OLGU SUNUMU BİR OLGU NEDENİYLE GAUCHER
Transkript
OLGU SUNUMU BİR OLGU NEDENİYLE GAUCHER
OLGU SUNUMU BİR OLGU NEDENİYLE GAUCHER HASTALIĞININ GÖZDEN GEÇİRİLMESİ Hasan Mağın1, Atalay Surerdamar1, Uğur Ersoy1, Murat Gücün1, Saynur Ilgar2, M. Fatih Akdoğan1, Haluk Şavlı1 1 Haydarpaşa Numune Hastanesi, Dahiliye Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye 2Haydarpaşa Numune Hastanesi, Patoloji Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye ÖZET Gaucher hastalığı, retiküloendotelyal sistem hücreleri içinde glukozilseramid birikiminin neden olduğu, lizozomal gluko-serobrosidaz enzim eksikliğine bağlı otosomal resesif geçişli bir depo hastalığıdır. Enzim ve gen tedavilerindeki ilerlemeler ile küratif tedavisi gündeme gelen, ender bir genetik bozukluk olan Gaucher hastalığı, kliniğimizde saptanan bu olgu ile birlikte yeniden gözden geçirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Gaucher Hücreleri,Depo Hastalığı,Enzim Tedavisi GAUCHER DISEASE:A CASE REPORT ABSTRACT Gaucher disease is an autosomal ressesive, lysosomal storage disease, characterized by glycosylcerebroside deposition in reticulo-endothelial cells, due to deficiency of lysosomal glucocerebrosidase. Enzyme and gene therapy are new curative therapies for Gaucher disease and due to it’s rarity, we present a case report and reviewed the diasease. Keywords: Gaucher Cells,Storage Disease,Enzyme Replacement hücreleri en çok RES (retiküloendotelyal sistem)’de birikim gösterir ve başlıca pansitopeni, hepatosplenomegali, kemik deformiteleri ile seyreder. Hasta yaşına, enzim eksikliğinin derecesine, bulgulara göre üç tipe ayrılır. Tip 1 (erişkin veya kronik nonnöropatik tip), tip 2 (akut nöronopatik veya infantil tip), tip 3 (subakut nöronopatik veya jüvenil tip)2,3. Tip 1’de hepatosplenomegali, hipersplenizm, kemik kırıkları görülür. Sinir sistemi tutulumu görülmez. Tip 2’de hepatosplenomegali, hipersplenizm, sinir sistemi tutulumu olur, kemik kırıkları olmaz. Yaşam beklentisi 2 yıldan azdır. Tip 3’de hepatosplenomegali, hipersplenism, kemik kırıkları ve sinir sistemi tutulumu görülür. Yaşam süresi 20-40 yıldır8. Gaucher hastalığına pansitopeni, sedimentasyon yüksekliği, karaciğer, dalak veya kemik iliği GİRİŞ Gaucher hastalığı nadir, kronik, ailesel olan ve klinik olarak hepatosplenomegali, deri pigmentasyonu, kemik lezyonları ile, laboratuvar olarak ise anemi, lökopeni, trombositopeni ile kendini gösteren bir hastalıktır1. İlk kez 1882’de Gaucher tarafından tanımlanan hastalığın; 1965’de Brady ve arkadaşları tarafından ‘glukosylseramidase’ denilen bir lizozomal enzim eksikliğine bağlı olduğu bulunmuştur2,3. En sık İsveçteki Norbattrian populasyonu ile İsraildeki Ashkenazi’lerde görülür4. Genel toplumda insidansı 1/400001/60000 arasındadır5,6. Ülkemizde Hacettepe eksenli yapılan bir çalışmada, 2,3/1000000 sıklık tespit edilmiştir7. Otozomal resesif geçiş gösteren Gaucher hastalığında; Gaucher İletişim Bilgileri: Dr. Hasan Mağın, Haydarpaşa Numune Hastanesi, Dahiliye Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye e-mail: [email protected] 166 Marmara Medical Journal 2008;21(2);166-170 Marmara Medical Journal 2008;21(2);166-170 Hasan Mağın, ve ark. Bir olgu