Büyük Menderes Nehir Havza Yönetim Planı

Transkript

Taslak Büyük Menderes Havzasi
Yönetim Plani
Su Çerçeve Direktifi’nin Türkiye’de Uygulanmasi
Final
Principal:
Senter International
Reference: MAT01/TR/9/3
Grontmij Advies & Techniek bv
Vestiging Utrecht
Houten, April 2004
@ Grontmij
13/99047336/MJH, revizyon F1
Justification
Title
: Taslak Büyük Menderes Havzasi Yönetim Plani
Project number
: 105774
Document number
: 13/99047336/MJH
Revision
: F1
Date
: April 2004
Author(s)
: ir. F.J. van Wijk, ir. M.J. Hehenkamp, drs.M. de la Haye,
drs. I.A. v.d. Velde, the River Basin Working Group
e-mail address
: [email protected]
Checked by
: ir. M.J. Hehenkamp
Signature
:
Approved by
: ir. R.P. Moens
Signature
:
@ Grontmij
sayfa 2 den 76
içindekiler
1
1.1
1.2
1.2.1
1.2.2
1.2.3
1.3
Giris ............................................................................................... 6
Proje arka plani .............................................................................. 6
Pilot proje ....................................................................................... 6
Paydas analizi................................................................................. 6
Nehir Havzasi Çalisma Grubu ........................................................ 7
Nehir Havzasi Yönetim Plani ......................................................... 7
Okuma kilavuzu ............................................................................. 9
2
2.1
2.2
2.2.1
2.2.2
2.2.3
2.3
Büyük Menderes Havzasi genel tanimi ve karakterizasyonu ......... 10
Genel tanim.................................................................................. 10
Yüzey sularinin karakterizasyonu ................................................. 13
Giris ve ilk kisim.......................................................................... 13
Kategorizasyon............................................................................. 13
Tipoloji ........................................................................................ 14
Yeralti sularinin karakterizasyonu ................................................ 18
3
3.1
3.1.1
3.1.2
3.2
3.3
3.4
Koruma alanlarinin tanimlanmasi ve haritalanmasi....................... 20
Içme suyu koruma alanlari............................................................ 20
Yüzey sulari................................................................................. 20
Yeralti su kaynaklari .................................................................... 20
Dog al koruma alanlari................................................................. 21
Kullanma suyu ............................................................................. 23
Besine hasssa alanlar .................................................................... 23
4
4.1
4.2
4.2.1
4.2.2
4.2.3
4.2.4
4.3
4.4
4.4.1
4.4.2
4.4.3
4.4.4
Referans durumlardan çevresel hedeflere...................................... 24
Giris ............................................................................................. 24
Referans durumlarin tanimlanmasi ............................................... 24
Yukari ve Orta Büyük Menderes .................................................. 25
Asagi Çürüksu.............................................................................. 26
Bafa Gölü ..................................................................................... 26
Büyük Menderes Deltasi .............................................................. 27
Ekolojik ölçüt ve sinirlar .............................................................. 28
Çevresel hedeflerin belirlenmesi................................................... 29
Giris: yüzey sulari ........................................................................ 29
Yüzey sulari için kimyasal hedefler .............................................. 29
Yüzey sulari için ekolojik hedefler ............................................... 30
Koruma alanlari............................................................................ 30
5
5.1
5.2
5.3
5.3.1
5.3.2
5.3.3
5.3.4
Mevcut durum.............................................................................. 31
Giris ............................................................................................. 31
Büyük Menderes havzasinda mevcut su kalite durumu ................. 31
Pilot su kütlelerinde mevcut su kalitesinin tayini .......................... 32
Yukari ve Orta Büyük Menderes nehri.......................................... 32
Asagi Çürüksu.............................................................................. 33
Bafa Gölü ..................................................................................... 33
Büyük Menderes deltasi ............................................................... 34
@ Grontmij
sayfa 3 den 76
içindekiler (devam)
5.4
Su kalitesinin analizi ve örnek...................................................... 35
6
6.1
6.2
6.3
6.4
6.4.1
6.4.2
6.4.3
6.4.4
6.4.5
6.5
6.6
6.6.1
6.6.2
6.7
Insan aktivitelerinden kaynaklanan önemli baski ve etkilerin özeti 37
Giris ............................................................................................. 37
Baski ve etkilere giris ................................................................... 37
Sürücüler...................................................................................... 38
Etkilerin potansiyel kaynaklari ..................................................... 41
Noktasal kirlilik kaynaklari .......................................................... 41
Yaygin kirlilik .............................................................................. 43
Yüzey suiyu çekimleri.................................................................. 43
Yeralti suyu çekimleri .................................................................. 44
Hidromorfolojik baskilar .............................................................. 44
Baskilarin önceliklendirilmesi ...................................................... 45
Risk tayini 2015 ........................................................................... 46
Temel senaryo.............................................................................. 46
2015’de tahmini durum ................................................................ 47
Önemli insan baskilari.................................................................. 48
7
7.1
7.2
7.2.1
7.2.2
7.2.3
7.3
7.3.1
7.3.2
7.3.3
7.3.4
Izleme .......................................................................................... 49
Giris ............................................................................................. 49
Mevcut izleme aglarinin degerlendirilmesi ................................... 49
Yüzey sulari................................................................................. 49
Yeralti suyu .................................................................................. 51
Koruma alanlari............................................................................ 51
Gelecekteki izleme çalismalari için öneriler .................................. 51
Ekolojik izleme ............................................................................ 51
Kimyasal izleme ........................................................................... 52
Yeralti suyu .................................................................................. 52
Koruma alanlari............................................................................ 52
8
8.1
8.2
8.3
8.3.1
8.3.2
Su kullanimlarinin ekonomik analizi ............................................ 53
Giris ............................................................................................. 53
Su kullanimlari ve bunlarin ekonomik önemleri............................ 53
Su hizmetlerinin maliyet geri dönüsüm düzeyleri.......................... 54
Su hizmetleri................................................................................ 54
Maliyet geri dönüsümü mekanizmasi............................................ 56
9
9.1
9.2
9.2.1
9.2.2
9.2.3
9.2.3.1
9.2.3.2
9.2.4
9.2.4.1
9.2.4.2
9.2.4.3
9.2.4.4
9.2.5
9.2.6
Önlemler ...................................................................................... 58
Giris ............................................................................................. 58
Muhtemel önlemler ...................................................................... 58
Planlama ve Organizasyon............................................................ 58
Izleme ve Degerlendirme .............................................................. 58
Atiklarin bertarafi......................................................................... 59
Kati atiklarin bertarafi .................................................................. 59
Atiksu bertarafi ............................................................................ 59
Tarimsal Önlemler........................................................................ 60
Tarla içi gelistirme hizmetleri....................................................... 60
Tarimsal üretim planlamasi .......................................................... 60
Kimyasal gübre ve ilaç kullanimi.................................................. 60
Yüzey ve yeralti suyu kullanimi ................................................... 61
Erozyon ve taskin kontrolü ........................................................... 61
Jeotermal sular ............................................................................. 61
@ Grontmij
sayfa 4 den 76
içindekiler (devam)
9.2.7
9.2.8
9.2.8.1
9.2.8.2
9.2.8.3
9.2.8.4
9.2.9
9.2.10
9.3
9.3.1
9.3.2
9.3.3
Kiyi ve geçis sulari....................................................................... 61
Suyun ücretlendirilmesi................................................................ 62
Sulama sularinin ücretlendirilmesi................................................ 62
Içme ve kullanma sularinin ücrentlendirilmesi.............................. 62
Yeralti sularinin ücretlendirilmesi................................................. 62
Atiksularin ücretlendirilmesi ........................................................ 62
Egitim ve yayim çalismalari ......................................................... 63
Kurumsal ve yasal çalismalar ....................................................... 63
Maliyet uygunlugu analizi ............................................................ 65
Uygulama ..................................................................................... 65
FMA’nin sonuçlari....................................................................... 66
Süreç sirasinda dikkat edilmesi gereken kilit noktalar:.................. 66
10
Detayli plan ve programlarin olusturulmasi .................................. 67
11
Kamuoyu bilgilendirmesi ve danismanligi ölçütlerinin özeti......... 71
12
Yetkili otoriteler ........................................................................... 73
13
13.1
13.2
13.2.1
13.2.2
13.3
13.3.1
13.3.2
13.3.3
Kamuoyunun Bilgiye ulasimi için düzenlemeler ........................... 74
Giris ............................................................................................. 74
Iletisim ve Enformasyon stratejisi................................................. 74
Hedef ........................................................................................... 74
Muhtemel konular ve araçlar ........................................................ 74
Araçlarin detayi............................................................................ 75
Internet sayfasi............................................................................. 75
Bülten .......................................................................................... 76
Diger araçlar................................................................................. 76
Ekler
Ek 1
Ek 2
Türk Su Siniflandirma Sistemi
Bafa Gölü Alg kompozisyonu
@ Grontmij
sayfa 5 den 76
1
Giris
1.1
Proje arka plani
Su Çerçeve Direktifi 22 Kasin 2000 tarihinde yürürlüge girmistir ve ana
hedefi sucul ekosistemlerin kalitesinin korunmasi ve iyilestirilmesidir.
Avrupa’daki tüm su kütlelerinin 2015’e kadar “iyi durum” statüsüne
getirilmesini gerektirmektedir.
Türkiye yakin bir gelecekte Avrupa Birligi’ne girmeyi amaçlamaktadir. Bu
amaca ulasmak iç in Birligin yönetmeliklerini uyumlulastirmasi ve uygulamasi
gerekmektedir. Buna yönelik olarak, Hollanda Hükümeti, Türk Hükümetine,
Avrupa Birliginin en güncel direktiflerinden biri olan Çerçeve Su Yasasinin
(WFD) Türkiye’de uygulanmasi konusunda destek saglamaktadir. Grontmij
Consulting Engineers liderligindeki konsorsiyum Ocak 2002-Kasim 2003
tarihleri arasinda WFD’nin Türkiye’de uygulanmasi projesini yürütmüstür.
Proje Avrupa Birligi’ne aday ülkelerin Avrupa Birligi Müktesebatinin
uyumlulastirilmasina yönelik olarak ilgili ülkelere destek saglamak ve (devlet
kurumlari) ile destek alan ülke arasinda iliski kurulmasini amaçlamayan
katilim öncesi (Pre-Accession) Programi’nca destaklenmistir
Ana hedef nehir havzasi bazinda entegre yönetim yaklasimidir. Bu hidrolojik
sinirlarin yönetim düzeyini belirlemesidir ve asagida belirtilen konularin
entegre bir sekilde ele alinmasini gerektirmektedir:
1. su kaltiesi ve kantitesi; yüzey sulari ve yeralti sulari için;
2. su kütleleri ve çevreleri;
3. su kullaniminin teknik ve soyso-ekonomik yanlari.
AB üye ülkelerinde nehir havza bölgeleri belirlenmistir. Türkiye için Ulusal
Platform Nehir Havza Bölgelerinin tanimlanmasi için bir taslak hazilamistir
(bakiniz “Türkiye’de Su Yönetimi Konusunda Kurumsal ve Yasal
Güçlendirme Raporu”). Herbir nehir havza bölgesi için bir nehir havzasi
yönetim planin (NHYP) olusturulmasi gerekmektedir. Bu NHYP birçok analiz
ve kararlar sonucunda olusmakta ve 2015 yilinda iyi duruma ulasmak için
alinmasi gerekli önlemleri tanimlamaktadir.
1.2
Pilot proje
Proje kapsaminda, bir taslak Nehir Havzasi Yönetim Plani (NHYP) Büyük
Menderes Havzasi için olusturulmustur. Bu havza Su Çerçeve Direktifi’nin
Türkiye’de uygulanmasi için pilot havzadir.
1.2.1
Paydas analizi
Çalismalarimiz bir paydas analizi ile baslamis tir. Bu analiz havzanin iki
tarafindaki (mansab ve memba) paydaslarin tanimlamalari ile ana sorunlarin
kirlilik ve idari problemlerden kaynaklandigini göstermisltir.
@ Grontmij
sayfa 6 den 76
Giris
Bu çalisma sonucunda tüm havzadaki ilgili devlet ve sivil toplum
kuruluslarindan temsilcilerin katildigi bir çalistay düzenlenmistir. Bu çalistaya
katilan temsilcilerden olusan bir platform olusturulmus ve bu platformdan da
günlük proje aktivitelerini gerçeklestirecek bir çekirdek platform, Nehir
Havzasi Çalisma Grubu, olusturulmustur. Bu platform asagidaki sonuçlara
ulasmistir:
• kullanicilarin tanimlanmasi, kurumlar ve di ger ilgili kuruluslar ve su
yönetimindeki rolleri;
• mevcut durumda su kullanimi ve iliskiler ile ilgili konularin ve
problemlerin tayini;
• çalisma alanlari ve önemleri;
• çalisma prensibleri.
Bu asamdan sonra çekirdek Nehir Havzasi Çalisma Grubu çalismalarina
baslamistir.
1.2.2
Nehir Havzasi Çalisma Grubu
Nehir Havzasi Çalisma Grubu (NHÇG) farkli kurumlarin temsilcilerinden
olusmustur:
• Il Çevre ve Orman Müdürlügü
• DSI 21. Bölge Müdürlügü
• Tarim Il Müdürlügü
• Köy Hizmetleri Il Müdürlügü
• Il Saglik Müdürlügü
• Sanayi ve Ticaret Müdürlügü
• Il Kültür ve Turizm Müdürlügü
• Adnan Menderes Üniversitesi
Grup, konsorsiyum üyelerinin oldugu veya olmadigi zamanlarda birçok defa
toplanmis, NHYP’nin farkli kisimlari üzerinde çalismistir. Konsorsiyum
danismanlari hem Türkiye’de hemde Hollanda’da herzaman gerekli
danismanligi vermeye hazir olmuslardir. Raprorun hazirlanmasinin yaninda,
bu sürecin en önemli kismi bilgi transferinin saglanmasi ve Türk uzmanlarin
Su Çerçeve Direktifi konusunda kendi baslarina çalismalarinin saglanmasi
olmustur. Bir çok çalistayda, Hollanda’li danismanlar NHÇG ile birlikte
çalismis, bu sekilde bilgi transferi ve Nehir Havzasi Yönetim Plani
olusturulmustur.
