13-14 Eylül 1990-Ankara

türkiye'de
memur
sendikacılığı
ULUSLARARASI
SEMPOZYUM
13-14 EYLÜL 1990
ANKARA
AHMET
UZUN/ALİ
AN NELİ
FEHMİ
G Ü V E N Ç /A L P A S L A N
AS K O LA / ERDAL
ISIK LAR/GÜLTE KİN
HAŞAN
IŞIKLI
İNÖNÜ/FAZIL
SAĞLAM
GAZİOGLU
AY IR/İBRAHİM
GEREDE. İBRAHİM
YETKİN
J. LIND HOLM/ KENAN DURUKAN/KENAN ÖZSÜER
LOUIS WEBER/M. ALİ TAN
MEHMET YILMAZ/MJELL BORGEN MESUT GÜLMEZ
METİN ÖZ7EKİN M U S T A F A
NEVZAT
HE LV A C I/ REINHARD
G AZA LC l/NEC ATİ
KONIGHER SERVER
NECATİ
ÇELİK/
TANILLİ
B A Ş A T / Ş E V K E T YILMAZ
TEOMAN ALPTURK /YU CE L OZKOK
MÜLKİYELİLER BİRLİĞİ VAKFI YAYINLARI: 10
T Ü R K İY E ’DE M EM U R
SEN D İK A C ILIĞ I
ULUSLARARASI SEMPOZYUM
(13-14 Eylül 1990 - Ankara)
MÜLKİYELİLER BİRLİĞİ VAKFI
YAYINLARI -1 0
K onur S okak. No: 1 K ızılay - A N K A R A
Kapak : Sıdıka HOCA
Ankara - 1991
D i z g i : A R T I Ltd.
E sat Cad. 44/3 K üçükesat-A N K A R A
Tel: 118 63 80 • Fax: 125 08 37
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ
~,rof. Dr. A lpaslan I Ş I K L I .....................................
. OTURUM
-
P rotokol K onuşm aları:
Y öneten: Aydın K Ö YM EN
T ü rk iy e ’de m em ur sendikacılığı"
~'rof. Dr. A lpaslan I Ş I K L I .....................................
‘H er çalışan sendika kurm a hakkına sahiptir”
Erdal İN Ö N Ü ................................................................................................................................8
‘Sendika başlıbaşm a yeterli değildir”
Yaşar TO PÇ U ........................................................................................................................... 11
‘Dem okrasi m ücadelesi P arlam ento ’y a hapsedilem ez”
~ehmi IŞIK LAR .................................................................................. *.................................... 14
'B u A n ay asa'y a rağm en kam u sendikası kurulabilir"
Şener B A T l'A L ............................................................................................................................ 17
II
’
'T ü rk iy e 87 sayılı ILO sözleşm esini im zalam ak ve uygulam ak zorundadır”
Şevket Y IL M A Z ........................................................................................................................ 20
|I
^
“ Kamu çalışanları m addi ve m anevi baskı altında“
N ecati Ç ELİK ............................................................................................................................ 23
“T üm kam u çalışanlarına, grev ve toplu sözleşm e haklarıyla donatılm ış
endikal haklar tan ın m alıd ır’
Teoman A L P T Ü R K ...................................................................................................................26
i
Ö rgütlenm em izle, dem okrasi m ücadelesinin en ön saflarında jeralacağ ız”
Dr. Selim Ö L Ç E R ...................................................................................................................... 28
II. O T U R U M
-
Y öneten : A li DEM İR
“ 1982 anayasası açısından m em ur sendikacılığı”
D oç. Dr. F a zıl S A Ğ L A M .........................................................................................................32
' T ü rk iy e'd e m em ur sendikacılığı; E ğitim -lş örneği”
N iyazi ALTUNYA ..................................................................................................................... 39
III. O T U R U M
- Y öneten : Ayhan ÇO PU R
“ D em okratik toplum ların oluşm ası, sendikacıların, dem okratik örgütlerin
özgürce çalışm asına bağlıdır”
J. U N D H O L M ....................................................... ................................................................... 44
"Eğitim - Iş’in jap tık larını duyunca kendi kendim e sordum ; T ü rk iy e’de
lıerşey çözüm e kavuşm uş m u ?”
Grete R O T H ................................................................................................................................4 7
“ Norveçli ve T ürkiyeli öğretm enlerin örnek dayanışm ası”
A nneli A SK O L A .........................................................................................................................4 9
"H arcanan çabaların olum lu b ir gelişm eye volaçacaöıııa inanıyorum "
M jell B O R G E N ........................................... ...................... T.................; ...................................5 /
"U luslararası hukuk, b ir ülke kendi im zaladığı b irsö zleşm ev i
uygulam adığı zam an ihlal ed ilm iş olur"
L o u is W EBER ............................................................................................................................. t i
"U luslararası dayanışm a ö nem i"
R ein h a rd K Ö N İG H E R ................................ ..................... .......................................................55
"E ğer bir ülkede gerçek dem okrasi varsa kurum lan da vardır"
Yücel Ö Z K Ö K ............................................................................................................................. 56
"S endikalaşm a ve g rev hakkı en doğal ve önem li hakiır"
A h m et U ZU N .............................................................................................................................. 59
"S endika kurm akla, dem okrasi m ücadelesinde önem li bir adım alılıyor"
M ehm et YILM AZ .............................................................................................'
(¡j
"Sendikalaşm a k av sası çok daha aeniş bovutlarda verilm elidir"
AH G Ü VEN Ç ...................................: ........................................................................................ 67
"M em urların örgütlenm esi işçi sınıfına sü ç verecek“
K enan Ö Z S Ü E R .....................................................................7. . .....................................................................................................................69
"T ü rk iy e'd e öğretm en örgütlerinin dayanışm ası ve sendikal ilişkiler”
İbrahim G E R E D E ........................................... ..........................................................................73
A ÇIK O T U R U M
- (T ü rk iy e'd e M em ur Sendikacılığının Yasal D üzenlem esi)
Y öneten r Prof. Dr. C evat G ERÂY
“ T ürkiy e'd e m em ur sendikacılığım ın yasal düzenlem esi nasıl olm alıdır?"
Prof. Dr. M esut G Ü L M E Z ...... '........... .:................................................................................. 7,9
"Ö rgütlenm ede d em okratik süreçleri işletm ek «erekir“
Prof. Dr. Yakııp K E P E N E K ................................... 7. ............................................................... 8 9
"Ç ağdaş dem okrasilerde kam u personeli devletin kapıkulu deöildir"
N evzat H ELVACI ..........................................................:...................... 7 .................................. 9 ?
SE N D İK A F O R U M U - Y öneten : Prof. Dr. A lpaslan IŞIK LI
“ A sıl olan, çalışanların sendikalaşm asıdır"
K enan D U R U K A N .....................................................................................................................%
“ G öriiş ayrılıkları b irlik için engel değildir”
M usta fa G A Z A L C I.....................T . .........7.................................................................................. 98
"S endikal hak m ücadelesini zafere, m em ur kitlesinin kendisi ulaştıracak"
İbrahim Y E T K İN ..................................................................................................................... i()l
"D em iryolcular herkesten önce sendikalaşm alıdır"
N aci B A Ş A T .............................................................................................................................. ¡0 4
“ D ernek bazında örgütlü ve ö rg ü tsü z m em u r yığınları biraraya getirilm eli"
M ehm et A li T A N .................................................. .................................. 7 .............................. /0 6
“ Bu m ücadele genel dem okrasi m ücadelesiyle bütünleşerek verilm elidir"
M etin Ö ZTE K İN ..................................................................................... •............................... ¡0 8
"K am u çalışanları arasında, sendikalaşm anın m eşru b ir hak
olduğu konusunda ciddi gelişm eler var"
M asan A Y I R ............................................................................................................................. 110
M ESA JLA R
"M em urlar çağdaş hak ve özgürlüklerini sö k e söke alacak"
Prof. S erve r TA N İ L L İ ............................. .............................................................................. 1 12
"M odern devlet anlayışı, tüm çalışanların sendikal haklarına
saygıyı gerektirir"
G üllekin G A Z İO G L U .............................................................................................................115
KAPANIŞ B İLD İR G ESİ ..................................................................................................... 11 6
SUNUŞ
"T ü rk iy e 'd e M e m u r S e n d ika cılığ ı" ko n u lu s e m p o zyu m u d ü ze n le d iğ im iz ta rih te n b u y a ­
na ya kla şık d o ku z a y lık b ir sü re ge çti. S e m p o zyu m d a ya p ıla n kon uşm a ların m etne d ö k ü ­
le rek ya y ın la n m a s ın ın biraz g e cikm iş o ld u ğ u sö yle n e b ilir. A n ca k, aradan g e çe n za m a n
içinde m e yd a n a g e le n ge lişm e le r, konunun ö n e m in i ve g ü n ce lliğ in i d a h a d a artırm ıştır.
B öyle b ir k o n u d a u lu sla ra ra sı boyutlu b ir se m p o zyu m d ü ze n le m e m iz, o ta rih le rd e ki­
m ilerin ce y a d ırg a n m ıştı. H u ku k ca n b a zlığ ı y a p tığ ım ızı, yasa l v e to p lu m s a l te m e li o lm aya n
b ir g irişim i ya p a y o la ra k sü rd ü rm e ye ça lıştığ ım ızı ileri s ü re n le r b ile olm uştu. O ysa, o gü n ­
d e n bu y a n a d e ğ iş ik m e m u r ke sim lerind e g id e re k yo ğ u n la şa n se n d ika la şm a ça b a la rı ve
bu ç a b a la ra karşı ç ık a rıla n en ge lle ri aşm ak a m a c ıy la h u ku ksa l a la n d a yürü tü le n s a v a ­
şım d a eld e edile n so n u çla r gö ste rm e kte d ir ki ü lke m izd e va r ola n ta rih s e l v e to p lu m sa l
koşullar, g e rç e k bir m e m u r s e n d ika cılığ ın ın d o ğ u ş u n a o rta m sa ğ la ya b ile ce k o lg u n lu k d ü ­
ze yin in u z a ğ ın d a değildir.
K u şku su z, se n d ik a c ılık m evzu attan d o ğ m a z. G en el o la ra k ta rtışm a sız b ir g e rçeğ in
ifad esi o la n bu sö z, ö z e l o la ra k m em u r s e n d ika cılığ ı a çısın d a n d a ya n lış değildir. Y alnızca
m e vzu a tta şu v e y a b u ne d e n le o la n a k b u lu n d u ğ u için; üstelik, b e lirg in b ir içsel d ina m iğe
dayalı o lm a ya n ve esa s o la ra k d ış hukuk m e tin le rin in ya n sım a sı n ite liğ in d e ki bazı m evzuat
hü kü m le rin d e n h a reke tle ü lke m izd e m e m u r s e n d ik a c ılığ ın ın d o ğ m a sın ı b e kle m e k elbe tte
ki g e rçe kçi b ir tu tu m sa y ıla m a z d ı. A ncak, gö rü le n o d u r ki m e m u rla rın s e n d ik a hakkı, s a ­
hipsiz v e ka ğ ıt ü ze rin d e ki b o ş sözcü kle rden ib a re t b ir ka vra m d e ğildir. Kam u kesim ind e
m e m u r sta tü s ü n d e k i ça lışa n la rın se n d ika ha kla rın a k a v u ş m a y ö n ü n d e g ö ste rd ikle ri kararlı
ilgi ve d ire n ç, bu ha kkın h a ya ta g e çirilm e sin i z o ru n lu kılan to p lu m s a l g e re klilikle rle birlikte
bu ha kka g e rç e k lik ka za n d ıra b ile ce k to p lu m s a l d in a m iğ in u la şm ış o ld u ğ u bo yu tu n önem ini
d e kan ıtlam ıştır.
B ug ün y ü rü rlü k te ola n m e vzu a t çe rçe ve sin d e m e m u r s e n d ika la rın ın g re v haklarının
ta rtışm a lı b ir n ite lik ta şım a sı d a m em urların s e n d ik a la ş m a e ğ ilim le rin i fre n le n m e sin d e
fazla ö n e m li b ir e tki d o ğ u rm u ş g ib i gö rün m üyor. D e rne kler K a n u n u 'n a g ö re ö rg ütle nm ek
yerine, g re v h a kkın d a n yo k s u n b ıra kıla ca kla rın d a n ö tü rü d e rn e kte n farklı olm aya cakla rı
ileri sü rü le n m e m u r se n d ika la rı çatısın da ö rg ü tle n m e n in b o ş u n a b ir çab a teşkil ed e ce ğ i
yo lu n d a ki g ö rü ş le rin d e m em u rların se n d ika la şm a ça b a la rın ı fa z la c a etkilem e diğ i an la şı­
lıyor. S e n d ik a la ş m a eğ ilim i içine g iren m e m u r kesim leri, ulusa l m evzu atın ça ğ d a ş u lu sla ­
rarası hu kuku n e s in tile rin i ta ş ıy a n yapısı için d e se n d ika ha kkı a çısın d a n be lire n se rb e sti
rejim inin, D e rn e kle r K a n u n u ’nun d a r kalıp la rı için d e ki d e rn e k tü rü ö rg ü tle n m e ye kıyasla
b e lirg in ö lç ü d e g e n iş b ir ö z g ü rlü k alanı ve e tkin lik sa ğ la d ığ ın ı görm üşlerdir.
K u şku su z, ko n u n u n ö ğ re tm e n le r açısınd an ta şıd ığ ı öze llikle r, se n d ika la şm a yı b ir tercih
i
soru nu o lm a kta n çıka rm a kta d ır. D e rne kler K a n u n u 'n u n ö ğ re tm e n le rin d e rn e k le ş m e hak
kının önün e ko yd u ğ u en ge l, s e n d ika la şm a yı, ça lış a n ö ğ re tm e n le r a çısın d a n te k ö rg ütle n
m e biçim i ve y o lu h a lin e g e tirm iştir. Ü lkem izd e bu d ö n e m d e b e lire n m e m u r sen dikacılığ
hareketi içinde ö ğ re tm e n le rin ön cü rol o yn a m a la rın ı, kısm e n bu ne d e n e bağlı o la ra k
açıklayabiliriz. M e m u r s e n d ika cılığ ı hareketi içinde d ik k a tle ri ü ze rin e to p la ya n b ir diğ e
kesim d e b e le d iy e 'ç a lış a n la rıd ır. Bu du ru m u d a y e re l yö n e tim le rd e ki m evcut iktid a r yapı
la nm a sın ın s o s y a l h a k v e ö z g ü rlü k le r kon usu nd aki ya k la ş ım ın ın d a h a d e m o kra tik olu şu yla
a çıkla m a k y a n lış g ö rü n m e m e kte d ir, bu ba ğlam da , s a ğ lık ç a lışa n la rın ın d a o ld u k ç a din a
m ik b ir m e m u r s e n d ika cılığ ı ça b a sı içinde o ld u kla rı gö zle m le n e b ilir. S ağ lık m esleğinde
m e m u r sta sü n d e ç a lış a n la rın , işg ü cü piya sa sın d a o ra n s a l o la ra k a ra n a n b ir n ite liğ e sah ip
olm aları d o la y ıs ıy la b e lli b ir iş g ü ve n ce le rin in b u lu n m a sı, s e n d ika la şm a ça b a la rın d a kar
şıla şa b ile ce kle ri gü çlü kle ri b ira z d a h a kolay g ö ğ ü s le m e le rin i m ü m kü n k ıla c a k b ir so n u ç
d o ğ u ru y o r olabilir.
* * *
1982 A n a ya sa sın ın , p e k ç o k ba kım d an , ö z e llik le s o s y a l h a k la r ba kım ın dan , 1961
A nayasası ile ta b a n ta b a n a zıt b ir te m e l ü ze rin de y a p ıla n m ış v e so n d e re ce ya s a k la y ıc
ve kısıtla yıcı h ü kü m le rle d o n a tılm ış o ld u ğ u n d a ku şku yoktu r. B u iki a n a ya sa a ra sın d a k
farkın te m e l ne d e n i, b ir ç e v re ülkesi o la ra k T ü rk iy e ’nin tü m s iy a s a l v e hu kuksa l kurum la
rının te m e l b e lirle yicisi o la n u lu sla ra ra sı alan da k a y n a k la n a n ko ş u lla rd a k i değişikliklerdir.
1961 A n a ya sa sı, 2. D ü n ya s a va şın ın fa şizm in y e n ilg is iy le s o n u çla n m a sıyla birlikte
d e m okra sinin e rd e m i ve üstü nlü ğü ko n u su n d a g ü ç le n e n e vre n se l ö lç e k li g ö rü şb irliğ in in ve
g e ne aynı d ö n e m d e y a yg ın la şa n , B atı v e K u ze y A vru p a ’d a ta rtış m a s ız b ir e g e m e n lik ka
zan m ış ola n s o s y a l d e v le t a n la yışın ın ü lke m iz k o ş u lla rın d a k i uza ntısı n ite liğ iyle g e rçe klik
kazanm ıştır. 19 82 A n a ya sa sı ise, B a tı’d a "taş d e v ri lib e ra lizm i" d e n ile n d a lg a n ın , 1970
sonrası d ö ne m de be lire n D ü nya eko no m ik bu na lım ın ın son uçlarında n g ü ç alan hızlı ve ev
rensel boyutlu yükse lişinin ülkem ize taşan d ö külüm ün ün hukuksal p lan daki yansım asıdır.
H er iki a n a ya sa n ın kab ul e d ild ikleri dö n e m le rd e eg e m e n o la n ulu sla ra ra sı ko şu lla rd a k
farklılıklar, h a z ırla n ış a şa m a la rın d a ülkem izd e m e v c u t ola n s iy a s a l orta m ın gösterdiğ
fa rklılıkla rla bü tünlen m iştir.
1961 A n a ya sa sın ın h a zırla n d ığ ı ve kab ul e d ild iğ i d ö n e m d e D.P. iktid arının üst yön eti
çileri, siyasal o rta m d a n d ış la n m ış b u lu n u yo rla rd ı. B un a rağm en, 1982 A na yasa sı ile kar
şılaştırm alı o la ra k d ü ş ü n ü ld ü ğ ü n d e , 1961 A n a y a s a s ın ın ç o k d a h a g e n iş b ir ka tılım a da
yan an v e ç o k d a h a a z y a s a k la r içe ren b ir o rtam d a, ta rtış ıla ra k k a b u l e d ild iğ i kesindir. 1961
A na yasa sın ı b iç im le n d ire n K uru cu M eclis, ya rı ko rp o ra tif b ir d ü ze n le m e ile de olsa, fa a li
yetle rin e im ka n ta n ın a n siya sa l p a rtile rin y a n ısıra çe şitli m e sle k g ru p la rın ın ve çe şitli top
lum ke sim le rin in k e n d i a ra la rın d a n seçim y o lu y la b e lirle d ik le ri te m silcile rd e n o lu şm u ştu
B öylesine y a y g ın b ir te m e le d a ya n a n K uru cu M e c lis b ü n y e s in d e , p a rti o la ra k te m siline
m üsade e d ilm e m iş ola n D.P.’nin e ğ ilim le rin in ifa d e sin i m ü m kü n kıla c a k m e ka n izm a la r bile
belli ö lçü d e m evcu ttu . Ö ze llikle b e le d iye le r te m e lin d e se çile n te m silcile rin ö n e m li b ir bö
lüm ünün, sınırlı ö lç ü le r için d e d e olsa, K uru cu M e c lis ’d e D.P.’nin se sin in d u yu lm a sın a
aracı o ld u kla rı b ilin m e kte yd i.
1982 A n a y a s a s ı’nın h a zırla n d ığ ı d ö n e m d e ise y a ln ız c a iktid a r p a rtisi de ğil, tüm siya sa
o rg a n la r ka p a tılm ış v e tü m siya sa l yaşam o rta d a n ka ld ırılm ıştı. A n a ya sa yı h a zırlam a kla
gö re vli D a nışm a M e c lis i’n in , 1 9 61’in Kurucu M e c lis ’inin aksine, a ğ ırlıklı o la ra k seçim le
de ğil, b e ş g e n e ra lin ata m a sı y o lu y la oluşm a sı ç o k ö n e m li b ir fa rk te ş k il eder.
II
1961 A n a ya sa sın ın ta rtışılm a sı, K uru cu M e clis d ış ın d a d a o ld u k ç a ö zg ü r k o şu lla rd a
sü rd ü rü le b ilm iştir. Ö ze llikle S.B.F. bü n ye sin d e Prof. Dr. Tahsin B ekir B alta’nın ö n cü lü ğ ü n ­
d e , B ah ri S avcı v e M u a m m e r A kso y gibi h o ca la rın ka tılım ıyla sü rd ürü lm üş o la n A na yasa
s e m in e rle ri s o n u c u n d a o lu ştu ru la n A n a ya sa ta sla ğ ı nite liğ in d e ki m etin, K uru cu M eclis'in
ç a lış m a la rın d a g e n iş ö lç ü d e yo l g ö sterici b ir rol oynam ıştır.
B u o rta m sa y e s in d e d ir ki, b a şla n g ıçta A n a y a s a ta sla ğ ı ha zırla m a kla gö re vle n d irilm iş
o la n Prof. Dr. S ıd d ık S a m i O na r b a şka n lığ ın d a ki k o m is y o n a ha kim olan k o rp o ra tist ve
g e n e l o y a ve g e n e l o yd a n çık a n so n u çla ra g ü v e n s iz lik a n la m ın a g e le n eğilim lerin aşılm ası
m üm kü n o lm u ş, d e m o k ra tik sosya l hu kuk J e v le ti ilkele rin e d a ya lı b ir an aya sa m etninin
ka m u o yu n a su n u lm a sı sağlanabilm iştir.
12 Eylül A na yasa sın ın h a z ırlık a şa m a sın d a kam u oyu ö n ü n d e ta rtışılm a sı ise, o g ü n ­
le rde d ü z e n le n m iş o la n b ir iki to p la n tın ın s ın ırla rın ı a ş a m a m ış tır (B unlardan S B F v e Yol-lş
b ü n ye sin d e d ü z e n le n m iş o la n la r an ım sa na caktır). Bu to p la n tıla rın ardından B alıke sir B a ­
rosu d a b ir s e m in e r g iriş im in d e b u lu n m u şsa d a , sınırlı v e ç o k k ıs a süre n b ir izin d ö n e ­
m inden s o n ra A n a ya sa ko n u su n d a ki tü m to p la n tıla r ya sa kla n d ığ ın d a n , bu s e m in e r g e r­
ç e kleşe m em iştir.
Kaldı ki, y a p ılm a sı m üm kü n ola n to p la n tıla rd a d a kon uşa n h e rke s, na sıl b ir ba skı ve
te h d it a ltın d a ko n u ştu ğ u n u bilm ekte ydi. N itekim , S B F ’d e ki to p la n tıd a A n a ya sa ’nın sosya l
h a kla rla ilg ili b ö lü m ü n e ilişkin b ir teb liğ su n a rke n , o tu ru m b a şka n ın ın ba na a yrıla n sürenin
d o ld u ğ u n u uya rm ası ü ze rin e s ö yle d ikle rim i b u ra d a te kra rla m a m , d ö ne m in atm osfe rini
üzerine s ö yle d ikle rim i b u ra d a te kra rla m a m , d ö n e m in a tm o sfe rin i a n ım sa tm a k ba kım ın d a n
be lki y e rin d e olabilir. "S a yın b a şka n ” d e m iştim , "b u k o n u şm a n ın bu fakü ltenin ça tısı altın da
ya p a ca ğ ım so n ko n u şm a olaca ğını biliyo rum . O n e de nle , izin v e rin d e sö yle ye ce kle rim in
he psini sö yle ye yim ". G e rçe kte n d e kısa b ir sü re so n ra b a ş la tıla n 1402 u yg ulam ası, pek
ç o k h o c a y la b irlik te b e n i d e u zu n ca b ir süre için ü n ive rsite d ışın d a bırakm ıştı.
B ö yle sin e k o ş u lla rd a o rta y a çıkm ış ola n 1 9 82 A n a ya sa sın ın , ge ne l h a tla rıyla yasakçı
bir k a ra k te r ta ş ım a s ın d a ş a ş ıla c a k bir ya n o lm a s a g e rektir. B u n a ka rşılık, m ütea kip sahife le rd e m e tn in i s u n d u ğ u m u z S em p ozyu m un a ç ılışın d a y a p tığ ım ko n u şm a d a d a üzerinde
d u rd u ğ u m üze re, 1982 A n a ya sa sın ın m e m u rla rın s e n d ik a hakkını ya sa kla m a ya n , buna
ka rşılık, b e lli ba zı g ü v e n c e le r g e tire n b ir d ü ze n le m e ö n g ö rm ü ş o lm a sı, ge rçe k b ir “sürp riz"
teşkil e tm iştir. 1982 A n a ya sa sın ın bu yö n ü n ü n ç o k d e ğ iş ik so ru la rı çağ rıştırdığı, g e ne aynı
ko n u ş m a d a o rta ya ko n u lm u ştu . A n ca k, a ra d a n g e çe n z a m a n içinde be lire n gözlem ler,
A n a y a s a ’nın g e n e l k a ra kte riyle çe lişe n bu d u ru m u n g e rç e k nedeninin ne o la b ile ce ğ i k o ­
n u su n d a b ira z d a h a a ç ık lık ge tirm iştir. Ö zü b a kım ın d a n 12 E ylü l'ün uzantısı ola n m evcut
iktidarın, 1982 A n a ya sa sı çe rçe ve sin d e m e m u rla rın s e n d ik a hakkını d e ğ e rle n d irişi ve bu
iktid a ra ba ğ ım lı ola n çe şitli yö n e tse l b irim le rin ve m a ka m la rın m em u rların s e n d ik a hakkı
k o n u s u n d a o rta y a k o y d u k la rı tu tu m v e a ldıkla rı ön le m ler, 12 Eylül yö n e tim in in A n a ya sa
a n la yışın ın an la şılm a sı b a kım ın d a n d a ışık tu tu cu niteliktedir.
Ö y le a n la ş ılıy o r ki 12 E ylü l yön etim i, A n a y a s a ’d a a çıkça ö n g ö rü lm e m iş ola n b ir hakkın
y o k sa y ılm a s ı g e re ktiğ i g ib i b ir an la yıştan ha re ke t etm iştir. K ışla d ü z e n i içinde d o ğ ru olan
bö yle sin e b ir a n la yışın , A n a ya sa l dü zen b a kım ın d a n kabulü m üm kü n değildir. K ışlada
ko m u ta n ın e m re tm e d iğ i b ir d a v ra n ış ta b u lu n m a k yasaktır. O ysa, bir hak, A n a y a s a ’da
a ç ık ç a ö n g ö rü lm e m iş s e , a n a ya sa l g ü ve n ce d e n yo ksu n o ld u ğ u b e lk i sö yle n e b ilir; am a , yo k
o ld u ğ u v e y a -aksi a çıkça ö n g ö rü lm e m iş o ld u ğ u sü re c e - A n a y a s a 'y a aykırı o ld u ğ u s ö yle ­
n em ez. Aynı a n la yışta n ha re ke t eden b u g ü n kü iktid a r d a m e m u rla rın s e n d ik a hakkının
A n a y a s a l v e ya s a l o la ra k ta n ın m a d ığ ı g ö rü şü n e d a ya lı b ir p o litik a d a ısrar e tm ekte dir. Kaldı
III
ki yü rü rlü kte ki A n a y a s a ’d a m e m u rla rın se n d ika h a k k ın a te m e l o lm a sı g e re ke n dü ze n le
m eler d e v a rd ır v e bunlar, bu se m p o zyu m ç e rç e v e s in d e ya p ıla n çe şitli k o n u şm a la rla ye
terin ce a ç ık b ir b iç im d e o rta y a konulm uştur.
S en dika ku rm a v e s e n d ik a ü y e s i o lm a ça b a sı içinde o la n m e m u r kesim leri, ç o k ağır
ba skıla ra uğ ra tılm a kta d ırla r. İlg ili kam u m ercileri, m e m u r s e n d ika la rın ın ku ru lu şu n u im
k a n s ız la ş tırm a k v e y a ku ru lm u ş o la n la rın fa a liy e tle rin e son v e rm e k için çeşitli yo lla ra baş
vurm a kta dırla r. 20 Ş u b a t 1991 ta rih in d e İçişle ri B akanı a d ın a va lilikle re g ö n d e rile n bi
yazıda, ç e ş itli g e re k ç e le r ile ri s ü rü lm e k sure tiyle , m e m u rla rın s e n d ik a ku rm a girişim lerin in
"yü rürlü kte ki m e vzu a tım ıza a ykırı" o ld u ğ u yo lu n d a ki h ü kü m e t g ö rü şü be lg ele nm iştir. B l
g e rekçe lerin b ir b ö lü m ü , e lin izd e m etni bu lu n a n s e m p o z y u m d a ya p ıla n çe şitli ko n u şm a
ç e rçe ve sin d e d a h a ö n ce d e n g e re ke n ya n ıtla rı b u lm u ştu r. İle ri sü rü le n g e re k ç e le r aras
da, 1989 y ılın d a A vru p a S o sya l Ş artı o n a y la n ırk e n m e m u rla rın s e n d ik a ha kkın a ilişkin
hükm e ç e k in c e ko n u lm u ş o ld u ğ u d a an ım sa tılm a kta d ır. O ysa, A v ru p a S osya l Ş a rtı'n a çe
kin ce k o n u lm u ş o lm a sı, o z a m a n a ka d a r usu lü n e uyg un o la ra k o n a yla n m a k s u re tiyle ka
nun hü km ü k a z a n m ış ola n ulu sla ra ra sı m e tin le rd e ye ra la n ve m e m u rla rın s e n d ik a hakkın
gü ven ce a ltın a ala n h ü kü m le ri yü rü rlü kte n ka ld ırm ış değildir.
H ü kü m e tin bu tu tu m u , m e m u rla rın se n d ika h a kkı k o n u s u n d a çe şitli m a h ke m e le r nez
dinde sü rd ü rü le n y o ğ u n v e ya yg ın b ir h u ku k s a va şım ıyla ya n ıt bu lm a kta dır. B u n la rır
b a şlıcalarını ş ö y le sıra la ya b iliriz:
1. 1980 s o n ra s ın ın ilk m e m u r sen dikası ola n E ğ itim -lş a d ın a A n ka ra V aliliği’ne kuru
b ild irim i s u n u ld u ğ u n d a , V alilik, b ild irim i alm am ış, çö zü m yo lu , b ild irim in p o sta aracılığı
g ö nd erilm esi s u re tiyle b u lu n a b ilm işti. A ncak, id are bu ko n u d a ki ısra rın ı sü rd ü rm e kte d ir
Ç a lışm a v e S o s y a l G ü v e n lik B aka nlığ ı ile V aliliğin, İş M a h ke m e si n e zd in d e açtığı da v;
son ucu nd a, E ğ itim -lş 'in A ra lık 1990 ta rih in d e y a p ılm a sı ö n g ö rü le n g e n e l kuru lu engelen
miştir. Bu k a ra ra karşı E ğ itim -lş ’in itirazını in ce le ye n A n k a ra 4. A sliye M ah kem e si, h e r " "
kararını v e rm iş değildir.
2. B un a p a ra le l o la ra k, İs ta n b u l Valiliği d e İsta n b u l’da k u ru lm u ş b ir ö ğ retm en sen dik
ola n E ğ it-S e n ’in ku ru lu ş b a şvu ru su n u işlem e k o ym a yı red de tm iştir. Valiliğin bu tutum u
karşı E ğ it-S e n ta ra fın d a n İsta n b u l 6. İdare M a h ke m e si n e zd in d e açıla n d a v a sonucunda
M ah kem e , v a lilikle rin ku ru lu ş b a şvu ru la rın ı işlem e ko y m a k z o ru n d a o ldu kları g e re kçe siyl
y ü rü tm e yi d u rd u rm a kara rı verm iştir. Aynı tu tu m la k a rşıla şm ış olan , b e le d iye m e m u rla rın ı
ku rm u ş o ld u kla rı tü m B e l-S e n ile sa ğ lık m e m u rla rın ın ku rm u ş o ld u kla rı tüm S a ğ lık-S e
al
se n d ika la rın ın İsta n b u l V aliliği a leyh ine a çm ış o ld u kla rı d a v a la r sürm e kte dir. İsta n b u l Vai
liği bu tu tu m u n u , 657 sayılı D e vlet M em u rları K a n u n u 'n u n "to p lu eylem ve hareketle d
bu lu nm a y a s a ğ fn a ilişkin 2 6 . m a d d e sin e d a y a n d ırm a k istem e kte dir. O ysa, aynı k a n u r uı
21. m ad de si ile b irlikte e le alın d ığ ın d a , açıkça g ö rü lü r ki bu ya sa k, m em u rların "k u ru rr la
nyla ilgili re s m i v e ş a h si iş le rin d e n do la yı" v e "a m irle ri v e y a k u ru m la n ta ra fın d a n kend le
rine u yg u la n a n id a ri eylem ve işle m le rd e n do la yı” to p lu m ü ra ca a t v e şika ye tte b u lu nam a
ya ca kla rın a iliş k in d ir v e s e n d ik a hakkının ku lla n ım ıy la ilg ili değildir. Bu hükm ün, m em uların s e n d ik a h a kkı ko n u su n d a , bu hakkı ö ze l o la ra k d ü z e n le y e n ve ulusla rara sı hu kuk a
ka yn a kla n m a kla b irlik te iç hu kuku n b ir parçası h a lin e g e lm iş b u lu n a n h ü kü m le r karşısınc
ge çersiz o ld u ğ u kesindir.
3. İdarenin m e m u r s e n d ik a la rın a karşı uyg uladığ ı ö n le m le r ara sın d a , 25 59 sayılı Poli
V azife v e S e la h iy e tle ri K a n u n u 'n u n 7. m a d d e sin d e n d e ya ra rla n ılm ıştır. Bu m ad de ye da
yan ılara k, m e m u r se n d ik a la rın ın İsta n b u l’d a b u lu n a n y ö n e tim m a h a lle rin in ve lo kallerini
izinsiz fa a liy e t g ö ste rd ik le ri g e re kçe siyle ka p a tılm a sı yo lu n a g id ilm iştir. İda re nin bu tutu
[V
ıu n a ka rş ı E ğit-S en ta ra fın d a n açılm ış ola n d a va , 30.4.1991 ta rih in d e k a ra ra b a ğ la n ­
ış tır . M a h ke m e , ka p a tıla n se n d ika şu b e sin in , an ılan m ad de h ü km ün e g ö re a çılm a sı izne
abi ola n "is tira h a t v e eğ le n ce ye ri o la ra k te la k k is in e im ka n bu lu n m a d ığ ı" g ö rü ş ü n d e n h a ­
c e t le y ü rü tm e n in d u rd u ru lm a sı kara rı verilm iştir.
** *
M e m u r s e n d ika la rın ın h e n ü z ku ru lu ş aşa m ası ta m a m la n m a d a n , b ö lü n m e ye uğram aarı sü re ci ba şla m ıştır. A ynı işko lun da b ird e n fa z la s e n d ik a ku ru lm a sı, e lb e tte ki hareketi
ayıfla tıcı so n u çla r do ğu rabilir. A yrı s e n d ik a ku ru lm a sın ı s a vu n a n la r v e g e rçe kle ştirm iş
la nla r, tü zü kte ye ra la n h ü küm ler k o n u s u n d a a n la ş m a z lığ a d ü ştü kle ri için v e y a ku ru lu ş
ş a m a sın d a bazı y a n lış la r yapıldığı sa vıyla , d a h a ö n c e ku ru lm u ş ola n ba zı s e n d ik a la ra
arşı o ld u kla rın ı ifad e etm ektedirler.
K u şku su z, ye ry ü z ü n d e kitle d e n s o y u tla n m a y a ta h a m m ü lü o lm a ya n u ğ ra şla r sırala nsa ,
.u n la rın ba şın d a se n d ika cılığ ın g e ld iğini sö yle m e k y a n lış o lm a z. S e n d ika cılığ ın ba şarı;ind a te m e l ö lçü tle rd e n biri, m üm kün ola n en g e n iş ta b a n a otu ra bilm ektir. Ö ze llikle , bazı
siyasal g ö rü ş fa rk lılık la rın ın bölünm e ne de ni te ş k il e tm e si, se n d ika cılık ta rih in in ka yd e ttiğ i
o k b ilin e n ya n lış la rd a n biridir.
Y a ln ızca b e lli siya sa l g ö rü şle re sah ip o la n la rla aynı se n d ika l ça tı altın da o lm a y a o la n a k
a n ıya n b ir se n d ik a c ılık anlayışı, ço rb a yı, eti... y e m e z a h m e tin e ka tla n m a k is te m e d iğ i için
yem eği, ta tlıy la b a şla yıp ta tlıyla b itirm e k iste ye n hu ysuz ço c u k la rın da vra n ışın ı an ım sa tnaktadır. B öyle d a v ra n a n çocu kla rın b e s le n m e za fiy e tin e uğ ram a sı nasıl kaçın ılm a zsa,
aöyle b ir s e n d ika l p o litika n ın d a ö rg ü tse l g ü ç s ü z lü ğ e y o la ça ca ğ ı bilinm elidir.
K ö klü b ir sen dikal g e le n e ğ i ola n ü lke le rin ta rih i g ö s te rm e k te d ir ki, g e rç e k b ir o k u l g ib i
şle v g ö re n se n d ika la rın çatısı altında, çe şitli d e n e y im le rle yo ğ ru la n kitlelerin, b e lli b ir s ü re ç
sonunda, b e lli b ir g ö rü ş d o ğ ru ltu s u n d a b irle şm e le rin in sa ğ la n m a sı m üm kü nd ür. A ncak,
üm ü ye le rin b e lli b ir g ö rü ş te olm asını s e n d ika l ö rg ü tle n m e n in ön koşu lu o la ra k aram ak,
arabayı a tın ö n ü n e k o ş m a k ka d a r yanlıştır.
G e rç e k te , ü lke m izd e se n d ika l b ü tü n lü ğ ü n sa ğ la n a m a y ış ın ın te m e l nedeni, kesintisiz
t/e e ksiksiz b ir s e n d ik a l ö z g ü rlü k o rta m ın ın s a ğ la n a m a m ış olm asıdır. Ö ze llikle m em u r
se n d ika la rı a çısın d a n b u g ö zle m in d o ğ ru lu ğ u ile ri sürü le bilir. T ü zü kle v e y a ku ru lu ç a lış ­
m a la rıyla ilişkili o ld u ğ u ile ri sürülen a yrılık n e d e nle rin in, ö z g ü r koşullar içinde u y g a rca
a rtış ıla ra k o rta d a n k a ld ırm a m a la rı için h iç b ir g e ç e rli nede n bulu nm am a kta dır.
M e m u rla rın s e n d ik a ha kkı ile b irlikte u n u tu lm u ş olan , g e n e m e m u rla rla ilg ili b ir b a şka
ha kkın d a a rtık g ü n d e m e g e lm e si ge re kiyo r. B u hak, m e m u rla rın siya si p a rtile re girm e
hakkıdır. Ç a ğ d a ş d e m o k ra tik to p lu m la rd a y ılla r ö n c e s in d e ç ö z ü m e ka vu ştu ru lm u ş o la n bu
s o ru n u n ü lke m izd e d e ç ö zü m e ka vu ştu ru lm a sı, m e m u rla rın s e n d ik a h a kkın ın a n la m ın ın
b ü tü n lü k k a za n m a sın a d a katkı sağlayacaktır.
M e m u rla rın siya si p a rtile re girm e hakkı, 1961 A n a ya sa sı ile d e ya s a k la n m ış b u lu n u ­
yord u. M e m u rla rın siya si p a rtile re g irm e le rin i y a s a k la y a n hüküm , 1961 A n a ya sa sın ın 119.
m a d d e sin d e ye ra lm a kta yd ı. 1 9 71'de 12 M art rejim i a ltın d a A n a y a s a ’d a ya p ıla n d e ğ iş ik ­
likler çe rç e v e s in d e , b u h ü km e m em u rların s e n d ik a la ra g irm e s i ya sa ğ ı d a eklen m iştir.
1982 A n a y a s a s ın d a m em urlarrn se n d ik a la ra g irm e sin i ya sa kla ya n b ir h ü km e ye r v e ­
rilm e m iş o lm a s ın a ka rşın , m em u rların siya si p a rtile re g irm e s in i ya sa kla ya n h ü kü m , siya si
p a rtile rle ilg ili b ö lü m d e ye ra la n 68. m ad de de ö n gö rülm ü ştü r.
M em u rların s iya si p a rtile re g irm e hakkının o ld u k ç a ya yg ın b ir k u şku ile ka rş ıla n m a s
ge ne llikle, bö yle b ir d u ru m d a kam u yö n e tim in d e p a rtiza n lık e ğ ilim le rin in a rta ca ğ ı v e ken
dileri b ir s iya si p a rti m e n su b u ola ca k ola n m e m u rla rın , yu rtta ş la r a ra sın d a siya si eğilim le
rine g ö re ayrım g ö ze te ce kle ri yolun daki sa vla rın ürünüdür. O ysa, b ira z d ü ş ü n ü le c e k o lu
sa, bu tü r sa vla rın in a n d ırıcı b ir te m e le o tu rm a d ık la rın ı g ö rm e k zo r değildir.
H e rşeyd en ö n ce , m e m u rla rın b ir bü tün o la ra k s iy a s a l o to rite n in em rin d e o ld u k la rı ve
bu n e de nle , ke n d ile ri s iya si p a rti m ensubu o lm a s a la r d a h i, h iç b ir za m a n siya si m eka niz
m an ın d ış ın d a o lm a d ık la rı un utulm am alıd ır. Ö te yan da n, y u rtta ş la ra siya si e ğ ilim le rin e
göre ayırım y a p ılm a sı e lb e tte k i h u ku k ve d e m o kra si ilke le ri a çısın d a n k a b u l e d ile b ilir b
d u ru m değildir. N e v a r ki b u n u n kayn ağ ı, m e m u rla rın b ir siya si p a rti m en sub u o lm a la
değil, b ö y le b ir d u ru m o lm a d a n d a g ö rü ld ü ğ ü üze re ço ğ u k e z s iy a s a l iktid a rın yan lı tutum u
ve d e m o kra si kü ltü rü n ü n y e te rin c e g e lişkin olm a yışıd ır.
S iya si o to rite n in ka m u h izm etle rind e ya n tu tm a e ğ ilim le rin in ö n le n m e si, m üm kü n olan
en ge niş ke sim le rin , m üm kü n ola n en aktif b iç im le rd e siya sa l ka tılım ın ın sa ğ la n m a sıyla
g e rçe klik kaza na bilir. K eza , d e m o kra si kü ltü rü n ü n ge lişim in i sa ğ la m a n ın d a b u n d a n da ha
g e rçe kçi v e e tkin b ir yolu yoktur.
G erçekte , m e m u rla rın siya si p a rtile re g irm e le rin i ya sa kla ya n a n la yışın ard ın d a yatan
asıl neden, siy a s e ti d a r v e a yrıca lıklı b ir ke sim in uğ raş alan ı o la ra k sınırlı tu tm a a m a cıd ır
M em urlar, eğ itim v e k ü ltü r d ü ze yle ri d o la yısıyla , siya si a la n d a ç o k e tkin o la b ile c e k b ir ç a ­
lışan ke sim i o lu ş tu rd u k la rı için , on la rın siya se tte rol a lm ala rı o la sılığ ı bazı ç e v re le rd e ü
küntü yara tm a ktadır.
M em u rların siya se tte etkin ko n u m a g e lm e le ri, ka m u yö n e tim in d e p a rtiza n lık e ğ ilim li ■
rini artırm a ya ca k; ta m te rs in e , m em urları b ir ta kım siya si o y u n la rın ku kla sı o la ra k kullan m a
eğ ilim le rini fre n le ye n b ir u n su r oluştura caktır. M e m u rla r siya se te g ire rs e , siya setin , d a r ve
ayrıcalıklı b ir k e s im in o y u n c a ğ ı o lm a kta n çık m a s ı v e n ite lik ka za n m a sı sü re ci hız kaza
nacaktır.
★* *
M ü lkiye lile r B irliğ i V akfı ta ra fın d a n ya yın la n a n bu k ita b ın o rta y a ç ıkm a sın d a p e k ço k
d o stun k a tkısın d a n ya ra rla n d ık . S e m p o zyu m u n y ü rü tü lm e s in d e yab an cı ko n u kla rın çe
virm e n liğ in i y a p a ra k ö z v e rili b ir ça b a sa rfe tm iş o la n T. Y ol-lş S en dikası G e n e l B a şka n l
D anışm anı S e yh a n E rdo ğd u, se m p o zyu m u n m e tin le ştirilm e siyle oluşa n bu k ita b ın yayın a
h a zırla n m a sın d a da d e ğ e rli ya rd ım la rd a b u lu ndu . D eğerli g a z e te c i a rka d a şım ız Ö z e r Es
mer, ta s h ih le rin ö z e n le y a p ılm a sın ı sağladı. İm ge K itab evi, M ü lkiye lile r Birliği ile ara sın da
süre ge len ya kın lığ ın ı, b u k ita b ın ya yın ın a sa ğ la d ığ ı m a d d i katkı ile b ir ke re d a h a ka n ıtla d
A rka d a şım ız S ıd ıka H o ca, e ste tik d ü ze n le m e kon u su n d a , bu g ü n e ka d a r çeşitli e tkin likle
rim iz ç e rçe ve sin d e y a ra rla n d ığ ım ız ye te n e ğ in i, b u kitab ın ka p a ğ ın ın h a zırla n m a sın d a da
gösterdi.
Bu k ita b ın h a zırla n m a sın d a ya rd ım la rın ı g ö rd ü ğ ü m ü z h e rke se te şe kkü r ed iyo ruz. Bu
kitabı, s e n d ika l h a k v e ö z g ü rlü k le r d e d a h il o lm a k üze re, tü m d e m o kra tik ilke ve ku ru m la
h a yata ge çirm e yi b a ş a rm ış b ir T ü rk iy e ’nin o lu ş u m u n a katkı sa ğ la m a sı d ile ğ iyle o k u rla r
m iz a sun uyo ruz.
S ayg ılarım ızla.
Prof. Dr. A lp aslan IŞIK LI
M ü lkiyeliler B irliğ i G enel B aşkanı ve
M iilk i\e lile r B irliği Vakfı B aşkanı
(15 M a yıs 1991
VI
1. O T U R U M - P R O T O K O L K O N U ŞM A L A R I
Yönelen: Aydın K Ö Y M E N (M ülkiyeliler B irliği 2. B aşkam )
Türkiye’de memur sendikacılığı
Prof. Dr. Alpaslan IŞIKLI
M ülkiyeliler B irliği B aşkanı
D eğerli izleyenler, saygıdeğer konuklar.
M ülkiyeliler B irliği, üyelerinin önem li bir bölüm ü k am u kesim inde m em u r statüsün­
de çalışan bir dernektir. Ayrıca, B irliğim iz üyelerinin tüm ünün mez.un oldukları, eski
adıyla M ülkiye, şim diki adıyla Siyasal B ilgiler Fakültesi -b aşk a bazı işlevlerinin y an ışı­
ma- geleneksel olarak devlet bürokrasisine elem an yetiştiren bir öğrenim kurum udur. Bu
özellikleri dolayısıyladır ki B irliğim iz, son zam anlarda ülkem izde canlılık kazan m ış olan
m em urların sendikalaşm ası sorununa ilgisiz kalm am ıştır. Bu konuda B irliğim ize, yasa­
ların ve tüzüğünün bazı yetkiler tanıdığının ve dolayısıyla sorum luluk yüklediğinin bi'ıncındeyız. K am uya yararlı bir dernek olarak M ülkiyeliler Birliüi açısından, kendisini
akından ilgilendiren ve ülkem izin g ündem inde so n d erece önem li"bir yere sahip bulunan
•öyle b ir konuda, gerek üyelerini gerekse kam uoyunu aydınlatıcı etk in lik ler ortaya koyla s ı. tem el görevlerinden biridir.
B öylcsine ö nem li bir görevim izin gereği olarak düzenlediğim iz bu sem pozyum da
alnız olm adığım ızı görm enin kıvancı içindeyiz. Bu konuda öncelikle, dünyanın çeşitli
lkelerındcn değişik ulusal ve uluslararası sendikal örgütlerin tem silcilerinin, sem pozum um uzu izlem ek ve katkıda bulunm ak üzere aram ızda bulunduklarına işaret etm ek
sterim. Ö zellikle, m em ur sendikacılığı alan ın d a kayda d eğer bir deneyim birikim inin
m irasçısı olan bu dostlarım ız, bizlerc kendi deneyim lerinden elde ettikleri sonuçları ve
gözlem lerini aktaracaklardır. K uşkusuz, onların aram ızdaki m evcudiyeti, dem okratik
dayanışm anın sınır tanım ayan gücünün bir kanıtı ve g ö stersesi olarak d a ço k özci bir
anlam ifade etm ektedir. K endilerine hoşgeldiniz diyorum , söstcrdikleri ilsiy e bir kere
d alıa teşekkür ediyorum ve kendilerini içtenlikle selam lıyorum .
S e m p o z y u m u m u z a ilg i gösteren siya sa l p a rtile rin sayın te m s ilc ile ri de a ra m ızd a d ır
A y rıc a , k o n u y la ya kın d a n ilg ili, ü lk e m iz d e k u ru lu k o n fe d e ra syo n , b ir lik , sen dika, oda
d e rne k... g ib i ç o k d e ğ iş ik ö rg ü tle rin de ç o k yo ğ u n b ir k a tılım ve ilg i g ö s te rd iğ in i b e lirt­
m e k is te rim . H e rb ırın e h o ş g e ld in iz d iy o r, k a tk ıla rı iç in ş im d id e n te ş e k k ü rle rim i su n u y o ­
ru m .
J
D eğerli basın em ekçilerine de sem pozyum boyunca aöstereccklerini tahm in ettiğim
y ıkın ılgı ve yorucu çabalardan dolayı teşekkür ederim .
B u arada, özellikle belirtm ek istediğim bir husus şudur: 1980 sonrasının ilk m em ur
sendikası olarak kurulm uş olan E ğitim -Iş. bu sem pozyum un düzenlenm esinde başından
ı İbaren bizim le yakın işbirliği içinde olm uştur. E ğ itim -lş'iıı sayın yönetici ve üyeleriııe d e rsin iz °nUdU SÖrmܧ ol(iu§ um uz il8‘ v c desteğin ço k özel bir anlam taşıdığını takdir
1
Ö le yandan. A nkara B üyükşehir B elediyesi ile Ç an k ay a v e A ltındağ belediyelerinin
yardım larını şükranla belirtirim .
S on olarak, bu sem pozyum çerçevesinde tebliğ sunm ak, açık oturum lara katılm ak
suretiyle değerli katkılarda bulunacak olan m eslektaşlarım a, konunun uzm anı bilim
adam larına ve tam b ir özveriyle çeviri işlerini üstlenm iş olan dostlarım ıza teşek k ü r etm ek
isterim .
D eğerli izleyenler.
Ü lkem izde m em ur sendikacılığı yeniden d o ğ u ş aşam asında bulunuyor. M em ur sen
dikacılığı geçm işte güçlü ve uzun öm ürlü b ir v arlığ a kavuşabilm iş değildir.
M em urların S endikalaşm ası Gereğini D oğuran N ed en ler
T üm dünyada o lduğu gibi ülkem izde d e m em urların sendikalaşm ası, genel anlam da
sendikacılık hareketi içinde göreli olarak d ah a yakın d ö nem lere ö zgü bir oluşum dur. Bu
durum un m em ur statüsünün özelliklerinden kaynaklanan çeşitli nedenleri vardır :
2
1-
M em urun işvereni devlettir. M em urların sendikalaşm ası gereğinin yaygın bir
kabul görebilm esi, herşeyden ö n ce devletin niteliğiyle ilgili kanaat ve d eğ erlen ­
dirm elerde belli b ir evrim in doğm asına bağlı olm uştur. D o ğ u 'd a o lsun. B atı'd a
olsun devlet uzunca b ir dönem boyunca, tanrının yeryüzündeki yansım ası olarak
kabul edilen padişah vey a kral tarafından tem sil edilm iştir. B öyle b ir anlayış
çerçevesinde devletin hata yapm ası kabul edilm ediği için, devlete karşı hak ta­
lebinde bulunm ak veya devleti daha adil b ir k onum a çekm ek am acıyla örgütlü
m ücadelede bulunm ak gereği duyulm am ış; dolayısıyla, devletin istihdam ettiğ
kim selerin örgütlenm esi sorunu gündem e gelm em iştir. A ncak, devletin d e in­
sanlardan ve toplum sal ilişkilerden b ağım sız o lm adığı görülebildiği ö lçü d ed ir k
devletin istihdam ettiği m em ur vs. kategorilerdeki çalışanların d a sendikalaşm ar
ları gereği anlaşılabilm iştir.
2-
K am u k esim i, başlangıçta hem en bütün ülkelerde nitelikli ve beyaz yakalı bü­
rokratlarla sınırlı b ir istihdam alanı o larak belirm iştir. K am u kesim inde çalışanlar
açısından hak ve m enfaatlerini k o rum ak ve g eliştirm ek için sendikal m ücadele
gereğinin kendisini gösterm esi, başlangıçta sözkonusu olabilecek bir durum d e­
ğildir. Z ira bizatihi kendileri ayrıcalıklı bir kesim oluşturan kam u kesim i bürok­
ratlarının hakim sınıflara yakın konum ları, sendikacılık hareketine ortam teşki
etm enin ço k uzağında bulunuyordu. Bu n edenledir ki 1870'de P aris Komünü
kurulduğunda, adaletin gereği, m em urların m aaşlarını artırm ak olarak değil; tam
tersine devletin hizm etinde çalışanların gelirinin nitelikli bir işçinin ücretini aşa­
m ayacağını öngören b ir kararnam enin çıkarılm ası yönünde tezahür etm iştir. Bu
durum bizim ülkem izde çok daha belirgindir. O sm an lI'n ın son yıllarında ve
C u m h u riy e tin ilk yıllarında "kolalı göm lekli k âtip " im ajında ifadesini bulaı
kam u kesim i çalışanının konum u, sendikalaşm ayı asla ak la getirm eyecek kadar
ayrıcalıklıdır. T ürk toplum unda kapitalist sınıfların o rtay a çıkışının gecikm es
asker-sivil bürokrat kesim ler açısından adeta egem en b ir sınıfm ışçasına ortaya
çıkm alarını m üm kün kılacak b ir ortam hazırlam ıştır. Jön T ürklerden itibaren
başlayan bu durum yakın zam anlara k ad a r devam etm iştir. M em urlar dahil ol­
m ak üzere kam u çalışanlarının bu b ağ lam da sen d ik alaşm a gereksinim i duym ay
başlam aları için birbiriyle bağlantılı iki yönlü b ir gelişm enin ortaya çıkm asın
beklem ek gerekm iştir. M em urlar, b ir yandan, kapitalist toplum a ö zgü g ü çlü top­
lum sal kesim lerin ortaya çıkm asıyla kendi konum larının gerilediğini görm eye
başlam ışlar: diğer yandan d a m em ur kategorisinin dışındaki bazı bağım lı çalışan
kategorilerinin sendikal haklardan yararlanarak d u ru m lan n ı düzeltm eye b aşla­
dıklarını görm üşlerdir.
3-
K am u kesim inde çalışanların ayrıcalıklı konum larını yitirm eleri, b ir yönüyle de
nitelik kazanm anın giderek d ah a geniş kesim lerin olanakları içine giren b ir d u ­
rum kazanm asının sonucudur. Sosyal devlet doğrultusundaki gelişm elerin so n u ­
cu olan bu durum , m em ur olm ak için gerekli olanakları yalnızca varlıklı k esim ­
lerin çocuklarına özgü b ir ay rıcalık olm aktan -belli ölçüde d e olsa- çıkarm ıştır.
Böylecc ayrıcalık teşkil eden özellikleri giderek azalan m em ur statüsünde çalı­
şanların ça lışm a koşulları ve eko n o m ik , so sy al durum ları, sen d ik alaşm a gereğini
duyuran b ir ilişkiye dönüşm üştür.
4-
K am u kesim inin bugünkü gibi ço k sayıda ve değişik niteliklerde istihdam a ortam
teşkil eden b ir büyüklük kazanm ası, nispeten yakın dönem lerin o rtay a çıkardığı
b ir durum dur. Bu durum , devletin ja n d arm a veya tahsildar gibi işlevlerinin ö te­
sinde. düzenleyici, yatırım cı o larak ek o n o m ik ve sosyal yaşam d a yeni v e eskisine
göre ço k daha geniş kapsam lı görevler üstlenm esiyle bağlantılı b ir sonuç olarak
belirm iştir. Sosyal devlet d oğrultusundaki gelişm elerle bütünlenen bu durum ,
tüm dünyada olduğu gibi bizde d e son zam anlarda beliren neo-liberal saldırıların
b ir parçası olan özelleştirm e kam panyalarına rağm en ağırlığını g en iş ölçüde k o ­
rum aktadır.
T ü rk iy e’d e M em urların Bugünkü D urum uyla İlgili Bazı G özlem ler
T ü rk iy e 'd e resm i verilere göre, faal nüfus y ak laşık 18 m ilyon kadardır. Toplam olarak
m ilyona yaklaşan sigortalı işçilerin 800 binden fazlası kam u kesim inde çalışm aktadır.
A yrıca, son yıllarda ihdas edilm iş o lan sözleşm eli personel kategorisinde çılaşın lan n sa­
yısı ise 100 bini aşm ıştır. Bütün bunların d ışında m em u r statüsünde çalışanların sayısı da
.5 m ilyonun üstündedir.
D em ek olu y o r ki T ü rk iy e'd e faal nüfusun yaklaşık % 1 4 'ü kam u k esim in d e çalış­
m akta; bunların da yaklaşık % 6 0 'ı m em u r statüsünde istihdam edilm ektedir.
M em urlar. 1980 sonrasında, ücret ve m aaş gelirlerine açık b ir sa ld ın teşkil ed en ekoıom i politikaları karşısında tam am en korum asız durum da kalm ışlardır. İstanbul Sanayi
O dası'nııı yayınladığı bulgulara dayalı hesaplam alar, ücret ve m aaş gelirlerinin m illi gelir
içindeki payının, 1980'den bu yana y arıy a n y a düştüğünü gösterm ektedir (B una karşılık,
kâr. faiz, rant türü gelirlerin payının, % 5 0 'd en % 7 0 'e çıktığı görülm ektedir). E m ek g e­
lirlerindeki bu düşüşün, sendika hakkından hiç b ir şek ild e yararlanam am ış oldukları için,
daha çok m em ur m aaşlarındaki gerilem eden kaynaklandığını tahm in etm ek yanlış o lm a­
yacaktır.
M aaşlardaki bu gerilem eye ek o la ra k öncelikle çalışan kitlelere yönelik sosyal refah
iarcam alarının genel bütçe içindeki esasen çok z a y ıf olan payının. 1980 sonrasında daha
da azaltılm ış o lm ası, m em urların refah düzeylerini gerileten ayrı b ir u nsur teşkil etm iş­
tir.
Ö te yandan, vergi politikasının sosyal adalet ilkeleriyle çelişen yapısı m em urların
durum unu daha da ağırlaştırm aktadır. Ü cret ve m aaş geliri elde edenlerin gelir vergisi
içindeki payı yarıyı aşm ıştır. Ü cret v e m aaş gelirlerinin yaklaşık % 2 0 's i g elir vergisi
olarak kesilm ektedir. Bu, AT ülkelerinin hiç birinde görülm eyen adaletsiz b ir tablo ortaya
çıkarm aktadır.
3
D eğerli izleyenler.
T ü rk iy e 'd e m e m u rlan n sendikalaşm ası sorunu işte b ö y le b ir çerçeve içinde kcndisit
duyurm aktadır. B u çerçeve içinde m evzuatın, m em urların sendika hakkına ilişkin evrin
nasıl bir se y ir gösterm iştir? Şim di sıra kısaca bu konunun incelenm esine gelm iş bulunu
yor.
12 Eylül Ö n cesin de M em urların S en dik a H akkı
A nım sanacağı üzere 1961 A nayasası. 4 6 'n c ı m addesiyle sendika hakkım "çalışaııl:
ra " tanım ak suretyile. m em urları da sendika hakkının kapsam ı içine alm ıştı. A n ay asa n n
bu hükm üne dayanılarak 1965'de y ü rürlüğe sokulan 6 2 4 sayılı D evlet Personel Send
kalan K an u n u 'n u n öngördüğü düzenlem e çerçev esin d e, toplu sözleşm e v e grev lıakl
olm am akla birlikte, ço k sayıda m em ur sendikası kurulm uştu. G enel o larak m em urla
tem silen kurulm uş olan T üm Per-Scn. öğretm enlerin oluşturdukları T Ö S . İL K -SE N , pol
m ensuplarının olu ştu rd u k tan P ol-S en gibi sendikalar bunların başlıca örnekleridir.
