.
olur
n=16 olan
gec;:iriyor.
Sonuc;:ta
hOcrenin
·Biiyiik
t::ozum:
• Bo/ besin var,
•Sentrozom yok.
Sonuc;:ta 16 hOcre, her bir hOcrenin kromozom say1s1 n=16 olur.
li,';\iflffl-,
Maddenin az
~~~klan
olduklan ortamdan _E_n_e~rj_ih_a_r_ca_n_ir_ _,.. ortamdan
gec;i~tir.
1-CanlJ Hucrelerde gorulur
2-H121 s1cakl1ga gore degir;,ir.
.Or:
~~
Qok olduklan
ortclmdan
w
az olduklan
ortama gec;i~tir.
w
w
AA~I
PA)
p
Kolaylar;,t1nlm1r;, difuzyon
P=Permeaz enzimi
.
Yan gec;irgen zar
Tuzlu su
1
Hi.lcre zanndan ge<;ebilecek bi.lyi.lkli.lkte olmayan maddeler i<;in
1-Fagosltoz
Yan ge9irgen zar
~Buyuk~lancla~Besln~"'";
Hucre
W
-
~-+~-+v-+@
Amip
2-Plnositoz
~Besln(Buyuk ve slVI)
~
Hipertonil< 96zelti
fazla
alt
H
Ocrew
9eperi
Deplazmoliz
*
Turgor
HOcre i9indeki basm9}
( turgor bas1nc1
Bitki hOcrelerinde hOcre
c;eperi oldugundan
patlamaz
*
Basin kofulu
8-+~:~~@~"'"
Hipotonik 96zelti
Plazmoliz, Deplazmoliz, Turgor:
(Hipertonik 962)
'-ADP+P
A A
AA
A
Safsu
lzotonik c;iizelti
e9
HOcre • o
•
zan
,\', . , r,", ~
/,'. TA~
\._E T ~
~
HOcre lc;i
IA
A
A
HOcre lc;i
E,F Enzim
T:Tar;,1y1c1
p
-Bag1rsak
zamanla
dag11Jr
W--------.c=t~
A
HOcre Zan
P=Fosfor
- Bahkta P c;ok, d1~andaki suda P azdir.
Bahk enerji harcayarak d1~andaki P'u
ic;ine ahr
MUrekkep
HOcre Zan
<'i~-~P'l
p
7y.3
p
Osmoz
(QozOcO madde)
az olduklan
yere gec;i~tir.
___..,.____r--------.t~
HOcre D1~1
---+
.sa
Az olduklan ortama gec;i~tir
Pasif Ta§1ma
HOcre D1~1
kromozom say1s1 ne olur?
ur
hi
Enerji harcanmaz
1,Canl1 ve cans1z hucrelerde giirOIOr.
2-H1z1 s1cakhga giire degl!;,ir.
Or:
diploit bir hOcre ard arda 2 mitoz bir mayoz
ka,;ar kromozomlu kac;: hOcre olur? Her bir
Hiicre zarmdan ge\ebilecek biiyiikliikteki maddeler i\in
Maddelerin 9ok olduklan ortamdan
Qok olduklan yerden
23 kromozomlu 1 tane yumurta hucresi olu~ur.
nh
·Besinyok,
• Sentrozom var.
Difuzyon
(QcizOnen madde)
23 kromozomlu 4 tane·sperm olur.
® ®,@
• Hareketsiz,
·Kiifiik
,,_j
46:2=23
• kadmda kac;: kromozomlu, kac;: tane yumurta hOcresi olu~ur?
Yumurta hOcresl
·Hareketli,
7
• erkekte kac;: kromozomlu, kac;: tane sperm olur?
'--..,,.-'
('
46x2=92
n.
i
Q
Yumurla
HOcresi
• kac;: kromatit olur? 7
~~
ca
Bir hOcre mayoz ge9irince 4 hucre olur,
kromozom say1s1 yanya iner.
Oogonyum
..
Birlnc1I
oosit
~ Kutup HOcresl
lklncil
Turgor
Hayvan hOcreleri turgor ile patlar, olOr. Bu
olaya hemoliz denir.
Slndl'I~
.
Koloniyi olu,,turan hiicrele1; jelatinimsi bir 111adde il;erisinde sitoplazmilc lciipriilerle birbirine
bagla111111ft11: Koloni hiicreleri birbirinden aynlzrsa bagm1s1z olarak yafamaya devam edebili1:
Bir hiicreli degildir. (:iinlcii birden fazla hiicre bir arada bulu111na/ctad11:
<;:olc hiicreli de degUdi1: (:iinkii tam bir iizelle,,n1e (yani do/cu organ olz1fumu yolctur.) ·
/
Bu yiizde11° bir hiicrelilerle ~ok hiicreli/er arasmda ge~if formu o/arak giiriiliir.
0
i
En Bilinen l(oloni Ornelcleri
Pandorina:
Pandorina
'-;-Erf5asifl01oniye ornektir.
• 16 hucreden olu?mu?tur. J
• Butun hucrelerin yap1 ve fonksiyonlan aynidir.0'
• Hucreler arasinda i? bolumu ve hiyerar?i bulunmaz.-./
• Hucrelerin kamr;1lan, koloniyi bir yone dogru hareket ettirmek ir;in belirli bir
uyum ir;inde hareket eder. v·
• Boylece ilk defa !opium bilinci ortaya r;1kar. /
Eudorlna:
co
•
Volvox
• En geli?mi? olana ornektir.
• 8000-40.000 hucreden (ye?il algden) olu?mu?tur.
(i
.
Biyoloji Sorulan istatigi (1999-2009)
HUCRIE
Or; tip hucre gorulur.
a)D1?taki hucrelerde kloroplast, kontraktil koful ,stigma ve iki kamr;1 bulunur.
n.
Eudorina
• 32 hucreden oiu?mu?tur.
• Ilk defa bu kolonide on ve arka kavram1 gorulur.
m
v
Volvo ks:
Koruma, beslenme ve hareketi saglar.
b)lr; k1sm1ndaki hucrelerde kamr;1 yoktur. Kontraktil koful ve stigmalan bulunur.
Osmotik dengeyi ve bo~alt1m maddelerinin uzakla?t1r1lmasin1 saglar.
Mitoz, mayoz
1
3
Difuzyon
3
Hucre Zan
1
Osmoz
1
Mitoz, mayoz
3
AktifTa~1ma
2
Difuzyon
2
Organeller
Organeller
c)Aynca ir; k1s1mda iiremeyi saglayan hucreler bulunur.
Boylece ilk defa viicut ve iireme hiicreleri ?eklinde farkhla~ma volvoksa gorulur.
Volvoks 'ta hucrelerin bir k1sm1 beslenme ve hareketi, bir k1sm1 da uremeyi saglamaktad1r.
AktifTa~ama
ur
Boylece bir i~ bi:iliimii(i:izelle~me) kendini gosterir.
2
ca
Kromozom say1s1
.sa
hi
nh
Turgor basmc1
1. tabloda sorulmaya deger bulunan konulan, 2.
tabloda soru kiikunde ya da se\eneklerde \eldlrlcl
olarak kullamlan konulan giirecekslnlz.
Dogal S1mflandirma
(Fuogenetii<Smlfland1rma)
Yapay S1mfland1rma
(Amp1nk S1mfland1rma)
(Suni Sm1flandirma)
KOk akrabaltg1na dayal1 sin1flandirma
l
Arista tarafmdan yap1lm1~tir.
CANLILAR
J
bzelllklerl:
• HGcrenln yap1s1 ve say1s1
• HOcre organellerl
J
• Oreme ve beslenme ~ek!I
~
(Hayvanlar)
• Gellimlillk derecelerlndekl forkhhklar
It"-:.
[ Yap1sal Farklilildar J
Suda karada havada
ya~ayanlar ya~ayanlar ya~ayanlar
doll er mey~~~~~e~iren~irexl~r t?plulugu~!~.ii~~!~~ ~ ~' ·
Gins ad1 ·mr;al;{J:tz'c ":.i
Homo ·sapiens
Felis
domesticus Tiirlerde isimlendirme:
Felis
leo
Allium
cepa
-
lnsan
Ev kedisi
Asian
Sagan
w
j
./t \iOrgan \i
Protein Hucre
v.b .
.(\,
Analog Organ
(l(oken farkh, gorev ayn, olan organlardir.)
Ornel<: l<uiun kanad1 lie slnegln lrnnad,
w
(Sunl s,n,Oandirma yap1hrken kullarnhr.)
Homolog Organ
(l<oken ayrn, gorev Farid, olan
organlardir.) Ornel<: lnsanm kolu lie
yarasanm kolu (Dogal s,n,Oandirma
yap1hrken kullarnhr.)
VIROSLER
-~ Viri.isler
I
,,\J 0..J
Ortak bir.atadan.. gelgn,~yap1 ve gorev bak1mmdan benzer olan, c;:iftle~tiJslerindeyerimli
• Bulunduldan ortarn...{
w
~
It\
Ollar i;:ahlar Aga9lar
J
t);;i Ti.ir
Viri.islerin Ozellilderi
<;:ok ki.ir;Ukturler (Ancak elektron mikroskobu ile gori.ili.ir)
- Ni.ikleik asit olarak ya DNA ya da RNA bulunur. Etrafmda protein
k1hf bulunur. Baz1lannda en d1~ta l1p1t yada karbonhidratlardan
veya her ikisinden olu~an zarfder\ileiibij"@lfaanal5ulfflior.·
SitoJ:Jtaz111a ve organeUeri bulunmaz. (Enzim sistemleri ve metabolizmii faaliyetleri yo.ktur. Sadece girecegi hi.icrenin zanni
delmek ir;in bir enzimi bulunur.~~1£"
)
- Hacim olarak buyi.imez, boli.inerek r;6galmaz.
t
- Genellilde_heLviri.is <;:§Ldi
belirlibir tQri.in,-oelirliorganlanrnn nffcrelerinde ya~aY.IP
u~~~l?.[liryl:!_~<3-stal1kyapar.
- Kuduz ....vir.usi.i.±B..eyin ve
~f!llJJlLikte,
- <;:ic;:ek, k1zam1k,_ sigil. virusu
7insan derisi!]de,
i
mozaik
virusu
Ti.itun
-Hi.itun yapragmaa_ __
(i;I'·;:""
~onom
(DNA
veya
t
DNA vlrilslorl
i
RNA)
RNA vlrOslorl
(Gonoldo
Hoyvonsnl
(Gonoldo
virOslordo)
vlrGslorde)
Bllldsol
- Mutasyonlagerietikyapilarf'degiferekye11i virus r;e?itlerine doni.i~ebilir.
- Mecburi parazittirler.. (Yani konak hi.icreye giren viri.is, hi.icreyi kendi de\letimi altma ahp,
kendi amac1 ic;:in (Urenj~) kullarnr.)
Virus
·
.
- Canh ile cans1z iiraSJn.da gec;:i~ formudiJr.
Canh-<-->-Cans1z
Canh d1~mda krlstal halde_oldugundan "7 Cans,z
Canl1 i9inde urediglnoen ··"7· Canll
·
(,.~~~:t~~iof:)
).,
------~·
) l<uyruk
l
- Viri.islerin. y_apt1klan ]Jas,::
tal~~lc1.re'~viri.itil9 Y.adcCv[Laj)
(enfeksiyo1-rJ:lehir.
··
l<uyruk
lplorl
7 PmClilnt b!rtu~omk
lujlnu olu~tumr
... Viri'.isler a~tibiyotiklerle te·--.
davfofmaz.
rt~i; :If~~£:~~~---~:d~_;
o
,1~,t. 1L
I
1.Fnj!nr (Onk!mlofal)
lmklmlylonrnr
Viriislerin Oremesi
,----------·-···-·--··-···--
( CANLILAR)
r
)
--~~~~~~~~~~~~) \~~~~~
Prokaryot Canlllar
(MONERA ALEMDv
(A_R_K_E_A_A_L-EM-,l)J'
1-Bakteriler
2-Mavi-Yei;;il Algier
(=Siyanobakteriler)
(Arke Bakteriler)
_
{
)
____,)
\
{
FUNGI ALEMI
(PROTISTA ALEMI)
Tel< Hiicreli P.
a)Kamc;:1ri~·
-6glena
b)Silliler
-Paramecium
c)Yalanc1 ayakhlar
-Amipv
d)Sporlular
-Plazmodium
901< Hiicreli P.
-C1v1k Mantarlar
-Esmer Algier v.b.
v
;;t!!~.2r~_.9~eeri
Biyoloji Sorular1 istatigi (1999-2009)
1- Omurgas1zlc1r
a)Siingerler - sunger
b)flidratar -Hldra_--.._.--c)So/ucan/a~.,.ya_s_s1solucan -p. lanaria
J'"-Yuvarlak s.-~g1rsak
Hall<a_ll s.
.kl!.':_dU , /
- Toprak solucarn~
Ag1z ...-~
Kapali q_olag1m Anus
d) Yumu§akc;:a/ar - Midye ···
e)El<lerribacaR/ilar
1- <;:it;:eksiz Bit.
{]:lhumsuz) ·
(.§~,ba.m!3rsiz c;:ic;:eksiz bitki
-Kara yosunlan
b) Dam~eksiz bitki
- Egrelti otlan
2- <;:ic;:ekli bitki
(Tohumlu)
a) Ac;:1k tohumlu bilki
-Kozalakh bitki 1 '
Ozellik/eri:
-Heterotrof , /
(Saprofit veya parazit)
~~:! 1\')
( HAYVANLAR ALEMI )
(BITKILERALEMI)
(MANTARLAR)
var:-
-GJ(i<ojen var
Ornek:
-$apkah mantarlar
-Kuf mantarlan
-Bira mayas1
-Parazit mantarlar
to hum
'Sc
\-•Orum.~ekler (8Ayag1 var)
Bocekier
Orumcek
Kabukluiar (6 Ayag1 var) Qokayaklilar
Yenge9
Sinek
kirkayak
f)[@[isidil<enliler
-Deniz k~t[ne~i
2-K_ordahlar
· Notokord
a)llfiiTkorda/Jlar
-Ampioxus-,. ~
b)Omug:1afllar
I
b)Kapal1 Tohumlu bitki
-Elma (B+tohum
0:.iffi1
2
Bakteriler
3
.----,-,...,-,......,-,.,-....,----=---r--=c,-,---,
Paralel
2
10
Gene I
Populasyon
Besin zinciri
2-<;:ift c;:enekli Bit.
-Fasulye
Koloniler
Kuresel 1sinma
S1nifland1rma
Rekabet
2
basamaklan
co2 dongusu
1
Omurgahlar.
N dongusu
2
Ags1
damarlanma
..._
Bocek<;:il bitkiler
Tath suda
Su kirliligi
ya~ayan bir
hucreliler
Besin ve enerji piramidi
•----"'~~..:......~--~
.. ·--- . --···-·----------------
1. Bakteriler
. 2-
Soguk
Solunga9
kanli
nemll - -- Sog-~k Solungac(la1Vadonemlnde) ~ -- 3
0
2·Kurbagalar deri - - kanh Akclgertderi (e~indonemde) . I~ _1~_
Akclger
le;:
01 9
Tu r:c·A\_
%:Tt ~-1~~~1,_)_A-kcl-ga-r.--I-le;:- -D-1~-.
. ~, .:,!... . _;.,, kan1{i
-------!-----
4-Ku 91ar
ur
1------1-----
__4
Kil
5-Memeliler
s1cak
kanl1
. Akclger
nh
Yagmur ormarn biyomu
Pul
.. ..
keratin . 3} Soguk
3-Surungenler pul (limsahta1) kanl1
<;:uruk<;:ul beslenme
Orman ekosistemi
1-Bahklar
_ _ _ _ _ _.
1
1
ca
lndikator tur
Surungenler
t'J
_I
n.
Gene I
E!<OLO.Ji
co
CANUlAIRIN SINIFlANDIRILMASI
\.
v(.)
m
t~--~' '-----~i
Okaryot Canlilar
............-------------····
....
---·-------
·.
--- ·-·------··----·
Plazm!t (DNA pan;as1)
----·
-" .• ;-- __ ,_ ..
, - , · - - -......... -. ...•.. --
·c;c.·.-·;
,-
.
-
hi
~!~yap1s1rida;
Pill us: Bakterilerin yuzeylereve birbirine tuJunmak ic;in olari,-k1sa uzantiland Ir. P[ll~sla rayn izamand_i!_[l<f l:>akter1Xi~1i[1Clai:iiiiakt~~m,1oda 4(Wev aIIr.
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ,_,.,. ... _, ____- - . : . ___ ,.._
Sitoplazmc1da:J?f\J,A,.;HNA,ribozomlar, yag~l}~c;ikleri,_glikoj~n. protei~ler
ve %90 orarnnda su bulunur. · ·· ·
· -
.sa
BakteriDNA'sr: Zar He c;;vriHdegild!r, Sitoplazmada halka~al DNA yap1s1nda bulunur.Baz, balsferilerde bu DNA'n1nd1~mda __ plaziriit aa1verilen
yap1l_ai:_cl_abultin111aktadir.
•-·
· ·--
KapsOI o!ablllr.
(Polojen boklerllerde)
NOT: Plazmit: l<uc;uk halkasal yap1ya sahip kendinie~leyebilen DNA parc;ac1kland1r.Plaz111itler bakterinin ya~amas1 ve c;ogalmasinda etkili degildir.Ancak;
'-;'>
'r....,,._ s h,,..
Mezozom olablllr.
(0 2 'Ii so!unumla llgll!
enzlmler bulunur.) · '
\' \..
~ '(-'~
f\
·_ Bakterilerde baz1ijzelliklerleHgili genetik bilginin bir bakteriden digerine ta~inmasinda,
w
- Zor ko~ullara kar~1 direnc; olu~umunda avantaj saglar. Ornegir\': Bir bakterinin antibiyotiklere kar~1 direnc; kazanmas1buy_ap1lann aktanlmas1yla saglarnr.
·
·
·
18
G Beslenme ~ekillerine Gore Balcteriler
~ekillerine Gore Bakteriler
w
~/~
Co~
(Y7arla!Q,_
)
'
,
q
' Vibrio
(Vlrgul)
I
~
Splrlllum
(Spiral)
w
Q) /
~"
Basilius
(Qubuk)
1-0totrof Bakteri: Kendi Besinini kendisi yapar. Yani inorganikten organik madde yapar.
a)Fotoototrof (Fotosentetik)8.
(Kloroplastlan yok, klorofilleriyle
fotosentez yaparlar)
b) Kemoototrof(Kemosentetik)8
(Kl~)
Not: Fotosentez
Not: Kemosentez
Monococcus
~ QX;;J
Staphlococcus
'""" Streptococcus
Gone~ Enerji
6C02 + 6H20 -:-:------,>- CsH120s + 602
Klorofil
_________.
gllkoz
basin
00"""'
Dlplococcus
I
Gram Boyasma Gore Bakteriler
1. Gram pozitif (+): Gram boyas1yla mor renge boyanir. }
~ i\
2. Gram negatif (-): Gram boyas1yla pembeye boyanir.
.f~1hktan dolay1 0
Oksijen ihtiyac;larma Gore Bakteriler
1. Aerob (0/li solunum): Yalniz 0/li ortamda ya~ar.
2. Anaerob (O,'siz solunum): Yalniz o;siz ortamda ya~ar
3. Gec;ici Aerob: Norma Ide 0/siz ortamda ya~ay1p, 0/li ortamda da gec;ici bir sure
ya~ayabilir.
4. Gec;ici Anaerob: Normalde 0;1i ortamda ya~ay1p, o;siz ortamda da gec;ici bir
sure ya~ayabilir.
Bakteri su yerine
Ac;:1ga 0 2 yerine)
( H S kullarnr.
--+ S 91kar.
•
2
- - ) > Kimyasal enerji +Yan urunler
1,E .
K,1myasa nerJI
C0 2 + H20 - - ) > Besin
Dogaya Faydas1;
• Zehirll maddelerin birikmesini onier.
• Maddedev~lnl saglar.
2-Heterotrof Bakteri: Kendi'Besinini kendisi yapamaz, d1i;,andan haw ahr.
Mutual, kommensal gruplan vard1r. Fakat genel olarak saprofit ve Parazit diye 2'ye aynhr.
I
a)Saprofit 8.
(Ayn~t1nc1lar)
..
.
salig1lad1klan ..
Lllu orgarnzmalan --=--l>- kuc;:uk parc;:alara
enzimlerfe
(Organik ve
inorganige
Dogaya Faydas1;
• 61dorga~lzmalann birikmesini onler. donu~turur.)
• Madde devrini saglar.
Not: Get;:ici aerob ve gec;ici anaeroblara faki.iltatif bakteri (0 2 'li ve 0 2 'siz ortamda
ya~ayabilir) de denir.
·
--~~.,...._,~,.....,~~,~~-,-.,.,,..~.---....,.,--~~~~~......,......----,,~~~~--------7""7-'··"""•"·················
b}Parazit 8.
fayda
...----~
ft:d ®-
Not: Patojen Bal<leri
Hastahk yapc1n bakte,ridir.
konak "'zarar' parazlt
can Ii
can Ii
... -,, ...............................................,,_.. ,.................................
I
OREME (Bakteriler haploit (n) kromozomludur.)
E:;;eyli Oreme
(Konjugasyon)
A anllb\yoliglne
dayamkh baklerl
/··~
E:;;eysiz Oreme. _
~ = - - ~ H u c r e duvan
~ Hiicrezan
~
.___;,
DNA
1- ~NA kendini e:;;ler
Baklerl
kromozomu
!
HUcreverici ~ .
~
Plazmll
Alie, hUcre
(~~
--C:g).
t
;:,.,(\,Ju:>~
----;
2- Hucre duvan ve hiicre zan
orta k1sm1ndan 1<;:e dogru 9eker.
-"J
C.
l,,\r
~ ..
le.'<. ~-}?::>lup
. ,
-\c \. fO""-<
\.,,,~,JI.,.:,,.'\-_
:\Jygun ko~~llar. saglc:1od191nyenide~ c;:ogalmab.zJufVl\o-.l\n,1dJ da
ya§.i!.c1rjnor1T1afh~i.1ta doner)
I
ca
HUcre duvan
Hern A
hemde 8
,. ant!biyotiQ!ne
dayamkh
baklerl
Bakterilerin e~eyli iiremesinde (konjugasyonda);
ur
-Gamet olu~umu ve dollenme olmaz
-Say1s1 artmaz
nh
-Sadece genetik c;:e~itlilik artar.
El
1. Metanojenler (Metanojenik Arkeler)
- Zorunlu anaerobtur. Cl~ s'."' s""t,;n,,rc-,
• 0 2 zehir etkisi yapar.@::::(
LJ
2. Halofiller {Aw• Tuzcullar)
- <;ok tu:i:Tu alaolarda.y§;~j~~ (Tuz golu, 1<1z11cfeniz gibi)
• Baz1 turler geli?ebilmek ic;:in deniz.suyundan on kat fazla tuz orarnna ihtiyac;: duyarlar...
.sa
- Kemosentezle ve c;:urumekte olan besinlerle beslenirler.
····
hi
- Yapt olamlc bakterilere benzer fa/cat hiicre duvan ve zar yaptst balcterilere benzemez.
- C0 2 , hidrojen ile birle~tirilip metan ~
(biyogaz) olu?turarak enerji elde ederler.,
- Fotosentez yaparlar..Klorofilleri dig er fotosentez ya pan canhlardanfarld1d1r.
w
- Batakhklarda, pis sularda, c;:iftlik gubresiri.:.
de, c;:oplerde veot~ul canhlarin sindirim
sisteminde bol miktardabuiunurlar.
- 0/cmyot hiicre yap1s111dadll'.
w
l{amc;1hlar (Flagellata)
----=-==-,='
Hareketleri bir ve a-daha
sax1daki
kamc;:1
'\ fazla
·-._. _ .. ___
,,,. ile saglarur.
- <;:ogalmalah {l<iye bolu_i::.,n),e 1le olur.
-
co
n.
~lUcrezan
~
m
,~.-:,-,:,:, ,. . ! G)
'r
--~·-··
-su alarak
~ ~
Sitoplazmik
l<ciprG
\._J 1.
- Bazen endospor yuz~_boyu
uyl<u. halinde kalabilir{oldurucu
olmayan~artlarda)--. ·-·
..
c:,
S.~<c.l r .k'i:..
i:i~r:i Iur ·I
3-<;:okme devam eder ve hiicre
il<iye'ayr11ir.
( ~
' ~~
Uyguii :;;artlarda 20-25 dk. bir
:---.. _ ~ · ~ boluhup say1larnil georiiefrik dizi
:;;eklinde art1rabilir. Ancal< bu art1:;;
s1111!~~~g!l9ir. c;:unku 2rtamdaki
besin ve..:uaial1ri<El_~.co2 gibi
~
art1klanves1caRl1kartar.
(~ · • ~')
~~--Sicaklik·i~-~rt1klann fazlas1
bakterilerin olmesine sebep olur.
)
Dolay1~1ylapopulasyondaki denge saglanir.
B anllbiyotlglne
dayan1kl1 bakteri
Endospor
- Bakterinin uygun oi_l!®lan.orta1111J1da yapt191, olumsuz-1<0iuilarq_g.ayarnkh, meiib9[izmas1yc1ia~Jam1u~e!!ird~. ....
---
0
- Ya,md1/clart ekstrem ;;artlm· (a,~m t11zlululc, yiilcselc s1cak!t/c, dii;;iilc pI-1 gibi)
da11_cli!_fE)'I ba!ll!rilerde11 ayn!trlm: Ekstren1Jartlarda ve 1/tm/1 orta111/arda da
ya;;ayanlan.vard11:
0
3. A~1rJ_Iermofillet.-
- S1cak ortamlarda ya~arlar. En uyg1,1_11s1cakhk 65-85°( arasmda degi~mekle birlikte
105°Cve daha Gstundede ya?ayanlar vard1r.
- Yanardag bacalannin etrafinda ve derin
deniz termal c;:ukurlannda ya?ayabilirler.
- Ototrof ve het~1·CJt1·q[.CJrga11izmalardm1 olu;;w:
4. Soguk Seven (Pisikrofilik Arlee)
- GeneldeS"C'.nin altmdaki ala11lc1rda ya~arlar.
- Bu ~artlarda ya~ayabilmelsJc;:in enzim aktivitesini,_bQcre zar.1 ak1~kanhg1n1, proteiny~Q.1lann1, besin. maddelerinin ve art1k
uru11Jt:rin hucreye giri~ c;:1kl?lnl degi?tirebilirlet.
- Tele hiicreli, i;olc hiicreli ve lcoloni olu;;t11mbi/e11 tiirleri vard11:
,__, 2. l<olc ayalchlar (Valancn Ayakhlar)
,,_j 3. Sporlular
- Psodopod (yalanc1 ayak) denilen gec;:ici sitoplazma uzant1lanyla hareket ederler.
- Besinlerini bulunduklan ortamdan difuzyonla ahrlar.
- Hareket organelleri yoktur.
Ornek: Trapanosmria;
- Heterotroftur.Besinler yalano ayaklarla fagositozla ahrnp,
besin kofullannda sindirilir.
- Uyku _h..astal19.1nm etkenidir.
- Tath sularda ya?arlar, kontraktil kofullan vard1r.
- Omurgah veya omurgas1z hayvanlann doku hucrelerinde
parazit olarak ya~arlar.
- Omurgahlannkanmda parazit ya?ar.
- Baz1lan parazittir.lnsanda kanh ishale {amipli dizanteriye )
yol ac;:ar.
- <;:ogalmalan e~eysiz Gremenin e~eyli Gremeyi takip ettigi
iki evrede gerc;:ekle~ir. {Metagenez = dol alma~,)
- Baz1 turlerde sabit bir hucre ~ekli bulunmazken {amip gibi)
baz1lannda kalsiyum karbonat ya da silisten yap1lm1~ kabuk bulunur: Foraminifera, radiolaria gibi
- Plazmodium, gregarina, elimeria grubun orneklrindendir.
Ornek:
Ornek:
~
w
-
- <;:ec;:e sinegi tarnfindan ta~m1r.
Ornek: bglena
6glena (Tatli suda ya~ar)
Stigma
Kloroplasl (l~1k oldugunda
fotosenlez yapar, 1~1k olmad1g1nda
hazir basin alir. Bu yiizden hem
olotrof; hem de heterolrof lur.)
- Besin kofulu ve kontr~ktil koful bulunmaz.
Plazmodium malaria:
• Anofel cinsi di~i sivrisinekle insana ta~1nir ve alyuvarlarda
e~eysiz, sivrisinekte ise e~eyli Grer.24· 48 saatte alyuvarlarda
e~eysiz Gremesini tamamlar, alyuvarlan patlatt191 ic;:in s1tma nobetlerine yol ac;:ar.Yuksek ate~ ve titreme nobetin belirtisidir.
- Sivrisinek arac1hg1 ile plazmodium s1tmah bir insandan saghkh insanlara bula~ir.
·----··~--·-------
,_.J 4. Silliler (l{irpilcliler =Ciliata)
,_J 5. Algier (Su Y<>sunlan)
- Hareket sillerle (kirpikler) saglarnr.
- Alglerin baz1lan bir hJj~li (diatom, chlamydomonas), baz1lan ise ,;ok hilcrelidir. (ulva (=deniz marulu), ulothrix gibi.)
- Heterotroftur.
- <;:ok hucreli alglerde dokufarkhla~mas1 yoktur. lle:tim dokul_an yoktur.Gerc;:ek kok, govde,-yapraklar1bulunmaz.
- E~eysiz ve e~eyli urerler.
- Klorofil kloroplast ic;:indedir.
('~ ~ekTbesin ve oksijen buyuk wgunlugunu-algler
uretir.
..
---~
Ornek: Paramecium
Sil (Hareketi saglar)
- Ta~~lg_rda.ya~arlar.
- Algier bir hucreli ya da c;:ok hucreli olmarnn d1~1nda ta~1d1klan pigmentlere gore de gruplandmllrlar. Bu gruplar ye~il
algler, kahverengi (esmer) algler, altm sar1s1 algler ve
k1rm1z1 alglerdir.
Trikosist (Zehirli
igneleriyle
avm1 sersemletir)
- Baz1 tek hucreli ye~il algler bir araya gelerek kolonilerini
olu~tururlar. Ornek: gonium, pandorina, eudorina, volvox .
Biiyiik ~ekiidek
(metabolizma ""''-'~-.,//-9/---l
olaylan ve
.hP:::::--li.. Ag1z (Pinositoz ile
e~eysiz Qremeyi
Beslenir)
kontrol eder)
Kontraktil Koful
(Tatli suda ya~ayanlarda,
fazla suyu atar)
- Alglerin biyolojik ve ekonomik onemi de vard1r.
- Yalanc1 ayaklarla hareket eder ve besinlerini ahrlar.
Hucre duvanyoktur,sitoplazmalannda c;:ok say1da c;:ekir- E~eyli ve e~eysiz urerler.
- Nemli ve organik maddelerin zengil'l_~ldug1.1_ ortamlarda
ya~arlar.
- Aym1:1nc1 organizmalar oldu_l<lc1nnda11 mad~:~i>_ngillerinde rol oynarlar.
- Baze~ c1v1fc.manfar hucreleri bjraray~ gelerek kayna~1rve
c;:ok hucreli spar ureten yap1la!1olt.J~!~rur.
- Bazen gametler gibi birle~ip zigotu olu~turan amoboit
hucreler vardir. Zigottan c;:ok hucreli jelimsi kutle olu~ur.
- Dictyostelium (diktiyostelium), ceratimyxella (seratiyomiksela), arcyria (arkria) c1v1k mantar ornekleridir.
Ornegin:
- diatomlar 7 di~ macunu yap1m1nda izolasyon ve filtrelerde
kullan11ir.
Esmer alglerden 7c;:orba yap1m1nda
n.
K1rm1z1 ve kahverengi alglerden 7gtda katk1 maddesi yap1m1nda puding, mayonez yap1m1nda, plastik, deodorant,
boya, yapay tahta uretiminde de kullarnl1r.
co
- Deniz marulu 7 besin olarak,
Anus (Kati art1klar at1l1r)
Ku,;:iil< ,;:ekirdek
(e~eyli uremeden
sorumludur.)
- Belirli bir hucre ~ekilleri yoktur.
·dek ta~1rlar.
- Ototroftur. Yani fotosentez yaparlar (renkleri ne olursa olsun).
- Paramecium, sipirostomum, euplotes, sitentor bu grubun orneklerindendir.
6. Civak Mantarlar
m
- Tath su ve denizlerde ya~ar.
•... .J
- Antibiyotik ve diger ilac;:lann uretiminde, bira ve ~a rap uretiminde aynca bes in olarak mantarlardan yararlarnhr.
- Tele hilcreli olanlan vard1r, fakat gen·ellikle ,;ok hilcrelidirler.
- Heterotroftur (Baz1lan parazit, baz1lan c;:urukc;:ul beslenir)
ca
- Ki.if mantarlar1 (peynir ki.ifu, ekmek kufu gibi), mayalar (bira mayas1, hamur kabartmada
kullarnhr), ~apkah mantarlar (besin olarak da tuketilir) bu alemin uyeleridir.
- Genellilde sporla i.irerler. E~eyli ve e~eysiz uremede gorulur.
--~
- Kitinden olu~an hilcre ,;ep(::rine_ sahiptirler.
- Parazit olan mantarlar hastahk da yaparlar. Ornegin: Bebeklerin agz1nda olu~an pamuk,;uk hastahg1, sac;: dokulmesine neden olan sa,;k1ran hastahg1, ayaklarda olan mantar has-
- GHkoj_:_i:i depo ederler.
tahg1.
- AktiT hareket edemezler.
ur
- Miselyum denilen dallanm1~ hif (ipliksi yap1) kumeleri vard1r.
nh
- Hu ere c;:eperi bulundurmalan, sporla c;:ogalmalan, aktif hareket edememeleri yo~u_nden bitkilere, glikojen depo etme ve heterotrof olmas1 yonunden hayvanlara benzerler.
- Hepsi ~totroftur (Klorofi/leri sayesinde
Jotosentez yaparlar).
hi
- c;:ok hacreli4h'ler.
- jyi geli$mi,~ bir organizasyona sahiptil:
- Aktif harelcet edemezle1:
, A. <;:ic_;:eksiz IBitkilerr (Tohumsuz IBitkilerr)
LI
1. Damars1z <;ic;:el~s!z Bitkiler
- Damar yap1s1 yani iletim demetleri yoktur.
.sa
- Gerc;:ek kok, govde ve yapraklan yoktur.Govdenin dibinden c;:1kan rizoit denilen uzant1larla
topraga baglarnrlar.
LI
2. Damarh <;ic;:elcsiz Bitlciler
- lletim demetleri vardir.
~Ger~ekk6k,go"de ve yaprak bulunur.
- Doi alma~, (E~eyli ve e~eysiz Oremenin birbirini ta kip etmesi) vardtr.
- Doi alma~1 gorOIOr.Damars1z c;:ic;:eksiz bitkilere gore gametofit dol (n) daha k1salm1~t1r, sporofit dol (2n) daha uzam1~t1r.
Gametofit dol (n) uzun, Sporofitdol (2n) k1sad1r.
Ornek: Egrelti otlan, kibrit otlan, at kuyruklan
w
Ornek: Karayosunlan, cigerotlan, boynuzlu cigerotlan bu grubun Oyelerindendir.
. 18. <;:ic_;:ekli IBitlcilerr (Tohumlu IBitkilerr)
, Gerc;:ek kok, govde ve yaprak bulunur. , E~eyli ya da e~eysiz Orerler • Tohum olu~tururlar
0
1. Ac;:1k Tohumlu Bitkiler (Gymnospe~mae)
0
2. l{apah Tohumu Bitkiler (Angiospermae)
- Gerc;:ek c;:ic;:ek, meyve ve tohumlan vard1r.
- <;:ok y1lhk odunsu bitkilerdir, kambiyumlan vardir enine buyume gosterirler.
- Odunsu ve otsu formda turleri vardtr.
- <;:ogu igne yapraklt agac;: ve c;:altlardtr.
- Kapa It tohumlu bitkiler tek c;:enekli ve c;:ift c;:enekli olarak ikiye aynhr.
w
- Her zaman ye~il yapraklanvardtr.Yaprak dokumu g6rulmekle beraber k1~1n yapraklanntn
tumunu dokn,ez.
w
- Gerc;:ek c;:ic;:ek ve tohum taslaklan yoktur.
- <;:ic;:ekler kozalaklara donu~Or; kozalak pullan ac;:1linca tohum du~er.
- Tohum bir ortilyle kaplanmam1~t1r.Tohum meyve ic;:inde degil, kozalak yapraklartnin alttnda ac;:1kta bulunur.Bu nedenle a,;1k tohumlular denir.
Ornek: <;:am, ard1c;:, lad in, koknar, sedir, servi, sekoya, ginkgo
- Tohumlan meyve i,;inde bulunur.
- jy; geli~mi~ bir orga11izasyo11a sahiptil:(c;;ogunda leas, si11i1;
ep1ie1 gibidolwlargeli,,!1i1jiTiT--
- I-I~an J!Q]~l!11:
- Aktif lwreket edebilirler (Baztlan isel1i~l1_m:e.ket et111ez)
- c;;ok hiicrelidil:
::Jfepsihetcrotroft111:
- Sinir dUgUmleri ve sinirleri vard1r. Ba?taki sinj_rdUgUmleri beyin g6reviJiorUr.
- -- - -------
- HUcre ic;:i \lehUcre d1~1 sindirim yaparlar.
- Solunum ve bo?alt1m org~oktur. DifUzyonla olur.
-~§:.kas,..sinirdokula[I ve Ureme org1inj§_i:~vard1r.(_Ags1
sinir'sistemibulunur).
Not: Sinir hUcresi olu?umu ilk bu canhlarda gorUIUr.v_,.---
Planaria
- Ektodermcleki yaktcll<apsUller canT1yi_kC>rnr.
Not: Serbest ya?ar. Hayvanlar.ic;:inde ilkel solunga~ ve beyine sahip olan ilk canhlard1r.
___
- Yumu~ak vUcutly
etc;ilj?ayvanlardir.
.. :-:,...
---,
- VUcutlan1?ff1sal simetriye (merkezden gec;:en iki ya da daha
fazla dUzlemde vUcutlan bolUndUgUnde olu?an her parc;:a birbirinin ayn1d1r) sa_hlptir:
1-Si.ingerler
-VUcutlan iki hUcre tabakasmdan olu~mu~tur(D1~t;;1.ektoderm,
ic;:te endoderm. Mezodermleri yoktur.)
- BUtUn!Jireyleri suda ya?ar.
Parazit ya?ar. S1gir, domuz, kopek, bahk tenyas1 vardir. Gene Ide son konak insandir ve bu
hayvanlardan tenya insana bula?1r.
- Orem~leri_e?_eysiz ve e?eyli ?ekilde gerc;:1:kl(:?ir.
Kopel< tenyasmda ise insandan kopege bula?ir.
- <;:ogunun hayat dongUlerinde il<jevre gorUl9r.
Ornek: Denizanas1,
hidra, mercan,
deniz
·----------·
__ .. ..?akay1g1.
.........----
- E~eyli i.irerler
~ 3-Solucanlar
Ornek: Bagirsak solucani (ascaris), tri?in (trichinella), kancah
kurt, k1I kurdu.
-----
- Gaz ah~• ve bo~alt1in,c1r.t1klaJJn1n;at1J_mas1 vUcuda giren suyla
hUcreler aras1ndal~~Y.~~ay:~i~rc;:ekle~irler.
- E~eyli ve e~eysiz c;:ogalabilir!er,"e$eysizc;:ogalmala~t'?~~r,gg~-- ---lanmaJle olur.
""<-···-·
- HUcreleri ic;:inde organik ve inorganik maddec!g_ri_oJ_ll~_anJprotein, kalsiyumkarbonat, silisten meydana gelen), kUc;:Uk yap1da igneler(spikUl)bulunur. Bu igneler sUngere destekliksaglayarak bircic; iskelet cilu~turur. --
.,
.,
- E~briyonun geli~im donemlerinde organlar Uc;: doku tabakasmdan farkhla~1r.(endod_~rm, mezoderm, ektodermden).
c-Halkah Solucan
- VUcutlan iki tarafh simetriye (bilateral simetri) (VUcutlannin
on ve arkas1, sag ve solu birbirine simetrik olan) sahip hayvanlardir.
- iki ac;1khg1 ve ozelle~mi~ bolUmleri olan geli~mi~ sindirim
sistemleri vard1r.
- <;:ogunlukla e?eyli Urerler.
- Belli bir simlcl!;isi orn:.ayan (vUcudun on ve arka ucu, sag ve
sol taraf ayirt edilemez) canhlard1r.
- De11izlerde,Jc1t1J=s_µlarda, karalarda ya da canh vUcudunda parazit olarak ya~ayan tUrleri bulunur.
da siyah renkte olabilir.
- Yass1, yuvarlak ve h91kah solucanlar olmak Uzere Uc;: gruba aynhrlar.
- Hareketsiz bir zemine bagh olarak ya?ar.
- BUtUn bireyleri suda ya~ar.
a-Yass1 Soluca11lar
- VUcutlan halka ~eklinde bolmelerden olu~mu?tur.
- Kapah dola~1m gorUIUr (hayvanlar aleminde ilk olarak bu
grupta gorUIUr) ve hemoglobin bulunur.
- Suda ya?ayanlan solungac;, karada ya?ayanlan ise nemli deriden difUzyonla (deri solunumu) yapar.
- Her segmentte bir c;:ift bo~alt1m organi (nefridyumlar) bulunur.
- Hermofrodit (erselik)tir.E?eyli Urerler.
- Yumu~ak, ince ve yass1 vUcutludur.
- Beyin ve sinir kordonlanndan olu~mu? sinir sistemleri vard1r.
ca
!;TI 2- Solenterler
- Sindirim sistemleri ag12 ve anus olmak Uzere iki ac;1khktir.
- Solunum ve bo~alt1m vUcut yUzeyinden difi.izyonla gerc;:ekle?ir.
co
- VUcutlannda porlar (kUc;:Uk delikler) vard1r. Porlardan ic;:eri giren suyun ic;:indeki besinler fagositozla alarak beslenir.
b-Yuvarlak Solucan
m
Bu ..evreler polip ve medi.iz olarak adlandmhr. Poliple_!'_genellil,le hareketsizdir. Ba~kala?HTl gec;:irerek 'medU~leri olujttJ_rur. MedUzler hareketlidir. Denizanas1 olarak bildigimiz canhlar-birc;:ok
solenterin medUz bic;:imidir.
- Organla;m~ ve sistemle~me (sinir, solunum sistemi gibi) gozlenmez.
-1<1rm121, gri, sanmt1rak, ma-vi ya
Ten ya
n.
i
brnek: Planaria, polildad, trematoda (karaciger kelebegi) ve
tenya (?erit solucan)
- Tek ac;1khk hem ag12 hem de an Us gorevi ya par.
- VUcutlan iki hUcre tabakasmdan
olu~mu?tur.(Dl?ta
'ektoderm,
ic;te endoderm. Mezodermleri yoktur)
- VUcutlann1 saran halkasal ve boynuna kaslarla hareket ederler.
- ~um_oJ9anlan yoktur, deri solunumu yaparlar.
Ornek: Toprak solucani, sUIUk
-<l<arni~3r?_Ll[l~r;(etc;il)~
- <;:og(Jhermofrodit (c;:ift ~J~ ve parazittir.
Not: <;:iftc;:iler toprak solucanina onem verir.Toprak solucani
topraga ac;:t1g1 bo?luklar nedeniyle topragm havalanmas1n1, su
gec;:irgenligini art1nr.Bu etkinligi toprag1n verimliligine katk1da
bulunur.
·
ur
- Ag12 ve anus i~ini goren tek ac;:1khk (bunlann etrafmda tentakUlleri vard1r) ve sindirim bo~lugu vardir..
- l~1ga ve dokunmaya duyarh basit duyu organ Ian vard1r.
- Basit bir sindirim ve bo~alt1m sistemleri vard1r.
- Pa~azit yass{sCJlucanlaraa sindirim bo~lugu yoktur.
- Genel olarak kabukludur (midye, salyangoz gibi)
- l<abuklann altmda manto ad1 verilen ic;: organlan orten vUcut ortuleri vardir.
- Solunumlan ise <;ogunlukla trakelerle,
orOmceklerde kitaps1 akcigerler, suda ya~ayanlarda solungac;larla gerc;:ekle~ir.
- Ozelle~mi~ bo~alt1m organlari vard1r.
- Duyu, hareket ve sinir sistemleri iyi geli?mi~tir. Duyu organlan, ozellikle gozleri iyi
geli?mi?tir. Gozleri basit veya bile~ik goz
olabilir.
.sa
- Bazilanrnn kann k1smmda kash bir ayak
bulunur. Ayaklan toprag1 kazma, sOrOnme, avlanrn yakalama i?ini gorecek bh;:imde farkhla?m1?t1r.
6rnegin: Kania beslenen sivrjsinekte emici
ozellige sahip ag1z yap1s1 geli?mi?tir. Akreplerde ise ag12 yap1s1 kerpeten ~eklindedir.
- Otc;ul, etc;il veya parazit beslenirler.
'
- Suda ya?ayanlar solungac;, karada ya?a~
yanlar ise manta bo?lugunun geni?lemii,
·
yOzeyi ile solunum yapar.
- E~eyli i.irerler, genellikle yumurta birakarak c;:ogahrlar. Yumurtadan c;:1kan organizmalar geli~im donemlerinde ba~kala~1m
ge<;irirler.
w
- Ac;1k dola~1m gorOIOr (ahtapot ve mUrekkep bahgmda kapah dola?1m gorOIOr)
c-<;:ok ayakhlar:
fiThi
- VOcutlan uzun ve bolmelidir.
6-Derisidikenliler
- Hemen hepsi denizde ya~ar.
- Her bolmede ayak bulunur. <;:1yanlarda
her bolmede bir <;ift, kirkayakta ise iki <;ift
ayak vardir.
hi
l7j;j 4-Yumu~akc;alar
nh
- Parazit olan tUrlerde Ureme sis-temi iyi geli~mi~tir
- VUcutlan ba~ ve govdeden olu?ur,
- Si.iri.inerek hareket eder.
- Beslenme, bo~alt1m ve hareket kanal
ile tOp ayaklann olu?turdugu su dola~1m
sistemi ile saglarnr.
- Hepsi karada ya~ar.
- Solunum deri solungac;lar1 ya da vOcut
Ornek: 1<1rkayak, <;1yan
bo?luguna bagh d1~ keseler ile yap1hr.
d-Bocekler:
- TOm canhlar i<;inde ti.ir bak1mmdan en
geni~ gruba sahiptir.
- Genellikle karada, baz1lan tath suda, baz1lan denizde ya?ar.
- VOcutlannm ic;:inde kalker plak<;1klardan
olu?mu? ic; iskelet vard1r. le;: iskelette dikensi c;:1kmt1lar bulunur. Bu nedenle derisidikenliler olarak adlandmhr.
- Dikenlerin farkhla~mas1yla savunmada
gorev yapan k1skac;: benzeri yap1lar olu?mu?tur.
- <;:ogunda yutak hareketli bir torpO gorevi yapabilen radula denilen bir yap1ya sahiptir.
- 3 c;ift bacaga sahiptir, genellikle iki c;ift
kanatlari vardir.
a-lCabuklular:
- Trake solunumu yaparlar.
- Sindirim, bo?alt1m, sinir sistemleri geli?mi~tir.
- <;:ogu tath suda ve denizde, bir k1sm1 ise
karalarm nemli bolgelerinde ya~ar.
Ornek: Midye, salyangoz, ahtapot, dentalyum, kiton, sUmOklO bocek.
- Solungac; solunumu yaparlar.
w
w
-VOcutlan ba~. gogi.is ve karmdan olu?ur.
- E~eyli i.ireme gorUIUr.
- l<abuklular, orOmcekler, c;:ok ayakhlar ve
bocekler olmak Ozere 4 gruba aynhrlar.
I
5-Eklembacakhlar
- Omurgas1zlarm en fazla say1da ve c;e~itte
canh kapsayan grubudur.
- Kabuldari serttir.
- Karnivor (et<;il) veya herbivor (ot<;ul) durlar.
-VOcutlan, ba~, gogi.is ve karmdan olu?ur.
Ornek: lstakoz, yenge<;, karides, kerevit, su
piresi
- VUcutlan bolmeli, hareket organlari eklemlidir.
b-Ori.imcelder, akrepler, keneler:
- Protein ve kitinden olu~mu~ d1~ iskeletleri vard1r.
- Dort c;ift eklemli ayaklan vardir.
Not: D1~ iskelet;
- a~m su kayb1n1 onler.
- dO~manlanndan korur.
yani vOcutlanndan kopan herhangi bir
parc;:ay1 hOcre bolUnmesiyle yenileyebi-
- Antenleri bulunur.
lirler. Ornek: Deniz y1ld1z1 kopan kollanrn
- Karnivor veya herbivordur.
- Geli~meleri genellikle metamorfozla olur.
- <;:izgili kaslar1 oldugu i<;in h1zh hareket
ederler.
Ornek: Bit, an, c;:ekirge, kelebek, sinek, karasinek.
\
Kanallar
/
- Karnivor, herbivor veya parazittirler
- Otc;ul, etc;il ya da hepc;ildir. Beslenmelerine bagh olarak ag1z yap1lan farkhhk gosterir.
6rnek: Su kenesi, orOmcek, kene, akarlar,
akrep
Larvalar
bilateral,
erginleri
Anten
Bacaklar
radial
simetrilidir(1?msal simetrili).
Ornek: Denizkestanesi, denizy1ld1z1, deniz-
Deniz Y1ld1z1
- Ba? ve gogOs bolgesi birbiriyle kayna~m1~ durumdadir.Bu yOzden vOcutlan ba~ ve
govdeden olu?ur
- Kitaps1 akciger ve trake solunumu yaparlar.
yenileyebilir.
- E?eyli Orerler.
h1yan, y1lan y1ld1z1, denizlalesi.
- Genellikle karada ya?arlar.
Fakat hareketi s1n1rlar, bOyUmeyi engeller. Bu
yUzden zaman zaman d1~ kabuk yenilenir.
- Rejenerasyon yetenekleri yi.iksektir
omurgaya brrak1r.
- Embriyonik donemde solunga~ yariklarma sahiptirler.
- Vucutlan ~ok tabakah epitelle ortulmu?tur.
- Kapah dola~1m sistemine sahiptirler.
- Holozoik (Besinini kat1 pari;alar halinde ahr) olarak beslenirler.
- Bo?alt1m organr olarak bobrekler gorev yapar.
