doc1. Sayı
download 
Şikayet Transkript
1. Sayı
SAGLIK BiLiMLERi FAKOLTESi. sagllk ve vosorn dergisi .... Dart ayda bir voyrnlorur. 1 Subat2015 • PIMinden mi SAPlndon rru? "Protokol KIZistemeyle Bosler" s10 "Konser, Grip Gibi BirHostolik Olocok" s15 "Teknolojiyle Gelen FlrsotE~itligi:e-oqrenme'' s32 ISSN2149-1860 ~ubat 2015 Say I 1 Well Ageing- Sagllk ve Yasam Dergisi Ogrenci Gozuyle Teknoloji ve Sosyal Medya Teknoloji Yasarrurruzt Her Alanda Kolaylastmrken Sosyal lliskilerimiz Bir Asansorun lnis Clkl§1 Suresine Slgdlrlldl Prof Dr. Halil Koyuneu Protokol Klz istemeyle Baslar Nihat Ayturk 3-7 Sahibi LO. Saqhk Bilimleri Fakultesi adrna Prof. Dr. Halil KOYUNCU 8-9 Editor Prof. Dr. Ahmet AKGOL Sorumlu Yazi lslen Muduru 10-12 Robot Ebeler Olabilir Prof Dr. Haeer Karanisoqlu 13-14 Kanser, Grip Gibi Bir Hastahk Olacak D09Dr. Dundar Murat Derniroz 15-16 SABiF'in Turkiye'ye Armagam: Odyoloji Lisans Proqrarru Prof Dr. Ahmet Atas 17-18 Baskasmm Yarattlgl Akl§a Degil Kendi Yarattiqm Akl§a Bakacaksm 19-22 Yrd.Doc.Dr. Eda YILMAZ ALAR~iN Yaym Kurulu Handan ~ETiNKAYA Tuna Can E~Ki Eda KON~ER Mestan KAYNAR Muberra GOREL BetulDOZ Kubra YILDIZ Kubra GONTEKiN Bilgi lslem Murat PEKRO Yusuf SARMAN Yonetlrn Murat Yanci Ben mi Teknolojiyi Kullanacaqim, Yoksa 0 mu Beni? YrdDo9.Dr. Abdulhakirn Beki 23-24 insan Gucunu Goz Ard: Eden Sistemler Bunun Bedelini Bir ~ekildeOderler YrdDo9Dr. Selma Soyuk 25-26 lcimlze Srzan Teknoloji Uz. Psikolog Ertan $im~ek 27-29 i.O. Saglik Bilimleri Fakultesi Bakirkoy Ruh ve Sinir Hastalrklan Hastanesi Bahcesi iC;:i B Kaprst Yam Bakirkoy- istanbul 2124141500 [letisim Nihal GOMO~BA~ GOLEL~iN 212414150040101 [email protected] Sabif Logo Tasanm www.literalwebdizayn.com Baski Yeni Teknoloji Urunlerln! Hastalara Tanndan Gelrnis Bir Mucize Gibi Sunmamak Gerekiyor Prof Dr. Arzu Razak Ozdincler Teknolojiyle Gelen Frrsat E§itligi: e-Ogrenme Prof Dr. Alper Cihan Otp,d --.. 30-31 AJA:-lS MATBAACILIK Muhammet TEKE Matbaa Sertifika No: 31307 0212 501 73 80 orpaajans.com Medya 32-34 www.ajans34.net Tiirkiye'deki En Onemli Verilerden Biri Nufusun Gittikce Yaslanrnasi 35-38 Baskl Tarihi 02/2015 Prof Dr. Ahmet Akgul Teknoloji, Arastirma Dimyasmda Son Noktadirt Nurgul Usta 39-41 Well Ageing ISSN 2149-1860 i.O. Saqhk Bilimleri Fakultesi tarafmdan yayrnlanan aktue' bir dergidir. Bu yayimn tarnarm ya da bir bblumu yaYlncln1n izni oimaksizin c;:ogaltllamaz ve yaYlnlanamaz. Bu dergide yaYlmlanan yazllar, yazarlannln sorumlulugundadlr. well ageing 2015/1 Baslarken ... istanbul Oniversitesi, bes astrdir hizmet veren koklLi bir kurumdur. Sag lam temelleri olan bu aile, meyvelerini yillardir vermektedir. Devletin orqanlariru yonetenlerin bircoqu bizim Liniversitemizden yetismlstir. Oniversitemiz, qecrrusme baqh ve qeleceqini goren bir yapiya sahiptir. Egitim - ogretim, arastrrrna ve hizmet gibi alanlarda en iyi hizmeti sunrnaktadrr. Sagllk bilimleri, toplumun temel tasi olan insana ve kendi insarurruza faydah olrnaktadrr, lnsarun dogumdan olurne kadar olan saqhkla ilgili ihtiyaclanru karsilamak Lizere insan yetistirmekte ve ona hizmet etmektedir. FakLiltemiz, kaliteli akademisyeniyle ve bir egitim vermektedir. Cahsaruyla, ogrencisiyle bir butunu olusturrnaktadrr, Bir aileyi, "Bizim Aileyi" qerceklestirdik. katkrsi bulunrnaktadrr. Her kisinin bu yaprya bir Mesleki bilgileri alan ve paylasan birimimiz, sosyal alanda da paylasirnlan ortaya koymaktadrr, Bu arnacla, akademisyen- ogrenci birlikteliqini sosyal alana aktardrk. GLincel olaylan, gLincel bir bultenle sunmak istedik. Birimimiz ve fakLiltemizin aktuel dergisini hazrrladrk. Olaylan uzmanlann diliyle sizlere ulastrrmayi arnacladrk. ilk sayida "sagllgm uzerine teknolojinin etkilerini" irdeledik. GLizel soylesiler yaptrk. Umanz bu baslanqrclar insarurruza ve insanhqa yararh olur. "Emeksiz yemek olmaz" derler. Emegi qecen herkese tesekkurler. Hos geldin "Sosyal Medyarmz". Prof.Dr. Halil KOYUNCU Dekan 1 well ageing 2015 1 Well Ageing ... Doqarken "esit" doqrnuyoruz. Birilerimiz "varhk" icinde, digerlerimiz "yokluk". "Varllk" yalruzca maddi degil, sosyo-kulturel bir ailede, cevrede, Lilkede doqrnak gibi. Oegerlerle buyumek. Yetenek gibi, bir kere duyduqu seslerle rnuzik yapabilmek; beceri gibi, ameliyatta ulastlmasi gLigorganlara dokunabilmek; gLizel resimler yapabilmek; bir dili kolayca ogrenebilmek ... Hepsi birer 'varhk". Adalet nerede peki? Turn canlrlar icin belki de en adil olgu "zarnan", Geciyor iste. Herkes icin "0 an", yasaruyor ve bitiyor. Geri donus yok. Niye adil peki? Cunku ne kadar "varhk'rruz olursa olsun, qecen "an": geri getiremeyiz. Herkes icin ayru bu, iste adalet, daha ne olsun. Biliyoruz ki, turn trbbi, bilimsel ve teknolojik qelismelere ragmen, insanoqlunun tekrar kullanma basansi qosteremediqi en onemh kavrarndrr zaman. Sosyal, ekonomik, kulturel aymrn yapmadan her bireyi etkiler. Evet "adil" gorLinLirama zarnarun qecerken yaptlgl etkiler her bireyde esit deqildir. lste bireyde zarnarun gosterdigi bu etkiye "yas alma" denir. Ogrencilerimizin ustun destek ve emekleriyle crkan bu dergimiz, zarnarun qecrneslyle bireyde olusturduqu degi~ikligin tarifinin "yaslanrna" rru yoksa "saqhkh yas alma" rm olacaqrrun altrrn bir kez daha clzmektedir. Madem yas alma, hayatta herkes ve her yas icin kacrrulrnaz bir kuraldrr, 0 zaman bu surecin basanh yonetilrnesi gerekir. Eger basarih olamazsak, icinde "well" gegen yeni bir curnle gLindeme gelmektedir: You don't miss the water till the well runs dry "Kaybedince, deqerini anlarsrn" zaman gibi, saqhk gibi ... 0 zaman da Get well soon denir. Gecrnis olsun. istanbul Oniversitesi Sagllk Bilimleri FakLiltesi tarafmdan cikanlmaya baslanan dergimiz, uluslararasi kullarulan, en gLizel dilegi igeren bir ba~lIga sahip well ageing "sagllkll, mutlu, huzurlu ya~ al". Bir digerimiz igin daha gLizel ne dileyebiliriz ki. Bizlerde bu dilegi, adlmlz olarak kabul ettik. Tabii uluslararasl aglrllgl, havasl olsun da istedik. Ogrencilerle beraber gall~mak, gok bLiyLikkeyif. Ogrenmeye, bilgiye aglar; biling temiz, berrak, bilingaltl gereksiz kaYltlarla dolmaml~, baglmslz, "~u ne der, bu nasll dLi~LinLir, dengeyi korumaIlYlm ..." gibi bilingaltlnl kafese alacak, ozgLir dLi~Linceleriniklsltlayacak kuruntulan yok. Enerjileri muazzam. Zaten dergimiz de onlann eseri. Elimizdeki bu ilk saYlda roportajlara ILitfenbakln. Ogrenci roportajlannda 0 enerjiyi hissedeceksiniz. ilk saYlmlzln konusu teknolojinin ve ilerlemenin, gLinLimLizinsanlannda yarattlgl etkiler. Genil;l bir vizyonda konuyu ele aldlk. X, Y, Z kUl;laklanndan sosyal medyaya, "klz isteme" protokollerinden kanser tedavilerine, aglzdan aglza pazarlama stratejisinden aklill telefonlara, telefon ~arjlanndan teknokentlere, kantindeki Wifi aglndan ebelige, tepe gozden asansore, ogrenci kongrelerinden kok hLicretedavisine, iktisattan sagllk haberciligine, film banyosundan tOketim koleligine, nLifusun ya~lanmaslndan NASA'ya, e-ogrenmeden robotik doktorlara ... herl;ley sayfalanmlzda ... All's well that ends well iyi biten her l;ley iyidir. GorLil;lmekLizere... Prof.Dr. Ahmet AKGUL Editor 2 well ageing 2015/1 Cgrenci Gozuyle Teknoloji ve Sosyal Medya Kaan, Marmara Universitesi Eczaciltk Fakiiltesi; yas 22 Gunde en fazla 3-4 saat internet kullamyorum. En cok twitter ve sozlukler (Eksi - iTU) gibi siteleri ziyaret ediyorum. Ciinku bu sosyal aglarda insanlann dusunce ozgurlugunun daha fazla ve diisuncelerinin daha saf oldugunu dusiinuyorum, Giiniirniizde bilgiye ulasmak internet sayesinde cok kolay. Hele son yillarda artan internet kullarumi ile beraber bilgiye ulasrnak saniyeler suruyor. Saghkta gelistirilen yeni teknolojilerle arnk her an \.. yanmuzda tansiyon aleti, glukometre tasiyabiliyoruz, Acil anlarda bu teknolojilerin kullamrmyla hastaya nasil bir ilkyardim uygulanabilecegine karar veriyoruz. Kanser tedavilerinde geleneksel yaklasim birakilip monoklonal antikorlar iiretilebiliyor ve tedavide daha fazla basan saglanabiliyor. Bu ve buna benzer ornekleri artnrmak murnkun. Tiirkiye acismdan bakrldiginda, bu teknolojilerin gelistirilmesi acismdan oncu bir iilke olmadigimrz ortada. Ancak gee de olsa, erken de olsa bu teknolojiler hayatirmza bir sekilde giriyor. Bizim sorunumuz daha cok isleyis ile ilgili. Daha alt yaplS1111 olusturmadan Listyapiyr yapmaya cahsiyoruz. Bunun sonucunda cok kahci olmayan iiriinler olusabiliyor, __-----Jl-------_ r Muberra GUREL [email protected] " Temel Atzlmadan Kat Cikilan Saglik Teknolojileri y ) BeWI DUZ betuld. [email protected] >T _ __ _~ .;"i;;wi*iff!!",';:~~ Genel olarak diinyadaki gelismeler rein FDA' in, WHO'nun, EMEA'nm sitelerini takip etmeye cahsiyorum. Tiirkiye'deki gelismeler icin ise ozellikle Saghk Bakanhgi'nin sitesinden yararlamyorum. Sosyal medyada karst cinse duygulanmi ifade ederken daha ozgiir ve cesur oldugumu dusiinmuyorum. Daha dogrusu bun un mecrayla ilgili degil, insarun kisilik ozellikleriyle ilgili olduguna inamyorum. Sosyal bir insan rahathkla yiiz yiize de karst cinse acilabilir, Sosya/ medya bu baktmdan, bir "maske" giirevi giiriiyor:Insanlar sosyal medya hesaplan ile asltnda hie olmadtklart bid gibi gosterilebiliyor. Sosyal medyanm hem olumlu, hem de olumsuz etkileri var. Bir taraftan, belli sitelerde twitter gibi dLi~iincelerinizi saf halleriyle yazabiliyorsunuz, bu giizel. 3 2015/1 well ageing Ama bir taraftan da sosyal medyastz, internetsiz yasayamayan, "check-in yapmadan duramayan ", kafasuu teleJonlardan kaldtrmayan bir nesil yetisiyor. insanlar arnk konusmayi, bir araya gelmeyi eskisi kadar onemsememeye konusma basladilar, olmuyor, genellikle Bulusuldugunda oldugunda sosyal da medya bile artik konusulan iizerinden konu oluyor. Interneti acip baktigimzda tibbi yay formiilleri bircok fonniilasyon, bulabilirsiniz. Ancak bu bircok caym yapunmda icine konulacak bitkilerin kullanan kiside ne tur yan etkiler yapacagim, eger ek ilac kullamyorsamz ilaclarla etkilesebilecegini bunu bilincsizce hangi en iyi eczaciruz bilirken, siz tiiketiminiz sonucunda cok ciddi yan etkilerle karsilasabiliyorsunuz, intemetin dogru bilgiye ulasmak ve bu isin egitimini alrms kisilere darusmak sartiyla saghgirruzi olumlu etkiledigini diisunuyorum. bitkisel Ornegin bir yay soguk algmhgmiz hazirlamak var ve siz istiyorsunuz. Ancak her zaman isinin egitimini alnus kisilere damsmak hasta icin daha yararh olur. Ahmet, Siileyman Demirel Universitesi Mishendislik Fakiiltesi, ya:j 21 Bir ogrenci hatta Bilgisayar Muhendisligi ogrencisi olarak sunu soyleyebilirim boyutlarda ki teknoloji kisa zamanda cok farkh gelisti ve gelismekte. Benim cocuklugumda bilgisayarda hayal edemeyecegim sistem ozellikleri simdi en basit dedigimiz akilli telefonlarda bulunmakta. Gelisen teknoloji en cok bizleri yani gencleri etkilemekte, sosyal aglann kullamrm ve bunlann akilh telefonlann amaci zannedilmesi kullamm hayatirmzi onlara bagh geyirmemizde biiyiik etken. Telefonunun ~arjl biten bir gencin diinyadan kopmu~ zannetmesi kendini tam amen geli~en teknolojinin --------)\-------- r " \. ---..~ __ J y Telefon sarji bitince diinyadan koptugunu zanneden genr;lik mi, yoksa bilinysiz kullamlan teknolojinin bir sonucumu bunu dii~iinmerniz gerek. Geli~en teknoloji ile bulundugumuz yammlzdaki rnekan ve zamanda ki~iler1e saghkh ileti~im kurarnarna sonmu giiniimiiziin genel sorunu. Gittigirniz her yerde check-in yapma, fotograf yekilip anmda bu fotografl instagrama veya diger sosyal aglara atma ugra~mda bulunmaktaYlz. telefonlann, Bununla wifi beraber kullandlglmlz akilh alanlannm baz istasyonlannm insan saghgma dogrudan etkisini goz ardl etmekteyiz. Calar saat kurup yastIglmlzm altma blraktIglrnlz, her an kulaglmlzdan ve elirnizden dii~iirmedigirniz telefonlar insan saghgml olurnsuz etkiliyor. Yiiz YlhmlZln hastahgl kanserin dolayh sebeplerinden birisi olarak ifade ediliyor. Bence geli:jen teknoloji kadar insanlar geli:jen teknolojiyi nasll sagllkll hir :jekildekullanmasl gerektigini ogrenmeli ve hu yonde sosyal ral1:jmalarve sunumlar yap,lmal,. Dogan, Orta Dogu Teknik Universitesi Miihendislik Fakiiltesi, ya:j 20 Teknolojinin insan saghgl iizerindeki etkilerini tek yonlii ele almanm hakslzhk olacagml dii~iiniiyorum. Bu nedenle bunu iki yonlii incelemek gerekiyor. Soyle ki telefonlann ozellikle biz genylerin hayatlrnlza adeta hiikmedip yogu zaman kj~isel ili~kjlerimizde samimiyeti ikinci plana atlyor olmasl yadsmarnaz bir geryek. Bunun sebebi bilinysiz bir tiiketim midir yoksa geli~en diinyanm gerekleri bizi buna rnl sevk ediyor tartl~lhr. Fakat her ne kadar teknolojiye muhtay bir diinyada olsak da 4 well ageing 201511 teknolojiye degiliz esir olmak zorunda diye dusunuyorum, gereklilik diye bahsettigim an icinde bulundugumuz sistemimizdir. ODTU'de bolumlerimiz bahsedeeek Ya icin da yapmarmz sunulan rein rein admda laboratuvarlanmiz hizmetlerin kolaylastinyor. hayatmuza hiikmeden Bunun bir teknoloji veya kalitesinden dismda bizler sosyal degil de her anlamda nitelige uygun ve bizleri gereken seviyede kendisine bagli kilan bir teknolojiyle yasasak cok daha saghkli olacakur. Gamze, Marmara Universitesi Hukuk Fakidtesi, yas 20 Degisen dimyanuzda teknolojinin gelismesi ile birlikte saghgin, ekonominin ve sosyal cevrenin buna ayak uydurmasi gereklidir. Teknolojinin insan saghgl uzerinde hem olumlu, hem de olumsuz etkileri bulunmaktadir, ins an bedeni olarak teknolojinin cok da olumlu etkiler biraktigi soylenemez, Zaten bunun en basmda radyasyon gelmektedir. Gun icinde ve hatta uyudugumuzda bile radyasyondan uzak durmarruz cok olasi gorunmuyor cunkii her tarafta teknolojik aletler bulunmakta ve bunlar artik basucu kitaplannm bile oniine geymektedir. __ -----Jl~---__ , r Ba$ucu kitaplarznzn yerini ba$ucu telefonlarz aldz Bunlan bende kullamyorum artik bunlar olagan olarak hayatnmza girdi ve kurtulmak 0 kadar da bas it gorunmemektedir, bir olursam teknoloji en iist seviyede kullanilarak hayatmuzi bulamamaktadrrlar, Srrurh bir cercevede iletisim kurmakla yetinmektedirler. Artik samimi dost toplantilanmn yerini faeebooktaki oyun istekleri ve saniyelik goruntiilerden olusan bu olaya samimilik kattigrm diisundugumuz snape hat, instagram almaktadrr, ve teknolojik faydalanmarrnz TEKNOKENT var. egitim okuyorum sadeee calrsmalanrmzi sistemimiz su Ben muhendislik fakultesinde ve Iste \ Fizyolojik olarak da diisiindugiirniizde surekli bilgisayar basmda telefon basmda olmak cesitli viicut bozukluklanm da beraberinde getirmektedir. Saglik sektorune yaptigi olumlu etkilere bakaeak olursak; teknolojinin gelismesi ile beraber yeni nesil eihazlar uretilmekte ve bu sayede tedavi siirelerinin kisalmasi, tedavinin etkisinin cogalmasi gibi olumlu etkiler olusmaktadir. Devlet hastanelerine gidenler bunu daha iyi anlamaktadirlar, __------Jl~ r _ \ Teknolojiye muhtac olsak da .. on un estrt olmak zorunda degiliz \.. V J ~~______ __-----J Y Artlk ba!jucu kitaplartntn yerini ba!jucu telefonlart almaktadlr. Bu da teknolojiye en biiyiik sitemimiz olsun. Lakin saghk sektorii iizerinde dii~iiniirsek teknolojinin olumlu bir iistiinliigii meveuttur. Teknolojinin psikolojik, sosyolojik ve fizyolojik yonden de olumsuz etkileri oldugunu dii~iiniiyorum. internet, siirekli yeni geli~tirilen eep telefonlan artlk diinyamlza hakim olmaktadlr ve insanlar bu teknolojik hayatlll iyine 0 kadar dalml~lardlr ki dl~an ylkIp sosyalle~eeek pek vakit Bir tomografi veya ba!jka bir !jey rektirmeye kalksan sana randevu SlraStnl aylar sonraya vermektedirler ama 0 zamana kim ole kim kala ... 