Wat is diabetes ? (Turks en Nederlands)

Wat is diabetes ? (Turks en Nederlands)

DIYABET NEDIR?
Wat is diabetes?
www.novonordisk.nl
Turks - Nederlands
İçindekiler
DİYABET
6
Şeker HASTASININ VÜCUDUNDA NELER OLUYOR?
8
ŞİKAYETLER
14
Bİrİncİ tİp dİyabet
14
İkİncİ tİp dİyabet
18
dİYABET VE HAmİLElİK
18
SAĞLIKLI BESLENME
20
KARBONHİDRATLAR
22
Şeker TÜKEtİmİNE NEDEN dİKKAT ETMEnİZ GEREkİYOR? 24
YAĞIN ZARARLARI NELERDİR?
24
RAMAZAN AYI VE ORUÇ
28
sİGARA
30
ALKOLLÜ İÇKİ
30
Şeker HASTALARI İçİN HAREKET ETMEK nİçİN ÖNEM TAŞIR? 30
NELER YAPABİLİrsİnİZ?
32
KONTROL
32
DİYABETİN NEDEN OLABİLECEĞİ SORUNLAR
34
AYAK BAKIMI
38
TAtİLE ÇIKMAK
42
SON OLARAK ÖNEMLİ ÖNERİLERİ TEKRARLIYORUZ
46
De in deze brochure gebruikte foto’s zijn afkomstig
uit de videoband Diabetes (© ZAO/NIGZ).
Vertaling: M. Cordes
Drukwerk: Weevers Grafimedia, Vorden
Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden verveelvoudigd
en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming
van Novo Nordisk B.V.
© 2012 Novo Nordisk B.V. en NIGZ
Inhoud
Diabetes7
Wat gebeurt er in het lichaam van iemand met diabetes?
9
Klachten bij diabetes
15
Diabetes type 1
15
Diabetes type 2
19
Zwangerschapsdiabetes19
Gezonde voeding
21
Koolhydraten23
Waarom moet u letten op suiker?
25
Waarom moet u letten op vet?
25
Ramadan29
Roken31
Drinken van alcohol
31
Waarom is lichaamsbeweging belangrijk voor diabetespatiënten? 31
Wat kun je doen?
33
Controle33
Complicaties die zich kunnen voordoen bij diabetes
35
Voetverzorging39
Op vakantie
43
Herhaling van de belangrijkste adviezen
47
Deze brochure is ontwikkeld in samenwerking met het Nationaal instituut
voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ) te Woerden.
Bij het NIGZ is ook ander voorlichtingsmateriaal over diabetes te verkrijgen:
SA00580 Diabetes: audio cd Marokkaans-Arabische / Berber versie
SA00577 Diabetes: video Marokkaans-Arabische versie
SA00576 Diabetes: video Turkse versie
Deze uitgaven kunnen onder vermelding van de bestelcode worden besteld bij:
NIGZ, Postbus 500, 3440 AM WOERDEN, tel. 0348-437600
of via de website www.NIGZ.nl
DIYABET NEDIR?
Wat is diabetes?
…dat mijn kinderen nooit diabetes zullen krijgen en vooral
dat ik het niet aan hen doorgeef via mijn genen..
,
...coçuklarım hicbir zaman diyabet olmazlar ve daha önemlisi
benim diyabetim kalıtsal yolla
coçuklarıma geçmez.
Sukru Turkeun
Diabetes Type 1,
Turkije
Diyabet
Herkez ‘şeker hastalığı’ tabirini bilir. Şeker hastalığının başka
bir adı ise ‘şekerli diyabet’ veya sadece ‘diyabet’tir. Diyabet
Hollanda’da sık görülen bir hastalıktır. Şeker hastalığı Türkler
arasında da sık görülüyor. Yaşlıların yanında, çocuklar ve
gençler de bu hastalığa yakalanabilir. Diyabetin sıklık
oranının neden arttığı tam olarak bilinmiyor. Ancak kalıtımın,
şişmanlığın, yaşlılığın ve stresin rol oynadığını biliyoruz.
Bunların yanında diyabetin başka sebepleri de olabilir. Fazla
şeker yiyen bir insan otomatikman şeker hastalığına yaka-
lanmaz, fakat beslenme şişmanlığa katkıda bulunabilir.
Nitekim ileri yaşta diyabete yakalanan kişilerin birçoğu
şişmandırlar.
Sadece stres de diyabete yol açmaz. Ancak stres hastalığı
etkileyebilir. Diyabetin teşhisi, çok defa stres ve üzüntü olunca konulur. Diyabet eğilimi de bulunmalıdır. Stres ve üzüntü
bitince diyabet maalesef geçmeyecektir. Doktordan diyabete
yakalandığınızı öğrenmek üzücüdür.
Çünkü diyabet kronik bir hastalık olup, kesin tedavisi mümkün değildir. Şeker hastalarının çoğu, ömür boyu ilaç almak
ve perhiz yapmak zorunda kalır. Kaliteli bir tedavi sayesinde
normal ve aktif bir yaşam sürebilirsiniz. Kendinizi hasta hissetmenize gerek olmadığı halde, sürekli dikkatli olmanız
gerekiyor. Hastalığınız hakkında akraba ve arkadaşlarınızla
da konuşun. Akraba ve arkadaşlarınızın diyabetinizi dikkate
almaları önemlidir. Bu, akraba ve arkadaşlarınızın tüm işlerinizde yardım etmeleri gerektiği anlamına gelmez. Bunu iyi
niyetle teklif edebilirler, ama genellikle buna ihtiyaç yoktur.
Aktif kalmanız ve yeterince hareket etmeniz önemlidir. Şeker
hastasının vücuduna iyi bakması gerekir. Bu broşürde vücu-
dunuza iyi bir şekilde nasıl iybakabileceğiniz açıklanmaktadır.
6
Diabetes
Iedereen kent wel het woord ‘suikerziekte’. Suikerziekte noemen
we ook wel ‘diabetes mellitus’ of kortweg ‘diabetes’. Diabetes
komt veel voor in Nederland. Ook bij Turken. En niet alleen bij
ouderen, maar ook bij kinderen en jongeren. Waarom diabetes
steeds meer voorkomt weten we niet precies. Wel weten we
dat erfelijkheid, overgewicht (te dik zijn), ouderdom en stress
een rol spelen. Maar er kunnen ook nog andere oorzaken zijn.
Iemand krijgt geen suikerziekte door het eten van veel suiker,
maar de voeding heeft wel invloed op overgewicht. Veel mensen
die op latere leeftijd diabetes krijgen zijn namelijk te dik.
Ook krijgt iemand geen diabetes door stress. Maar stress heeft
wel invloed op de ziekte. Vaak wordt diabetes ontdekt in een
periode van stress en verdriet.
Toch moet je dan ook al aanleg hebben voor diabetes om de
ziekte te krijgen. De diabetes gaat helaas niet over als de moeilijke
periode voorbij is. Het is een vervelend bericht als je te horen
krijgt dat je diabetes hebt. Want diabetes is een chronische
ziekte. Dat wil zeggen dat de ziekte niet te genezen is.
De meeste mensen moeten de rest van hun leven medicijnen
gebruiken en op hun voeding letten. Maar door een goede
behandeling kunt u toch een normaal en actief leven leiden.
U hoeft zich niet ziek te voelen. Wel zult u er altijd rekening
mee moeten houden. Praat er ook over met familie en vrienden.
Het is namelijk belangrijk dat familie en vrienden rekening
houden met diabetes. Dat wil niet zeggen dat uw familie en
vrienden u zoveel mogelijk werk uit handen moeten nemen,
omdat u ziek bent. Hoewel goed bedoeld is dit meestal niet
nodig. Het is belangrijk, dat u zelf actief blijft en zorgt voor voldoende beweging. Als u diabetes heeft, moet u zelf goed voor
uw lichaam zorgen. In deze brochure kunt u lezen hoe u dit
kunt doen.
7
Şeker hastasının
neler oluyor?
vücudunda
Vücudun çalışabilmesi için besine ihtiyacı vardır. Yediğimiz
içtiğimiz her şey, mide ve bağırsaklarımıza gider. Burada
besinler sindirilir ve içinden değişik besleyici maddeler
çıkarılır. Daha sonra ince bağırsak besleyici maddelerin kana
karışmasını sağlar. Kalp de kanı bütün vücuda pompalar.
Kan, besleyici maddeleri kaslardaki ve beyindeki hücrelere,
daha doğrusu vücuttaki bütün hücrelere taşır. Burada besleyici maddeler yakılarak vücuda enerji sağlanır.
Yediğimiz besinler
midemize gider.
Karbonhidratlar
mide vasıtasıyla
ince bağırsaklara
geçer.
Het voedsel
komt in de maag.
Koolhydraten
komen via de maag
in de dunne darm.
mide
maag
karbonhidratlar
koolhydraten
ince bağırsak
dunne darm
pankreas
alvleesklier
8
Kas hücrelerine çok enerji veren önemli bir besleyici maddenin adı ‘glikoz’dur. Beyin ve sinirler özellikle glikoz ile çalışır.