Sonuç olarak, NHÇG analiz raporlarini kendi bulgulari ile hazirlamistir. Bu
analiz raporlari çok detayli oldugundan, ana noktalari alinip Büyük Menderes
Nehri ilk taslak Nehir Havzasi Yönetim Planina temel olusturmustur.
1.2.3
Nehir Havzasi Yönetim Plani
Nehir Havzasi Yönetim Plani’nda (NHYP), suyla ilgili konulara (problemler
ve önelemler) nehir havzasi ölçeginde bütünsel bir sekilde deginilmistir.
WFD, bu sekilde hazirlanacak bir NHYP gerektirmekte ve bunun için içerik
ve fromat ile ilgili rehberler sunmaktadir.
Bu taslak NHYP 2003 yilinda bitten iki yillik bir projenin sonucudur. Ancak,
WFD için bunun son tarihi 2009’dur. AB üye ülkelerinin bu konu ile ilgili ilk
aktiviteler için raporlarini 2004’te vermeleri gerekmektedir. Bu taslak
NHYP’nda, bu ilk aktiviteler üzerine odaklanilmistir. Bu doküman Türkiye’de
WFD’nin uygulanmasi sürecinde bir ilk adim olan bir “canli doküman”
niteligindedir. Proje sürecinde, ayrica, WFD’nin Türkiye’de uygulanmasi
sürecinde NHYP’nin her asamasinda rehber olacak El Kitabçigi
@ Grontmij
sayfa 7 den 76
Giris
hazirlanmistir. Bu El Kitabçigi ile uzmanlar NHYP’nin gelistirilmesi için
çalisabileceklerdir.
WFD ve NHYP’nin ana düsüncesi asagidaki sekilde verilmektedir.
Sekil 1.1: WFD kavrami
Ilk olarak su kütlelerinin gelecekteki durum (kimyasal ve biyolojik) tahmini,
mevcut durum üzerinden yapilacaktir. Bir bosluk analizi çalismasinda, bu
tahmini durum çevresel hedeflerle karsilastirilacaktir. Hedefler herbir su tipi
için belirlenecektir. Eger hedeflere ulasilamayacak gibi ise, önlemler
alinmalidir. Her alti yilda, bu durum yeniden gözden geçirilmelidir. Farkli
adimlar için daha detayli sema El Kitabinda verilmektedir.
Nehir Havzasi Yönetim Planinin unsurlari:
WFD, NHYP için asagidaki yedi unsuru gerektirmektedir:
1. Nehir havzasinin karakterizasyonu;
2. Insan aktivitelerinin önemli baski ve etkilerinin özeti;
3. koruma alanlarinin belirlenmesi ve haritalandirilmasi;
4. Izleme aglarinin haritasi;
5. Çevresel hedefler listesi;
6. Ekonomik analiz;
7. Önlemler programi;
8. Daha detayli önelmelerin listelenmesi ve özetlenmesi;
9. Kamuoyu bilgilendirilmesi ve danisilmasi ölçeginin ve sonuçlarinin
özeti;
10. Yetkili otoritelerin listesi;
11. Kamuoyu arka plan bilgisi ve yorum edinmek için irtibat noktalarinin
ve prosedürleri.
Projenin odak noktasi ve zaman darligi nedeni ile bu taslak NHYP WFD’nin
kisa vade unsurlarina odaklanmistir:
• Nehir havzasinin karakterizasyonu;
• Insan aktivitelerinin önemli baski ve etkilierinin analizleri;
• Su kullanimlarinin ekonomik analizi
@ Grontmij
sayfa 8 den 76
Giris
Bu canli dokümanin tamamlanmasi için neler yapilmasi gerektigi konusunda,
yazili rehberler ve kutucuklarda yararli ipuçlari rehber olarak verilmistir. Bu
kutucuklar, metnin gelistirilmesi yada konu ile ilgili veri elde edebilmek için
daha fazla arastirma yapilmasi önerilen yerlere yerlestirilmistir.
Bu NHYP temel olarak NHÇG tarafindan hazirlanan analiz raporlarina
dayanmaktadir. Tüm veri ve bilgiler kaynak gösterilmeden bu analiz
raporlarindan alinmistir:
• NHÇG, 2003. Karakterizasyon ve Baski& Etki Analizi.
• NHÇG, 2003. Çevresel hedefler.
• NHÇG, 2003. Önlemler programi.
Bu analiz raporlari bu yönetim planinin arkasindaki eklerde mevcuttur. Bu
raporlarin yaninda, “Ege Nehirleri Entegre Su Kaynaklari ve Yönetimi
Fizibilite Çalismasi” (International Office for Water, 1999) da çalismalarda
kullanilmistir.
1.3
Okuma kilavuzu
Bu NHYP asagidaki onbir unsur üstüne kurulmustur. Bunlar:
Bölüm 2; Büyük Menderes Havzasinin genel bir tanimin ve
karakterizasyonunu vermektedir;
Bölüm 3; Ulusal ve Avrupa Komisyonu yasalari çerçevesinde koruma
alanlarini tanimlar ve haritalarini vermektedir;
Bölüm 4; yüzey sulari, yeralti sulari ve koruma alanlari ile ilgili çevresel
hedefleri vermektedir;
Bölüm 5; Büyük Menderes Havzasinin mevcut durumunu tanimlamaktadir;
Bölüm 6; insan aktivitelerinin yüzey sulari ve yeralti sulari üstündeki önemli
baski ve etkileri vermektedir;
Bölüm 7; mevcut izleme aginin bir degerlendirmesini sunmakta ve WFD
dogrultusunda yapilmasi gerekenler için bir rehber sunmaktadir;
Bölüm 8; su kullanimlarinin ekonomik analizini sunmaktadir;
Bölüm 9; Bölüm 6’da tanimlanan önemli baski ve etkileri temel alarak Bölüm
4’te belirlenen çevresel hedeflere ulasilmasi için önlemler programini;
Bölüm 10; detayli programlar listesini ve yönetim planini vermektedir;
Bölüm 11; NHYP’nin bir parçasi olarak ele alinan kamuoyu bilgilendirmesi
ve danismanligini özetlemektedir;
Bölüm 12; WFD dogrultusunda bu NHYP’ninin uygulanmasindan sorumlu
olacak yetkili otoritelerin bir listesini vermektedir;
Bölüm 13; bilgiye kamu ulasimi için gerekli düzenlemeleri özetlemektedir.
@ Grontmij
sayfa 9 den 76
2
Büyük Menderes Havzasi genel tanimi
ve karakterizasyonu
Bu bölüm WFD dogrultusunda nehir havza yönetim planinin ilk adimlarini
sunmaktadir. Giris olarak, ilk önce Büyük Menderes havzasi genel tanimi
verilmektedir. Ikinci olarak, WFD rehberleri dogrultusunda su kütlelerinin
tanimi ve kategorizasyonu yapilmistir. Bu çok önemli bir kisimdir, çünkü
diger tüm adimlar için temel olusturmaktadir. Örnegin, çevresel hedeflerin
herbir su tipine göre belirlenmesi gerekmektedir, ki bunun için ilk olarak su
kütlelerin tiplere ayrilmasi gerekmektedir.
2.1
Genel tanim
Büyük Menderes Nehri Havzasi Türkiye’nin güney-batisinda, Bati
Anadolu’da, 37° 12’- 38° 40’ kuzey enlemleri ile 27° 15’- 30° 15’ dogu
boylamlari arasinda yer almaktadir. Havzanin kuzeyinde Izmir, Manisa, Usak;
güneyinde Mugla; dogusunda Afyon ve Burdur illeri; batisinda Ege Denizi
bulunmaktadir. Içerisinde Afyon, Usak, Denizli, Mugla ve Aydin Il
merkezlerinin yer aldigi havza, ülke yüzey alaninin % 3.2’sini olusturmakta
olup, toplam yagis alani 24 873 km2 dir. Havzanin Türkiye içindeki konumu
Sekil 2.1 de verilmistir. Sekil 2.2 havzanin genel vaziyet planini
göstermektedir.
Sekil 2.1: Büyük Menderes Havzasinin konumu
@ Grontmij
sayfa 10 den 76
Büyük Menderes Havzasi genel tanimi ve karakterizasyonu
Sekil 2.2: Büyük Menderes Havzasinin haritasi
Büyük Menderes Nehri Ege Bölgesi’nin en uzun (584 km) nehridir. Nehir,
Afyon Ili kireçtasi yataklarinda kaynaktan dogmakta ve daha sonra havzanin
asagilarinda diger yan kollarin birlesmesi ile Büyük Menderes Nehrini
olusturmaktadir. Nehir Aydin Ili’nde Ege Denizine ulasir. Tablo 2.1 havza ile
ilgili bazi temel veriler sunmaktadir.
Tablo 2.1: Büyük Menderes Havzasi temel verilerin.
Büyük Menderes Havzasi temel verileri
Koordinatlar
37° 10' - 38° 49' Kuzey ve 27° 11' - 30° 53' Dogu
Alan
24873 km²
Ana nehir uzunlugu
584 km
Ülke yüzdesi (alan olarak)
3.2%
Yillik ortalama yagis
635 mm (350 ve 999 mm arasinda)
Deltaalani
98 km2 (16.7 km2 si Milli Park)
Havzadaki toplam baraj sayisi
13
Havzadaki arazi kullanimi
40% tarim
45% orman
10% çayir ve mera
3% bos
1% yerlesim
1% yüzey suyu
Havzadaki ana tarim sal ürünler
Pamuk, incir, zeytin
Kapladigi iller
Aydin, Denizli, Mugla, Usak ve Afyon
Büyük Menderes Havzasi’nin Kiyi Ege kesimlerinde tipik Akdeniz iklimi, iç
kisimlarinda ise kara iklimi hüküm sürmektedir. Havzanin bati kesimlerinde
maksimum aylik yagis 79 mm ile 132.3 mm arasinda degisirken, dogu
kesimlerinde bu deger 14,0 mm ile 80,2 mm arasinda degiskenlik
göstermektedir. Yillik toplam yagis ortalamasinin havzanin dogu kesimlerine
dogru 999.1 mm den 350.4 mm’ye kadar azaldigi, ortalama yillik yagisin ise
635 mm oldugu gözlenmistir. Ortalama yillik toplam buharlasma ise 2122 mm
olarak gerçeklesmektedir. Sonuç olarak, havzada yillara göre sicakliklarda
artis, yagis miktarinda ise azalma görülmektedir.
@ Grontmij
sayfa 11 den 76
Içerisinden Büyük Menderes Nehri’nin geçtigi genis vadi olugu; deltanin
deniz kenarindaki bitiminden, Denizli’nin dogusundaki Honaz Dagi’nin kuzey
dogusuna kadar uzanip 220 km’yi bulan boyu ile Ege ovalarinin en
uzunudur. Denizli yöresinde genellikle yüksek, kuzeyde ise orta yükseklikte
daglarin yer aldigi güney dogu-kuzeybati dogrultulu bir çanak
görünümündedir. Havzanin yükseltisi güneydoguda 300 m iken, Denizli
civarinda 220 m’ye Sarayköy’de ise 150 m’ye inmektedir. Büyük Menderes
Havzasi’nin orta bölümü; doguda Ortakçi ile batida Gümüs Dagi etekleri
arasinda uzun, genis ve düz bir tekne olusturur. Vadinin kuzey kenarinda
Aydin Daglari, güneyinde Mentese Dag kütlesi yer alir. Büyük Menderes
Havzasi’nin son bölümü Gümüs Dagi etegindeki Magnesia yikintilari
önünden baslar. Kuzeyinde Samsun Dagi, güneyinde Besparmak Daglari ve
Akköy Tepeleri yer alir.
Sekil 2.3:Büyük Menderes havzasi jeoloji haritasi
DSI tarafindan çesitli tarihlerde yapilan arazi etüdlerine göre; tüm havza
boyunca mevcut durumda sulanan veya sulanabilir özelikte ve taban arazi
niteliginde olan arazilerin topraklari, genelde alluvial karakterde, hafiften
agira kadar degiskenlik gösteren bünyelerde olup geçirgenlikleri iyi, derin
profilli ve yüksek verim potansiyeline sahiptir. Havza genelinde sulu tarimin
yapildigi ve özellikle drenajin yetersiz oldugu yerlerde yüksek pH, tuzluluk
sodyumluluk ve yüksek tabansuyu gibi drenaj sorunlari bulunmakta ve bu
sorunlar membadan mansaba dogru gidildikçe artis göstermektedir. Sekil 2.3
havzanin jeolojik haritasini göstermektedir.
Öneri
Ekolojik açidan, jeolojinin material olarak (kil, kireç, vb.) tanimlanmasi
önemlidir.
@ Grontmij
sayfa 12 den 76
Sarayköy Jeotermal Santrali’nin atiksulari ile ayni yöredeki Tekke
Ilicalari’nda n kaynaklanan yüksek bor içerikli sularin Büyük Menderes
Nehri’ne karismasi ve bu sularin sulamada kullanilmasi sonucunda, Akçay ve
Nazilli ovalarinin topraklarinda yüksek oranlarda bor elementi tespit
edilmistir.
2.2
Yüzey sularinin karakterizasyonu
2.2.1
Giris ve ilk kisim
WFD’ye göre herbir su kütlesinin karakterizasyonu yapilmalidir. Bu yüzden
ilk olarak su kütleleri ve sinirlarinin kesin olarak tanimlanmasi gerekmektedir.
Sonuçta herbir su kütlesi, temsil ettikleri su kütlesine göre tiplere ayrilmalidir.