5 201511 well ageing Bu yiizden teknolojik cihazlann sayisirn artirarak veya verimliligini arttirarak bu durumun online gecilebilir. Teknolojinin ogrenciler iizerinde yadsmamaz bir etkisi oldugu su goturmez bir gercektir, Artik cogu konferans haberleri, ders icerikleri, smav bilgileri, aracihgiyla gerceklesmektedir. ne nerede diye intemete bakilmakta ve bu telefonlar, tabletler, bilgisayarlar Tabii bu kadar teknolojiye bagimh olmak aradaki dostluk iliskilerini de zedelemektedir. Cagmuzm en biiyiik hastahgi olan cep telefonlan arkadas gruplannm en biiyiik diismaru haline gelmektedir. Artik bir grupta herkes cep telefonlan ile ilgilenip birbirleriyle sohbet etmiyorsa oradaki arkadashk iliskilerinde bir sorun var demektir ki bu durum cogumuzun basma gelmektedir. insanlar artik facebook, twitter, instagram alemlerindeki sanal arkadashklara, sahte duygulara inanmakta ve psikolojik bunahmlara girmektedir. Bunun sonucunda asosyal bir nesil olusmaktadir. Herkesin hayati paylasilan fotograflar kadar guzel olmamakta, cogu sey sahtedir. Bosak; Marmara Universitesi Egitim Fakidtesi, ya~ 20 ~ ( )l~ Bir de bunlann kiyida kosede kalmis hayaturnza derinden _ Terazinin zarar tarafi agzr baszyor " etki eden icinde bulundugumuz etkilendigi fakat aslmda sosyal durum -ozellikle sirufa akilli tahta, her ogrenciye genclerde- tablet uygulamasi ile egitim ogretim cahsrnasi yurutuyor. Oncelikle cocuklar kitaplardan uzaklastmliyor Evet yasamirruz <;ok kolay. Fakat hi<;bir ~ey kadar etkilenmiyor. devam egitim sistemi okullarda FATiH projesi adi altmda her muthis bir kolayhk ve hiz iizerine kurulu, evet artik bilgiye insan saghgmm hayatlannuza cogu zaman icler acisi. Ben ogretmenlik okuyorum ve yeni Ben teknolojinin insan saghgl iizerindeki etkileri hakkmda eri~mek ve onu kullanmak var. Siradan ederken her seye cok normal bakiyoruz ~~-----------_/ Y cok da olumlu seyler soyleyemeyecegim. yonleri insan ili~kilerinin Ylprandlgl kadar ylprammyor. Ke~ke teknoloji sadece hayatImlzl kolayla~tIran varhgl ile yer bulsa. Fakat maalesef oyle degil. kitaplann hatta cok yakm zamana kadar tamamen kalkacagi ve derslerin bu tabletlere yuklenecegi soyleniyor. Hal boyle olunca ogrenci derslere daha biiyiik bir hayranhk falan duymuyor. Bu tamamen kandirmaca. Ogrencinin akilh tahtalarla ve tabletlerle daha farkh bir bagl var. Hepimizin de bildigi 0 bitmek tiikenmek bilmeyen eglence ag!. Yani bu sistemle <;ocuklar tamamen somut egitimden uzakla~arak daha teknolojik fakat daha verimsiz bir sistemin i<;indeyer ahyorlar. Sanki bu sistem olmasa <;ocuklar teknolojik cihazlardan daha uzakml~, bilgisayarla daha az vakit ge<;iriyor, telefonla daha az ugra~lyormu~ gibi, onlan biraz olsun bunlardan uzakla~tIrabilecegimiz egitim kurumlanna da bunlan dahil ettiler. Ben egitimin modernle~mesine ya da teknolojiyle ilgi kurulmasma kar~l bir insan degilim. Aksine olmah tabii ki. Fakat egitim ve bilin9 kazandmlmadan bunlarzogrencinin oniine koymak niteliksiz yeti:jecek bir neslin habercisidir. Alperen, Makine Miihendisligi Boliimii, ya~ 19 intemette yakla~lk olarak 3- 4 saat vakit ge<;iriyorum. Daha <;okfacebook takip ettigim internet sitesi. insanlann hem gorse I hem de sozlii olarak payla~lmlar yapabildigi, hte bu Jayda ve zararz tarttlgllnlzda benim gozlemim zararlarzmn daha Jazla oldugu yoniinde. Oturma bozukluklarz, gorme bozukluklarz, ruhsal bozukluklar, davrant$ bozukluklarz teknolojinin beraberinde bize ya$attlgl somut zararlar. 6 haberlerin aktif payla~tldlgl ve diinya genelinde yiiz milyonlarca insamn aym platformda bulu~masl nedeniyle facebook'u daha aktif kullamyonllll. Teknoloji ~u an i<;in bir<;ok i~imi kIsa siirede bitirmeme olanak saghyor, bir bilgiye amnda ula~lm ~anslm var, ancak bu kadar hlZh well ageing gelisen 2015/1 teknolojinin bizleri ahstirdig: kanaatindeyim, sahsima ters etki kolayciliga ve hazircihga bu yiizden bunun yapabilecegi Miray, Matematik Ogretmenligi, ya~ 21 gelecekte dusuncesindeyim. Saghk, en hIZiI gelisen ve en onemli sektorler arasmda. Net bir saat soyleyemesem de giiniin bir bolumu maalesef internete bagh gecebiliyor. Twitter ve instagram en cok vakit harcadigim haberdar ve mizahm giincel 1 olaylardan en giizel hali oldugunu dusundugum icin kullamyorum. instagram' da fotograflara r-------A~-----\ bakiyorum. Sosyal mecralar beni cesur kilmaz, ama kisileri takip etmemde bana ozgiirliik verecektir. \.. olmak siteler. Twitter' Teknolojik gelismelerin dusiiniiyorum. acidan hayatirmzi kolaylasnrdigmi Fakat bunun yamnda manevi ve sosyal kotulukleri de beraberinde getirdi. Teknoloji saglik actstndan da gelisti; fakat herkes bun dan esit olarak yararlanamadtgtndan bunun tam anlamtyla ise yaradtgtnt dusunmuyorum: .) Y Teknolojinin olumlu ve olumsuz etkileri duruma gore degisiyor. Fakat gercek olan sosyallesme ortarm san ala doniiyor ve yapmacikhga Diinya kosullanrn diisiindiigiimiizde saglik sektorune ciddi beni rahatsiz ediyor. Internete derecede yatmmlar yapilmakta. Bu da gelecegin sektorleri internetsiz zaman gecirilememesinin arasinda saghk sektoriiniin ciddi boyutta onem tasiyacagi durum olmadigim dusunuyorum. ve arkadaslik donuyor. Bu da baghhk diisiincesi, pek de saghkh bir diisuncesi olusturuyor bende, aynca istatistiklere bakacak olursak insan yasarn standartlannm yash niifusunun ciddi yukselmesi, ortalama artislarda bulunmasi saghk sektoriinii ilgi odagim yapiyor, Bu nedenle yakmdan takip etmeye cahsryorurn. Aynca saghk sektorundeki gittikce artlyor. Bu bulu~lann uygulanmaSI buluslar iyin ciddi testlerden geymesi gerekiyor. Bu ytizden gtintimtizdeki bir bulu~un hayatlmlza 5 Yll sonra girecegini dti~tintirsek, uygulanma klSlnmda tereddtitlere dti~ebiliriz... olarak saghk haberlerini okuyorum. Sosyal medya aylsmdan degerlendirdigimde Gtinltik insanlann yUz yUze ileti~imde daha etkili anla~tIgl kanaatindeyim. Sozlti ileti~imlerde mesaj, kar~l tarafa verilecek duygu, jest-mimiklerle daha iyi aktanlacagmdan ortamlll seyrini degi~tirecek etkiye sahip olabilir. Fiziksel bizlere olarak "bilgisayar sanmm kullamml Ancak daha ba~mda otunnak" uygun olacaktIr, artlk cep telefonlanmlza masa ba~mda internette tabii kavraml internet ta~lnml~ durumda. harcadlglmlz vakit ortalama 3 saati bulmaktadlr, bu da anatomik olarak vticut ~eklimize, goz olu~turmaktadlr. saghglmlza Ancak olumsuz dostlanmlzm bilmek ve onemli bilim adamlannm etkiler neler yaptlgllli bulu~lanlll takip etmek, onlardan haberdar olmak, ruhsal olarak kendimi ~arj etmemize olanak saglamaktadlr. 7 weU ageing 201511 Teknoloji Yasammuzi Her Alanda Kolaylastmrken Sosyal lllskllerlrniz Bir Asansorun lnls Clkl~1 Suresine Slgdlrlldl. Teknolojinin egitim ve saghk ile olan iliskisini hem bir idareci hem de bir fizik tedavi uzmam olarak LD. Saghk Bilimleri Fakiiltesi Dekam Prof Dr. Halil Koyuncu ile gorustuk, 1955 dogumlu olan Prof. Dr. Halil Koyuncu, ilkokul ve ortaokul egitimini Gaziantep islahiye'de; lise egitimini Antakya Lisesi'nde tememlemtsitr. 1993 ylfmda Cetreboese TIp FakOltesi'nden mezun olan Koyuncu, 1981 ytlmde askerlik gorevini yapml§tlr. 1982-1986 ylflan eresinde fizik tedavi alanmda uzmanligml tamamlayan Koyuncu, 1989 yitmde Cerretipes« TIp FakOltesi'nde uzman olarak goreve ba§laml§tlr. 1991'de docent unventnt alml§, 2000 ylfmda proiesor etenmist«. 2011 ylfmda Fizik Tedavi kOrsO ba§kanligl gorevini alan Koyuncu, 2014 yiurnn Mart aymdan itibaren i. 0. Sagllk Bilimleri FakUltesi Dekanllgl gorevini yOrOtmektedir. Fakiiltemizde giincel bir saghk dergisinin ogrenciler acrsmdan niteligini degerlendirir misiniz? Bu derginin ogrenci profiline katkrsi hakkmda neler dusunuyorsunuz? Muberra GUREL mgurel. [email protected] Universitenin bir tannni vardir. Hem bilimsel hem idari ham de mali olarak ozerk olmasi halidir. Bilimsel olarak ele aldignrnzda ogrenci temelli incelemek mecburiyetindeyiz. Cunku ogrenci var ise biz vanz. Ogrencinin de hem egitim ogretim ile iliskiyi tamamlayan hem de arastirma yapan bir yonii olmasi lazim. Tabii bu iki onemli hususu siirdiiriirken ogrencilerin sosyal aktivitelerden kendilerini soyutlamamalan onemlidir, Bu nedenle de ogrencilerin sosyal ihtiyaclanm giderrneye cahsiyoruz. Fakiiltemizde bilimsel cahsmalan yaynnlayacagmnz bir dergimiz var -Saghk Bilimleri Dergisi-. Fakat bilimsel dergimiz cikarken sunu dusiindiim: "Bizim neden aktuel bir dergimiz olmasm?" Hem ogretim elemanlanna hem de ogrencilere bilgi aktanmi yapilsin. Bu amacla bu aktiiel dergiyi cikarma ihtiyacl duyduk. iyi ki de yapml~lZ. Geli~en teknoloji ile birlikte insan giiciiniin biraz daha ikinci planda oldugu tIbbi cihazlarm daha etkin kullamlacagl bir saghk sisteminden soz ediliyor. Bu sistemin insan sagbgl iizerindeki olumlu-olumsuz etkileri neler olabilir? insanm iki ozelligi vardlr: ruhsal ve bedensel ozellikleri. Bedensel durum ki~inin anatomik yaplsldlr. Yapllann i~leyi~i, ihtiyac;lan, ortaya koydugu iiriinler. .. Vine bu bedensel yapmm hareketleri gibi bir siirli ~eyi kapslyor. Ama ruhsal durum olmadan, psikolojik durum olmadan bu asia tam bir ili~ki ic;erisinde olamlyor. Psikolojik durumlardan bir tanesi de aktl ve zekadlr. Bu da ancak insanda mevcuttur. Bugline kadar gec;en zaman dilimi ic;erisinde insan akhl11ve ZekaSll11kullanarak ya~amml kolayla~tlracak bir c;ok icatta bulundu. jnsanzn bu ozelliklerinden otiirii muhte§em ihtiyar;larz da var. H avaya, gzdaya, harekete, sosyal r;evreye ... Bunlarz siirdiirebilmesi ir;in haberle§me ve ileti§im arar;larznz geli§tirmesi lazzm. 8 well ageing Insamn bu ozelliklerinden oturti muhtesem ihtiyaclan da var. Havaya, gidaya, harekete, sosyal cevreye ... Bunlan siirdiirebilmesi icin haberlesme ve iletisim araclanm gelistirmesi lazim. Gidalarla ilgili kolayliklar olmasi lazim, Hem iiretiminde, hem ulasmunda, hem de tiiketiminde. Turn bunlan dusiindiigumuzde kisilerin yasarruru kolaylastmyorken diger taraftan "pasif-inaktif" ya da "sedanter" dedigimiz etkisiz hale getiriyor. Dusuniin ki telefonunuz var yammzda, telefona basparmagimzla dokunmaniz suretiyle 1000 kalorilik bir pizza isteyebilirsiniz. Bu size yaratilan rahatliktan otiini sizi hareketsizlige sevk ediyor. Simdi bir yerden bir yere gitmek icin ulasim araclanm kullaruyoruz. Haberlesmeyi telefon ile ulasirm araclar ile saghyoruz ve dolayisiyla hareketten uzaklasiyoruz. Bunun yamnda birebir gorusme, konusma ve sosyal aktiviteleri saglamamiz gerektiginde bu defa yine telefonu ve internet agim kullamyoruz. Eger teknolojinin sagladlgl imkanlan ya~atm kolayla~tlrmak iyin kullamrsak rahathga ah~lflz. Rahathga ah~mak demek viicudunuzda kullanmadlgmlz organlanlllzm i~levlerini yava~ yava~ kaybetmesi demektir. Bu da beraberinde kullamlmayan organlar yarattIgl iyin sorunlar ortaya Ylkanr. Bir ba~ka ornekle geli~en diinyada beslenme ah~kanhklan da degi~ti. Eskiden bir ya da birkay ye~it yemekle daha saghkh bir beslenme sistemi mevcutken, ~imdi yok ye~itli ve dengesiz bir beslenme sistemi yaratIldl. Bu nedenle obezite ve onunla miicadele dogdu. Bu da her geyen giin yeni bir teknolojinin yaratIlmaSl demek oluyor. Keza ya~am alanlanndan soz edecek olursak, geli~en dlinya ile birlikte geni~ ya~am alanlanndan uzakla~lYoruz. Tek tip list lite bir araya gelen binalarda ya~amlanmlzl slirdiiriiyoruz. "Teknoloji ya!jamlmlZl her alanda kolayla!jtzrzrken sosyal ili!jkilerimiz bir asansorun ini!j pkl!jl suresine slgdzrzldl." Gliniimiizde teknoloji bu ve buna benzer orneklerle ki~ilerin ya~amlanm kolayla~tIrmasl yanmda onlan hem 2015/1 bedensel hem de ruhsal olarak edilgen bir yapl haline getirdi. Bu nedenle teknolojiyi yerinde ve zamamnda, ihtiyaca uygun ve ihtiyacmnz kadar kullanmak kisinin sagligr icin daha verimli olacaktir, SagLIkalanmdaki evrensel gelismelerde Tiirkiye'nin konumu hakkmda ne diisiinuyorsunuz? Tiirkiye son yillarda teknoloji alamnda oldukca ilerleme gosterdi. Zaten her seyi ulke olarak yapmak mumkun degil. Insan giiciimiiz, finans gucumuz, ekipmanmnz, mekan gucumiiz gibi faktorler soz konusu. Ozellikle insan giiciimuz yetmiyorsa disandan almak zorundayiz. Son yillarda bu durum gelisme gosterdi. Tiirkiye de artik ihtiyaci olan iiriinleri uretmeye basladi. Bunu her alanda uygulayabiliriz. Fakat hal a yeterli degil. Bunu takip etme asamasmda yol kat ettik. Tiirkiye gelisen dunyayi takip eder hale geldi. Haberle~meyi telelon ile ula~zmz arac;lar ile saglzyoruz ve dolayzszyla hareketten uzakla~zyoruz. Teknolojinin ve sosyal aglarm iiniversitelerde yarattIgl ortam hakkmdaki dii~iinceleriniz nelerdir? Olumlu taraflar ~oyle: insanlar sosyal payla~lml bu sosyal aglardan sagbyor. Onun da bilgi ah~-veri~ yonii olumlu bir ~ey. Sorunu ortaya koyup onunla yoziime ula~abiliyoruz. Bu iyi bir ~ey fakat interneti, 0 agl dii~iindiigiimiiz zaman her ki~ide mevcut. Teknolojinin getirdigi kolayhklar ile ya~lyoruz. insanlann yiiz yiize temaSl olmuyor. Araylar ile geryekle~tiriyoruz bu ileti~imi. Bu da bu ili~kileri eksik hale getiriyor. Sosyal dayam~ma, kayna~ma, gorii~me olmuyor. Bu da insam bireysel ve toplumsal olarak olumsuz etkiliyor. ileti~imde etkili olan yazlh, sozlii ve yiiz yiize olma ye~itleridir. En geyerli olan yiiz yiize ileti~imdir. Bu nedenle artIianm eksilerini dii~iinmek gerekiyor. 9 201511 well ageing Protokol KIZ istemeyle Baslar Ozellikle kamu gorevlerinde cok onemli olan protokol kurallan daha rahat yetisen giiniimuz gencligi icin ne kadar uygun, teknolojik gelismelere bagh olarak degisen iletisim bicimleri protokol kurallanm etkiler mi gibi sorulann cevaplanm merak ettik. Konunun uzmam olarak Nihat Aytiirk'e bu sorulan yonelttik. Aydtn'da dogan Nihat AyWrk, Turkiye ve Orta Dogu Amme idaresi EnstiWsu'nu bitirdi (1975). Ba§bakanllkta Ozet Kalem Muduru, Uzman, Ara§tlrma-Planlama-Koordinasyon Dairesi Ba§kanl (1978-1991), Fransa'da T. C. Paris Buyukelc;iliginde Mu§avir (1992-1993), T. C. Lyon Ba§konsoloslugunda Ata§e (1994-1996) olarak celist; Fransa Turk KUlWr Dernekleri Birligi'ni kurdu ve bu Birligin Genel Ba§kanllgtnl yepi! (1993-1997). Rusya, Romanya, Qzbekistan, Azerbaycan, KKTC, Suriye, Suudi Arabistan, Tunus, Fas, Fransa, Almanya, Belcik«, Hollanda ve lsvicre'oe yonetse! inceleme ve eresurme gorevlerinde bulundu. Hukumetler nezdinde resmi goru§melere ve uluslararasl toptentitere ketud! (1978-2006). Ba§bakanllkta yonetimin qelistirlimesi konulannda cetisme ve eresurmeler yepi: Hukumet nezdinde yuruWlen "Kamu Yonetimlnin Yeniden Diizenlenmesi" prajelerinde "Kamu Yonetlmi Uzment" olarak gorev eid: 1997 Ylltndan beri TODAiE'de sozle§meli Kamu Yonetimi Uzmetu ogretim element olarak c;all§makta; Pratokol vonetim! ve Biiro Yonetimi dersleri vermektedir. KLibra YILDIZ [email protected] X kusagr, Y kusagt deniliyor. 80 oncesi gencler protokol kurallanna daha yatkm bir nesilken, simdiki genclere bakildigmda onlardan cok farkh olduklanm goriiyoruz. Mesela giiniimiiz gencleri whatsapp'tan yazrsiyorlar, basbakana veya rektore tweet anyorlar, Mesajlasryorlar, klsa kelimeler kullamyorlar. Ashnda sanki yaplsal olarak protokol kurallanna ~ok uygun olmayan bir nesil gibi. Siz bu konu hakkInda ne dii~iiniiyorsunuz? Yani klsaca gen~ler ileti~im ve teknoloji ii~liisiinii nasll apklarslmz? Evet dediklerinize katIhyorum ancak vatanda~ da, ogrenci de protokole tabi degildir. Orada samimiyet esastIr. Protokol <;:ah~anlararasmdadlr veya yabancl konuklar arasmdadlr. Uf; ki!ji arasmda protokol vardlr: Bunlardan birincisi f;ail!janlar arasmda (alt-ust konumunda olanlar arasmda); ikincisi yabanci konuklarla; ufuncusu de hammlarla. Hammla ili~kidaima protokoldtir hayatta. Mesela iki erkegin birbirleriyle argolu ~akalawken ortama hamm geldiginde konu~masl, oturmasl hemen dtizelir. Bu da sosyal protokoldiir. Vatanda~da, ogrenci de omegin valiye tweet atar, sms atar ki bu dogal bir olaydlr. Valinin 0 kanah a<;:lktuzaten her zaman. Ona ozel kalemleri bakar ama diyelim ki fakiilte sekreteri rektore veya dekana tweet atamaz ya da telefon mesajl ile tweet ile bayramml kutlayamaz. Bu bir hakarettir. Telefonla bile kutlayamaz, yanma gitmesi gerekir. Burada e~itleri dikkate ahrsak, arkada~lar,akrabalar gibi, onlar iki ttirlii kutlar. (:ok seviyorsa telefon eder, eger <;:ok samimi degilse sms atar. Bu normaldir; ama bunda da protokol vardlr. Samimiyse telefon eder. "Mesajlar asia toplu gonderilmemelidir. isme hitaben atlilr. (:unku Ben 0 150 ki!jiden biri degilim." 0 150 ki!jiyegitmi!jtir. Astlara, vatanda~lara, mti~terilere ve ogrencilere sms ile veya twett ile mesaj gondermek dogrudur. i~te asll teknoloji orada devreye girer. Burada astlara kar~l, mti~terilere kar~l, vatanda~akar~l teknoloji %100 kullamhr. 10 well ageing 201511 • • "Is goriismesinde giyiminle, iceriye girisinle, yuriiyusiinle, oturus un la, konusmanla-hitabinla kendini begendireceksin. " • • • Ikrarru kabul et mesela. Bu da bir smavdir, senin yay icisin degerlendirilebilir; Gorusmede ikram edilse dahi asia sigara icilmerneli, yay veya kahve ikrami kabul edilerek ~arif bir sekilde icilmeli, sonunda tesekkur edilmelidir: Ikrami reddetmek hakarettir, ayiptir. r-------Jl~-------'\ Goriismede her ikram bir sinavdir. \.~______ __-----J V Peki boyle bir kusagm dusunuyor musunuz? ileride sorun olabllecegini Tabii, bu kusak normal olarak protokolsiiz yetisir. Kapi calmayi bilmiyorlar mesela. r--------~~-------'\ "Protokol aslznda sosyal hayatta ktz istemeyle baslar; resmi hayatta is goriismesiyle baslar. " \. Y .) Klz istemek %100 protokoldiir. Erkegin yaplsmm degi~tigi giindiir. Dogru oturur, dogru giyinir, dogru konu~ur. Mesela klz kahve yapmaYl ogrenir, erkek ise kahve iymeyi ogrenir. Protokol klz istemede kendini begendirmeyle ba~lar.i~ gorii~mesinede eli cebinde, sakIz yigneyerek gidilmez. Merhaba abi, merhaba amca diyor mesela. i~te boyle ki~iler i~eahnmaz. Ben seni insan yerine koydum layik degilmissin demektir. Bir ornek vereyim: Bir bankanm baskam bir miidilriinii kahvaltiya davet etmis, Baskan kahvaltiya davet ediyorsa bunda bir sey vardir deyip rniidiirtakim elbiseyle gitmis ve 0 nasil yiyorsa oyle yemis yemegini. 