Glikoz yediğimiz besinler aracılığıyla vücuda aldığımız bir
çeşit şekerdir. Diğer besleyici maddeler gibi glikoz da, ince
bağırsak aracılığıyla kana karışır. Kan glikozu kasların ve
diğer organların hücrelerine taşır. Sadece kanda yeterince
‘ensülin’ bulunursa, glikoz hücrelere girebilir. Ensülin, glikozun girebilmesi için hücreleri açan bir nevi anahtardır.
karbonhidratlar
koolhydraten
pankreas
alvleesklier
ince bağırsak
dunne darm
enzimler
enzymen
glikoz
glucose
Midedeki enzimler karbonhidratları sindirip glikoz haline dönüştürür.
Enzymen breken de koolhydraten af en maken er glucose van.
Wat gebeurt er in het lichaam
van iemand met diabetes?
Het lichaam heeft eten nodig om te kunnen werken. Het eten
gaat naar de maag en naar de darmen. De maag en de darmen
halen uit het eten verschillende voedingsstoffen. Via de dunne
darm komen deze voedingsstoffen in het bloed. Het hart
pompt het bloed door het hele lichaam. Het bloed brengt de
voedingstoffen naar alle cellen in het lichaam, bijvoorbeeld
naar de cellen van de spieren en de hersenen. Daar verbranden
de voedingsstoffen en zo krijgt het lichaam energie.
Een belangrijke voedingsstof die veel energie geeft aan de
cellen van de spieren heet ‘glucose’. De hersenen en zenuwen
werken voornamelijk op glucose. Glucose is een soort suiker
die we met onze voeding binnen krijgen. Glucose komt, net als
andere voedingsstoffen, via de dunne darm in het bloed.
Het bloed brengt de glucose naar de cellen van de spieren en
andere organen. Glucose kan alleen in de cellen binnengaan als
er voldoende ‘insuline’ in het bloed aanwezig is. Want insuline
is de sleutel die de cellen openmaakt voor de glucose.
Yediğimiz ve içtiğimiz besinler mide
ve bağırsaklarda sindirilir.
De spijsvertering vindt plaats in
het maag-darmkanaal.
9
ince bağırsak
dunne darm
damar
bloedvat
Glikoz kana karışır.
Glucose komt in het bloed.
Kan vücudun her tarafını dolaşır.
Het bloed stroomt door het
hele lichaam.
hücre
cel
damar
bloedvat
10
Glikoz vücuttaki hücrelere girer.
Glucose komt in de lichaamscellen.
pankreas
alvleesklier
glikoz
glucose
ensülin
insuline
hücre
cel
Ensülini pankreas adlı organımız yapar. Eğer kanda fazla gli-
koz (şeker) varsa, pankreas da otomatik olarak daha fazla
ensülin yapar. Bu şekilde denge sağlanır.
Het lichaam maakt zelf insuline in de pancreas (alvleesklier).
Als er veel glucose (suiker) in het bloed zit maakt de pancreas
automatisch ook meer insuline. Zo is er altijd een goed evenwicht.
11
Şeker hastası olan kişilerde pankreas ya hiç ensülin yapmaz,
ya çok az yapar, yada hücreler ensüline gereken tepkiyi
göstermez. O zaman da hücreler açılmaz, glikoz hücrelere
giremez. Bu yüzden hücreler yeterince yakıt alamaz. Bu
durumda kendinizi yorgun hissedersiniz. Hücrelere giremeyen glikoz kanda kalır. Kanda fazla glikozun bulunması,
çeşitli şikayetlere neden olabilir. Kullanılmayan glikoz böbre­-
kler tarafından kandan alınır ve idrar yoluyla dışarı atılır.
Glikoz bir nevi şeker olduğundan, dışarı atılan idrar
tatlımsıdır. İşte bu yüzden bu hastalığa şeker hastalığı da
denir.
Doktor kanınızı kontrol ederek glikoz oranını tespit edebilir.
Hollanda’da kandaki glikoz oranı ölçülürken birim olarak
mmol/l kullanılır. Kandaki glikoz oranı 4 ile 10 mmol/l
arasında değişebilir. Tedavi görmeyen şeker hastalarının
kanındaki glikoz oranı genellikle 10’dan fazladır. Broşürümü­
zün ileriki sayfalarında kan kontrolü hakkında daha fazla bilgi
bulabilirsiniz.
böbrekler
12
nieren
Bij mensen met diabetes maakt de pancreas geen of te weinig
insuline. Soms reageren de cellen niet goed op de insuline die
het lichaam maakt. Dan kan de glucose niet de cellen binnen
gaan. De cellen krijgen te weinig brandstof. Daardoor voel je je
moe. Als de glucose niet de cellen binnen kan gaan blijft de
glucose in het bloed. Wanneer er steeds teveel glucose in het
bloed zit, kun je allerlei klachten krijgen. De glucose wordt
uiteindelijk door de nieren uit het bloed gehaald en met de
urine uitgeplast. Daarom is de urine van iemand die diabetes
heeft zoet. Vandaar de naam suikerziekte.
Door uw bloed te controleren kan de arts zien of er teveel of te
weinig glucose in uw bloed zit. In Nederland geven we dat aan
met mmol/l als meeteenheid. Het is belangrijk dat de glucosewaarde zoveel mogelijk tussen de 4 en de 10 mmol/l blijft.
Bij mensen met diabetes die geen behandeling krijgen is de
glucosewaarde meestal te hoog. Dus boven de 10. We zullen
straks nog meer vertellen over de controle van het bloed.
13
Şikayetler
Şeker hastası kendisini çok defa yorgun hisseder, idrarı daha
sık gelir, normalden fazla susar ve boğazı kurur. Ayrıca aşırı
terler, kabız olur ve kötü görmeye başlayabilir. (Cinsel organlar başta olmak üzere) tüm vücut kaşınabilir. Bazıları ise çok
kilo verirler. Doktor sizde diyabet teşhisini koyduysa, bu şikayetler tedavi sayesinde geçecektir. Aynı şikayetler tekrar sizi
rahatsız etmeye başlarsa, bunu doktora anlatmanız gerekir.
Bu şikayetler, kandaki glikoz oranının fazla olduğuna ilişkin
bir uyarıdır. Tedavinin yeniden ayarlanması gerekir.
Akrabalarınız da bu şikayetlerden rahatsız olurlarsa, onlara
kanlarını kontrol ettirmeleri gerektiğini söyleyebilirsiniz. Şeker
hastası olduklarını henüz fark etmeyebilirler. Bu durum
yaşlılarda görülebilir. Yorgunluk, idrarın sık gelmesi veya kötü
görmek gibi şikayetlerin yaşlanmaktan kaynaklandığını sanabilirler. Bu nedenle, şeker hastası olup olmadıklarını kontrol
ettirmezler.
Birinci tip diyabet
İki tür şeker hastalığı vardır.
Eğer pankreas ensülin yapmazsa veya çok az ensülin yapar-
sa, hastanın her gün ensülin iğnesini vurması gerekiyor.
Buna birinci tip diyabet denir. Günümüzde bir şeker hastası
günde birkaç kez ensülin iğnesini vurabilir. Böylelikle pankreasın yaptığı görevi kendiniz yerine getirmiş olursunuz.
Değişik ensülin türleri vardır. Bir ensülin türünün etki süresi
diğerininkinden daha kısa olabilir. Günde dört kez ensülin
iğnesini vurmak, vuran kişinin çok ağır hasta olduğu
anlamına gelmez. Bu, glikoz oranını dengede tutmanın etkili
bir yolu olabilir. Her defada ne kadar ensülinin vurulması
gerektiği konusunda doktor tavsiyede bulunur. Diyabet sağlık
görevlisi (‘diabetesverpleegkundige’) kendinize ensülin
iğnesini nasıl vurmanız gerektiğini öğretir.
14
Klachten bij diabetes
Iemand met diabetes is vaak erg moe, moet veel plassen, heeft veel
dorst en heeft een droge keel. Ook zweet hij of zij veel, heeft last van
verstopping en gaat slechter zien. Ook jeuk over het hele lichaam (of
vooral bij de geslachtsorganen) kan een klacht zijn. Sommige mensen
vallen veel af. Als de arts heeft vastgesteld dat u diabetes heeft,
moeten deze klachten verdwijnen door de behandeling. Als u er weer
last van krijgt, dan moet u dit vertellen aan de arts. Dit is een waarschuwing dat er teveel glucose in het bloed is. De behandeling moet
dan aangepast worden.
Als familieleden deze klachten hebben, kunt u ze er op attenderen dat
zij hun bloed moeten laten onderzoeken. Misschien hebben zij ook
diabetes, maar weten ze het nog niet. Dit komt regelmatig voor bij
ouderen mensen. Zij denken dat klachten als moe zijn, meer gaan
plassen of slechter gaan zien komen door het ouder worden.
Ze laten daarom niet nakijken of ze diabetes hebben.