Benzer su kütleleri ayni tip içinde tanimlanacaklardir. Bu karakterizasyon
diger tüm aktiviteler için çerçeve olusturacaktir. Örnegin, hedefler herbir tip
su kütlesi için belirlenecektir.
Büyük Menders Havzasindaki su kütleleri ilk olarak dogal, agir sekilde
degistirilmis ve yapay su kütleleri olarak tanimlanmistir. Bu tanimlama Sekil
2.4’deki karar verme süreci ile gerçeklestirilmistir.
Sekil 2.4:Su kütlelerinin yapay, agir sekildedegistirilmis ve dogal olarak tanimlanmalari için
karar semasi.
2.2.2
Kategorizasyon
Ikinci olarak, su kütleleri nehir, göl, geçis sulari ve kiyi sulari olarak
kategorilendirilmistir. Bu ilk iki admin sonuçlari Sekil 2.5’de verilmistir.
Örnegin, Büyük Menderes nehrinin kendisi ilk olarak agir sekilde
degistirilmis edilmis su kütlesi olarak tanimlanmis, ve sonra nehir olarak
kategorize edilmistir. Sonuç olarak, Büyük Menderes nehri agir sekilde
degistirilmis nehir olarak tanimlanmistir; aynen Banaz çayi gibi.
@ Grontmij
sayfa 13 den 76
Sekil 2.5: Büyük Menderes havzasinda su kütlelerinin kategorizasyonu
Sonraki adimlar
• Büyük Menderes havzasinin kesin sinirlarinin belirlenmesi.
• Agir sekilde degistirilmis olarak belirlenen su kütlelerinin yeniden
degerlendirilmesi: belirleme sadece hidromorfolojik degisikliklere
dayanmalidir.
• Reservuar ve barajlarin yeniden degerlendirilmesi: baraj bir su
kütlesi degildir; reservuar agir sekilde degistirilmöis su kütlesi
olarak degerlendirilebilir.
• Su kütlelerinin harita üstünde gösterilmesi.
CBS (Cografi Bilgi Sistemleri) kullanilmasi çok yardimci olacaktir!
2.2.3
Tipoloji
Son adim tipolojidir. Bu adim kategorizasyona ilavedir. Bir tipoloji semasi
yapilmistir. “Agaç-seklinde” bir sistem ile farkli su kütleleri asagidaki
kriterler dogrultusunda tanimlanmistir:
• Kategori (nehir, göl, geçis sulari, kiyi sulari);
• rakim;
• egim (nehirler);
• jeoloji;
• boyut (kanalin eni / yüzey alani);
• tuzluluk;
• nehire baglanti (göller).
Örnegin, yüksek rakimli, küçük, hizli akisli, kumlu nehirle r ve düsük rakimli,
küçük ancak derin, aci, nehire baglantili göller gibi. Her bir tip bir kodla
gösterilmektedir, böylelikle herseferinde tam bir tanimlamayi söylemek
gerekmez. Sadece bu göl tip L2 denilebilir.
@ Grontmij
sayfa 14 den 76
Büyük Menderes havzasindaki su kütleleri için asagidaki kriterler ayirici
degildir (baska bir deyisle, farkli grup olusturabilmek için yeterli ayiraç yoktu:
bir tanesi yeterliydi):
• enlem / boylam (37° 10' - 38° 49' Kuzay ve 27° 11' - 30° 53' Dogu);
• göller için: rakim;
• göller için: tamponlama kapasitesi;
• geçis ve kiyi sulari için: gelgit etkisi (30 – 50 cm);
• kiyi sulari için: içerdigi madde.
Nehirler, göller, geçis ve kiyi sulari için tipoloji Sekil 2.6, 2.7 ve 2.8’de
verilmistir.
@ Grontmij
sayfa 15 den 76
Sekil 2.6
@ Grontmij
sayfa 16 den 76
Sekil 2.7
Sekil 2.8
Tipoloji sistemini bitirirken, tip listesi tamamlanmalidir. Yukaridaki sekillerde
15 nehir tipi, 4 göl tipi, 1 geçis sulari ve 2 kiyi sulari tiplemesi yapilmistir.
Simdi herbir tip için referans sartlarin belirlenmesi gerekmektedir. Bu Bölüm
4’te ele alinacaktir.
Sonraki adimlar
• Ulusal bir tipoloji semasi; çünkü benzer tipteki su kütleleri
Türkiye’deki farkli havzalarda mevcuttur.
• Ayirici olmayan parametrelerin degerlerinin belirtilmesi.
• Büyük Menderes havzasinda tüm su kütlelerinin gösterildigi bir liste
ve harita hazirlanmasi.
Bu asagidaki iki sekilden biri ile sunulabilir:
° Tüm su kütlelerinin tiplerine göre farkli renklerde belirtildigi bir
harita;
° Büyük Menderes havzasinin alt havza gruplarina ayrildigi ve bir
diyagram ile herbir tipin oranlarinin gösterildigi bir harita.
Örnekler için bakiniz El Kitabçigi Bölüm 5.4.1.
CBS kullanimi burada da yardimci olacaktir.
@ Grontmij
sayfa 17 den 76
2.3
Yeralti sularinin karakterizasyonu
WFD’ye göre, yeralti sularinin ilk karakterizasyonu asagidakileri
tanimlayacaktir:
• Yeralti su kütlesi veya kütlelerinin konumu ve sinirlari;
• Yeralti su kütlesi veya kütlelerinin maruz kaldigi baskilar:
o Yaygin kirlilik kaynaklari;
o Noktasal kirlilik kaynaklari;
o Su çekimi;
o Yapay su basimi;
• Havzada yeralti suyunun beslendigi alanin genel karakteri,
• Dogrudan olarak yüzey sulari veya karasal ekosistemlere bagimli yeralti
sulari.
Bu ilk karakterizasyonu takiben, risk altinda oldugu belirlenen yeralti suyu
kütlesi veya kütlelerinin detayli karekterizasyonu yapilacaktir. Bu sekilde,
risklerin önemleride detayli bi sekide tayin edilecek ve WFD Madde 11’e göre
bu riskler için alinmasi gereken önlemler tanimlanacaktir. Bu karakterizasyon
sunlari kapsayacaktir:
• Yeralti su kütlesinin jeolojik karakteristikleri: alani ve jeolojik birimleri
de kapsayacak sekilde;
• yeralti su kütlesinin hidrojeolojik karakteristikleri: hidrolik iletkenlik
geçirgenlik ve su tutma kapasitesini kapsayacak sekilde;
• yeralti su kütlesinin beslendigi havzanin yüzeysel depozit ve toprak
karakteristigi: kalinlik, geçirgenlik, hidrolik iletkenlik, depozit ve
topragin emme karakteristikleri;
• yeralti su kütlesi içinde, yeraltisuyunun tabakalasma karakteristikleri;
• ilgili yüzey sistemlerinin envanteri: yeraltisuyunun dinamik olarak bagli
oldugu karasal ekosistemler, yüzey suyu kütlelerini kapsayacak sekilde;
• yeralti su kütlesi ve ilgili yüzey su kütleleri arasindaki tahmini su
degisimlerinin yönleri ve miktarlari, ve uzun vadeli yillik ortalama
beslenmeyi saglayacak yeterli veri;
• yeralti su kütlesinin kimyasal yapisinin karakterizasyonu: insan
aktivitelerinden kaynaklanan etkileri kapsayacak sekilde. Üye ülkeler
yeralti su kütlelerinin dogal seviyelerini belirlerken yeralti sulari için
tipoloji kullanabilirler;
Sekil 2.9 havzadaki farkli akiferlerin konumlarini göstermektedir.
@ Grontmij
sayfa 18 den 76
Sekil 2.9: Büyük Menderes havzasindaki akiferlerin konumlari
Sonraki adim
Yukarida bahsedilen konulari dikkate alarak akiferlerin ve karakteristiklerinin listesinin hazirlanmasi.
@ Grontmij
sayfa 19 den 76
3
Koruma alanlarinin tanimlanmasi ve
haritalanmasi
Bu bölüm koruma alanlarinin listesini ve haritalarini içermelidir. ‘Koruma
alanlari’ ile WFD, mevcut durumda varolan yasalarla korunmasi gereken
alanlari kastedmektedir:
• insan kullanimi için günde 10 m3 den fazla su çekildigi için korunmasi
gereken alanlar;
• kabuklu su hayvanlarinin yasadiklari alanlar;
• kullanma suyu alanlari;
• besine hassas alanlar;
• korumanin su kütlelerinin iyilestirilmesi ve gelistirilmesine bagli oldugu
Kuslar ve Habitat direktifi alanlari.
Türkiye henüz AB üyesi olmadigi için, AB yasalari dogrultusunda korunmasi
gereken alanlar belirlenmemistir. Bu yüzden bu alanlarin belirlenmesi kismi
bu raporda bos birakilabilir. Ancak, bölgesel, ulusal ve uluslararasi yasalar
geregince koruma alanlarinin belirlenmesi yararli olacaktir. Bu alanlarin
bazilari daha sonra, örnegin, Kus yada Habitat Direktifi alanlari olarak
belirlenebilir. Koruma alanlarinin listesinin yaninda, yerlerininde gösterildigi
bir harita hazirlanmasi gerekli ve yararli olacaktir.
3.1
I çme suyu koruma alanlari
WFD, içme suyu alanlarini için gerekli olan kalitelerin belirtildigi direktif
(75/440/EEC) dogrultusunda içme suyu amaçli kullanilacak alanlarin
listelenmesini gerektirmektedir.
3.1.1
Yüzey sulari
Türkiye’de, Su kirliligi Kontrol Yönetmeligi dogrultusunda birçok içme suyu
koruma alanlari belirlenmistir.
3.1.2
Yeralti su kaynaklari
Yeralti sulari, Su kirliligi Kontrol Yönetmeligince koruma altindadir. Yetki ve
sorumluluk Devlet Su Isleri Genel Müdürlügüne verilmistir.
Sonraki adim
Içme suyu kullanma alanlarinin listesi ve haritalari.
@ Grontmij
sayfa 20 den 76
Koruma alanlarinin tanimlanmasi ve haritalanmasi
3.2
Dog al koruma alanlari
WFD, Direktif 92/43/EEC ve Direktif 79/409/EEC altinda tanimlanan Natura
2000 alanlari gibi su kalitesinin iyilestirilmesi ve gelistirilmesinin koruma
açisindan önemli bir faktör oldugu habitat ve tür koruma alanlarinin
liste lenmesini gerektirmektedir. Türkiye henüz AB üyesi olmadigi için
asagida belirtilen koruma alanlari baska statüler (ulusal yada uluslararasi)
altinda korunmaktadir.
Dilek Yarimadasi Büyük Menderes Deltasi Milli Parki
Dilek Yarimadasi Büyük Menderes Deltasi Milli Parki “A Sinif Sulak Alan”
statüsündedir. Ayrica, ÖKA(Önemli Kus Alani) statüsünde bir sulak alandir.
Bafa Gölü
Bafa Gölü Dilek Yarimadasi Büyük Menderes Deltasi Milli Parkinin bir
parçasidir. ÖKA statüsünde bir sulak alan olup kislayan birçok su kusu türüne
ev sahipligi yapmaktadir (Uluslararasi Su Ofisi, 1999).
Pamukkale
Pamukkale Özel Çevre Koruma Alani ve Dünya Mirasi statüsündedir.
Pamukkale Çökelez Dagi’nin güney yamacinda bir traverten düzlügünde
büyük bir kristalin kitlenin önünde kalker katmanlari arasindan çikan termal
sular ile olusmustur.
Isikli Gölü
Isikli Gölü RAMSAR sözlesmesinde “A sinifi Sulak Alan” statüsündedir.
Sulama amaçli su depolamasi için kullanilmaktadir.
Honaz Dagi Milli Parki
Honaz Dagi, 21 Nisan 1995 tarihli Resmi Gazetede yayimlanan 98/6717 sayili
Bakanlar Kurulu Karari ile Milli Park ilan edilmistir.
Dinar Karakuyu Göleti
22.09.1994 tarih ve 111 sayili Orman Bakanligi Olur’u ileYaban Hayati
Koruma Sahasi olarak tefrik edilmistir. Göller bölgesinde bulunmasi ve
kuslarin göç yolu üzerinde yer almasi nedeniyle nesli tehlikede olan kus
türlerinin yasam ortami ve siginagi konumundadir.
Sekil 3.1 (sonraki sayfa) Bafa Gölü, Dile Yarimadasi Büyük Menderes Deltasi
Milli Parki, Honaz Dagi Milli Parki ve Pamukkale’nin havza içindeki
konumlarini göstermektedir.
Sonraki adim
Bu alanlarin suyun durmuna olan bagimliliklari ve su ile ilskilerinin belirlenmesi.
Bu alanlarin belirlendigi/korundugu yönetmelikler.
Doga koruma alanlarinin konumlarinin gösterildigi bir harita.
@ Grontmij
sayfa 21 den 76
Sekil 3.1: Bazi doga koruma alanlarinin havza içinde konumlari.
@ Grontmij
sayfa 22 den 76
3.3
Kullanma suyu
WFD, Direktif 76/160/EEC çerçevesinde belirlenen kullanma ve dinlenme
amaçli su kütlelerininde listelenmesini gerektirmektedir.
Büyük Menderes havzasindaki bu amaçli tek koruma bölgesi mavi bayrak
statüsündeki Alaçay ve Milli Park plajlaridir.
3.4
Besine hasssa alanlar
WFD, Direktif 91/676/EEC altinda belirlenen Hassas Alanlar (Vulnerable
Zones) ve Direktif 91/271/EEC altinda belirlenen Duyarli Alanlar (Sensitive
Areas) gibi besine hassas alanlarin listelenmesini gerektirmektedir.
Sonraki adimlar
• Tüm koruma alnlarinin gösterildigi bir harita.
• Alanlarin korundugu yasa ve yönetmeliklerin daha “resmi” bir
tanimlamasi.