0 ne yaplyorsa oyle yapnus. Aradan bir hafta gecmis, baskan bu sefer de aksam yemegine davet etmis miidiirii, Miidiir yine takim elbise giyip gitmis. Ona uyrnus, 0 ne yerse onu yemis, 0 ne soylerse onu soylemis ve yemegin sonunda baskan mudiire "seni genel mudur olarak diisiiniiyorum" demis. Yemek yemek meger bir smavrms. Aslmda bizler giydiklerimizle, yediklerimizle, oturusumuzla kalkisirmzla ve konustuklanmizla her seyimizle mesaj veriyoruz. Giyim, kisinin imajidir, Hayatnmzda ne gibi protokoUer ve diizenler var? Protokol iki seye dayamr; birincisi mevzuattir, kuraldir. Kanunu, tiiziigii, yonetmeligi vardir, Celenk koymamn, cenaze toreninin, ziyaret etmenin, goreve ba~lamamn, bir toren yapmanm hep yonetmelikleri vardlr. Her ~eyin bir kanunu var, kimse keyfine gore hareket edemez, davet veremez, resepsiyon diizenleyemez. Ciinkii parasl devletten Ylkar. Devletten ylklyorsa mevzuata dayallir. Protokoliin dayanaklanndan ikincisi ise davralll~tlr.Resmi davralll~ kurallar biitiiniidiir. Resmi davralll~ kurallanna protokol denir. Protokol itiban, ~erefi korumaktlr. 11 2015/1 well ageing "Cenazeye, bayraga, hantma saygt duymak diinyantn kuralulir:" Hanuna saygi gostermiyorsa daha bedevi demektir. ilkel demektir. Medeni degil demektir. Bayraga saygisizhk ise millete harekettir. Cenazeye saygi ise oldiikten soma artik zarar gelmez demektir. Bir kitabunzda "Protokol: kiieiik seylerin toplanndir ve Protokol: bireysel, kurumsal ve ulusal saygmhgm koruyucusudur" diyorsunuz. Sizce saghk hizmetleri alamnda da boyle bir protokol var nudir varsa nasil tammlayabiliriz? ispatlamak gerekirse: Saglik Eski Bakanlanrmzdan biri goreve basiadigi zaman gorevi teslim eden bakana "Saym Bakarum sizi arab ami a evinize kadar goturmek istiyorum" dedi. Gorevi devreden bakan ise "Gerek yok, beni oglum gelip alacak; gelmezse taksiyle giderim" dedi. Ciinkii bu konuda bir protokol yoktur. Bakan bey kendisi gorevi devrahrken boyle bir seyi gormedigi icin bu teklifi kabul etmemistir. Eger protokol miidtirliigii olsaydi boyle bir sorun yasanmayacakti. Iste protokol bu yiizden onemlidir ve bu kadar onemli kurallar butunu maalesef ki saglik hizmetleri alanmda yoktur. Saghk Bakam hastaneye gittiginde bashekimin makamma oturabilir mi? Bu soruyu sormamm nedeni ben saghk yonetiml ogrencisryun, benim ve bolumumdeki diger arkadaslarrmm hangi kurallara ve diizenlere uymarmz gerekiyor, bize neler onerirsiniz? Saghk Bakani bashekimin koltuguna ve saglik miidurunun koltuguna bir sartla oturabilir. Kendisi de hekimse. Hekim olmasi gereklidir. Hukukcuysa oturamaz. Hekim disr hangi meslek olursa olsun saghk cahsani da olsa oturamaz. Ciinku ornegin milli egitirnde de, bir Milli Egitim Bakam eger ogretmen kokenliyse Sayin Hocam denilebilir. Eger hukukcuysa Saym Bakamm olmah. Orada agtrlanmalidir. denir. Bir misafir kosesi Protokolde temsil esastir, Makam, unvan, rutbe ve kldem onemlidir. Makama ve unvana saygl esastlr. Kamusal ya~amda kimse kendini temsil etmez. Ta~ldlgl unvalll ve c,;ah~t1g1kurumu temsil eder. 12 ~ r ~Jl __ \ "Uziildiigum bir §'ey maalesef saglik bakanlarznzn protokol kurallarz ve yonergesi yok ve onun icindir ki en cok pro toko I hatalarz saglik alanlarznda olur. " ~-----~Y------_/ well ageing 2015/1 Robot Ebeler Olabilir Teknolojinin insan saglig; iizerine etkileri konusunu istanbul Universitesi Saghk Bilimleri Fakiiltesi Ebelik Bolum Baskani Prof. Dr. Racer Karanisoglu ile gorustuk. Prof. Dr. Hacer Karanisoglu, 1972 ytltnda Hacettepe Oniversitesi'nde hemsirelik. bijlilmilnde lisans egitimini temermedikien sonra eytu ilniversitede yilksek tisensim ve istanbul Oniversitesi'nde Dogum ve Kadtn Hesteltkten Hem§ireligi elerunde dokioresttu yept: Karanisoglu, 2010 Ylltndan beri Ebelik Boliim Ba§kanll{J1ve Dekan Yardlmctllgl gorevini silrdilrmektedir. Teknolojinin Ebelik Boliimune katkrlarr olmus mudur? Tabii katkilan oldukca fazla. Ilerleyen ve gelisen teknolojiyi takip ediyoruz, egitim-ogretime katkilan oldugunu diisuniiyoruz, Olumlu yonde olmasi icin de cahsiyoruz, Derslerimizde neo-projeksiyon kullaniyoruz, Daha onceki yillarda kucuk slayt makineleri vardi, tepegozler vardi. Onlar su an yok. Simdi son teknoloji iirunlerini kullaniyoruz, Daha iyisi olursa onu da kullanacagiz tabii ki. Teknolojik gelismelerden egitim arac-gerecleri olarak yararlamyoruz. Arac-gereclerimizi son teknolojiye gore diizenliyoruz. Bilgilere, ebelikle ilgili ve kadm saglrgiyla ilgili dergilere, kitaplara, verilere kolay ulasabiliyoruz, Hem kutuphanenin hem universitenin sagladig: olanaklarla dijital kitaplardan, kutuphanelerden yararlamyoruz. Verilen derslerinizde ve stajda teknolojiden ne olcude faydalamyorsunuz? Teknolojinin getirdigi arac-gerecleri oldukca fazla yararlaruyoruz. kullanmada, bilgi kaynaklanna ulasmada bundan Teknoloji- internet- Ogrenci iiclusii hakkmda neler soylemek istersiniz? Ogrencilerin teknolojinin getirdigi bu kolayhktan kendi meslekleri konusunda faydalanabildigini diisiiniiyur musunuz? Eda KON<;ER edak. [email protected] Ogrencilerimiz internet ortammda cok rahat dolasiyorlar bildigim kadanyla. Verilen odevleri, arastirma konulanru, projelerini, kaynaklanm intern etten kolayca bulabiliyorlar. Dedigim gibi arastirmalara, kitaplara, bolumumuzle ilgili bilgilere internet aracihgiyla cok kolay ulasabiliyorlar. Ogrencilerimiz bu konuda <;okyararlamyorlar diye dii~iiniiyorum. Verdigimiz odevleri ozellikle son literatiirii tarayarak bize hazlrhyorlar. Teknolojinin sagbga zararh oldugunu dii~iiniiyor musunuz? Su anda bir televizyon, bir bilgisayar ekranmdan ne kadar radyasyon <;lkarsa 0 kadar ki onun da <;okzararh oldugu saptanmaml~, zararh oldugu belirlenmemi~. Yani teknolojinin kullamml bizim yaranmlza. Radyasyon gibi etkilerin ne kadar zararh olabilecegi konusunda gorii~iim kat! degil, heniiz ara~t!rmalar yaplhyor diye biliyorum. Teknolojinin ~ok yogun olarak kullamldlgl bir ~agda ya~lyoruz. Gebelik ve dogumda bu durum herhangi bir saghk sorununa yol apyor mu? Boyle bir durum varsa ogrencileriniz buna nasIl hazlrlamyor? Teknolojinin <;ok yo gun olarak kullamldlgl bir <;agda ya~lyoruz. Gebelik ve dogumda bu durum herhangi bir saghk sorununa yol aC;lyor mu dedigimiz zaman ozellikle gebelikte, gebeligin tamlanmasmda hastanelerimizde teknoloji yogun olarak kullalllhyor. En c;ok kullamlan ultrason cihaz!. Ultrason cihazlan siirekli geli~iyor. Anne karnlllda bebegin durumunu <;ok iyi inceleyebiliyorlar. Su ana kadar herhangi bir saghk sorununa yol a<;t!gl ara~tIrmalarla kamtlanml~ degil. Yine dogum slrasmda da ozellikle kadllliann agn <;ekmesini engellemek i<;inepidural anestezi teknikleri geli~tirilmi~ ve bunlardan da yararlamhyor. Tabii sezaryen dogum tercih edilmiyor ama ameliyat teknikleri de sezaryen dogumlarda uygulanan teknikler. Biitiin bu konular hakkmda da ogrencilerimiz bilgilendiriliyorlar. AYlll zamanda tamda kullamlan ara<;-gere<;lerde teknolojiye uygun. Ornegin hasta bezleri, hasta pedleri, tansiyon ol<;me aletleri daha modern hale getirildi. Mesela dereceler elektronik olarak ahnabiliyor. Yine monitorle hasta takip ediliyor. 13 201511 well ageing Ozel bir bilgisayar cihazryla-monitorle dogumdakiler takip ediliyor. gebeler, Gelisen teknoloji kadzn saglzgz ve hastalzklarzna, normal gebelik ve doguma, hastanelerimize uygulanmts durumda. Ogrencilerimizi 0 konuda bilgilendiriyoruz. USB iizerinden hamilelik testleri hakkmda dusunuyorsunuz? Tiirkiye'de kullamhyor mu? ne Yaygm degil. Ama dedigim gibi bilgisayar ve intemeti cok iyi kullanabilenlerde bu yapilabiliyor. Ama Tiirkiye'de cok yaygm degil. Dijital ortamda saghkla ilgili genel olarak sunu soyleyebilirim: mesela hasta verilerini ahyor, yiikliiyor bilgisayara, doktor yurtdismdan 0 verilere gore tam koyabiliyor, su ilaclan kullan diyebiliyor. Teknoloji yardimryla uluslararasi hasta doktor iliskisi olusturuluyor, Bizim alanmuzda ise su an daha cok insan giiciine ihtiyac duyuluyor. Ozellikle gebelerin daha rahat dogurabilmeleri iyin insan kaynaklan yeti~tirilmeye yah~lhyor.Hatta ~imdi onlann yamnda bulunan ama ttbbi mtidahale etmeyen, telkinde bulunarak, masaj yaparak gebeyi rahatlandlran 'Doula'lar var. Aym zamanda hipnoz teknikleri var. Ulkeler araSl hipnoz, anneyi rahatlandmna teknikleri var. Tabii burada ttbbi cihaz kullamlmlyor; ama bu alanda bu tarz geli~meler de var. Gelecekte saghkta insan giiciiniin yerini ttbbi cihazlann alacagl dii~iiniiliiyor. Dijital hastaneler, robot doktor I;ah~malan var. Kendi alallllllzda bunun gerl;ekle~ebilme ihtimali var mldlr? 14 Olabilir. Dijital hastaneler, robot doktorlar, dijital ebeler olabilir. Yani robot ebeler olabilir diyorum. Gerceklesebilir su anda diinya 0 kadar cok hizh degisiyor ki bu konuda niye olmasm diyoruz. Robot hizmetciler varsa evleri temizleyen, doktorlar da olabilir diyoruz. Tabii bunlar robot adr iistimde. Cok duygusal olmayabilirler, insan iliskileri tam olmayabilir. Gerceklesme ihtimali olabilir. Belki bu saglik cahsanlanni rahatlatabilir. Ozellikle gece nobetlerinde cok verimli olabilir diye diisuniiyorum. Onlan gece nobetine koyarsak olabilir. Tabii bunlann olma ihtimali var; ama bunlann kontrolunun bir insan tarafmdan yapilmasi gerekiyor. Gelisen teknoloji Tiirkiye'yi saghk goriiyorsunuz? ve globalle~en diinyada siz hizmetleri sunumunda nasil Tabii biliyoruz ozel hastanelerimiz devlet hastanelerimiz var. Ozel hastanelerde son teknoloji cihazlan oldukca fazla kullamhyor. Ciinkii bir yerde maddi olanaklan daha iyi. imkanlar olciisiinde sanshlar. Devlet hastanelerinde de teknolojik iiriinler miimkim oldugu kadar ahmp kullamhyor. Tamlamak icin kullamlan bir cok cihaz var, siirekli gelistiriliyor ve Turkiye'de imkanlar olcusunde ahmp kullamyor diye diisunuyorum. Saghk da insan kaynaklan yonunden oldukca gelismis durumda diye dusunuyorum. Egitimli hemsireler, ebeler, hekimler ve diger saghk calisanlan var. Bence globallesen dimyada Tiirkiye saghkta kendi konumunu tam alnus degil ama emin adimlarla bu konuma dogru ilerliyor diye dti~iintiyorum. Bu konuda saghk turizminin etkisi var mldlr? Saghk turizmi yok onemli. Bu anlamda Avrupa iilkelerinin tercih ettigi bir iilkeyiz. Ozellikle yaz aylannda sahil yorelerimizdeki hastanelerimizde tedavi olmak iyin gelen ya da Tiirkiye'nin her yerindeki ozel hastanelere ozellikle goz ameliyatlan olmak iyin gelen, di~hastahklan iyin gelen ki~iler oldukya fazla. Aym zamanda bu hizmetler kendi iilkelerine gore daha ucuz oluyor. Aym zamanda buradaki hekimlerimizin, hem~irelerimizin, ebelerimizin daha iyi hizmet verdiklerini dii~tiniiyoruz. well ageing 201511 Kanser, Grip gibi Bir Hastahk Olacak Iktisat biliminin ortaya cikma nedeni mevcut kaynaklann simrh, insan ihtiyaclannin ise simrsiz olmasidir, Kaynaklann kit olrnasi nedeniyle insanlann yaptiklan tercihler ve bu tercihlerin nedenleri elbette ki saghk hizmetleri acisindan da degerlendirilmelidir, Her gecen gun gelisen teknolojinin ekonomik etkilerini istanbul Oniversitesi Iktisat Fakultesi Ogre tim Uyesi Doc.Dr, Diindar Murat Demiroz'le gorustiik. 009. Or. OOndar Murat Demiroz lisans egitimini 1996 ylfmda Marmara Oniversitesi iktisadi ve idari Bilimler FakDltesi ingilizce lktiset botiimimde tememledt. 1997-2000 Yillan arasmda eynt bolumde yDksek lisans yapan Demiroz, istanbul Oniversitesi Sosyal Bilimler EnstitDsD iktisat bolumimde de doktora unventnt eid: 1999 ytlmden bu yana istanbul Oniversitesi'nde gore vIi olan Demiroz, halen iktisat Fakilltesi iktisat BolilmDnde ogre tim Dyeligi gorevini sDrdDrmektedir. ileri teknolojik uygulamalann saghk ekonomisine etkisi nasil olmaktadir? Oncelikle icinde bulundugumuz donem, 20.yy'daki hakim teknoloji olan agir sanayi ve mekanik teknolojinin yerini dijital teknolojinin aldigi bir donem, Ancak bunun oyle cok uzun olacagi samlmasm. Ciinku bu dijital teknolojinin tepe noktasi 2008 krizidir ve onun akabinde bu ileri teknolojinin de yan etkileri birikmeye baslarmstir, Tabii bu teknolojinin de bir omrii var. Soyle ki 50-60 sene sonra diinya yepyeni teknolojilerle karsilasacak ve bu saghk ekonomisinin yanmda biyoteknoloji ve nanoteknoloji dedigimiz ileri teknikleri de etkileyecek. Saghkla teknolojinin en onemli iki baglantrsi olan biyoteknoloji ve nanoteknoloji dediniz. Bunlan acarsak saghga yansimalan icin ne soyleyeblllrslnlz? Tuna Can E$Ki [email protected] Bu bahsettigimiz uygulamalar teorik olarak bircok seyini tamarnlarms ancak pratige dokulmesi asamasi ufak tefek hayatuniza girmeye baslarrus uygulamalardir, Sunu soyleyebiliriz ki bu biyoteknoloji ve nanoteknolojiyle beraber "kanser, grip gibi bir hastaltk olacak." Ornegin ~u an kemoterapiler kimyevi ilac,;lann damardan verilmesi vasltaslyla yaplhyor ve bu kanserli hiicreler dl~lllda kanserli olmayan saghkh hiicreleri de tahrip ediyor. Viicudun savunma sistemini yok ediyor. Nanoteknoloji ile sadece kanserli hiicreler iizerine lazer ile kemoterapi yapllacak. Teoride miirnkiin pratikte de 6yle ancak bunlar c,;okpahah uygulamalardlr. Biyoteknolojik uygulamalara gelirsek, bu uygulamalar ins an 6mriinii hem uzatacak, hem kanser gibi temel yaplsal c,;6ziilememi~ hastahklann tasfiyesini saglayacak. Nas!l? K6k hiicre tedavisi. Bu, ~u anda belki miimkiin degil; ama bundan 30-40 Yll sonra her ~ey farkh olacak. <;iinkii teknoloji c,;ok hlZh geli~iyor. Bunu futiirologlar, gelecek bilimciler yazlyor. "Organlann klonlanmasl" Mesela akciger kanseri olan bir insanm, gen teknolojisi ile dogdugu anda ondan ahnan k6k hiicrelerle elde edilecek DNA'larla organlanndan biri klonlanabilecek. B6ylece akciger kanseri olan bir insan iic,; ay sanatoryumda nano-teknoloji ile tedavi g6recek, rahatslzhklan giderilecek ondan sonra kendi dokusundan olu~turulmu~ saghkh akcigeri kendisine nakil edilecek. "jnsanlzk Geriye Gitmez jleriye Gider" 15 2015/1 well ageing Dolayistyla onumuzdeki teknoloji biitiin hayatimizda oldugu gibi saghkta da cok onemli atihmlara yol acacak. Sadece kanser degil dis tedavileri de ornek verilebilir. Kendi dokumuzdan dogal disler iiretilebilecek, Yashhgin kademe kademe geciktirilmesi, insanlann genclesmesi, daha dinclesmesi bunun da sonuclanndan olacak. Ancak tabii ki her yeni teknoloji once yi.iksek gelir gruplanna hitap edecektir. Bunun topluma yayilmasi uzun yillar alacaktir. Bu teknolojik gelismelertn iktisadi yansrmasi ne olur? Elimizdeki mevcut imkanlarla baktrgimizda medeni bir toplumda saghk hizmeti cok onemli. Ciinkii tas devrinden bu yana insanhk tarihinin hikayesine baktignnrzda, yerlesik hayata gecildiginde ve daha organize toplumlar olustugunda ins an omru uzamaya bashyor, Bir toplumun saghkh olmasi ayru zamanda mutlu olmasi demektir. Ayru zamanda saglam bir isgiiciine sahip olmak demektir. Dolayisiyla iktisadi acidan bu cok onemli olmaktadir. Toplumu olusturan bireylerin daha uzun omurlu ve daha saghkh olmasl i~ verimini ve toplumsal huzuru arttmr. Teknolojinin geli~mesiyle makinele~menin gucunun etkisini azaltmasl beraberinde getirebilir? insan neleri insan giiciiniin fiziki yetenekleri c;ok aglr uygulamalara dayamkh degildir. Bu sebeple sanayile~mi~ iilkelere bakIldlgmda onlann bile sanayi paylanmn du~iik oldugu goriiliir. Eskiden ev, temizlik, tatil, bakIm gibi hizmetleri insanlar kendi kendilerine yaplyordu. Simdi ise i~ boliimii ve alanda profesyonelle~me var ve bu hizmetlere para odeniyor. insanm tasanm giicii, zihni, emek, medya, ileti~im ve saghk her zaman on planda olacaktIr. 