A ncak. 1971 'd e 12 M a n rejim i dönem inde A n ay a sa'n ın bu m addesi d e dcğiştınlerel
sendika hakkının, "çalışanlar" yerine "işçilere" tanınm ası doğrultusunda b ir d ü zen len
getirilm iş; ayrıca. 119'uncu m addede y apılan değişiklikle, m em urlann sendika lıakkıı
açıkça yasaklayan b ir hüküm öngörülm üştür. B u değişikliklerin sonucunda, o zam aı
kadar kurulm uş o lan m em ur sendikalarının v arlığına son verilm iştir.
12 E y lü l’ün S ürprizi
12 Eylül 1980 A skeri darbesi sonucunda getirilen A nayasa ile pek çok k o nuda yasak
ve kısıtlayıcı d üzenlem eler getirilirken, m e m u rlan n sen d ik a hakkı konusunda eskisinde
d aha özgürlükçü b ir düzenlem e öngörülm üştür. Bu. g erçekten şaşırtıcı ve çelişk ili b
durum dur. N itekim , 12 E ylül sonrasında A n ay a sa'n ın bu özelliğini ilk d efa b ir sem po
yum çerçevesinde açıkladığım ız vakit, (B kz; T M M O B , K am u Ç alışanlarının Sorunlar:
A nkara. 28-29 aralık 1985, s. 95-97) inandırıcı olm akta bir hayli güçlük çek m iştik . Ge
çekten, 12 E ylül anayasasının hazırlandığı gün lerd e estirilm iş olan h av a ile ve yapılın ş
olan açıklam alarla, A nayasa'nın bu ö zelliğ in i bağd aştırm ak k olay değildir.
D anışm a M e c lis in d e H akim Olan E ğilim ler
D anışm a M eclisi’nde A nayasa taslağının görüşüldüğü günlerde, m em urların sendil
hakkı konusunda son d erece yasakçı bir eğilim in hakim olduğu görülür. A nayasa K
m isyonu sözcüsü Prof. Dr. Ş ener A kyol. k am u kesim in d e çalışanların sendika hakkın
yasaklanm asını savunurken ilginç b ir gerekçe d e bulm uştur. A k y o l'a g ö re, kam u kei
m iııde çalışanların kam uda çalışıyor o lm ak tan d olayı, zaten kam u kesim ine m ensubiye
leri bulunduğundan, ayrıca bir sendikaya üye olm aları sakıncalı olacaktır. Sayın proles
bu sakıncayı ifade etm ek için frenkçe bir tab ir d e bulm uştu. B u durum da "d o u b le apo
tenance (çifte m ensubiyet) olur" diyordu.
A nayasa taslağının, “ hayır" denilm esini telkin anlam ına gelm eyecek sın ırlar içine
tartışılm asına kısa b ir süre izin verildiğinin ilan edildiği g ünlerde, 22 A ğustos 1 9 8 2 'cS B F 'd e kam uya açık b ir sem iner düzenlem iştik. O sem inerde bu görüşlere yanıt olarak,
işverenlerin de oda. sendika, klüp, d em ek , loca... gibi b irden ço k ve d eğişik örgütlere üye
olduklarını anım satm ış; sayın A k y o l’un m antığını izlem ek gerekirse, n üfus cüzdanı™
sahip herkesin T C m ensubu olm ası d o layısıyla, ay rıca b ir sendikaya m en su p olm ası
karşı çık m ak gerekeceğini belirtm iştim .
D anışm a M eclisi'n d e bu anlayış doğrultusunda hazırlanan A nayasa tasarısının
3 6 'n c ı m addesinde "kam u hizm eti görevlilerinin" sendika üyesi o lm aların ı açık ça yaaklayan b ir hüküm öngörülm üştü. B öylece. yalnızca “m em urların“ sendika hakkı yaaklaıım ış olm uyor; ayrıca, kam u kesim in d e çalışan çok daha geniş b ir kesim in sendika
lakkından yoksun bırakılm aları yönün d e k u llanılm aya elverişli bir d ü zen lem e getirilm iş
Dİuyordu. (B una koşut olarak, tasarının 145'incı m addesinde öngörülen bu- hüküm le de
:am u kesim inde çalışanların kam u kurum u niteliğindeki m eslek kuruluşlarına uye oln aları yasaklanm ıştı.)
M G K ’nin yap tığı değişiklikler
S üpriz teşkil eden durum , halkoyuna sunulan A nayasa m etnine. Ç a n k ay a 'd a MGK
aralından son şekli verilirken ortaya çıkm ıştır. M em urların sendikalara üye olm alarına
ilişkin m adde, nasıl olm uşsa, tüm üyle m etinden çıkm ıştır. (Kam u kesim inde çalışanların
kamu kurum u niteliğindeki m eslek kuruluşlarına üye olm alarını yasaklayan hukum de
çaldırılın ıştır.)
Bu selişm eyi nasıl açıklam ak m üm kündür? M G K ’ni oluşturan beş sayın generalin
kendi atadıkları D anışm a M eclisi’nden daha ö zgürlükçü bir eğilim e sah ip olduk arını
sövlevebilir m iyiz? Veya, b ir m aitre d 'h o te l'in ücretinin kendi m aaşından yüksek olm ası
konusu dahil olm ak üzere, pek çok konuda sendikalara pek sıcak bakm adığını ortaya
kovm uş olan E v re n 'in . m em ur sendikalarıyla ilgili farklı bir tutum içinde o ld u =u dü şü ­
nülebilir m i? Yoksa bu durum , A nay asa'n ın kapalı k ap ılar ardında alelacele hazırlanm ası
yöntem inden kaynaklanm ış bir m addi hatadan m ı ibarettir? A caba. Y O K ile ı gı h ü ­
küm ler Ç a n k a y a 'd a A nayasa m etnine eklenirken, tam bu eklem enin yapıldığı sınırda
yeralan söz konusu m adde d üşm üş de yerine iadesi unutulm uş m udur.
Bu konudaki sorular uzatılabilir. A ncak, bu soruların yanıtı ne olursa olsun, sonuç
ortadadır: Y ürürlükleki A n ay asa'd a m em urların sendika hakkını yasaklayan herhangi hır
hüküm bulunm am aktadır.
A n ayasa'd an K aynaklanan G üvenceler
Y ü ıü rlü k ic k i A n a y a s a 'n ın m e m u rla rın s e n d ik a h a k k ı k o n u su n d a sa ğ la d ık la rı, b u
h ak k ı y a sa k la y a n b ir h ü k ü m iç e rm e m e k te n ib a re t d e ğ ild ir. A n a y a sa d a m e m u rla rın se n ­
d ik a h a k k ı k o n u su n d a -p ek d e d o la y lı o lm a y a n b ir b iç im d e - g ü v e n c e teşk il e d e n h ü ­
k ü m le r d e b u lu n m a k ta d ır. B u n la r ş ö y le sıra la n a b ilir:
1-
A nay asa'n ın 2 ‘nci m addesin d e T ürkiye C u m h u riy eti'n in “ dem okratik... sosyal
b ir hukuk dev leti" olduğu yazılıdır. K im se bunun yalnızca kulağa hoş gelsin
veya göze güzel görünsün diye yazıldığını iddia edem eyeceğine göre dem o k ra­
tik sosyal hukuk devleti olm anın gereklerim yerine getirm ek zorunludur. D e­
m okratik. sosyal hukuk devletinin tem el koşullarından bırı d e herhalde, tum uy­
gar d ü nyada olduğu üzere, herkesin ö rgütlenm e özgürlüğünden yaraılanm ası ve
bu arad a, m em urların da sen d ik a hakkının tanınm asıdır.
2 - Tem el b ir hak, yasalarda aksi açıkça belirlenm ediği sürece yasaklanm ış sayıla­
m az. K aldı ki doğal ve tem el nitelikteki pek çok hak v e ö zg ü rlü k . A nayasa da
açıkça zikredilm em iş o lsa b ile , d ah a genel nitelikteki b ir hakkın parçası olm ası
d olayısıyla güvence altında kabul edilir. Ö rneğin, A nayasa d a nefes alm a hakkı
öngörülm em iştir; am a, yaşam hakkının doğal bir uzantısı olarak bu hak tartış­
m asız olarak vardır. B unun gibi, A n ay asa'n ın 17’ncı m addesinde herkes...
m addi ve m anevi varlığını korum a ve geliştirm e hakkına sahiptir" denilm ektedir.
Ç ağım ızda, bağım lı çalışan konum undaki bireylerin sendika hakkından yoksun
bulunm aları halinde, m addi v e m anevi varlıklarım korum aları ve geliştirm eleri
konusunda ço k ciddi engeller bulunduğu tartışılm az b ir gerçektir. D olayısıyla,
herkesin sendika hakkından yararlanm ası. A n av a sa'd a öngörülen m addi ve m a­
nevi varlıklarını korum a ve geliştirm e hakkının doğal gereğidir.
3-
A nay asa'n m 51 'in ci m addesinde sendika hakkı, "işçilere" (ve işverenlere) ta ­
nınm ıştır. G enellikle, ülkem izde m em urlar, işçi kavram ının d ışında d ü şü n ü l­
m ekteyse de çağım ızda hakim olan anlayış bunun tersi doğrultusundadır. Ö rn e­
ğin. IL O 'ııun 87 n o 'lu sözleşm esinde sendika hakkı tanınırken, işçi sözcüğünü ı
Batı dillerindeki karşılığı olan sözcüklerin (w orker, travaillcur) kullanılm ış o m asına rağm en, m em urların d a bu hakkın kapsam ına dahil oldukları konusunda
hiçbir tereddüt yoktur. B ir başka örnek o larak. IFFTU (U luslararası H ür Öğro m en S endikaları Federasyonu) taralın d an , hangi kesim de çalışıy o r olduklarına
bakılm aksızın, tüm öğretm enlerin işçi oldukları ve işçilerin yararlandıkları hak­
ların tüm ünden yararlanm aları g erektiği ilkesinin benim senm iş o ld u ğ u zikred lebilir. E sasen. 12 M art dönem inde dc A n av a sa'd a "çalışanlar” yerine "işçiler"
deyim inin kullanılm asının m em urların sen d ik a hakkını yasaklam ak açısından
yeterli olm adığı görülm üş o lacak ki bu hakkın ay rı b ir m addeyle açıkça y asak­
lanm ası g ere g ry e rin e getirilm iştir. D olayısıyla, sen d ik a hakkının, geniş b ir bütün
oluşturan işçilere tanınm ış o lm ak la, bu kesim içinde özel bir kategoriden ibaret
olan m em urlara da tanınm ış old u ğ u n u kabul etm ek , çağım ızda hakim olan d e­
m okratik anlayışın gereğidir. ”
4-
A nay asa'n m 9 0 ’ıncı m addesine g ö re, "u su lü n e g ö re yürürlüğe konulm uş m illet­
lerarası andlaşm alar. kanun hükm ündedir". Ü stelik, aynı m adde hükm üne göre
"B u n lar hakkında A n ay asa'y a ay k ırılık iddiası ile A nayasa M a h k em e si'n e baş­
vurulam az." T ü rk iy e'n in o n aylayarak usulüne göre yürürlüğe soktuğu m illetle­
rarası andlaşm a niteliği taşıyan v e m em urların sendika hakkını güvence altına
alıcı hüküm öngören bazı m etin ler vardır. B unların başında 1951 'd e o n ayladığı­
m ız 98 no’lu IL O Sözleşm esi ile 1954'te onay lad ığ ım ız A vrupa lıısan H akları ve
A na H ürriyetleri Sözleşm esi v e 1 9 49'da onay lad ığ ım ız İnsan H ak la n Evrensel
B ildirgesi zikredilebilir. A ncak, belirtm ek gerek ir ki bu m etinlerden hareketle,
m em urların sendika ve toplu sözleşm e hakkının varlığından söz ed ileb ilirse dc.
grev hakkı açısından hukuksal b ir dayanak bulm a o lanağı yoktur. E sasen , grev
hakkını güvenceye alan uluslararası kaynaklar sınırlıdır. B unlardan biri o lan Av­
rupa Sosyal Ş artı. 1989'da o n aylanarak y ü rürlüğe sokulm uştur. A n cak , bu m etne
T C adına konulan çok sayıdaki çekinceden biri, grev hakkını öngören hükm ü
yürürlük dışı bıraktığından, m em urların grev hakkına bu m etin çerçevesinde de
b ir dayanak bulm ak m üm kün değildir. D em ek o lu y o r ki uluslararası m etinlerden
kaynaklanan iç hukuk hüküm leri, grev hakkı o lm ayan, ancak, to p lu sözleşm e
hakkı olan b ir m em ur sendikacılığına olanak tanım aktadır.
Y a s a la r d a n k a y n a k l a n a n b azı s ı n ı r l a m a l a r
İç hukuk m evzuatım ızda da m em u rlan n sendika hakkını yasaklayan b ir hüküm yok­
tur. A ncak, bazı yasalarda yeralan hüküm ler, m em urların grev hakkını (sen d ik a hakkını
değ il) yasaklayıcı hüküm ler öngörm ektedir.
657 S ayılı D evlet M em urlan K an u n u 'n u n 2 7 ‘n ci m addesi grev yasağı öngörm üştür.
K eza, C eza K an u n u 'n u n 12 E y lü l'd en sonra değiştirilen 2 3 6 'n cı m addesi, k am u kesi-
6
ııindc grevi yasaklam akla ve 3 yıla kadar varan hapis cezası öngörm ektedir.
Ö le yandan, 2908 sayılı D ernekler K anunu, öğretm enler dahil bazı kam u görevlileriıiıı dernek üyesi olm alarını ön izin sistem ine bağlam ıştır. Ayrıca. 2821 sayılı Sendikalar
C anunu'nun 2 1 /5 'inci m addesine gö re. 625 sayılı Ö zel Ö ğretim K u ru m lan K aııuııu'na
abi öğretm enlerin sendika üyesi olm aları yasaktır.
A ncak, sendika hakkının kullanım ına bazı sın ırlar geliren bu hüküm lerin, m em urlann
sendika hakkını yasakladığı kesinlikle söylenem ez.
D eğerli izleyenler.
Ü lkem izde yürürlükle bulunan m evzual çerçevesinde m em urların sendika hakkının
var olduğu açıkça belirlenm iştir. Bu hakkı kulanan b ir grup öğretm en dc şim diye kadar
ıcrhangi b ir açık engelle karşılaşm am ışlardır. Ü lkem izde m em u rlan n sendika hakkını
iilen kullanır hale gelm eleri, dem okratik (oplum )ann tüm ünde uzun yıllar önce katcdilmiş b ir aşam ayı bizim dc katetm em iz anlam ına gelen b ir gelişm e olacaktır. Kamu kesi­
ninde çalışanların kapıkulu d unım u n a düşm ekten korunm aları ve huzurlu b ir toplum sal
lüzeıı açısından kaçınılm az o lan bu gelişm e, dem okrasim izin bütünlük kazanm ası younda önem li b ir kazanım teşkil edecektir.
K uşkusuz, grev hakkı olm ayan bir sendikanın dernekten farkı olm ayacağını savu­
nanlar olacak tır ve böyle düşünenlerin haklı oldukları yanlar vardır. A ncak, unutm am ak
je re k ir ki yürürlükteki m evzuat çerçevesinde, m em urların sendikalaşm aları. D ernekler
C anunu'nun d a r kalıpları içinde örgütlenm elerinden çok daha geniş hareket serbestisi ve
ılanaklar sağlayabilir. Kaldı ki hakları kullanm adan sınırlarını genişletm ek olanağı yokur.
Y asaların kendilerine tanıdığı sendikalaşm a hakkını kullanan m em u r kesim leri, topum um uzun dem okratikleşm esi sürecinde anlam lı b ir öncü rol oynam aktadırlar
S endikalaşm a çabası içindeki m em urların başarılı olacaklarına inanm aktayım . Bu
rada, sem pozyum um uzun ülkem iz ve dem okrasi açısından yararlı katkılar sağlam asını
iliyorum .
^
S aygılar sunuyorum .
7
“Her çalışan sendika
kurma hakkına sahiptir...”
Erdal İNÖ NÜ
S osyaldem okrat H a lkçı P arti
G enel B aşkanı
Sayın B aşkan. D eğerli Konuklar.
M ülkiyeliler B irligi'nin m em urların sendikalaşm ası konusunda bö y le b ir uluslararası
sem pozyum düzenlem esi elbet alkışlanacak b ir harekettir. U luslararası sendikacılık a
m ini tem sil eden kendi ülkelerindeki m em urların sendikalaşm a ve sen d ik alaşm ış olar
yaşam a aşam alarını bize anlatacak olan konuşm acıların konuşm alarını d a büy ü k ils>i>
izleyeceğiz. A slına bakarsanız böyle toplantıları son yıllarda T ürkiye'de.ilk d efa y aşan ıyoruz. Ç ünkü T ürkiye'de m em urların sendikalaşm ası çalışan herkesin b ir sendika haklarını korum ası uzun süredir p eşin d e o lduğum uz b ir am aç. Ü lke içinde b ir siyas
parti olarak bunu başından beri savunuyoruz. M em urlarım ız, çeşitli k esim lerd e çalış
kam u personeli bunun peşinde, önem li b ir kam uoyu d a oluştu. A m a hala ö n em li b ir ya:sonuç alınm ış değil. A ncak geçen toplantılara nazaran bu defa fiilen sendikalaşm a
başlam ış m em ur kesim lerinin bulunm uş olm ası yine d e bir ilerlem e sağlandığını göste­
riyor. Ben tabii ki bu ilerlem eleri yetersiz görüyorum . T ürkiye'de bu k onuların halaT cor k
planda görüşülm esinden rahatsızlık duyuyorum . A m a sosyal gelişm e ancak dem okrat
ilerlem elerle sağlanabiliyor, o zam an kalıcı olabiliyor. O nun için sem pozyum u düzeni
yenlere tek rar teşekkür ediyorum .
Ü lkem izde 55 m ilyonu aşm ış olan nüfu su m u z içinde çalışanların sayısı 16 m ilyon i:
18 m ilyon arasında tahm in ediliyor. Bu k ad a r çalışan içinde yalnız 2 m ilyona yakın çal
şanım ızın sendikalaştığını biliyoruz.Toplu sözleşm e hakkını elde etm iş o lan bu kad
İcüçük b ir nüfustur. Ö te yandan başta A n ay asa o lm ak üzere, çalışm a yaşam ını düzen ley
ve ara dönem ürünü olan İş Yasası, S en d ik alar Y asası. Toplu Iş Sözleşm esi ve G rev Yasa
gibi yasaların işçilerim izin örgütlenm elerini, toplu sözleşm eyi rahat b ir şekilde yüri
m elerini grev haklarını ne kadar k ısıtladıklarını d a biliyorum . Teorik o larak bu h ak lar v
am a iş kullanm aya gelince karşılarına yasal düzenlem eden gelen v e iktidarın alabildiği
kullandığı çeşitli engeller çıkıyor. O açıdan 12 E ylül ara dönem i ve ondan so n ra gel
A N A P dönem inde çalışm a hayatım ızın çağdaş b ir dü zey e geldiğini k im se söylcyem e
A nayasa’dan başlayarak bütün bu d ö n em d e çık m ış çalışm a yasalarının hepsini değişt
m ek şarttır ve bizim de am acım ızdır.
Bugün kam u kesim im inde 2.2 m ilyon civarında çalışan bulunduğunu b iliy o m |[
B unlar 3 ayrı kesim de istihdam ediliyor; işçi , m e m u r ve sözleşm eli personel olara
iu n lard an ancak işçi statüsünde olan 6 0 0 bin çalışan sendikalaşm a hakkına sahip,
öbürleri için sendikalaşm a hakkı yok. B urada sayın Işık lı'n ın d a söylediği gibi, A naya;a’da açıkça "kam u kesim inde çalışan lan n sendikalaşm a hakkı y o k tu r" denm em iş olm a­
sının çıkardığı b ir kolaylık var. Şunu söyleyeyim k i. b iz parti olarafc A n ay asa’nın bu
Kjjirsiz. tabii iyi yorum lanırsa olum lu olabilccck durum unun d a yeterli o ld u ğ u n a inannıyoruz. B iz h e r ça lışan se n d ik a h a k k ın a sa h ip tir, h aizd ir, k a m u k e s im in d e ç a lı­
ş a n la r se n d ik a k u r a b ilir le r ve b u s e n d ik a la rın ça lışm a sın d a d a b ü tü n ç a ğ d a ş d e ­
m o k ra s ile rd e o lan k o la y lık la r sa ğ la n ır. “I L O ’n u n s ta n d a r tla r ı T ü r k iy e ’d e k i çalışm a
ıa v a tın d a m e v c u ttu r.” d o ğ r u ltu s u n d a A n a y a sa ’d a d e ğ işik lik le r ö n e rd ik . A n a ­
v a t a n ı n a ç ık ç a b ü tü n ç a lış a n la rın to p lu sözleşm eli, grevli s e n d ik a l h a k k a sa h ip ol­
d u ğ u n u ifa d e etm esin i iste d ik . D eğ işik li* ö n e rile rim iz B ü y ü k M illet M eclisi’nd ek i
m u h a le fe t p a r tile r i a r a s ın d a o lu m lu k a r ş ıla n d ı. A n ca k h e n ü z M e clistek i ç o ğ u n lu ­
ğum uz y e te rli o lm a d ığ ın d a n b ir A n a y a sa değişikliği d ü ze y in e g elem ed i. A m a a m a ­
cım ız b u d u r. A çıkça A nayasa bu konuda rahatlık getirm elidir. H er çalışanın sendika
curma hakkı olduğunu söylem elidir. D em okratik, sosyal, laik bir hukuk devleti olm anın
çeriğindc olan özellikler A nayasa’d a açıkça söylenm elidir.
B aşka b ir özelliğim iz d e geçm işte bir sü re T ürkiye'de m em urların sendika hakkının
m evcut olm uş olm asıdır. T ürk dem okrasisi bazen gösterildiği gibi o k ad a r d a acem i, ç ı­
raklık halinde olan b ir dem okrasi değil. T ü rk iy e'd e 45 yılı aşkın b ir sü red ir halkın gay­
retiyle dem okratik yaşam ın biçim lenm esi A nayasa’dan başlayarak yasal düzenlem elerle
yürütülm ektedir. B ir dönem de T ürkiye'de m em urların sendika hakkı vardı. G eçersizdi,
am a fiilen uygulanıyordu; ö ğretm enler sendikası kurulm uştu. S onradan 12 M art d öne­
m inde geriye gidildi ve m em urların sendika kurm a hakkı açıkça ortadan kaldırıldı. M e­
m urların sendika kurm ası konusunda şöyle bir yaklaşım ın olduğunu görüyorum ve ona
karşı olduğum u açıkça söylem ek istiyorum ; burada hakim zihniyet m em urların sendika
kurm a hakkı olduğu zam an bu sendikayı kuranların siyasetle uğraşacakları . aşırı uçlara
kendilerini kaptıracakları, aşırı solcu y a d a aşırı sağcı olacakları, bu fik irler d e zararlı
oldukları için, m em urlara sendika kurm a hakkı verilm em esi gerektiğidir. F iili gerekçe
budur. B u ne kadar yanlış b ir iş ve insan yapısına ne kadar aykırı b ir yaklaşım . Ö ğret­
m enler sendika kurduğu zam an öğrencilere ders verirken kendi siyasal fikirlerini aşıla­
m aya çalışm aları elbette yanlıştır. A v ru p a'd ak i sendika halinde ö rgütlenm iş öğretm enler
ders verirken kendi siyasal fikirlerini ö ğrencilerine aşılam ıyorlar m ı? B unu yapan öğret­
m en olursa o n a sendikanın disiplin kurulu k o lla n karşı çıkıyor. Ö ğretm en in m esleği
başkadır, öğretm enin siyasal fikri başkadır. O nun gibi m em urun d a m esleği başkadır, s i­
yasi fikri başkadır.
D evlet hizm etini yaparken karşısındaki vatandaşın siyasal fikirleri ne o lu rsa olsun
devlet m em uru olarak o n a karşı en ciddi şek ild e hizm etini yapar, am a bu arad a kendi si­
yasal fikrini korur. B u siyasal fikir bazılarına aşın gelir, gelm ez, onun hiç önem i yok.
Z aten a ş ın fikirler de b ir m üddet sonra ılım lı fikirler haline geliyor, am a b ütün bu o l­
gunlaşm ayı yaşatarak biz bir yere v an y o ru z ve çağdaş b ir uygarlık içinde olduğum uzu
gösterebiliyoruz. H er kesim deki çalışanların ancak sivil örgütlenm eyle haklarını koru­
m aları, sivil toplum un yapısından çıkan bir sonuç. Bunlara karşı çıkm aya, bundan ka­
çınm aya im kan yok. in san lar h ak lan ın koruyacaksa örgütlenm ek zorunda; bu d a sendika
ile oluyor. O zam an yapılacak şey sendikayı kurm asına, sendikanın rahatlıkla çalışm asına
izin verm ektir. Sendika içindeki insanlar siyasal fikirlerini bah an e ederek görevlerini
aksatırlarsa bunun çaresi var. B ütün çağdaş ülkelerde olduğu gibi disiplin k u ru lla n var.
A m a böyle gerekçelerle se n d ik alan n kurulm asına karşı çık m ak , k u ru lm u ş sendikaları
kapatm ak, A nayasa’ya en g eller koym ak , ya d a A nayasa’d a b ir en g el yoksa d a hüküm et
olarak fiilen b ir yasak rejim ini yürütm eye çalışm ak tam am iyle ilkel, ken d in e güvenm e­
9
yen. am a görevlerini de kötüye kullanan insanların yaklaşım ıdır. O nun için açıkça soy
İüvorum . m em urlarım ızın, öğretm enlerim izin sendikalaşm asından k o rk u lm az. Tam t ~
sine bu h areketler onların m esleklerinde d ah a başarılı olm alarını sağlar: meslekleri
katkı yapar. K endi siyasal fikirlerini d e seçim lerde kullanm aları m üm kündür. H içbir
kilde ’ikisini birbirine karıştırm azlar, am a karıştırm am alarını da yaşayarak o rtay a koy
m aları şarttır. O nlara bu olanağı verm ezseniz h e r zam an bu tehlike karşısında öcüd
korkar gibi korkarsınız; hiçbir zam an d a dem okrasim iz o lgunlaşam az. A vrupa Toplu
ğ u 'ııa girm ek için uğraşırken hüküm etim izin b ir takım dış m aceralar peşinde koşııı
İtibarım artırm ak yerine, m em urlarım ızın sendikalaşm a hakkını tanım ası ILO'nuıı bü
sözleşm elerini kabul ederek, çağdaş bir dem okrasi olduğum uzu bir an evvel gösterin
hepsinden daha ö n e m lid ir.
Bu arada bütün güçlüklere rağm en T ü rk iy e'd e m em urların sen d ik alaşm ay a başla
ğını görerek m utlu oluyoruz, bu hareketleri can d an destekliyoruz. Bizim parti olarak
(eğim iz elbette konunun P arlam eııto 'd a çözüm e kavuşturulm asıdır, am a işin içindeki
sanlar birtakım güçlükleri göze alarak , teknik m addi b ir dizi güçlüğü y enerek, sendika!
fiilen ortaya çıkarırlarsa, işte o zam an tam bir gelişm e sağlanm ış olur. Bunu yapan
kesim de çalışanlarım ız var; hepsini kutluyorum . Bugün eğitim k esim inde, sağlık k
m inde. (arım kesim inde, belediyelerde sendika çalışm alarına b aşlam ış olan bütün ç-ıl
şanlarım ıza takdirlerim i, başarı dileklerim i ifade ediyorum . Toplantıya katılan herkese
sem pozyum um uzun T ürkiye'de m em urların sendikalaşm asında önem li b ir yol gösle
olm ası dileğiyle saygılar sunuyorum .
10
“Sendika, başlıbaşma yeterli değil”
Yaşar TO PÇU
D oğru Yol P artisi
G enel B aşkan Yardımcısı
S ayın konuklar, değerli dinleyiciler, tem sil etm ekte o lduğum D Y P ve şahsım adına
epinizi saygıyla selam lıyorum .
D evlet b ir am aç değil, onu oluşturan insanların m utluluk v e refahını yaratm aya ko­
nm aya ve sürdürm eye hizm et eden b ir egem en kuruluştur. M utluluk vc refah deyince üç
y n deöerin yanyana aelm esi gerekir. B unlardan biri m oral değerler, öteki m addi değercr. diğeri de fizik şartlardır. Bu üçünün olm ası d a yetm ez; bu üçünün öncesinde v e se n ­
asın d a m utlaka ve m utlaka o toplum u oluşturan insanların kendi yaşam larını ve kişilikeriııi. varsa aileleriyle birlikte, kendi istedikleri doğrultuda v c biçim de özg ü rce tayın etıcleri, sürdürebilm eleri, başka b ir ifadeyle insanlık dünyasının d iğ e r fertleri gibi tam bir
zaü rlü ö c sahip olm aları şarttır. A ksi halde sabahleyin uyandığım ız zam an başınızdakılcr
zc ne kadar reva görüyorsa, size ne k adar hak tanıyorsa, n e k ad ar im kan veriyorsa
nunla vetinm ek zorunda olan insanlar topluluğusunuzdur. D ünyada böyle b ir topluluğun
efaha ve m utluluöa ulaştığını şim diye k adar gören y ad a tanık olan b ir kişiye rastlam ak
m üm kün değildir.'T arihte de voktur. yaşadığım ız dönem içerisinde d e yoktur. Tabii bu
sözleri böyle söylem ek kolay da. bu sözlerin ifade ettiği b ir devleti oluşturm ak elbette ki
olay değil; kolay d a olm am ıştır. S endikalaşm a olayı da, o sendikalaşm adan yararlanacak
lan insanların m utluluk ve refahını, bir başka ifadeyle dem in söylediğim iz m oral, maddi
e fizik deÛerlerden, m addi değerleri ön p lan a çıkarıp kazanm asını sağlam ak olduğuna
öre. kendF fiziki veya düşünsel em eğinden başka m addi im kanları elde etm e olanağı
llm ayan insanların, b ir ara y a gelerek sendika dediğim iz örgütlenm e işine girm eleri, sonra
>u örgütler aracılığıyla toplum da yarattıklarının karşılığı olan haklarını alabilm eleri, eltette ki kolay elde edilebilen işlerden olm am ıştır. D em in sayın M ülkiyeliler B irliği G enel
îa şk a n ı'n ın "Türkiye'de m e m u r sendikacılığına yasalarım ız en g el değildir. T ü rk iy e mcnur sendikacılığı açısından b ir adım atm ıştır; bunu geliştirm ek istiyoruz" şeklindeki beanlarım elbette ki katılarak ve takdirle karşıladım . A m a k en dilerinin d ağ ıtm ış oldukları
azılı m etinden ve burada tekrarladıkları sözlerinden bu so n u c a varm ak m üm kün değil­
ir. T ürkiye Cum huriyeti devleti değil, h ak sahipleri, tabir yerindeyse A nayasa dahil yaaların içerisinde cam bazlık yaparak kendilerine bir hak çıkarm ayı başarm ışlardır. A m a
iz D Y P olarak bunları yeterli görm üyoruz. H atta biraz d a karşıyız.
Y anlış anlaşılm asın, m em ur sen d ik asın a, sendikalaşm aya karşı değiliz; b ö y le tabelaardan, levhalardan ibaret dem okratik kurum lara karşıyız. O tabelaların, o levhaların
il
önünde yazm ayan, am a gerçekte bulunm ası gereken özgürlük sözcükleri bulunm adığı
için karşıyız. T ürkiye’de özgür sendikacılık, ö zgür basın, gür m u h alefet, ö zg ü r dernek,
toplum u, devleti plüralist yapan ve kurum lar rejim i dediğim iz d em okratik rejim i rejim
yapan bu dem okratik örgütlerin b ir aksesuar, bir süs eşyası gibi tabelalarla idare ed ilm e­
sine karşıyız. Ç ünkü bu dışarıdan bizi sad ece burada tem silcileri bulunan dem okratik
ülkelere karşı, özellikle dem okrat gösterm e gibi b ir aldatm acayı yanında g etirm ek riskini
de taşım aktadır. Dışardan bakıldığı zam an "T ü rk iy e dem okrat, işte h erşey var; ö zg ü r ül­
kelerde ne varsa T ü rk iy e'd e de o var" gibi b ir yanıltm acayı, b ir aldatm acayı beraberinde
getirdiği için. Yoksa biz D Y P olarak dem in sayın İnönü'nün b ah settiğ i, A nayasa'nın 51.
m addesinde başlayıp 55. m addesine kad ar devam eden sendika kurm a haklarıyla ilgili
hüküm lerdeki 51. m addedeki "işçiler" deyim inin "çalışanlar" şeklinde düzeltilm esini ilk
te k lif eden siyasi partiyiz. H atta ben , iki siyasi parti arasından, bu m addelerin dem okratik
ülkelerde olduğu gibi bütün çalışanların sendikalaşm asını sağlayacak hale getirilm esi için
kurulm uş olan kom isyonların d ah a sonra redakte kom itesi o la ra k kurdukları iki kişilik
kom itenin D Y P ayağındaki tem silcisiyim . B unu getirdik, am a say ın İnönü'nün belirttiği
gibi T B B M 'de bizim le aynı düşünceleri paylaşanların sayısı henüz tüm çalışanlarım ızı
sendikal güvenceye kavuşturm ayı sağlayacak düzeyde değil.
S endikalaşm a başlıbaşına bize göre yeterli b ir olgu da değil, yeterli b ir örgütlenm e de
değil. D em in de söylediğim gibi ö nünde yazılm a gereği duyulm asa bile m utlak olarak
A nayasa'dan başlayarak, yasaların tanıdığı özgürlüklerin o sendika tarafından kullanıla­
bilir olm ası gerekir. Toplu sözleşm e, toplu pazarlık gücü o lm ay an sendikanın tabii ki.
levha sendikacılığından öteye geçm esi düşünülem ez. N eden ö y le? Ç ünkü birtakım labi­
rentlerden dolaşarak, eski deyim iyle m efhum -u m uhalifi, yeni deyim iyle aksi belirtilm e
d iği için kurulabilm iş bir sendika. A m a biz İnsan H akları Evrensel B ey an ııam esi'n i kabu
etm iş bir ülkeyiz. Sanıyorum 23. m addede bu tü r örgütlenm elerin bu b ey an n am ey e imza
atm ış ülkeler tarafından kabul edilm esi em redilir. Yine A vrupa insan H akları Sözleşm e
s i’nin yanlış aklım da kalm adıysa 11. m addesi açıkça tüm çalışanların v e insanların, ör­
gütlenm e. kendi m üşterek çıkarlarını örgütlendikleri m esleki ö rg ü tler içerisinde kazana­
bilm e haklarına sahip olduklarını söylem ektedir. T ürkiye. 1965’te yürürlüğe giren Avrup;
insan H akları S ö zleşm esi'nin b ir parçası sayılm ası gereken A vrupa Sosyal Ş artı'n ııı im ­
zasında bulunm uş am a 1965'te yürürlüğe girm esinden sonra bunu onaylam am ıştır. Ç ünkü
orada bunu onaylayan ülkelere birtakım m ükellefiyetler getirilm ektedir. T ürk devlet
kendisini bun lara hazır görm em ektedir. D aha doğrusu, devlet değil d e devleti yönetcnleı
hazır görm em ektedir. Bu da şuradan kaynaklanıyor kanaatim izce: B en bunu parti adına
katıldığım birçok toplantıda söyled im , burada tekrar etm ek istiyorum : T ü rk iy e 57 m ilyon
nüfusa ulaştı, her bir T.C. vatand aşı T.C. devleti üzerinde 57 m ilyonda b ir hakka sah ip ­
tir.
A m a geliniz görünüz ki. zam an zam an 56 m ilyonun hakkını kendine m alcderck
kullanm ak isteyen, daha doğrusu ülkeyi kendi düşünce ve fikirlerinin egem en liğ i altında
vatandaşların sabahleyin uyandıkları zam an başlarındaki ne k ad ar lütfediyorsa o kadaı
yaşayabildikleri ülke gibi görm ek isteyenler ülke yönetim ine hakim olm aktadırlar.
Hiç kim senin diğer insanlar üzerinde tahakküm e hakkı bulunm adığını, kim senin v a­
tanı sevm eden ve ona hizm ette diğerinden daha üstün bir hakka sahip olm adığını kav ra­
dığı ve idrak ettiği andan itibaren bu özgürlüklerin bütün insanlar tarafından özellikle
bütün vatandaşlarım ız tarafından k ullanılabilir hale geleceğinden benim şüphem yoktur.
M esele buradadır, m esele bazı vatandaşlarım ızın kendisini d ah a büyük pay sahibi,
m em leket üzerinde daha çok söz sahibi, yasaların verdiğinin d ışında söz sahibi görm e­
sinden kaynaklanm aktadır. Bazı insanlar anlayam adığım , bir türlü çözem ediğim seb ep ­
lerden, diğer insanların haklarını kullanm asından endişe etm ektedir. A m a o n u n , bu in­
12
sanların kullandıkları yetkileri acaba doğru dürüst m ü , hakkıyla m ı kullandıkları yolunda
b iz d e endişe etm eye kalksak, o zam an o rtay a k ao s çıkar, kavga çıkar. Ç ık m ıştır da...
T ürkiye bunu aşm alıdır.
D eğerli konuklar T ürkiye bütün k u ru m lan y la özgürlükçü ve d em okratik cum huriyeti
artık tartışılır olm aktan çıkarm alıdır. A rtık T ürkiye, insanlarına, v atandaşlarına, fertlerine
güvenm elidir. H er toplum un içerisinde özgürlükleri kötüye kullanan insanlar vardır;
olacaktır da... Ö zgürlüklerin bazı kişiljer tarafından k ö tü y e kullanılır olm ası, y a da istis­
m ar edilebilir olm ası, onların tüm den ortadan kaldırılm ası, yahut yavaş yavaş, "şim dilik
bu kadarla yetin” gibi hiçbir zam an kabul edilem eyecek b ir şekilde takdim edilm esini
gerektirm ez. B unu anlam ak, kabullenm ek T ürk vatandaşı için m üm kün değildir; olm a­
m alıdır da. T ürkiye bunu aşm alıdır. A rtık biz T ürkiye'nin insanlarının hür o lu p olm adık­
larını. uygar ülkelerdeki haklara sah ip olup olm adıklarını, başka bir ifadeyle, olup olm a­
yacaklarını tartışılır olm aktan çıkarm alıyız. Bunu yapam adığım ız sürece b ir yere var­
m am ız m üm kün değildir. Sadece kendi kendim izi aldatırız. N itekim bugün d e olan budur.
Bu m eyanda birşeye b u rada değinm eden geçem eyeceğim : T ürkiye b ir kavram kar­
gaşası içerisindedir. B u kavram kargaşasının başında da. özellikle d ev let kesim inde çalı­
şanların çok değişik statülerde bulunm aları gelm ektedir. Şim di T ürk hukukunda hizm et
akdi var. E skiden de vardı am a istisn ai o larak kullanılırdı. Sözleşm eli personel var, devlet
m em uru var. işçi var. S özleşm e. "a k id ''in Türkçesidir. Sözleşm eli personel ile hizm et akdi
arasında hukuken, (m ahiyetleri itibariyle yaptığınız sö zleşm eler farklı olabilir) deyim
o larak ne fark o lduğunu. 25 yıllık hukukçuyum , hala an layabilm iş değilim . H izm et akdiyle olanlar niye işçi de. sözleşm eli personel işçi değil? Ya d a biri diğerine niçin uy­
m uyor?
M em ur kavam ı tabii bize O sm an lI'd an gelm edir. Bunun örnekleri sadece O sm an lı'd a
değil Avrupa'da da vardır, olm uştur da. A m a k an aatim iz o d u r ki, m em u r kavram ını da
aşm ak zorundayız. Ç ünkü m em ur kavram ı bana göre T ürkiye'de b irçok işin önünde en ­
geldir. A rtık en azından kam uda çalışanlarla özel işlerde çalışan lar ayrılacaksa bunları bir
araya toplayabilecek, bu kavram karg aşasın a son verecek bir kavram ın g eliştirilip ortaya
konm ası ve yasal düzenlem elerin d e b una göre yapılm asında zaruret vardır. Aynı dairede
aynı odanın içerisinde başka başka statüler, başka başka aylık gelirler, bazen ücret alm ada
d ayanılm az eşitsizlikler doğuran yasal düzenlem elere b ir son verm elidir.
K am uda, özel sektörde, tarlada, fabrikada veya d enizde, nerede o lu rsa olsun, tüm
çalışanlarıyla bütün fertlerinin kendi örgütlerini kurabildiği, am a bö y le birtakım kav­
ram larla birbirlerinden suni olarak ay rılm ad ığ ı, yalın, d ü z. herkesin anlayabileceği, in­
sanları böyle -deyim yerindeyse- kan u n u n arkasına d o laşm ay a çalışm ak zorunda bırak­
m ayan düzenlem elerin yapılm ası zam anı gelm iş, geçm iştir. Biz en k ısa zam anda DYP
olarak , eğ er sayım ız ve gücüm üz yeterse bunları y apm aya kararlıyız. Yok eğ er yetm i­
y orsa da yapanlara yardım cı olm aya kararlıyız. Ç ünkü insanları insanca yaşam a şartlarına
kavuşm am ış b ir toplum un ço k büyük handikaplar içerisinde, ço k büyük riskler içerisinde,
ço k büyük çalkantılar içerisinde yaşam aya m ahkûm toplum lar olduğuna gönülden inan­
m ış insanların bir araya getirdiği b ir siyasi partiyiz. B er E ğit-D er toplantısında (sanıyo­
rum 89'da G ölbaşı S in cm a sı'n d a yapılm ıştı) tüm çalışanların ve m em urların sendikalaş­
m ası gerektiğini ifade etm iştim . B urad a bayrağıyla ve tem silcileriyle de onları görm ekten
m utluyum . Bu sem pozyum un başarıya ulaşm asını diliyorum . H epinize partim , genel
başkanım ve şahsım adına a y n ayrı sev g i ve saygılarım ı sunuyorum .
13
“Demokrasi mücadelesi,
Parlamento’ya hapsedilemez...”
Fehmi IŞIK LAR
H alkın E m ek P artisi
G enel Başkanı
Sayın başkan, uzak ülkelerden gelen değerli m eslektaşlarım , çeşitli m eslek grupları­
nın tem silcileri.
Sözlerim e başlam adan önce partim ad ın a hepinizi en içten duygularla selam larım .
Bizim parti hem çok yeni bir parti, hem d e yeni bir anlayışı siyasi yaşam ım ıza k a­
zandırm ak istiyor. H erşeyi açıkça koym ak, açıkça tartışm ak ve b undan so n ra yapılacak­
lara ışık tutm ak gibi ço k önem li bir işlevi y erin e getirm ek istiyor.
Dem in iki siyasi parti tem silcisi ve b aşkam ın dinleyince m em u rlar niye sendikaiaşam am ış diye acı acı düşündüm . D Y P uzun yıllar iktidarda kalm ış. A dalet P artisi'n in d e­
vam ı olduğunu ileri sürüyor. S H P de C H P ’nin devam ı olduğunu söy lü y o r 1980 öncesindc
P arlam ento aşağı yukarı bu iki partinin m illetvekillerinden oluşuyordu. Şim di tabii tak ­
dirle karşılıyoruz ki. insan bazı eziyetlerden, sıkıntılardan geçince ve m uhalefette d c ka­
lınca toplum un, çalışanların değerini çok d ah a iyi anlıyor. A m a artık h alk ım ızın , çalı­
şanlarım ızın insanları sıkıntıdan geçirerek gerçekleri anlatm a gibi bir zo runluluğu olm a­
malı diye düşünüyorum . Sanıyorum 1988 yılında D lSK d e bu an lam d a b ir sem pozyum
düzenledi İsveç sendikalarıyla birlikte. O sem pozyum u hatırlıyorum , ço k değerli konuş­
m alar yaptılar. Bugün de İsveç sendikalarının tem silcileri bulu n u y o r ve sanıyorum ay­
rıntılı olarak kendi ülkelerindeki gelişm elerden örnekler vereceklerdir. Fakat ben, onların
da izniyle, o zam andan aklım da kalan birkaç rakam ı verm ek istiyorum : B elediye m e­
m urları sendikasının 180.000 üyesi var. Ö rgütlenm e oranı % 85. D evlet m em urları sen­
dikasının 127.000 üyesi var o zam an, örgütlenm e oranı % 70. Sağlık m em urları sendika
sının % 90. m eslek öğretm enleri sendikasının % 95, ö ğretm enler sendikasının % 87, poli
sendikasının % 99,9, subay sendikasının ise % 50 dolayında örgütlülük düzeyi var. Polisli
görevi yapan insanların % 9 9 .9 'u örgütlenm iş.
Tabii bu kolay olm am ış. 1900'lü y ıllardan başlayarak 1 9 7 7 'lere k adar gelen süre'
içerisinde önce sendikalaşm a hakkı, sözleşm e hakkı, grev hakkı 77 'd e de yönetim e ka
tılm a hakkını elde ederek bugünkü konum larına gelm işler. Yoğun ve uzun b ir m ücade
lenin sonucunda bu haklar eld e edilm iş.
T ürkiye'de de T Ö S . İL K S E N , T E K S E N gibi örgütlenm eler m em u r sendikacılığına
ö rnek gösterilecek önem li örgütlenm elerdir. Ben 1962-1964 arasında yedek subay öğ
retm endim . Ö ğretm enlerin sendikalaşm ası konuşuluyordu. Biz o zam an işçilikten geldi-
14
»im iz için sendikacılığı savunuyorduk; onlar da dernekçiliği savunuyordu. Sendikacılığı
savunanlara karşı çıkanların gerekçesi; "B iz işçi değiliz, bizi niye işçilerle b ir tutuyorsu­
nuz. Sendika işçilerin örgütüdür" idi. Yani "b iz am ele d eğ iliz” dem eye getiriyorlardı.
Tabii bu süreç içerisinde çalışanların sendikalaşm a hakkının yalnız klasik anlam da işçi­
lerle ilgili olm adığı, em eğini b ir ücret karşılığı satan herkesin hakkı olduğu giderek ortaya
çıktı ve bu anlam da çok önem li m ü cadeleler de verildi T ürkiye'de... 12 M art’tan sonra
T Ö B -D E R , T Ü S-D E R . T İJM -D E R , T M M O B vb. gibi örgütler grevli toplu sözleşm eli
sendikalaşm a hakkı için çok yoğun m ücadele verdiler. A ncak bunca m ücadele belli bir
boyuta geldiği zam an, 12 Eylül faşist darbesi sözkonusu oldu. Yalnız öğretm enlerin,
m em urların sendikalaşm a hakkı d eğ il, işçilerin d e sendikalaşm a hakkı büyük zararlar
gördü.
*
B ence m em ur sendikacılığının ö nünde birkaç engel var. E ğ er bu engeller aşılırsa bu
anlam da büyük yol alınacaktır. B irincisi, bozuk ekonom ik düzenin sonucu olan büyük bir
işsizliktir. Ç ok fazla öğrenim , uzm anlık gerektirm eyen alanlarda çok sayıda işsiz, m e­
m urların örgütlenm esinde büyük b ir baskı unsuru olarak etkisini sürdürüyor. İkincisi,
iktidarın katı ve bağnaz tutum u sürüyor. A vrupa T o p lu lu ğ u 'ııa girm ek istiyorlar, insan
hakları konusunda dem eçler veriyorlar, am a m em urlara, öğretm enlere yönelik çok ciddi
b ir baskı uyguluyorlar. D em in S ayın İnönü siyasi düşünceyi ön p lan a çıkararak "iktidarlar
bu hakkı verm ek istem iyorlar, bu tür örgütlerde insanlar p o litize oluyor. A şırı sol ya da
sağa yöneliyorlar d iy e gerekçe gösteriliyor" dedi. B u. tabii hak sız bir gerekçedir. Am a biz
m em urlar, çalışan insanlar olarak b ir gerçeğin d e altını çizm ek zorundayız: Sendikalaşm a
ve dernek gibi dem okratik örgütlenm elerde siyasi görüşlerin ön plana çıkarılıp kitle y a­
nının ötelere itilm esinin m em ur örgütlenm esinin ö nünde kendim izin yarattığı çok önemli
b ir engel olduğu kabul edilm elidir. B unu T Ö B -D E R d eneyim inde gördükT diğer örgüt­
lenm elerde gördük. Ö yle ki. herkes o örgütün, derneğin y ö n etim in d e kendisinin ve k en ­
disine yakın insanların yeralm asını siyasi bir başarı olarak değerlendiriyordu. Bundan
vazgeçm ek ve siyasetle genelde toplum u ilgilendiren konularda gö rü ş açıklam a, geliş­
tirm e. oluşturm a işlevini reddetm eden, am a çalışanların eko n o m ik , dem okratik m ücade­
lesini öne çıkaran b ir yolu izlem ek zorundayız. Bu. sendikalaşm anın, dernek başında ö r­
gütlenm enin önünde önem li b ir engeldir.
D eğerli arkadaşlarım .
Bir başka engel de işçilerin bu anlam da tam örgütlenm em iş olm asıdır. T ü rk -lş'in sa­
nıyorum A ğustos sayısındaki dergisinde SSK verileri d e d ik k ate alınarak 3 m ilyon 563
bin sigortalıya karşı 1 m ilyon 9 00 bin. yani 2 m ilyona yakın işçinin sendikalaştığı ifade
ediliyor. Bir de çok sayıda sig o rtasız işçinin çalıştırıldığını düşünürsek, örgütlenm e yüzdesi daha da aşağılara düşüyor. Yani T ürkiye'de işçiler İsveç'teki subaylar kadar sendi­
kalaşm am ış durum dadır. G üçlü b ir işçi sendikalaşm ası durum u sözkonusu olm ayınca,
m em urların sendikalaşm ası da elb ette güçleşiyor. Ö nedenle işçilerin d e güçlü bir sendi­
kalaşm a yoluna gitm esi çok ö nem lid ir diye düşünüyorum .
Şim di neler yapılabilir?
A nayasa değişikliği konusunda halen siyasi partilerim iz b iraraya gelm iş değillerdir,
gelm eliler... Bunun öncülüğü doğal o larak bu iki değerli partim izin olacaktır. A nayasa
değişikliğini gündem e getirm eliler. SH P'ye ve D Y P'ye ayrıca sesleniyorum : Şim di bele­
diye başkanlıkları sîzlerde, yerel iktidarsınız. B elediyede çalışan m em urların sendika­
laşm asına olanak tanıyın ve yolunu açın. O zam an g ö rü lecek tir ki, siyasi iktidar zorla­
nacak. dem okratik, saydam ve şe ffa f belediyecilik ya d a sosyal dem okrat belediyecilik
dem okratik platform da örgütlenm e aşam asında ürününü verm iş olacak. B ence bu konuda
vakit geçirm em ek gerekiyor.
¡5
A vnca örgütlenm em iz için nc yapm alıyız? Hem duyarlı o lm alıyız, hem d e korkuyu
yenm eliyiz, fo p lu m u m u z özellikle 12 Eylül'den sonra hem ü ık ü lü ld ü . hem d e duyarlılıSmı belli ölçüde yitirdi. G em isini kurtaran kaptan, işini bilen köşeyi dönüyor. Bu. m e­
m urlara işçilere k ad a r yansıdı. Ö n ce duyarlı olm alıyız. Bu salon ço k değerli insanların
bulunduöu b ir salon kuşkusuz. A m a ben isterdim ki burada 4-5 tane subay. 1 > _ 0 tane
polis d i^ cr m em urlar, genel m üdürler, kaym akam lar, valiler bu lu n su n , m em u r sendika­
cılığını ta rtışsın . Ben subavım . dem okratım , toplum un ö rgütlenm esinden y anayım , ben
polisim sivil toplum u savunuyorum , sendika hakkım ı savunuyorum d eyip burada o tur­
m alıydılar: burası dolm alıydı, taşm alıydı ve insanlar burada y er bulam adığı için ayakta
kalm alıydı. D em ek ki. önce duyarlılığım ızı artırm ak zorundayız.
D eöerli arkadaşlarım , bu sendikalaşm ayı gerçekleştirm ek için ciddi bir kam uoyu
oluşturm ak gerekiyor. H erkes “ sen d ik alaşm a hakikaten bunların d a hakkıdır, bunlar da
sendikalaşm alıdır. bunlar da grevli toplu sözleşm eli sendika hakkına sahip olm alıdır
diyebilm elidir. C iddi b ir kam üovu oluşturalım . Ç ünkü ö zellik le 12 E ylül'den sonra sen­
dikalar ve sendikacılık suç olarak gösterildi. Televizyon ve b asın la bütün toplum bu an ­
lam da koşullandırıldı ya da bilinç altın a b irşey yerleştirildi, sen d ik alar b iraz soğuk kar­
şılanır oldu. Ö rgütlenm e aleyhine ço k koşullanm a oldu. H er yakalanan genci orgut üvesi
diye lanse ettiler: "Ö rgüt üyesi şu kad ar silahla yakalandı, örgüt üyesi bu kad ar bom bayla
yakalandı, şu kadar adam öldüren örgüt üyesi şu kadar eylem y ap tık tan so n ra şu rad a ya­
kalandı veya ölü olarak ele geçirildi..." B akın, ortak paydası örgüt. Ö rgütlülüğü iyice
m ahkum etm ek, kırm ak için bu tür y o llara başvuruldu.
Bunu aşm anın tek yo lu büyük b ir kam uoyu oluşturulm asından geçiyor. Ö rgütlenm e
lehinde büyük b ir kam uoyu oluşturm alıyız. Şim di m ütevazi bir partiyiz, sayım ız çok az:
12 m illetvekilim iz var. B u büyük çağ rılar büyük partilerden gelm eli.
H epim iz öncelikle bu A n ay a sa'y a karşıyız. G örüyoruz, g arip b ir ço ğ u n lu k var. Aııay asa'y a sıkısıkıya sarılm ış, iknaya kap alı, hatta uygulam alarla biraz d ah a sıkılaştıran bir
anlayışa sahip. Parm akla b u n u değiştirm eyeceğiz. A m a d em o k rasi m ücadelesi d e b ü tü ­
nüyle P arlam entom un içine hapsedilem ez. E vvela oradan çık arm am ız lazım . Yanı kalam ızdaki çerçeveleri de biraz genişletm em iz, dem okrasi m ücadelesini P arlam ento nuıı
dışına taşım am ız lazım . O zam an bu A n ay a sa'y ı da b eğenm ediğim iz, çağdışı bulduğu­
m uz ve silah zoruyla yürürlüğe konduğunu bildiğim ize göre diyorum k ı. butun partiler
T ürkiye'nin her yerinde m itingler yapm alı: bu yasaklar tek tek m em u ru , işçiyi, polisi,
subayı, esnafı, köylüyü ne kadar ilgilendiriyor, hangi yönleriyle ilgileniyor, toplum a an ­
latılm alı. H atta ortak m etinler o rtak dil haline getirilebilir. B ir ay bu k onuda m itingler
yapılır, “ bu anayasaya bunun için karşıy ız” denilir, silah zo ru y la kabul ettirilen bu ana­
yasa halkın gücüyle yürürlükten kaldırılır. Ö rnekleri var. R om anya halkı d a tüm den
avaö'a kalkıyor; ceberrut b ir yönetim k açacak yer arıyor. D iğer ü lkelerde, o totaliter, anlı
dem okratik ya da düşüncesinden farklı yönetim biçim leri o lu ştu ru lm u ş yönetim lere karşı,
toplum lar ayağa kalktı; ne anayasa, n e yasalar, ne d e o anlam da uyguium alar kaidı. De­
m ek ki bunlar becerilebiliyor. Y eter ki o n u içim izde, b ilin cim izd e d u y a b ild im . Yoksa
söylevlerle, m eclisteki parm ak say ısıy la falan bu işler olm az; d ah a uzun süre d e tiirtişırı^.
O ysa toplum un, bu kadar gelir k ay b ın a uğrayan em ekçilerin b una taham m ülü yoktur. Ben
bunun için size çağrıda bulunuyorum . H epinize teşek k ü r ediyorum . S ay g ılar sunuyo­
rum.
16
Bu Anayasa’ya rağmen kamu
endikası kurulabilir”
Şener BATTAL
R efah Partisi
Sayın konuşm acıların beyanlarından, hazırlanan m etinlerden şu sonuçlar çıkıyor:
evcut 82 A nayasası kam u sendikasını açıkça yasaklam ıyor. O h ald e sendika kurabiliriz,
am a grev hakkı yok. Yani A nayasa'n ın gölgesinden cım bızla bu hakkı koparm ak, kotarak için fikir adam ları beyin cim nastiği yapıyorlar. G ördüğüm , vardığım sonuç bu.
Ben m eseleyi b iraz daha köklcnci biçim de o la ra k arzetm ek istiyorum .
G elin şunu cım bızla 82 A nayasası’nın iğne deliğinden çözm ek yerine. 82 A nayasa'n ı tam am en kaldıralım da rahat, güzel b ir A nayasa ile bu işi çözelim ; böylelikle son
erece kıym etli fik ir adam ları, profesörlerim iz de d ah a önem li m eselelere fikir yürütnler.
Refah P artisi olarak biz m eseleyi A nayasa anlam ında görüyoruz. Bu 82 A nayasasıyla
toplum da ne dem okrasi yapabilirsiniz, ne toplum u ileri götürebilirsiniz, ne de insan
h ıklarıııa dayalı dem okratik sistem i geliştirebilirsiniz. 82 A nayasasının m em urlara çizd ği, giydirdiği elbise, köle düzeni elbisesidir. Z ira bundan 10 sene evvel bir 12 E ylülde
T ürkiye'de em peryalist kapitalizm in portresi çizilm iş. T ürk insanına T ürk toplum una
■sendika yapm ayacaksın, grev yapm ayacaksın, işçi haklarını kısıtlayacaksın. Benim is­
tediğim kadar dem okrasi yapacaksın ." denilm iş, "ö z g ü r teşebbüs” adıyla söm ürü düzeni
ikim kılınm ak istenm iştir. Sorunu b iz böyle görüyoruz.
Bu köle düzenini bozm am ız lazım dır. N iye k ö le düzeni düşünüyorum ki... N em rutlar
İmiş. F iravunlar gelm iş. H ititler gelm iş, hepsi gitm iş... F iravun ne yapm ış? Piram itler
ıptırm ış, d ünya harikası şeyler... N asıl yaptırm ış? İnsanları karın tokluğuna çalıştırm ış,
ıntcri üzerine söm ürü abidesi piram itleri dikm iş v e bütün d ü n y ay a şim di bile seyrelti­
yorlar. H erkes piram itlere hayranlıkla bakıyor, am a ben o p iram itlere hayranlıkla b a­
kanlara hiç gıpta etm iyorum . O piram it insan em eğ i üzerine, insan alınteri üzerine, zulüm
.erine yapılm ış b ir inşaat. K arın tokluğuna insanları çalıştırm ışlar ve o piram itleri yap­
ışlar. O kırbaç yiyen insanın sendikası olsaydı, grev hakkı olsaydı, özgürlüğü olsaydı,
rbaçı kaldırtırdı, ekm eğin yanm a soğan isterdi, h elv a isterdi, hürriyet isterdi, onurunu
erdi. İşte sendika da, piram iti yapan insanın onu ru n u , ekm eğini istem e savaşının güim üzdeki köle düzenine karşı organizasyonudur. Ben sendikayı bö y le görüyorum . Ben
jle düzeni ile bu düzen arasında, inanınız, fark görm üyorum . O eski gem ilerde kürek
çekenlere kürek m ahkum ları, piram itleri yapanlara köle derlerdi; şim diki m em ura da
17
bordro m ahkum ları diyorlar. M em ur, m aaşı aldığında hesaplıyor: "B en im ekm ek paraı ı
şu kadar, otobüs zam m ından elim e şu k adar kalıyor, borcum şu. Bu arlan parayla ben n
kadar helva alabilirim , nasıl giysi alabilirim , diğer ihtiyaçlarım ı nasıl karşılayabilirim ?'
G ünüm üz enflasyonunda.-günüm üz faiz ekonom isinde, g ü n ü m ü z vergi sistem indi
tüketim e dayalı vergiler en ço k dar gelirliyi e/.diği için m em u r karın tokluğuna çalışm ay ı
razı hale getiriliyor" M em ur sendika kursa herhangi b ir kim se za ıa r mı görür? Sendika
kuracak, hakkım ı isterim diyecek, efendice oturacak. Sen de onunla oturursun, lıaklıy
hakkını verirsin. A m a köle düzeninde efendiler kölelerin sesi çıkm asın isterler. Gün
m üzde köle düzeni, em peryalist düzen, m em urun, işçinin, özgürlük isteyenin, fakir f
karanın sesi çıkm asın istiyor.
