Turks_Wat is diabetes

ZUAL GÖZÜTOK
Turkije
Zual heeft diabetes type 2
DIYABET NEDIR?
Wat is diabetes?
Turks - Nederlands
Diyabeti
değiştirme
yolumuz
Novo Nordisk diyabetin geleceğini değiştirmeyi kendisine bir misyon
olarak biçmiştir. Bu görüşünü gerçekleştirmek için Diyabeti Değiştirme
Programı (Changing Diabetes-programma) geliştirdik. Changing
Diabetes® , diyabet hastalığı olan insanlara ve bu insanlarla ilgili tüm
kişilerle haberleşmeyi ve onların bilgilendirilmesine yönelik çeşitli ulusal
ve uluslararası inisiyatifleri kapsar.
Changing Diabetes programı beş başlıktan oluşuyor: Araştırma, Korunma
ve Bilinçlenme, Tedavi, Kültür ve Tarih ve Eğitim. changingdiabetes.nl
internet sitesinde projeler (Projecten) başlığı altında Novo Nordisk’in
Changing Diabetes programı için geliştirdiği tüm faaliyetlerinin dökümünü
bulabilirsiniz.
Changing Diabetes programı ile, toplumunun diyabet hastalığı olan
insanların tedavi ve bakımına olan yaklaşımını değiştirmeyi amaçlıyoruz
ki, bu şekilde diyabet hastalığı olan insanların geleceği düzelmiş olsun.
Changing Diabetes®
Novo Nordisk A/S’in tescilli bir ticari markasıdır
2
The way we
are changing
diabetes
Novo Nordisk beschouwt het als haar missie om de toekomst van diabetes
te veranderen. Om deze visie gestalte te geven hebben wij het Changing
Diabetes-programma ontwikkeld. Changing Diabetes® omvat diverse
nationale en internationale initiatieven, die zich met name richten op
communicatie met en voorlichting aan mensen met diabetes en alle
betrokkenen om hen heen.
Het
Changing
Diabetes-programma
kent
vijf
pijlers:
Onderzoek,
Preventie & Bewustwording, Behandeling, Cultuur & Historie en Educatie.
Op changingdiabetes.nl vindt u onder het kopje ‘Projecten’ een overzicht
van alle activiteiten die Novo Nordisk ontplooit om vorm te geven aan
Changing Diabetes.
Met Changing Diabetes willen wij bereiken dat de behandeling en de zorg
voor mensen met diabetes, de wijze waarop de maatschappij met
deze aandoening omgaat verandert, zodat de toekomst van mensen met
diabetes verbetert.
Changing Diabetes® is een geregistreerd handelsmerk
van Novo Nordisk A/S.
3
DİYABET
ŞEKER HASTASININ VÜCUDUNDA NELER OLUYOR?
6
8
ŞİKAYETLER
14
BİRİNCİ TİP DİYABET
14
İKİNCİ TİP DİYABET
18
DİYABET VE HAMİLELİK
18
SAĞLIKLI BESLENME
20
KARBONHİDRATLAR
22
ŞEKER TÜKETİMİNE NEDEN DİKKAT ETMENİZ GEREKİYOR?
24
YAĞIN ZARARLARI NELERDİR?
24
RAMAZAN AYI VE ORUÇ
28
SİGARA
30
ALKOLLÜ İÇKİ
30
ŞEKER HASTALARI İÇİN HAREKET ETMEK NİÇİN ÖNEM TAŞIR?
30
NELER YAPABİLİRSİNİZ?
32
KONTROL
32
DİYABETİN NEDEN OLABİLECEĞİ SORUNLAR
34
AYAK BAKIMI
38
TATİLE ÇIKMAK
42
SON OLARAK ÖNEMLİ ÖNERİLERİ TEKRARLIYORUZ
46
Vertaling: M. Cordes
Drukwerk: Weevers Grafimedia, Vorden
Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden verveelvoudigd en/of openbaar
gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Novo Nordisk B.V.
© 2013 Novo Nordisk B.V. en CBO
4
Diabetes7
Wat gebeurt er in het lichaam van iemand met diabetes?
9
Klachten bij diabetes
15
Diabetes type 1
15
Diabetes type 2
19
Zwangerschapsdiabetes19
Gezonde voeding
21
Koolhydraten23
Waarom moet u letten op suiker?
25
Waarom moet u letten op vet?
25
Ramadan29
Roken31
Drinken van alcohol
31
Waarom is lichaamsbeweging belangrijk voor diabetespatiënten?
31
Wat kun je doen?
33
Controle33
Complicaties die zich kunnen voordoen bij diabetes
35
Voetverzorging39
Op vakantie
43
Herhaling van de belangrijkste adviezen
47
Deze brochure is ontwikkeld door het Centraal BegeleidingsOrgaan
voor de intercollegiale toetsing (CBO) te Utrecht.
CBO, Postbus 20064, 3502 LB Utrecht, tel. 030 284 39 00 of cbo.nl.
5
Herkez ‘şeker hastalığı’ tabirini bilir. Şeker hastalığının başka bir adı ise ‘şekerli
diyabet’ veya sadece ‘diyabet’tir. Diyabet Hollanda’da sık görülen bir hastalıktır.
Şeker hastalığı Türkler arasında da sık görülüyor. Yaşlıların yanında, çocuklar ve
gençler de bu hastalığa yakalanabilir. Diyabetin sıklık oranının neden arttığı tam olarak
bilinmiyor. Ancak kalıtımın, şişmanlığın, yaşlılığın ve stresin rol oynadığını biliyoruz.
Bunların yanında diyabetin başka sebepleri de olabilir. Fazla şeker yiyen bir insan
otomatikman şeker hastalığına yakalanmaz, fakat beslenme şişmanlığa katkıda
bulunabilir. Nitekim ileri yaşta diyabete yakalanan kişilerin birçoğu şişmandırlar.
Sadece stres de diyabete yol açmaz. Ancak stres hastalığı etkileyebilir. Diyabetin
teşhisi, çok defa stres ve üzüntü olunca konulur. Diyabet eğilimi de bulunmalıdır.
Stres ve üzüntü bitince diyabet maalesef geçmeyecektir. Doktordan diyabete
yakalandığınızı öğrenmek üzücüdür.
Çünkü diyabet kronik bir hastalık olup, kesin tedavisi mümkün değildir. Şeker
hastalarının çoğu, ömür boyu ilaç almak ve perhiz yapmak zorunda kalır. Kaliteli bir
tedavi sayesinde normal ve aktif bir yaşam sürebilirsiniz. Kendinizi hasta hissetmenize
gerek olmadığı halde, sürekli dikkatli olmanız gerekiyor. Hastalığınız hakkında akraba
ve arkadaşlarınızla da konuşun. Akraba ve arkadaşlarınızın diyabetinizi dikkate
almaları önemlidir. Bu, akraba ve arkadaşlarınızın tüm işlerinizde yardım etmeleri
gerektiği anlamına gelmez. Bunu iyi niyetle teklif edebilirler, ama genellikle buna
ihtiyaç yoktur.
Aktif kalmanız ve yeterince hareket etmeniz önemlidir. Şeker hastasının vücuduna
iyi bakması gerekir. Bu broşürde vücudunuza iyi bir şekilde nasıl iybakabileceğiniz
açıklanmaktadır.
6
Iedereen kent wel het woord ‘suikerziekte’. Suikerziekte noemen we ook wel
‘diabetes mellitus’ of kortweg ‘diabetes’. Diabetes komt veel voor in Nederland.
Ook bij Turken. En niet alleen bij ouderen, maar ook bij kinderen en jongeren.
Waarom diabetes steeds meer voorkomt weten we niet precies. Wel weten we dat
erfelijkheid, overgewicht (te dik zijn), ouderdom en stress een rol spelen. Maar er
kunnen ook nog andere oorzaken zijn. Iemand krijgt geen suikerziekte door het
eten van veel suiker, maar de voeding heeft wel invloed op overgewicht. Veel mensen
die op latere leeftijd diabetes krijgen zijn namelijk te dik. Ook krijgt iemand geen
diabetes door stress. Maar stress heeft wel invloed op de ziekte. Vaak wordt diabetes
ontdekt in een periode van stress en verdriet.
Toch moet je dan ook al aanleg hebben voor diabetes om de ziekte te krijgen. De
diabetes gaat helaas niet over als de moeilijke periode voorbij is. Het is een vervelend
bericht als je te horen krijgt dat je diabetes hebt. Want diabetes is een chronische
ziekte. Dat wil zeggen dat de ziekte niet te genezen is. De meeste mensen moeten
de rest van hun leven medicijnen gebruiken en op hun voeding letten. Maar door
een goede behandeling kunt u toch een normaal en actief leven leiden. U hoeft
zich niet ziek te voelen. Wel zult u er altijd rekening mee moeten houden. Praat er
ook over met familie en vrienden. Het is namelijk belangrijk dat familie en vrienden
rekening houden met diabetes. Dat wil niet zeggen dat uw familie en vrienden u zoveel
mogelijk werk uit handen moeten nemen, omdat u ziek bent. Hoewel goed bedoeld is
dit meestal niet nodig.
Het is belangrijk, dat u zelf actief blijft en zorgt voor voldoende beweging. Als u
diabetes heeft, moet u zelf goed voor uw lichaam zorgen. In deze brochure kunt u lezen
hoe u dit kunt doen.