16 Teknolojinin i1erisi icin ne gibi getirileri olur? Sizce Tiirkiye ne konumdadir, nasil bir yol izlenmelidir? Bu teknolojik gelismeler 21.yy'da yeni is alan Ian acacak. Saglik sektoru ozel tesekkiilde genisleyecek. Hastaya ozel teknikler gelistirilebilecek. Insanlann genetik kodlan dogduklanndan itibaren elde edilirse, herkesin fizyolojik yapisina uygun kisiye ozel tedavi yontemleri gelistirilebilecek. Bugim saglikta, gene I saghk tedavileri var. Bu ileri teknolojiler bu kadar tedavi uretirken kimi zaman yeni hastahklann da dogusuna sebebiyet verebilir. Eskiden kanser diye bir hastahk da yoktu. Teknoloji ve saghk her zaman birbirine bagh olacaktir, Tiirkiye rem soyleyebilecegimiz su an icinde bulundugumuz sartlara baktigmuzda li.iks saghk hizmetleri (estetik, dis), temel cerrahi konulannda onemli bir yere gelindi diyebiliriz. Tiirkiye su an saghk turizmini aktif uygulayan bir i.ilkedir. Bu da iyi bir pazardir ve pazarlamasi iyi yapihrsa ekonomik biiyiimeye de cok biiyuk yaran olacaktlr. r~------~~------, Yarznznz du~unen bir toplum once kendi ihtiyac;larznz giderir sonra dz~arzya hizmetler verir. ~-------V-------/ well ageing 201511 SABiF'in Tilrklye'ye Armaqam: Odyoloji Lisans Proqrarm Tiirkiye'nin ilk Odyoloji lisans prograrm olan t.u, Saghk Bilimleri Fakiiltesi Odyoloji Bolumu bu ytl ilk mezunlanm verecek olmamn heyecamm ve hakh gururunu yasiyor! Ulkemizin en koklu iiniversitesi olan istanbul Universitesi, bircok alanda oldugu gibi Odyoloji alanmda da oncii oldugunu gostererek 2011- 2012 ogretim yihnda 30 ogrencisi ile egitime basladi. Teknolojinin olmazsa olmaz denilebilecegi bir alan olan Odyoloji boliimu icin konunun onemini ve bu alanda yasanan gelismeleri Boliim Baskaru Prof.Dr. Ahmet Atas ile gorustuk, Prof.Dr. Ahmet Atas, 1989 yilmda Hacettepe Universitesi 'nde lisans egitimini tamamladiktan sonra aym universitede Odyoloji ve Konusma Bozukluklan alanmda yuksek lisans ve doktora yapti, Bu alanda bircok eseri bulunan Atas, kurucu bolum baskaru olarak SABiF'in unutulmazlan arasma girdi bile. Celisen teknoloji ve globallesen diinyada odyoloji alamnda konumda goruyorsunuz? SeWI DOZ [email protected] Tiirkiye'yi nasil bir Diinya genelinde odyoloji yapilanmasma baktigumz zaman iki farkh ekolun gene1 olarak carprstigmi goruyoruz. Bunlardan biri teknik anlamda gelismelere odaklanmis bolurnler, digeri de tam, tedavi ve rehabilitasyon anlammda yasanan sorunlara odaklanmis bolumler. Odyoloji iilkerniz icin cok yeni bir alan ve bu yil ilk kez mezun verecegiz, Bu nedenle hangisinden veya hangilerinden ne kadar banndiracagirmz ancak oniimiizdeki yillarda tam olarak belli olacak; fakat sunu biliyoruz ki biz diinyada hastayla veya sorunla en cok yiiz yuze gelen meslek elemanlanndan olarak, genelde sorunlann cozumu ve yeniliklerin aktanrm konusunda guzel bir gelisim gosteriyoruz. Ozellikle Avrupa ile karsilastirdigirmzda biz bircok acidan avantajh durumdayiz. Avrupa'da lisans egitimi iic yil sureli ve sonrasmda cogunlukla yuksek lisans yapmayanlar cahsamiyor, Bizim dort yilhk lisans egitimimiz bu ayldan mezunlanmlza avantaj saglayacak. Onun dl~mda da gerek egitim ortamlanmlz gerek klinik ortamlanmlz ogrencilerimizin yeti~mesine uygun oldugu iyin avantajh durumda oldugumuzu du~uniiyorum. • • Odyoloji alanznzn oniimiizdeki yzllarda hem hastalzklarzn tanz, tedavi ve rehabilitasyonunda onemli bir yere sahip olacagzna, hem de bu alanda teknik geli~melerin '"' . ya~anacagzna znanzyorum. • • • Teknolojinin odyolojiye katkdan neler oldu? Biz teknolojiye yok baglmh bir bolumuz. <;:unku i~itme sistemi, denge sistemi ozellikle olyum tekniklerine yok baglmh olunan bir alan. Bu sebeple teknolojideki her geli~me bizi dogrudan etkiliyor. Kullandlglmlz aray gereyler, i~itme cihazlan her gun yenilenen, degi~ikliye ugrayan bir alan ve ticari bir yam olmasl nedeniyle de bu teknolojik geli~im kayll1llmaz bir ~ekilde devam edecektir. Haliyle bu geli~meleri yok yakmdan takip etmek zorundaYlz hatta becerebilirsek bunun onune geymek Iym yabalanmlz ve planlanmlz var. Bu kadar tekooIojiye bagh bir alanda gelecekte insan gucunun yerini tIbbl cihazlann aiacagIDI dii~iiniiyor musunuz? Bunun mumkiin olacagll1l sanmlyorum. Hiybir alan iyin mumkiin degil. Elbette teknolojik geli~meler elimizi yok kuvvetlendiriyor, yakla~lIn modellerimizin yok daha iyi, saghkh, dogru bir ~ekilde yapllmasma olanak saghyor; ama her cihazll1 ba~ll1da birisi olmadlktan sonra bunun devam etmesinin mumkiin olacagml du~unmuyorum. Mutlaka insan guciine ihtiyaclmlz devam edecek. 17 2015/1 well ageing bir sekilde kullamyoruz. Bunun zararlan ile ilgili henuz sonuca ulasilnus degil, Onun disinda olumsuz etki olusturabilecek herhangi bir cihaz kullanmiyoruz. Wireless sistemini kullaruci icin cok buyuk avantajlar sundugundan tercih ediyoruz; ama zararh bir tarafmm olup olmadigi zamanla ortaya cikacak. Su an icin zararsiz diyebilirim. teknolojiden Derslerinizde yararlamyorsunuz? Teknolojik gelismelerin, odyoloji alam rem degerlendirirsek, saghk hizmetlerinde maliyetleri azaltip, kaliteyi artnracagmi diisilniiyor musunuz? Diisuniiyorum. Soyle ki teknoloji ozellikle baslangicta cok pahali iiriinler olarak ortaya ciksa da yaygmlastikca bu urunlerin fiyatlan diisme egilimi gosteriyor. Teknolojik gelisme sonucta bize engel olacak bir durum degil, tam tersi bizim onumuzu acacak bir durum. Teknoloji - internet - Ogrenci iiclilsli hakkmda ne soylemek istersiniz? internet artik yasamnruzm her kosesinde mevcut. Bizim icin en biiyiik problem, bir taraftan internette cok dogru bilgiye ulasabilirken, diger taraftan kafamzdaki soru isaretlerini artnrabilecek bilgilere de ula~abilme ihtimaliniz. Onun iyin neyin dogru neyin yanh~ oldugunu fark edebilecek, onu yorumlayabilecek ki~ilerin bu kaynaktan yararlanmasl onemli. Ogrenci aylsmdan degerlendirirsek globalle~en dunyada burada olamn diinyadaki herkes tarafmdan bilinir hale gelmesi, diinyada olanlann buradan takip edilebilmesi faydah diye du~iiniiyorum. __------~Jl,------__ rBilimsel " anlamdaki geli~meleri de takip edersek interneti kendi r;zkarlarzmzz ir;in efektif bir ~ekilde kullanabiliriz. ~------y-----_/ Teknolojinin saghga dii~iiniiyor musunuz? zararlan oldugunu Tartl~mah bir konu. Eger olyiim teknikleri aylsmdan degerlendirirsek nedir bizim aylmlZdan zararh olan? Uzerinde tartl~llan wireless sistemleri. Biz onlan yok etkin 18 ne oleude Ogretim plamrmzm biiyuk bir kismi uygulamali derslerden olusuyor. Zaten oncelikli hedefimiz ogrencilerimizin mezun oldugu alanda mevcut ekipmanlan olabildigince efektif bir sekilde kullanabilmesi. Bu anlamda uygulamah derslerimizin coklugu ogrencilerimizin bu olanaklardan daha etkili faydalanmasmi saghyor. Saghk ve teknoloji alanmda son olarak ne soylemek istersiniz? Bircok yerde dile getirdigim icin rahat soyluyorum. Saghk bilimleri fakiilteleri ashnda teknoloji iiretebilecek en onemli merkezler. Bir baska ifadeyle hastamn problemi ile birebir karsilasan, onunla yiiz yiize kalan meslek gruplannm yetistigi yerler. Dogal olarak yasanilan problemleri ortadan kaldirmak icin teknoloji konusunda oneri ve fikir olusturacak en onemli yerler olacaklardir. Bu sebeple gerek Tiibitak'm, gerek teknoloji gelisim merkezlerinin hedef olarak saghk bilimleri fakultelerini seymeleri gerektigini du~uniiyorum. C;iinku geryekten sorunu yozmeye en yakm meslek grubu sorunla yiiz yiize olandlr. Onun iyin de biz vizyon olarak odyoloji alanmda ogrencileri miimkiin oldugunca bu sorunlan yozmeye yonelik tipler olarak yeti~tirmeye ve bu yeryevede teknik de bazl bilgiler venneye yab~IYoruZ. Boylece ogrencilerin yah~maya ba~ladlklannda kar~Ila~acaklan sorunlan yozmeye yonelik du~unceler olu~turabilmeleri saglanabilsin. Hatta fikirlerini gerek projeler, gerek ba~ka yontemler araclhgl ile iiretime aktarabilsinler. Oncelikli hedefimiz bu. __------~Jl,------__ r " Tiirkiye 'nin bu konuda potansiyeli olduguna znanzyorum. Gelecekten umutluyum. y_---.J well ageing 2015/1 Baskasmrn Yarattlgl Akl~a Degil Kendi Yarattiqm Akl~a Bakacaksm "Bana saghk haberlerini getir" diye seslenerek habere ulasablleceqimlz bir gelecek bizi mi bekliyor? A Haber Haber Mudiiru Murat Yanci'dan medya ve teknoloji iliskisi hakkmda goruslerini dinledik. Tuna Can E$Ki [email protected] Meslek yesemme 1994 Yllmda besleyen Murat Yenct slrastyla Ak$am ve Hiutiyet Gazetelerinde muhabir olarak 9all$ml$, daha sonra Kanal E ve Brt haber merkezlerinde qorev elmtsitr. Brt'nin erdtnden Star Tv'de "Metin Uca ile Guneytiu: Turkiye" ptcqremtrnn editOrlUgunu yapml$, televizyon programI Pisti'nln yeretim ekibinde, yakla$lk dart YII boyunca da Kanal 24'te creatif editOr olarak cehsrmst«. Sonrasmda Kanal 0 i9 yepsmlerae ve Tgrt Haber'de batten sorumlusu olarak celisen Yenct, $U anda A Haber'in haber mudurlUgunu yepmekiedu. 20 Yilt askm bir siiredir sektorun icinde oldugunuzu He simdiki donem arasmda nasil gelismeler oldu? Eda KUN(;ER [email protected] biliyoruz. ilk basladignnz donem 20 yil oncesi ile su an arasmda teknoloji acismdan inamlmaz biiyiik farkhhklar var. Filmin banyo edilmesi bekleniyordu. Cogu zaman bazi meslektaslanmizm basma da gelmistir, cekim yapngiru saniyor oysa film koymayi unutmus. Ancak su an teknolojinin gelismesiyle beraber bunlann hepsi baska bir boyut aldi. Gazetecilik acismdan bakildigmda gazetecilik cok kolaylasti. Sayle soyleyebiliriz eskiden bir davayi takip ediyorsak onun arsivini biriktiriyorduk. Nedeni bir sonraki durusmaya gidildiginde elimizde gecmiste ne olmustur, teknik detaylar nelerdi, onlan hatirlamak gerekiyor. Dolayisiyla elimizde yazih dokiiman olsun diye onlan muhafaza ederdik ki bir sonraki davaya hazir gidelim. Fakat su an icine girdigimiz cagda bunlann hicbirine gerek yok ciinkii internet, bilgi saklama noktasinda daha farkh uygulamalar var. Orne gin haber otomasyon sistemleri var televizyonlarda gazetelerde hepsinde mevcut. Daha saghkh bir sekilde bilgiyi de saklayabiliyoruz, bilgiye kolayca ulasabiliyoruz. Bununla beraber gazetecilik de cok kolaylasti, Evvelce haberi yansltmakla ilgili ~oyle bir durum yard!. (:ekilen fotograflann oncelikle banyoya gitmesi gerekirdi. Olay yerinden merkeze gonderilmesi yok fazla zaman kaybma yol aYlyordu. Ancak ~imdi bir telefonla dahi fotograf yekilip amnda merkeze ula~tmlabiliyor ve haber yapIlmasl saglanabiliyor. "Geldigimiz noktanm bilgiye ula~mantn avantajlanmn gazeteciligi, haberciligi yok kolay hale getirdigini dii~iiniiyorum." Fakat bir taraftan da klasik gazetecilik, televizyonculuk, gorsel basIn zaten degi~meye ba~lad!. Bu degi~imler siirmeye devam edecek ve medya daha farkh bir dogrultuya dogru evrilecek. • Bundan 20 yzl once benim de ba~ladzgzm donemde profesyonel fotograf makineleri yoktu, film banyo ~eklinde yap z lzyordu. gekilen fotograflar goriilemiyordu. 1'9 well ageing 2015/1 Medyada teknolojisinin etkisi nasrldrr? Olay farkh bir noktaya gidecek ciinkii baktrgrrmz zaman tek~oloji degistikce bu teknolojinin degisimi medyayi da etkileyecek, Ciinkii teknolojik gelisimlerin en hizh ve yaygm uygulandigi alanlardan biri medyadir. Ozellikle medyayi etkileyecek. ilerleyen zamanda ben cok daha farkh bir medya yapilanmasi olacagmi dusunuyorum, Nedir bu farkh medya yapilanmasi, insanlar gercekten de habere artik intern etten ulasiyorlar. Klasik televizyon kanallannm bu sekilde devanu ne kadar miimkun ondan pek emin degilim. Bizim yaptigmuz haberi secmek ve onu belli bir bakis acisiyla belli bir siralamayla biiltenin icerisine koymak. izleyici de hangi kanalm biiltenini izlemek istiyorsa onu izliyor. Fakat internetin bu kadar yogun kullaruldigr ve geldigi noktaya baktigirmz zaman istedigin haberi izleme ve haber secme sansi oluyor. Mesela siyaset haberi izlemek istemiyorsa kisi neden bir televizyon kanahna bagh kalayim ki diye diisiinerek tamamen intern etten haber izlemeyi sececektir. Bu sebeple uzun vade de klasik yay III anlayismin farkh bir noktaya gelecegi kesindir. YazdI basmda peki? Ozellikle yazlh basmda ki bu Yillardir soyleniyor ben son diizlUge girdigimizi dii~iiniiyorum. • • • "Yazzlzbasznzn uzun yzllar surdurulebilir olacagzna ihtimal vermiyorum. " • • • (,:iinkii bir taraftan kaglt maliyeti var. Bunu tamamen dijital ortamda yapabilmek varken neden kaglda baslYoruz? $undan dolaYI baslYoruz yerle~ik bir okur kitlesi var. Bu kitle gazeteyi elinde tutmak istiyor. Gazeteyi eline ahp 0 duyguyu da ya~amak istiyor. Ondan dolaYI yiiriiyen bir siirey var. Ama ne kadar daha siirer? Bir de haberin ~oyle bir tarafl da var aylkyaSI, genelde 10 ve 20'li ya~lar haberlere ilgi duymuyorlar. Sadece kendilerini ilgilendiren bir durum varsa bakIyorlar. Haber dedigimiz ~ey daha yok 30 ya~ ve iistii kesimlerin ilgi duydugu bir ~ey. 20 Ciinkii 0 yaslardan sonra belki de sorumluluklann degismesi genel bakism degismesi olgunlasmayla beraber insanlar habere farkh bakmaya basliyorlar. Haber 10'lu 20'li yas gruplanna sikici gelebilirken, 50 yas ve iistii kesim bir haber biilteniyle de yetinmiyor. Biitiin biiltenleri gezebiliyor. Haberi daha 10'lu 20'li yaslara indirmeye cahsilabilir mi? Medyada esik haber bekcileri dedigimiz insanlar var, neyin haber yapilacagma karar veren insanlar. Bunlann toplumla baglanmn kuvvetli olmasi gerekiyor. Mesela bizim toplumun nabzmi iyi tutabilmemiz, yeni bir kanal olmarmza ragmen bizi cok iyi bir yere tasidi, Bu sektorde bir kanala milyonlar yatmhyor ve hie izlenmedikleri icin kanallar kapatihyor. Toplumun nabziru tutmak bu noktada cok onemlidir, Mesela sanatcilarda da olan bir durumdur bu, komedyenler ornek verilebilir. Cok giilunen sevilen biri bir siire sonra hie gulunmemeye baslar, Nedeni su; meshur oldukca toplumdan kopmaya baslar ve toplumun nabziru tutmamaya baslar ve basansizhk ortaya cikar, Daha fazla haber yapmaya yah~IYoruZ. Daha kiiyiik ya~takileri ilgilendirecek haberler yapmak. Farkh ya~ gruplan, gelir gruplan. Kadlll erkek onlara ozel, bazen mesleklere dayah haberlerle onlan haberin iyine yekmek adllla yaptlglmlz yah~malar var. Meslekta~lardan okuyacak olan var ml bilmiyorum ama gazetecilik ashnda biraz ara~tmna demek. Fakat son senelerde ozellikle bu ara~tllma ki asllllda ara~tlmla yapmak eskisine gore yok kolay klsmmm onemsenmedigini goriiyoruz. Baktlglmlz zaman ashnda bilgilerin hepsi elimizin altmda. Teknoloji denilen bir olay var. Onun iizerinden dahi ara~t1rma yapma ~anSlmlZ yok fazla. Evvelden bu imkan yoktu fiziki olarak bir yere gidip orada sormadlgm miiddetye. Belki telefonla ki 0 kapllar da genel olarak kapahydl. Fakat belirli olyiide ~irketlerde, devlette ~effafla~tI asllllda baktJglmlz zaman. Zaten internette adam mesela yaymhyor. Orne gin ekonomiyle ilgili veya herhangi bir olayla alakalt haberi zaten internet iizerinden bulman miimkiin. 0 degil ~imdi kurumlar kendi internet sayfalannda ilan ediyorlar. Bu noktaya gelmi~iz. Fakat garip bir ~ey var ki 0 da bu kadar bilgiye ula~mak kolay olmasma ragmen, haber iizerinde inamlmaz yanh~lar yaplhyor. Oysa ki bir tu~la onunla ilgili geryek veri neyse ogrenebilirsin. Yani bu konuda bize daha fazla gorev dii~iiyor, ara~tJrma noktasmda. Geryek bu mu? Yani kar~llldaki insan mesela sana aktanrken ozellikle oiaYI saptJrabilir, yanh~ bilgi verebilir, dezenformasyon yapabilir. Senin geryekten ona inanmak yerine teyit etmen de gerekiyor. Teyit etmeden bir ~eyi yaYlllladlgm zaman sonuyta bu biiyiik bir sorumluluk aym zamanda. (,:iinkii burada soyledigimiz, yazdlglmlz, yaymladlglmlz yazlh gorsel her ~ey sonuy olarak bizi baghyor ve vebali var. Birisi bir ~ey soyledi, sen tutuyorsun onu ara~tlrmadan sorgusuz sualsiz yaymhyorsun. Peki 0 adam ne amayla soyliiyor? DolaYlslyla biraz daha ara~tIrmacl olmamlz laz1ll1.i~te ba~a donersek benim ilk ba~ladlglm donemde e-posta denilen olay yoktu. Ama hala teknolojiye ayak uyduramaml~ gazeteci arkada~lanmlz da var. well ageing Bilgisayar kullanmiyor, yaziyr kalemle yaziyor. Boyle insanlar var medyada. Bana gore eger teknolojiye ozelikle ayak uydurarmyorsan zaten bu isi hakkiyla yapmlyorsun demektir. Cunkii bu isin en onemli unsurlanndan bir tanesi hizsa, dogru bilgiyse sana zaten bu imkanlan teknoloji saghyor. Sen bundan bile kacimp kafana gore veya belli bir sorusturma, arastirma yapmadan yaziyorsan zaten 0 is profesyonel degildir, 20 yil once e-posta yoktu, filmi banyo ettiriyorduk diyorsunuz 20 yil sonra bu teknoloji ne getirebilir? Onceleri filmi saylyla veriyorlardl ve <;ok fazla <;ektigin zaman, bir makara bitirdin mesela, adam diyordu ki 'Karde~im niye bu kadar <;ektin, ne gerek vardl? Bunun hakkl be~ kare, en fazla be~ karede <;ekrnen lazlm.' KlZlhyordu, filmi <;ok harcadm, israf ettin diye. Biz de ~unu yaplyorduk, diyelim ki be~ kare <;ektik filmden. Bir paltoyu seriyorduk mesela basm odasmda. Bir nevi karanhk oda olu~turuyorsun. Filmi paltonun altmda kesiyorsun, kutuya koyuyorsun, kutunun agzml kapatIyorsun, kalan par<;ayl da yine makinenin i<;inetakIp <;ekrneye devam ediyorsun. Boyle ~eyler yaplyorduk 0 zamanlar. Simdi oradan geldik buraya. Belgesel yapan bir meslekta~lmlz bir Afrika iilkesine gitmi~ti. U<; bin tane fotograf <;ekrni~. (:ekebilir. (:unkii zaten kii<;ucuk haflza kartma slgdmyorsun, istedigin zaman da silebiliyorsun, masrafm yok yani. Simdi boyle bir ortamda istedigin kadar fotograf <;ekebiliyorsun. ilerleyen zamanlarda bunun on katI geli~meler olacagl a~ikar. Geldigimiz noktada ~unu konu~mak lazlm. Ashnda herkes gazeteci oldu zaten. Ozellikle sosyal medyanm bu kadar yaygmla~maslyla. Fakat bence bu durum, benim fikrimdir bu, <;ok buyiik sakmcalan da beraberinde getiriyor. Bir taraftan <;ok gUzel bir ~ey, insanlann kendini ifade etme ozgurliigu ama obur taraftan da dunyanm ~u anda geldigi nokta baktIglmlzda da; onceleri soguk sava~ donemi vardl, o donemde insanlar birbirlerini farkh ~ekilde 201511 zor duruma dusiirmeye cahsiyorlardi. Casusluk faaliyetleri meshurdu. Su an ashnda teknoloji, casuslugu da acik hale getirmeye basladi, Casusluk dedigim su; mesela bir yeri dezenfonne etmek istiyorsan sosyal medya uzerinden, dort koldan bir kampanya yaparsm. Binlerce, on