- Davranr?lara ve uyanlara verilen tepkiler komplekstir.
- Denizlerde ya?ar.
- Notokord ve solunga<; yanklan ya?amlan boyunca vard1r.
- Baz1lannm erginlerinde sinir kordonu, notokord ve kuyruga rastlanmaz.
Ornek: Amfiyoksus (Omurgas1z hayvanlarla, omurgahlar
arasmda ge<;i? formu olarak kabul !;!dilir), tulumludur.
5 sm1fta ince/enir;
- l(ordanrn ve kordanrn uzerinde sinir kordonunun bulunmasr,
- Solunum organlannm bulunmas1 nedeniyle 7 omurgahlara benzer
- Dollenme viicut i~inde olur. E?eyli urerler.
Ornek: Kopel< bahg1, vatoz bahg1 gibi
Emblyonik geliime { 1. Bahklar
} Degliken viicut 1S11i (sogukkanh)
siireclnde amnion
(D11 ortamm srcakhgma gore
kesesi bulunmaz
2. Kurbagalar
viicut 1S1s1 degljen canhlardrr.
(;iinkil viicutlarmda temiz kanla
3. Siiriingenler kirli kan kan11k dolairrl
Emb~iyo~lk geli1·
Sa bit viicut ISlh (S1cakkanh)
me surecmde am- 4 Ku lar
nlon kesesl oiu1u•
} (D11 ortam:n S1Cakhgma giire vii{
•
mu gozlenlr.
cut 1s1s1 degljmeyen canhlardrr.
5. Meme1I 1er
(;iinkii viicutlannda temiz kania
kirli kan ayn dola11r, kanimaz)
- Geri;ek kalplerinin olmay1?1,
- Kanlannrn renksiz olmas1 yonuyle 7 omurgas1zlara;
- <;:ogunlukla bahklar olmak uzere fok, daha kui;uk bahklar,
sularda ya?ayan plankton ve omurgas1zlarla beslenir.
- Baz1lan yumurtalannr suya b1rak1rken bazrlan yavrulannr
dogurur.
- - Ayn e?eylidirler.
Not: Amfiyoksuslar;
- Vucutlarm1n tek tabakal1 epitelle kaph olmas1,
- Vucutlannr orten derileri ozel bir <;e?it pul benzeri yap1larla kaphdrr. Bu pullar zrmpara kagrdma dokunulmu? hissi verir.
~
c- l(emikli Bahklar
- iskeletleri kemiktir.
- Derileri pullarla kaphdrr.Pullar ince disk ?eklinde
serttir,vucudu korur.
- Yiizme keseleri (bazrlannda akciger bulunur) vard1r.Yuzme kesesi bahgm su i<;indeki konumunu belirlemede etkilidir.l<;indeki gaz miktannrn degi?imine bagh olarak bahgm
su yuzeyine i;:1kmasm1 ya da suyun derinliklerine inmesini
kolayla?t1nr.
m
1. ilkel Kordahlar (alt ~ubesi)
- lskeletleri k1k1rdaktand1r. Vucutlannda kemik bulunmaz.
1. Bahklar
- Deniz, gol, rrmak gibi sul~rda ya?arlar.
- <;:ogunda d1~ dollenme gorulur ve yumurtalar su ortammda geli?ir. Baz1lan turlerde ise i<; dollenme ve dogum
ger<;ekle?ir.
- Solunum solunga~larla olur.
Ornek: Ton bahg1, alabahk, hamsi
0
co
18- Kordahlar
b- l(1lmdalch Bahklar
- Kapah dola~1m gorulur.(Buyuk ku<;Llk dola?1m gorulmez)
- c;:enesiz bahklar, k1k1rdakh bahklar ve kemildi bahklar
diye 3 grupta incelenir.
ca
- Erginlerinde notokord bulunur.
- Kalpleri iki kulak<;rk, bir kannc1k olmak uzere ii~ odac1khd1r.
- <;:eneleri ve di?leri yoktur.
- Temiz ve kirli kan kan?t1g1 i<;in sogukkanh canhlard1r.
- Vucudunda pul bulunmaz.
Ornek: Petromizon
Ornek: Aga<; kurbagasr, ye?il kara kurbagasr, semenderler.
ur
- Metamorfoz (ba?kala?rm) gei;irirler
ID
3. Siiriingenler
,•?
- Akciger solunumu yaparlar.
4. 1<u?1ar
maz. S1cakkanh canhlard1r. Vucut s1cakhklan sabittir ve
kaybrnr onler, ui;maya yard1mc1 olur.
40-41 °C'de tutulur.
- Ku?lann on uyeleri bir <;ift kanat ?eklinde farkhla?m1?t1r.
- Ag1z gaga ?eklini alm1?trr. Di~leri yoktur.
· ·: Akdger ~olunumu yaparlar, akcigerlerine hava kesele-
.sa
- Baz1 turlerde uyeler korelmi?tir, surunerek hareket ederler.
- ll<i kulakc1k, bir kannc1ktan olu?an ii~ ·gozlii yiirekleri
vardrr. Kannc1kta yanm perde vardrr. (Timsahta dort gozlu
kalp bulunur, ancak kalpten <;1kan atardan:iarlar arasmdaki
panizza kanahnda kan kan?1r)
- Kalpleri 4 gozliidiir. Temiz ve kirli kan birbirine kan?-
- Vucutlan tiiylerle kaphd1r. Keratinden yap1lm1?t1r.ls1 ve su
hi
- Vucutiari keratinden yap1lm1~ pullarla (Derilerinde <;ok
az salg1 bezi bulunur) ortuludur. Buda kurumay1 onler:
- E?eyli urerler. D1? dollenme, d1? geli~me gorulur.
- Bazrlan balina, yunus gibi canhlara agrzlanyla tutunup,
onlann vucut 1s1sm1 emerler.
nh
· lali.
- Derileri her zaman nemlidir, mukus salg1layan bezler
bulunur.
- Larva halinde solunga~, erg in halde derive akciger solunumu yapar.
a- c;:enesiz Bahklar
- K1k1rdak veya kemik dokudan olu?an bir i~ iskelete sahiptirler.
- Beyinden i;:1kan sinir ?eritleri s1rt tarafmda uzanrr.
- Embriyonik donemde olu?an notokord erginlerde yerini
2. Kurbagalar (Amphibia , iki ya?amhlar)
- Larvalar1 suda, erginleri karada ya?ar.
- Yumurta ile urerler.
2. Omurgahlar (alt ~ubesi)
r:fi
n.
- Kalpleri iki odac1khd1r, kalpte yalnrz kirli kan bulunur.
- D1~ dollenme gorulur.
ri baghdrr.
· ·. ·
- Kann ve gogus bo?lugunu ayiran diyafram zari bulunur.
- Bo?alt1m organlan metanefroz bobreklerdir.
- Uzun kemiklerin i~i bo~tur, ilik bulunmaz. Buda iskele-
tin hafif olmasm1 saglar. Hava keseleri kemiklerin i<;indeki
- Derilerinde salg1 bezi yoktur.
bo?luklarla baglant1d1r.
- i~ dollenme, d1~ geli~me gorulur.
- Govde omurlari kayna~m1~ ve ui;may1 saglayabilecek
6rnek: Bulbul, kumru, sulun, kartal, ?ahin, guvercin,
- Temiz ve kirli kan kan?t1g1 i<;in sogukkanl1d1rlar.
aerodinamik bir ?ekil almasmr saglar. Aynr zamanda bu
- i~ dollenme, d1~ geli?me gorulur. Yumurtalannda kabuk
durum, ui;ma s1rasmda kaslann yaratt1g1 kuvvetli etkiye
bulunur.
dayanrkhhkta saglar.
w
- Bo?alt1m organlan metanefroz bobrektir;
- Ku?lann h1zh metabolizmalari ui;malan sr~asmda gerek-
mi? dinozorlar, timsah, bukalemun.
li enerjiyi saglar.
w
6rnek: Kamlumbagalar, y1lanlar, kertenkeleler, soyu tuken-
5. Memeliler
w
li!il
- Vucutlan genel olarak belirli zamanlarda dokulen k1llarla kaphd1r.K1llar, vucuttan 1s1 kaybrnr onler, aynr zamanda avlanacaklannda gizlenmelerine yard1mc1 olur.
Not: lnsan ve balina d1?mda memelilerin <;ogunun vucudu kahn bir k1l ortuyle kaphdrr.
mart1,leylek, lmlang1<;, keklik, san ba?h amazon, pelikan,
penguen, deveku?u.
- i~ dollenme, i~ geli~me gorulur.
- Gagah memeliler, keseli memeliler ve plasentah memeliler olmak uzere Ll<; gruba aynhr.
a- Gagah Memeliler
- Derilerinde ter, yag, koku ve siit bezleri gibi <;e?itli salgr bezleri bulunur.
- Yavru yumurta da geli?ir, kulu<;kaya yatarlar yumurtadan <;1kmca sutle beslenerek geli?imini tamamlar.
- Akciger solunumu yaparlar. Akcigerlerinde alveoller bulunur.
Ornek: Kannca kirpisi, gagah memeli (ornitorenk), platypus
- Kalpleri 4 odac1khd1r.(lki kulakc1k, iki kannc1k) Temiz ve kirli kan kan?maz. S1cakkanhd1rlar.
b-l(eseli Memeliler
- Olgunla?m1~ alyuvarlar1 ~ekirdeksizsizdir (deve ve lama hari<;)
- Yavrular geli?memi? dogar, anne karnmdaki keseye ahnrp sutle beslenerek geli?imini tamamlar.
- Di~ler beslenme ?ekline gore kesici, kopek, az1 di?leri ?eklinde farkhla?m1?t1r.
- Kann ve gogus bo?lugunu ayiran kash diyafram vardrr.
- Bo?alt1m organlan metanefroz bobreklerdir.
- Butun sistemleri ozellikle sinir sistemleri iyi geli?mi~tir.
- Yavrulannr siitle beslerler.
Ornek: Kanguru, keseli ay1, keseli sincap.
c- Plasentah Memeliler
- Yavru plesanta sayesinde anneden bes in ve oksijen ahr, art1klannr da anneye verir. Daha ileri bir geli?me evresinde dogar. Dogduktan sonra da bir sure sutle beslenir.
Ornek: Kirpi, yarasa, kedi, fok bahg1, sincap, koyun, at, fil, balina, insan.
Yeryuzunde ya?ayan birbirinden farkh tum canhlar biyolojik c;e~itliligi olu?turur.
'lrirkiyc'11i11 Biyolojik Ze11gi11/iklcri
Bir ii/lcenin biyolojilc zenginligi barmdll'd1g1 canb tiirii say1s1yla dogru orant1'1d11:
Tiirlciye cografi lconumu ve jeolojilc yaplSI nedeniyle
Avrupa'da en fazla biyolojik fe$itlilige sahip ii/lcedir.
Avrupa '11111 tamammda yakla$1k 12.000 bitki tiirii varken,
iilkemizde bugiine kadar ta111111/a11a11 9.000'in iizerinde bit-
Ti.irkiye'nin IEkosistem <;:e?itliligi
Olkemizde genetik ve tur c;:e?itliligi ekosistem c;:e?itliligi ile yakmdan ilgilidir.Orman, step, sulak aIan, deniz
ve k1y1, dag ekosistemleri farkh tur canhlar bannd1nr.
Orman ekosistemleri
Olkemizdeki steplerde goriilen endemik bitkilere
ornekler: Ankara c;:igdemi (crocus ancyrensis), yanar
doner c;:ic;:egi (centaurea tchihatcheffi), c;:oban dikeni
(centaurea vivillei).
Steplerdeki hayvan ti.irlerine ornekler: Anadolu
miflonu (ovis orientalis), step va?ag1 (felis coraca), ge-
yuk sedir orman1d1r.
Olkemizin ormanlan bitki c;:e?itliliginin yanmda hayvan turleri ac;:ismdan da c;:ok zengindir.Ay1, tilki, c;:akal,
va?ak, geyik, dag kec;:isi, yaban domuzu turleri, baz1
y1lan turleri, kaplumbagalar, agac;:kakan ve c;:e?itli bayku? turleri ic;:in de ormanlanm1z dogal habitat olu?tur-
Sulak olan ekosistemleri
Sulak alanlar; dogal veya yapay, tath veya tuzlu sular,
durgun ya da akmt1h farkh derinliklerdeki (6m. yi gec;:meyen) butun sular, sazhk ve batakhklard1r.
Olkemizde Van gi:ilu, Tuz golu, 1<1z1hrmak, F1rat, Seyhan
gibi buyuk 1rmaklar, baraj gi:illeri sulak alanlardir.
Buradaki canhlara i:irnekler: Su ku~lan, pelikan, ordek,
flamingo, saz, kam1~, has1r otu, nilufer gibi
O Deniz ve 1<1y1 Ekosistemleri
Olkemizin Karadeniz, Akdeniz, Ege Denizi ve Marmara
Denizi geni~ bir ekosisteme sahiptir. Akdeniz foku, kalkan, uskumru, k1hc;: bahg1 baz1 orneklerdendir.
maktad1r.
O Step Elcosistemleri
Stepler genellikle otsu bitkilerin olu?turdugu dogal c;:ay1rhk alanlardir. Olkemizin %28'ini stepler kaplar. Ozellikle le; Anadolu ve Dogu Anadolu bi:ilgemizde step alanlar gi:irulur.Stepler i:izellikle baz1 endemik
turler bak1m1ndan gen merkezidir.
Gen merkezi: Turlerin ortaya c;:1kt1g1 ve ilk yayilmaya ba~lad1g1 yerdir. Ornegin: bugdaym gen merkezi
co
akc;:aagac;:, gurgen
Taros daglanndaki sedir ormanlan dunyadaki en bu-
Gi
n.
rebiliriz. Ornek: <;:am, ki:iknar, kaym, me?e, di?budak,
m
lengi (citellus citellus)
Akdeniz, Dogu ve Bat1 Karadeniz orman alanlannda
igne yaprakh ya da yaprak di:iken birc;:ok agac;: turu gi:i-
ca
ffi
0//cemizden ba$ka Avrupa'mn en role e1iden1ik bitkisine sahip iil/cesi Yu11anista11'111 800 endemik bitlciye, bu rakamm
jsvirre ifin sadece 1 endemik bitlciye sahip oldugu dii$iiniiliirse iilkemizin zenginligi daha iyi ortaya pkar.
O Dag Elcosistemleri
Daglann uzant1s1 ve yuksekligi fakl1 bitki ve orman
ekosistemlerinin ortaya c;:1kmasm1 etkilemi?tir. Ornegin, Dogu Karadeniz bi:ilumundeki ladin ormanlannin
zenginligi, l<aradeniz'den gelen nemli havanin daglar
boyunca yukselerek su olu~turulmas1yla ilgilidir.
ur
1.. .. ;
lei tiirii bulu111naktad11: Bu bitlcilerin yakla,,1/c 3.SOO'ii endemilc (yalmz bulundugu bii/gede yeti$en, ba$ka bii/ge/erde olmayan)til:
nh
Anadolu'dur.
.sa
hi
<;evre: lnsanlann ve diger canhlann ya?amlan surecinde varhklanni surdurdukleri d1?
ortamdir. Dogada canhlann birbiriyle ve cans1z c;:evresiyle olan ili~kileri saghkhisE; dogal
denge-------saglanrri1?
demektir.
. . __,,
'
.
_
Ornek: CO/in artmas1 7Sera etkisi olu?turur. 7S1cakhgm1n
·--· Cansnz IEtmenlerr
artmasma sebep olur.
O l~1k
Yeryuzundeki butun enerjilerin kaynag1 gune?tir.
Greticiler
tuketiciler
ayn§trnc1lar
w
l§lk
s1cakhk
iklim
toprak ve r'nineraller
Ruzgar, s1cakhk ve suyun a~1nd1r1c1 etkileri dunyanin yuzeyini kaplayan kayalann zamanla parc;:alanmas1, toprag1 olu~turan mineral taneciklerinin ortaya c;:ikmasina neden olur.
Fotosentez:
Gune, en.
6C02 + 6H 20-:----)>C 6H120 6 + 602
Klorofil
~
gllkoz
(basin)
SU
w
w
Ototroflar
(Kendi besinini
kendi yapar.)
Heterotrof
(Besini haz1r ahr.)
O S1cakhk
M!Jlmfll
Sa profit
(QOrOk90I)
DOGADAKi MADDE VE ENERJi AKl$1
Gune 9 Enerjisi
'--...
/Toflar~
151
Besln
l
(2) Heterotroflar -
/
lsi
l ~
1. Derece Hiketiciler]
2.Derece Hiketlcller
[ 3.Derece tuketlciler
Olu veya art1klar--+ Mlneraller
1
@ Ayn t1nc!lar
9
+ humus = toprak
Topragm ic;:inde su, hava, mikroskobik canh, c;:ok c;:e?itli bocek ve hayvan ti.irleri bulunur.
._____, Canh IEtmenlerr
liM@l®t!ll
Kayalann Gzerinde ya?ayan kuc;:Gk bitkilerin zamanla i:ilmesi
ve sonuc;:ta c;:urumesi ile humus denilen organik madde ortaya c;:1kar.
mineral tanecikleri
pH
NiffliN
O Toprak ve Mineraller
'\..
'-.
1s1 9eldinde
enerji kayb1 olur
Organizmalann dag1h? alanlannm sm1rlan, genellikle s1cakhg1n kontrolundedir. Ornegin, omurgahlardan ren geyigi kuzeyde s1cakhgm du~Gk oldugu 10°'1ik enleme kadar yay1h?
gi:isterir. Mercanlar da ancak 20°'C'nin Gstunde s1cakhga eri?en sularda ya?abilir.
Farkh topraklarda degi?ik bitkiler yeti?ir.
Toprak, bitkilerin geli~meleri ic;:in gerekli olan su ve mineralleri ic;:erdigi gibi ayni zamanda bitkilerin kokleriyle tutunabilecekleri saglam bir temeldir.
Q Su
O iklim
Yeryuzunun
Uzun zaman arahg1 ic;:inde belirli bir bi:ilgede egemen olan atmosfer ko~ullanna iklim denir.
rebilmek ic;:in suya ve neme gereksinim duyarlar. Carihlann
vucut yap1smm buyuk bir bi:ilumu de sudur. Su, fotosentez
Bir bi:ilgenin iklimini belirleyen en i:inemli etkenler,
olay1 ic;:in de c;:ok i:inemlidir.
, ekvatora uzakhg1,
O pH
• denize uzakhg1,
3
/
4
'G sularla kaphd1r. Canhlar ya~amlanni surdu-
• deniz seviyesinden yuksekligidir.
Dogadaki sular asidik ve bazik (pH) ozellikleri bak1mmdan
buyuk farkhhklar gi:isterir. Ortamm pH derecesi organizma-
Canhlar c;:evre ko~ullanndan buyuk olc;:ude etkilenir. S1cakhk,
yag1? ve diger iklimsel ozellikler, bitki ve hayvan turlerinin ge-
nm ya~amsal faaliyetlerini etkiler. Canhlar kendilerine uygun
pH derecesi olan ya~ama ortamlanni tercih eder.
li?im ve ~avrani?lanni yonlendirir.
'1
,I
i
1. Holozoik Beslenme:
2. Birlikte Ya~am (Simbiyoz)
• Etc;:il (karnivor) etle beslenen
I
• Hem etc;:il hem otc;:ul (omnivor)
hem otla hem etle beslenen
Yararh Blrllkler
Mutuallzm
fayda
Zararh Blrlllder
Kommensallzm
fayda
®®
._____..,
fayda
ne faydas,
ne zaran yoldur.
konak®@ parazlt
._____..,
zarar
A- Hayvansal Parazltler
~
Omak: Liken= Alg + Mantar
Gone~ Enerjlsi C02+H20
Fotosentez: 6C0 2+6Hp
---,:>-
'.,.Algi/
C6H1p 6+60 2
Basin
'Mantar/'
-Kopak
Bahg1
/'
'.,.
Klorofil
-...
EnerJI
Endoparazltler
(l9te)
Echanes
Bat@
• Rcnkslz
• Slndlrlm slstcmlcrl
-...
Orne!,: Tenya, ascaris,
Basin
Basin
-Mldye
- lnsan-"" Bagirsaktakl
..______________ baktarilar
oksfrus, trltfn.
Kabugunda
bryozoa
Her lklslnln de ilreme sfsrcmfcrl gelfimt1tlr.
B- Bltklsel Parazltler
~
B.K vltaminlarl
Kemosentez:
•Rcnkll
• S!ndlrlm slstemlerl aktlf
• Duyu, harekct organlan
aktlf
6rnek: Bit, plrc, kem.•,
tahtakurusu, s/vrlslnek.
ktirclml~
• Ouyu, harekct organlan
k6rclml~
Basln+0 2
2. Kemoototrof: Kemosentezle yani kimyasal enerjiyi kullanarak besinini yapar.
Ektoparazltlar
(d1~ta)
m
Giine~ enerjisi
I
(Parazltlik)
fayda
®®
._____..,
1. Fotoototrof: Fotosentezle yani gOne~ enerjisi kullanarak besinini yapar.
I
.------------,
• Otc;:ul (herbivor) otla beslenen
Tam Paraz!!
Yan Parazlt
Bes In
- Gav!~ get.hay~"" Mldedald
..______________ baktarllar
!
Sali.ilozu
sindirlr.
Kimyasal en.
C0 2 + H2 0 - - - ~ Besin
• Oglena: l~1k oldugunda klorofilleri ile fotosentez yaparak
kendi besinini (ototrof) Oretir, 1~1k olmad1ginda haz1r besin
ahr (heterotrof).
Bes in
• Bocek~il Bitkiler: Nephentes (ibrik otu), drosera, dionea
gibi.
l
g
~
i~
Fotorntez
.
'"' ,'
Basin
I Bocek protelnlerll)
i
t
IN lhtlyac1 kar91laij
Not: Hem basin
hemdesuve
mineral Ihtlyac1n1
Gzerlne tutundugu
bltkinln, ksilem ve
floemine uzand191
eme~leri lie saglar.
Di~leri temizlenir.
*
~
. I Amlnoasltlere I @-
-
~ 3. c;:uri.ikc;:iil (Saprofit) Beslenme
010 bitki, hayvan kahnt1lan ve organik art1klann Ozerine sindirim enzimleri salg1layarak bu maddeleri ayn~tmr. Hem kendi
besinini temin eder, hem de madde devrine yard1mc1 olur.
ur
• Organik maddeyi daha kOc;:Ok organik maddeye veya inorganik maddeye c;:evirir.
• Sindirim enzimleri iyi geli~mi~tir.
• Madde devrini saglar (010 organizmalarm birikimi engellenir). Ornek: Mantarlar, bakteriler
nh
azot9a fakir toprak
Azot (N) Dongiisi.i
____ , Atmosferdekl
Dogada maddenin devirli olarak
kullanilmasma madde dongusu
denir. Maddelerin devredebilmesi ic;:in enerjiye ihtiyac;: vard1r. BOtun canhlann enerji kaynag1 gune~tir.
N %78
hi
Bir ekosistem ic;:indeki canhlann tOmO beslenme bak1mmdan birbirlerine bagl1d1r. Madde ve enerjinin
Oreticilerden tuketicilere dogru iletilmesini saglayan
canhlar s1ras1na besin zinciri denir.
.sa
Tiiketiciler (-Etcil + Otcullar)
Tiiketiciler (-Etciller - aslan, ·.kaplan ... )
Tuketiciier (-Otcullar - koyun, tavi;;an .. )
; Su Dongiisi.i
OIG organlzma
(Atmosfer)
Su buhan (bulutlar)
Oreticiler (Fotosentez yapa~ bitkiler)
Azot Tuzlon [NaNO J
(Nllral luzlan) KN0,3
' - - - - - (GOher,;lle)
"'
,-i!J$".\,s,
A
"'
A :5,A
0
,:,
ij
ID
c:
-"'
·c:
,:,
~
w
!:
!:
~
"'
"",:,-"'
~
:C"
ID
1.TGk.
c:
w
"'
ID
lj
~
in
Oretlcllar
-~
:;;;
,:,
>,
,:,
.0
Denlzler
-c:"'c:
:.c·
w,.ro
"5
0
.•
c: -
>
IDE
s
Yogunla 9arak
\
Yagmur,kar,dolu
'~ •~
- /
Yeralt1~
'\.
Nitrat Nitrat bakterileri Nitrit Nitrit bal<terileri
u"'
. , 0 2 Dongi.isi.i
rin toplam ag1rhg1.
Atmosferdeld 0 2
w
Biokutle: Bir ekosistemde belirli bir ture ait bireyleBesin zincirleri bir araya gelerek daha karma~1k olan
besin agm1 olu~turur.
~~
Solunum
, Karbon (C) Dongi.isi.i
Atmosfer e
§
§
/
/
s Kemortez
Baz1 bakteriler
t
FotTnt~Solu""m
Bitkiler- Hayvanlar-610 organizma
Kemosentez l9ln
Fotosentez
I Fosfath Kaya9lar I
, IFosfor (P) Dongi.isi.i
i
I
Saprofitler
t
(Nitrit)
Kemosentez l9in
~C~2+H20/
1.111l
j
1
Amonyak
NH 3
2NHa + 302 ~ 2HN02 + 2H20 + 158 (enerji)
2HN02 + 02 ~ 2HN0 3 + 43 cal
(Nitrat) enerji
%21
Yanma olaylan
e
1!
Nltra! baklerilerl Nllrll Nllrl! bakterllerl
NH3
Na) glbl
+I Nllrat
(NO )
K mlneraller (N03)
2
1
Nltrlfikasyon
~
in
c
)
Ca~ilar
go 11 er
nehirler
N,
j
D1~k1.~drar
I
~
t
w
(5
l<u~
~
· enzim -
nolom
(ooymuk boru!nn)
Not: Besinlnl kendlsl yapar.
Su ve mineral ihtlyac1n1
Gzerlne tutundugu bltklnin
ksilemlne uzand191 eme~leri
lie saglar.
(Timsahm
di~indeki
besini
yiyerek)
~
Timsah
'
ii
kol!om
(odun borulnn)
nolom
(ooymuk borulon)
ca
~
GOne,; Enerjlsl
ii~~
ks!lom
(odun borulnn)
n.
Not: Mutualizm'de lkl canh zorunlu oiarak
birlikte ya~arlar.
Protokooperasyon: lkl canh istege bagh
blrlikte ya~arken her lki canhda yarar saglar.
Ornek:
co
Kimyasal enerji +Yan OrOnler
Cmok: Cln So~1(Snnmllmk Ronktod!r)
A~1nmayla
--------- ----------
Denizlere
Karalara
/.a±lar
/
Dibe 9ol<er
(rtopraga)
ls,.,~,
.
:ayvanlar
c
Hayvanlar
-!,
jeolojik
hareketlerle
~
Fosfatm:
Denizden
olmesl
Saprofitter
+--
Ciu organizma
Ayn, tur canh toplulugu
II
.,,,mil dalie, " "bi leo me hla,
Populasyonun Ozellilderi
1. Populasyonun birey say1s1 degi~kendir.
Populasyonun birey
say1s1ndaki degi§me
=(
Do~um )-( 61~m )
lc;:e goc;:ler
D1§a goc;:ler
'--..--'
'--..--'
fazla lse
fazla ise
+
(pozltlf)
(negatif)
2. Populasyonun yogunlugu: Birim alana du?en birey say1s1.
1. Malthus Hipotezi: Populasyonun buyumesini d1~ etkenler duzenler.
besin
ikllm )
sava~
hastallk
B.S.
( popOlasyonu
?
dengeler.
8. Populasyon etkile~ir:
Oretici-tui<etici •
Av-avc1
Parazit-konak
Simbiyoz ya?am
(Notralizm: Etkile~im yoksa)
Populasyon
(geomelrlk dlzl=2, 4, 6, 8, 16 ....
~el<llnde artar)
9. Populasyonlar yar1~1r: Ayn1 ekolojik ?artlan kullananlar
arasmda
r
?' .- ,,_,~
L___
Besln (Arilmelll< dlz1=2, 4, 6, 8, 10, 12 .... iekllnde artar)
s. _ _
2. Wayn Edward Hipotezi: Populasyonun buyumesini i~
etkenler (ir; gudusel, sosyal davrarn?lar, degum kontrolu)
duzenler.
t
3. Papulasyonun ya~ dag1hm1:
10. Populasyonlar devreder:
• Genr;ler r;oksa h1zh artan populasyon,
• Ya~hlar r;oksa gerileyen populasyon,
B.S.
Popu/asyonun duzenlenmesi i/e ilgili J. Emlen'in deneyleri:
• Genr;, ergin, ya?h e~itse dengede populasyon denir.
::;o,
Yai:~:r:
1
~Goncblroylor
av
._q
=d
H1zh artan
populasyon
Yoili blroylor
nc blroylar
t
Popatasyon Buyumesi:
B.S.
B.S.
'I
s. Populasyonun ta~1ma kapasitesi: Bannd1racag1 maksimum birey say1s1.
t
?
sabit-+
besin
Populasyon artar
:
DoOal popu!nsyon
goll~mo oQrls!
1
(=s ogrls!)
t
t .
Populasyon dengelemr
Gii9 ba~lar
lnnrm!~ln
go!!~mo oOr!nl
(=J Up! ooll~mo
ovrosl)
'
'
~!-1-t
+
t
+
t
t
t
fj
i
9iftle~mL azahr
(dogum oram du~er)
Alan yetmez
il
t
iilum oram artar
Populasyon dengelenir
t
Populasyon dengelenir
hi
GD
Orman
ya;;ama
birligi
.sa
Biyotop: Canhlarm ya?amm1 surdurebilmesi ir;in, uygun
~evre ko?ullanna sahip cografik bolgelere denir.
Habitat: Canhrnn dogal olarak ya~ad1g1 ve ureyebildigi yerdir.
Elcolojilc Ni~: Populasyonun ekosistemdeki gorevidir. (biyolojik olarak yapt1g1 i?),
l(omilnite: Belirli bir alandaki r;e?itli populasyonlann olu?turdugu topluluk.
·
w
1. Kara : Komilniteleri:
Bir veya birkar; baslon
tOr vard1r.
n say1da
populasyondur.
2. Su Komi.initeleri:
Baskin tOr.bulunmaz.
w
}
Bas/cm Tiir: Bir komunitede say1ca ve faaliyet bak1m1ndan
goze r;arpan organizmad1r.
w
Ornek: <;am orman,
Siiksesyon: Baskin tOrun yerini ba?lca bir tOrun almas1 (Orman yang1n1, deprem, sel gibi nedenlerle baslon tOrun yer
degi?tirmesi).
Ornek: <;:am ormarn
yangm
----)!!,•
ladin ormarn
Mikro/clima: Orman gibi ya?ama ·birliklerinde topraktan
agac1n tepesine kadar her katta ozel bir iklim ?artmm goze
r;arpmas1d1r.
lndikator ( gosterge) Tiir: <;:evresindeki yararh yada zararh
. maddelerden birine kar~1 r;ok duyarh olan canh tOrudur.
Bir tOrun indikator ( gosterge) tur olmas1 ir;in ekolojik toleransmm ( ho~gorusunun) az olmas1 gerekir.
Ornegin: K1z boceklerinin baz1 tiirleri, sudaki geli?im donemlerinde, ortamdaki oksijenin azalmasma r;ok duyarh
oldugundan, bu boceklerin bulundugu su ortamlannin
temiz ve oksijen bak1mmdan zengin oldugu soylenebilir.
x=Ekoton
Gi:il
ya;;ama
birligi
Ekotonlarda - canll say1s1 azd1r
- canli c;:e§idi fazlad1r
- toleranstan fazla clan !Grier ya§ar.
- madde donu§umu h1zlid1r
- turler aras1 rekabet faztad1r
Dunya nufusunun h1zh art1?1na bagh olarak olu~an h1zh
kentle?me, teknolojinin h1zla ilerlemesi, dogal r;evremizi ve dogal kaynaklanm121 tehdit etmekte ve r;evre kirlenmesine neden olmaktad1r. <;:evre kirlenmesinin en
onemli nedenlerinden biri de insanlarin yaratt1g1 olumsuz etkilerdir.
iki ~e~it ~evre kirliligi vard1r:
~ A. Ge~ici l{irlilik
Nekton: Murekkep bahg1, denizanas1 gibi aktifyuzuculer.
Biyolojik olarak doga tarafmdan zarars1z hale donu?tOrulebilen maddelerin olu?turdugu kirliliktir.
Plankton: Su akmt1lanyla suruklenen mikroskobik canhlar.
Bir hucrelilerin baz1lan bu grupta yer ahr.
Ornek: Yemek art1klan, canh art1klan, C0 2 gaz1 ger;ici kirlilige neden olur.
Zooplankton: Suyla suruklenen mikroskobik hayvansal organizmalar.
O B. l(ahc1 l{irlililc
Fitop/ankton: Suyla suruklenen mikroskobik bitkiler.
Flora: Belirli bir bolgeye adapte olmu? ve burada ya?ayan
bitki topluluklan.
Biyolojik olarak doga tarafmdan zarars1z hale getirilemeyen ve uzun y1llar yok olmadan kalabilen maddelerin
olu?turdugu kirlilige kahc1 kirliliklerdir.
Fauna: Belirli bir bolgeye adapte olmu? ve burada ya?ayan
hayvan topluluklan.
Ornek: Kur?un, siyanur, civa, DDT ve naylon gibi maddeler kahc1 kirlilige neden olur.
EKOSiSTEM: Komunite+Cans1z c;:evre
<;:evre kirlenmesine neden olan maddelere attk maddeler denir. At1klann b1rak1ld1g1 ortama ahc1 ortam denir.
<;:evre kirliligi tum ortamlarda gorulur.
t
Canh elemanlar
t
(Hava,su,1~11<)
1 \
Ototron:
Heterotrofiar Ayn§tlncilar
Birey- Populasyon -Komunite- Ekosistem- Biyosfer
l
'
Elcoton: lki .ya?ama birliginin kesi?tigi bolge.
Biyosfer: Canhlann ya?ad191 dunya katmarn. Deniz seviyesinden 8-1 O km. atmosfere dogru, 8-1 O km. deniz ve okyanuslann dibine uzarnr.
ij
Giiviinlenir
dongo
ovros1
nh
pozl!if ntl!l,l looo1!!mlk noonl!f
ovronl
(ooomolllk) mtu;i ovronl
nrll;owo,1
11
ii
Gii9iinlenir
ur
6. Populasyon dogum oram: Birim zamanda populasyona kat1lan birey say1sinm toplam birey say1sma orarndir.
DENEY3
Fare populasyonu
!Fare populasyonu !
sabit -+
I
Bol ~
I
be sin
bes in
Populasyon artar
Populasyon artar
ca
4. Populasyonun yayllmas1 h1z1: Belli bir alarn kaplama
suresi.
!Fare populasyonu !
avc1
Gerlleyen
populasyon
Dengedekl
populasyon
DENEY2
DENEY 1
Ergln b!roylor
n.
Ls
Populasyonun bilyi.imesi ile ilgili iki hipotez
ileri si.iri.ilmi.i~ti.ir:
co
} TU" ''"'', Ip
7. Populasyon oli.im oram: Birim zamanda populasyonda
olen birey say1smm toplam birey say1sma orarndir.
m
Belirli bir alandaki ayrn tOr canhlann olu?turdugu topluluk.
Kirliligi onlemenin en iyi yolu;
1-Tanmda bilinr;li ilar; kullan1m1,
2-biyolojik mucadeleyi geli~tirmektir.
Biyolojik mi.icadele
Zararh olan etkenler kimyasal ilar; yerine canh organizmalar vas1tas1yla ortamdan annd1r1lmas1d1r.
Biyolojik mi.icadelenin onemi: Hem tabiat kirlenmez,
hem de birr;ok canh hayvan ve bitki tOru yok olmaktan
kurtulmu? olur.
, ....., C. Topralc i(irrliligi
B. Hava l(irliligi
A. Su Kirliligi
- Dogadaki su, gi.ine~in saglad1g1 enerji ile devamh bir dongi.i ic;:indedir.
- Suyun yakla~1k % 40'1 yi.izeysel su ~eklinde bulunurken
topragm altma s1zan ve gec;:irgen olmayan tabakalar da
bulunan sular yeralt1 sulanni olu~tururlar.
- Suyun dongi.isi.inde insanin etkisi s·onucu ortaya c;:1kan ve
suya kan~an maddeler; suyun fiziksel, kimyasal ve biyolojik 6.z~lliklerini degi~tirerek su kirliligine neden olur.
Su Kirliliginin Etkileri
· ·s
Hav.anm dogal yap1smda % 78· N2, % 21 0 2, % 0,93 argon,
% 0,03 karbon.djoksit ve az miktarda da diger gazlar bulunur. Bu dogai yap1daki dengeyi bozan her ti.irli.i madde
hava kirliligine neden olur.
- verimli topraklara plans12 yap1lanman1n gerc;:ekle~mesi,
- zirai ilac;:larm yogun olarak kullan1lmas1,
- a?m gi.ibre kullan1lmas1,
- Hava kirliligi atmosferde toz, duman, ki.iki.irtli.i ve azotlu
gaz bile~iklerin artmas1 sonucu olu~ur.
- sanayi at1klan,
Hava /(irli/iginin Etkileri
- hava.daki gazlann olu?turdugu asit yagmurlan,
- Hava kirliligi solunum sistemr hastahklanna ve akciger
kanserine neden olur.
- erozyon, toprak kirliligine sebep olur.
- Di.inyam1za sera etkisi yapar.
lerinin bozulmasma toprak kirliligi denir.
Topraga b1rak1lan zararh ve at1k maddelerle topragm ozellik-
- Asit yagmurlannin olu~masma neden olur.
- Su kirliligi suda ya~ayan canhlann yok olmasma neden
olur.
- Baz1 maddeler sudaki bitkisel ya~am ic;:in gi.ibreleme etkisi yapar, suda bitki ve alg ti.irlerinin i.ireme h1zlannm
art1~ma bagh olarak suda a~m bitki i.iremesine otrifikasyon denir. btrifikasyon sonucunda sular bulanik ye~il
renkte olur.
Toprak /(ir/iligin Etkileri
Sera Etkisi: Atmosferde bulunan C0 2 yeryi.izi.inden yansiyan gi.ine? 1~mlann1 emerek bu 1~1nlann atmosferin d1~1na c;:1kmasm1 engeller. Buda di.inyanm 1smmasma yol ac;:ar.
- Kirlenen topragm verimi di.i?er.
Bunun sonucunda, iklim ve bitki orti.isi.ini.in degi~ecegi,
~iddetli kas1rgalann olacag1, k1~ mevsiminde normalin i.isti.inde s1cakl1k gori.ilecegi tahmin edilmektedir.
Asit Yagmurlar1: Fosil yak1tlann a~m ti.iketimiyle havaya
ki.iki.irt ve azot oksitleri verilir. Bunlar havadaki su buhan
ve yagmur suyu ile tepkimeye girerek yeryi.izi.ine asit yagmurlari ~eklinde yagar.
- Sanayi tesisleri yerle~imden uzak bolgelere kurulmal1 ve
sanayi at1klan antma tesislerinden gec;:irildikten sonra
nen hayvanlar ve insanlar bu zehirli maddelerden olumsuz yonde etkilenirler.
Toprak l(irliliginin Onlenmesi ic;:in:
- Evsel at1klar topraga zarar vermeyecek ?ekilde toplanip
imha edilmeli.
- Sanayide kullanilan ambalajlar, cam ve karton gibi yeni-
Hava l(irliligin Onlenmesi ic;:in
- Verimli alanlara sanayi kurulu?lan yap1lmamah.
- Sanayi at1klan toprak ve havaya ant1lmadan verilmemeli.
- Tanm ilac;:lan ve gi.ibreler bilinc;:sizce kullanilmamah.
ca
- Su kaynaklan kirleticilere kar~1 korunmah.
Ozon Tabakas1: Ozon tabakas1 20-50 km yi.ikseklikteki stratosferde yer ahp, 3-4 mm kahnhgmdadir. Gi.ine~ten gelen ve
canhlar ic;:in zararh olan mor otesi (ultra viole) 1~mlan si.izerek
atmosferin s1cakhg1nm dengede kalmasma yard1mc1 olur.
c;:evreye verilmeli.
- Topraktaki zehirli maddeleri bitkiler ahr. Bitkilerle besle-
n.
Asit yagmurlan, tanm bitkilerini, ormanlan ve tarihi eserleri tahrip eder.
Su l(irliliginin Onlenmesi ic;:in
m
gibi.
- Ozon tabakasmm incelip yok olmasma neden olur.
co
- Su kirliligi bula~1c1 hastahk etkenlerinin ta~mmasma neden olarak salgm hastahklara yol ac;:ar.jo/era, dizanteri, tifo
- Topragm yanh? i?lenmesi ve sulanmas1 yap1lmamal1.
den kullanilabilir maddelerden yap1lmah.
- Dogalgaz kullan1m1 artmlmah,
- Ormanlann ve agac;:lann korunmas1 ve c;:ogalt1lmas1 yoni.inde insanlar bilinc;:lendirilmeli
- Sanayide baca filtre sistemleri geli~tirilmeli,
- Arac;:lann egzozlannm filtre sistemleri geli~tirilmeli,
- Her ti.irli.i at1k madde toplanmah ya da kullanilabilir duru-
- Ormanlar, ye~il alanlar arttmlmah,
ma getirilmeli.
ur
- Pestisitlerden kaynaklanan kirlenmenin azalt1lmas1 ic;:in
kullanilan ilac;:lann daha zarars1z olmasma dikkat edilmeli.
nh
- lnsanlar bilinc;:lendirilmelidir.
D. Ses Kirliligi
" E. Radlyasyon
Nedenleri:
hi
Ses kirliligi insanlarm i?itme saghgm1, alg1lama gi.ici.ini.i olumsuz yonde etkileyen, l<i?inin
psikolojik ve fiziksel dengesini bozan, i? verimini di.i?i.iren bir c;:evre sorunudur.
Ta?1tlann klaksonlan, fren·sesleri, uc;:ak, tren sesleri ve insanlann sorumsuzca radyo, teyp
gibi arac;:lan yi.iksek sesle dinlemeleri ses kirliligine neden olur.
.sa
Ses l(irliliginin Etkileri
- Ses kirliligi i~itme kaybma, -hipertansiyon, -solunum ve dola~1m bozukluklanna yol ac;:ar.
- Psikolojik olarak stres, sinirlilik ve uyku bozukluklanna neden olur.
Ses l(irliliginin Onlenmesi ic;:in
w
- Toplu ta~1ma sistemine gec;:ilmeli,
- Metrolarla yap1lan yer altmdaki trafige oi;iem verilmeli,
- Bisiklet kullan1m1 yaygmla~tmlmah,
·
- Ta~1tlara susturucu tak1lmah,
- Sanayi tesisleri ~ehir d1~ma kurulmah,
- Evlerde c;:ift camh pencereler kullanilmah,
w
w
- Ki~i ve kurulu~lar bilinc;:lendirilmelidir.
i
Radyasyon, radyoaktif maddelerin yayd1klan zararh 1~m ve parc;:ac1klard1r. Radyasyon ya~amm ba~lang1cmdan beri vardir.
Radyasyon kaynak/ar, iki grupta toplantr:
1. Dogal radyasyon kaynaklan:
Gi.ine? ve uzaydan gelen kozmik 1~mlar ile baz1 kayalar ic;:erisindeki radyoaktif maddelerdir.
2. Yapay radyasyon kaynaklan :
Ni.ikleer silahlar, ni.ikleer bombalar, ni.ikleer santraller vex 1~1n1 makineleri yapay radyasyon
kaynakland1r.
Radyasyondan l(orunmak ic;:in
Ni.ikleer santrallerin ve ni.ikleer silah yap1mlann1n kesinlikle durdurulmas1 gerekmektedir.
l
:I
Canltlar 17evreleri11de meydana gelen fiziksel ve kimyasal degi,,imlere en uygun $eki/de tepid gosterece/c sistemler geli$tirmi$lerdir.
Ca11/ila!:!_10111eostafisi (if denge), uyal'llara fizyolojik ya da davram,,sa/ tepkiler vererek saglarlm:
Bu ,,eki/de /cendini lcornmalc ve lzayatta lcalma/c i17i11 davram$lar ortaya koyar.
!23!': Tiikiiriik salgzlamak ise fi~yJ!lojikbi1:.ttlpjcidil'. Ancak daha sonra kopegin besini elde etmek
Organizmalarm 17evresi siirekli degi$i1: Bu degi$imler s1calcl1k, 1$lk, CO,, 0,, nem ve diger organizmalarm i$levleri gibi dt$ fa/ctorle,.i; susuzluk ve afltkgilii if fakto1-/ei~i de- i17erebili1:
.
i17i11 avlamna eylemine girmesi bir davra,~ Davra,11$, organizmamn 17evresinde11 ge/en uyarrlara verilen bir teplci ha1'eketidi1:
Omelc: Af bir kopegin, besin kokusu duyunca tiikiiriik salg1s1 artar. Burada besinin kokusu~
-
Etoloji: Hayvanlal'm davram$lanm inceleyen dilim dalt.
-
Dogal ya da dogu~tan gelen davrani~: Sonradan
ogrenilmemi~ davrarn~ bir;imleridir. ..
____, 1. Tropizma ~
Memelilerde solunum sisteminin r;alt?mast
Uy:aran
F~ropizm~__
Ornek: l<azlarm "V" ~eklinde ur;u~u. Bu ozellik kahtsal olarak programlanm1~t1r.
v
v .
V
Bitkilerde sinir sistemi yoktur, tropizma hormonlarla kontrol
edilir. Bu-yGzdenblri<ar; saat ya da birkai;: gllnc::alir.
.-
l\i1ga yonelmede bitkinin ur; bolgesinde salg1lanan oksin hormonu etkilidir.
-
- Sinir, endoksin, kas ve iskelet sistemleri, organizmalann tepkilerini etkiler. Bir organizmanm yap1s1
ve sinir sistemi ne kadar kompleks ise davran1~1 da
o kadar karma\ilktir.
TroRizma ad1
fototropizma
termotropizmav
hidrotropizma /
geotropizma
kemotropizma ~
travmatropizma
co
Bitkinin bir uyarana~ ~ l i n d e k i hareketi. Hareket yoni.ine uyaranm yonu etkilidir. Hareket uyarana dogru ise (+) tropizma, uyaranin tersi yonunde ise (-) tropizma denir.
- Davrarn~ bireysel oldugu gibi .9ruplara ozgi.i de
olabilir.
7
7
7
7
7
7
l~lk
S1cakhk
Nemvesu
Yerr;ekimi
l<imyasal madde
Yaralanma
- Oksin b~yumE! bolgesin<;Jeki ozel hi.icrelerden salg1lan1r.
- l~1gm ters yonunde etkilidir. Hucre bolunmesini h1zland1nr.
- ..., 2. Nast (lrgamm)
n.
/Ornek:
(
gibi.
.
m
Di$ ya da if 17evrede olt1$ml herhangi bir degi$imin canltda meydana getirdigi degi$iklige biyolojide 11yan de11i1:
.
Yulaf kleoptillerinde yap1lan deneylerde
Baz1 bitkiler uyaranm yonune bagh olmaks1zm
r;ok h1zh tepki gosteririler. Turgor basmcmdaki
degi~melerle duzenlenen bu hareketlere nasti
hareketleri denir.
- Bir organizma ba~ka bir organizmanm alg1lad191
uyany1 alg1lamayabilir.
ca
6rnek: saTar1lan mar otesi 1~1nlan gorebilir, insan
goremez (1~1k, koku, kimyasal madde gibi) ..
Uyararnn yonune bagh degildir. (+) veya
nastiden bahsedilemez.
- <;:evrede r;ok fazla uyarmm olmasmdan dolay1, organizma yalrnzca kendisi ir;in anlamh olan sinyal ya
da mesaja yarnt vermek zorundadir.
'>Agar
Uyaran
l~1k
S1cakhk
Dokunma
Sarsmt1
(madde
gecirir)
6rnek: 6ri.imcek, ancak agma di.i~mi.i~ bir bocegin
neden oldugu titre~imlere tepid verir; nJzgann agmda neden oldugu hareketlere tepki vermez.
l~1ga yanl
sola yonelir.
ucu kesilirse
yonelme~
1~1ks1z
sola doner
l~lkSJZ
sagaaoner
l~1ks1z yBnelmez
yukan bUyUr
ur
lilk herJ~rnflan gelirso
boyomo yukort doOru Ofu~
nh
- Tepki meydana getirecek her uyan her ti.ir ir;in ozel
bir davrarn~ bir;imini ba~lat1r.
Nasti ad1
fotonasti V
termonasti V
tigmonasti (haptonasti)
sismonasti \ / /
7
7
7
7
H
v
Refleks,
Taksi (c.iiit;,iiEJl: Basit yap1h canhlann bir uyarana yakOrnek:
Oglenantn normal ?iddetteki l?tga yaklaimast,
~ ve o_~!11ilB.-k.tir.
-1---
Ornek: Steak bir cisme dokununca htzla elini r;ekme gibi.
Amibin ?iddet/i l?tktan uzak/a?ma.s,, - -
arka
S1cakhk
7
fototaksi
termotaksi
w
7
l<imyasal madde
7
efektor organ
(kas,bez)
kemotaksi
w
l(ovanda ii 11e1it birey bulunur.
l(rall1 ~r1 ""7 1fari~dlr 7 Oreme (Yumurtlama)
1111an 7 blnlerce ""7 Beslenme, korunma
Erkek an 71,2...SOJ~ Ore111e (Krall1elie diillenir)
e
An
top/uluklan
.. .
Ozellikleri
,
(S~1}colcu, kimyasa/ madde(=feromen), davram~JV--i
(Otorite seviye/erine gore bireylerin bir yerinln ~J~"as,- '
ast, iist durumuJ~---
- Hiyerar~ik duzen
- IJ.cl!'!LVard1r~
-1<1lavuz vardir.
Mayoz
- Toplulugun hayatta.kalma ~ansm1 artt1nr.
- <;:at1~malan azalt1r.
I
.\ --
. (verlin_·.··_11))
• Y
l
D~:
. zigot(2n)
.-~·.__,,.."'..·"'
~:§ ~ca
seo,m(o)
<9
~'>',(.a
6>&"6> o"@
~~ ~~
~' c:i'ei
'00
(9
Krallc;:e an
(verlmll)
(i)
li;;c;:I an
(k1s1r)
~
fark yol~
Sallanma dans1
0-100 m. .
aras,nda besln varsa
Mitoz
ff ff
ii 1~
~~r~nP
Erkek ar·i,
Hiyerar~ik Diizenin Olmas1
- Enerjinin bo~a harcanmas1rn engeller.
l
Halka dans,
~
Kraltnean
- Haberle~me (ileti~im)
Anlarda Haberle~me
0
Ari'larda Oreme
Arna,;, yuva kurma,Oreme, avian ma, besin bu Ima, dG~manlanna kar~1 korunma vb.