nedeniyle Gaucher hastalığının gözden geçirilmesi biopsi bulguları ile tanı konulmaktadır. Son yıllarda enzim düzeyinin ölçümü ve gen mutasyonlarının tespiti ile tanı ve tiplendirmede kesinlik kazanılmıştır2,3. dağılımı parçalı %66, lenfosit %29, monosit %5 şeklindeydi. Serum demiri 40 µgr/dl, serum demir bağlama kapasitesi 343 µgr/dl idi. PTz: 13sn, İNR: 1,0, aPTZ: 35,6 sn olup diğer biyokimya değerleri normal sınırlarda idi. Salmonella ve Brucella Aglutinasyon testi, Rose Bengal testi, periferik kandan bakılan Leishmania, Malarya negatif olarak saptandı. Yapılan Batın USG’sinde karaciğer 155 mm olup, diffüz ve homojen saptandı. Portal doppler akımı fizyolojik üst sınırda olup tromboz saptanmadı. Dalak 190 mm olup inguinal bölgeye kadar uzanmaktaydı. Splenik ven çapı tabii olup, tromboz saptanmadı. Çekilen PA Akciğer grafisi normal sınırlarda olup kranial, ekstremite ve pelvis grafilerinde hafif osteoliz dışında başka patolojiye rastlanmadı. Hastanın hepatosplenomegalisini açıklamak amacı ile, retiküloendotelyal sistemi infiltre eden hastalıklar açısından hastaya kemik iliği aspirasyonu ve biopsisi planlandı. Yapılan kemik iliği aspirasyonu normal bulunmasına karşın, kemik iliği biyopsisinde ilik mesafesinde hematopoetik dokunun azaldığı ve yerini geniş eozinofilik sitoplazmalı, sitoplazmasında bol vaküol ile ince düzensiz çizgilenmelerin bulunduğu makrofajlar tespit edildi. Bu bulgular depo hastalığıyla uyumlu idi. Fakat kesin bir histopatoloji tespit edilemedi. Bunun üzerine karaciğer biyopsisi yapıldı. Karaciğer biyopsisinde karaciğer parankimi içinde ve portal alanlarda diastaz resistan güçlü PAS (+) ve CD68 (kp1) pozitif hücresel infiltrasyon ile uyumlu gaucher hücreleri saptandı. Nadir görülen bir hastalık olması ve bu nedenle ilk planda akla gelmeyip ileri tetkikler sonucu belirlenmesi tanıda gecikmelere yol açmaktadır. Yazımızda kliniğimize ileri yaşta başvuran, kemik iliğinde Gaucher hücreleri saptanamaması üzerine yapılan karaciğer biopsisi ile Gaucher tanısı konulan, Türkçe litaretürde 57 yaşında tanı konulmuş ilk hasta olması nedeni ile olgumuzu sunmayı uygun gördük. OLGU SUNUMU Hasta M.Y. 57 yaşında, erkek. Erzurum doğumlu ve mesleği imam. Hastanın şikayetleri arasında en çok halsizlik, ayaklarda yanma ve son 2 yıldır şişme olması üzerine kliniğimize başvurmuş. Özgeçmişinde inguinal herni operasyon öyküsü mevcuttu, soy geçmişinde bir özellik yoktu. Fizik muayenesinde genel durumu orta, TA:130/70, nabız 76/dk, ateş:36,8 oC idi. Karaciğer midklaviküler hatta vertikal boyutu 16 cm olarak tespit edildi ve epigastriyumu doldurup inguinale kadar uzanan splenomegalisi mevcuttu. Laboratuvar bulgularında; sedimentasyon 8 mm/ saat, lökosit: 2390/mm3, Hb: 10,9 gr/dl, Hct:%34, eritrosit:4370000/mm3, 3 Trombosit:94400/mm olup periferik yaymada hipokrom hafif mikrositer eritrositler mevcuttu. Beyaz kan hücrelerinin Resim 1: Resim 2: 167 Marmara Medical Journal 2008;21(2);166-170 Hasan Mağın, ve ark. Bir olgu nedeniyle Gaucher hastalığının gözden geçirilmesi ölçüde kaybolmuştur, kalan dokuda ise atrofi görülür. Sentral venler genellikle kollabedir. Portal zonda ve periportal alanlarda az olarak da santral zonda depo hücrelerine