7
Vücudun çalışabilmesi için besine ihtiyacı vardır. Yediğimiz içtiğimiz her şey, mide
ve bağırsaklarımıza gider. Burada besinler sindirilir ve içinden değişik besleyici
maddeler çıkarılır. Daha sonra ince bağırsak besleyici maddelerin kana karışmasını
sağlar. Kalp de kanı bütün vücuda pompalar. Kan, besleyici maddeleri kaslardaki ve
beyindeki hücrelere, daha doğrusu vücuttaki bütün hücrelere taşır. Burada besleyici
maddeler yakılarak vücuda enerji sağlanır.
Kas hücrelerine çok enerji veren önemli bir besleyici madde-nin adı ‘glikoz’dur. Beyin
ve sinirler özellikle glikoz ile çalışır. Glikoz yediğimiz besinler aracılığıyla vücuda
aldığımız bir çeşit şekerdir. Diğer besleyici maddeler gibi glikoz da, ince bağırsak
aracılığıyla kana karışır. Kan glikozu kasların ve diğer organların hücrelerine taşır.
Sadece kanda yeterince ‘ensülin’ bulunursa, glikoz hücrelere girebilir. Ensülin,
glikozun girebilmesi için hücreleri açan bir nevi anahtardır.
Yediğimiz besinler midemize gider.
Karbonhidratlar mide vasıtasıyla ince
bağırsaklara geçer.
Het voedsel komt in de maag.
Koolhydraten komen via de maag
in de dunne darm.
mide
maag
karbonhidratlar
koolhydraten
ince bağırsak
dunne darm
pankreas
alvleesklier
Midedeki enzimler karbonhidratları
sindirip glikoz haline dönüştürür.
8
pankreas
alvleesklier
karbonhidratlar
koolhydraten
ince bağırsak
dunne darm
enzimler
enzymen
glikoz
glucose
Enzymen breken de koolhydraten af
en maken er glucose van.
Het lichaam heeft eten nodig om te kunnen werken. Het eten gaat naar de maag en
naar de darmen. De maag en de darmen halen uit het eten verschillende voedingsstoffen. Via de dunne darm komen deze voedingsstoffen in het bloed. Het hart pompt
het bloed door het hele lichaam. Het bloed brengt de voedingstoffen naar alle cellen in
het lichaam, bijvoorbeeld naar de cellen van de spieren en de hersenen. Daar verbranden de voedingsstoffen en zo krijgt het lichaam energie.
Een belangrijke voedingsstof die veel energie geeft aan de cellen van de spieren
heet ‘glucose’. De hersenen en zenuwen werken voornamelijk op glucose. Glucose is
een soort suiker die we met onze voeding binnen krijgen. Glucose komt, net als andere
voedingsstoffen, via de dunne darm in het bloed. Het bloed brengt de glucose naar de
cellen van de spieren en andere organen. Glucose kan alleen in de cellen binnengaan
als er voldoende ‘insuline’ in het bloed aanwezig is. Want insuline is de sleutel die de
cellen openmaakt voor de glucose.
Yediğimiz ve içtiğimiz besinler mide ve
bağırsaklarda sindirilir.
De spijsvertering vindt plaats in het
maag-darmkanaal.
9
ince bağırsak
dunne darm
damar
bloedvat
Glikoz kana karışır.
Glucose komt in het bloed.
Kan vücudun her
tarafını dolaşır.
Het bloed stroomt door het
hele lichaam.
hücre
cel
damar
bloedvat
Glikoz vücuttaki
hücrelere girer.
Glucose komt in
de lichaamscellen.
10
pankreas
alvleesklier
glikoz
glucose
ensülin
insuline
Ensülini pankreas adlı organımız yapar.
Eğer kanda fazla glikoz (şeker) varsa,
pankreas da otomatik olarak daha fazla
ensülin yapar. Bu şekilde denge sağlanır.
hücre
cel
Het lichaam maakt zelf insuline in de
pancreas (alvleesklier). Als er veel glucose
(suiker) in het bloed zit maakt de pancreas
automatisch ook meer insuline. Zo is er altijd
een goed evenwicht.
11
Şeker hastası olan kişilerde pankreas ya hiç ensülin yapmaz, ya çok az yapar,
yada hücreler ensüline gereken tepkiyi göstermez. O zaman da hücreler açılmaz,
glikoz hücrelere giremez. Bu yüzden hücreler yeterince yakıt alamaz. Bu durumda
kendinizi yorgun hissedersiniz. Hücrelere giremeyen glikoz kanda kalır. Kanda fazla
glikozun bulunması, çeşitli şikayetlere neden olabilir. Kullanılmayan glikoz böbrekler
tarafından kandan alınır ve idrar yoluyla dışarı atılır. Glikoz bir nevi şeker olduğundan,
dışarı atılan idrar tatlımsıdır. İşte bu yüzden bu hastalığa şeker hastalığı da denir.
Doktor kanınızı kontrol ederek glikoz oranını tespit edebilir. Hollanda’da kandaki
glikoz oranı ölçülürken birim olarak mmol/l kullanılır. Kandaki glikoz oranı 4 ile
10 mmol/l arasında değişebilir. Tedavi görmeyen şeker hastalarının kanındaki
glikoz oranı genellikle 10’dan fazladır. Broşürümüzün ileriki sayfalarında kan kontrolü
hakkında daha fazla bilgi bulabilirsiniz.
böbrekler
12
nieren
Bij mensen met diabetes maakt de pancreas geen of te weinig insuline. Soms reageren
de cellen niet goed op de insuline die het lichaam maakt. Dan kan de glucose niet de
cellen binnen gaan. De cellen krijgen te weinig brandstof. Daardoor voel je je moe. Als
de glucose niet de cellen binnen kan gaan blijft de glucose in het bloed. Wanneer er
steeds teveel glucose in het bloed zit, kun je allerlei klachten krijgen. De glucose wordt
uiteindelijk door de nieren uit het bloed gehaald en met de urine uitgeplast. Daarom is
de urine van iemand die diabetes heeft zoet. Vandaar de naam suikerziekte.
Door uw bloed te controleren kan de arts zien of er teveel of te weinig glucose in uw
bloed zit. In Nederland geven we dat aan met mmol/l als meeteenheid. Het is belangrijk
dat de glucose-waarde zoveel mogelijk tussen de 4 en de 10 mmol/l blijft. Bij mensen
met diabetes die geen behandeling krijgen is de glucosewaarde meestal te hoog. Dus
boven de 10. We zullen straks nog meer vertellen over de controle van het bloed.
13
Şeker hastası kendisini çok defa yorgun hisseder, idrarı daha sık gelir, normalden
fazla susar ve boğazı kurur. Ayrıca aşırı terler, kabız olur ve kötü görmeye
başlayabilir. (Cinsel organlar başta olmak üzere) tüm vücut kaşınabilir. Bazıları
ise çok kilo verirler. Doktor sizde diyabet teşhisini koyduysa, bu şika-yetler tedavi
sayesinde geçecektir. Aynı şikayetler tekrar sizi rahatsız etmeye başlarsa, bunu
doktora anlatmanız gerekir. Bu şikayetler, kandaki glikoz oranının fazla olduğuna
ilişkin bir uyarıdır. Tedavinin yeniden ayarlanması gerekir.
Akrabalarınız da bu şikayetlerden rahatsız olurlarsa, onlara kanlarını kontrol ettirmeleri
gerektiğini söyleyebilirsiniz. Şeker hastası olduklarını henüz fark etmeyebilirler. Bu
durum yaşlılarda görülebilir. Yorgunluk, idrarın sık gelmesi veya kötü görmek gibi
şikayetlerin yaşlanmaktan kaynaklandığını sanabilirler. Bu nedenle, şeker hastası
olup olmadıklarını kontrol ettirmezler.
Eğer pankreas ensülin yapmazsa veya çok az ensülin yaparsa, hastanın her gün
ensülin iğnesini vurması gerekiyor. Buna birinci tip diyabet denir. Günümüzde bir
şeker hastası günde birkaç kez ensülin iğnesini vurabilir. Böylelikle pankreasın
yaptığı görevi kendiniz yerine getirmiş olursunuz. Değişik ensülin türleri vardır.
Bir ensülin türünün etki süresi diğerininkinden daha kısa olabilir. Günde dört kez
ensülin iğnesini vurmak, vuran kişinin çok ağır hasta olduğu anlamına gelmez. Bu,
glikoz oranını dengede tutmanın etkili bir yolu olabilir. Her defada ne kadar ensülinin
vurulması gerektiği konusunda doktor tavsiyede bulunur. Diyabet sağlık görevlisi
(‘diabetesverpleegkundige’) kendinize ensülin iğnesini nasıl vurmanız gerektiğini
öğretir.
14
Iemand met diabetes is vaak erg moe, moet veel plassen, heeft veel dorst en heeft een
droge keel. Ook zweet hij of zij veel, heeft last van verstopping en gaat slechter zien.
Ook jeuk over het hele lichaam (of vooral bij de geslachtsorganen) kan een klacht zijn.
Sommige mensen vallen veel af. Als de arts heeft vastgesteld dat u diabetes heeft,
moeten deze klachten verdwijnen door de behandeling. Als u er weer last van krijgt,
dan moet u dit vertellen aan de arts. Dit is een waarschuwing dat er teveel glucose in
het bloed is. De behandeling moet dan aangepast worden.