Şim di bakınız T ürkiye'de yıllardır gelinen nokta nedir? V aktiyle sendika diyeni k(
m ünisl diye hapislerde çürütm üşler, am a günüm üzde bunu savunm ayan siyasi parti y o l .
A çın tarihi, şim di grevden dolayı işçinin yakasına y apışanın siz yakasına yapışacaksınız.
"Seııi zalim , seni baskıcı, seni firavun" deyip vakasına yapışacaksınız: taıih onun için
lazım . O devirde grev isteyeni aç bırakıp hapislerde çürütenler, yurtdışına çıkarm a im ­
kanlarını verm eyenler şim di 12 Eylül düzeninde bile "g rev norm al diyorlar. B ugünler
üclir aeçer. S ıkıntılı günler öyle çabuk geçiyor ki T ürkiye'nin geleceğ in e, o n u r savaşı­
m ızla! fikir savaşım ızla biz yön vereceğiz. Şim di m em urlar sendika kursa ne olacak? Uç
beş tane m em ur gelip hakkını isteyecek, efendice savunacak. S öylenen düşünceden zar; r
mı gelir? A m a kapitalizm in bütün oyunları T ürkiye'de oynandığı için, d ış güçlerin sö ­
m ürüsü anlaşılır diye sendikacılığı yasaklayacaklar. B unu gizleyeceklerini sanıyorlar.
A m a iletişim çağı çok genişlem iştir. İşte M ülkiyeliler panelinde b ir Ş en er Battal çık;ır >je
o haysiyet celladı insanları ayak altında paspas eder, on ların izzeti nefsiyle oynar. Buıı»
da şerefle, izzetle yapar.
İktidardan birilerinin bu toplantıya geldiğini sanm ıyorum . O n lar televizyonda
Eylül program ları yapm akla m eşgul. O nlar tükendi. 19 yerd e seçim yaptılar, kendi ka;
belediye yaptıkları yerlerde seçim yaptılar v e cum hurbaşkanını, başbakanı, bakanları
67 ilin bütün arayderini. dozerini gönderdiler, aklıkları oy % 24'tür. En kötü iktidar b
% 24 alır. M arcos’la r bile bu kad ar oy alıyordu. O nun için A N A P’ın ben "T ükenip gid
yorum , ey m illet, »elin, özü r dilerim , yanlışlarım var. Beıı 12 E ylülcülükten vazgeçtir
dem esi lazım . Bug"ün 12 Eylül'ü yapanlar bile ö zü r d ile r beyanatlar veriyorlar.
Biz sendika hakkı, işçi hakkı ile m ücadele etm eyeceğiz. Alııı teri m übareklin D ev­
letin iç dinam izm i, kalkınm ası bakım ından kam u personelinin m oral üstünlüğü zorunlu­
dur. O nun için akıllı iktidarlar, dem okratik o lm asalar bile, m em urları, kam u personelini
hoşnut tutarlar, onları bordro m ahkum u yapm azlar. A m a bunlar kapitalizm in uşağı 0 dukları. efendileri bunlara bazı şeyleri telkin ettiği için sendikayı, özgür düşünceyi baskı
altına alarak ilerleyeceklerini sanırlar.
Şim di A llahın izniyle biz geliyoruz. Siz R efah P artisi nin cılız olduğuna bakm ayı ı.
özgürlükçü parti geçm işte de bizdik. K amu personeline en çok lehte kanun teklifi veren
biz?iz. Katsayı tanışm aların d a m em urların, devlete hizm et edenlerin en iyi şekilde rızklanm ası gerekir diye biz sesim izi çıkarm ışızdır. B izim kilerin hatası, toplum un ayd ıı
seçkinleriyle iyi diyalog kurm am asıdır. Sizlere d ah a yakın o lm am am ızı, kendim izi an ­
latm am am ız ve bize çizdikleri daire içinde kalm am ızdır. A m a b una rağm en dış güçler b
iyi tanırlar.
Biraz önce sayın Işıklı "B u konu siyasal partilere m aled ilm eli" dedi. Siyasal parti!
de düzenin tokm akçıl ığını yapm am alı. “ P arlam en to 'd ak i partilerden şikayet etm e
hakkım ız var. Ö zgür düşünce için ciddi ne gibi ad lım lar y ap ıy o rlar" sorusunun ccvab
verem ezler. M uhalefet hak aram asını bilm eli. M uhalefet nükleer güçtür. Haklı olan nü
İH
ccr güçlen de kuvvellidir. H ak ço k önem li b ir olay. O nun için P arlam ento’daki m uhalefet
loşluğunu üzülerek ifade clm ek zorundayım . S iyasal partiler günüm üzde artık toplum a
endilcrini anlatm ak, ciddi parti olm ak zorundadırlar. Ö zgürlükler pazarlık konusu ollaz, oy konusu olm az. B unlar ciddi olarak ele alınm alıdır... O nun için sam im iyetle ifade
m ek isterim ki, kam u personelinin sendikalaşm ası, işçilerin sendikal özgürlüğü, d e ­
m okrasinin zorunlu şartı olduğu kadar, em peryalist söm ürünün d e ö n ü n e geçen ve serıayenin zulm ünü önleyen önem li organizasyonlardır. B u bakım dan, elbette bu anayasaa rağm en kam u sendikası kurulabilir. Hukuki görüşlere k atılm akla beraber, Türkiye'nin
nuruna yakışır, m illetim izi tem sil edeıı bir anayasayla, ciddi dem okratik örgütlerin kuulm asıııda fayda görüyoruz. Bizim kanaatim iz budur.
Sözlerim i burada kapatırken, bu konunun inşallah en k ısa zam anda çözüm lenm esini.
T ürkiyem ize hürriyet, özgürlük, dem okrasinin ve sosyal hakların cn geniş anlam da gel­
m esi için d u a ediyorum , tem enni ediyorum . Ve bu düşüncelerle sizlerc saygılar sunuyoum . T eşekkür ederim efendim .
19
“Türkiye 87 sayılı ILO sözleşmesini
imzalamak ve uygulamak
zorundadır”
Şevket YILM AZ
Tiirk-Iş B aşkanı
D aha önceki yıllarda hepinizin hatırlayacağı gibi bu hak kam u çalışan larım ıza veril
m is ve m em urlar se n d ik alaşm a n . M azide kalan sudan sebeplerle m em u r sendıkalaı ı ka
patı İdi: arkasından, öğretm en sendikası T Ö S kuruldu. O da k apatıldı, butun y o n c tıtıe ı
yıllar boyu yargılandılar. Bu açılışlar ve kapanışlar sıkıyönetim m ahkem eler inde b 1 1 a> 1
'uzun davalara neden oldu. B unları tarihin yargısına bırakarak, şim dilik buguııku duıum
kısa hatlarıyla bakm ak istiyorum :
M em urlar, tüm kam u görevlileri elbette sendikalaşm a!.. Şu an d a m em urları b ir «arol
bırakırsak kam u kesim inde sendikalaşm a hakkına sah ip işçi adedim iz ^
c ;
dadır E ğer bu ülkede sağlıklı dem okrasi işleyecekse, uluslararası çağdaş hukuk kura la
uygulanacaksa m em urlar ister istem ez s e n d ik a la şm a d ırla r. B u taraftan batılıyım diye
cek öte taraftan batı standartlarına uym ayacaksın: bir yandan hem kurucu u \c s ıs il.m \k
B irleşm iş M illetler Ç alışm a Teşkilatı konferanslarına katılarak ahkam keseceksin, ote
y â n S n devlet olarak im zan, attığ .n IM F sözleşm elerini ta şıra !., e d i k s i n ; bu o l ,™
ILO çalışm aları nedeniyle T ürkiye'deki işçi hak ve özgürlüklerindeki n oksanlık arı LC
sözleşm elerinin b ir kısm ının kabul edilip bir kısm ının kabul ed ü em em esı. ed ^
latbik edilem em esi şikayetini yapan sendikayı sendikacıyı T ürkiyey ş.kavct cdıyoı
d îy e Ikam uoyuT a Ş ik ay et edeceksiniz, -k ırm ızı listeye alındı diye IL O bize karışm az d
y¿çeksiniz, bunun feryadını basacaksınız. Bu çılte standart bızı bl^ e^ = ” lur ^ [ n^ d;
olsa çıkm az sokakta kalırız. Yeri geldiği için söylem ek zo rundayım . K o rlc / k r ^ ncd
nivle süper «üçlere ark a çıktığım ız için eğer A vrupa T opluluğu ııa gireceksek bu batıla
tığım ız, çağdaşlaştığım ız için olm ayacaktır. A vrupa T opluluğu nun buguııe kadar b ı/
kendi entegrasyonuna kabul etm em esinin nedenlerim ıyı bilm ek lazım dır. T ürkiye ın
sanların tem el hak ve hürriyetlerine gereken önem i v erm ediği, çalışanların tum une sen
dikal örgütlenm e hakkı tanım adığı ve m evcut sendikal haklarıı k u şa ç e v irth g ı .çm at
sayılm am akta ve her fırsatta da bu ayıplar yüzüm üze vuru lag elm ck ttd ır. O halde onc
likle bu kafa yapım ızı değiştirm em iz lazım.
M em urlara sendika hakkı yasaktır. Ç ünkü Anaya.sa*mn k o n u y la ilgili 5 1 w 52 «ııa
deleri isçi ve işverenleri sayarken kam u görevlilerini zik retm em iş. A caba bu duru
m em urlara yasak anlam ına geliy o r m u? İyi niyetlere göre lıayır. Kotu n iy e tle re g ö re evet
Peki ne olacak? O lacak şu: M em urlar sendikalaşm asın. S eb ep A n ay asa Sankı butur
m esele A nayasa’m n kul yapısı m addelerinde. T u rk -lş b ugune k adar tam altı kez Ç alışm .
20
Y asası'nda değişiklik önerisi hazırladı ve her seferinde d e zirvelerde hüküm ete sundu,
ilkönce konuşm asını yapmı sayın başkan hocam ın bilahare konuşan SH P'nin sayın genel
başkanının, ardından koı.uşan D Y P G enel B aşkanlığının v e telgrafı okunan T B M M
Başkam sayın K aya E rdcm 'in ve hüküm etin başına, bu tek liflerim iz gerekçeleriyle altalta
yazılarak verilm iş, "a ca b a tozları alınm ıyor m u " diye yenisi d e ü zerine ilave edilmiştir.
A m a bugün 13 Eylül 1990 tarihine kadar d a b ir se s gelm iş değildir. Bize A n ay asa'n ın 51
ve 52. m addelerini hatırlatanlara, açılış konuşm asını yapan hocam ın d a altını çizerek
söylediği gibi, biz de 90. m addeyi okum alarını tavsiye ediyoruz. O m addede im zalanan
uluslararası sözleşm elerin hukuk kurallaıın a uym ak zorunluluğundan bahsediliyor. O
m addenin bağlayıcılığı var. niye uygulanm ıyor o halde?
M uhterem dinleyenlerim , dünya tarihine baktığım ızda hepim izin bildiği gibi yasasız
hak alm a m ücadelelerine rastlarız. Değerli dostum da, değerli sendikacı arkadaşım ela
benden evvel bunu bir nebze ortaya koym aya çalıştı. B ugün vazgeçilm ez dediğim iz,
özüne d okunulm az haklar belki de bir asır ö n ce anarşi belirtisi sayılabilirdi. A m a insanlık
yasal ve idari eng eller önünden koşarak bugün bu hakları elde etm iştir. Sendikal haklar
da kısm en ö y le alınm ıştır. D ünyada da. ülkem izde d e sendikal hak lar için büy ü k m üca­
deleler verilm iştir. A m a ne yazık ki. bugün ülkem izde sendikal hak ve özgürlükler, kayıtlanm alar ve antidem okratik uygulam alarla tehdit altında yürüm ektedir. Tabii ki. b u n ­
ların üstesinden geleceğiz ve çalışm a barışını tehlikeye atan yasaklardan d a kurtaracağız.
Hİç şüpheniz o lm asın .'y ak ın gelecekte ülkem izde kam u çalışanları da sendikalarını ku­
racak: toplu sözleşm eli, grevli özgür düzene kavuşacaklardır. Bu yöndeki şikayetlerim izi
ve isteklerim izi son olarak geçtiğim iz H aziran ayında C enevre'de yapılan ILO k o nferan­
sında. açık açık. 151 ülkenin hüküm et, işçi, işveren tem silcilerinin huzurunda dile getir­
dim. T ü rk iy e 87 sayılı ILO sözleşm esini m aalesef bugüne k adar im zalayıp, uygulam a
alanına koyam am ıştır. Fakat onaylam adı diye T ürkiye bu sö zleşm eye uym a yüküm lülü­
ğünden de kolay kolay ayrılm am alıdır: ayrılam az. Ç ünkü ülkem iz ILO üyesidir v e se n ­
dika özgürlüğü ilkesine saygı gösterm ek zorundadır. A slında ILO Sendika Ö zgürlüğü
K om itesi de T ürkiye'nin bu konudaki itirazını kabul etm em iştir. O halde T ürkiye en kısa
zam anda 87 sayılı sözleşm eyi im zalam ak ve uygulam ak yüküm lülüğü ile karşı karşıyadır.
Bunun yanında T ürkiye'nin im zalayıp d a b ir türlü uygulam adığı 98 sayılı sözleşm e bu­
lunm aktadır. Ö rgütlenm e ve toplu pazarlık hakkını, işveren bu sözleşm eyi im zaladığı
halde uygulam ayan tek batılı ülke m aalesef T ürkiye'dir. B u sö zleşm eye göre, özelliği
bulunan bazı istisnalar dışında, kam u görevlilerinin sendikal hakları bahis konusudur.
A n ay a sa'd a uluslararası sözleşm elerin uygulanm ası ulusal yasalar gibi, hatta onların üs­
tünde tutulduğuna göre, hüküm et bu sözleşm eyi uygulam am akla A n ay asa'y a karşı bir
davranış içerisinde olm aktadır.
Sayın konuklar, değerli dinleyenler. Bugün ve yarın bu sem pozyum da değerli fikir­
lerini esirgem eyecek dostlarım ızın konuşm alarının kağıt üzerinde ve bu salonda k alm a­
m aları cıı sam im i tem ennim dir. E ğer T ürkiye b ir batı ülkesi olm a yolunda ise. bu ça ğ ­
daşlaşm adan söz edilebilivorsa. yine T ürkiye sağlıklı dem o k rasiy e geçtim diyorsa, asgari
ILO standartlarına uym ak zorundadır ve böylelikle m em urlar d a sendikalaşacaktır. B un­
dan kaçınm anın yolu yoktur. Z ira sendikal hak artık tabii haklardandır, ister yasa olsun,
ister olm asın, çalışan insanlar haklarını sendikal ö rgütler aracılığıyla korum alıdırlar. Bu
tarihi gelişim den çekinip, korkm anın gereği yoktur.
S oruyorum şim di: M em urlar sendikalaşınca ne olur? C evabını herkes verebilir. En
azından hayat koşulları altında perişan olan m em ur, ek iş aram ak için işinden çıktıktan
sonra hafta tatilinde, senelik izninde garsonluk yapm az. İş güvenceleri olur, sicilleri,
atam aları, nakilleri bazı kişilerin iki dudağı ara sın d a olm az: görevlerini güvenlik içeri­
sinde yaparlar, ifa ederler, haksızlığa u ğ radıklarında d a sendikal dayanışm anın gereği
21
hakları aranır. lşgüvenliği olan insanlardan d a pek labii ki randım an alınır, çalışan
arasında zıtlaşm alar da ortadan kalkar. G örüldüğü gibi m em urlar sendikalaşıyorsa iyil k
güzellik ve belirlilikten başka birşey olm az. K ısa bir süre sonra bu hakların alınacağı
olan güvenim tam dır. B u hakları alm a yolundaki başarılı günleri bir an evvel görm ek
şallah hepim ize nasip olacaktır. T üm dinleyicilerim i saygıyla, sevgiyle selam lıyorum
22
“Kamu çalışanları bütünüyle maddi
ve manevi sömürü altında”
Necati ÇELİK
H a k-lş G enel B aşkam
S özlerim e başlarken ben de herbirinizi şahsım ve T ü rk iy e H ak İşçi S endikaları KonJerasyonu adına hürm et ve m uhabbetle selam lıyorum . Ve yine sözlerim in başında, d ış
■çelerden bu sem pozyum a katılm a lutfunda bulunan değerli konuklara hoşgeldınız dırum eıı kalbi duygularla kendilerini selam lıyorum . Ve yine bu denli önem li b ir konuda
rüş bildirm e im kanı tanıyan M ülkiyeliler B irliği n e ve onun ço k değerli genel başkanı
of. Dr. A lpaslan Işıklı beyefendiye d e ay rıca teşekkürlerim i arzedıyorum .
Sayın konuklar: M üsaade ederseniz. T ü rk iy e'd e m em ur sendikacılığı konusundaki
şüncelerim i arzetm eden önce, sendikalaşabilecekleri açıkça tadat ed ilen . 506 sayılı
saya tabi çalışan ve 1475 sayılı yasada b ir hizm et akdine dayanarak herhangi b ir işte
ret karşılığı çalışan kişi olarak tanım lanan işçilerin, çalışan ve üretenlerin durum una,
ni sendikalaşm alarına değinm ekte fayda m ülah aza ediyorum .
Ç alışm a ve Sosyal G üvenlik B a k a n lığ fn c a 17 T em m uz 1990 günü yayınlanan istaiL»tiöc «öre. biraz önce de ifade edildiği gibi, ülkem izde sigortalı toplam işçi sayısı 3
11 ılyon~ 563 bin 527'dir. B una m ukabil sendikalı işçi sayısı ise aynı istatistiğe göre 1
m ilyon 997 bin 564 tür. B u. sigortalı çalışanın 1/3'ü n d en d ah a fazlasının ö rg ü tle n e m e d i
fi se n d ik a la şa m a d ık anlam ındadır ki. bugünkü m em u r sayısından d ah a bü y ü k b ir kitleyi
teşkil etm ektedir. A yrıca 28 işkolunun 16'sm da tek sen d ik a faaliyeti, yanı sen d ik a tekeli
s zkonusudur. Bu 16 işkolunda çalışan işç i sayısı d a sigortalı çalışanın 1/3 une tekabül
e nektedir. Daha açıkça ifade edeyim , sendikalı çalışanın 1/3*ünde d e sendika seçm e
özgürlüğü bulunm am aktadır. Takdir ed ilir ki sendika seçm e özgürlüğünün bulunm adığı
kollarında çalışanları, kam il m anada örgütlenm iş kab u l etm ek m üm kün değildir. Dolasıyla sigortalı çalışanın yaklaşık 2 /3 'ü n ü n ö rg ü tlü o lm ad ığ ın ı ifade etm ek , b an a göre
dece b ir gerçeğin ifadesidir.
S ayın konuklar. A nayasa'nın 51. m addesinde işçiler v e işverenler, üyelerinin çalışm a
şkilerinde "ekonom ik h ak ve m enfaatlerini k o rum ak ve geliştirm ek için ö n ced en izin
m aksızın sendikalar ve üst kuruluşlar ku rm a hak k ın a sah ip tirler d enm esine ve _s~
23
sayılı S endikalar Yasası ile de açık ça tadat ed ilm iş olm asına rağm en ne yazık ki. bizin
açım ızdan da durum fevkalade iç açıcı değildir. Esasen grev hakkı etkin olarak kullanı
lam ıyorsa örgütlenm iş olm anın bize göre fazlaca bir anlam ı da o lm asa gerekir. K aldı ki
sendikalı çalışanın bizim tespitlerim ize göre % 2 'si grev yasağı kapsam ında bulunm ak
tadır.
Sayın konuklar. B ir m üddet ö n ce yavru vatan K ıbrıs’ta faaliyet gösteren v e kam u ça
lışanlarınm örgütlü olduğu K am u-Sen, k o nfederasyonum uza üyelik başvurusunda bu
lunm uş ve üyelikleri de tarafım ızdan m em nuniyetle kabul edilm iştir. Yavru vatan K ıb
n s ’ta dahi durum bu iken ve birço k batılı ülkenin daha ilerisinde kısm en grev hakkı d
tanınarak kam u çalışanlarının sendikalaşm a im kanı varken, T ü rk iy e'd e bu hususun henü
tartışm aya açılm ış o lm asını fevkalade büyük b ir eksiklik v e kam u çalışanları ad ın a d
haksızlık olarak değerlendiriyorum . Ve bu haksızlığın bir an önce giderilm esinde bcı
şahsen ülke adına da yarar görüyorum . Birkaç ülke d ışında tüm ülkelerde m em urlar
sendikal anlam da örgütlenm e hakkı tanınm ışken ülkem iz m em urlarından bu hakkı esir
gem ek bana göre b ir güvensizliğin ifadesidir ve yanlıştır. D evleti yönetenlerin, ö n ce yö
ilettikleri kendi halklarına güvenm e m ecburiyeti vardır. T ürkiye'de bugün aşırı ekonom i!
sıkıntılar altında ezilen ve söm ürülenler sadece sendikalı çalışan lar ve üretenler dçğildiı
K amu çalışanları bütünüyle m addi ve m anevi söm ürü altın d a çalışm aktadırlar. Üsteli!
onları koruyacak, acım asız iş şartlarına karşı em eklerinin karşılığını talep edecek örgütle
de m evcut değildir. D olayısıyla kam u kesim inde çalışan devlet m em urları devletin him
m etine, özel kesim de çalışan lar d a ııe yazık ki işverenlerin insafına terkedilm iş durıım
dadır.
Değerli dinleyenler: K am u çalışanlarına ö zellik le bir hususu ifade etm ek isliyorum
Sayın E vren C um hurbaşkanı iken T ürk çalışm a hayatı çok büyük bir kriz geçiriyordu
K onfederasyon olarak düşüncelerim izi aktarm ak üzere kendilerine çıktığım ızda sendik
çalışanların geçim .sıkıntılarını, yasal sıkıntıarını, ekonom ik sıkıntılarını anlattığım ı/
kendileri aynen şu ifadeyi kullanm ışlardır: "A caba m em urlara sendikalaşm a hakkı v
m em ekle hata mı ettik?" D olayısıyla esasen bana g ö re bu genelde hem en hem en herke
ortak bir görüşü olsa gerek. Kaldı ki. biraz sonraki konuşm am da değineceğim sene k
hakkı tanınm am ışlığı bana göre sözkonusu değildir. Değerli A lpaslan Işıklı hocam ızın
ifade ettiği gibi, bu toplantınm ana tem ası bana göre de sendikalaşm a olm alıdır. M ad
ki sendikalaşm ayı önleyici bir hüküm söze konu değildir, o halde bu toplantının da. ko
ııuşanların da tem ası bu yönde olm alıdır diye düşünüyorum .
Değerli dinleyenler; N asıl bir bir kısım insanları suç işleyecek veya hırsızlık yapaüal
diye peşinen yargılayam ıyor ve m ahkum edem iyorsak, bir lakını vehim lerle, b ir takın
acabalarla m em urlara sendikalaşm a hakkını d a çok görm em eliyiz. T ürkiye. Aııayasa'm
ikinci m addesinde de ifadesini bulduğu gibi, dem okratik bir hukuk devletidir. D em okra
tik bir hukuk devletinin yapm ası gereken husus, hakları ortadan kaldırm ak değil, haklaı
açıkça tadat etm ek ve o hakların kullanılm asına açıkça fırsat tanım ak olm alıdır. Deıııok
ratik hukuk devleti olm anın gereği budur. Biz fazla b ir şey d e istem iyoruz. S adece Ana
yasa’nın b ir m addesinin uygulanm asını savunuyoruz. K aldı ki. değerli arkadaşları ir
M ülkiyeliler Birliği B aşkanı değindiği için değ in m iy o ru m , am a şu kadarını söylem em
m üsaade edin; m em urların sendika kuram ayacağına dair, ne A nayasa "da ııe 657 sayıl
devlet m em urları yasasında 11e d e 2821 sayılı S endikalar Y asası'nda bir hüküm ıncvcu
değildir. Ö zellikle 2821 sayılı yasanın 2 1 . m addesinde kim lerin sendika üyesi olam aya
caklan ve kim lerin sendika kuram ayacakları açık ça belirlenin iştir. M üsaade edersoni
çok kısa olduğu için okum akta yarar görüyorum : “a sk eri şa h ısla r v e 40. m ad d e 2
fıkradaki idare, k urulu ş, kurum , banka ve sigorta şirk etlerin d e çalışan m üfettişler
kontrolörler ve m üdürler ve buna eşit ve bunların üst kadem elerindeki diğe
24
y ö n e tic ile r ve 625 sayılı Ö zel Ö ğ re tim K u r u m la n K a n u n u ’n a ta b i ö ğ re tm e n lik
y a p a n la r ü y e o la m a z la r ve se n d ik a k u r a m a z la r .” 2821 sayılı yasanın 2 1 . m addesi
açıkça bunu am ir bulunm aktadır. D olayısıyla ö ğretm enler sağlık çalışanları vc d iğ er k a­
m u çalışanları için b ir yasaklam a sözkonusu değildir. B u itibarla elim izi çab u k tutup bu
örgütlenm eleri -gecikm iş olsa da- b ir an ö n ce tam am lam akta fayda m ülahaza ediyorum .
K im lerin sendika üyesi, sendika kurucusu olam ayacakları belirlendiğine g ö re, bunun dı­
şındakilerin sendika üyesi olabilecekleri sendika kurabilecekleri m anasım çıkarm ak k a­
naatim ce m üm kündür. Bu anlam da, H ak-Iş K onfederasyonu olarak, işin b aşından bu y a­
na. bu yönde ileri adım atan tüm girişim leri desteklem işizdir. D ernek anlam ında d a olsa
em ekli öğretm enlerin örgütlendiği E ğit-D cr'i gönülden desteklem işizdir; onun çok ileri
ve nihai aşam ası olan E ğitim -Iş'i, işin başından bu yana desteklem işizdir; desteklem eye
devam ediyoruz. Vc sayın başkan bizlere söz verm eden bu konudaki düşüncelerim izi is­
tediği için söylem ekte yarar görüyorum ; doğrudur, sadece desteklem ek, sad ece benim ­
sem ek, haklı görm ek yeterli değildir; d ayanışm a içinde olm ak m ecburiyetim iz var. Bütün
em ekçilerin dayanışm a için d e'o lm a m ecburiyeti var. Bu noktada çok değerli T ürk-lş
B aşkanına da birkaç cüm leyle seslenm ek istiyorum : S adece m em urlarla işçi konfederas­
yonu veya sendikalarının değil, konfederasyonlararası. sendikalararası d ayanışm aya da
ihtiyacım ız var, bunu da gerçekleştirm em iz lazım . B unu d a bu vesileyle ifade etm ek ve
m üsaadeleriyle b ir hususu dikkatlerine sunm ak istiyorum : Ç ok karşı çık tık tan hüküm etle
T ü rk -lş zam an zam an oturup m eselelerini konuşuyorlar. T IS K ’le m eselelerini k o nuşu­
yorlar, işverenle m eselelerini konuşuyorlar. D efaatle çağrılarda bulunuyorum , diyorum
kı. gelin em ek m ücadelesini, em ek kavgasını, ekm ek kavgasını beraber verelim ; yıllardır
ccvap alam ıyorum . Sayın başkan, bizim d e ekm ek kavgasında birlikte olm am ız lazım .
Ayrı ayrı kuruluşlar olabiliriz; bu dem okrasinin gereğidir; b una d a taham m ül gösterm ek
lazım .
S özlerim i toparlarken, hem işçi sendikaları konfederasyonları arasındaki d ayanışm a­
ya. hem de örgütlenm eye çalışan m em urlarla tam b ir d ayanışm a içinde olm am ız g erek­
tiğine olan inancım ı teyiden yineliyorum ve hepinize şahsım ve teşkilatım adına saygılar
sunuyor, sem pozyum a başarılar diliyorum .
25
“Tüm kamu çalışanlarına grev ve
toplu sözleşme haklarıyla donatılmış
sendikal haklar tanınmalıdır”
Teom an A LPTÜRK
Tiirk M im a r ve M ühendis
O daları B irliği B aşkanı
S ayın başkan, değerli konuklar v e güzel dayanışm anın örn eğ i olarak aram ızda bul
nan d ış ülkelerden gelm iş dostlarım ız: H epinizi T ürk M ühendis v e M im arlar d em e
adına saygıyla selam lıyorum . A slında bu son dönem de T ü rk iy e'd e bırakın sendikala
mayı norm al basit düzeydeki örgütlenm elere bile taham m ül yoklur. "Ö rg ü t" ve “ y asa
sözcükleri radyo televizyonun her haberinde m utlaka yanyana gelm ekledir. Bunların
aşıldığı dönem i birlikte hazırlam aya çalışıyor v e bu konuda m ücadele ediyoruz. Bu a
lam da da T ürkiye'de özellikle kam uda çalışanların sendikalaşm asının önem li b ir çalışn
gerektirdiğini şu ana kadarki tüm konuşm acılar vurguladılar.
Ü lkem izde kam u çalışanlarının, teknik elem an ların d em okratik hak v e istem leri, y
iardan bu yana, siyasal iktidarların temel politik (crcihlerinc bağlı olarak gelişen, zam
zam an değişen yasalarla yönlendirilm iş ve halen de yönlendirilm ektedir. Bu çerçevec
dönem olm uş, ekonom ik haklarda gösterm elik olm aktan öteye geçm eyen iyileştirm e!
yapılm ış, dönem gelm iş, bazı ekonom ik ö rgütlenm e hakları tanınm ış, ancak dem okra
nin rafa kaldırıldığı ara dönem lerde de tüm iyileştirm e vc dem okratik düzen lem eler gc
alınm ış, antidem okratik uygulam alar ve belirlem eler toplum un tüm kesim lerini oldu
gibi m ühendisleri, m im arları, teknik elem anları etkisi, h atta b ask ısı altına alm ıştır.
n
r
i
u
G ünüm üze kadar ekonom ik hak ve istem leri ciddi k arşılık lar bulm ayan, bulam ay n
kam u çalışanlarının gelişen ağır ekonom ik k o şu llar altında kötüleşen durum larının ı uzeltilm esinde, sendikal haklar en önem li v e etkili araç durum undadır. Ç ünkü çalışaıılaı
kendi ö zg ü r sendikal örgütlenm eleri kanalıyla elde edecekleri örgütlü güç pastadan s
rekli olarak düşm esi öngörülen payı bizzat kendilerinin belirlem eleri hakkını getirecek r.
B öylelikle, şim di olduğu gibi yetersiz ücret artışlarının enflasyonist ekonom i politikal. ırı
içinde kısa sürede yok olm asının getirdiği yoksullaşm anın ö n ü n e d e geçilm iş olabi
çektir.
Ö te yandan kam u kesim i çalışanları son yıllarda sözleşm eli personel türü statüle
yapay ayrım lara tabi tutulm uş, her bölüm e yapay, adil olm ayan ayrıcalıklı uygulam a
yapılm ış ve bu durum sonuçta kam u çalışanlarının örgütlü b içim de hak alm a m ücade
26
deki güçlerini de bölm üştür. O y sa çalışanların b ir bütün o lduğu, sorunların d a ayrılm az
bütünlük içinde ele alınm asının zorunlu olduğu gün gibi aşikardır. S orunları geçiştirici
nübirlik ö nlem lerle çözüm ü erteleyen, am a d ah a d a güçleştiren an layışlar y erine, so ­
runları bugünden doğru tem ellere oturtarak çö zü m ler aram anın, ülkem iz y ararına olduğu
i dem okrasinin de gereği olduğu açıktır. Ç ünkü çalışanların en tem el d em okratik hak
özgürlüklerinin esasını düşünce ve ö rgütlenm e ö zg ürlüğü, dolayısıyla sendikal haklar
şturm aktadır. Ç alışanların sendikal örgütlenm e, grev ve toplu sözleşm e haklarına k a­
kması dem okrasinin kendisidir, gereğidir. N e yazık ki, bugün ülkem izde k am u çalı­
nanlarının sendikalaşm alarını dem okrasinin gereği yerine sanki engeli sayan b ir anlayış
emendir. Ü cretli kesim in elinde sendikal haklar 12 E ylül'le büyük y aralar alm ış olm aa karşın, bir ekonom ik m ücadele aracı bulunurken, kam u çalışanları bu haklardan
csun bırakılm ışlardır.
T ürk M ühendis M im ar O daları Birliği öteden beri tüm kam u çalışanlarının sendikal
>ürlüğünü dem okrasinin gereği saym ış v e sürekli savunarak kendi ü zerine d üşeni y e­
ti getirm eye çalışm ıştır. ~Bu çerçevede diyoruz k i. k am u çalışanları arasında statü
a klılıklarının getirdiği bölünm eler giderilm elidir. K am u kuruluşları b ü nyelerinde çalı¡a nların yönetim e katıl m alan için örgütlenm e olanakları sağlanm alıdır. T üm k am u çah>anlarına grev ve toplu sözleşm e yetkileriyle donatılm ış sendikal h ak lar tanınm alıdır. Bu
dı rum . halkım ıza dem okrasi ve özgürlük vaat eden hiçbir siyasal iktidann kaçam ayacağı
ıs i görevdir. Buradan bizlere hitap ed en tüm parti yöneticilerine önem li görevler düş111 ktedir. H iç olm azsa bu konuda ortak davranıp belli b ir platform da bu h aklanm ızın
al im asına yardım cı olsunlar.
D eğerli konuklar, değerli arkadaşlarım : B öylesine önem li bir sem pozyum u düzenleı ve^burada ele alınan konuda som ut adım lar alm ış eğitim cilerim ize ve M ülkiyeliler
liğ i'n e teşekkür ediyor, sem pozyum a başarılar d iliy o r ve hepinizi saygıyla selam lıum.
27
“Örgütlenmelerimizle, demokrasi
mücadelesinin en ön saflarında
yeralacağız”
Selim ÖLÇER
T ü rk Tabipleri B irliği
M erkez K onseyi B aşkanı
Sayın başkan, değerli konuklar.
B urada bize konuşm a olanağı sağladığınız için hepinize leşekkür ediyorum ve T ürk
Tabipleri B irliği adına hepinizi saygıyla selam lıyorum .
T ürkiye'de yaklaşık 250.000 civarında sağlık alan ın d a çalışan kam u personeli vardır.
Bu personelin 140 b in e yakım teknik anlam da hizm et üretm ektedir. D iğerleri genel idare
hizm etleri yapm aktadır. H er sene yaklaşık 3.500-4.000 civarında yeni hekim fakülteden
m ezun olm akta ve bu yeni hekim lerin m ezuniyetiyle birlikte kam u alanında ücretle çalı­
şan hekim sayısı artm aktadır. Bugün ülkem izde Sağlık B akanlığı'ııa bağlı 3 2 0 0 sağlık
ocağı vardır. B u 3200 sağlık ocağında birinci basam ak sağlık h izm etleri v erilm ekle ve
burada çalışan pratisyen hekim ler bu alanda istihdam edilm ektedir. Bunun d ışında SSK .
üniversite hastaneleri, P T T ve d iğ er bazı k am u iktisadi kuram larında, bazı özel k u ru lu ş­
larda da birinci basam ak hizm etleri karşılam ak üzere pratisyen hekim ler istihdam ed il­
mektedir. Bundan öte. Sağlık B a k an lığ ı'n a bağlı 6 24. SSK hastanelerine bağlı 100 civa­
rında hastane m evcuttur. B uralarda d a uzm an hekim lerle birlikte pratisyen h ekim ler ça­
lışm aktadır. B öylece istihdam la ilgili yapıyı belirledikten sonra, senede 3500-4000 m e­
zun edilen hekim den her sene yaklaşık 1500 civarında uzm anın piyasaya çıktığını hesap
edersek, hekim ler için yakın bir gelecekte işsizliğin sözkonusu olacağım ve iş g ü v en ce­
lerinin ciddi biçim de sarsılacağını hem en burada belirtm ek isterim . B ugün ülkem izde
sağlık alanında çalışan insanların örgütleri. T ürk T abipleri B irliği. T ürk E czacılar Birliği.
T ürk D iş H ekim leri B irliği, Türk V eteriner H ekim leri B irliği, dernek bazında ise Türk
H em şireler D em eği, T eknik Sağlık M ensupları D erneği, ve V eteriner H ekim ler Derııeği'dir. Bundan öte bu personelin yaklaşık % 8-10 civarı ise sendika çatısı altında örgüt­
lenm e şansına sahip olm uşlardır. Bu sendikalar d a S ağlık-lş v e H ak-lş'tir.
1980 yılından bu yana dünyadaki yeni konservatif akım ların etkilerine T ü rk iy e’de de
rastlandı ve sağlık alanında ciddi biçim de k riz yaşan m ay a başlandı. K am unun süb v an si­
yonu azaldıkça, sağlık alanında ücretli çalışan kesim lerin ücretlerinde b u g ü n e kadar
% 50-80 reel bir gerilem e olm uştur. Bundan ö te bütçede sağlık için ayrılan pay hızla
azalm ış ve bugün % 2 .7 'y e kadar gerilem iştir. 1980 yılından bu yana kam uda çalışan h e­
28
kim lere yönelik zorunlu hizm etler çık arılm ış v e h ek im ler ciddi biçim de bir statü kaybına
m aruz kalm ışlardır.
Buna ilave olarak hekim lerin tazm inatlarında indirim , iş risklerine ilişkin ö denen p a ­
ralarda bir indirim sözkonusu olm uştur. M esleki risklerle ilgili olarak daha önce sağlan­
m ış olan radyasyon alanlarında 5 saat çalışm a hakkı, saat 10 d a verilen bazı gıdaları, sa­
rılıkla ilgili bazı önlem lerin alınm ası için uygulanan tedbirleri kaldırılm ış; nöbet daha
önce ücretli ve izinli olduğu halde bu dönem de izin uygulam aları yöneticilerin insafına
bırakılm ış ve bu alanda ödenen p ara lar d a tam am en kaldırılm ıştır. H ek im ler yer yer haf­
tada 90 saate varan çalışm alarda bulunm uş v e bunun karşılığında herhangi b ir ek ücret
alm am ışlar, izin alm aları da yöneticilerin insafına bırakılm ıştır. O ndan öte. çalışm a o r­
tam larında yem ek, tuvalet, dinlenm e od aları, soyunm a dolapları, giysi vb. gibi konular
ciddi soru n lar haline gelm iştir. 8 m etrekarelik od alard a bazen 20'yi aşkın insanın b ir arada
bulunm a zorunluluğu yaşanm ıştır. Ö ğlen 12-13.30 arası yem ek yem ek b ir sorun haline
gelm iş, çoğu insan yem ek yem em eyi tercih etm iştir. Bundan •öte tüm bu m em urlar 8 0 ’li
yıllardan sonra kendi sağlıkları sözkonusu o ld uğunda her aldıkları ilaç için %2 0 'lik bir
bedeli ödem ek durum unda bırakılm ışlardır. Sağlığa katkı adı altında böyle yüküm lülük­
le r de getirilm iştir. O nun dışında hizm et içi eğ itim lerde ciddi p ro b lem ler doğm uş ve
hizm et içindeki eğilim niteliksiz hale getirilm iştir. G enel olarak ülkem izde yaygın b u lu ­
nan hak arayam am a, hakkını arayan insanın potansiyel olarak suçlu sayılm ası, sağlık
alanında çalışan insanlar içinde sözkonusu o lm u ş ve bu ciddi b ir sorun yaratm ıştır. O ndan
öte. katılım la ilgili dem olaatik m ekanizm aların ilginç örneklerinden sayılabilecek bazı
platform lar kaldırılm ış veya işlem ez hale getirilm iştir. E n alt düzeyden en üst düzeye
kad a r tüm hekim lerin ve hastanede çalışan insanların katılabildiği hastane enfeksiyon
konseyleri, "neden oldu" toplantıları v e güm rük konseyi gibi insanların fikir beyan e t­
tikleri toplantılar ortadan kaldırılm ış veya işlevsiz hale getirilm iştir. H astanelerde çalışan
insanlar genellikle başhekim , şe f v e diğerleri ad ı altın d a ayrılm ış, bu ayrım ın sonunda
elbctleki güçlü o lanlar bu işten rahatlık sağlam ışlar, çalışanlar genel olarak m ağdur ed il­
mişlerdir.
B u gidişin karşısında hekim ler ve sağlık personeli rahatsızlıklarını zam an zam an dile
getirm eye çalışm ışlar, ancak 1988 y ılına gelinceye değin bir sonuç alınam am ıştır. 8 8 'li
yılların başlarında biriken sorunların yarattığı huzursuzluğu farkeden sağlık alanındaki
örgütler bazı çalışm alar yapm ışlar ve yetkililer n ezdinde girişim lerde bulunm uşlardır. Bu
girişim ler sonuçsuz kalınca. 1988 yılında ülkem izde ilk defa 2500 civ arın d a hekim in
katıldığı b ir beyaz önlük yürüyüşü yapılm ıştır. Bu beyaz önlük yürüyüşündeki uy an lara
rağm en, hüküm etin herhangi b ir girişim i sözkonusu olm ayınca ve sorunların artm ası
günden güne devam ettikçe hekim lerin tepkileri 1989 yılı bahar aylarında işçi ey lem le­
riyle birlikte patlak verm iştir. Bu eylem sadece hekim leri kapsam akla kalm am ış.A nkara
başta olm ak ü zere İstanbul. İzm ir ve öteki illerde hekim lerin öncülüğünde eczacı, vete­
riner. hem şire ve o işkolunda çalışan tüm insanların ortaklık ettiği toplu nöbet eylem leri
ve her hastaya yeterli zam anı ayırm ak gibi bazı etk in lik ler geliştirilm iştir. Bu etkinliklerin
sonunda işçi tem silcileri ve sendikacılarla h ekim ler b ir araya gelm işler. SSK hastanele­
rinde birtakım ortak tavırlar sonucu y ö netim i ciddi biçim de rahatsız etm işlerdir. Ve ni­
hayet yöneticiler, hüküm etteki tem silciler, p arlam entodaki iktidar-m uhalefet ayrım ı olm asızın tüm hekim ler, parlam enter hekim ler, eczacılar ve sağlıkçılar ayağa kalkm ış,
hepsi bizleri arayıp bu işin çözüm ü için n e gerekiyorsa yapm aya hazır olduklarını belirt­
m işlerdir. S ağlık B akanı ancak o zam an tüm hekim örgütleriyle p azarlığ a oturm uş ve
"n eleri istiyorsanız buyurun bana sö yleyin, ben elim den gelen herşeyi yapacağım ve so ­
runlarınızı eıı kısa zam anda hüküm ete g ö tü receğ im " diye beyanda bulunm uştur. Sonuçla
toplu pazarlık gibi, bir m asaya oturulm uş. bu m asada tartışılan bazı k o n u lar çözüm e ulaşır
gibi olduysa da büyük ölçüde çözü m e ulaşm am ıştır, am a 1989 yılının T em m uz ayında
29
m em urlara % 100 düzeyinde bir m aaş zam m ı yapılm ıştır. B unda o dönem de etk in lik ko­
yan sağlık alanında çalışan insanların bü y ü k payı olduğunu belirtm ek istiyorum .
D aha sonra hastanelerde çalışan sağ lık elem anlarına bu dönem e k adar ödenm eyen
yem ek p ara lan yan ekleme tazm inatları adı altında ödenm eye başlandı. Y ö n eticiler artık
yavaş yavaş tam m anasıyla olm asa bile nöbet sonrası izin talebinde b ulunan insanlara
karşı eski katı tutum larında b ir gevşem e gösterdiler. İnsanların hüküm eti rah atsız edecek
bazı tavırları o rtaya koym ası sonucunda eld e edilen birtakım hakların n e k adar güzel o l­
duğunu burada hem en belirtm ek istiyorum .
O rtaya koyduğum uz b ir dizi etkinliğin sonucunda iki tane önem li şey ç ık » ortaya:
1- İnsanlar örgütlü olarak haklarını arad ık ların d a, b ir yere varabileceklerini anladılar.
2 - Ö rgütlü olm anın artık bir şart olduğunu ve bunun yolunun d a sendikalaşm aktan geçtiğini herkes ortak fikir olarak benim sedi. D aha sonra bu işlerde öncülük ed en insanlar
D G M başta olm ak üzere m ahkem elerde sorgulanm aya b aşladılar ve bu m ah k em eler bir
sene sürdü. Sonuç beraat oldu.
Bugün durum nedir? 1990'ın bah ar aylarında m em u r eylem leri yeniden ülkem izde
başgösterdi. M em ur eylem lerine k atılanlanıı arasında g en iş ölçüde sağlık personeli de
vardı. Sağlık personeli % 2 5 'lik zam m a h ay ır dedi. % 50. % 100 zam d a istem edi; söyle­
dikleri tek şey vardı; "b iz sendikalaşm ak istiyoruz." İki y ıld ır sağlık alanında çalışanların
sendikalaşm ası için b ir kom ite kurdular. B u kom ite hızlı ve son derece başarılı b ir b i­
çim de çalışm alarını yürütm ekte. Buna tab ip odaları, hem şire dem ek leri, eczacı, v eteriner
birlikleri ve dem ekleri bütün güçleriyle yardım cı o lm aya çalışacak lar ve olacaklar. Ö r­
gütlenm e hakkı için ciddi biçim de çalışm alar yapılırken, m evcut örgütlerin yöneticilerine
karşı te h d itle rd e belirm eye başladı. D em in sayın Işıklı "örgütlenen insanlara karşı bugün
de bazı tehditler var" dedi. A m a bu tehditler sadece soruşturm alarla bitm edi ve bu sadece
bizim sorunum uz da değil. Sayın A lptürk’ün de belirttiği gibi gelecek örgütlenm elere
karşı değil, bugünkü örgütlenm elere karşı ço k büyük tehdit v e saldırılar var. B ugün ikisi
hekim , biri hem şire, bîri eczacı o lm ak üzere d ört arkadaşım ızın işlerine son verildi.
H akkını aradığı için, sendika istediği için, öğ len yem eğini yem ediği için, % 2 5 'lik m em ur
zam m ını protesto ettiği için, sendika istediği için 52 tane hekim . I5 'e yakın h em şire vesanıyorum 10 civarında eczacı arkadaşım ız ki. bunların hepsi m eslek örgütlerinin y öne­
ticisi konum undadır, sürgüne yakın tayin edildiler. Dün akşam A nkara Tabip O d ası G enel
S ckreteri'nin K ütahya'ya tayin edildiğini duydum . Bunların hepsi çalışına h ak ların a bir
saldırıdır ve örgütlü m ücadeleye kalkan her insana karşı bu tür tavırların olacağını b ek ­
lem ek lazım.
E ğer biz gerçekten dem okratik örgütlü ve sağlıklı b ir güç istiyorsak ve b u g ünkü ör­
gütlenm elerle bu sald ırılan göğüsleyem eycccğim izi de biliyorsak, yeni yapılanm anın
sağlıklı olabilm esi için bazı tedbirleri alm am ız gerektiğini düşünüyorum . E ğ er biz bu­
günden m evcut örgütlenm eler için kitlelerin taleplerini savunabileceğim iz, o n ları sö z ve
karar sahibi yapabileceğim iz kanalları oluşturam am ışsak, böyle bir niyetim iz yoksa, g e­
lecekte kuracağım ız yahut kurm ayı d ü şü ndüğüm üz sendikanın ço k önem li b ir anlam ı
olm ayacaktır. Ve eğ er sendikaya üye bu lacak yapılanm anın en önem li özelliği dem o k ra­
tik koşullarda kendi kitlesinin özlük haklarını savunm ayı öncelem esi o lm ay acak sa, o
zam an gelecekte sendika işlevsiz kalacaktır. Bu çerçevede ülkem izin d em okratikleşm e­
sinden yana olm ayı b ir m eslek örgütünün en tem el özelliği olarak belirtm ek istiyorum .
Ç ünkü bir örgüt kendi kitlesinin haklarını en iyi bu koşullarda savunabilir. O nun için b iz
bugün m evcut örgütlenm elerim izle dem okrasi m ücadelesinin en ön sallarında yeralacağız. B ununla birlikte kendi örgütüm üzün içinde d e d em okratik m ekanizm aları hayata
seçirip, buna insanları katacağız v e sendikalaşm aya giden yolda kanallar açacağız. Bu.
sendikalaşm a için yeterli olacak m ı? E lbette olm ayacaktır. Bizim anlaşm ak zorunda o l­
30
uğum uz m üttefiklerim iz olm ası gerekir. E lb ette yurtdışından gelenlerin tüm üne teşekü r etm eyi b ir borç biliyorum ; bu in san lar bize deslek veriyorlarsa bu bizim için son d e­
rece anlam lı birşeydir... A m a bunun yetm eyeceğini, esas m ücadelenin k en d i ülkem iz
çinde sürdürülm esi gerektiğini ve bunun birincil m ücadele olm ası gerektiğini burada
em en belirtm ek lazım.
Bu m ücadelenin yolu nereden geçer? Bugün T ü rk iy e M im ar M ühendis o d alan m en­
suplarına. T ü rk Tabipleri Birliği m ensuplarına. H em şireler D em eğ i m ensuplarına ve
iğitim -lş'in m ensuplarına saldırıların olm ası kaçınılm az. Bunlara karşı koyarken, örgütlü
o larak savunm aya geçerken, sadece kendi gücüm üze sığınm ayalım . H ayatın her alan ın ­
d a. olabilecek her platform u zorlayarak, bu saldırılara ortak olarak göğüs gerelim . Ben
u çerçevede geçm iş dönem de bizden yardım larını esirgem eyen sayın işçi sendikaları
m ensuplarına; T ürk-Iş ve H ak-lş B a şk an lan n a buradan b ir çağrıda bulunm ak istiyorum ;
Zğer biz ortak olarak bir yere gideceksek ağırlıklarını gerçekten koysunlar, sig o rta hasanelerindc sadece ve sadece sendika istedikleri için, % 2 5 'lik zam m a hayır dedikleri için
sürülen hekim arkadaşlarım ıza, hem şire arkadaşlarım ıza sahip çıksınlar. Söz burada
söyleniyor am a hastanelerde bu yerine gelm iyorsa bizim b ir yere g itm em iz zor. Biz d a­
yanışm a zorundayız. B iz toplu vizite ey lem lerinde işçilerin yanında olduk. Biz onlara
elim izden gelen her türlü yardım ı yaptık. B ugün işçiler eğitim ciler, m ülkiyeliler, mücn d isler hepsi bizim yanım ızda olm alı, çünkü b iz geçm işte hep onlardan yana o lduk ve
öyle de olacak. T eşekkür ediyorum ...
31
2. O T U R U M - Y öneten: A li D E M İR (E ğ itim -lş G en el Sekreteri)
1982 Anayasası açısından memur
sendikacılığı ve uluslararası
sözleşmeler
Doç. Dr. Fazıl SAĞ LAM
A - 1982 ANAYASASI AÇISIND A N M EM U R SEN DİK A C ILIĞ I
1982 A nayasası açısından m em ur sendikacılığını doğru kavrayabilm ek için 1961
A nayasası dönem indeki gelişm elerin bilinm esi gerekir.
1 . 1961 A n a y a sa sın d a k i G elişm e ler
1) 1971 D eğ işik liğ in d en Ö n cek i D u ru m
B ilindiği üzere se n d ik a h a k k ı anayasal güvenceye ülkem izde ilk kez 1961 A ııayasas
ile kavuşm uştur. Bu A nay asa'n m 46. m addesi, ilkbiçim i ile sendika hakkını tüm çalı
ş a n la r için güvence altına alm ıştı. B öylece yalnız işçiler d eğ il, bağım lı o larak çalışanlar
özellikle m e m u r la r da sendika kurm a hakkına sahip kılınm ıştı. 46. m addenin 2. Iıkras
ise:
"İşç i niteliği taşım ayan kam u hizm eti görevlilerinin bu alandaki h ak lan kanunla dü
zenlenir."
hükm ünü getirerek, yasa koyucuya m em u r sendikaları bakım ından işçi sen d ik alan n a
oranla d ah a geniş b ir sınırlam a olanağı sağlam ışın Bu yaklaşım ı m adde gerekçesinde
«örm ek m üm kündür: ” K am u hizm eti görevlilerinin sen d ik a hakları şüphesiz ki işçilerınkı
gibi kayıtsız olam az. Bu alanda konulacak sınırları ihtiyaca göre kanun k oyucu tesp
edecektir.”
1965 yılında çık an lan 624 sayılı “ D evlet P ersoneli Sendikaları K an u n u ” . 4 6 /2 . m ad­
deye dayanılarak çıkarılm ış b ir yasadır.
1961 A nayasası m em urlara sendika güvencesi getirm iştir: am a sendikaların özgü
(spesifik) faaliyet alanı olan toplu sözleşm e v e grev h ak lan n ı ayrı b ir m adde ile yalnızca
işçilere tanım ıştır. Yani m em urlara getirilen sendika güvencesi, grevsiz, toplu sözleşm e­
siz b ir güvencedir. A m a yine de yasa koyucunun ortadan kaldıram ıyacağı b ir tem el hak
güvencesidir.
52
2 ) 1971 D eğişikliği
12 M art hareketiyle birlikte gelen A nayasa değişikliklerinin h ed e f aldığı noktalardan
biri m em ur sendikacılığıdır. 1971 A n ay asa koyucusu 1961 A nayasasında m em urlara sı­
nırlı b ir kapsam da tanınm ış bulunan sendika hakkının adına dahi taham m ül gösterem e­
m iştir. M em ur sendikacılığı bakım ından yapılan değişiklikleri dört noktada toplam ak
gerekir:
a ) İlk o la ra k 46. m addede yeralan “çalışanlar" sözcüğü çık arılarak , yerine "işçiler"
sözcüğü konulm uş, yani sendika hakkının süjesi daraltılm ıştır. M em urlar 46. m addedeki
sendika hakkının güvence kapsam ı d ışında bırakılm ıştır.
b) İkinci olarak. 46. m addenin 2. fıkrası, yani işçi niteliği taşım ayan kam u hizmeti
görevlilerinin sendikal haklarının yasayla düzenleneceğine ilişkin hüküm , m addeden çı­
karılm ıştır. B öylece m em urlar, tüm üyle 46. m addenin güvence kapsam ı d ışın a alınm ış
olm aktadır.
c) Bu değişikliklere paralel olarak, b ir yandan A n ay asa'n ın 119. m addesinin 1. fıkrası
ile m em urlara sendikalara üye olm a yasağı getirilirken, d iğ er yandan aynı m addenin
3. fıkrasında "İşçi niteliği taşım ayan kam u hizm etlilerinin m esleki m enfaatlerini k o ru ­
m ak ve geliştirm ek am acını güden kuruluşların bağlı olacakları h üküm ler kanunla d ü ­
zenlenir." hükm üne yer verilm iştir.
ç) N ihayet geçici 16. m addede yukarıda anılan değişikliklerin yürürlüğe girdiği tarihte
624 sayılı K anuna dayanılarak kurulm uş olan kam u hizm etlileri sendikalarının faaliyet­
lerinin sona ereceği: kam u hizm etlileri kuruluşlarının kurulm asına ve sendikaların var­
lıklarının bu kuruluşlara intikaline ait hüküm lerin kanunla düzenleneeği ve bu kanunun
da altı ay içinde çıkarılacağı hükm e bağlanm ıştır. N e var ki A n ay asa'n ın bu buyruğu y e­
rine getirilm em iştir.
1979 yılında yayım lanan b ir m akalem de d e belirttiğim gibi.(1) yukarda özetlenen
1971 değişiklikleri, m em urların sendika kurm a hakkını yalnızca “sendika" terim i b a­
kım ından yasaklam ıştır. N e var ki. yapılan değişikliklerde m em urların sendikalara üye
olam ayacağına ilişkin hüküm le m em ur sendikalarının faaliyetlerinin sona ereceğine iliş­
kin hüküm dikkatleri öylesine üzerinde to p lam ıştır ki A n ay asa'n ın 119/3. m addesi h ü k ­
mü adeta gözden kaçırılm ıştır. O y sa bu hükm e göre, m em urların m esleki ınefaatlerini
korum ak ve geliştirm ek a m acın ı güden kuruluşlardın anayasal güvencesi devam et­
m iştir ve "m esleki m enfaatlerin korunm ası ve geliştirilm esi" tüm sendikaların temel
am acı, sendika tanım ının önem li bir unsuru niteliğindedir. A dının "sen d ik a " değil de
"k u ru lu ş" olarak belirlenm iş olm ası bu gerçeği değiştirm ez. Bu değişikliklerle yapılan
şey -o b jek tif anlam ıyla- m em ur sen dikalarının, işçi sendikalarından kesin hatlarıyla ay ­
rılm ış olm asıdır. Yoksa m em urlara getirilen anayasal güvencenin kapsam ında bu terim
değişikliği nedeniyle b ir azalm a m eydana gelm iş değildir. Yapılan değişikliklerin o b jek tif
hukuki anlamı budur. N itekim m adde gerekçeleri de bu görüşüm ü doğrulam aktadır. 46.
m addenin değişiklik gerekçesi şöyledir:
"M addenin 2. fıkrası, m adde m etninden çıkarılm ıştır. Ç ıkarılan bu hüküm , işçi niteliği
taşım ayan kam u hizm eti görevlilerin e sendika kurm a hakkını tanım aktaydı. Şu hususun
belirtilm esinde zorunluluk vardır ki. toplu sözleşm e, grev gibi m üessesclcre. işin niteli­
ğinin gereği olarak yerverm eye im kan olm ayan kam u hizm etlileri kuruluşlarının gerçek
m anada sendikal bir faaliyette bulunm aları m üm kün değildir. Şu h ald e bu kuruluşların
33
"sendika" olarak isim lendirilm esi herşeyden ö n ce kavram karışıklığına sebebiyet ver­
m ekte. ayrıca "sen d ik a" terim inin etk isiy le bu kavram a olduğundan b aşk a b ir anlam v e­
rilm esi eğilim ini o rtaya çıkarm aktadır.
Bu itibarla işçi niteliği taşım ayan kam u hizm eti görevlilerinin m esleki m enfaatlerini
korum ak ve geliştirm ek am acıyla kuracakları tücl kişiliklerin "sen d ik a” o larak değil,
"kuruluş" olarak isim lendirilm esi... uygun görülm üştür."
N e var ki m em ur sendikalarının faaliyetlerine son verilm iş olm ası ve A n ay asa'n ın
öngördüğü özel yasanın çıkarılm am ış olm ası, m em ur sendikacılığının büyük b ir darbe
yem esine yolaçm ıştır. Bu incelem eden sonra 1982 A nayasası açısından m em u r sen d ik a­
cılığını daha sağlıklı bir biçim de değerlendirm e im kânına sahibiz.
II. 1982 A nayasasınd aki Durum
1982 A nayasası m em urların sen d ik a hakkını doğrudan ilgilendiren herhangi bir hü­
küm içerm em ektedir. Bu A n ay asa'd a ne güvence yönünden, ne d e yasak yönünden m e­
m urların sendika hakkına ilişkin bir hüküm yer alm ış değildir.
A nayasanın 51. m addesi send ik a hakkını işçiler için güvence altın a alm ıştır.
M em urlara ilişkin 128 ve 129. m addeler. 1961 A nayasasından farklı o larak, m em ur­
ların sendikalara üye olm asına ilişkin b ir yasak getirm iş değildir.
A ncak yine 1961 A nayasasından farklı olarak 1982 A nayasası, m em urların m esleki
m enfaatlerini korum a ve geliştirm e am acıyla kuracakları tüzel kişiliklere ilişkin herhangi
b ir güvenceye yer verm em iştir.
Bu n edenle değerli m eslekdaşım Prof. A lpaslan IŞ lK L I'm n 1982 anayasasının m e­
m urların sendika hakkı konusunda eskisinden d ah a özgürlükçü bir d ü zen lem e öngördü»
şeklindeki görüşüııe(2) tam olarak katılam ıyorum . Bu g ö ıü ş. m em urların üye o lm a yas;
ğına 1982 A nayasasında yer verilm em iş olm ası y önünden isabetlidir. G erçekten bu yasa
ortadan kaldırılm ıştır; am a m em urların, m esleki m enfaatlerini korum ak ve geliştirm ek
am acıyla kuracakları (jrgütlere ilişkin anayasal güvence de ortadan kaldırılıştır.
Ö yle anlaşılıyor ki 12 Eylül A nayasa kurucuları, bu güvenceyi kaldırm akla m cm u
sendikacılığı yolunu da tıkadıklarını sanm ışlardır. Bugün hak g re v i bakım ından ayıl
yaklaşım ı 1982 A nayasasının 54. m adde g erekçesinde o kum ak m üm kündür. Hak grevine
ilişkin herhangi b ir yasak A n ay asa'd a yer"alm adığı halde. 54. m adde gerekçesi: "G rev ve
lokavt hakları" sadece toplu sözleşm e yapılırken uyuşm azlık çıkm ası halinde tanınm ış
başka bir deyişle hak grevi yolu tık a n m ış tır.” diyebilm ektedir. Ve sayıları a z d a ols;
bugün bu görüşü savunan hukuk profesörleri vardır. O y sa anayasaların tem el işlev
devlete karşı bireyin tem el hak ve özgürlüklerini güvence altın a alm aktır; yasak koym ak
değil. Böyle b ir güvence A n ay asa'd a yeralm adı d iy e, herhangi b ir y asak h ü k m ü n e da
yanm aksızın onu yasaklanm ış say m ak , ancak to taliter b ir düşüncenin ürünüdür. A naya
salar diğer hukuk kuralları gibi o b jek tif anlam larıyla yorum lanırlar. G erek çe, ancak bi
anayasa"kuralında pozitif bir dayanak buluyorsa, bir yorum desteği o larak kullanılabilir.