.
l<aze1m/1111~[)avram~: Ogrenme ile ~ekillen~n, sonradan kazamlm1~-davran1~lard1r. Alt~.k.11,nl1W,11,_iz11,mimle, ~artl~!l!!lE.
yoluyl~ye deneme-yamlma yoluyla ogrenme y6ntemleri
vard1r.
.. ----·····-----·-------··-·- ... -·---···
lik zaman arahklarmda tekrarlanmas1[iagunliikdongii'penir. Gunluk dongi.inun r;ok duzenli olmas1 canhmn ayn1-sa~tte
ayni olay1 yapmak istemesine biyolojik saat denir.
ventral kok
(on kok)
w
on
Baz1 hayva,n-turlerinin~~eyleri aralannda i~birligi kurarak topluluk halinde
ya~amas1rlt~s!~l_!!!'~:£Jenir.
-~l~bolGmO V
Yiizmek, dans et-
Biyolojilc 5_ctC11:. Fizyolojik ve davrarn~sal tepkjlerii:Ll_4saat-
Orne le:
....... -·-,
2. l<o~ullu (~arth) refleks: Zil sesi duyan kopegin salya ak1tmas1 gibi
- ·
.->_....:::i,.---
-Hareket yoni.inde uyararnn yonu etkilidir.i (+) ve (-)
yakla~1m vardir.
·
a~-· --
1. (<_a~t~cl_l_r_eflek4~ gibi
If Giidii: Ogrenilmemi~, kahtsal olan davrarn~lardir. l<u?lartn
yuva yapmast, gar; etmesi gibi.
'
Taksi hareketi
l\ilk
Refleks <;e~itleri:
Omurilik ah~kanhk hareketlerini de yonetir:
mek gibi.
Bir refleks olaymda
.sa
Spermin _dpl/emeyi gerr;ekle?tirmekir;ioyumurtaya yak/a?mast gibi.
··· . - .
·
Uy:aran
Canhlarda, etkiye kar~1 olu~an ani ve degi~mez tepkilere refleks denir. Refleks hareketleri i.ist beynin denetiminden ger;medigi ir;in (omurilik tarafmdan kontrol edildigi ir;in), basit,
hi
la~mak ya da uzakla~mak ~eklindeki hareketleri.
1 OOm. den uzakta
besln varsa
Besin
uzakllg1
L
,:
[1
I
Y'onii: Giine1e gore, yer1eklmlnden
_yararlanarak blldirir.
Uzalcltg1: Besin uzakl@ artt1k1a,
dans say1s1 azalir.
(
I
I
I
~ - ~ ~ - - - - - . . D a n s say1s1
Stanley Miller'in
aeneyi-.-----
ilk Canlmm OIILll~ll.llmllll ile ilgili Gorrii~ler
li]
LJ~anspermia Hipotez.i__,
.
Tohum veya~sjiof/im
Ilk canhrnn
Hava (02 )
Dunya'ya gelmi~tir
i,..
(Bafl«ibTr-- toz par(a/~11 giiktaj/an i/e
gezegenden)
Cans1z madde
(Basit veya kompleks o/abilir)
7~---
Bu goru~e sorulan sorular:
(?
• Dunyaya geli~ s1rasinda s1cakhk, basin<; vb olumsuzluklara
nas1I dayand1?
(7
Redi ve Pastor tarafmdan i;:uruti.llmu~tur.
• Ba~ka gezegende'nas1I olu~tu?
Bu gorii~le ilgili deney:.
~-------·
0.
Kirli gomlek + Bugday .7 Fare
..c:.,
D
2. Ototrof Hip_<>t~?.i.
- - ~ - - - · - - ' " 0"7 •• --
_- __ ::
SU
Basit ortamda
Cans1z - - - - - - - i . . ilkcanh (~t<:>trofve korT1pleks)
Bu goru~e sorulan soru:
F. Redi'nin yapttgt deney:
1s1t1lmca
pollpeptld- protein
bire kompleksyc1p1
nas1I olu~tU?/
• Birden ----·
·-··
"•,...:.._
-···
.
.
0/3:~~eterotrof
~J
Once k1myasal e11rim ------../ ·
(ilkyeryiiziigelijti)
bi~oloji~t=vrim ____)
(Kaynat1hp agz1
kapat1ld1gmda
IJ'i
4. Yarachh~ Gorii~ii
Buti.in_canh.. <;:e~itleri ayn ayn yarat1lm1~t1r. Bu canhlar ilk
n.
(ilkc~nl; ..:Hask heterotrof, Anaerob ....
· - ··· --- ··
·t·ro/s1zso1~~m11_6
yarat1ld1klan gunden beri baz1 degi~meler ge<;:irmi~ olmakla
kurllanmaz
kurllanir
; -" I1miiioasltler
. OIU§ffiU§
;
(
...•/
Canhdan carih_olU}tugunu savunur.
blr hafta sonra
:S:
co
lrm 2. Biyogenez Gorii~ii
m
Can h
(Aktifoz)
+Hava
birlikte ta ma men ba~ka turlere donu~memi~tir.
Pastor'iin yapt1{J1 deney:
I~
uv,r
-· A2o\
H2
, CH4 (me.tan)
\NH 3(amonyak)
· (Q 2,yok)
S.Miller'in
deneyi
1
r
02
ilk canli 02'siz solunum ~ Fotoser\tez ------4 02'1i solunum olaylan oll~ur.
Mutasyon, Mayoz BO!Gnmo, E~oyli Orama
Bergman Kurah:
- c;:evreye uyum saglayanlar se~ilir, saglamayanlar elenir (dogal
seleksiyon).
• Vlicut bliylik
• Vlicut kli~lik
Evrim: Canhlarinzamanla degi?iP yeni tOrleri olu?turabileceglni
savunur.
• Vlicut bliylidlik~e yuzey
• Vlicut kli~Oldlik~e
aza hr (top/om hocme gore).
yOzey artar.
• ls1 kayb1da azahr.
• ls1 Kayb1da artar.
.sa
Evrim Gorii?ii zaman i~inde canhlarda gorOlen degi?iklikleri (nas1I
oldugunu) a~1klamaya ~ah?an bir gorO?tOr.
Yer kabugunun
------'l>-- Ost katmandaki
I
canhlar basit yap1da
canhlar geli?mi? yap1da
Dolio l<urah
Cope l<urah
solunga~_yanklanrnn elm.as,
Evrimsel geli?imde
w
Embriyolojiden saglanan kamtlar
0111urgi1f~fiibriyolarmda .· ..
kok~ne dayarnr
w
Memelilerin ~ogunda ----+ sindirimde gorev ya par.
benzer enzimler
Morfolojiden elde edilen kamtlar:
---i,..
w
Omurgahlarda
sistemler toplulugunu olu?turur.
omurgah hayvanlar ---l>-- vlicutlarm1 bliylitme egili
mindedirler (vucuda besin depo
etmek ve 1evre 1artlarma, bag1111/i/ig1 azaltmak i1in)
Gloger l<urah
• Soguk Bolgelerde Ku~ ve memeliler a~1k renkli
• S1cak Bolgelerde ku? ve memeliler koyu renkli olur (ortoma uyum i1in)
(tiir, cins, familya, tak11n, stntf, 111be, diem)
Dogal solokslyon
I
I
Adaptasyon
Adaptasyon
I
I
Yonllilr
- Zamanla ayrn tlirden aynhp, aralannda dol veremez hale gelir
(yeni tiirler olu?ur).
- HOMOl<ROMi: Baz1 canhlarm vOcut rengi, dO?manlanndan korunmak i~in 6rtam rengine uyum saglar, bu duruma homokromi
denir.
Canhlann zamanla degi?iP yeni tlirler olabilecegi gorli?li
/p
Gerelcliligi
- Canhlann ~e?itliliglni a~1klamak
Evcille?tirme yolu ile elde edilen kamtlar:
Se~erek e?le?tirerek---l>-- ~e?itli bireyler olu?abilir.
- S1rnfland1rmaya yard1mc1 olmak
Parazit enfeksiyonlarmdan elde edilen kamtlar:
- Fosiller
Domuzdaki ve insandaki bag1rsak solucan1nm ayn1 atadan olup
zamanla degi?tigi ve domuzdaki bag1rsak solucanmm lnsanda ya?ayamad191 ileri sOrOIOr.
- Yap1sal benzerlik
Kamtlan
Bukalemunlann rengini bulundugu ortamm rengine gore degi?tirmesi.
- MiMil<Ri: Baz1 canhlar avc1lar tarafmdan av olarak tercih edilmeyen canhlara benzer ?ekil ya da desenlenme gosterir, bu duruma
mimikri denir.
Ornek: Baz1 boceklerin, e?ek anlanna benzer desen ta?1mas1.
Zehirsiz kelebeklerin, zehirli kelebeklerin desenlerine benzer desenler ta?1mas1.
Evrim
Hiyerar?ik olarak
s1ralanabilmesi
l~
Dogal solekslyon
Ornek: Oil bahgmm renginin, bulundugu zeminin a~,k ya da koyu
ren.g~uy.um yaQ_mas1.
i~ organlann yerlerinin hemen
hemen ayrn olmas1.
Sistematikten elde edilen kamtlar:
Ya?ayan canhlann ozellikleri
- Se~llenler zamanla o ortama
ozgli ozellikleri a~1ga ~1kar
(adaptasyon).
Varyasyon
~ Evrimle ilgili baz1 terimler:
Evrimde gen ---l>-- ileri dogru giden
mutasyonlan
Biyokimya ve Fizyolojiden elde edilen kamtlar: '
.
- Tlir bireyleri aras1nda kahtsal
varyasyon (farhhklar) vard1r.
s,cakta
alt katmanlanndaki
l~~~~~nu~fn
Bunun amac,: Kuzeyde vlicut s1cakhg1rn korumak, glineyde terleme ylizeyini bliyuterek 1s1 kayb1n1 art1rmakt1r.
Sogukta
~~~e~~~\Jf~f~.1~ ! :
-<~
'1:~~u~
S.Fox'un
deneyi
ur
,
hi
Canlnlarm Evrimi ileilgili Gorii~lerr
Ge~mi?te ve gOnOmOzde ya?ayan canh tOrleri aralanndakLbenzerlik ve farkhhklara bakmak gerekir..
·
·
~:r~:~~i~~~}
nh
steril besin
Agz1 a91k ve S §ekllndekl
boyunlu balonila lse ml~roblk
canhlar Grememl§tlr.
, kom~:,~;~~lk t{~~~~
"{
C02.
Agz1 a91k balonda
mlkroblk canhlar gell§lr.
s1caklik
Basil
organik
molekuller
(Aminoasitler vb:)
l>
ca
s1caklik
llkel atmosfer
(Ozonyok)
x/Y~r
~z
(x tiirlinlin zamanla
degl1IP p, r, z tlirlerine
diinii1tiiglinli savunur.)
~ Evrim Gorii?ii
- ICO-EVRiM(=BiRLil<TE EVRIM) : Yakm ekolojik lli?kileri olan, ancak birbirleriyle lireme ili?kileri bulunmayan ikl veya daha fazla say1da tlirOn payla~tiklan yalam alanmda birbirlerine bag1mh olarak
birlikte evrimle?mesidir.
Ornek: Bitkiler ile bocekler:Bitkilerin, kendilerini tozla?t1ran biiceklerin aktif oldugu donemde ~i~eklenmeleri; boceklerin ag12 yap1lannm da tozla?t1rd1klan ~i~eklerin yap1s1na gore degilmesi. ·
Bitkiler ile ot~ullar: Bitliler, ot~ul hayvanlara kar?I zehirli kimyasal
bilelikler salg1larken onlarla beslenen ot~ullann bunlan par~alayan
enzimlere sahip olmalan.
i:milliniian 01:ganlar geli?ir, kulian1lmayanlar korelir (Bir om Or i~in
dogr~
- --------·
- ENDOSiMBiYOTil< HiPOTEZ: Okaryotlardaki mitokondri ve ldoroplast organellerini~,_pro~aryotlardan koken ald1g1111savunur.
Canhlarda ---l>-- DNA vardir. Her canhda DNA ayrndir.
Yap1s1 farkhdir.
Ornek:Zil~~fanm besin bujamaymca, agac;lardaki yapraklara uzana
uzan'!_boynunun uzamas,:
MitpkCJndrLve kloroplastlarm ~alkasal DNA ya sahlp olmalan.
I
2. l<azarnlan karakterler dole ge~er (lireme hlicresinde olursa).
. Sitol~jj>ve genetikten elde edilen kamtlar
Cahhlar
hucrelerden olu~mu~tur.
Bazt Ekolojilc ve Evrimsel Genelle~tirmeler
Allen l<urah
Soguk iklimde Memeli ve ku~lann vlicut ~1kmt1lan kli~lik, s1cak iklimde memeli ve ku~lann vlicut ~1k1nt1lan bliyliktlir.
Ornek: Kutup tilkilerinin kulaklan kli~lik, glineydeki tilkilerin kulaklan bliylik
!)TI Darwin'inEvrim G.orO?ii
- Canlii;rg;ometrik dizi ~eklinde artmak ister.
- Her tlirOn birey say1s1 sabittir.
- Tlir bireyleri aras1nda ya?am miicadelesi vard1r.
Endosimbiyotil<11ipotezi desteklemek amac1yla ?u ornekler verilir:
Mitokondri ve kloroplastlann ~ogalma ?eklinin bakterilerinkine
·
benzerlik gostermesi.
Mitokondri ve kloroplast ribozomlannm, prokaryotlarmribozomlarma benzerlik giistermesi.
GOnOmOzde bir hlicreli iikaryot canltlarda simbiyotik olarak yalayan prokaryot canlilann bulunabilmesi.
Dolm: Yapt ve giirev balw11111da11 birbirine benzeyen hiicreler bir araya gelere/c do/c11yu olu,,tururlm:
Histoloji (Dolm bilim): Do/cu/an inceleyen bilim da/1.
Do/cu hiicreleri arasmda/d madde alt~ veri,,ini ve i/etimi, hiicreler arasmda/ci ara madde tarajindan saglmi11: Ara madde lean do/cuda oldugu gibi ill!.!, /cemi/c do/wda oldugu gibi /cnt1 olabilil:
~ 1. Primer Meristem Doku
Uc; bolgelerde bulundugundan bitkinin boyuna uzamasm1 saglar. Bu bolgeye buyume
konisi (vegetasyon noktas1 = bitkisel dirim konisi) denir.
Kok ucu buyume noktas1
-1> Dermatojen
-1>
·
~:t?.,,;,~
• Soymuk Borulan ~
..~ ".l.
Odun Borulan -
Bulunan
~-!--\J:;:>-,..
I J
,
Primer Meristem
Sekonder Meristem
ISOrekli bcllOnmel
l.9zelligindedir
is1llunme clzelligini
l:'.onradan l<azanmllil~
_
--;-
l
J
saglar.
.. Primer
Sekonder
Meristem
(Kambiyum)
.
ur
~~
Govdede
i
t
~),
2. Selmnder Meristem Doku
Bolunmez dokulann hormonlann etkisiyle tekrar bolunme yetenegi kazanmas1yla
olu~ur. <;:ift c;enekli ve c;ok y1lhk bitkilerde bulunur. Kok ve govdenin enine kahnla~mas1
ca
Meristem Daku
(=Buyume ve Geli~me Dokusudur.)
Ui,larda Bulunan
8:i
• Hucreler arasmda bo~luklar yoktur.
n.
- Destek doku
HOcre Ozellikleri
• Hucre c;eperi incedir.
• Canhdir.
• Metabolizmas1 h1zhd1r.
• Hucreler kuc;uk ve ayni buyukluktedir.
Dermatojen
- Epidermisi olu~turur.
- Parankima
- Kabul< bolgesi
- Merkezi silindir
- Odun ve soymuk borulan
A. Si.irgen Dolcu (Meristem Dolcu) (SOrekli mitoz bolOnme ile <_;:ogallr)
• Sitoplazmas1 boldur.
• Kofullar kuc;uk ve az say1dad1r.
Kaliptra
(Bork)
Periblem
Plerom
'ccJ
Meristem
co
--1>
Periblem
m
- - -1>
Tek r;enekli bitki
govde enine kesiti
',,-I
1>
Sekonder
Kambiyum
Meristem
Mantar Kambiyum
}
Daku
(=Fellogen)
(}ift r;enekli bitki
Maniar Daku
govde enine /(esiti (Periderm)
i
1. Temel Doku (Parankima Dokusu) (Ozek Doku)
B. BOLONMEZ DOKU
- Hucre <;eperi kahndir (Jig-
I
~~- ~Ost'Epldermis
'----'.....f'-_'..--.-c::,::)L-!--1
I
•
~1f:\nnnQ·n\Pallz~t)
L:}L:Jl;Jl!Jl!J
1 ~ /)paran~
8
•
•
~ ~Ksile~·
/.:J~o·, SOnger_) ·n
Floem
. · z:;'J
1Y (i_''\/;\._
v~V
,:, I:!
'C
E
ii<
~
•
(.;')(}'\A-.
Q· •,
lY V\Y ·•
lletim
Paranklmas1
kumesl
p-\-
~'\
Stoma HOcresi
~ ~
• p~ran~;
~
i;l
::;;F
.
·
J-CD-Alt E~ldermls
w
-
•
_
~E ~~
kOmesl
1
u;
w
~
- Hiicre bUyukliikleri farkhdir
(Meristem
hucrelerinden
daha buyuktur).
- Sitoplazmasi azalmi~tir.
Kloroplas~.
·c:
- Canh veya cansiz olabilirler.
. - Kofullan <;ok ve buyuktOr.
Kutikuia
Yaprakeninekesiti
Kulikula
w
Palizat Parankimas1: Fotosentez yapmak
Slinger Parankimas1: Fotosentez yapar, ancak asil g6revi CO
ve o, gazmm yaprak i<;inde dag1Jmas1n1 saglamaktir.
'
b. iletim Parankima
Hucrede kloroplast yoktur.
Gore vi
Oziimleme parankimasi ile iletim dokusu arasmda madde ta~mmas1n1 saglamaktir.
c. Depo Parankimas1
Gorevi depo etmektir.
Ornek:
- Patates yumrusunda 7 ni~asta
- Baklagil tohumunda 7 protein
- Zeytin meyvesinde 7 yag
- l<aktiis govdesinde 7 su
- Makas otunun yapraklannda '?SU depo edilir
d. Havaland1rma Parankima
Su ve batakhk bitkilerinin, kok ve govdedeki parankima hUcreleri arasmdaki bo~luklarda hava depolanmasini, b6ylelikle bitkinin gaz ah~ veri~ini saglar.
Ornek: Ni/Ofer, elodea bitkisinde o/dugu gibi.
Qeklrdelc
Sta~- (GOzonok)
-
1
,., • .
Hiicre Ozellikleri
.sa
a. Ozumleme Parankimas1
- Ye~il bitkilerin yapraklannda
- Gen<; govde ve dallarda bulunur
3.Stomalar
Meristem doku hOcrelerin farkhla~arak bolOnme ozelligini
kaybetmesi ile olu~ur.
hi
-Canhd1r.
- Hucre <;eperi genelde ince, baz1lan kahnd1r.
- Bol sitoplazmahdir.
- KU<;uk kofulludur.
- Kok ve govdenin korteksinde, yaprag1n mezofil tabakasmda
. ve diger dokulann etrafmda bulunur
Gorevlerine giire dorde ayrtltr:
nh
....--=====------·----·-----------------,-------------------------------' ----------
7',
· ·--. ':_,.J· "
· - •.
O
nln (=odun 6zu), suberin
(=mantar 6zu) gibi maddeler kahnla~may1 saglar).
- Metabollzma c;ok yava~tir
ya da yoktur.
o
.
...
0
"
• -
Su
,,s...,~_-___ :_/
l~II(
S1cak vo Kurakhk Artinca
I
KlorOplast
Su K0Jb1 Artar
I
Turgoi- Azallr
J
Gllkoz yapar
1
"
~.1~ J~t"'"l"""'"""''
Yo~unluk artar
0
"
HOcrele} Buru~ur
l
~
(Torlomo)
Stoma Kapanir
Su glrl~i olur
-----
-1L
1
Stoma hOcrosl
(klllt hOcrosl)
Turgor artar
Goz GlrlQ
Onlor
C1k191m
Onlor
HOcrolor d1~a bOkOIOr
1
- Hiicreler arasmda bo~luklar
olu~mu~tur.
Stoma ai;ahr
Not: Glikoz osmotik basmc1 arttmr.
Ni~asta osmotik basmc1 azaltir.
2. l(oruyucu Doku
Bitkilerde kok, govde, yaprak ve meyvelerin Ozerini orterek,
bitkiyi d1~ etkilerden korur.
a. Epidermis
Otsu ve odunsu bitkilerin kok, dal ve yapraklanni orter.
-Canhd1r.
Glikoz 7 ni~asta + su ac;1ga c;1kar.
Stoma seviyesi
Kara bitkilerinde stomalar yaprak altmda daha c;oktur.
Yaprak enine kesitlerinde
H,O
____,o(o....__
- Tek Sira hOcre tabakasmdan olu~ur.
---o o--00-0 o--
Nemll
- J<loroplast yoktur.
__/'
Normal
4. Hidatot (=su savag1)
- HOcreler arasmda bo~luk bulunmaz.
- Stoma gibi iki hOcreden olu~mu~tur.
3.Stoma 4. Hida-
0
'--
- HOcreler canhd1r.
- HOcreler stoma hOcrelerinden bOyOktOr.
1. Tuyler: Epidermis baz1 bitkilerde d1~a dogru uzayarak
- HOcreler ac;1hp kapanmazlar.
tOyleri olu~turur.
- <;:ogunlukla yaprak uc;lannda bulunurlar.
Emme tOyleri 7
koklerde
- Bitkilerde suyun su damlalan ~eklinde at1lmasma damlama (=gutasyon) denir.
Tirmanma t0yleri7 sarma~1kta
Savunma tOyleri 7
Salgi tOyleri 7
- Su s1v1 ha Ide at1ld191 i<;in il;inde bir miktar mineralde olabilir.
1S1rgan otunda
- Damlamanm yap1labilmesi ic;in; bitkinin <;ok fazla su almas1 ve havarnn su buhanna doymu~ olmas1 gerekir.
nanede
2. Kutilmla: Baz1 epidermis hOcrelerinin di~ yOzeyleri kutikula salg1smdan olu~an kutikula koruyucu tabakay1 olu~turur.
_ _ _ _ _ _ _ ___,.,-· Kutikula Tabakas1
~c:0~
Kahn
Kurak Beige Bltkisl
Ost epidermis
Alt epidermis
Kurak
- Koful c;ok bOyOktOr.
Epidermisten 7 1. Tuyler 2. Kutikula
tot meydana gelir.
-~om
Su J<ayb1m
J
~
Ince
Nemll Beige Bitklsi
b. Mantar Doku (Periderm):
Bitki enine bOyOdOkc;e epidermis parc;alanir ve onun yerini ahr.
-OIOdOr. - HOcre <;eperi kahndir.
- c;:ok kathd1r.
Gorevi
-c;:ok y1lhk bitkilerin kok ve govdelerinin uzerini orter.
-Bitkiyi sicak, soguk gibi di~ etkilerden korur.
~/0~
Parankim)---
Damarstz bitkiler dt~mda karada ya~ayan bOtOn bitkilerde
bulunur.
- • Leoti,el (Ka'"'"')
-~azgiri 9ii;:1k1 91m
\
saglar
)
b. Soymuk Borulan (Floem)
4. iletim Doku
Gorevi
Bitkide madde ta~mmasmt saglar.
Aynca destek gorevi de vard1r.
<I
Maniar Kambiyumu Maniar Daku
(Fellogen)'den olu 9ur
-
a. Odun Borular1 (l{silem)
- Mantar doku yaprak sap1 ile govde arasmda olu~tugu zaman yapraga besin ve su ge<;i~ine ~ngel olur ve yapragm
dokOlmesine neden olur.
Plerom hOcrelerinin farkhla?mas1 ile olu?ur. Plerom hOcrelerinin
boyu uzar, sitoplazma ve i;:ekirdekleri kaybolur. HOcreler arast zarlar eriyerek boru olu?turur. <;:eperlerine lignin birikerek kahnhk ve saglamhk kazand1nr. l<ahn i;:eperde ge<;itler bulunur.
- HOcreleri 610d0r.
- Dar i;:aph odun borulanna trakeid 7
11
-Geni? i;:aph odun borulanna trake 7
II
Gorevi
!ill
Hiicre ozellikleri
Seliiloz ~eper +iletim demetleri +destek doku (kahnla~malar)
-Canltd1r.
~~~
- BOyOk i;:ekirdeklidir.
•
Kahnla ma Az.
•
Kahnla ma Col<
Hucre Canh
Hucre Olu
Levha
kollenklmas1
HGcreler Ince
Uzunsa
1. Hiicre i~i salg1lar: Salgt hOcre i<;inde birikir. defne, portaka/ kabugu gibi.
Hucreler enl
boyu hemen
hemen e,ltse
Sert doku
llflerlnl olu,turur
6rn: Katen,
kenevlr glbl
2. Hiicre d1~1 salgllar: Salgt hOcre d1?ma at1hr. koku, ba/
oziindeki gibi.
Ta, hucrelerlnl
olu,turur.
6rn:Armut
mayveslndakl
glbl
3. Salg1 borular1: Salg1 hOcreleri uzayarak salg1 borulannt
olu?turur. siit/eyen, re<;ine gibi.
nh
kollenklmas1
'-----,_
ur
Kahnla,malar
yan
9eperlerde
olursa
j
Ka,e
O<;eaynltr:
(Sertdoku)
(
'-----------.
ca
Skleranklma
(=Pek doku)
Kalmla,malar
ko,elerde lse
-Golgi ayg1tlan geli?mi?tir.
J
J
Kollenklma
(
-l<O<;Ok kofulludur.
9
9
n.
- Bol sitoplazmahdtr.
Kalmla 9malar
Hayvansal dolcular en1briyo11ilc lciilcenleriue gore ii~
grnpta s111ifla11dmlll'lar:
((~•Ektoderm
~~•Mezoderm
hi
1. Elctoden11de11 olufa11lar: Epite/, si11ir do/cu, ag1z ve
"Endoderm
2. Mezodermde11 olrtfmilar: Bag dolwsu, deste/c do/cusu, lcemi/c do/cusu, leas do-
kus11, k1/c11'dalc do/cus11, yag do/cusu, lean dokusu, iirerne ve bo,mlttm sisternleri.
3. Endodermden olllfm1lar: Solummz sisten1i, sindirim sisterni, karaciget; pan/creas, tiikiiriilc bezleri, idrar kesesi ve tiroid bezi gibi salg1 bezleri11i11 zar ktsmtlan.
.sa
aniis epiteli duyu orga11/ar111da/ci reseptiirle1:
Kanals1z
Salg1 Bezi
/
Epiteli "'-
Epitel Doku
Gorevlerine
Gore
l l
3. Duyu
Epiteli
J
.. .
~.TekKatlt /
Epiteli
6rtu Epiteli
- Derideki 9ekil
Epiteli
Deride Keratinle§me:
T1rnak, k1I gibi. Epidermisin allmda
melanin pigmenli salg1layan, deriye
renl< veren hOcreler vardtr.
·-I·-•
apal1 Salg1 Bez·J
Endokrin Bezleri
~,;: Salg1 Bezleri
- Salgilarma
hormon denir.
- Dogrudan kana
verir. Orn: Hipofiz,
Tiroit glbi.
Goblet
hucresi
Kanall1
Salg1 Bezi
~~~~~;i~e:~J
J
~.. Daman
Kan
::Z..J~ .. Kanal
(/~
Aynca
"--.. Bazal lamina
ag1z, yulak
g1rtlak, yemek
borusu, anus ve
idrar kesesinin ig
yuzeyi
:
-
Mukus
salg1s1
salg1lar
Karma Salg1 Bezi
- Hem Endokrin,
hemde ekzokrin
bez 6zelliglndedir.
Orp: Pankreas, e~eysel bezler
li>1 9 S. Bezl
- Salg1lanna l<analla
bulunduklari yere
bo 9alt1r.
Orn: Ter bezi,
Tukruk bezl.
T.K. Silindirik E WJJ - Ince bag1rsak, mide gibi
organlann ig yOzeyi
\
~ -1> Yass1 epidermis
Epidermis S.btJY)-1> Kubik epidermis
( ffiffiffi8-1> Silindirik epidermis
2. Bez
- Omurgali bobreklerinde
- Tiroit bezinde
"'--1> T.K. Kubik E CXJ::J
r.r.r.f.\ - Omurg':.ltlann solunum yollan
~
~ ~- <;ok Kath
/
[
-Kan damarlannm ig yuzeyi
T.K. Yass1 E ~ -Kalp ve akciger zan
6rtu
2. Bez Epiteli - - - - ,.. Bir Hi.icreli Salg1 Bezleri
Orn: Omurgah hayvan
bag1rsaklarmda ve solunum
yollarmda mukus salg1layan
<;ok Hi.icreli
goblet hucreleri.
Salg1 Bezleri
~~
w
w
..
1. Orto
~ 2. Bez Epiteli
l
1. Ortii Epiteli
w
!zi
Siloplazma
Gorevi
- Sindirici '"7 bocek<;il bitki
- DOzenleyici (bOyOme, geli?me gibi) 7 hormonlarla
-Desteklik 7 SelOloz, odun 620 gibi maddeler salgtlayarak
- Yaralan kapat1c1 7 l<aui;:uktan salg1lanan sOt
- l<oruyucu '"7 Re<;ine, tanen gibi salg1lar zararh hayvanlardan ve mikroorganizmalardan korur. ls1rgan otundaki yak1c1 tOyler.
- Tozla?maya yard1mc1 7 <;i<;ek yapraklanndaki koku ve bal
ozO bocekleri i;:eker.
5. Salg1 Dolm
-Odunsu bitkilerde
Kalburlu
boru
co
l<okten yapraklara dogru su ve mineralleri ta?tr.
-Otsu bitkiler: SelOloz i;:eper + Turgor basmc1
Koful
Yapraklarda sentezlenen besini diger organlara ta?tr. Baz1
bitkilerin koklerinde sentezlenen aminoasitleri de yaprak
ve diger organlara ta?tr, iki yonlO madde ta?m1m1 vard1r.
Madde ta~tma h121 odun borulanndakinden daha yava?ttr.
Gorevi
~ 3. Destelc Doku
Arkada 9 hucreleri
Plerom hOcrelerinin farkhla?mas1yla olu?ur. Ost Oste olan
hOcrelerin yan <;eperleri kahnla?trken enine <;eperlerde yer
yer kahnla?malar olur. Delikli
gorOnOmOndeki yap1ya kalburlu borular denir. Sitoplazma kenara <;ekilmi~, bOyOk
kofullu hOcrelerdir. l<alburlu
borularm yanmdaki arkada~
hOcreleri besin depo etmede
ve iletilmesinde gorevlidir.
Sonbaharda kalburlu borulann
delikleri kalloz denilen madde
ile t1kantr. llkbaharda ai;:1hr ya
da genelde etkinligini kaybeder, yerine yenisi olu?ur.
m
Im
:
(
.. Insulin h. \ Kana
Glukagon h) verilir
ndlrlm"\ Virsung
Enzlmlerl)kanah ile
12 parmal<
bagirsagma
bo~alt1hr. ·
"--.1".Y'.\"'.\"~
!_A.)JJ - Silli silindirik E.
- Soluk borusu
©';j 3. Duyu Epiteli
D1~andan gelen fiziksel ve kimyasal uyanlan alg1layan ozelle~mi? epitel hOcreleridir. Gozde 1?191, dilde tad1, burunda kokuyu, kulakta sesi, deride s1cak, soguk, basin<; gibi etkenleri alg1lar.
Reseptor (Al mac;:) "'7
Duyu hi.icresi "'7
Duyu noronlan "'7
Duyu epiteli hiicresi
Duyu epiteli hucreleri yenilenme 6zelligini kaybetmi~lerdir.
Beyin
f0
2. l<1lmdak Doku
Sinir, lenf damarlan ve kan damarlan bulunmaz.
1. Temel Bag Doku
Gorevi:~+~
llfler lie
Makrofajlar lie
@1i
K1lmdak Daku
,,,, _________________________ cc_.o-
Temel Bag Doku
~-----------.
Hlyalln K1kirdak
Ara Madde
1
2. Makrofajlar:VGcuttakl
' ' '(,/0 0'5) 1
Lifter
1. Ags1 Lif ~ (Ince)
2. Elastik Lif ~ (orta kalmhkla)
3. Kollogen Lif ~ (kalrnl
Yan S1v1
Madde
(Malnks)
, i,
~~ -~Kollogen llfler
Ara madde
(Kondrln)
/J
(saydamdir)
· Omurgahlann embrlyosu lskeletlnde
· Ergln kilpek bahginm lskeletlnde
• Burunda
· Soluk borusunda
• Kaburga u9lannda
• Eidem bm;larmda
Ko11111 clamor lfl!llfe KJ/wl domorlarm
p1htt/011110S1111
gerlrgenllgl11/
On/er.
artmr.
(az)
- Burun ucunda
• Omurlar aras1 dlsklerde
• Gilgus kemlglnln eklem yerlnde
- Kilprucuk kemlglnln eklem yerlnde
• Uzun kemlklerln eldem yerlerinde
bulunur.
- Kulak kep9eslnde
. Kulak yolunda
- Ostald borusunda
Uzun Kemigin Yap1s1
Kemik Doku
Kemil< Doku
-------
Ara Madde (Osein)
~
~v
•
Organik K1s1m
lnorganik K1s1m
•
Kalslyum karbonal (CaCO, )
(Kemlk hOcreleri
larafmdan senlezlenen) • l(alsiyum fosfal (Ca, (PO,),)
• Kalsiyum florOr (CaF,}
• Protein
• Magnezyum (Mg)
• Kollogen l!Oerden
• Polasyum (K)
olu~ur
Gorevleri
(Sertllgl saglar}
(Esnekllgi saglar)
\
El<lem kllmdag1
~ SGngerimsl kemik doku
-
llik kanallan
_
-~ Periost (=Kemlk Zan)
(enlne buyumeyl,
t,
onanm ve
beslenmeyl saglar.)
Bag
""K1k1rdak tabakas1
(boyuna bilyilmeyi saglar)
ca
-VOcut 1s1sm1 korur (izolasyon gorevi yapar).
Q Kollegen Lif
- Kan damarlan azdir.
0
-Enerji kaynag1d1r (besin olarak).
- Yag doku organlann etrafinda ve deri'altinda bulunur.
l
Kon
damarlan,
slnfrler
(lipoblast)
Yag
/"T~
Govde
Yag hOcresi
- Yag hOcrelerinin aras1nda ags1 ve kollogen lifter bulunur.
!'i
1
Gorevleri
-HOcrelerine lipoblast denir. Sentezledikleri yaglar birikerek hOcrenin tamamint kaplar.
Bag
v
S1k1 (Sert)
Kemlk Doku
"
-Yagland1k9a inorganik tuzlar artar, sertlik-~rani 9ok f~zla I
Ioldugundan kmlma riski de arlmlg olur.
4. Vag Dolcusu
·------.,
n.
-VOcudun destekligi, dikligi ve ~ekil
almas1ni saglar (iskeleti olu~turarak).
- le; organlan korur.
-VOcudun mineral deposudur.
- Kas ve eklemlerle birlikte hareketi
saglar.
- Kan yap1minda gorev ahr.
-
-
.(/
Sungerimsi
Kemlk Doku
Sunger glbl gilzeneklldlr.
Gilzenelderde lmm1z1 kemlk
lllgl bulunur.
K1rm1z1 lllkte alyuvar ve
granullu akyuvarlar uretlllr.
m
Hucreler (Osteosit)
co
~~
Omurgahlann embriyo doneminde iskeleti olu~turan k1kirdak dokuda mineral birikmesiyle kemik doku olu~maya
ba~lar.
rzi
a~Elastlk
(,;ok)llflor
(=l<1kirdak hUcresl)
_..,
_,.,,,,.
@~~ .
~T
~ Kondrosll
Kollogen llfler
mikroplan fagositozla yok
ederler. Biiylelikle
savunmayi saglar. 3. Mast hucrelerl: ~ ve ~ salg1lar.
@]i 3. Kemik Doku
@/
l~//
....
Flbroz um K1kirdak
Elastlk K1kirdak
"'KapsOI
,,.] - . ~
1 ((; / ~/ , ,
1. Flbroblastlar:
Bag doku .lifleri ve ara
maddeyi olw1turur
-._c::_ __ _
1
-Su kaynag1d1r. Yagin yak1lmas1yla metabolik su ac;1ga c;1kar. Develerde, goc;men ku~larda ve
k1~ uykusuna yatan hayvanlarda su ihtiyac1n1 kar~1lar.
- Yaglar hafif ve az yer kaplad191 ic;in ku~larda uc;maya yard1mc1 olur.
- Yaglar, yagda c;ozOnen vitaminlerin ahnmasmda yard1mc1 olur.
-HOcre zarlarinin, baz1 hormonlann ve vitaminlerin yap1sina kat1hrlar.
-Metabolizmas1 en yava~ dokudur.
ur
Ags1 Lif
- le; organlann c;evresinde sOrtOnmeyi azaltarak onlann c;ah~mas1n1 kolayla~tmr.
,,--------~
Kan Dokusu
5. l{an Dolcu
Kan HOcreler (%45)
Plazma (%55)
% 90-92 - SU
% 7-8-protein[Albumin
J
Sadece A protelni A
Anti- b
varsa
Sadece B proteini
B
Anti-a
varsa
Hem A hem de B
AB
varsa
1-------1--------Anti· ave
Ave 8 yoksa
0
anti· b
D varsa
Rh+
D yoksa
Anti-rh
Rh·
----·
1. Alyuvarlar (Eritrositler)
- 02, C02 ta~inmas1n1 saglar.
-
1mm'kanda 4,5 - 5 milyon kadar bulunur.
OmOrleri 3-4 ayd1r.
Cekirdeksizdir (memelilerde).
K1rm121 kemik iliginde yap1hr.
Karaciger ve dalakta y1k1hr.
- Eksikliginde anemi (kans1zhk) olur;;ur.
.sa
Globulin
Fibrinojen
-Besin maddesi [Glikoz ~
Aminoasit
YagAsidi
_Antikor
Gliserin
- Hormon
- Enzim
- lnorganik tuzlar
- Ore, Orik asit
- C02, 02 gibi gazlar
w
w
% 1-2
Not: Sindirim enzimleri o/maz. Kan
igindeki metabolizma o/aylan igin
olan enzimler bulunur.
w
ICan Gruplari:
hi
lf-1
nh
-D1~andan gelen darbelere kar~1 ic; organlan korur.
Serum: Kanm p1httla:;masmdan sonra
hilcrelerden aynlml§ a91k san s1v,ya
denir. Kan hilcresi ve fibrinojen
bu/unmaz.
,,.-------~
-
( ®fAlyuvar
Hemoglobin
\::__:::r
Not: Rh- olan bir insana Rh+ kan verilirse, anti - Rh antikoru olu~ur.
lkinci defa verilmesi durumunda antikor kani c;okeltir.
- YOkseklere 91k1ld1k9a say1s1 artar.
Kan Ah~ Veri~i:
2. Akyuvar (Lokositler)
- VOcudu mikroplara kar~1 korurlar.
-1mm' kanda 8-10 bin kadard1r.
- OmOrleri 3-4 gOndOr.
- Cekirdel<lidir.
- Dalal<, lenf dOgOmleri, lmm121 kemik iliginde Oretilir.
Akyuvarlar
,,--------
v
~l~Bazofil
Notrofil Euzonofil
~ ff)
v
vi
i
t;el<lrdegl t;el<lrdegl
topludur ii</ top/udur
i
~
/
AB Genel ahc1
~~
Lenfosit
i
t;el<irdegl fasu/ye
lanes/ 9ei<lindedir.
i
3. Kan Pulcuklarr (Tronbositler)
- Damar zedelendiginde p1htlla~may1 saglar.
- 1mm' kanda 200-300 bin kadar bulunur.
- OmOrleri birka~ gundur.
- <;:ekirdeksizdir.
- Kemik iligindeki megakaryosit denilen hOcrelerden olu~ur.
l<araciger ve dalakta par~alanir.
(D yok)
verebilir
Rh ----~Rh+
(D yok)
(D var)
t
densede birbirine
verilmez
Aglutinasyon:
@
t;el<lrdegl
yuvarlai<llr.
j
( 1 defa az verebilir)
ABt
GranOlsOz Akyuvarlar
Monosit
Rh+ veremez ~ Rh(D ~,j
ALj~~B
v
® ©
t;el<lrdegl
S harfi
9eklindedir
t
OGenel verici
~
GranOIIO Akyuvarlar
0
B i<an grup/u i<an verilirse
,.,-----------: -
A i<an grup/u
bir birey • -
@
~-
~-~
32-dlJ
rA1::
Anti b
antilcoru
(t;oi<elme) o/ur
AntI a
antilwru
-• Kan Daman
l(anm P1htlla~mas1
Kan Uyu~mazhg1:
Baba
Anne
Rh+
Rt.·
I' Plasenla
I
D. KasDo!cu
Kan damannda doku
zedelenmesi
Qocuk
Rh+
Kan pulcuklarinin
pan;:alanmasi
!
Tromboplastin
~Ca++
<;:ocugun l<arn
- HOcreler arastnda ara madde yoktur.
!
6zel bir protein
- l<as1hp gev~eme ozelligine sahiptir.
cay
-ATP denilen kimyasal enerjiyi hareket enerjisine c;:evirir.
-Organlann c;:ah?mastn1, vOcut ?eklinin olu?mas1rn, desteklik ve hareketi saglar.
Trombokinaz enzimi
(protrombinaz)
Anneye gec;erse .. _ - - ___.
Annede
Ilk r;:ocukta gene/de
anti -Rh a l ~ - • sanltk/a dogar. Diger
- Mitokondri organeli c;:oktur.
1
r;:ocu/<lar Ag/iitinasyon/a
oliir.
Karacigerden gelen
protrombin
• Trombin
Ca ++ ve K vit.
I
24-72 saat arasmda anti-Rh olu?umunu onleyen igne
(Anti-D Gamma Globilin) anneye verilirse anti-Rh antikoru
olu?maz. Diger c;:ocuklar 610 dogmaz.
Karacigerden gelen
Fibrinojen
l(as Daku
.,.-----~-~-----·--1----·~-----.
DOz Kaslar
_<;:~gill Kaslar
Kalp l<as1
• • Fibrin+kan hucreleri-•p1ht1
l(an Grubu Tayini:
- le;: ve d1? c;:evreden gelen uyanlan ahr, sinir merkezlerinde
degerlendirir ve degerlendirme sonuc;:lanrn ilgili tepid organlanna (kas ve bezlere) iletir.
0
@-+ARh+
0
0 - + BRh.
®
®
®
®
®
®
0
0
0-+0Rh-
0
0
@-+ORh+
0
-Organizmarnn d1~ c;:evresi ile uyumunu saglar.
Dilz l(aslar
-Organizmarnn bOtOnlOgOnO devam ettirir.
-le;: organlarda bulunur.
co
0 - + ARh-
-Sinir dokuda, sinir hOcrelerine destek olan, koruyan ve
besleyen yard1mci hOcreler (glia) bulunur.
@-+ BRh+
0-~ABRh-
-lstemsizdir (<;:ah~mas1 otonom sinir sistemi tarafmdan dOzenlenir).
- Naron govdesinde, organellerle birlikte Niss! cisimcikleri
ve norofibriller bulunur. Sentrozom yoktur. BolOnerek c;:ogalamaz, yenilenemez.
@-+ ABRh+
- Yava~ c;:ah~tr, gee;: yorulur.
c;:izgili l(aslar
~eklrdek
Schwann
Ocresi
l(anm Gorevleri
1. Ta?1ma: Besin, 0 2 gibi maddeleri hOcrelere, hOcrelerdeki
arttklan ilgili yerlere goturOr.
n.
0
-lskelet etraftnda bulunur.
Ranvier
bogumu
-lstemlidir.
~=·T7~
~;;:::::::::::::=
2. Diizenlenme: VOcuttaki su dengesini, vOcut pH'1nt ve s1cakhg1 dOzenlemede yard1mc1 olur.
,
•
.
Dendnt
(alici)
3. f(anamay1 Durdurmada: Damann zedelenmesi durumunda p1htlla~arak kan kaybm1 onler.
~-
HOcre Miyelin K1hf Sinaps
Go"vdesi' (Akson)
arahg1
"
'uH1z/i i/etim sa(J/ar]
-H1zh c;:ah~tr, c;:abuk yorulur.
ca
®
®
m
__) C. Sinir Do!cu
Kalp Kasi
- l<alpte bulunur.
Mye/inli 120mlsn
Myellnsiz 12mlsn
4. f(oruma: VOcuda giren virus ve bakterilerin lokositler ta-
Uyartmm iletimi:
raf1ndan fagosite edilmesini ve antikorlarla zararstz hale
getirilmesini saglar.
Uyart11· Dendril-•Hucre Govdesl-• Aksonf' Sinaps-•pendril·• Hilcre Govdesl-· Akson I
- lstemsizdir (<;:ah~mas1 otonom sinir sistemi taraftndan dOzenlenir).
ur
- Ritmik c;:ah?tr, omOr boyu c;:ah?1r.
Naron
hi
nh
Naron
- Embriyonun 5. haftastndan itibaren c;:ah?maya ba?lar.
.sa
Sinir Sistemi
\
w
Belirli bii:._sinir-sisternleri yoktur. .Bu organizm.111 9 rda
hucre yOzeyinde bulunan resepffif):jfoteinl.er ·(almac;:lar)_~yyanlacahrnr. AhnalJ____uyanlar lsilnyasal
yollarla kam~1 ve sil gibi yap1lara gonderilir,
------- --------
--
I
w
Paramesium:Sitoplazmada bulunan sinir. telcikleri, hareketiS:aglayan sillerin tabarnnda _bulunan bazal ciaj,~le-baglant1hd1r~--
w
Bu baglanttlar;
• hem sillerin hareketini dOzenli ve uyumlu hale getirmeye,
• hem sillere uyanlabilme ozelligi kazand1rmaya,
• aynca kontraktil kofullarm ritmik at1?larla su bo?alt1m1 yapmas1 saglanir.
Paramesium
(Terliksi Hayvan)
kontraktil koful
•
---•Sil
- - • Bazal cisimcik
Sinir telcikleri
~ Silngerler
®'.! Yumu~akc;:alar
Sinir sistemi yoktur. Uyarttlar bir hOcreden diger hOcreye iletilerek ta~1rnr. Uyartllara kar?1 tepki vucudun tamammda degil belirli bir bolgesinde olu~ur.
ip merdiveni sinir sistemi bulunur. Oc;: c;:ift ganglion bulunur:
Birc;:ifti ba~ta, birc;:ifti ayakta, birc;:ifti de ic;: organlarda bulunur.
Merkezi sinir sistemi gorOIOr.
lim
Eidem bacakhlar
ip merdiveni sinir sistemi gorOIOr. Baz1 ganglionlan merkezi
sinir sistemi gorevini gorur.
~ Solenterler
Ag (diffus) sinir sistemi
gorOIOr. Bu sistemde tepl<iler sinir agt boyunca ilerler. Bu yuzden canh tum
vucudu ile uyarttlara tepki
verir.
!ifil
Derisidilcenliler
l~msal (radyal) sinir sistemi gorOIOr. Merkezi sinir sistemi
yoktur.
I
Soluncanlar
Yass1 soluncanlarda (planaria); ip merdiveni sinir sistemi
gorOlur.
Sinir dOgOmu
(bai,; ganglion)
Halkah solucanlarda
her bir halkay1 kontrol
eden bir ~ift ganglion
bulunur. Bu ganglionlar arasmda sinirsel
baglantt vard1r ve bunlar ba~ k1s1mdaki merkez ganglionun kontrolQ alttndadtr.
'---.,_A
• ••
aya k s1rnn
Deniz Ylld1z1
I
I
ilkel omurgahlar
Omurgahlar
Srrtta ni:iral borudan meydana gelen omurilik mevcuttur.
Omuriligin on krsmmm biraz ?i?kinle?mesiyle on beyin, orta
beyin ve arka beyin olu?mu?tur.
• Omurgah hayvanlarda bahktan, kurbaga, si.iri.ingen, ku? ve
memelilere dogru gidildikc;e g~li?en, merkez1 sinir sistemi
gi:iri.ili.ir.
• Kurbagalardan itibaren omurgahlarrn c;ogunda beyin iki yarrm ki.ire halinde gi:iri.ili.ir.
• llkel omurgahlarda koku alma duyusu c;ok i:inemlidir. Buna
bagh olarak beyindeki koklama loblarr oldukc;a geli?mi?tir.
• Memelilere dogru gidildikc;e koklama lobu geli?imi geriler
ama beyin k1vrrmlarrnm say1s1 artar.
=§=~J7
c z ! i j : : · r a = Ib::or::u
Amfioxus
Notokord (S1rt ipi)
• Omurgahlann beyinciginin bi.iyi.ikli.igu kas faaliyetleri ile dogru
orant1hd1r. Bahk ve ku?larda bi.iyuk, si.irungenlerde ise ki.ic;i.iktur.
Omurgahlarda sinir sistemi
Merlcezi sinir sistemi: Bi.iti.in bilgilerin topland1g1, i?lendigi ve
tepkilerin olu?turuldugu yerdir.
<;evresel sinir sistemi: <;:evreden ald1g1 bilgileri merkez1 sinir
sistemine, merkezi sinir sisteminden ald1g1 emirleri de kas ve
bezlere ta?1r.
~ Hiicre Govdesinden c;:t1can Uzant1 Say1sma Gore
lmpuls Olu~umu
• Uyaranm sinir hucresinin dendritinden akson ucuna
_dogru-elektriksel yi.ik degi~imi ?eklinde gerc;ekle?en
·01aya-·impi.ilsaeriir(noroncfalci degi~ikllkler);-- '
- -- -------------------- -------- ------ -_____!
• Uyaran1n sinir hi.icresi i.izerinde impuls olu?turabilmesi
ic;in ?iddetinin belirli bir degerin i.isti.inde olmas1
gerekir. Sinir hi.icresini uyarabilecek di.izeydeki uyaran
?iddetine e~ilc ~iddeti ya da e~ik degeri denir.