Als familieleden deze klachten hebben, kunt u ze er op attenderen dat zij hun bloed
moeten laten onderzoeken. Misschien hebben zij ook diabetes, maar weten ze het nog
niet. Dit komt regelmatig voor bij ouderen mensen. Zij denken dat klachten als moe
zijn, meer gaan plassen of slechter gaan zien komen door het ouder worden. Ze laten
daarom niet nakijken of ze diabetes hebben.
Er bestaan twee soorten diabetes, namelijk type 1 diabetes en type 2 diabetes. Werkt
de alvleesklier niet dan moet iemand elke dag insuline spuiten. Dit noemen we diabetes
type 1. Deze soort komt vooral voor bij mensen onder de 30 jaar. Tegenwoordig kun je
meer keren per dag insuline spuiten. Zo kun je zelf regelen wat de pancreas eigenlijk
moet doen. Er bestaan verschillende soorten insuline. De ene soort werkt sneller en
korter dan de andere. Als je vier keer per dag moet spuiten, wil dat dus niet zeggen dat
je heel erg ziek bent. Het is een goede manier om de hoeveelheid glucose in evenwicht
te houden.
15
Bloedglucose te laag - Düşük kan şekeri
baş dönmesi
duizeligheid
titreme
beven
huyda değişiklikler
wisselend
humeur
yorgunluk
moeheid
açlık
honger
bulanık görme
wazig zien
solgunluk
bleekheid
baş ağrısı
hoofdpijn
terleme
zweten
Bloedglucose te hoog - Yükşek kan şekeri
uyku
slaperigheid
kaşıntı
jeuk
sık idrar
vaak plassen
susuzluk
dorst
dilde kuruluk
droge tong
16
Şeker hastası ufak bir çocuk ise, ensülin iğnesini vurma tekniği annebabasına
öğretilir. Ensülin kalemi sayesinde bu artık zor bir teknik değildir. Ensülin iğnesini
kendiniz vurarak ve kandaki glikoz oranını kendiniz kontrol ederek besin ve ilaçları
birbirine uygun bir şekilde ayarlayabilirsiniz. Böylelikle tedavinin yaşamınızda
kendisine özgü yerini almasını sağlayabilir ve eğlence, spor ve tatillere katılabilirsiniz.
Öte yandan, gözleri iyi görmediği için kendilerine ensülin iğnesini vuramayan hastalar
ise ensülin iğnelerini semt sağlık görevlisine (‘wijkverpleegkundige’) vurdurtabilirler.
Diabetes type 1
Diabetes type 2
Diabetes type 2
pankreasın ensülin
üretmemesi
ensülin yetersizliği
hücrelerin yetersiz
tepki göstermesi
alvleesklier maakt geen
insuline
te weinig insuline
cellen reageren niet goed
De arts adviseert hoeveel insuline je iedere keer moet gebruiken. De diabetesverpleegkundige leert je hoe je zelf kunt spuiten. Bij kleine kinderen wordt aan de ouders
geleerd hoe ze moeten spuiten. Dat is tegenwoordig niet moeilijk meer dankzij de
insulinepen. Door zelf te spuiten en zelf te controleren kun je voeding en medicijnen
goed op elkaar afstemmen. Zo kun je de behandeling inpassen in je eigen leven en kun
je toch meedoen aan feesten, sport en vakanties. Alleen bij mensen die zelf niet kunnen
spuiten, bijvoorbeeld omdat ze heel slecht zien, komt de wijkverpleegkundige spuiten.
17
İkinci tip diyabet yaşlılarda sık görülür. Pankreas yetersiz ensülin yapar veya hücreler
ensüline gereken tepkiyi göstermez. Bu durum şişman kişilerde sık görülür. Bu halde
kilo vermek, tedavide atılması gereken ilk adımdır.
Tablet yutarak pankreasın yeniden iyi çalışması sağlanabilir. Başka tabletler
sayesinde hücrelerin daha iyi tepki göstermesi de sağlanabilir. Bu tabletleri her gün
yutmanız gerekiyor. İkinci tip şeker hastasının bazen ensülin iğnesini de yapması
gerekiyor. Hangi tabletlerin yutulması gerektiği veya ensülin iğnesinin vurulması
gerekip gerekmediği konusunda doktor karar verir. Bu nedenle, şeker hastası olan
akraba veya arkadaşlarınızın ilaçlarını kullanmayın. Önce doktora danışın ve verdiği
talimatlara uyun.
İkinci tip şeker hastalarının şikayetleri, birinci tip şeker hastalarına kıyasla daha az
ve daha belirsizdir. O yüzden şeker hastası olduklarını genelde pek fark etmezler.
Hamile kalan bazı bayanların kanındaki glikoz seviyesi artabilir. Bu seviye ebe
tarafından kontrol edilir ve perhizle ilgili tavsiyede bulunur veya iç hastalıkları uzman
hekimine gönderir. Kandaki glikoz değerleri genellikle doğumdan sonra normalleşir.
Her şeker hastasının
• yazılan ilaçları gereği gibi alması gerekiyor
• beslenmesine dikkat etmesi gerekiyor
• yeterince hareket etmesi ve dinlenmesi gerekiyor.
Bu şekilde kandaki glikoz oranını denetim altında tutabilir, sağlığınızı koruyabilir ve
mümkün oldukça her türlü faaliyete katılabilirsiniz.
18
Diabetes type 2 komt veel voor bij oudere mensen. De pancreas maakt te weinig
insuline of de cellen reageren niet goed op de insuline. Dit gebeurt vaak bij mensen die
te dik zijn. Afvallen is dan de eerste stap.
Door tabletten te slikken kan de pancreas weer goed gaan werken. Andere tabletten
zorgen ervoor dat de cellen weer goed gaan reageren. Deze tabletten moet je iedere dag
blijven gebruiken. Soms moet iemand met type 2 ook GLP-1 of insuline spuiten. De arts
vertelt welke tabletten u moet gebruiken of wat u moet injecteren. Gebruik dus nooit
zomaar medicijnen van familie of vrienden die ook diabetes hebben. Overleg altijd met
de arts en houdt u aan de voorschriften.
Bij diabetes type 2 hebben mensen niet zo snel klachten als bij type 1. Daardoor merken
ze vaak zelf niet dat ze diabetes hebben.
Soms krijgen vrouwen tijdens de zwangerschap een verhoging van de glucosewaarde.
De verloskundige controleert dit en geeft adviezen voor een dieet of verwijst naar de
internist. Meestal worden de glucose­waarden weer normaal na de bevalling.
Voor iedereen die diabetes heeft is het belangrijk:
• om de voorgeschreven medicijnen op de juiste manier te gebruiken
• om op de voeding te letten
• om voor voldoende lichaamsbeweging en ontspanning te zorgen.
Op deze manier kunt u de hoeveelheid glucose in het bloed goed onder controle
houden. Zo kunt u toch gezond leven en zoveel mogelijk aan alles meedoen.
19
Diyabet metabolizma ile ilgisi olan bir hastalık olduğu için beslenmenin hastalığın
tedavisinde önemli bir rol oynadığını anlayacaksınız. Bu konuda şimdi daha fazla
bilgi vermek istiyoruz.
Diyabet olduğunuz için yediğiniz ve içtiğiniz şeylere dikkat etmeniz gerektiğini
herhalde doktorunuzdan duymuşsunuzdur. Bu, Türk yemeklerinden artık zevk
alamayacağınız anlamına gelmez. Daha ziyade, yediğiniz ve içtiğiniz şeylerde daha
seçici olmanız ve yemeklerin hazırlanışına daha çok dikkat etmeniz gerekiyor. Şeker
hastası için ayrı yemek pişirmek gerekmez. Hastanın ailesi de aynı yemeği yiyebilir.
Şeker hastaları için geçerli olan beslenme kuralları, sağlıklı beslenmek isteyen
herkesin uyması gereken genel kurallardır. Kendiniz yemek pişirmezseniz veya
alışveriş yapmazsanız, bu bilgileri akrabalarınıza da vermelisiniz.
Günlük besinlerimizde, şu önemli besleyici maddeler bulunur:
• Karbonhidratlar
• Proteinler
• Yağlar
• Vitaminler
Her gün yeterince hareket
Dagelijkse lichaamsbeweging
20
Sağlıklı besleniniz
Gezonde voeding
ilaçları muntazaman kullanmak
Juist gebruik van medicijnen
Omdat diabetes een ziekte is die te maken heeft met de spijsvertering, zult u begrijpen
dat voeding een belangrijke rol speelt in de behandeling. Wij willen u daar nu wat meer
informatie over geven.
U heeft vast van uw arts te horen gekregen dat u goed op uw voeding moet letten
omdat u diabetes heeft. Dit wil niet zeggen dat u niet meer lekker kunt blijven eten.
Wel zult u meer moeten letten op wat u eet en hoe u het eten klaarmaakt. U hoeft niet
alles apart te koken. De familie kan meestal hetzelfde eten. De meeste adviezen voor
een gezonde voeding voor diabetespatiënten zijn voor iedereen gezond. Als u niet zelf
kookt of de boodschappen doet is het belangrijk deze informatie ook aan uw familie
door te geven.
In onze dagelijkse voeding zitten de volgende belangrijke voedingsstoffen:
• Koolhydraten
• Eiwitten
• Vetten
• Vitamines
Karbonhidratlar
Koolhydraten
Proteinler
Eiwitten
Yağlar
Vetten
Vitaminler
Vitamines
21
Eskiden şeker hastalarının şeker kullanması yasaktı. Günümüzde tavsiye bu
değiştirilmiştir.