Diabetes type 1
Er bestaan twee soorten diabetes, namelijk type 1 diabetes en type 2
diabetes. Werkt de alvleesklier niet dan moet iemand elke dag insuline
spuiten. Dit noemen we diabetes type 1. Deze soort komt vooral voor
bij mensen onder de 30 jaar. Tegenwoordig kun je meer keren per dag
insuline spuiten. Zo kun je zelf regelen wat de pancreas eigenlijk moet
doen. Er bestaan verschillende soorten insuline. De ene soort werkt
sneller en korter dan de andere. Als je vier keer per dag moet spuiten,
wil dat dus niet zeggen dat je heel erg ziek bent. Het is een goede
manier om de hoeveelheid glucose in evenwicht te houden.
15
Bloedglucose te laag - Düşük kan şekeri
baş dönmesi
duizeligheid
titreme
beven
huyda değişiklikler
wisselend
humeur
yorgunluk
moeheid
açlık
honger
bulanık görme
wazig zien
solgunluk
bleekheid
baş ağrısı
hoofdpijn
terleme
zweten
Bloedglucose te hoog - Yükşek kan şekeri
uyku
slaperigheid
kaşıntı
jeuk
sık idrar
vaak plassen
susuzluk
dorst
dilde kuruluk
droge tong
16
Şeker hastası ufak bir çocuk ise, ensülin iğnesini vurma tekniği
annebabasına öğretilir. Ensülin kalemi sayesinde bu artık zor bir
teknik değildir. Ensülin iğnesini kendiniz vurarak ve kandaki glikoz
oranını kendiniz kontrol ederek besin ve ilaçları birbirine uygun bir
şekilde ayarlayabilirsiniz. Böylelikle tedavinin yaşamınızda kendisi­
ne özgü yerini almasını sağlayabilir ve eğlence, spor ve tatillere
katılabilirsiniz. Öte yandan, gözleri iyi görmediği için kendilerine
ensülin iğnesini vuramayan hastalar ise ensülin iğnelerini semt
sağlık görevlisine (‘wijkverpleegkundige’) vurdurtabilirler.
Diabetes type 1
Diabetes type 2
Diabetes type 2
pankreasın ensülin
üretmemesi
alvleesklier maakt
geen insuline
ensülin yetersizliği
te weinig insuline
hücrelerin yetersiz
tepki göstermesi
cellen reageren niet
goed
De arts adviseert hoeveel insuline je iedere keer moet gebruiken.
De diabetesverpleegkundige leert je hoe je zelf kunt spuiten. Bij kleine
kinderen wordt aan de ouders geleerd hoe ze moeten spuiten. Dat is
tegenwoordig niet moeilijk meer dankzij de insulinepen. Door zelf te
spuiten en zelf te controleren kun je voeding en medicijnen goed op
elkaar afstemmen. Zo kun je de behandeling inpassen in je eigen leven
en kun je toch meedoen aan feesten, sport en vakanties. Alleen bij
mensen die zelf niet kunnen spuiten, bijvoorbeeld omdat ze heel
slecht zien, komt de wijkverpleegkundige spuiten.
17
İkinci tip diyabet
İkinci tip diyabet yaşlılarda sık görülür. Pankreas yetersiz
ensülin yapar veya hücreler ensüline gereken tepkiyi göstermez. Bu durum şişman kişilerde sık görülür. Bu halde kilo
vermek, tedavide atılması gereken ilk adımdır.
Tablet yutarak pankreasın yeniden iyi çalışması sağlanabilir.
Başka tabletler sayesinde hücrelerin daha iyi tepki göstermesi de sağlanabilir. Bu tabletleri her gün yutmanız gerekiyor.
İkinci tip şeker hastasının bazen ensülin iğnesini de yapması
gerekiyor. Hangi tabletlerin yutulması gerektiği veya ensülin
iğnesinin vurulması gerekip gerekmediği konusunda doktor
karar verir. Bu nedenle, şeker hastası olan akraba veya arkadaşlarınızın ilaçlarını kullanmayın. Önce doktora danışın ve
verdiği talimatlara uyun.
İkinci tip şeker hastalarının şikayetleri, birinci tip şeker hastalarına kıyasla daha az ve daha belirsizdir. O yüzden şeker
hastası olduklarını genelde pek fark etmezler.
diyabet ve hamilelik
Hamile kalan bazı bayanların kanındaki glikoz seviyesi artabilir. Bu seviye ebe tarafından kontrol edilir ve perhizle ilgili
tavsiyede bulunur veya iç hastalıkları uzman hekimine gönderir. Kandaki glikoz değerleri genellikle doğumdan sonra
normalleşir.
Her şeker hastasının
• yazılan ilaçları gereği gibi alması gerekiyor
• beslenmesine dikkat etmesi gerekiyor
• yeterince hareket etmesi ve dinlenmesi gerekiyor.
Bu şekilde kandaki glikoz oranını denetim altında tutabilir,
sağlığınızı koruyabilir ve mümkün oldukça her türlü faaliyete
katılabilirsiniz.
18
Diabetes type 2
Diabetes type 2 komt veel voor bij oudere mensen. De pancreas maakt
te weinig insuline of de cellen reageren niet goed op de insuline.
Dit gebeurt vaak bij mensen die te dik zijn. Afvallen is dan de eerste
stap. Door tabletten te slikken kan de pancreas weer goed gaan werken.
Andere tabletten zorgen ervoor dat de cellen weer goed gaan reageren.
Deze tabletten moet je iedere dag blijven gebruiken. Soms moet
iemand met type 2 ook insuline spuiten. De arts vertelt welke tabletten
je moet gebruiken of dat je insuline moet spuiten. Gebruik dus nooit
zomaar medicijnen van familie of vrienden die ook diabetes hebben.
Overleg altijd met de arts en houdt u aan de voorschriften.
Bij diabetes type 2 hebben mensen niet zo snel klachten als bij type 1.
Daardoor merken ze vaak zelf niet dat ze diabetes hebben.
Zwangerschapsdiabetes
Soms krijgen vrouwen tijdens de zwangerschap een verhoging van de
glucosewaarde. De verloskundige controleert dit en geeft adviezen
voor een dieet of verwijst naar de internist. Meestal worden de
glucose­waarden weer normaal na de bevalling.
Voor iedereen die diabetes heeft is het belangrijk:
•o
m de voorgeschreven medicijnen op de juiste manier te gebruiken
• om op de voeding te letten
• om voor voldoende lichaamsbeweging en ontspanning te zorgen.
Op deze manier kunt u de hoeveelheid glucose in het bloed goed
onder controle houden. Zo kunt u toch gezond leven en zoveel
mogelijk aan alles meedoen.
19
Sağlıklı beslenme
Diyabet metabolizma ile ilgisi olan bir hastalık olduğu için
beslenmenin hastalığın tedavisinde önemli bir rol oynadığını
anlayacaksınız. Bu konuda şimdi daha fazla bilgi vermek isti-
yoruz.
Diyabet olduğunuz için yediğiniz ve içtiğiniz şeylere dikkat
etmeniz gerektiğini herhalde doktorunuzdan duymuşsunuzdur. Bu, Türk yemeklerinden artık zevk alamayacağınız
anlamına gelmez. Daha ziyade, yediğiniz ve içtiğiniz şeylerde daha seçici olmanız ve yemeklerin hazırlanışına daha çok
dikkat etmeniz gerekiyor. Şeker hastası için ayrı yemek
pişirmek gerekmez. Hastanın ailesi de aynı yemeği yiyebilir.
Şeker hastaları için geçerli olan beslenme kuralları, sağlıklı
beslenmek isteyen herkesin uyması gereken genel kural-
l­ardır. Kendiniz yemek pişirmezseniz veya alışveriş yapmazsanız, bu bilgileri akrabalarınıza da vermelisiniz.
Günlük besinlerimizde, şu önemli besleyici maddeler bulunur:
• Karbonhidratlar
• Proteinler
• Yağlar
• Vitaminler
ÖNEMLi / BELANGRIJK
Her gün yeterince
hareket
dagelijkse
lichaamsbeweging
20
Sağlıklı besleniniz
gezonde voeding
ilaçları muntazaman
kullanmak
juist gebruik van
medicijnen
Gezonde voeding
Omdat diabetes een ziekte is die te maken heeft met de
spijsvertering, zult u begrijpen dat voeding een belangrijke
rol speelt in de behandeling. Wij willen u daar nu wat meer
informatie over geven.
U heeft vast van uw arts te horen gekregen dat u goed op uw
voeding moet letten omdat u diabetes heeft. Dit wil niet
zeggen dat u niet meer lekker kunt blijven eten. Wel zult u
meer moeten letten op wat u eet en hoe u het eten klaarmaakt.
U hoeft niet alles apart te koken. De familie kan meestal
hetzelfde eten. De meeste adviezen voor een gezonde voeding
voor diabetespatiënten zijn voor iedereen gezond. Als u niet
zelf kookt of de boodschappen doet is het belangrijk deze
informatie ook aan uw familie door te geven.
In onze dagelijkse voeding zitten de volgende belangrijke
voedingsstoffen:
•
•
•
•
Koolhydraten
Eiwitten
Vetten
Vitamines
Karbonhidratlar
Koolhydraten
Proteinler
Eiwitten
Yağlar
Vetten
Vitaminler
Vitamines
21
Eskiden şeker hastalarının şeker kullanması yasaktı.