rastlanır. Karaciğerdeki Gaucher hücrelerinde de PAS pozitiftir18-20. Hastamıza yapılan batın USG’de karaciğer 155 mm, dalak 190 mm olarak saptandı. Büyümüş olan karaciğerde henüz fonksiyon bozukluğu olmamasına rağmen, dev dalak ile gelişen hipersplenizm hastada pansitopeni oluşturmuştu. Yapılan karaciğer biopsisinde karaciğer parankimi içinde ve portal alanlarda diastaz resistans güçlü PAS(+)ve CD68 (kp1) ile pozitif hücresel infiltrasyon ile uyumlu Gaucher hücreleri saptandı (Şekil-1). TARTIŞMA Gaucher hastalığı otozomal resesif geçişli bir lipid depo hastalığı olup en sık tip 1 formu görülmektedir. Adult yada kronik tip de denilen bu grup, en çok erişkin yaşta olmakla beraber her yaş grubunda saptanabilir. İlk tanı 6 yaş ile 90 yaş arasında konabilir. Ortalama klinik semptomların ortaya çıkışı 3. dekattır9,10,11. Nörolojik bulgular dışında tüm bulgular değişik düzeylerde bulunur. İnsidansı 1/40000-60000, taşıyıcı sıklığı ise 1/100’dür. Tip 2 (akut, infantil form) doğumdan ortalama üç ay sonra başlayıp iki yıl içinde ölümle sonuçlanan en ağır tiptir. İnsidansı 1/100000’dir. Diğer bulguların yanında nörolojik bulguların olması başlıca özelliğidir. Tip 3 ise subakut seyirli jüvenil formdur. Nörolojik bulgular dahil olmak üzere değişik derecelerde tüm bulgulara rastlanabilir. İnsidansı 1/100000 olup isveç toplumunda insidans daha yüksek bulunmuştur2,3. Bizim olgumuz yaşı ve klinik bulguları ile tip 1’e uymaktadır. İskelet sistemi içinde, distal femur en sık etkilenen kemik olup, metafizinde bilateral ve simetrik genişlemeler, erlenmeyer şeklinde grafilerde izlenir. Ostopeni, osteonekroz, osteoskleroz ile birlikte zaman içinde kemik infartları olabilir. İnfarktların intraossöz basınç artımı ve vasküler bası ile oluştuğu ve Gaucher krizleri olarak adlandırılan akut ağrılı kemik krizleri meydana getirdiği bildirilmektedir. Hastaların % 20-40’ında görülür ve çocuklarda daha sıktır. En sık femurda olmak üzere humerusda, Vertabrada ve iskiyon kolunda görülebilir. 3. dekattan sonra femurda kırıklar meydana gelmeye başlar21-23. Alt ekstremite ağrıları olan hastamızda çekilen direkt grafilerinde hafif derecede osteoliz dışında başka patoloji saptanmadı. Gaucher hastalığındaki bulgular başlıca dalak, karaciğer, kemik ve kemik iliğinin infiltrasyonuna bağlıdır. Hematolojk olarak en sık semptom kanamadır. Trombositopeni, anemi, lökopeni görülür. Splenomegali hemen tüm olgularda en erken saptanan bulgudur. Normalin on katı kadar büyüyebilen dalağın izlenmesi hastalığın seyri hakkında bilgi verir. Dalak infiltrasyonu; hipersplenizm, dalak enfarktı ve fibrozisine yol açabilir. Hepatomegali her zaman vardır. Daha yavaş gelişir ve yumuşak kıvamdadır. Karın ağrısı ve hazımsızlığa neden olabilir. Karaciğer yüzeyinde infarktüs ve Gaucher hücresi birikimi ile nodüller görülebilir. Karaciğer yetmezliği, portal hipertansiyon, siroz ve asit nadiren gelişir12-17. Gaucher hücreleri ile kemik iliğinin infiltrasyonuna bağlı gelişen pansitopeni tablosunda anemi ve trombositopeni orta derecede olmakla birlikte, hipersplenizmin eşlik ettiği durumlarda daha ağır seyredebilir. Bu hastalarda tedavide total veya parsiyel splenektomi uygulanabilir24,25. Hastamıza yapılan kemik iliği aspirasyonu normal olmasına rağmen kemik iliği biopsisi depo hastalığı ile uyumlu geldi. Fakat kesin histopatoloji tespit edilemediğinden karaciğer biopsisi yapılarak hücresel infiltrasyon ile uyumlu Gaucher hücreleri saptandı (Şekil-2). Hastamızda da hipersplenizme bağlı belirgin pansitopeni mevcuttu. Fakat anemi ve Karaciğer fonksiyonları ile ilgili testler içerisinde asit fosfataz ve alkalen fosfataz sıklıkla yüksek bulunur. 