Genel tavsiye şöyledir:
• Sağlıklı beslenin. Yağ tüketimine dikkat edin.
• Karbonhidrat tüketimini öğünler arasında eşit bir şekilde bölüştürün.
• Şişman iseniz kilo vermeye çalışın.
Yediğiniz ve içtiğiniz şeyler konusunda diyabetik uzmanından kişisel bir tavsiye
isteyebilirsiniz. Diyabetik uzmanı evde bakım hizmetlerinde (‘thuiszorg’) veya hastanede çalışır. Bir doktor tarafından gönderildikten sonra, diyabetisyenlerin tavsiyeleri
ücretsizdir.
Besinde bulunan karbonhidratlardan glikoz yapılır.
Karbonhidratlar değişik türlere ayrılabilir:
• Nişasta: ekmek, bulgur, pirinç/pilav, makarna, mercimek ve baklagillerde bulunur.
• Meyve şekeri: meyvelerde, meyve sularında ve üzüm şekerinde bulunur.
• Süt şekeri: süt, ayran, yoğurt ve vla’da bulunur.
• Şeker: beyaz ve kahverengi şeker ve reçelde, bisküvilerde ve meşrubatta bulunur.
22
Vroeger mocht iemand met diabetes geen suiker eten. Nu is dat veranderd.
Het algemene advies is nu:
• Eet gezond. Let op vet.
• Zorg voor een goede verdeling van koolhydraten over de verschillende maaltijden.
• Probeer af te vallen als u te dik bent.
U kunt een persoonlijk advies krijgen van een diëtiste over wat u het beste kunt eten.
De diëtiste werkt bij de thuiszorg of in het ziekenhuis. Haar adviezen zijn gratis, als u bent
doorverwezen door een arts.
Glucose wordt gemaakt van de koolhydraten die in de voeding zitten.
Er zijn verschillende soorten koolhydraten:
• Zetmeel: komt voor in brood, couscous, rijst, pasta, in bonen en in linzen.
• Vruchtensuiker: komt voor in fruit, vruchtensappen en druivensuiker.
• Melksuiker: komt voor in melk, karnemelk, yoghurt
en vla.
• Suiker: komt voor in witte en bruine suiker, in jam, in
koekjes, in snoep en in frisdrank.
23
Karbonhidrat tüketimini gün boyunca eşit bir şekilde bölüştürmek için her gün küçük
porsiyonlu üç öğün yemek yemek ve bu öğünler arasında üç kez sağlıklı ama hafif bir
şeyler atıştırmak önemli olur. Yediğiniz ve içtiğiniz karbonhidratlı ürünleri bu öğünler
arasında bölüştürün. Böylelikle fazla glikoz bir defada kanınıza karışmayacaktır.
Ensülin iğnesini vuran hastalar, öğün ve ilaçları birbirine uygun bir şekilde ayarlamayı
öğrenebilirler.
Şekerli ürünlerden mümkün olduğunca uzak durmak daha
iyi olur. Özellikle kilo vermeniz gerekirse bu önemlidir. Şeker
şişmanlatır ve şeker içinde sağlıklı maddeler bulunmaz.
Şekersiz çay ve kahveye alışamazsanız, şeker yerine sakarin kullanabilirsiniz. Sakarinin değişik markaları
Canderel, Natrena ve Hermesetas’tır. Kek ve kurabiye
yağlar vetten
yapmak için sıvı tatlandırıcı da kullanabilirsiniz. Kurabiye
yaparken az şeker veya yağ kullanırsanız daha da iyi olur. Meşrubat ve meyve
sularında fazla şeker vardır. Diyet içecekler içerseniz daha iyi olur. Şeker hastaları
için özel hazırlanmış ürünlerin satın alınmasına gerek yoktur.
Aşırı yağlı yemek hiç kimse için sağlıklı değildir. Aşırı yağ, kalp ve damar hastalıklarına
yakalanma olasılığını artırır. Şeker hastasında damarla ilgili hastalıkların olasılığı
daha yüksektir. Bu yüzden, az yağ kullanmanız daha sağlıklıdır. Yediğiniz yağın
hangi türden olduğuna da dikkat etmeniz gerekir. İki tür yağ mevcuttur: Doymamış
yağ (uygun yağ). Bu tür yağ, zeytinyağı, ayçiçeği yağı, mısırözü yağı ve balık yağında
ve ayrıca fındık ve cevizgillerde bulunur. Doymuş yağ (kalp ve kan damarlarına
zarar verir). Bu tür yağ, tereyağı, margarinde, koyun etinde, yağli peynirde, Türk
yogurtlarında ve çikolata da mevcuttur.
24
kahvaltı
ontbijt
meyve
fruit
öğle yemeği bir dilim ekmek akşam yemeği bir bardak süt
middageten stukje brood
avondeten
beker melk
3 küçük öğün yemek ve 3 kez arada bir
ufak tefek yiyecek
3 kleine maaltijden en 3 tussendoortjes
Voor een goede verdeling van koolhydraten kunt u beter iedere dag 3 kleine maaltijden
en 3 gezonde tussendoortjes eten. Verdeel de producten met koolhydraten over deze
maaltijden. Dan krijgt u niet teveel glucose in één keer in uw bloed. Mensen die insuline
spuiten kunnen leren hun maaltijden en medicijnen goed op elkaar af te stemmen
Het is beter zo min mogelijk producten te eten waarin veel suiker voorkomt. Vooral als
u moet afvallen. Van suiker word je dik en er zitten geen gezonde stoffen in.
Als u niet kunt wennen aan thee en koffie zonder suiker kunt u de suiker beter vervangen door zoetjes. Deze zijn te koop onder de naam Canderel, Natrena, Hermesetas
enzovoort. U kunt ook vloeibare zoetstof gebruiken voor het bakken van koekjes en
cake. Nog beter is het om koekjes te bakken waar niet veel suiker of vet in zit. In frisdrank en sappen zit veel suiker. U kunt beter Light dranken drinken. Het is niet nodig om
aparte diabetesproducten te kopen.
Het is voor niemand goed veel vet te eten. Dit verhoogt de kans op hart- en vaatziekten. Mensen met diabetes hebben extra kans op problemen met de bloedvaten. U kunt
daarom beter minder vet gaan gebruiken.
25
Diyet halvarini veya diyet margarini kullanmak daha uygundur. Az yağlı et yerseniz
veya etin üzerindeki yağları kesip atarsanız, yağ kullanımınızı azaltmış olursunuz.
Tavuk yediğiniz takdirde, hazırlamadan önce derisini soymanız ve tavuğun yağlı
kısımlarını kesip atmanız daha sağlıklıdır. Yemeklerinizde kullandığınız yağın
miktarını gittikçe azaltmaya gayret edin. Böylece siz ve aileniz sağlıklı yemeyi adet
haline getirirsiniz. Yemek pişirirken kişi başına bir yemek kaşığı zeytinyağı kullanınız.
kızartma veya kavurma yiyeceklerden (balık kızartması, patates ve börek gibi)
mümkün mer­tebe az yemeğe gayret ediniz. Yiyeceklerinizi ızgara, haşlama veya
buğulama şeklinde hazırlamanız daha iyi olur. Kızartma yemek yaptığınız takdirde
altı yapışmayan tavalardan kullanırsanız daha az yağ kullanırsınız. Ayrıca yarım
yağlı veya az yağlı süt mamullerini tercih ediniz. Bu şekilde de yağ kullanımınızı
azaltmış olursunuz. Arada bir ufak tefek bir şeyler atıştırmak istediğinizde, cips,
zeytin, kuruyemiş, sucuk, peynir, veya tereyağı ihtiva eden kurabiye ve kek gibi
yiyeceklerden mümkün mertebe uzak durunuz
Kolesterol ihtiva eden gıda mamulleri de kalp ve damar hastalıkları açısından sağlıklı
değildir. Kolesterol daha çok iç organlarda (ciğer, kalp, böbrek gibi), kabuklu deniz
ürünlerinde ve yumurtada mevcuttur.
Yemeklerinizde fazla tuz katmamanız ve çok tuzlu gıda maddelerini kullanmamanız
sizin için daha sağlıklıdır. Yeterli derecede içecek kullanmanız da büyük önem
taşır. Her gün 1,5 litre içecek kullanmanız gerekir. Tabi ki bu içeceklerin şeker ihtiva
etmemeleri gerekir. Su, çay, şekersiz kahve ve ‘diyet’ içeceklerden içmeniz daha
sağlıklıdır.
Şeker hastalarının posalı yiyeceklerden yemeleri büyük önem taşır. Posalı yiyeckler,
karbonhidrat ihtiva eden yiyecekleri yediğimiz zaman, kandaki glikoz oranının
hızla yükselmesini önler. Ayrıca kabızlık da engellenir. Posa, çiğ yeşil sebzelerde,
meyvede, kepekli unda ve kabuklu pirinçte bulunur.
26
U moet ook letten op welk soort vet u eet. Er zijn twee soorten vet:
Onverzadigd vet:
Verzadigd vet:
(goed vet). Dit zit in olijfolie, zonne-
(slecht vet voor hart- en bloedvaten). Dit
bloemolie, maïsolie, in het vet van vis
zit in roomboter en margarine. Dieet-
en in noten.
halvarine of dieetmargarine is beter.