• Uyartmm ?iddeti e?it degerin altmda ve i.isti.inde
·• _.. olmasr durumunda impuls olu?maz.
• Sinir hucr~lerinin uyarana tepl<i vermeme ya da
tumuyle tepid verme olayma ya hep ya hie; yasas1
Noronlar
co
m
Tek kutuplu Naron (Unipolar)
HOcre govdesi
lki kutuplu Noren (Bipolar)
denir.
E~lk Deger
Gorev ve i~leyi~lerine Gore Noronlar
akson
1. Duyu noronu (getirici s.in_irler)
Duyu organmdan ald191 uyart1y1 merkezi (ara) ni:irona ta?rr.
,~<..
2. Merkezi (ara) noron (baglay1c1 sinirler)
ca
<;:ok kutuplu Noren (Multipolar)
Merkezi sinir sisteminde bulunur. Duyu ni:ironlarrndan ald1klarr
uyart1larr degerlendirerek motor ni:irona verir.
3. Motor noron (gotiiriicii sinirler)
akson
Hucre gllvdesi
n.
ii
-
ur
Resepti:ir Organ 7Duyu Ni:ironu 7Ara Naron 7Motor Ni:iron7
Efekti:ir organa dogru sinir iletimi tek yi:inli.idi.ir. Beyin ni:ironlarrnda
ise c;ift yi:inli.i iletim olmaktadrr.
nh
akson
O Bir Sinir
Hiicresinden Diger Sinir Hiicresine Uyar-
t1 Gec;i?i
hi
O impuls iletim ~elcli
lmpulsun bir sinir hucresinden diger sinir hucresine gec;i?ine sinaps denir. lmpuls, akson ucuna gelince buradaki sinaptik keseleri uyararak ic;indeki ni:irotransmitter maddeler (aseltil kolin, noradrenalin, dopamin, histamin, seratonin gibi) sinaptik bo?luga di:iki.ilur. Bu maddeler diger sinir
hi.icresi tarafmdan ahnarak uyart1y1 ba?lat1r.
.sa
Dinlenme halindeki bir sinir hucresinin d1?mda Na+, ic;inde
J<+ bulunur. Na+ iyonunun K+ iyonundan c;ok olmas1, elektrik yi.iku bak1mmdan hi.icre zarrnm d1? k1sm1 pozitif (+), ic;
k1sm1 negatif (-) yukli.i olmasma sebep olmaktad1r. Bu duruma polarizasyon (kutupla~ma) denir.
?'.()
polarizeolma
19
Uyartr ahninca Na• iyonu ic;erigi I(+ iyo11u d1?a gec;er. Hucre zarrnm d1? k1sm1 "-", ic; k1sm1 "+" olur.',Bu duruma depolarizasyon denir.
'
Dif }', depolarizasyon
i9+ _
w
Uyart1 Almmca: (Nf i9e
)
K d1 9a ge9er
lmpuls gec;ince depolarize durumu tekrar eski haline gelir.
Yani Na+ dr?a K+ ic;e gec;er. Dr? k1s1m "+" ic; k1s1m "-" olur. Bu
duruma repolarizasyon denir.
'
w
)
Uyart1 ge9ince: (N!~ dr9a
K 19e ge9er
?~$
+) :repolarizasyon
19
Na+ ve K+ iyonlarrnm yer degi~tirmesi aktif ta?1ma ile gerc;ekle?ir ve enerji (ATP) harcanir.
w
Bi:iylece sodyum - potasyum pompas1 ?eklinde impuls
akson ucuna kadar gelir.
Noronda impu/s i/etimi polarizasyon 7 depolarizasyon "7
repolarizasyon ?eklinde gerekle?ir.
impuls Say1sm1 Etkileyen Faktorler
• Uyartmm frekansr
<v<a.
Ost e•lk
+
+
} ya hep ya hl9 yasas,
+
Alte.ik
~dendritler
Merkez1 sinir sisteminden (beyin ve omurilik) ald191 emirleri
kaslara veya bezlere (efekti:ir organlara) ileten ni:ironlardrr.
Normalde: (N!~ di 9ta) Na+)K+
K 19te 9ok
0
-~
Sinapsta gec;i? kimyasaldir. lmpulsun sinapsta ta?mma h1z1,
ni:iron uzerindekinden yava?trr (impuls iletimi ni:ironda
elektrikseldir ya da elektrokimyasaldrr).
Sec;ici Direnc;: Duyu organlarrnm uyarrlmas1yla olu?an impulslar sinapslara geldiklerinde sec;ici direnc; ile kar?1la?1rlar. Ni:irotransmitter maddeler sahnirsa impuls gec;er, sahn-
O Noronlar Aras1 Baglant1 ~ekilleri
1. Divergent Yolu
Tek bir impuls geni~ bir alanr etkileyecek ?ekilde yayrhr. <;:ok say1da ni:irona iletilmi? olur. Ilk
ni:iron uyanld1g1 surece impuls meydana gelir. Uyarr durdugunda impuls olu?umu da durur.
• Uyartmm ?iddeti
Uyarimm ~lddetl
E 9ik deger i9inde uyaranm 9iddeti artt1k9a impulsun
say1s1 artar (impuls h1z1, 9ekli ve yolu degl 9me,z).
mazsa gec;emez. lmpulslarrn burada sec;ilmesiyle bi.iti.in kas
ve bezler yerine sadece ilgili kas ve bezler uyarrlrr.
Ornek: Ogretmen ders anlatffken sadece onu dinleme.
Engelleme: Bir uyartmm diger uyart1y1 etkisiz hale getirmesidir.
Ornek: J<o/ dirsekten biikiiliirken sadece on biikiicii kaslara
uyart1 i/etilir ve kas1/ma saglanffken ayn, impu/sta paz1 kemiginin arkasmdaki kas gev~ek kahr.
Kolayla~t1rma: Bir
uyartmm diger uyartmm gi.icuni.i artt1rmas1d1r.
Bir konuyu
tekrar ederek peki~tiririz.
Ornek:
--?--+
~
Akson ucu
sinaptik keseler
• • • • ~ Nllrotransmitter
• •
maddeler
•
Nllronun dentriti
• Kas
- Bez
- Epltel hOcre olablllr
3. Terminal Noron
Ilk ni:iron uyarrldrgmda sinir yolunun ucu- - - - ' - l > ~ ~ - - - - - na kadar iletilen bir
~-,------<(--±
),_' ~ - ' - - - - - ' ) impuls meydana ge--;:
tirilir. Fakat bu impuls
ayn, zamanda ikinci
ya da i.ic;uncu ni:irona iletildiginden ve bu 2., 3. ve 4. sinir
yollarr daha uzun oldugundan birincide daha gee; olarak 2.
ve 3. impulslann olu?umu saglanir. Bu ?ekilde bir uyandan
bir seri impuls elde edilir. Uyarr dursa dahi impuls olu?umu
bir sure daha devam eder.
-
.
4. l{apah <;ember
• Uyart1n1n si.iresi
• Ni:ironlarrn say1s1 ve dizili?leri
2. !Convergent
Sinirlerin bir ya da birkac;
• Ni:ironlar arasmdaki baglant1
(e?itli bi:ilgelerden gelen sinirler bir sinir veya sinir grubu
uzerinde toplanir. Bu sistem bir sinir sisteminin bir butun
olarak hareket etmesini saglar. Beyindeki merkezler buna
i:irnektir. Uyarr durdugunda
impuls olu?umu da durur.
~--l>
kolu c;ember ?eklinde ~~
krvrrlarak ana sinir kolu-......._____..
nun herhangi bir yerine
baglanir. Bi:iylece sinir bir
kez uyarrhnca meydana gelen impuls bu kolla tekrar geriye
di:inerek yine yeni bir impulsun meydana gelmesini saglar.
Bu ?ekilde sinir yoruluncaya kadar impuls olu?umu saglam1? olur. Solunum merkezinin (omurilik sogan,) ve beynin
de buna benzer oldugu tahmin edilir.
impuls HIZlm Etlcileyen Faktorler
• Aksonun myelinli olup, olmamasr,
• Aksonun c;ap1,
• Ranvier bogumu say1s1,
impuls h1zm1 etkiler.
1. On Beyin 2. Orta Beyin 3. Arka Beyin
VOcut faaliyetlerinin ve ruhsal olaylann yonetim, denetim ve dOzenlenmesinde birinci derece etkili olan komuta merkezidir. <;:ah?malanrn ara vermeden sOrdOrOr. lnsan beyni sadece uyku sirasmda dinleni.r. <;:OnkO uykuda duyu organlan i;:ah?malanna ara verir.
Beyni Koruyan Yapllar
til
Beynin IBolumleri
(?:ill 1. On Beyin:
a. Uc; Beyin (Telensefalon)
• Beyin yanm kOreleri ve koklama lobundan olu?ur.
• D1?ta boz (myelinsiz hOcre govdesi ve dendrit), ic;te ak
madde (miyelinli akson) bulundur.
• Onden arkaya dogru, beyin yanm kOrelerini ikiye ay1nr. Her
yanm kOreyi enine ayiran yanga rolando yar191 denir. Sag ve
sol yanm kOreler Ostte nas1rh cisim, a Itta beyin Oi;:geniyle birbirine baglarnr. Beyin yanm kOrelerini kaplayan ve gri maddeden olu?an beyin kabugunun yOzeyi girinti ve i;:1kmt1larla
art1rrlm1?ttr. Bu yOzey Ozerinde bilini;:li davrarn?, duyu, ogrenme, haf1za ve konu?ma merkezleri bulunur.
kafalas1 kemlklerl
}
gelen darbelere kar~, korur.
Beyln zarlan
H--+--+---t 2. orOmceksi zar: lki zar
bag dokudan
arasmda 6r0mcek gibi uzanir. yap1lm11;tir.
r.-,-r---+-+-+---, 3. Ince zar: Bu zardakl damarlar
beylndekl n6ronlarm beslenmeslnl saglar.
Beyln Omurillk SiVISI (BOS): Serebrosplnal SIVI
Beyin Omuri/ik S1v1s1 (BOS) nm Gorevi
1. Vurma, i;:arpma, sarsmt1 gibi etkilerden korur.
• Goz ve kulak reflekslerini kontrol eder. Ornek, goz bebeklerinin karanhkta bOyOyOp, aydmhkta kui;:Olmesi gibi.
• Kas tonusu (kasl~n hafif gergin tutma) ile vOcut duru?unu
dOzenleyen merkezler vardtr.
~ 3. Arica Beyin
a. Beyincik (Cerebellum):
• ll<i yanm kureden olu?mu?tur.
• Beyindeki gibi d1?1 boz, ic;i ak maddeden yap1lm1?t1r. Ak
madde boz madde ii;:inde agai;: gibi dallanmalar gosterdiginden hayat agac1 da denir.
• Beynin sag yanm kOresinde vucudun sol k1smm1, sol yanm kOresinde ise vOcudun sag k1smm1 yoneten merkezler
bulunur.
2. Beyin ile kan damarlan arasmda madde ah? veri?ini saglar.
co
1. sert zar: Beynl d1~tan
• Beyincik yanm kOreleri pons (varol kopriisiiyle) birbirine baglarnr.
• Koklama lobu beynin on alt k1smmda kui;:Ok bir bolumdOr.
Burundan gelen koklama sinirleri buraya ugrad1ktan sonra
beyin kabugundaki koklama merkezine gider.
• Gorevi, vOcudun dengesini saglamak ve kas hareketlerini
dOzenlemektir.
b. Omurililc Sogani (Medulla)
n.
b. Ara Beyin (Diensefalon)
Nn1mh C!slm
Uy boy!n
( Boy!n yanm kUtotorl)
c
~
Taamus
'S
}
Hlpotalnmu11 Am boyln
m
derl
2. Orta Beyin (Mezensefalon)
, Beyincik, omurilik sogarn, on beyin ve omurilik aras1nda
baglant1 kuran sinir uzant1lannm gei;:it yeridir.
1. Talamus (Sinir 1/etim ve Dagltlm Merkezi): Beynin alt k1sm1
ve omurilikten gelen sinirlerle ui;: beyindeki duyu merkezlerine giden sinirlerin gei;:tigi yerdir. Koku duyusu harii;: bOtun
duyulann topland1g1, denetlendigi, sm1fland1nlarak dag1lt1g1
merkezdir. Psikorefleksleri (sevini;:-OzuntO gibi) kontrol eder.
Uyku halinde talamus ve beyin kabugu inaktiftir.
~
• Dola~1m, solunum, sindirim gibi ya?amsal olaylann idare
edildigi merkezler vard1r.
• Karacigerde ?eker ayarlanmas1, kusma, i;:igneme, oksOrme
ve hap?1rma gibi refleks merkezleri de bulunur.
ca
'-----"~--> Hlpofiz
• ic;te boz, d1~ta ak madde bulunur.
• Omurilik ile beyin arasmdaki sinirler burada c;apraz yaparak gei;:erler. Ornegin, beynin sol tarafmdan i;:1kan sinirler omurilik soganmda i;:apraz yaparak vOcudun sag taraf1n1 kontrol eder.
2. Hipotalamus: Ii;: organ ve dokulann otonom kontrol merkezidir. Hipofiz bezinin i;:ah?masm1 da (RF salg1s1 ile) dOzenler. VOcut 1s1s1, i?tah, heyecan, uyku, korku, yag ve karbonhidrat metabolizmasm1 da denetler. K1saca homeostazi (ii;:
denge) merkezidir.
• Omurilik sogarnnin zedelenmesi olume neden olabilir. Bu
nedenle omurilik sogarnna hayat diigiimii de denir.
ur
3. Hipofiz Bezi: Hipotalamusun kontrolOnde i;:ah?an bir en-
nh
dokrin bezdir. Diger endokrin bezlerin, dolay1s1yla organlann i;:ah?masm1 duzenler.
, Omurga irinde yer alzr.
, ifte boz madde, difta ak madde bulunw:
hi
, Ozeri beyin gibi iii: katlz zar ile revrilidir: sert za,;
ifriimceksi zar, illce za,: Oriimceksi zar ile ince zar arasmda beyin omurilik s1v1s1 (BOS)_bulunw:
G Reffleks:
1. l(ahtsal Reflelcs: Dogu?tan gelen reflekslerdir
Ornek:
• Emme refleksi,
• Diz kapag1 refleksi
• Oksurme
• Aksirma
• Goz kapagmm kirp1lmas1
• Parlak 1?1kta goz bebeklerinin kOi;:Olmesi
• Elimize igne batt1gmda elimizi i;:ekme
.sa
CJ Gorevi
• Vucuttan beyne gelen, beyinden kaslara
gonderilen impulslari iletmek.
• Retleks merkezi olarak i;:ah?mak.
• Ah~kanhk hareketlerini denetlei:nek:
YOzme, dans etme, bisiklet kullanma gibi
davrarn?lar beyinde ogrenildikten sonra
ah?kanhk haline gelir.
2. ~arth Retleks
Sonradan kazarnlan yani baz1 davrarn?lann
s1k tekrarlanmas1 ile olu?an reflekslerdir.
• YOzmek, dans etmek
Refleks Yay1:
Arka (s,rt)
Ak mnddn
• Yazmak, araba kullanmak
• Limon goren insanm tOkOrOk salg1smm
artmas1
• Pavlov'un ?arth refleks deneyinde kopek
yavrulanrnn ai;: iken zil sesi ile birlikte eti
E!okltir
orunn
gordOkleri zaman salya akmas1
VonlrnlkOk(OnkOkl
.,
IIi,,,\·'.
w
D1?andan gelen baz1 uyart1lara kar?1 organizmanm olu?turdugu ilk ve en
k1sa tepkilere refleks denir.
, Omurilikten 31 fift si11ir pleat: lnsanda en biiyiik omurilik siniri bacaklara giden siyatik sinirleridi1:
II
I,',!'.
w
1,1
w
Q a. Beyinden c;1lcan (ba~a ait) sinirler
·· ·12 i;:ift1:ir.12 i;:iftin 10. i;:ift vagus siniridir (ic; organlara gider).
!,:'.
:::,i
Mide ve akcigerin
Kalbin i;:alt?mas1n1
i;:ah?rriasm1 hlzland1~1r.
yava?lat1r.
11 i;:ifti ba~ bolgesini dOzenler (ba?taki duyu organlan,' ·
kaslar ve salg1 bezleri ile baglant1l1d1r).
!rul b. Omurilige ait sinirler
<;:evresel sinir sistemi iki k1s1mda incelenir:
• Motor ve duyu noronlanndan olu?ur.
• <;:ogunlukla i;:izgili kaslar ve duyu organlanna gider.
• lstemli yapilan hareketler bu sistem tarafmdan kontrol edilir.
.... Sinir hOcreleri myelindir.
DENETLEYiCi VE
DUZENLEYiCi SiSTEMLER
Neron
Motor noron
Beyni olmayan kurbagadaki olaylar
Otonom Sinir Sistemi
~ . . . -~·~..--~-···,-~~..·~-.-,~~~""'"TF'4~~;~\~=-··"'::"'~'71~~--==,•rr'""~~·,..,.,.,.,,~:""':~":'1'."~l'!"m~1~~~~~;'~~~~;"r··~
Biyoloji Sorular1 istatigi (1999-2009)
SiNiR SiSTEMi
Gen el
• lstegimiz d1?1nda i;:ah?an ii;: organlann faaliyetlerini duzenler.
• Sinir hOcreleri miyelinsizdir.
• Otonom sinir sistemi, omurilik soganinda bulunan
merkezlerce konrol edilir.
• lstemli davrani?lar, beyin kabugu, somatik sinir sistemi ve
iskelet kaslanrnn birlil<te i;:ah?mas1 ile geri;:ekle?ir.
31 i;:ifttir. Omurilik sinirlerinin en onemlisi bacaklanm1za
giden siyatik sinirlerdir
-~_,.,._,......,...._~~
D 2. Otonom Sinir Sistemi
!ruJ 1. Somatilc Sinir Sistemi
2
,
Sempatilc Sinir Sistemi
f-(Bibirlerine zit c;ah~1rlar)'7
• Goz bebegini buyOtur.
• TOkruk salg1s1n1 azalt1r.
• Kalp at1~lann1 artinr.
• Alveolleri geni~letlr.
• Mide hareketini ve salg1s1n1 azalt1r
• Karacigerdekl glikojenin gllkoza ,;evrilmesini saglar.
• ldrar kesesini geni~letir.
• Atar damarlan daralt1r.
• J<an basincin1 yukseltir
• Ti.iyleri dikle~tirir
Parasempatilc Sinir Sistemi
• Goz bebegini kui;ultur.
• Tukruk salg1s1n1 artinr.
• Kalp at1~lann1 azalt1r.
• Alveolleri daralt1r
• Mide hareketini ve salg1s1n1 art1nr.
• l<aracigerdeki glikozun glikojene
c;:evrilmesini saglar.
, ldrar kesesini daralt1r.
• Atar damarlan geni~letir.
• Kan bas1nc1n1 azaltir.
• Tuyleri yat1~t1nr.
1\'
I
m
Ay1rt edebildigimiz dort onemli tat vardir. Dilin her tarafmda ac1,
tath, tuzlu ve elc~i tad1 ahnmakla beraber, dil ucu tathy1, on yanlar tuzluyu, arka yanlar ek~iyi, arkas1 ise ac1y1 algilayan yogun
tat tomurcuklarma sahiptir. Ek?i ve ac1 tat damakla da ahnabilmektedir.
co
• Tat alan duyu organim1z dildir. Dil, tat almanm yanmda konu?maya ve yutmaya da yard1mc1 olur. Dil c;:izgili kaslardan yap1hd1r.
• Ozeri epitel doku ile ortulU olan di Ide tat tomurculdan (papillalar) vard1r. Dilimizde yakla?1k 9.000 - 10.000 arasmda degi?en say1da papilla bulunur. Papillalar ipliksi, yapraks1, ~anaks1 ya da mantars1 yap1dad1r. Her bir reseptor hUcrenin omrU 10 gUn kadardir. Sonra yerine yenisi yap1lmaktad1r.
destek
hlicre
Dokunma duyusunun orgarn deridir.
~
lnsan Derisinin Yap1s1
.sa
hi
• l<oku alma organi olan burun on tarafta iki
delikle d1?an ac;:1hrken, arka (ic;:) taraftan da yutaga baglanmaktad1r.
• Burun bo?lugu ic;: yUzeyi, mukus salg1s1 yapan epitel hucrelerinden olu?mu?tur, aynca
k11larla kaphdir. Mukus burun bo?lugunun duvarlanni ve k11lan, nemli tutar.
• Burun, ahnan havanin nemlendirilmesini,
temizlenmesini ve 1s1tilmasm1 saglayarak,
1
havay1 solunuma uygun hale getirir.
• Burun bo?luklannin Ost k1smmda koku alma
gorevini yapan sari bolgede, koku reseptorleri bulunmaktad1r. l<oku reseptorlerinin her
biri sinir hUcresi olup, dendritlerine koku ~omaklan denir. l<oku reseptorlerinin alcsonlan kalbur kemigini gec;:erek bu kemigin Uzerinde yer alan lcolcu soganc1gma girer.Buradaki
sinir hUcreleri ile sinaps yapar.
Aynca koku reseptorlerinin arasmda mukus
salg1layan destek hUcreleri bulunmaktad1r.
nh
ur
ca
~
n.
• Yedigimiz besinlerin tad 1, kokusu, s1cakhg1, rengi, ?ekli lezzet denilen bir duyguyu olu?turur. Baz1 insanlar bu besin maddelerinin
bir k1sm1nin tatlanni alamaz. Bu duruma tat lcorlugu denir.
w
alt derl(dermls)
Kas llfi
w
Derinin Gorevleri:
w
• Dokunma, s1cak/1k, basmr;, 1s1 ve agn gibi duyulan ahr. Bunlara melcanilc duyular denir.
• Yag bezleri, ter bezleri ve kan damarlan arac1l1g1yla vucut s1cakhgm1 ayarlar.
• Terleme ile zehirli maddeleri uzakla?tirarak bo~alt1ma yard1mc1 olur.
• Gaz ah? veri?i ile solunumu saglar.
• Fiziksel ve kimyasal etkilerden lcorur. Malpigi tabakas1nda Uretilen melanin denilen
renk maddesi mor otesi 1?1nlan emerek vUcudu gUne?in zararl1 etkilerinden korur. GUne?te kahnd1gmda deri renginin esmerle?mesi korumak amac;:hd1r.
• Milcroplarm vucuda girmesine engel olur.
Beyne giden sinirler
Kaku alma sogani
• Su gec;:irmedigi ic;:in vUcuda su giri?ini ve vUcuttan su kaybm1 onler.
Derideki Mekanik Reseptorler:
Reseptor hOcreler
• Pacini cisimcigi 7 bas1nc;: duyusunu alg1lar.
• Meissner cisimcigi ve merkel diskleri 7 dokunma duyusunu alg1lar.
Bunlar dudak ve parmak uc;:lannda c;:ok say1da bulunur. Bir cismin sert, yumu?ak, sivri, kesici vb. oldugunu tan1may1 saglar. Aynca c;:ok hafif cisimlerin deri Uzerindeki hareketlerine kan?I duyarhdir.
• Ruffini cisimcigi
• Krause cisimcigi
• 1<11 kokU reseptorleri
• Serbest sinir uc;:lan
7
7
7
7
s1caga kar?1 duyarhdir.
soguga kar?1 duyarhd1r.
k1I hareketi ile uyanhr.
agn duyusunu algilar.
lnsan gozu s1rnrli bir gorme gucune sahiptir.
~
GozomOzle gOrebildlglmlz 1,;1k
K1rm121 otesl
~
1,;mlar
l~1gm Dalga Boyu
uv1,mlar
gama
t0mlan
750nm.
400nm.
/
mor
2. Gozde Gormeyi Saglayan l<1s1m:
insanda Gozi.in Vap1s1
i
x 10mlan
1,;1k
I \
/
mavl
1,1k
Mlkro dalgalar
"-..
TV ve radyo
dalgalan
K1rm1z1 1,1k
san
1,1k
ye 011
1,1k
1. Koruyucu Kls1m
• l<a~/ar, kirpikler ve goz kapaklan: Goze ya bane, maddele-
>
rin girmesini engeller.
• Goz kaslan: Goze saglad1g1 hareket hem gorme yonunO
ayarlar hem de goz kapaklanrnn lmpma hareketiyle goz
ya?, bezlerinin salg1lad1g1 maddeyi goz i<;:ine yayarak gozO
surekli olarak nemli tutar.
• Goz ya~, bez/eri: GozO nemli tutar ve mikroplardan korur.
• Goz mercegi ince kenarhdir.
1-Sert labaka(Bag dokudan yaptlmt 0)
l?mlan k1rarak retinanm Ostu-
> 2-Damar tabaka(Kan samarlan bulunur)
>
ne du?mesini saglar. Goz mer-
3- Ag tabaka (gOrme slnlrleri ve
reseptor hOcrelerl bulunur)
~
/
Camst clslm
Kon! hOcrelerl
(renklerl alg1ler)
On oda
<;ubuk hOcrelerl
(slyah-beyaz gOrOr)
cegi yakma bak1ld1gmda ?i?kinle?ir, uzaga bak1ld1gmda incelir. Buna goz uyumu denir.
• Gozun saydam tabakas, ile iris
arasmdaki bolumune on oda,
irisle goz mercegi arasmdaki
m
bolumune ise arka oda denir.
h;:inde bir basin<;: olu?turarak
Kor nokla
hem goz yuvarlagmm ?eklinin
korunmasmda hem de goze
1. Sert Tabaka (Goz ak1, Sklera):
co
gelen 1?mlann kmlmasmda rol oynar.
GozO d1? etkilere kar?, korur.Bag dokudan yap1lm1?t1r. Sert
tabaka gozun on tarafmda incelir ve 1?191 ge<;:iren saydam
3. Ag tabaka (retina):
tabakaya (kornea) donu?Or.
• Bu tabakada bak1lan cismin goruntusunun ters olu?tugu sari benek bulunur. Burada olu?an impulslar goz siniriyle beyindeki gorme merkezine ula?tmhr. Boylece cis-
• Kan damarlan ile gozun beslenmesini saglar.
• Damar tabakanm i<;: yuzeyinde melanin pigmenti ta?,yan (siyah renk maddesi) hucrelerden meydana gelen bir
min net ve doz olarak gorulmesi saglarnr.
• Ag tabaka 1?1ga kar?, duyarh olup, c;omak (c;ubuk) ve
koni olmak Ozere iki <;:e?it fotoreseptor bulundurur. <;:o-
tabaka bulunur. Bu tabaka fazla 1?191 emerek goz yuvarlag1rnn i<;:inin karanhk olmasm1 ve goruntunun netle?mesi-
mak hucreleri cismin ?eklini, koni hucreleri ise cismin renginin alg1lanmas1rn saglar. K1rm1z1, mavi ve ye?il renkleri
alg1layan O<;: tip koni hucreleri daha <;:ok san benekte, <;:o-
n.
2. Damar tabaka (koroid):
mak hucreleri ise dag1lm1? ?ekilde bulunur. (Bak1? hattma
ren pigmentler burada bulunur. Goze giren 1?1k miktan iris
yakla?makta olan bir cismin once ~ekli, en son rengi al-
tarafmdan ayarlarnr.
g1larnr). Gorme sinirlerinin goz yuvarlagmdan <;:1kt1g1 arka
ca
ni saglar.
• Damar tabakanm on k1sm1na iris denir. Goze rengini ve-
• lrisin ortasmdaki delige goz bebegi denir. Goz bebeginin buyuyup kO<;:Olmesini iristeki duz kaslar saglar.
k1s1mda reseptor olmad1g1 i<;:in gorOntO olu?maz. Bu nok-
taya kor nokta denir.
ur
• Iris kas1hnca goz bebegi buyur, iris gev?eyince goz be-
Hipermetrop: Yakm1 net goremez, uzag1 net gorur. Goz yuvarlag1rnn optik eksene dik dogrultuda ?i?kinle?mesi sonucu ya da kornea veya lensin (goz merceginin) k1r1c1hg1 normalden
Goz l(usurlan
hi
I
nh
begi kO<;:OIOr.
Normal g6zde gOrOntO
.sa
Miyop: Yakindaki cisimleri net, uzaktakilerin bulan1k goruldOgO bir kusurdur. Goz yuvarlaginin onden arkaya dogru uzunlugu ya da kornea veya goz merceginin k1r1c1hg1 normalden
fazla oldugu i<;:in gelen ,?mlar retina onunde odakla?1r. Kahn kenarh mercekle duzeltilir.
Mlyop g6zde g6r0ntonln durumu
Astigmatizm
Kornea ya da goz mercegiriin yuzeydeki
w
w
Piresbitlik
Ya?land1k<;:a goz merceginin esnekliginin
kaybolmas, gozun uyum yapma yetenegi-.
ni azalt1r. Bu gozlerde 1?1k az kmhr. Onun i<;:in I
goruntu retinanin arkasinda olu?ur. Bu ki?i- ·
fer yak1rn (40 cm'den daha yakin1) net gore-
Miyop g6z0n kaltn kenarlt
mercekle dOzeltilmesl
kavislenmede olu?an bozukluktan dolay1
goze gelen ,?inlar her a<;:1dan e?it kmlmaz ve
cisimler bularnk gorunur. Silindir mercekler
kullarnlarak duzeltilir.
az oldugu i<;:in gorOntO retinanm arkasmda olu?ur. GorOntuyO netle?tirmek i<;:in ince kenarh mercek kullarnhr.
-01Hipermetrop gozde
gorOntOnOn durumu
Hipermetrop gozOn
ince kenarl1 mercekle dOzeltilmesi
'
~a~1hk
Goz yuvarlagin1 hareket ettiren kaslann
normalden uzun ya da k1sa olmalan sonucu
olu?ur. Gozler farkh eksenlere bakarlar.
s, ile basin<;: art1?1 olur. Bu basin<;: art1?ina goz
tansiyonu denir. Goz i<;:indeki normal basin<;:
20 mmHg'd1r.
mezler. Ince kenarh merceklerle duzeltilir.
w
Goz tansiyonu
Gozun on ve arka odalannin i<;:inde bulunan
s1vin1n salg1lanmas1 ve bo?alt1lmas1 arasinda bir denge vardir. Bu dengenin bozulma-
Biyoloji Sorular1 istatigi (1999-2009)
[l)llJVU OIRGANILAm
HOIRMONAIL SiSTIEM
Duyular
Glukagon hormonu
Kulak
Aldosteron hormonu
Bu run
Vasopressin
Goz
Hormonlar
2
Bitkisel hormonlar
Duyular
Oil
Deri
Gene I
1. tabloda sorulmaya deger bulunan konulan, 2. tabloda soru kokOnde ya da
sc1eneklerde 1eldlrlcl olarak kullamlan konulan gorecekslnlz.
, Yap1 bak1mmdan Oi; k1s1mda incelenir:
mi
1. D1~ l{ulak
Kulak kepi;esi, kulak yolu ve bunun sonunda bulunan kulak zanndan olu~ur.
• Kulak kep<;:esi ses dalgalanni toplar.
• Kulak yolu ses dalgalan kulak zanna iletir.
• Kulak zar1 ses dalgalan ile titre~ir ve titre~imler orta ku. laga gei;er.
Aynca kulak yolundaki epitel hOcrelerinden salg1lanan sal91 ile buraya gelen tozlann tutulmasm1 ve kulak zannui yumu~ak tutulmasm1 saglar.
1. D1~ Kulak
2. Orta Kulak
3. i<;: Kulak
I
~ 2. Orta l<ulalc
till
D1~ kulaktan, kulak zanyla, ii;· kulaktan oval ve yuvarlak
pencere ile aynlan bolOmdOr.
• Bu bolOmde ses titre~imlerini ileten <;:eki<;:, ors, i.izengi kemikleri bulunur. Bu kemikler ses dalgalannin ~iddetini yOkselterek orta kulaktan ii; kulaga iletilmesini saglar.
• Orta kulak ostaki borusu ile yutaga baglanir. bstal<i borusu yutkunma s1rasmda kulak ii;i hava basmc1 ile ai;1k hava
basmcm1n dengelenmesini saglar.
• bstaki borusunun yutak k1smmda l<i~inin kendi sesinden
ra1iats1z olmasm1 onleyen kapak<;:1k vard1r. Bu kapaki;1k
yutkunma ve esnemeyle ai;1ilr.
Hem i~itme hem de vOcudun dengesini saglamada gorev
ahr. l~itme ile ilgili k1smma salyangoz (kohlea) denir. Salyangoz Oi; kanaldan meydana gelir:
Vestibular Kanai: l<ohleanin Ost k1smmda bulunur. Oval
pencereden gel en titre~imleri iletir. Perilenf ad1 verilen s1v1
ile doludur.
Timpanik l<anal: l<ohleanm alt k1smmda bulunur. Vestibular kanaldan gelen titre~imleri yuvarlak pencereye ta~ir.
Perilenf s1v1s1 ile doludur.
Kohlear Kanai: Vestibular kanal ile timpatik kanal arasm- •
da yer ahr. li;erisinde endolenf denilen s1v1 bulunur. Asil
i~itmeyi saglayan korti organi buradad1r.
3. i<;: l<ulak (Dolamba<;:)
m
Korti Organi: Serbest ucunda titrek tuylerta~1yan reseptor
co
hOcrelerinden meydana gelmi~tir. Bu hOcreler kohlear kanah, timpanik kanaldan ayiran temel zara yerle~mi~tir. Bu
hOcrelerin Ostu i;at1 zan ile sanlm1~t1r.Yuvarlak pencerenin
titre~mesi ile temel zardaki titrek tuyler uyanhr. Temel zar
Ozerindeki duyu hOcrelerinin tuyleri i;ab zara sOrtunOr. Bu
sUrtOnme duyu sinirleriride impuis ba~lat1r.
Kulak
Kep9esi
l<ohleanm ai;:1lm1~ di.iz bii;im verilmi~
kanallarmm ~ekli
·
Vestibular l<anal
l
.
n.
Oval Pencere
;
Kulagm K1s1mlan
I
ca
Ses Titre~lmleri
->- Otolifta\;;lan
->- Ti.iylii reseptor
hi.icreleri
ur
: I. '
nh
~
Yuvarlak Pencere
-:-:-,.::,- .
-=
Tlmpanlk kanal
=-
w
w
.sa
hi
Endokrin Sistem (Hormonal Duzenleme)
B.. ..
/
w
u:i~$~:;t
9
le$vik edenler
/
. .
B1t1<1 Hormonian "-
'\i
·
.
·
Omurgas1zlarda:
1:.0l<sinler: Kok ve govdenin uc;: i<1sm1ndan salg1lan1r.
Bitkinin boycauzamas-rnrsagi"ar
-------.
Solenterler ve halkah soluncanlar
.
-----+
Salg1 bezi yoktur. Harmon noronlardan salg1lan1r.
2. Giber?llin~ME)ti~t~m.de.buiunur. _'{apral<lannbOyOmesi1'.i,
tohum c;:1mlenmesm1~c;:ic;:.e.k ve meyve oiu~umunu uyanr.
~ 3. Sitokininier: HOcre bolOnmesini uyanr. Ya$lanmay1 geciktirir.
Elclembacakhlar ve yumu~ak<;:alar
Salg1 bezi vard1r. Bunlar sinir sistemi denetimindedir.
~enc;: meyve, gene;: yaprakve kok ucunda bulunur.
BOyOme ve /
1. Absisik asit: Uyg~n olmayan ortamda tohumun c;:imlenmesini
geli$meyi
engeller
--.
E.
.
engelleyenler ~
__
2 . !1 1en: Et11_meyvelerde-olgunla$m·ay1 uyanr. Yaprak dokOmOne
neden olur. <;ic;:eklerde solmaya-necferiofur:'BllKiffiny1:r91anmasmda etkilidir.
Ornek
Boceklerde Beyin hormonlan
t
Oksin: i~1gm ters yonOnde etkilidir. HOcre boiOnmesini h1ziand1nr.
VOcut bezleri
Yulaf kleoptillerinde yapilan deneylerde:
· \ t..I/
~,-,·-
'
.
,•
-
l,;1ga yanl
sola y~nellr.
Im
I
-·..
~nfl
l~1k her larnflan gelirse
. bOyUmeyukan ,dogru olur...
·IB
.
Ekdizon hormonu
(Deri degi$lirme
hormonu)
ucu keslllrse
l!,Hksiz
HilkSIZ
li;:1ks1z y5nelmez
yt'.lnelmez
sola dflner
saga dl'.lner
yukan bUyUr
BB
m
-~
flB
Juvenil (genc;:lik) hormonu,
larva evresinde salg1lanir.
Metaformozu (ba$kala$1m1)
geciktirir.
I
• Ara beynin on tarafmda, hipotalamusun altmda bulunur.
• Hipotalamustan ald1g1 emirle (RF=Rilizing Faktor) ~ah~1r.
• Diger endokrin bezlerin faaliyeti gene! olarak hipofizin salg1lad1g1 hormonlarla duzenlenir.
· On, ara ve arka lop olmak uzere 3 bolumden olu~ur.
• bn ve ara lop epitei dokudan, arka lop sinir dokudan yap1lm1~t1r.
Cln Lop
• Fetus halinde var olan ara lop, ergin fertte iz halinde kahr.
1-STH
2-TSH
3-ACTH
1-0ksitosin
2-ADH (Vasopressin)
1-MSH
4-FSH}
S-LH
Gonadotroplnler
B-LTH
(Oreme iii ilglli hormonlar)
LI
4. Folikul Uyanc1 Hormon (FSH)
1. Buyume Hormonu (STH = Somatotropin Hormonu)
• Di~ide folikul keseleri ve i~indeki yumurtarnn geli~imini uyanr. Geli~en folikulden ostrogen hormonu salg1larnr.
• Hedef dokusu tum vucut hucreleridir.
• Karacigeri uyararak, protein sentezini arttmr.
• Karbonhidrat ve yag metabolizmasm1 etkiler.
· Erkekte testislerde spermatogenezin h1zlanmas1 i~in seminifer tup~ukleri uyanr.
• bzellikle uzun kemiklerin, kaslarm, k1lmdak ve diger bag
dokulann buyumesini h1zland1r1r.
5. LH (Luteinle~tirici Hormon)
• Buyume doneminde buyume hormonunun az salgilanmas, cucelige (nanizme), ~ok salg1lanmas1 devlige (gigantizm) neden olur.
• Di~ide folikuli.in ~atlay1p, yumurtarnn serbest hale ge~mesini (ovulasyonu) saglar. (Corpus luteumdan 7 progesteron hormonu salg1latir)
• Buyume devresinden sonra salg1lanmas1 el, ayak ve yuz
kemiklerinde orant1s1z buyumeye neden olur. Bu duruma
akromegali denir.
• Erkekte testisten, testesteron hormonu salg1lat1r.
Arica Loptan Salgalanan Hormonlar
Bu hormonlar hipotalamustaki sinir hi.icrelerinden yap1hr. Hipofizin arka lobuna gonderilir. Oradan da kana ge~er.
m
Gonadotropinler:
On Loptan Salg1lanan Hormonlar
1. Oksitosin Hormonu
• Dogum sirasmda di.iz kaslann di.izenli kas1lmasm1 saglar.
• Meme bezlerinden sut salg1lanmasm1 uyanr.
2. Antidiuretik Hormon (ADH = Vasopressin)
• Bobreklerden suyun geri emilimini saglar.
• Aynca atardamardaki duz kaslann kas1lmas1rn saglayarak
kan basmc1rn yi.ikseltir.
• Bu hormonun yetersiz oldugu durumlarda bobrekte su
kayb1 artar, ki~inin si.irekli susamas1na ve idrar ~ikarmas1na
neden olur. Bu duruma ~ekersiz ~eker hastahg1 (Diabetus insipudus) denir.
2. Tiroit Uyanc1 Hormon (TSH = Tirotropik Hormon)
• Tiroit bezini salg1 yapmas1 i~in uyanr.
3. Bobrek Ostu Bezini Uyaran Hormon (ACTH = Adrenokortiko Tropik Hormon)
CJ
ca
n.
6. Prolaktin (LTH = Luteotropik Hormon)
• Di~ide vard1r. Dogum oncesi korpusluteumdan progesteron, dogum sonras1 si.it bezlerini uyanr, ve sut i.iretimini
d(izenler. Annelik i~gi.idi.isi.ini.in olu~masm1 di.izenler.
co
LI
Ara Loptan Salgilanan Hormon
1. Melanosit Uyar1c1 Hormon (MSH)
• Bobrek ustu bezinin kabuk bolgesinJ hormon yapmas1
i~in uyanr.
ur
• Deride bulunan ve cilde renk veren hucrelere melanosit
denir. Bu hi.icrelerin i~inde bulunan koyu renkli boya maddelerine melanin denir.
• Melonisitlerin melanin i.iretmesi ve bu maddelerin dag1lmas1 MSH ile saglarnr.
nh
------------------------·-------"·--·-•·""'
CJ
.sa
hi
• Boynumuzun on bolgesinde g1rtlag1m1zm altmda, soluk borusunun her iki yanmda yer
alan iki par~ah bezdir.
• Endokrin bezler i~erisinde en fazla k1lcal kan damanna sahiptir.
• Kubik epitel hucrelerinden yap1lm1~tir.
• lki hormonu vard1r: tiroksin ve tirokalsitonin.
a. Tiroksin Hormonu
• Tirozin aminoasidinin iyot ile yapt1g1 bile~iktir.
• Tirozin aminoasidi + lyot Tiroksin Hormonu
• Hedef dokusu ti.im vucuttur.
• Vucudun metabolizma h1z1rn di.izenler.
=
w
w
• <;:ok salg1larnrsa hi.icreler tarafmdan kullari1lan oksijen miktanrnn artmasma, metabolizmarnn h1zlanmasma sebep olur.
Vi.icut s1cakhg1 artar, terleme gori.ili.ir.
Sonu~ta kilo kayb1 ve gozlerin d1?a f1rlamas1 durumu ortaya ~1kar.
• Az salgilarnrsa, metabolizma h1z1 du?er, hucreler arasmdaki s1v1da Nave suyun miktannm artmas1 (odem), kandaki kolesteroli.in yukselmesi gori.ili.ir.
• Yeteri kadar iyot ahnmad1g1nda tiroid bezi daha fazla salg1 yapabilmek i~in buyi.ir, bu duruma guatr denir. Bu durumda bez bi.iyi.iktur, salg1s1 az olur.
w
• Geli?me ~agmda tiroid az salg1 yaparsa; zeka geriligi, ci.icelik, e?ey bezlerinin geli?medigi gori.ilur, bu duruma kretenizm denir.
• Ergenlik ~ag1nda tiroid bezinin az salg1 yapmas1; bazal metabolizma h1z1rn ve vi.icut 1s1sm1
du?urur. Deride ?i?lik, k1I doki.ilmesi, genel uyu?ukluk gori.ili.ir. Bu duruma miksodema denir.
I
...... -- ~- ..
Tiroid bezinin arka yi.izundeki dort ki.i~uk bezden olu?ur.
• Hormonu parathormondur.
paratiroid
bezi
• Vucudun Ca ve fosfor metabolizmas1nm di.izenlenmesini saglar (kemiklerden
kana Ca++ ge~i?ini saglar).
LI
Kanda l(alsiyumun Ayarlamas1
Kanda Ca++ iyonu miktan normal in i.izerinde ise tiroid bezi tirokalsitonin salg1lar. Ca++ fazlas1 kandan kemiklere ge~er. Kandaki Ca++ miktan normalin altmda ise paratiroid bezi parathormon salg1lar. Kemiklerden, ince bag1rsaktan, bobreklerden kana Ca+' ge~i?i artar.
Ca'+ normal seviyeye gelince parathormon salg1s1 azalir.
Parathormon az satg,tamrsa
• Kandaki kalsiyum kemiklere ge~erek birikir.
(c'<>~Tiro\sitonin
ti:..
• Kandaki kalsiyum miktan azahr.
• Kaslarda agnh kasilmalar ve titremeler goruli.ir. Bu duruma tetani denir.
(Ca+ 7kemik olu?umunda, kas ve
sinir sisteminin ~ah?mas1nda, kanm p1ht1la?masmda ve hi.icre zannda aktifta~1ma i~in gerekli iyondur.)
b. Tirolcalsitonin Hormonu
• l<andaki tiroksin miktan normal
degerin i.izerine ~1kt1gmda tiroksin
hipofiz bezini uyararak hipofizin TSH
salg1lanmas1rn azalt1r.
• Endokrin bezler aras1ndaki bu tur etkile?imlere Feedback (geri besleme)
denir.
__________
I • ?~··
____ ~
artarsa
Ca++
v
Hipotalamus
Kan Daman
l
•Ca++
azahrsa
Parallrold bezi
I
Parathormon fOlc satg,tamrsa
1:7:r;\
• Kemilderden kana Ca+' ge~i?i h12larnr.
• lskelet zay1flar, kemikler kmhr.
lirokalsitonln
Parathormon
A
Tlrold bezl
~thormon
!RF
T1roks1n
(9ok fazlala~llQI yada
9ok azald1g1nda)
i
Ca++
normal
Kemlk
1
• Kandan kemiklere kalsiyum ge~i?ini saglar.
Metabolizmanm diizenlenmesinde
• Hipotalamustan RF ile hipofiz uyanhr.
• Hipofizden TSH hormonu salg1lanarak tiroid bezinden tiroksin hormonu
salg1lanmasm1 saglar.
,,,,,,
~
Kandaki
_.-,, Ca, P dengeslni
dOzenler.
• Kaslar uyartilara ge~ cevap verir.
• Kanda artan kalsiyum bobreklerde kalsiyum fosfat ta~lanrnn olu?masma neden olur.
• Sinir sistemi bozulur.
RF
.<~Korteks +--ACTH+-- Hipofiz + - - Hipotalamus
Hem sindirim enzimi hem de hormon salg1layan
karma bezdir.
'',
• Bobreklerin i.isti.ine yerle?mi? iki bezdir.
·~Medulla
Bobreklerle dogrudan ili?kili degildir.
• D1?tan ic;:e dogru iki k1s1mdan yap1lm1?tir:
• DI? k1smma kabuk (korteks),
• ic;: k1smma ise oz bolgesi (medulla) denir.
Pankreas
• Bobrek i.isti.i bezlerinin c;:ah?mas1 hipofizin ACTH taraf1ndan di.izenlenir.
Glitz
Adrenalin h.
Kan daman
i
; .!
I Glil<OZ
Pankreas
,azalmca
BobrhstG bezi
(medulla)
t
m
Glikoz
(normal)
~
3. Adrenal E~ey Hormonlari
Azda olsa erkek e~ey hormonu
(testesteron hormonu) gorevi yaparlar. Erkek c;:ocukta fazla salg1lan1rsa c;:ocuk normal zamanindan once ergenlige ula~1r. Di~ilerde fazla salg1lan1rsa ses kahnla~1r,
sakal c;1kar, erkeksi ozellikler artar.
h1zland1r1r. Boylece doku s1v1sm1n su ve iyon - mineral konsantrasyonunu korunmasmda etkili olur.
, Aldosteron eksikliginde
l<anda Nave Cl azahr'71(anda I< artar, kan bas1nC1 azahr, deri tune; rengini ahr. Bu duruma addison
hastahg1 denir.
• Aldesteron fazlahgmda
Na geri emilimi artar, kanin bas1nc1 artar, idrarla
I< kayb1 olur, kaslarda zay1fhk gorGIGr, bu duruma
conn sendromu denir.
co
GIJojen
2. Mineralokortokoidler (Aldosteron)
• Bobreklerde Na ve Cl iyonlannin geri emilmesini
n.
Karaciger
ve
Kas HGcresi
t
Pankreas
I
t
• l(anin glikoz konsantrasyonunu art1nc1
etkisi nedeniyle bu ismi alm1~t1r.
• Bu salg1 protein ve yaglann glikoza donG~tGrGlmesini h1zland1rarak kan ~ekerini yGkseltir. Boylece karbonhidrat artarken, protein ve yaglann y1k1m1 h1zlantr.
Insulin h.
I Glikoz
I artmca
3. Adrenal E~ey
Hormonlan
(Aldosteron hormonu)
I
1. Glukokortikoidler (Kortizol)
Glikoz
2. Mineralokortikoidler
1. Glukokortikoidler
(en onemlisi kortizol)
Onikiparmak
bag1rsag1
Glukagon h.
ca
Pankreastan yeterince insulin salg1lanmamas1nda
kanda glikoz artar, idrarla glikoz at1hr. Buna ~eker
hastahg1 (diabetus mellutus) denir.
- Korku, heyecan, ofl<e ve sires
adrenalin art1 91na yo! a9ar.
Bunun sonucunda;
- sempatik sinirler uyanlir.
- kan bas1nc1, kalp at, 91, kan gllkozu artar.
- karacigerden glikojenin glikoza dcin0 90m0 h1zlanir .
- gciz bebekleri bOyOr.
- !Oyler diken diken olur.
- atardamar geni 91er, k1lcallar daralir.
- nefes alma artar.
- vocutta yorgunluga kan,1 dayarnkllllk artar.
Bu durumda;
• Si.irekli su ic;:ilir.
ur
• Hi.icrelerde glikoz yetersiz oldugundan protein ve
yaglan enerji kaynag1 olarak kullanir.
- l<1lcal damarlan bOzer.
- Kan bas1nc1n1 (adrenalin ile birlikte)
artmr.
nh
• Protein yetersizligi ortaya c;:1kar.
• Mide hi.icreleri'7Gastrin hormonu'7Mide hi.icrelerinden mide oz suyunun (HCI, pepsinojen, mukus) salg1lanmasm1 saglar.
hi
• Erkekte testis, di?ide yumurtahk (ovaryum)'dur.
Hem i.ireme hi.icrelerini olu?turdugu, hem de hormon salgilad1g1·ic;in karma bezdir.
• Ince bagirsak hi.icreleri'7Sekretin hormonu'7Pankreas hi.icrelerinden pankreas oz suyunun (karbonhidrat, protein ve yaglan
pan;:alayan enzimler) salg1lanmasm1 saglar.
• Ince bag1rsak hi.icreleri'7Kolesistokinon hormonu'7 Safra kesesini uyararak safranm on iki parmak bagirsagma bo~alt1lmas1n1 saglar.
Di~ide
• Ince bagirsak hi.icreleri'7Enterogastron Hormonu7Midenin c;:ah?mas1n1 yava~latarak enzim c;1karmasm1 durdurur, boylece
bo~ midenin kendisini sindirmesini engeller.