@ Grontmij
sayfa 23 den 76
4
Referans durumlardan çevresel
hedeflere
4.1
Giris
Bu bölüme herbir su kütlesi için çevresel hedeflerin belirlenmesi için süreç
anlatilmaktadir. Tüm su kütleleri karakterize edilip ‘tipine’ göre bir kod
verildikten sonra (Bölüm 2), herbir tip için referenas sartlarin belirlenmesi
gerekmektedir. Bu referans durumlar (kantitatif olarak tanimlanan), su
kütleleri için çevresel hedeflerin ve statülerinin belirlenmesi için temel
olusturacaktir.
Örnek olmasi ve metodolojiyi denemek amaçli olarak, referans durumlarin
belirlenmesi süreci, ekolojik ölçüt gelistirilmesi ve çevresel hedeflerin
belirlenmesi için asagidaki pilot su kütleleri üzerinde çalisma yapilmistir:
•
•
•
•
•
4.2
Büyük Menderes nehri üst kismi;
Büyük Menderes nehri orta kismi;
Çürüksu deresi alt kismi;
Bafa Gölü;
Büyük Menderes Deltasi.
Referans durumlarin tanimlanmasi
Referans durumlarin tanimlanmasi tipoloji (bakiniz Bölüm 2.2.3 ve Sekil 2.62.8) ve hedefler arasindaki bagi olusturmaktadir. Herbir su tipi için referans
sartlarin belirlenmesi gerekmektedir. Referans durumlar, su tiplerinin tahrip
edilmemis durumlarini yansitmakta ve ekolojik ölçekte yüksek durumu (high
status) göstermektedir. Ekolojik ölçekteki tüm diger durumlar, iyi durum da
dahil, yüksek duruma göre belirlenecektir. Refrerans durum herbir su tipi için
biyolojik kalite unsurlari, hidromorfoloji ve fiziko-kimyasal durumlara bagli
olarak belirlenecektir:
• Geçmiste (geçici olarak); bazi durumlarda referans durumlar geçmis
verilerden yararlanilarak belirlenebilir.
• Mevcut durumda baska bir su kütlesi; baska tahrip edilmemis benzer su
tipleri Türkiye içinde veya disinda benzer cografik karakterlerdeki
bölgelerde bulunabilir.
• Modellemeler ve uzman yardimi ile: modeller mevcut tahrip edilmemis
durumlardaki su kütlelerinin verilerini kullanir.
Referans durumlar herbir su kategorisi için (bakiniz Tablo 4.1) belirlenecek
kalite unsurlari için tanimlanmalidir.
@ Grontmij
sayfa 24 den 76
Referans durumlardan çevresel hedeflere
Tablo 4.1: Referans durumlarin btanimlanmasi için kalite unsurlari
Kalite unsurlari
Nehirler Göller
Geçis sulari
Kiyi sulari
Fitoplankton
X
X
X
X
Fitobentos
X
X
Makrofitler
X
X
Mikroskobik algler
X
X
Angiospermler
X
X
Büyük omurgasizlar
X
X
X
X
Balik
X
X
X
Hidromorfoloji
X
X
X
X
Fiziki-kimya
X
X
X
X
Bazi durumlarda, referans durumlarin belirlenmesi için yukarida bahsedilen
tüm kalite unsurlarina ait yeterli veri buluna mayabilir. Böyle durumlarda
referans durum baslangiç niteliginde tanimlanabilir ve gerekli verilerin
tamamlanmasi için izleme çalismasi baslatilabilir.
Referans durumlar herzaman ‘mükemmel’ durumlar olmayabilir, bunlar
genellikle tahrip edilmemis duruma en yakin degerlerdir. Bazi durumlarda
kimyasal konsantrasyonu dogal olarak yüksek olabilir.
Kimyasal referans durumlarin olusturulmasi zorunlu degildir. Ancak, iyi
durumda fiziko-kimyasal kalite unsurlari için uygun standartlar olusturmak
gerekmektedir.
Yeralti sulari için hedef belirlenmesi için, referans durumlarin tanimlanmasi
gerekmemektedir. Yeralti sulari için hedef, kantite ve kimyasal kaliteyi göz
önünde bulundurarak ‘iyi duruma’ ulasmaktir.
4.2.1
Yukari ve Orta Büyük Menderes
Yukari ve Orta Büyük Menderes ‘nehir’ kategorisinde agir sekilde
degistirilmis olarak tanimlanmistir. Yukari Büyük Menderes nehri R1=
Küçük, orta rakimda kiltasi, kumtasi, çakiltasi ve alüvyonda orta akisli su.
Orta Büyük Menderes nehri ise R2= Büyük , düsük rakimda alüvyonda yavas
akisli su olarak tiplenmistir. B. Menderes Nehri’nin yukari ve orta
bölümlerine ait referans kosullar ile mevcut durumki veriler ayri ayri
bulunamadigindan, bu iki bölüm birlikte degerlendirilmistir..
Havzada Büyük Menderes nehrine benzeyen baska tahrip edilmemis nehir
bulunmadigindan referans drumun belirlenmesinde geçmis veriler, ve mevcut
durumun belirlenmesinde yeni veriler kullanilmistir. Yukari ve Orta Büyük
Menderes nehrine ait geçmis zamanlara ait veri olarak sadece fiziko-kimyasal,
bazi balik ve meteoroloji verilerine ulasilabilmistir. Tablodaki istasyon
numaralarinin isaretli oldu gu harita Sekil 4.2’te verilmistir.
Ist.No.
1
2
3
55
Tablo 4.2: Yukari ve Orta Büyük Menderes Nehri’nin Fizikokimyasal kalite unsurlarina ait
1986 yili referans verileri.
pH Elektriksel Na+
K+
CO3 HCO3 - ClSO4 2Top.
Bor
SAR NH3
Iletkenlik
tuz
micrommg/lt mg/lt mg/lt mg/lt mg/lt mg/lt
mg/lt
mg/lt
hos/cm
7.9 620
20.3
2.8
0
336
24.8
43.2
400
0
0.5
0.8
8.1 920
19.5
3.5
0
360
31.9
0.4
590
0.2
0.4
0.3
8.1 1000
25.7
5.6
0
305
49.7
211.3 640
0.2
0.5
0.14
8.1 820
34.1
6
0
250
31.9
249.7 520
0.6
0.7
0.04
Örnekleme istasyonlarinin haritasi Bölüm 7, sekil 7.1’de verilmistir.
@ Grontmij
sayfa 25 den 76
Yukari ve Orta B.Menderes Nehri’nde, eskiden beri bölgede yasayan
insanlarin beyanlarina göre, yilan baligi, sazan baligi ve yayin baligi vb. balik
türlerinin yasadigi ve avlandigi bilinmektedir. Ancak bu konuda herhangi bir
literatür verisi ve sayisal veri bulunamamistir.
4.2.2
Asagi Çürüksu
Asagi Çürüksu agir sekilde degistirilmis su olarak tanimlanmis, tipoloji olarak
R7= Küçük , düsük rakimda alüvyon ve travertende orta akisli su olarak
tanimlanmistir. Havzada benzer özelliklerde dokunulmamis baska bir çay
yoktur. Bundan dolayi Çürüksu Çayi’nin önceki durumu referans olarak
alinmistir. Çaya ait referans veriler mevcuttur.
Ist.No.
18
Tablo 4.3: Çürüksu Çayi’nin fizikokimyasal kalite unsurlarina ait 1986 yili referans verileri.
pH
Elektriksel Na+
K+
CO3 HCO3 - ClSO4 2- Top. Bor
SAR NH3
Iletkenlik
tuz
mg/lt
mg/lt
hos/cm
8
1100
16.9
2.7
0
457
56.7
302.6 700 0
0.3
0.3
Çürüksu Çayi’nin sularinda çay yataginin jeolojisinden kaynaklanan yogun
kalsiyum sülfat ve kalsiyum karbonat iyonlari yer almaktadir.
4.2.3
Bafa Gölü
Bafa Gölü dogal su kütlesi olarak tanimlanmis, tipoloji olarak L4= Düsük
rakimda, orta derinlikte, büyük, çok aci (tuzlu), kontrollü baglantili tampon su
olarak tanimlanmistir. Havzada benzer özelliklerde dokunulmamis baska bir
göl bulunmamaktadir. Bu nedenle gölün önceki verileri referans olarak
alinmistir. Göle ait fizikokimyasal, fitoplankton, balik ve morfoloji verileri
mevcuttur. Tablo 4.4 1986 ve 1987 yillarina ait fizikokimyasal verileri
göstermektedir.
Table 4.4: Bafa Gölü fizikokimyas unsurlarina ait 1986 ve 1987 yillari referans verileri.
Numune yeri pH Elektriksel Na+
K+
CO3 HCO3 - ClSO4 2- Top. Bor
SAR
Iletkenlik
tuz
mg/lt
hos/cm
Bafa Gölü
8.2 890
46.3
6.2
0
206
113.4 120.1 570
0
1
Dalyani
(1986 )
Bafa Gölü
8.3 8000
13800 58
0.1
500
2368 350.6 5120 0
18.5
Çikisi
(1987)
Göldeki alg kompozisyonunu gösterne 1973 yilina ait veriler mevcuttur
(bakiniz ek 2). Tür kompozisyonu bu tip bir göl için tipiktir, tatli ve aci sulara
ait farkli türleri içermektedir. Tychoplankton cinsinden birçok diatom türü
mevcuttur. A lot of the diatom species are member of the so-called
tychoplankton. Bunlar dipte yasayan türlerdir. Bazi türler (Eunotia and
Pinnularia) genel olarak asidli sularda yasayan türlerdir ve muhtemelen nehrin
yukarilarindan asidli sularla gelmislerdir. Geri kalan türler genel olarak
ötrofik sularda yasayan türlerdir.
@ Grontmij
sayfa 26 den 76
NH3
mg/lt
0.18
0.5
Bafa Gölü’ne ait 1988 öncesi bazi balik verileri mevcuttur. Bu verileri
referans verileri olarak degelendirilmistir (Tablo 4.5).
Tablo 4.5: Bafa Gölü’ne 1988 öncesi bulunan balik türleri.
Tür ismi
Bilimsel ismi
Sazan
Cyprinus carpio
Has kefal (topan)
Mugil cephalus
Altinbas kefal(ceran)
Liza ourata
Ince dudakli kefal (mavri)
Mugil (oedalechius) labeo
Yilan baligi
Anguilla anguilla
Deniz levregi
Dicentrarchus labrax
Yayin
Silurus glanis
Ulubat baligi
Acanthobrama mirabilis
Karaburun
Chondrostoma regium
Biyikli balik
Barbus plebejus
Gümüs baligi
Atherine boye
Tatli su kaya baligi
Sivrisinek baligi
Horozbina
Bafa Gölü morfolojik kalite unsurlarina ait veriler Tablo 4.6’da verilmistir.
Tablo 4.6: Bafa Gölü morfolojik kalite unsurlarina ait 1957 yili referans verileri.
Rakim (m)
Alan (ha)
Hacim (hm3 )
Derinlik (m)
+2.0
6708
692.42
10.32
4.2.4
Büyük Menderes Deltasi
Büyük Menderes Deltasi dogal su kütlesi olup geçis suyudur. Tipolojisi T1 =
Küçük, gelgit etkili delta olarak tanimlanmistir. Havzada benzer özelliklerde
dokunulmamis baska bir delta bulunmamaktadir. Bu nedenle referans
durumlarin belirlenmesinde geçmis veriler kullanilmistir. Kalite unsurlarindan
yanlizca balik ve kus verileri bulunmustur.
Bölgede yasayan insanlarin verdikleri bilgilere göre B. Menderes Deltasi’nda
eskiden Yali Çapkini (Alcedo attis) kus türünün yasadigi bilinmektedir. B.
Menderes Deltasi’nin morfolojisine ait net olarak referans verisi elde
edilememistir.
Sonraki adimlar
Herbir su tipi için referans durumlar tanimlanmali ve belirlenmelidir.
Eger farkli su kütleleri ayni tipte ise, hepsi için sadece bir referans durum
belirlenmelidir. Daha öncede önerdigimiz gibi, ulusal ölçekte bir tipoloji
sistemi gelistirilirken, yine ulusal çapta bir referans durum ge listirmeye
çalismak yararli olabilir.
Geçmise ait veriler, ancak su kütlesi bu verierin ait oldugu zamanlar
tahrip edilmemis durmda ise referans durum için kullanilabilir. Örnegin,
1979 yilinda endüstri atiklarini nehre desarj etmeye basladi ise, 1983 yili
verileri referans durum için kullanilmaz.
@ Grontmij
sayfa 27 den 76
4.3
Ekolojik ölçüt ve sinirlar
Herbir su kütlesinin farkli referans durumlarina göre bir ekolojik ölçüt
gelistirilmelidir. Bu ölçütler ile, su kütlesinin durumu Ekolojik Kalite Orani
(EKO) belirlenebilir. Bu oran ile her kalite unsuru degeleri tek bir degere
indirilir ve referans durum ile karsilastirilabilir (bakiniz Sekil 4.1). Bu
ekolojik durumun sunulmasindaki standardizasyon Türkiye’deki farkli
havzalarda ve diger üye ülkelerde çikacak sonuçlarin karsilastirilmasinda
kola ylik saglayacaktir.
Sekil 4.1: Ekolojik Kalite Orani (EKO) siniflari ve hesaplanmasi.
Kimyasal degiskenler için Türkiye Ulusal Su Kalitesi siniflandirmasi (Ek 1)
baslangiç için temel olusturabilir. WFD, 5 sinif üstünden siniflandirma
gerektirdiginden, Tablo 2.7’de Türkiye Ulusal Su Kalitesi siniflandirmasi
temel alinarak bikaç uygun ekolojik degiskene bagli bir örnek verilmistir.
Yeni sinif, ayrica, baska bir yere, örnegin varolan siniflarin arasina da
konabilir. Yeni sinif bir üst ve alt siniftan kesin bir sekilde farkli olmali ve tür
kompozisyonu açisindan da degisiklik göstermelidir. Örnek, sadece kimyasal
degiskenlere baglidir, çünkü Türkiye’de mevcut durumda ekolojik
degiskenlere bagli bir siniflandirma yoktur.