Verzadigd vet zit ook in schapenvlees,
volle kaas, Turkse yoghurt en chocolade.
U kunt minder vet eten door mager vlees te kopen of het vet weg te snijden. Als u kip
eet kunt u beter vóór het bereiden het vel verwijderen en het vet wegsnijden. Probeer
stap voor stap minder olie en boter te gebruiken bij het bakken en koken. Zo kunnen
u en uw familie langzaam wennen aan deze gezonde eetgewoonten. Gebruik bij het
bakken één eetlepel olie per persoon. U kunt beter weinig gebakken en gefrituurde
dingen eten, zoals gebakken vis, sfenzj, patat. U kunt beter producten grillen, koken of
stoven. Gebruik voor het bakken een pan met anti-aanbaklaag, dan hoeft u minder olie
te gebruiken. U kunt beter magere of halfvolle melkproducten gebruiken, hierin zit ook
minder vet. Eet ook niet te veel tussendoortjes die veel vet bevatten, zoals chips, olijven,
noten en zoutjes worst of kaas of koekjes of cake waar veel boter in zit.
Ook producten met veel cholesterol zijn niet gezond in verband met hart- en vaatziekten.
Cholesterol zit veel in orgaanvlees, schaal- en schelpdieren en eieren. U kunt beter niet
te veel zout bij het koken gebruiken en niet teveel dingen eten waar veel zout in zit.
Voldoende drinken is ook belangrijk. Per dag moet u tenminste 1,5 liter vocht drinken.
Dit moeten natuurlijk geen dranken met suiker zijn. Water, thee of koffie zonder suiker
of lightdranken zijn beter. Voor diabetespatiënten is het belangrijk dat er voldoende
voedingsvezels in hun eten zitten. Die zorgen ervoor dat de bloedglucosewaarde niet
te snel omhoog gaat na het eten van koolhydraten. Ook zijn voedingsvezels goed om
verstopping te voorkomen. Voedingsvezels zitten in salades van rauwe groente, fruit,
volkorenmeel en zilvervliesrijst.
27
Yemek, sağlıklı olmasının yanı sıra insanların sosyal yaşamında büyük önem taşıyan
bir faaliyettir. Misafirperverlik önemli değerlerden biridir. Şeker hastası olarak,
başkalarına misafirliğe gittiğiniz zamanlarda, yediğiniz yiyeceklere dikkat etmeniz
kolay olmayabilir. Bu durum doktorunuzun zayıflamanızı öngördüğü durumlarda
daha da önemlidir. Akraba ve arkadaşlarınıza niçin düzenli olarak yemek yemeniz
gerektiğini ve niçin tatlı, kızartılmış veya kavrulmuş yiyecekleri veya yağlı et yememeniz gerektiğini anlatınız.
Şeker hastalarının düzenli olarak yemek yemeleri ve ilaçlarını zamanında almaları
çok önemlidir. Ramazan ayında oruç tutmak sorun yaratabilir. Bu yüzden ramazan
ayından önce doktorunuzla konuşup sizin için en iyi çözümün ne olacağını ona
danışınız. Genelde, ilaçlarınızı oruç zamanına uygun bir şekilde almak mümkündür.
Tabi ki bunun doktor kontrolünde yapılması gerekir. Doktorunuz oruç tutmanızın
uygun olmadığı kanaatinde ise, dini görevinizi başka bir şekilde nasıl yerine
getirebileceğinize dair imama danışabilirsiniz. Ramazan ayında katiyen doktorunuza
danışmadan ilaçlarınızı almaya ara vermeyiniz.
Sigara kullanmak akciğerlerinizin yanı sıra damarlarınıza da zarar verir. Şeker
hastalarının damar rahatsızlığına yakalanma olasılığı daha yüksektir. Bu
rahatsızlıklardan biri de yüksek tansiyondur. Bu yüzden sigarayı bırakmak şeker
hastaları için büyük önem taşır. Bu konuda ev doktorunuzdan bilgi alabilirsiniz.
28
Eten is niet alleen gezond, het is ook een belangrijk sociaal gebeuren. Gastvrijheid is een
belangrijke waarde. Nu u diabetes heeft kan het soms lastig zijn goed op uw voeding
te letten, als u bij anderen op bezoek bent. Vooral als u moet afvallen van de arts. Leg
aan familie en vrienden uit waarom u regelmatig moet eten en waarom u niet veel
zoetigheden, gebakken of gefrituurde gerechten of vet vlees wilt eten.
Voor mensen met diabetes is het belangrijk dat ze regelmatig eten en op tijd hun
medicijnen innemen. In de ramadan kan dit problemen geven. Overleg, vóórdat de
ramadan begint, met uw arts wat voor u de beste oplossing is. Vaak is het wel mogelijk
de medicijnen aan te passen aan de vastentijden. Dit moet dan onder begeleiding van
de arts gebeuren. Als de arts u afraadt om aan de ramadan mee te doen, kunt u met
de imam overleggen hoe u op een andere manier uw plichten kunt vervullen. Stop in
de ramadan nooit zonder overleg met de arts met uw medicijnen.
Roken is niet alleen slecht voor de longen, maar ook voor de bloedvaten. Mensen met
diabetes hebben meer kans op problemen met de bloedvaten. Bijvoorbeeld meer kans
op hoge bloeddruk. Daarom is het voor hen extra belangrijk om te stoppen met roken.
Uw huisarts kan u hierover adviezen geven.
29
Belkide hiç alkol kullanmadiniz. Şeker hastalarının alkollü içki hususunda dikkatli
davranmaları gerektiği için bu çok iyidir. Günde 2 bardaktan fazla içmeleri sakıncalı olur.
© Stichting Be Interactive, Leo Erken
Şeker hastası olmak, mümkün mertebe dinlenmeniz gerektiği anlamına gelmez.
Aksine bol miktarda hareket etmeniz ve iyi bir bedensel kondisyona sahip olmanız
gerekir. Adalelerinizin esnek ve kuvvetli olmasını ancak bu şekilde sağlayabilirsiniz.
Hareket vücuttaki kan dolaşımını iyi yönde etkiler. Ensülin de etkisini daha iyi gösterir.
Hareket, kalp ve damarların iyi çalışmasını sağlar ve bacak ve ayaklardaki kan
dolaşımını iyi yönde etkiler. Hareket etmek kilo vermenize de katkıda bulunur ve
üstelik bunun rahatlatıcı etkisi de vardır. Başkalarıyla birlikte hareket halinde olmak
aynı zamanda zevkli bir uğraştır.
30
Waarschijnlijk drinkt u nooit alcohol. Dat is heel goed. Mensen met diabetes moeten
namelijk oppassen met het drinken van alcohol. Ze mogen niet meer dan 2 glazen per
dag drinken.
Als u diabetes heeft wil dat niet zeggen dat u nu zoveel mogelijk moet rusten. Het is
juist belangrijk dat u voldoende blijft bewegen en dat u in een goede conditie blijft.
Daardoor blijven de spieren soepel en sterk. Beweging zorgt voor een goede doorbloeding van het lichaam. De insuline werkt dan beter. Beweging is goed voor de bloedvaten en het hart en voor een betere doorbloeding van benen en voeten. Beweging
kan helpen om af te vallen. Beweging kan heel ontspannend werken en als je het met
anderen doet is het ook nog gezellig.
31
Şeker hastası çocukların oynamaları, bisiklet sürmeleri, yüzmeleri ve spor
yapmaları önemlidir. Büyüklerin de mümkün mertebe bol hareket etmeleri gereklidir.
Bu hem iş yerinde hem de ev işlerinde geçerlidir. Her yere arabayla veya
otobüsle gitmeyiniz. Günde en az yarım saat yürüyünüz. Örneğin alışverişe
giderken, çocuklarınızı veya torunlarınızı okula götürürken, camiye giderken
yürüyünüz ve parkta yürüyüşe çıkınız. Bahçenizle uğraşmak, bisiklet kullanmak ve
yüzmek de hareket etmek açısından gayet sağlıklıdır.
Yiyeceklerinize ve ilaçlarınıza dikkat ederek ve yeterli derecede hareket ederek,
kandaki glikoz oranının aşırı derecede yükselmemesini sağlayabilirsiniz. Ensülin
iğnesini vuran kişiler, kanlarını nasıl kontrol edeceklerini bilirler. Bunun için gayet
kullanışlı ölçü aletleri mevcuttur. Bu aletlerin masrafları hastalık sigortanız tarafından
karşılanır. Sadece hap kullanan veya diyet yapmakla yetinen şeker hastaları ise üç
ayda bir ev doktoruna giderek kanlarını tahlil ettirirler. Kan tahlilinin amacı kandaki
glikoz oranının alçakmı yoksa yüksekmi olduğunu öğrenmektir. Bu oran Hollanda’da
mmol/l harfleriy­le belirtilir. Glikoz oranının 4 ile 10 mmol/l arasında olmasına özen
göstermek gerekmektedir. Türkiye’de ise bu oranın belirtilmesinde daha değişik
ölçüler kullanılır. Türkiye’de yapılan tahlillerde daha yüksek rakamlar duyarsanız,
korkmanıza gerek yoktur. Ölçü aletiniz varsa, genelde tüm akraba ve çevreniz kendilerinde de şeker hastalığı olup olmadığını ölçmek isterler. Buna izin vermemeniz
daha iyi olur.