2. Ovaryumdan salg1lanan progesteron hormonu gebelige hazirlanmada ve devam1n1 saglamada onemlidir.
·
Endokrin Kontrol Mekanizmas1
1. Geri Besleme (Feedbaclc)
Endokrin bezlerin aralannda etkile?erek birbirlerini kontrol etmesidir.
w
.sa
1. Ovaryumdan, ostrogen hormonu !I. e?eysel
ozelliklerinin (sesin incelmesi gibi) olu?masm1 ve
uterusun geli?mesini saglar.
Erkekte
Testisten (leyding hi.icreierin) salg1lanan ~estosteron hormonu II. e?eysel ozelliklerin (sesin l~al11:ila?mas1 gibi) olu?mas1nda ve sperm i.iretimir,de go~
revlidir.
w
w
Tiroksin
------FSH
Ostrojen
FSH
-~drr.
• fl:')elatonin hormonu salg!l.ar. Bu hormon e?eysel
organlann ortalarnajfo~l,!z_ya?mdan-once olgun1~~111er, e?eysel olgun-luktan sonra korelir...m
Testosteron
I
··-· ---- ---·- -·-.--.."...11
2. Homeostazi (it; Denge)
-1
Organizmanm kendi ic; ortam1n1 belirli smirlar ic;inde dengede tutmas1d1r.
Homeostazi --:)>- - I v e
• Gogi.is kafesi i.c;inde kalbin i.izei:!!lde_buLL!D_Ur._....
(
• E;?_gy~olgunluga Lil~lafgfncla l~?ybolur.
• <;:oc_y~l9J.9E. bi.iy_i.i_me ve antikor yap1mmda (mik- 1
. _,.roplara kar~1 korunmasinda) gorevlidir.
- ,,
--------·-------·-..-----·-----·--·------·--·--llltllil
I
Tepkisi h!~h)
ve k1sa sure
etkilidir
(
birlikte 9ah~mas1 ile saglanr.
Tepkisi
)
daha ge9 ve
uzun sOrelidir
u
Ill
i
'
,.. 111
Canh/arda viicut biitiinliigiinii lcoruyan, viicuda deste/clilc verip, harelcet yetenegi sag/ayan far/ch yap, ve organlar geli~mi~tir.
1Jl~~HOcre zan
\~·Pelikula
~
'·it
0 ;··:1,\1·
i(' - · 511
' : 0
·_- 0
•;. ',
__./r\\
Paramesiwn
----•
Yalanc1 ayak
(sitoplazmik uzant1)
m
p
lil:i 3. Plazma Hareketi
Ornek: Govde
Kok
-+
-+
HOcre ii;:inde sitoplazmarnn geri;:ekle?tirdigi harekettir. BOyOk kofula sahip
hOcrelerden sitoplazmanm i;:epere paralel yapt1g1 harekete rotasyon denir.
co
Tropizma hareketleri uyarana dogru ise pozitif tropizma, uyararnn zit yonOnde olursa negatiftropizma denir.
negatif jeotropizma,
pozitif jeotropizma
!ill
n.
2. Nasti (lrgamm) Hareketi
Uyaranm yonOne bagh olmaks1zm yap1Jan irkilme (tepl<i) hareketidir.
Bitlcilerdeki Hareketler
till
1. Tropizma (Yonelim) Hareketi
ca
Uyartmm yonOne bagh olarak meydana gelen yonelim hareketidir.
<;:ok say1da ve kOi;:Ok kofullu hOcrelerde
sitoplazmanm farkl1 yonlere hareketine
sirkiilasyon denir.
SirkO/asyon Hareketi
hi
nh
ur
Ornek: Ak?am sefas1 bitkisinin ak?am olunca r;ir;ek ar;mas,, sabah olunca (1?1k
olunca) r;ir;eklerini kapatmas1.
w
w
w
.sa
Hayvanlar aleminde iskelet iki grupta incelenir:
• ilkel kordahlarda ii;: iskelet vOcudun s1rt tarafmda uzanan bir iplik (notokord) ?eklindedir.
Ornek: Amfioksus
l(1k1rdakh bahklarda ii;: iskelet k1lmdaktir.
Bahklarda
l(emikli bahldarda ii;: iskelet kemikten olu?ur.
Notokord
• Omurgahlarda geri;:ek anlamda (iyi geli~mi~) bir ii;: iskelet ve bu iskeleti
hareket ettiren geli?mi? bir leas sistemi vard1r. Embriyo doneminde iskelet bag dokudan,
once k1k1rdak dokusuna daha sonra kemik dokusuna donO?Or.
• Bahklarda Oyeler iskeleti bulunmaz. lskelet ba? ve govdeden olu?ur.
• Kurbagalarda Oyeler iskeleti bulunur.
• Siiriingenlerde kaburgalar ve gogOs kemigi gogOs kafesini olu?turur. Yllanlann Oyeleri
kaybolmu~tur.
• l(u~larda iskelet ba?, govde ve Oyelerden olu~ur. Uzun kemiklerin ii;:i hava doludur.
(Ui;:masma yard1mc1 olur.) On Oyeleri kanat halini alm1?t1r.
i
$ekil/erine Gore Kemikler
Eklem k1kirdag1
1.Uzun kemikler: l<ol ve bacak kemikleridir: On kol, dirsek, paz1, uyluk, k1lmdak, kaval ve baldir
kemikleri. l<emik govdesi s1k1 kemikten yap1lm1~t1r. Ortasmda ilik kanah vardir, bu nun i<;inde de
san kemik iligi bulunur. D1?ta enine buyumeyi saglayan kemik zar1 (periost), boyuna buyumeyi
saglayan ise kemik u<;larmdaki k1k1rdakt1r.
·
2.1<,sa kemikler: Eni, boyu birbirine e?it olan kemiklerdir: el ve ayak parmak, bilek kemikleri.
En d1?taki periost zar altmda sert kemik, en i<;te ise siingerimsi kemik bulunur. San ilik kanah
yoktur. Sungerimsi kemik i<;inde k1rm121 kemik iligi bulunur.
~
-~ 811<1 doku
Govde
': --~ llik kanallan
• -~ San kemik iligi
- ~ Periost (Kemlk Zan)
,
3. Vass, kemilder: Vap1s1 k1sa kemiklere benzer: kafatas1 kemilderi, kurek kemikleri, gogus
kemigi ve kaburgalar.
. K1k1rdak tabakas1
(boyuna buyumeyl saglar)
gOvdesl
a. Omurga (33): Boyundan kuyruksokumuna uzanan 33 omurdan olu?ur. Ost
Oste yerle~en omurlann omur delikleri
omurga kanahn1 olu~turur, omurga kanahnda omurilik bulunur. Omurlar k1k1rdak dislderle
,·__._
Boyun
birbirine bagla: .~
omurlan(7)
~·~:,.
narak omurga:,;,~: ;'
y1 olu~turur.
}
S ~eklindeki egrilik omurgaya;
, dengede kolayhk,
, yaylanma yetenegi sag Jar.
m
•
I
)
(12)
}
Bel
omurlan (5)
}
sagu
S1rt
omurlan
b. Kaburga Kemikleri (24): 12 c;:ift yass1 kemikten olu?mu~tur.
Arka uc;:lan ile s1rt omurlanna, on uc;:lan, ilk yedi c;:ifti gogus kemigine
k1k1rdak uc;:larla dogrudan baglanm1~t1r. 8., 9. ve 10. kaburga kemikleri
once birbirine sonradan 7. c;:ift kaburgaya baglanirlar. 11. ve 12. c;:ift
kaburgalann on uc;:lan serbesttir. Bu kaburgalara yiiziicii kaburgalar
da denir.
c. Gogiis Kemigi (1 ): Gog us bolgesinde Ost k1sm1 geni?, alta dogru
:;ivrilen yass1 bir kemiktir. l<aburgalar ile gogus kafesini olu?turur.
Aynca, kaburgalar ve koprucuk kemikleri ile eldem yapar.
d. Omuz Kemikleri (4): On Oyeleri govdeye baglarlar. Onde koprucuk,
arkada kurek kemiginden olu~ur. Omurga ile eklemli. degildir.
Omurgaya ozel kas kiri?leri ile baglldir. Bu nedenle <;ok hareketli ve
diren<;sizdirler.
omurlan{SJ
Kuyruk sokumu
} omurlan{4)
e. l<al<;a Kemikleri (l<emeri) (3): l<alc;:a, oturga ve c;:at1 kemiginin
birbiriyle ve sagn omurlan ile kayna~mas1ndan legen bo?lugu olu?ur.
Az hareketli ama direnc;:lidir. ·
ur
Boyun Omurlan (7): Ilk ikisi atlas ve eksendir. Ba~m a~ag1 yukan hareketi kafatas1 ile atlas kemigi arasmdaki eklemle; saga sola hareketi ise atlas ve eksen omurundaki eklemle olur.
nh
a. l<ol l<emikleri (60): Paz1 (1 ), on kol (1 ), dirsek (1 ), bilek (8), tarak (S) ve parmak (14) kemiklerinden olu?ur.
·b. Bacak l<emikleri (60): Uyluk (1 ), diz kapag1 (1 ), kaval (1 ), baldir (1 ), bilek (7), tarak (S), parmak (14) kemiklerinden olu?ur.
hi
Kemik 0/u~umu:
1. Hormonlar:
Bel Omurlar1 (5): Vucudun hh;:bir k1sm1yla baglant1s1 yoktur.
Sagn Omurlan (5): Sagn omurlan hem birbirleriyle hem de kalc;:a kemeri ile kayna?m1~t1r. Onun ic;:in hareketsizdir.
co
), Omurga
Omur
Tek hareketli kemik alt <;ene kemigidir ve
?akak kemigine baghd1r.
S1rt Omurlan (12): l<aburgalar bir ucuyla s1rt omurlanna baglan1r.
Kuyruk sokumu (4): Birbiriyle kayna?ml~, tek bir kemik halini alm1?t1r.
Di/w11'tt91Jw1t1
b. Yuz kemikleri (14)
• T1rnakc1k 2
• Elmac1k2
• Burun 2
• Sapan 1
• Boynuzcuk 2
• Ost <;ene 2
• Damak2
• Alt <;ene 1
(] 3. Oyeler iskeleti (120)
2. Govde iskeleti: Omurga, gogus kemigi, kaburgalar, omuz ve
kal<;a kemikleri olmak uzere toplam 65 kemikten olu~ur.
, Omuriligi korur.
• Vucudun dikdurmas1n1 saglar.
, J<aburga ve i<; organlann baglanma yerlerini olu~turur.
n.
a. l<afatas1 kemikleri (8)
·Alm 1
• Yan kafa 2
• Ard kafa 1
• $akak 2
• Temel 1
• l<albur 1
Bu yass1 kemikler birbiriyle s1k1ca kayna?ir.
Beynimizi korur.
i
j
ca
1. Ba~ iskeleti
l<afatas1 (8) ve yuz kemikleri (14) olmak
uzere top lam 22 kemikten olu?ur.
(enine buyumeyi,
onanm ve
besienmeyi saglar.)
""-
4. Diizensiz ~ekilli kemikler: Degi?ik ?ekillerde olan kemiklerdir: omurlar ve baz1 yuz kemikleri.
I
Sungerimsi kemik doku
!
Biyoloji Sorular1 istatigi (1999-2009)
DESTEI{ HAREICET SiSTEMLERi
Genel iskelet ve kas sistemi
• Tirokalsitonin (tiroid bezinden) '7 kandan7 kemige (a++ ge<;i?ini saglar.
<;:izgili kas faaliyetleri
.sa
• STH (buyume hormonu) '7hipofizden '7karacigeri uyanr '7 polipeptit yap1m7buyume bolgeleri uyanhr.
Kasin gev?emesi
• Parathormon (paratiroid bezinden) '7 kemikten '7 kana Ca++ ge<;i~ini saglar.
Bitkide hareket 1?1k ve yen;ekimi
2. Mineraller: Ca, P, Na, I< gibi mineraller besinlerle ahnir.
3. Vitaminler: D vitamini eksikliginde ra~itizm olu?ur.
(deride)+ gune? 1~191 '7 D vitamini
(kemilderde Cave Pbirikmesini saglar.)
w
D vitamini olu?umu: Oncu D vita mini (besinlerle) '7
4. Dengeli Beslenme: Protein gibi. (vitamin, mineral)
w
w
5. Genetik Faktorler
l<emiklerin birbirleri ile yapt1klan baglant1 yerlerine eldem denir.
Oc;: c;:e~it eklem vard1r:
Tam oynar eklem
1. Oynamaz Eldemler
l<emikler arada bo?luk b1rakmadan s1k1 bir ?ekilde birbirine
baglanm1~t1r: kafatas1 kemikleri gibi.
Eklem
S1v1
2. Az Oynar Eklemler
Omurlar aras1ndaki eklemdir. Omurlar aras1nda fibroz lifli
k1lmdaktan yap1lm1? diskler vard1r. Az da olsa hareket edebilen
ama bu hareketleri s1nirh olan eklemlerdir.
Sinovial
Zar
~~~'!+-~ k1k1rdag1
f/1--->Eklem
kapsOIO
3. Tam Oynar Eklemler
l<ol ve bacaklarda bulunur. Eklemi olu?turan kemik uc;:lan, bag dokudan meydana gelen kapsulle c;:evrilidir.
l<apsulun ic;: k1smm1 sinovial zar c;:evreler. Sinovial zar eklem s1v1s1 salg1layarak eklem uc;:lannm kaygan olmas1n1
saglar. Eidem yuzeyleri eklem k1k1rdag1 ile ortuludur.
2
Kaslar bir yandan vucuda desteklik verip, vucut butunlugunu ve
?eklini korurken bir yandan da hareketi saglar.
• Baz1 organlann yap1srn1 olu?turdugu i<;in o organrn
<;alr?mas1rn saglar: kalp, mide gibi.
• Mezoderm kokenlidir.
• Kas dokusu uyaranlara kas1hp gev?eme ?eklinde tepl<i
gosterir.
• Kimyasal enerjiyi mekanik enerjiye·<;evirir.
l(alp Kasi
<;:izgili l(as
Di.izl(as
I
~
Sarkolemma
o
0
Geviemelerinde ise;
- Z <;izgileri birbirinden uzakla?1r.
- I band1rnn boyu k1salrr,
- I band1 uzar,
- giderek H band1 gorunmez olur.
- Z <;izgilerinin birbirine yakla?mas1 ile,
- H band1 ortaya <;1kar.
- sarkomerin boylan k1salrr.
Sarkomer
LAk~n
----
---
:
·~... ·· ·· · ~iyozin
r-1
:
I band,
r
.!_.......!
(lzotrop H band,
A bane:, =1~191 c;ok
(Anizotrop Iman)
=1~191 az k1ran)
•'----v--_J
Gev§emi§ haldelci 1,izgili kas
nh
Kas1lm1§ haldeki 1,izgili kas
I
- - -
~:::
H band,
I Band,
·· · ·· · .---:--
ur
A band1
=
~=~
------
Yap1 olarak \izgili kastan fark1:
• Dallanmalar giisterir.
• ~ekirdekleri dagm1kt1r
• lstemsizdir.
• Ritmik ve diizenli \all~1r.
• Kalpte bulunur.
ca
l,".,
--1~ - -T---.····•·•··
---t-·•
z c;1291s1
- ~./---:
II
n.
l<as1/ma s,rasmda;
- A bandrnrn boyu degi?mezken,
I
co
<;:izgili kaslann kas1lmas1 Huxley'in hipotezine gore kas1lma aktin ipliklerinin myozin
iplikleri i<;erisine kaymas1yla ger<;ekle?ir.
-
>- Sarkoplazma
m
• lstemlidir.
• H1zl1 ve k1sa sureli <;alr?1r
• lskelet etrafrnda bulunur.
<;:izgili l(asm Kas1lmas1 (l(ayan iplikler Hipotezi)
- - -
~
~
• lstemsizdir.
• Yava? ve uzun si.ireli <;alr?1r.
• I<; organlarda bulunur.
=
~~Sarkolemma
~~Miyofibril
I
Kasdma Melcanizmas1
.sa
hi
Vi.icudumuzda iskelet kaslan somatik sinir sisteminin, duz kaslar ve kalp kas1 otonom
sinir sisteminin kontrolunde <;alr?1r.
Somatik sinirlerin <;izgili kaslarda temas ettikleri yere motor u4r plate denir. Bir sinir teli
birden fazla kas hucresi ile baglant1lr olabilir.
Bir kas1n kasrlmasrn1 saglayan en kO<;Ok uyan ?iddetine e~ik deger denir. Kaslar, e?ik
?iddetinden daha du?Ok degerlerdeki uyaranlara tepki gostermez. E?ik ?iddetinden
yuksek degerdeki uyanlara ise ayrn ?iddette tepl<i verir. Bu olaya ya hep ya hit; yasas1
denir.
Uyanlan bir kasm kas1/Jp geviemesi dart
Kas1lma miktan
evrede ger<;ekleiir:
A
= Uyann,n verlldlgl an
1. Latent Evre: l<asrn uyanlmas1 ile
A B = Latent evre (Gizll evre)
kas1lmaya ba?lad191 an aras1nda ge<;en
B-C = l(as,lma evresl
I
gizli evredir: 0,005-0,01 sn.
C:D = Gev.eme evresl
2. Kasllma Evresi: Kasrn kas1lmaya
D-E = Dinlenme evresl
ba?lad191 an ile en fazla kas1ld191 an
arasrndaki evredir: 0,04 sn.
A B
c
D
Zaman
3. Gev~eme Evresi: Kasrn en <;ok kas1ld191
andan gev?eyerek ba?lang1<; durumuna
geldigi evredir: 0,05 sn.
4. Dinlenme Evresi: Kasrn gev?emesinden sonra yeniden uyanlrncaya kadar ge<;en
evredir.
Kas1lmanm l<imyasal A4r1ldamas1
<;:izgili kaslar motor noronlan ile ta?1nan impulslarla uyanl1rlar.
lmpulslar sinapslardaki motor uc;: plagrna geldiklerinde buradaki keseciklerden asetillcolin
salg1lan1r.
Sinaps bo?luguna salg1lanan asetilkolin kas hucrelerinin zannda potansiyel degi~iklige
(aksiyon potansiyeli) neden olur.
Bu degi?iklik ile kas hucrelerinin endoplazmik kanallarmda bulunan Ca'' iyonlan aktin ve
miyozin aras1na dag1hrken, sitoplazmadaki Mg+ iyonlan da endoplazmik retikuluma gec;:er
ve myofibriller kas!lmaya ba?lar.
i;1zolllkn11
• Bu esnada myozin Ozerindeki ATPaz
hOcro11lnln
enzimi serbest kalrr. Bu enzimin
Smkop!nzmlk
S!nnp!lk
roUku1um
etkisi ile ATP kullarnlrr.
boviuou
...---....
2i -I-LI I
Gev?emede;
- Ca"-'l'/'T,f
'/!_ATP
Moto
A11uUJ
Ma' .J!JI 1/, nOro
kolfn Ca++ iyonlan aktif ta?1ma ile nk11onu SlnnpUk
Mo'
ATP - ADP+ P; + 7300 cnl,
ko11o!ur
endoplazmik retikulum kanallanna
~-.f!f/!+
geri alrr. Mg iyonlan birak1hr, ve
Ca"
)
Aktlllni;umn
gev?eme olay1 gerc;:ekle?ir.
( Uooorln!mtr,
oovoomo olur,
Olunce ATP tukenir. Ca++ aktif
ta?1ma ile geri alrnamayrnca aktin-miyozin gev~eyemez. Olum kat1hg1 olur.
fr
w
w
ill
I
zw
l(asm l{astlmas1 it;in Gerekli Enerji l{aynalclan
1. Kasta uretilmi~ (mevcut) ATP
w
• Kas1lma srrasrnda kasrn boyu k1salrr, eni artar, hacmi degi?mez.
• Bir kasa verilen uyanlar aras1ndaki zaman kasrn gev?emesine f1rsat vermeyecek kadar
krsa ise kaslar kas1lr halde kalrr. Bu duruma fizyolojik tetanoz denir. Bu durumdan
kurtulmak i<;in kasrlmaya neden olan uyandan daha ?iddetli uyart1 verilmelidir:
ayaktaki krampa hafif<;e igne batmlmas, gibi
ATP 7 ADP+P+Enerji
2. l(asta depo edilmi~ kreatin fosfat: Kas hucrelerinde depolanan ATP kas1lma i<;in
gerekli enerjiyi 0,5 sn. kadar kar?1layabilir. Acil enerji ihtiyacr durumlannda kreatin fosfat
kullan1larak kar?1lanir.
Kreatinaz
Kreatin Fosfat + ADP
l<reatin +ATP
3. Yogun kas faaliyetlerinde fazla enerji gereksinimi 0/li solunumla elde edilir.
Once; Glikojen (kastaki) + H,O
Enzim
Glikoz
4. Glikoz +60 276C0 2 +6H,0+38 ATP
S. l<aslarda yeterli 0 2 bulunmad1grnda glikoz 0/siz y1lolarak enerji elde edilir.
A- Belirli
arallklarla uyan
giinderildigindeki
kas1lma
B- Kasa s1k uyan
verildiginde
giiriilen birikim
(yan tetanoz hali)
C- Uyan say1s1 \ok
oldugunda ortaya
\1kan fizyolojik
tetanoz durumu
Oli.im l(at1hg1: Canlr 610nce mevcut ATP k1sa zamanda tukenir. ATP bulunmayrnca aktin-
myozin kompleksi birbirinden aynlmaz. Kas kas1h kalrr ve alum kat1hg1 meydana gelir.
Glikoz7 2C 3 Hp 3 + 2ATP
Laktik asit
l<aslarda biriken laktik asityorgunluga neden olur. Dinlenme srrasrnda laktik asit karacigerde
glikoza donu?turulerek tekrar kullanrlrr.
Sonut; olarak kas kas1lirken glikoz, 0 2, kreatin fosfat ve ATP tuketilir; C0 2 miktan, ADP, laktik
asit, inorganik fosfat miktarlan artar. Aynca 1s1 art1~1 da olur.
j
Besin-kat1 ise fagositozla,
besin- s1v1 ise pinositozla olur.
Hucre i,;i Sindirim
m
Amipte fagositozla besin ahm1:
u~::·
co
Hucre D1~1 Sindirim
Yalanc1 ayaklar
~'?Besin
Paramesium
(Terlil<si Hayvan)
n.
Qekirdek
,Su91k1~1
"'
.I
VOcut
. . .. ,
bo~lugu(______ _)
§·---~... Por
§s~ giri~i
Ag1z
ca
U
~
,,
Su giri~i /
/
l<ursak
borusu (depo)
Koanosit (Kam91h hOcre, •
beslnl fagosltozla ahr)
-•Qekirdek
Hidra (si:ilenterler), yass1
solucan, denizanasmda
hucre i,;i ve hucre d1~1
sindirim gorulur.
Hallcah solucanlar (toprak solucam)da
hucre d1~1 sindirim gorulur.
Bi:iceklerde hucre d1~1 sindirim
gorulur.
nh
Sungerlerde hucre i,;i sindirim gorulur.
An Os
ur
Kam91
Bag1rsal<
(Kimyasal sindirlm)
r
Di~ler
hi
Beslenme ~ekline gore farkl1hklar gorulur.
Pan;alay1c1,
Kesici (etc;:illerde)
w
Bobrek
'""
.sa
Ta;;l1k
(mekanik sindirim)
Az1
(Otc;:ullarda)
--•l§ikembe
Hem et~il ve Ot~ullarda
' - - - - - - · Borkenek
Mide
Mide
Bir Bolmeli
(etc;:il)
Gevi~ getirme
Dort Bolmeli
(otc;:ul gevi~ getiren)
Besin 7 Ag1z (<;:igneme) 7 Yemek 7
borusu
l~kembe ve borkenek
(- depo,
-bakteri ve
protozoolarla seluloz
sindirimi)
Bag1rsak
Pankreas
w
/.K,rl<bay,r
Karaciger
w
Ince bagirsak
(kimyasal sindirim, emilim)
K1sa
(etc;:il)
7Ag1z (c;:igneme) 7l~kembe 7K1rkbay1r
Uzun
(otc;:ul)
7$irden (Kimyasal sindirim) 7 ince bag1rsak
Biyoloji Sorular1 istatigi (1999-2009)
SiNDiRiM SiSTIEMllERi
TA$1MA DOlA$1M SiSTIEMllERi
raj
Bag1~akhk
3
Gene! dola~,m
Stomarnn kapanmas1
2
Kan gruplan
Karaciger lop~ugu
Bitkide ta~1ma sistemi
2
Kan
Karacigere giren ve ~1kan damarlar
Yapraktaki olaylar
1
Kan uyu?mazhg1
Mide ozsuyu
Kan proteinleri
Genel sindirim sistemi
Karaciger
2
Terleme
2
Kan gruplan
l(arnn ak1~ h1z1
1
Kan damarlan
2
Alyuvar
1. tabloda sorulmaya deg er bulunan konulan, 2. tabloda soru kokilnde ya da
se,eneklerde 1eldlrlcl olarak kullamlan konulan goreceksinlz.
Di~ler
Vemek borusu
peristaltik hareketlerle
'7 sot di~leri 20 adet
lnsanda sindirim sistemi sirayla ag1z, yutak, yemek
borusu, mide, ince ve kalm bag1rsak ve aniisten olu~ur.
Pankreas ve karaciger yard1mc1 organdir.
7kahc1 di~ler 32 adettir.
mideye iletmek
Besinleri yutaktan
2+1+2+3
2+1+2+3
3+2+1+2
3+2+1+2
Ost <;:ene
Alt <;:ene
25cm
Oil:
, l<onu~may1 saglar.
, Besinleri lokma haline getirir.
• Besinleri yutmay1 saglar.
• Bag doku
(enine, boyuna
uzanan)
Karaciger.__
Qok kath yass1
epitel
""-~ ~./
Tiilcriilc:
'----" Mide
A{J1z bo~/u{Ju; yanaklar, dil, di~, di~ eti,
, _ _j
Vutak
tiikiiriik bezi ve damak arasmdaki k1s1md1r.
lA§
~
K090k dil "
Yap1s1
Burun bo 91ugu
- - ~ Ag1z bo 9 1ugu
Yemek
Tag {
()~ademcikler
borusu - i ~ Boyun {
n.
Ag12 ic;:i sindirimi saglar.
+
)
}
ince
bag,rsak
ur
2. A, D, E, I< vitaminlerini ve mineral depolanir.
4. Aminoasit ve yaglann fazlas1 depolanir.
5. Ya~lanan alyuvarlar kupffer hOcreleri tarafmdan y1k1hr
(fagosite olur).
Karaciger
• Bag doku
w
7. Kans1zhkta alyuvar yapar.
·. (Emillm yOzeyinl
artmr)
Langerhans
Adac1klan
I
(Goblet hOcreleri mukus
salg1lar. Mukus sayesinde
besinler kolay hareket eder)
w
w
~ gulukagon
lnsO!lnvo
Water
kabarc191
T
hormonlnnni
satg1tnr)
I ionlar + ~ · .K._a.n._a v. erillr.
Su+~i~
~
Vil/us'un
yap1s1
Nl§astaya
etl<I eder
• ..... .1
lmfl
Yaglara
etkl eder
't
1,5 m uzunlugundad1r.
lnen
Kol on
8. Heparin Oretir (Heparin kanm, damar ic;:inde
p1ht1la~masm1 onler.)
9. P1ht1la~mada gorevi olan protrombin ve fibrinojeni
ya par.
10. Kan basmcm1 dOzenler.
11. VOcut s1cakhgm1 dOzenler.
12. llac;:lann zehirli etkilerini zehirsiz hale c;:evirir.
13. Karoteni (oncO A vitamini) 7 A vitaminine c;:evirir.
14. Safray1 0reti r.
Proteinlere etki
ederek yap1ta§lanna
aymr.
i<araciger
Karaciger
Safra
Sag kulak91 k kesesi """'=--;r'K"--=-
Kahn Bag1rsak
Kor
6. Amonyag1 7 iire ve iirik aside c;:evirir.
Koledok kanah
• Kaslar
. Villus
Yukselen
Kolen'
Yap1s1
Lopc;:uklardan olu~ur.
3. Proteinlerin karbonhidrat ve yaga donO~OmOnO saglar.
, Pankreas
Mukoza
oz suyu
1. Glikozu7 (insulin
sayesinde) glikojen
~eklinde depolar.
k1vnmh bag1rsak (ileum)
Yap1s1
Mide
Gorevi
Gorevi
, Su ve mineraller daha fazla emilir.
• Art1k maddeler biriktirilir.
• lc;:indeki bakteriler K vita mini Oretir ve Oretilen
I< vitamini kana gec;:er.
.sa
bo~ bagirsak (jejunum)
hi
Onikiparmak bag1rsag1 (duedonum)
.......___..,
Mide
soluk borusuna gec;:i~i olur.
nh
hava
Ince bag,rsaktan fark1:
1. Villuslar bulunmaz.
2. Mukus salg1layan goblet hOcresi daha fazlad1r.
3 cm c;:apmda, 7-8 m. boyundad1r.
(Mukus, Pepsinojen+HCI)
parmak
bes in
--__,J>yemek
borusuna
Bu run
ince Bag1rsak
Mukoza
-1----~soluk borusu
Yutak
Ag1z
+
Maltoz+dekstrin
, lc;:indeki mukus besinlerin, kayganla~1p, Imlay·
yutulmasm1 saglar.
· Besinlerin al1nd191 yerdir.
Di~ler + TOkOrOk salg1s1 + Dil
Di~ler
Besinleri
parc;:alay1p
ogOtOrler.
Peristaltik Hareket
co
Ag1z
Besin
ca
, .•.• 1
0--•
, Ag12 ic;:inin kurumas1n1 onler.
, Besinleri 1slat1p yumu~atir.
, lc;:indeki amilaz
Amilaz
Ni~asta +Hp
(Ptyalin)
m
Tiikriik bezleri:
Kulakta, ~enede ve dil altmda olmak Ozere 3 ~ift
tOkrOk bezi vard1r.
Safra l{esesi
Safra depolar. Gerektiginde onikiparmak bag1rsagma
salg1lar.
Safra
Su, iyonlar, safra tuzlan, yag asitleri, kolesterol, bilurubin
(san rengi verir) vardir.
Altana
toplar
daman
Karaciger
toplar daman
Safranm Gorevi
1. Yaglan mekanik parc;:alar.
2. Antiseptik (bagirsakta) tir.
3. D1~k1ya san renk verir.
Karaciger
Vag Si1111dirrimi
Yag damlac1klan
ince Begirsakta
~<airrlbo11111hidrrat Si1111dirrimi
@
1. Ag1zda tukruk bezi
Ni?asta+H,O Amilaz (Ptyalin)
I/;>
Maltoz (0-0) +Dekstrin
2. incebagirsakta Amilaz f- pankreastan
.
Ni?asta + H',O
(Glikojen)
Maltoz+ H,O
Laktoz+ H,O
Sukroz+ H,O
Maltoz + Delcstrin
1>1>1>-
m
Glikoz+GlikoZ · ·
Glikoz+Galaktoz
Glikoz+Fruktoz
Sekrelin h.
K090k yag" "O " 0c,O~
"o
damlalan c, " 0 "
c
Maltaz
Laktaz
Sukraz
------=i:c....----
~
/
'O
Gllserol
yag asltleri
--------v--u5
Monosakka ritler 7 Tumurlerden kana7Kaprtoplar
damarr7 Karaciger7 Karaciger toplar damarr 7
Alt ana toplar damarr 7 Kalp (Sag kulakcrk)
m
;v1/Jc__.,
,::,
/
~bag1rsakta
K090k I~
polipeptitler
1. Midede
f (p~dn +;+-p~
PepJfn
Mukus Salg1s1
Otonom
·
~
:::->
e,V
LI/
1r
fl
le{)
p
co
·~r1,'(fc.n1)-)ds~
jTripslnojen
1..-Enleroklna
J ) ,.,.
1""-
Tripsin
I/ ,.('(.,-,
or,
,o· 1pvr
j/ 1
lfitno,·
/
'Psfnoien
n.
, , "'" l
Sekretin h.
]:---· .,,,,v
Karbonhidratlarla ayni
Ince
Kan
/'
ca
Otonom sinirler
TiimQrlerdei:i-kana
(=':'ill.uslardan
kaD§ll.
l
Siit Cocuklannda:
Sot proteini
Lap • Kazein
.sa
hi
nh
ur
Kazein + H,O Pepsin, K090k polipeplikler _, Ince bagrrsak
Erepsin
Dola?rm sistemi yoktur. Genel olarak
madde air? veri?i difuzyon, osmoz ve
aktif ta?rma ile olur. Okaryot yaprlr
olanlarda endoplazmik retikulum
kanallarr madde ta?rnmasrnda gorevlidir.
w
iletim
demetleri
ile ta 9 1rnr
J
·--;=__,,___ Kloroplast
!
Glikoz yapar
J
Yogunluk artar
1. /(1s1mlan:
(Osmollk bas1m;: ar1ar)
J
Su giri~i olur
J
Turgor artar
J
HOcreler d1~a bOkOIOr
!
Stoma a91hr
Srcak ve kuraklrk artrnca
"'
"'
"'
"'
w
su kayb1 artar.
2. £nine l<esiti:
turgor azalrr.
.
/ ' kalrn (kural<)
~ut1kula -----. ince (nemli)
/"
.
C:=)
K.I
~
.
hi.icreler bOzOIOr.
stoma daralrr (veya kaparnr.)
Epid~rmis
-====:-/ (renl<srz)
I<'.'.
c:::=:)~.
~lem
lletim
demetleri
I
0
000f)Q)parankima
I
~~ !~-Epidermis
\.
Ac;:rk
Kapalr
(Kambiyum (Kambiyum
varsa)
yoksa)
//~
\
Stoma Kutikula
Stoma
..
.
(Giizenel<) Hucres1
~
iyi
(su kayb1n1 onler.)
I t. onnnnQnnnn\Palizat)
as
paraaklm ,~
orop ~/l:/~'.~ ) L:/~~~/)
(~\:lem ~00)00\soag~ "
Koful (fazla su allllr)
l~rk
Stoma
YAPRAK
Fotosentez, terleme ve gaz
all? veri?i yaprlrr.
4,oamarlar
Jl;;c,~aprak ayas1
~ · Yaprak sap,
Yaprak tabarn
Su ve mineraller
w
3. Stomalar:
koti.i
(gaz giri~ c;:1k1~1rn onler.)
l<ara bitkilerinde stomalar yaprak altrnda daha c;:oktur.
Not: Glikoz osmotik basrnc1 artinr.
Ni~asta osmotik basrnc1 azaltir. Glikoz
7 ni~asta + su ac;:1ga c;:1kar.
Stoma seviyesi
Ost
H,O
~~
Stomo Seviyesl
---0 0---
-0-0-0 0 -
Alt -Nemliepidermis
·-Normal-
-Kurak-
1. 1<1lcalhk Olay1
l(1lcal borularda suyun yukan dogru i;1kmas1 daha fazla olur.
Adezyon kuvveti: Su molekOlleri ile cam molekOlleri arasmdaki i;ekim
kuvvetine denir. Bu yOzden borularda s1v1 bu ~ekilde gorOIOr:
Solucanlar
D/fa,
-;::--!_on Ila
A01z
u2
CiJ'-
l____~~~~l~.t~'=:::::::,,..., /
Bosln/~
_ j
==---5 ~ Art1klor
Sum~
Cam molekOIO
2. l<ok Basmc1
Su molekOIO
Kokteki emici tuy hOcresinin ozmotik basmc1, topraktaki
ozmotik basmca gore daha fazlad1r. Bu yOzden d1~andan
it;eriye su giri~i olur, yani alttan yukanya dogru su itilir.
At;1k Dola?1m
(Gene/de omurgas,zlarda gorulilr)
Dola~om
~ Sis1l:emi
Atar U K a l p,Toplar
Atar
Kalp
Toplar
da~amar
3. Terleme - l{ohezyon l{uvveti
l<ohezyon kuvveti: Su molekOllerinin
birbirini i;ekme kuvvetidir.
(
l
l
Kohezyon l<uvvetl
Terleme ile su buhan ~eklinde d1~an
verilir. Alttaki su molekullerinin yukanya
i;ekilmesini saglar. Boylece suyun 30-40 m. yukanya i;1kmas1 terlemekohezyon kuvveti ile saglanir.
"'=\- '}'""
·~
')
'-,
--"-~-'
-
/
Atar
damar Kalp Toplar
damar
Eklembacakhlarda
Vucut
SIVISI
difiizyon1a
S1rt
Halkal1
.......,______
-
o,
""
Solucanlarda eg----1-/---1]-~__,·co,
daman
-:
~~~~}5s).
I
Kalp
I.
K1lcal
Kann
damarlar
daman
n.
Boceklerde
=-;,/"
K1lcallar var
VOcut SIVISI
t
Gutasyon (Damlama) Olay1
H20
Hidatot (Su savag1): Havanm nemli oldugu durumlarda suyun s1v1 ~eklinde hidatotlardan
d1~an verilmesi olay1d1r. S1v1 ~eklinde su at1ld191 it;in mineral (tuz) at1mmdan da bahsedilir.
J<apah Dola?1m
(Omurga/lfarda gora/ur)
7
m
Emlcitilyhucresl
(KokOn emme yilzeylnl genliletlr.)
Solenterlerden Hidra
co
Osmotlk basm, fazla
oldugundan
Su molekOIO
S!nd!rlm l(onoll
Tek
a91klik
ca
Basmf-akt§ teorisine gore f/oemde organik madde ta§mmast
• Organik maddeller tloemdeki kalburlu borularla gert;ekle~ir. • Ta:i1ma t;ift yonlOdOr. Glikoz, aminoasit gibi organik molekuller yukandan a~ag1ya,
koklerde olu~an aminoasitler a~ag1dan yukanya ta~1nir. • l(?ileme gore ta~1ma daha yava~t1r. • Ta~1ma Basmi;-ak1~ teorisine gore;
ur
Kaynak hOcre (fotosentez yapan hOcre) olarak gorev yapan yaprak hOcrelerinden tloeme glikoz gei;ince tloem hOcrelerinin glikoz deri~imi artar
ve su deri~imi azahr. Bu durum tloemin i;evre dokulanndan ve ksilemden su almas1na, boylece tloem hOcrelerinde s1v1 basmcmm artmasma ve bu
basmcm etkisiyle tloem ozsuyu a~ag1 dogru akar. Glikoz tloemden havuz hOcreye (depo hOcresine) aktif olarak bo~alt1hr. Bu s1rada tloemde glikoz
deri~imi azahr, su deri~imi artar. Osmozla tloem it;inde bulunan su, tekrar ksilem it;ine verilerek yukan dogru ta~mir. Glikoz kok yada meyve hOcrel-
1. Bahldarda Dola~1m
hi
i
nh
erindeki lokoplastlarda ni~astaya i;evrilerek depo edilir.
~NI
Katpp
.sa
Aort
(sirkuta~tnpataina
atar
'Jlonu sa -/8 Par
Solunga9lar daman K ~ g i3r)
~~-(~,Kulak91k
r//
~/,i<
•-
~ ,<__.,,·
•
1( c& "'-o2
Kirli kan
(Suda 9ozunn;io~)
j
Not: Akcigere giden
kirli+temiz kandan kirlisi
temizlenip sol kulaki;1ga
gelir, vi.icutta kirlenen kan da
kalbin sag kulaki;1gma gelir.
Ayn, olaylar tekrarlanir.
Toplar
damar
w
l
Temiz kan
~1-F'--'__:.._d=---
w
~ 3. Si.iri.ingenlerde Dola~1m
Vucutta Temiz+Kirli kan 7
Sogukkanh canhlard1r. 7
Vucut s1cakhklan ortama
gore degi~ir.
Not:
Timsahta kannc 1ktaki
perde tamdir. J<alpte kirli ve
temiz kan kan~maz. Fakat
kalpten i;1kan damarlarda
panizza daman ile baglant1
sagland1g1 it;in kirli ve temiz
kan burada kan~ir.
~:~~:/ 7i:;,
Sa!
'..,
~
1
_.L( /lSol
kulak91k
·
'\./1
I'
.
~ Kannc1k
/
C02
w
02
Vucutta Temiz + kirli kan 7
Sogukkanhd1rlar.
vucut s1cakhklan ortama gore
degi~ir.
kulak91k
• Kapak91klar
VOcuda giden
atar daman
Akciger
atar daman
(] 2. l{urbagalarda Dola~1m
0
Akciger
atar daman
~\V(r;1
;:::/(
Kirli
kan
.,,-,;.
Aort atar
/?"' daman
- .
~
Sag
kulak91k
~
·,
~
_·
/
1
/
Akciger
Temiz
l<an
Sol
kulak91k
•
Aort atar
/daman
'\./1
I'
4. l{u~ ve Memelilerde Dola~1m
v" atar daman
Vucutta temiz ve kirli
kan kan?maz. Bu yuzden
s1cakkanh canhlardir.
S1cakkanhd1rlar. 7 Vucut
s1cakhklan sabittir. Ortama
gore degi?mez.
•
~
Kannc1k
.sol
Kannc1k
Kalp, atardamarlar, toplardamarlar
ve IC1lcal damarlardan olu~ur.
i l{albin c;:ah~ma Melcanizmas1
Yan may
kapak91klar
Aort atar
daman
Kalpteki ritmik kas1lma kalbin belirli yerlerinde
bulunan ozelle~mi~ dokular ile duzenlenir.
Sinoatrial diigiim ritmik olu~turdugu uyart1y1
atrioventrikular diigiime takiben his demetine
(ozelle~mi~ myofibriller) ula~trrarak kanncrklann
kas1lmas1 saglanrr. Sinoatriol dugumun uyart1y1
olu~turmas, ile kulal«;:rklar kasrhr.
Kalbin kas1lmasrna sistol, kalbin gev~emesine
diyastol denir.
( Kalbe giren koroner daman
1
~ - , AkelOoc toplac damM
CD
. -•sol kulak91k
N
1. Sino
atrial
/'
...__, bi kOsbit kapak91k
(ild par9ah)
tri kOsbit
/kapak91k
(""
pir9al1) /
ffi
dug Om
2. atria
ventrikular
dOgOm
3. His demeti
(Purkinje lifleri)
m
Kulakc;:rklann kas1lmas1 0, 15 sn + karmc,klann kas1lmas1 0,30 sn + dinlenme 0,40 sn
Sag kannc1k
(Ventrikulus)
i l{an Damarlari
,
~-
madde giri~ 91lm1mm
kolay olmas1 i9in 02,
C02 besin, art1klar gibi
•
Endolel •
labakas1
(lek kalh
yass1 epilel)
Toplardamarlar
Elastik lifter
azdrr.
Atardamarlar
Dr~ ve orta tabadaki
elastik lifter kan
basmcma kar~,
damarlara esneklik
kazandrnr.
2. Biiyiik Dola~1m
1. Kiii;iik Dola~1m
n.
Doz kas
Endolel
(lek s1ra yass1
epilel hOcreler)
•
Temizlenir
o,
co;
I I
l(1lcal damarlar
·/ ; ' Akcigl/-$
Akc1ger •---' JP
·IY
• Akclger
atar daman
.~
· /...If
toplar daman
~8
I
Kanm geriye
donmesini
engelleyen
kapakc;:rklar
1 ~•
bulunur.
:I-,.\ "'
·~ Aort
'< atar
daman
__,Sol
kannc1k
.Ii
•~_,Sol
kulak91k
~
Sag ,-l<Ulakc1k
ca
Bag doku
Kalp
Ostve
'\
alt toplar
daman
Daku k1lcallanna
l
Sag ,-kannc1k ,...__ _..,__ _~
Kalp
ur
•
co
0,85 sn = 1 kalp at1~1
Ortalama kalp at1~1 say1s1 dakikada 70 at1~trr.
T
o, co,·
'----..___..--'
nh
kirlenir
hi
ii KanBasmc1
Nab1z: Atardamarlann kan basmc1 ile geni~leyip daralmasma nab1z denir.
.sa
Tansiyon: l<alpten atardamarlara pompalanan kanm bu damarlara yapt1g1 basmca lean
basmc1 ya da tansiyon denir.
Kalbin gev~emesi srrasmda
atardamarlardaki basmca
diyastol basmc, ya da
kiii;iik tansiyon denir.
~ lletim yava~ (kana gore).
'--4 ~ 11> kapakc1klar
Lenf diigiimleri; kol, bacak, boyun ve bademciklerde fazlad1r.
w
w
1. Kandan doku arasma s1zan maddeleri toplayarak yeniden kana kazandrrmak.
2. Lenfositleri ureterek bag1~1khg1 saglamak.
3. Sindirilmi~ yaglann ince bagrrsakta emilmesini ve kana kan?masm1 saglamak.
Lenf s1v1s1 kandan dokuya srzan kuc;:uk molekullu proteinler, glikoz,
aminoasitler, baz1 iyonlar (Na+, Cl') ve lenfositlerden olu~ur.
Lenf Sistemi:
K1lcal damarlarda madde
ah~veri~inin grafikte gosterimi
--
w
Gorevi
Lenf Damarlari:
l<albin kannc,klann kas1lmas1
ile atardamarda olu~an
basmca sistol basrnc, ya da
biiyiik tansiyon denir.
K1lcal damarlarda madde ah~veri~i
Lenf dola~1m1 lenf damarlar1 + lenf diigiimleri + lenf s1v1smdan olu?ur.
Sol koprocok
- ' all1 loplar
daman
K1lcal damar
Alar damar
ucu
Toplar
damar ucu
· · , Kan <t--"'-,.....,._
oasmc,v·
- -(40mmHg)'' ·
Kan
basmc1
(15 mmHg)
· .
Kan
'
g~~gg\<-+-t-+-+-----H+-t-C25 mmHg)
Basin, (mmHg)
Peke sarn1c1
50
40
A\,--rTt--'-
Osmotlk bas,n9
Bagirsaktan
gelen lenf
~ Bacaklardan
30 l---.--"......,::i--r'-
20
gelen lenf
10
Doku s1v1sma
madde ge9er.
(l<an basmc1 osmallk basinctan
l(1lcol
Kllcal
K1lcal
damonn
ntnr
damor
darner
domonn
toplnr
domor
ucu
fozla olduau l~ln.)
ucu
Birinci yo/:
Bag,rsak ve bacaklardan toplanan
lenf peke sarmcma gelir.
,J,
Gogus kanah
Kanm ale,~ h1z1
Toplam i;ap alam
Knmn nk19 h1z1 (sn/cm)
Toplom yop o!nm (cm 2)
50
5000
40
4000
30
3000
2000
20
10
0
Ator
domar
Kilca!
domar
Toplor
domar
100~
,J,
Sol koprucuk alt1 toplardaman
(lcana kan?t191 yer)
,J,
Ost ana toplardamar
t-..C..+---,~='-11>
Alar
K1lcal
Toplar
domor
domor
domar
,J,
l(albin sag kulakc;:1g1
ikincil yo/:
Ba~ , Sag kol,
Sag govdedeki lenf
,J,
Buyuk lenf daman
,J,
Sag koprucuk alt1 toplardamar
(l<ana kan~t191 yer)
,J,
Ost ana toplardamar
,J,
Kalbin sag kulak<;:191
. --·
·------·--------
Sonradan Kazamlan Bag1~1khk
lnsanlannm sonradan baz1 hastahklara kar?1 bag1?1khk
kazanmas1dir.
Dogal Ba91~1khk
(Dogu~tan Kazamlan Ba91~1khk)
• lnsanm dogu?tan baz1 hastahklara kar?I
gosterdigi direnc;:tir.
Ornek:
• Zencilerin vereme karJt dogal bag1?tld1g1 vardtr.
• Stgtr vebast insanda goriilmez.
• 1<1zam1k sadece insanda goriilur.
Aktif Bag1~1khk
Kazarnlan bag1?1khk
surekli veya uzun surelidir.
1. Hastahg1 gec;:irerek olur.
2. A?I ile olur.
m
Pasif Bag1~1khk
Kazarnlan bag1?1khk k1sa
surelidir. Serum ile olur.
Serum: Hastahga neden
olan mikroplar bir hayvana
(ornegin ata) enjekte
edilerek (kanmda antikor
Gretir) istenen antikor
kandan ayn?tmlarak
serum elde edilir.
n.
co
A~1: Zay1flat1lm1? ya da
oldGrGlmG~ mikroplann
insana verilmesi ile
mikroba kar?I antikor
Gretilerek bag1~1khk
kazarnhr.
Kandaki
antikor miktari
Bir antijenin
ilk ve ikinci kez
a~llanmasma kar~1
canhda olu~an antikor
yamt1
ca
2. a91lamaya
yarnt
1. a91lamaya
.sa
hi
nh
ur
1 234567
arnt
Haftalar
w
w
Hucre i~inde besin maddeierinin par~alanarak enerji
elde edilmesidir.
~
<- - - Q 2
Gazgiri~
Stoma (Gozenek)
C0 2 \ HOcre yOzeyinden
- : } difOzyonla yap1llr.
Yumu~akc;:alarda 7 Solungac;: solunumu
Eklembacakhlarda 7 ira1t:solunumu
(Bocekler ve baz1 eklembacaki(1~;da)
Sunger ve solenterlerde 7 VU cut yUzeyinden difuzyonla
Toprak solucamnda7Nemli deriden difuzyonla
w
Solunum
S1rt
daman
yap1hr.
Akrep ve Orumceklerde:
Kitaps1 Alcciger solunumu gorGIGr.
Bu solunumda deri ic;:eri c;:okerek
olu?turdugu birbirine paralel, ince ve
c;:ok say1da yaprak ?eklindeki yap1lardir.
Stigmadan giren 0 2 kitaps1 akcigerden
kana gec;:er.
~IX\
Kann
damarlar
daman
~ f roil
~ c;:1lci~1
Lentisel (l<avucuk) ~ difuzyonla
(trake borulannin
surekli a91k kalmasrni
saglar)
~fKan
S t ~ 2 G"-2
-Md_
Stigma 02 C02
SDI uco-/1,~r-..J<S'o-
Mukus salg1s1 deriyi nemli tutar 0,'in ahnmasm, kolayla?t1nr.
Dola?rmla hUcrelere gotUrUIUr. l<an plazmas1nda 0 2 ve C0 2
ta?mmasm1 saglayan solunum pigmentleri vard,r.
Not: 0 2 ve C0 2 trake sistemi ile ta?md1gmdan, kanlannda 0 2
ta?1yan solunum pigmentleri yoktur.
Not: Dar olan trake borulan ic;:erisinde difUzyon az olacagmdan
boceklerin vUcut bUyUklUgU belli bir bUyUklUgUn UstUne c;:ikmaz.
Ancak ekvator bolgesinde s1caklrgm artmasma bagh olarak
difUzyon h1z1 da artar, burada ya?ayan boceklerde vUcut daha
bUyUk olur.