Yoksa gerekçedeki ibarelerle A n ay a sa'n ın h içb ir m addesinde ycralm ayan b ir yasak hük
mü yaratılam az.
Şu halde 1982 A nayasası, m em ur sendikacılığına ilişkin hiçbir doğ ru d an hüküm ge
(irm ediğine göre, yasa koyucu m em urların sen d ik a hakkını, m em u llu k m esleğinin ve
kam u hizm etinin gerekleri ve ö zelliklerini gözönündc tutarak d ü zenlem ekte geniş bir
takdir yetkisine sahiptir. Yasa koyucunun bö y le b ir düzenlem e y ap m ası, aynı zam anda
sosyal devlet ilkesi ve kişinin maddi ve m anevi varlığını geliştirm e hakkının d a bir gereği
olarak d ü şü n ü lm elid ir.(3)
34
K ısacası, m em ur sendikacılığı bu g ü n anayasal b ir sorun olm aktan çok yasa düzeyinde
b ir sorundur.
G rev hakkının aksine yasalarım ızda m em urların sendika kurm asını yasaklayan genel
ıir hüküm , m em urların sendika hakkına ilişkin genel b ir yasak yeralm ış değildir. A ncak,
2821 sayılı S endikalar K an u n u 'n u n kişi itibariyle uygulam a alanı, kanunda işçi olarak
ınım lanm ış bulunan kişilerle sınırlı tutulduğu gibi, 2908 sayılı D em ek ler K anunu da
m em urların m esleki m enfaatlerini ko ru m a ve geliştirm e am acıyla oluşturacakları örgütler
çin elverişli bir zem in teşkil etm ekten uzaktır. Ü stelik bu yasa, b aşta ö ğretm enler olm ak
zere bazı kam u görevlilerinin herhangi b ir dernek olm alarını dahi bir ön izin sistem ine
ağlam ıştır.
Yasal düzeydeki bu elverişsiz ortam karşısında m em ur sendikacılığının hukuki mesedi olarak uluslararası sözleşm eleri incelem e ihtiyacı ortaya çıkm aktadır.
B - M EM U R LA RIN SE N D İK A H A K K IN A İLİŞKİN
U LUSLA R AR A SI SÖ Z LE ŞM E L E R
B ilindiği üzere A nay asa'n ın 90. m addesine göre, “ usulüne göre yürürlüğe konulm uş
m illetlerarası aııdlaşm alar kanun hükm ündedir". Ü stelik b u n lar hakkında A nayasa ya
aykırılık iddiasıyla A nayasa M ah k em esi'n e başvurulam az. M em urların sen d ik a hakkı,
bir kısm ına ülkem izin de ta ra f o lduğ u çeşitli andlaşm alarla, tanınm ış ya d a güvence altına
alınm ıştır.
1) M em urların sendika hakkına yer veren uluslararası belgelerin başında İN SA N
H A K L A R I E V R E N SE L B İL D İR G E Sİ yeralır. Bu bildirgenin 23. m addesinin 4 . ben­
dine göre. "H erkesin, çıkarlarının koru nm ası için send ikalar kurm aya ve bunlara
katılm aya hakkı vardır."
A ncak bu bildirge bağlayıcı değildir. B irleşm iş M illetler e üye ülkelere tavsiye niteği taşım aktadır. A ncak bu vesile ile A nayasa M ahkem em izin zam an zam an bu bildirgeyi
îr yorum ölçüsü olarak kullandığını d a belirtm ek gerekir.
2) B una karşılık AVRUPA İN SA N H A K L A R I S Ö Z L E ŞM E S İ, hukukum uz bakııındaıı usulüne göre yürürlüğe konulm uş b ir yasa hükm ündedir. Bu sözleşm enin 11.
ıaddesiııc göre:
“ H e r şa h ıs... başkalarıyla birlikte sen d ik alar kurm ak ve kendi çıkarlarını korum ak
üzere sendikalara girm ek hakkı dahil olm ak üzere, dernek kurm a hakkına sahiptir.
Hak süjesi olarak "h e r sahıs" terim inin kullanılm ası, m em urların d a bu hak kapsam ı
çiııde yer aldığını gösterm ektedir.
Ö te yandan Türk H üküm eti tarafından A vrupa K onseyi'ııe sunulan v e T ürk vatan­
daşlarına. A vrupa İnsan H akları K o m isy o n u 'n a kişisel başvuru hakkı tanıyan bildirinin
m addesinde aynen şu yorum a yer verilm iştir:
"B u bildirim ile K o m isv o n 'a tanınan başv u ru yetkisi bakım ından T ürk A nayasası'nın
33. (dernek kurm a h ak k ı).'52. (sendikal faaliyet) v e 135. m addeleri, insan hakları sözeşm esiııin 10. ve 11. m addesine uygun o larak anlaşılm alıdır."
B aşka b ir deyişle bildiride dernek hakkı ile sendika hakkına ilişin A nayasa hüküm leiııdc ö n sö rü lcn daraltm a ve sınırlam aların, ö zellik le siyaset yasaklarının. A vrupa İnsan
H aklan S özleşm esinin 10. 11. m addelerine uygun olarak yorum lanm ası gerektiği belirilm ektedir. B öyle bir yorum un K om isyon un çalışm ası bakım ından geçerli ve bağlayıcı
35
olu p olm ayacağı ayrı bir sorudur. A n cak , burada önem li olan nokla. sen d ik a hakkın
yalnızca işçiler için güvence altın a alan A n ay asa'ııın 51. m addesi açısın d an , böyle bi
uygunluk varsayım ına ihtiyaç d u y u lm am ış olm asıdır. Şu halde m em urların sendika hakkj
resm i görüş açısından dahi 1982 A nayasasıyla çelişm em ekledir. B aşka bir d eyişle, "lıer
şah sa" sendika hakkı tanıyan A vrupa lıısan H akları S özleşm csi'niıı, hukukum uz bakı­
m ından m em urların sendika hakkı y önünden p o zitif bir hukuk d ayanağı oluşturduğu
kuşkusuzdur.
3) AVRUPA SO SY A L Y A SA SI d a 5. m add esin d e sözleşm e taraflarını "Ç alışanlarır
ve çalıştırılanların ekonom ik ve toplum sal çıkarlarını korum ak için yerel, ulusal, vc
uluslararası örgütler kurm a ya d a bu örgütlere üye olm a özgürlüğünü sağlam ak ya d;
g e liş tirm e k le yüküm lü kılm aktadır. A vrupa S osyal Yasası, 4 .7 .1989 tarihli R esm i G a­
zetede yayım lanan uygun bulm a yasası ile o nanm ış, ancak aynı yasada yukarıda anılar
5. m adde ile 6 . m addelere çekince konulm uştur. A vrupa Sosyal Y asası'ııın lanı ınctn
14.10.1989 tarihli Resmi G az ete 'd e yayım lanm ıştır.
A ncak belirtm ek gerekir ki m em urların sendika hakkına pozitif bir hukuk dayanağ
arayışı bakım ındım . A vrupa Sosyal Y asası'na sendika hakkı yönünden konulm uş bulunan
çekincenin fazla b ir önem i yoktur. Ç ünkü A vrupa Sosyal Yasası, zaten sendika hakkı b a­
kım ından A vrupa insan H akları S özleşm esi nden farklı olarak kişiye doğrudan bir hak
sağlam am akta, taraf ülkeye bu hakkı sağlam a yönünden b ir yüküm lülük getirm ektedir.
4) Ö te yandan B irleşm iş M illetler'c c hazırlanan ve 3 O cak 1976 tarihinde y ü rürlüğe
giren "T O PL U M SA L V E K Ü LT Ü R E L H A K L A R U LU SL A R A R A SI S Ö Z L E Ş M E ­
Sİ" d e 8 . m addesinde taraf devletleri: "H E R K E S E ekonom ik vc toplum sal çıkarlarının
korunup geliştirilm esi için sendika kurm a ve ... istediği sendikaya üye o lm a hakkını ..[
sağlam a" yüküm lülüğünü getirm iştir. A ncak T ü rk iy e bu sözleşm eyi onay lay an devletler
arasında yer alm am aktadır.
5) U LU SL A R A R A SI Ç A L IŞM A Ö R G Ü T Ü SÖ Z L E ŞM E L E R İ
a) S en dik a Ö zgürlüğü ve S en dik alaşm a H akkının K orunm ası H akkında 87 S a ­
yılı S özleşm e :
1948 tarihli bu sözleşm e, çalışan ve çalıştıranlara hiç bir ayrım gözetm eksizin ...
seçtikleri örgütleri kurm a ve statülerine üye olm a hakkını tanım ıştır. A ncak T ü rk iy e bu
sözleşm eyi onaylam am ıştır.
b) Buna karşılık bu sözleşm eyi tam am layıcı nitelikte olduğu kabul ed ilen 98 Sayılı
Ö rgütlenm e ve Toplu Pazarlık H akkı S özleşm esi. 1951 tarihinde ülkem izce onay lan ­
mıştır.
c) M em urların sendika hakkını doğrudan doğruya ilgilendiren U luslararası Ç alışına
Ö rgütü S özleşm esi, 27 Haziran 1978 tarihinde kabul edilen 151 Sayılı K am u G örevinde
Ö rgütlenm e H akkının K orunm ası ve Ç ılışm a K oşullarının S aptanm ası Y öntem le­
rine ilişk in Sözleşm e'dir. Bu sözleşm e de ülkem izce onaylanm ış değildir.
A ncak U luslararası Ç alışm a Ö rgütü Sözleşm eleri bakım ından vurgulanm ası gcrckcı
özellik şudur: Bir ülkenin Ü luslararası Ç alışına Ö rg ü tü 'ııcc kabul ed ilm iş bulunan bi
sözleşm eyi onaylam am ış olm ası, ö zellik le sendika özgürlüğü açısından o ülkenin öze
denetim süreci dışında kalm asını gerektirm em ekledir. Ç ünkü üye d evletler, esasen kabu
36
ikleri U luslararası Ç alışm a Ö rgütü A n ay asası’nda ycralan tem el ilkelerle bağlı sayıl­
ıktadır. N itekim 1974 yılında yapılan A vrupa U .Ç .Ö . A vrupa B ölgesel Toplantısında
ö zellikle sendika özgürlüğü ilkesinin "U .Ç .Ö . A nayasası’nca d o ğrulanan am açlardan
ju ğ u ve bu yüzden de üye d ev letlerce örgüte katılm aları n edeniyle uyulm ası gerektiği”
<lunda oybirliğiyle karar alınm ıştır. (4>
H em en belirtelim ki aynı görüş, T ürkiye işv eren ler S endikası K o n fed erasy o n u 'n a
21 sayılı Yasanın uluslararası norm lara uygunluğu konusunda rap o r sunm uş olan Prof.
•. M . E K O N O M İ tarafından da b en im sen m iştir.(5)
E konom i, bu görüşüne k oşut olarak yeni çıkardığı ders n o tların d a da, A n ay asa’da
;m u r sendikalarından hiç sö z edilm em iş olm asından, A n ay asa'n ın m em urlar için senca yasağı getirdiği sonucunun çıkarılam ayacağını, “ insan haklarına saygılı... b ir sosyal
ıkuk devletinde böyle b ir yasağın düşünülem eyeceğini: g erek in san H akları Evrensel
ld irisi’nde ve gerekse 5366 sayılı K anunla onanm ış b ulunan A vrupa insan H aklan
izleşm esi'nde sendika hakkının "H E R K E S E ” tanındığını v e böylece m em urları da
ne aldığını belirtm ek ted ir/6^
- SONUÇ
B ütün bu açıklam alar T ü rk iy e 'd e m em u r sendikacılığının p o zitif hukuk yönünden
asal b ir m esnedinin m evcut olduğunu, ancak, bu hakkın etkili b ir b içim de kullanılm asını
ğlayacak b ir yasal düzenlem enin hukukum uzda yeralm adığını gösterm ektedir. M em ur
ııdikacılığı bakım ından belirlenen yasal dayanak, bu hakkın doğrudan kullanılm ası için
terlidir. H atta yasal bir dayanak bulunm asa bile, m em urlara sen d ik a hakkını yasaklaavan b ir hukuk düzeninde bu hakkın kullanılm asına engel b ir durum , teorik olarak
îv cu t değildir. Ö rneğin A vrupa'nın belki de en güçlü sendikalarına sahip olan A lm an*da. bugün bile sendika olgusunu d üzenleyen özel b ir yasa bulunm am akta, sendikalar,
rihsel nedenlerle varlıklarını tüzel kişiliğe sahip olm aksızın sürdürm ektedir. A nayasa
ah kem em iz de b ir kararında eski S en d ik alar K an u n u 'n u n uygulam a alanı bakım ından
;i saydığı kim seler dışında çalışanlar kategorisinin sosyolojik olarak m evcut olm ası
ü n d e, bunların da A n ay a sa'n ın öngördüğü sendika hakkından yararlanabileceği, ancak
ı kim selerin S endikalar K an u n u 'n u n d ışında örgütlenm eleri gerektiği sonucuna varı.ştır(7)
A ncak, gerçek yaşam da böyle b ir teorik im kânın, m em urlara etkili b ir sendika hakkı
ıllanım ınfsağlayacağı kuşkuludur. M em urların, yukarıda belirlenen yasal dayanaklar­
dı hareket ederek, sendikal örgütler oluşturm ası ve bunların gelişm esi için m ücadele
n ııesi. en azından özel b ir yasal düzenlem enin gereğini gün ışığına çıkarm ası bakı­
m dan yararlıdır. A ncak m ücadelenin ağırlığı, m em urların bu hakkı etkili b ir biçim de
Ikınm asına imkân verecek bir yasal düzenlem eye yönelm elidir.
D ip N o tla rı
F a z ıl S A Ğ L A M . " K o a l i t i o n s f r e i h e i t n a c h l ü r k i s c h e r V e r f a s s ı ı n g " , in : G e g e n w a r ts p r o b le n ıe d e r
K o a lilio n s f r e ilıe il, V e r la g S la e m p f li u n d C i e A G , B e r n 1 9 7 9 . s . 3 8 v d .
A lp a s la n IŞ I K L I. ■ 'M e m u r l a r ı n S e n d i k a H a k k ı V a r d ı r " : M ü lk iy e lil e r b ir liğ i D e r g is i. T e m m u z 1 9 9 0 .
S a y ı : 1 2 1 . s . 3.
B k z . I Ş I K L I , a g m . s .4 .
M e s u t G Ü L M E Z . " S e n d i k a H a k k ı n ı n l ' l u s l a r a r a s ı İ l k e l e r i v e T ü r k i y e " , in s a n H a k la n Y ıllığ ı. C ili
7 -8 . Y ıl 1 9 8 5 - 1 9 8 6 'd a n a y r ı b a s ı. S e v i n ç M a lb a a s ı. A n k a r a 1 9 8 5 - 1 9 8 6 . s . 4 8 .
37
M ü n ir E K O N O M İ . " 2 8 2 1 v c 2 8 2 2 s a y ı l ı K a n u n l a r ı n U l u s l a r a r a s ı N o r m l a r a U y g u n l u ğ u ” : 2 8 2 1
s a y ılı S e n d ik a la r K a n u n u ile 2 8 2 2 s a y ılı T o p lu İş S ö z le ş m e s i, G r e v v e L o k a v t K a n u n u 'n u n U lu s la r ; ası N o r m la r a U y g u n lu ğ u , T l S K Y a y ın ı, N o : 8 1 . A n k a r a 1 9 8 6 . s . 3 8 v d ; a k s i g ö r iiş iç in b k z . K e m a l
O Ğ U Z M A N . a y ııı y e r s .1 2 : a n c a k , b e l ir tm e k g e r e k i r k i E K O N O M İ . 8 7 s a y ılı S ö z le ş m e n in h a k s ü je
o la r a k “ ç a lış a n la rT 'ı d e ğ i l, “ i ş ç i l e r 'i ö n g ö r d ü ğ ü n ü k a b u l e lm e k le d ir : m e tin d e b e n i m s e d iğ i m iz k a r ş ı ö r ü ş iç in b k z ., M e s u t G Ü L M E Z , a g m , s .3 4 v d .
M ü n ir E K O N O M İ,
A Y M . 2 6 .2 7 . 9 1 9 6 7 . E . 1 9 6 3 /3 3 6 . K . 1 9 6 7 /2 9 :A Y M K D . S a y ı: 6 . s . 15 v d
ürkiye’de memur sendikacılığı;
Eğitim-İş Örneği
N iyazi ALTUNYA
E ğ itim -tş G enel Başkanı
iriş
E Ğ İT İM -İŞ (Eğitim işkolu K am u G örevlileri Sendikası) çoğunluğunu öğretm enlerin
uşturduğıı bir m em ur sendikasıdır. Eğitim işkolunda çalışan 60 0 .0 0 0 dolayında meurun, 450.000 kadarı cğitim -öğretim işiyle doğrudan ilgili olan görevlilerdir. G eriye
ilanlar, genel hizm etlerle ilgili m em ur v e yardım cı hizm etlilerdir.
Eğitim işkolunda erken sendikalaşm a eğilim inin b elirm esinde öğretm en olanların
ö /e l b ir yeri vardır. Bu. çeşitli nedenlerden k ay n ak lan m ak tad ır
• O sm anlı düzeninde "m em u r em ir alan kam u görevlisidir: bu nedenle on a. em ir
kulu” hatta "kapıkulu" d a denilm iştir. O y sa öğretm enlerin görece b ir ö zerkliği olagelişlir. T ürk-lslam k ültüründe "hoca hak k ı", "hocanın vurduğu yerde gül biter" gibi öz­
deyişler vardır.
• Tanzirnaila süren m odernleşm e sürecinde, yabancı ülkelere askerlerden sonra ilk
gönderilenler öğretm enlerdir. B öylece öğretm enler, bilim sel d ü şü n cey e ilk açılan kam u
jrevlileridir. G elişm iş batı ülkelerine giden öğretm enler, ö rgütlenm e konusunda d a er­
ken bilgi sahibi olm uşlardır.
• Ö ğretm enler, yoksul halk kesim lerinden çıkıp geldikleri için, toplum sal çelişkileri
<. ıha yakından görm üşlerdir. Bu da örgütlenm e bilincinin erken gelişm esinde etkili o l­
muştur.
• Ö ğretm enlerin hizm et verdikleri y erler d e çelişkileri yakından tanım a o lanağı ver­
m ektedir.
• D ünyanın her verinde olduğu gibi T ü rk iy e'd e d e öğretm enler, b aşkalarına da bilgi
taşıyan görevlilerdir. Sürekli bilgi tazelem e zorunluluğu öğretm enleri örgütlenm eye karşı
c a duyarlı kılm ıştır.
Evrim
T ü rk iy e'd e ilk öğretm en örgütü II. M eşrutiyetin ilan ed ild iğ i 1908 yılında kurulm uşır. B u örgüt ilk m em ur örgütü de sayılabilir. 'Yukarıda özetlenen b ilgiler ışığında bunu
anlam ak hiç de zor değildir.
39
O sm anlı im paratorluğunun son yıllarına rastlayan bu ö rgütlenm e sü reci, sıkıntılar):
doludur. B una karşın öğretm enler, 1919-22 yıllarını kapsayan sav aş dönem in d e hem Is
tanbul çevresinde, hem de az gelişm iş A nadolu kentlerinde grev yapm aktan g eri kalm a­
m ışlardır. Y ine bu yıllarda öğretm enler, savaşa karşı çıkm ışlardır. Ö ğretm enlerin top
lum sal sorunlarla içli dışlı olm aları n e padişah yönetim indeki İstanbul çev resin d e, n e dc
A n adolu'daki b ir kısım yöneticilerce hoş karşılanm ıştır. Bu yıllarda öğ retm en d ern ek le­
rinin sık sık kapatıldığı görülm üştür.
1923'ten sonra öğretm enlerin, çeğdaş T ü rk iy e'n in oluşum una ö n em li katkıları o l­
muştur. Ç ağdaşlaşm a gereksinm esi içindeki C um huriyet yöneticileri bu yıljard a ö ğ ret­
m en derneklerine hoşgörü ile bakm ışlardır. H atta 1925-28 yılları arasında "Ö ğrctm cnleı
B irliği” G enel B aşkanı M ustafa N ecati B ey 'in M illi Eğitim B akanı olduğunu görürüz.
1930'lu yıllarda girilen "T ek-P arti Y önetim i" süreci, tüm örgütler gibi, öğretm eı
derneklerini ve birliklerini de eritm iştir. En ço k direnen öğretm en dernekleri d e 1936 yı
lında varlıklarını sürdürm ekten vazgeçm işlerdir.
1946 yılında çok partili dönem e g eçişle dernek özgürlüğüne d e kapı aralanm ıştır. Bı
yıl ülkenin çeşitli yerlerinde kurulan öğretm en dernekleri. 1948 yılında "T ü rk iy e Ö ğret
men D em ekleri M illi F edcrasyonu"nda birleşm işlerdir. 1940'lı yıllarda m esleğe girmeye
başlayan k öy kökenli (K öy E nstitüsü çık ışlı) öğretm enler, 1950'li yıllarda bu b irliğe taze
kan taşım ışlardır.
1960'taıı sonra görece gelişen siyasal ve düşünsel yaşam , öğretm en örgütçülüğünü dı
olum lu yönde etkilem iştir. 1963 yılında geçim sıkıntısı çeken öğretm enlerin. Fcderasyöı
öncülüğünde yaptıkları “ Büyük Ö ğretm en Y ürüyüşü" sendikal b ir atılım olarak nitele
nebilir. 1965 yılında çıkarılan "P erso n el Sendikaları K anunıT na day an arak ilk sendikay
yine öğretm enler kurm uşlardır. Yazık ki. bu yasa ne toplu sö zleşm e, ne d c grev hakkı la
nım ıştır. Buna karşın öğretm enler, 1968 yılında yaptıkları “ D evrim ci Eğitim Ş û rası", yiııı
aynı yıl gerçekleştirdikleri “ B üyük Eğilim M itingi". 1969 yılında yaptıkları dört günlük
"B oykot" ile olum lu sendikal tavırlar gösterm işlerdir. Bu eylem ler, en büyük öğretm eı
sendikası olan "T ürkiye Ö ğretm en ler S en d ik a sız ım (TÖ S) ö n cülüğünde gerçekleştiril
miş ve bu sendika öğretm enlerin yüzde 8 0 'in i bünyesinde toplam ayı başarm ıştır.
12
M art 1971 tarihinde gerçekleştirilen askeri darbe, sınırlı ö lçü d e sü rd ü rü len seııdi
kal etkinlikleri de yasaklayan yasal düzenlem eleri getirm iş, m em u r sen d ik aları kapatıl­
m ış, sendikacılar da uzun süre tutuklu kalm ışlardır.
12
M art 1971 ara rejim inde ö ğretm enler yeniden dernekçiliğe dönm üşlerdir. Üç yıl
içinde öğretm enlerin birçoğu "T üm Ö ğretm enler Birleşm e ve D ayanışm a D erneği'
(sonra "T üm Eğitim E m ekçileri B irleşm e ve D ayanışm a D em eği") T Ö B -D E R 'd e top­
landılar. Bunun yanında, iktidarların kurdurduğu birçok küçük öğ retm en derneği ortaya
çıktı. 12 E ylül 1980 tarihinde gerçekleştirilen askeri darbe tüm siyasal p artiler ve d e r­
neklerle birlikte T Ö B -D E R 'i d e kapattı. Bu dönem de kurulan askeri m ahkem eler. TÖ BDER yöneticilerini cezalandırdı. 1989 yılında sivil m ahkem elerde görülen dav ad a ise
T Ö B -D E R ve yöneticileri aklandı. A ncak kim i yöneticileri T ü rk iy e'y e bugün d e sokul­
muyor.
1980’den Sonraki ilk A rayışlar
12
E ylül 1980 darbe rejim inin yarattığı şok, 19 8 5 'c kadar tüm şiddetiyle, b ugüne ka­
dar da belirli ölçüde sürm üştür. Bu dönem de yapılan yasal düzenlem eler, tüm hak ve
özgürlüklerle birlikte d em ek kurm a özgürlüğünü d e aşırı dercedc kısıtlam ıştır. M em ur­
ların dernek kurm aları yasaklanm ıştır. 1982 A nayasası, batılı ülkelere u ygar görünm e
40
endişesiyle m em ur sendikacılığını yasaklam am ıştır; ancak, bu hakkı kullandıracak yasal
düzenlem eyi de yapm am ıştır. 1986 yılının Nisan ayında A n k ara’daki öğretm en lerce çı­
karılan ab ece D ergisi, öğretm en ö rg ü tçülüğüne adres olm ayı am açlıyordu. N asıl b ir ö r­
gütlenm e çıkacağı belli o lm asa da b ir başlangıç yapıldı. 1988 yılında, öğretm enlikten
çıkarılan ya da ayrılm ak zorunda kalan m eslektaşlar “ E ğ itim ciler D em eğ i”ni (EGITD E R ) kurarak önem li b ir adım attılar, lşbaşındaki ö ğretm enler bu derneğe “ fahri üye"
olarak örgütlenm e çalışm alarına k atılm aya başladılar. B u d ern ek ortam ında öğretm enle­
rin sendikalaşm ası yolunda önem li çalışm alar yapıldı. E Ğ lT -D E R 'in öncülüğünde 22-24
E ylül 1989 tarihlerinde yapılan "S en d ik al H aklar K urultayı" konuyu, hukuksal v e moral
boyutlarıyla açıklığa kavuşturm uştur. Bu kurultayda öğretm enler, yerli-yabancı dostlar
ve hııkuk otoriteleri arasında başarılı b ir d ayanışm a örneği verilm iştir.
E Ğ lT -D E R 'in öğretm en tabanıyla ve öteki m em ur kesim leriyle yaptığı çalışm alar,
teknik hazırlıklar sürüp gitm iştir. E ö lT -D E R yönetim i oybirliğiyle aldığı b ir kararla,
sendika kuruculuğuna h azır olan öğretm en ve eğitim çalışanlarını göreve çağırm ıştır. 15
Şubat 1990'da yapılan yazılı ç a ğ ın üzerine A nkara’d a toplanan bizler. E G lT lM -lŞ ’in
kuruluş çalışm alarını başlattık.
Ö ncelik: İlkelerde A nlaşm a
E G lT -D ER A nkara Ş ub esi’nce 30 M ari 1990 günü göreve çağrılan bizler ö n ce 30 ki­
şiydik. S endikanın k uruluş yöntem ini beğenm eyen 7 arkadaşım ız, daha ilk gün bu gö­
revden çekildiler. K alan 23 k işi, ön ce b ir sendika anlayışında birleşm ek içyin çalışm alara
başladılar. G örevlendirilen b ir kom isyon, b ir anlaşm a m etni hazırladı. İzleyen toplantı­
larda olgunlaştırılan bu m etin. 15 N isan 1990 günü oybirliğiyle kabul edildi ve 23 kişi
tarafından im zalandı. B u m etin 21 N isan 1990 günü. N iyazi A ltu n y a 'm n im zasıyla
m ektup olarak öğretm enlere, eğitim çalışanlarına ve kam uoyuna açıklandı.
Bu m etinde benim senen sendikal ilkeler şunlardı:
• K urulacak sendika, tüm çağdaş sendikalar gibi, üyelerine d ah a yeterli ü cret, daha iyi
çalışm a koşulları sağlam alı ve m esleksel saygınlığı artırm alı.
• S endika, eğitim işkolunda m em ur olarak çalışan herkesi, hiçbir ayrım gözetm eden
ve bugünkü durum larından başka b ir nitelik aram aksızın üyeliğe kabul etm eli.
• S endika, üyelerinin düşünce ve inanç özgürlüğüne so n su z saygı gösterm eli, ancak,
hiçbir siyasal pazarlığa oturm am alı.
• S endika, eğitim çalışanlarının som ut sorunlarını çık ış noktası yapm alı, insan hak ve
özgürlüklerine saygıyı vc onları korum ayı g örev saym alıydı.
Bu ilkeler daha sonra E Ğ tT İM -IŞ T üzüğüne d e girmiştir.
O lu m lu/O lu m su z Tepkiler
21 N isan 1990 tarihli m ektubum uz büyük ilgi gördü, ö ğ retm en ler lirasında coşku y a­
rattı. İlk olum suz tepki ise. M illi Eğitim Bakanı Avni A k y o l'd an geldi. A kyol. yasaları­
m ızda m em urların sendika hakkının bulunm adığını. ILÖ sözleşm elerinin ise. Türkiye
C um h u riy cti’ni bağlam ayacağını ilan etti. Sayın Bakan zam anla bu dem ecini yum uşattı,
ancak bugüne kadar bizim le görüşm eye yanaşm adı.
K uruculuktan çekilen 7 arkadaşım ızın oluşturduğu, bazı EG lT-D ER yöneticilerinin
de desteklediği bir grup, öğretm enlerin bizim çıkışım ızı onaylam adığını öııc sürdü. Sözkonusu k işiler bunu açığa çıkarm ak için b ir toplantı düzenlenm esine karar verdiler. 12
41
M ayıs 1990 günü yapılm ası kararlaştırılan toplantıya. A nkara Valiliği izin verm edi. 11
M ayıs 1990 akşam ı bizim düzenlediğim iz yem ekli söyleşiye katılan öğretm enlerin eğ lim i. bizim sendika kurucusu olm am ız yönündeydi. Eski öğretm en ö rg ütçüleri, işçi set dikaları ve basın m ensupları büy ü k ö lçü d e bizim çıkışım ızı desteklem e eğilim indeydiler.
B izlcr yaptığım ız titiz değerlendirm e sonucunda 28 M ayıs 1990 günü sendikanın yasal
başvurusunu yapm ayı, bizden ö n ce bir başvuru olursa vazgeçip, onları desteklem eyi k ;rarlaştırdık. Böyle bir çıkış olm ayınca kararlaştırdığım ız tarihte başvurum uzu yaptık.
Adı N eden “ E Ğ İT iM -IŞ ” O ldu?
EĞ İT-D ER . yaptığı toplantılarda "E Ğ İT -D E R 'd en E Ğ İT S E N 'e L ." sloganını kulla­
nıyordu. A ncak. "E ğitim ciler D crneği”nin kısaltm ası olan EĞ İT-D ER . tüm "eğitim çal şanlarını değil, eğitim işiyle uğraşanları kucaklıyordu. H atta "e ğ itim ci" sözcüğü bile yer i
yerinde kullanılm ış değildi. T ü rk ç e'd e "eğ itim ci"; eğitim üzerine d üşünce üreten, ya da
b ir düşünceyi başarıyla uygulayan kim selere verilen b ir sıfattı. E Ğ İT -S E N 'in de "E ğ tim ciler S endikası” olm ası, kapsam ı d a r bir sendikayı gündem e getirecekti. A yrıca, ev ­
rensel çalışm a dilindeki "işçi" kavram ı, tüm em ekçileri kapsıyordu. B izde d e bu kavram a
yaklaşılm alıydı. K ısaltm adaki " İş" hem "lşk o lu "n u hem de "işçi” kavram larını çağrıştırm alıydı. U zun uzun tartışıldıktan sonra, o yçokluğu ile "E Ğ IT lM -tŞ " (E ğitim İşkolu
K am u G örevlileri Sendikası) adı kabul edildi. Bazı eleştiricilerin dediği gibi. EĞİTD E R 'le süren öğretm en hareketinin birikim i gözardı edilm iş değildir.
*
E Ğ İT İM -İŞ ’in T üzel K işilik K azanm ası
T ü rk iy e'd e m em urlara sendika hakkı tanıyan yasal düzenlem eler bulunduğu halde,
sendikal işleyişi düzenleyen kurallar yoktur. B aşvuruda benzer kuralların "k ıy ascn " uy­
gulanm ası gerekiyordu. Buna göre, gerekli belgelerin valiliğe verilm esi yeterliydi. Bu
konuda herhangi bir m akam dan izin alm ak gerekm iyordu. Biz d e belgelerim izi hazırla­
yıp. 28 M ayıs 1990 günü saat 10.00"da A nkara V aliliği'ne verecektik."
28 M ayıs günü sendikam ızın bulunduğu sokağın polislerce çevrildiğini. Valiliğe git­
tiğim izde aynı durum un orada d a yaşandığını gördük. D ilekçe verm ek isleyen insanların
böyle karşılanm ası, herkese 12 Eylül 1980 şokunun sürdüğünü anım sattı.
Valilikte, görevli Vali Y ardım cısı, o d asın a girer girm ez, "sendika başvurusu için g el­
diniz; siz m em ursunuz sendika k u ram azsınız" dedi O ysa dilekçem ize bakm am ıştı.
B izler bunun bir hak olduğunu, dilekçem izi alıp incelem esi gerekliğini anlatm aya
çalıştık. Bu m üm kün olm ayınca çıkıp notere gittik. N oterler d e A dalet B ak anlığı'ndan
aldıkları b ir em ir gereğince dilekçem izi Valiliğe iletem eyeceklerini belirttiler. Bunun
üzerine dilekçem izi postaneden gönderdik. A nkara Valiliği dilekçem izi 30 M ayıs 1990
günü alm ış, "alındı belgesi" de bize 4 H aziran 1990 günü saat 1 1.00'dc ulaştırılm ışın;
Belgem izi alır alm az sendikam ız E Ğ İT iM -IŞ 'in tüzelkişiliğini açıklayıp, çalışm alarım ıza
başladık.
A nkara Valiliği, postayla gönderdiğimiz, belgelerim izi alır alm az savcılığa suç d u y u ­
rusunda bulundu. Savcılık. 12 Haziran 1990 günü verdiği "tak ip sizlik kararında, "liıe
m urların sendika kurm asının suç o lm ad ığ ın a" karar verdi. S avcılık ayrıca, durum u ince
lem esi için dosyayı iş m ahkem esine havale etm iştir. H ukukçulara göre, usulüne uygu)
olarak açılm ış b ir dava yoktur. Bu nedenle iş m ahkem esine başvurarak, d osyanın kaldı­
rılm ası istenecektir.*
Sonuç
E Ğ İT İM -İŞ , eğilim çalışanları ve öteki m em urlar arasında ilgiyle izlenm ektedir. Tatil
önem inde bulunm am ıza karşın, b ir aylık bir çalışm a ile üye say ım ız on bine yaklaş­
mıştır. Bu yıl sonuna kadar işkolunda çalışanların yüzde 1 0 'u n u (60.000 kişi) örgütlem eyi
ıedefiedik. O zam an zorlukları önem li ölçüde aşm ış olacağız.
A ncak sıkıntılarım ızı da özetlem ek zorundayım :
• G enelde özgürlükleri sakatlayan 12 eylül 1980 askeri rejim inin şoku, etkisini sürürm ektedir.
• İşleyişim izi düzenleyen b ir yasa yoktur. Sendika ö zg ürlüğüm üzün b ir yasayla sınırlı
Im aksızın kullanılm ası doğaldır an cak , yöneticiler “ yasanız y o k " tehdidiyle bizi rahatsız
diyor.
• İşverenim iz E Ğ iT İM -IŞ ’le görüşm eye yanaşm am aktadır,
• Y önetici baskıları sürm ektedir. A nkara V alisi'nin G enel B a şk an 'ı görevden uzakaştırm ası. az da o lsa bazı okul yöneticilerinin v e m üfettişlerin sendikaya karşı çıkışları
unun kanıtlarıdır,
• N oterler birçok belgem izi onaylam aktan kaçınm ışlardır. Bazıları öğretm enlere imza
erine parm ak bastırm ak gibi ilkel yö n tem ler bile uygulam ışlardır,
• Ö dentilerim izi elden toplam ak zorundayız. B u d a bizi kayba uğratm akta ve sıkıntıya
okm aktadır.
• K uruluş aşam asında olm am ız d o lay ısıy la parasal sıkıntım ız vardır,
• S endika yöneticileri aynı zam anda resm i görevlerini d e yürütm ek zorunda olduklandan, işlerim iz aksam aktadır.
• Yoğun bir sendikal eğitim e gereksinm em iz vardır. B unun m ali yükü oldukça ağırır.
B u sorunların çözüm ünde tem el etken, üye sayım ızın artm ası olacaktır. İşkolunda en
cniş sendikal birliği yaratm am ız gerekm ektedir. Ö teki m em urların sendikalarını kur­
m aları da bize güç katacaktır.
A yrıca, ulusal ve uluslararası dayanışm anın önem i çok büyüktür.
* A n k a r a 2. 1$ M a h k e m e s i. 2 0 E y lü l 1 9 9 0 g ü n ü , u s u lü n e u y g u n d a v a a ç ılm a d ığ ın a k a r a r v e r e r e k , d o s y a y ı
e r i ç e v ir m iş tir .
43
m u görevlilerini örgülleyen sendikaların yaptığı bu birlik, özel sektördeki sendikaları
oluşturduğu sözleşm e kartelleriyle yakın ilişkiye geçerek, deneyim alışverişi y apm akta­
dır. İşverenlerin sürekli güçlendiği, sürekli daha üst birlikler kurduğu b ir dönem de, sen­
dikaların ve kam u kartellerinin sözleşm e kartelleri aracılığıyla işverenlerin k arşısına ç ı­
kabilm esi büyük b ir gelişm edir. S özleşm e karteli dediğim iz yapının görevi sözleşm eni
bitim inden sonra da sözleşm enin uygulanıp uygulanm adığını sürekli olarak kontrol e t­
m ektir. Y ine yasal güvence altın a alınm ış olan b ir hakkım ız d a işverenin işyeriyle veyd
sendikam ızla ilgili kararları tek başın a alm a hakkından yoksun olm asıdır. Böyle b ir karar
alınırken sendikam ızın bilgilendirilm em esi durum unda k ararın geçersiz sayılm ası yasal
güvence altına alınm ıştır. A yrıca sendika çalışanlarım ız, sendika personelim iz ve sendikal
faaliyet içinde bulunan arkadaşlarım ızın iş güvenliği d e sağlanm ıştır. İşveren sendikal
faaliyet için işinden izin alan sendikacının ücretini kesem ez. Tabii ki bunun yanışını
sözleşm elerde de işgüvenliği sorunu gündem e getirilm iştir; h içb ir işveren gerekçesi ne
olursa olsun tek taraflı işe son verm e hakkına sahip değildir. Sendikam ızın bölge veya
şube sorum luları tüm işgünü işyerinden izinli görülm ektedir. B öylcce işyerindeki seııdi
kal faaliyetini şube ya da bölge tem silcisi o larak devam ettirm ektedirler.
Bunun yanısıra ak tif olm am akla beraber üyelerim izin her zam an kullanabileceği bir
hak da eğitim hakkıdır. Ö zellikle bizim işkolum uzda sürekli gündem de tuttuğum uz kadın
erkek eşitliği de sözleşm elere getirilm iş durum dadır. Bunun yanısıra sendikal faaliyetle­
rim izin yalnız sözleşm eler vey a işverenle ilişkiler an lam ında düşünülm em esi lazım
T oplum sal siyasi gelişm eleri sendika olarak yakından izlem em iz gerekiyor. K onuşm am ın
başında belirttiğim gibi, herhangi b ir siyasi partiyle doğrudan bağım ız o lm am asın a, tü­
züğüm üzde bu yolda b ir m adde olm asına rağm en, bu m addenin üyelerim iz ve d iğ er top­
lum sal katm anlar tarafından bizlerin siyasetle ilgilenm eyeceği şeklinde anlaşılm ası d
yanlıştır. Biz siyasetle ilgileneceğiz. Ö zellikle kam u görevlilerini örgütleyen biz ve kar­
deş sendikaların, üyelerim izin tek b ir siyasi partide olm asını beklem ek k adar yanlış bi
d üşünce olam az. Biz. canlı siyasi tartışm aların olduğu bir grubuz.
T üzük m addem izi doğru yorum larsak, tek bir siyasi partiy le doğrudan ilişkiye geç­
m enin birçok üyem izi dışlam ak anlam ına geleceğini gözönünde tutm am ız gerekiyor.
Bizim görevim iz üyelerim izin siyasi çalışm alardan çekinm em eleri, düşünceleri doğrul­
tusunda siyasi partilerle ilişkiye geçip siyasi çalışm alarını yapm aları şeklindedir. Şöyle
düşünürsek; değişik partilere dağılm ış olan üyelerim izin kendi partilerindeki siyasi ça­
lışm alarında sendikal hak ve özgürlükleri korum am aları düşünülem ez. Ş üphesiz bizlerin
d e içinde yaşadığı z o r dönem ler, siyasi çalışm anın siyasi parti çalışm asıy la karıştırıldığı
dönem ler atlatıldı. Hem kam u sektöründe, hem özel sektörde örgütlü olan konfederas-;
yonlar bu konuda görüşbirliğini korum aktadırlar. Bu en ciddi konulardan birisi olan
sendika-siyaset ilişkisinde görüş b irliğinde olm am ız m em ur konfederasyonum uzun top­
lum sal konularda karar alm asını daha d a kolaylaştırdı. M em ur S endikaları Koııfederasy o n u 'n u n iş m ahkem elerinin düzenlenm esi, iş hukukunun düzenlenm esi ü zerine getirdiği
ö neriler ciddiye alındı ve kabul edildi. K onfederasyonum uz vergilerin düzenlenm esi,
toplum sal konular, eğitim planlam ası . iş hukuku yasalarının son g elişm elere göre nasıl
değiştirileceği konularında hüküm et ve işverenler karşısında söz sahibidir. T ekrarlam ak
gerekirse İsveç'te öğretm enlerin % 90'ından fazlası örgütüm üze üye durum undadır. Üye
(erim izin sosyal, ekonom ik çıkarlarını korum ak bizim tem el görevim izdir. Ü yelerim izi!
refah düzeylerinin sürekli gelişm esi bizim tem el görevlerim iz arasındadır. D em okratik
örgütlerin oluşturduğu sendikal hareketin geliştirilm esi, o harekete sah ip çıkm ak bizim
görevlerim iz arasındadır. B u anlam da, tüm çalışanların, ücretlilerin kendi ekonom ik,
sosyal çıkarlarını koruyan ö zg ü r sendikaların kurulm ası ilkesi doğrudur. Son olarak Sayın
B aşkan, dem okratik toplum larm . ülkelerin oluşm ası, dem okratik kitle örgütlerinin, sen­
dikaların özgürce çalışm asına bağlıdır. T eşekkür ederim .
46
‘Eğitim-İş’in yaptıklarını duyunca
cendi kendime sordum: Türkiye’de
aerşey çözüme kavuşmuş mu?..”
Grete ROTH
D anim arka Ö ğretm enler
S endikası U luslararası İlişkiler
Sekreteri
D anim arka Ö ğretm enler S en d ik ası'n ın sîzlere kardeşçe selam larını getirdim . D ani­
marka Ö ğretm enler Sendikası. D anim arka'daki devlet o kullarında çalışan , okul öncesin­
den 10. sınıfa kadar bütün sın ıf düzeylerindeki öğretm enlerin sendikasıdır. Biz eski bir
sendikayız. 1973 tarihinde yüzüncü yıldönüm üm üzü kutlam ış bulunuyoruz. Daha önce
jevlet okullarındaki bütün öğretm enleri örgütlediğim izi söylem iştim . A m a doğrusunu
« y lem ek gerekirse, yalnızca % 98'ini örgütlem iş bulunuyoruz!
Ö ğretm enler toplum un bir parçası olduğuna göre. D anim arka Ö ğ retm en ler Sendika"nın üyeleri de toplum un b ir parçası olarak. D anim arka toplum undaki en sağ diyebileeğim iz kanattan en sol diyebileceğim iz kanada k adar bütün görüşleri tem sil etm ektedir,
.uşkusuz bizler. her konuda aynı görüşte olm uyoruz. Toplantı salonlarında belli bir kouda uzlaşm ak, belli bir görüşe ulaşm ak için ço k u zun tartışm alar yapıyoruz. Ö yle ki
onuçta tek b ir görüş açıklayalım ve bu görüş devlet o kullarında çalışan bütün ö ğ ret­
m enlerin ortak görüşü olsun. D anim arka Ö ğretm enler S en d ik a sı'n d a "ik i ayaklı strateji"
ediğim iz bir sendikal strateji uygulanm aktadır. Bu çalışm alarım ızın b ir ayağı, sendikal
/aktır ikinci a y a k ise m esleki çalışm alar ayağıdır. T ıpkı b ir insan gibi düzgün bir bimde ilerleyebilm ek için bir sendika olarak bu iki ayağın her ikisine d e ihtiyacım ız varBu yıl M art ayında D anim arka Ö ğ retm en ler S endikasından b ir delegasyon Türkiye'yi
yarel elti. Tıpkı N o rv e çli m eslektaşlarım ızın delegasyonu gibi biz de”son derece ilginç
iı sanlarla karşılaştık. B üyük bir m isafirperverlik gördük ve çok şey öğrendik, çok iyi bir
seyahat oldu. B elki bir kısınınız biliyordur, bizim ziyaretim izin sebebi T ürkiye'deki eğit m m akam larının D anim arkalI öğretm enleri T ü rk iv ed e istihdam etm ek yolundaki îs-
ye'deki öğretm enlerin sesini duyurabilecek örgüt neredeydi, nereye gidecektik? Türki:'ye gelm eden önce sorularım ızı iyi hazırlam ıştık.
47
D ediğim gibi. T ürkiye'ye gelince pek çok kişi ile tan ışm ış, pek çok yeri ziyaret et­
m iştik. İlk gittiğim iz yer İçişleri B akanlığı olm uştu. O rada T ü rk iy e’deki öğretm enlerin
sendika kurm aları ve bu sendikaların öğretm en örgütü olarak tanınm asının h içb ir imkanolup olm adığını ilgili m akam lara sorduk. Verilen cev ap şu oldu: ” Bu bizim işim iz değil
Milli Eğitim B akanlığı’nın işidir." D aha so n ra M illi Eğitim B ak an lığ ı'n d a aynı soruyı
sorduk. Şu raporu size göstereyim : bu. bizim geçen M art ayında T ürkiye'ye yapm ış ol­
duğum uz ziyaretim izin sonucunda hazırlam ış olduğum uz rapordur. Ve ben. burada. Mili
Eğitim B akanlığı'nın bize verm iş olduğu cevabı bu rapordan size okum ak istiyorum
H atta bu cevap raporda İngilizce olarak yazılıdır. H erhangi bir çeviri hatası o lm asın, t; n
olarak onların söylediklerini yazalım diye... D ediler ki: "G enel o larak ö ğretm enler biı
sendika kurm alıdır." E vet öyle dediler. Yalnız şunu d a söylediler: “ Ö ğretm en sendikalar
siyasi parti işleriyle uğraşm am alıdır. Eğitim politikasıyla uğraşm alıdır.
Ben burada yalnızca onların dediklerini aktarıyorum . Ben E ğitim -lş'iıı b ugüne kaç aı
yaptıklarını duyunca kendi kendim e şö y le sordum : T ürkiye'de herşey çözüm e kavuşm
m udur? Ç ünkü E ğ itim -lş siyasi parti işlerine karışm ak istem iy o r ve b ızlcr bundan soı
T ürkiye'deki öğretm enlerle çok iyi b ir işbirliği içinde bulunm ak istiyoruz. Ç ünkü geç
M art ayında buravı ziyaretim iz sırasında söylediğim iz gibi ö ğretm enler arasında iyi
sağlam bir işbirliği öğretm en örgütleri aracılığıyla kurulur. H epinize iyi şan slar dıh>
rum.
4S
Norveçli ve Türkiyeli öğretmenlerin
örnek dayanışması
Anneli ASKOLA
N o rveç Ö ğretm enler
Sendikası Başkanı
13-14 Eylül 1990'da A n k ara'd a yapılan "K am u Ç alışanlarının S endikalaşm ası" k o ­
nulu sem pozyum a katılan N orveç Ö ğretm enler S en d ik ası-ndan kardeşçe selam lar.
M ülkiyeliler B irliği B aşkanı. E Ğ İT İM -İŞ B aşkanı. S em pozyum un seçkin konukları,
jurada. bu ço k ö nem li sem pozyum unuza katılm ak N orveçli m eslektaşlarım ve benim için
büyük onurdur. Ö ncelikle nazik davetinize teşek k ü r etm ek ve yaklaşık 100 yıllık bir
sendika olan N orveç Ö ğretm enler S en dikası'ndan (N L ) selam lar getirdiğim i bildirm ek
isterini.
NL B aşkanı ve D ünya Ö ğretm en Sendikaları K onfederasyonu W C O T P 'n in yeni se­
çilm iş yürütm e kurulu üyesi bay P er W q ien 'in de sem pozyum a katılan tüm örgütlere,
özellikle E G lT İM -İŞ 'e kişisel selam larını getirdim . D ayanışm a m esajıyla sizlere başarılı
>ir sem pozyum diliyor.
Sendikam ızın iki yöresel şubesinin H edm ark Larerlag v e Sogn O f F jordane Larerag 'ın sizlere ve sem pozyum a en iyi dileklerini su n m ak benim için özel b ir zevktir. Bu iki
yöresel şube, uzun yıllar T ürkiye öğretm en hareketiyle m addi ve m anevi ak tif dayanışm a
Göstermiştir. Bizim sizinle işbirliğim iz T Ö B -D E R 'Ie b aşlam ıştır ve A vrupa’da TÖ B -D E R
em silcileriyle de görüşm elere devam ediyoruz.
N orveç öğretm enler S en d ik ası'n d an bir delegasyon b ir hafta süreyle T ü rk iy e'y e g el­
di. Şu an delegem iz dokuz kişidir, anım ızda iki yöresel şubem izin tem silcisi. N orveç
P arlam entosu'nun iki üyesi ve günlük gazetelerim izden iki tem silci bulunm aktadır.
İstanbul ve A n k ara'd a çok ilginç ve olağanüstü g ü n ler geçirdik. T ürk m eslektaşları­
m ıza ve N orveç B üyükelçiliğine teşekkürler. Y etkililer, ö rşü tle r. d eğişik k işiler ve kuş­
kusuz m eslektaşlarım ızla tanıştık. G ezim iz boyunca E Ğ İT İM -İŞ v e E G İT -D E R 'e güzel
•abaları ve sıcak konukseverlikleri nedeniyle teşek k ü r etm ek isteriz.
N o rveç'deki en büyük sendika olan ve U luslararası K am u H izm etleri P S l'v e bağlı
tulunan N orveç K am u İşçileri S endikası'ndan d a sizlere selam getirdim . N orveç K am u
şçileri S endikası B aşkanı B ayan L iv N ilsson ad ın a d a ö rgütlenm enizin başlangıcında
izlere başarılar ve bol şans dileriz..
Z iyaretim iz boyunca hüküm etinizin, aralarında öğretm enlerin d e bulunduğu K amu
işçilerinin örgütlenm esine, altında im zası bulunan 1LÖ S ö zleşm esi'n iıı 98 sav d ı m adde­
49
sine rağm en, neden hâlâ karşı çık tığ ın ı hep m erak ettik. D ünyada öğretm enlerin örgütle
nem ediği çok ülke yok. T anzanya v c A ngola gibi bazı ülkelerde öğretm enlerin ayrı ö r­
gütlülükleri var; renklerine, kabilelerine, oradaki adıyla “ yurtlarına göre örgütleniyorlar
U luslararası Ö ğretm enler G ünü olan 6 E k im ’de, 13 G üney A frikalı öğretm en orgutu
oradaki ırkçılığı dışlayan büyük b ir ulusal örgütle birleşecekler. N am ib y a d a ogretm eı
sendikası bir buçuk yaşında. Latin A m erika ve A sy a 'd a öğretm enlerin sendikaları var
Ç in 'd e yeniden kuruldu. A vru p a'd a örneğin A T 'd a sendikalaşm ak doğaldır; e u tım ve
öğretm enlerin işlevi k onusunda öğ retm en örgütleri önem li b ir ıol oynarlar.
H epim iz işçiyiz. Ö zel ya da k am u sektöründe oluşum uz, m avi ya d a beyaz yakal
oluşum uz bu gerçeği değiştirm ez.
T ü rk iy e'd e de sendikalaşm a k o n u su n d a bir yasaklam anın olm adığını m em nunluk!
öğrendik. K am u sektöründeki ilk sendika olan E G İT İM -İŞ 'İ k u tlu y o r v e tüm gücüm üzle
destekliyoruz. Çatı örgütüm üz W C O T P 'n e bağlı tüm örgütlerin E G İT İM -İŞ ı kabul edip
desteklediklerine de çok m em nunuz. Şu andaki iktidarın da E Ğ İT lM -lŞ ı tanıyacağını ve
e»itim alanında öğretm en sendikasının yararlarını anlayacağını kuvvetle um ut edıyoıu;/.
Ç ünkü sendika kanalıyla tüm öğretm enlere ulaşm ak çok daha ko lay olacak, eğitim in
iyileşm esi yönündeki çalışm alar çabuklaşacaktır. Ö rneğin, ok u llard a reform niteliğindeki
bir çalışm a iktidar vc öğretm en m utabakatı nedeniyle tüm öğretm enlerin içten katılım ını
sağlayacaktır.
G erçekte Eğitim Bakanlığı v c öğretm en sendikası m asanın aynı larafındadır. H er ikisi
de ülkedeki eğitim i geliştirip güçlendirm ek ister: her ikisi d e eğitim hizm etindeki öğret
m enlerin mcsTcki vc eğitsel form asyonlarını geliştirm ek ister.
Ü cret görüşm elerinde, toplu pazarlıkta iktidar ve sendika m asanın değişik yanları
dadır. N e ki, bu bile uzlaşm aya, an laşm aya yönelik b ir diyalogdur.
Bu nedenle, bakanlık ve öğretm en sendikalarının düşm an o lm adıklarını, birçok k
nuda işbirliği yaptıklarını rahatlıkla söyleyebiliriz.
W C O T P 'nin tüm üye ülkelerdeki 13 m ilyon üyesi, ö ğ retm en ler EĞ İT İM -İŞ in ge
sim ini izleyeceklerdir. Ç ünkü artık sîzleri tanıyorlar, biliyorlar. Em m im bu durum , dığ
uluslararası öğretm en örgütleri IFFTU-F1SE ve W C T için d e böyledır.
Bu yeni öğretm en sendikasının giderek, tüm öğretm en leri b ü nyesinde toplayacağın
inanıyoruz. E G lT İM -İŞ 'in ilkelerine d eğer veriyoruz:
- Sendikanızın üyelerinin ekonom ik, sosyal, ahlaki çıkarlarını koruyup, eğitim in k
litesini geliştireceğini söylüyorsunuz.
- Ö rgütünüzün politik bir yapılanm ada olm adığını söylüyorsunuz. Bunun akıllıca o
duğunu°düşünüyoruz. Çünkii b ö y lece belli bir politik ideolojideki öğretm enleri değil,
öğretm enlerin tüm ünü biraraya getirebilirsiniz.
- B arış için çalışacağınızı belirtiyorsunuz. D ünya barışına ulaşm ak eğitim de b a şlir
Eğitim önem li b ir görevdir.
- T üm üyelerinizin, özellikle d e kad ın üyelerinizin eşil olduğunu söylüyorsunuz. K ı
dınlara ayrıcalık yapılm am alı, soruna yapıcı bir şekilde el atılm alıdır.
- Eşitlik sorunu önceliklerinizden biridir. Bu k onuda N orveç Ö ğ retm en ler Sendik
sı'n ın önem li desteğini alacaksınız. Biz N o rv eç'te vc d ışarıd a d aim a kadın ve eşitlik k.
nusunda çalışm alar yapm ışızdır.
50
‘Harcanan çabaların, olumlu bir
crelişmeye yol açacağına
inanıyorum”
İD
Mjell BORGEN
N o rveç S o sya l D em okrat P arti
M illetvekili
Sayın B aşkan, değerli T ürk vatandaşlarım ız.
Bu konferansa katılm ak üzere bizleri de davet ettiğiniz için içten teşekkürlerim i suarım . Ç ok yoğun günler geçireceğinizi, pek çok önem li konuyû tartışacağım ızı biliyoum . B izlere. sîzlerle tanışm a fırsatını verdiğiniz için şe re f duym aktayım .
B ir haftayı aşkın b ir süredir N orveçli ö ğretm enlerle birlikte. T ürk m eslektaşlarım ız
politikacılar vc gazetecilerle, sendikal sorunlar, eğitim k o n u lan v e genel olarak politik
m eseleleri tartıştık. Pek çok sorunu görüştüğüm üz yoğun bir hafta geçirdik. Z iyaretim izi
başarılı kılan çabalar beni çok etkiledi. B u nedenle T ürk öğretm en örgütü ile N orveç ö ğ ­
retm enlerinin ziyaretim izi düzenlem e konusundaki işbirliğine içten teşekkürlerim i suna­
rım .
T ürkiye'de çocuklar, öğretm enler ve eğitim sistem i için durum u daha iyiye doğru
ötürm ek yolunda harcanan çabalar hakkında bilgi edindik. Bu çabaların, sonunda,
ölum lu bir gelişm eye yolaçacağım a inanıyorum .
Ben de üyeleri kam u kesim inde çalışan N orveç Ö ğ retm en ler S en d ik ası'n ın üyesiyim .
Bu nedenle ö zg ü r sendikalar kurabilm enin ö nem ini çok iyi biliyorum . Ben de d ay an ış­
m anın. bireysel çabalarla harekete geçirilem eyecek bir güç yarattığını yaşayarak gör­
üm.
Bir hafta boyunca edindiğim iz bilgi v e izlenim leri N orveç yetkilileri ve N orveç k a­
m uoyuna ileteceğiz. Bu kısa konuşm ayı bitirm eden önce, delegasyonum uzdaki diğer
parlam enter bayan A s trid N ista d ve şahsım adına, sizlcrle tan ışm a fırsatını ve T ürk
toplum u hakkında bilgi edinm e fırsatını bize veren T ürk ve N orveçli öğretm enlere te­
şekkür ediyorum .
Sayın Başkan ve değerli T ürk dostlarım . Sîzlere çalışm aların ızd a başarılar dileyerek
izlerim i bitiriyorum .
51
“Uluslararası hukuk, bir ülke, kendi
imzaladığı bir sözleşmeyi
uygulamadığı zaman ihlal edilmiş
olur”
L ouis W EBER
F ransa O n a Ö ğretim U lusal
S endikası (SN E S) G enel Sekreter
Yardımcısı
Ö nce kendim i tanıtm ak isterim . Ben L ouis Weber. Şu anda b ir m eslek okulunda m;ı
tem atik öğretm eniyim . Aynı zam anda O rta Ö ğretim Ö ğretm enleri U luslararası Federa;yonu G enel Sekreteriyim . Y ine Ö ğretim M esleği Ö rgütleri D ünya K onfederasyonu nu
yürütm e kurulu üyesiyim . B u vesileyle size, yürütm e kurulu üyesi olduğum Oğretıı
M esleüi Ö rgütleri D ünya K onfederasyonu'n u n m em ur sendikalaşm ası yönündeki çabı
lan niza bütün desteğini ve dayanışm am ızı duyurm ak istiyorum . Bu dayanışm a clbetı
sadece sendikalaşm a değil, haklarını elde etm ek için işveren üzerinde yani kam u üzenini
zorlam a yöntem leri ve tabii bu arada grev yöntem ini de kullanm a yönünde bir dayanış
madır.
Bu dayanışm am ız sözde de kalm adı. Ö rgütüm üzün genel kurulunda oy birliğiyle k;
bul edilen son kararım ızda desteğim izi belirttik. Bu kararım ızı sayın Turgut O zal'a d;
gönderdik. Bu kararım ızda T ü rk iy e'd e m em urların sendikalaşm a çab asın a bütün güci
m üzle destek verdiğim izi belirttiğim iz gibi, T ürkiye'nin de. ILO 'nuıı çalışanların haki;
nnı koruyan sözleşm elerini b ir an önce onaylam ası gerekliğini belirttik. O halde şunı
belirtm eliyim ki, şu anda burada varlığım d ah a ö n ce b aşlam ış bir dayanışm a sürecim -'
devamıdır.