Ölçü aleti sadece o anki glikoz oranını ölçmek içindir, şeker hastalığı olup olmadığını
öğrenmek için yapılmamıştır. Şeker hastalığı olup olmadığını öğrenmek isteyen kişi
kendi doktoruna gidebilir. Şayet ölçü aygıtını birden fazla kişi kullanıyorsa, başka
hastalıkların bulaşma olasılığı açısından her defasında temiz bir iğne kullanılması
gerekir.
32
Voor kinderen met diabetes is het belangrijk om te spelen, te fietsen, te zwemmen
en te sporten. Ook volwassenen moeten zoveel mogelijk in beweging blijven. Op het
werk of in de huishouding. Neem niet voor alles de auto of de bus, maar ga iedere dag
een half uur lopen. Ga bijvoorbeeld boodschappen doen, breng de (klein)kinderen naar
school, ga naar de moskee, wandel in het park. Ook bezigheden als tuinieren, fietsen en
zwemmen zijn gezond.
Door te letten op uw voeding en medicijnen en te letten op voldoende beweging kunt
u zorgen dat de hoeveelheid glucose in uw bloed niet te hoog wordt. Mensen die
insuline spuiten kunnen leren hoe ze zelf hun bloed kunnen controleren. Hiervoor
bestaan handige meetapparaten. De ziektekostenverzekering vergoedt deze meetapparaten. Mensen die alleen pillen of een dieet gebruiken moeten elke drie maanden
hun bloed laten controleren bij de huisarts. Door je bloed te controleren kun je zien
of er teveel of te weinig glucose in je bloed zit. In Nederland geven we dat aan met
mmol/l. Het is belangrijk dat de glucosewaarde zoveel mogelijk tussen de 4 en de
10 mmol/l blijft. In Turkije wordt op een andere manier gerekend bij het meten.
Daardoor zul je daar veel hogere getallen te horen krijgen bij controle. Daar hoeft u
niet van te schrikken.
Als u een meetapparaat heeft, wil meestal de hele familie en buurt weten of ze wel of
geen diabetes hebben. Dit kun u beter niet doen. Met het apparaatje meet u alleen de
hoogte van de glucose op dat moment. Dat zegt niet zoveel als u wilt zien of iemand
diabetes heeft. Alleen de dokter kan onderzoek doen om te zien of iemand diabetes
heeft. Als meer personen het meetapparaatje gebruiken, moet u altijd met schone
naaldjes prikken in verband met besmetting met andere ziektes.
33
Şeker hastalığının tedavisi için neler gerektiğini size açıkladık. Ancak şeker
hastalığının tedavisinin niçin bu denli önemli olduğunu daha açıklamadık. Kandaki
glikoz oranının aşırı değerlere varması, ciddi rahatsızlıklara yol açabilir. Bu
rahatsızlıklar şimdi veya ileri bir tarihte ortaya çıkabilir. Biz sizi korkutmak istemeyiz
fakat diyabetin ciddi rahatsızlıklara yol açabileceğini bilmenizi isteriz.
Tedavinizin gerektirdiği şartlara mümkün mertebe uyduğunuz takdirde hastalığın
yol açabileceği ciddi rahatsızlıkların büyük bir kısmını önleyebilirsiniz. Önce size
kısa zamanda hissedebileceğiniz rahatsızlıklardan bahsedelim. Kanınızdaki glikoz
oranının düşük olması halinde, yani 4 mmol/l’nin altında olması halinde ortaya
rahatsızlıklar çıkar. Bu durum bilhassa karnınızın uzun süreli aç olduğu zamanlar
ortaya çıkar. Bu durum, çok miktarda ensülin iğnesini vurduğunuz zaman veya fazla
hap kullandığınız zamanlarda da ortaya çıkabilir.
Bu gibi durumlar titreme, terleme, bulanık görme, esneme, baş ağrısı, kalp çarpıntısı,
baş dönmesi veya aniden huyda değişmelere sebep olabilir. Buna ‘hipo’ diyoruz.
Böyle bir durumda hemen şeker yemeniz veya şekerli bir sıvı içmeniz gerekir. En iyisi
üzüm şekeri yemektir. Bunun üzerine bir dilim ekmek yiyerek, glikoz oranının normal
bir derecede kalmasını sağlayabilirsiniz. Süratli davranmadığınız takdirde, beyninize
yeterli derecede besin gitmediğinden dolayı şuurunuzu kaybedebilirsiniz. Böyle bir
durumda birisinin hemen bir doktora haber vermesi veya ambulans çağırması gerekir.
Size sık sık ‘hipo’ geliyorsa, aile fertlerinin, bu durumda ne yapılması gerektiğini
öğrenmeleri gerekir.
Kanınızdaki glikoz oranının genelde yüksek olması halinde, yani 10 mmol/l’nin
üzerinde olması halinde bu sizde yorgunluk, susama, sık idrar, kaşıntı, bulanık görme
gibi şikayetlere yol açabilir. Ev doktorunuza giderek, tedavinizde bir değişiklik
yapılması konusunda danışabilirsiniz. Bu durum aşırı yemek yediğiniz, bilhassa aşırı
şekerli besin yediğiniz, haplarınızı düzenli almadığınız veya yeterli derecede hareket
etmediğiniz zamanlara rastlar.
34
We hebben u uitgelegd wat belangrijk is bij de behandeling van diabetes. We hebben nog
niet besproken waarom het zo belangrijk is dat uw diabetes goed behandeld wordt. U
kunt namelijk ernstige klachten krijgen als uw glucosewaarde niet goed is. Deze klachten
kunt u nu krijgen, maar het is ook mogelijk dat u pas later ernstige klachten krijgt.
We willen u niet bang maken, maar het is wel belangrijk dat u weet dat diabetes ernstige
gevolgen kan hebben. Door nu goed mee te werken aan de behandeling kunt u deze
ernstige gevolgen voor een groot deel voorkomen. Eerst willen we iets vertellen over
de klachten die u direct kunt krijgen. Als u te weinig glucose in uw bloed heeft (onder
4 mmol/l) krijgt u klachten. Dit kan vooral gebeuren als u te lang niets gegeten heeft.
Ook kan dit gebeuren als u teveel insuline heeft gespoten of teveel tabletten heeft
genomen. U kunt dan gaan trillen, zweten, wazig zien, gapen, hoofdpijn, hartkloppingen krijgen, duizelig worden of plotseling van stemming veranderen. Dit noemen we
‘hypoglykemie’ of ‘hypo’. U moet dan direct suiker eten of iets zoets drinken (het beste
is druivensuiker). Daarna kunt u beter iets eten zoals een stuk brood, zodat de glucose
normaal blijft. Als u niet direct iets doet kunt u bewusteloos raken, omdat de hersenen
geen brandstof krijgen. Iemand moet dan direct een arts en de ambulance waarschuwen.
HYPO
baş dönmesi
duizeligheid
yorgunluk
moeheid
huyda
değişiklikler
wisselend
humeur
titreme
beven
bulanık görme
wazig zien
açlık
honger
baş ağrısı
hoofdpijn
solgunluk
bleekheid
terleme
zweten
35
Stres ve enfeksiyon hastalıkları da glikoz oranının yükselmesine neden olurlar.
Şeker hastalarının gribe yakalanmaları sakıncalı olduğundan, ev doktorunuz size
sonbaharda grip aşısı olmanız için davetiye yollar. Bu aşı sizin için ücretsizdir.
Doktorunuzdan haber almadığınız takdirde, siz de başvurabi­lirsiniz. Stres ve
gerginlik kandaki glikoz oranını yükseltir. Strese girmeyiniz şeklinde bir tavsiyede
bulunmak tabi ki lafta kolay kalır. Ne yazık ki sorunların doğup doğmaması sizin
elinizde değildir. Bu gerginlikler ortaya çıktığı zaman ne yapabi­leceğiniz ise sizin
elinizdedir. Şayet sorunlarınız varsa, akra­ba, arkadaş ve uzman kişilerin yardımını
isteyiniz. Zor zamanlarda da kondisyonunuzun yerinde olmasına gayret ediniz ve
ilaç ve iyi beslenmeyi ihmal etmeyiniz. Rahat olma­ya gayret gösteriniz ve sevdiğiniz
şeyleri yapınız. Gerginlikleri üzerinizden atmanın en iyi yollarından biri bol bol
hareket etmektir. Kandaki glikoz oranı uzun süre yüksek olduğu takdirde, bu ileride
bazı şikayetlere yol açabilir. Damar ve sinirleriniz hasar görüp görevini yerine iyi
getiremeyebilir.
Bu durumda ortaya şu rahatsızlıklar çıkabilir:
1. Gözler hasar gördüğünden dolayı iyi görememe.
Gözlerimizin içinde pek çok küçük damar ve sinirler mevcuttur. Bunların iyi
çalışmaması gözün hasar görmesine neden olabilir. Bu yüzden herhangi bir
şikayetiniz olmaması halinde bile her yıl gözünüzü muayene ettirmenizde fayda
vardır.
2. Ayak ve bacaklardaki zor iyileşen yaralar.
Şeker hastalarının deri enfeksiyonuna yakalanma olasılığı daha büyüktür. Bu yüzden
ciltlerine iyi bakmaları gerekir. Vücudun uç kısımlarında bulunan damar ve sinirlerde
daha erken bozukluk çıkabileceğinden, bilhassa bacak ve ayaklarına dikkat etmeleri
gerekir. Buralarda çıkabilecek yaracıkların iyileşmesi daha zordur. Hareket etmek,
ayak ve bacaklardaki kan dolaşımının iyi olması açısından büyük önem taşır.