Günümüzde tavsiye bu değiştirilmiştir. Genel tavsiye şöyledir:
• Sağlıklı beslenin. Yağ tüketimine dikkat edin.
• Karbonhidrat tüketimini öğünler arasında eşit bir şekilde
bölüştürün.
• Şişman iseniz kilo vermeye çalışın.
Yediğiniz ve içtiğiniz şeyler konusunda diyabetik uzmanından
kişisel bir tavsiye isteyebilirsiniz. Diyabetik uzmanı evde
bakım hizmetlerinde (‘thuiszorg’) veya hastanede çalışır. Bir
doktor tarafından gönderildikten sonra, diyabetisyenlerin
tavsiyeleri ücretsizdir.
Karbonhidratlar
Besinde bulunan karbonhidratlardan
Karbonhidratlar değişik türlere ayrılabilir:
glikoz
yapılır.
• Nişasta: ekmek, bulgur, pirinç/pilav, makarna, mercimek ve
baklagillerde bulunur.
• Meyve şekeri: meyvelerde, meyve sularında ve üzüm şekerinde bulunur.
• Süt şekeri: süt, ayran, yoğurt ve vla’da bulunur.
• Şeker: beyaz ve kahverengi şeker ve reçelde, bisküvilerde
ve meşrubatta bulunur.
22
Vroeger mocht iemand met diabetes geen suiker eten.
Nu is dat veranderd. Het algemene advies is nu:
• Eet gezond. Let op vet.
• Zorg voor een goede verdeling van koolhydraten over de verschillende maaltijden.
• Probeer af te vallen als u te dik bent.
U kunt een persoonlijk advies krijgen van een diëtiste over wat
u het beste kunt eten. De diëtiste werkt bij de thuiszorg of in
het ziekenhuis. Haar adviezen zijn gratis, als u bent doorverwezen
door een arts.
Koolhydraten
Glucose wordt gemaakt van de koolhydraten die in de voeding
zitten. Er zijn verschillende soorten koolhydraten:
• Z etmeel: komt voor in brood, couscous, rijst, pasta, in bonen
en in linzen.
• Vruchtensuiker: komt voor in fruit, vruchtensappen en druivensuiker.
• Melksuiker: komt voor in melk, karnemelk, yoghurt en vla.
• Suiker: komt voor in witte en bruine suiker, in jam, in koekjes, in snoep en in frisdrank.
23
Karbonhidrat tüketimini gün boyunca eşit bir şekilde bölüştür­
mek için her gün küçük porsiyonlu üç öğün yemek yemek ve
bu öğünler arasında üç kez sağlıklı ama hafif bir şeyler
atıştırmak önemli olur. Yediğiniz ve içtiğiniz karbonhidratlı
ürünleri bu öğünler arasında bölüştürün. Böylelikle fazla glikoz bir defada kanınıza karışmayacaktır. Ensülin iğnesini
vuran hastalar, öğün ve ilaçları birbirine uygun bir şekilde
ayarlamayı öğrenebilirler.
Şeker tüketimine neden dikkat
etmeniz gerekiyor?
yağlar
vetten
Şekerli ürünlerden mümkün olduğunca uzak durmak daha iyi
olur. Özellikle kilo vermeniz gerekirse bu önemlidir. Şeker
şişmanlatır ve şeker içinde sağlıklı maddeler
bulunmaz.
Şekersiz çay ve kahveye alışamazsanız, şeker
yerine sakarin kullanabilirsiniz. Sakarinin değişik
markaları Canderel, Natrena ve Hermesetas’tır.
Kek ve kurabiye yapmak için sıvı tatlandırıcı da kul-
lanabilirsiniz. Kurabiye yaparken az şeker veya yağ kul-
lanırsanız daha da iyi olur. Meşrubat ve meyve sularında
fazla şeker vardır. Diyet içecekler içerseniz daha iyi olur.
Şeker hastaları için özel hazırlanmış ürünlerin satın
alınmasına gerek yoktur.
Yağın zararları neler dir?
Aşırı yağlı yemek hiç kimse için sağlıklı değildir. Aşırı yağ,
kalp ve damar hastalıklarına yakalanma olasılığını artırır.
Şeker hastasında damarla ilgili hastalıkların olasılığı daha
yüksektir. Bu yüzden, az yağ kullanmanız daha sağlıklıdır.
Yediğiniz yağın hangi türden olduğuna da dikkat etmeniz
gerekir. İki tür yağ mevcuttur: Doymamış yağ (uygun yağ).
Bu tür yağ, zeytinyağı, ayçiçeği yağı, mısırözü yağı ve balık
yağında ve ayrıca fındık ve cevizgillerde bulunur. Doymuş
yağ (kalp ve kan damarlarına zarar verir). Bu tür yağ, tere-
yağı, margarinde, koyun etinde, yağli peynirde, Türk yogurtlarında ve çikolata da mevcuttur.
24
Voor een goede verdeling van koolhydraten kunt u beter iedere
dag 3 kleine maaltijden en 3 gezonde tussendoortjes eten.
Verdeel de producten met koolhydraten over deze maaltijden.
Dan krijgt u niet teveel glucose in één keer in uw bloed.
Mensen die insuline spuiten kunnen leren hun maaltijden en
medicijnen goed op elkaar af te stemmen
kahvaltı
ontbijt
meyve
fruit
öğle yemeği bir dilim ekmek akşam yemeği
middageten stukje brood
avondeten
bir bardak süt
beker melk
3 küçük öğün yemek ve 3 kez arada bir ufak tefek yiyecek
3 kleine maaltijden en 3 tussendoortjes
Waarom moet u letten op suiker?
Het is beter zo min mogelijk producten te eten waarin veel
suiker voorkomt. Vooral als u moet afvallen. Van suiker word je
dik en er zitten geen gezonde stoffen in.
Als u niet kunt wennen aan thee en koffie zonder suiker kunt
u de suiker beter vervangen door zoetjes. Deze zijn te koop
onder de naam Canderel, Natrena, Hermesetas enzovoort.
U kunt ook vloeibare zoetstof gebruiken voor het bakken van
koekjes en cake. Nog beter is het om koekjes te bakken waar
niet veel suiker of vet in zit. In frisdrank en sappen zit veel suiker.
U kunt beter Light dranken drinken. Het is niet nodig om aparte
diabetesproducten te kopen.
Waarom moet u letten op vet?
Het is voor niemand goed veel vet te eten. Dit verhoogt de kans
op hart- en vaatziekten. Mensen met diabetes hebben extra
kans op problemen met de bloedvaten. U kunt daarom beter
minder vet gaan gebruiken.
25
Diyet halvarini veya diyet margarini kullanmak daha uygundur. Az yağlı et yerseniz veya etin üzerindeki yağları kesip
atarsanız, yağ kullanımınızı azaltmış olursunuz. Tavuk
yediğiniz takdirde, hazırlamadan önce derisini soymanız ve
tavuğun yağlı kısımlarını kesip atmanız daha sağlıklıdır.
Yemeklerinizde kullandığınız yağın miktarını gittikçe azaltma­
ya gayret edin. Böylece siz ve aileniz sağlıklı yemeyi adet
haline getirirsiniz. Yemek pişirirken kişi başına bir yemek
kaşığı zeytinyağı kullanınız. kızartma veya kavurma yiyecek-
lerden (balık kızartması, patates ve börek gibi) mümkün mer­-
tebe az yemeğe gayret ediniz. Yiyeceklerinizi ızgara,
haşlama veya buğulama şeklinde hazırlamanız daha iyi olur.
Kızartma yemek yaptığınız takdirde altı yapışmayan tavalardan kullanırsanız daha az yağ kullanırsınız. Ayrıca yarım
yağlı veya az yağlı süt mamullerini tercih ediniz. Bu şekilde
de yağ kullanımınızı azaltmış olursunuz. Arada bir ufak tefek
bir şeyler atıştırmak istediğinizde, cips, zeytin, kuruyemiş,
sucuk, peynir, veya tereyağı ihtiva eden kurabiye ve kek gibi
yiyeceklerden mümkün mertebe uzak durunuz
Kolesterol ihtiva eden gıda mamulleri de kalp ve damar
hastalıkları açısından sağlıklı değildir. Kolesterol daha çok iç
organlarda (ciğer, kalp, böbrek gibi), kabuklu deniz ürünlerinde ve yumurtada mevcuttur.
26
U moet ook letten op welk soort vet u eet. Er zijn twee soorten vet:
Onverzadigd vet:
(goed vet). Dit zit in olijfolie, zonnebloemolie, maïsolie, in het
vet van vis en in noten.
Verzadigd vet:
(slecht vet voor hart- en bloedvaten). Dit zit in roomboter en margarine. Dieethalvarine of dieetmargarine is beter. Verzadigd vet zit
ook in schapenvlees, volle kaas, Turkse yoghert en chocolade.
U kunt minder vet eten door mager vlees te kopen of het vet
weg te snijden. Als u kip eet kunt u beter vóór het bereiden het
vel verwijderen en het vet wegsnijden. Probeer stap voor stap
minder olie en boter te gebruiken bij het bakken en koken.