Tablo 4.7: Örnek olarak, Türk su kalitesi siniflandirmasindan bazi ekolojik olarak uygun
degiskenlerin yeraldigi WFD standartlarina göre siniflandirma. Besinci sinifta
eklenmistir.
Yüksek
Iyi durum
Orta durum
Zayif
Kötü
Eski siniflar:
durum
Sinif I
sinif II
durum
durum
Yeni siniflar:
Sinif I
sinif II
sinif III
sinif III
sinif IV
sinif IV
sinif V
oksijen
>10
8 - 10
6-8
3-6
<3
mg O2 /l
BOD
<2
2-4
4-8
8 - 20
>20
mg/l
Fosfat
<0.01
0.01 - 0.02
0.02 - 0.16
0.16 - 0.65
>0.65
mg PO4 3--P/l
Nitrat
<2
2-5
5 - 10
10 - 20
>20
mg NO3 -/l
@ Grontmij
sayfa 28 den 76
Gelecekte, tüm su kütlelerinin içeren tek bir siniflandirma yerine her su tipi
için bir siniflandirma gelistirilecektir. Örnegin, bir gölün karakteristikleri bir
nehrinkinden farklidir. Bunun yaninda bir dag gölününkilerde denize yakin bir
aci gölünkinden farkliliklar gösterebilir.
Sonraki adimlar
Referans durumlar isiginda belirlenmis kalite unsurlari ile herbir su tipi
için bir ekolojik ölçüt olusturulmalidir. Kalite siniflari arasindaki farklar
çok iyi tanimlanmalidir. Bir su tipi farkli havzalardaki birçok su kütlesini
temsil edebileceginde, ulusal ölçekte bir ekolojik ölçüt olusturulmasi önerilmektedir.
4.4
Çevresel hedeflerin belirlenmesi
4.4.1
Giris: yüzey sulari
Çevresel hedefler kimyasal, morfolojik be biyolojik unsurlardan olusan tüm
su kütleleri için belirlenen amaçlardir. Burada hedef ve amaçlarin gerçekçi
(ulasilabilir) olmasi çok önemlidir. Çevresel hedefler bir ölçütler programi
olusturulmasinda kullanilacaktir.
4.4.2
Yüzey sulari için kimyasal hedefler
Kimyasal durum genel olarak AB yasalari ile belirlenmistir. Bu yüzden,
kimyasal hedeflerin belirlenmesi için ilgili direktiflerin gözden geçirilmesi
hizli bir baslangiç olacaktir. Bu direktiflerdeki esik degerleri iyi durum ile
kabaca uyusmaktadir. Bu yüzden eger bu degerlerin degerlendirilip
listelenmesi ile kimyasal hedeflerin belirlenmesinin büyük kismi yapilmis
olacaktir. Ilgili AB Direktifleri listesi asagida verilmistir:
•
•
•
•
•
•
•
Yüzey sularinin içme suyu olarak kalitesinin belirlenmesine iliskin
direktif (75/440/EEG);
Yüzey tatli sularinin kalitelerinin degis tokusuna iliskin direktif
(77/795/EEG);
Içme suyu saglanmasi için yüzey sularinin ölçüm metodlari ve sikliklarina
iliskin direktif (79/869/EEG).
Balik yasami için yüzey sularinin kalitesinin korunmasina iliskin direktif
(78/659/EEG);
Kabuklu hayvanlarin yasayabilecekleri su kalitesine iliskin direktif
(79/923/EEG);
Yeralti sularinin tehlikeli madde desarjindan dolayisi ile kirlilikten
korunmasina iliskin direktif (80/68/EEG);
Tehlikeli maddelerin desarjina iliskin direktif (76/464/EEG).
Diger direktiflerdeki hedeflerin yanisira, WFD’de pestisid ve agir metallere
iliskin hedefler belirtmektedir. Öncelikli maddeler (priority substances) için
ilk olarak atik olarak çiktilarin azaltilmasi saglanmalidir. Öncelikli maddelerin
alt grubu olarak öncelikli zararli maddeler (priority hazardous substances) için
hedef kullanim yada üretim asamasina odaklanip nehirlere desarjlarini
tamamen durdurmaktir. Avrupa Komisyonu öncelikli maddeler için
standartlari muhtemelen 2004 yilinda belirleyecektir. Ilk taslaklar çok kati
standartlari göstermektedir. Bunun anlami standartlara ulasabilmek için bazi
@ Grontmij
sayfa 29 den 76
maddelerinin kullaniminin kisitlanmasi gerektigidir. Öncelikli maddelerin
listesi WFD Ek X’de verilmektedir.
Iyi ekolojik durumun belirlenmesi için bazi kimyasal maddeler listeye
eklenebilir. Bu durum, eger parametreler herbir su tipi için çok farklilik
gösteriyorsa yararli olabilir. Çünkü bu parametreler (tipe özel) referans
durumlara baglidir ve kimyasal hedefler genel esik degerleri temel alacaktir.
4.4.3
Yüzey sulari için ekolojik hedefler
Ekolojik hedefler, Iyi Ekolojik Durum veya Iyi Ekolojik Potansiyele ulasmak
amaçlidir. Hedefler ekolojik ölçekten elde edilebilir. Örnek olarak, varsayilan
bir göl için ekolojik hedefler belirlenmistir. Bu varsayilan gölün verileri Table
4.8’de verilmistir.
Tablo 4.8: Varsayilan göl için veriler.
Mevcut
Durum siniflari
durum
Yüksek ekolojik durum
Iyi ekolojik durum
Orta ekolojik durum
è
Zayif ekolojik durum
Kötü ekolojik durum
Su bitkileri
örtüsü
>30%
20-30%
10-20%
0-5%
0%
fosfor
(mg PO43--P/l)
<0.02
0.02
0.16
0.65
>0.65
Hedef iyi ekolojik duruma ulasmaktir. Bu örnekte bunun anlami:
• Su bitkileri örtüsü: 20-30%;
• Fosfat konsantrasyonu: 0.02 mg PO43--P/l.
Mevcut durum “zayif” oldugundan, bitki örtüsünü artirmak ve fosfat
konsantrasyonunu azaltmak için önlemler gereklidir.
Tavsiye
Türkiye’de henüz hiçbir kimyasal ve ekolojik ölçek bulunmadigindan,
baslangiç asamasinda hedef olarak Türk su siniflandirma sistemi (Ek 1)
Sinif II seçilebilir.
4.4.4
Koruma alanlari
Koruma alanlari için, hedefler WFD ve koruma statülerine göre ilgili direktif
ve yönetmeliklerden belirlenebilir. Koruma alanlarindaki su kütleleri için
hedefler, toplamda su kütlesi miktarini azaltici olmamalidir. Burada kural,
WFD hedefleri ve diger ilgili direktif veya yönetmeliklerden en kati hedefin
geçerli olmasidir.
Sonraki adimlar
Herbir su tipi için çevresel hedefler (kimyasal ve ekolojik) belirtilmelidir. Koruma alanlari içinde bu yapilmalidir.
@ Grontmij
sayfa 30 den 76
5
Mevcut durum
5.1
Giris
Mevcut durumun degerlendirilmesi asagida ki sebeplerden dolayi gereklidir:
• Hedeflere ulasmada basarisizlik belirtilerini görmek;
• Problem ve önlemlerin önceliklendirilmesi;
• 2015’de ulasilabilecek durumu tahmin edebilmek.
Mevcut durumun degerlendirilmesi için yeterli veri yoksa bir ön
degerlendirme yapilabilir. Bu ekolojik durum için ön degerlendirmenin
varolan fiziksel degisimler göz önünde bulundurularak en hassas kalite
unsurlari verilerine dayandirilmasi önerilmektedir. Diger etkilerden (örnegin,
makro omurgasizlar üstündeki toksik etkiler, suc ul bitkiler için ötrofikasyon)
kaynaklanan sonuçlardan mümkün oldugunca kaçinilmalidir. Fiziksel
degisimlerin göstergeleri olarak uygun bazi biyolojik unsurlar tavsiye olarak
asagida verilmistir.
• Dip omurgasiz faunasi ve baliklar hidroelektrik üretim etkileri için en
uygun gruptur;
• Uzun mesafe göç eden balik türleri nehir devamliligindaki bir tahribati
görmek için uygun kriter olustururlar;
• Sucul bitkiler, su seviyesi degisimlerine hassas olduklari için,
rezervuarladan asagi akislar ve kontrol edilen göllerin tayini için iyi
göstergedirler.
Bu bölümde, mevcut duruma iliskin varolan bilgiler sunulmaktadir. Bölüm
5.2’de, “Ege Nehirleri Entegre Su Kaynaklari Kullanim Planlamasi ve
Yönetimi Fizibilite Çalismasi” (Uluslararasi Su Ofis, 1999) raporundaki
bilgilerden yaralanilarak, havzadaki su kalitesinin mevcut genel durumu
verilmistir. Bölün 5.3’te seçilmis bazi pilot su kütlelerinin mevcut durumunu
tanimlanmaktadir. Bunlar Bölüm 4’te baslangiç olarak referans durumlarin
çalisildigi su kütleleridir. Son olarak Bölüm 5.4’de su kalite verileri analizi
konusundaki görüsler bir örnek esliginde verilmektedir.
5.2
Büyük Menderes havzasinda mevcut su kalite durumu
Havza iki kisima ayrilabilir. Bu kisimlarin su kalitelerine asagida
deginilmektedir.
Büyük Menderes’in Adigüzel Baraji yukarisinda kalan kisminda, sadece BOD
(biyolojik oksijen ihtiyaci), NH3 ve pH verileri isiginda olmasina ragmen,
kirlilik göze çarpmaktadir. Bu muhtemelen Dinar’dan kaynaklanan evsel
kirlilikten kaynaklanmaktadir.
Demirler Dere, bir yan kol, genel olarak Usak ve Ulubey’in evsel ve
endüstriyel atiksulari ile kirlenmistir. Kirlilik genel olarak koliform varligi ile
ölçülür, ancak biyolojik oksijen ihtiyaci, toplam çözünmüs kati madde ve NH3
@ Grontmij
sayfa 31 den 76
Mevcut durum
ile de ölçülebilir. Muhtemelen Usak deri endüstrisinden kaynakli yüksek
oranda krom varligida görülmebilir.
Adigüzel barajindan sonra Büyük Menderes ana koluna etkiler sinirlidir ancak
Okçular Deresi ile birlesme noktasinda kirlilik artmaktadir. Bu dere
Denizli’den kaynakli kirliligi tasimaktadir. Tüm parametreler yüksek oranda
kirliligin oldugunu göstermektedir.
Yüksek düzeydeki kirlilik Buharkent’e kadar devam etmektedir. Buradan
sonra nehrin yan kollari olan Dandalaz ve Çine Çaylarini eklenmesi ile bazi
parametreler (SO 4) disinda kirlilik yükü azalmaktadir.
Büyük Menderes’in asagi kisimlarinda Alangülü, Ilçay (Germencik) ve
Sariçay’dan gelen sularin katilimi ile birçok parametreden (TDS, BOD, COD,
Cl, pH ve SO 4)olusan kirlilik yeniden artmaktadir. Artan klorine miktari
denize yakinlikla ilgilidir. Diger biryandan da nehrin bu kisimlarinda daha az
koliform bulunmaktadir.
Bölgeye has bor problemi özellikle Buharkent, Alangülü ve Ilçay kollarinda
ortaya çikmaktadir.
5.3
Pilot su kütlelerinde mevcut su kalitesinin tayini
Bölüm 4’te referans durumlarin ve hedeflerin belirlenmesi bazi pilot su
kütleleri için verilmisti. Bu bölüm bu su kütlelerindeki mevcut su kalitesine
deginmektedir.
5.3.1
Yukari ve Orta Büyük Menderes nehri
Yukari ve Orta Büyük Menderesin mevcut durumunun belirlenmesine yönelik
sadece fizikokimyasal ve morfoloji verileri mevcuttur. fizikokimyasal kalite
unsurlarina ait 2002 yili verileri Tablo 5.1’de verilmistir.
Tablo 5.1: Yukari ve Orta Büyük Menderes nehrinin fizikokimyasal kalite unsurlarina ait
2002 yili Agustos ayi verileri.
ist.
pH El. Ilet. Na+
K+
ClSO4 2- BOD
COD O2
Bor Org.
no.
madde
µS/cm mg/l mg/l
mg/l
mg/l mg/l mg/l mg/l
1
8
1020
86
6.4
56.7
68
330
360
2.4
0.3
11.7
2
8
930
66.2 12.2
92.2
67
3.8
52
8.2
0.4
3.7
3
7.9 1250
110.2 11
120.5 192
4.1
2.4
8.6
0.4
1.8
55
7.9 1140
89.2 8.8
109.9 212
3.5
36
8
0.8
1.6
Örnekleme istasyonlarinin haritasi Bölüm 7, Sekil 7.1’de verilmistir.
1986 (Tablo 4.2) ve 2002 (Tablo 5.1) verileri ile karsilastirildiginda parametre
degerinin mevcut durumda referans kosullara göre çok yüksek oldugu
görülmektedir.
Tablo 5.2: 1986 ve 2002 yillarina ait mevcut verilerin konsantrasyonlarinin oransal
artislar.
ist.no.
El. Ilet.
Na+
K+
ClSO4 2Boron
1
65
324
129
129
58
300
2
1
239
249
189
16650
100
3
25
329
96
142
-9
100
55
39
162
47
245
-15
33
@ Grontmij
sayfa 32 den 76
NH3
mg/l
6
0.3
0.3
0
Mevcut durum
5.3.2
Asagi Çürüksu
Çürüksu Çayi’nin fizikokimyasal ve morfoloji kalite unsurlarina ait izleme
verileri mevcuttur.
Tablo 5.3: Asagi Çürüksu Çayi’nin Fizikokimyasal Kalite Unsurlarina Ait 2002 Agustos ayi
mevcut verileri.
ist.no. pH
El. ilet. Na+
K+
ClSO4 2- BOD COD O2
Bor
Org.