5’nükleotidaz yüksekliği de sıktır. Transaminaz ve GGT değerleri hafif orta derecede yüksek olabilir. Karaciğer biopsisinde tipik gaucher hücrelerinin yanısıra, karaciğerde bu hücrelerin etrafında fibrozis ve mumsu kollojen bantlar bulunur, hepatositler büyük 168 Marmara Medical Journal 2008;21(2);166-170 Hasan Mağın, ve ark. Bir olgu nedeniyle Gaucher hastalığının gözden geçirilmesi trombositopenisi ağır olmadığı için splenektomi şu an planlanmayarak hasta izlenmeye alındı. düzeyinin enzim replasman tedavisiyle düşmesi ve mevcut hematolojik ve visseral bulguların iskelet bulgularından daha ön planda düzelmesi, asit fosfataz düzeyinin Gaucher hastalığının prognozunu göstermesi açısından iyi bir belirteç olabileceğini düşündürtmektedir28. Bizim olgumuzda asid fosfataz düzeyi normal saptandı. Hastamızda laboratuvar olanaklarının el vermemesi nedeniyle enzim düzeyi ve DNA analizi bakılamamıştır. Gaucher hastalığında nörolojik bulgular serebral kortekste birikime bağlı olarak kranial sinirlerin tutulması (genellikle okülomotor sinir) sonucu oluşmaktadır. Buna bağlı olarak strabismus, hipotoni, yutma, konuşma, sekresyon bozuklukları, laringospazm, opistotonus gibi sinir sistemi bulguları görülebilmektedir. Ayrıca tekrarlayan aspirasyonlar nedeniyle akciğerlerde kronik enfeksiyonlar gelişebilmektedir5,6,26. Hastamızda herhangi bir nörolojik tutuluma ve akciğer enfeksiyonuna rastlanmadı. Tedavide pansitopenin ağır olduğu olgularda yada hipersplenizm varlığında parsiyel veya total splenektomi uygulanabilir29,30. Kemik problemleri için aktivite sınırlandırılması, analjezikler ve ağır durumlarda protez uygulanır. Kemik infarktlarında enfeksiyon Karaciğer riski yüksektir22,25. transplantasyonu sınırlı sayıdaki hastada başarılı bulunmuştur. Kemik iliği transplantasyonunda oldukça başarılı sonuçlar alınmış olup bu tedavi ile pansitopeni ve organomegalinin düzeldiği görülmüştür31. Kalp ve pulmoner tutulum, yüz ve bacakların alt kısımlarında sarı-kahverengi piğmentasyonlar ve lenfadenopatiler Gaucher hastalığında oldukça nadir rastlanan bulgulardır2,3. Gaucher hastalığının monoklonal, poliklonal gamapatiler, multipl myelom, hodgkin lenfoma, kronik lenfositik lösemi, amiloidozis, lösemiler, bronkojenik karsinoma ve serebral astrositoma gibi malignitelerle görülme sıklığı artar. Bu durum makrofajlardaki birikim nedeniyle makrofaj fonksiyon bozukluğuna sekonder immün yetersizlikle açıklanmaktadır27. Gaucher hastalığının tanısı genellikle anemi, trombositopeni, eritrosit sedimentasyon hızının 100/saat üzerinde olması ve kemik iliği, karaciğer, dalak biyopsilerinde Gaucher hücrelerinin saptanması ile konulmaktadır2,24. Vakamızda, karaciğer biyopsisinde Gaucher hücrelerinin gösterilmesi ile kesin tanı konulmuştur. Literatürde sedimentasyon