binlerce kisiyi inandirmaya cahsabilirsin veya 0 bilgiyi on binlerce kisiye belki milyonlarca kisiye atabilirsin. Bu tamamen dezenformasyona dayah bir bilgi de olabilir, insanlan kiskirtmaya yonelik bir bilgi de olabilir. Atabilirsin ve 0 insanlan gercekten kiskirtabilirsin veya bir alana yonlendirebilirsin. Zaten geldigimiz noktada iletisim ozellikle cok onemli. Bu televizyon, yazih basm, gorsel basmdan cikiyor. Yani eger bir ins ana bir bilgiyi yiikleyebiliyorsamz, 0 insan sizin aktardigmrz bilgiye inaniyorsa, iletisim kanallanm ele gecirdiyseniz 0 insana veya insanlara her seyi yaptirabilirsiniz. Zaten 0 yiizden mesela darbelerde ne olmustur ilk basta Trt binasma, yayuuna el konulmustur. Su and a da internet iizerinden boyle bir sey soz konusu. Casusluk faaliyeti mi diyelim, iletisim savasi rm diyelim bilemiyorum bunun adma. Dunya capmda her ulke bir digerini dezenforme etmeye cahsiyor, asag: dusurmeye cahsiyor, bu da normal zaten. Bu alanda baktignmz zaman mecra da oraya kayiyor. Mesela gecenlerde bir arkadasmuza dedim ki "Gazeteyi okumuyorsun. Buraya her gun gazete geliyor." • • • "Okumuyorum, ciinkii tabletten baktyorum. Gerek yak, yazili baszna bakana kadar, ben son bilgileri okuyorum buradan dedi. JJ • • • Gazetede okuyorsun adam adliyeye sevk edildi, tablete baklyorsun haber giincellenmi~ adam tutuklanml~. Sosyal medyadan ~ok haber hakkmda gorii~iiniiz nedir? yaplhyor bu konu Simdi baktIgm zaman, insanlar, ozellikle belli bir kesim sosyal medyadan bilgi almaya ba~lad1. Bu da ashnda tehlikeli bir ~ey bana gore. (:unkii 0 bilgiyi veren sosyal medyada, hangi ama<;la 0 bilgi veriliyor? Ger<;ekten niyet iyi mi, kotii mu, ne ama<;lalllyor? Mesela ilk internet siteleri <;lktIgI zaman yasasl da yoktu, dogru diizgiin insanlar bunu <;oknegatif yonlerde de kullandllar. Iabii ki guzel taraflan da oldu ama negatif yonlerde derken, orne gin bir gazeteci ba~ka bir gazeteciye klZlyor ve karalama kampanyasl ba~latIyor internet iizerinden. Hi<;bir yaptmml yok. E buna ne diyecegiz 'ifade ozgfuliigu mu?' 21 well ageing Simdi benzer bir durumu sosyal medya uzerinden yasiyoruz. Ifade ozgurlugi! ama ben simdi 'X soyle kohl bir insan, X'le sakm konusmaym, X siirekli yalan soyluyor. Ben boyle bir ~ey soylersem bunun bir yaptinrm yok. Ama ben X'i yerin dibine batirdim. Kohl niyetli bir insan olsun ki goriiyoruz bunun orneklerini, adam goruntu cekiyor sonra tehdit ediyor. Bunu Turkiye'de siyasilere de yaptilar. Siradan insanlar bile yapiyor. Ozellikle kadmlara yonelik boyle bir sey var. Santaj yapihyor, sonra bunu sosyal medyaya vermekle tehdit ediliyor, veriliyor. E biz simdi buna yaptinm uygulamayacak rmyiz? Bu ifade ozgiirlugii miidiir? lfade ozgurlugu dedigimiz sey cok sikmtih. Nerede baslayip, nerede bitiyor? 201511 Orada listeleyecek sen istedigini sececeksin, akisa bakacaksm ve onu izleyeceksin. A r Belki bunun bir "' ileriki asamasi, sesle cagirarak 'Bana saglik haberlerini getir ' Ulkemizde insanlara surekli 'Ifade ozgurlugi! var efendim, her seyi yapmak Iazun, kimse kansmamali' soylemleri pompalamyor. Kendini ifade edemeyen biriysem veya benim uzerimden ifade ozgiirlugu adma hakaret ediliyorsa, rencide ediliyorsam benim hakkimi kim savunacak? Boyle bir ifade ozgurlugii yok ki. diyeceksin mesela veya 'Ban a Yiice ilerleyen donemlerde klasik yazih basmm siirmesi mumkun degil; ama belki internet uzerinden cesitli platformlar olacak ve insanlar 0 platformlar iizerinden istedikleri haberleri istedikJeri sekilde alacaklar. Mesela siyasi haber istiyorlarsa sadece 0 konudaki haberleri okuyacaklar. Divan'daki gelismelerle ilgili haberleri getir ' diyeceksin. \... V ~---------~----------"' ( ve Dolayisiyla baskasmin yaptigi akisa degil kendi istedigin J Bana gore baskalarinin ozgiirluk alanznz, haklarznz ihlal etmiyorsan oraya kadar ifade ozgiirliigiin var. Ama baskasinin ozgiirliigiinii, hakkini, hukukunu, inanctni rencide etmeye ba§lzyorsan burada ozgiirliik olmaz. ~~--------V----------,) Son olarak oldugu 22 internet bir sitenizde saghk haberlerinin yer goremedik. Yani alanlara ml kayacak? Siyaset, ekonomi, saghk haberleri olarak? Hemen bakahm geryekten dogru mu? HaYlr. $imdi haber portah yaptIglmlzl du~unelim. Zaten benzeri de var. Ne yaplyorsun, saghkla ilgili haberleri okumak istiyorsan orada zaten link aYllml~. Ya da bir saghk programl goremedik? Ya~amm iyerisinde klsmmda var. well ageing 2015/1 Ben mi Teknolojiyi Kullanacaqim, Yoksa 0 mu Beni? Teknolojiye bakrs acts: degi~mezse onun esiri olunur! Teknoloji bircok alanda hayati etkiledigi gibi sosyal hizmet alanmda da etkili midir diye diisiinerek goruslerini almak icin t.u. Sosyal Hizmet Boliim Baskam Yrd.Doc.Dr, Abdulhakim Beki'nin kapisim caldik. Abdiilhakim Hoca teknolojinin yasamnmza kattiklan ve sosyal hizmet acismdan etkileri konusunda diisimcelerini bizlerle paylasti. 1968 ytltnda Bingol'de aoqen Beki, lisans egitimini 1991 ylltnda Erciyes Oniversitesi ilahiyat FakOltesi'nde tamamlad!. 1994'te Erciyes Oniversitesi Sosyal Bilimler EnstitiisO Temel islam Bilimleri BolOmO Kelam Anabilim Delt'ruie yuksek lisensim tamamlayan Beki, 2009 ylltnda Sakarya Oniversitesi Sosyal Bilimler EnstitiisO Sosyoloji BolOmO'nde doktora unverunt aldl. Farkll oonemlerde ogretmenlik, bestn yeym ve halkla ili§kiler uzmanllgt, ogretim uyeligi gibi farklt gorevlerde bulunan Beki, 2013 Ylltndan bu yana i.O. SABiF Sosyal Hizmet bOlOmOnde ogretim uyeligi yepmekiedir. Beki, §U an istanbul Oniversitesi'nde Sosyal Hizmet Bolum Ba§kanllgl gorevini yOrOtmektedir. En genel anlarmyla soracak olursak teknolojinin insan saghgl iizerindeki etkilerini nasil aciklarsmiz? Tuna Can E$Ki [email protected] Teknoloji insan refahi icin hayatm icerisinde insanlann ihtiyaclanm giderme noktasmda karsirmza cikan bir realitedir. Ama bu karsimiza cikan teknolojinin olumlu olumsuz boyutlan vardir, Kolaylastiran boyutu kadar sikmti yaratan boyutlan da vardir. Teknoloji dedigimiz bilgisayar, internet, cep Teknolojiyi bir bicak gibi telefonu ve bugun hayal diisuniin: ekmek de edebildigimiz gelecekte olabilecek ileri teknolojiler var. Bunlara kesebilirsin iz, birine zarar da bakmca dune kadar cep telefonu verebilirsiniz .. kullanmazken ~u an sosyal medya araclhglyla sozlii ileti~im saglayabiliyoruz. Biitiin bunlann yanmda insanlar yalmzla~lyor. Teknoloji bir baglmhhk haline geliyor. Bugun Baklrkoy Ruh ve Sinir Hastahlan Hastanesi'ne bunun iyin ba~vuran ki~i saYlsmm oldukya fazla oldugu biliniyor. Nedeni onceleri ailece bir arada otunnak, birlikte vakit geyirmek gibi ah~kanhklar varken, ~u an aym ortamda dahi her bireyin elinde bir alet. Klsaca ili~kilerin tamamen kopuk oldugu bir ortamdan bahsedebiliriz. Sozde yogun bir teknoloji agma girebilmek adma geli~mi~ teknolojileri kullamrken; ote taraftan en yakmlmlzdaki insanlarla ili~kilerimizi kopma noktasma getirdik. Oysa teknoloji bir araytlr. Nasll kullamldlgl onemlidir. $u malar telefonu evde blrakmca insanlann panige kaptlmasl, bir bo~luk hissetmesi bir psikiyatri hastahgl olarak goriiluyor. Teknolojinin yarattIgl bu sanal ag, bizleri de sanal ili~kilere itiyor. Teknolojik aletlerin fazla kullamml zaman, para, saghk kaybma, en onemlisi aile Iyl ileti~imin kopmasma neden oluyor. Mutsuzluklar, depresyonlar ba~hyor. 23 well ageing 2015/1 kesimlerin tespiti noktasmda cok buyiik bir yaran vardir, rune gibi bir kurumun sayesinde rum verilere ulasilabiliyor. Sosyal yardimlasma vakfmm siteleri var ve oralardan bilgi ahnabiliyor, Oncesinde bu bilgilere ulasmak son derece uzun islemler gerektiriyordu. Su an miiracaatcrlar cok kolay bir sekilde bilgilere ulasabiliyor. Insanlar yorulmadan is gorebiliyor. Ulkemizdekl saghk hizmet sunumunda teknoloji kullamrm (MHRS,182) orta yas ve iistii kesim ya da bu teknolojiye erisememls kisiler icin itiei midir? r----A---- Bu sistemlerin cok biiyuk siktntilar getirdigini soyleyemeyiz. Zamana bakarsak bu donemde neredeyse her yas kesimi bu teknolojiden faydalanacak kadar konuya hakim. Belli kesim sikmti yasiyor olabilir ama cevreyle, genis ailelerde yardimlasarak sorun coziilebiliyor. Bu sistemler her yonden artidir. '\ Teknoloji icin de zararlidir diyemeyiz. Nasi! kullanildigi onemlidir. Toplumun huzurunu, refahini ve hayat standardtnt yiikseltmek icin kullanilirsa iyidir Kotii yonii olarak siber saldinlar; niikleer silahlan gosterebiliriz. ,--------V ~----_/ Teknoloji icin de zararhdrr diyemeyiz. Nasil kullanildigi onemlidir, Toplumun huzurunu, refahun ve hayat standardim yiikseltmek icin kullamhrsa iyidir. Kotu yonu olarak siber saldmlar, nukleer silahlan gosterebiliriz. Sosyal hizmetler apsmdan bakacak olursak saghk hizmetlerinde teknolojinin bu kadar geli~mesi miiracaat~I1ara hizmetlerin ula~tIrllmasmda kolayhk saglaml~ mldlr? Yapllan sosyal yardlm yah~malanm ele ahrsak toplumun sosyal doku haritasl, ya~h bakIml, bakIma muhtay, kimsesiz yocuklar gibi 24 Peki teknolojik yontemler hizmet sunumunda artidrr dediniz. Eklenmesi gereken uygulamalar var rmdtr? Saghk hizmetlerindeki kullammi yeterli buluyor musunuz? Insan ihtiyaclan sonsuzdur. Smrrsizdrr. • • • Tiiketim koleligi olusturmadan hareket etmek lazzm. • • Ciinkii bu ekonomik anlamda biiyuk bir darbe olur. Bireylerde kompleks duygusunu ortaya cikanr, insanlar sahip olduklanyla mutlu olmayi bilmeliler, gelecekte sahip olacaklanyla mutlu olmayi beklerlerse mutluluk gelmez. Teknoloji-saghk-ogrenci soylersiniz? baglannsi icin neler Teknolojiye bakis acisi degismezse teknolojinin esiri olunur. • • Soru ~u "ben mi teknolojiyi kullanacagzm, o mu beni kullanacak? " • • • well ageing 201511 insan Gucunu Goz Ard: Eden Sistemler Bunun Bedelini Bir ~ekilde Oderler. Saghk sektoriinde ya~anan teknolojik gelismeleri ve bu gelismelerin sektore etkilerini sordugumuz t.n. Saglik Bilimleri Fakultesi Saghk Yonetimi Bolum Baskaru Yrd.Doc.Dr. Selma Soyuk goruslerini bizimle paylasti. Yrd.Doc.Dr. Selma SOYOK, 1990 Ylltnda istanbul Oniversitesi Florence Nightingale Hemsirelik Yuksekokulu'nda lisans egitimini, i.o. Sosyal Bilimler EnstiWsu Hastane ve Sagllk Kurulu§lan Yonetimi ana bilim daltnda yuksek lisans, i§letme Yonetimi ve Organizasyon ana bilim dehnde da doktora egitimini tememledt. i. O. $i§li Sagllk Hizm. ve $i§li S. Yuksekokulu ve Baklrkoy Sagllk Yuksekokulu'nda qorev alan Soyu«, §U an l. O. Sagllk Bilimleri FakUltesi Sagllk Yonetimi Bolilm Ba§kanllgl gorevini surdurmektedir. Fakiiltemizde giincel bir saghk dergisinin ogrenciler acismdan niteligini degerlendlrlr misiniz? Bu derginin ogrenci profiline katkisi hakkmda neler diisuniiyorsunuz? Fakultemizde yeni cikacak olan bir dergi. Guncel konulan takip etmesi, farkh kisiler ile gorii~iiliip farkh bakis acilan kazandmlmasi ogrenciler icin yararh olacaktir. Ogrencilerin bir araya geJip fikir alisverisi icerisinde yaptigi cahsmalan gerekli ve oldukca yararh buluyorum. Miirnkiin oldugunca fakiiltemizdeki tum bolumlere hitap eden, turn bolumleri kapsayan bir cahsma olmasi cok guzel. Faydah olacagma mamyorum, Basanlar diliyorum. Muberra GOREL [email protected] Gelisen teknoloji ile birlikte ins an giiciiniin biraz daha ikinci planda oldugu hbbi cihazlann daha etkin kullamlacagl bir saghk sisteminden soz ediliyor. Bu sistemin insan saghgl iizerindeki oIumlu-olumsuz etkileri neler oIabilir? Ben insan kaynaklannm, insan giiciiniin asia ikinci plana atllabilecegini dii~iinmiiyorum. Bir robot yaplmmdan, onun i~leyi~inden bile soz edecek olsak bunu yonlendiren insan giiciidiir. Teknoloji ne kadar kullalliisa da insan giicii ve emegi asia yok saYllamaz. Evet, teknolojinin en yogun kullamldlgl alanlardan bir tanesi saghktIr. Geli~en diinyamn beraberinde getirdigi yeniliklerle birlikte boyle de olmahdlf. 25 well ageing 2015/1 ~ )l ~ r Teknoloji takip edilmeli, uygun ve etkin kullantlmalidtr Fakat bu sistem . .. .. .. insan gucunu "" . ve emegtni goz ardi edecek bir boyutta as la islememelidir. Bunu goz ardt eden sistemler bunun " bedelini bir sekilde oderler. o halde teknoloji-ogrenci-hoca dtlstincelerinizde muhtemelen '-----y---) Elbette. Saghk alamndaki evrensel gelismelerde Tiirkiye'nin konumu hakkrnda ne dusiinuyorsunuz? Ben Tiirkiye'nin calisan bir gelismeleri iilke takip oldugunu kaldignu dusunmuyorum. eden, uygulamaya dusunuyorum, Ben sistemlere AsIa konumda gelismelerin oldugunu , bahsettigim bizzat tamk hicbirinden geri oldukca iyi bir gibi en azmdan kalmadignu, ve hoca arasinda dusunuyorum. da aym diyalogu En basit ornekle anlatmam gerekirse ogrencim bana ulasmak istediginde okula ya da odama gelmeden mail aracihgi ile benimle iletisim agnu kurabiliyor. geri oldum. Yurt dismdaki hastaneleri ve saghk sistemlerini de gordum. Saghk hizmetinde Tiirkiye'nin Ogrenci yasadignmzi iliskisi hakkmdaki aym yondedir, kendini Ben de ona aksamm bir saatinde bile aym sekilde geri donus yapabilme imkanma sahibim. Bu iki tarafa da kolayhk saghyor, Bahsettigim gibi teknolojiyi ne amacla kullandigimiz miihim kullaruldigmda olan. Ben teknolojinin dogru amaclarla hayatumza kolayhk sagladrgim, zamandan tasarruf elde etmemize yardimci bir yeniledigini diisiiniiyorum. arac oldugunu diisiinuyorum, Teknolojinin ve sosyal aglann iiniversitelerde yaratngr ortam hakkmdaki diisiinceleriniz nelerdir? Ben teknolojinin iiniversitede Fakiiltemiz -egitim ve sosyal alanda- teknolojiyi yeterli diizeyde ve nitehge uygun olarak kullamyor mu? yarattigi ortami oldukca faydah buluyorum -dogru kullamldigmda-. Artik her tiirlii Heniiz bilgi ve haberlesme soylemem Ogrenciler araSI sosyal aglar iizerinden ileti~im internet kuruluyor. iizerinden sosyal payla~lm siteleri araclhgl ile saglamyor. Dogru ve hlZh kendini yenileme olacaktir, dogru cabasi icerisinde ileri diizeyde oldugunu teknolojiyi kullandlglmlzl soyleyemem. Fakat bir ~eyler degi~meye ve geli~meye ba~hyor. bilgi payla~lml ya~amyor. Ben teknolojinin biiyiik oranda olumsuz bir yam oldugunu dii~iinmiiyorum. "Tabii ki bu Mesela kantinde Wifi agml kullanmaya ba~ladlk. Bu ve sayfalarda buna bir taklm hadsizlikler ya~anmadlgl siirece". 26 ve kotiiye kullamm benzer orneklerle fakiiltemizde de aktifkullamhr bir ~ekilde teknolojiyi hale getirmeye yah~IYoruZ. well ageing 2015/1 lclrnlze Sizan Teknoloji Teknolojik geli~meler uzaklan yakrn rm ediyor, yoksa yakmlan uzak rm? Teknolojinin insan yasami iizerindeki olumlu ve olumsuz etkilerini Davranis Muhendisi ve Uz. Psikolog Ertan Simsek ile konustuk. Teknolojinin ozellikle 21.yy da kaydettigi ilerleme, yadsmamaz teknoloji artik hayatmuzm her alamnda mutfakta, salonda, gostermektedir, boyuttadir, Soyle ki; sokakta vs. kendini Teknolojinin hayatmuza getirdigi yeniliklerin yam sira, bizden gotiirdiigu seyler yani zararlan da vardir, Oncelikle teknoloji sayesinde artik hemen hemen her yerden internete girebiliyor ve tiim diinyada ya~anan gelismelerden amnda haberdar olabiliyoruz. Bunun yanmda, bir arastirma yaparken onceleri kiitiiphanelerde saatler harcarken, bugun cok daha kisa siirede cok daha fazla bilgiyi internetten elde edebiliyoruz. Bunu internetin bir yaran olarak gorebilecegimiz gibi, zaran olarak da gorebiliriz. Aynca teknoloji sayesinde toplumsal bilincimiz de artiyor, Cevremizde olan olaylara karst daha duyarli hale geliyoruz. Televizyon, radyo, internet gibi kitle iletisim araclanyla sorunlar daha biiyiik kesimlere duyuruluyor, aym anda daha cok kisi bilinclendiriliyor Tuna Can E$Ki ve amaca giden yolda daha hizh adimlarla ilerleme [email protected] saglanabiliyor. ---------}\---------- Mutfakta kullandigmuz arac ve gereclerin cogu, camasir ve bulasik makineleri, bir evin salonunda olmamasim yadirgadigrmiz televizyonlar, internet, is yerinde kullamlan bircok makine ve daha akhmiza gelmeyen bircok sey teknolojinin iiriiniidiir. Bunlann bircogu aslmda insan hayatmi hem kolaylastirmakta, zamandan tasarruf etmenuzi saglamakta; hem de ne yazik ki insanlan tembellige ahstirmaktadu. rTeknolojinin olmadigi bir"' alan artzk yak denecek kadar azdzr. ~---------V--------~ Teknolojinin cagmuzda geldigi nokta her alanda etkisini gosterdigi gibi insan iliskilerinde de etkisini gostermektedir, Onceden insanlar birbiriyle bir seyler konusabilmek icin bir yerlerde bulusur, yiiz yiize sohbet ederlerdi. Simdi ise, cep telefonu aracihgiyla veya bilgisayara girip facebook, twitter uzerinden kamera ac,;lpbirbirlerini gorebiliyor ve yazl~abiliyorlar. Boylelikle insanlar artlk daha kolay ileti~im kurabiliyorlar. Ancak bu durum bir bakIma da iyi degildir. C;:unkU insanlar sosyal medya araclhglyla veya telefonla slkmhlanm kar~l tarafa iletebildigi ic,;in, yiiz yiize konu~malar ve yan yana olabilmenin verdigi samimiyet azalmaktadlr. Bunun insani ili~kilere de zarar verdigi kamsmdaYlm. 