NH3
madde
µS/cm mg/l
mg/l mg/l mg/l
mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l
mg/l
18
8
3100
265
19.4 326.1 780
390
480 5.4
0.3
7.4
1
1986 (Tablo 4.3) ve 2002 (Tablo 5.3) verileri karsilastirildiginda, bor disinda
ölçülen bütün parametre degerlerinin mevcut durumda birkaç kat arttigi
görülmektedir. Bu parametrelerdeki artis Büyük Menderesteki artis kadar
dramatik olmamistir.
Tablo 5.4: 1986 ve 2002 yillarina ait mevcut verilerin konsantrasyonlarinin oransal
artislar.
ist.no. El. ilet.
Na+
K+
ClSO4 2Bor
NH3
18
35
6
14
17
39
0
Çürüks u Çayi sularinin bir kismi sulama amaci ile DSI tarafindan tesis edilen
ana sulama kanallarina alinmaktadir. Dolayisi ile özellikle yaz aylarinda çay
yatagindaki su miktari oldukça azalmakta ve Denizli Ili ile çevresinden
aritilmadan çaya desarj edilen endüstriyel ve evselatik sular çayin sularinin
yogun bir sekilde kirlenmesine neden olmaktadir. Dolayisi ile çaydaki flora ve
fauna gibi biyolojik yasam önemli derecede olumsuz yönde etkilenmektedir.
Ayrica, çay yataginda yapilan islah çalismalari ile çayin yagis havzasindan
erozyon ve sediment kontrolü amaci ile yapilan çalismalar da çayin
morfolojisinin degisiklige ugramasina neden olmaktadir.
Yine Çürüksu Çayi’nin sularinda çay yataginin jeolojisinden kaynaklanan
yogun kalsiyum sülfat ve kalsiyum karbonat iyonlari yer almaktadir. Sulama
kanallarinda bu yogunlugun çökeltilerek azaltilmasi amaci ile DSI tarafindan
bazi çalismalar yapilmistir. Tüm bu çalismalar sonucunda; çalismanin
yapildigi döneme bagli olarak çay yatagi zaman zaman genislemis, böylece su
tasima kapasitesi artmistir. Ancak, yataktaki floranin zarar görmesi, su debisi
ve hizinin azalmasi, sediment çökeliminin artmasi vb. nedenlerle çay yatagi
daralarak kapasitesi düsmüstür. Ayrica çaydaki biyolojik yasamin zarar
görmesinin de çay yataginda degisimlerin olusmasina neden oldugu
düsünülmektedir.
5.3.3
Bafa Gölü
Bafa Gölü’nün mevcut durumu için fizikokimyasal, fitoplankton, balik ve
morfoloji verileri mevcuttur. Ayrica 1992 yilina ait bazi su kalitesi verileride
bulunmustur (Tablo 5.5). Ancak bu veriler tam olmayip istasyonun yeride net
olarak bilinmemektedir.
Tablo 5.5:SBafa Gölü’nün Fizikokimyasal Kalite Unsurlarindan 1992 Yilina Ait Mevcut
Veriler .
ist.no.
pH
El. ilet.
Na+
K+
ClSO4 2HCO3 NH3
µS/cm
ppm
ppm
ppm
ppm
ppm
ppm
??
8.5
15000
3391
133
3496
767
1495
0.89
@ Grontmij
sayfa 33 den 76
Mevcut durum
Mevcut durumu gösteren fizikokimyasala kalite unsurlarina ait veriler
bulunamasada, arazi gözlemleri mevcut durumun referans duruma kiyasla
daha kötü oldugunu göstermektedir.
Bafa Gölü’nün fitoplankton türlerine ait veriler Ek 2‘de verilmistir. Bu veriler
karsilastirildiginda
1973
ve
1993
yillarinda
fitoplankton
tür
kompozisyonunda önemli bir degisiklik saptanmamistir. Bafa Gölü’nün
1992-1993 yillarindaki (mevcut) balik türlerine ait veriler Tablo 5.6’da
verilmistir.
Tablo 5.6: Bafa Gölü’nün 1992-1993 Yillarindaki (mevcut) balik türlerine ait veriler.
Türkçe isim
Bilimsel isim
Has kefal (topan)
Mugil cephalus
Altinbas kefal(ceran)
Liza ourata
Ince dudakli kefal (mavri)
Mugil (oedalechius) labeo
Yilan baligi
Anguilla anguilla
1988 yilindan buyana birçok balik türünün yok oldugu görülmektedir. Ancak
bu verilerin nasil toplandigi bilnmemektedir. Belkide bu veriler ticari amaçli
balik avciligindan elde edilmistir ve bu balik türlerindeki azalmanin su
kalitesinin bozulmasindan degilde asiri avciliktan da olabilecegini
düsündürebilir.
Bafa Gölü’nün üzerinde ve çevresinde; arazilerin taskinlardan korunmasi, B.
Menderes Nehri ile Bafa Gölü arasinda kontrollü su girisinin saglanmasi,
tarim arazilerinin sulanmasi ile tuzlanmasinin önlenmesi, göl su seviyesinin
kontrol altinda tutulmasi, göle sediment girisinin kontrolü, göldeki ekolojik
dengenin korunmasi, göl suyunun kalitesinin korunmasi amaçlari ile insaa
edilen tesisler nedeniyle gölün morfolojisinde çok önemli degisiklikler
meydana gelmis olup bu tesisler asagida siralanmistir:
1. Bafa Gölü Dalyani ve Sisirme Lastik Savak Yapisi (Dalyan Regülatörü)
2. Taskin Koruma Tesisleri; B. Menderes Sag Sahil (Söke) Seddesi, B.
Menderes Sol Sahil (Bafa Gölü) Seddesi, B. Menderes Nehri Kapama
Yapisi, Serçin Se ddesi
Bafa Gölü morfolojik durumuna ait 1994 verileri 1957 verileri ile neredeyse
aynidir. Bu bakimdan göl neredeyse hep ayni kalmistir.
5.3.4
Büyük Menderes deltasi
Mevcut duruma ait balik, morfoloji ve kus verilerine ulasilmistir. Delta bölge
ekonomisi için önemli bir alandir. Bunun yaninda, ulusal ve uluslararasi kus
koruma alani (AB Kus Direktifi) olmakla birlikte birçok endemik bitki türü
içermekte ve büyük bir biyolojik çesitlilige sahiptir. Büyük Menderes nehrinin
kirlenmis sulari Delta ve barindirdigi biyolojik çesitlilige büyük bir tehdit
olusturmaktadir. Örnegin yali çapkini artik deltada görülmemektedir.
B. Menderes Deltasi, B. Menderes Nehri’nin neolitik çagda baslayan sediment
biriktirmesi sonucu olusmustur. Delta, Kuzey (Karina) ve Güney Lagünü
olmak üzere iki büyük dalyandan ve tuzlu batakliklardan meydana gelmistir.
Deltanin morfolojisi nehir üzerinde yapilan su depolama ya pilari ve
nehirlerin yukari havzalarindaki erozyon ve sediment kontrolü çalismalari
sonucunda zaman içerisinde degisiklige ugramis, gelen sediment miktarinin
@ Grontmij
sayfa 34 den 76
Mevcut durum
azalmasi nedeniyle deltanin genisleme hizi düsmüstür. Buna ragmen yillardir
süren sediment birikimi neticesinde, delta ile deniz arasinda kot farki meydana
gelmis olup bu durum ise, lagünlerdeki su miktarini ve balik populasyonunu
olumsuz yönde etkilemistir. Yine son yillarda yasanan kuraklik ve yasak
olmasina ragmen devam eden tarimsal faaliyetler nedeniyle deltadaki
fizikokimyasal kirlenme artmistir. B. Menderes Nehri’nin kirli sulariyla
kirlenen Deltada, ekonomik türlerin yanisira ulusal ve uluslararasi
sözlesmelerle korunan kus türü, endemik flora ve biyolojik zenginlik de
tehlike altina girmektedir. Bütün bunlarin sonucunda sulak alanlarin miktari
azalmis ve muhtemelende bu azalma devam edecektir.
5.4
Su kalitesinin analizi ve örnek
20 ölçüm istasyonundan su kalitesi verileri mevcuttur. Bu veriler oldukça
yararli ancak göreceli olarak “ham” verilerdir: tüm maddelerin
konsantrasyonlarinin gösterildigi büyük tablolar halinde. Bu “ham” verilerin
analiz edilmesi gerekmektedir. Bu asagida belirtilenleri açikliga
kavusturacaktir:
• Parametrelerin ortalama degerleri;
• Farkli lokasyonlardaki konsantrasyonlar arasi farkliliklar;
• Konsantrasonlarin zamanla degisimleri (artis/azalis);
• Hangi konsantrosyonlar “çok az” veya “çok fazla” olarak
degerlendirilebilir;
• vb.
WFD için, veriler özetlenmeli ve belirlecek bir sistem ile kötü, zayif, orta, iyi
ve yüksek olarak belirtilmelidir. Mevcut durum ekolojik ölçek kullanilarak
hesaplanabilir (bakiniz Bölüm 4).
Ekolojik ölçek henüz hazir olmadigindan, eldeki veriler yürülükteki mevcut
su kalite siniflandirmasi kriteleri ile kiyaslanarak ise baslanabilir. Örnegin,
BOD5 iç in ölçülen konsantrasonlar (kirmizi barlar) ve Sinif I ile IV’ün kritik
degerleri (yatay çizgiler) Sekil 5.1’de verilmistir. Buraya bakan bir kisi BOD
konsantrayonunun hangi lokasyonlarda çok yüksek (Sinif IV kritik degerinin
üstünde) ve hangi lokasyonlarda oldukça iyi (Sinif I kritik degerinin altinda)
oldugunu kolaylikla görebilir.
Bu tarz bir analiz en çok kirlenmis bölgelerin genel bir bakis için oldukça
yararli olabilir. Bu önlemlerin önceliklendirilmesinde de oldukça yardimci
olacaktir.
@ Grontmij
sayfa 35 den 76
Mevcut durum
Sekil 5.1: Büyük Menderes havzasinda ölçülmüs BOD5 konsantrasyonlari ve Sinif I ve IV için
kritik degerlerin gösterimi. BOD degeri sütunlari kirmizi (Sinif I alti), mavi (Sinif I ve IV arasi)
ve sari (Sinif IV üstü) olarak gösterilmistir.
Sonraki adimlar
Büyük Menderes havzasindaki tüm su kütlelerinin mevcut durumlarinin
degerlendirilebilmesi için izleme programi, istasyon ve parametre artirimlari ile genisletilmelidir (bakiniz Bölüm 7).
Mevcut veriler özetlenmeli ve belirlecek bir sistem ile kötü, za yif, orta,
iyi ve yüksek olarak belirtilmelidir.
Sonuçlar mevcut durumlari gösterecek sekilde renkli olarak bir harita
üstünde gösterilmelidir. Bu harita hangi su kütlelerinin daha kötü durumda oldugunu anlamak için kolay bir bakis saglayacaktir. Bu bilgi
önlemlerin önceliklendirilmesinde de kullanilabilecektir
@ Grontmij
sayfa 36 den 76
6
Insan aktivitelerinden kaynaklanan
önemli baski ve etkilerin özeti
6.1
Giris
Baski ve etki analizi çevresel hedeflere ulasamama riski ve nedenlerini ortaya
koymak amaci ile yapilmaktadir. Bu su sistemine üzerindeki “tehdit” ve
problemlerin tayini için önemli ve etkin bir yoldur. Bu tehdit ve problemleri
önceliklendirerek en etkin önlemler seçilebilir.
Paragraf 6.2’de baski ve etki analiz hakkinda kisa bir özet verilmektedir. Bu
bölümdeki diger paragraflarda Büyük Menderes havzasindaki baski ve etki
analizinin ile çiktilari verilmektedir.
6.2
Baski ve etkilere giris
WFD için gerekli olan baski ve etki analizi su sistemlerinin analizi için yeni
bir kavramdir. Tablo 6.1’de baski etki analizinde kullanilan en önemli
tanimlar verilmektedir.
Tablo 6.1: Baski ve etki analizinde kullanilan tanimlar (kaynak: Baski ve etki analizi
konusunda AB rehberi, versiyon 3.0).
Terim
Tanim
Sürücü
Çevresel etkisi olabilecek insan aktivitesi (ör. Tarim, endüstri)
(Driver)
Baski
Sürücünün dogrudan etkisi (ör. Akista degisim, su kimyasinda degisim)
(pressure)
Durum
Dogal ve insansal faktörler sonucu su kütlesinin durumu (ör. Fiziksel, kimyasal ve
(state)
biyolojik karakteristikler)
Ekti (impact) Baskinin çevresel etkisi (ör. Balik ölümleri, ekosistemde degisimi)
Baski ve etki analizi Sekil 6.1’de de görüldügü üzere iki baslangiç noktasi
olan ve tekrarlanan bir süreçtir.
Sekil 6.1: Iki baslangiç noktasi olan baski ve etki analizi semasi (j ve k).açiklamaya bakiniz.
@ Grontmij
sayfa 37 den 76
Insan aktivitelerinden kaynaklanan önemli baski ve etkilerin özeti
Tek yön (j )
Ilk yön Sekil 6.1’deki semanin sag tarafindan baslar. Asagidaki adimlar
gereklidir:
A. Ilk olarak, konu ile ilgili sürücüler belirlenir ve tanimlanir, örnegin tarim,
endüstri, evsel vb.
B. Sonra, herbir sürücü baskilar açisindan analiz edilir, örnegin evsel
kullanim için su çekimi, endüstriyel atik su desarji. Burada sürücü ve
baski arasindaki baglantinin açik ve nice olarak ortaya konmasi önemlidir.