Derisi dilcenlilerde 7
solungac;:, deri
ve keseden olu~an solunum sistemleri
gorGIGr.
Solunga~, akciger ve c;:ok azda deri solunumu gorulur.
<......l
IBahldarda Solunum
Solungag yanklan
Solunga~ solunumu (kurbaga larvalan, baz1 deniz so-
lucanlan, baz1 kabuklular, suda ya?ayan yumu?akc;:alarda da) gorulur.
~
;.,--•»:;:;:; ..
·
• Solungac;:lar iplik, tuy v,e yaprak ?eklinde olabilir.
K1k1rdakh Bahklarda (Kopek bahg1 gibi) be? c;:ift solunga~ yar191 bulunur. Ozerinde
solungac;: kapag1 bulunmaz.
Larva doneminde solungac;: solunumu,
bo?lugu ic;:erisinde k1kirdaktan yap1lm1? dort
tane solungac;: yay1 bulunur.Solungac;: yaylarma
baglt olan solungac;: yapraklan epitel yap11t olup
uzeri k1lcal damarlarla c;:evrilmi?tir.
7
Ergin doneminde akciger + deri solunumu yaparlar.
Alar damar
_L
,co,
-~~-=20,
I
Toplar damar
K1lcal damar
Baltklann agzmdan giren su, solungac;: yapraklanntn uzerinden
gec;:er.Bu s1rada sudaki c;:ozunmu?
0 2 kana difuzyonla gec;:er.l<ana
gec;:en 0 2, alyuvarlardaki hemoglobinle tutulur.J<andaki C0 2 ise
suya gec;:er.
• Akciger alveolsuzdur. le;: yuzey k1vnmltd1r.Fakat k1vnmlar
yeterli olmad1gmdan solunum yuzeyi c;:ok geni? degildir.
'--- Si.iri.ingenlerclle Solunum
Akciger solunumu yaparlar.Akciger alveolsuzdur.lc;: yuzeydeki
___ k1v_nn1.say1s1 kurbagalardan daha c;:oktur.Y1lanlann sol akciger
korelmi?tir.
0/nin suda erime derecesi c;:ok du?uktur.Bu nedenle solungac;:lann yeterince 0 2 alabilmesi i8n;
-~ Ku~larclla Solunum
tur.Akcigere baglt be? c;:ift hava kesesi bulunur.Bu keselerin
uzanttlan uzun kemilderin ic;:erisinde yer alan hava keseleri
ile baglant1ltd1r.
• l<u?lann c;:ok yukseklerde uc;:mas1 sirasmda hafifle?meyi
saglar.
• Havay1 2 kez kullanarak (nefes alma sirasmdada, nefes verme sirasmdada 0 2 kana altntr), akcigerdeki ktlcal damarlar
her zaman bol 0 2 ic;:eren hava ile temas eder. (Diger canltlara gore havadaki oksijenden en iyi yararlanan canltlard1r)
/
t
Alveol,-
,
~(<'
~
Kirli~
~;;l
C~-~
.sa
K1lcal damar
~ Soluk Borusu: (Trake)
w
lnsanda solunum sistemi, burun, yutak, g1rtlak, soluk borusu ve akcigerlerden olu?ur. Burundan soluk almanm yet-
Soluk borusunda bulunan k1-
medigi durumlarda ag1zda solunuma kat1ltr.
Aynca derimiz yard1miyla da bir miktar (%1 orantnda) gaz
degi?imi saglantr.
k1rdak halka, soluk borusunun
w
Kui;uk dil
(i!!l Burun
w
Solunum sisteminin ac;:1kltg1d1r.Aynt zamanda koku alma organ1m1zd1r. Akcigere gidecek havanm ilk altnd191 k1s1mdir.
Alman hava burada suzulur (burun bo~lugundaki k1llar sayesinde), nemlendirilir (burun ic;:indeki epitel doku tarafmdan salg1lanan mukus salg1s1 ile), ve 1S1t1hr (burun bo?lugunu kaplayan k1lcal damarlar sayesinde).Boylece akcigerlere
giden hava solunum ic;:in uygun hale getirilir.
I
Ku,; Akcigeri
hi
Memelilerde Solunum
zeyi alveol denen keseciklerle geni?letilmi?tir.Alveollerin c;:eperi ince ve nemli
olup k1lcal damarlarla c;:evrilmi?tir.
Hava
keseleri
nh
ur
Baz1 baltklarda solungac;: yakmlannda, yutaga baglt, ince c;:eperli hava keseleri bulunur.
(Akcigerli baltklar).Bu baltklar nehirlerde ya?ar, bu surede solungac;:larm1 kullantrlar. Su
yuzeyine c;:1karak hava keselerini dolduran baltk, sulann c;:ekilmesiyle c;:amur altma girer.
Uzun bir sure hava keselerindeki hava ile
Trake
• Yedek hava deposu olarak gorev yapar.
ca
• Solungac;:lardaki suyun ak1? yonu solungac;: ktlcallanndaki kanm ak1? yonune z1tt1r. (Bu
durum difuzyonu h1zland1rarak havaya gore 40 kat az 0 2 ta?tyan sudan, gerekli 0 2 almas1nt saglar. (ters aktm yontemi)
Surungen Akcigeri
Akciger solunumu yaparlar.Akciger bolmesizdir ve alveol yok-
Hava keseleri;
• Solungac;: uzerinden devaml1 su gec;:i?i olur. (Baltk surekli hareket eder ve solung_ac;: kapag1 surekli ac;:11tp kapantr)
Akciger solunumu yapar.Akciger yu-
Kurbaga Akcigeri
• Derileri ise nemli (surekli mukus salg1s1 sayesinde) ve incedir.Bu sayede gerekli oksijenin %25'inin altnmasmt saglar.
m
Solungac;:lann uzerini solungac;: kapag1 (operkulum) orter. Solungac;: kapag1, suyun solungac;:
uzerinden gec;:i? h1zm1 (surekli ac;:11tp kapanarak)
ayarlar.
Su giri~i Kapagin altinda
bulunan solunga9lar
/
7
co
k~I
Kemikli Bahklarda ise ba?m iki yantnda ag1z
n.
~
' - l(urlbagalarda Solunum
Yutak
Ag1z ve burun bo?lugu ile soluk ve yemek borusu arasmda
kalan bir gec;:i? alantdir. Yutak ust taraftan bu run ve agtza, alt
taraftan ise yemek ve soluk borusuna ac;:11tr. Aynca kulaktaki
ostaki borusu da yutaga ac;:11tr. Ag1zla baglant1lt k1smmda kuc;:uk dil ve bademcikler bulunur.
Yutak ag12 ve burundan giren havanm soluk borusuna, besinlerin ise yemek borusuna gec;:mesini saglar. Yutaktaki iltihap olu?masma faranjit denir.
duvarlannm birbirine yap1?mas1nt onleyecek ?ekilde gerginlik
saglar. Yemek borusu tarafmda
bulunmaz. (Yemek borusundan
gec;:en lokmalann surtunmeden
dolay1 soluk borusunu tahri? etmemesi ic;:in).
<;:ap1: 2 cm
~
,Gtrtlak
Yemek borusu
~ G1rtlalc
Girtlak soluk borusunun ba?lang1c;: k1sm1dir.
Surekli ac;:1kt1r (yutkunma konumu haric;:). Lokmantn yutulmas, s1rasmda g1rtlak yukan dogru kalkar, epiglottis (g1rtlak
kapag1) geriye dogru kayarak soluk borusunu kapattr.
lc;:inde ses tellerini bulundurur. Ses telleri epitel uzanttlardan
meydana gelmi? olup, gerginlikleri kaslarla ayarland191ndan
c;:e?itli tonlarda ses c;:1kart1lmas1n1 saglar.
Sesin konu?ma haline gelmesi ag1z, yutak, dil, di~, dudak
ve sinir sisteminin i~birligi ile olur. G1rtlagm iltihaplanmasma laranjit denir.
Silli epitel dokudaki goblet hucrelerinin salg1lad191 mukus,
hem epitel yuzeyin
nemli kalmasm1 saglar hem de havadaki
kuc;:uk tozlan tutar.Bu
tozlar sillerin yutaga
dogru hareketleri sayesinde mukusla ag12dan d1?an attltr.
GJ
Akcigerler
O Soluk Ahp Verme Mekanizmas1
nm yarnnda, akcigerlerin geri yaylanma basmcmm da
etkisi vard1r.Bu basmc;: akcigerlerin yap1smdaki elastik
• Soluk ahp verme gogOs bo?lugu ve akcigerlerin geni?-
lifter ile pleura bo?lugundaki s1vmm olu?turdugu yO-
leyip daralmas1yla olur.
zey geriliminden (yani gerilen akcigerin havay1 itme-
• lki akcigerde 3000 ml. hava sOrekli bulunur.
sinden) olu?ur. Soluk verme, soluk almaya oranla daha
• Ergin bir insan bir soluk almada yakla?1k 500 ml hava
ahr.Bunun 350 ml. si alveollere ula?ir, 150 ml. si soluSag
akciger
num yollannda kahr.
Hava
petel<leri
(3 lopludur)
pasiftir.
• Soluk ahp verme dakikada 15-20 kez tekrarlarnr.Bu
olaym h1zm1 omurilik soganmdaki ve beyindeki solu-
• Soluk vermede de 350 ml.si d1?an at1hr, 150 ml. si solu-
num merkezleri denetler.
num yollannda kahr.
• Dinlenme halindeki bir insanda vOcut hOcreleri 24 saatte yakla?1k 300 litre 0 2 gereksinim duyar. <;:ah?ma sirasmda veya hareket halinde bu gereksinim on kat artar.
mSolulc Ahp Verme H1zma Etld Eden Faktorler
• Metabolik aktivitelerin h1zh oldugu durumlarda,
• Hikresel solunum h1zlamr,
SolukAlma
• Diyafram kastlaralc dOzle?ir yani kann bo?luguna
iner (Diyafram normal ha Ide kubbemsi ?ekildedir)
?an dogru geni?letir.
• Sinirlerle kaburgalar aras1 kaslan ve diyafram lcasla-
• GogOs bo?lugunun hacmi artar ve basmt; azahr.
• le;: basmc;:, atmosfer basmcma gore daha dO?Ok oldugundan d1?andaki havanm akcigere dolmas1rn saglar.
Bu olaya solulc alma denir.
ri uyarihr.
• Soluk ah? veri? h121 artar
• Adrenalin ve tirolcsin hormonlarinm art1?1, solunum
h1zm1 artmr.
n.
Not: Organizma ic;:in gerekli 0 2 'nin saglanmasmda ne-
Soluk Verme
Akcigerdeki havanm d1?anya verilmesine soluk verme
denir.
• Diyafram gev~eyerele kubbele?ir.
fes ah?- veri? say1smdan c;:ok, ahnan havarnn hacmi yani
derinligi onemlidir.
• Kaburgalar aras1 lcaslar gev~eyerelc, gogOs kafesi
lilli
ic;:eri dogru c;:ekilir.
• Solunum refleksi omurilik sogarnndaki solunum mer-
Solunum Denetlenmesi
ca
II
• Solunum merkezi uyarihr.
kezinden kontrol edilir.Buradaki sinirler belirli arahklar-
• Gog Os bo?lugunun hacmi azahr ve basmt; artar
• le;: bas1ni;:, atmosfer basmc1ndan daha yOksek oldugun-
la (4-5 saniyede bir) soluk ahrnp verilmesini saglar.
dan akcigerdeki hava d1?an verilir.Bu olaya solulc ver-
• Beyindeki solunum merkezi ise istemli solunumu
me denir.
kontrol eder.
ur
. Diyafram:
• Kann ve gogOs bo?lugunu birbirinden aymr.
• Bag dokusu ve dOz kastan yap1lm1? bir perdedir.
pH 'm du~mesine neden olur.
• Kalp at1~lar1 h1zlamr ve dola~1m h1z1 artar.
• Kaburgalar aras1 lcaslar lcastlaralc, gag Os kafesini d1-
Alveoller:
• Tek tabakah yass1 epitelden olu?ur.
• lc;:i ozel bir s1v1 ile nemli tutulur
• K1lcal damar ag1 ile c;:evrilidir.
• Gaz degi?imi alveollerde yap1hr.
• Solunum yOzeyinin artmas1rn saglar.
(Yakla?1k 100m 2 lik solunum yOzeyi olu?turur)
• Bir alveol 0,2 mm i;:ap1ndad1r.Toplam yakla?1k 600 milyon alveol vard1r.
• C0 2 kana gec;:erek, kanm asitliginin artmasma yani
co
Damar sinir ve bron?lann akcigere girdigi yerlerde
pleura yoktur. ll<i kath ince bir zard1r. ll<i zann arasmda lenf s1v1s1 bulunur. Lenf s1v1s1 akciger hareketini kolayla?tmr. Pleura s1v1smm iltihaplanmasma zatulcenp
hastahg1 denir. Bro?larm iltihaplanmasma bron~it hastahg1 denir.
m
• Buna bagh olarak dokulardaki C02 miktari artar.
Akcigerlere hava dolmasma soluk alma denir.
nh
• Soluk verme olaymda gogOs bo?lugunun daralmas1-
tJ
hi
@i Solunum Pigmentleri
Oksijen ve l(arbondioksidin l(anla Ta?mmas1
• 0 2 ve C0 2 kanda bulunan pigmentler ile hedef organlanna ta?mir.
Oksijen Ta~mmas1
brnek:
• Oksijen alveollerden, alveolO saran akciger k1lcallanndaki lean plazmasma difOzyonla gec;:er.
Hemoglobin
----~~~~~~-
v
~
.sa
Fe'/i bir porfirin ha/kas1~ i
Bir a/yuvar kan hOcresinde 1.200.000 tan~ hemoglobin bulunur.
.J,
• Oksijenin %98'i alyuvardaki hemoglobinle ta?m1rken, %2'si lean plazmasmda erimi? olarak ta?1rnr.
• Oksijen yogunlugu yOksek olan ortamlarda hemoglobin oksijenle kolayca birle?erek
olesihemoglobini olu?turur.
Solunum Pigmentlerinin Ortak Ozelli~i:
Hb + 0 2 7Hb0 2 (oksihemoglobin)
• Proteinlerden yap1lm1?lard1r.
• Aleciger alveollerinde oksijen bak1mmdan zenginle?mi? olan kan (temiz kan), aleciger toplardamari ile lealbe gelir. Kalpten aort ile tum doleulara pompalarnr.
w
• 0 2 ve C0 2 ile kolayca birle?iP aynlabilirler.
• Doleu le1lcallarmda, doku s1v1smdaki 0 2 yogunlugu azalm1? oldugu ic;:in oksihemoglo-
• Pigmentlerin 0/le birle?tikleri yerlerde demir ve bal<ir gibi metal iyonlar bulunur.
bin, hemoglobin ve 0/e kolayca aynhr.
• En onemli etkileri ise kanm 0 2 ta?1ma ka~asitelerini artt1rmakt1r.
w
Hb 2 + 0 2 7Hb02 7
w
Kanda Solunum Gazlarmm Ta~mmasm1 Saglayan Pigmentler ve Ozellileleri
Hemoglobin
Hemosiyonin
Hemoeritrin
Klorokruorin
Alyuvarlar
K1rm121
Mavi
K1rm121
Ye?il
Demir
Balm
Demir
Demir
Memeliler
Ku?lar
Surungenler
Kurbagalar
Bahklar
Plazma
Halkah
solucanlar
Yumu~akc;alar
Plazma
Yumu?akc;alar
Plazma
Halkah
solucanlar
Plazma
Halkah
solucanlar
02
• Serbest kalan 0 2 alyuvarlardan lean plazmasma, buradan da difOzyonla doleu s1v1s1na gei;:er.Doku s1v1smdan da difOzyonla dolcu hucrelerine gei;:er.
Akciger
§-taplar - •
daman
/
o,
\
"'O,
co,
l
Alveal
Aart
Kalp-• atar
.,,/' Akc!Qor
k1lcall
Kmbon!kanhldrnz
CO,+ H,O.
~
H,CO,
(Karban!~
asit
'"' co,
H,CO,
~~
--
HCO,
~
Daku
kllcall°"
H+ +HCOJ
/
·---
Daku
Alyuvardakl
alaylar
" o,
@
j
\
10
~o, -·o\O
SIVI
8"'
.\ I
§
daman
,'><
~'I"'
Akclger
atar
daman
Kalp
·-------
Taplar
daman
~-@
····~
Alyuvar
Karbondioksit Ta~mmas1
, Alveoldende soluk verme ile vGcut dt?ma at,ltr.
, Hi.icrede solunum ile olu?an C0 2 difGzyonla, doku s1v1sma gec;er. Doku s1v1stnda C0 2
• Bu arada ayn~ma ile olu?an Hp 'nun bir k1sm1 da nefes vermede buhar halinde d1?a-
yogunlugu artt1g1 zaman difGzyonla k1lcal damarlardaki kan plazmasina gec;er.
n attltr.
• C0 2 kanda 3 ?ekilde ta~mtr;
Not: Hemoglobinin bir diger ozelligi karbonmonoksit (CO) ile kolayca birle?iP ondan
1. %7 kadan kan plazmasmda c;ozGnmG~ olarak,
kolayca aynlamamas1d1r.
2. %20 kadan alyuvarlara .9ec;erek, burada hemoglobin le birle?ir ve karbominohemog-
Ornegin: l<apalt yerde iyi yanmam,? komGrlerden olu?an CO solunumla, hemoglobin
ile birle?ir. Bu durumda hemoglobin 0 2 ta?tyamaz ve hGcreler o;sizlikten olGr.Buna
lobin (HbC0 2) ?eklinde,
karbonmonoksit zehirlenmesi denir.
3. %73 kadan kan plazmasmda bikarbonat iyonu (HC0 3·) ?eklinde ta~m,r.
Bikarbonat iyonu ?eklinde ta~mma;
Not: Deniz seviyesinden yi.ikseldere c;:1k1ld1kc;a havadaki 0 2 orant azaltr.Bu nedenle he-
• C0 2 kan plazmasmda alyuvara girerek, burada H,O ile birle~erek (karbonikanhidraz
yeterli 0,'nin saglanabilmesi ic;in alyuvar say1s1 artar.
enzimi ile) karbonik asidi olu?turur.
karbonikanhidraz
Not: Besinlerin oksidasyonu sonucu olu?an karbondioksitin, solunumda altnan oksijene orant, solunum katsaytstnt verir. Solunum katsay1s1 karbonhidrat, yag ve proteinlerin
H2 C03 (karbonik asit)
her biri ic;in farklthklar gosterir.
• l<arbonik asit iyonla?tr.
H2 C0 3 7
m
co 2+ H,O
moglobinin tutabilecegi 0 2 miktan azaltr. Bu durumda yGkseklerde ya?ayan insanlarda
Ac;:1ga <;tkan karbondioksit miktan
H+ +HC0 3•
Solunum katsay1s1
=
Harcanan oksijen miktan
• Olu?an H+ iyonlan hemoglobin molekOIG tarafmdan tutulur. (HbH+)
co
• HCQ 3• iyonlan ise kan plazmasma gec;er.
• Her ikisi de dokulardan gelen toplardamarlar ile kalbe gelir. Buradan da akciger atar-
Biyoloji Sorulari istatigi (1999-2009)
daman ile akcigerlere gelir.
SOlUNUM SiSTIEMllEIR
• Akciger ktlcaltna ula?an kan plazmasmdaki HCQ 3• iyonlan burada alyuvarlara girerek
n.
once hemoglobinden aynlan H+ iyonu ile birle?erek karbonik asidi olu?turur.
Gene I
Akciger
• Daha sonra olu~an H2 C0 3 karbonikanhidraz enziminin etkisi ile su ve co; e aynltr.
2
karbonikanhidraz
3
• Serbest kalan C0 2 difGzyonla alyuvarlardan kan plazmas,na gec;er.
ca
H CO
2
Kanda C0 2 ta~mmas,
• Akciger ktlcaltndaki C02 yogunlugu alveoldeki C02 yogunlugundan fazla oldugu za-
hi
nh
ur
man difGzyonla alveole gec;er.
Metabolizma olaylarm111 som1cu11da hiicrelerde meydana gelen arttlc iiriinlerin organizmadan dt$tlrt attlmasma bofalt1111, bo,rnlt11nla ilgili 01:gan ve yaptfam da bofalt1111 sistemleri de11i1:
.sa
J\rt1/c maddelerden; C02 7 so/u11um yoluyla, sindirim art1/clan7 si11dirin1 lcanali ile viicuttan att/11: NH3 (Proteinlerin 1netabolizn1a art1g1) 7 bo,,alt1111 01:gamyla att/11:
J\nwnyalc, hiicre ii;in zehir etkisi yapt1gmda11 hiicrelerde11 11zalcla,,tm/111as1 gerelcil:
Bo$t1lt1111 siste1ni11i11 e11 011e111li gorevi, metdbolilc art1/c iiriinlerini orga11iz111ada11 11zalclafflr111alc ve can ltda dengeli bir ii; ortam (lzomeostasi) oh1,,tunnalct11:
Ii
1
I
•
Ozelle?mi? bir bo?alt1m sistemi yoktur.
w
• Su yosunlan ve su bitkilerinde bo?alttm difi.izyonla olur.
w
• l<ara bitkilerinde bo?alt1m;
w
A m ~ Sindirilmeyen ve buyuk
at1klar ekzositozla at1hr.
Paramesium
(Tatll sularda ya,,ayanlarda)
Ya?adtklan ortam hipotonik oldugu i<;in sGrekli olarak osmozla su altrlar. lc;eri giren fazla su hGcrenin ?i?erek patlamasina neden olmamast ic;in
kontraktil kofullarla enerji harcanarak
d1?an at1l1r.Su ile minerallerde at1ltr.
Stomalardan 7 C0 2 (gaz halinde), su (buhar ?eklinde) at1l1r. Stomalardan bu maddelerin at1m1 difGzyonla olur.
Hidatotlardan (su savag1) 7 su (s1v1 ?eklinde) ve i<;inde c;ozGnmG?
minerallerde at,ltr. Bu duruma gutasyon (damlama) denir.
Yaprak Doki.imi.i 7 Bitkiler metabolizma ile meydana gelen baz1 zehirli maddeleri inorganik tuzlarla birle?tirerek c;ozGnmeyen kristaller
halinde, zehirsiz hale getirip yapraklannda biriktirirler.
Ornek
• fazla kalsiyumu kalsiyum oksalat kristalleri olarak
, oksalik asit (bitki ic;in zararlt) oksalat kristalleri olarak depo ederler.
Yaprak dokGmG ile depolanm1? bGtGn bo?alttm maddelerinden bitkiler annmt~ olur.
Gutasyon (Damlama)
-Bitkinin c;ok su ald1g1 zaman ve hava neme doymu? ise gerc;ekle?ir.
Yaprak doki.ilmesinde,
• hormonlar (eti/en,
absisik asit gibi)
-Dam lama steak ve nemli gecelerde sabahm erken saatlerinde yapraklarm uc;lannda gorGIGr.
• stcakltgm azalmast
-Damlama ile d1?an atilan su, terleme ile kaybedilen sudan azd1r.
• 1?1g1n azalmas1
Hidatot: Fasulye, arslan penc;esi, devetabant gibi bitkilerde yaprak kenarlannda bulunan fazla suyu atmaya yarayan yap1lard1r.
• suyun azltg1 etkilidir.
Lentisellerden (kovucuklardan) 7 c;ok ytlltk bitkilerde govdede bulunan lentisellerden C0 2 ve c;ok az da olsa su buhan attltr.
Kokten 7 bazt bitkilerde C0 2 'in yarn s1ra organik maddelerin ve tuzlarm fazlas1 kokleriyle topraga verilebilir. l<oklerdeki bo?alt1m ise difGzyon ve aktifta?tma ile olur.
Not: Baz1 zararlt maddelerde salg, hGcrelerinde biriktirilip saklantr: siit
kanallan, rec;ine kanallan gibi.
j
·-----·------
.. -· ·- ..
lJ
lJ
~i.inger ve Solenterlerde Bo~alt1m
Ozel bir bo?alt1m orgarn yoktur. Bo?alt1m bGtGn vGcut yGzeyinden difiizyonla yap1hr.
Halkah Solucanlarda (Toprak Solucanmda) Bo~alt1m
lJ
Yumu~akc;:alarda Bo~alt1m
Nefridyum bo?alt1m sistemi vard1r.
Nefridyumla saglarnr.
D Eldembacakhlarda Bo~alt1m
DifOzyonia
<ro
Halka
@il Vass, Solucanlarda (Planaria'd~) Bo~alt1m
Malpighi tiipleri ile gerc;:ekle?ir.
Protonefridyum (alev hiicreleri) denilen bo?alt1m sistemi
vard1r.
K1lcal
damarlar
Malpighi topleri
Anos
Bo1?alt1m
kanalr
~
(Nefrostom) Nefridyum
Bu tGplerin kapah olan serbest uc;:lan vGcut·bo?luguna uza-
~
NH3
Cl
bag1rsak
rnr. Diger uc;:lan ise sindirim kanahnm orta bagirsak ile son
Nefridyum
bag1rsagm birle?tigi yere ac;:1hr.
co
~\C02
!E
m
Son bagirsak
Kanai
Malpighi tGpleri vGcut bo?lugunda bulunan dola?1m s1v1smAlev Hucresi
- VGcudun her halkasmda bir c;:ift nefridyum bulunur.
Doku s1v1smdan emilen su ve baz, at,k maddeler, bu sillerin devamh hareketiyle bo?alt1m kanahna gec;:er. Bo?alt1m
kanallan da bir veya daha c;:ok say1daki bo?alt1m ac;:1khgmdan d1?an at1hr.
- Alev hiicrelerinin esas gorevi hayvarnn vGcudundaki su
Malpighi tGplerinden son bagirsaga gelen at1k maddeler,
sindirilmemi? besin art1klanyla birlikte d1?an at1hr.
Boceklerde olu?an ba?hca bo?alt1m maddesi suda c;:ozGn-
- Nefridyumlann birbiriyle baglant1s1 yoktur.
meyen Urik asittir. Bu yGzden Grik asidin at1lmasmda fazla
n.
-Protonefridyumlar, bir<;:ok kanal ve kanallara baglant1h olan
c;:ok say1da silli alev hiicresi denilen yap1lardan olu?ur. HGcredeki sillerin hareketi titre?en bir mum alevini and1rd191 ic;:in
bu hGcrelere alev hiicresi denir.
- Nefridyumlar vGcut bo?luguna ac;:1lan silli huni, bo?alt1m
kanah ve bo?alt1m kesesinden olu?ur.
- Kirpikli huni (onceki halkada bulunur) arac1hg1 ile vGcut s1v1smdan su, glikoz ve art,k maddeler ahrnr. Su ve glikozun
bir k1sm1, kanal c;:evresindeki k1lcal damarlara geri emilir.
suya gereksinim yoktur.
Karada ya?ayan boceklerde neredeyse suyun hepsi Malpighi tGpleri, son bagirsak ve rektum tarafmdan geri emilir. Boy-
- Emilemeyen maddeler ise idran olu?turur.
lece fazla su kayb1 onlenmi? olur.
ca
Planaria
dan bo?alt1m art1klann1 aktif ta?1ma ile kanal ic;:ine ahr.
- Toprak solucanlannda aminoasit metabolizmas1 sonucu
olu?an amonyak, idrarla birlikte at1hr.
lJ
dengesini saglamaktir.
- C0 2 ve NH 3 ise vucut yGzeyinden difiizyonla at1hr.
Derisidilcenlilerde Bo~alt1m
Solungac;:lardan difiizyon ile NH 3 halinde at1hr. Su kanallan
sistemi de bo?alt1ma yard1mc1 olur.
nh
ur
- Metabolik art1klann c;:ogu dokulardan sindirim bo?luguna
gec;:er ve buradan ag,z yoluyla d1?an at1hr.
NH 3
C02
hi
• Bobrelcler taraf111da11 yap1l11: • Omurgaltlarm protein 111etabolizmas1 sonucu meydana gelen azot/u arttk iiriinlerden NH.1 hiicre irin zehirli bir maddedil:
• Omurgaltlarda hiicre irin zehirli olan NH.1, daha az zararlt olan iire ve iirik aside revrili1:
Protein
Ho
\
2
~Sltrulin
C=O
}-NH3
Arjinin
'\.
Omilin devri (Ore otu9umu) ',
karacigerde gergekle9ir.
·
w
Pronefroz Bobrek
w
- Amonyagm at1lmas1 ic;:in fazla miktarda
suya ihtiyac;: vardir.
Orik Asit
Oretimi igin daha fazla enerji gerekli
- Suda ya?ayan canhlarda NH 3 fazla enerji
harcamadan kolayca suya verilerek vGcuttan uzakla?tinhr.
Bo~alt1m1 igin daha fazla su gereklidir
Qok zehirliden az zehirliye dogru .
- Karada ya?ayan hayvanlarda NH 3, Gre ve
Grik aside donG?tGrGlerek d1?an at1hr.
.
B6brekler
Mezonefroz Bobrek
Atar ,
damar
Toplar
damar
- NH 3'a gore Gre; Greye gore ise Grik asit
daha azzehirlidir.
j\
Amonyak Ore
H,O
w
I
NH2
H20
.
?eaminasy~n
.. Amonyak (NH3)
(Ammoas1tlerden amino gr~~) /
.sa
I
·-~I
Aminoasitler
ayc,ia,ak amooya;a '"''m/
Ornitin
Ore
NH2
~f
Omurgahlarda bo?alt1m gorevini bobrekler yapar. 3 c;:e?it bobrek bulunur
Metanefroz Bobrek
Glomerulus
~
Nefron
~Bowman
I< psGIG
kanah
Havuzcuk
Glomerulus
Glomerulus
Kloaktan
at1hr
Bowman
~
Nefron
kanali
(=ureter)
Bobrek
- Her iki havuzcuktan i;:1kan idrar kanallan tek olan idrar kesesine a9hr. ldrar kesesi de idrar yolu ile d1?an ai;:1hr.
Bobrek
atar daman
/'
lnsandaki bo?alt1m sistemini olu?turan ba?hca organ ve yap1lar:
- l<andaki bo?alt1m maddelerini siizen esas k1s1m nefronlard1r.Bir bobrekte yakla?1k olarak bir milyon kadar nefron
bulunur.
Bobrek
-Glomerulus, atardamardan gelen k1lcal kan damanndan
olu?mu? bir yumakt1r.Etraf1rn tek s1rah epitelden olu?an yanm ay ?eklindeki bowman leapsiilii i;:evreler.Glomerulus ve
Bowman kapsiilUne birlikte malpighi cismi denir.
-Nefron kanalc191, bowman leapsuliiniin devammda k1vnmlar yaparak prolesimal tiipii olu?turur.Nefronun proksi-
1-Bobrekler
Oreter (idrar
/' borusu)
2- Oreter (ldrar borusu)
mal tiipii bobregin kabuk bolgesinde yer ahr.
-Proksimal tiip, oz bolgesine inerek henle leulpunu meyda-
3- Mesane (idrar kesesi)
na getirir.Henle kulpu tekrar kabuk bolgesine i;:1karak, ikin-
Bir Nefronun Yap1s1:
4- Oretra (ldrar yolu)
ci k1vnmh kanal olan distal tiipii meydana getirir.Distal tUp
daha sonra, daha geni? olan idrar toplama leanahna bag-
Mesane
_, (ldrar kesesi)
--• Oretra (idrar yolu)
larnr.
-ldrar toplama kanallan bobregin oz bolgesinde bulunur.
m
Bu kanallar tabarn kabuk bolgesine, tepesi havuzcuga ba-
Bobreleler:
kan piramit ?eklinde (malpighi piramitleri) yap1lan meydana getirir.
-Bobrege kan getiren bobrele atardaman, bobregin i;:ukur
,Oz
(Medulla)
bolgesinden girerek lulcallara aynhr. Her atardamar Bowman kapsUIU ii;:inde bir k1lcal damar yumag1 (glomerulus)
co
~ ~ ~ J - - > Havuzcuk
(Pelvis)
meydana getirir.Bowman kapsUIUnden i;:1kan damar nefronun k1vnmh kanalc1klanrn sarar ve birle?erek bobrele toplardamarm1 olu?turur.
Piramitlerin tepesi havuzcuga ai;:1hr. Her bobrekten bir ureter i;:1kar. Bobreklerden Ureter ile alman bo?alt1m s1v1s1 kann
- l<ann bo?lugunun arka tarafmda bel omurlanrnn hizasmda, omurganm her iki yarnnda, birbirine doniik ?ekilde yerle?mi?lerdir.
Glomerulus, Bowman l<apsiilU, Proksimal tUp, Henle kulpu,
Distal tUp, ldrarToplama kanahndan olu?ur.
yon Iii kapaki;:1klar vardir.
Mesane idrar ile doldugu zaman, gerileyen duvarlann yap1-
- Bobregimiz fasulye tanesine benzer bii;:imde ve konumu simetriktir. l 0-15 cm. uzunlugunda, 6 cm. geni?liginde ve 120200gr. Ag1rhgmdad1r.
ca
smda bulunan serbest sinir ui;:lan, beyne impulslar gondererek kesenin kas1lmasm1 saglar. Boylece belirli arahklarla idrann viicut d1?ma at1lmas1 saglanm1? olur.
nh
ur
- Bobrekler; d1?tan, bag dokusunda olu?mu? bir kapsiille ortiiliidiir.
- Bobrekten boyuna bir kesit ahnacak olursa d1?tan ii;:e dogru, korteks (kabuk) ve medulla (oz) bolgesinden olu?ur.Tam
ortasmda pelvis (havuzcuk) bulunur.
bo?lugundaki mesaneye ta?mir.Oreterin mesaneye ai;:1ld191
yerlerde, idrann mesaneden geri gelmesini engelleyen tek
n.
Nefronlar;
0
Distal ti.ipte
2-Geri Emilme (Reabsorpsiyon)
1 - Si.izi.ilme (Filtrasyon)
den ve glomerulus k1lcal damarlan
geni?lediginden kan bas1nc1 azahr,
siizUlme h1z1 da dU?er, idrar i;:1karma miktan azahr.
.sa
LI
hi
- SUzUlen s1v1 oldugu gibi at1lsayd1, vUcut suyunun
yakla?1k dort kat1 kadar su ile birlikte glikoz, aminoasitler ve inorganik tuzlar gibi yararh maddelerde
kaybedilmi? olacakt1. l<anm kimyasal bile?imi de bozulurdu. Buna bagl1 olarak olUm meydana gelirdi.
- l<alpten pompalanan karnn %25'i
bobrek atardamarlan ile bobrege
gelir.Bobrek atardamanndan (oksijence temiz, Ure, Urik asit bak1mmdan kirli kan bulunur.) aynlan k1lcallar glomerulusu olu?tur.
-B_obreklerde yeterince Ure sUzUlemezse kandaki Ure miktan artar
iiremi hastahg1 olu?ur.
- Nefron kanallarmdaki sUzUntUdeki suyun bUyUk
k1sm1, glikoz, aminoasitler ve inorganik tuzlann nefron kanallanndaki hUcrelere ve buradan da nefronlan saran k1lcallardaki kana verilmesine geri emilim denir.
- Prolesimal tiipte :
amonyum (NH')
-5UzUlme difi.izyonla geri;:ekle?ir.
c1· iyonlan (eksi yUklU oldugundan
- 5UzUlme s1rasmda bowman kapsiilUne lean hiicreleri (alyuvar, aleyuvar, trombositler) ve lean proteinleri ge~emez.Bunlarm dt~mdalei su, i.ire, glilcoz, aminoasitler
ve inorganile tuzlar (K+ , Na+ , Cl,
Ca+2, Mg+2, HCO) ge~er.
art1 yUklU Na+ iyonunu izleyerek)
w
w
w
-Glomerulus k1lcallannda kan basmcmm yUksekligi (70 mmHg) sayesinde, k1lcallardan bowman kapsUliine kan plazmas1n1n gei;:mesine
siiziilme denir.
- Sagl1kh bir insanda sUzUlme h1z1
dakikada 120-125ml. aras1ndad1r.
Giinde ise 180 litre kadardir.
- Siiziilme h1z1, lean basmcma ve
s1calehga bagh olarak degi?ir.l<an
basmc1 yUkselirse, siizUlme h1z1 dolay1s1yla idrar olu?umu dogru orant1l1 olarak yUkselir.
Not: Soguk havalarda glomerulus
k1lcallan bUziilUr, basmi;: artar buna
bagh olarak sUziilme h1z1 ve idrar
i;:1karma miktan artar.S1cak havalarda terleme ile su kaybedildigin-
Osmosla ile
geri emilir.
Su
Glikoz, vitaminler, aminoasitler,
"'7
HCQ- 3 iyonlan, Ure, K' ve Na+ iyonlan
"'7
H'iyonlan (yogunluga bagh olarak
aktif veya pas if ta?1ma ile geri emilir.)
Al<tif ta~1ma ile geri
emilir.
Pasif ta~1ma ile geri
emilir.
Henle leulpunda:
Su ve Na'7Geri emilimi devam eder.
Ore 7 geri emilmez. (distal tiipUn i;:eperi Ureyi gei;:irmediginden)
TUpte Ure yogunlugu artarak idrar olu?ur.
Not: Aktif ta?1ma ile geri;:ekle?en geri emilim, maddenin kandaki yogunluguna baghdir.Her maddenin
kandaki normal degerine e~ile deger denir.
- l<andaki maddenin miktan e?ik degerin Uzerindeyse e?ik degeri a?an k1s1m nefron kanallanndan
geri emilmez, idrarla d1?an at1l1r. Ornele: C vitamininin fazlas1 (e?ik degerin Ustii) idrarla at1l1r.
- Buda homeostazinin (i~ denge) saglanmas1 demektir.
Not
Saghkh ki?ilerde:
Madde (:e$idi
Geri Emilim Yiizdesi
Su
99
Na
99,5
Glikoz
100
Aminoasitler
100
Ore
50' si geri emilir.
lnen kolunda 7 suyun emilimi fazlad1r.
<;:1kan kolunda 7
Cl· iyonlan 7Aktifta?1ma ile
Na+ iyonlan (Cl' iyonlanrn izleyerek)7 Pasif ta?1ma
ile geri emilir
Su 7 geri emilmez
i
3 - Salgtlama (Sekresyon)
- SUzUlme ile bowman kapsUIUne gei;:emeyen, vUcut ii;:in yarars1z veya zararh olan, art1k ve yabanc1 maddelerin kandan ahrnp, nefron kanallanna aktif ta?1ma ile verilmesine salgilama yada aktif bo~alttm denir.
Ornele: H' ,NH3' NH/, ve penisilin gibi ilai;: molekUlleri bu ?ekilde bo?altll1r.
>-<·•-·----,<,-,-•.•.,,· .. ,... ------------'
........
--
. . . . . . . . . . . . -............. , .... ,
Nefronlarda Kan1n Suzulmesi, Geri Emilmesi ve Salgilanmas1 Olaylan
_..,,,
Glomerulus
J
SilzO/me o/ayt: Su, ilre, glilwz, amino asil/er ve
norganil< tuzlar ge9er. Kan hilcreleri ve protein/er
ge9mez.
~
Sa/g1/ema: Silza/me ile bowman kapsillilne
ge9emeyen, yararstz veya zararit madde/erin l<andan
nefron lmna/ma verilmesi. 6me/c H: NH;, NH,,
pen/silin gibi.
Distal top
atardamar
~er
1:fG11tJ· V i t : ~ H ;Ore
·t
Osmozla
Am1noas1tler
K-;--....
_v_____... .,. Na
./f,C)
;::-_i
Alrtifta§tma
ile geri
H' iyonlan
yo{Junlu{Ja ba{JIJ
o/arak aklif ve
pasif ta§ima ile
geri emilir)
~
~u
.
HCO,
Osm;zla
Aklif ta.1ma ile
l
Na·
(Aktif
~
Geri emilimi devam eder.
emilir
[er,
Na' izleyarel~
pasif o/aral< geri
emilir.
-Toplay1c1
kanal
Ore
Geri emilmez. Burada ilre]
yo{Junlu{Ju arlar. Distal
tOpOn 9eperl Oreyl
ge9irmedi{Jinden geri
[
emilmez.
-
I
• Su
(AntidiOretik
hormonun etkisi
lie geri emlllr)
J
Suyun emiliml
fazlad1r
•-- -
m
Henle kulpunun , - inen kolu
·--•Cl.(aktifta.1ma ile)
- - • Na'(c1··u izleyerek pasifta.1ma lie)
co
ldrar (su, Ore, Urik asit
ve tuzla bulunur)
· - - • Henle kulpunun 91kan kolu
ldrar kesesine gider
IJ
O Bobregin Gorevleri
- Metabolizma art1ldarm1 ve zehirli maddeleri vucuttan uzakla~t1rmak.
Bobregin c;:ah~masmda Hormonlarm Roli.i
n.
1-ADH: Nefronlarda suyun geri emilimini ayarlar.
- Organizmanin su dengesi ayarlamak
Hipofizden 7 ADH (AntidiGretik hormon=Vazopressin)
- Organizmanin asit baz dengesini dGzenleyerek, kan pH'mm 7,4 civannda kalmasrn1 saglamak. (Ph 7.0 yada 7.8 oldugunda olum gerc;:ekle~ir)
pH'm Ayarlanmas1
Kanm asitligi artarsa : Kanalc1k hGcreleri tarafrndan idrara verilen NH 3, idrara verilen W
iyonlanni tutarak NH; olu~turur.Amonyum iyonu idrarla at1larak asitlik dQ~QrGIGr.
Kanin
ADH 7
Artarsa7
su miktan artar.
Kanin
Suyun geri emilimi c;:ok olur7
Az ve yogun idrar olu~ur 7
2-Aldosteron: Nefronlarda Na+ ve K+ iyonlannrn geri emilimini ayarlar.
Aldosteron hormonu7 Fazla salg1lan1rsa 7
Na+
Bobrek Gstu bezi kabuk bolgesinden 7
'un emilimi artar, K' at1hr. 7 Na+ fazlas1 suyun vucutta tutulmasrna yani odemlere sebep olur.
ur
H' + NH 3 7 NH: (idrarla at1hr)
ADH 7
Azahrsa 7 suyun geri emilimi azahr 7
Fazla ve seyreltik idrar olu~ur 7
suyu azalacagrndan c;:ok su ic;:ilir. ($ekersiz ~eker hastahg1= Diabetus insipitus)
ca
- le;: ortamrn iyon dengesini dGzenlemek
- Kan plazmasrnrn osmotik basrnc1n1 ve yogunlugunu dGzenleme
Kanm bazikligi artarsa: l<analc1k hGcreleri tarafrndan salgilanan HC03·sodyum ile birle~ir.
A- Tath Su Bahldarmda
hi
0
nh
HC03· + Na' 7NaHC0 3 (Sodyumbikarbonat) geri emilir. Kanrn bazilkligi dQ~GrGIGr.
Bobrek Gstu bezi kabuk bolgesinden 7 Aldosteron hormonu 7 Azahrsa 7 Na+ at1hr, K'
miktan artar7 Deride yer yer tune;: rengini ahr.Bu duruma Addison (tune;:) hastahg1 denir.
O B-Tuzlu Su Bahklarmda
Tath su bahklannda ic;: ortam (kan), d1~ ortama (tath su) gore hipertonik oldugundan di-
Tuzlu su bahklannda ic;: ortam (kan), deniz suyuna gore hipotonik oldugundan difGz-
fQzyon ile su ic;: ortama, tuz ise d1~ ortama c;:1kmaya c;:ah~1r.
yon ile tuz alma, su verme egilimindedir.
Bu durumun dengelenmesi ic;:in;
Bu durumun dengelenmesi ic;:in;
1-VGcut ic;:inde tuz toplanmasm1 onlemek ic;:in;
-Tuz solungac;:lardaki ozel hucreler tarafmdan kandan ah111p salg1lama (aktif ta~1ma)
2-VGcut ic;:ine fazla suyun girmesini engellemek amac1yla;
ile vucuttan at1hr.
- Tath su bahklan c;:ok az su ic;:er.
2-Vucuttan su kayb1111 engellemek ic;:in;
.sa
1-VGcut ic;:in gerekli tuzu saglamak amac1 ile tuz solungac;:lardaki ozel hikreler tarafmdan sudan aktif ta~1ma ile ahmr ve kana verilir.
-Tuzlu su bahklan c;:ok su ic;:er.
-VGcut suya kar~1 gec;:irgen olmayan deri ile ortGlmG~tur.
3-Tath su bahklanrnn idrar1 hipotoniktir.Bu yoldan kana giren fazla su d1~an verilir.
-Azotlu metabolizma art1klan NH 3 ~eklinde solungac;:lardan at1hr.Bunun yanmda ko-
-Geli~mi~ glomeruluslara sahiptirler.
pek bahg1 NH 37Greye c;:evirip c;:ok az idrarla atar.Kemikli bahklarda ise Ore solungac;:-
w
- Bir miktar su osmotik difGzyonla solungac;:lardan kana girer
VGcut yGzeyi suya k1smen gec;:irgen olmayan bir deri ile ortGIGdGr.
lardan da at1hr.
w
w
-Glomeruluslar1 iyi geli~memi~tir.
Tath Su Bahg1
DI§ ortam Hipotonik
Besinler
ahnir. Su
®
az ii;:er
yada _,
ii;:mez ~
)
~-------h77!
NaCl (tuz) aktif
ta~1ma ile
solungai;:lardan
ahnir.
Ii;: ortam
Hipertoniktir
Geli~mi~ glomeruluslara
sahiptir.
~NaCl
Tuplerde NaCl
aktif ta~1ma ile geri emilir.
Tuzlu Su Bal191
Deri (suya k1smen
gei;:irgendir)
Bobrek Ore
ile birlikte
i;:ok miktarda
su alll1r
Deri (suya kar~1
gei;:irgen degildir)
Ot§ ortam Hipertonik
Besinle ~··'·<<>l'Y'S,U,fv,1)'.g,_,
beraber
i;:ok su_,
® )
Ii;: ortam
Hipoto~iktir
ii;:erler
x
.
NaCl(tuz)akti~
:-\'·'·~
ta~1ma ile
solungai;:lardan
Glomeruluslar kui;:uktur
atlhr.
~
~
TGplerde MgSO,
aktif ta~1ma ile at11ir.
Bobrek Ore
ile birlikte az
miktarda su
at1l1r
I
i
E~eyli Oreme
E~eysiz Oreme
1. Boliinme ile Oreme
Oglena
(Boyuna botanar)
Amip
(Amiloz - Botanme her yonden)
me
1·-
/
/
Merozot;v , 00,,o'I'
T
C;,,<Y
I
I
I
1
Erkek
gamet
Sindmm
\ sisteminde
\
q,
">.,,'?90
I\
~
~ig:t "
~
~·
T
Alyuvar'a
T
l<emik iligi
5. Rejenerasyon (Venilenme)
Canl1 organizmadan kesilen veya kopan bir parc;arnn organizma tarafmdan yeniden yapilmas1d1r.
Ornek:
- Deniz y1/d1zmm kopan kolunun yenilenmesi gibi.
1
-'p/anarya'nm bir kar; parr;aya bo/Onmesi sonucu, her parr;anm tekrar bir planarya o/u~turmas/ gibi. '
1
- Yenilenme ozelligi yuksek olan bu ca~hlarda bu ozellik ureme olarak kabul
·, · •
edilir.
Sporogon/ mayoz
C®spor
$izont (n
0
TOkrOk bezine
l<ana <- - Dalal<
• - I Sporlar v'
l<aracigerde
9ogaltr
I
I
Plazmodyum'da
.....
Fakat yuksek yap1h canhlarda yaralanan derinin iyile~rriesi, dil; kar?ciger gibi organlann eksilen parc;alanrnn tamamlanmas1, kertenkelelerin kop.an kuyrugunu
tamamlamas1 gibi olaylarda yeni canh olu~maz. Bu nedenle bu olaylar ureme
Erkek Birey (2n)
Mayoz - - - •
l
~611enmY
.sa
G zigot(2n)
w
a---~~~~~~-,. lo
Heterogami
i
Anizogami
nnda gec;ic;i bir sitoplazmik kopru kurulur. Bakterilerden birinin plazmit denilen DNA's1rnn iki halkasmdan biri ac;:1hr. Ve diger bakteriye aktanl1r. DNA'lar kendini kof.)yalar. Olu?an bakteriler yeni
gen kombinasyonlanna sahip olduklanndan ortam ko~ullarma daha dayamkh olurlar. Bakteri
say1smda art1~ olmaz. Paramesium'da sonunda 8 paramesium olu~tugunda11 art1~ olur.
w
A nnl!b!yot!(Jlno
tloynmkh boklcri
Bnktorl
kromozomu
w
~
~
PlnzmU
B nnllb!yoU[Jlno
-Buyuk
-l<uc;:uk
-Hareketli
-Sentriol var
Oogami
Genellikle bakteri, paramesium ve ye?il alglerde gorulur. Ayrn tur iki bakteri yan yana gelir, arala-
Ahc1l10cre~
-Hareketsiz
-Sentriol yok
Partenogenez
O l(onjugasyon
2. Oogomi: Yap1 ve buyuklukleri c;ok farkl1 iki gametin birle?mesi ile olu?an uremedir. Geli?mi? bitkilerde, hayvanlarda ve insanda gorulur.
8
Hermafroditizm
o---~~~~~~~~~~
Hocreverlcl
Sperm
Hiicresi
Konjugasyon
Heterogami
/
\
1. Anizogami: Yap1 ve buyukllik bak1mmdan farkh iki gametin birle~mesi ile meydana gelen ureme ?eklidir. Egrelti otu, oedogoniumda oldugu gibi.
Yumurta
Hiicresi
?!arnarrya
lzog~
Gametlerin ?ekil, yap1 ve buylikluk bak1mmdan farkh olan lireme ?eklidir.
f:j 6J
0
0
0
E§eyli Oreme
~= Sperm (n)
(:) Yumurta (n)
-4
olarak kabul edilmez.
hi
Di 9i Birey (2n)
gamet
le~ir.
ur
Doi Almasi (Metagenez):
E~eyli ve e~eysiz uremenin
birbirini izlemesi ~eklinde
olan uremeye denir.
·*
s1vrisinekte)
nh
Sporlar olumsuz ~artlarda
dayanakh, saglam bir ortu
ile kaph ozelle~mi~ hucrelerdir. Sporlar, uygun ~artlarda c;imlenerek geli~ip
yeni canl1y1 olu~turur. Bir
hucrelilerde, mantarlarda,
karayosunlannda ve egrelti otlannda gorulur.
Sivrisinekte (Anafel cinsi diei
bitki olu~ur.