27 well ageing yaralannm yamnda zararlan da goz ardi edilemeyecek kadar biiyiiktiir. Teknoloji araclan yiiziinden dogaya salman radyasyon, cesitli gazlar insan saglignn olumsuz yonden etkilemekte ve dogayi da kirletmektedir. Aynca teknoloji kohl amaclarla kullanildigmda savaslara ve savaslarda kullamlan yine teknolojinin iiriiniiolan cesitli silahlar insanlann yasarrum kaybetmesine yol acmaktadir, Teknolojinin 201511 Kendi evimde denedigim yontemi paylasacak olursam: ailece aldigmuz kararla ilk haftalarda haftada bir gun, alti ay devam ettikten sonra ise haftada tic gun televizyon acmadik, Boylece aile icerisinde beraber vakit gecirdik, herkes 0 vakitlerde farkh seylerle mesgul oldu. Medyadan, teknolojiden tiimiiyle uzak kalmak elbette mumkiin degil, Ancak onemli olan ve dikkat edilmesi gereken nokta; kontrollii ve kendi irademizi kullanarak bu imkanlan kullanmak. Teknolojinin insan yasamt icin bircok olumlu etkisinden bahsetmek miimkiin: Uluslann teknoloji uretip, bilgiyi unm tasarlamada kullanabildigi olcude ticarette rekabet iistiinliigiinii, savunmada da caydincihgi saglayabilmeleri bunlardan biri olarak sayilabilir, Bu yiizden iilkelerin teknoloji iiretmesi gelismislikleriyle dogrudan ilgilidir. Teknolojik gelismelerin sagliga, egitime, haberlesmeye ve her alana olumlu katkisi mutlaka ama mutlaka vardir, Gunumuzde bir kiitiiphane dolusu kitabm icinde bulunan bilgi bir diskin icine sigabilmektedir. Uydu ve internet teknolojisi sayesinde diinyamn diger ucundaki kiituphanede bulunan bilgilere ulasabilmekteyiz. odasmda arkadaslanyla internet iizerinden sohbet ederken, esiniz DVR (Dijital Video Kaydedici) cihaznn aksam eglencesi icin ayarhyor ve aym anda ortagimz yann yapacagimz onemli sunumunuz hakkmda akhna gelen bir fikri sizinle paylasmak ve genel bir gozden gecirme rem telefondan SlZl anyor. Teknoloji sayesinde daha rahat yasam kosullanna sahip olup, i~leri daha yabuk ve daha rahat yapabiliriz. Boylece insan omrii uzayabilir. Bunlan gorunce teknolojinin aileleri nasil olup da daha da yakmlastmp aile baglanm giiylendirebilecegini anlamakta zorluk yekebilirsiniz. Aile bireyleri sofralar haricinde, hatta sofrada bile artlk pek bir araya gelmiyor. Belki biraz durumu abartffil~olabiliriz, ancak uzmanlar teknolojinin aile gelenekleri uzerinde yok edici bir etkiye sahip oldugunu soyluyorlar. Ancak bu karamsar bakl~ biraz abartlh da olabilir. TIp alamnda ylglr ayan urunler insanlann hayatma olumlu etki edebilir. Egitimde episkop, projeksiyon makinesi, televizyon, dvd-vcd,video oynatlcl gibi cihazlar ogrenmede ve ogretmede kolayhk saglabilir. Giiniimuzde teknolojinin olumlu bir sonucu da bilgilerin, du~uncelerin, duygulann geni~ insan kitlelerine daha kolay aktanlabilmesidir. Evdeki teknolojik cihazlar aile bireylerini yallllzla~tlrmaktadir. Ostelik ekramn var olan iradesiyle, buna yozum bulmak yok kolay olmamaktadlr. Eger biz bu irnkanlan araCl olarak kullamyorsak, bu sorun degildir. Ancak gayesiz bir irtibat kuruldugunda geyen saatler hesap edilmediginde 0 zaman slkmtlh durumlar ortaya Ylkabilir. "Yeni yeti§en nesil, tahammiilsiiz, bencil, hifbir Jedakarlzk yapmadan her §eyi isteme hakkml ken dinde goren hir portre" ~eklindetammlanabilir. Batl aile kavramllli buyiik olyude yitirmi~tir. Sehirle~me, modernle~me ile birlikte birey one ylkml~ ve kendi ozgurliigunu elinde tutugunu du~unen birey kutsal degerlerden uzakla~ml~tlr. Bu durum da insam yalmzla~tlrml~tlr. Yalmzla~an insanm sevgi temelli, sorumluluk bilinci sahibi olarak yeti~mesi miimki.in gorunmuyor. 28 Teknoloji Aile Baglanni giiclendirebilir. Cocuklanmz Teknoloji dogru kullamldlgmda baglart koruyabilir! Teknoloji, ister bir GPS cihazl ister dijital fotograf yeryevesi, ister ba~ka bir ~ey olsun, sadece bir araytlr ve bir taraftan da teknolojiler gorsel olarak aile buyiikleri ile yocuklan arasmdaki mesafeyi azaltmaktadlr. Ozellikle sosyal medya aile ili~kilerinde gozle gorultir bir degi~ime yol aymaktadlr.Akllh telefonlar ve tabletler fotograf veya video yekimi ve ses kaydllli yok kolayla~tlrml~ken, yapllan bu kaYltlaryoutube, facebook, twitter ile blogger ve WordPress gibi platformlarda payla~llmaktadlr. Bu tur platformlar, ozellikle sosyal medya, yakllllanmlzdaki ki~ilere aYlrdlgllllzzamam azaltlyor gibi gorunse de, uzun siiredir goru~medigimiz akrabalanmlz ve dostlanmzla ileti~im kurma ve goru~me fmatl da yaratmakta ve eski okul arkada~lanmlzla tekrar bir bulu~ma organize etmemizi saglayabilmektedir. Bir defa boyle bir toplantl duzenlendiginde yekilen fotograf ve videolar yine yukanda saydlglmlz platformlarda payla~llarak, katllamayan ki~ilerin de takibine sunulmaktadlr. Aym zamanda flickr gibi platformlarda fotograflan albumler halinde duzenlememiz ve dostlanmlzlll gorebilecegi slaytlar yapmamlz mumki.inolmaktadlr well ageing 201511 Insanlan Birbirine Baglayan Tekno loji • Eger bir arkadasunz veya akrabamzm dogum giinu gelmisse, ona saniyeler icinde bir e-kart gonderebilirsiniz. Yine bu kartt sesli mesaj, fotograf veya cesitli notlarla kisisellestirebilirsiniz. Bu konuda iicretli iicretsiz cesitli online servisler bulunuyor. Bu fur servisler ile baglanmzi koparmak istemediginiz ister uzak ister yakm akraba ve arkadaslanniza cesitli siirprizler yapabilir, onlann ozel giinlerini takip edebilir ve kutlama mesajlan gonderebilirsiniz. Yine sosyal medyadaki hesabirnzda ekli arkadaslanmzm hesaplannda ekli kisiler arasmda unutulmus dostlar ve akrabalan bulabilirsiniz. Soy Agaclnzzl Bulun elektromanyetik alan olusturur, insan beyninin de ken dine ait bir elektromanyetik alam vardir, Ciinkii sinirler noronlar araciligiyla elektriksel uyanlan beynin cesitli yerlerine ulastirarak cahsirlar, Bu nedenle giinliik hayatta kullandigmuz her elektrikli cihaz mutlaka bizi olumsuz etkiler. Orne gin cep telefonu ile bize en az zarar verecek sekildeki konusma siiresi doktorlarca gunliik azami 5 dk olarak aciklannustir. Tabi ki bu Sdk sure since telefonun yaydrgi elektromanyetik dalga miktan maksimum seviyesine cikar ve insanm beyin isisrrun artmasma neden olur. Beyindeki bu manyetik duzensizlik, uzun vade de beyin hiicrelerinin olmesine ve ozellikle kulaktaki birtakrm organlann gorevini yitirmesine yol acmaktadir, Bu da duyu kaybi ve denge bozukluklan gibi etkilere neden olabilmektedir. Sadece cep telefonlan degil, giinliik yasammuzda bluetooth cihazlar, kablosuz iiriinler (modemler, fareler, klavyeler, oyun kumandalan vs.), televizyonlar, crt ve led monitorler gibi bircok alet de olusturduklan manyetik alan miktarlanna gore insan viicudunu ve kimyasmi olumsuz etkilemektedir. Benzer sekilde yiiksek gerilim hatlan yakmmdaki evlerde yasayan cocuklarda Amerikan Bilimler Akademisi tarafmdan yapilan incelemeye gore losemi gorulme riskinin digerlerine gore 1.5 kan fazla oldugu tespit edilmi~tir. Yapilan epidemiyolojik yah~malar yiiksek gerilim hatlan ve elektrikli aletlerin kanser riskini artlrdlgml gostermektedir. kullandigmuz Eger aile gecrmsimzr, atalanmzi merak ediyorsamz teknoloji yine size yardimci olabilir. Ulkemizde ornegi olmasa da diinyada bu konuda insanlara yardimci olmak icin acilmis cesitli servisler bulunuyor. Ancak ulkernizden bu tur servisleri kullanarak saglikh sonuc almak pek miimkiin olmayabilir. Yurtdismda ise bu servisler aracihgiyla cok uzak akrabalan bulmak, hatta nesiller oncesinde Ulkesinden aynlml~ ve artlk farkh iilke veya kItalarda ya~ayan ki~ileri dahi bulmak mumkun olabiliyor. internet ve mobil cihazlar aile bireylerinin birbirlerinden uzakta olduklarmda bile kolayca ileti~im kurmalanm saghyor. Oglunuz veya kIzmlz okuldan donerken sizi araylp sevdigi bir yemegi yapmamzl isteyebilecegi gibi, bir nedenden dolaYl gecikecegini haber verip sizi gereksiz bir meraktan kurtarabiliyor. Yiiz yiize gorii~menin onemi her zaman buyiik olsa da, teknoloji dogru kullamldlgmda insanlan surekli ileti~im halinde tutabiliyor. Ancak gunumuzde ins anIann sosyal medyada arkada~ listelerinde ekli bulunan arkada~lan ve akrabalan ile pek ilgilenmedigi de bir geryek. Elbette bundan dolaYl teknolojiyi sUylamak bir gunah keyisi arayl~l da olabilir. Tek yapmamz gereken bir mesaj yazlp gondermek. Teknolojinin nimetleri buyiik ama nasil kullamldlgl da onemli. ~ )l~ 0-300 Hz frekansh alanlardan iletkenlik ozellikleri nedeniyle en yok etkilenen dokular beyin SlV1Slve kan, ikincil derecede etkilenen dokular ise goz, goz SlV1Sl, troid, kas, gastrointestinal sistem, prostat ve testis dokulan olarak aYlklanml~tJr. Yani gun iyinde teknolojiden yararlandlglmlz olyude giderek artan oranlarda zarar da gonnekteyiz. _ rTeknolojinin Olumsuz Etkileri" " V Teknoloji uriinlerinin neredeyse tamaml yah~maktadlr. Elektrikle yah~an her ..J elektrikle alet bir Sonuy olarak onemli olan teknolojiyi dogru bir biyimde kullanabilmek, teknolojinin insanhglmlzl koreltmesine lzm vermeden aksine onun insan ya~amml kolayla~tIrabilme yonune odaklallip ondan faydalanabilmektir. 29 well ageing 201511 Yeni Teknoloji Oriinlerini Hastalara Tanndan Gelrnis Bir Mucize Gibi Sunmamak Gerekiyor. Fizyoterapi ve Rehabilitasyon alarunda teknolojinin etkilerini to. Saghk Bilimleri Fakiiltesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Boliim Baskaru Prof. Dr. Arzu Razak Ozdincler ile gorustiik, Prof. Dr. Arzu Razak Ozdinc;ler, 1989 ytunde Hacettepe Oniversitesi'nde lisans egitimini tamamladlktan sonra istanbul Oniversitesi'nde Fiziksel TIp ve Rehabilitasyon alanmda yuksek lisans ve dokiorestm yaptl. Bu alanda birc;okeseri yer alan Ozdinc;ler,halen i. O. Sagllk Bilimleri FakUltesiFizyoterapi ve Rehabilitasyon B6IUmBa§kanligl g6revini siudiumekiedlr. Teknolojinin saghga zararh oldugunu diisiiniiyor musunuz? Teknoloji ile ilgili olarak tabii ki hem olumlu hem olumsuz siirecler var. Once olumludan bahsetmek gerekirse son yillarda engellilerin tedavisinde hastalann yasam kalitesinin artmlmasi icin teknolojik cihaz kullanimi cok on planda. Artik robotik yaklasimlara dogru gidiliyor. Ancak dimyada yapilan cahsmalarda ve ayni imkanlara sahip olmasak da mevcut imkanlanrmzla gerceklestirdigimiz cahsmalarda aslmda isin donup dolasip bu teknolojiyi insanlann kullanabilme becerisine geldigini goriiyoruz, Eger bir iist ekstremite robotuysa sadece bununla cahsmak yeterli olmuyor. Eda KON~ER [email protected] Aslmda profesyonellerin kendi alanlanyla bu iliskiyi iyi kullanabilme becerisini ogrenmeleri gerekiyor. Uluslararasi kongrelere gittigimiz zaman hep bunu fark ediyorum, biz aslmda bunlan uretebilecek beyinlere de sahibiz. Bu surecin hepsini yapabilecek hem beyine, hem cahskanhga, hem disipline sahibiz. Ancak imkan sikmtilanrmz var. Orne gin ispanyol asilli PhD unvanh bir fizyoterapist iic kongredir aym seyi anlatiyor, Cunku bunun icin bir laboratuvan var. Sadece bu alanla ilgili cahsiyor, baska hicbir sey cahsmiyor, odenegi var, asistan calistmyor, proje yapiyor ama baska hicbir sey calrsmiyor. Simdi beni ahp onun yerine koysalar ben onun yerine calisabilirim. Ama onu ahp benim yerime koysalar 0 buradaki kosullarda bizim urettigimiz kadar bile veri iiretemez, Yani bu 0 anlamda uziicti. Ozellikle teknoloji deyince teknolojiyi kullanabilecek laboratuvarlar gerekiyor. 30 well ageing 201511 Elbette kullanilan ozellikle elektroterapi aletlerinin ne kadar az da olsa kisileri radyasyona maruz birakma ya da elektromanyetik dalgalar olusturma acisindan bir risk faktoru olusturdugunu biliyoruz. Ancak teknolojinin yararlanm ve zararlanm karsilastirdigumzda yararlarmi goz ardr edemeyiz. Belki teknolojinin zararlanru azaltacak birtakim gelismeler olmasi katki saglayacaktir. Teknoloji ile saghk dusuniiyorsunuz? iliskisi hakkmda ne Teknoloji iyiye kullanihrsa saghk alanmda teshis ve tedavide olumlu gelismelere yardimci olacaktir. Ancak sunu da dikkate almak cok onemli: Ancak intemette 90k bilgi kirliligi de var. Bazen bunu da ayiklayamiyorlar. Ben bolum Iisans ogrencilerimin daha bilincsiz, yiiksek lisans ve doktora ogrencilerimin ise daha bilincli akademik internet kullamcisi oldugunu dusunuyorum. Verilen derslerinizde ve ogreneilerimizin yapnklan stajda teknolojiden ne olciide faydalamyorsunuz? Dersierde yararlamyoruz. Teorik ders ardmdan internetten indirdigimiz videolan kullamyoruz. Aslmda simulator kullamrrum 90k istedik. Boyle bir laboratuvar bizim icin 90k iyi olurdu. Giiniimiizde teknolojideki gellsimin hasta tedavisinde cok sikca kullamlan elektroterapotik ajanlar iizerine etkisi nedir ve tedavi sonueuna nasil yansimaktadir? "Yeni teknoloji uriinlerini hastalara tanndan gelmis bir mucize gibi sunmamak gerekiyor. " Teknoloji elektroterapi fiziksel modalitelere yansimrsnr. Aletler cebe girecek boyutlara gelmistir, Yeni diizenlemelerle kullamm kolaylrgi olmustur, Herhangi bir televizyon programmda yeni bir teknolojik iiriin hakkmda bilgi edinen hastalar bu iiriinlere gereginden fazla anlam yiikleyebiliyorlar. Tedavi olmak amaciyla gelen hastalar icin (ornek olarak yiiriiyemeyen bir hastayi dii~iindiigiimiizde) tekerlekli sandalyeler yeterli midir yoksa daha fazla yenilikler gerceklestirilebilir mi? Ancak olabilecegin psikolojik yonden acabiliyor. iizerindeki beklentiler olumsuz etkilenmesine hastalann de yol Ornegin hastalar ~oyle bir inam~la bizlere gelebiliyorlar: lokomat diye bir alet var, 0 bana uygulamrsa yiiriiyebilecegim.Teknoloji elbette ki yardlmcldlr ancak teknolojik iiriinlerden mucize beklemek ya da iireticiler tarafmdan onlara mucizevi anlamlar yiiklenmesi yok da dogru degildir. Teknoloji saghk hizmetlerinde yararlamlan bir unsurdur; ancak nasll kullamldlgl onemlidir. Teknolojinin Fizyoterapi ve Rehabilitasyon boliimiine katkiian neler olmu~tur? Teknoloji Fizyoterapi ve Rehabilitasyon iyin de yok onemlidir. Robotlar geli~tirilmi~tir. Yiiriime iyin ozellikle yok saYlda teknolojik iiriin mevcuttur. Ost ekstremite iyin robotlar da tasarlanml~tlr. Ancak maliyeti ile yararhhgl e~it degildir. Daha yok deneme a~amasmdadlr. Ancak tele-rehabilitasyon gibi uzaktan ya~ama mudahale son ylllann yiikselen teknolojik geli~imidir. Teknoloji- internet- Ogrenci ii.;liisii hakkmda neler soylemek istersiniz. Ogreneilerin teknolojinin getirdigi bu kolayhktan kendi meslekleri konusunda faydalanabildigini dii~iiniiyor musunuz? Teknoloji- intemet- Ogrenci uygeni hakkmda ki~inin kendisi ile ilgili bir durumun soz konusu oldugunu dii~unuyorum. BolUmumde yararlanmak isteyen ogrencmm odev hazlrlarken, konu yah~lrken yararlandlgml biliyorum. Yiiruyemeyen bir hastanm tekerlekli sandalyesi cok ozelliklere sahip olabilir. Kisiye ozel tasarlanan tekerlekli sanda lye mevcuttur. Merdiven inip cikabilen, ayakta pozisyon saglayan tekerlekli sandalye kullanabilmektedir. Ancak Turkiye Cumhuriyeti'nde standart tekerlekli sandalye iicreti kar~llanmaktadlr. Teknoloji = para durumu soz konusudur. Geleeekte saghkta insan gueunun yerini tIbbi eihazlann alaeagl dii~iiniiliiyor. Dijital hastaneler, robo- doktor .;ah~malan var. Kendi alammzda bunun ger.;ekle~ebilme ihtimali var mldlr? Fizyoterapi ve Rehabilitasyon da yapllan hemen hemen tiim 9ah~malarda robotlarla fizyoterapistler kar~Ila~tlf1ldlgmda fizyoterapistler iistiin Ylkmaktadlr. Ancak robot ve fizyoterapist birlikte yah~tlgmda sadece birinin etkinligine gore daha ba~anh sonu91ar olur. 0 nedenle fizyoterapi alamyla ilgili teknolojinin olumlu katklsl olacaktlr. Yerini almasl miimkiin degildir. Geli~en teknoloji ve globalle~en diinyada sizee Tiirkiye saghkta nasd bir konumda? Turkiye geli~en teknolojiyi bilimsel anlamda takip ediyor ancak kendi tasanmcI, uretici konumunda degil. UygulaYlcl durumu bile ~u anda olanaklar dahilinde dar kapsamdadlr. Geli~en teknolojinin Fizyoterapi ve Rehabilitasyon alanmda saghk hizmetlerindeki maliyeti azalhp kaliteyi artIraeagml dii~iiniiyor musunuz? Maliyeti azaitacagml du~uniiyorum. "Maliyetli bir kalite" egilimi ortaya 91kmaktadlr. 31 well ageing 2015/1 Teknolojiyle gelen frrsat e~itligi: e-Ogrenme Ne icin ogretiyoruz, nasil bir teknoloji kullanrnahyiz, ne tip insan yetlstlrme gayesindeyiz? E-ogrenme nedir, avantajlan nelerdir, kullamcilann geri doniisleri ne yonde, amaclanan neydi, ne oldu, personelin yetistirilmesi icin yeterli mi, toplum bilinclendirilmesi icin kullamlabilir mi? E-ogrenmeyle ile ilgili akhrmzdaki tum sorulan Prof. Dr. Alper Cihan'a ysnelttik. Prof. Dr. Alper Cihan, istanbul Oniversitesi Cetrehoese TIp FakiJltesi'nden mezun olup Gazi Oniversitesi TIp FakiJltesi Genel Cerrahi Botiunii'nde uzmanllk egitimini tememledt. Karaelmas Oniversitesi TIp FakiJltesi'nde akademik kadroya gec;erek iJniversitenin birc;ok biriminde kurucu olarak c;all§tl. 2005 yttmde docent okiu, 2006'da istanbul Taksim Egitim Ara§tlrma Hastanesi'ne Klinik $efi olarak etend: Klsa bir siJre sonra istanbul Beqctte: Egitim Ara§tlrma Hastanesi'ne Kurucu Besnekim olarak etenai ve 4 YII boyunca bu gorevi siJrdiJrdiJ. 