C. Adim B ‘en sonra, baskilar su kütlesi / su sitemlerine göre çevrilmelidir.
Örnegin, sürücü “endüstri” 1000 m3 atiksu desarj ediyor (baski) ve bu
sudaki nitrat konsantrasyonunun 3 mg/l olmasina sebebiyet veriyor (su
kütlesinin durumu).
D. Su kütlesinin durumu su ekosistemi üstündeki etkiye çevr ilir: tür
yogunlugundaki degisiklikler, biyolojik çesitliligin azalmasi, habitat
kayiplari vb.
…yada diger yöntem (k )
diger bir baslangiç noktasi ise semanin sol tarafidir.
I. Süreç arazi gözlemleri ile baslar. Örnegin, izleme sonuçlari gösteriyorki
su kütlesi kötü durumdadir: çok az balik, yüksek nitrat konsantrasyonu vb.
II. Sonra bu kötü durumun nedenlerine iliskin bir arastirma baslatilir. Bu
baskilari anlamak amaçli arastirmadir. Bu durumda örnegin, yüksek nitrat
konsantrasyonunun sebebinin aritilmamis atiksu oldugu saptanabilir.
III. Kötü duruma bir neden bulundugunda, bu baski bir sürücüye baglanabilir.
Pratikte iki yolda kullanilabilir. Sürücülerle ilgili bazi bilgiler ve ölçüm
sonuçlari varolabilir. Ilk olarak sürücülerle ilgili bilgilerin ölçüm sonuçlari ile
baglantilari kurulmalidir. Büyük ihtimalle, bazi “bosluklar” kalacaktir. Bunlar
etkilerin belli olmadigi sürücüler, açiklanamayan gözlemlenmis bir durum
olabilir. Sonra bu bosluklarin doldurulmasi, ilgili konularda sürücülerle ve
onlarin baski ve etkilerinin tam olarak anlasilabilmesi için daha çok arastirma
ve izleme gerekecektir.
6.3
Sürücüler
Bu paragrafta Büyük Menderes havzasinda su kütlelerini etkileyen
sürücülerden kabaca bahsedilecektir.
Endüstri
Endüstriyel aktivitelerde yüzey ve yeralti sulari sogutma, temizleme ve isleme
amaçli kullanilmaktadir. Endüstriyel aktiviteler, bunun yaninda, aritilmamis
atiksularin yüzey sularina desarjina da sebebiyet vermektedir. 2010 yili için,
havzada 10 milyon m3 /yil desarj öngörülmektedir (Uluslararasi Su Ofisi,
1999).
Turizm
Jeotermal kaynaklardan termal tesisler için su çekilmektedir. Yüzey ve yeralti
sulari da yüzme havuzlari ve diger dinlenme aktiviteler için çekilmektedir.
Turizm aktiviteleri yüzey sularinda farkli kirlilik etkilerine sebebiyet
vermektedir. Turim genelde yaz mevsiminde artmaktadir. Bu durum, suya
olan ihtiyaç yaz mevsiminde daha çok arttigi ve bu mevsiminde diger
mevsimlere kiyasla daha kurak geçtigi için sorun olmaktadir.
@ Grontmij
sayfa 38 den 76
Tarim
Sulama, tuzlu topraklarin yikanmasi ve su ürünleri yetistiriciligi amaçli yüzey
ve yeralti suyu çekimleri yapilmaktadir. Sulama için 180 milyon m3/yil yeralti
suyu ve 1800 milyon m3/yil yüzey suyu çekilmektedir. Sulama alanlarinda
kullanilan su genellikle kötü kalitede olmasi yeralti ve yüzey sulari ile oglan
baglantilardan dolayi bu sularin kalitesini de negatif olarak etkilemektedir.
Sulama ve drenajdan dönen sular yüksek miktarda tuz ve sodium
içermektedir. Bu kötü kalitedeki sular yeralti sularina sizmakta, Büyük
Menderes nehri ve kollarinina karismaktadir.
Evsel kullanim
Evsel içmesuyu amaçli su kullanimi yaklasik 150 milyon m3 /yil’dir. Evsel
atiksular havzadaki en önemli noktasal kaynaklardan biridir. Atiksular ya
dogrudan yüzey sularina (deniz veya nehir) akitilmakta yada toplandiklari
foseptik çukurlarindan daha sonar yine nehre atilmaktadir. Havzada tam
anlami ile faaliyet gösteren aritma tesisi yoktur. Evsel atiksu kirliligi genel
olarak bakteri, organik madde (BOD) ve NH3’ün artmasina sebebiyet
vermektedir.
Enerji
Havzada hidroelektrik üretimi amaçli barajlar vardir. Havzada ayrica
jeotermal enerji de üretilmektedir. Havza genelinde 20 civarinda jeotermel
bölge bulunmakta, bunlarin bir kismi elektrik enerjisi üretimi, konut isitmasi
ve tarimsal seralarin isitilmasinda kullanilmaktadir. Jeotermal su kullanimi
yüksek sicaklikta ve yüksek bor (ve diger toksik elementler) konsantrasyonlu
sularin desarjina sebebiyet vermektedir. Havzadaki en önemli iki bor kaynagi
Sarayköy jeotermal santrali ve Tekke kaplicalaridir.
Ulasim
Gemiler yüzey sularinda tahribata sebebiyet verirler (dalgalar, kirlilik vb.).
Muhtemelen yollar su ulasimi için bazi hidromorfolohjik degisiklikler
yapilmistir. Ayrica, tehlikeli maddelerin tasinmasindan kaynaklanan risk
mevcuttur.
Ticaret
Nehirden siseleme amaçlu su alinmamaktadir.
Analiz
Nihai NHYP’nda, baski ve etki analizinin ana çiktilari sunulmalidir. Bunun
için tablo, sema ve haritalari kullanmak oldukça yararli olabilir. Tablo 6.21,
örnegin, Büyük Menderes havzasindaki baski kategorilerinin genel bir özetini
vermektedir. Tüm sürücüler ve baskilar listelendikten sonra, en önemli
sürücüler ve baskilar seçilmelidir. Sonraki asamalarda, analizler sadece ana
(önemli) sürücüler ve baskilara deginecektir. Tablo 6.2’de en önemli baskilar
gösterilmektedir (en önemliler koyu).
1
Burada gösterilen Tablo ilk denemedir. Konu ve bölge hakkinda daha çok bilgi sahibi
uzmanlar tarafindan doldurulmalidir.
@ Grontmij
sayfa 39 den 76
Tablo 6.2: büyük Menderes Havzasindaki baskilarin kategorizasyonu. En önemli baskilar
koyu renkle gösterilmistir.
Baski
Büyük Menderes havzasinda mi?
Yaygin kaynak
Evsel desarj (akis dahil)
Az önemli
Kanalizasyonuz evler
tarim (yaygin kaynak)
önemli: infiltrasyon
kanallarindan sizinti + pestisidler
etc.
Ormancilik
Az önemli
Ulasim
Bilinmiyor
Diger yaygin kaynaklar
Bilinmiyor
Noktasal kaynaklar
Evsel atik su
Çok önemli
Endüstri
Çok önemli
Madencilik
Bilinmiyor
Kirlenmis arazi
Az önemli
Tarim noktasal
Important
Atik yönetimi
Az önemli?
Enerji üretimi
Çok önemli: jeotermal enerji
santralleri => bor ve isi kirliligi
Su ürünleri
Bilinmiyor
Belli maddeleri
Imalat, tüm endüstriyel ve
Bilinmiyor
kullanan aktiviteler
tarim sektöründen
kullanimlar ve emisyonlar
Su çekimi
Akista azalma
Çok önemli: endüstri, içme suyu
ve tarim için
Suyun yeniden basimi Yeralti suyu geri
Bilinmiyor
pompalamasi
Morfolojik
Akis kotrolü
Önemli: sulama kanallari,
rezervuarlar
Nehir yönetimi
Önemli: sulama kanallari ve
rezervuarlar
Geçis sulari ve kiyi yönetimi
Bilinmiyor
Diger morfolojik
Bilinmiyor
Diger insansal
Bilinmiyor
kaynaklar
Baski ve etki analizini ilk asamasinda, en önemli sürücüler, baskilar ve
etkilerin ilskilerini gösteren bir sema hazirlamak çok yararli olacaktir. Bu tarz
bir sema Sekil6.2’ de verilmektedir (sonraki sayfa). Bu tarz bir sema, tam
olarak hazirlanmamis bile olsa, su sistemi üstünde kompleks iliskileri
nedenleri (sürücüler/baskilar) ve etkilerini (etkiler) görebilmeye yardimci
olacaktir.
@ Grontmij
sayfa 40 den 76
Sekil 6.2: Sürücüler, baskilar ve etkiler arasindaki iliskiye genel bir bakis.
6.4
Etkilerin potansiyel kaynaklari
6.4.1
Noktasal kirlilik kaynaklari
Noktasal kirliligin ana kaynaklari evsel atiksu desarji, endüstriyel desarj ve
bor içeren jeotermal desajlardir. Sekil 6.3’de hazvadaki noktasal kitlilik
kaynaklarinin haritasi gösterilmektedir.
@ Grontmij
sayfa 41 den 76
Sekil 6.3: Ana baskilar
Noktasal kirlilik kaynaklari ile ilgili nicel bir bilgiler olusturmak gereklidir:
kim, neyi ve ne kadar desarj ediyor?. Asagida “Ege Nehirleri Entegre Su
Kaynaklari Kullanimi Planlamasi ve Yönetimi Fizibilite Çalismasi” temel
alinarak hazirlanmis bir örnek verilmektedir (Uluslararasi Su Ofisi, 1999).
Atiksu kirliligi
Büyük Menderes nehrine desarj edilen yillik BOD (biyolojik oksijen ihtiyaci),
COD (kimyasal oksijen ihtiyaci) ve SS (çözünmüs kati madde) miktarlari
sirasi ile 1.492.000 kg/yil, 4.366.000 kg/yil ve 1.128.000 kg/yil’dir. Sekil 6.3
endüstriyel kaynakli bu kirlilik yüklerinin sektörler bazinda dagilimini
göstermektedir. Sekilde de görüldügü üzere tekstil ve deri endüstrisi bu
desarjlarin ana kaynagidir.
Sekil 6.4: Endüstriyel kaynakli atiksu kirlilik yüklerinin BOD, COD ve SS açisindan sektörel
dagilimi.
@ Grontmij
sayfa 42 den 76
Tablo 6.3’da ana noktasal kaynakli baskilarin muhtemel etkilerle olan iliskisi
verilmektedir (mevcut bilgiler temel alinarak).
Tablo 6.3: Ana noktasal kaynakli baskilar , muhtemel etkileri ve içerdikleri maddeler.
Aktivite yada
Baski
Durumdaki muhtemel degisim
Madde
sürücü güç
yada etki
Evsel atiksu
Aritilmamis
Organik yük => oksijen azalmasi => Organik
atiksuyun desarji
balik ölümleri vb.
maddeler
Bulaniklik => isik geçirgenliginde
Askidaki madde
degisiklikler
Besinler (NH3) => ötrofikasyon
Azot
Endüstri
Aritilmamis
Organik yük => oksijen azalmasi => Organik
atiksuyun desarji
balik ölümleri vb.
maddeler
Bulaniklik => isik geçirgenliginde
Askidaki madde
degisiklikler
Zehirlenme (dogrudan etki)
Zehirli maddeler
Besinler (NH3) => ötrofikasyon
Besinler
Enerji üretimi
Jeotermal güç
Sicak ve borlu suyun desarji
Sicaklik, bor
kaynaklari
(dogrudan etki??)
6.4.2
Yaygin kirlilik
Yaygin kirlilik genellikle tarimdan kaynaklanmaktadir. Iki ana baski unsuru:
• tarimda kullanilan gübreler, tarimsal ilaçlar;
• sulamadan dönen tuz ve sodyumlu sular.
Tablo 6.4 yaygin kaynakli baskilar ile muhtemel etkileri arasindaki iliskiyi
göstermektedir.
Tablo 6.4: Ana yaygin kaynakli baskilar, muhtemel etkileri ve içerdikleri maddeler.
Aktivite yada
Baski
Durumdaki muhtemel Madde
sürücü güç
degisim yada etki
Tarim
Sulama kanallarindan suyun
Toprak ve yüzey
Cl-, a.o.
(tuzlu) topraga ve yüzey
sularinda tuzluluk artisi
sularina sizmasi
Gübrelerden kaynakli besinler Ötrofikasyon =>
NH4 +, NO3 -, PO4 3ekosistem degisimi
Tarimsal ilaçlar
Zehirlilik, içilebilir su
Tarimsal ilaçlar
kaynaklarinin kirlenmesi
6.4.3
Yüzey suiyu çekimleri
Sulama amaçi olarak yilda yaklasik 1800 milyon m3 su çekilmektedir. Içme
suyu ve diger amaçli su çekimleri ise (endüstri dahil) 110 milyon m3 /yil’dir.
Çekilen bu sular kismen tarimsal desarj, evsel ve endüstriyel atiksu olarak,
kötü kalitede, geri dönmektedir.
Tablo 6.5 ana çekim kaynakli baskilar ve muhtemel etkileri.
@ Grontmij
sayfa 43 den 76
Tablo 6.5: Ana çekim kaynakli baskilar ve muhtemel etkileri.
Aktivite yada sürücü güç
Baski
Durumdaki muhtemel degisim yada
etki
YÜZEY SUYU
Sulama suyu çekimi
Akista azalma
Kimyasallarin daha az seyrelmesi.
Içme suyu çekimi
Akimda ve ekolojik rejimde
Endüstriyel kullanim için su
degisiklikler.
çekimi
Su seviyesinde degisiklik,
Tatli/tuzlu oraninda degisim
YERALTI SUYU
Sulama suyu çekimi
Içme suyu çekimi
Endüstriyel kullanim için su
çekimi
6.4.4
Akifer kaynaklarinda
azalma
Akiferlerde az su
Bagli karasal ekosistemlerde
degisimler.