«;:ekirdeksiz iiziim, muz, kavak, sogiit gibi bitkiler tohum yapma yetenegini kaybettiklerinden e~eysiz
ureme ile c;ogalt1hr. Bitkilerde vegetatif ureme; surunucu govde (c;ilek), govde yumrular1 (patates), rizom
(sogan, zambak), t;:elilde (asma agacmm dahrnn topraga dald1nlmas1) ureme gibi degi~ik yapilarla gerc;ek-
ca
3. Sporlanma ile Ore-
Bitkide kok, dal, govde, yumru gibi parc;alarla (yap1larla) uremedir. Bu yap1larda meristem doku varsa yeni
co
:::t:~:. l
lnsanda
0
4. Vegetatif Oreme
n.
8-U-8-8
hidrada gorulur.
m
0
2. Tomurcuklanma ile Oreme
Bira mayas1 ve
Paramesium
(Enine botanilr}
dnyomklt bnktarl
Plazmit DNA's1mn blr
hn!kns1 dlger bakteriye
Ptazmlt hn!!m!nn
kendin! e~ler. Bakteriler
tnmnmen aynhr.
l(rali1e an
Erl<ek an
2n
n
t Mayoz
tMitoz
Yumurta HGcresi
Sperm Hucresl
(n)
(n)
\0011,11111,/
~Gt>
Zlgot (2n)
Erkek Art
(verimll)
Krnli 1eArt
(verimli)
Dollen me
a. <;:i<;:elcsiz Bitlcilerde Oreme
I
Su Yosunlarmda Oreme
Sporlar (n)
Spirogyra'da
Mayoz
>
AA
AA
AA
Zigot
lzogami
'8
_a_
00
00
0
(n)
(n)
(2n)
Gametler (n)
i'
Spirogyra (n)
ii
Ii
Spor kapsOIO
t
1,
i
E 9eyli Oreme
E 9eysiz Oreme
---!:1.._ay02
Sporofit (2n)
~
sporlar (n)
----- : : :
(
i
m
l{arayosunlarmda Oreme
Esas bitkisi gametofittir.
Dollen me
"
r
Dl~I Gametofit
(n)
C... -
0
2n
Sporlar (n)
/
Spor keseleri
Egrelti Otunda Oreme
Erkek Gametofit
(n)
.....
ca
till
Di 9 i Gametofit
(n)
n.
o•
2n~
·
co
Rizoit
Arkegonium
'j:
Mitoz
E 9eyli dol
ur
(sporofit)
n
nh
hi
b. <;:i<;:elcli Bit!cilerde Oreme
Ac;1kTohumlu Bitkilerde Oreme
if'
Protal (onc;:im)
E 9eysiz dol (gametofit) ·
Doi Alma?1 (Metagenez): E?eyli ve e?eysiz Oremenin birbirini takip etmesi durumudur.
ml
Anteridyum
Ai;:1k tohumlu bitkilerde tohumlar meyve yapraklannin Ozerinde, ai;:1kta bulunurlar. <;:amlann
<;i<;ekleri kozalaklar halindedir.
Sperm (n)
.sa
Mayoz
- t Erkek - - - 1 ~
kozalak
Toz/a§ma
w
rf ____.
'efjf~
<;am bitkisi
Geng
bitki (2n)
Mayoz
kozalak •
w
I
Di9i
4
_
Dollen me
Zigot (2n)
Geng
fide (2n)
4
_
Yumurta (n)
Topraga
du 9er
4
_
l
Embriyo
(2n)
Di§i
9h;:ek
Erkek
9i9el<
l
Dioik Bitki
(lki evcikli)
Olgun tohum
(2n)
w
O l(apah Tohumlu Bitkilerde Oreme
Bu bitkilerde, ilkel bitkilerde gorOlen gametofit evre en aza inmi?tir. Oreme organlan <;i<;ektir.
Biyoloji Sorular1 istatigi (1999-2009)
Tam <;:ic;elc: Di?i ve erkek organ ayni <;i<;ekte bulunuyorsa tam <;ii;:ek denir.
Ornek: l<iraz, e/ma beze/ye gibi
Elcsilc <;:ic;elc: di?i ve erkek organdan sadece birini ta~1yorsa, eksik <;i<;ek denir.
E~eyli Oreme
Bitkilerde
Ornelc: Sagi.it, kavak, ceviz ve fmd1k gibi
Di?i Oreme organi bulunanlara di?i <;i<;ek, erkek Oreme organi bulunanlara erkek <;i<;ek denir.
<;:i<;:ekli bitkilerde
Birevcilcli (monoik) Bitki: Erkek ve di?i Oreme organlan ayn ayn <;i<;eklerde fakat ayni bitkide bulunuyorsa monoik bitki denir.
goruldugu olaylar
Ornelc: Ceviz, fmd1k gibi
insanda Oreme sistemi
iki Evcildi {Dioik) Bitlci: Erkek ve di~i Oreme organlan ayni tOre ait farkh bitkilerde bulunuyorsa dioik bitki denir.
lnsanda di~i Oreme sistemi
Ornek~ Kav~.!<, sogOt, incir gibi.
.;
..
2
Mayoz bolunmenin
Doku kulturu
1. tabloda sorulmaya deger bulunan
konulan, 2. tabloda soru kokUnde
ya da se1eneklerde 1eldirlci olarak
kullamlan konulan gorecekslnlz.
Ii
Polen O/u§1imu
Polen Kesesi
Mayoz
.~
.
-·0 ----•
•
(2n)
0
Teka ,
(Polen ana
"-.
\ O ) hocresi)
{
~ O
"'Ba 9c1k
~ 9eki.rd.ek mitoz' @
: n~
u
8
8
1
geqmr
Vegetatif i;:ekirdek
(top 9el<irdegl)
-.
Polen
l
l
Generatif i;:ekirdek
n / ' (Oretken 9ekirdek)
Endomitoz
(9i9ek tozu)
1. Dollenme:
Mikrospor
Yumurta (n) + Sperm (n) -• Zigot (2n) - Embriyo (2n)
, Kabul<
2. Dollenme:
Q
Polar i;:ekirdekler (n+n) + Sperm (n)-•Besidoku (3n)
Tozla,ma
(polinasyon)
Endosperm
-· (3n)
-•Embriyo
(2n)
~
Toh um
m
Mitoz
Oi 9icik borusu . - Yumurtahk •
co
Tohum taslag1 •----\.
(Ovul)
Makrosporana '
hOcresi (2n)
nh
ur
ca
n.
Embriyo kesesinin olu~umu
Bahk ve Kurbagalarda Urogenital Sistem: (Bo~altrm+Oreme)
Omurgastzlarda Oreme:
hi
7 tomurcuklanma ile
7 tomurcuklanma ile
metagenez
Oenizanasmda 7
Yass1 solucanlardan tenya 7
hermafrodit (kendi
SOngerlerde
Siilenterlerde
Bobrek
.sa
kendini diiller.)
Halkal1 solucan (toprak solucarn)
'(kendi kendini diilleyemez)
Eidem bacakhlar
genezle Orer.
agn e~eyli, bir k1sm1 parteno-
Erkek Oreme Sistemi
,.Q_,Kirplkli
~'Mt
Semlnlfer keseler--i
huni
/cowper bezi - Seminal
/s1v1
Prostat bezl
(kayganliQi
saQlar)
- MOiier kanah
(Yumurta kanah)
Bobrek
Di,ide
Erkekte
l)/
ldrar ,_r, /
kesesi ~loak
Tesllsler
Omurgahlarda Oreme
Scrotum
Omurgahlar
SurOngen ve
Kui?larda
+
+
Spenm
Ku~ ve Siiriingenlerde Oreme
i
li;:dollenme
019geli9me
f
+
Ii;: dollenme
li;:geli 9me
.
h;
Diillenme:
+
Dr~ dollenme:
'
Di§ ortam
f
I
Ku~ ve Siiriingenlerde Urogenital Sistem
ru~~ah)G)-~Balll< _
Kurbaga
Zigot
,Sperm
~
_// I
9
Yumurta h.
kanallan
,Wolf
kanah
1. Suda olur.
2. <;:ok say1da garnet yaparlar.
• Bir k1sm1 diger hayvanlar tarafmdan yenebilir.
• Gametlerin birbirini bulma ~ans1 azd1r.
• Ortamm olumsuz ~artlannda olebilir.
~
FSH (folikOI
uyanc1 hormon)
·=-::.. Hipofiz
---,;\
LH (IOteinle~tirici
hormon)
~Testislerp,:
~
Sperm Oretimi
ba 91ar
-- --4
Androgen h.
(teste~teron h.)
'
'V
1. Sperm olu~umunu tamamlat1r.
2. lkincil e~ey karakterlerin (sakal, b1y1I< 91kmas1,
sesin l<alinla~mas1 gibi) olu~umunu saglar.
Sperm
Ozellikleri
JRF
Az yumurta h. (:}---- ~ <;:ok sperm
•
) 019 ortamda
,a
geli9imlerini
Zlgot
b tamamlarlar
v--.:.., c
Baltic ve Kurbagalarda Oreme
Erkek Oreme Sisteminde Hormonal Kontrol
Hipotalamus
ff
l
'o'___........- ,
w
01 9 dollenme
019 geli 9me
i
Plasahtali
Memelilerde
w
Bahk ve
Kurbagalarda
I
Ovaryum
Wolf
kanah
hermafrodit
w
"--J
7
7
JJ
i
Erkokle
ldrar,_
kesesi -"'
-•spermh.
I
I
Di~i Oreme Sistemi
Hipotalamus
lRF
Di~i Oreme Sisteminde Hormonal !Control
--,.Hipofiz
2. Yumurta kanall
(Fallopl IOpO - Ovldukt)
n
~h
1
i..Q2
"O-""
/
(Ovaryum
/
>
_
3 Uterus
'8'_\,\/
0}1:,/
FolikO!..,~.
. .·.
keses1
-"'~~/'/ ___ ,.
'?>''/
//
11. E~ey
'4 Vajlna
I
't
(Pro/aktin - Sot bez/erini
,,,.,,, ,;:at11;tmr, annelik ir;: gOdOsO)
LH
'<></;'/
Q)
00
Yurnurta
hOcresi
,•
be_sleme)
FSH
c'.':'·!0
co >CJ)
Zlgol
Embnyo•.,.,(
.j.
E~
:::, ·-
~,·~0·
1. Yumurt
I (feed back - geri
(SJ
Corpus
luteum
~ (san cisim)
___,. rif><;
0
Yumurta ... -
,,,,-- Ostrogen
CJ
LTH
\
Ovulasyon
,
Progesteron h. - azda 6strogen h.
karakteri belirler
\
Dollenme
olmazsa
corpusluteum
parc;:alanir
salg1s1 azahr
ve menstru-
ge~,':;;J;,,,
K n damarlan ve doku
SIVISI artar.
Mitoz artar
14
Spermatogo-
@
Mitoz
l /
@
2n
@
\
/
/
~. l
(\
@ @@(00otit
Ku~i J
@
l l l l
Sperm
@oogonium
~- Mayoz 11->( \
®@
Spermatit@
l\
Mayaz 1
@
2n Birincil oosit
"Kutup "-•/ \
hOcresi •,
---,
@ ( n) ll<incil aosit
~
•
@
;
•
/
l
/
/
/
/
Yumurt~iicresi
-
Hareketsiz
BOyOk
Bel besin var
Sentrazam yak
ca
- Hareketli
• K090k
- Besin yak
- Sentrazam var
Ba~ Boyun
~,,-,-,
l'uy k
, ru ----------
,.,~•I
Akrozom. . . . _ ~ Sperm n
Senlnal
,.. kl d
harekellnl
J ye r 8 I<
saglar
ur
l
Oogenez
nium
Birincil
Spermatasit
, .
lkinc1I
Spermatasit
i
3-5
Menstruasyon
Evresi
Spermatogenez
Dollenme olursa:
• Bunlarm azalmast hipofizi uyam.
1. Fall op tOpOnde zigot olu?ur.
• Hipofiz LTH't artt1nr.
2. Zigot mitozla geli?meye ba?lar ve embrl• sot bezleri uyanltr ve sut salm1r.
yo olarak uterusa gelir, tutunur.
11. l<ad1n ve Erkekte Hormonal Durum
3. Corpus luteum par~alanmaz, beklenen
l<adm: bstrogen <;:ok, Androgen az
menstruasyon olmaz.
Erkek: bstrogen az, Androgen i;:ok
4. Embriyo ile annenin uterusu arasmda
madde ah§ veri§i i~in gobek bag1 ve plasenta olu?ur. Plasenta'da anne ve ~ocugun
kani birbirine kan?maz.
5. Plasenta'da ostrojen ve proHipofiz bezi
gestron hormonu Oretir.
(Uterus geli~imi i~in)
G6bek bag1
6, Gell?me - 280 gun surer.
7. Dogum meydana gellr,
~uterus
8. Dogum ile plasenta da at1ltr.
--~
l<aryon
9. Uterus 40 gunde eski haline
~ Amnion
doner (logusaltk).
kesesi
1o. sot saltm1
,Amnion
• Dogum olunca plesanta at11tr.
""'
SIVISI
Plasenta
'Amnion
(l<ahnl1 organ)
• l<anda ostrogen ve progesteSIVISI akar
ron azaltr.
28
Corpus luteum Evresi
Ovulasyon
Evresi
m
FolikOI Evresi
co
3-5
n.
0-1
Menstruasyon
Evresi
Yumurta hllcreslnln zanni
hi
nh
eritecek enzimler bulunur
Toprak
.sa
¥
~
l
M1s1r
.0,1<
,l:'19~
19,f,,:,
W19,..o.:
19
Su
0,
S1cakltk
Zigot
2n
w
A. <;:evresel Etmenler
w
il
Toprak
":::,.___
@)-.m
-·
~·llkkok
1. Oksinler: Kok ve govdenin u9 k1sm1ndan salg1lanir.
I
Hormonlar
Bitkinin boyca uzamas1n1 saglar.
Biiyiimeve
Geli 9meyl
Te 9vlk
Edenler
1. S1calchk: Enzimleri etkiler. 35 derece'de metabolik faaliyetler en Ust seviyededir. 55-60 dere-
~
•
/
Bitki
Hormonlan ~
Bl ~ .
3. Topralc: lyi havaland1nlan, organik ve inorganik maddelerce, zengin topraklarda bitki daha
iyi geli?ir. Toprakta pH 6-7 civannda olursa, bitki geli?mesi iyi olur.
•
Ornelc: Kaktuslerle nili.ifer bitkisinin su ihtiyac, ayn, degildir.
6. Yer <;:elcimi: Bitkinin hormon dUzenini etkileyerek bUyUme ve geli?meyi h1zland1nr.
7. Biyotik Faktorler: lnsan, hayvan ve baz1 tek hOcreli canhlar bitki geli~mesinde etkilidir.
Yulaf kleoplillerinde yap1lan deneylerde
\!/
"\,,.·--./
ak,la~
• '
hormo
!~1k her lnmflnn gctirnc
bUyOmo yuknr1 tJoOru otur.
flll
2. Giberellin: Meristemde bulunur. Yapraklann
bOyOmesini, tohum 9imlenmesini, 9i9ek ve meyve
olu;1umunu uyanr.
3. Sitakinler: HOcre bolOnmesini uyanr. Ya;;lanmay1
geciktirir. Gen9 meyve, gen9 yaprak ve kok ucunda
bulunur.
Biiyiime ve
• Absisik Asit: Uygun olmayan ortamda tohumun
Geli9meyi
-------- 9imlenmesini engeller. Stomalann kapanmas1n1
Engelleyenler ~ saglar.
4. Su: Fotosentez i<;:in gereklidir. Her bitkinin su ihtiyac, farkhdir.
5. Atmosferdelci gazlar: Oksijen, karbondioksit, kUkUrtdioksit ve etilen gibi gazlar bitki geli?mesini etkiler. Karbondioksit ve kUkUrtdioksit gibi gazlann a?m artmas1 bUyUme ve geli?meye engel olur.
~ ,l~1k
i/ .::.__ 6zellikleri:
- Otsu
"" - Sa9ak kok
- Paralel
damarlanma
F asuye
I
ceden sonra enzimlerin yap1s1 bozuldugundan geli?me durur. YUksek stcakhkta terleme ~ok olacagmdan bitkinin su kayb1 fazla olur. Solunum ve fotosentez arasmdaki dengeyi bozar. DU?Uk
s1cakhkta topraktaki su donar ve bitki sudan yararlanamaz.
2. l~1lc: Belirli sm1rlar i<;:inde 1?1k geli?meyi h1zlandmr. Fotosentez i~in gereklidir.
M--111< kok
Qenek
9imlenme
w
Kabul< ..
Ilk
Q --• ~~ovde - , _
Toh um
Etilen: Elli meyvelerde olgunla~may1 uyanr. Yaprak
dokOmOne neden olur. Qi9eklerde solmaya neden
olur. Bitkini_n ya~lanmasinda etkilidir.
~··o .,..il
"\, ......
r11nayunl
r.olnyonallr.
m
ucukc51!irnc
yorrnlmcz
EB
--'----'-l!)lk:l!.l:
nol;idonct
m
111kmz
$UQndoncr
llll
I
l~lk5!Z
yoncinuiz
yukrmb!lyUr
!.l!3
I
I
rn
Ektodorm
Miloz ~ ·
• Mi/oz/are··,'.•, (i.karol~~o~l~gu)
_oo_~
..•• - ..
. .. .
2n
Blastomer
vr:.r.S." Ektodonn
~J
1
Siiriingen ve l(u~larda
Ii; dollenme ve d1? geli?menin gorulur.
Hava bo~lugu
Amnion Zan
(Yumurtanm bir kenarmda
(Embriyoyu korur, biraz geni§ b1rak1lan bo§luk)
---'s:==::::::::;:::- Kabuk (CaCO, yap1hd1r)
• Koryon
(koruyan zard1r,
solunum organi
olarak gorev yapar)
Vitellus Kesesi
(Embriyonun
beslenmesini
saglar)
Ektodorm
.
bo~!uDu)
(Blnstopor)
~!:J:'.~,!
I
[\l'Endodorm.
,.Mozon~!m
hOcrelorl
3.
~
( ·
gn~,~~u::~;~ 51
lk!lnbnk11h
gns!rulnsnfhns1
i
(2. karm bo~tuQu)
\
S!ndlrlm bo~tuou
N6rulosyon
I.
1. Segmentasyon
2. Morula evresi
3. Blastula evresi
4. Gastrula evresi (iki ve ui; tabakah)
5. Norulasyon: Ost mezoderm olu?umu s1rasmda ektodermdeki hucreler ii;eriye dogru goi; ederek sinirsel ektodermi, bu
yapmm farkhla?mas1 ile sinir sistemini meydana getirir.
6. Organogenez (organ olu?umu): Embriyo geli?imi s1rasmda
olu?an ui; hucre tabakasmdan organlann olu?umuna denir.
Organogenez gittiki;e degi?en gen faaliyeti, hucrelerin hareketi, hucreler arasmdaki kumele?me ve kar?1hkh etkile?im ile
geri;ekle?ir.
:/~~:1~~~.orm
II. Embrlyonun
Us! mozodom!
konuluyor.
11.
Sonw;
Embriyonilc indiilcsiyon: Embriyonik tabakalann birbirini
etkileyerek organ ve dokulan olu?turmasma denir.
Embriyonik lnduksiyonla Gozun Geli?mesi
Ba 9 ektodermi
~-~)-~ ~
Elctodermden: Ost deri, sai;, t1rnak, di? minesi, sinir sistemi,
duyu organlan
Beyin
ektodermi
Mezodermden: Kas, iskelet, dola?1m, ureme, bo?alt1m, karm
zan, alt deri, sindirim kanalmm d1?m1 orten zar
Endodermden: Sindirim, solunum sistemine ait organlar,
karaciger, pankreas, tiroit, paratiroit, timus, idrar kesesi
Optik kese
Optik 9ukur
Goz
mercegi
Goz merceginin olu?mas1 ii;in beyin ektoderminden olu?an optik kesenin ba? ektodermine degerek (uyararak) goz
mercegini qlu?turmas1 gerekir.
.
•,
hi
nh
sentarnn yap1sina kat1hr.
----·
~~~--
Geli~me Evreleri
Embriyonik Tabakalarda Meydana Gelen Yaptlar
i Plasentah Memelilerde
Vitellus kesesi ve allantois korelmi?tir. c;:unku plasenta geli?ir.
Amnion zan gobek kordonu olu?umuna kat1hr, koryon pla-
Sonw;:
~ ,1kor1hyor
ca
C:::=f:.:::::?'-.
Allantois
(Art1klar
toplanir, gaz
ah§ veri§i
saglanir)
~ Ost Mozodorm
ur
Embriyo
Endodorm
~1!<':~:::;;~:=-i-==ltfr;:;·~.1.~·1.;-;;.;
I \ ,... \
(llk~lmllr!m
Ilkn01z
Slnlrsol
u
~(
«:f•G,rntrosOI
J
SO!om
-~ Mozodorm
Somondor Embriyosu
Z.
EMBRIYONIK ORTOLER
ii
.
· ·
Blastula
Zigot
{ rf~.Endodorm
Ii Bahlc ve ICurbagalarda
VitelH.is bahkta yeterli, kurbagada az oldugu ii;in larva doneminde ergine benzemez. Yumurta etrafinda jelatinimsi madde i;evrilidir. Kabuk yoktur. Amnion zan bulunmaz. Art1klar
direk suya verildigi ii;in allantois korelmi?tir.
.
•• •
Morula Evresl
1.
m
d1?1nda geli?ir.
Ornek: Ba Ilk, kurbaga, siiriingen.
Vivipar: Embriyo plasenta yoluyla beslenir.
Ornelc: Plasentall memeliler
Ovovivipar: Embriyo ana vucudu ii;indedir ancak ana canhdan beslenmez, yumurta ii;inde geli?i.r, yumurtadan beslenir.
Anne yalrnz koruyucudur.
Ornelc: Gagalt memeliler
Ost oktodorm
,,-,-" kosl!orok i;:1knnldL
Blastosol
co
Ovipar: Bu canhlarda embriyo yumurta ii;inde ana vucudu
~
•
a
w
Ornelc: Hans Spemann'm deneyi
Segmentasyon (Zigottan morula safhasmm
olu 9umuna kadar l<i olaylara denir. Bu evrede
vitellOs azahr, morula zigottan daha ha~ftir.
Dollenme ve Geli~me ~elcilleri
Geli~imin Ac;1lclanmas1
n.
·I
ti
Hayvanlarda Geli~me Basamalclan
'-"J
Enerji: I? yapma yetenegidir.
GOne 9 enerjlsl
"-.,
~~t~s:~~zlet
Giine9 enetjisi
6C02 + 6H20 - - - - - 1 1 > CeH120e + 602
Klorofil
G/ikoz
.sa
~~"'
')~\
~:~rsal
~ ls1,
-t
i
®11 Fotosentez
Biyoenerjetilc: Canhlardaki enerji uretimi ve donu?umunu
inceleyen bilim dahd1r.
1. l~1lc: l?1k
:!~:,~~;a
(Blyolo)lk ener)II kul/amltr.
bime
Ya yans1r
(gorme olay1)
Ni§a~oz\~~rotein
Maltoz
Yag v.b.
g~~~~~~la) ::A ATP_,,,/~
(Beslnda)
Fotosentezin Elemanlan
l§lk
i;arpt1 • mda
Yada emilir
ya
(Fotosentezdekl
clslmden gibi)
ge9er
(cam gibi)
i........J
w
a) C02 +2H2-1> (CH20)n+H20 (Baz1 bakteriler)
Canh Sisteminde En Fazla l<ullamlan Enerji ~ekilleri
b) C02 +2H2S
'§'';. (CH20)n+2S+H 2O
1. ls1 Enerjisi:
Ekzergonik tepkimeler
(<;:evreye 1s1 (enerjl) verlr)
I
w
Endergonlk tepkimeler
_
w
solunum
ADP+P
/§lk
c) C02 +2H20-1>(CH20)n+02 (Normal fotosentez)
(Bitkilerde ve mavi-ye~il alglerde (siyano bakterilerde) giiriiliir.)
~CATP)-•~
solunum-•
- • Hareket
o2'siz
(Fotos.entetik
baktenlerde)
-.-· Aktifta 91ma
- · Sinirsel iletim v.b.
2
380
I uv I
~
-,s
o<
Fotosentez
450
I
x 1§ml ~,Gorunur~1z11.
1 1
l§lk
~
Mikro
Dalgalan
I
Radyo
Dalgalan
HIZI
MO{
izotop Deneyi
CO +2H
l§l{Jln Dalga Boyu
(nm)l-;;-1
I
I
/I
18
0-i>-(CH O)n+ 180
2 ~ 2
I
2. l~,k Enerjisi:
fotosentez
l?1k enerjisi
)lo-
Kimyasal bag enerjisi (besinde)
3. l{imyasal Bag Enerjisi:
Kimyasal bag enerjisi so/unumla
)lo-
(besinde)
ATP'YE; i;evrilir.
(Canh kullanabilir)
Adenozin Tri Fosfat (ATP)
Gllkozit bag1 Ester bag1
..
YQkselomerjlll
fosfut:oaglan
<Adeal,1~®0
Adenozln
Adenozln mono fosfat (AMP)
Adenozln di fosfat (ADP)
Adenozln tri fosfat (ATP)
I
P
Engelmanm Deneyi
~---
Fotosentezde ai;1ga i;1kan 0 2 kaynag1 sudur.
0
/ \ , ; ~ - -' ) '
Hill Reaksiyonu
t§O,
~~
r----1>
l§lk
~o
~
Aernb Bakteri
.···02
Iplil<si Alg (Spirogyra)
Ye1?il ozut _ _ ,.
J
Kloroplast (Fotosentez kloroplastlarda gerc;:ekle 9ir)
1<1rm1z1 ve mor 1?1kta aerob bakterilerin daha i;ok biriktigi,
ye~il 1?1kta ise i;ok az biriktigi gorulur.
2. Klorofil
l<lorofilden ba?l<a pigmentlerde vardir;
1~191 tutan molekiildur (pigmenttir).
l<arotenoitler de denir.
Klorofil molekiilunun 20 <;e?idi olup, klorofil a, b, c, d ve e
?eklinde adlandmhr. Bunlann i<;inde en yaygm olan kloro-
l<aroten
->
turuncu rengi verir.
fil a ve klorofil b' dir.
l<santofil
.....,.
san rengi verir.
lkisi arasmdaki yap1sal fark:
Likopin
->
lmm121 rengi verir.
Baz1 bitkilerde bulunan karoten, ksantofil, fikoeritrin ve fikosiyanin pigmentlerinin fotosentezde etkilidir. Ancak do9ru-
l<lorofil a'rnn kapah formulu: C55 H72 0 5 N4 Mg
dan kullarnlmaz, emdi9i 1?191 klorofile aktararak fotosenteze yard1mc1 olur.
l<lorofil b'nin kapah formiilu: C55 H, 0 _06 N4 Mg
Bununla birlikte baz1 karotenoitler 1?19a kar?1 koruma da sa9larlar. Bu bile?ikler klorofile zarar verecek olan a~m 1?191 emerek
yayar.
l<lorofil a :C 55 H 720 5 N4 Mg
3. Kloroplast:
Klorofil b : C55 H70 0 6 N4 Mg
m
Grana (=Tilakoit)
Granum (Granalarrn
olu 9turdugu yaprya denir.)
Tilakoit zar (Granalar
arasrndaki zar.)
(CH 3 ) grubu ba9larnrken klorofil b'nin ayrn karbonuna aide-
RNA
Oldugu
igin
9ogalabilir.
fark1 iki hidrojen fazla, bir oksijen eksiktir.)
Bu farkhh9a ba9h olarak c;:ozi.ini.irliik ve 1~191 sogurma yonuyle de birbirinden aynhrlar.
Grana
(Klorofil bulunur)
Dalga boyu 662 nm
(=nanometre)
191k
Evresi
Olaylarr
Dalga boyu 654 nm olan
1~191 sogurur.
Karanlrk Evre
Olaylarr
+
I
FOTOSENTEZ
=
I
I
nh
ur
Alkolde ~iizunur.
Strama
(Renksiz)
t
t
Olan 1~191 so9urur.
Klorofil b
Strama (Kloroplast
igindeki s1v1 k1s1m.)
ca
Petrol eterinde ~ozunur.
Ara lamel
(Granumlar
arasindaki
baglant1y1
saglayan zar.)
Ribozom
n.
hit grubu (CHO) ba9lanmas1d1r. (l<lorofil a'rnn, klorofil b'den
l(lorofil a
co
lkisi aras1ndaki fark klorofil a'nm belirli bir karbonuna metil
1. iytosentezinJ~1ga Bagnnh·T~kimeleri:
Fotosentezin Evreleri
a) Devirsiz Fotofosforilasyon
a) Devirli F-otofosf~on:-f1~1kenerjisi ile
-
<D
, Ilk elektron
allc1
H20 _ ..r1~1k Evresi
(~raM)
_ ..
Karanhk Evre
ATP
..
_
.@t(~ti1~
,.
""'
r
~os''I
w
w
NADP'
I NADPH I
P 700
Atmosfere
FS I 1~1gm etkisiyle elektronu kopar ilk elektron ahc1 taraftn1dan altn1r. e-daha sonra
ferrodoksine buradanda enzim arac1hg1yla NADP''ye verilir. FS ll'den de 1~1k taraf1ndan kopan elektron ilk ahc1ya buradanda ETS (pq, stk vepc) arac1hg1yla e· kaybeden
FS l'e verilir. e- ETS'den gec;:erken ATP sentaz enziminin arac1hg1yla ATP sentezlenir. Bu arada H20'yun fotolizi sonucunda e-, H' ve 0 2 aynltr. e- FS ll'ye gider. H',
NADP'ye, 0 2'de atmosfere verilir.
FS 1'in tepkime merkezindeki klorofil'den kopan
w
r---'/,(
H'
elektron tekrar klorofile dondu9u i<;in bu olaya
devirli fotofosforilasyon denir.
2. Fotosentezin l~1ktan Bag1ms1zTepkimeleri
Organik Molekiillerin Sentezi:
I PGAL I N olarak
1eco,1
~ r a r s 1 z ara bile'ilk
6 Rlbulaz di fosfat
®-@®
6 ADP
®-ffig]@
!6 AT~ f
"-..
Topraktan
Atmosferden
\
~
SH
2
O
t
~
~
12 PGA (Fosfogllserll< asit)
~
6 Ribulaz monofosfat
[§!-®
f
'\__
12 DPGA
10 PGAL
- Bu hipoteze gore 1~1ga bag1mh tepkimelerde elektronlann tilakoit zarda
bulunan ETS'den ge~i~i, stromada var olan protonlann tilakoit bo~luga
pompalanmasm1 saglar. Aym zamanda tilakoit bo~lukta da suyun ayn~t1nlmas1 sonucunda protonlar olu~ur.
- Bu iki olay tilakoit bo~lukta proton (H') deri~imini artt1m. Protonlar deri~imlerinin yuksek oldugu tilakoit bo~luktan ATP sentez enzimi arac1hg1yla
aktanhrken ATP sentezi ger~ekle~ir.
- l<emiosmotik hipoteze gore mitokondrilerde ATP sentezi sirasmda protonlar (H'} zarlar aras1 bo~lukta birikirken kloroplastlarda tilakoit bo~lukta
birikir. lkisi arasmdaki fark budur.
Enzlm
Fotosistem !
~
(Kullamllr )
l(emiosmotik Hipoteze Gore Fotosentezde ATP Sentez Mekanizmas1
'!(
1,,k
..,._L sitokromlar
~--'-~~-'-~~~I--'
02
Ferrodol<sin
/
~
Fotosslem II
-
~
e-
1,,k ',i,._
------.... e-.
·i'·'f'. ~
FSI
~~ii!iiiiia'?""'s
(=Fotosistem I}
P 700
r
-
p\as\os\Yanln
- .. NADPH __ ..
(Oretllir)
6
\ r
s1101<rorn a
Ferrodoksin
e-
1~1k
Ilk elektron alic1
l'k olok<ro~a1,Ic1
~
.sa
l§lk _..
-------
hi
ATPilietimi)-
~
i,.{Aminoasit
Vitamin
Organik baz
fvag asidi
\Gliserol
~ { Maltoz, Sukroz, Fruktoz
Seluloz
Ni9asta olu 9abilir.
:!>.. 12ADP
®-IBl-®
t
~ " ' ~ ~~c112NADPHI
12 PGAL
:ls. 12 NADP'
(=Fosfogliseraldahlt)
12 Pi
2PGAL
~
Pl~,
IGlikoz)
[§gl
Sonw;t; 1 glikoz i~in 6(02 , 18 ATP, 12 NADPH gereklidir.
Fotosentez ve Solunum ili!,l<isi:
-<!-----.-... /ATP
1911< enerjisi
-...,...
Solunum
(Mitokondride)
Fotosentez
(Kloroplastta)
~
Organik
molekul +02
__,ft
1. Genetik Faktorler
a) Kloroplast Say1s1:
Kloroplast say1s1 artt1kc;:a fotosentez h1z1 do9ru orant1h artar.
2. <;:evresel Faktorler
col
Fotosentez H121
YOksek 1~11< ~lddell
Orta 1~1k ~lddell
DO~ilk 1~1k ~lddell
"'-p"
_____
Kloroplast
say1s1
b) Stoma Say1s1: Stoma say1s1 artt1kc;:a fotosentez h121 do9ru orant1h artar.
c) Yaprak Yiizeyi ve Say1s1: Yaprak yUzeyi ve
say1s1 artt1kc;:a fotosentez h121 artar.
d) Kiitikiila Kahnhg1: KUtikUla kahnh91 artt1kc;:a fotosentez h1z1 azahr.
Fotosentez H121
S1cakhk: S1cakhk enzimleri nas1I etkilerse fotosentezide aynr ~ekilde etkiler.
Fotosentez H121
C02
miktan
Fotosentez H1z1
"---------+
d) Enzimatik Faktorler
2
a)
Miktan: C0 miktan artt19mda fotosentez h121 belirli bir de9ere kadar artar. Sonra da sabit kahr. (Di9er etkenler belli bir noktada
sabit kalmas1nr sa9lar.
col
ve 1~1k ~iddeti bir arada
dii~iiniiliirse C0 2 miktan arttrkc;:a 1~19m ~iddetine ba9h olaNormaldir rak fotosentez h1zmda de9i~iklilder gozlenir. l~1k ?iddeti arti,,.C02
t1kc;:a fotosentez h121da artar.
miktan C0 2 miktan artsa bile fotosentez h121nr 1~1k ~iddeti belirler.
b) Su Miktan: Ortamdaki suyun
art1~1 fotosentez h1zm1 artt1nr. Di9er etkiler belli bir noktada sabit
kalmasm1 sa9lar. Su miktan %1 S'in
altma inerse enzimler inaktif olaca9mdan fotosentez durur.
so
P, ATP'nin ve nUkleik asitlerin
yap1sma katrhr.
N, aminoasitler, nUkleik asitler ve vitamin gibi organik molekUllerin yap1sma kat1hr.
Mn, K, Ca, gibi baz1 mineraller de enzim yap1smda kofaktor olarak bulunur.
r
n.
kullanrr.
Fotoo'"te, H,,,
Fotosentez H1z1
rulMl"'ral
Fotosentez H1z1
Fe
l(emosentez
N
Enzim
Besin maddelerinin --J>- ATP+ Yan urunler
+ 7
C0 + Hp KimyasalEnerjli,.. Besin
.sa
9ibiinm9anlk
111.iddeler
Solunum
t
Nitrit bakteriler
I>
t
Glikoz
~
Solunum
I
Emim
Gllkoz
--i-
(Karba11hidrat)(protei11)(ya{ilar)
o, 'slz Solunum
{
2
Organik at1klar + Saprotifler--1> NH3 (Amonyak)
2NH3 + 302
(Glikoz, Ami11011sit/er, Yag asidi, Gliserol)
Kimyasal Enerji + Yan OrUnler
~
2
L.J
hi
NH 3, H2S gibi inorganik maddelerin oksidasyonu sonucunda ac;:19a c;:1kan
kimyasal enerjiyi kullanarak, inorganik maddelerden organik madde sentezlenmesine kemosentez denir.
NH 3 )
(HS
Mg
ur
nh
380 nm
(Mor)
\•..J
l:;;11<
1> :;;iddeti
Dalga
Ye:;;il K1rm1z1 boyu (nm)
~~--------J--1>
Minimum Kurah: Tepl<imeyi etkileyen etkenlerden en az olana gore tepkime h121 belirlenir. Yukandaki grafikte, ortamda
en az Fe oldu9u ic;:in tepkime Fe'ye gore belirlenir.
ca
Fotosentez mor, mavi, ye?il, san, turuncu ve kirm121 1~1kta en yUksek iken ye~il 1~1kta en dU?UktUr. (<;UnkU klorofil en c;:ok mor 1~191
daha sonra lmm121 1~191 so9ururken, en az ye?il 1?191 so9urur. Ye?il
1?191 yans1t1r1 bu yUzden yapraklan ye~il renkte gorUrUz.)
L(_---+-~--'r-_...,.pH
7
14
0
Mg, klorofilin yap1sma kat1hr.
1.1~1k ~iddeti: l?191n ~iddeti artt1kc;:a fotosentez h121 belirli bir de9ere kadar artar sonra da sabit kahr.
Fotosentez H121
Fotosentez H121
Ornek: Fe, ferrodoksinin yap1sma ve klorofil olu?umundaki enzimin yap1sma kat1hr.
miktan
2. 1~1gm dalga boyu: Bitkiler fotosentez yaparken gorUnUr 1~191
55-60
e) Mineraller: Fe, Mg, Ca, K, P,
N, S gibi mineraller fotosentezde etkilidir.
C.co,
30 40
30-35
Ortamm pH 11. pH enzimleri nas1I etkilerse fotosentezi de aynr ~ekilde etkiler.
·
Fotosentez H121
1o 20
c) l~1k
0
m
L.J
Fotosentez H1z1m Etlcileyen Faktorler
co
Ii
--,.. yan urunler+2ATP
l
t
~-®
j lzomerle~me
0;11 Solunum
t
Fruktoz Mono fosfat
Enzim
~-®
Glllmz +60, --J>- 6C0,+6H,0+38 ATP
l
28N02 + 2H20 158 cal
w
®-~-®
~~
2H~Hf'J03+43cal
,------·(l!J1tr.a
Kimyasal enerji 1> Organik madde
w
l{emosentezin Faydas,
- NH 3, H2S gibi zehirli maddelerin zehirsiz hale getirilecek bu maddelerin
do9ada kullanrlmas1 sa9lanrr. (Birikmesi onlenir.)
-Madde devri sa9lanrr.
w
Nitrit ve nitrat bakterilerinin gerc;:ekle~tirdi9i iki olaya birden nitrifikasyon
denir.
Diger l(emosentez <;:e~itleri
c.::
Fruktoz 1,6 di fosfat
(Nitrit)~
C02 + H20
c.::
Glikoz Mono fosfat
@i Olcsijensiz Solunum (Fermentasyon)
Siitiin yogurt ya da peynlr hallne d5nii 1mesi, meyve sulannrn
allcollii i1kiye d5nii1tiiriilmesi, etil alkol, asetlk asit, laktlk asit,
sitrik aslt, aseton, biitanol gibi iiriinler, bakterllerdekl fermentasyon olay1 lie iiretilmektedir.
PGAL (Fosfo gllser eldehit)
PGAL
®-~
.• NAD,...,_
INADH.J->
l·/®
l
NADD
fw\Qfhi·
le.~
: · ~ PGA
PGA(Fosfo gllserlk eslt)
~-®
®-~
l (-~
l
ADP
PlrOvlk Asll (=PlrOvet)
PlrOvlk Aslt
~
~
[ Sonu9: 4-2
2H 2S+0 2 72Hp+2S+122 cal
2 PlrOvlk Asll
~
l '·2co,
l
, Demir Bakterilerinde Kemosentez:
2 Asel aldehit ~
4 Fe C0 3+6Hp+0 2 74Fe (OH) 3+4C0 2+64,8 cal
NAOH,
2 Fe (HC0 3 ) 2+Hp+ 1/ 2 0 2 72 Fe (OH) 3+4C0,+29 cal
l
®-~-®
• KUkUrt Bakterilerinde Kemosentez:
2S+30 2+2Hp72H 2S04 +284 cal
~-®
DPGA (Dlfosfogllserlk esll)
DPGA
®-~-®
:( ~OP
@,.
c
= Net 2 ~
2 PlrOvlk Asll ~
2 NADH,
lc
2 NAD
2 Laktik Asit
(C,HoO,)
·2NAD
2 Etil Alkol (C,HsOH)
, Hidrojen Bakterilerinde Kemosentez:
Etil All<ol Fermantasyonu
2H 2+0 2 "7 2H,O+ 136 cal
CoH120o~"!'2 C,H,OH+ 2 CO,+ 2ATP
Ell/Al/cal
, Metan Bakterilerinde Kemosentez:
CH 4+20 2 7C0 2+2H 20+Enerji (metan y1kan bakteriler)
2C 2HpH+C0 2 72CH,(OOH+CH,)22,8 cal (metan olu~turan bakteriler)
Laktlk aslt Fermantasyonu
1
CoH120n~" '!'2 C,HoO,+ 2ATP
La/ct/le DSi/
Besinlerden solunumla nas1I enerji elde edilir?
ii
Oksijenli Solunum
CoH120o+ 602 + 6J;;Jill-1>
6C02+ ~O + 38ATP
6H20
1. Karbonhldra!lar
3. Proteinler
J
Hor NADH2'yo konJ1llk
All'
1 0 N A D ~ · . All'
H\
,_.......~ FAD
.,,,
Hi\
(
3ATP Llrotlllr
10.3 = 30 ATP
All'
Hor FADl-b'yo knr1i1hk
2ATP Oroll!lr
22=4ATP
\\
/ve·a " \
/
l<oenzlm
..-,/ Sitokrom b )
2 \ H2e\::om c
20\
Sltokrom a
2e\ __/
""
Gllkollz
1
02--· H20
2~
'""
Net 2 ATP kazan9
( substrat dOzeylnde
fosforilasyonla)
sltoplazmada
2NADH,-· ETS'ye
12H,O
4H'· 2NADH, ··• ETS'ye
I
I
E.T.S. (Elektron Ta~1ma Slsteml)
KREBS DEVRI (Sltrlk aslt devrl)
(6ATP
Oretlr)
(6 ATP Oretlr)
- Mltokondrinin krlstalannda
- Mltokondrinln matriksinde
• 2 ATP Oretlm (substrat dOzeylnde fosforllasyon)
+ 34 ATP= 38ATP
+2ATP
2ATP
Etkenleri:
Mitokondri:
1. o,:
... 01:;; Zar
686.000 7 277,400 i5e
x
x
=% 40 (%60'1151 :;eklinde a~1ga ~1kar)
... Matriks
Soiunum H1z1
(2. Krebs Devri)
0 2'5iz 5olunumda x= %2 kadard1r.
(Buyuk k15m1 yan urunde 5akhdir.)
nh
1. Glikoliz
KEMiOSMOTiK HiPOTEZi
(ETS'de ATP sentez mekanizmasm1 ac_;:1klamaya yarayan hipotez)
/_
.sa
Mitokondri
Say1s1
(Diger etken/er de yeter/i ve uygunsa) .
CANLILARDA ENERJi DONU!?UMU
sitoplazma
w
1>
Biyoloji Sorular1 istatigi (1999-2009)
hi
Mltokondrinln ipan
1/""
2. Besin: Miktan, tiirii
3. Enzimatik etkenler:
(S1cak/Jk, pH, SU v.b)
ur
(Bir miktarda 151 a~1ga ~il<ar.)
4. Genetik etkenler:
Mitokondri saym
ca
38x7,300=277,400 cal tutulur.
100
n.
Olcsijenli Solunumda Alman Verim
1 glikoz kalorimetre kabinda yak1ld1ginda
686.000 kalori a~1ga ~1kanr.
34 ATP (01,sldatif Fosforilosyon)
co
• 30 ATP NAD'la )
-4 ATP FAD'la
• 4H' -· 2FADH, ..• ETS'ye -· 4ATP ) 22 ATP
ETS'de
• 12 H'... 6NADH,-, ETS'ye -· 18ATP Orotlllr
1 glikozdan 0 2'11 5olunumda;
O~·O=
-........:::.._·!
m
~(ADP+P
~·ATP
Sllokrorn a,
Aradevre
Fotosentez solunum birlikte
2
Fotosentez
6
02'siz solunum fermantasyon
02'1i solunum
4
Fotosentez
5
02'siz solunum
3
02'li solunum
6
R
w
u
w
Matrik5
~ H+
NUKLEiK ASiTLER
ADP+Pi
Gene! nOkleik asitler
- ETS'de elektronlann enerji seviyeleri kademeli olarak di.i~urulur.
DNA
- Protonlar (H+) matriksten mitokondrinin i~ ve d1~ zan arasmda bulunan bo~luga dogru ETS
molekulleri (NADH-a redi.iktaz, sitokrom reduktaz, sitokrom oksidaz ) arac1hg1yla pompalanir.
- Elektronlar ise sirayla NADH-Q reduktaz, Ubikinon (l(oenzim q), sitokrom reduktaz (sitokrom
b), sitokrom c, sitokrom oksidaz (sitokrom a+a) en son olarak oksijen taraf1ndan tutulur. Oksijen daha sonra H+ olarak suyu olu~turur.
- Boylece Mitokondrinin i~ ve d1~ zan arasmdaki bo~luk matrikse oranla daha yuksek proton
degi~imine sahip olur. Protonlar elektrik yuku ta~1d1gmdan i~ zann iki yuzu arasmdaki elektriksel
yuk farkma da yol a~ar. Bu degi~im ve elektriksel yuk fark1 bir potansiyel enerji fark1 olu~turur.
- Mitokondri ic; zan Protonlan ge~irgen olmad1gmdan ATP sentez enzimi, zarlar aras1 bo~luktaki
protonlann tekrar matrikse geri ak1~m1 saglayan bir yol olu~turur.
- Proton ak1~1 sirasmda aktitle~ir ve enzimde yap1sal degi~imler olur. Bu degi~imler ADP'ye bir
fosfat eklenerek ATP sentezlenmesini saglar.
2
RNA
Protein sentezi
9
.
.
DNA
Protein sentezi
1. tabloda sorulmaya deger bulunan konulan, 2.
tabloda soru kiikUnde ya da se1enelderde 1eldiricl
olarak kullarnlan konulan goreceksinlz.
j
Ii
I
Niikleik Asitler
Yap1la$I
i
NOkleotld
J~
Riboz
~
Purin /
Qeol<siriboz
(blr 0 2 ekslk)
(gift halkah)
',
\
D-~
.... ___ .,;
fosfodl
,
eslerbaQ1_
H3P04
Pirimldin
>- ---..
~~
'
Fosfat grubu
(fosforik asit)
Azotlu organlk baz
5 C'lu $Bker
RNA
(Riboniikleik asit)
DNA
(DeoksiribonOllleik asit)
Niikleotid
p
(tek halkail)
i
I
0
~
-Slzotin
-Timin
-Urasll
s
I
G
m
-Aden In
-Guan in
---zay1f H+ baglan
Bir ni.ikleotidin yap1s1:
RNA ~e~itleri:
(%5) • mRNA : DNA'dan ald191 bllgiyi ribozoma
g6tUrur. Toplam RNA'nm %5'in olu~turur.
(%80)- rRNA: Rlbozomun yap1smda bulunur.
(% 15) -tRNA : Sitoplazmadaki aminoasltleri
rlbozoma g6tGrGr.
- Bazlann sayilan: A=T G=S
- Bazlann aralanndaki H'baglan: A=T GeS
_____.
NOkleozit
- Aden in ile Tim in arasinda iki, Guanin ile Sitozin arasinda
uc;:lu zay1f Hidrojen bag, olmas1n1n faydas1:
c;:ok kuc;:uk alanlara sarmal yaparak s1gabilmesi
Deoksiriboz
Riboz
Bazlar
A (Adenin), G (Guanin),
5 (Sitozin), T (Ti min)
A (Adenin), G (Guanin),
5 (Sitozin), U (Urasil)
Zincir say1s1
c;:ift zincirli
Tek zincirli
Yeri
c;:ekirdek, mitokondri,
kloroplast
Sitoplazma ve c;:ekirdek
YapJ/mas1
l<endini e~leyerek
DNA tarafindan
Yonetici
Protein sentezini
saglar.
c;e!jidi
Bir c;:e~it
Oc;: c;:e~it (rRNA, mRNA,
tRNA)
Sentez enzimi
DNA polimeraz
RNA polimeraz
Hidroliz enzimi
Deoksiribonukleaz (DNAaz)
Ribonukleaz (RNAaz)
DNA'nm l(a/tt1m Bilgisini Ta!j1d1g1m Gosteren Deney:
-3>
T
~=1 -+ A+G =1
S
T+S
ca
Toplam: 3.000x2=6000 nukleotit
;x+-l>-3A=G
A=750
T=750 7 l 500
A+T+G+S =6000
A+A+ 3A+ 3A=6000
BA=6000
A=750
ur
DNA'nm E!jlenmesi
=Replilcasyon
• Neden DNA kendini e~ler?
• Nas1I E~ler?
.sa
v
Kapsi.illi.i Pneumococcus
v
Kapsulsuz Pneumococcus
-A
-r
~
li;:inde
DNA
~
l
Zaturre
~
\
I
v
"--l___) ·Fre
bulunur
Lllur
• DNA'nm /cendisini yar, /corunumlu e!j/emesi modelinin
@-·O
@
Q
Saglam
S G
TA-
A B
Bakteri (N14 '1u ortamda)
(DNA's1)
Hucre bo/unmesi i<;in
Ortamda
16
N (Azot)
var
Besln
r1~
S G-T A
A
Azot - N 15 : Azotun agir izotopu
- N 14 : Azotun normal izotopu
lnterfaz
r-
A-
deneyse/ /camt,: (Bu c;:ah~ma Escherichia Coli bakterileri ile
yap1lm1~t1r.)
~'-,.@;
~
-G S-S G-T A-
w
l
l
G=2250
5=2250 7 45 oo
, - - - · 1500
750 A=T
Toplam
G=S
82SOH'bag
2250
L-----1> 6750
\I:"
---~
+~·
!
\
s
~
~·
:
[:i
r-~ c,r
,l
I .
Pneumococcus
Sitoplazma
ise H' bag1 say1s1 nedir?