36
Als u regelmatig een hypo krijgt kunnen familieleden leren wat ze moeten doen als
u een hypo krijgt. Als u steeds te veel glucose in uw bloed heeft (boven 10 mmol/l) voelt u
zich moe, heeft u dorst, moet u weer meer plassen, kunt u jeuk krijgen of gaat u misschien
wazig zien. U moet dan met de arts overleggen, of er aanpassing in de behandeling nodig
is. Dit kan gebeuren als u te veel eet. Vooral wanneer u teveel suikers eet, niet goed uw
medi­cijnen gebruikt of te weinig beweging heeft. Ook stress of infectieziektes zorgen
voor verhoging van de glucosewaarde. Omdat het voor diabetespatiënten niet goed
is om de griep te krijgen, zal uw huisarts u in de herfst uitnodigen om de griepprik te
halen. Deze is voor u gratis. U kunt er ook zelf om vragen.
Stress en spanningen verhogen de glucose in het bloed. Een makkelijk advies zou dus
zijn: zorg dat u geen stress krijgt. Maar helaas bepaalt u zelf niet of u veel problemen
krijgt. Wel hoe u met deze spanningen omgaat. Als u problemen heeft, zoek dan hulp
bij familie of vrienden of bij hulpverleners. Probeer ook in moeilijke tijden in een goede
conditie te blijven en vergeet door de zorgen niet om toch goed op uw medicijnen en
voeding te letten. Probeer te ontspannen en toch ook leuke dingen te doen. Bewegen is
goed om spanningen kwijt te raken. Als de glucosewaarde lange tijd te hoog is, kan dit
later allerlei klachten geven. De bloedvaten en de zenuwen worden aangetast en kunnen
daardoor niet meer goed werken.
Daar kunt u de volgende klachten van krijgen:
1. Slecht zien door beschadiging van de ogen.
In de ogen zitten veel kleine bloedvaten en zenuwen. Als deze slechter gaan werken kan
dit leiden tot beschadiging van de ogen. Daarom kunt u het beste ieder jaar uw ogen
laten controleren. Ook als u zelf nog geen klachten heeft.
2. Wonden aan de voeten of benen die moeilijk willen genezen.
Mensen met diabetes hebben eerder huidinfecties. Daarom moeten ze goed voor hun
huid zorgen. Ze moeten vooral letten op de benen en de voeten, omdat de bloedvaten
en de zenuwen aan de uiteinden van het lichaam het eerste worden aangetast. Daar
kunnen makkelijk wondjes ontstaan die vaak moeilijk te genezen zijn. Bewegen is
belangrijk voor een goede doorbloeding van voeten en benen.
37
Ayaklarınıza iyi bakınız. Ayakkabılarınızın ve çoraplarınızın sağlıklı olmasına özen
gösteriniz. Evin içinde bile çıplak ayakla dolaşmayınız. Çünkü ayağınızı bir yere
çarpabilirsiniz. Ayaklarınızı ılık suda yıkayınız. Elinizle suyun çok sıcak olup
olmadığını kontrol ediniz. Ayağınızdaki sinirler iyi çalışmadığından, ayağınızın sıcak
suda yanma olasılığı daha çoktur. Ayaklarınızı yıkadıktan sonra iyice kurulayınız.
Ayak tırnaklarınızı düz kesiniz ve çok kısaltmayınız. Bir aynayla ayağınızda yara
veya kabarcık olup olmadığını kontrol ediniz. Yara veya kabarcık varsa, tedavi
ettiriniz. Ayaklarınızda nasır varsa, bir pedikürcüye veya ayak bakım uzmanına
(podo-the­-rapeut) tedavi ettirebilirsiniz. Ayaklarınızın bakımının iyi olması, ayak veya
bacaklarınızda ciddi sorunlar çıkmasını önleyebilir.
38
Zorg goed voor uw voeten. Loop op goede schoenen en sokken. Loop niet op blote voeten, ook niet binnenshuis, omdat u dan makkelijker uw voeten kunt stoten. Was de voeten met lauw water. Voel met uw hand of het water niet te heet is. Doordat de zenuwen
van je voeten niet zo goed werken, kun je je voeten snel verbranden. Maak de voeten
goed droog. Knip de teennagels recht en niet te kort af. Controleer met een spiegel of
er geen wondjes of blaren zijn. Laat eventuele wondjes of blaren goed verzorgen. Eelt en
likdoorns kunt u laten verwijderen door een pedicure of een podotherapeut. Een goede
voetverzorging kan voorkomen dat u ernstige problemen aan uw voeten of benen krijgt.
1 Ayaklarınızı her
gün yıkayınız.
2 Ayaklarınızı iyice
kurutunuz.
Was uw voeten
elke dag.
Maak de voeten
goed droog.
4 Kaliteli çoraplar
giyiniz.
5 Ayağınıza uygun
ayakkabılar giyiniz.
Trek goede
sokken aan.
Draag schoenen
die goed passen.
3 Ayak tırnaklarınızı
düz kesiniz.
Knip de teennagels
recht af.
6 Çıplak ayakla
dolaşmayınız.
Loop niet op
blote voeten.
39
3. Böbrek rahatsızlıkları
Diyabet böbreklere de zarar verebilir. Bu yüzden böbreklerinizin her yıl doktor
tarafından muayene edilmeleri gerekir. Şayet böbreklerinizde bir rahatsızlık varsa,
fazla protein yemeniz sakıncalı olabilir. Protein; et, balık, süt mamulleri, yumurta ve
baklagillerde bulunur.
4. Kalp rahatsızlıkları
Kandaki glikoz oranının uzun süre yüksek olması halinde, damarlar zarar görür. Bu
yüzden kalp ve damar hastalıklarının ortaya çıkma ihtimali daha yüksektir. Şeker
hastalarında yüksek tansiyon çok görüldüğünden, tansiyo­nun yılda en az bir kez
kontrol edilmesi gerekir. Sigara içmek ise akciğerlerin yanı sıra damarlar için de iyi
değildir. Bu yüz­den şeker hastalarının sigarayı bırakmaları veya mümkün olduğu
kadar azaltmaları gerekir.
5. Cinsel organlarda rahatsızlık
Şeker hastalarında cinsel organlarda kaşıntı ve enfeksiyon şikayetlerine sık rastlanır.
Şeker hastalığı erkeklerde ikti­darsızlığa yol açabilir. Bu durumda sinir ve damarların
iyi çalışmamasıyla bağlantılıdır. Bayanlarda ise cinsel ilişki anında ağrı görülebilir.
Bu şikayetlerden utanmanıza gerek yoktur. Bu konuları çekinmeden ev doktorunuzla
veya uzman doktorunuzla görüşünüz.
Şeker hastaları tatile çıkarken bazı önlemler almalıdırlar. Bu önlemler tatil esnasında
ortaya çıkabilecek tatsızlıkları engeller. Hastalık sigortanızın yurt dışında da
geçerli olmasına dikkat ediniz. Yanınızda yeterli ilaç götürünüz. Hatta yanınızda
yeterinden fazla ilaç bulundurunuz. Kullandığınız ilaçların listesini (medicijnenpaspoort) yanınızda bulundurmanızda gümrük kontrolleri açısından fayda vardır. Bu
listeyi ancak eczanenizden temin edebilirsiniz. Yurt dışındayken yeni ilaç gerekmesi
durumunda da bu listeyi yanınızda bulundurmanız faydalıdır.
40
3. Problemen met de nieren.
Ook de nieren kunnen worden aangetast door diabetes. De nieren moeten daarom ieder
jaar door de arts gecontroleerd worden. Als u problemen heeft met uw nieren moet u voorzichtig zijn met het eten van veel eiwitten. Deze zitten in vlees, in vis, in melkproducten,
in eieren en in bonen.
4. Hartklachten.
Als je langdurig een te hoge bloedglucosewaarde hebt, worden de bloedvaten aangetast.
Daardoor wordt de kans op hart- en vaatziekten groter. Hoge bloeddruk komt veel voor
bij diabetespatiënten. De bloeddruk moet daarom minstens één keer per jaar gecontroleerd worden. Roken is niet alleen slecht voor de longen maar ook voor de bloedvaten.
Daarom is het voor diabetespatiënten extra belangrijk om te stoppen met roken of zo
min mogelijk te roken.
5. Problemen met de geslachtsorganen.
Jeuk en infecties aan de geslachtsorganen komen regelmatig voor bij mensen met diabetes. Mannen kunnen door diabetes impotentieproblemen krijgen. Ook dit hangt weer
samen met een slechtere werking van de zenuwen en bloedvaten. Vrouwen kun­nen pijn
krijgen bij het vrijen. U hoeft zich niet te schamen voor deze klachten. Bespreek ze gerust
met de huisarts of de specialist.
Mensen met diabetes moeten als ze op vakantie gaan goede voorzorgsmaatregelen nemen. Dit kan veel narigheid in de vakantie voorkomen. Zorg ten eerste dat
u ook in het buitenland goed verzekerd bent. Zorg dat u voldoende medicijnen bij
u heeft. Neem altijd wat extra medicijnen mee. Een medicij­nenpaspoort kan handig
zijn bij de douane. Op dit ‘paspoort’ vult de apotheker in welke medicijnen u gebruikt.