Zo kunnen u en uw familie langzaam wennen aan deze gezonde eetgewoonten. Gebruik bij het bakken één eetlepel olie per
persoon. U kunt beter weinig gebakken en gefrituurde dingen
eten, zoals gebakken vis, sfenzj, patat. U kunt beter producten
grillen, koken of stoven. Gebruik voor het bakken een pan met
anti-aanbaklaag, dan hoeft u minder olie te gebruiken. U kunt
beter magere of halfvolle melkproducten gebruiken, hierin zit
ook minder vet. Eet ook niet te veel tussendoortjes die veel vet
bevatten, zoals chips, olijven, noten en zoutjes worst of kaas of
koekjes of cake waar veel boter in zit. Ook producten met veel
cholesterol zijn niet gezond in verband met hart- en vaatziekten.
Cholesterol zit veel in orgaanvlees, schaal- en schelpdieren
en eieren. U kunt beter niet te veel zout bij het koken gebruiken
en niet teveel dingen eten waar veel zout in zit. Voldoende
drinken is ook belangrijk. Per dag moet u tenminste 1,5 liter
vocht drinken. Dit moeten natuurlijk geen dranken met suiker zijn.
Water, thee of koffie zonder suiker of lightdranken zijn beter.
Voor diabetespatiënten is het belangrijk dat er voldoende
voedingsvezels in hun eten zitten. Die zorgen ervoor dat de
bloedglucosewaarde niet te snel omhoog gaat na het eten van
koolhydraten. Ook zijn voedingsvezels goed om verstopping te
voorkomen. Voedingsvezels zitten in salades van rauwe groente,
fruit, volkorenmeel en zilvervliesrijst.
27
Yemeklerinizde fazla tuz katmamanız ve çok tuzlu gıda mad-
delerini kullanmamanız sizin için daha sağlıklıdır. Yeterli
derecede içecek kullanmanız da büyük önem taşır. Her gün
1,5 litre içecek kullanmanız gerekir. Tabi ki bu içeceklerin
şeker ihtiva etmemeleri gerekir. Su, çay, şekersiz kahve ve
‘diyet’ içeceklerden içmeniz daha sağlıklıdır.
Şeker hastalarının posalı yiyeceklerden yemeleri büyük
önem taşır. Posalı yiyecekler, karbonhidrat ihtiva eden yiye-
cekleri yediğimiz zaman, kandaki glikoz oranının hızla yükselmesini önler. Ayrıca kabızlık da engellenir. Posa, çiğ yeşil
sebzelerde, meyvede, kepekli unda ve kabuklu pirinçte bulunur.
Yemek, sağlıklı olmasının yanı sıra insanların sosyal
yaşamında büyük önem taşıyan bir faaliyettir. Misafirperverlik
önemli değerlerden biridir. Şeker hastası olarak, başkalarına
misafirliğe gittiğiniz zamanlarda, yediğiniz yiyeceklere dikkat
etmeniz kolay olmayabilir. Bu durum doktorunuzun zayıflamanızı öngördüğü durumlarda daha da önemlidir. Akraba ve
arkadaşlarınıza niçin düzenli olarak yemek yemeniz gerektiğini ve niçin tatlı, kızartılmış veya kavrulmuş yiyecekleri
veya yağlı et yememeniz gerektiğini anlatınız.
Ramazan ayı ve oruç?
Şeker hastalarının düzenli olarak yemek yemeleri ve ilaç-
larını zamanında almaları çok önemlidir. Ramazan ayında
oruç tutmak sorun yaratabilir. Bu yüzden ramazan ayından
önce doktorunuzla konuşup sizin için en iyi çözümün ne
olacağını ona danışınız. Genelde, ilaçlarınızı oruç zamanına
uygun bir şekilde almak mümkündür. Tabi ki bunun doktor
kontrolünde yapılması gerekir. Doktorunuz oruç tutmanızın
uygun olmadığı kanaatinde ise, dini görevinizi başka bir şekilde nasıl yerine getirebileceğinize dair imama danışabilirsiniz.
Ramazan ayında katiyen doktorunuza danışmadan
ilaçlarınızı almaya ara vermeyiniz.
28
Eten is niet alleen gezond, het is ook een belangrijk sociaal
gebeuren. Gastvrijheid is een belangrijke waarde. Nu u diabetes
heeft kan het soms lastig zijn goed op uw voeding te letten, als
u bij anderen op bezoek bent. Vooral als u moet afvallen van
de arts. Leg aan familie en vrienden uit waarom u regelmatig
moet eten en waarom u niet veel zoetigheden, gebakken of
gefrituurde gerechten of vet vlees wilt eten.
Ramadan
Voor mensen met diabetes is het belangrijk dat ze regelmatig
eten en op tijd hun medicijnen innemen. In de ramadan kan dit
problemen geven. Overleg, vóórdat de ramadan begint, met
uw arts wat voor u de beste oplossing is. Vaak is het wel mogelijk
de medicijnen aan te passen aan de vastentijden. Dit moet dan
onder begeleiding van de arts gebeuren. Als de arts u afraadt
om aan de ramadan mee te doen, kunt u met de imam
overleggen hoe u op een andere manier uw plichten kunt
vervullen. Stop in de ramadan nooit zonder overleg met de arts
met uw medicijnen.
29
sigara
Sigara kullanmak akciğerlerinizin yanı sıra damarlarınıza da
zarar verir. Şeker hastalarının damar rahatsızlığına yakalanma olasılığı daha yüksektir. Bu rahatsızlıklardan biri de yük-
sek tansiyondur. Bu yüzden sigarayı bırakmak şeker hastaları için büyük önem taşır. Bu konuda ev doktorunuzdan bilgi
alabilirsiniz.
Alkollü içki
Belkide hiç alkol kullanmadiniz. Şeker hastalarının alkollü içki
hususunda dikkatli davranmaları gerektiği için bu çok iyidir.
Günde 2 bardaktan fazla içmeleri sakıncalı olur.
Şeker hastaları için hareket
etmek niçin önem taşır?
Şeker hastası olmak, mümkün mertebe dinlenmeniz gerektiği
anlamına gelmez. Aksine bol miktarda hareket etmeniz ve iyi
bir bedensel kondisyona sahip olmanız gerekir. Adalelerinizin
esnek ve kuvvetli olmasını ancak bu şekilde sağlayabilirsiniz.
Hareket vücuttaki kan dolaşımını iyi yönde etkiler. Ensülin de
etkisini daha iyi gösterir. Hareket, kalp ve damarların iyi
çalışmasını sağlar ve bacak ve ayaklardaki kan dolaşımını iyi
yönde etkiler. Hareket etmek kilo vermenize de katkıda bulunur ve üstelik bunun rahatlatıcı etkisi de vardır. Başkalarıyla
birlikte hareket halinde olmak aynı zamanda zevkli bir
uğraştır.
30
Roken
Roken is niet alleen slecht voor de longen, maar ook voor de
bloedvaten. Mensen met diabetes hebben meer kans op
problemen met de bloedvaten. Bijvoorbeeld meer kans op hoge
bloeddruk. Daarom is het voor hen extra belangrijk om te
stoppen met roken. Uw huisarts kan u hierover adviezen geven.
Drinken van alcohol
Waarschijnlijk drinkt u nooit alcohol. Dat is heel goed. Mensen
met diabetes moeten namelijk oppassen met het drinken van
alcohol. Ze mogen niet meer dan 2 glazen per dag drinken.
Waarom is lichaamsbeweging
belangrijk voor mensen met
diabetes?
Als u diabetes heeft wil dat niet zeggen dat u nu zoveel mogelijk moet rusten. Het is juist belangrijk dat u voldoende blijft
bewegen en dat u in een goede conditie blijft. Daardoor blijven
de spieren soepel en sterk. Beweging zorgt voor een goede
doorbloeding van het lichaam. De insuline werkt dan beter.
Beweging is goed voor de bloedvaten en het hart en voor een
betere doorbloeding van benen en voeten. Beweging kan
helpen om af te vallen. Beweging kan heel ontspannend
werken en als je het met anderen doet is het ook nog gezellig.
31
Neler yapabilirsiniz?
Şeker hastası çocukların oynamaları, bisiklet sürmeleri, yüzmeleri ve spor yapmaları önemlidir . Büyüklerin de mümkün
mertebe bol hareket etmeleri gereklidir. Bu hem iş yerinde
hem de ev işlerinde geçerlidir. Her yere arabayla veya oto-
büsle gitmeyiniz. Günde en az yarım saat yürüyünüz.
Örneğin alışverişe giderken, çocuklarınızı veya torunlarınızı
okula götürürken, camiye giderken yürüyünüz ve parkta yürüyüşe çıkınız. Bahçenizle uğraşmak, bisiklet kullanmak ve
yüzmek de hareket etmek açısından gayet sağlıklıdır.