Size dünya öğretim m esleği alanındaki sendikalaşm a konusunda birkaç söz söylem e
istiyorum : Ö ncelikle şunu belirteyim k i. bu sendikal hareket bölünm üş b ir harekettir. B
bölünm üşlük tabii özellikle dünyam ızın son 40 yıl içinde yaşadığı siyasal çekişm eleri
b ir ürünü olarak görülm elidir. B asite indirgem ek g erek irse, öğreti m esleğinde dünya ç;
pında 4 büyük örgütlenm e sözkonusudur. Bir tanesini hem en b elirtip bir yana bırakac;
ğım. O da H ıristiyan sendikacılığıdır. Çünkü onun etkisi dünyanın belli yerleriyle sını
lıdır. G eriye kalan üç büyük örgütlenm eden ikisi siyasal b ir ayrım çizgisine göre birb
rinden ayrılm ıştır. B ir tanesi bu soğuk savaş ürünü olarak d oğuya bağlı olan Öğreti
Sendikaları U luslararası Federasyoııu'dur. D iğeri ise batı sendikacılığını tem sil ede
Ö ğretim M esleği S endikalan K onfederasyonu. Bu ayrım soğuk savaştan bize m iras ka
mıştır.
52
B irçok örgüt, öğretim m esleğinde faaliyet g österen, sendikal uluslararası konfeden sy o n la rın böyle siyasal çizgilere göre ayrılm ış olm asından rahatsızlık duydukları için,
1; unlardan birine veya diğerine katılm ayı red d etm işler ve benim de üyesi bulunduğum
( ğretim M esleği Ö rgütleri D ünya K onfederasyonu üyesi olm uşlardır. B u söylediğim
c '.ellikle Batı A vrupa öğretim sendikaları için geçerlidir. Bu örgütüm üz, tarafsızlığını tit zlikle korum uş, b ir yandan da kitle ağırlığını artırm ak için, hem üyelerinin m esleki
h ıktarı konusunda çaba gösterm iş, hem d e d ah a g en iş anlam da, d ah a teknik, pedagojik
m eselelerin çözülm esi için uğraş vermiştir. Bu çab alar sonu cu n d ad ır ki, kanım ca şu anda
i yesi bulunduğum konfederasyon, öğretim m esleğindeki sendikalar, konfederasyonlar
arasında en önem lisi haline gelm iştir. Bu önem i, ILO , U n esco v e A vrupa K onseyi ile
i işkilerinde de ortaya çıkm aktadır. Bu nitelikte b ir örgüt olarak biz, sizin bu yeni girişi­
m inize destek olm ak için h e r türlü çabayı gösterm eye, sizinle dayanışm a içinde b ulun­
m aya hazırız; onu belirtm ek isterim .
B u dem in sözünü ettiğim soğuk savaştan ard a kalm a bölünm üşlük bizim örgütüm üz
i iri özellikle üzücüdür. Ç ünkü biz tüzüğüm üzde b ütün öğretim m esleği m ensuplarının
Kirliğini sağlam ayı am aç edinm iş durum dayız. B u bölünm enin olum suz sonuçları birçok
c m en sayesin d e hafiflem iş bulunm aktadır.
B u ayrılığı, bölünm üşlüğü hafifleten birinci etm en , ikişer ü çer üyelik yoludur. Şunu
t :m ck istiyorum : B irçok sendika tek b ir konfederasyonla değil, birçok konfederasyonla
ç ışitli bağlar kurm a yoluna gitm ektedir: bu d a ileşitim köprüleri yaratm aktadır.
Bu ayrılığın sonuçlarını ortadan kaldıran ikinci etm en, uluslararası konfederasyonlar
arasında eylem birliğine gidilebilm esidir. Bu eylem birliği sadece konfederasyonları d e­
ğil. çok zam an IL O ve U nesco gibi kuruluşları d a içine alm aktadır.
Ü çüncü um ut verici, yani bölünm eyi ortadan kaldırıcı etm en, şu anda uluslararası
konfederasyonların birbirlerine yaklaşm ası v e hatta günün b irin d e birleşm esi yönünde
ş. örüşm elerin başlam ak üzere olm asıdır. A rtık m esele resm i hale geldiği için ben d e b u ­
n d a açıklayabilirim ; üyesi bulunduğum Ö ğretim M esleği Ö rgütleri D ünya K onfederas3 onu diğ er iki büyük konfederasyona, yani B a tı'y a yakın v e D o ğ u 'y a yakın iki konfedeı ısyona da birleşm e görüşm elerine başlam ak üzere çağrıda bulunm uştur. Bu çağrının
s »mut b ir sonuca ulaşm ası herkesin değilse bile, hiç d eğ ilse bizim en büyük dileğim izc ir.
Bu sabah konuşanlardan biri, devletin am aç olm adığını belirtti, aynı şeyi uluslararası
1 onfederasyonlar için de söylem ek gerekir. U luslararası konfederasyonlar d a am aç de•: ildir. B unlar ancak ulusal örgütlcringerek sin m cleriııe destek oldukları ölçüde yararlı rol
< yııayabilirler. Ö zellikle ulusal örgütlerin sorunlarını dünya çap ın d a görm eye yardım cı
( ldukları biçim de an cak bir işe yarayabilirler.
Bu uluslararası örgütlerin özellikle etken olduğu iki alan vardır: B iri geniş anlam da
i ısaıı hakları alanı, öbürü d ah a d a r sendikal h ak lar alanı. T ü rk iy e tabii ünlü bir örnektir.
1 urkiyc için uluslararası kuruluşlarda çok çab a harcam ak gerekm iştir, am a ne yazık ki,
' urkiye bu hakların sekteye uğradığı tek ülke d u rum unda değildir. Ş unu görm ek gerekir
Yi, uluslararası kuruluşlar T ürkiye türünde bu hakları tam tanım am ış olan ülkelerde etkili
1 ir baskı yaratabilm ektedirler. Birçok hüküm et, bu arad a okuduklarım doğruysa T ürk
I lüküm eti de insan haklarının gerçi ciddi b ir konu olduğunu, am a bu hakların belli bel<eler içinde sıralam aya alındığı zam an, bunların gerçek lere uyarlanm ası gerektiği, dola\ ısıyla da “göreceleştirilm esi” gerektiği yö n ü n d e g örüş bildirm ektedirler. Bu göreceleşt rm c iddiasına karşılık bazı gerçeklere d e d ik k at çekm ek gerekir:
insan h ak lan m ücadelesine. A m erikan A n ay asası’na, F ransız devrim ine baktığım ızda
1 u hak den en nesnenin b ir evrim geçirdiğini, ö n ce bireysel m ülk sahipleri hakkı olarak
53
ortaya çıktığını, giderek daha loplum cul, daha k o llek lif b ir nitelik kazandığını görüyoruz.
Şunu da görüyoruz ki. bu haklar, insanlığın artık b ir ortak değeri b ir ortak varlığı, zen­
ginliği haline gelm iştir. Yani görece değildir bunlar; tüm insanlık için ortak şeylerdir. Bir
gerçeği daha görüyoruz ki. bu haklar hem en hem en her zam an b ir m asa etrafında oturulup
güzellikle bahşedilm iş şeyler değildir; büyük sav aşım lar sonucunda elde edilm iş şeyler­
dir. B u savaşım da da özellikle çalışanlar ön saflard a yer tutm uşlardır. B u insan haklarıyla
ilgili evrensel o rtak değ erler bütünü içinde, elbette kam u h izm etine yönelik olan bölüm ,
yani kam uda çalışanlarla ilgili olan bölüm ün b ir özelliği var; sadece T ürkiye'de yok.
T ü rk iy e'd e olduğunu biliyorum , bu sabah d in led ik lerim d en an lad ım . Fakat başka ülkeler
için de bu özellik geçerli. Ç ünkü kam uda çalışanların yalnızca b ir hak m ücadelesi yapar
görünem eyeceklerini. bunun yaparken de kam u hizm etini aksatacaklarını iddia edenler
vardır. Bu konu üzerinde iki kısa noktada dikkati çekm ek istiyorum . B irinci nokta şu:
H üküm etler bu konuda genellikle ikili oynam aktadırlar. Som ut b ir ö rnek verm ek istiyo­
rum: Birçok Batı A vrupa hüküm eti b ir kısım m em urlarına grev hakkını tanım akla çok
çekingendirler, bunu reddetm ek için d e m em urların devletin kam u yetkisini temsil ettik ­
lerini ileri sürm ektedirler. "K am u yetkisini, otoritesini tem sil ettiklerine göre de grev
haklan o lam az" dem ektedirler. Ş im di bu iki yüzlülüğün ö b ü r yüzünü belirtm ek için şunu
söyleyelim ; A vrupa'da şu anda çalışanların serbest dolaşım ı sorunu var. Ö ğretm en sendikalan şu görüşte: E vet, biz d e çalışanların serbest dolaşım ından yanayız. Fakat bulun­
duğum uz öfkede sahip olduğum uz özel güvencelerin d e korunm asını istiyoruz." Bu özel
güvence talepleri karşısında ise bu sefer hüküm etler a z ö n ce söylediğim izin tam tersini
söylüyorlar. "S iz de nihayet çalışansınız, d iğ er çalışanlardan hiçbir farkınız yok. O zam an
size niye ayrıcalık tanınsın" dem ektedirler v c o arad a artık öğretm enlerin daha öncc
m em ur olarak göründüğünü yani devleti temsil eden kişi olarak göründüğünü de unut­
m aktadırlar.
N
Türkiye'deki durum u ayrıntılı o larak bilm ediğim den T ürkiye'den size ayrıntılı olarak
örnek verem iyorum . A m a bu çift oyunun T ürkiye'de de birçok örneğini bulm anın güç
olm ayacağından em inim .
İkinci olarak üzerinde durm ak istediğim konu d ah a tem el ö n em de. Şim di hüküm etler
hem en hem en her yerde m em ur eylem iyle karşı karşıya kaldıklarında, bu eylem in toplum
düzenini 'aksattığını ileri sürm ektedirler. Bunun tam zıddı o larak, m em ur sendikaları
kendi üyelerinin hakları için m ücedele verm ekle, hatta bunlar için d ah a ileri düzeyde
ücretler elde etm ekle, toplum sal düzeni bozm ak değil, tam ak sin e toplum sal ilerlem eyi
sağlam aya katkıda bulunduğuna inanm aktadır. İki tem el görüş v ard ır burada. Çağcıl ni­
telikte olm ak isteyen hüküm etlere şu gerçeği hatırlatm ak zoru n d ay ız ki. bugün ileri olan
ülkeler, çalışanların sendikal haklarını ezen ülkeler değil, aksine bunları tanıyan ülkeler­
dir.
Sözlerim i bağlarken bazı n o k talan yinelem ek isterim . Y inelem ek istediğim birinci
nokta size verdiğim iz desteğin büyüklüğüdür: d ay an ışm am ızd a, ikinci nokta şudur: Bi­
zim için çalışanların sendikal örgütlenm e hakkı, toplu sö zleşm e hakkı bizim anladığım ız
anlam da uluslararası insan hakları hukukunun parçasıdır. U luslararası hukuk, bazılarının
zannedebileceği gibi sadcce devlet sınırlarını belirleyen b ir hukuk değildir; uluslararası
sendikaların katkılarıdır. B ir yığın uluslararası örgütün d e uluslararası hukukun o lu şu ­
m unda payı vardır.
Son cüm lem de şu olacak: Bu dediklerim iz doğruysa uluslararası huk u k sadcce bir
ülke diğer b ir ülkeyi istila ettiği zam an ihlal edilm ez, bir ülke kendisi im zaladığı bir
sözleşm eyi uygulam adığı zam an da ihlal edilm iş olur.
54
“Uluslararası dayanışmanın önemi”
R einhard KONİGHER
F. A lm anya E ğ itim ve B ilim
Sendikası Tem silcisi
D eğerli arkadaşlarım .
M ülkiyeliler B irliği ve E ğitim -lş S em p o zy u m u 'n a. A lm anya Eğitim v e B ilim Sendiısı ve aynı zam anda T ürkiyeli öğretm enlerin başarı d ilek lerin i getirdik. E ğ itim -lş’i ku­
rak . ülkenizde yeni bir dönem başlatm ış bulunuyorsunuz. Bu. d iğ er kam u görevlilerinin
n dikalaşm alannı da beraberinde getirecektir. Bu çalışm alarınızda sizlere sonsuz başaa r diliyoruz.
S evgili arkadaşlarım , bugünkü düzeye gelm eniz, sizlerin kişisel m ücadelenizin ürüidür. B unda, uluslararası dayanışm anın d a önem li olduğunu söylem ek istiyorum .
S evgili arkadaşlarım , öğretm enlerin v e k am u görevlilerinin sendikal haklarını engel­
lem ek, uluslararası anlaşm aları ihlal olduğu gibi, dem okrasiye yapılan bir baskıdır. B u da
o rite r devlet yapılarındaki anlayıştır. S endikacı ve dem okrat kişiler olarak görevim iz,
tür düşüncelere karşı sonuna kadar m ücadele etm ek olm alıdır.
Federal A lm a n y a'd a bizim de grev h ak k ım ız verilm işti. Fakat b ir sene önce yaptığıız eylem lerle bunu biz kendim iz aldık. B ununla da. bu baskıcı devlet yapısını b ir kez
daha g ö zler ö nüne sererken, öz insancıl hakkım ız olan grev hakkım ızı kendi girişim leriizle eld e ettik. Ö ğretm enlerin de em ekçi o lduğunu, bütün em ekçilerin toplu sözleşm esi,
grevli sendikal hakları bulunduğunu b ir d efa d ah a gündem e getirdik.
S evgili m eslektaşlarım , sizler gerçi yeni kurulm uş bulunuyorsunuz. Bu sem pozy im la d a sendikal hakların m ücadelesini veriyorsunuz. B u istem lerinizle, m eslektaşları­
nızın en doğal haklarını savunuyorsunuz ve aynı zam anda ülkenizdeki dem okratikleşeye d e büyük katkılarda bulunuyorsunuz. Bu m ücadelenizde so n su z.b aşan lar dilerken.
Federal A lm anya Eğitim ve Bilim Sendikası v e aynı zam anda Türkiyeli öğretm en der­
neklerinin d e yanınızda olacağını b ir k ez d ah a vurgular, onların d a sizlere sonsuz selam ­
larını sunarım .
55
“Eğer bir ülkede gerçek demokrasi
varsa, kurumlan da vardır”
Y ücel Ö ZK O K
U luslararası K am u G örevlileri
F ederasyonu Türkiye Tem silcisi
Sayın başkan, değerli izleyenler ve basın m ensupları:
Tem el insan haklarının ve sendikal hakların tanınm ası ve uygulanm ası sorunu Ulu
lararası K am u G örevlileri F ed erasy o n u 'n u son derece yakından ilgilendiren önem li b
konudur. B u nedenle de bu sem pozyum a katılm a lırsatını bulduğum için m em nuniyetin
belirtir, örgütüm üz U luslararası K am u G örevlileri F ederasyonu unu bu sem pozyun
davet edeıry ö n eticilere teşekkü r ederiz.
U luslararası K am u G örevlileri Federasyonu ö zg ü r d em okratik dünyada kam u hı
m etleri çalışanları için en önem li uluslararası işkolu federasyonudur. D ünyanın d o n |tarafında. 70'in üstündeki ülkede 11 m ilyondan fazla kam u işçisini tem sılen. Uluslarara
Ç alışm a Ö rgütü (1LO). A vrupa K onseyi. A vrupa T opluluğu ve B irleşm iş MıllcUcr
diğer uluslararası örgütleri tarafından bu işçiler ad ın a k onuşm a y cik'suıc ^ h ı p oldufe
m uz kabul edilm ektedir. U luslararası K am u G örevlileri F ederasyonu (PSI) 1907 yılınc
kurulm uş, tarihi boyunca gelişip büyüm esiyle birlikte, am açlan o yıllardan zam anım ı
fazlaca bir değişiklik gösterm em iştir. Bu am açlardan bazılarını burada ana lıatlarıy a
açıklam akta yarar görüyor ve kısaca sıralam ak istiyorum :
Ö zellikle ekonom ik, sosyal, siyasal ve yasal koşullarla sendikal hareketin kurul
«elişm esini engelleyen ülkelerde, kam u hizm etlerinde çalışanların kendi ja u m s ız sc
dikal örgütlerini kurm alarına ve geliştirm elerine yardım cı o lm ak, bu hakları savum u;
bu hakların alınabilm esi için m ücadele verm ek:
Sosyal adaletin kurulm ası ve geliştirilm esiyle üye sendikalar arasında iletişim ve
birliğinin oluşturulm asına katkıda bulunm ak;
T üm kam u hizm etlerinde çalışanlann kendi hak ve m enfaatlerini savunup koruyalı
meleri am acıyla, özgürce kendi sendikal örgütlerini kurm alarında yardım cı o lm ak, kıs
sız olarak tüm sendikal hak ve özgürlüklerini uygulayabilm eleri ıçm m ücadele verm el
T üm kam u hizm etlerinde çalışanların haklarını uluslararası platform larda ve ik
kurum lar içerisinde tem sil etm ek v e savunm ak.
Yukarıda özet olarak belirlenen tem el am açlar yanında PSI özellikle son zam anlar
kam u hizm etlerinde çalışanları etkileyen çeşitli yeni so ru n lar v e koşullarla d a yakınd
ilgilenm ek durum undadır. Son yıllarda kam u hizm etleriyle ilgili koşullara, kam u h
56
m etleri harcam alarına ve kam u hizm etlerinde ö rgütlü sendikalara karşı, sürekli hücum lar
sözkonusudur. P arasal politikalar, ö zelleştirm e, kam u hizm etlerinin taşeronlara yaptırtılm ası gibi çeşitli yeni politika ve uygulam alar, her ülkede, her vatandaşın, h er insanın ve
sendikaların geleceklerini ciddi b ir şekilde tehdit etm ektedir. Bu önem li yeni gelişm eler
ve sorunlara karşı uluslararası stratejilerin form üle edilm esi ve belirlenm esi, ilgili üye
sen dikalarına destek sağlanm ası. U luslararası K am u G örevlileri F ererasyonu’nun temel
sorum lulukları içindedir. İngiltere gibi bazı gelişm iş ülkelerde izlenen kam u hizm etle­
rindeki yeni siyasal ve ekonom ik gelişm eler y anında, tabii ki gelişm ekte olan ülkelerin
durum ları da hiçbir şekilde yadsınam az. B aşbakan T hatcher'in çökm eye başlayan parasal
ve özelleştirm e gibi ekonom ik politikalarını kopye etm eye kalkan bazı gelişm ekte olan
ülke yöneticileri ve politikacıları m aalesef d ah a d a ileri g itm ek te ve kendi ülkelerinde
dem okratik hak ve özgürlükler, insan hak ları, sendikal haklar pahasına kopyeciliklerini
kanıtlam aya çalışm akta, çağdışı kalm ış rejim lerin uygulayıcısı olm akla ad eta övünür
görünm ektedirler. O ysa gelişm ekte olan ülke liderlerinin yöneticilerinin görem ediği veya
görm ek istem ediği gerçek; dem okrasi, tem el hak ve özgürlükler, insan h akları, sendikal
haklar gibi gerçek dem okrasinin tem el kurum larının nasıl b ir politika uygulanırsa uygu­
lansın. özgürce işlevlerini sürdürebilm esidir.
A rtık gelişm ekte olan ülkelerin y önetici ve siyasetçilerinin d e çağ ım ız gerçeklerine,
insan hak ve özgürlükleri, sendikal h ak lar gibi gelişm iş ülkelerin asla vazgeçm edikleri
gerçek dem okrasilere duyarlı ve saygılı olm a zam anı gelm iştir ve geçm ektedir. Bakınız
geçm işin ispanyasına. Y unanistanına ve g elişm iş, sanayileşm iş gerçek dem okrasinin tam
anlam ıyla yerleştiği B atılı ülkelere. Bu ülkelerde artık hiçbir şekilde b ir gecede esen fır­
tına veya rüzgarlarla sağlam dem okrasi, insan hak v e özgürlükleri, sendikal haklar, du­
varları. kaleleri yıkılıp gitm iyor. G erçek dem okrasi ve kurum larının asla yaşam ını yitir­
m ediği bu gelişm iş ülkelerde, bazı kurum ve k işiler çıkıp d a “ güç benim elim de artık bir
süre için dem okrasiyi korum ak ve kollam ak göreviyle bir g ece ansızın ben g eldim , se n ­
dikal faaliyetleri hafife aldım , sendikalar, siyasi partileri kapattım ve liderleri benim gü­
vencem altında. Toplum ve ülke için, dem okrasi için ne yararlı ise ben bilirim ve ben
yaparım ” diyem iyor. O ülkelerde belirli b ir azın lık için dem okrasi çoğunluk için özel cins
bir dem okrasi olm uyor.
D eğerli kam u görevlileri, değerli izleyenler.
E ğer b ir ülkede gerçek dem okrasi varsa k u ru m lan da vardır. G erçek dem okrasi ol­
m adığı takdirde kuru m lan da olm az. G erçek dem okrasinin varolduğu ülkelere b ak tığ ı­
m ızda. artık işçiym iş, m em urm uş, öğretm enm iş, sağlık personeliym iş, hem şireym iş gibi
ay n ın görem iyoruz. O ülkelerde subayından, polisinden güm rük m em uruna, ö ğ retm en i­
ne. sağlık personeline, tüm kam u görevlisi m em urlara k adar hepsinin özgürce toplu sö z ­
leşm e ve grev hakkına sahip oldukları görülüyor. İşçiye varım yam alak sendika hakkı,
kam u görevlisine, m em ura ise böyle b ir hak verilm ez gibi çarpık d em okratik yozlaşm a­
ların artık çağım ızda çağdışı kalm anın tem el göstergesi h alin e geldiğini gelişm ekte olan
ülkeler m uhakkak görm ek ve öğrenm ek durum undadırlar. U luslararası K am u G örevlileri
F ederasyonu (PS I) olarak desteklediğim iz ve savunduğum uz tem el sendikal h ak lar ve
insan haklarının tanınm am ası sonucunda b ir adaletsizliğin olduÛuna inanm am ıza volaçan
durum nerede ve ne zam an ortaya çık arsa çıksın buna Tepkimizi gösterm ek en birinci ve
önem li sorum luluğum uzdur. Bu çerçeve içinde g eçm işte Şili ve Y unanistan'da olduöu
gibi T ürkiye'de de 1980 yılı sjeçiş dönem i sırasında U luslararası K amu G örevlileri Fe­
derasyonu (PSI) U luslararası işçi S endikaları K onfederasyonu (IC U ) ve A vrupa S endi­
kaları K onfederasyonu (E T Ü T ) ile birlikte sendikal hakların ihlali konusunda IL O 'va bir
şikayet başvurusunda bulunduk. ILO Ö rgütlenm e Ö zaürlüöü Kom itesi bu başvuruları
1981 yılından bu yana incelem ektedir. Bu incelem e hala sürm ekte olup, konu sürekli
yıllık ILO konleran sı gündem ine getirilm ektedir.
57
D iğer taraftan dem okratik özgürlük v e tem el insan h ak lan ile. sendikal h ak lar ilk ele­
rinin A vrupa K onseyi A vrupa Sosyal Ş artında d a yeraldığm a burada kısaca değinm ek is­
terim. A vrupa K onseyi’ne üye devletlerin tüm vatandaşları bu haklardan yararlanm ak­
tadır. A vrupa K o nseyi'nin tüm üye devletleri üyeliğe kabul edilm enin ön koşulu olarak
Avrupa Sosyal Ş artı’nda belirlenen 19 tem el hakkı v e ilkeyi politikalarının tem el am acı
olarak kabul etm eyi onaylam ışlardır. A vrupa Sosyal Ş an ın d a belirlenen sosyal haklar,
sendikaların esas dayanaklarını oluşturan tem el hakları en geniş biçim iyle kapsam aktadır.
A ynca A vrupa K onseyi Sosyal Şartı herhangi b ir ayrım gözetm eksizin herkesin bu temel
şartlardan yararlanm ası gerektiğini çok açık bir biçim de belirtm ektedir. B urada ortaya
çıkan sorun. A vrupa K onseyi üyesi devletlerin hüküm etlerinin bu tem el h ak lan n e olçude
uyguladıkları, halta ilke olarak kabul ed ip etm edikleridir. A vrupa E konom ik T oplulu­
ğu nun ve A vrupa K onseyi’nin sendikacılık hareketiyle danışm a konusunda o ld u k ça iyi
düzenlenm iş araçları bulunm aktadır. U luslararası K am u G örevlileri Federasyonu (PSİ)
olarak her iki örgüt tarafından da ilgili ülkelerin ortak am aç lan doğrultusundaki ço k sa­
yıdaki faaliyette tartışm alara katılan toplum sal taraflardan biri olarak kabul ed ilm ek te­
yiz-
, ,
,
Bu çerçeve içinde ilgili platform larda d a am aç ve ilkelerim iz doğrultusunda hareket
etm ek, en birinci, en ö nem li sorum luluğum uz olm uştur v e olm aya devam edccektıı
K am u hizm etleri için m ücadele verm ek, savaşm ak sü p h esiz kı U luslararası K am u G ö ­
revlileri F e d e ra sy o n u n u n geçm işte olduğu gibi gelecekte d e nerede ve nasıl o lu rsa olsun
en önem li ve en büyük görevidir. Bu görev ve m u tlu lu k lar bütünlüğünün bilinci içinde,
burada sözlerim e son verirken, bu sem pozyum un ülkem iz v e dem okrasim iz açısından
kam u görevlileri yararına ışık tutarak başarıya ulaşm ası v e bu yönde b ir başlangıç olm ası
dileğiyle hepinize saygılar sunar, teşekkür ederim .
“Sendikalaşma ve grev hakkı, en
doğal ve önemli haktır”
Ahm et UZUN
K ıb rıs Türk A m m e M em urları
. Sendikası G enel B aşkanı
K ıb n s'la ilk T ürk M em ur Sendikası olan "K T A M S " 1956 yılında kurulm uştur. O yıla
k adar K ıb n slı T ürk ve Rum ların biraraya gelm esiyle oluşan M em urin C em iyeti faaliyette
di. B ir anlam da İngiliz söm ürge idaresine karşı filizlenm iş olan T ürk v e R um m illiy et­
çiliğinin bir tezahürü olarak T ürk m em urlar M em urin C em iy eti’nden ayrılm ışlar. T ürk
vlcm urin C e m iy e ti'n i kurm uşlar ve d ah a sonra gerek T ürkler. gerekse R u m lar sendika
ıüviyetine geçm işlerdir. K ıb n sT ü rk A m m e M em u rlan S endikası'nm (K TA M S) bugün;ü ileri, dem okratik düşünce yapısına sahip olm ası ise 1972-73 yıllarında m üm kün o l­
m uştur.
KTAM S ülkesinin ve tüm em ekçilerin ekonom ik ve politik, sosyal ve kültürel d ü ­
zeydeki kurtuluşunun ve yüceltilm esinin ancak toplum cu b ir düzende olabileceğini sa­
vunur. KTAM S em ekçilerin ekonom ik v e d em okratik hakları doğrultusunda verilen sa­
vaşım ın. politik savaşım la uyum lu olm ası gerektiğine inanır.
K ıb n s Türk A m m e M em urları S endikası, tüzüğünde d e yeralan aşağıdaki tem el ilkeeri kabul eder:
1)
Em ekçilerin sorunları toplum cu bir düzende çözüm lenir.
2)
Em ekçi sınıfların devrim ci bir niteliğe erişm esi ve bilinçlenm esi an cak yurt ve
dünya o laylannın em ekçiler açısın d an ve bilim sel yoldan değerlendirilm esine bağ­
lıdır. Bilim , em ekçi sınıfların en ö n em li savaşım aracıdır.
3)
E m ekçilerin, tüm haklarını alabilm esi yalnız m esleki ve ekonom ik savaşım ile
m üm kün değildir. Bunun yanısıra yasal dem okratik haklarını kullanarak v e gelişti­
rerek siyasi savaşım vapm alan d a gereklidir.
K T A M S 'a. sivil kam u hizm etlerinde çalışan ve bu hizm etten em ekliye ayrılaıılar üye
olabilirler. D olayısı ile KTAM S tüm kam u hizm eti işkollarında örgütlenm iştir. Lim anardan sağlık hizm etlerine, posta hizm etinden sivil havacılık hizm etine ve radvotelevizyon kurum una kadar örgütlenm e yayılm ıştır.
K TA M S'ın gelirlerini, üyelerinden alınan asgari ücretin % 1'i kad ar olan aidatları
oluşturm aktadır.
K ıbrıs'ta m e m u r ve öğretm en sendikacılığının ve grev hakkının uzun y ıllardan beri
varolm ası, sendikaların benim sedikleri herhangi b ir politik tavrı koyabilm eleri, düşünce
59
veya sendikal tavırlardan dolayı hapse girenin bulunm am ası, üçüncü dünyalıları ve bilr
hassa T ürkiye m uhalefet partilerini, sendikaları ve ay dınları K K TC 'deki dem okrasi k o ­
nusunda yanıltm ıştır. Birçok T ürk aydını bizlere "M em urun, öğretm enin sendikası var,
grev de yapabilirsiniz, daha ne istiyorsunuz, sîzlerde n e güzel dem okrasi var" dem işlerdir.
Halbuki gerçekte durum dıştan görüldüğü gibi değildir. Ç alışan lar sendikalarda birleşip
örgütlendikçe hüküm etler de daha değişik y ö n tem ler uygulam aya koyarlar. B u nedenle
bizde de çalışan lar bölünm üş, parçalanm ış v e farklı ç ık a r guruplarına ayrılm ıştır. Z aten
güçlü b ir K TA M S'm kendileri için tehlikesini gören, h üküm et, 1977-78’lerde yandaşla­
rına "K am u-S en" ismi ile sağ görüşlü kukla b ir m em u r sendikası k u rd u n m u ş ve baskı
altına aldıkları birçok m em uru bu sendikaya geçirm işti. Bu ikiye bölünm eden so n ra hü­
küm et yine her sıkıştığında farklı uygulam aları ile m em uru bölm eye devam etm iştir.
K K T C 'de dem okrasi v a rd a ne oluyor? Sendikaların üyelerinden topladıkları aidatları
tükettirip m ali zorluk yaratm ak için yasadışı uygulam alar ile onları m ahkem eye gitm eye
m ecbur ed ip parasız bırakm ak mı dem okrasi? Yoksa o rtay a konan bir eylem i, hüküm etin,
"istem lerinizi kabul ettim " diyerek sendikal hareketi söndürdükten sonra im zaladığı
protokolü hayata geçirm em esi m i? Yoksa, işçi sendikası Y ön-S en'e iki sene ö n ce yapılan
gibi tüm bakan, m illetvekili ve üst kadem e yöneticilerinin dev rey e girip ve her türlü yolu
deneyerek b ir ay içerisinde % 90 üyeleri istifa ettirip kurdurttukları K am u-İş’c üye yap­
m aları m ı? Yoksa daha önceki yıllarda bir iktisadi devlet teşekkülünde (Sanayi H o ld in ü
örgütlü D ev-lş'i cüceleştirm ek aşkına bu kuruluşu iflas ettirip kapattırm ak m ı? Y o k s;.
m em ur m aaşlarını ödeyem eyecek durum lara d ü ştüklerinde m aaşları kesm ek için oturup
m em urun greve gitm esi için yollar aram ak m ı? Yoksa, T ü rk iy e’den K K TC 'yc kaçak işçi
akınına g ö z kırparak işçi rekabetini artırm ak, yerli işçileri k uzuya çevirm ek v ey a işsi/,
bırakm ak. T ürkiye'den gelen kaçak işçileri de sağlık v e çalışm a koşullarına uym adan,
güvenceden yoksun oİarak çalıştırıp söm ürm ek m i? D em okrasi bunlar mı?
Ben burada sendikalaşm a ve grev haklarının b ir işe yaram adığını izah etm eye çalış­
m ıyorum . Yanlış anlaşılm asın. A ncak dem okrasiyi tüm k urallarıyla içine sindirm eyen
toplum larda sendika ve grev hakkının netice olm adığını izah etm ey e çalışıyorum . Sen­
dika ve grev hakkı herşeye rağm en çalışanların m ücadelesinde ve dem okratikleşm e su]
recinde en önem li kilom etre taşıdır. Ö yle zannediyorum ki T ürkiye'de sendikalaşm a faaj
liyetlerinin yaygınlaşm ası sonrasında d em okratikleşm e y o lunda atılan adım lar daha da
sıklaşacaktır.
K K T C 'de durum farklı, bizler bu bakım dan d ah a şanssızız. D iğer ülkelerce tanınan
b ir devlet olm adığım ız için büyük ölçüde dışa kapalı olan ülkem izde iktidarım ız ç o k dalı i
fazla vurdum duym az oluyor. V urdum duym azlık b ir tarafa, d iğ er yandan da kam uoyunda
sedikalan ve dem okratik örgütleri m ahkûm etm ek için her o rtay a çıktığım ızda "M il i
davaya zarar veriyorlar" diye suçlayıp vatan haini ilan ed iliyoruz. Tabii iktidar ile teke tek
kalsak sorunlarım ızı büyük ölçüde çözebiliriz. A ncak bir taraftan Asil N adir'iıı (Pollyj
Peck) büyük ölçüde tekelinde olan basın ve paraları, d iğ e r yandan 6 0 m ilyonluk T ü rk i­
ye'nin hem en her kesim inin K K TC iktidarının yan ın d a bulunm ası sendikalarım ızı sen­
dikal m ücadelelerinde, em ekten yana siyasi partilerim izi ise seçim d ö n em lerinde hai i
ilan ed erek yenilgiye m ahkum etm ektedir.
K onu bu noktalara gelince K K TC 'deki 1990 C um hurbaşkanlığı ve m illetvekilliği se­
çim lerine değinm eden geçem eyeceğim . K K T C 'de se çim ler ağırlıkla bir yanda tekelci
serm aye yanlısı U lusal B irlik Partisi ile dem okrasi ilkesi etrafında birleşen üç partinin
oluşturduğu D em okratik M ücadele Partisi arasında o ld u . B irçok serm aye kuruluşu ve
diğer sağ eğilim li, güdüm lü örgütler iktidardaki U lusal Birlik P artisi’ndcn y an a tavır
koyarken bizim sendikam ız da diğer d em okratik sen d ik a ve örgütlerin yaptığı gibi iktidar
partisine karşı tavır koydu. B iz bu tavır koym ayı en doğal dem okratik hakkım ız olduğuna
60
inanarak yaptık. E ğ er ticaret ve sanay i odaları v e işveren örgütleri çık arların ı k o rum ak ve
geliştirm ek için tüm olanaklarıyla serm aye yanlısı bir partiye destek v erirlerse bir m em ur
sendikası olarak b izler de üyelerim izin ekonom ik ve dem okratik ihtiyaçlarına cev ap ve­
recek bir partiye destek verm eliydik ve verdik. A ncak, anketler ncticcsi % 70 oy alm ası
beklenen D em okratik M ücadale P artisi, son bir hafta içerisinde oy kay b ın a uğrayarak
sandıktan % 45 oyla çıkabildi ve bu neticeyi kabul etm eyerek M e clis'e katılm adı, iktidarı
m ecliste tek başına bıraktı.
H er ülkede seçim yapılır ve kazanm a gibi k aybetm e d e kabul edilm elidir. A ncak se­
çim de eğ er egem enlik halkın elinden alınm ışsa, halkın iradesi saptırılm ışsa o seçim kabul
edilem ez. K K T C ’de saptırılm ıştır. Bir taraftan A sil N adir'in üç tane günlük gazetesi ve
paraları ile halkın iradesi saptın lırk en d iğ er taraftan ve çok d ah a önem lisi T ürkiye'nin,
elçiliğindeki A navatan Partili m em urları ve T R T'si K ıbrıs T ürkünün egem enliğini ve
iradesini zedelem iştir. Elçilik m em urları köy köy dolaşıp, etiketlerinden faydalanıp k ö y ­
lünün oyunu etkilerken seçim yasağında olam ıza rağm en TRT'nin yaptığı yayınlar bizlere
karşı olm uştur. “ A çık O turum " düzm ecesi adı altın d a T R T T elev izy o n u 'ııa çıkan profe­
sörler m uhalefet partisini yerden yere vurm uşlar. R um ’a angaje olarak ilân etm işlerdir.
M uhalefetin kazanm ası halinde K K T C 'nin yok o lacağ ın ı. T ürk halkının R um 'a satılaca­
ğını, K ıbrıs'ın L übnan'a döneceğini iddia etm işler v e K ıbrıs Türkünün bağım sızlığına,
egem enliğine vc h ü r iradesine gö lg e düşürm üşlerdir. İçlerinde benim d e Fakültede
(M ülkiye'de) hocalığım ı yapm ış ve b izlere farklı şey ler öğretm iş p ro fesö rler bulunan bu
açık oturum cular ve T R T T elevizyonu'nun günde üç kez tekrarlanan haberleri ve benzeri
program ları ile seçim yasaklarım ızı delm işler, halkım ızı baskı altın a alıp korkutm uşlar
ve egem enliğim izi büyük ölçüde yok ed ip halkım ızı A sil N adir'in hüküm etine mahkûm
etm işlerdir. Ü lkem izi "N ad irlan d " yapm ışlardır.
T ürkiye'deki bazı hocalar ve T R T bö y le d av ran m ıştır da diğer aydınlar, yazarlar ne
yapm ıştır? B ir veya iki istisna dışında hangi aydın v ey a y azar K ıbrıs'taki bu gelişm elere
karşı çıkm ıştır. "M illi D avaya" A N A P iktidarından farklı bir bakış açısı ile b akm aya y a­
naşm ıştır? B urada. T ürkiye'de en küçük b ir seçim d e, m uhtarlık seçim inde dahi biraz
devlet olanakları iktidar tarafından k u llan ılın ca ay ağ a kalkan ilericiler, aydınlar, dem ok­
ratlar niye K ıbrıs'ta gerçekleri görm üyorlar, niye tüm devlet olanaklarını uluslararası
serm ayeyi vc T ürkiye'nin TRT’sini iktidarlarını sürdürm ek için k ullananlara arka ç ık ı­
yorlar? N iye kendileri için lâyık görm ediklerini K ıbrıs T ürk H alkı için fazlası ile lâyık
görüyorlar?
Ve. netice olarak tüm bunlardan sonra d iy o ru z ki sendikal hareket sadece üyelerin
ekonom ik sorunlarıyla ilgili uğraş veren ö rgütler değildir. H alkın, çalışanların gerçek
dem okratik örgütleri olan sendikalar ülk elerin in , halkın her türlü sorunuyla d a ilg ilen ­
m elidir. B izlcrin. yukarıda ortaya ko yduğum uz tavrım ız gibi en genel an lam d a ülkesin­
deki dem okratikleşm eye bağım sızlık ve egem enliğe sah ip çıkm alılar, bunları korum ayı
görev saym alıdırlar. Sendikaların vc m em u r sendikalarının varlığı o d erece önem lidir.
B izler görevlerim izi o derece kapsam lı kabul ediy o ru z ki K ıbrıs sorunu ile ilgili söz
hakkım ızın da m evcut olduğunu iddia ederek bu hakkım ızı kullanıyoruz. K ıbrıs'ta T ürk
vc R um ların kabul edecekleri adil bir çözüm ün gerçekleşm esi m utlaka gereklidir. T araf­
ların kabul edecekleri bir çözüm bulunm adığı takdirde K ıbrıs'ta kalıcı b ir barıştan söz
edilem ez. K ıbrıs'ta kalıcı b an şa giden yol. k arşılıklı olarak varlığın, hakların vc eg e­
m enliğin kabul edilm esinden geçer. T ürk ve R um ları b an şa hazırlam ak yerine her güıı
basın, ve yayın organlarınca, televizyonlarca. eğitim kurum larınca d üşm anlık v e şove­
nizm aşılam ası bi/.lcri savaşa götürür. Şovenizm ve düşm anlık günlük yaşam dan çık arıl­
malıdır. Türkleriıı diyaloga daha yatkın politikaları gündem e getirm eleri gerekirken.
Runılar da silahlanm aktan, sınır boylarındaki tahriklerden kaçınm alıdırlar. R um ların ba-
61
•
'II
n sı A vrupa'da, dünyada aram aları yanlıştır. B arış ancak K ıb r ıs 'ta gerçekleşir, çunku b a rış ı
yapacak olan K ıbrıslılardır. Ü çüncü ü lk eler ancak b arışa zem in hazırlayabilirler.
K ıbrıs'ta toplum lararası görüşm eleri destekleyen B irleşm iş M illcllcr G enel S ekrete­
rinin »irişim lerini olum lu ve kaçınılm az b ulan sendikam ız; K ıbrıs T u k A m m e M em ur
lan Sendikası; R um L iderliğinin K ıbrıs T ürk toplum unu dikkate alm adan AT y e U n
üyelik başvurusunda bulunm uş olm asını toplum lararası görüşm eleri ^ s m t ı y c uğratacak
ve G enel S ek rete r'in görevini güçleştirecek hatalı b ir girişim olarak değerlendirir. Rum
lar bu başvurularını süratle geri çekip T ürkerle diyalog kurm alıdırlar.
K ıbrıs'ta eğ er savaş istem iyorsak, eğ er ta n ıla rın kabul edeceği b ir çözüm içerisinde
barışı savunuyorsak, gereklerini yerine getirm eliyiz K ıbrıs ta to p lu m la ş a s ı' 8“ ^
tiyaç vardır. İki toplum lideri süratle b ir aray a gelip toplum lararası güvem gel ıştırd ı
pratik önlem ler alm alıdırlar. İki toplum içerisinde m eslek gruplarının, d em okratik o r il ­
lerin serbestçe görüşm elerine im kân tanınm alı, telefon ve d iğ er haberleşm e yol lan kıM
n lm a lıd ır. Ö rneğin b ir T ürk sendikası A m erika. S o vyetler v ey a A ln k a d a k ı herh an g i bir
ülke sendikasıyla haberleşebilir, biraraya gelebilir, konuşup görüşebilir am a b a n ş ' ^ jjçckleştireccği b ir Rum sendikası ile bunları y apam az v ey a istediği
kolayca yapam az. G örüşem eyen, konuşam ayan insanlar nasıl barış yapacaklaıd r. Boy e
"iderse liderler barış yapsalar dahi h alk lar hazır olm adıkları için barış çok guç ot r Çc eşecektir. Bu nedenlerle toplum lararası yum uşam a v e güven artırıcı pratik önlem ler
önem lidir.
||
S endikalaşm a ve grev hakkı bir toplum da bize göre en doğal ve en önem li b ir d e ­
m okratik haktır. Bu hakkın olm adığı bir ülkede dem okrasiden sozedılem ez. Olduğuı b ı
ülkede de bu hakkın çalıştırılm a yöntem ine bakarak dem okrasinin haııgı sev iy ed e oldu
»unu -öreb iliriz. S endikalaşm a olm adan çalışanların ekonom ik ve sosyal sorunlar üze­
rinde veya ülkenin dem okratik ve diğer h e r türlü sorunu üzerinde yasal yo Hardan sc z
sahibi olm ası m üm kün olm adığı için çalışanlar sö z h ak lan ın yasal o lm ay an y( ) l -ırd‘
kullanm ayı deneyebilirler. Bunun genelde ülke için yaratacağı olum suz u k lan dıkka
setirerek düşüncelerin, görüşlerin ve ö rgütlenm elerin yararını gösterebileceğim iz ıkl
darlar sendikalaşm aya daha sem patiyle bakacaklardır.
i
Sendikalaşm a, grev hakkı v e toplu sözleşm e hakkı çalışanların eıı
rıdu\ G erek kendileri için ve gerekse ülke yararlan ıçm bu boyledır. U 'k e y a r a t a u
dikkate aldığım ızda m em ur sendikacılığının ö n em i d ah a da fazladır. K am u yönetim inde
bürokratik ve hiyerarşik silsile içindeki kırtasiyecilikle zincire vurulm uş beyinler sendi­
kaların çatısı altında ülkeleri için ö zgür ve yapıcı d üşünce üretm eye başlarlar. D üşünceye
yeni ufuklar açılm ış olur. D üşünceyle birlikte binlerce çiçek açar. A nadolu nun çilekeş
ınsanlannın böyle b ir çiçek bahçesinde yaşam aları haklarıdır ve buna layıktırlar.
Sadece kendi insanı ve ülkesi için değil, tüm dünya insanları ve ülkeleri için barışı,
dem okrasiyi ve em eğin en yüce d eğer o ld u ğ u ilkesini savunan K ıbrıs T u rk A m m e M e­
m urları S endikası. T ürkiye'deki m em ur m eslektaşlarının sendika ve grev hakkı m ücade­
lelerini destekler, onların yanında ycralır ve haklı m ücadelelerinde m utlaka başarıya
ulaşacaklarına inancını belirtir.
Sizleri K ıbrıs T ürk m em urlarının en sam im i duygularıyla selam larım .
62
“Sendika kurmakla demokrasi
mücadelesinde önemli bir adım
atılıyor”
M ehm et YILM AZ
K ıb rıs Tiirk İlko k u l Ö ğretm enleri
Sendikası E ğ ilim Sekreteri
Sayın başkan, değerli arkadaşlar.
K ıb n s T ürk ilkokul öğretm enlerinin d em okratik kitle örgütü K İT E R 'd en çağdaş bir
T ürkiye için yılm adan, usanm adan uğraş veren sizlere saygılar, sev g iler sunarım .
G eçtiğim iz yıl 22-24 E ylül tarihinde E ğit-D er tarafından A nkara'da düzenlenm iş olan
Sendikal H aklar K urultayı'nın devam ı sayılabilecek bu sem pozyum a katılm aktan m u t­
luluk ve onur duyduk. T ürkiye'deki öğretm en v e m em urlann sen d ik alaşm a savaşım ına
katkı sağlayacağına inandık. B u toplantıda ö rgütüm üze görüş ve düşüncelerini aktarm a
olanağı sağlayan M ülkiyeliler B irliği yöneticilerine en içten teşekkürlerim i sunarım .
K ıbrıs'taki eğitim ciler iki büyük sendikada toplanm ıştır. B unlardan biri K ıbrıs T ürk
Ö ğretm en S en d ik a sı'd ır (K T Ö S). İlköğretim k adrosunda görev yapan 934 ilkokul ö ğ ret­
m eninden 738'i sendikam ızın üyesidir. A slında K T Ö S'ün şu andaki üye sayısı 826'dır:
ancak bu üyelerin 88'i em ekli üyedir. K K T C 'deki yasalar em ekli öğretm enlerin sendika­
lara üye olm asın a engel değildir.
Bir diğ er büyük öğretm en örgütü K ıbrıs T ürk O rta Eğitim Ö ğretm enler Sendikasıdır.
O rta m esleki ve teknik öğretm en k u ru m lan ın ve pratik sanat okullarındaki öğretm enleri
örgütlem iş olan bu sendika 1978 yılına k adar adını birlik olarak kullanm ıştır. Bu örgütün
12(X) civarında üyesi vardır.
1972 yılında kurulan K ıbrıs T ürk E ğ itim ciler S endikası. M illi Eğitim B ak an lığ ın d ak i
m üdür ve m üfettişlerin sendikasıdır. K ıbrıs T ürk E ğitim ciler S endikasının üye sayısı
90'dır.
D oğu A kdeniz Ü niversitesi Ö ğretim Ü yeleri S en d ik ası'n ın üye sayısı 3 1 'd ir. Kıbrıs
Türk Ö ğretm en ler S endikası. K T Ö S'ü parçalam ak, etkisizleştirm ek am acıyla kurdurulan
İLK SEN 'in üye sayısı 90'dır. llk-S en'in ilkokul öğretm enleri arasındaki örgütlenm e aranı
%, 9. K TÖ S'ün ise % 79'dur. % 12 civarındaki sözleşm eli öğretm en -ki b unlar geçici ö ğ ­
retm endir- hiçb ir sendikaya üye değildir.
"C um huriyet çıkarları ve toplum çıkarları içiçedir" görüşünü kendisine ilke edinen
63
K TÖ S 1968 yılında kurulm uştur. Bu tarih le 1925 y ılından beri ı.k o rta ve lise o ^retm enlerini bünyesinde toplayan ve bir d em ek o larak çalışm alarını sürdüren K ıb rıs T ürk Ö ğ­
retm enler BirliSi kendi kendini feshederek dağıldı. Bu birliğin dağılm asını fırsat bilen bir
crup genç ilkokul öğretm eninin ö n cü lüğünde K ıbrıs T iirk İlkokul Ö ğretm enler Sendikası
kuruldu. S endika kurulm uş fakat henüz, b ir tüzel k işilik kazanm am ıştı. O tarihte bırakınız
K ıbrıs T ürk b ö k e s in d e sendikanın kaydını yapacak bir m akam bulm ak, sen d ik a adına
yazı alm ak bile m üm kün değildi. G erçi 1960 yılında ilan edilen K ıbrıs C um huriyet.
A n ay asası'n d a çalışanların sendika kurm a, grev yapm a hakkı vardı, takat 1
yılında
başlayan toplum lararası çatışm alar bu hakkın T ü ık kesim inde yaşam a geçirilm esin e I irsal
tanım am ıştı. Bu o rtam d a kurucu heyet K ıb n s'lı T ürk Ö ğretm enler Sendikası ııa tüzel bir
kişilik kazandırabilm ek için cesur ve riskli bir adım attı. Sendikanın kaydı için Rum k e­
sim indeki K ıbrıs T ürk C um huriyeti m ukkay y ib in e başvurdu. Allı aylık b ir gecikm eden
sonra kayıt yapıldı. S endikanın yasal olarak o rtay a çıkm ası yıllarca ezilm iş, sındırılm ış
ilkokul öğretm enleri arasında büyiik b ir h eyecan ve bir sevinç yarattı. Ö ğ retm en ler buyiik
b ir istekle sendika bünyesinde toplanıp, ekonom ik ve d em okratik haklar için m ücadeleye
başladı.
K T Ö S'ün 22 yıllık geçm işinde 3 ö n em li d iren iş vardır. Toplum un büyük b ir kesi­
m inden deslek gören ilk direnişte ö ğ retm en lerin ne istediğine bir göz atalım : İlkokul öğ­
retm enlerinin ortaokul statüsüne getirilm esi ve ö ğretm enler arasındaki m aaş uçurum unun
ortadan kalkm ası, sendikanın tayin, nakil ve disiplin konularında söz sahibi o lm ası, sı­
nıflardaki öğrenci sayısının 35'i geçm em esi ve 1 M a y ıs'ın tatil olarak kabul edilm esini
istiyorlardı. D ireniş oldukça başarılı oldu: statü dışındaki istekler kabul edildi. D irenişin
eıı önem li sonucu ilkokul öğretm enlerinin m aaş, tayin, nakil, terfi ve disiplin işlerini dü­
zenleyen b ir yasaya kavuşm alarıdır.
1978 yılındaki ikinci önem li direnişi anlatm adan önce, sendikanın birinci ve ikinci
direniş arasında grevsiz, kavgasız elde ettiği bazı h aklara dikkat çekm ek istiyorum . Statü
konusu bu dönem de halledildi. K ıbrıs T ürk öğretm en koleji m aaşları birleştirildi. Daha
sonra öğretm en m aaşları yüksekokul m ezunu b ir m em urun m aaşı seviyesine getirildi.
Asıl önem lisi özel yasam ızdan sendikam ıza tanınan istişare hakkıdır. Bu hakka g ö re ba­
kanlık ve hüküm et, öğretm enlerle ilgili alacağı her kararda öğretm en sendikalarına d a­
nışm ak zorundadır. Sendikalara danışm ad an herhangi bir karar alınam az. K avgasız.
grevsiz böyle önem li kazanım ların elde edilm esinin nedeni, herhalde ilkokul öğ retm en ­
lerinin kara k aşı, kara gözü değildir. B irinci direnişi toplum um uz ilkokul öğretm enlerinin
greviyle yaptı. B asında grevin tehditleri aleyhine aylarca y azılar yazıldı. Ö ğretm enlerin
bildirileri ve m esajları toplum da büyük yankı uyandırdı. "B u bozuk düzen değişm elidir"
slo san ı toplum un birçok kesim inde ilgi, heyecan yarattı, destek buldu. Toplumu yıllarca
"o tu r kalk" kom utlarıyla yönetm eye alışm ış ve kendilerini olağanüstü güçlü /.anneden
bazı liderler öğretm enin savaşım ına karşı çık ın ca, o sihirli güçlerini kaybed eb ilecek ler ııi
büyük b ir şaşkınlık ve korkuyla farkettiler. N e y apıp y apıp "toplum da bu d erece heyecan,
um ut ve uyanış yaratan bu kille uysallaştırılm alı, pasifize edilm eli, yem bir direnişe
seçm eleri en g ellenm elidir" düşüncesiyle sendikanın birçok isteği kolayca kabul edildi.
A m a evdeki hesap çarşıya uym adı. Yapılan m aaş düzenlem eleri T L 'n in 1974 sonrasının
(1974 sonrası m aaşlarım ız aynen T ürkiye'deki T ürk parasıyla ödenm ekledir.) süratli
enflasyonuyla anlam ını kaybetm eye başladı. M eslekleri gereği Kuzey K ıbrıs'ın en küçük
yerleşim birim ine kadar dağılm ış olan bu kitleyi halkından koparm ak ve so ru n lar karşı­
sında sessizleştirm ek m üm kün değildi. Bu nedenle de ilkokul öğretm enlerinin yurtsever
örgütü K TÖ S yeniden sesini yükseltince yöneticiler öğretm enlerin birtakım kazanım l ın n ı geri alm ak sevdasına kapıldılar. H üküm et yeni hazırladığı K amu G örevlileri Yas ıs ı'n a öğretm enleri de dahil etm ek ve özel yasalarıyla elde ettikleri hakları o rtad an k; Idırm ak“istcdi. B öylece K TÖ S'ün ikinci ö n em li direnişi başlam ış oldu. H üküm etin bu gi­
64
rişim ine sadece K TÖ S değil, sessiz sed asız b ir sendika olan K ıbrıs T ürk O rta Ö ğretim
Birliği de karşı çıktı. İki öğretm en sendikası 12 O cak 1978'de ortak sü resiz grev ilan etti.
O rtak grev çok etkili oldu ve hüküm et 1 Ş ubat tarihinde pes etti. Ö ğ retm en ler kam u g ö ­
revlileri yasasına alınm adı.
Yasal sendikal hak lan için iki öğretm en sendikasının büyük bir b a şan y la uyguladığı
( rtak grevin K ıbrıs'ın sendikal tarihinde önem li b ir yeri olacağına kuşku yoktur.
-
G elelim üçüncü önem li direnişim ize; 1980 sonrasında dünyada ve T ü rk iy e'd e görülen
sendikacılık bunalım ından K uzey K ıbrıs'ın nasibini alm am ası beklenem ezdi. Bu d ö ­
nem de yapılan grevleri hüküm et engelleyip, sendikayla m asaya oturm adı. Ve grevlerin
ekonom ik zorluklar nedeniyle kendiliğinden dağılm ası beklendi. S endikalar arasında
birliğin sağlanam am ası ve grevlerdeki başarısızlıklar, çalışanların sendikadaki üyeliğini
sarstı, bireysel kurtuluş yollarına ilgiyi çoğalttı. Bu arada K uzey K ıbrıs'ta "ü ç lü le r siste­
m i" devreye sokuldu. B una göre, hayat pahalılığı her üç ayda b ir hesaplanıp m aaşlara
ilave edildi. Bu sistem K K T C 'deki sendikaları d ah a d a etkisizleştiriyordu. 5 A ralık 1986
yılında T ürkiye Cum huriyeti ile im zalanan ve sendikalarca "yıkım pro to k o lü " diye ad ­
landırılan ekonom ik işbirliği protokolü. K uzey K ıbrıs'taki üretim i daha da geriletti. Sanayii batırdı ve çalışanları daha da k aram sarlığa itti.
1988 yılına vardığım ız zam an hüküm ete g ö re herşey m ükem m eldi. H üküm ete göre,
günden güne kalkınıyoruz. "Eşe! M obil" sistem i sayesinde çalışan lar refah ve m utluluk
itin d e. A caba gerçek, hüküm etin söylediği gibi toz pem be midir?
K T Ö S'e göre değildir. Eşel m obil uygulandığı zam an hayat pahalılığını tespitteki öl­
çü tler yetersizdir. Z am ana uygun değildir. H ayat pahalılığı üç ay d a b ir hesaplanm akla ilk
iki aylık hayat pahalılığı ortadan kaldırılıyor ve ödenm iyor: hayat pahalılığı ödeneğinden
vergi alınm akla gerçek hayat pahalılığı çalışana ödenm em iş o luyor; k ısacası, çalışanın
satınalm a gücü yıldan yılı azalıyordu. Bu savım ızı kanıtlam ak için d e hüküm etten 1979
yılının m aaşını talep ettik. Bu tarihte K ıbrıs lirası olarak tespit edilen m aaşlarım ızın kar­
şılığını T L 'y e çevirdiğim iz zam an hüküm etin yılsonu itibariyle bize verdiği m aaş artışı­
nın kat kat üstünde b ir m iktar ortaya çıkıyordu. K T Ö S'ün değerlendirm eleri öğretm enler
arasında ilgi ve destek gördü. D iğer sen d ik alar ise K TÖ S'ün d eğ erlendirm elerine ilgi
gösterdiler fakat destek verem ediler. O ysa K TÖ S 1979 asli m aaşını talep etm ekle zorunlu
olarak diğ er çalışanlar için de aynı m aaş artışını talep etm işti. K uzey K ıbrıs'ta hüküm et
ve sendika arasında yapılacak anlaşm a v e düzenlem eler tüm m aaşlıları kapsam aktadır.
KTÖS isteklerini gerçekleştirebilm ek için grev kararı aldı. G rev 2 6 O cak 1988 tarihinde
başladı ve 23 N isan 1988'e kadar kadem eli olarak sadece kasaba ilkokullarında uygu­
landı.
Ü çüncü direnişim izden başarısız çıktık ve grevleri sona erdirdik. B u başarısızlığım ı­
zın nedenleriyle ilgili KTÖS yetkili kurulları henüz henüz ciddi bir çalışm a yapm am ıştır.
A m a tek b ir sendikanın tüm çalışan lar adına hak aram a m ücadelesine girm esi bu başarı­
sızlıkla önem li b ir neden olarak görülm ekledir.
D eğerli dinleyiciler, K T Ö S'ün bu üç önem li direnişini biraz uzunca an latm ak la sizleri
sıkm adığım ı üm it etm ek islerim . S izlerin sendikalaşm a m ücadelesine en önem li katkıyı,
kendi m ücadelelerim izi, başarılarım ızı, yanılgılarım ızı bilgilerinize getirm ekle sağlaya­
cağım ıza inanıyoruz. KTÖS 22 yıllık m ücadelesinde öncelikle ö ğretm enin haklı çıkarla­
rını korum aya çalışırken, toplum lunuzu ilgilendiren birçok konuda d a ses verm eye ça­
lışm ıştır. Z üm rem izin sorunlarıyla toplum um uzun sorunlarını iyi d engelediğim iz zam an
üyelerim iz bize destek verm işlerdir. Bu dengenin iyi sağlanam adığı dönem lerde ise se n ­
dikam ız zam an zam an huzursuzluklar yaşam ıştır. Sendikam ız d o stlu k , barış ve d em o k ­
rasiyi ısrarla savunm uştur. Bu konuda hiçbir ödün verm em iştir. B arış ve dem okrasiyi
65
savunm a, geliştirm e konusunda bizim dışım ızdaki sendikalarla, d em ek lerle ve siyasal
partilerle işbirliği yaptık, bundan sonra d a yapm aya çalışacağız.
K uzey K ıbrıs'ta sendikacılık ve grev hakkı K K T C A nayasasının 53 ve 54. m addele­
rinde güvence altın a alınm ıştır. Yani şu an d a yasal bakım dan b ir k ısın tım ız yok. Fak
hakların kullanılm ası bakım ından bazı sıkıntılarım ız var. S endikalarım ız yetkilerini y tirm ekte. D eğil yeni kazanım lar elde etm ek , eski k azam m lan n ı m uhafaza etm ekte bi
güçlüklerle karşılaşm aktadırlar. K K T C sendikalardaki bu sorunu aşm ak için b ir yol bul ■
m alıdır, bulacaktır.
T ürkiye öğretm enlerinin sendikalaşm a hareketini destekliyoruz. Ö ğretm enlerin seı
dikal birliğini savunuyoruz. S endika k urulm akla dem okrasi m ücadelesine ö n em li b
adım atıldığına inanıyoruz. A m a b undan daha ö n em lisi, sendikanın g üçlenm esi ve e t ­
kinliğini artırm asıdır. Bu sayede T ü rkiye'deki m çm u r sendikacılığının önündeki engeller
kalkabilir, ö zg ü r ve korkusuzca sen d ik a kurulabilm esi için gerekli ya sal düzenlem eler
yapılabilir.
K TÖ S 1969 yılından beri T ü rkiye'deki öğretm en örgütleri T Ö S . tlk -S cn . T öb-D e .