Dit is ook handig als u in het vakantieland nieuwe medicijnen nodig heeft. Bewaar de
insuline op een koele plaats.
41
Ensülinin serin bir yerde saklayınız. Ensülinin son kullanım tahiri ile ilgili ayrıntılar
reçetede yazılıdar. Uçağa bindiğiniz takdirde ensülininizi el bagajınızda bulundurunuz.
Aksi takdir­de uçağın bagaj kısmında donarsa, bozulur ve etkisiz hale gelir. Gittiğiniz
yabancı ülkede saat farkının çok olması halin­de, ilaçlarınızı en iyi hangi saatlerde
alacağınızı önceden doktorunuza danışınız. Tatil esnasında kendinizi, stressiz rahat
bir ortamda hissedersiniz. Bu durum kesinlikle, ilaçlarınızı durdurabileceğiniz veya
perhizinizi bozabileceğiniz anlamına gelmez. Tatil esnasında da kanınızı düzenli
olarak kontrol ediniz. Sıcak ülkelerde daha fazla sıvı içmeniz cilt enfeksiyonlarına ve
yaralara da daha fazla dikkat etmeniz gerekir.
Şeker hastalığı ile ilgili birçok hususa dikkat etmek kişinin kendi elindedir. Dikkat
edilmesi gereken noktalar bazen sıkıcı olabilir fakat bunlara alıştığınız takdirde
normal ve aktif bir hayat sürebilirsiniz. Akraba ve arkadaşlarınızın da size destek
olmaları önemlidir. Şeker hastası olmanızdan utan­manıza gerek yoktur. Bu konuyu
başkalarıyla da paylaşınız. Ancak o zaman rahatsızlığınızı dikkate alabilirler. Diyabet
hakkında düzenlenen bilgilendirme toplantılarına katılırsanız orada başka şeker
hastalarıyla da bu hastalık hakkında fikir alışverişinde bulunabilirsiniz. Tabi ki gereken
bilgileri doktoru­nuz veya diyabet sağlık görevlisinden de alabilirsiniz. Her şeyi
başkalarından beklemek yerine onlara karşılaştığınız zorlukları veya anlamadığınız
hususları anlatınız ve beraber­ce bir çözüm yolu arayınız.
Lisan zorluğunuz varsa size bir tercüman bulunur. Genellikle telefonla tercüme yoluna başvurulur. Bazı durumlarda şahsen tercüman gelmesi de sağlanabilir. Çocuklara
tercü­manlık yaptırmayınız. Bir çocuğun diyabet hakkındaki bilgisi iyi tercümanlık
yapabilmesi için yeterli değildir. Üstelik bu şekilde çocuğa büyük bir sorumluluk da
yüklenmiş olur. Ayrıca gereken her şeyi serbestçe konuşmanız da zor olabilir.
Diyabet hakkında sorularınız varsa Hollanda Diyabet Derneği’ni (Diabetes
Vereniging Nederland, DVN) arayabilirsiniz. Sadece Hollandaca bilgi
alabilirsiniz. Telefon 033 4630566
42
Specifieke informatie over de houdbaarheid van uw insuline kunt u terugvinden in de
bijsluiter. Als u gaat vliegen moet u de insuline in uw handbagage meenemen in de
cabine. In het bagageruim kan de insuline bevriezen en dan werkt hij niet meer. Als u
naar een land gaat met een tijdverschil van meerdere uren, moet u met uw arts overleggen wanneer u de medicijnen moet innemen. Vaak zul u zich op vakantie beter voelen,
omdat u minder stress hebt. Dit is geen reden te stoppen met de medicijnen of met uw
dieet. Controleer ook in de vakantie regelmatig het bloedglucosegehalte in uw bloed. In
een warm land moet je extra drinken en extra letten op wondjes en huidinfecties.
Diabetes is een ziekte waarbij je zelf op veel dingen kunt letten. Dat is soms vervelend
en lastig, maar als u eraan gewend bent kunt u toch een normaal en actief leven leiden.
Het is belang­rijk dat uw familie en vrienden u daarbij helpen. U hoeft zich niet te schamen voor diabetes. Praat er rustig met anderen over. Dan kunnen zij er ook rekening
mee houden.
Het kan veel steun geven om naar een voorlichtingsbijeen­komst te gaan waar u samen
met andere mensen met diabetes kunt praten over uw ziekte. Natuurlijk kunt u ook
altijd advies vragen aan uw arts of de verpleegkundige. Stel u niet afwachtend op, maar
vertel wat u moeilijk vindt of niet goed begrijpt en zoek samen naar een oplossing. Bij
taalproblemen kunt u vragen om een tolk. Meestal zal dat telefonisch gebeuren. Soms
komt een tolk ook persoonlijk. Gebruik geen kind als tolk. Een kind weet te weinig
over diabetes om goed te kunnen vertalen. Bovendien krijgt een kind dan een te grote
verantwoordelijkheid. En u kunt ook niet vrijuit over alles praten.
U kunt ook de informatielijn van de Diabetes Vereniging Nederland (DVN)
bellen als u vragen heeft (alleen in het Nederlands). Telefoon 033-4630566
43
44
1Lezzetli fakat sağlıklı besleniniz. Az yağ ve az şeker kullanınız.
2 Belirli aralıklarla ve azar azar yiyiniz.
3 Kilonuza dikkat ediniz. Gerekirse kilo veriniz.
4 Perhiz uzmanına danışıp tavsiye isteyiniz.
5 Yeterli derecede hareket ediniz.
6İlaçlarınızı her gün gerektiği gibi kullanınız ve tavsiyelere uyunuz.
7 Düzenli olarak doktora muayene olunuz.
8 Sigara içiyorsanız, bırakınız.
9 Ayaklarınıza iyi bakım yapınız.
10 Gözlerinizi her yıl muayene ettiriniz.
11 Her yıl grip aşısı yaptırınız.
1 Eet lekker maar gezond. Eet minder vet en minder suiker.
2 Eet regelmatig en niet te veel tegelijk.
3 Let op uw gewicht. Ga afvallen, als dit nodig is.
4 Vraag de diëtist om advies.
5 Zorg voor voldoende beweging.
6 Neem uw medicijnen iedere dag en houd u aan de voorschriften.
7 Laat u regelmatig door de arts controleren.
8 Stop met roken, als u rookt.
9 Zorg goed voor uw voeten.
10 Laat ieder jaar uw ogen controleren.
11 Haal ieder jaar de griepprik.
45
Novo Nordisk
Novo Nordisk’in internet sitesi olan novonordisk.nl
diyabet hastalığı hakkında çok fazla bilgiler içermektedir.
Bu internet sitesinde Novo Nordisk’in ürünlerinin en
son prospektüs bilgilerini bulabil;irsiniz. Daha geniş
bilgi için ilgili şubesiyle irtibat kurabilirsiniz:
Informatie & Service
Telefon: + 31 (0)172 44 96 00
Eposta: [email protected]
changingdiabetes.nl sitesinde, Nor Nordisk’in
Changing Diabetes programı için geliştirdiği tüm faaliyetlerinin dökümünü bulabilirsiniz.
Diabetesvereniging Nederland (DVN)
Hollanda Diyabet Derneği (DVN) diyabet hastalığı olan
tüm insanların çıkarlarını savunur ve bu insanların
normal ve aktif bir yaşam sürdürmelerine yardımcı olur.
Telefon: +31 (0)33 46 30 566
Internet: • dvn.nl
• mijnzorgpagina.nl/diabetes
(DVN’in kendi idari platformu)
Diyabetik Bakım Bildirme Merkezi
Bölüm: Slotervaart hastanesi
Telefoon: +31 (0)20 512 5567
e-mail: [email protected]
Internet: • slotervaartziekenhuis.nl/diabetes/
CentraalMeldpuntTurkey
46
Novo Nordisk
novonordisk.nl, de internetsite van Novo Nordisk, bevat
zeer veel informatie over diabetes. Op deze website
vindt u ook de laatste versies van de bijsluiterteksten
van de producten van Novo Nordisk. U kunt voor meer
informatie ook contact opnemen met de afdeling
Informatie & Service.
Telefoon: +31 (0)172 44 96 00
E-mail: [email protected]
changingdiabetes.nl bevat een overzicht van alle activiteiten die Novo Nordisk ontplooit om vorm te geven
aan het Changing Diabetes-programma.
Diabetesvereniging Nederland (DVN)
De DVN behartigt de belangen van alle mensen
met diabetes en ondersteunt hen in hun streven een
normaal en actief leven te leiden.
Telefoon: +31 (0)33 46 30 566
Internet: • dvn.nl
• mijnzorgpagina.nl/diabetes
(het zelfmanagement-platform van de DVN)
Centraal Meldpunt Diabeteszorg
Locatie Slotervaartziekenhuis
Telefoon: +31 (0)20 512 55 67
e-mail: [email protected]
Internet: • slotervaartziekenhuis.nl/diabetes/
CentraalMeldpuntTurkey
47
Novo Nordisk® en Changing Diabetes® zijn geregistreerde handelsmerken van Novo Nordisk A/S
10133-919336-ALG
Novo Nordisk B.V.
Postbus 443
2400 AK Alphen aan den Rijn
T +31 (0)172 44 96 00
[email protected]
novonordisk.nl
changingdiabetes.nl
Informatie voor de gebruiker