yüksekliğinden bahsedildiği halde bizim vakamızda sedimentasyon hızının normal olması dikkat çekici idi. Son yıllarda lökosit ve fibroblast kültürlerinde glukosilserebrosidaz enzim eksikliğinin gösterilmesi; bu enzimin düzeyinin ölçülmesi ve gen mutasyonlarının tespiti ile tanı ve tiplendirmede kesinlik sağlanmıştır. İlave olarak anjiotensin konverting enzim ve asit fosfatazın yüksek bulunması da gaucher hastalığının tanısını destekleyen parametrelerdir3,24. Literatürde asid fosfataz Günümüz tedavi protokülünde native formdaki glukoserebrosidaz enziminin makrofajlara geçişinin zayıf olması nedeniyle mannoz’a spesifik reseptöre bağlanarak geçişi on kat arttırılan, modifiye enzim preperatları üretilmiştir. Human plasentadan elde edilen ceredase enzimi ile küratif sonuçlar elde edilmiştir. Bu enzim 2 haftada bir 60İÜ/kg, ya da günaşırı 2İU/kg veya haftada 3 kere 2,3 İÜ/kg gibi dozlarda kullanılabilir ve altı aylık replasman tedavisi sonucunda hastalığın progresyonu yanısıra, organomegali ve pansitopenide bariz düzelme görülmüştür28,3234 . Hastamızda anemiye bağlı semptomların belirgin olmaması ve pansitopeninin çok ağır seyretmemesi nedeniyle şu an splenektomi planmadı. Ancak hafif kemik ağrıları nedeniyle analjezik verildi. Hasta yaşının ileri olması transplantasyon şansını azalttığından, enzim tedavisinin ise maliyeti yüksek olmasından dolayı hastanın şu anki klinik durumu göz önüne alınarak poliklinik takibi önerilerek taburcu edildi. 169 Marmara Medical Journal 2008;21(2);166-170 Hasan Mağın, ve ark. Bir olgu nedeniyle Gaucher hastalığının gözden geçirilmesi KAYNAKLAR 18. Sales JE, Hunt AH .Gaucher’s disease and portal hypertension.Br J Surg 1970;57:225-28 1. 19. James SP, Stomayer FW, Chang C, et al..Liver abnormalities in patients with Gaucher ‘s disease. Gastroenterology 1981;80:126-133. Athens WJ. Disorders involving the monocytemacrophage system-The ‘storage disease’.In:Lee GR,Bithell CT,Foerster J,Athens WJ,Lukens NJ,editors.Wintrobe’s Clinical Hematology 2 nd edition.Philadelphia:Lea&Febiger 1993:1628-1638 2. Beutler E:Gaucher’s disease. Blood Rev 1988;2:59-70 20. Henderson JM,Gilinsky NH,Leo EV,et al.Gaucher’s disease complicated by bleeding eosphageal varices and colonic infiltration byGaucher cells.Am j Gastroenterol 1991;86:346-348 3. Brady RO,Jhonson WG,Uhlendorf BW.Identification of heterozygous carriers of lipid storage disease.Am J Med 1971;51:423-431 21. Bell RS, Mankin J, Doppelt SH, Osteomyelitis in Gaucher disease. Am J Bone Joint Surg 1986;68-a:13801388. 4. Brady RO.Demonstration of adeficiency of glucocerebroside cleaving enzyme in Gaucher’ disease.J Clin Invest 1966;45:1112-1117 22. Goldblatt J,Sacks S,Beighton P.The Orthopedic aspects of Gaucher disease.Clin Orthop 1978;137:208-214. 5. Wenger D., Hug G, Rezvani I, et al. Disorders of mucopolysaccharide metabolism.In: Behrman RE, Vaughan VC., eds. Nelson Textbooks of Pediatrics, Philedelphia,WB-Saunders, 1992; 333-334 6. Buist NRM,Kennaway NG.. Metabolic disorders.In: Arneil GC.ed. Textbook of Pediatrics, Edinburg, Churchill and Livingstone. 1984;1200-1287 7. Ozkara HA, Topcu M. Sphingolipidoses in Turkey. Brain Dev. 2004 Sep;26(6): 363-366. 