E ğit-D er ile başlattığı ilişkiyi E ğ itim -lş’le devam ettirm iş ve bundan bö y le d e devam e
tirecektir. G eçtiğim iz yıl düzenlenen E ğit-D er'in S endikal H aklar K urultayı sonuç
E ğitim -İş S e n d ik a sfn ın kurulm asını sağlam ıştır. M ülkiyeliler B irliğ i'n iıı düzenledi
m em ur sendikacılığı hakkm daki bu sem pozyum un d a yeni m em ur sendikaları d o ğ u m u
sim ve m ücadelenin başarıya ulaşacağına olan inancım ı belirtir, hepinize say g ılar suna­
rım.
66
‘Sendikalaşma kavgası çok daha
geniş boyutlarda verilmelidir”
Ali GÜVENÇ
B a sm -lş Sendikası
G ene! B aşkanı
Sayın başkan, değerli izleyiciler.
M ülkiyeliler Birliği öncülüğünde d üzenlenen uluslararası m em u r sendikacılığı sem ­
pozyum unda bana d a söz verilm esinden dolayı düzenleyenlere ve izleyenlere teşekkür
ediyorum . Şu da gösleriyor ki M ülkiyeliler B irliği b ir d em ek o larak, örgütlü b ir biçim de,
örgütlülüğün getirdiği olanakları, hem d e dem ek olm anın getirdiği olanakları kullanarak
endika yolunu açabilm e im kanlarını araştırıyor. G örülüyor ki ö rg ütlülük bu denli önem li
ve gerekli. A z önce salona girdiğim izde bir A lm an arkadaşım ız m em u r sendikası temsil*
c si sıfatıyla konuştu. T ürkiye'de b ir işçi sendikasının başkanı olarak ben son derece
üzüntü duydum . B ir T ürk olarak T ürkiye'de yaşayan b ir insan o larak üzüntü duydum .
Ç ünkü bizdeki m em ur arkadaşlarım ız, hala sendika kurm a aşam ası içerisinde ve b ir der­
nek öncülüğünde bunu yapm aya çalışırken, bu ülkelerin insanları sendikalarını kurm uşlar
ve bizim ülkem ize kadar gelip b ir sendikacı olarak konuşuyorlar. Bizim insanlarım ızın
da dünyanın b ir parçası olan ülkem izde böylesi sem pozyum larda konuşabilm eleri. o şansı
yakalam ış olm aları gerekir.
D eğerli arkadaşlar, bizden önceki konuşm aları ve dünkü konuşm aları d a izledik. Bir
bölüm ünü dinledik, bir bölüm ünü d e okuduk. M em urların sendikalaşm asına bu ülkede
m evcut siyasal iktidardan. 12 E ylül'cülcrdcn ve onların yandaşlarından b aşka karşı çıkan
yok. A zıcık dem okrasiden yana olan herkes m em urların da. tüm çalışanların d a sendikalı
o lm asının, insan olm anın ö n k oşullan n d an biri olduğunu kabul ediyor. Z aten bu ulusla­
rarası sem pozyum un düzenlenm esinin sebebi de az ö n ce savdığım güçlerin bizi böyle bir
noktaya getirm esidir.
B asın-lş S endikası bugüne değin m em urların, polislerin sendikalı olm asından yana
tavır koydu, farklı yönde görü şler o rtay a serdi. Elinden geldiğince katkı sağlam aya ça1 ştı. A ncak az öncc sayın D urukan'ın d a söylediği gibi tek tek sen d ik alar düzeyinde
ıı ücadelc. elbette ki gerekli, elbette ki yararlı, m utlak bir katkı sağlar, ancak bu kavganın
konfederasyonlar düzeyinde, çok dah a geniş boyutlarda çok daha ciddi o larak verilm esi
gerekiyor. G önül isterdi ki. böyle bir konu M ülkiyeliler B irliği'ııden önce. T ü ık -lş ve
belki ona bağlı beş 011 sendika tarafından yapılsın. O nların, m em urların sendikalaşm ası
m ücadelesinde katkı sağlam aları gerekirdi. A m a bugün M ülkiyeliler B irlig i'n i de bir
§ama olarak kabul etm em ek elde değil. H erhalde gün geçtikçe örgütlenm e düzeyi viikIdikçc E ğitiııı-lş. onun peşinden, m em urlarım ız sendikalaşm a ile ilgili m ücadelelerini
irdürecekler. B ir süre sonra platform larda konuşacaklar, gerekli y erlerde m ücadele v e­
07
recekler. bunun sonucunda m utlu o lacağ ız. Bu çerçev ed e dileğim iz v„ isteğ im iz o d u r ki.
m em urlarım ız ve tüm çalışanlarım ız b u hak k ı eld e etsinler.
Bu vofda m ücadele verenlere, b u sem pozyum u düzenleyen :üm d ostlara, yurt içinde,
yurt d ışın d a o m u z veren aydınlara B asm -lş o iam k b aşarıla r d»Kyor. h e r türlü platform da
elden «»ekliğince katkı sağlanacağını bildiriyor, say g ılar v e i v g i l e r sunuyorum .
68
‘‘Memurların örgütlenmesi işçi
sınıfına güç verecek”
Kenan ÖZSÜER
Yol-Iş Sendikası
G en el E ğilim Sekreteri
Sayın başkan, değerli basın, d eğerli izleyiciler,
T ürkiye Y ol-lş Sendikası adına hepinizi saygıyla sevgiyle selam lıyorum .
D eğerli izleyiciler.
Bundan b ir yıl öncc yine bu salonda toplanm ış, kam u çalışanlarının sendikal haklarını
a r ışnnştık. Bir vıl önce yapılan Sendikal H ak lar K urultayı, kam u çalışanlarının sendi;a aşm a talebini dile getirdiği bir toplantıydı. Bugün iki büyük değişikliği yaşayarak
ada tekrar toplanm ış bulunuyoruz. Birinci önem li gelişm e, öğretm enlerin E ğitim -lş
!u
>e ıd ik a sı’nı kurarak m em urların sendikal örgütlenm esini başlatm ış olm aları, ikinci
:m li gelişm e ise hüküm etin verdiği % 2 5 ’lik ücret zam m ının yolaçtığı T em m uz eye.■mleridir. D alga dalga yayılarak büyüyen bu eylem ler, ücret artışı talebinin önüne senikal haklar talebini geçirerek m em urların hedefini dile getirm iştir. H üküm et E ğitim -lş
Se ıd
ıı ik a sı'n ın kurulm asına da T em m uz eylem lerine de aynı tepkiyi gösterdi: Baskı ve
sal .1iri... Ç ünkü m em urların sendikal örgütlenm eye başlam aları v e m eşru eylem leriyle
lak arayışına girm eleri, işçi sınıfı m ücadelesinin yüzyıllık gerçeğini b ir kez daha kanılırd u . Bu gerçek şudur: B ugün bütün dünyanın kabul ettiği sendikal hakların yasalara,
im ası ve uluslararası standartlar haline gelm esi, ancak işçilerin bu hakları, işverenlerin
hüküm etlerin bütün b askılarına rağm en savunm aları ile oluşm uştur.
H
D eğerli izleyiciler.
12 E ylül, rejim i. A nayasası ve diğer yasaları ile birlikte biz çalışanları dar b ir elbiseye
;o tu. M em urlar bu cendereye. 12 M art askeri darbesinden sonra sendikalaşm a hakları
la ellerinden alındığı için bizlerdcn de ö n cc girdiler. A m a 1989 bah ar eylem leri, sendikalı
işç ııin sağlıklı ve büyüyen gövdesinin A n ay asa'n m ve 2821 ve 2822 sayılı yasaların
ei deresine sığm adığını gösterdi. T em m uz eylem leri sonunda m cm urlanıı sendikalaşm a
una gitm eleri, onların da sağlıklı büyüyen yapılarının kendilerine biçilen sendika,
lu iş sözleşm esi ve grev haklarından yoksunluk elbisesine sığm adığını gösterdi,
övde büyürse, gelişirse, serpilirse. elb iseler dar gelir, yırtılır, cendereler çatlar. İşte olya başlayan da budur.
D eğerli arkadaşlarım .
T ü rk iy e’nin faal nüfusu 18 m ilyon. Bu 18 m ilyon kişinin 8 m ilyonu işçidir. Bu 8
69
m ilyon işçinin 2 m ilyonu m em ur statüsünde kam u çalışanıdır. Yani toplam işçilerin dörtte
biri. N asıl old u da işverenler ve siyasi iktidarlar bu 2 m ilyon işçiyi y ıllardır sendikasız,
orevsiz toplu is sözleşm esiz kısacası tebaaları konum unda tutabildiler? 2 m ilyonluk kitle
bu d a r elbiseye nasıl sokuldu? S ayı tek başına yeterli değildir. M em urun sendikalaşm ası
birinci ilke olm alıdır. Bir yüz yıldan beri işçi sınıfının çağrısı olan birleşm ek, işçi sim linin
bir parçası olan m em urun da i'lk çağrısı olm ak zorundadır. Tek tek m em urlar arasında pek
çok fark bulunuyor, am a hepsinin b ir ortak özelliği vardır; hepsi de hayatını aldığı ücret e
sürdürür. H epsi işçidir. M em ur sendikacılığı için herşeyden önce işçi olm anın bilinciyle
işe başlanm alıdır. D ünyaya işçi olarak bakılm alıdır. M em urların aralarındaki siyası görüş
ayrılıkları dahil, bütün ayrılıkları, işçi olm ak tem elinde eritm ek, ikinci plana alm ak zo ­
rundadırlar. K am u işçileri, kim liklerini işçi kim liği tem elinde birleştirm ekle kazanacak­
lardır. Bu birliğin ifadesi ise örgütlenm ek olm alıdır.
D eğerli arkadaşlarım , bundan lam 83 yıl ö n ce 1907 yılında kam u çalışanlarının ilk
uluslararası toplantısı A lm anya'nın Schuberl kentinde yapılm ıştı. O rada kam u işçileri a l­
dıkları karard a şöyle diyorlardı: K am u işçileri ne koşulda olursa olsun ö rgütlenm e ve grev
haklarından vazgeçm eyecekler. 1913‘te toplanan 3. uluslararası kongrede D anim arka
deleaesi şu çağrıyı yapm ıştı: "İlk koşul örgütlenm e, d ah a çok örgütlenm e ve yine daha
çok örgütlenm e. B ütün işçileri örgütleyelim ." E ğer kam u işçileri k endileri örgütlenm e
iradesini gösterm iyorlarsa örgütlenm e hakkı neye yarar? E ğer grev yapm ak isteyen işçi
voksa arev hakkı neye yarar? E ğ er işçiler örgütlü değilse, b elediyelere işçi tem silcisi
soksak "neye yarar? E ğer işçilerin y aln ız dörtte biri örgütlüyse. bize kim se ald ırış etm ez
bu-’üıı o lduğu gibi. B u örgütlerin 80 yıl önceki çağrısını bugün m em u r duym alıdır. Kamu
işçTleri. öğretm enler, hem şireler, belediye m em urları, dem iryolcular scndıkalaşm alıdır.
T ürkiye'de 2 m ilyon m em urun sesini d u yurm ası için yığınsal olarak sendikalaşm ası g e­
rekir.
D eğerli arkadaşlarım , sayım ız 8 m ilyon. 2 m ilyonum uzun sendikası yok. Kolumu'/,
kanadım ız kırık. 2 milyon işsiz var. ö rgütsüz, kolu kanadı kırık. 2 m ilyon d a sendikasız
işçi var. onun da kolu kanadı kırık. B izlerin d e b ir yandan bu A nayasa v e yasalarla, bu­
yandan da işçi sınıfının gövdesinin d ö rtte üçünü sendikasız bırakarak kolum uzu kanadı­
m ızı kırdılar. Türkiye'de toplam 2.2 m ilyon kam u çalışanı var. Bunların yalnızca 6 8 0 bini
işçi statüsünde; kam u çalışanının yalnızca d ö rtte biri örgütlü diyebiliriz. Biz kam u kesim i
işçi sendikaları bu yönden geçek gücüm üzden yoksun kaldık. İşçi sim lin in b ir çeyreği,
sendikalı kam u işçisinin bir çeyreği sendikalı. M em urların örgütlenm esi işçi sınılm a guç
verecek; serm ayeye karşı tek yürek, tek el olacağız. M em urlar yalnızca kendileri için
sendikalaşm ıyorlar; kam u işçileri için, bütün işçiler için de sendikalaşıyorlar. Bu yüce
dem okrasi m ücadelesinde önüm üze en g eller çık acak . S erm ayedarlar her zam an dışarıdan
saldırm az, m utlaka ve m utlaka en etkin saldırı m etodu ile. içeriden sald ırıy ı, bölm eyi
denerler. D eğerli izleyiciler bölünürsek büyük d arb e yeriz. Yalnızca m em u rlar değil işçi
hareketinin tam am ı büyük zarar görür.
T ürkiye'de m em urların sendikal hareketi 1980 sonrasında yeniden doğuyor. Her do»uş sancılıdır. Ü zerinde önem le durm am ı/, gereken konu T ürkiye deki m em u r ey lem le­
rinin 1.5 m ilyon m em ur içinde sendikal ö rgütlenm e bilincine en çok yaklaşm ış olan m e­
m urlar tarafından yürütüldüğüdür. S endika öncüleri diyebileceğim iz bu k işiler d ah a çok
c»itim ve sağlık sektöründe çalışm aktadırlar. B ir de belediyelerde çalışan m em urlar sen­
d ik a konusunda daha aktif rol oynayabilm ektedirler. D iğer bir husus bu m em urların
sendika eylem lerinin İstanbul. A nkara. İzm ir gibi üç büyük kentte yoğunlaşm ış o lm ası­
dır. M em urların büyük çoğunluğunun taşra teşkilatında çalıştığını gö/.önüııde Iutarsak,
büyük kentlerdeki m em urların sendikal m ücadelede gerçekten öncü o ld u k ların ı görürüz.
S endikalaşm ak için böyle haklı bir m ücadeleyi yürüten ve 1990 T em m uzunu gerçekleş-
70
lircn m em urlar, bizler gibi sendikaların ö rgütlü yapısına dayanm ıyorlar; çünkü sendika­
ları yok. S ahip oldukları oda, d ernek v e b irlikler m evcut. A ntidem okratik y asalarla faa­
liyet alanları kısıtlanm ış örgütler. S endikaların bütün yasaklara, kısıtlam alara rağm en
daha fazla faaliyet alanı olduğunu hepim iz biliyoruz. Bu m anzaraya b ir d e m em urun işten
atılm a, sürülm e vs. konularında güvencesizliğini ekleyelim . M em urların sendikal hare­
ketine öncülük eden arkadaşlara ço k a ğ ır b ir görev düşm ektedir. M ayınlı bir tarlada yürür
gibi, dikkatli, hesaplı, uyanık ve sabırlı olm ak gerekir. B izlere de sen d ik alar o larak aynı
görev düşm ektedir. M em urların sendikal hak ve özgürlükleri için giriştikleri haklı m ü­
cadelenin yurt çapında destek bulm asını sağlam alıyız.
E lim izde m em urların yapısına ilişkin çok kısıtlı bilgi bulunuyor. S ayısal b ilgiler bile
çok sınırlı. D evlet İstatistik E nstitüsü, m em urları ayrı b ir kategori o larak ele alan istatis­
tiklere sahip değildir. A ncak 1988 yılına ait B aşbakanlık D evlet P ersonel B aşkanlığı'm n
kam u personeli anket so n u ç lan eksik d e o lsa bize genel bir tab lo verebilm ektedir. 1988
yılı verilerine göre T ürkiye'de kam u kesim i çalışanlarının toplam sayısı 2 m ilyon 234 bin
4 0 2 olup, bunların statülerine göre dağılım ı şöyledir. İşçiler 6 8 7 .671, sözleşm eli perso­
nele 112.469. m em ur 1.434.262. toplam 2.234.402. C um hurbaşkanlığı T B M M G enel
Sekreterliği, M illi S avunm a B akanlığı. Jan d arm a G enel K om utanlığı. M İT M üsteşarlığı
kadroları bunların dışında . T ürkiye'd e toplam ücretlilerin % 8 5 'i erkek. % 15'i kadındır.
K am u çalışanlarının % 70'i erk ek , % 23'ü kadındır. M em urların ise% 70'i erkek. % 30'u
kadındır. K am u kesim inde çalışan 500 b in kadının % 92'si m em ur. % 8'i işçidir. Bütün
bu rak am lar m em urların içinde kadınların önem li yerini gösteriyor. M em urların % 80'i
taşra teşkilatında çalışm aktadır. M em urların işyerlerine ve hizm et sınıflarına göre dağı­
lım ına baktığım ız zam an genel idare hizm etlerinden sonra % 22 ile öğretm enlerin. % 10
ile sağlıkçıların geldiğini görüyoruz. B unu % 6 ile teknik h izm etler ve em niyet hizm etleri
izliyor. B ir ilginç nokta da. m em urlar içinde ağırlığı olan öğretm enlerin yarıya yakınının,
sağlıkçıların ise % 70'inin kadın oluşu. A nlaşılan önüm üzdeki yıllarda işçi sendika ve
konfederasyonları kadın delegelerin parm akla gösterildiği yerler olm aktan çıkacak, öğ­
retm enler sayıca ağırlıklarından gelen b ir hızla sendikalaşm ada ilerlerken, sağlıkçılar
ikinci b ir grup olarak sendikalaşacaklardır.
M em urların yaş gruplarına bakıyoruz; % 26'sı 25-30 yaş arasın d a. % 26'sı ise 30-35
yaş arasında. Genç b ir kitle var karşım ızda. % 20’si ilkokul. % 15'i o rtao k u l. % 4 0 'ı lise
% 25'i ise yüksek okul m ezunu. Bu say ılar bize sendikal harekette eğitim düzeyi yüksek
bir kitlenin geleceğini, bunun da genel işçi örgütlenm esini büy ü k ölçüde değiştireceğini
gösteriyor. G ene istatistiklere göre m em urların yalnızca 160 b in i lojm anda oturuyor. Yani
ayrıcalıklı o lanlar çok değil.
D eğerli arkadaşlarım .
M em ur sendikalarının, işçilerin ekonom ik ve sosyal m ücadelesinin tarihini iyi bil­
m eleri gerekir. G erek dünyada, gerekse ülkem izde sendikal m ücadele tarihi, hataları, se­
vapları. yenilgileri ve zaferlerleriyle bize çok şey öğretecektir. O kuyoruz, duyuyoruz,
bazen toplu iş sözleşm esi, grev hakları olm ayan sendikalarda, "b u n lar gereksizdir" di­
yenler çıktı. O y sa dünya sendika tarihinde bazen sendika kurm ak için, b azen toplu iş
sözleşm esi hakkını alm ak için grev yapıldığını görüyoruz.
İşçilerin sendika tarihi ilginç, b ir k alıb a sığm ayan, canlı ö rn ek lerle doludur. En d e­
m okratik ülkelerde bile özellikle kam u kesim indeki sendikalar toplu sözleşm e ve grev
haklarından yoksun olabiliyor, kısıtlam ayla karşı karşıya kalabiliyorlar. H içbir şekilde
"g rev siz, toplu iş sözleşm esiz, sendikayı ne y ap alım " dem iyorlar. T ersine sendikal haklar
m ücadelesinin aracı olarak sendika, d ah a büyük önem kazanıyor. T ürkiye'de yüzbinlerce
işçi grev yasağıyla karşı karşıya. Y üksek H akem Kurulu hepim iz ad ın a toplu iş sözlcş-
71
m esi bağıtlayacak konum da. A m a hiçbirim iz "sendikaları ne yapalım " dem iyoruz. Şim di
biz kolum uz kanadım ız k ın k sa da ringe çıkıyoruz. R inge çıkm adan da nakavt ilan ederler.
Ş im di hiç olm azsa hasm ım ızı görüyor, m ücadele ediyor, öğreniyoruz.
toplu ış söz­
leşm elerinde olduğu gibi kırık kolla d a olsa sayı yapabildik.
Son olarak m em urların sendikalaşm ası ile ilgili olarak şu hususa dikkat çekm ek is­
tiyorum : T ürkiye'nin dış borcu 6 0 m ilyar dolar. Bu kam u ve bütçe açık lan devam etliği.
IM F h e r 6 ayda bir ekonom iyi teftişten geçirdiği, bizim ekonom i kurm ayları da bu tel ti;
sonuçlarına aöre davranm ak zorunda oludğu sürece m em urlara rev a gördükleri ,o -5
zam m ı % 40“ yapm azlar, yapam azlar. % 4 0 yapsalar bile enflasyonu geriye alırlar. M e­
m urun gerçek ücretindeki azalm a sendikalaşm a talebinin ilk itici gücüdür. Ve ö n ü m ü z­
deki dönem lerde bu itici güç varolacaktır. Bu da m em urların sendikalaşm asındaki ek o ­
nom ik tem eli sağlam v e değerli kılacaktır.
D eğerli arkadaşlarım T ürkiye Yol-Iş S endikası, yönetim iyle, uzm anıyla, personeliyle
üyeleriyle bu sendikalaşm ayla, örgütlenm eyle b erab er v e h er zam an yan ın d a olacaktır. 8(
yıl öncc kam u işçilerinin uluslararası örgütünün çağrısını Yol-Iş ad ın a tekrar ediyorum
B irlcşelim . örgütlenelim , hep beraber olalım . H epinizi saygı ve sevgiyle selam lıyorum .
72
‘Türkiye’de öğretmen örgütlerinin
iayanışması ve uluslararası
ilişkiler”
İbrahim G ER ED E
E ğ itim -lş E skişeh ir Temsilcisi
Sayın B aşkan, değerli konuklar.
Sem pozyum um uzun çeşitli bölüm lerinde T ü rk iy e'd e öğretm en örgütlenm esinin tahsel süreci anlatıldı. B u nedenle ben konuşm am da. T ü rk iy e 'd e öğretm en örgütlerinin
uluslararası ilişkilerinin ve dayanışm asının dünü v e bugünü üzerinde durm ak istiyorum .
U luslararası dayanışm anın, hele öğretm en örgütleri arasındaki dayanışm anın n e de;ce önem li olduğu konusunda fazla şey söylem eye gerek görm üyorum .
N asıl hava kirliliği vc deniz kirliliği gibi olaylar, sın ır tanım adan tüm insanları etk i­
yorsa. T ü rk iy e'd e öğretm enlerin sendikasız olm ası d iğ er ülkelerin öğretm enlerini de
kiler. Ç ünkü insan hakları evrenseldir.
E ğitim -lş olarak uluslararası dayanışm aya çok önem veriyoruz. A ncak sen d ik a hakcımızm yaşam a geçirilm esinde birinci koşul olarak görm üyoruz. Sağlıklı bir uluslararası
dayanışm anın önkoşulları olduğunun bilincindeyiz.
Bu koşulları şöyle sıralayabiliriz:
1. E ğitim -Iş'iıı güçlenm esi, kitleselleşm esi ve Türkiye öğretm enlerinin-eğitim çalı­
m larının- çoğunluğunu kapsam ası. Yani eğitim çalışanlarının sendikal birliğinin sağaıım ası.
2. Eğitim çalışanları dışındaki diğ er k am u görevlilerinin sendikalaşm ası ve dayanış­
m alarının güçlenm esi. Bu bağlam da, bugün ülkem izde m em u r sorunlarının çözü m ü için
n gerçekçi eylem in, sendika kurm ak ve kurulan sendikaya üye olm ak olduğuna inanıoruz. A ksi halde, tem m uz eylem lerinde görüldüğü gibi, kendiliğinden oluşan kitle ev ­
inleri sam an alevi gibi etkisiz kalacaktır.
3. T ü rkiye'deki işçi sendikaları ile m em u r sendikaları arasın d ak i dayanışm anın güçndirilınesi. Ç alışanların b ir bölüm ünün sendikal hakları yokken, diğerlerinin haklarının
ı kolayca kısıtlanabileceği bilinen bir gerçektir. "T ü rk iy e 'd e M em ur sendikacılığı yasal
ı. değil m i?" tartışm alarından kendilerini kurtarıp, kurulan m em u r sendikalarına maddi
c m anevi destek olm ak /orundadırlar.
73
Ö zelle, güçlü b ir ulusal dayanışm a o lm adan, uluslararası d ayanışm anın yeterli o la­
m ayacağını biliyoruz.
Bu arada. T ü rk iy e'd e uluslararası sendikal dayanışm a konusunda varolan yanlış eğ i­
lim lerin kırılm ası gerektiğine de inanıyoruz. Bu yanlış eğilim lerden birincisinin çarpıcı
örneğini Sayın B akanım ız Avııi Akyol verdi: "T ü rk iy e söm ürge ülke d eğ il. IL O 'n ü n ka­
nunu burada uygulanm az. H em b iz nasıl IL O 'n u n ilkelerine k arışm ıyorsak, o n la rd a bize
karışm asınlar". (28.4.1990 tarihli İstanbul Bayram G azetesi) B iz bö y le bir d eğerlendir­
meyi çarpık bir değerlendirm e olarak görüyoruz.
İkinci yanlış eğilim ise bazı radikal sol düşüncelerden kaynaklanm aktadır. Bu dü­
şüncelere göre, uluslararası örgütler-ayrım yapm adan-em peryalizm in yan kuruluşları
olarak değerlendirilm ektedir. İnsan haklan ve b a n ş örgütleri gibi, sendikal ö rgütler gibi
örgütleri böyle değerlendirm enin yaıilış olduğuna inanıyoruz.
E ğitim -lş. uluslararası örgütleri ciddiye alm aktadır ve uluslararası sendikal d ay an ış­
m aya önem verm ektedir.
T Ü R K İY E ’DE Ö Ğ RETM EN Ö RG ÜTLERİNİN
U LUSLA R AR A SI İLİŞK İLE RİN İN TARİHSEL G ELİŞİM İ
A - T Ö S D ö n em in e K a d a r :
T ü rk iy e'd e öğretm enlerin 1908'dcn beri örgütlü çalışm a içinde old u ğ u n u biliyoruz.
A ncak TÖS dönem ine kadar önem li bir uluslararası ilişkiye rastlanm ıyor. (Bu değ erlen ­
dirm e bilim sel b ir araştırm aya dayanm am aktadır, kabataslak bir araştırm a sonucudur.)
Bu dönem de uluslararası ilişkilerin z a y ıf olm asının nedenleri şö y le açıklanabilir:
1. K urtuluş Savaşı dönem inde A vrupa ülkelerine duyulan güvensizlik ve tepkiler.
2 . Ö ğretm en örgütlerinin güçsüz olm ası.
3. T ü rk iy e'd e uluslararası ilişkiler için konulan yasaklar, yasal engeller.
4. Soğuk savaş propagandalarının etkisi.
B- T Ö S D önem i (1 9 6 5 -1 9 7 1 ):
Bu dönem deki ilişkilerin örneğini T Ö S "ün 1967-1969 Ç alışm a P rogram ından verm ek
istiyorum : (TÖ S 1967-1969 Ç alışm a Program ı. s:35)
"Y abancı M eslek K uruluşlarıyla İliş k ile r:
T Ö S Ç ağdaş eğitim ve bilim verilerindeki karşılıklı yararlanm a olanakları elde
etm ek üzere, d ış ülkelerin m eslek kuruluşları ile ilişki kurm ayı gerekli görür
■624 Sayılı kanunun sınırları ölçüsünde girişim lerde bulunm ak için G enel Kurul
Y ürütm e K urulum uza d irek tif vermiştir.
D ış ülkelerdeki m eslek kuruluşlarının çalışm aları izlenecektir. Yararlı görülen
eğitim , sanat, bilim b u lu şlan üyelerim ize aktarılacaktır. Buna karşılık, yurdu­
m uzda. özellikle üyelerim izin bilim sel ve m esleki konulardaki araştırm a ve ça­
lışm alarının d ış ülkelerde değerlendirilm esi olanakları aranacaktır.
B unlar yanında yurdum uzla, ilgili ü lk eler arasında m esleki g eziler ve üye de­
ğişim i olanakları da araştırılacaktır. Böylece. yabancı m eslek kuruluşlarıyla
74
olan bağlarım ız güçlendirilecek, barışçı bir dünya düzeni kurulm ası için yapılan
savaşta öğretm ene düşen görev, uluslararası b ir m esleki d ay an ışm a yoluyla ye­
rine getirilecektir”
Ç alışm a program ında iyi niyetli b ir yaklaşım olm asına k arşın , T Ö S dön em in d e som ut
şekilde uluslararası ilişki kurulam am ıştır. Yasal engellerin y anında, dünya öğretm en
sendikalarının yakından tanınm am ası ve T Ö S 'ü n katı b ir bağım sızlık anlayışı olması
uluslararası ilişkiler kurulam ayışının nedeni sayılabilir.
C- TÖ B-D E R D önem i (1973-1 9 8 0 ):
T Ö B -D E R D önem indeki uluslararası ilişkilerin özetini G enel B aşkan G ültekin Gazioğlu’ndan dinleyelim : (abece D ergisi. E ylül-88, sayı:30, sf:39)
"Soru: T ürkiye dem okratik öğ retm en hareketinin uluslararası ilişkilerinin dü­
nünü ve bugününü nasıl değerlendiriyorsunuz?
- Ö ğretm en hareketim izin geçm işteki en büyük eksiği bence, uluslararası iliş­
kiye yeterince önem verm em iş olm asıdır. B unda hareketim izin deneysizliği
yanında, egem en güçlerin koyduğu engellerin d e rolü olm uştur. Ö rgütlerim izin
uluslararası ilişkileri, yönetim in izin verm esi k o şu lu n a bağlanm ıştır. Yurt d ı­
şında b ir davete katılm ak isteyen örgüt yöneticilerine h ep güçlük çıkarılm ıştır.
T ürkiye öğretm enlerinin d ü n y a öğretm enleriyle ilişki kurm ası istenmemiştir.
U ygulam a da bu yönde olm uştur.
T Ö B -D E R 'in 1976 yılı kongresinde konu ciddi biçim de tartışılıyor. F İS E üye­
liği k ara n alınıyor. 1976-1980 yılları arasında F İS E ve F IS E 'y e üye bazı örgüt­
lerle sınırlı örgütsel ilişkiler kuruldu. A nım sanacağı gibi hüküm etlerin bilgisi ve
izni dahilinde sürdürülen bu ilişkiler. T Ö B -D E R d avasında yasadışı ilişkiler
olarak suçlanm ış, kapatm a gerekçelerinden biri sayılm ıştır. Tek başına bu öm ek
bile hareketim izin m uhatap olduğu keyfi davranışları açıklam aya yeterlidir.
12 Eylül sonrasında A vrupa ülkelerine göçeden T Ö B -D E R yöneticileri ve aktivistleri yeni ve acı gerçeklerle karşılaştılar. T ürkiye öğretm en hareketi Avrupa
ülkeleri öğretm en sendik alan nezdinde yeterince tanınm ıyordu. B inlerce m es­
lektaşım ız çeşitli A vrupa ülkelerinde ve pek çoğu sen d ik alı çalıştığı halde, Avru p a 'lı m eslektaşlar. T ü rk iy e'd ek i eğitim düzeni ve öğretm enlerin durum u ko­
nularında en tem el bilgilerden yoksundu..."
G örüldüğü gibi T Ö B -D E R dönem inde yalnız FİSE ile sınırlı ilişkiler kurulabilm iştir.
Bilindiği gibi FİSE daha çok sosyalist ülkelerdeki öğretm en sendikalarının üst örgütüdür.
T Ö B -D E R 'in diğer öğretm en federasyonları ile ilişkiye g irm em esinde, kapitalist ülke­
lerdeki öğretm en sendikalarının yeterince tanınm am ası ve güven duyulm am ası nedeni
yatm aktadır.
T Ö S ve T Ö B -D E R D önem iyle ilgili dikkati çeken bir durum da. bu dönem lerde
uluslararası sözleşm elerden doğan haklara sahip çıkılm am asıdır. Bu durum , hukukçula
rım ızm bu konudaki çalışm alannın yetersizliği ile açıklanam az. Ö rgütlerim izin ulusla­
rarası dayanışm aya gereken önem i verm em elerinin bir sonucudur.
D- 1980 S o n r a s ı :
Sayın G azioğlu'nun biraz öncek i söyleşisinden aktardığım ız gibi T ü rk iy e öğretm en­
leri uluslararası dayanışm anın önem ini d ah a çok 12 E y lü l'd eıı so n ra anlam ışlardır. Bunun
nedenlerini şöyle sıralayabiliriz.
75
Yurt dışına çıkm ak zorunda kalan T Ö B -D E R yöncticilcri ve üyelerinin A vrupa'n
çeşitli ülkelerindeki öğretm en sendikalarını yakından tanım aları v e tanıtm aları.
T ü rk iy e'd e 12 E ylül sonrasın d a tüm çalışanlara ve ö ğretm enlere yapılan an ıdem okratik baskılara, uygulam alara A vrupa kam uoyunun vc A v ru p a'lı m eslektaşlarım ı­
zın tepki gösterm eleri.
12 E ylül dönem inin ağ ır baskıları karşısında T ürkiye kam uoyunun ve öğretm enlerin
uluslararası dayanışm a vc desteğe gereksinim duym aları, ö nem ini daha çok kavram ala
neden olarak sayılabilir.
A ncak şunu da gözden uzak tutm ayalım : U luslararası dayanışm anın 1986 y ılına kac ir
hiçbir som ul ö rn eğ i yoktur. B elki A vrupa düzeyinde vardı, ancak bu d ayanışm a etkinlik­
leri 12 Eylül duvarlarını aşarak T ü rk iy e 'y e girem em iştir.
"a b ec e" D ergisinin çıkışı vc arkasından E ğit-D er dönem inde uluslararası ilişki vc
dayanışm anın som ut örnekleri yaşanm ıştır. B u dönem de E ğ it-D er K urucu B aşkanı Ali
Bozkurt. G enel Sekreter M uştala M eriç, daha sonra d a G enel B aşkan F eyzullah Ertuğrül.
Y önetim K urulu üyeleri B inali S eferoğlu ve İsm ail Hakkı Bayram çeşitli zam anlarda y
dışına çıkarak A vrupa'nın vc dünyanın çeşitli ülkelerindeki öğretm en sendikaları
ilişkiler kurm uşlardır. Y ine bu dönem de çeşitli ülkelerden gelen öğretm en sendik
tem silcileri bizlcre m oral güç vermiştir.
T ürkiye öğretm enlerinin uluslararası dayanışm ası E ğ it-D cr'in geçen yıl düzcnlcd
Sendikal H aklar K u ru ltay ı'n d a doruk noktasına ulaşmıştır.
iki günden beri süren sem pozyum um uza katılan vc sem pozyum un en dikkatli izleyi­
cileri olan yabancı konuklarım ız, uluslararası dayanışm anın en güzel örneğini verm ek­
tedirler. Ayrıca. E ğ itim -Iş'i destekleyen m esajları bize güç verm iştir. K endilerine teşe
kür ediyoruz.
A ncak tüm bu iyi niyetli örneklere rağm en. T ürkiye öğretm enleri v c öğretm en <
gütleri ile uluslararası öğretm en sendikalarının dayanışm ası yeterli sayılam az.
Bu yetersizliğin T ü rk iy e'd ek i öğretm en örgütleri açısından nedenleri şunlardır:
1. T ü rk iy e'd e ööretm en örgütlerinin uluslararası ilişkilerini engelleyen yasaklar v
dır.
2. T ü rk iy e'd ek i öğretm en örgütlerinin (gerek E ğ ilim -lş'in gerekse E ğ it-D cr'in ) ulu
lararası ilişkiler bakım ından bilgi birikim i vc kadroları yetersizdir.
3. Ö rgütlerim izin ön ü n d e ekonom ik engeller vardır.
4. H üküm et tem silcileri katıldıkları uluslararası etkinlikler hakkında öğretm enlere
kam uoyuna bilgi verm em ektedirler. Ö rneğin: BM tarafından d üzenlenm iş. 4 -9 Mart 19
tarihleri arasında B angkok'ta yapılan "H e rk e s İçin Eğitim H akkı" konulu konlcran
Milli Eğitim Bakanı katılm ış ve bu k onuda kam uoyuna hiçbir bilgi verilm em iştir.
U luslararası dayanışm am ızdaki eksikliğin dünya öğretm en sendikaları açısından n
denlcriniıı neler olduğunu bilm iyoruz. B uradaki tem silciler bize bu k onuda bilgi ver
lerse seviniriz.
E ğer uluslararası dayanışm anın ö n em in e gerçekten inanıyorsak, tarihin bu aşam asın
da görev ve sorum luluk daha ço k dünyanın çeşitli ülkelerindeki -özellikle Avrupa'da!
kardeş öğretm en sendikalarına düşm ektedir. B uradaki tem silciler aracılığıyla tüm dü
yadaki öğretm en sendikalarına sesleniyoruz: G eliniz, sorunlarım ızı ve m utluluklarım
paylaşalım .
76
H er ne kadar uluslararası ilişki v e dayanışm a konusunda deneyim lerim iz az o lsa da
A vrupa ve dünya öğrelm en sendikaların a önerilerim iz var:
1. Bugün lem el sorunum uz olan sendika hakkım ızın yasal o larak y aşam a geçirilmesi
konusunda bize destek olm aları.
2. Sendikal eğitim konusunda yardım laşm a,
3. D ers program ları, ders kitapları ve ders araçlarının birlikte üretilm esi için ortak
çalışm alar,
4. K arşılıklı öğrenci ve öğretm en değiştokuşu,
5. Ö ğretm en sendikalarının A vrupa ve dünya çapında düzenledikleri eğitim ve kültür
etkinliklerine E ğitim -lş'iıı katılım ının sağlanm ası.
6 . Sendikal yayınların sendikam ız E ğ itim -lş'e ulaştırılm ası.
Bu önerilerim izin dikkate alınm ası ve ayrıca yapacağ ın ız ö nerilerin sendikam ıza
ulaştırılm ası dileğiyle teşekkür ediyor, tüm ünüze saygılar sunuyorum .
77
A Ç IK O T U R U M - (T Ü R K İY E ’D E M E M U R SE N D İK A C IL IĞ IN IN Y A SA L
D Ü Z E N L E M E Sİ)
Y önelen: Prof. Dr. C evat G E R AY ( SBF E ski D eka ı ı)
Türkiye'de memur sendikacılığının
yasal düzenlemesi nasıl olmalı?
Prof. Dr. M esut G Ü LM EZ
Türkiye ve O rtadoğu A m m e
İdaresi E n stitü sü
B u açık oturum un ana konusunu oluşturan "Türkiye'de m em u r sendikacılığının ya al
düzenlem esi nasıl olm alıdır" sorusuna ve sorununa girm eden ö n ce, dünden beri izlcdiğ n
bu sem pozyum da dile getirilen kim i görüşlere ilişkin izlenim v e düşüncelerim i aktarm ak
istiyorum . A çık oturum un konusu dışında kalm akla birlikte sem pozyum da tartışılan
m el konunun dışır.da kalm ayan, bu sabah işittiğim beni şaşırtan bazı bilgilerden yola
karak sözlerim e başlam ak istiyorum :
Bu sabah ben, D anim arkalI m eslektaşım ızı d inlerken, b ir yaşım a daha bastım art
daşlar. M illi Eğitim Bakanı Sayın Avni A kyol'un D anim arka heyetine, "genel o larak i
retm enlerin b ir sendika kurm asından yana olduğunu" söylediğini d u yunca, gerçekt
şaşırdım . Ç ünkü Sayın B akan, bu dem eci verdiği tarihten itibaren öğretm enlerin ve kar
görevlilerinin sendikalaşm asına sistem atik biçim de karşı çıkm ıştır. B unun bir örneği
sabahki oturum da bir çalışan öğretm en arkadaşım , aynı zam anda benim öğrencim akt
dı. Sayın Bakan dem işti ki. "T ürkiye söm ürge değil. ILO'ııun k anunu burada uygulanın ız.
Biz nasıl ILO 'nun ilkelerine karışm ıyorsak, o n lar da bize karışm asınlar. "B u sö zleri. ınıyorum şeker bayram ında verdiği bir dem eçte söylem işti. Sayın M illi Eğitim B aka i.
kendisiyle yapılan bir konuşm ada da. "kanunun m em urlar için sendika ku ram az dediğini’
öne sürm üştür. "A nayasa da böy le diyor" d iy erek . A n ay asa'y ı ve yasaları bilen bir uzman
kişi gibi, sendika hakkının iç hukukum uzda yasaklanm ış olduğu an lam ın a gelen b ir t
m eç verebilm işti Sayın B akan. Bununla da kalm ayarak. E ğitim -lş G enel B aşk an ı‘r
bütünlem e sınavları konusundaki görüşünü açıklam asından sonra, sendikanın "hukuki
kim liği bulunm adığını ve S endika G enel B aşkanı Sayın A ltuııya’ya "Sendika Ge
B aşkanı" sıfatıyla değil "öğretm en N iyazi A ltunya" olarak yanıt verdiğini belirtm iş
sonra da "böyle bir sendika m uhatap değil" dem iştir.
Şim di ben bütün bu sözleri yorum lam aya gerek görm üyorum . Ve bu sö zleri. Sa
B ak an 'ın Danim arkalI m eslektaşlarım ıza "öğretm enlerin genel o larak b ir sendika ku
bileği" yoluyla verdiği dem eciy le birlikte, onu gözönünde bulundurarak d eğ erlen d im
zinizi rica ediyorum .
A çık oturum da tartışacağım ız soruna girm eden değerlendirm ek istediğim bir baş
78
konu d a. Sayın T ürk-Iş G eııcl B aşk an ı'n m dün burada anlattığı, sendikal yasalardaki
uluslararası norm lara aykırılıklarla ilgili olarak yaptıkları çabalardır. Sayın Y ılm az, h a­
zırladıkları A nayasa değişikliklerinin sayısını verdi bize. T ü rk -lş'i sanki b ir arşive dö­
nüştürm üşler. D oğrusu kendim e sordum : Bu değişiklik tasarılarını hazırlam akla n e büyük
çabalar harcadıklarını mı anlatm ay a çalıştı, yoksa bugüne değin hiçbir önem li kuralını
değiştirem edikleri sendikal yasalardaki aykırılıkların giderilm esi sorununa siyasal dota k lard a çözüm aram a politikasının iflas ettiğini mi itira f etti? Sanıyorum Sayın Y ılm az,
kım ı zam an randevu bile alam adıkları siyasal dorukların kendilerini ne k ad a r m eşsu l e t­
liğini, ne kadar oyaladığını ve kendilerinin, ne y azık k i. siyasal iktidarlar tarafından a t­
latıldığını anlatm ak, tem sil etliği K onfederasyonu övm ek am acıyla d a olsa, yerm ek du­
rum unda kalm ıştır. B aşarısızlıklarını itira f etm iştir.
B ugün konuşan, T ürk-lş'e üye olan b ir b aşka sendika başkanı, B asın-lş'in Sayın G enel
B aşkanı. T ürk-Iş'in ve öteki sendikaların uluslararası hukuka dayanarak yaratılan b ir te­
mel insan hakkının yeterince destcklenem ediğini açıkça söyleyebilm iştir. Ben T ü rk -lş’e
ve özellikle T ü rk -lş'e üye olan b ir gru p sendikaya diyorum ki, vakit henüz g eçm iş değil­
dir. Bu tür toplantıların A nkara dışında da yinelenm esinin son d erece önem li ve büyük
yararları olacaktır. E ğer söylediklerinde gerçekten içlen iseler, onları bu desteSi EüitimIş’e ve örgütlenm e çabası içinde olan tüm öteki kam u görevlilerine verm eye"çağırıyo­
rum.
Yine, tem elde gündem dışı olm am ak la b irlikte benim gündem dışı say d ı« ım , am a
değinm ek istem ediğim bir başka konu, siyasi parti tem silcilerinin k o n u ş m a la rn le ilaili.
M uhalefet partilerim izin m em ur send ik acılığ ın a verdikleri desteüin anlam ını ve içeriğini
düzeyim ve boyutunu üç yıldan beri gördük. Yaptıkları A nayasa d eğ işiklikleriyle Haili
çalışm a ve çabalarından, bunların d a çoğunlukları olm adığı için so n u çsu z kaldığından
sözetm ekte. sanki çaresizliklerini, bizden ö zü r dileyen bir"hava içinde dile g etirm ekte­
dirler. Ve sendikal haklar konusunda m em urlara destek verebilm ek için, sanıyorum ikti­
dar olm ayı beklem ektedirler. A caba kam u görevlilerinin desteğini alm ad an iktidar ola­
bilirler m i? D Y P'ııin sayın tem silcisi yapılan işin önem ini, büyüklüğünü belirttikten
sonra, "yasalar içinde cam bazlık yapıldığını ve böylcce bu sonuca ulaşıldığım " sö y le­
m iştir ve kendisinin de 25 yıllık bir hukukçu olduğunu belirtm iştir. Y apılan iş. yasalar
içinde yapılan b ir cam bazlık değildir. Yapılan iş. ciddi ve titiz bir hukukçuluğun ürünüdür.
B ugüne kadar ihm al edilen, görülm eyen bir noktanın yakalanm asıdır. 1961 A nayasası’ndan beri usulüne göre yürürlüğe konulan uluslararası sözleşm elerin kanun hükm ünde
olduğu hükm ü gcçcrlidir. Ve dolayısıyla cid d i, titiz hukukçuların bunu ço k önceden gör­
m eleri gerekirdi. Bunu görem em iş olabilirler, bunun için hiç kim se ayıplaııam az. A m a bu
görüş o rtaya atıldıktan sonra, eğ er bu görüşü benim siyorlarsa bunun gereğini yaparlar.
Bu görüşe katılm ıyorlarsa yani usulüne göre vürürlüğe konulan uluslararası sö zleşm ele­
rin kanun hükm ünde sayılm asının anlam ı konusunda belirttiğim iz «örüşleri paylaşm ı­
yorlar ise. bunu da açıkça söyleyebilirler. Ve o zam an d erler ki. "ulusal b ir yasa çıkar­
m adıkça olm az, bu A nayasa'da b ir değişiklik yapılm adıkça olm az." A m a bunu bir türlü
söylem iyorlar. Bu konuda m uhalefet partilerini açık o lm aya çağırıyorum .
Evet, gündem dışı, önem li gördüğ ü m birkaç n oktava. süre içi birkaç noktava d e lin ­
dikten sonra aç ık oturum da tartışm aya çalışacağım ız "m em ur sendikacılığının yasal düzcnlcm csi nasıl olm alıdır" konusundaki görüşlerim i açıklayacağım . A m a bu soruva da
doğrudan doğ ru y a girm eden, "acaba m em ur sendikacılığı İçin b ir yasal düzenlem e zo ­
runlu m udur? M em urların sendikal hakları kullanm ası m utlaka b ir ulusal yasal d ü zen le­
m eye gerek g österir m i? U lusal b ir y asa çıkarılm adan m em urlar sendikal hakları kulla­
nam az m ı? U lusal bir yasa m em urlarca sendikal hakların kullanılm asının "olm azsa ol­
m az" b ir koşulu m udur?" konusunu o rtay a atm aya v e bu konudaki aö rü şü m ü belirtm eye
çalışacağım .
79
I Y ASAL D Ü Z E N L E M E Z O R U N L U M U? YASA, S E N D İK A L H A K L A R I
K U L L A N M A N IN "O L M A Z SA O L M A Z" BİR K O ŞU L U M U?
K anım ca m em ur sendikacılığının yasal düzenlem esi, "o lm azsa olm az" anlam ında
zorunlu değildir. Sendikal haklar, dem okratik, çoğulcu, sosyal, insan haklarına dayalı
olm azsa da "saygılı" b ir hukuk devletinde, yasaklar ve yaptırım lar olm adığı surece k ul­
lanılabilir. kullanılabilm elidir. B u . sen d ik al hakları düzenleyen bu- yasanın taşıdığı yara­
rın yüzde yüz yadsınm ası anlam ına gelm ez. Yasa birçok yönden gereklidir: herşeyden
önce, hakkın kullanılacağı çerçeveyi belirler. Kimi işlem lerin nasıl ve hangi yönetsel
m akam larca ve hangi biçim sel koşullara uyularak yerine getirileceğim gösterir B ir yasal
düzenlem e, bu çerçevede yararlıdır ve ö zellik le de. "yasacı" yönetsel geleneği bulunan
ülkeler için zorunludur.
A m a bir yasal düzenlem enin varlığı, kanım ca sendikal hakları kullanm anın "olm azsa
olm az" koşulu olarak düşünülem ez. Sendikal hakların kullanım ı, yasaklar ve yaptırım lar
olm adığı sürece, yasa çıkarılm ası k oşuluna bağlı tutulam az.
Bu »örüşüm ü sendikal hakların iki ö zelliğine dayandırıyorum , iki tem el özelliğiyle
gerekçelendiriyorum . B unlara, hukuksal nitelikli v e  nayasa'dan kaynaklanan b ir üçüncüsünü de ekleyeceğim .
1. Sendikal H aklar "İnsan H a k la r ın d a n d ır
M em ur sendikacılığı ve genel olarak sendikacılık için yasal b ir düzenlem enin zorunlu
olm am asının birinci nedeni, sendikal hakların "insan haklarT 'ndan, insan hakları nın
toplu olarak kullanılanlarından olm asıdır.
İnsan hak lan evrenseldir, yazılı hukuku aşan b ir anlam ve içerik taşır; yazılı hukuki;
sınırlı tutulam az. Varolanın yanında, olm ası gerekeni d e kapsar. İnsanlığın ulaştığı beli
b ir aşam ada, "insan" niteliği dolayısıyla tüm insanlara tanınm ası gereken hak ve ozgur
lükler "insan hakları"dır. D olayısıyla anayasaların ve yasaların içerm ediği yada yasak
ladıgı haklar da insan hak lan katalogu içinde yer alır. Bu katalog A nayasa ve yasa koyu
cuların iradesiyle sınırlı tutulam az, ondan bağım sız olarak oluşur, sürekli b içim de gelişi
ve genişler. 1
S endikal haklar, "insan hakları"ndaıı olduğu içindir k i. insan haklarıyla ilgili tüm
uluslararası önem li belgeler sendikal haklara yer verm iştir: İnsan H akları Evrensel B il­
dirgesi ile K işisel ve Siyasal H aklar U luslararası Sözleşm esi, bu belgelerin en çok bilinenleri arasında yeralır. K uşkusuz bunlar dışında, sendikal hakları ayrıca ve d an a ayrınlılı
olarak düzenleyen başka uluslararası b elgeler d e vardır. Bu arad a ILO ile A vrupa Konseyi’nin sözleşm eleri, sendikal hakları d ah a geniş biçim de uluslararası kurallara bağlam ı“
ve güvence altına alm ıştır.
2. Sendikal H aklar K endiliğinden K ullanılabilen H aklardır
Sendikal hakların özel b ir yasal düzenlem e olm aksızın k ullanılabilm esi, on ların ikine
b ir özelliğinden de kaynaklanm aktadır. Sendikal haklar, öteki sosyal haklardan (örneği
çalışm a ve sosyal güvenlik haklarından) ay rı olarak, 'kendiliğinden kullanılabilir (se f
executing), "doğrudan doğruya uygulanabilir" (direetem ent ap plicable) nitelik taşıy;
haklardır. S endika, toplu pazarlık ve grev h akları, gelenekse^ kişi hakları ile kim i öte
sosval haklar gibi, devletin olum lu b ir edim ini gerektirm ez.2 Sendikal haklar, devlet
som ut ve olum lu edim ini gerektiren öteki sosyal hakları korum anın ve d ah a ileri düzeyde
oerçekleştirm enin toplu araçlarıdır, çağdaş ve dem okratik güvencesidir. D olayısıyh
devletin sendikal haklar karşısındaki ilk ödevi, onların k ullanılm asına engel olm am a!
80
ara zarar verm em ek, kısıtlayıcı yönde karışm aktan kaçınm aktır. H erh ald e, insan hakına "saygılı" bir devletin yapm ası gereken de, öncelikle budur. D evlet, çalışm a koşul­
un iyileştirm ek, ekonom ik ve toplum sal durum larını geliştirm ek, ulusal gelirden adil
p ay alm ak için bir araya gelen kişilerin ö n ü n e yasakçı bir ak tö r o larak çıkm am alıdır.
K ısacası, yasaklarla açıkça tanınm adığı y ad a yasaklanm adığı sürece, sendikal haklar
tıır "özgürlük "tür. Bu özgürlükten yararlanm a, onu kullanm a en g ellen em ez, engellenn tm e lid ir. D ünya sendikal haklar tarihi, sen d ik a, toplu sözleşm e ve grev haklarının,
yasakçı" aşam adan sonra ve "hukuksal tanım a" evresi ö ncesinde b ir "özgürlük rejim i"
dönem inin yaşandığını o rtaya koym aktadır. B aşka bir deyişle, sendikal hakları yasalar,
yasakoyucular yaratm am ıştır; yasalardan önce v e hatta kim i zam an yasakçı ve baskıcı
asalara karşın işçisiyle, m em uruyla, çalışan larca yaratılm ıştır. Y asakoyuçular, sendikal
lakları yaratm a yetkisine ve tekeline sahip değildir. A ncak, yaratılan hakların çerçevesini
¿izine işlevini yerine getirir. S endikal haklar, uzun, zorlu, çetin ve çoğu kez kanlı savaım lar sonucu, bedeli ödenerek birer "to p lu m sa l gerçek" niteliği k azandıktan sonra, ya;a> oyucuların dikkat ve ilgisini çekm iştir. K ısacası, gerek sendika, g erek toplu pazarlık
ıc ekse grev hak lan alanında, u ygulam a hukuku öncelem iştir, başka d eyişle hukuk
•y [»ulamayı izlem iştir.
3. S en dik al H aklar U luslarası H ukuktan D oğm uştur
Sendikal hakları "olm azsa olm az" anlam ında özel bir yasal d ü zen lem e olm aksızın
<u lanabilm enin kanım ca b ir üçüncü d ayanağı d ah a var. Bu d a. A nayasa'dan kaynaklaıa ı, "hukuksal" nitelikli, dolayısıyla yönetim i, kam u yetkililerini v e yargı organlarını
Tağlayıcı b ir dayanaktır.
"U lusal" b ir yasal düzenlem e yapm aksızın d a. T ürkiye’nin onay lad ığ ı, d ah a doğrusu
jsu lü n e göre yürürlüğe koyduğu uluslararası sö zleşm eler ve bunlara ilişkin yerleşik ka~arlar ile. onaylam aksızın "üye devlet" o larak bağlı olduğu sö zleşm eler çerçevesinde
e ıdikal hakları kullanm ak olanaklıdır. Ç ünkü insan haklarını düzenleyen bu sözleşm eer. A nayasa uyarınca "kanun hükm ündedir", yani yasalar gibi y ö netim i v e yargı o r­
ganlarını bağlar. Bu sözleşm elere karşı A n a y a sa y a aykırılık savında bulunulam ayacağı
çin de. yasalara ve hatta A nayasa'ya aykırı olsalar bile yasalardan ö n ce uygulanm ak zo-undadır.
Bu görüş. T ürk A nayasa ve Y önetim H ukuku öğretisinde giderek benim senm ektedir.?
Daha önem lisi, resm i çevreler de bu görüşe k atılm ak lad ır.Y en i b ir kitapta.4 A nayasa
VI; hkem esi'nin birçok kararında onaylanan sözleşm elerin, özellikle İnsan H akları A vrupa
üözleşm esi'ııin "Türk hukuk düzeni içinde yürürlüğe girdiği", "doğrudan doğruya uyguanm asının gerektiği". "Türk hukuk düzen in d e üstün b ir kural olarak yer aldİğı". "değişirilcm eyecek bir A nayasa ilkesi seviyesine yükseltildiği" belirtilm iş ve "h içb ir T ü rk kalununun A vrupa İnsan H akları S ö zleşm esi'n e aykırı olam ayacağı, o lanların d a zım nen
eya A nayasa M ahkem esi kararı ile iptal edilebileceğinin kesin o ld u ğ u ". "Türk hukuk
¡üzeninde A nayasa'ya aykırılık gibi insan haklarına aykırılık k av ra m ı” bulunduğu ek ­
enin iştir.
İşte Eğitim İşkolu K am u G örevlileri S endikası (E ğitiın-lş). kendiliğinden kullanıla>ileıı bir insan hakkının. T ürkiye'nin onayladığı ve onaylam asa d a "üye devlet" olarak
tağlı olduğu uluslararası belgelere day an arak kullanılm asının som ut bir ürünüdür. Yadarııı ve yaptırım ların bulunm adığı bir iç hukuk düzeninde, ekonom ik ve toplum sal
urum larını düzeltm ek isteyen kam u görevlisi ö ğretm enler uluslararası belgelerde yazılı
lan hakları yaşam a geçirm işlerdir. Bu son d erece doğal, olağan ve "insanca"' b ir olgudur,
îu n d a şaşılacak yada yadırganacak b ira nokta aranacaksa, bu o lanaktan yararlanm akta
81
niçin bu denli geç kalındığı konusunda aranm alıdır ve kim ileri dışında, niçin öteki kam u
görevlilerince sendikal örgütlenm e y o lunda som ut çalışm alar yapılm adığı konusunda
aranm alıdır.
K ısacası, özel b ir yasa olm aksızın kurulan E ğitim -lş, nasıl bir tem el insan hakkının
toplum sal gerçeğe dönüştürülm esi anlam ını taşıyorsa, öteki kam u görevlilerince kurula­
ca k sendikalar da b ir tem el insan hakkının fiilen kullanılm asından başka bir anlam taşı­
m ayacaktır. Bu anlam da da, yasal düzenlem e zorunlu değildir, hakkı kullanm anın ol­
m azsa olm az" koşulu sayılam az.
II. N A SIL BİR Y ASAL D Ü Z E N L E M E ?
Katı bir "m evzuatçı" yönetsel geleneğin yönetenler v e yönetılenlerce benim sendiği
b ir ülkede, m em ur sendikacılığına ilişkin b ir yasal düzenlem enin yararını tüm den yadsım am akla birlikte "olm azsa olm az" anlam ında b ir koşul d a sayılam ayacağı yolundaki
görüşüm ü belirttikten sonra, açık otu ru m d a ele aldığım ız "nasıl b ir yasal düzenlem e
sorusuna ilişkin görüşlerim i sunacağım .
Bu soruyu birbirini bütünleyen şu iki b aşlık altında yanıtlam ak olanaklıdır: S endika­
cılığa yaklaşım ve sendikacılığın içeriği, yani sendikalara çizilen etk in lik alanının çerçe­
vesi.
1. Sendikacılığa Y aklaşım N asıl O lm alıdır?
S endikacılığa, herşeyden önce, sendikaların birincil v e tem el am acının üyelerinin
ekonom ik ve toplum sal h ak ve çıkarlarını koruyan ve geliştiren ö rgütler o luduğu gözönüne alınarak yaklaşılabilir. Bu çerçevede, sendikaları ıkı tem el araç olan toplu pazarlık
ve grev haklarıyla donatm ak gerektiği açıktır.
İkinci olarak, sendikacılığa, sendikaların salt m esleksel alan içinde kalm ayıp, aynı
zam anda dem okratik kitle örgütleri ve b ask ı küm eleri olduğu g ö zönüne alınarak yakla­
şılabilir. Bu çerçevede, sendikaların özellikle toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkının bu­
lunm ası. genel b ir siyasal etkinlik yasağı içine alınm am ası ve öteki d em okratik kitle ör­
gütleriyle dayanışm a olanaklarından yoksun bırakılm am ası gerekir.
2. M em ur S endikacılığının U luslararası H ukuksal Ç erçevesi Ç izilm iştir
M em ur sendikacılığına ilişkin "nasıl olm ası gerektiğini tartıştığım ız ulusal yasal dü­
zenlem enin uluslararası çerçevesi, sendikacılığın birbirini bütünleyen bu ıkı işlevi doğ­
rultusunda ve gerçekleştirilm esini sağ lay acak biçim de çizilm iştir. B aşka b ir d eyişle, k a­
m u görevlilerinin sendikal hakları konusunda tam b ir hukuksal boşluk sözkonusu değil­
dir. G erçi iç hukukta bu hakları d üzenleyen özel kurallar yoktur. A ncak bu b o şlu k , salt iç
hukuk çerçevesinde b ir "özgürlük rejim i"ııin varlığı anlam ı taşım aktadır. Ç ünkü sendik; 1
haklarla ilgili uluslararası sözleşm elerden A nayasa m. 9 0 uyarınca ıç h u kukla bütünleştirilenler vardır. Ve bu sözleşm eler, "asgari norm lar" içeren b elgeler olarak. ıç hukukta
yapılacak olası tüm aykırı yasal düzenlem elere karşın bağlayıcıdır. D olayısıyla sendik; 1
hakların iç hukukun parçası haline gelm iş uluslararası sözleşm elerde dayanağını b u la ı
bir hukuksal çerçevesi vardır. K ısacası, iç hukuktaki "özgürlük rcjim i"ne karşın, ulusal
hukukla bütünleşen uluslararası h ukukta "hak rejimi" geçerlidir.