Kontrol
Yiyeceklerinize ve ilaçlarınıza dikkat ederek ve yeterli derecede hareket ederek, kandaki glikoz oranının aşırı derecede
yükselmemesini sağlayabilirsiniz. Ensülin iğnesini vuran
kişiler, kanlarını nasıl kontrol edeceklerini bilirler. Bunun için
gayet kullanışlı ölçü aletleri mevcuttur. Bu aletlerin masrafları
hastalık sigortanız tarafından karşılanır. Sadece hap kullanan
veya diyet yapmakla yetinen şeker hastaları ise üç ayda bir
ev doktoruna giderek kanlarını tahlil ettirirler. Kan tahlilinin
amacı kandaki glikoz oranının alçakmı yoksa yüksekmi
olduğunu öğrenmektir. Bu oran Hollanda’da mmol/l harfleriy­
le belirtilir. Glikoz oranının 4 ile 10 mmol/l arasında olmasına
özen göstermek gerekmektedir. Türkiye’de ise bu oranın
belirtilmesinde daha değişik ölçüler kullanılır. Türkiye’de
yapılan tahlillerde daha yüksek rakamlar duyarsanız, korkmanıza gerek yoktur. Ölçü aletiniz varsa, genelde tüm akra-
ba ve çevreniz kendilerinde de şeker hastalığı olup
olmadığını ölçmek isterler. Buna izin vermemeniz daha iyi
olur. Ölçü aleti sadece o anki glikoz oranını ölçmek içindir,
şeker hastalığı olup olmadığını öğrenmek için yapılmamıştır.
Şeker hastalığı olup olmadığını öğrenmek isteyen kişi kendi
doktoruna gidebilir. Şayet ölçü aygıtını birden fazla kişi kullanıyorsa, başka hastalıkların bulaşma olasılığı açısından her
defasında temiz bir iğne kullanılması gerekir.
32
Wat kun je doen?
Voor kinderen met diabetes is het belangrijk om te spelen, te
fietsen, te zwemmen en te sporten. Ook volwassenen moeten
zoveel mogelijk in beweging blijven. Op het werk of in de huishouding. Neem niet voor alles de auto of de bus, maar ga iedere
dag een half uur lopen. Ga bijvoorbeeld boodschappen doen,
breng de (klein)kinderen naar school, ga naar de moskee, wandel
in het park. Ook bezigheden als tuinieren, fietsen en zwemmen
zijn gezond.
Controle
Door te letten op uw voeding en medicijnen en te letten op voldoende beweging kunt u zorgen dat de hoeveelheid glucose in
uw bloed niet te hoog wordt. Mensen die insuline spuiten kunnen leren hoe ze zelf hun bloed kunnen controleren. Hiervoor
bestaan handige meetapparaten. De ziektekostenverzekering
vergoedt deze meetapparaten. Mensen die alleen pillen of een
dieet gebruiken moeten elke drie maanden hun bloed laten
controleren bij de huisarts. Door je bloed te controleren kun je
zien of er teveel of te weinig glucose in je bloed zit. In
Nederland geven we dat aan met mmol/l. Het is belangrijk dat
de glucosewaarde zoveel mogelijk tussen de 4 en de 10 mmol/l
blijft. In Turkije wordt op een andere manier gerekend bij het
meten. Daardoor zul je daar veel hogere getallen te horen krijgen bij controle. Daar hoeft u niet van te schrikken.
Als u een meetapparaat heeft, wil meestal de hele familie en
buurt weten of ze wel of geen diabetes hebben. Dit kun u beter
niet doen. Met het apparaatje meet u alleen de hoogte van de
glucose op dat moment. Dat zegt niet zoveel als u wilt zien of
iemand diabetes heeft. Alleen de dokter kan onderzoek doen
om te zien of iemand diabetes heeft. Als meer personen het
meetapparaatje gebruiken, moet u altijd met schone naaldjes
prikken in verband met besmetting met andere ziektes.
33
Diyabetin neden olabileceği
sorunlar
Şeker hastalığının tedavisi için neler gerektiğini size
açıkladık. Ancak şeker hastalığının tedavisinin niçin bu denli
önemli olduğunu daha açıklamadık. Kandaki glikoz oranının
aşırı değerlere varması, ciddi rahatsızlıklara yol açabilir.
Bu rahatsızlıklar şimdi veya ileri bir tarihte ortaya çıkabilir.
Biz sizi korkutmak istemeyiz fakat diyabetin ciddi
rahatsızlıklara yol açabileceğini bilmenizi isteriz.
Tedavinizin gerektirdiği şartlara mümkün mertebe uyduğunuz
takdirde hastalığın yol açabileceği ciddi rahatsızlıkların büyük
bir kısmını önleyebilirsiniz. Önce size kısa zamanda hissedebileceğiniz rahatsızlıklardan bahsedelim. Kanınızdaki glikoz
oranının düşük olması halinde, yani 4 mmol/l’nin altında
olması halinde ortaya rahatsızlıklar çıkar. Bu durum bilhassa
karnınızın uzun süreli aç olduğu zamanlar ortaya çıkar. Bu
durum, çok miktarda ensülin iğnesini vurduğunuz zaman
veya fazla hap kullandığınız zamanlarda da ortaya çıkabilir.
Bu gibi durumlar titreme, terleme, bulanık görme, esneme,
baş ağrısı, kalp çarpıntısı, baş dönmesi veya aniden huyda
değişmelere sebep olabilir. Buna ‘hipo’ diyoruz. Böyle bir
durumda hemen şeker yemeniz veya şekerli bir sıvı içmeniz
gerekir. En iyisi üzüm şekeri yemektir. Bunun üzerine bir dilim
ekmek yiyerek, glikoz oranının normal bir derecede kal-
masını sağlayabilirsiniz. Süratli davranmadığınız takdirde,
beyninize yeterli derecede besin gitmediğinden dolayı şuuru–
nuzu kaybedebilirsiniz. Böyle bir durumda birisinin hemen bir
doktora haber vermesi veya ambulans çağırması gerekir.
Size sık sık ‘hipo’ geliyorsa, aile fertlerinin, bu durumda ne
yapılması gerektiğini öğrenmeleri gerekir.
Kanınızdaki glikoz oranının genelde yüksek olması halinde,
yani 10 mmol/l’nin üzerinde olması halinde bu sizde yorgunluk,
34
Complicaties die zich kunnen
voordoen bij diabetes
We hebben u uitgelegd wat belangrijk is bij de behandeling van
diabetes. We hebben nog niet besproken waarom het zo
belangrijk is dat uw diabetes goed behandeld wordt. U kunt
namelijk ernstige klachten krijgen als uw glucosewaarde niet
goed is. Deze klachten kunt u nu krijgen, maar het is ook
mogelijk dat u pas later ernstige klachten krijgt. We willen u
niet bang maken, maar het is wel belangrijk dat u weet dat diabetes ernstige gevolgen kan hebben. Door nu goed mee te
werken aan de behandeling kunt u deze ernstige gevolgen
voor een groot deel voorkomen. Eerst willen we iets vertellen
over de klachten die u direct kunt krijgen. Als u te weinig glucose in uw bloed heeft (onder 4 mmol/l) krijgt u klachten.
Dit kan vooral gebeuren als u te lang niets gegeten heeft. Ook kan
dit gebeuren als u teveel insuline heeft gespoten of teveel
tabletten heeft genomen. U kunt dan gaan trillen, zweten,
wazig zien, gapen, hoofdpijn, hartkloppingen krijgen, duizelig
worden of plotseling van stemming veranderen. Dit noemen
we ‘hypoglykemie’ of ‘hypo’. U moet dan direct suiker eten of
iets zoets drinken (het beste is druivensuiker). Daarna kunt u
beter iets eten zoals een stuk brood, zodat de glucose normaal
blijft. Als u niet direct iets doet kunt u bewusteloos raken,
omdat de hersenen geen brandstof krijgen. Iemand moet dan
direct een arts en de ambulance waarschuwen.
HYPo
titreme
beven
baş dönmesi
duizeligheid
huyda
değişiklikler
wisselend
humeur
açlık
honger
yorgunluk
moeheid
baş ağrısı
hoofdpijn
bulanık görme
wazig zien
solgunluk
bleekheid
terleme
zweten
35
susama, sık idrar, kaşıntı, bulanık görme gibi şikayetlere yol
açabilir. Ev doktorunuza giderek, tedavinizde bir değişiklik
yapılması konusunda danışabilirsiniz. Bu durum aşırı yemek
yediğiniz, bilhassa aşırı şekerli besin yediğiniz, haplarınızı
düzenli almadığınız veya yeterli derecede hareket
etmediğiniz zamanlara rastlar.
Stres ve enfeksiyon hastalıkları da glikoz oranının yükselmesine neden olurlar. Şeker hastalarının gribe yakalanmaları
sakıncalı olduğundan, ev doktorunuz size sonbaharda grip
aşısı olmanız için davetiye yollar. Bu aşı sizin için ücretsizdir.
Doktorunuzdan haber almadığınız takdirde, siz de başvurabi­
lirsiniz. Stres ve gerginlik kandaki glikoz oranını yükseltir.