Ornek: 3.000 baz c;:ifti olan DNA'da
hi
Avery ve arkada~lan deneylerinde kap5ullu ve kapsOlsuz
pnomokoklan kulland1lar. Bu bakterilerden kapsi.illi.i olanlan zati.irre hastahgina neden olurlar, kapsi.ilsi.iz olanlar ise
hastal1k yapmayan bakterilerdir.
~=1
nh
. /!j/evi
- DNA'daki nukleotidlerin c;:e~idi, say1s1 ve s1ras1 her canhnin DNA's1nin farkh olmasina sebep olur.
Hucre Zan
n.
~eker
co
Watsm-Cricl< DNA model!
B'
:i 11:
-S G
-T A
II
N1'1 N"' (Normal azotlu bakteri)
Birincl
I :
:
r> (
biiliinme
B
I
N"' N"
I
NM N15
DNA 1
DNA 2
~
Kromatit
I
w
:1
._
I
N" N"' 1"
melez
:
\ N "' Ii ortam
I
I
N15 N15
iI
I
N15 N15
-
-
--= ·•
15
bal<teri
Yan Korunumlu E~leme: Yeni olu?an her DNA moleki.ili.inde biri eski, digeri yeni olmak i.izere iki iplik bulunur. Bu yi.izden DNA e~lenmesi yan korunumludur.
bal<teri olu§ur.
Soru: Nwte yeti~ip bir defa N15'te, bir defada Nwte c;:ogalan
64 !jifrenin;
t-l/1,'fl'(l· ri'.Ji
A
0-
G
·G S
-AT
~-SG $
. p,,. 7'
----------
64 c;:e?it ?ifre
olur
-~ i,:
-~G $~ ~\(0 dofl
(
DNA
Genelil< ~ifre (Genetik kod) 7
/
y
s
G_,.,----;,• ' tfl
0\'l{>, (1(fl\a'{\CI
ta!fl~.
ip\i91
Bir Aminoasit baglahr.
\ .. N15N15
\
14
15
%50 N N (melez)
bakterilerin % kac;:1 melez olur?
-A T-G S·S G-
14
N
A!j1r azot, nonnal azollu ve
me/oz bakteriler blrlikte bir
deney WpOne kondugunda
deney tupOndeki s,miam,1
• DNA ~ifreleri 3'10 ni.ikleotit grubudur.
A r·T A-
14
N" N"'
I
N1!i Nl4
%50N '/i
i
~--~N
ag1r..
~
Llliir
w
\
:
I
Ikinci
Zaturre
ls1t1larak
oldurulmu~
~4
biilunmv
I>
T
4c;:e?it
?ifre olur
16 c;:e?it
?ifre olur
20 c;:e?it aminoasidi protein
sentezine katmaya yeterlidir.
3 \e1it 1ifre 7 STOP (durdurucu)
Bunlar: UAG, UGA, UAA (mRNA'da)
1 \e1it 1ifre 7 START (ba11at1c1)
mRNA'da AUG 7 Metionin aminoasidi
DNA'da TAS
baglatarak olay1
ba 11at1r.
Geri kalan 60 1ifre 7 19 aminoasidi baglaur.
(1 amlnoaslde blrden fazla 11fre etki edecek 1ekllde lmllarnlir.)
I
Genetik ~ifrenin Bulunu~u
· :
· :
· :
o
og
coo
Yaa
Kaa
•
(
Ribozomlar,)
Enzimler
/
DNA
Bakteri
6zuti.i
·T A
-A U
tRNA
Zaa
·G
-S
A
-T
-A
-T
j
/
).ti
2~1fres
Vardir
DNA'da
.mRNA'da
Kaa'nin ~ifresi
uuu
AAA
Xaa'nin ~ifresi
GSS
SGG
Yaa'nin ~ifresi
SAS
GTG
'
A
s
SG U·
A·
U
A -
Aminoasi
--1>
Kodon
t--0'
/
,v
UGU ~---ASA
Kaa'nin ~ifresi
-Por
I
tRNA)t=
A
S G
Protein Sentezi Artarsa
0
Enzlm 1
~,.,:;"
,'), '-!.'._ 2
Enztm 3
!
!
!
Translrripsiyon
----·mRNA
co
A
s
T
mRNA'ya baglanacak
u
G
A
A
s
u
/
tRNA'rnn antikodu nedir?
-,. mRNA
-,.
.Protein
tRNA
tRNA
A--·B - - • C --·D
!
Ortamda
!---"'
C ve D verirsek ya§ar
maddesi
artar
- 01§andan madde verilerek ya§atl/anlara
hc~lcnm,c mutant/ denir.
n-1 =500 (Apga ~tkan su saym)
n=501 (Aminoasit say/SI)
500 x 3 = 1503 nOk/eoit
(Aminoaside 3 nOk/eoit (1 kodon) /(Qr?1hk geldigi i~in)
ur
Ornek: 500 su c;:1karan bir peptitle~me olaymda gorev
yapan mRNA kac;: nukleotitden olu~ur?
hi
nh
a
Translasyan
-,. DNA
olan koddan yap1lacak
ca
Radyasyon ~ Gen 2'de Mutasyon olur.
-
translasyan (okuma, c;:evirme) denir.
Ornek: DNA ~ifresi AST
San11:rai Dogma Olayo
Gen3
9. mRNA'daki kodona uygun proteinin sentezlenmesine
n.
ribazoma gelerek aminoasiti b1rakir.
Bir Gen Bir Enzim Hipotezi:
~
8. n-1 kadar peptid bag olu?ur.
5. mRNA'nm kodonuna uygun antikodunu ta?1yan tRNA
ABC+DEF+
Gen 1
olu?ur.
4. Bu arada sitaplazmada tRNA'lar kendilerine uygun aminaasidi baglarlar.
j
Aminoasit
7. n kadar aminoasit birle?irken n-1 kadar su moleki.ili.i
3. mRNA sitoplazmada ribozomlara baglanir.
j
?
•tRNA
mRNA'daki kodonlann sirasma gore dizilir.
2. mRNA sitoplazmaya gec;:er.
X,+X2
ASG
-1-J_LtRNA
0
rur. (Protein moleki.ili.indeki aminoasitlerin s1ralan1?1
siyon (ya21lma) denir.
X, X2
ASG
-1-J_L
Protein
6. Aminoasitler ribozomda birle?erek proteini olu?tu-
1. DNA c;:etirdekte mRNA'y1 olu?turur. (Bu olaya transkrip-
0/anlar
ya§ar
~
s-sl~
~
y
~'-..CD
SAU
0'
0.~
Antil<odan
Genier Alctarilab_,i:.:.,li~r_ _
/l;m verilip mutasyona
ugrayan X, A,B,C maddesini
kendi yapabi/iyor. Ancak
D,E,F maddesinid1§ardan verirsek
ya§ayabilir.
(ll
mRNA\~
~~ ~ekirdekZan
-1-t-1-1--t-!-t-t-t-
C~) ~) --;-\tJ-
~
Ribozom
Transkripsiyon (yaz1lma)
uuu uuu uuu
X Aminaasidi
r::
Protein Sentezi
m
Ii
Genotip: Bir canhrnn sahip oldugu genlerin toplam1d1r.
'-....J
Fenotip: Bir canhnm d1~ gorunu?Gdur.
> (:)
ilcizlilc
-- J
.sa
1) Tele Yumurta ikizleri
Fenotip=Genatip + Qevre
~Ge,;:ici
(Modifikasyan)
(Genin i91eyi9i degi 9ir)
_£}
(-!.
mltoz
v-,.
zlgot
de kullarnr.
} Genotlpleri
aym
8~gotlar
Fenotiplari
(:) - - t Blrey farkil
!-}/,
- - t Blrey
G)
L
G)
~Krall9e(verlmll)
w
1~ y e , I I
Yumurtah.
_.£}
1
~ ~ s a n , renkslz
r;____
11\J,Nitl
w
~lnce,uzun
Ye,11 bllkl
r'\
V
~Blrey
zigot
5 k12dan sanra 6. ,;:acugun
/
k12 alma
\
erkek alma
alas1l1g1
%50
alas1hg1
%50
/
k12 alma
alas11!91
%50
\
erkek alma
alas1hg1
%50
2. Prensip: ~ansa bagh iki bag1ms12 olaym birlikte olma ihti-
Sperm h.
~l,9i(K1s1r)
1. ,;:acugun
Ornek:
Yumurtah.
Bal anlan: Zlgol
1. Prensip: ~ansa bagl1 bir olaym bir defa denenmesinden
elde edilen sonuc;:lar, ayn1 olaym daha sonraki deneme sonu~lanni etkilemez.
2) Farkh Yumurta ikizleri
Modlfikasyon iirnekieri:
Ye,11 bllkllerde
r'\
Olas1hgm iki temel prensibi genetik problemlerinin c;:ozumun-
Sperm h.
w
Kah~
(Mutasyon)
(Genin yap1s1 degi 9ir)
E9ey hOcrelerinde
alursa dole ge,;:er,
kalitsal olur.
G
Yumurta h.
Olasnhlc ve Genetilc
mali, onlann ayn ayn olma ihtimallerinin c;:arp1mma e~ittir
ll<i zan birlikte att191m12da 6-6 gelme ihtimali nedir?
Ornek:
r'\
V
1.zann 6 gelme
ihtimaii
~Birey
zlgot
1
2 zann 6-6 gelme
ihtimaii
1
x
6
Sperm h.
2.zann 6 gelme
ihtimaii
1
6
36
dir.
~k1sa,kal1n
~beyaz
,,_J
~klfmlZI
buz y~i l\
Onco
--
sonra
!----
NOk!oolld - t ~~~ - ) Gon
-i
0
('~g~;~~1~ )
tuylorl slyah ~1kar
P:
it(:{
I\
F1: 16°C
25°C
duz k.
duz k.
F2:
!
25°C
!
25°C
----
duz k.
duz k.
Qevreden elkllenmez
I-~
F1:
(16°C\
25°C
i{..,s1°" k1vt k.
\7
F2: 25°C
k1vnk k.
QQ
Aloi Gonlor
",,aon I -- / \
0
0
0
0
0
0 hlkus
-4
Bonzoroo
Homozlgol
AA,oo
Fnrkh !no
Holorozlgot
Ao
(An dill)
~~~Ori~)
25°C
k1vnk k.
/
Bt t b
~eklinde olur.
Ornek: Bireyin genotipi CcDd ise (C ve D bag/1 gen ise) bu genlerin
~
homolog kromozomlar Ozerindeki dag1/im1:
Fenotiple kendinl
gostermeyene 9ekinik
(resesif)
Genollpl
Ornel<: A=Kahverengl 962 rengil ~ AAA 7 HHolmozigl at
a =Mavi g6z rengl
At ta
Genier ayni kromozom Gzerinde bulunuyorsa bagh gen denir.
Aa (Heterozlgol durumda)
Fenotipte kendlni
gosterene baskm
(dominant)
Ornek: Bireyin genotipi AaBb ise A ve B genleri bag1ms1z ise bu
genleri homolog kromozomlar Ozerindeki dag1hm1:
.
Bagh gen:
Homoloo kromozom
K1vnk kanalh
250
~-
l<romozom + Kromozom
....____.....,
Slrke slnegi:
(Drosophila) -,.(2n=8)
Duz kanath
Genier, farkh kromozomlar Gzerinde bulunuyorsa bag1m_s1z
gen denir.
Boz + $okor + Fonfol
62.,.\~~
Himalaya tav,an,
Bag1ms1z gen:
l<aht1mla ilgili l(avramlar
-~
Fenollpl
l<ahverengl g6zlu
a -> e eroz got Kahverengl gozlu
aa ->Homozlgot Mavl giizlO
gff~
9eklinde olur.
lnsanda 46 kromozom olup, binlerce ozellikle olduguna gore
bir kromozom Gzerinde binlerce bagh gen vardir.
I
Monohibrit <;:arprazlama
'-v-''-v-'
Hibrit
A=Yuvarlak bezelye
(Aa)
Beze/yeleri lwllanmasmm fayda/ar,:
(Genier bag1ms1z ise)
• Bu bitkilerin Imlay yeti?mesi,
c;:aprazlamalan yapabilmek ic;in ana ve babamn olu?turabilecegi gametleri bilmek gerekir.
• 1<1sa sOrede ,;ok dol vermesi,
a=Buru?uk bezelye
• Birc;ok t;e?idinin olmas1,
• Bir bezelye c;ic;eginin sadece kendi kendini dollemesi.
p--+'? Homozigot yuv. bez.
/AA'\,
~r%-
F1--+
1. izotipi kanunu: Aym karakter bak1m1ndan fark gosteren
iki homozigotun c;aprazlamasindan meydana gelen bOtOn
melezlerin genotipleri ve fenotipleri birbirlerinin ayms1dir.
F1
Aa
Aa
aa
~ - Y., horn.bur.
AA
h"am:y.
'JI,.
Yuvarlak
Y.. Buru~uk
Genotip Ayn 91m orani=1 :2:1
Fenotip Ayn 9 1m orani = 3:1
t
Aa
/\.
'h
®
y,@
~
AB
Ab
aB
Ornek:
1m_
veya
AaXAa
AB
aB
Ab
ab
olur.
a) AaBbCc genotipli birey kac; c;e?it garnet olu?turur?
2"=2 3=2.2.2=8 t;e?it
_-C--+ABC
/B-........,.c--+ABc
A
ABC
aBC
ABc
aBe
'--;. b _-C--+ AbC
-........,.c--+Abc
_-C--+aBC
/B-........,.c--+aBc
Veya
n.
4. c;:aprazlamalarda belli bir ayn?1m cram gorOIOr:
AbC
abC
Abe
abc
a '--;b_-C--+abC
-........,.c-4abc
Ornek
ca
v~;,
2.
b) Gametler nas1ld1r?
3. Gametlerin birle?mesi ?ans1 tamamen aymdir. (Hic;bir gametin digerinden OstOnlOgO yoktur.)
c;arprazlanmasmda
Bb
1.
Melez Melez
n=2 oldugu ic;in
Aa %100 Melez, Baskin
Gamet:
Aa
b) Olu?an gametler nas1ld1r?
2. Bag1ms1zhk kanunu (Bag1ms1z dag1hm kurah): Bir melez, gametler meydana getirirken alel genler birbirinden aynhrlar. Her garnet her alel c;iftinden sadece bir gen ahr. Gametlerde hangi genlerin bir arada toplanacag1 tamamen tesadOfe baghdir.
~
Me!ezsay1s1
2"=2 2=2.2=4 c;e?it garnet olu?turur.
G:~
y , ~
F2--+
aa
AA
,db) y,@
y,@._
Ornek
a) AaBb genotipli birey kac; c;e?it garnet olu?turur?
Aa
/ '\,
~uvarlak)
@6)
Gamet c;e?idi 2"formOIOnden hesaplamr (n=melezlik derecesini gosterir).
Mendel l(anunlan
~
~
Aa (%100 melez X
/
Gametler
x .a;
d'
@
@
Gametler@
Homozigot bur. bez.
Gamet Bulma
m
Tek
I
Mendel'in <;:ah?malari
co
'---.J
Genotip Ayn?1m Oram
7
1:2:1
Fenotip Ayn?1m Oram
7
3:1 'dir.
Hhl<kMMnnxnx, genotipli bireyin hl<Mnxn geneotipinde
garnet olma ihtimali nedir?
h K M n XR
I
nh
ur
t t tt t
Ornek: AabbeeRrNn X aaBbeeRRNn genotipli anne - babanin AbeRn fenotipinde c;ocugu olma ihtimali nedir?
Dihibrit <;:arprazlama
Homozlgot yuvarlak, sari bez.
F1:
G:
x
L----@
aabb
AABB
d'
~ 1 0 0 yuv.san
J:& _& ~~
X
AaBb
AB __&
G:@@ x__.@
G:~
F:~
F:
F:
B~
AA
y
AA
y
Aa
y
Aa
y
AA BB
y s
AA
y
Aa
y
Aa
y
Bb
s
BB
s
Bb
s
Bb
s
bb
y
Bb
s
bb
y
w
Ab
w
AB
aB
w
ab
Aa BB
y s
Aa Bb
y s
aa BB
B S
.ilil..Bb
BS
Aa Bb
y s
Aa bb
y y
Aa Bb
B S
aa bb
B y
Homozigot, lmm121
X Nn
G:~
F:R~_r
R......___..R
F: NN
Nn Nn
B=a=Beyaz c;ic;ek
l<=B
l<=A=l<1rm121 c;ic;ek
1
Nn
Rr X RR
Ornek: Aslanagz1 bitkilerinde <;ic;ek/erde larm1z1 ve beyaz renk
e? baskmdlf.
..filL
11:,
G:@ Cf) x__®
F2,dolOnO tablo Ozerinde (Punnet l<aresi)'nde gorelim:
eeX ee
G:@@ x§)
11:,
~ .filL
A=a
BbXbb
Aa Xaa
.sa
G:
'?
..:!..x..:!..x 1 x 1 x..:!.. =..:!.. olur.
2 2
4 16
Homozigot buru~uk ye~II bez
,____, Eksilc Baskmhk (E~ Baslcmhk)
Bir karakteri belirleyen bir alel c;iftinin Oyelerinden her birinin digerine bast@ olmad191 durumdur.
AxbxexRxn
• B=Sart beze/ye I b=Ye$il bezelye
P:
hi
A= Yuvarlak beze/ye I a=BurU$llk bezelye
1.x1.x1 x1x1. =1. olur.
2 2
2 8
X
P:
KK
G:
®
nn
y,;-
Homozigot, beyaz
BB
®
X
KB %100Pembe c;:lc;:el<ler olur.
KB
K
G:
Ornek: Genotipi l<k, NN, tt, Hh, XA X0 olan bir memeli hayvanin yumurtas1, a?ag1da genotipi verilen spermlerden hangisiyle dollenirse fenotipi I<, N, T, h, XA olan erkek bir yavru
meydana gelir?
A) I<, N, T, h, XA
B) k, N, t, h, y
D) I<, N, t, h, y
F2:
KB
KK
Y.. Hom.Im.
------------Y., k1rm1z1
C) I<, n, T, h, XA
B
BB
KB
"1f
hefpem=
____...
Y.. Hom.bey.
------------Y., beyaz
2/4 pembe
Genot!p Ayn 91m Oram: 1:2:1) Birbirine e§ittir.
Fenotlp Ayn 91m Oram: 1:2:1
E) k, n, T, h, y
Fenotip c;e?idi: 4
Kk NNtt Hh
• Yuvarlak - San: 9
• Yuvarlak- Ye?il: 3
• Buru?uk - San: 3
ll l l ll
Gamet
(Yumurta): K k
N
Hh
• Buru?uk - Ye?il: 1
• X kromozomu olanlar gider, Y olmah ki erkek olsun.
Fenotip Ayn?1m Oram=9:3:3:1
• h 7 B, D, E?1kkinda var.
Ana - baba genotip olarak ayn, ve melez ise:
·Tolan E ~1kk1d1r.
~- Genotipin Ara~tmlmasn
(l{ontrol <;:.=Geri <;:arprazlama)
Fenatipi baskm
Fenatipi 1ekinik a/an bireyin
a/an Bireyin Genatipi
Genatip
G;i) ? olabilir.
(ii) ? olabilir belli degildir
@bellidir.
?
?
P:
G:
Genotip say1s1= 4°
42=4.4=16 adettir.
n=melez say1s1
F1:
'f@)
X aa
c/
~
Aa %100 baskm olursa
Genotipi ara,;;tmlan birey
AA yani homozigot baskmd1r
P: '?
~
X aa
d'
G:~
F1:
Aa
%50
Baskin
aa
%50
c;:el<inlk olursa
Genotlpi ara~t1nlan blrey
Aa yani heterozigot'tur.
=====~-------------------------------------------·--·---·--------
c;:o,c ALELLil< (MULTiPL ALELLil<)
l<an Grubu Tayini:
Aglutinasyon (=<;:okelme)
Bir ozelligin bir toplumda 2'den fazla ~e?itte ale Ii olmas1dir.
Ornek: Normal 2 alel varsa (A, a) ""7
AA, Aa, aa ?eklinde
3 alel varsa (A 1, A2, A3 ) 7A1 A 1, A 1 A2, A1 A3, A2 A2, A2 A3, A3 A3
?eklinde genotipleri olur.
m
®
~
A kan grubu
genotipleri olur.
r
it' @
kan daman
{6A A6B A6l~
B kan grubu
verilirse
BB/
B B B
BB
B an t'I1<oru
A antikoru
®
~A ®
5 alel varsa (A 1, A2, A3, A4, A5 ) ""7 15 ~e?it F1 olur.
I ®
Ornek: l<an Gruplan:
AglOtinasyon
olur
lam
0
0
o-oRh-
0
0
Qs)-ORh+
Qs)
0
0-ARh-
Qs)
0
Qs)-ARh+
Qs)
o-BRh-
·Ave B e? basl<m
O
O
Qs)
Qs)-BRh+
• A, B baskm, 0 ~ekiniktir.
Qs)
Qs)
0-ABRh-
Qs)
Qs)
Qs)-ABRh+
A kan gruplu bireyin kanmdaki alyuvarlarda A proteini,
plazmada B antikoru bulunur. Bu ki?iye B kan gruplu kan
verilirse B kan grubundaki karnn alyuvarlannda B proteini,
plazmada A antikoru bulunur. B kanmdan gelen A antikoru
A proteinin ta?1yan alyuvarlan birbirine yap1?tmr yani aglutinasyona sebep olur. Ayrn ?ekilde A karnndaki B antikoruda B proteini ta?1yan alyuvarlan birbirine yap1?tmp p1ht1
olu?turur. Yani aglutinasyona sebep olur. Olu?an p1ht1 k1lcal
damarlan t1karsa ani olumlere sebep olur.
F1
Homozigot A kan grubu
A07
Heterozigot A
887
Homozigot B
807
Heterozigot B
AB7
AB
00 7
O kan grubu
c
/(an Uyu~maz/uJ1 (Eritroblastosisfetalis)
,,,-----,. plasenta
Sadece A protein!
A
varsa
Sadece B protelnl
B
Anne
RH+
RH-
Antl-b
Anti-a
0
Dvarsa
Rh+
Dyoksa
Rh·
Antl-rh
(Genel verici)
X
rr
P:
RR
F1:
%100 kan
uyu:;;mazhg1 olur.
AB
:J; (Genel ahc1)
X 00 d'
Rr
%50 kan
uyu:;;mazhg1 olur.
hi
~
AA
AB AO BO
B
w
9
A_Q_
X
AO
Ornek: A Rh+ ve B Rh+ kana sahip olan bir ~ifttir. Ilk ~ocuklan ORh- ise ikinci ~ocuklannm AB Rh+ olma olas1hg1 nedir?
AO
X BO
Rr
X
Rr
ABRh+=?
9AQ Rr~ll Rfa'G:@@___@__@
G:@© @©
F1:A~O
F1:RR Rr Rr rr
O~~
_______..
ix }=iB
Ornek: Kulak /(l//tg1, baltk pullulugu, yap1~1k parmakltltk, ...
P:
9 XX
XYbo'
~
G:
veya XY
e$ey kromozomu
di$i
erkek
(genozom)
44+XX 44+XY
X
XX
XYb
Normal di$i
Bahk pullu
erl<ek
F1:
)( ICromozomu ile ilgili ICaht1m
Anlarda: 2n=329 <;ekirge: 20+XX 9 Tavuk: 16+ZZ o'
n=16 o'
20+XOo'
16+WZ 9
Hem di?ilerde, hem erkekte gorulur. Hemofili, renk korlugu
gibi X'le resesif ta?1rnr.
~_Q_ c(
\:X::I
00
Drosophila: 6+XX 9
6+XY o'
w
AB
X
AB
N=23"7 gametlerde
O Cinsiyet Tayini
~emada bir ailenin ~ocuklanrnn kan gruplan verilmi?tir. Bu
~ocuklann anne ve babalannm genotipleri nedir?
----
F1:R~r
+
rh
Rh
y.
F1: AA AO AB BO
%25 olur
44 ~ - - - - - > - ) - - - - ' ) XX
vucut
kromozomu
(otozom)
Rr
®_CQ__@_0
G:~
46
.sa
%75
vucut hucresi
G:
Yalrnz erkeklerde gorulur.
lnsanda 46 kromozom (23 ~ift) bulunur.
2N=467
X
Rr
A Rh+ =?
1 3 3
V l(romozomu ile ilgili 1Caht1m
Genier ve !(romozomlar
AQXA.6
A AB A
.....___,____..
X
nh
AB
AB
F1:~
A AB A By.
.!;! Bh- =?
1 1 1
4x 4 =16
P:
Baba
~
Rr rr
G:
X
G:~~~
ABRr
Ornek: Annenin genotipi AB, babarnn genotipi AO ise dogabilecek ~ocuklann karnnda Anti-A bulunma olas1hg1 nedir?
ur
F1:
Anne
rr
P:
~
Rr
G:
""' /
Ornek
olumune
sebep olur
Baba
Anne
0
AB Aic"J'"B B B
F1:
a)1.<;ocugun
Dogumdan 24-72 saat i~inde anneyi bir ila~ (anti - D gamma Globilin) verilir ise antikor etkisiz hale gelir.
0
G:
AO
X
AORr
2x4=8
RH+
antl-b
t
9
b}2.<;ocugun
<;ocuk
Anti-ave
Ave 8 yoksa
Ornek: Kan grubu A olan bir
kadmm babas1 O kan grubudur.
Bu kadmm evlendigi ki?inin
kan grubu AB olduguna gore
dogacak bir ~ocugun A proteini ta?1ma olas1hg1 yuzde ka~t1r?
/
anti-DX
antikoru o1U$Ur.
AB
l<an Na/di:
Baba
Ornek:
n.
Kan Gruplari
Not: Antikorun verildigi yerdeki kanlarda p1ht1la?ma durumuna gore kan grubu belirlenir.
ca
AA7
m
A=B>O
co
Alel 3 tanedir. A, B, 0 7
insan: 44+XX 9
44+XYo'
XHX 11 7 Ta?iy1c1 di?i
Ornek:
w
Hemofili:
XHX 11 7Saglam di?i
Drosophila - insan
XX<?
XY o'
XO o'
XXY9
_________....
X say1s1
9
x
Kan gruplan ile ilgili soy agacmda a?ag1dakilerden hangisi ~
lenemez?
XX<?
XHX 7Saglam erkek
XY o'
XO 9
XXYo'
X11 Y ""7 Hasta erkek
_________....
--+a'
y -> o'
- --+<?
O E~eye Bagh l(aht1m
B) 4 numarah bireyin ORh+ olma olas1hg1 WtOr.
JC ve V ile ilgili kaht1m
Ornek: Hemofili baba
ile ta?iy1c1 annenin
~ocuklan ve oranlan
ne olur?
Y olup olmamas1
XX--+<?
A) 1 ve 2 numarah ailenin <;ocuklannda kan uyu?mazhg1 olas1hg1 %50'dir.
X11 X11 7 Hasta di?i
T.D
E)7 numarah bireyin genotipi heterozigottur.
Cevap: C ?1kk1d1r.
6 numarah birey erkek, 7 numarah birey kad1nd1r.
Kan uyu?mazhg1 anne Rh· baba Rh+ oldugu durumda olur. Burada tersi olmu?tur.
n}Lo,
}Of
X'X'=0,04 7
}
pan;:a
H.E
l<admlann % 4'u renk koru ise erkeklerin % ka~1 renk korudur.
homolog olmayan
pan;:a
D) 8 numarah bireyin alyuvann da Ave 8 antijeni yoktur.
H.D
Ornek:
C) 6 ve 7 numarah ailenin i;:ocuklann kan uyu?mazhg1 olas1h-
g1 %50'dir.
S.E
X'=0,2
X'Y=0,2 7
% 20
Ornek:
Erkeklerin % 1O'unun renk koru oldugu bir toplumda kadmlann renk koru olma olas1hg1 %'de ka~tir?
x
x
XY
er
X'Y=O, 10
X'.X'=(O, 10)2=0,017
%1
II
Krossing - Over:
BaghGen:
Aynlmama Olay,
I
n;t3
olmas1
gerekirken
n;t:3
Tetra!
a
B
4 (n+1)) kromozom
say1sm1
(n)
bozar.
2
1
aBcD
---------------
ab Cd
c
D
Gamet bu Ima: AabbEe (bb'ler aynlmadan bir gamete giderse)
AE
Abbe
Ae
abbE
Ae
abbe
ae
n+l
n-1
Ornek:
AaBbccRr
(2n=3)
oldugu
dii 9iinOliir
i
13, 18, 21 ve 22 kromozomlann <;iftlerinde olmaktadir.
abcR )
abcr 4 c;:ei;;it
ABcR garnet olui;;ur.
ABer
44 + XY d'
Bagh genler birbirine ne kadar uzaksa, crossing over ile aynlma ?anslan o kadar i;:oktur.
43+ XX 43+ XY 45+ XX 45+ XY
45 9
45 d'
479
47d'
Ornek:
l
;1 \r~moz~mun aynlmamas1
mongolizm (down sendromu)
hastahg1nin olui;;masma neden olur.
AaBb7 AB bagh gen ise gametler olurken % 12 crossingover olursa; gametler ve ab %'1eri ne olur?
AE>bE>Ab
A:
n.
X
Ornek:
Al lA al la
B
Bb
b
insanda Gonozomlarm Ayr1lmamas1
X
G : ~
------
44+XO
44+YO
turner 9
iilOr d'
sendromu
-k1sa boylu
-deri ve iskelette
anormallikier
-k1s1r
--.c d
b 5 -6
12
hi
~-~~~~~==-==-
Canhlann genetik bilgilerindeki (genlerinde-
l<i) kahc1 olan degi?melere mutasyon (degi?im) denir.
1 2
j j
Gamet hucresinde 7
Nokta Mutasyonlan
DNA'daki bir veya birkac;: nGkleotidin degii;;mesi ile genin degii;;mesine
gen mutasyon (nokta mutasyon) mikro mutasyon denir
I
At 1·T ---+At
II
fC --
Ornek:
Sadece bireyi etkiler.
• Down sendromu
Dolden dole gei;:er. Ka-
w
htsal olur.
-Kromozomun bir parc;:asinm kopup,
bai;;ka kromozoma eklenmesi
-Ya daters d6nup tekrar ayn1 yere
baglanmas1
-Kromozomun aynlmamas1
.sa
---+
a
~a
VGcut hucresinde 7
-===-==~~~~~~
Krom ozom Mutasyonlan
2
Mutant: Mutasyona ugram1? birey ya da huc-
Mutasyon:
% 100
~ Mutasyon c;:e~itleri
,__, Mutasyon
reye denir.
ab
%44
AB=44+3 = 47 }
ab=44+3 = 47
Ab= %3 }crossing
aB= %3 overll
game tier
b-c:%11
ur
7
l i
AB Ab aB ab
3
3 3 3
~
crossing -overli (%12)
Normal(%88)
AB
%44
=100
A1v1a
Bf'b~b
nh
9
44+XXY
kleinfelter
d'
-koi ve bacal<lar
uzun
-zeka geriligi
-k1sir
+
J l
a, b, c, d bagl1 genler
a-c=% 6
a-d=% 7
b-d=%12 ise (Krossing overla aynlma ihtimalleri)
genlerin yeri ?
b-c=?
44 + XY d'
ca
9 44 + XX
44+XXX
super dh;;i
~e 9itliligi
art1nr.
Kural: (l<rossing-Overla degi?me durumunda)
G : ~
P:
------
krossing over'l1
gametler
insanda Otozomlarm Ayr1lmamas1
P: 9 44 + XX
@@@@
8 c;:ei;;it garnet olui;;ur.
ise Rr ->- 4 c;:ei;;it garnet olui;;ur.
abc
ABc
8 fe§it garnet olu§ur.
Ornek:
-
At t r + Gt tc
lkisi birbirinden farkl1
• Turner sendromu
• Talasemi (akdeniz anemisi)
• Kleinfelter sendromu
• Dia bet (?eker hastahg1)
• Oral< hucreli anemi
Mutasyona Neden Olan Faktorler:
• Fenilketanuri
w
1. YGksek enerjili 1?1nlar (= radyasyon gibi):
• Hemofili
x (rontgen) ,?mlan, beta, gama, mor otesi
(u/traviole=UV) ,?mlan
w
• Albinizm
Ornek: Hamileligin ilk 3 ay1nda rontgen filmi
i;:ekilmesi sak1ncahdir.
Drosophila'da
2. Ani s1cakhk degi?meleri : ate?li hastahk ge-
c;irilmesi.
3. Baz1 kimyasal maddeler : Formaldehit, harI
da/ gaz,, peroksit/er, nitrik asit gibi madde/er, uyu?turucu, hava kirliligi, alko/, sigara, civa,
DDT, gibi madde/er, kat/a maddeleri
~
X
P:
XX
G:
~
X* X XX
,
F1:
9m(radyasyon)
1EY
G:
Varyasyon:
Tur i<;indeki i;:e?itliliktir.
• Mutasyon
• Mayoz b61Gnme
• Dollenme
• Kanjugasyon
varyasyona
sebep olur.
4. pH (asitlik ve bazhk) derecesi: MolekGllerin
kimyasal yap1lann1 ve etkilerini degi?tirerek
mutasyona sebeb olur.
5. Baz1 virusler
l l
j j
bag1ms1z olursa
m
AbbE
co
G:
F2:
..J
Baskmlar
var
Erkeklerin
%50'si 61iir.
Babada olu?an bir mutasyon i;:ocuklannda g6rGlmeyip torunlannda ortaya <;1kabilir.
Amniyosentez: Annenin rahminden
amnion s1v1s1 almarak analiz edilmesi (l<romozom hastahklan tesbit edilebilir).
Aynca
• ultrasonografi (ses dalgalan ile bebegin g6rGntGlenmesi)
• kordosentez (g6bek bag1ndan kan ahnarak)
• fetoskopi (bebegin dogrudan goruntGlenmesi) gibi
yontemler ile embriyodaki anormallikler tespit edilebilinir.
Ornek:
Rh+ kan geninin frekans1 % 60 olan bir toplumda, Rh- bireyler 300 l<i~i ise, Rh+ bireyler kac;: ki~idir? (Rh+ baskmdir.)
p+q=1
p=0,6
-1>
Rh- bireyler q2 =0, 16
p2+2pq+q2=1
-1>
q=1-0,6
q=0,4
l<ALITIM
300 ki:;;i ise, Rh+ bireyler p2+2pq=?
0,16 300
0,84
x
-1>
ci';!i4' ctf'6
Bir karakter bak1mmdan alel 2 ise;
Mutasyon
birlikte
x= 1575
Ale/ 3'/ii ise
Al A+a=1
a
A=p dersek
a=q
I p+r= 1 I
Modifikasyon
l
l
A
l
B O
f--+ Bireylerin frekans1
j p2 + q2 + z2 + 2pq + 2pz+2qz=1
l
AA+ 2Aa + aa=1
,!.
,!.
,!.
I
Kan gruplan
I p + q + z =1 f--+ Genlerin frekans1
genlerin
frekans1
t
l
AA BB 00
l
AB
t
AO
l
BO
Ip2 + 2pq + q~=1 j-bireylerin frekans1
t
\,homoz1got
.
melez
Fenotipte ayni olurlar
(Dominanthk varsa)
Ornek:
Koyunlann % 64'Gnun beyaz oldugu bir populasyonda
melez koyunlann frekans1 nedir? (Beyazhk dominantt1r.)
p2 +2pq+q2 =1
q2=0,36 -l> q=0,6
melez koyunlar
CJ,64 D,36
p+q=1
2pq=?
2.0,4.0,6=0,48
-l> p=1-0,6
2
Soyagac1
2
Soyagac1 (X'e bagli kaht1m)
6
z 2=0,25 -1> Z=0,5
p=0,1
p + q +z =1
! ! !
0,1@3) 0,5
AB
2pq=
2.0, 1.0,4 = 0,08
Gen el
BiVOTIEl(NOLOJi VIE GIENIETill<
MUHIENDiSLiGi
Rekombinant DNA teknolojisi
Akan gruplu bireylerin frekans1?
p2 + 2pz = 0,11
0,01 + 0,1
Kopyalama
hi
nh
p=0,4
Mono hibrit c;:arprazlama
POPULASVON GIENIETiGi
Ornek:
Kan gruplan
A geninin frekans1 % 10 ve O kan gruplu bireylerin frekans1 % 25 ise AB kan gruplu bireylerin frekans1 nedir?
resesif
bireyler
3
n.
-
bireyler
2
ca
homozigot
dominant
bireyler
2
ur
J.
modifikasyon
co
v
~
ile
m
Rh+
Biyoloji Sorulari istatigi (1999-2009)
Modern ve l(lasik Yi:intem Arasmdaki En Belirgin Fark;
.sa
l<lasik yi:intemlerin hemen tumunde canhya d1~andan etki
yap1hr.
ffifil l(lasilc Biyolojik Yontemler
Ornek
w
Bitki, hayvan hucreleri ve mikroorganizmalar dogrudan
kullarnlarak insanlara faydah Orunler elde edilir.
- Penisilinin bulunup ilk kez antibiyotik olar9k tedavide kullan1lmas1
si saglanir. Bu yi:intemle yeti~tirilmesi Imlay, ekonomik kazanc1 fazla bitki ve hayvan soylan yeti~tirilebilir. Bi:iylece az
emek ve masrafla yuksek kazanc;: saglanabilir.
Modern biyoteknolojik yi:intemlerle canlmm genomuna girerek "ic;:ten yi:inlendirme"yap1hr. Yani canhnm hangi Orono
Oretmesi isteniyorsa o Orono yapacak ?ekilde degi~iklikler
meydana getirilmektedir.
- l<ahtsal hastahklara neden olan genlerin genomdan temizlenerek canhnin kahtsal hastahklardan anndmlmas1
saglanir. Ornegin; kanser, diyabet, yuksek tansiyon, ki:irlOk,
sag1rhk gibi genetik hastahklar genomdan temizlenebilir.
Modern biyoteknolojik yi:intemler klasik yi:intemlerden
daha ekonomiktir. Daha lusa zamanda, daha saf ve daha
fazla urun ahnabilmektedir.
- Aynca zeka geriligine neden olan genlerin c;:1kanlmas1
zeka duzeyinin yukselmesini saglar.
- Biyoteknolojik c;:ah~malarda bu degi?iklikler genetik mOhendisligi sayesinde gerc;:ekle?tirilir.
- Bir bitkiden aktanlan genie belki gelecekte karacigerimiz
C vitamini Oretebilecektir.
Not: Genetigi degi~tirilen (=GDO'lu) bu organizmalann
uzun sure sonra c;:evre ve insan populasyonu Ozerinde nas1I
Gen: Bir i:izelligi belirleyen DNA parc;:as1d1r. Yani genomun
kuc;:Ok bir parc;:as1d1r.
~ Genetilc Muhendisligi ile Biyotelmoloji
Rekombinant DNA teknolojisi: lstenilen genin hucreden
ahnip, ba~lca bir hucreye aktanlmas1 sonucu farkl1 genlere
sahip yeni bir DNA olu?turulmas1d1r.
Genetik muhendisligi ile elde edilen bilgilerden Grun olarak kullanilacak maddelerin Oretilebilmesinde yararlan1lmaktad1r.
Biyoteknolojinin amac1; bir canhnm belirli i:izelliklerini kodlayan genlerinin ba?ka bir canhya nakledilmesi olay1d1r.
Genetik Muhendisligi: Canhrnn baz1 genleri c;:1kanlarak ya
da yenileri eklenerek bunlann degi?tirilmesi saglanir. Bu
Nakledilen genin Orono, bu ?ekilde ikinci canhya sentezlettirilir.
yolla canhlarm genetik yapilannin degi?tirilmesi ve yeni
tiplerin olu?turulmasma yi:inelik c;:ah?malar yap1hr.
Ornegin: lnsan hucresi DNA'smdan insulin, interferon veya
buyume hormonu genlerinin c;:1kanlarak bir bakteri hucresinin DNA's1 ile birle?tirilmesi ve bu Orunleri verebilen bak-
w
Genom: Bir hucredeki tum DNA varhg1d1r.
bir degi~iklige yol ac;:acag1 henuz bilinmemektedir. Baz1 bilim adamlan bu tur organizmalann gelecekte c;:evre ve insan saghg1 ac;:1s1ndan olumsuz etkilerinin olabilecegini tart1~maktad1r.
- Mayalanma c;:ah?malan ile mikroorganizmalann bOyOk
tanklarda Grun vermesi, daha sonra bu Orunun ortamdan
safla?tmlmas1 saglaniyordu.
w
- ~eker hastalan ic;:in domuz vb. hayvanlardan insulin hormonunun elde edilmesi
Bu yi:intemlerle elde edilen Orunler, c;:ok uzun surede, k1s1th
miktarda ve yuksek maliyetlerle saglanabiliyordu.
rill
Biyolojik Yontemler
Ornek
- Insulin sentezleyen genin bakterilerin DNA'sma eklenmesiyle bakterilere insulin hormonu sentezlettirilir. Bu ?ekilde
ucuz insulin hormonu saglanm1? olur.
- Viruslere kar?1 dayanikh, c;:i:il ko?ullannda ya?ayabilen ve
zararh bi:iceklerin yiyemeyecegi bitkiler Gretilebilmektedir.
__ , Genetik Muhendisligi
Genetik muhendisligi uygulamalarmda;
- Isiah c;:ah?malanyla canhdaki istenmeyen i:izelliklerin ay1klanmas1 ya da canhda bulunmas1 istenilen i:izelliklerin nakledilmesi mOmkOndOr.
- Canhlann yararh i:izelliklerinin bir araya toplanmas1yla istenilen butun i:izelliklere sahip verimli 1rklann Oretilme-
teri soyunun Oretilmesi genetik muhendisligi yi:intemleri ile saglanir.
Bu uygulamadan sonra ortaya c;:1kan bakteri daha once
yapmad1g1 Orunleri yapan ve yeni davrani~lar kazanm1~ bir
bakteri soyudur. Bu bakteriden insulinin safla~t1nlmas1, gerekli kontrollerinin yap1larak ilac;: ~ekline getirilmesi biyoteknolojinin alarnnda yer ahr.
rOslerdir.
- Plazmit vb. ta?1y1c1 DNA'nm kesilen yerine, istenilen DNA
parc;:as1 "DNA ligaz" denilen enzimle birle?tilir.
- Olu?an yeni DNA'ya rekombinat DNA denir.
- Eide edilen rekombinat DNA tekrar bakteri hOcresine aktanhr. Bakterinin b610nmesi sirasmda yeni DNA e?lenerek
c;:ogahr. Bu i?leme DNA ldonlamas1 yeni olu?an hOcrelere
de ldon denir.
Not: Plazmitler gerc;:ek bakteri genomundan kOc;:Ok olup
hOcreye baz1 yararlar saglayan ozel genler ta?ir. Plazmitlerin en onemli ozelligi bakteriyel kromozomdan bag1ms1z
olarak kendini e?leyebilmeleridir.
Gen l{lonlamasmm A~amalan
B - Canh Hikrelerden DNA izolasyonu ve DNA Enzimleri
DNA izolasyonu: DNA'nin hOcreden c;:1kanhp saf olarak
i
Genetik Mi.ihendisligi c;:ah~malarmda Kullamlan
Yontemler
A- Gen l{lonlanmalan ve l{lonlama Arac;:lan:
Gen l<lonlamas1: Genlerin plazmit (bakterideki DNA parc;:a-
s1) gibi ta?1y1c1lar arac1hg1yla bir canhya aktanlarak o canhda
faaliyete gec;:irilmesidir. Genleri aktanlan hOcreye verici hOcre, genlerin aktanld191 yabanc1 hOcreye de ahc1 hOcre denir.
Gen Klonlama Arac;:lan: Bakteri plazmiti, bakteriofaj ve vi-
elde edilmesidir.
Bu i?lemin yap1labilmesi ic;:in;
- Once hOcre, baz1 kimyasal maddelerle parc;:alanir.
- Parc;:alanma sonucunda hOcre organellerinide ic;:eren ozel
bir sOspansiyon olu?ur.
- Bu sOspansiyona baz1 enzimler, biyolojik deterjanlar ve
ozel maddeler eklenir.
- Bu maddelerin eklenmesi sonucunda hOcre zan ve duvan y1k1hp hOcrenin proteinleri, DNA's1, RNA'lar ve diger hOcre bile~ikleri aynhr.
- Bu i?lemler birkac;: kez tekrarland1ktan sonra hOcrenin
DNA'lan saf olarak elde edilir.
Rekombinont DNA
4:--0
i
~
~
/
~~
Klon
Klon
1- Bakterilerden
plazmit c;:1kanllr.
2- Plazmit enzim
ile kesilir.
3- lnsan insulini
geni ic;:eren
plazmit DNA elde
edilir.
Bu yontemde hOcreye l<1Sa bir sore belirli bir miktarda
elektrik ak1m1 verilir.
- Elektrik ak1m1 hOcre zannda gec;:ici delikler olu?mas1n1
saglar.
- Ortamda bulunan DNA'lar bu deliklerden hOcreye girer.
m
/v°'
3. Elektroporasyon
D - DNA Parmak izi
Parmak izi: Parmak ucu derisindeki gozle gorOlebilen ve
co
Bakteri
~
lns~lin/ \
gem
kesilip
.P/1111/-N'"""
al1rnr.
~
Bu yontemle istenilen ozellige sahip bir hOcrenin DNA's1
c;:ok ince bir enjektorle vakumlanarak c;:1karanhr.
- Ayni ?ekilde DNA's1 c;:1kanlan yumurta hOcresine, diger
hOcreden c;:1kanlan DNA aktanhr.
- Bu hOcrenin geli?mesiyle DNA's1 ahnan canlmm aynis1
meydana gelir. (Genetik ikiz elde edilmi? olur.) Bu yontemle
kOltOr irklan denilen transgenik hayvanlar Oretilmektedir.
hat denilen c;:1kmt1lann olu?turdugu ?ekillere verilen addir.
Derin kesik ve yaralar olmad191 sOrece parmak izleri degi?mez ve kimlik belirlemede kullanihr.
DNA izolasyonu i<;in;
-Polimeraz
- Restrilcsiyon endoniilcleaz
- Fosfataz gibi
4- lnsan insOlinl
geni ic;:eren
plazmlt DNA
bakteri hOcresine
yerlei;;tirilir.
}
DNA Parmak izi: lnsan DNA'lannda, belli arahklarla tekrar-
DNA eo,imleri ge,el<Jc.
DNA'y1 yap1?tiran enzim 7 DNA ligaz enzimidir.
lanan ve protein senteziyle ilgisi olmayan bolOmler vardir.
l~levsel ozelliklere sahip genlerin arasmda bulunan bu bolOmlerin say1s1 ki?iden ki?iye degi?ir. Bu DNA b610mleri ki?inin DNA parmak izini olu?turur.
n.
lnsan kromozonu
2. Mikroenjeksiyon
Not: Restriksiyon endonOkleazlar bakterilerin kendilerini
enfekte etmeye c;:ah?an virOslere kar?I Orettikleri enzimlerdir. DNA's1n1 bakteri ic;:ine aktarmaya c;:ah?an virOsOn DNA's1
bakterilerin Orettigi bu enzimlerle parc;:alanir. Boylece bakteri virOsten korunmu? olur.
5- Bakteri
b610nme yoluyla
rekombinant DNA
molekOIO c;:ogallr.
DNA Parmak izini Saptamak ic;:in;
DNA parc;:alan jel elektroforez denilen yontemle siralanarak
her parc;:ada tekrarlanan birimlerin say1s1 bulunur.
- DNA parmak izi ile bir damla kan, sperm, kOc;:Ok bir deri
parc;:as1, sac; kokO, hatta fosillerdeki DNA'lar genetik c;:ah?malarla alm1p, DNA haritas1 (ki?inin kimligi) bulunabilir.
ca
Bakteri
- Sonra bu hOcreler rekombinant DNA ic;:eren c;:ozeltiyle kan?ttnhr.
·
- Kan?1m 40° C s1cakhgm Ozerinde 1Odakika 1s1t1hr ve ani bir
soguk ?oku uygulanir.
- Boylece DNA yogunla?IP hOcrelerin Ozerine c;:oker.
- Bu arada hOcre zanndaki deli kier geni?lediginden rekombinant DNA hOcreye girer.
C - DNA'nm Hi.icreye Aktanlmas,
Genel Olarak DNA Parmak izinden;
1. Transformasyon
Rekombinant DNA molekOIOnOn aktanlacag1 bakteri once
yogun tuz (kalsiyum klorOr) c;:ozeltisinde bekletilir.
- Suc;:un i?lendigi yerde kalan doku parc;:asmdan zanhnm
kimligi tespit edilir.
- Anne ve babanin tespiti yapliir.
- Baz1 kal1tsal hastahklann te?hisi yap1hr.
nh
- lstenilen gene sahip DNA'da ayni restriksiyon enzimiyle
kesip c;:1kanhr.
DNA'nin HOcreye Aktanmmda Kullanilan Yontemler;
ur
- Ta?1y1c1 olarak kullanilacak plazmit belirli bir yerinden
restriksiyon endonuldeaz denilen enzimle kesilir.
hi
CANLILARDA DAVRANI~
SOLUNUM SiSTEMi
.sa
HAYATIN BA~LANGICI iLE iLGiLi GORU~LER
Konu
Konu
Soru Say1s1
3
3
Dogal sec;:ilim
1
Konu
1
Kanda C02 ta~mmas1
w
Koevrim
Endoisim biyotik hipotez
1
w
1
SoruSay1s1
w
1
2
Konu
Soru Say1s1
1
Stomanm kapanmas1
1
Kan doku 1
1
Konu
Kan doku
lletim doku
Stomanm kapanmas1
Soru Say1s1
1
1
1
Soru Say1s1
Genel
Nefronun yap1s1
2
Fazla idrar olu~umu
1
1
Ore, amonyak
1
Tath su?
1
Konu
Gen el
Meristem doku 1
lletim doku
Soru Say1s1
BO~ALTIM SiSTEMi
DOKULAR
Konu
1
1
Evrim1
Adaptasyon
Varyasyon
Gen el
Akciger
1
Voryasyon
Konu
Soru Say1s1
1
Evrim
Adaptasyon
Homokromi mimileri
Yapaysec;:ilim
Biyoloji Sorulan lstatistigi (1999-2009)
Soru Say1s1
1
ldrar
Ore, amonyak
1
GELi~ME VE BUYUME
Konu
Genel geli~me
Bitkide c;:imlenme sOreci
Bitkide embriyo geli~imi
Konu
SoruSay1s1
1
1
1
Soru Say1s1
1. tabloda sorulmaya deger bulunan konulan, 2.
tabloda soru kskYnde ya da se eneklerde eldirici
olarak kullan51an konular5 gSreceksiniz.