O halde "m em ur sendikacılığı için nasıl b ir yasal düzenlem e yapılm alıdır" yolundaki
sorunun yanıtı, öncelikle uluslararası hukukta aranm alıdır. Ç ünkü sözleşm elerin m etin­
leri yanısıra, uygulanm a süreci çerçev esin d ek denetim organlarınca üretilen k ararlar \ e
böylece oluşturulan uluslararası ortak se n d ik a l haklar hukuku, olası b ir yasal dü zer
lem enin asgari çerçevesini oluşturm aktadır. Bu da. m em ur sendikacılığına yasal bir çe
82
;eve çizm ek isteyen yasakoyucuyu bağlam aktadır.
U luslararası hukukun içeriğine ve sağladığı haklara girm eden önce, sendikal haklar
ilanındaki uluslararası hukukun hangi belgelerden oluştuğunu kısaca an ım satm ak isti­
yorum .5
K uşkusuz, öncelikle. A nayasa uyarınca "usulüne göre yürürlüğe konulm uş" uluslaarası sözleşm eleri anım sam ak gerekir. B unlar iki tanedir: B irincisi, henüz yürürlüğe bile
'irm eden onaylam a çalışm aları başlatılan ve 1951 'de onaylanan ILO 'nun Ö rgütlenm e
ve Toplu P azarlık H akkı S özleşm esi’dir. İkincisi de. 1954’te onaylanan İn san H akları
U r u p a Sö/.Ieşmesi'dir.
A ncak, m em ur sendikacılığına ilişkin uluslararası hukuku, onaylanan bu iki sözleşm e
le sınırlı tutm am ak «erekir. B ağlayıcılık düzeyi ve dolayısıyla denetim m ekanizm ası
arklı olm akla birlikte. ILO 'ııin 87 sayılı S en dik a Ö z g ü rlü ğ ü ve S en dik a H akkının
K orunm ası S özleşm esi’ni de. yasal d ü zen lem e yapılırken gözönüne alm ak ve sendika
« g ü rlü ğ ü n ü n evrensel ilkelerini "devlete karşı" güven altına alan bu genelgeye aykırı
iüşeıı kurallara yer verm em ek gerekir. Ç ünkü by Sözleşm e, IL O A nayasası uyarınca
T ürkiye'yi "üye devlet" olarak bağlar. 6
Ö te yandan. 1989 H aziranında IL O ’d a "kara liste" olarak bilinen "özel p a r a g ra fa
alınm ayı önlem ek am acıyla onaylanan A vrupa Sosyal Şartı'nı da, T ürkiye'nin sendikal
ıaklar yönünden baölı olduüu uluslararası hukuk içinde düşünm ek gerekir. H er ne kadar
S osyal Ş art'ın sendika, toplu pazarlık ve grev haklarını tanıyan 5. ve 6. m addelerine çe­
kince konulm uşsa da. aynı haklar Ş art’ın B irinci Bölüm ünde yenilm iştir. Bu bölüm ün
onaylanm ası ve hukuksal bağlayıcılık d o ğurm ası söz konusu değildir. A ncak sözleşm cci
devletler, izleyecekleri sosyal politikada Birinci B ölüm deki oııdokuz tem el hakka ve il­
keye. dolayısıyla sendika, toplu pazarlık v e grev haklarına aykırı yasal yada yönetsel
düzenlem e yapm am akla yüküm lüdürler.7
Ö zetle, m em ur sendikacılığına yasal b ir çerçeve çizm ek isteyen siyasal iktidarlar
alabildiğine ö z s ü r deüildir. S endikacılığa gösterm elik b ir yasal çerçeve çızem ez. Bir
yandan onaylayarak iç hukukuna kattığı uluslararası sözleşm elere uym akla, ö te yandan
da "üye d ev let” olarak bağlı olduğu sözleşm elere aykırı düzen lem eler yapm am ak la yü­
küm lüdür. T ürkiye'nin. K örfez bunalım ında izlediği politikalarla d eğ il, ancak asgari ni­
telikli uluslararası belgelere uym akla saygınlığını ve AT ile b ütünleşm e şansım artırabi­
leceği açıktır.
III. U L U SL A R A R A SI K U R A L L A R A U Y G U N BÎR Y ASAL
D Ü Z E N L E M E N İN T E M E L İL K E L E R İ N EL ER D İR ?
Ö ııce belirteyim ki. bu soruyu yanıtlarken, teknik ay n n tıy a g irerek, b ir y asa taslağı
yada tasarısı hazırlıyorm uşçasına teknik ay rıntıya inen önerilerde bulunm ayacağım . S o ­
ruyu. onaylanan ve onaylanm ayan uluslararası sözleşm elerin m em urlara ve onların sen­
dikalarına' tam dıüı hak lan ve güvenceleri ayrı a v n ele alarak yanıtlam aya, b ö y lece de
bağlayıcılığını belirttiğim uluslararası hukukun içeriğini som ut olarak g österm eye çalı­
şacağım .
1. O n aylanan S özleşm elerd e S en dik al H aklar
a. K işi Y önünden Kapsam
İnsan H akları A vrupa S özleşm esi (IH A S ). sendika hakkını ilkece "herkes"e tanımıştır.
A ncak silahlı kuvvetler, polis vada devlet yönetim i üyelerinin bu hakları kullanm asına
"haklı kısıtlam alar" konulm asına olan ak verm iştir. K anım ca, "devlet yönetim i üyeleri".
83
yerleşik ILO ilkeleri çerçevesinde, ancak "kam u erkinin organları olarak davranan" yö­
n eticiler biçim inde anlaşılm alıdır. B unlar dışında, yasal düzenlem enin sendika hakkının
kişi yönünden kapsam ını kısıtlayan k u rallar öngörm em esi gerekir. K anım ca, İHA S çer­
çevesinde. silahlı kuvvetlere ve polise d e kesin b ir sendika yasağı konulam az, ancak
sendika hakkının kullanılm asına "haklı kısıtlam alar" getirilebilir. İH A S, sen d ik a hak k ı­
nın kullanılm asına getirilecek kısıtlam aların koşullarını belirtm iştir. O lası b ir yasal d ü ­
zenlem e, bu koşullara uygun olm alıdır. Ö zellikle, öngörülen kısıtlam a önlem lerinin zo ­
runlu nitelik taşıyıp taşım adığı "dem okratik bir toplum "da değerlendirilecektir. Ve İHAS
denetim organları, dem okratik toplum un ölçütlerini belirlem iştir. Ö rneğin "kam u düzeni"
gerekçesiyle m em ur sendikacılığı için öngörülecek bir kısıtlam a önlem inin dem okratik
bir toplum "da zorunlu nitelik taşıyıp taşım adığı, ulusal yasakoyucunun anlayışına göre
değil A vrupa sözleşm esi'nin denetim organlarınca bu k onuda benim senen görüşe göre
belirlenecektir. 8
b. Toplu P azarlık Hakkı
Yasal düzenlem e, m em ur sendikalarına istihdam (çalışm a) koşullarını toplu pazarlık
yoluyla düzenlem e hakkı tanım ak zorundadır. Ç ünkü bu hak 98 sayılı Sözleşm e'den
doğm uştur. D evlet, m em ur örgütleri ile işveren yada işveren örgütleri arasında gönüllü
toplu sözleşm eler yapılm asını ve bu yöntem in en geniş biçim de kullanılm asını özendirici
ve geliştirici önlem ler alm ak zorundadır.
Yapılacak yasal düzenlem e, m em u r sendikalarıyla işvcren-devlet arasındaki gönüllü
toplu pazarlık ve tarafların özerkliği ilkesine aykırı kurallar öngörem ez.
K ısacası, uluslararası hukukun m em urlara tanıdığı sendika hakkı, toplu pazarlık
hakkıyla donatılan b ir haktır. Yasa ancak bu hakka işlerlik k azandıracak k u rallar içerebi­
lir. içerm elidir. M em ur hukukunun bunu sağlayacak biçim de değiştirilm esi gerekir.
c. Grev Hakkı
O naylanan sözleşm eler m em urlara ve m em ur sendikalarına grev hakkını "açıkça" ta­
nım ış değildir. A ncak biraz sonra belirteceğim gibi, grev hakkı uluslararası hukukta tü­
m üyle yokum sanm ış değildir.
A vrupa Sözleşm esi, sendika hakkını "çıkarların savunm ası için" tanım ıştır, insan
H akları Divanı. S özleşm e'nin sendikanın başvuracağı "toplu eylem " yoluyla üyelerinin
m esleksel çıkarlarını savunm a örzgürlüğiiııü koruduğunu ve sözleşm eci devletlerin de bu
toplu eylem in yürütülm esine izin verm ek ve geliştirilm esini olanaklı kılm ak zorunda ol­
duğunu belirtm iştir.9 A ncak D ivan. İH A S ’ın 11. m addesinin grev hakkını açık biçim de
içerm ediği görüşündedir. D ivan'a göre İH A S. üyelerinin çık arların ı savunm ak am acıyla
(sendikalarca yada üyelerce) kullanılacak toplu araçların seçilm esini d evletlere bırak­
m ıştır. G rev, bu araçların en önem lilerinden biridir, ancak b aşka araçlar da vardır. 11.
m addenin açıkça tanım adığı grev hakkı, iç hukukça kim i d u ru m lard a kullanım ını sınır­
layıcı nitelikte bir düzenlem eye bağlı tutulabilir.10
K im i bilim adam ları, D ivaıı'ın bu kararlarındaki anlatım ı "ihtiyatlı" bularak özetle şu
yorum u yapm aktadır: "İH A S grev hakkını açıkça öngörm em iştir, an cak g rev hakına getirilecek toptancı b ir yasaklam anın S özleşm e'ye aykırı sayılm ası o la n a k lıd ır.""
B u çerçevede, yasal düzenlem enin m em urları ve m em u r sendikalarını grev hakkından
kesin olarak yoksun bırakm ası. İH A S 'a aykırı düşm ektedir. K anım ca 657'deki kesin grev
yasağı A vrupa S özleşm esi'ne aykırıdır. Ç ünkü D ivan, iç hukukun grev hakkının kulla­
nım ını "sınırlandıran” b ir düzenlem e yapabileceğini belirtm iştir.
84
K aldı ki onaylanm ayan 87 sayılı S özleşm e ile 6. m addesine çekince konulan A vrupa
ijosyal Şartı da, grev hakkının genel ve kesin biçim de yasaklanm asına olanak verm ez.
G rev hakkının sınırlarının ne olm ası gerekliğine az so n ra değineceğim ,
d . Ü yelik ve Y ö n eticilik G ü v en c esi
O naylanan sözleşm elerden 98'in, sen d ik a üyesi olan ve sendikacılık etkinliklerinde
liılu n an m em urlara tanıdığı önem li bir güvence vardır: M em urların işveren d evletin ist hdam alanında sendika özgürlüğüne zarar verm e am acı taşıyan tüm ayrım cı eylem lerine
k ırşı "eksiksiz bir korum a"dan yararlanm aları. Bu korum anın, sen d ik a üyesi olduğu için
d :vletçe işten çıkarılan b ir m em ura "tazm inat" ödem ekle sağlanm adığını, ancak eski işiı ı : geri dönm esine olanak verilerek gerçekleşebileceğini ö zellik le b elirtm ekte yarar gör ¡yorum . N e yazık ki, işçi sendikaları d a 98'in bu güvencesini gereğince değerlendireniem ektedir.
2. O n a y la n m a y a n S ö zle şm e lerd e S e n d ik a l H a k la r
M em ur sendikacılığını düzenleyecek b ir yasa, onaylan mam akla y ad a çekince konulakla birlikte. Türkiye'nin bağlı olduğu b aşka uluslararası sözleşm eleri d e g ö zönüne alakla ve bunlara aykırı düzenlem e yapm am ak la yüküm lüdür.
B unlardan özellikle ikisine değinm ekle yetineceğim : 87 sayılı ILO S özleşm esi ile
/fvrüpa Sosyal Şartı.
a. K işi Y ö n ü n d e n K a p sa m
87 sayılı S ö/.leşm e'ye göre tüm çalışanlar, hiçbir ayrım gözetilm eksizin sendika
hakkına sahiptir. M em urların bu kapsam içinde olduğu kuşkusuzdur. D olayısıyla m em ur
ndikalarına ilişkin bir yasal düzenlem enin, kim i m em ur kategorilerini bu haktan yokn bırakm ası. Sözlcşm e'ye ay k ın düşer.
A v ru p a S osyal Ş a rtı'n a göre de. çalışanların ve dolayısıyla kam u görevlilerinin sen<a özgürlüğünden tam o la ra k yararlanm a hakkı vardır. Sosyal Ş a rfın kişi yönünden
psam ı A vrupa S özlcşm csi'ne o ranla d ah a geniştir.
Sosyal Ş art, polise sendika hakkını ilke olarak tanım ış, yararlanm a ölçüsünün belir­
li) ım esini ulusal düzenlem eye bırakm ıştır. Silahlı kuvvetler için se, ulusal yasa koyucura sendika yasağı getirm e yetkisi tanımıştır.
b. S e n d ik a la ra T a n ın a n H a k la r ve G ü v e n c e le r
87 sayılı S özleşm e'nin sendikal örgütlere tanıdığı altı hak vardır:
- A na tüzük ve yönetm elikler hazırlam a hakkı.
: Tem silci ve yöneticilerini özgürce seçm e hakkı.
- Iç yönetim ini düzenlem e hakkı.
- E tkinliklerini düzenlem e vc ey lem program lan o lu ştu rm a hakkı.
- Ü st kuruluşlar kurm a hakkı.
- U luslararası örgütlere üye o lm a hakkı.
2821 sayılı S endikalar Y asası, bu ilkelere ay k ın sayısız kurallarla doludur. Bu hakdan özellikle biri üzerinde durm ak istiyorum . Ç ünkü sendikaların hem üyelerinin çırlarıııı koruyan ve geliştiren örgütler, hem de dem okratik baskı küm esi olm asıyla çok
85
yakından ilgilidir.
ILO denelim organlarına g ö re sendikalara konulacak genel b ir "siyaset yasağı", 87'y
aykırıdır. Bu, m em ur sendikaları için de geçerli b ir kuraldır. IL O 'y a göre sendikaları!
tem el ve sürekli am acı, çalışanların ekonom ik v e toplum sal ilerlem esidir. A ncak şendi
kaların ekonom ik vc toplum sal kalkınm aya ve halkın ilerlem esi çab aların a katılarak ye
rine getirecekleri önem li rolleri vardır. O halde m em u r sendikalarına genel bir siyâsi
yasağı konulm ası, 87'niıı çiğnenm esi dem ektir. B öyle b ir yasak, sen d ik aları dem okratil
baskı küm esi olm aktan da alıkoyar.
87'nin sendikalara sağladığı güvencelerden ö zellik le şu ikisini anm ak isliyorum :
- K am u yetkilileri sendikalara tanınan hakları sınırlandıracak yada kullanım ını en
gclleyecek karışm alardan kaçınm ak zorundadır,
- S endikalar yönetsel yoldan kapatılm a yada ask ıy a alınm a k onusu olam azlar.
M em ur sendikalarını düzenleyecek yasanın, ö zellik le ilk güvenceyi sınırlandıran ku
rai la r içerm em esi gerekir.
c . Toplu P azarlık H akkı
A vrupa Sosyal Ş artı, çalışm a koşullarının toplu sözleşm e yoluyla düzenlenm esi
am acıyla çalışan örgütlerle işverenlerin yada işveren örgütlerinin toplu pazarlık yapma
la n yöntem inin geliştirilm esini öngörm üştür. B u. sözleşm cci devletler için b ir "yüküm
lülük" tür.
S osyal Şart ayrıca, eşit yanlı danışm a yada o rtak g ö rüşm e, uzlaştırm a vc gönüllü ha
kem süreçlerinin de oluşturulm asını v e geliştirilm esini b ir yüküm lülük olarak öngöı
müştür.
d . G rev H akkı
S anıyorum grev sorunu, m em u r sendikacılığını düzenleyecek yasanın en tartışm al .
k ritik yada "nazik" konusu olacaktır.
İç hukukum uzda grev yasağı bulunduğunu biliyoruz. Bu yasağ ın , "kesin, salt" olma.' ı
nedeniyle İnsan H ak lan A vrupa Sözleşm esi'ne aykırı olduğunu belirttim . G ördükleri
hizm etler vc bulundukları konum lar yönünden ayrım gözetilm eksizin genel olarak tür ı
m em urları kapsayan b ir grev yasağının A vrupa Sözleşm esi yanısıra, o n aylanm am ış ols ı
da 87 sayılı S özleşm e'ye ve 6. m addesine çekince konulm uş o lsa bile Sosyal Şart'ııı b
rinci bölüm üne aykırı olduğunu düşünüyorum . H crşcyden önce, 657'deki vc C eza Yas:
s f ndaki grev yasağının ve yaptırım ların kaldınlm ası gerekir.
Grev hakkı k onusunda yapılacak yasal düzenlem e 87'yc uygun olm alıdır. G erçi 8 '
grev hakkını açıkça tanım ış değildir. A ncak ILO k ırk yıldan beri, bu sözleşm enin ü
m addesine dayanarak grev hakkının varlığını kabul etm iş v e bu k onuda çok zengin b ■
içtihat yaratm ıştır. Bu içtihat, m em urlar ve m em ur sendikaları için d e geçerlidir.
Grev konusundaki yasal düzenlem e ilkesi şu olm alıdır: G rev, ancak kesintiye uğn
m ası, halkın tüm ünün yada b ir bölüm ünün yaşam ını, güvenliğini yada sağlığını tchlikey :
koyabilen "temel hizm etler"de kısıtlanabilir. K amu gücünün o rg an lan olarak hareke ı
eden kam u görevlileri d c. grev kısıtlam a yada yasaklarından etkilenebilirler. Bunun d ı ­
şında grev hakkına getirilecek kısıtlam alar 87 sayılı S özleşm e'ye aykırı düşecektir.
A vrupa Sosyal Ş artı, grev hakkını açıkça tanıyan ilk u luslararası belgedir. Sosy; I
Ş art, grev hakkını "çıkar uyuşm azlıkları" için ve "toplu pazarlık hakkının gerçek kulla
nım ını sağlam ak" am acıyla tanımıştır.
86
Sosyal Şart çerçevesinde grev hak k ın a kim i koşullarla k ısıtlam alar getirilebilir. ÖrŞin elçilere, yüksek yöneticilere, yargıçlara, silahlı k u vvetlere v e p o lise grev kısıtla)ilir. Tem el kam u hizm etlerinde çalıştırılan k işiler grev hakkından yoksun tutulabilir,
ışam sal işlevler" yerine getiren kişilere kısıtlam a k o n u lab ilir an cak m em urların tü­
ne grev yasağı konulm ası Ş art’a aykırıdır.
D olayısıyla. 657 sayılı yasanın genel ve kesin grev yasağı, A vrupa Sözleşm esi yanı­
s ı n . Şart'm birinci bölüm ündeki ilkelere de aykırıdır. Yasal d ü zen lem e yapılırken hem bu
yasağın kaldırılm ası, hem 87 sayılı Sözleşm e'nin. hem d e Sosyal Şart'm ilkeleri doğrul;unda kurallar konulm ası gerekir.
SONUÇ
M em ur sendikacılığına ilişkin yasal düzenlem enin içerik ve yaklaşım ının nasıl olm ası
gerektiği, ayrıntısına girm ediğim uluslararası kurallar ve uygulam a süreci içinde oluşturu an yerleşik ilke kararları ile büyük ölçüde belirlenm iştir.
Ç ıkarılacak yasa, bu uluslararası kuralları ve ilkeleri iç hu k u k n o rm una dönüştüren bir
v yerine getirecektir ve uluslararası hukukun güvenceye aldığı sendikal hakların kulanılm asm da karşılaşılan kim i güçlüklerin aşılm asını sağlayacaktır. Başta d a belirttiğim
gibi, uluslararası sözleşm elere uygun b ir yasal düzenlem e, hakları kullanm a yönünden
ftlsinkes zorunlu olm asa bile, işlerlik kazandırm a açısından gereklidir, yararlıdır.
A çıklam alardan çıkan b ir sonucu belirtm eye bile gerek görm üyorum : Yapılacak yasal
d u /e n lcm e hiçbir biçim de 624 sayılı D evlet Personeli S endikaları Y asası’ndan esinlene­
ni z. ona dayandırılam az. H atta 6 24 sayılı yasanın kapağını bile açm ay a, kaldırm aya
rek yoktur. G erek kuruluş ilkeleri, gerek sendika ü y elerin e v e yöneticilerine tanınan
venceler. gerekse ve özellikle sendikalara tanınan (daha doğrusu tanınm ayan) haklar
yönünden. 624 sayılı yasa, anım sanm am ası. geliştirm ek am acıyla b ile ö rnek olarak ele
alınm am ası gereken tarihsel b ir belgedir.
lî u k o n u d a ö r n e ğ in b k z : B ü le n t T a n ö r , T ü r k i y e 'n i n İ n s a n H a k l a r ı S o r u n u , B D S Y a y ın l a n . İs ta n b u l.
19 9 0 . s . 1 6 -1 7 .
B . Z a n e tt i. " A n i d e 4 : D r o il a u n e r é m u n é r a tio n é q u i ta b l e , a n i d e 5 : D r o it s y n d ic a l, a n i d e 6 : D ro it d e
n é g o c ia tio n c o l le c t iv e " . L a C h a r t e s o c i a l e e u r o p é e n n e , d ix a n n é e s d 'a p p l i c a t i o n ( C o llo q u e o r g a n i s e le
1 4 e t 15 o c to b r e 1 9 7 6 p e r l 'i n s t i t u t d 'e tu d e s e u r o p é e n n e s ) . Ü n iv e r s it e lib r e d e B r u x e l le s . 1 9 7 8 . s . 9 1 - 9 7 ;
B ü le n t T a n iir . A n a y a s a H u k u k u n d a S o s y a l H a k l a r , M a y Y a y ın l a n . İ s ta n b u l. 1 9 7 8 . s . 1 7 -2 2 : M ü m ta z
S o y s a l . A n a y a s a n ı n A n l a m ı , G e r ç e k Y a y ın e v i. İ s ta n b u l. 1 9 8 6 . s . 2 3 9 - 2 4 0 .
Ö r n e ğ in b k z : A . Ş e r e f G ö z ü b iiy ü k . " A v r u p a in s a n H a k la n S ö z le ş m e s i v e B ir e y s e l B a ş v u r u H a k k ı" . İn s a n H a k l a r ı Y ıllığ ı, C ilt 9 . Y ıl 1 9 8 7 . s . 3 v d : T e k in A k ıllıo g lu . 'A v r u p a İn s a n H a k l a n S ö z le ş m e s i v e İç
H u k u k u m u z " . A Ü S i y a s a l B i l g i l e r F a k ü l t e s i D e r g is i, C ilt X I .I V , N o :3 - 4 . T e m m u z - A r a l ık 1 9 8 9 . s . 155
vd.
T ü r k i y e 'd e İ n s a n H a k l a r ı ( Y a s a l D ü z e n le m e le r . U y g u la m a . İ d d ia la r v e C e v a p la r ) . (N e y a y ı n ı o ld u ğ u
b e lli d e ğ il v e ta r ih s iz ) . S . 1 6 -2 0 .
D a lıa g e n iş b ilg i iç in b k z : M e s u t G ü lm e z . S e n d i k a l H a k l a r ı n U l u s l a r a r a s ı K u r a l l a r ı v e T ü r k i y e
(L 'Ç Ö /İL O S ö z le ş m e v e İ lk e le r i) . T O D A l E Y a y ın ı. A n k a r a . 1 9 8 8 : M e s u t G ü lm e z . M e m u r l a r v e
S e n d i k a l H a k l a r , İ m g e K ita b e v i. A n k a r a . 1 9 9 0 .
M e s u t G ü lm e z . " 8 7 . T ü r k i v e 'v i Ü v e D e v le t O la r a k B a ğ la r " . M ü l k i y e l i l e r B i r l i ğ i D e r g is i. S a y ı 1 0 5 . M art
1 9 8 9 . s . 11 -1 5 .
87
7
C o n s e il d e l 'E u r o p e . 2 5 e a n n i v e r s a ir e d e la C h a r te s o c ia le e u r o p e e n n e ( O r ig in e s , fo n c tio n n e m e n t et e f f e s
d e la C h a r t e ) . S tr a s b o u r g . 1 9 86.
8
M e s u t G ü lm e z , " İ n s a n H a k la n A v n ıp a S ö z le ş m e s i v e S e n d ik a H a k k ı" , İ z m i r B a r o s u D e r g is i, S a y ı
.
O c a k 1 9 8 9 . s . 4 0 -4 3 .
9
C o u r E u r . D .H .. A f f a i r e S y n d i c a t n a t i o n a l d e la p o li c e b e l g e , d e c is io n d u 1 2 a v r i l 1 9 7 5 . s e r i e A . n o . 1 .
s . 18.
10
C o u r E u r. D .H .. A f f a i r e S c h m i d t e t D a h l s t r ô m , d é c is io n d u 6 f é v r i e r 1 9 7 6 . s é r ie A . n o . 2 l . s . 16.
11
J e a n - P a u l J a q u é . " L a lib e r té d 'a s s o c ia tio n d a n s l a c o n v e n tio n e u r o p é e n n e d e s d r o its d e l'h o m m e .
p e r s p e c t i v e s c a n a d i e n n e s e t e u r o p é e n n e s d e s d r o i t s d e l a p e r s o n n e ( A c te s d e s jo u m é s
S tr a s b o u r g e o is e s d e l’in s titu t c a n a d ie n d 'é tu d e s ju r i d iq u e s s u p é r ie u r s 1 9 8 4 ) . L e s é d i tio n s Y v o n B ia is
C o w a n s v ille ( Q u é b e c ) . 1 9 8 6 , s . 3 1 5 : M ic h a e l B e n d e l. " L a lib e r té d 'a s s o c ia ti o n d a n s l'o p tiq u e d e la C h a e
c a n a d ie n n e d e s d r o its e t lib e r té s " . P e r s p e c t i v e s c a n a d i e n n e s e t e u r o p é e n n e s .... s . 3 4 2 .
88
“Örgütlenmede, demokratik
süreçleri işletmek gerekir”
Prof. Dr. Yakup KEPENEK
Sayın başkan değerli konuklar.
H epinizi saygı ve sevgiyle selam larım . K onuya zam an ayırdığınız için hepiniz sağoun.
Ö nce Sayın G ülm ez arkadaşım ızın çok büyük bir beceriyle açıkladığı v e cidden oya
yapar gibi ortaya çıkardığı gerçeklere son derece saygı duyduğum u belirteyim . Ben so ­
runu biraz daha yaygın boyutlarıyla ele alm ak istiyorum . "M em u r sendikacılığının başa­
rılı olm ası için neler yapılabilir, neler yapıl m a lıd ıf'd an yola çıkm ak istiyorum .
K uşkusu/, çok büyük b ir başarıyla getirilen E ğitim -lş deneyi ya d a som utlaşan olgusu
epim ize kıvanç veriyor. Bu doğru. Ben uluslararası sözleşm elerin ya d a yasaların ay­
rıntıları üzerine söylenen s ö z le rfıe k ra r etm eyeceğim . G enel çerçev e olarak tüm üyle k a­
lıyorum . Şunu da söyleyeyim : m em u rlar için ayrıca sendikal yasa olm alıdır. T ürkiye'de
ara lan sendikalar yasası tüm çalışanları içerecek biçim de olduğu zam an, devlete, sayın
G ülm e/.’in de belirttiği gibi, yalnızca askerlerine ve polislerine ilişkin bir kısım düzenlen e lc r yapm ak düşer. Yani onların d a sendikalaşm a hakkına engel olam az, am a onlarla
gili düzenlem eler yapm a hakkı vardır. O nun ötesinde m em urlarla ilgili ayrı bu- düzenem eyc gerek olm adığı yönündeki görüşlere kanlıyorum .
Değerli arkadaşlar, ülkem izde T ürk Iş'den de çok yakınıyoruz. S endikaların başarı­
sızlığında kanım ca çok ö nem li b ir nokta var ve bunu çoğu kez gözden kaçırıyoruz. Senikacı arkadaşlar hiç alınm asınlar, b iz örgütsel y ap ılarım ızda d em okratik olam ıyoruz,
em okrasiyi işletem iyoruz. Yani örgüt içi dem okrasiyi işletem iyoruz: S endika içinde
dem okrasiyi işletem iyoruz. Buna siyasi partilerim iz de d erneklerim iz d e dahildir. Biz
rgütlenm e içinde dem okratik süreçleri işletem iyoruz. Bu ister O sm anlıdan kalm ıştır
ensin, ister C um huriyetin geleneği b ö v led ir densin, b iz örgütsel anlam da dem okrat olıayı becerem iyoruz. B unda hiç kim seyi suçlam a yok: bu kanım ca bir gerçeğin saplan­
mışıdır. ve E ğiıim -lş ve benzeri sendikaların başarısı içinde bence tartışılm ası gereken
em el koşullardan biridir. L enin'iıı ilginç b ir lafı var. d iy o r k i, "A lm an lar bir tren istas­
yonunu taşlam aya giderken bile bilet' alırlar". Burada A lm an karakterinin çok som ut bir
özlem i var. Peki biz tren istasyonunu taşlam aya giderken n e yapıy o ru z? N asrettin hoca
m eği var. en öndekini itiyoruz, geriye doğru kaçıyoruz. Bu nereden kaynaklanıyor? Tren
stasyoııunu taşlam aya gitm e kararını hep birlikte alm ıyoruz. 68'li yıllardan bu yana. 20
ıldaıı fazla bir süredir dem okrasi, insan hakları, hak vç ö zg ü rlü k ler için bu ülkenin geşm esi ve büyüm esi için ço k insanım ız ö m rü n ü verdi. Ö lm ek çok büyük bir olay... Ö yle
«S9
bir loplum düşününüz ki, b ir kısm ı o toplum için gözünü kırpm adan ölüm e giderken, d i­
ğerleri bunlar için gösteri bile yapm ıyor y a da b ir karşı koym a eylem ine bile girem iyor.
B urada bir eksiklik, b ir terslik var. Bu tersliğin giderilm esi, bu yanlışın düzeltilm esi g e­
rekir. Bu yanlışın düzeltilm esi için ö n ce ortak k arar alm ak, birlikte karar alm ak gerekir.
G ünüm üzde birileri adına başkalarının karar alm ası hiç d c b enim senir bir yöntem
değildir. B ir örgütte bir eylem yapılacağı zam an üyelerinizin hepsiyle birlikte ortak karar
alm a sürecini yaşam a geçiriyor iseniz ey lem inizde başarılı olursunuz. K arar alm a sü reç­
lerinize katılım sağlayın, üyelerinizi ortak edin; bu ço k önem lidir. Ne k adar iyi ortak
ederseniz başarı olasılığı o ölçüde yüksektir. Yoksa N asrettin hoca gibi tek başına k al­
m anız işten bile değildir. Birinci m esele bu kararları o rtak alm ak ve bu doğrultuda katılım
sağlam aktır, insanlar kendilerine değer verildiğini, kendilerinin görüşlerinin yaşam a g e­
çirildiğini gördükleri zam an, gözlerini kırpm adan o eylem in içinde olabiliyorlar. S iz birşey yapıyorsunuz A nkara'da. E d irn e'd e ya d a H ak k ari'd ek i arkadaşım ızın hiç haberi yok
ya da karar alınm a sürecine hiç katılm am ış; kendi düşüncesinin doğrultusunda olsa bile,
kendisine danışılm adan alınan bir karara genellikle katılm ıyor insanlarım ız. Bu gerçeği
görm ek zorundayız. Yani, ben A nkara'da herh an g i b ir örgütün başında olarak Edirne'dekinin çıkarını ço k iyi biliyorum ; ona d anışm am a da gerek yok; nasıl olsa o benim
arkam dan gelm ek zorundadır anlayışı, bizi örgütsel başarısızlığa götürm ektedir.
ikinci nokta şu; sendikalar herşeyden evvel çık ar gruplarıdır. Ü yenin çıkarını en önde
tutacaksınız. Ç ıkarını düşünm ek ayıpm ış gibi g elir bize. Y ıllardır bunun sıkıntısını yaşa­
yan bir toplum uz, am a üyenin çıkarını en önde tutacaksınız. Ü yem izin çıkarını düşül meden T ürkiye'yi kurtarm aya kalkm ayalım ; dünyada devrim y apm aya hiç k a lk m a y a b il.
Ö nce kendi üyem izin çıkarını en ö nde tutm ayı benim seyeceğiz; bunu tem el ilke yapac; ğız ve herşeyi o çerçevede irdeleyeceğiz, konuşacağız, tartışacağız. Basit bir örnek ve­
reyim ; Sayın G ülm ez M illi Eğilim B a k a n ı'n ın ,"IL O sözleşm elerini T ürkiye kabul ederse
bağım sızlığına gölge düşerm iş. T ürkiye söm ürge d eğ ilm iş" türünden b ir dem ecini sö y ­
ledi.
D eğerli arkadaşlar, benim elim de bu hüküm etin onayladığı “ Yabancı U yrukluları
Çalıştırm a Y önergesi” var. R esm i gazetede çıkan b ir yönerge. Bu yönergeye göre öğretil ı
üyeleri, öğretm enler başka kesim lerde çalışanlara eğ er yabancı uyruklu iseler T.C. v a­
tandaşı olanlara göre 4 ya da 6 kat fazla m aaş veriyor. A sıl söm ürge anlayışı budur. Şiınc i
biz bu E k im 'd e kam uoyuna "b iz söm ürge d eğ iliz" diy eb iliy o r m u y u z? Ey öğretm en a r­
kadaşlar. ey öbür eğitim işinde çalışanlar biz söm ürge ülkesi d eğ iliz elbette.'Y abancılar
kadar m aaş istiyoruz, daha fazla değil. E ğer T.C. yurttaşı isek buraya gelenler, ister P a­
kistanlI olsun, ister Ingiliz, beni hiç ilgilendirm iyor; yabancılar k adar m aaş istiyoruz;.
Bunu slogan olarak yazabiliyor m uyuz? Temel no k ta budur. İşin A B C 'si böyle başlar.
K uşkusuz bununla bitm iyor. İşin üçüncü ve önem li b ir boyutu var. Biz m em ur sendika­
cılığı konusunda kam uoyunda haklı olm ak zorundayız. İlkokul, o rtao k u l, lise ve üniver­
sitelerde gerçekten çağdışı, ilkel, bilim dışı oııca kitap vardır. G elin bir kam panya açalım .
T ürk çocuğuna yanlış bilgi verenleri teşhir edelim . B unu kam uoyuna m aledelim . Bi •
kam panya açalım bu E k im 'd e. Ö ğretim Ü yeleri D ern cğ i'n in b ir üyesi olarak ben dc
elim den geleni yapacağım ı belirteyim . Resm i ve özel okullarda o k utulan bilim sel yan­
lışları ortaya koyalım . B unu kam uoyuna m aledelim . bunu birlikte yapalım . Bugün
N ew ton, gelse bizim kitaplarım ızda okutulan N ew ton yasasını hiç tanım az. Darwin zaten
kitaplardan çıkarıldı. Böyle kepazelik olm az. Bunuıı düzeltilm esini sağlayalım . Bunu
sağlarken elbetteki kam uoyu şun u diyecektir; bu insanlar haklı; bu insanlar kendi işlerini
ciddiye alıyor; bu insanlar kendi çıkarlarını ciddiye alıyorlar; bu insanlar toplum u ciddiye
alıyorlar. Bu önem lidir. O ndan sonrasını getirm ek görevi hepim izin olsun. O rtak kanır
alalım , ortak eylem koyalım .
90
B iliyorsunuz, sendikal hareket kitleseldir. Sendikal harekette sağcı, solcu, ortacı ay ­
rım ı yoktur, olm am alıdır. S endikal hareket kitlesel o lm a k zorundadır. D olayısıyla biz
kuruluş aşam alarında ve sendikal hareketin gelişim inde bu kitlesellik ilkesini gözönünde
tutm ak zorundayız d iy e düşünüyorum . B unlar olm adan; ö zellik le sen d ik a içi dem okrasiyi
işletm eden, ö n e alm adan, m em ur sendikacılığı ile ilgili yasal düzen lem eler ne olursa o l­
sun, sendika hareketinin başarılı olacağı k anısında değilim . B ir şeyin yasalarda hak o la­
rak bulunm ası yetm iyor: o konunun eylem e, yaşam a g eçirilm esi gerekiyor. Sayın G ü l­
m ez çok açık olarak söyledi, sendikacılığın gelişm iş olduğu ülkelerdeki yasalar eylem den
sonra gelmiştir. B izde beylik b ir la f vardır: "T ü rk iy e’d e h;ıklar alınm az, yukarıdan verilir.
O nun için birileri gelip aldığı zam an ses çıkarm ıyoruz" türünden b ir eleştiridir bu. Bu söz
sendikalar için özellikle doğrudur. A m a öbür hakların yaşam planına, eylem planına g e­
çirilm esi sendikal haklar gibi değildir. Ç ok daha zordur, çok d ah a başka öğeleri gerektim .
N iteliksel bir fark vardır burada. Sendikal hareket ey lem le doğar, doğabilm elidir. Biz
bunun yollarım bulm ak zorundayız. 1989'un ilkbaharında işçiler. 90'ın yazında da m e­
murlar.’ özellikle de belediyelerde çalışan m em urlar ey lem ler yaptılar. D ünyanın hiçbir
tarafında olm ayan m uhalefet biçim leri geliştirdiler, topluca viziteye çıktılar, topluca sakal
bıraktılar. Bu bizim toplum um uzda önem li bir eksiği giderm eye yarayan ço k önem li bir
adım dır. M em ur sendikası belediyelerde doğuyor. Bunu gözden ırak tutm ayalım . Bir kı­
sım belediye başkanları da m uhalefet partilerinden olm anın gerektirdiği b ir biçim de, o
m em ur olgusuna olum lu baktılar. Pek çok belediye başkanları açıkça destek verdiler
m em ur eylem lerine. D olayısıyla ondan d a yararlanarak, şunu söylem ek istiyorum ; m e­
m ur çerçevesindeki toplum sal gücü, uyanışı, gelişm eyi bütünleştirebiliriz, bütünleştir­
m ek zorundayız. Ve oradan, inanıyorum ki m em ur sendikacılığı anlam ında sendikal ö z­
gürlük yaşam a geçirilebilecektir. Bu inançla hepinize teşekkür ediyorum , saygılar sunuvorum .
91
“Çağdaş demokrasilerde kamu
personeli, devletin kapıkulu
değildir”
N evzat HELVACI
lıısan H akları D erneği
G enel Başkanı
D em okrasiler sivil toplum örgütleriyle yaşam bulur. G ündem in birinci m addesi d e ­
m okrasi olan ülkelerde sendikalar salt bir çık ar örgülü olam az. B unlar b irer dem okralik
kitle örgütü olm ak durum undadır. K uşkusuz sen d ik alar üyelerinin çık an için çalışacaktır,
am a eğ er gündem in birinci m addesinde dem okrasi varsa, o zam an bunlar aynı zam anda
dem okratik işlev göreceklerdir. B ü örgütler o lm azsa dem okrasi d e olm az. Sivil toplum
örgütlerinin yeterince oluşm adığı ülkelerde, d em okrasiyi yaşatm ak d a güç oluyar. T ü r­
kiye örgütsüz bir toplum dur. B irçok örgüt var gibi görünüyor, fakat örgütsüz b ir to p lu m ­
dur. H er 10 yılda b ir gelip dem okrasiyi devirm eleri, ö rg ü tsü z b ir toplum olm asından
kaynaklanıyor. Bu noktayı ö ncelik le bilgilerinize sunm ak istedim .
Sendikaların bir başka ve bence en önem li ö zelliğ i, hak v c özgürlükler içinde sınıfsal
bir karakter sahibi olm alarıdır. Yani sendikal hak lar v c sosyal hak lar b ir sın ıf karakteri
taşır. Ö bür haklann ve özgürlüklerin içinde bu bakım dan da önem lidir. Yani işçi sınıfının
ekonom ik ve dem okratik örgütleri sendikalardır. Bunun için sendikalar ayrıca bir önem
taşıyor. Ç ünkü böyle olduğu zam an sın ıf çıkarlarını korum ak gibi b ir işlev d e üstleni­
yorlar. S endikalar toplu sözleşm eler, grevler veya b aşka yo llarla toplum daki g elir d ağ ı­
lım ını dengeli hale getirm ek, böylece ekonom ik dem okrasiyi d e yaşam a geçirm ek gibi
b ir işlev de yaparlar. E ğer sendikalar bu işlevlerini yerine gctircm iyorlarsa. yani toplum ­
daki ekonom ik dengesizliği, gelir dağılım ındaki uçurum u ortadan kaldıram ıyoılarsa. o
zam an dem okrasinin gerçekleşm esi çok zordur. G e lir dağılım ındaki dengesizliğin yoğun
olduğu ülkelerde dem okrasi de yaşam a geçirilem iyor. T ü rk iy e d e hu kategoriye giriy o r
denebilir. Yani ekonom ik dem okrasi bakım ından da, dem okrasinin yaşam a geçirilm esi
bakım ından da sendikaların önem li görevleri vardır.
Sayın G ülm ez "bu hakkın kullanılabilm esi için b ir yasa gerekm ez" dedi: ben bu g ö ­
rüşe katılıyorum , am a "y asa olursa daha iyi o lu r" diyorum . A ııay asa'd a d a bir hakkın
sayılm am ış, gösterilm em iş olm ası o hakkın kullanılam ayacağı an lam ın a gelm ez, am a bir
hakkın A n ay a sa'd a bulunm asının daha yararlı o ld u ğ u n a inanıyorum . Yani kam u çalışan ­
larının sendika kurm a, sendikalara üye o lm a hakkının an ay asal b ir güvenceye alınm ası­
nın alınm am ış olm asından daha etkili b ir hak olacağını düşünüyorum . O nun için ben
kam u çalışanlannın sendika kurm a ve sendikalara üye .olma hakkının A n ay asa'd a yeralm asm ın ço k yararlı olacağı görüşündeyim .
Ayrıca tem el ilke olarak tüm kam u çalışanlarının m eslek ayrım ı yapılm aksızın seıı92
dika kurm a ve sendikalara iiye olm a hakkı bulunm ası gerekir. A sk erler için d e gerekir
diye düşünüyorum ben. Bunu daha ö n ce Sendikal H ak lar K u ru ltay ı’nda bir tartışm ada
söylem iştim , b ir kez daha yineleyeyim ; İstanbul'da 1978 yılıydı sanıyorum , b ir toplantı
düzenlendi. O toplantı “ K am u Ç alışanlarının Ö rgütlenm esi ve İsveç Ö rn eğ i" diye bir
başlık altında yapılıyordu. Ve İsv eç 'ten çok sayıda k am u sendikalarının liderleri, başkanları sekreterleri falan gelm işti. B unlar Konuştular, am a bunların arasında İsveç polis
sendikasının başkanı da konuştu. İsveç Polis Sendikası B aşkanı sendikanın 2 tane büyük
grev yaptığını, başarılı grevler yürüttüğünü söylüyordu. Ve orad a dedi k i. “ İsveç'te polis
işkence yapam az çünkü onun sendikası vardır." Ş im di burada üyelerin çıkarı falan sözkonusu değildir; işkence konusu vardır; insani bir konudur. A m a İsveç P olis S endika­
s ın ın başkanı İsveç'te işkence yapılam am asının sebeplerinden birisi olarak polisin sen­
dikalı olm asını gösterdi. Tabii bunu iki anlam da yorum lam ak gerekir. B irincisi, eğ er polis
sendikalı olursa yönetim den gelecek yasa d ışı, insanlık dışı em irlere uym az. Çünkü a r­
kasında sendika gibi b ir güvencesi vardır. O nedenle oradaki polis işkence yapm az an la­
mında. Bir de “ polis işkence yaparsa zaten biz o polisi ö rg ü tü m ü z içinde barındırm ayız"
anlam ı var. B unun için polisin de örgütlenm esi gerekiyor. Sonra subay sendikasının sek­
reteri çıktı konuştu. D em okrasi için sendikal örgütlenm enin ne k adar önem li olduğunu
falan anlattı.O nlann da toplu sözleşm e yapm a ve anlaşm azlık çık arsa g rev yapm a hakları
var. Tabii bizim toplum da bunları konuşm ak garip kaçıyor. Ç ünkü "mesela Türkiye'de
öğretm enlerin dernek kurm a hakkı bile yok. Am a orad a geldiler, kendilerini anlattılar.
O nların anlattıklarını naklediyorum sizlerc .
G rev hakları varm ış. S ubaylar nasıl grev yapar? "B en sav aşm ıy o ru m " der grev yapar.
D em ek ki. İsveç H üküm eti subay sendikasına sorm adan savaş kararı b ile alam az. Bu çok
önem li birşey. C um huriyet G azetesi'n iıı yazarlarından A li Sirm eıı bu fikri geliştirdi, dedi
ki. “ Bizde de subaylara sendika kurm a hakkı verm ek gerekir." M utlaka sendikaları o l­
maları gerekir. Ç ünkü bir gün “darbe yapm ayalım ark ad aş" dem eleri gerekir. Bundan
ötürü onların da sendika kurm a hakkı olm alıdır. Ben işveren konum unda olanların d ı­
şında tüm kam u personelinin sendika kurm a hakkına sahip olm asından yanayım.
Bir sendikanın tem el işlevi nedir? Tem el işlevinin birincisi üyelerini adli ve idari
m erciler önünde tem sil etm ektir. S endika için adli ve idari m ercilerde üyeyi tem sil etm ek
önem li bir işlevdir, ister, subay sendikası olsun, ister polis sendikası olsun, isterse bir
kamu çalışanı sendikası olsun, üyelerini adli ve idari m ercilerde tem sil ederse bu. kuş­
kusu/. üyelerinin m esleği açısından büyük yararlara sağlıyacaktır.
İkincisi toplu pazarlık m eselesidir. O turup ücretini v ey a çalışm a koşullarını saptam a
olavı. Bu iki sendika için gerektiğinde zorunludur. Bir d e grev m eselesi var. Türkiye'de
subaylar, polisler grev yapsın m ı? Bütün dünyada zaten p olislerin, subayların sendika
\urm a hakkı olan yerlerde de grev hakkı yok. A m a o n a altern atif birtakım çözüm ler var.
O çözüm leri getirm ek gerekiyor. G rev hakkı bulunm ayan kam u personeli sendikalarının
yapabilecekleri şevleri vardır. Bir kere bunlara sendikal d ü zenlem elere katılm a olanağı
verilm elidir. Yani yasa mı yapılıyor, yönetm elik mi yapılıyor, statü mü belirleniyor;
luplara katılm a olanağı verilm elidir. Tabii ancak görüş bildirm e biçim inde veya parlanontonun onlardan görüş alınası biçim inde o labilir bu. E ğ er tüzükler, yönetm elikler dü­
zenlenecek ise bunların düzenlem esine katılm alıdırlar. Y önetim e katılabilm elidir, karar
ııekanizm asına katılabilm eli, yönetim de söz sahibi olabilm elidir. Yani kendisi hakkında
carar verilirken kendisinin görüşü alınm alı ve o karara kendisi katılabilm elidir. Bu çok
jııemli b ir noktadır T ürkiye için. Ç ünkü T ürkiye'de kam u çalışan ların ın statüsü devlet
aralından tek yanlı olarak belirlenir. Devlet oturup kendisi yapar: siz onun yaptığı ile
'ctinm ek zorundasınız: size görüşünüzü bile sorm az. A m a b ir ülkede m em urun bütün
ıakları siyasal iktidarın keyfine bırakılıvorsa. orad a devlet m em urları, kam u çalışanları
çin dem okrasi diye birşey yoktur. Bu ila çok önem li b ir noktadır: devlet m em urlarını
93
dem okrasinin d ışın d a tutam azsınız. Tek yanlı belirlem ede devlet m em uru dışlanıyorsa
o n d a devlet m em uru için dem okrasi yoktur. O radaki devlet m em uru k apıkuludur y a d a
kapıkulu kalktı derseniz, o zam an parti kuludur. İktidardaki partinin kulu falandır. Yanı
devlet m em uruna kişilik, kim lik kazandırm ak ıçııı bile sendika ku rm a h a c ı n ı tanım ak
»erekivor D em in İsveç örneğinden bahsettim . İsveç ın b undan önceki büyükelçisi bir
konuşm asında bana bir zam anlar büyükelçilerin bile grev h ak kının qWuBu nı' f O j J r i 1Bundan önce T ürkiye'de görev yapan büyükelçi grev yapm ış büyükelçiydi. Sonra buyu
kelçilerin grev yapm a hakkını kaldırm ışlar. B ence işveren durum undadır büyükelçi, am a
buna rağm en grev yapm ış ve grev yapm a hakkı var.
Sim di bizim «eçm işteki uygulam a üzerinde d e biraz durm ak gerekiyor. 624 sayılı k a ­
mından sözedcce°»im 1961 A nayasası’n ın 46. m addesi sendika hakkını sadece işçiler ıçııı
3 e " î t ü m ç a S ^ için tanım ıştı. Ç alışanlar kavram , içerisinde kam u çalışanları d a o du«u için onlar da sendikal örgütlerine k avuştular gibi b ir durum ortaya çık tı. J 6 ii yi
İmda 624 sayılı yasa, kam u çalışanlarına sendika hakkı veriyorm uş gibi gorundu am a
aslında bu hakkın nasıl kullanılam ayacağını düzenlem işti. Y anı sendika hakkım n ku k nılm ası için değil, kullanılam am ası için çıkarılm ıştı. Bu yasaya dayanarak birçok kam u
sendikası kuruldu. Bunların üye sayısı en çok olanını d a İMİıyorsunuz. T urkıyc Ö ğ ret­
m enler S endikası T Ö S idi. 624 sayılı yasanın birinci m addesinde işçi niteliğinde olan­
lar d ışındaki kam u h izm eti personelinin ortak m esleki, k ültürel, sosyal ve ıktısad
hak ve m enfaatini korum ak özellikle m esleki gelişm eyi ve aralarındaki yard ım laş
m avi sağlam ak am acıyla kuracakları sen d ik alar hakkında bu kanun hüküm leri uy­
gulanır deniliyor. Z aten kam u personelinden işçi niteliğinde olanlar sendika kurma
hakkına sahip o'ldukları için on lan saym am ış. D iğer k am u personelinin ortak mesleki
sosyal kültürel vc iktisadi hak v c m enfaatlerini korum ak ıçııı kurulm uştur Peki nasıl k rııvır-ık bunu elindeki araç nedir? B akın yasaklar içinde neler var. D iyor kı. herhangi
statüde siyasi faaliyette bulunam az. Siyasetin dışında ne d üşünebilirsiniz. Benim ucreUm a z d ı r ! S i m ücretim i artırın " dem ek siy asettir aslında. H içbir şekilde sıyası faahyeU t
bulunam az diyerek, bütün kapıları kapatıyor. Yasaklardan b ir tanesi de şöyle. grev te ştb
büs ve faaliyetlerini destekleyici davranışlarda bulunam az. Peki hak vc çıkarlarını naşı
koruyacak9 G rev yapam az, teşebbüsünü bile destekleyem ez. Bırakın yapm ayı yapanlar
bile destekleyem ez. Ve cıı ilgincini okuyorum ; gülünç olduğu ıçııı ilginç o lanını. D evle
nersoneli hukukuna veya kam u hizmeti görevlilerine ilişkin m evzuatın uygulanm asın,
dair isteklerini açıklam ak ve desteklem ek am acıyla açıkça toplantı vc gösteri yuruyuş er
v a n a m ız B uyurun şim di siz hak vc m enfaatlerinizi koruyun. Toplantı ve goslerı yuruyuşt
düşünceyi toplu biçim de açıklam anın bir yoludur. N orm al halde adam ın toplanm a o/.
S S ^ v a r gösteri yürüyüşü yapm a özgürlüğü var; faka, sendika içine g irin c e b u cv
gürlüğü ortadan kalkıyor. Vc toplantı v e gösteri y ü r ü y u ş u bılc y a p a m a y a c ^ ^
kam u çalışanlarının hak ve m enfaatlerim koruyacak, işte bu 624 sayılı yasa kam u perso
nelinin hak ve m enfaatlerini koruyabilm esi için değil, kullanam am ası ıçııı yapılm ış
böyle yasaklarla donatılm ış b ir yasadır.
Bunları şunun için söyledim ; bir sendikanın nasıl o lm am ası gerektiğini b i l n g <J
önem lidir işte b ir kam u personeli sendikası b o y le olm am alıdır; boyle olursa scııd ka ol
m az Ç ünkü dem ek statüsünde bile sayam ayız. A m a bu o k adar açık bir hukuksuz uk k .
B alıkesir’de öğretm enler tuttular bu m addeye aykırı, o larak g o stc rıy u ru y u şu yaptı la .
1969 yılında b ir büyük öğretm en yürüyüşü yapıldı; T O S un du“ n lc d 'y 4 0 bin‘
d
öğretm enin katıldığı m uhteşem yürüyüştü. A m a o n d an eyve! d e 13 a ^ s [ d e yap»lı ş .
B alıkesir’deki m ahkem e 624 sayılı yasanın 14. m addesindeki bu fıkranın A n ay asa y ı
av k ın olduğuna karar verdi ve oradan A nayasa M ahkem esi ne gönderdi davayı. Anayas
M ah k em esi bunu iptal etti. Bu. yönetim in yaklaşım ını ıla d e etm esi bakım ından o n u
taşıyor.
94
Değerli arkadaşlarım kam u personeline loplu sözleşm e v e grev hakkını içeren sendika
urm a hakkım verm eyen an lay ış artık çağdışı bir anlayıştır. Ç ağdaş devletlerin tüm ünde
am u personeli devlelın kapıkulları değil; devletin kendisine biçtiği ücreti, statüyü beım seyen insanlar değil. O ralarda, kendi kim liği, k işilisi v e öraü tü y le devletin yanında
alışan olarak yeralıyorlar. Bizim yönelenler kendi çalışanlarına bu hakkı layık aörm üorlar. Bu anlayışı kınayarak sözlerim i lam am lıyorum . H epinize teşekkür ediyorum .
95
S E N D İK A F O R U M U Y öneten: P ro f.D r. A lp a s la n IŞ I K L I (M ülkiyeliler B irliği B aşkam
“Asıl olan, ‘çalışanların’
sendikalaşmasıdır”
Kenan DURUKAN
H a rp -lş Sendikası
G enel B aşkanı
B övlesine önem li b ir konuyu T ü rk iy e'n in g ü n d e m i n e getirip, uluslararası düzeyde
tartışm aya açm ış olm asından dolayı M ülkiyeliler Birliği m şahsen kutluyorum .
Bir an öncc sözlerim e başlam ak istiyorum : İsv eç'in ö ld ü ^
¿ ¿ Î n ^ Î
en önem li insan hakkının örgütlenm e özgürlüğü olduğunu soyluyordu. G erçekıcn ça fp
m ızda örgütlenm e özgürlüğünden daha önem li bir özgürlük sozlkonusu değ 1< r
k o h v c a vönetebilm enin en kolay yolu, on ların örgütlerim ellerinden alm aktır. B akım /.
P E vlül sabahı T ü rk iy e'd e 55 m ilyon insan b irey ler haline getirildi ve haklaıım d ev ltlc
karsı'tek tek istem eleri volu açıldı. P artiler kapatıldı, sen d ik alar kapatıldı, d em ek ler k a­
patıldı. iki insanın birlikte hak aram a yolu tam am en tıkandı v e T urk toplum u oigut.su/ bir
10Pö ? ü î d i İ e r S ^ d e v i m çok yanlış belki am a başkasını bulam ıyorum : -koyun sürüsü
halinde ör«ütsüz bir toplum u yönetm ek fevkalade kolay. B iraz espri. bira/, sıtcını.
B S n l c r c -elm ck .c n çoşku duyuyorum , sevinç duyuyorum M ülkiyeliler ulkcm *
hen idare cdcn°bir sınıftı Devlet yöneticileri d e onlardı. S ın ılsal çıkarlarını d a çok iyi
îo Ç u ^ ^
S
t o Sistemin ad. deği. m i? Ç ok önem li d e değil W
onların elindeydi. G iderek M ülkiyeliler yönetim i kaybetm eye başladılar. Şııı iı ulkcyı
m ühendisler iktisatçılar yönetiyor. M ülkiyelilerden b ir işçi d o stu prolesor. çeşitli toplu
kesim lerinin ancak örgütlenm e özgürlüğü yoluyla, ulusal gelirden, ulusal çıkarlardım pay
alab ilec eğ i bil ine i noktasına getirdi M ülkiyeliler birliği m.
luyum . M ülkiyeliler Birliği sendikalaşm ayı tartışm a noktasına gelm işse, ulkcdc Cü c c c
âimG c S İ e f i ş ç n e r J a n l . ş yaptı, işçilere 1963 d e sendika hakkı geldi A nayasa ile. grev
hakkı S Î İ İ . İşçüer zannettiler ki. bu hakkı kullanarak, toplu sözleşm eler yoluyla, grev
voluvla sın ıfs a l ç ık a rla rın ı ve refahlarını sağlayabilirler.
H ayır Yalnızca belli toplum kesim lerine sın ılsal çık ar sağlayan d u z c n lc m ü tı. c.
t o D İ u m s a İ çıkar sağlam a yolu tıkalıysa, o toplum kesim i açısından, sonuçta ['u s'an l.ı s
§îm di artık görüyorum k i. M ülkiyeliler Birliği J ^ j r i k ı y c l .
Birliği statüsünün kendisine sağladığı im kanların, toplum sal çık ar n ıu ^ d c lc s ın c a ç ılm a dıkça -’erek kendi çıkarları açısından, gerekse dem okrasinin korunup gçlıştın lm csın c
’• S
t e
K
a
»
- biçiminde
bir
« ■ *
istiyorum . H erkes bilm ektedir k i. dünyanın h e ry e rn d e , çalışanlar, sadece b c \ a / \a k alı
96
m avi yakalı olarak değerlendirilm ektedir. B izde sen d ik alar “ İşçi Sendikaları K anunu”
biçim inde örgütlendiği, yasa da "işçi sen d ik ası” biçim inde örgütlenm eye olanak verdiği
için m em urlar sendikalaşam am aktadırlar.
B enim işim , harp sanayiinde, m illi savunm a işyerlerinde çalışan işçilerin ö rg ü tlen ­
mesi. H izm et aktiyle çalışanlar sendikalara üye olabilm ektedirler. İşkolu, yasayla b elir­
lendiği için, bu işkolunda sadece H arb-lş S endikası y a d a bu sen d ik a düzeni içinde v a­
rolabilecek b ir başka sendika kurulabiliyor, işç i n o tere gidip sendikaya üye oluyor. Sen­
dikaya giriyor. Sendika noter belgesini işverene gönderiyor. Ve sendika, sın ıf çıkarı b a­
kım ından, işçinin ekonom ik çıkarı bakım ından toplu sözleşm e yapabiliyor. M illi sav u n ­
m a işkolunda ya da m illi savunm a cam iasında sivil olarak çalışan m em ur, notere gidip
.sendikaya üye olsa, o kanuna göre belgesini getireceği m akam yok. Bu sorunun çö zü ­
m ünü bilim adam ları tartışsın, ben şahsen ak adem isyen değilim .
M em ur sendikası kurulabilir m i? K anaatim ce kurulur. 624 Sayılı K anun iptal edilm iş
olm asına rağm en. 1982 A nayasası gelm iş o lm asın a rağm en, m em u r sendikası benim k a­
naatim e göre kurulabilir. K urulursa ne olur? O nu ak ad em isy en ler tartışm alı. A nladığım
kadarıyla önce örgütlenm e özgürlüğünün m anevi tadını tadarlar. A m a bu m ücadele yolu
giderek dem okrasiye katkı sağlam aya dönüşür. Tabii dem okrasi geliştikçe, sendikal hak
vc ö zgürlükler de gelişir, işte o zam an m esele, m em u r sendikacılığı tartışm ası yerine,
"çalışanların sendikalaşm ası" biçim inde daha d o ğ ru b ir raya oturur, diye düşünüyorum .
Belki de bugünkü m ücadele, işçi sendikacılığının y anında. T ü rk iy e'n in bugün k en d i­
ne özgü güdük dem okrasisi içinde m em u r sendikacılığı diye b ir m ücadelenin bayrağını
açm ak gerekliliğini o rtaya çıkarm ış bulunuyor. Ö n ce "m em u r sendikacılığı" biçim inde
de olsa, daha sonra "çalışanlar sendikacılığı" b içim in d e düzen len ecek tir diye d üşünüyo­
rum.