Strese girmeyiniz şeklinde bir tavsiyede bulunmak tabi ki lafta
kolay kalır. Ne yazık ki sorunların doğup doğmaması sizin eli-
nizde değildir. Bu gerginlikler ortaya çıktığı zaman ne yapabi­
leceğiniz ise sizin elinizdedir. Şayet sorunlarınız varsa, akra­-
ba, arkadaş ve uzman kişilerin yardımını isteyiniz. Zor
zamanlarda da kondisyonunuzun yerinde olmasına gayret
ediniz ve ilaç ve iyi beslenmeyi ihmal etmeyiniz. Rahat olma-
­ya gayret gösteriniz ve sevdiğiniz şeyleri yapınız.
Gerginlikleri üzerinizden atmanın en iyi yollarından biri bol bol
hareket etmektir. Kandaki glikoz oranı uzun süre yüksek
olduğu takdirde, bu ileride bazı şikayetlere yol açabilir. Damar
ve sinirleriniz hasar görüp görevini yerine iyi getiremeyebilir.
Bu durumda ortaya şu rahatsızlıklar çıkabilir:
1. Gözler hasar gördüğünden dolayı iyi görememe.
Gözlerimizin içinde pek çok küçük damar ve sinirler mevcuttur. Bunların iyi çalışmaması gözün hasar görmesine neden
olabilir. Bu yüzden herhangi bir şikayetiniz olmaması halinde
bile her yıl gözünüzü muayene ettirmenizde fayda vardır.
2. Ayak ve bacaklardaki zor iyileşen yaralar.
Şeker hastalarının deri enfeksiyonuna yakalanma olasılığı
daha büyüktür. Bu yüzden ciltlerine iyi bakmaları gerekir.
Vücudun uç kısımlarında bulunan damar ve sinirlerde daha
36
Als u regelmatig een hypo krijgt kunnen familieleden leren wat
ze moeten doen als u een hypo krijgt. Als u steeds te veel glucose in uw bloed heeft (boven 10 mmol/l) voelt u zich moe, heeft
u dorst, moet u weer meer plassen, kunt u jeuk krijgen of gaat u
misschien wazig zien. U moet dan met de arts overleggen, of er
aanpassing in de behandeling nodig is. Dit kan gebeuren als u te
veel eet. Vooral wanneer u teveel suikers eet, niet goed uw medi­cijnen gebruikt of te weinig beweging heeft. Ook stress of infectieziektes zorgen voor verhoging van de glucosewaarde. Omdat
het voor diabetespatiënten niet goed is om de griep te krijgen,
zal uw huisarts u in de herfst uitnodigen om de griepprik te
halen. Deze is voor u gratis. U kunt er ook zelf om vragen.
Stress en spanningen verhogen de glucose in het bloed. Een
makkelijk advies zou dus zijn: zorg dat u geen stress krijgt.
Maar helaas bepaalt u zelf niet of u veel problemen krijgt. Wel
hoe u met deze spanningen omgaat. Als u problemen heeft,
zoek dan hulp bij familie of vrienden of bij hulpverleners.
Probeer ook in moeilijke tijden in een goede conditie te blijven
en vergeet door de zorgen niet om toch goed op uw medicijnen
en voeding te letten. Probeer te ontspannen en toch ook leuke
dingen te doen. Bewegen is goed om spanningen kwijt te
raken.
Als de glucosewaarde lange tijd te hoog is, kan dit later allerlei
klachten geven. De bloedvaten en de zenuwen worden aangetast
en kunnen daardoor niet meer goed werken. Daar kunt u de
volgende klachten van krijgen:
1. Slecht zien door beschadiging van de ogen.
In de ogen zitten veel kleine bloedvaten en zenuwen. Als deze
slechter gaan werken kan dit leiden tot beschadiging van de ogen.
Daarom kunt u het beste ieder jaar uw ogen laten
controleren. Ook als u zelf nog geen klachten heeft.
37
erken bozukluk çıkabileceğinden, bilhassa bacak ve ayaklarına dikkat etmeleri gerekir. Buralarda çıkabilecek
yaracıkların iyileşmesi daha zordur. Hareket etmek, ayak ve
bacaklardaki kan dolaşımının iyi olması açısından büyük
önem taşır.
Ayak bakımı
Ayaklarınıza iyi bakınız. Ayakkabılarınızın ve çoraplarınızın
sağlıklı olmasına özen gösteriniz. Evin içinde bile çıplak ayakla
dolaşmayınız. Çünkü ayağınızı bir yere çarpabilirsiniz.
Ayaklarınızı ılık suda yıkayınız. Elinizle suyun çok sıcak olup
olmadığını kontrol ediniz. Ayağınızdaki sinirler iyi
çalışmadığından, ayağınızın sıcak suda yanma olasılığı daha
çoktur. Ayaklarınızı yıkadıktan sonra iyice kurulayınız. Ayak
tırnaklarınızı düz kesiniz ve çok kısaltmayınız. Bir aynayla
ayağınızda yara veya kabarcık olup olmadığını kontrol ediniz.
Yara veya kabarcık varsa, tedavi ettiriniz. Ayaklarınızda nasır
varsa, bir pedikürcüye veya ayak bakım uzmanına (podo-the­-
rapeut) tedavi ettirebilirsiniz. Ayaklarınızın bakımının
iyi olması, ayak veya bacaklarınızda ciddi sorunlar çıkmasını
önleyebilir.
38
1 Ayaklarınızı her
gün yıkayınız.
2 Ayaklarınızı iyice
3 Ayak tırnaklarınızı
kurutunuz.
düz kesiniz.
Was uw voeten
Maak de voeten
Knip de teen­
elke dag.
goed droog.
nagels recht af. 2. Wonden aan de voeten of benen die moeilijk willen
genezen.
Mensen met diabetes hebben eerder huidinfecties. Daarom
moeten ze goed voor hun huid zorgen. Ze moeten vooral
letten op de benen en de voeten, omdat de bloedvaten en de
zenuwen aan de uiteinden van het lichaam het eerste worden
aangetast. Daar kunnen makkelijk wondjes ontstaan die vaak
moeilijk te genezen zijn. Bewegen is belangrijk voor een goede
doorbloeding van voeten en benen.
Voetverzorging
Zorg goed voor uw voeten. Loop op goede schoenen en sokken.
Loop niet op blote voeten, ook niet binnenshuis, omdat u dan
makkelijker uw voeten kunt stoten. Was de voeten met lauw
water. Voel met uw hand of het water niet te heet is.
Doordat de zenuwen van je voeten niet zo goed werken, kun
je je voeten snel verbranden. Maak de voeten goed droog.
Knip de teennagels recht en niet te kort af. Controleer met een
spiegel of er geen wondjes of blaren zijn. Laat eventuele wondjes
of blaren goed verzorgen.
4 Kaliteli çoraplar
5 Ayağınıza uygun
6 Çıplak ayakla
giyiniz.
ayakkabılar giyiniz.
dolaşmayınız.
Trek goede
Draag schoenen
Loop niet op
sokken aan.
die goed passen.
blote voeten.
39
3. Böbrek rahatsızlıkları
Diyabet böbreklere de zarar verebilir. Bu yüzden böbreklerinizin
her yıl doktor tarafından muayene edilmeleri gerekir. Şayet
böbreklerinizde bir rahatsızlık varsa, fazla protein yemeniz
sakıncalı olabilir. Protein; et, balık, süt mamulleri, yumurta ve
baklagillerde bulunur.
4. Kalp rahatsızlıkları
Kandaki glikoz oranının uzun süre yüksek olması halinde,
damarlar zarar görür. Bu yüzden kalp ve damar
hastalıklarının ortaya çıkma ihtimali daha yüksektir. Şeker
hastalarında yüksek tansiyon çok görüldüğünden, tansiyo­
nun yılda en az bir kez kontrol edilmesi gerekir. Sigara içmek
ise akciğerlerin yanı sıra damarlar için de iyi değildir. Bu yüz­
den şeker hastalarının sigarayı bırakmaları veya mümkün
olduğu kadar azaltmaları gerekir.
5. Cinsel organlarda rahatsızlık
Şeker hastalarında cinsel organlarda kaşıntı ve enfeksiyon
şikayetlerine sık rastlanır. Şeker hastalığı erkeklerde ikti­
darsızlığa yol açabilir. Bu durumda sinir ve damarların iyi
çalışmamasıyla bağlantılıdır. Bayanlarda ise cinsel ilişki
anında ağrı görülebilir. Bu şikayetlerden utanmanıza gerek
yoktur. Bu konuları çekinmeden ev doktorunuzla veya uzman
doktorunuzla görüşünüz.
40
Eelt en likdoorns kunt u laten verwijderen door een pedicure of
een podo-therapeut. Een goede voetverzorging kan voorkomen
dat u ernstige problemen aan uw voeten of benen krijgt.
3. Problemen met de nieren.
Ook de nieren kunnen worden aangetast door diabetes.
De nieren moeten daarom ieder jaar door de arts gecontroleerd
worden. Als u problemen heeft met uw nieren moet u voorzichtig
zijn met het eten van veel eiwitten. Deze zitten in vlees, in vis, in
melkproducten, in eieren en in bonen.