2010 yitmde istanbul Oniversitesine Rekior Dentsmem olarak qecti ve Uzaktan Egitim Merkezi'nin kurulusunu yepu. Halen istanbul Oniversitesi AC;lk ve Uzaktan Egitim Fekiittesi Dekent olarak gorevini siJrdiJrmektedir. Egitim-ogretim, ogrenmeye aday olan kisilere bilgi ve beceri aktarma islemidir, Bu aktarma isleminin bircok yontemi vardir. Ama oncelikle aktanlacak bilginin cok iyi tasarlanmis olmasi gerekir. Aktanlacak bilgi ve becerilerin kapsarm, hedefi, kazammlan ve yeterlilikleri dogru ve eksiksiz bir sekilde tamamlandiktan sonra ancak nasil aktanlacagi yani aktanm yontemi konusulabilir, Iste tam da burada e-ogrenme farknu ortaya koymaya baslar, Klasik ogrenme sistemlerinde ogretici ve ogrenicinin kapah bir mekanda yiiz yuze egitim ogretim yapmasi icin de gereken bu tammlar, genelde dogrudan gozetim yapllamadlgmdan bu tlir ogretimin kalitesi kurumlann veya ki~ilerin insafma kalmaktadlr. E-ogrenmede ise Handan <;ETiNKAYA her detay gorulebilir, kontrol edilebilir ve tekrarlanabilir oldugundan temel gereksinimler [email protected] yapilmadan yola c,:lkmakoldukc,:azordur. Yliz yiize egitim ile e-ogrenme sistemlerinin kar~lla~tIrmasmaait c,:oksaYlda ara~tlrma ve makale mevcuttur. Bunlann hemen tlimlinde de e-ogrenme sistemlerinin hata yapmaya veya ozensiz program hazlrlamaya daha az imkiin ta~ldlgl ispatlanmaktadlr. Hatta bazl c,:ah~malarda e-ogrenme yontemlerinin yiiz yiize egitimden daha faydah ve yiiksek kaliteli c,:lktJlirettigini gostermeye kadar varmaktadlr. Bu konular artIk Wresel dunyamlzda tartl~Ilmaktan c,:lkIm~ve uygulamalarda e-ogrenme sistemleri ollemli yerini alml~tJr. • • • AC;lkve uzaktan egitim ogre tim sistemleri an Ylllar bayunca yava§, yava§, ilerleyen, mektupla, radyayla, televizyanla, kitapla, web sitesi ile ogretme siirecindeki ilerleyi§,i adeta raket takml§, gibi hlzlanml§'tlr. • 32 • • well ageing 201511 Tiirkiye'de 1994 yilmda internet ulasimmm yaygmlasmasi ile birlikte bircok saghk cahsaru yurtdisi sitelerden e-ogrenme aktivitelerine baslarmslardir. Bunlardan en cok kullarnlaru da PUBMED olarak bildigimiz neredeyse saglrkcilann en degerli kaynagidir. Ben dahil bir cok arkadasnruz literatiir bilgimizi bu siteden, bir cok konuyu bu sitelerdeki makalelerden arastirarak ogrenrne aktivitesini ilerletmisizdir. Kas iskelet sistemini, karaciger hticre yapisrru, beyin fonksiyonlanm kitaptan okuyarak, resimden bakarak veya snufta hocadan dinleyerek zihinde mode lie me devri yava~ ve zor kalmaktadir guniimuzde. Giinlerce cahsilarak ezberlenen, hayal edilen, hatirlanmaya cahsilan, defalarca tekrar edilmesi gereken konular artik gunumuzde ses, soz, hareket, etkilesim, animasyon gibi bir cok teknoloji ile daha kolay ogretim yontemlerine sahiptir. Bunun dismda cok sayida medikal siteler bizlere genis capta akademik bilgi aktarmaktadir. Burada sayilamayacak kadar cok site ve iclerinde de cok iyi uygulama ornekleri mevcuttur. Yaymevleri bu alanda ulasilabilir olmak ve pastadan biiyiik pay almak icin Hatta bu is iyice ileri gitmis ve bu tiir egitim materyalleri oyun materyallerine diinmiistiir: yansmaktadir, Artik bilgi her yerde, etrafimizda, bilgisayanmizda, cep telefonumuzda ve kablolu-kablosuz cihazlann her sekilde ulasabilecegi mesafelerdedir. Uzaktan ogretim veya e-ogrenme farkh mekanlardaki ogrenci, ogretmen ve ogretim materyallerinin ileti~im teknolojileri araclhglyla bir araya getirildigi ki~isel, grupsal veya kurumsal bir egitim faaliyeti olarak artIk her yerdedir. internet ortammda c;ok say Ida yerli ve yabancl sitelerde tIbbi bilginin her tiirliisiine ula~mak bugiin miimkiindiir. Bunlann ne kadannm formal bir yaplya sahip oldugu ve dogru bilgi aktardlgl konusunda tereddiitler de artmaktadlr. Ozellikle hastalar aC;lsllldan reklam temelli olan baZl siteler yonlendirici ve yanh bilgi ile ticari amac;lar yiiriitmektedir. Buralardan ahnan yanh~ bilgiler ile insanlar hekimlerini ve saghk c;ah~anlanlll dahi sorgulayabilmektedirler. Bu konularda da saghk bilgisi sunan sitelerin bir akreditasyon ve dogrulama sistemine sahip olmasl tartl~llmaktadlr. Ya~am boyu ogrenme veya internet hizmetleri olarak adlandmlan bu bilgi veya mesleki sitelerin dl~lllda e-ogrenme ortaITIl, kaliteli, diizenli, yapllandmlml~, penetrasyon kabiliyeti yiiksek bilgi setleri kullallilarak egitim ogretimin kalitesini artlracak onemli avantajlara sahiptir. Ozellikle saghk egitimi gibi yeryuzunun en karma~lk tasanml ve fonksiyonuna sahip insan ile ugra~an bu sektorde, klasik ogrenme sistemi olan kelime ve harfe dayah ki~isel egitim ogretim artlk yetersiz ka Imaktad 11'. Sllliflarda tek bir ogreticinin bilgi ve deneyimlerini aktarma tarzmda yiiriitiilen yiiz yiize dersler dii~iik aktiviteli kalmaktadlr. insanoglunun ogrenme aktivitesi geli~mekte ve talep ~ekli degi~mektedir. Artlk daha hlZh, daha renkli, daha yapIlandmlml~, onceden tasarlanml~, heyecan uyandlran, bilgiyi hareket ve nesnel tabana dayah ogreten sistemler istenmektedir. Aynca e-egitim; planh ve diizenli bir egitim tasanmi, icerik gelistirmesi, etkili sunulmasi ve iyi bir olcme degerlendirme mekanizmasi ile sorgulanmasi gereken bir sistemdir. Bu sekilde planlanan bir egitim modulu eszamanh egitimler ile es zamansiz tamamen kayittan yiiriitulen egitimler ile veya karma bir sekilde modellenen uygulamalarla yiirutiilebi lir. Bu sekilde egitimleri onceden tasarlamak, ogretim planlanrn yapmak, materyalleri onceden takimlar veya gruplar halinde c;ah~mak, tartl~mak ve en ogretici materyalleri geli~tirmek avantajl mevcuttur. Onceden planlanan ve hazlrlanan e~ zamanslz materyaller, belli zamanlarda yapllan canh uzaktan ders saatleri gibi birc;ok yontem mevcuttur. Bunun ic;in profesyonel yoneticiler, ogreticiler, ogretim teknologlan, yardimci gorevliler, geli~mi~ sistemler ve uzman personeller gerekmektedir. Bunlar da artlk giiniimiizde hemen her iiniversitemizde az veya c;ok saYlda mevcuttur. Aynca bu materyalleri e-ogremneye ac;acak donalllm, sunucu, network ve internet aityapisl da her an ula~llabilir durumdadlr. Bu konularda uluslararasl alanda c;ok ciddi ogrenme ortamlan olu~turulmu~ ve sanal iiniversiteler geli~mi~tir. Mezuniyet oncesinde ve me zuni yet somasillda da c;ok degerli bilgi ve sunumlara buralardan ula~llabilmektedir. Bunun gibi daha birc;ok site ve kurulu~ e-ogrenme ortamlannda tlbbi bilgi ve becerinin aktanml ic;in iyi ornekler geli~tirmektedir. Universitemizde de tIp ogrencilerinin kullalllmi ic;in ogrenme yonetim sistemi kurulmu~ ve ders ic;eriklerini ogrencilerimizin her an ula~llabilir olarak bulmasl ic;in geli~tirme c;ah~malan siirmektedir. Resim 1. istanbul Universitesi tiP egitim portali 33 well ageing 2015/1 Bununla beraber Ulusal Cerrahi Derneginin ameliyatlara ait egitim videolan da siteye eklenerek ogrencilerimizin ve asistanlartmtun hizmetine sunulmustur: Resim 1'de gorulen siteden ogrencilerimiz ve arastirma gorevlilerimiz kendi kullamci bilgileri ile giris yapabilmektedir. Buradaki ornekte yuz yiize klasik egitimin e-ogrenme avantajlan ile desteklenmesi gorulmektedir. Burada mezuniyet sistemi icinde bir e-ogrenme destegi sunulmaktadir ve belli bir miifredata bagli ogretim tasannu icerigi gelistirilmektedir. Programdaki ogrenme hedeflerinin daha kolay, daha hizh, daha kahci bir sekilde ogrenciye aktanlmasi icin yardimci materyal olarak sunulmaktadir. Tip ve saglik bilimleri egitimlerinde bu metot cogalarak artacaktir ve artmahdir. TIp egitiminin disinda saghk bilimleri alanmdaki bircok egitim hizmeti de bu teknoloji ile desteklenmelidir. Resim 2 'te Hemsirelik Fakiiltemiz icin gelistirdigimiz egitimi goriilrnektedir. Bu teknoloji ile bazi dersleri tasanmsal ogrenme ortarruna ahp buradan yogun etkilesimli ogrenci ve ogretici faaliyetleri takip edilmektedir. Bunun dismda kazamlan bilgilerin tazelenmesi, hatirlanmasi ve yeni bilgilerin edinilmesini amaclayan me zuni yet sonrasi tip egitimi sistemi de e-ogrenme alanma en 90k ihtiyac duyan uygulamalardandir. Ozellikle mezuniyet sonrasmda calisanlann is aktivitelerine ara vermeden egitim alabilmeleri, ihtiyac duyduklan and a alabilmeleri, alanlannda uzman ve kendini ispatlarms kisi ve kuruluslardan almalannm baska da yolu yoktur. Harf, kelime, yazz ve sozden oteye gecmek tzp ve saglik: egitimi alan genclerimizin en dogal hakkzdzr ve biz bu ogrencilerimize e-ogrenme avantajlarznz sunmalzyzz. • Resim 2. Hemsirelik egitiminde uzaktan egitim ornegi ~._.r '* fa.:ia Ku[amci Gme,i "iN rim f¥ Ouyurufar Sonu9 olarak mezuniyet oncesi orgun egitim sistemlerinde ciddi bir destege ihtiya9 duyan tip ve saghk egitimi alam vardlr. Benzer konulan daha ktsa surede, daha kolay anla~tIlf, daha kahcl ve yaptlandmci imkanlanna ogrencilerimizi kavu~turmahYIZ. bilgi seviyesine getiren ogrenme Tum 9ah~anlanmlza da hizmet i9i egitim, mezuniyet sonrasl egitim sistemleri halinde kendilerini yenileyecek, onceden kazamlml~ bilgileri giincelleyecek, yenilikleri takip edecek ve bu geli~melerini de belgelendirecekleri sistemleri sunmahYlz. Geli~mi~ tUm ulkelerde bilgi aktanmma hlZ katacak, kalite katacak, kullamlabilir bilgi edindirecek e-ogrenme sistemlerine ge9i~ hlzlamr iken ulkemiz geride kahrsa sonu9ta daha az ogrenmi~ bir topluluk olmaktan kurtulamayacaglmlz bir gergektir. 34 well ageing 201511 Turkiye'dekl en onemli verilerden biri nufusun gittik~e yaslanmasi Peki yashlar teknolojiyi rahat kullanabiliyor mu? Teknoloji ile en cok miicadele edenler yas alanlar olsa gerek. Dogduklan done min teknolojisi ile giiniimtiz kryaslandigmda, eve telefon baglatmak icin aylarca hatta yillarca sira bekleyen bir neslin bugiin cep telefonlan ile goruntulu olarak baska iilkelerin arandtgim gormeleri onlan bircok acidan etkiliyor olmah. Gunumuzun yas almislannm teknoloji ile mi.icadelesini ve teknolojinin yash bakimma etkilerini Prof. Dr. Ahmet Akgul ile gorustuk. Prof. Dr. Ahmet AkgUl, Ankara Oniversitesi TIp FakUltesi'nden 1997 ynmde mezun olduktan sonra Turkiye'de Yuksek ihtisas Egitim ve Arestume Hastanesi & ABD'de The Methodist Hospital-Baylor College of Medicine, Houston, Texas- Kalp ve Damar Cerrahisi Kliniklerinde uzmenltk egitimini tememiemtsttr. TUrkiye'ye dondukten sonra 2003 Yllmda Yuksek ltiiises Hastanesi'nde Ba§asistanllk gorevine ba§laml§tlr. Ba§asistanllga ek olarak 2004 yllmda, Tiukive'nin en buyuk ttbbi yaymclllgml yapan Turkiye Klinikleri TIp Bilimleri Dergisi'nde editor olarak gorev ysprmstn. 2005 yllmda Turkiye Yuksek ihtisas Egitim ve Aresttrme Hastanesi'nde Ba§hekim Yardlmclligma yukselmi§tir. 2007 yllmda Kalp ve Damar Cerrahisi eleninae Doc;entlik iinvemrn kezendikten sonra 2009 yllmda istanbul Baklrkoy Dr Sadi Konuk Egitim ve Arestume Hastanesi, Kalp ve Damar Cerrahisi Klinigi'ni kurmakla gorevlendirilmi§ ve ceusmeienne Kurucu Klinik Setl imveniyte devam etmisiir.Prot. Dr. Ahmet AkgU/ halen istanbul Oniversitesi Sagllk Bilimleri FakUltesi'nde Dekan Yerduncts), Gerontoloji BolUm Ba§kam ve Baklrkoy Dr Sadi Konuk Egitim ve Arestume Hastanesi Kalp ve Damar Cerrahisi Kliniginde Egitim Sorumlusu olarak gorev yepmekted«. Handan <;ETiNKAYA [email protected] Oncelikle Gerontoioji'den biraz bahsedebilir misiniz? Gerontoloji yaslanmanm bilimidir. Gerontos Yunancadan almmis bir kelime ve ya~lanma anlammda; Franslzca loji ilim, bilim anlammda kullamhr. Yani ya~lanmamn ve ya~hhgm bilimi anlamma gelir. Bu yakla~lk 1900'lii Ylllarda Rus bilim adaml Ilja Metschnikow (ilya Meynikov) tarafmdan ortaya atllan bir terimdir.1950'li Ylllarda hem Avrupa'da hem ABD'de gerontoloji adl altmda biryok anabilim dah, bilim dah kurulmu~tur. Ya~lanmaya neden olan faktorleri, saghkh ya~lanmayl inceleyen multidisipliner, biryok bilimin bir arada bulundugu, bir bilim dahdlr. Yalmzca tek bir bilim ya da viicudun ya~lanmasl degildir. • Ya~lz bir nilfus olmak aslznda bir medeniyetin belirtisidir. • • • Bir ya~lm111nasIl daha saghkh bir hayat siireceginin yanmda ekonomi, sosyoloji, psikoloji gibi her ~eyi i<;:inealan geni~ bir kavramdlr. 65 ya~ ve iizerindekilere toplumda ya~h diyoruz. Diinyada 2 milyar civannda ya~h ki~i var. Hem iilke ya~lamyor, hem de diinya ya~lamyor . 2012 verilerine gore Ti.irkiye, Kore'den soma en hlZh ya~lanan niifusa sahip bir iilkedir. Diinyada ya~hhk S1falamasmda 91. dir. Birle~mi~ Milletlerin (BM) tammma gore bir iilkedeki ya~h niifusun toplam niifus iyindeki oranm111yUzde 8 ile yUzde 10 arasmda olmasl o iilke niifusunun 'ya~h', yUzde 10'un iizerinde olmasl ise '<;:okya~h' oldugu anlamma gelmektedir. Ya~h niifusun top lam niifus iyerisindeki payl bugiin yUzde 7 seviyesinde, 2023 'te bu rakam yUzde 10,2 'lerin iizerine Ylkacak. Ya~h toplum bir hayatlanm devam toplumun ya~hlara idare edebilmeleri, zenginliktir ve ayn bir ugra~ alamdlr. Ya~hlann saghkh bir ~ekilde ettirebilmesi iyin biryok onlem almmasl gerekmektedir. Bunlar; egitim, olan bakl~l, onlann sosyal hayata uyum saglamalan, ekonomik olarak kiiltiirel faaliyetlerden yararlanabilmeleri vs. 35 well ageing 2015/1 Teknoloji degisen bu demografik yapiya uygun ne gibi iiriinler iiretmeli? Sizce yash niifus bu degi~ime hazir nu? Bizim saghk giderlerimizin yuzde 60'1 kronik hastahklara gidiyor. Hipertansiyon, diyabet, kalp yetmezligi, bobrek yetmezligi, seker hastahgi gibi gecmeyen ancak arada niikseden hastahklara dogru gidiyor. Bunlar da daha cok 60 - 65 yas iizerindeki hastalarda goriiliiyor, yani "yash nufusta" ... Yash niifusun ayn bir saglik gideri vardir, Yeni politikalarla beraber yash niifusa ayn hitap etmek gerekmektedir. Teknolojiyle ilgili konusacak olursak, yash niifusun teknolojiyi kullanrna becerisini de artirmak gerekmektedir. Onlar en basit bir cihazm kullamrrum daha cok cocuklanndan, torunlarmdan gormektedir. Onlara anlayacaklan tarzda, cagm gerektirdigi teknolojik cihazlann kullamlmasi ogretilmelidir. Su anda onemli olan konulardan biri intemettir. intemete girmeyi becerebilmeleri gerekmektedir. Kendi hastahklanyla ilgili, kendi sosyal arkadaslanyla ilgili, kendi kulturel faaliyetleriyle ilgili bilgi tarayabilmeliler. Bir yaslmm.Stl yasmda bir amcamn kendine yeter hissi olusmasi icin bu egitimlerin verilmesi gerekmektedir. Ozellikle teknolojiyle ilgili yash nufusa ayn bir egitim verilmesi sarttir r__-------Jl~------__'\ Siz onlann yaninda bakict olarak bulunup onlara gerekli destegi verirseniz bu bir yere kadar giizeldir. Ancak bu ki~ide (yeter hissi " olu~turmamaktadzr. \. y .J Teknoloji gelisiyor ve giinden giine hayatnmzm tamammi kaphyor. Peki verilen egitimler de bu yonde gelisiyor mu? Sizin bununla ilgili projeleriniz var mr? Birkac proje var aslmda, bu projelere basvurmayi diisunuyoruz, Biri belediyeyle ilgili, bir digeri valilikle ilgili. Bunlar; yashlarla egitim projesi ve yasli bakimmda bakicilann egitimi projesi. Bunlarla ilgili egitim calismalanna ve gorusmelere basladik, Kendi bolumumuz (Gerontoloji) ogrenci almaya basladiktan soma bunlar da es zamanh olarak devam edecek. Aym zamanda kalp ve damar cerralu oldugum rem kalbin ve damarlann yaslanmasi konusunda da cahsmaktayim. Mesela biz 70 yasmdaki bir kisiye kalp ve damar ameliyatl yaptIglmlz zaman, ki~inin bu ameliyatta damarlan degi~tiriliyor, kalbi toparlamyor ve diizeliyor. Ancak 0 ki~inin tiim damarlan 70 ya~mdadlr. 0 diger damarlannda ya~lanmasml onlemek iyin yah~ma ve projeler yiiriitiiyoruz. Yani damar ya~lanmasml miimkun oldugu kadar azaltmaya yah~IYoruZ. Viicut bir biitiin olarak ele ahl1lr. Tum doku ve organlar damarlarla beslendigi iyin 0 damann ya~lanrnasml bir dakika ileriye gotiirmek demek tiim dokulann saghgmm bir dakika daha yerinde kalml~ olmasl demektir. Ya~ldar teknolojiyi rahat kullanabiliyor mu? Sizce giiniimiizde geli~tirilen iiriinlerde tasanm hatalan var ml? Ya~hlann hem be~ duyuyla aldlklan ~eyler azahyor. Gormek, i~itmek, konu~mak gibi ... Teknolojiye ula~lmlan yok zorla~lyor. Hem de beyin kapasiteleri bu yolda yok egitilmedikleri iyin ona ah~malan zor oluyor. Yani yeni dogan bir yocuk bir iki ya~ma geldiginde yok iyi bir ~ekilde telefon, bilgisayar vs. kullanabilirken, ya~hlarda bunun kUyiik bir aynntlsl bile ogrenrne aylsmdan biiyiik slkmtIlar yaratabiliyor. Bu yiizden hiy olmazsa kendi ihtiyaylan11l kar~Iiayabilecekleri egitimlerin verilmesi gerekmektedir. Evet, tasanmda ~u an hatalar var; ancak bunlar zamanla diizeltilecektir. Tele-tIp, tele-saghk gibi uzaktan hastahk yonetim modellerinin ya~ldar iizerinde etkili olacagml dii~iiniiyor musunuz? Ki~isel saghk, evde baklm hizmetleri gibi uygulamalar Tiirkiye i~in uygun mu? Bundan soma hem ya~hlar hem de tIp teknolojisi aylSlndan ~oyle bir ~ey geryekle~ecek. Bu konuda bizim de yaptlglmlz gorii~meler var. Normalde ya~hlar bakImlan iyin huzurevlerine yatmhyorlar. Ancak artlk huzurevleri yok istenen bir bakIm yeri degil. Ya~hlar kendilerini izole hissediyor, moralleri bozuluyor ve toplumdan uzak kahyorlar. Bu konuda politikalar geli~tiriliyor ve toplantIlar yaplhyor. Bu politikalann iyinde ya~lanrna dostu ~ehirler, ya~h dostu teknolojiler, ya~hhk baklm evleri, huzurevleri, ya~hlar koyii, evde bakIm hizmetleri yer ahyor. "Ai/e/er ya§/I ve baklma muhtar; yakJn/anm r;ok sevme/erine ragmen onlara yeterince iyi bakamayacaklanm dO§OnOr,bu konuda profesyonellere ihtiyar; duyar/ar. Boyle durumlarda hem yurt dl§Jnda hem de rOrkiye'de dO§OnOlenkonu evde baklm hizmetleri'dir. " 36 well ageing 2015/1 Yaslilar devamh ilac kullanmak zorunda olan, devamh tedaviye muhtac hasta grubudur. 