Sevgili arkadaşlarım , ben başlangıçta d a arzettim : zaten birçok arkadaşım d a beııi ta­
nıyor. A kadem isyen değilim . P ratik işçilikten g elm iş, sendika liderliğine geçm iş b ir a r­
kadaşınızım . Yani bi konuda ahkâm kesecek konum da değilim . Söyleyebileceğim şudur:
T ü rk iy e'd e dem okrasi güdüktür. M ülkiyeliler B irliğ i'n in statüsüne ilişkin olarak sö y le­
diğim sözler, konuya destek sağlam ak için söylem iş olduğum esprili sözler. A m a T ü rk i­
y e 'd e egem en çevreler devleti serm ayenin bekçisi haline getirm iş. Ç alışanların, d em o k ­
ratların sendika hak vc özgürlüğü yanında, öteki insan hak vc özgürlüklerinin m ü cad e­
lesini verenlerin önünde çok ciddi uğraş alanlarının bulunduğunu bilm ekteyiz.
T ü rk iy e'y i tam dem okrasiden uzak tutabilm ek için , bü y ü k serm aye, egem en çevreler,
o yunda olabildiğince öne geçm ektedirler. Tabii, bunları durdurabilm enin yolu, ay dınla­
rın. çalışanların, dem okratların ve dem okrasiye ihtiyacı olanların bu tür çabalara fırsat
verm em eleri, onlara engel olm ak yolunda m ücadele sergilem elerinden geçiyor. S am im i­
yetle itira f etm ek zorundayım ki. bugün T ü rk iy e'd e en büyük sivil toplum gücü olan işçi
sendikaları düzeyinde -tek tek zaten sendikalar böyle birşev yapam azlar-, onların d a üst
örgütü konfederasyonlar düzeyinde gereken m ücadele verilm em ektedir. Bunu elem ve
ıstırapla ifade etm ek zorundayım . K onfederasyon düzeyinde m ücadele verem eyen işçi
sendikalarının vebalinin ço k yüksek olduğunu biliyorum . B uradan bana d a ço k büyük
hisseler düştüğünü biliyorum . Burada hem kon u şan , hem hüküm veren olarak söylüyo­
rum : M evcut işçi sendikaları konfederasyonlarının günahı büyüktür, hesabını kolay kolay
verem ezler. Beıı de dahil olm ak üzere, bunun hesabını kolay kolav verem eyiz. Bu yolda
açtığınız m ücadelenin başarıya ulaşm asını diliyorum . Sağlık işkolunda, eğitim işkoiunda
-işkolu diyorum - sağlık alanında, eğitim alan ın d a sendikal bayrağı açm ış olan ark ad aş­
larım ızın m ücadelesine yürekten katılıyoruz.
D evleti serm ayenin bekçisi haline getirenlerin engellerine rağm en bu m ücadelenin
kutsallığına inanıyorum . M ücadelenizde si/.lcıle birlikte, om u z om uza olm ak gerektiği
inancım la, hepinizi saygıyla selam lıyorum . T eşekkür ederim .
97
“Görüş ayrılıkları, birlik için
engel değildir”
M ustafa GAZALCI
E ğil D er G enel B aşkanı
Sayın Başkan, değerli konuklar, saygıdeğer m eslektaşlarım .
A slında Eğit D er'in kuruluşundaki tem el am aç, salt em ekli y a d a çalışam ayan öğret­
m enlerin b ir takım sorunlarını çözm ek d eğ il. 12 Eylül'ün getirdiği kopan örgütlenm e
hareketine b ir halka olm ak ve kam u kesim inde çalışanları ve özellikle d e öğretm enle!
grevli, toplu sözleşm eli b ir sendikaya kavuşturm ayı sağlam ak olm uştur. Ve bugün d e b
am acı gerçekleştirebilm ek için Eğil D er’in büyük istemi vardır.
K onuşm acılar belirttiler: çağdaş loplum larda özellikle kam u kesim inde çalışanları
sendika hakkı tem el, vazgeçilm ez b ir insan hakkıdır. Bu vazgeçilm ez insan hakkı anca
dem okrasiyle yönetilm eyen ülkelerde yoktur ya da kısıtlıdır. A slında uluslararası yas
niteliğinde, bizi bağlayan sözleşm eler T ü rk iy e m em urlarına bu hakkı verm iştir. Nilckiı
uluslararası yasa niteliğinde bizi bağlayan sözleşm elerin tanıdığı haktan yararlanarak ve
yasalarım ızda engel olm adığını görerek çalışan öğretm en arkadaşlarım ız E ğ itim -lşı
kurdular, bu yolu açtılar. Bu yüzden kıvançlıyız. Ö ğretm enlerin grevli ve loplu sözleşm e ı
(ek b ir sendika çatısı altında toplanm ası için Eğit D er olarak üzerim ize d üşeni bunda ı
sonra da yapacağız.
Ö ğretm enler ve eğ itim , belki d e cum huriyet tarihim izin en kötü durum unu yaşıyo
B ugün öğretm enlerin nasıl bir sıkıntı içinde yaşadığını bu m esleğin sahipleri olarak he
pim iz biliyoruz ve yaşıyoruz. İkinci b ir iş yapm adan karnını doyuram ıyor. H ukuk v
sağlık yardım ı yok. K endi yöneticisini kendisi seçemiyor.
Ö ğretm enler arasında doğal olan g örüş ayrılıklarını birlik için engel görm üyoruz. Eğ
D er olarak öne çıkardığım ız görüş ideolojik birlik değildir. B unun olm ası m üm kün de
değildir. B öyle bir arayışta d a değiliz. Bizim için ortak olan no k ta m esleğim izin yaptığ
m ız işin sorunlarıdır. D eğerli arkadaşlar, burada D anim arka sendika tem silcisini dinle
ken b ir kere daha bu düşüncenin n e k adar haklı olduğunu gördük. D anim arka tem sileişr
yüzyılı aşkın b ir süre sendika deneylerinin olduğunu, sendikalarında en sağ d an en sol:
kadar bütün öğretm enlerin üye olduğunu ve % 98'ini d e öğretm enlerin sendikalarına ü>c
yapabildiklerini söyledi. İşte biz d e E ğit D er olarak çalışan öğretm enleri tek ve güçlü b
sendikada toplayalım derken geçm işin en şanlı günlerinde bile eğer yanılgılarım ız vars;
yanlış im ajlarım ız varsa onu silelim diyoruz. Sessiz bir çoğunluk o larak d ışım ızda d u r a ı.
dersine gelip giden, örgütlenm eye bugüne değin çeşitli nedenlerle ilgi d uym ayan ark;
daşlarım ızı bu örgüte katalım . Sanıyorum bunun yolu ideolojik birlikten geçm iyor. Oğ95
retm cnin durum unun iyileştirilm esinin d e eğitim in dem okratikleşm esinin d e bu sessiz
çoğunluğu örgüte kazandırm akla olacağ ın a inanıyorum . S iyaset elb ette övgüye değer.
Biz egem enler gibi “ siyaset tehlikelidir” dem iyoruz. P eşinen söylüyorum , onun savunu­
culuğunu da ısrarla yapacağız. K am u kesim inde çalışan lar d ah il, h erkes siyaset yapm a
hakkına sahip olm alıdır, siyasi partilere üye olabilm eli, onun o rtam ların a seçilebilm elidir.
A m a karşı çıktığım ız, dem okratik kitle örgütlerinin b ir siyasi parti g ib i görülm esidir.
O nlara o işlevin verilm eye kalkışılm asıchr. K arşı çıktığım ız, bizim gibi düşünm üyor diye,
m eslek çıkarı, özlük sorunları aynı olduğu halde m eslek taşlarım ızrb u işin dışında tutm a
anlayışıdır. G üncel anlam da siy asetler ya d a dünyanın ve T ü rk iy e’nin tahlilleri bir p a­
rag raf da olsa bir cüm le de olsa bizi birleştirm ez. O nun için ayrılıklardan hareket ed e­
m eyiz. B irleştiğim iz noktalardan hareket ederiz. A n ö n ce burada konuşan değerli ark a­
daşlarım ız "yüksek öğretim de b ir sendika kurulursa g ireriz" dedi. Biz kadem e ayrılığına
karşıyız. N erede çalışırsa çalışsın, ister anaokulunda, isterse yüksekokulda: biz onları da
tek çatı altında toplam ak istiyoruz. Yani eğitim işi yapan öğretm en olarak herkes o se n ­
dikanın altında toplanm alıdır. Toplanm alı ki, sorunlarını çözebilsin, toplanm alı ki, yalnız
kendi çıkarlarına değil dolayısıyla halkının çıkarlarına hizm et etsin. B ir öğretm enin so ­
runları çözülürse dersini daha iyi verir, çocuğunu daha iyi yetiştirir, bu. halkın da yara­
rınadır. Eğitim dem okratikleştirilir, bu halkın d a yararınadır.
Değerli ark ad aşlar G üneydoğu A n ad o lu ’da pazartesi günü o k u llar açılacak. O kullar
açılabilirse orada öğretm enin can güvenliği var m ıdır, sağcının var da solcunun yok m u­
d u r ya da solcunun var da sağcının yok m udur? Yok böyle birşey. in san gibi yaşayacak.
Ü cret bizi ayırarak mı veriliyor? E nflasyon hepim izi birlikte y akm ıyor m u? K endi ço cu ­
ğum uz da dahil bizi düşündürm üyor mu? N erede öğretm en v e eğitim ci yetiştiren ü ni­
versiteler? D ünün güzel deneylerinden bile yararlanılm ıyor. H ani elşitim -öğretim birliği?
1924'lerin bile ço k gerilerinde kaldık.
E ğer T ürkiye'de hoşgörü o lsa, d üşünce özgürlüğü sağlansa, eğitim planlanm asında
program lanm asında biz öğretm enler olsak, inanıyorum ki karşı düşünceye de saygı du­
yacağız. Bunların hepsinin önlenm esi önce örgütlenm eden, güçlü b ir sendikadan geçer.
Biz öğretm enler kafam ızdaki duvarları, y asak tan yıktık, olm ayan görülm eyen duvarları
yıktık.
Şim di değerli arkadaşlar, uzun hedefler göstererek burnum uzun dibini görm em ek ne
kadar yanlış. Bu uluslararası sözleşm eler bizlere 1950’lerde tanınm ış. O 200 bin oldu­
ğum uz zam an, o gerçekten görkem li yürüyüşlerin y apıldığı zam an bu sözleşm eler vardı.
Şim di özeleştiride bulunuyorum . D ışa açılam adığım ız için, gerçekten kendim izi anlat­
m adığım ız için kendi o rtak konum uzu ö n e çıkarm adığınız için, yıl 1990. ancak kafalar­
daki duvarları yıkıyoruz ve yasal olan haklarım ızı kutlanıyoruz, işte E ğitim -Iş'in kurul­
m ası yasal olan b ir hakkın korunm asıdır. Şim di yöneticiler, şim di işverenler, .şimdi hü­
küm et edenler ve iktidar olanlar, on lar da yasal olm ayan kafalarındaki duvarları, engelleri
yıkm alı. bütün çalışanlara grevli toplu sözleşm eli sendika hakkı tanım alıdır.
Değerli arkadaşlar, bu hak alınınca biz aşım ızda söz sahibi o lacağ ız, pazarlık yapa­
cağız. işim izde yani eğitim de söz sahibi olacağız. D ers kitapları çağdışı bilgilerle değil
çağdaş bilgilerle dolu olacak. K urultayları toplayacağız. B ir eğitim ve öğretm en konusu
M illi Eğitim "de kapalı k apılar ardında yapılm ayacak. O kul m üdürünü seçm e o okulun
öğretm enlerinin işi olacak. İlçe m illi eğitim m üdürünü seçm e ilçe öğretm enlerinin işi
olacaktır. Il m illi eğitim m üdürünü seçm e ildeki öğretm enlerin işi olacaktır. Ö ğretm en
evini, sandığım ızı kendim iz yöneteceğiz. Evini, sandığını kendi yönetm eyen, bakanlığın
atadığı silahiı m ilitanlarca yönetilen bir v er nerede görülm üştür? Bunların bütün yolu îek
tek söylem ek değildir, tek tek so ru n lan n peşinde koşm ak değildir. Bunların yolu ö n ce o
araca kavuşm aktır. Yani grevli, toplu sözleşm eli sendika hak k ın a kavuşm aktır. O nun için
99
ben Eğil D er yönetim inin yeni seçilm iş b ir yönetim in anlayışını ısrarla söylüyorum . Bizi
ayıracak noktalarda değil, birleştirecek noktalarda çağrı yapıyorum : O d a ideolojik birlik
değil, m esleğim izin sorunlarıdır, yaptığım ız işin sorunlarıdır. G elin tek çatı altında bırleşelim , gücüm üzü gösterelim . T eşekkür ediyorum .
100
“Sendikal hak mücadelesini zafere,
nemur kitlesinin kendisi
ı aştıracak”
İbrahim YETKİN
Türkiye Z iraatçiler
D e m e ğ i B aşkanı
||J| .
\
(
.
... •
/ , .
t*
•
S ayın B aşkan, değerli konuklar. T ürkiye Z iraatçılar D em eğ i M erkez Y ürütm e Kurulu
; dıııa hepinizi saygıyla selam lıyorum . Ayrıca bize bu im kanı tanıyan M ülkiyeliler Bırli*:'n e de teşekkür etm ek istiyorum .
Ben sayın G azalcı gibi olaya b ir E ğitim -lş b ir E ğit-D er kapsam ında bakm ayacağım ,
ıı lan kendi kurum lanılın sorunları olarak görüyorum . Ben ülkem izdeki m em u r sendic lığının nasıl olm ası gerekliği konusunda k ısaca b ir görüşüm ü bildirm ek istiyorum .
Bilindiöi gibi ülkem izde m em ur sendikacılığının bir geçm işi var. Bu geçm iş bugüne
şık tutacak deöerli biliri ve deneyim birikim leri yaratm ıştır. A ncak bu bilgi ve deneyim
ırikim inin kütlanılm ası da son derece önem lidir. G ü n ü m ü zd e hem en tüm m em urları,
koııom ik haklarının geliştirilm esi ve korunm ası için grevli toplu sözleşm eli sendikal
akların alınm ası gerektiğine inanm aktadırlar. N e v a r ki bu. sendikalaşm a için yeterli veri
Imaktan uzaktır. "Bu yılıiı başlarında bu inanç yine vardı. A ncak gerek m em ur derneker ıin çalışm aları, «erekse enflasyon ve düşük m aaş zam ları ve en önem lisi bu yıl içinde
sendikalarının vaptığı yüksek oranlarda zam lar içeren toplu sözleşm elerin etkisiyle
İÇ
ıc nurlar için sendikalaşm aya olan inanç talep h alin e gelm iş old u . Ve bu taleplerin kıt:s ü bir biçim de dile getirilm esi olavı yaşandı.
Buaün için m em urların örgütlenm e ve hak kavgasının iladesi olan sendikal haklann
lıı m asının bize «öre iki bovutu var. B unlardan birincisi A nayasa’d a şu veya bu nedenden
oğaıı boşluk. B u ciddi b ir avantajdır, ancak h erşey dem ek değildir. U nutulm am alıdır kı
asal boşluk, sistem in genel işleyişine ve m antığına karşıdır. Bu nedenle salt buna dayaılm am alıdır diye düşünü vorum . K aldı ki m em ur sendikacılığı açısından 624 sayılı
)e /let Personel Yasası nın yürürlükte olduğu, yani m em u r sendikalarının yasal güvence
1a alındıSı dönem i de vâşadık. O dönem de m em u r sendikalarının çok verim li b ir b i­
de çalıştığı ve büyük bir o lay yarattığı söylenem ez. T Ö S'ü ay rı tutarak söylem ek ger ki. bugün birçok işkolunda ya da m eslek disiplininde 1965-1970 arası kurulu senik ı hatırlanm am aktadır. 12 M art'tan günüm üze k adar yapılan değerlendirm ede o zaıa ılar varolan sendikal örgütlenm elere ve diğer d em okratik h aklara sahip çıkılnıayışm
!
101
da nedeni olarak bu hakların yukarıdan aşağıya doğru verilm iş olm ası gösterilm işti
Şim di bu yasa boşluğu, insan olm aktan kaynaklanan b ir hakkın kullanılm ası için yeteri
olam ayacaktır. A ncak bu sözlerim , yasal boşluğu ve uluslararası sözleşm elerin olum lu
luğunu reddettiğim anlam ına d a gelm iyor. B unlar çalışm anın bir boyutudur; tabii elken
dir; elbette önem lidir ve avantajdır. Ç alışm am ızı kolaylaştırıcı ö zellik ler taşır.
T ürkiye'de m em ur sendikalaşm asının ikinci bir boyutu d a m em urların sendikalaşın
talebine ilişkindir. Yani kitlenin durum udur. H emen tüm m em u rlar sendikanın gereğine
inanm akta, ancak çeşitli nedenlerden dolayı başkalarının kurm asını beklem ektedirler. Bu
o bjektif bir gerçektir. Bu yılın başların d a eğilim d ah a güçlüydü. A ncak işyerlerinde ya
pılan çalışm alar ve T em m uz ey lem leri kitlelerin sendikalaşm a hakkını giderek sahiplen
m eşini getirmiştir.
Bugün kam u çalışanları artık m aaşlarındaki yüzdelik artışların b ir çözüm olm adığın
anlayıp, sorunun çözüm ünün ücret belirlem e sistem inde yapılacak köklü değişiklikle
olacağını görm üşlerdir. Ü cret belirlem esinde söz ve karar sahibi olm a gereksinim in
duym uşlar, bunun için de toplu sözleşm e yetkisi olan sen d ik a hakkının kazanılm asını öı
plana çıkartm ışlardır.
İşyerlerinde örgütlenm e esasın a dayalı çalışm aların so n d erece yararlı olduğu d;
gözlenm ektedir. D ünyanın her yerinde tüm tarihi kesitlerde kazanılm ış hak ve özgürlük
ler egem en sınıflara karşı verilen m ücadelenin ürünü olm uştur. Bu haklar örgütlenerek
ve m ücadele edilerek kazanılabilir. Ö rgütlenm e ve m ücadele etm ek görevi hakka sam j
olm ak isteyen herkesin üzerindedir. Yani kavgayı sahipleri yürütm elidir. K itle adına kil
leden vekalet alm adan ve kitleyi katm adan, bir vasi zihniyetiyle k azanım lar sağlam ak
olası değildir. B öyle anlayışların ve böylesine sözlü örgütlerin şu veya bu biçim de varo
lan hakları korum ası ya da kullandırm ası d a olası değildir. Ö zel olarak m em ur m ücadclcs
tarihi bunun örnekleriyle doludur. T arihin hiçbir dönem in d e yasal olan h aklara sığınını:
kitlelerin sahiplenm ediği, ak tif olarak m ücadele ederek kazanm adıkları, yukarıdan bil i­
leri tarafından bahşedilen haklar kalıcı olm am ıştır, olam az da. Ve o h ak lar birileri tara­
fından istenildiği an geri alınır. B ahşedilen özgürlük esarettir. Bu görüşten yola çıkarak
lüm m em urların kitlesel desteği, ak tif katılım ı ile sendikal hak m ücadelesi kazanılabilir
egem enlere kabul ettirilebilir.
Sendikal hak m ücadelesini zafere ulaştıracak o lan lar m em u r kitlesinin kendisidir. Bu
nedenle sendikal hak m ücadelesinin zem inini işyerleri oluşturm aktadır. İşyerlerinde tüm
m em urların katılım ına yönelik çabalarla m em urların birlikteliği ve işyeri sendikal ö r­
gütlenm eleri yaratılm alıdır. İşyerlerinde yaratılacak işyeri m em ur sendikaları kom iteler
m em ur m ücadelesinde kitleselleşm eniıı sağlıklı bir zem inde gelişm esinin v e kurulacak
işkolu sendikalarının kitle bağları ve desteğinin tem el taşları olacaktır. Bu tem el yapılar
kitlenin kendi haklarının savunm asındaki yol ve yöntem lerin belirlenm esinde temel ara­
cıdırlar. Tepeden inm eci, kitlesellikten uzak, d a r grupçu y a d a kendiliğindene! sendikal
anlayışın, tabela sendikacılığının ötesine geçm eyeceği ülkem izde d e kanıtlanm ıştır.
Sendikal haklar m ücadelesi üç beş kişinin sırtlayacağı bir m ücadele değildir. Sendika
ona ihtiyacı olan kitleler tarafında inşa edilecektir. M em urların b ir kesim ini örgütleyen
dernek, oda ve birlikler, m em urların sendikalaşm a m ücadelesinde örgütlerinin birikim ­
lerini ortaya koyarak, belli bir bileşim içinde olm alıdırlar. Işkollarının kendi aralarındaki
platform larında oluşan m erkezi birlikler, m ücadelenin başarısı için m utlak gereklidir.
M em urların dernek ve odalarının oluşturduğu birlikteliklerde, bazı olum suzluklara kar­
şın, geçm iş dönem lerden daha o lgun ve daha ilkeli çalışm alar yapılm akladır. Bu çalış­
m aların sendikal birliktelikte dah a verim li olacağına kuşkum uz yoktur.
Tarım işkolundaki sendikal m ücadelede derneğim iz, üzerine d ü şen görevi yerine ge-
102
rm c çabası içindedir. Tarım işkolundaki m em u r sayısı d iğ er işkollarına göre az olm akla
birlikle, m em urlar bütün ülkeye, köylere k adar yayılm ıştır. B u çalışm alarda bazı d eza­
vantajlar yaratm asına rağm en, bugün gelinen nokta old u k ça olum ludur. Birçok işyerinde
sendikalaşm a çalışm alarını yürütecek işyeri örgütlenm eleri yaratılm ış v e tarım işkolu
m em urlarının sendikalaşm a m ücadelesine a k tif olarak katılım ı sağlanm ıştır. Bu ö rgütlü­
lüğün yaygınlaştırılm ası ve dikey olarak g eliştirilip m erkezileştirilm esi için oluşturulan
takvim hızla işlem ektedir. Tarım işkolu m em urları sendikası ço k yakın bir zam anda do­
ğacaktır. A ncak biz tarım cılar, diğer işkollarında yürütülen çalışm aların kuruluşa dönüşırülm esinin eş zam anlı olm ası gerektiğine de inanıyoruz. Yaygın b ir kuruluş ve tanıtma
kam panyasının ardından A ralık veya O cak ay ların d a gündem e gelecek m em ur m aaşları
artışlarının m uhatabı artık sendikalar olm alı diye düşünüyoruz. H epinize saygılar su n u ­
yorum .
103
“Demiryolcular, herkesten önce
sendikalaşmak”
Naci BAŞAT
D em iryolu M em urları D erneği
G enel Başkanı
Sayın başkan, sayın konuklar, değerli kam u çalışanları. H erşcyden ö n ce ben M ülki­
yeliler B irliğ i'n e. gerekli olduğuna inandığım ız ve ço k tan d ır b eklediğim iz bu sem poz­
yum u düzenlediği ve bizleri d e davet ettiği için teşek k ü r ediyorum . Ve sem pozyum un
sonucunun T ürkiye kam u çalışanlarının grevli, toplu sözleşm eli sendikalaşm ası yönünde
önem li bir aşam a kaydedeceğine inancım ı belirtm ek istiyorum . A yrıca sizlcrc 29 bin d e ­
m iryolu em ekçisinin saygılarını sunuyorum .
Değerli arkadaşlarım . Bizim dem iryolcuların ayrı b ir özelliği var. ben oradan konuya
«ireceğim . B ence T ürkiye’de şu anda sendikalaşm aya eıı yatkın kitle dem iryolculardır. 29
M ayıs’ta ILO S endikal Ö zgürlü k K om itcsi'nin verdiği b ir karar var. "D em iryollarınd;
çalışan m em ur ve sözleşm eli personel sendika kurabilir, sendikalara üye o lab ilir" diye ve
bu karar hüküm ete bildirilm iş durum da. D em iryolcuların, çalışm a koşulları itibariyle
Türkiye'de herkesden öııce sendikalaşm ası gereken kişiler old u ğ u n u söylüyorum . D e­
m iryolu işçilerinin % 95'i. beyinsel enerjiden ziyade bedensel enerji kullanan, işçi olan
arkadaşlardır. O d em iryollannd ak i üretim i yapan insanlar işçidirler, bu konuda yargıjay
kararı da vardır. A m a sendika kuram adık. Neden kuram adık?
1965'lere iniyorum . Y anılm ıyorsam 61 A nayasasının 46. m addesine göre. 18 H azi­
ra n ’da Türkiye'de T ürkiye D evlet. Büro M em urları S endikası kuruluyor. 30 H aziranda d;
TC D D 'de 5. İşletm e M em urları Sendikası kuruluyor. Ve çok ilginçtir. 1968 yılına kadar
30 bin kişinin çalıştığı dem iryollarında 35 tane sendika kuruluyor. N asıl kuruluyor? Biı
inceliyoruz, tabandan bir zorlam a yok: am irleri tarafından kurdurulm uş. A m irlerin ken­
dileri arasındaki çekişm eleri de yeni yeni sendikalar doğurm uş. N eticede 1968 yılında bu
35 sendikanın bütünselliğini sağlayan b ir federasyon kuruluyor. 7 1 'e k ad a r b ir takım ça­
lışm alar yaparken bazı hatalar d a yapılıyor. 12 Eylül ö ncesinde yapılan bu hatalar, bizim
tabanım ızda b ir takım çatlam alara neden oluyor. Bu dönem de sendikaların ve derneklerin
üye tabanının, kitlenin hak aram a örgütü olduğu unutuluyor o d em ek lerd e, o sendikalar­
da. Türkiye'nin siyasi kurtuluşu yapılıyor, işte o m iras d o lay ısıy la bugün örgütlenm em i­
ze, örgütlenm ek için çalışm am ıza rağm en zorluklarla karşılaşıyoruz. Yarın G aziantep'te
bir şube açıyoruz. 16 bin üyeye b ir buçuk yılda çık ab ild ik . A m a bunu yaparken de herşeyden önce çalışanlarım ızı ırk, din. siyasi d üşünce ayrım ı yapm adan bir bütün olarak
kabul ettiğim izi özellikle söyledik. A nkara'da 16 örgülün başlattığı, kam u çalışanlarım ı
sendikalaşm a platform undaki görüşlerim iz d oğrultusunda, kendi örgülüm üz içerisinde de
104
sendikalaşm ak için adım lar atılm ıştır. Belki biraz yavaş g idiyor am a m utlak şekilde
991'in başlarında dem iryollarında çalışan m em urların (artık m em u r d eyim ini kullanm ak
istem iyorum , çalışan deyim ini kullanm ak istiyorum ) sendikası kurulacaktır. "S en d ik a
kurulacaktır" derken b ir açm azım ız vardır. B u açm azım ızla ilgili b ir d e k arar verdiğim iz
nokta var:
D em iryolu taşım acılığı işkolunda 3 5.000 işçi arkadaşım ızın örgütlendiği bir Dem iryol İşçisi Sendikası var. A slında gönül şunu istiyor: O sendikanın bünyesinde sendikalı
)Ialım, örgütlenelim . A m a üzülerek belirtiyorum , gerek T ürk Iş'in bugüne k adar kam u
çalışanlarının sendikalaşm asında izlediği po litik a gerekse D em iryol-Iş'in bugüne kadar
zlediği politika karşısında D em iryol-lş bünyesinde değil, ayrı b ir D em iryolu K am u Ça(şanlan Sendikası adı altında b ir sendikanın kurulm ası gerektiğine tabanım ızın baskı­
sıyla karar verdik. A m a bu k ara n ın ız en son yapılacak kurultayda tartışılacak. O ndan
sonra da tahm in ediyorum dem iryolu m em urlarının grevli toplu sözleşm eli sendikası da
kurulacaktır.
Y aşasın grevli ve toplu sözleşm eli hak m ücadelem iz diyorum ve 1991'e tüm kam u
çalışanlarının sendikalı olarak girm esini diliyorum . T eşekkür ederim .
105
“Demek bazında örgütlü ve
örgütsüz memur yığınları biraraya
getirilmeli”
Mehmet Ali TAN
T ürkiye O rm ancılar D erneği
Yönelim K u ru lu Üyesi
D eğerli arkadaşlarım ;
G ündem im iz T ürkiye'de m em u r hareketinin sendikalaşm a m ücadelesi... Son aylarda
bu konuda b ir hayli çalışm alar yapıldı A n kara'da. İstanbul'da. İzm ir'de bazı büyük kent­
lerde. B irkaç ay d ır A nkara'da, zannediyorum 16 m eslek kuruluşu, bu p latform a katılıyor,
sürekli toplantılar düzenliyor. G önül isterdi k i. ne kadar örgütlü m em u r derneği varsa
hepsi bu platform da yeralsın. toplantılara iştirak etsin, çalışm alara om u z versin. A m a ne
yazık ki. on u bile gerçekleştirem iyoruz ülkem izde.
T ürkiye'de m em ur sayısını gözden geçirdiğim iz zam an, kam u kesim inde çalışan m e­
m urların an cak % 4 0 'ı ünvanîı ve d em ek le r bazında örgütlü. % 6 0 ’a yakın kesim ıy Unvansız, örgütsüz, derneksiz am a kam u çalışan ı. B unlar d em ek b azın d a bile örgütle
meyi gerçekleştirem em işlerdir. D ernek bazında örgütlü m em ur örgütlerini b ir araya g
(irem iyoruz, acaba bu örgütsüz kesim i oluşturan bir yığın m em uru sendikal hak müc
de leşi ne nasıl sokacağız, onlarla o m u z om uza bu m ücadeleyi nasıl yürüteceğiz? Bunu
düşünüyorum , hep beraber düşünelim ; çık ış yolu bulam ıyorum . Ç ünkü örgütlü kesim ler
bile insanı karam sarlığa itiyor.
İkinci b ir nokta da şu: Sendikal h ak m ücadelesini yürütüyoruz: İki şek ild e soııuc a
ulaşabiliriz; ya m ücadele vererek, sö k e söke alarak, y a d a yasal b ir takım düzenlem eler
yukarıdan lütfederler verirler. Biz de aşağıda sendikam ızı kurarız. K onuşm acılar yine 1'
konuya bir nebze olsun değindiler. Yukarıdan verildiği zam an bu hakları kullanm asını t
bilm iyoruz. B urada da insan karam sarlığa düşebiliyor. N asıl alacağız bu hakları? B
sendikal kesim i, örgütlü kesim i nasıl toparlayacağız? Ünvanlı m em urları nasıl bir araş
getireceğiz, arkasından bu Unvansız, örgütsüz kesim i bu birlikteliğin içerisine nasıl ite
ceğiz, om uz om uza nasıl alacağız? M em ur m aaşları açıklanacak 25 T em m uz da. Memuı
hareketlerinde bir hızlanm a oluyor. S okak gösterilerinde öncülük yap an lar toplu, işyer­
lerinde çalışan, örneğin hastanelerde çalışan sağlık elem anları, dem iry o lu m e m u rk n .
belediyeler ki, belediyedeki m em urların toplu hareket yapm aları için ortam d a müs; ıt:
oradaki m em urların toplu hareketlerini görüyoruz.
M em ur m aaşları açıklandı, b iraz d ah a g ö steriler devam elli. A rkasından aylar sonra
106
M ülkiyeliler B irliği, sağolsun bir sem pozyum düzenledi, tekrar ilgilenebilenlerin önünde
m em ur sendikalaşm a hareketi gündem e geldi. Bu olayı d a aşm am ız lazım . Bunu sürekli
şündem de tutm ak, dem okratik m eslek örgütlerinin bir aray a gelm esini sağlam ak; onların
İncülüğünde kitle tabanını sendikalaşm a yönünde harekete geçirm ek, özellikle d e ö r­
gütsüz. ünvanı olm ayan büro m em urunu o lay a katm ak gerekiyor. O nları d a bu hareketin
çerisine nasıl sokacağız, nasıl o n la n d a yanım ıza alacağız; bu konuda kafa yoralım .
T eşekkür ederim . Ben bu sorularla sesli düşüncem i bu şek ild e dile getirm iş oldum .
107
“Bu mücadele, genel demokrasi
mücadelesiyle bütünleşerek
verilmelidir”
Metin OZTEKİN
K a m u E m ekçileri
Sendikası
D eğerli kam u em ekçileri, değerli m emurlar.
“ K am -SerT li m em urlar adına hepinizi selam lıyorum . G ö rü y o rsu n u z, üzerim deki
yafet diğerlerinden farklıdır. B iliyorsunuz öğretm enlerim izin aldığı ücretle ceket alm ak
m üm kün değil. O nedenle bu utancı sayın devletim izin büyüklerine ith af ediyorum
D evletim izin sayın büyüklerinin bu ekonom ik çık m azı m em urların, işçilerin köylülerır
üzerine yüklem esi nedeniyle ceket alam adım .
Bugün devletin biz m em urlarına giydirdiği zırh parçalanıyor. G eleneksel mem
kim liğim iz değişm eye başladı bile. A rtık devletten nutuk beklem e, söyleneni yapm a,
verilirse kabul etm e, kısacası, boynu bükük ve o n u rsu zca yaşam a devri geçti. B ugün I'
m em urlar örgütleniyoruz. Y asalarda olm uş olm am ış, kelim elere bak arak d eğ il, fiili
örgütlenm e yapıyoruz.
Burada yaptığım ız olay, fiili bir örgütlenm enin yaratılm ası olayıdır. M ücadelem
ekonom ik istem lerin ötesine, siyasi kazanım lara ulaştırm ayı hedefliyoruz tüm ka
em ekçilerinin ortak noktasını bulm ayı am açlıyoruz. G elişkin, m ücadeleci, haklarını
m asını bilen b ir m em ur örgütlülüğünü yaratm anın yolu ise. m em u r kitlesinin içinde
m aktan geçiyor. Bu m ücadelem izin ekonom izm in dar sınırları içine hapsetm eden, geı
dem okrasi m ücadelesiyle bütünleştirerek verilm esi gerek ir düşüncesindeyiz. İşte bö;
bir düşüncenin som ut ürünü olarak. K amu E m ekçileri S endikası değişik işkollarınd;
bütün m em u rlan kapsayarak tüm m em urları, işk o llan esasın a göre değil, fiili olarak g
revlere getirm iştir.
M ücadelem izde m eşruluk boyutlarını hedeflem ekteyiz. M eşruluk zem inleri üzerin
m ücadelem izi yükseltm ekteyiz. Bu anlam da T ürkiye'deki sorunun yasallık sorunu (
m adiğim özellikle vurgulam ak isteriz. Ç ünkü b u güne kadar 407 tane sendikanın kuru
duğunu görm ekteyiz. B unlar, yasalara rağm en kurulm uş sendikalar. 1970'li yıllarda k
rulm uş 407 sendika bugün varlığını sürdürem em ektedir. B unun sizler de farkındasın
Yasalarda resm en kurulm uş sendikalardır bunlar. 12 Eylül faşizm i üzerine gelm eden
kendi kendilerini kapatarak, kendi kendilerine sen d ik aların a kilit vurarak işlem ez h; e
düşm üşlerdir. Ç ünkü güçlerini sadece tabeladan alm aktaydılar. K itlelerin içerisinde ı
108
ğildiler.
K itlelerin örgütlü gücüne dayanm ayan örgütlülüklerin hiçbirinin bugün varlığını
sürdürm ediğim çok rahat görm ekteyiz. O nun için biz diyoruz ki, K am u E m ekçileri S e n ­
dikası üyesi olarak, çalışan b ir öğretm en o larak, tüm m em urları b iraraya getirm ek g e­
rektiğini, bu sorunun 657 sayılı kan u n a tabi olan tüm m em urların sorunu o lduğunu, sa­
dece öğretm enleri ilgilendirm ediğini, sorunun 657 say ılı zincirin kırılm ası sorunu o ld u ­
ğunu bildiriyoruz. O nedenle, tüm m em urları biraraya getirerek burjuvazinin kafasına
vura vura, yasalara bağlı olm adan, gerekiyorsa sokaklarda direnerek, gerekiyorsa işyer­
lerinde boykotlar yaparak, yasalarda üyelik olsun ya d a olm asın gibi kelim elere baülı
kalm adan, lıılı olarak üye olarak bu sendikam ızı yaşatacağım ızı bildiriyoruz. Bu hakkı
fıılı olarak burjuvazinin kafasına vura vura bizler alacağız diyoruz. H epinizi s a y ıy la
selam lıyorum .
109
“Kamu çalışanları arasında
sendikalaşmanın meşru bir hak
olduğu konusunda ciddi
gelişmeler var”
Haşan AYIR
B elediye D ayanışm a D erneği
Tem silcisi
Savın başkan, değerli arkadaşlar. B ana göre bu sem pozyum un böyle uluslararası ni­
telikle olm ası ve ülkem izde dem okratik kitle ö rgütleri, sendikalar düzeyinde yoğun bir
ila, «öım esi sevindirici b ir olay. A ncak ben konuya burada biraz eleştirel yaklaşm ak is­
tiyorum . Sayın Işıklı bağışlasın bizi. B ana göre bu sem pozyum u daraltan ıkı yan var Ben
de b ir öğretm enim . Ö ğretm en olarak eğitim işkolunda sendikalaşm a talebi beni_lazla_il­
g ilendirm iyor am a zorunlu nedenlerle m eslek dışı kalm ış b ir öğretm en o la ra k E ^ıt-D cr
olayı beni ilgilendiriyor. Beni esas olarak ilgilendiren d c belediye işkolunda y a d a hizm et
işkolunda örgütlendirilm esi gereken b ir sen d ik a. B u sem pozyum u daraltan yanlardan bıı ı
olarak ben ısrarla E ğitim -îş olayının ö n e çıkarılm asını goruyorum . E ^ılım -Iş m ı E t , Sen m i tartışm asına girm ek istem iyorum . B u benim sorunum değil, beni E y t- D e r i k i ­
lendiriyor, am a E ğ itim -lş'in dışında, öğretm en örgütlenm esi içinde yoğun geniş ve çok
dinam ik b ir Eğit-Sen projesinin burada tartışılm am ası bana göre bir eksiklikti.
Bana göre b ir başka eksiklik, işin hukuki ve teknik yanının irdelenm esinin yanında
bir de sendikalaşm a olayının asli unsuru, esas özn esi olan kam u çalışanlarının T cm m u /
eylem leri diye bilinen sokağa çıkışlarının d a tartışılm asını d a istiyordum . Bana gore ka­
m u çalışanlarının "tem m uz eylem i" dedikleri o lay lar T u ık ıy e d é 80 sonrası m em u r se n ­
dikacılığı örgütlenm esine ilişkin en ciddi ipuçlarını vermiştir.
İki g ü n d ü r burada konuşm aları dinliyorum . Dün D oğru Yol Partisi G enel İdare K uruk
üyesi çok doğru b ir belirlem e yaptı. Ş unu söyledi: T ü rk iy e d e yıllardır tabela
kuruluyor, ya d a tüzel kişiliği verilm iş, bağışlanm ış sen d ik alar kuruluyor B en buna kar
şıyım , çünkü bu A vrupa'da T ürkiye'yi A vrupa'ya karşı b ir yanılsam a ile karşı k a rş ıy a « ,
bırakıyor. G erçekten "T ürkiye'de dc b ir sendika özgürlüğü var. K am u çalışan lar su ıd ı
kalaşabiliyorlar" d iy e b ir yanılsam a yaratıyor, "b iz sendikanın butun ozguı luklenylc
grev, toplu sözleşm e ve toplu pazarlık hak k ıy la verilm esin, istiyoruz şek lin d e doğru bı
belirlem e yaptı.
110
M em ur sendikacılığı 1965'lerden beri m em ur örgütlerinin, d em okratik kitle örgütle™ -n , kam u çalışanlarının gündem inde bir olay. K onuşm acı arkadaşlardan biri belirtti.
1970 terde 4 00 ün üzerinde sendika kurulm uş am a h ep şunu gördük, (sadece T Ö S biraz
daha kitlesel biraz daha yaygın bir örgütlenm eydi. Sanırım o d a öğretm enlerin 80 yıllık
m ücadele geleneği oluşturm uş olm alarından kaynaklanan bir hadiseydi.) T Ö S dışındaki
sendikalar fazlasıyla bir varlık gösterem em işlerdir. P eki niye böyledir. bu konu üzerinde
ciddi ciddi düşünm ek lazımdır. B ana göre şim di kam u çalışanları arasında o hakkın m eşru
ıır hak olduğunu konusunda da ciddi bir gelişm e var. Bugün varolan A nkara'da Bel Day
J e r ın de aralarında bulunduğu 16 m em u r örgütünün oluşturduğu b ir platform var. Ayrıca
her dem okratik kitle örgütünün kendi bünyesinde dem okratikleşm eye ilişkin fiili sendikal
ıdım lar atm aya yönelik sendika kom isyonları oluşturuluyor. Y ine İstanbul'da. İzm ir'de
ve daha başka büyük kentlerde m em urların büyük yoğunlukta bulundukları kentlerde
kam u çalışanlarının böyle ortak platform lar oluşturarak birlikte ya da değişik işkollarında
aynı sureci yaşam a şeklinde çok güzel ve olum lu bir dayanışm ası var.
Biz A nkara belediyeleri çalışanları olarak İstanbul, İzmir. E sk işeh ir v e B ursa b eled i­
yelerindeki sendikal örgütlenm elerden biraz daha geriyiz, bunu sam im iyetle ifade etm ek
istiyorum . A ncak bir şansım ız var. geri olm am ıza rağm en birlikte b ir m em u r projesi yürÜ1? . ' . m c ojfjnağm a sahibiz. Bel D ay D er A nkara'da 16 m em ur örgütünün birlikte yü­
rüttüğü sendikalaşm a platform una bağlı o larak, değişik ilçe belediyelerinde sendikalaşm a
om ısyonları bunların işyerlerine yönelik işyeri kom isyonlarını oluşturarak çalışm aya
aşladı. A ltındağ B elediyesi m em urları ilçe sendika kom isyonu olu ştu rm u ş durum da. Bu
om ısyon, değişik işyerlerinde değişik hizm et birim lerinde kendi alt ayakları olan işyeri
kom isyonlarını oluşturm aktadır. B urada dikkat ettiğim iz şey b irlikte bu projeyi yürüteıılm ck. (Eğit Der'ın kaçırdığı halkayı kaçırm am aya çalışıyoruz.) Bu birlikteliğim izi iş­
yerlerinde de birlikte tavır alarak yürütm eye çalışıyoruz.
B aşka ilçe belediyelerinde do sendika kom isyonlarını oluşturm a doğrultusunda çaışm alar var. Yine İstanbul B elediyesi'n d ck i arkadaşlarım ız İstanbul Sendikal H aklar II
K oordinasyonu adı altında m erkezi sendika kom isyonları oluşturm uştur. İzm ir’de Beleç iye M em urları S endika Y ürütm e K urulu o lu şm u ş durum da. Yani b iz bu işkolunda b ir­
likte b ir yasal süreci de bir hukuksal süreci d e ve o n a bağlı olan bir takvim i de diöer kam u
ç nişanlarıyla birlikte, bir bütünlük içerisinde, b ir birliktelik içerisinde yürütm ek istiyo­
ruz. A m acım ız, projem iz buna dayandırılm aktadır. P rojem izde, bu işin esas sahibi olan
n e m u r çalışanlarının bu sürecin oluşm asında şim diden yarm a söz k arar ve yetki sahibi
o m ası ilkesini esas alarak hareket ediyoruz. Ve en küçük oluşum um uzdan en m erkezi
cderiın UmU/a
l>U llkc-v e ba§ '' ka,:|nık hareket etm ek istiyoruz. H epinize teşekkür
III
MESAJLAR
“Memurlar, çağdaş hak ve
özgürlüklerini söke söke alacak”
Prof. Server TANİLL
Slrasboııro Ü niversitesi
S evgili arkadaşlarım .
Ü lk cm i/d e dem okrasi ve insan h ak lan m ücadelesinde pek saygın b ir y e n olan Mu
'T ürkiye'de Memur Sendikacjl.g." konulu scmpozyu
m un, dem okratik bir toplum oluşturm a kavgasın,d? t$0\ 0I! S ' 1’ v Î / r U a r a n ^ d Î d c « '
dayım . Birliğin yöneticilerini, bu girişim lerinden o lu ru kutlarım . Yazık ki
^9
lim . ancak -bilesiniz ki- gönlüm le aranızdayım : d üşünce ve dileklerim i dc. kısaca d.
getirm eği bir görev sayıyorum .
M em urlar bildiğiniz sib i. "çalışan lar" kitlesinin önem li b ir parçasını oluşturuyi
sorunları da yâlnız bir m aaş ya d a ücret sorunu değil, bütün b ir ııısan hakları sorunudı
Bu hakların içinde ise. örgütlenm e, giderek toplu sözleşm e ve grev haklarıyla donanm
spndik-ıl haklar basla -’eliyor. B unlar, m em urların, b ir yandan insan o n u ru n a yaraşan
vasam düzevîne kavu^m aları. ö te y andan ülkenin v e kendilerinin y azgılarında soz
karar sahibi olabilm eleri için pek ön em li. İşte, bunun ™n“ cuc| “ r ^
lenm e hakları, çaüım ızda azım sanm ayacak boyutlara ulaşm ıştır, sen d ik alaşm a, dem ok
ratik ülkelerde, bugün yargıçlara, p o lislere, hatta sub ay lara dCLiıı uzanıyor.
A ncak esefle söyleyelim ki. ülkem iz, bu gelişm enin, b ir ara içine gelip girm iş iken s
yıllarda, özellikle de 12 EylüFden başlayarak, tam anlam ıyla dışına çıkm ış bulunm aktad
G erçekten. 1961 A nayasası, tem el hak ve özg ü rlü k lere çağdaş bir y aklaşım da bu
nurken m em urlara da sendikal örgütlenm e hakkı tanıyordu. A ncak, b ild irin iz gibi. 1
vılm da çıkarılan M em ur Sendikaları K anunu, bu um udu goi gelem ış tır.v le d e ^ ls 1' it
nusu kanun, m em urlara toplu sözleşm e ve grev hakları
S^dü
m urlann hele öğretm enlerin' kurdukları T O S un. yanı T ürkiye O c re tm tn le r Seııd
sı’nm . serm aye iktidarının ağır durum larını nasıl sarstığını hatırlayacaksınız.
A m a ne yazık ki. bu çok sınırlı örgütlenm e hakkı bile 1971 p im i n in
3«
un. derişikliklerle m em urların ellerinden alınm ıştır v e onlara sadece bir dernekleşm e 1 a
b u l l m ı S r M em urlann. bu arada öğretm enlerin TO B -D E R 1 kurarak, h ak . bir dav
herşeye karşın sürdürdükleri de. belleklerinizde tazeliğim bugün de koruyor olsa gerek.
Ö zetle. 1961 A nayasasıyla atılan adım , d ah a ileri m evzilere götürülecek y e ıd e . u l
gide geriye dönülm üştür.
12 E y lü l'le o n u n " 1982 A nayasası" ve kanunlarıyla gelinen yer nesidir?
Burada "1982 A nayasası" deyim ini tırnak içinde kullandığım ı hatırlatm ak ister n
Ç ünkü ben. daha ilk gününden başlayarak. 12 Eylül rejim im düpedüz laşıst b ir rejim olarak
112
dam galam ış ye ” 1982 A nayasası" adıyla ortaya salınan m elne d e hiçbir zam an b ir anayasa
dem em işim dir. A nayasa hukukunun ciddiliğine inanan bir kim se olarak, bana göre, bu
m etin, b ir anayasa değil, olsa olsa b ir "kışla talim nam esi", bir "disiplin yönetm eliği”dir;
Ö yle olunca, "1982 A n a y a s a s ın d a ve bana göre bugün d e süren 12 Eylül rejim inin
kanunlarında, m em urların örgütlenm esi, giderek sendikal haklarının durum u hakkında
bir açıklam aya girişm enin hiçbir anlam ı yoktur; böyle b ir açıklam a, onları ciddiye alm ak
olur. Z aten siz de biliyorsunuz ki. yasağı kural, özgürlüğü ise istisna olarak alan bu
"A n ay asa" ve onun çevresine serpiştirilm iş o lan-sözüm ona-"kanun"lar. seriy e ne k adar
adım atılabilirse, o kadar atm ış durum dadırlar. G erçekten, bu " A n a y a sa 'd a , sendika
kurm a hakkı, toplu pazarlık ve grev hakları, tüm çalışanlara değil, sadece işçi ve işv e­
renlere tanınm ıştır, işçilerim izin, bu h ak lan kullanırken ne denli çileler içinde olduklarını
hatırlatm am gereksiz. Ö te yandan, m em urlar için, siyasal partilere girm e yasaklanm ış,
seçilm e hakkı zorlaştırılm ış; 2098 Sayılı D ernekler K anunu, m em urların büyük bir bö­
lüm ünün dernek kurma ve dem ek lere üye olm a hakkını kaldırm ıştır. Bu kanun, ayrıca
derneklerin, görüş bildirm e ve toplantı yapm alarını alabildiğine sınırlarken; onların, yurt
içinde ve yurt dışındaki derneklerle işbirliği y ap m alan n ı d a engellem ektedir. "1982
A nayasası nın, m eslek odalarına ilişkin 135. m addesi ile D ernekler K an u n u 'n u n hü­
küm leri öylesine çarpık durum dadır ki. insanın idam edilerek öldü rü lm esin e karşı ç ık ­
tıkları için "T abip O daları M erkez K onseyi" yöneticilerinin m ahkem eye verildiklerini
hatırlayacaksınız. Ü niversitelerin başına öyle bir kanun m usallat edilm iştir k i. bir p ro fe­
sör. T iyatro S evenler D em eğ i'n e üye olabilm ek için , rektörden izin alm ak zorundadır.
G erçi, m em urların sendika kurm a hakkını yasaklayan açık b ir hüküm "A nayasa"da
yok. A ncak D evlet M em urlan K anunu, toplu eylem ve hareketin yaııısıra. grevi d e y a­
saklam ıştır. G rev ve toplu sözleşm e hakkından yoksun b ir sendikalaşm anın.^dernek k u r­
m a hakkından ileri bir anlam taşım adığını biliyorsunuz. Ö te yandan, m em urlara, bu arada
öğretm enlere, örgütlenm e, giderek sendikalaşm a hakkını tanıyan b irçok uluslararası bil­
d in ve sözleşm elerde T ürk iy e'n in devlet olarak im zası vardır; yani dev let, bu hak lan , iç
hukukla gerçekleştirm eyi yüklenm iştir. B ir “A n ay asa” hükm üne göre de, usulüne uysun
olarak yürürlüğe konan uluslararası anlaşm a ve sözleşm eler y asa hükm ündedir. Şim di
"A n ay asa"d a. m em urların sendika k um lalarını yasaklayan açık b ir hükm ün bu lu n m a­
m asına bakıp ve bu uluslararası m etinlerin iç hukukta yasa h ü km ünde oluşlarından da
hareketle, m em urların sendika kurm a hakkının bulunduüu sonucuna varılabilir; an cak , bu
hakkın kullanılabilm esi yine de pek çetin güçlüklerle karşılaşacaktır. Ç ünkü 12 Eylül
hukuku -ya da hukuksuzluğu!". "A n ay asa"sın d an başlayarak, tem el hak ve özgürlüklerin
önüne tam bir m ayın tarlası döşem iştir: ve gerçekten bir engelin içinde yürüyoruz.
A çık kapıların denenm esi aleyhinde hiçbir şey söyleyem em ; b ir ö zg ü rlü ğ ü yaşam a
geçirm ek için, her olanak değerlendirilm eli, dem okratik her vol d en e n m e lid ir Bu arada,
grev ve toplu sözleşm e hakkını da içeren b ir M em ur Sendikaları K anunu önerisinin P ar­
lam ento ya sunulm asına ve orada yasallaşm asına çalışm ak, elbette en çık ar yoldur. Bunu
söylerken, bugünkü P a rla m e n to y a egem en A N A P iktidarına um ut bağladığım ı sanm a­
yınız. A N AP, her zam an söylediğim gibi, benim ölçütlerim e göre, b ir siyasal parti de
değil, düpedüz, b ir çıkar şebekesidir; sivil kılıkla o rejim i sürdürm ektedir v e iktidardan
kovuluncaya kadar da sürdürecektir. Bu özgürlük düşm anı iktidardan, olum lu anlam da
beklenebilecek hiçbir şey olam az. Ö yle o lu n ca, polislere ve sub av lara varıncaya kadar
sendikalaşm a hakkının tanındığı bir çağda, m em urları örgütlenm eden, siyasal v e ’sendikal
haklardan yoksun bırakan bir düzenin bir yüzkarası olduğu vurt çap ın d a ey lem lerle havkırılm alıdır. H iç unutulm asın, bütün çalışan lar gibi, m em urlar da. çağ d aş hak ve özgür­
lüklerini söke söke alacaklardır: bunun, geçtiğim iz T em m uz avın d an beri olum lu ve umut
verici belirtileri vardır.
113
A ncak, bütün bunları yaparken, y asak bataklığnm kaynağına inm ek ve onun kurulu
m asına katkıda bulunm ak da şarttır. B u da, b aşta, ülkem ize yaraşır b ir anayasadan ge
m ektedir; böyle b ir anayasayı yaşam a geçirm enin yolu da, 1982 A nayasası demle
b e b e y e sahiplik eden, bugünkü faşizm ve dincilik karm ası iktidarı, bu gerici ıktıa;
alaşağı etm ekten seçiyor, içinde, bugünkü düzen d en acı çeken m em urların d a yeraldı;
ilerici, dem okrat ve devrim ci güçleri büy ü k g ö rev ler beklem ektedir. O n ların , bu görevle
yerine gelirecckleri inancını taşıyorum .
H epinizi bu inançla selam lar, çalışm alarınızda candan başarılar dilerim sevgili ark
daşlarım .
114
“Modem devlet anlayışı,
tüm çalışanların sendikal haklarına
saygıyı gerektirir”
>
Gültekin GAZİOĞLU
TÖ B -D ER G enel Başkanı
Sayın
Prof. Dr. A lpaslan Işıklı
M ülkiyeliler Birliği B aşkanı.
w ™
1* * Mf r ıu r S endikacılığı" konulu sem pozyum dolayısı ile «önderdiŞiniz
davet için çok teşekkür ederim . K onu benim ıçiıı önem li ve ilginçtir. Elbette, böyle bir
T P ° T m a u'.'
y ' Ç<>k isterdim . Fakat bir zam anlar sendikacılık yapm a suçu (!) iş­
ediğim den ve bilinen nedenlerden ötürü sem pozyum unuza katılam ıyorum .
-r İTlirk,ıyC <rJekl. yöııctıc1 sinıHiir öteden beri m em ur sendikacılığını hazm edem em işler.
' ı nı® * ak görem em iş e r.a k sin e suç saym ışlardır. Bu d üşünce ve tutum . O sm anlIdan
g ° rCn b ,r an iay 'şn n M odern devlet anlayışı, tüm çalışanların
• S İ !
h
— du.yma.vı gerektirir. Tem el insan haklarından olan sendikalaşm a
¡hh“ '1!
=u n u m u / T u rk ,yc sindeki yöneticiler, d u y arsız ve katıdırlar. Tüm
<
li arŞinkonuda cn a z -v ü/yı1 geridirler. O nedenle, sürekli yalan
n ö ™
*
hıçl,' r i*“/ yapm am aktadırlar. A nlaşılan o d u r ki. m em urlar, sendikal
aklarına, yoğun m ücadelelerden sonra kavuşabileceklerdir.
Bu düşüncelerle, sem pozyum unuza katılaıılara saygılarım ı sunar, başarı dileklerim i
u ın m .
H5
Kapanış Bildirgesi
M ülkiyeliler Birliği tarafından A n k ara'd a 13-14 Eylül 1990 tarihlerinde
olan "T ü rk iy e 'd e M em ur S endikacılığı" k o n u lu sem pozyum un sonucunda a c ı d a k i
gözlem ler belirlenm iştir:
1- Sem pozyum , konunun uzm anlarının ve ilgili bilim adam larının katkılarıyla v c ko­
nunun önem ini benim sem iş olan siyasal parti
yerli, yabancı sendika yöneticilerinin katılım larıyla gerçekleştirilm iştir.
2- S em pozyum un sonucunda ağırlıkla o rtay a çık an bir görüş olarak ta n e 1 insan
h ıklarının varlığının -yasalarda ifadesini bulsun, bulm asın- in k ar cd .Icm ey u .ck bir _cr
cek olduğu ve kesinlikle say sı duyulm ası gereken bir d eğerler bütünü oluşturduğu tespit
s S d İ T a î İ , : İ K Î - m c m u r g ib i y a p a y a y n m la ra g id ilm e k » ,.m . .u m ç a l a n l a r a
eksiksiz tanınm ası gereken tem el b ir haktır.
3- M em urların sendika hakkı konusunda yürürlükteki
veren 12 Eylül hareketinin genel karakteriyle çelişen bir d ü z e n im e g t ın n ı* .N e d e n
ne olursa olsun. 1982 A nayasasında m em urların sendika hakkını yasaklayan b ir hukum
voktur Ü stelik. 1982 A nayasasının, hazırlayıcılarının niyetlerinden v e c ^ llını.,^ll'l V
bağım sız da olsa, m em urların sen d ik a hakkı konusunda bazı gü v en celer taşıdığını da
belirleyebilm ekteyiz:
ı
Y ürürlükteki A nayasa T ü rk iy e C um huriyeti ni " d e m o k , s 5 Î ^ - e
devleti” olarak tanım lam ıştır. D em okratik, sosyal, hukuk d c v k u ı n vış a ^
len -.ereklerinden biri olarak, herkesin v c bu çerçevede m em ulların sendika
hakkına sahip oldukları, tartışm a gö tü rm ez bir gerçektir.
A nayasanın 9 0 'ın c ı m addesine gö re, "u su lü n e göre o n ay lan m ış m ıllctleraras
sözleşm eler kanun hükm ündedir." T ü rk iy e C um huriyeti n ın ın' /a l'[lll^ l |
usulüne göre onayladığı uluslararası andlaşm a niteliği taşıy an pek ç o k n e t m
m em urların sendika hakkını da içeım ek tcd ir B unların b aşın d a A v ru p a n an
H a k la rı S özleşm esi, 98 n o .lu U lu s la ra ra s ı Ç a lışm a O r g u tu S özleşm esi \ c
İn s a n H a k la rı E v re n se l B ild irg esi gelm ektedir.
D olayısıyla, ulusal m evzuatım ızda, b ir bölüm ü uluslararası hukukilan
baz. hüküm lerle, m em urların sendika hakkının yasal çerçevesi çizilm iştir. M u urla,
sendikalaşm aları, yalnızca tem el insan haklarının oııem lı bir u n s u r u n d a n yaı.ulanm a Kırı
anlam ında değil, pozitif hukuk alanında ö n g ö rü lm ü ş b ir düzenlem eden dolayı d a haklan d |r.
.4- İç hukuk m evzuatım ızda m em urların sendika hakkının kullanımınaı bazı smıır ar
konulm uş o lm ası, bu hakkın kullanım ından k açınılm asına haklılık k azandııam az. H aklaı ı
kullanm adan sınırlarını genişletm ek m üm kün değildir.
' Vınkk'ım"Vhı
kaldırılm ası ve sendika hakkını düzenleyen m evzuata m em urların sen d ik a hakkını
içerecek doğrultuda dem okratik bir yapı kazandırılm asıdır.
5 - M em urların sendika hakkını kullanm aları, yaln ızca. 1980 den bu y an a büsbütün
116
erozyona uğram ış bulunan ekonom ik v c sosyal durum larım düzeltm eleri yolunda serekli
)ir m ücadele aracına kavuşm aları anlam ında değil; aynı zam anda, d em okrasinin bütünk kazanm ası bakım ından da kaçınılm az b ir adım olarak öııem taşım aktadır.
6 - K am u yönetim inde hukukun üstünlüğü ve genelde kanun ve düzen, m em urların
ndika hakkı olm adan gerçekleştirilem ez. M em ur, antidem okratik vc hukuk dışı baskılar
karşısında güçlü olduğu ölçü d e direnebilir, yasaların em irlerini yerine getirebilir. M em ur
jyle bir güce, ancak, sendika hakkını kullanarak sahip olabilir.
7- Bütün bu gözlem lerin ışığında, ülkem izde m em ur sendikacılığının yeniden doğu­
m u olum lu bir adım o la ra k görüyor ve ülkem izin ve d em okrasim izin s>elcccüi açısından
avdınlık bir gelişm e olarak selam lıyoruz.
117
Mülkiyeliler Birliği 13-14 Eylül 1990 tarihinde
uluslararası katılımla düzenlediği
"Türkiye'de Memur Sendikacılığı" konulu
sempozyum ile ülkemizde demokratik ve siyasal
hakların gelişimi açısındanönemli bir katkı sağlamıştır.
Aradan geçen zaman boyunca konunun
önemi daha da artmıştır.
Mülkiyeliler Birliği Vakfı, Sempozyumda sunulan
tebliğleri ve yapılan tartışmaları
yayınlamakla bu katkının daha da kalıcı
olmasını sağlamaktadır.
Ülkemizin önde gelen bilim adamlarının, politikacılarının ve
sendika önderlerinin görüşlerini içeren bu kitap,
konu ile iigiii uluslararası üne sahip kişilerin katkılarıyla
daha da zenginleşmektedir.