25. Rosenthal DJ, Mayo-smith W, Goodsitt MM; et al.Bone and bone marrow changes in Gaucher disease. Radiology 1989 ;170:143-146 8. Fredrickson DS, Sloan HR. Glucosyl ceramide lipidoses: Gaucher Disease. In: Stanbury JB, Wyngaarden JB, Fredrickson DJ, editors. The Metabolic Basis of Inherited Disease, 3rd edition .Newyork: McGraw-Hill, 1972: 730 26. Hsiaey E,Wolf B. Hereditary metabolic disorders.In: Avery GB, ed .Neonatology Pathophysology and Management of the Newborn, Philadelphia, Lipincoth Company, 1987; 724-751. 9. Berrebi A, Wishnitzer R, Von der Walde U. Gaucher Disease: Unexpected diagnosis in three patients over seventy years old. Nouv Rev Fr Hematol 1984:26:201-3 10. Brinn L, Glabman S. Gaucher disease without splenomegaly: Oldest patient on record with review. NY State J Med 1962:62:2346-54 11. Chang-Lo M, Yam LT.Gaucher’s disease: Review of the literatureand report of twelve new cases. Am J Med Sc 1967:294:303 12. Bowdler AJ. Splenomegaly and hypersplenism. Clin Haematol 1983:12:467-88 13. Sales JE, Hunt AH. Gaucher’s disease and portal hypertension.Br J Surg 1970;57:225-28 14. Zimran A, Kay A, Gelbart T, Garver P, Thurston D, Saven A, Beutler E, Gaucher disease : Clinical, laboratory radiologic and genetic features of 53 patients. Medicine (Baltimore) 1992:71:337-53 15. Medoff AS, Bayrd ED. Gaucher’s disease in 29 cases: Hematologic complcations and effect of splenectomy. Am Intern Med 1954:40:481-92. 16. James SP, Stomayer FW, Stovens DW, Barranger JA. Gaucher disease: Hepatic abnormalities in 25 patients. In. Desnick RJ, Gatt S, Grabowski GA,. editors. Gaucher disease. A century of delination and research. Newyork: Alan R. Liss. 1982:::131 23. Goldblatt J, Beighton P. South African variants of Gaucher disease. In:Desinck RJ, Gatt S, Grabowsky GA, editors. Gaucher disease: Acentury of Delineation and Research.New York:Alan R.lis,1982: :95 24. Beutler E, Saven A. Misuse of marrow examination in the diagnosis of Gaucher disease. Blood 1990 Aug 1;76(3):646-648. 27. Gery I, Zigler JS Jr; Brady RO, Barrener JA, Selective efects of glucocerebroside (Gaucher storage material) on macrophage cultures. J Clin Invest 1981;68:1182-9. 28. Barton N W, Brady R O, Dambrosia J M., et al Replacement therapy for inherited enzyme deficiency-macrophage-targeted glucocerebrosidase for Gaucher\'s disease N Engl J Med 1991; 324:1464-1470. 29. Beutler E.Gaucher disease.Blood Rev. 1988;2(1):59-70. 30. Beutler E. The ‘storage disease’ in: Williams WJ, Beutler E, Erslev AJ, Lichtman MA, eds. Hematology: 4.Edition, New York: Mc Graw Hill, 1991:1510-1513 31. Rappaport JM, Ginns EI. Bone marrow transplantation in severe Gaucher’s disease. N Engl J Med 1984;311.8488. 32. Whittington R, Goa AL, Alglucerase: A review of its therapeutic use in Gaucher’s disease.Drugs 1992;44:7293 33. Beutler E, Kay A, Saven A, et al. Enzyme replacement therapy for Gaucher’s disease.Blood 1991;78:1183-1189 34. Zimran A, Elstein D, Kannai R.Low dose enzyme replacement therapy for Gaucher’s disease.Am J Med 1994;197:3-13 17. Lee RE.The pathology of Gaucher disease.In:Desnick RJ,Gatt S,Grabowsky GA.editors .Gaucher disease :A century of delineation and Research.New York:Alan R Liss,1882:..177 170