4. Hartklachten.
Als je langdurig een te hoge bloedglucosewaarde hebt, worden
de bloedvaten aangetast. Daardoor wordt de kans op harten vaatziekten groter. Hoge bloeddruk komt veel voor bij
diabetespatiënten. De bloeddruk moet daarom minstens één
keer per jaar gecontroleerd worden. Roken is niet alleen slecht
voor de longen maar ook voor de bloedvaten. Daarom is het
voor diabetespatiënten extra belangrijk om te stoppen met
roken of zo min mogelijk te roken.
5. Problemen met de geslachtsorganen.
Jeuk en infecties aan de geslachtsorganen komen regelmatig
voor bij mensen met diabetes. Mannen kunnen door diabetes
impotentieproblemen krijgen. Ook dit hangt weer samen met een
slechtere werking van de zenuwen en bloedvaten. Vrouwen kun­nen pijn krijgen bij het vrijen. U hoeft zich niet te schamen voor
deze klachten. Bespreek ze gerust met de huisarts of de specialist.
41
Tatile çıkmak
Şeker hastaları tatile çıkarken bazı önlemler almalıdırlar. Bu
önlemler tatil esnasında ortaya çıkabilecek tatsızlıkları engeller. Hastalık sigortanızın yurt dışında da geçerli olmasına dikkat ediniz. Yanınızda yeterli ilaç götürünüz. Hatta yanınızda
yeterinden fazla ilaç bulundurunuz. Kullandığınız ilaçların
listesini (medicijnenpaspoort) yanınızda bulundurmanızda
gümrük kontrolleri açısından fayda vardır. Bu listeyi ancak
eczanenizden temin edebilirsiniz. Yurt dışındayken yeni ilaç
gerekmesi durumunda da bu listeyi yanınızda bulundurmanız
faydalıdır.
Ensülinin serin bir yerde saklayınız. Ensülinin son kullanım
tahiri ile ilgili ayrıntılar reçetede yazılıdar. Uçağa bindiğiniz
takdirde ensülininizi el bagajınızda bulundurunuz. Aksi takdir­
de uçağın bagaj kısmında donarsa, bozulur ve etkisiz hale
gelir. Gittiğiniz yabancı ülkede saat farkının çok olması halin­-
de, ilaçlarınızı en iyi hangi saatlerde alacağınızı önceden
doktorunuza danışınız. Tatil esnasında kendinizi, stressiz
rahat bir ortamda hissedersiniz. Bu durum kesinlikle, ila­
çlarınızı durdurabileceğiniz veya perhizinizi bozabileceğiniz
anlamına gelmez. Tatil esnasında da kanınızı düzenli olarak
kontrol ediniz. Sıcak ülkelerde daha fazla sıvı içmeniz cilt
enfeksiyonlarına ve yaralara da daha fazla dikkat etmeniz
gerekir.
42
Op vakantie
Mensen met diabetes moeten als ze op vakantie gaan goede
voorzorgsmaatregelen nemen. Dit kan veel narigheid in de
vakantie voorkomen. Zorg ten eerste dat u ook in het buitenland goed verzekerd bent. Zorg dat u voldoende medicijnen bij
u heeft. Neem altijd wat extra medicijnen mee. Een medicij­
nenpaspoort kan handig zijn bij de douane. Op dit ‘paspoort’
vult de apotheker in welke medicijnen u gebruikt. Dit is ook
handig als u in het vakantieland nieuwe medicijnen nodig
heeft. Bewaar de insuline op een koele plaats. Specifieke informatie over de houdbaarheid van uw insuline kunt u terugvinden in de bijsluiter. Als u gaat vliegen moet u de insuline in uw
handbagage meenemen in de cabine. In het bagageruim kan
de insuline bevriezen en dan werkt hij niet meer. Als u naar een
land gaat met een tijdverschil van meerdere uren, moet u met
uw arts overleggen wanneer u de medicijnen moet innemen.
Vaak zul u zich op vakantie beter voelen, omdat u minder stress
hebt. Dit is geen reden te stoppen met de medicijnen of met
uw dieet. Controleer ook in de vakantie regelmatig het bloedglucosegehalte in uw bloed. In een warm land moet je extra
drinken en extra letten op wondjes en huidinfecties.
43
Şeker hastalığı ile ilgili birçok hususa dikkat etmek kişinin
kendi elindedir. Dikkat edilmesi gereken noktalar bazen sıkıcı
olabilir fakat bunlara alıştığınız takdirde normal ve aktif bir
hayat sürebilirsiniz. Akraba ve arkadaşlarınızın da size
destek olmaları önemlidir. Şeker hastası olmanızdan utan­
manıza gerek yoktur. Bu konuyu başkalarıyla da paylaşınız.
Ancak o zaman rahatsızlığınızı dikkate alabilirler. Diyabet
hakkında düzenlenen bilgilendirme toplantılarına katılırsanız
orada başka şeker hastalarıyla da bu hastalık hakkında fikir
alışverişinde bulunabilirsiniz. Tabi ki gereken bilgileri doktoru­
nuz veya diyabet sağlık görevlisinden de alabilirsiniz. Her
şeyi başkalarından beklemek yerine onlara karşılaştığınız
zorlukları veya anlamadığınız hususları anlatınız ve beraber­
ce bir çözüm yolu arayınız.
Lisan zorluğunuz varsa size bir tercüman bulunur. Genellikle
telefonla tercüme yoluna başvurulur. Bazı durumlarda
şahsen tercüman gelmesi de sağlanabilir. Çocuklara tercü­
manlık yaptırmayınız. Bir çocuğun diyabet hakkındaki bilgisi
iyi tercümanlık yapabilmesi için yeterli değildir. Üstelik bu
şekilde çocuğa büyük bir sorumluluk da yüklenmiş olur. Ayrıca
gereken her şeyi serbestçe konuşmanız da zor olabilir.
Diyabet hakkında sorularınız varsa Hollanda Diyabet
Derneği’ni (Diabetes Vereniging Nederland, DVN)
arayabilirsiniz. Sadece Hollandaca bilgi alabilirsiniz.
Telefon 033 4630566
44
Diabetes is een ziekte waarbij je zelf op veel dingen kunt letten.
Dat is soms vervelend en lastig, maar als u eraan gewend bent
kunt u toch een normaal en actief leven leiden. Het is belang­rijk dat uw familie en vrienden u daarbij helpen. U hoeft zich
niet te schamen voor diabetes. Praat er rustig met anderen
over. Dan kunnen zij er ook rekening mee houden.
Het kan veel steun geven om naar een voorlichtingsbijeen­
komst te gaan waar u samen met andere mensen met diabetes
kunt praten over uw ziekte. Natuurlijk kunt u ook altijd advies
vragen aan uw arts of de verpleegkundige. Stel u niet afwachtend op, maar vertel wat u moeilijk vindt of niet goed begrijpt
en zoek samen naar een oplossing. Bij taalproblemen kunt u
vragen om een tolk. Meestal zal dat telefonisch gebeuren.
Soms komt een tolk ook persoonlijk. Gebruik geen kind als
tolk. Een kind weet te weinig over diabetes om goed te kunnen
vertalen. Bovendien krijgt een kind dan een te grote verantwoordelijkheid. En u kunt ook niet vrijuit over alles praten.
U kunt ook de informatielijn van de Diabetes Vereniging
Nederland (DVN) bellen als u vragen heeft (alleen in het
Nederlands). Telefoon 033-4630566
45
Son olarak önemli önerileri
tekrarlıyoruz:
1 Lezzetli fakat sağlıklı besleniniz. Az yağ ve
az şeker kullanınız.
2 Belirli aralıklarla ve azar azar yiyiniz.
3 Kilonuza dikkat ediniz. Gerekirse kilo veriniz.
4 Perhiz uzmanına danışıp tavsiye isteyiniz.
5 Yeterli derecede hareket ediniz.
6 İlaçlarınızı her gün gerektiği gibi kullanınız
ve tavsiyelere uyunuz.
7 Düzenli olarak doktora muayene olunuz.
8 Sigara içiyorsanız, bırakınız.
9 Ayaklarınıza iyi bakım yapınız.
10 Gözlerinizi her yıl muayene ettiriniz.
11 Her yıl grip aşısı yaptırınız.
46
Tot slot herhalen we nog de
belangrijkste adviezen:
1 Eet lekker maar gezond. Eet minder vet
en minder suiker.
2 Eet regelmatig en niet te veel tegelijk.
3 Let op uw gewicht. Ga afvallen, als dit
nodig is.
4 Vraag de diëtist om advies.
5 Zorg voor voldoende beweging.
6 Neem uw medicijnen iedere dag en houd
u aan de voorschriften.
7 Laat u regelmatig door de arts controleren.
8 Stop met roken, als u rookt.
9 Zorg goed voor uw voeten.
10 Laat ieder jaar uw ogen controleren.
11 Haal ieder jaar de griepprik.
47
01126-919336-ALG
Novo Nordisk B.V.
Postbus 443
2400 AK Alphen aan den Rijn
T +31 (0)172 44 96 00
[email protected]
www.novonordisk.nl
www.changingdiabetes.nl