0 yuzden bunlan cok iyi bir sekilde analiz edebilirsek, hem bakimlanm hem de saghk giderlerini kisabiliriz, Bu aym zamanda saghk degil ekonomiyle de alakahdir, iilkenin menfaatleriyle de alakalidir. Huzurevleri konusunda cok ciddi tartismalar basladi, Yashrmzi biz huzurevine mi koyahm, yoksa ona evde mi bakahm? Bunun icin de ekonomik, sosyal ve psikolojik bazi cahsmalar yaprlmaktadir, Psikolojik cahsmalarda; bir yaslmin evde durmasi cok daha iyidir. Toplumdan kopmamis oluyor, cocuklan, ailesi ve genclerle diyalog icinde oluyor. Uretime katkida bulunuyor en azmdan fikir olarak. Onlann tecrubelerinden yararlamyoruz. Evde bakimin maliyeti huzurevlerine gidip gelmekten daha az. Bunun icin uzaktan, telemetre dedigimiz cihazlar var. __-------Jl-------__ r Yaslilar kendi " yakznlarzyla beraber hayatznz gecirip sosyallesirken bir yandan da onlarzn saglzgzna uzaktan kumandayla bakzlacak. ~--------y-------/ Ulkelerin artlk bu ~ekilde politikalan oluyor. 2015 Ylhlll biryok yer ya~hlara aYlnnak istiyor. C;:linki.iherkes ileride bunun yok ciddi bir sorun olacagml biliyor. Peki bu nasIl olacak? Ornegin; kalp hastasl olan evde baklmml geryekle~tirdigimiz bir hastamlz varsa kalp ile ilgili goruntliler ahlllyor, telefonun ucunda birisi oluyor ve devamh ileti~im saglamyor. Bu ~ekilde hastanlll kan ~ekeri, kan parametreleri, kolesterolli, kalp ritimleri, baSlllylan, tansiyonlan uzaktan bir ~ekilde call center'a iletilecek. Bu call center, eger bu 7124 yah~an parametrelerde bir sorun olu~uyorsa ilgili doktora bilgi verecek, ilgili doktor da gerekirse hastayla goru~ecek ya da hastanlll hayati bir sorununun oimadlgllli belirtip, rutin ilaylanlll kullanmaya devam etmesi gerektigini bildirecek. Evde bakuna ve evde tedaviye dogru bir yonelmemiz soz konusu. Ozellikle ya~hlarda kronik hastahklar iyin. Ancak her tlirlu hastanm yanlllda birine ihtiyay soz konusu olacak. Kisinin kendine yeter hissi olusmasr acismdan bu teknolojiler yine yetersiz mi kalacak? Bunun saghkla bir ilgisi yoktur, sosyallesme adma yanumzda biri ya da birilerine ihtiyacimiz her zaman vardir, C;:oksaghkh da olsa insarnn tek basma yasamasi cok zordur. Bu sadece yasliya ait degil, insana ait bir durumdur. Sizce olmasi gereken ancak su and a yetersiz olan nedir? Oncelikle yaslilarla ilgili bir diizenleme yapilmasi gerekmektedir. Bu bakanhk duzeyinde olabilir. Saghkla ilgili Saghk Bakanhgi var, yaslihkla ilgili ayn bir bakanhk su anda yok. r-------Jl~------"Yaslilarla ilgili ayrz bir kurum kurulmasz gerekebilir. " Onlarz sorun olmaktan cikarip, zenginlik haline dondurebilecek bir bakanlzk bile ,--------V------~/ olabilir. " Ciinkii ileriki donemde memleketimizin ve diinyanm en onemli sorunlanndan biri "yasli populasyon" olacaktir. Onlann hem teknolojiyle uyumu, egitimleri, saghk takipleri, ekonomik durumlan hem de psikolojilerini diizenleyecek bir iist kurul gerekebilir. Ya~hlar ayn bir gozle degerlendirilmelidir. Daha saghkh ve kaliteli ya~amamlzl ve ya~ almamlzl saglayan bir~ok yeni teknoloji geli~iyor. Bunlarm hayatImlzl etkilemesi i~in geni~ kitleler tarafmdan bilinmesi gerekmez mi? Kural ~udur; orne gin, bir uygulama yapllacak ve bunun mantJglmlza uygun oldugu karanna vardlk. Ulkeyi yonetenler olarak ~oyle du~iinulur, once bu uygulama iyin birkay pilot yah~ma yapahm (dogrusu da budur zaten) yah~manJl1 iilkemize olan katkIlannlll, aksakhklanllln, yararlannlll neler olduguna ve toplumumuza uyup uymadlgllla baklhm ve dii~iinelim. Daha soma bunu pilot bolgede uygulanz. Asgari kay ki~iyle, hangi konumda, bir hastanede mi, evde mi, huzurevinde mi olacagllla karar verilip belli yerlerde uygulamr, ylktiiar bilirki~ilerle beraber degerlendirilir. Kanun koyucular ve iist yoneticiler bunun biraz daha geni~letilmesi gerektigine karar verirler. Tum artllar ve eksiler degerlendirilerek bu geni~leme yaplhr. Eger her ~ey uygunsa blitlin iilkeye yaYlhr. 37 well ageing 2015/1 "NASA grubunun §oy/e bir hayalleri verdi: Uzayda cerrah o/madtgt bir ortamda kendi astronot/an veya kendi hasta grup/an uzun sure ka/dtgt zaman dOnyadan uzaktan kumanday/a ame/iyat/ann yapt/mast .." Su ana kadar onu gerceklestirme durumunda olmadilar. Ancak bu robotu yaptiktan sonra, bize uzaktan bir sekilde bir kalp ameliyatmm, iirolojik ameliyatm, kadm degum ameliyatmm yap lima sansim verdiler. Normalde g6giis kismmda bir kesikle kalp acihr ve ameliyat edilir. Robotla kaburgalann arasmdan kuciik kesiklerden borular yardirmyla kalbe ulasilir. Kalp iic boyutlu bir monitorde cok da fazla buyutulmus sekilde gozumuzun onunde olur. Goriilen alam yiizlerce, iki yi.izkere buyiitup gorebiliyoruz ve sizin elinizde joystick gibi her iki elinizle soktugunuz bir kumanda konsolu olur, bu kumandayla iic boyutlu bir sekilde hastamn icinde ameliyat gerceklestirilir. Yani cok daha genis alan veriyor ve cok daha hassastir. Sinirleri, kasi, daman birbirinden cok daha rahat aymyor. o yuzden urolojik kanser ameliyatlannda cok daha kolay olan, hasta icin ideal bir teknolojidir. Isin biraz da doktor acismdan yarar ve zararlanna bakacak olursak, giiniimiizde ve gelecekte hastanelerde robotik uygulamalann yayginlasacagi soyleniyor. Siz bu konuda neler soylemek istersiniz? Robotik cerrahi nedir? Neden tercih ediliyor? Teknoloji tipta cok etkili bir bolumdur. Tipla teknoloji birbiriyle yansir bir sekilde devam eder. Teknoloji tibba su sekilde yardimci olur: Doktorlar, bazi coziimleri teknolojiden bekler. Soyle bir cihaz yapahm, soyle bir ameliyat yapahm, soyle bir tedavi yapahm ama burada muhendislere, biyomedikal muhendislere veya ar-gecilere dam~ahm derler. Bu robotta, bizim kalp ameliyatlannda kullandlglmlz ashnda NASA'nm zamanmda geli~tirdigi bir teknolojidir. 38 Robotik cerrahinin doktora olan faydalanndan bahsettiniz ancak bu uygulamalar insan giiciine olan ihtiyaci azaltmaz mi? Azaltmaz, cunku kalp ameliyatma, iiroloji ameliyatma veya diger ameliyatlara bir ekip olarak girilir. Bu ekip normal kalbe acik ameliyat yapsa da, robotla yapsa da ayrn sekilde bekler. 'Tekn%ji evet idea/dir ancak her an stkmttst o/abi/ir; garanti olmesi i9in diger teknige donmek. gerektiginde heur o/arak orada bek/emek zorundeyiz. " Bu yuzden insan giiciine olan ihtiyac aym sekilde devam etmektedir. Ameliyatlar iyin ~u an var olan uzay teknolojisi insan kaybma gerek dUYUlwamaktadtr. well ageing 2015/1 Teknoloji, arastrrrna dunyasmda son noktadrrl Dergimizin ilk sayismda Tiirkiye'nin oncii WOMM ajansi FikriMiihim'in Genel Miidiirii Nurgul Usta ile yaptigmuz roportajda saghk ve teknolojisi iliskisi, saghk sektoriiniin WOMM (Word of Mouth Marketing- Agizdan Agiza Pazarlama),u kullanma oram gibi konulan ele aldlk. Teknoloji ile saghk iliskisi hakkmda ne dusunuyorsunuz? Teknoloji dogru kullamldigmda zaten her donem icin olmasi gereken bir sey. Saghkta da dogru kullamldigmda bazi sonuclara cok daha hizh ulasmayi, daha insan gucunden uzak, insan faktorunu ortadan kaldirdigunzda daha kesin sonuclar daha net sonuclar ortaya cikar ya, biitiin bun lara olanak tamyor. bircok sektor kullamyor. Bu sektorlerin kullamm oramyla (herhangi bir sektor ornegin grda) saghk sektorimiin kullamm oranuu ktyaslar rmsuuz? Saghk sektdru WOMM'da ne konumda? Ajansrmzi Kubra Guntekin [email protected] Bizim online bir veri tabarnrmz var. Biz hem WOMM yapiyoruz hem de bu veri tabanmdan online arastirmalar yapiyoruz. Ikisini birden soyleyecegim. Simdi medikal arasnrmalann, arastirma olarak dusundugumuzde oraru yiiksektir. Tiiketici arastirmalanna oranla medikal arastirmalar pek cok arastirma sirketinde de %20'lik bir orana denk gelir. Bizde arastirma kismmda %10-15 diyebilirim ama WOMM projelerinde %1. Cok dusuk, Bu biraz sundan kaynaklaniyor olabilir. WOMM aslmda bir pazarlama teknigi oldugu icin saghk sektoriinde bu konuda pek cok kisit var. Her seyin reklamim yaparmyorlar. Yasaklar var. Dolayisiyla sektor zaten buna izin vermiyor. Kubra YILDIZ [email protected] WOMM'da herhangi bir ilaem, herhangi bir iininun tamtimmi yapmak miimkiin degil. 0 yiizden biraz WOMM dii~iik. Bir de saghk sektoriinde OTe iiriinleri (reyete aranmakSlzm satIlan ilay: vitaminler, agn kesieiler. .. ) vardlr ya onlara WOMM yapllabilir. Bu da biitiin medikal diinyanm iyinde yok kiiyiik bir yer kaphyor. Ama yapllabilir bilinylendirme kampanyalan var. Saghk bilimleri alanmda pazarlamayla ilgili ne ttir faaliyetlerde bulunuyorsunuz? Yine sagl!k sektoriiniin izin verdigi olyiide yapabiliyoruz. Saghk hizmetleri, sigara, alkol bunlann ileti~imi yapllamlyor. Herhangi bir yere sponsor olamlyorlar. DolaYlslyla tamamen ona paralel. Marka, tamtImml yaptmrken kendi admm kullamlmasml istiyor. Buna da izin vermiyorlar. DolaYlslyla pazarlamada yok fazla kullamlamlyor. Pazarlamaya l~lk tutaeak veriler saglamak iyin kullamhyor. Onda da kendi hedef kitlesiyle ilgili saghk ara~tlrmalan yaplhyor. Soyle omek vereyim; bizim veri tabammlz var, 74.000 iiyemiz var. Bu iiyelerimizle siirekli ileti~im halindeyiz. Onlara yakm yevrelerindeki hastahklarla, kendi hastahklanyla ilgili sorular sordugumuzda zaten bizim elimizde hastahkla ilgili de bir veri tabam olu~uyor. Diyelim ashm hastalanyla bir proje yapmak istiyorsunuz, ya~adlklan slktntdan vs. anlamak istiyorsunuz, normalde dl~an pkarslmz hastabklanmz neler gibi sorular sorarsmlZ ama ~imdi teknolojinin geli~mesiyle bizim bir veri tabammlZ var, bununla ki~ilerin hastabk bilgilerine ula~IYoruz. Oradan hemen asttm hastasl olan ki~ilere sorulan soruyoruz, onlar zaten kendi hastahklan oldugu iyin yok da giizel eevaplar veriyorlar. Sokakta ise bir anketor durdurdugunda ki~inin ona yamt vermesi uzun siiriiyor, onun sordugu sorulan eevaplarken uzun uzun anlattyor. 0 anlattrken anketor onun anlattlklanm yazlyor, yazarken de biraz ozetliyor. Sonra 0 anketler bir departmanda kodlamyor. DolaYlslyla orada da ozetleniyor. Yani onun anlattIgl ~ey bir eiimleye dii~iiyor. Arna teknoloji, ara~ttrma diinyasmda son noktadlr. Online olarak soruldugunda ki~i bizzat kendisi dolduruyor. Sonra biz onlan okurken daha rahat degerlendirebiliyoruz. 39 2015/1 well ageing ---__,A..... __ - r Twitter, Instagram, kampanya '\ zinciri Zaten sokakta anket yontemiyle biz 1 hafta -10 giinde ancak 100 kisi bulabilirken simdi 1 saatte 100 kisiye cok rahat ulasabiliyoruz. Daha verimli sonuclar aliyoruz. Facebook duzenleyerek olusturuluyor. gibi sosyal medyada online platformda Aym zamanda bir bir tavsiye Fikrilvluhim'Ierin adreslerine konuyu anlatan brosiirler, ilgili unmler gonderilerek onlardan uriinleri hem kendilerinin denemeleri hem de yakm cevrelerine dagitmalan ya da konu hakkmda isteniyor. Boylece uriin bu yayilmasi bilincin saglamyor. Olusturulan tavsiye dalgasi ile Fikrivluhim'Ierin yakin cevrelerini etkileme ve harekete gecmne potansiyelleri oldukca yiiksektir, ~-------V-----~~ Cahsma yonteminizde iiyelerin bir Miihim Kampanya'ya kanldiklan zaman, ellerine gececek Miihim Paket ile birlikte hareket edeceklerini belirtiyorsunuz. Ancak saghk sektoriinde bu yontem etkisiz kalabilir. Konu hakkmda herhangi farkh bir cahsmamz ya da projeniz var rm? Soyle ornek vereyim. Disiyle ilgili saghk sorunu olan kisilerden bir talep geldi. Biz sorun yasayan kisileri belirle- Aynca doktorlar icin de bir veri tabanmuz var. Bu veri dik. Bu kisilerin saghk sorununu bir dis klinigi giderdi. Bu tabamndan doktorlara ulasip cesitli gorusler alabiliyoruz. kisiler de klinikte yasadiklan oradan aldiklan hizmeti WOMM araciligiyla kosullanm, Ajansimz tiiketicilerde markamzla ilgili en dogru deneyimi yaratarak tavsiye zincirini tetikledigini sdyltiyor, Buna gore saghk sektorunde en dogru deneyimi secerken ne tiir yollara hasvuruyorsunuz? deneyimleri; oranm saglik diger insanlara ilettiler. Genel olarak soyle bir durum var, dediginiz gibi bir kutu oluyor. 0 kisiler kutunun icindeki urunleri deniyorlar daha sonra denedikleri online platformda anlatiyorlar. Ama saghkla ilgili bir konu oldugunda bir sey gondermiyoruz. Saghk sektoriinde pek cok konuda iletisim yapmak yasala- gonderemedigimiz ria kullanma kodu gibi bir sey gonderiyoruz. sirnrh. Kamu anlatllmasmda, gibi konularda oyunda yanlis bilinen konulann saghkh gldalar, gene I temizlik ve hijyen WOMM kampanyalan duzenleyerek bir iirun var, 0 Diyelim davetiye yolladlglmlzda 0 ki zaman bir hediye ceki, Biz aslmda maille ona ~u tarihte ~urada bekleniyorsunuz unutmamalan bilinylendirme yah~malan yaplyoruz. bu uriinleri orada diye bir unutuluyor. Biz de 0 zaman iyin boyle yekler gonderiyoruz. uye, onu cuzdamna koyuyor. Gordukye aklmda kahyor. Boylece Oncelikle uyelerimiz konu hakkmda Daha sonra uyelerden ilgili uriin ya da konuya yonelik bir konsept yeryevesinde bulunmalan isteniyor. yevreleriyle sorun ortadan kalkr11l~ oluyor. bilgilendiriliyor. payla~lmlarda Diger iilkeler (geli~mi~ve geli~mekte olan iilkeler il;in) saghk sektorii apsmdan WOMM'u ne oll;iide kullamyor? Tiirkiye'nin bu iilkeler arasmdaki slralamasl nedir? McKinsey'in yaptlgl bir ara~t1rmaya gore; bir insanm yakm yevresinin tavsiyesinden etkilenerek bir uriinu alma egilimi, televizyon egiliminden tarafmdan WOMM reklammdan etkilenerek satm alma 50 kat daha fazladu. Bu artlk tUm diinya biliniyor. Bu yiizden ajansl var. Oralarda Amerika'da biryok yok yaygm kullamhyor. Tfukiye'de ise buyiik markalarda bile yok. Turkiye'de tek ajans biziz. Daha kUyiik yaph WOMM benzeri ajanslar var, ama boyle gUylu veri tabam olan sadece biz vanz. 0 yiizden yok du~uk. 40 well ageing 2015/1 Ajansm kurulusundan jinin de gelismesiyle pazarlamasi ne yani 2007'den bu yana teknolobirlikte saghk olcnde hizmetlerinin gelismistir? Bu da yine yasalarla paralel ilerliyor. Hicbir ilacm reklami Ancak soyle diisiinursek, ornegin meme kanseriyle ilgili herkes bir renk, bir meyve soyluyordu sosyal medyada. yapilamaz, Bu da bir WOMM cahsmasidir. Bu tarz bilinclendirme kampanyalan vardir. Biz uyelerimizle her an iletisim halindeyiz. Ciinku gundern cok hizh degisiyor. Bir bilgiyi bugun cok hizh alabiliyorsunuz, Bir bilinclendirme kampanyasi yapiyorsak 0 konu iizerinden bir sosyal medya hesabi aciyoruz ve konuyu oradan takip ediyoruz. Bunun icin onlara mesaj da gonderiyoruz, Bu isi bize yaptiran bir firma oluyor, diyor ki, biz firma olarak sosyal medyada yer almak istiyoruz ama sadece Facebook' ta yer almak istiyoruz biz de buna gore hareket ediyoruz. Ya da saghkh sutle ilgili bilinclendirme kampanyalan, bitki caymm faydalanyla ilgili kampanyalar var. Bu tiir durumlarda paketler gonderebiliyoruz. Bu bir markaya giriyor; ama yesil cayin faydalanni paylasiyoruz uzmanlar aracrhgiyla. Ya da annelerle bir proje yaptrgirmzda cocuklarmm saghgiyla ilgili ne tiiketmeleri gerektigini paylasiyoruz, onlara iirunii gonderip, video cekmelerini nca edip, sosyal medyada paylasrnalanm istiyoruz. Biz cesitli demeklerle devarnh gonismeler yapiyoruz. Ornegin verilen yanhs bilgilerin onune nasil gecebiliriz gibi sorulan tartisip buna gore projeler yapiyoruz. Acik sutle pastorize siitu karsilastmp bilinclendirme kampanyalanna bashyoruz. Boylece hizh ve etkili bir yayilim oluyor. Diger bir konu ise mahremiyet konusu. Yine eger anketorler ornegin kadm hijyeniyle ilgili bir anket yapacaklarsa, sokakta bircok kadm bu sorulan yamtlamaya cekinirken online platform biitiin bunlan ortadan kaldmyor. Gizlilik garanti edildigi icin samimi cevaplar alabiliyor ve cahsmalan bu yonde devam ettirebiliyorsunuz. insanlar saghk alamnda bir tavsiyeye ihtiyac duydukJannda cevreden soylenenlere okuyarak edindigi bilgilerden daha ~ok onem verirler. Siz de ajansm stratejisi olarak zaten bunu kullamyorsunuz. Bu stratejiyi ger~ekle~tirirken teknolojinin imkanlanndan nastl faydalamyorsunuz? 41
Benzer belgeler
oknews
herkes cep telefonlan ile ilgilenip birbirleriyle sohbet etmiyorsa oradaki arkadaslik iliskilerinde bir sorun var demektir ki bu
durum cogumuzun basma gelmektedir. Insanlar artik face book, twitter...
E1a. - Library
Defterhane Kurulu~ Tarihi: 1389" yazlhdlr. Mustafa Kemal'in armaganl ve emaneti olan Devlet
istatistik Enstitilsil mensubu olmaktan ve on un zaman is;inde kaynagl olan Defterhane'nin
mensubu olmakt...