Yeralti suyu çekimleri
Sekil 6.5, sulama, evsel ve endüstriyel kullanim açisindan yeralti suyu çekim
miktarlarini göstermektedir. Sekilde endüstriyel amaçli yeralti suyu
çekimlerinin çok az oldugu görülmektedir.
Abstraction
of groundwater
in çekimi
the BM river basin
BM
havzasinda
yeralti suyu
(total
= 340
million
m3/year)
(toplam
= 340
milyon
m3/yil)
irrigation
sulama
industry
endüstri
44%
44%
53%
53%
domestic
evsel use
3%
Sekil 6.5: Büyük Menderes havzasinda farkli kullanimlar için yeralti suyu çekimleri.
6.4.5
Hidromorfolojik baskilar
Sulama amaçli birçok hidromorfolojik degisiklikler yapilmistir. Sulama
amaçli akis rejim degisiklikleri asagidakileree sebep olmaktadir:
•
•
•
Sedimentasyonda degisiklikler;
Taskinlarda degisiklikler;
Akis rejiminde degisiklikler (akis m3/ns, hiz, su seviyesi), tatli su ve
tuzluluk oraninda degisikliklere sebep olmaktadir.
Tablo 6.5 ana hidromorfolojik kaynakli baskilari ve muhtemel etkilerini
göstermektedir.
@ Grontmij
sayfa 44 den 76
Tablo 6.6: Ana hidromorfolojik kaynakli baskilar ve muhtemel etkileri.
Aktivite yada sürücü Baski
Durumdaki muhtemel
güç
degisim yada etki
Sulama kanallari
Akis karakteristiginde degisiklikler (ör.
Akis rejimi ve habitat
Hacim, hiz, derinlik…)
degisiklikleri
Barajlar ve
Fiziksel bariyerler
Akis rejimi ve habitat
rezervuarlar
degisiklikleri
Akis karakteristiginde degisiklikler (ör.
Hacim, hiz, derinlik…)
Yukari ve Orta Büyük Menderes Nehri için daha detayli veriler mevcuttur.
Arazi gözlemlerinde, yukari ve orta kisimlarin ana kanal üstüne ve kollarina
yapilan su depolama yapilari erozyon ve sediman kontrolü çalismalari nehir
morfolojinde degisikliklere sebep olmustur. Bu degisiklikler desarj ve su
altinda kalan alanlarin degismesinde, sonuç olarakta nehir yatagindaki floara
ve faunanin, nehir yatagi kapasitesinin ve su hizinin degismesine neden
olmustur. Örnegin, su miktari ve hizindaki düsüsten dolayi nehir yatagindaki
kesmeler azalmis, ancak sedimentasyon orani artmis nehir yataginin enine
kesiti küçülmüstür. Bu zaman içerisinde su kalitesi iyice kötüye gitmis, sucul
bitkiler azalmistir. Muhtemelen makro omurgasizlar ve balik yogunluguda
azalmistir. Bu durum özellikle yagmurlu mevsimlerde ve taskinlarda nehir
yataginda degisikliklerle sonuçlanmistir.
6.5
Baskilarin önceliklendirilmesi
Baski ve etki analizi tamamlandiginda, ana problemler ve baskilar konularina
açiklik getirmelidir. Bu tehdit ve problemler önceliklendirilerek, en etkileyici
önlemler seçilebilir.
Projenin baslangicinda, Büyük Menderes havzasindaki aktörlerin farkli
görüsleri, su yönetimi konusundaki hedefelerini içeren bir analiz yapilmistir.
Görüsmeler ana problemler ve konularin farkli kurumlar tarafindan algilanisi
konusunda net bir fikir saglamistir. Tablo 6.7 katilimcilarin sorunlara deginme
sikliklarina göre (son üç sütun), problem kategorilerini (birinci sütun)
vermektedir. Tablo özel bir kategori olan “genel kirlilik” ile baslamaktadir, ki
bu tüm katilimcilarin kirlilikle ilgili bir faktöre degindigini göstermektedir. Bu
kategori farkli kategorilerde belirtilmis olan birçok farkli kirlilik
kategorisinden (endüstriyel, evsel ve bor kirliligi) olusmaktadir. Idari ve
kurumsal faktörlerin yaninda tarim ve sulama, genel su ve toprak kalitesi
faktörlerine de siklikla deginilmistir.
Tablo 6.7: Farkli problem kategorilerinin algilanis sikligi.
Kategori adi
Ortalama
Genel kirlilik
1.00
Idari ve kurumsal faktörler
0.95
Endüstriyel kirlilik
0.95
Tarim ve sulama
0.79
Evsel kirlilik
0.74
Genel su ve toprak kirliligi
0.68
Jeotermal bor kirliligi
0.63
Kirlilik disinda su ve toprak kalitesine olan etkiler
0.37
Su miktari (tarimdan baska)
0.37
Doga koruma
0.16
Turistik aktiviteler
0.11
@ Grontmij
Aydin
1.00
1.00
1.00
0.75
0.83
0.58
0.75
0.58
0.42
0.17
0.17
Denizli
1.00
0.86
0.86
0.86
0.57
0.86
0.43
0
0.29
0.14
0
sayfa 45 den 76
Problemlerin önceligi konusundaki algi ve düsünceler herzaman baski ve etki
analizi sonuçlari ile ayni olmamaktadir. Bu yüzden çiktilar üstüne
görüsmelerde bulunmak önemlidir. Analizler açik belirtse de, örnegin evsel
kirlilik ana problemdir gibi, eger karar vericiler farkli düsünüyorlarsa,
uzlasmak ve önlemler almak çok önemli olabilir.
6.6
Risk tayini 2015
6.6.1
Temel senaryo
Temel senaryo, su konusunda etkisi olacak sosyo-ekonomik ve politik özerk
gelismeleri tanimlamaktadir. Bir temel senaryo olusturmak için, beklenen
degiskenleri ortaya koymak gerekecektir. Üç tip degiskeni ayirt etmek önemli
olacaktir:
1. Egilimlerdeki degisiklikler
• Demografik faktörlerdeki degisimler, ör. Populasyon artmasi;
• Ekonomik gelisme ve ekonomik aktivite içerigindeki degisiklikler,
ör. hizmetlerin önemlerindeki büyüme;
• Arazi planlamasinda degisiklikler, ör. belli ekonomik aktiviteler için
yeni alanlarin belirlenmesi.
2. Kritik belirsizlikler
• Sosyal degerler ve politik degisiklikler, ör. küresellesme,
bölgesellesme, ekonomiye bagli politikalar;
• Dogal sartlardaki degisiklikler, ör. iklim degisikligi;
• Su disindaki sektör politiklarindaki degisiklikler, ör. ekonomik
sektörleri etkileyecek tarim ve endüstri politikalarindaki degisikikler.
3. Su politikasi degiskenleri:
• Su sektöründe planlanan yatirim, ör. su servislerinin gelistirilmesi
yada dogal çevrenin restorasyonu;
• Endüstriyel üretimle ilgili baskilar için su kullanimini
etkileyebilecek teknolojik gelismeler, ör. su tasarrufu, su aritimi.
Bu bölümde Büyük Menderes havzasinda kilit su kullanimlarinda öngörülen
egilimlere deginilmektedir. Büyük Menderes havzasinda su kullanimi
konusundaki egilimlerle ilgili yeterli bilgi olmamasindan dolayi asagidaki
tanimlamalar yeterince detayli olamamistir.
Endüstri
Büyük Menderes havzasindaki en önemli endüstri kollari tekstil ve deri
endüstrisidir. Tekstil ithalatindaki AB kotalarinin kalkmasi sektörün
büyümesi umutlarini artirmistir. Tekstil kotasinin 2005 yilinda küresel
ölçekte kalkmasi, ABD ve di ger pazarlardaki üreticilerinde katilmasi ile
rekabeti artiracak olmasina ragmen, büyüm olasiliklarini artiracaktir. Tekstil
ve deri endüstrisindeki su kullanimi havzadaki toplam endüstriyel su
kullaniminin %63’ün ü olusturmaktadir. Havzada yillik endüstriyel atiksu
desarji 3,7 milyon m 3’dür. Tekstil ve deri endüstrisi bu miktarin %72’sinden
sorumludur ( Uluslararasi Su Ofisi, 1999).
Ekonomik gelismenin üretimsel gelisme ile orantili oldugu varsayilarak
gelecekteki endüstriyel su kullanimi ihtiyaci tahmin edilebilir. Su
kullanimdaki büyümenin üretimdeki büyüme ile orantili oldugu
varsayilmaktadir. Böylelikle endüstriyel kullanimin 2010’da iki katindan
fazlasina çikacagi öngörülebilir. Ayni zamanda endüstriyel atiksu desarjinin
da ikiye katlanacagi tahmin edilmektedir (Uluslararasi Su Ofisi, 1999).
@ Grontmij
sayfa 46 den 76
Tarim
Havzadaki en büyük su kullanim alani sulamadir. Türk tarimindaki verimlilik
AB ortalamasindan daha hizli artmaktadir. Bu durum gelecekte sulamanin,
gübre ve diger tarim metodlarinin artacaginin göstergesidir. Diger taraftan,
çiftçiler daha az su kullanimi gerektiren daha etkin sulama tekniklerine
geçebilirler. Ancak her sekilde sulamanin artacagi bir gerçektir.
Evsel
Büyük Menderes havzasinin, 2000 yilinda 2.5 milyon olan popülasyonunun
2020 yilinda 4.9 milyona artacagi öngörülmektedir. Eger kisi basi su ihtiyaci
degismezse, evsel su ihtiyaci yillik 242 milyon m3‘den (2000 yili) 2020
yilinda 467 milyon m3’ e çikacaktir (Uluslararasi Su Ofisi, 1999).
Enerji üretimi – jeotermal güç santrali
Enerji tüketiminin gelecek on yil içerisinde yillik %10, elektrik talebininde
yillik %7 artacagi tahmin edilmektedir (http://www.map.ccrs.nrcan.gc.ca/iea).
Su kullanimdaki önemli egilimlere genel bir bakis için Tablo 6.8 gibi bir
sunus yararli olabilir. Burada sunulan tablo sadece bir örnektir.
Tablo 6.8: Büyük Menderes havzasinda önemli su kullanimlarindaki egilimler
Su kullanimi
Politika
Genel sosyo- Talepdeki degisiklik Üretimdeki
degisikligi ekonomik
degisiklik
göstergelerd
eki degisiklik
Endüstri
Ekonomik
büyümeyle orantili
üretim artisi
Tarim
Evsel
Su
Nüfus artisi
Nüfus artisina bagli
fiyatlandir
olarak 2000-2010
masi
arasi %36’lik taleb
reformu
artisi
Enerji üretim
santralleri
Sonraki adim
Temel senaryonun detayli gelistirilmesi.
6.6.2
2015’de tahmini durum
Bu paragrafta su kütlelerinin simdiki durumlarindan yola çikarak 2015’deki
tahmini durumlari verilmelidir. Bunu yapabilmek için, beklenen ekonomik
egilim kimyasal/ekolojik egilim göstergelerine çevirilmelidir. Örnegin, nüfus
artarsa daha fazla içme suyu ihtiyaci olacak ve daha fazla atiksu desarj
edilecektir. Eger aritma tesisleri yapilmazsa nüfus artisi su kalitesini
kötülestirecektir.
@ Grontmij
sayfa 47 den 76
Temel senaryo sürücü güçlerin gelisimini tanimlar. Bu asagidakilere
çevirilmelidir:
ð baskilar üstündeki etkiler
ð su çekimi ve kirlilik üstündeki etkiler ((yari)-nicel)
ð su sistemi üstündeki etkiler (konsantrasyon, akis…)
ð ekosistem üstündeki etkiler (yogunluk, biyolojik çesitlilik…)
Sonuç, tahmini konsantrasyonlar, tahmini su akisi ve seviyesi gibi konularda
beklenen durumun tanimlanmasidir. Ekolojik ölçek ile bu beklentiler,
2015’deki tahmini ekolojik duruma çevirilebilir. Bu çiktilar beklenen farkli
durumlarin renklerle gösterildigi bir harita üzerinde sunulmalidir. Hedeflere
ulasmasi zor görünen su kütleleri için önlemler olusturulmalidir: 2015 yilinda
orta, zayif ve kötü durumda olmasi beklenenler.
6.7
Önemli insan baskilari
Sonuç olarak, ana (önemli) baskilar, mevcut durum ve sürücülerin, baskilarin
ve etkilerin 2015’deki tahmini ge lismelerini göz önünde bulundurarak bu
paragrafta siralanmalidir.
@ Grontmij
sayfa 48 den 76
7
Izleme
7.1
Giris
Su Çerçeve Direktifi Madde 8’de yüzey sulari, yeralti sulari ve koruma
alanlarinin durumlarinin izlenmesi için yapilmasi gerekenler verilmektedir.
Izleme programlari herbir nehir havza bölgesindeki su kütlelerinin
durumlarinin degerlendirilmesi ve durularinin gelistirilmesi için alinan
önlemlerin etkinligini degerlendirmek için gereklidir. Izleme programlarinin,
WFD’nin Ek 5’de verilen gereklilikler dogrultusunda 22 Aralik 2006 tarihine
kadar olusturulmasi gerekmektedir.
7.2
Mevcut izleme ag larinin deg erlendirilmesi
Mevcut izleme aginin degerlendirilebilmesi için, WFD’nin gereklilikleri ve
mevcut durumda varolan izleme programlarinin bilinmesi gerekmektedir.
7.2.1
Yüzey sulari
Ekolojik izleme
Büyük Menderes havzasinda ekolojik izleme çalismalari çok az ve daginiktir.
Varolan veriler genellikler tek bir su kütlesinin tek bir yil ve mevsimdeki
verileridir. Bir ekolojik izleme agi mevcut degildir.
Hidrolojik izleme
“Ege Nehirleri Entegre Su Kaynaklari Kullanimi Planlamasi ve Yönetimi
Fizibilite Çalismasi” raporuna (Uluslararasi Su Ofisi, 1999) göre, Büyük
Menderes havzasinda akis izleme su seviyeside dahil 46 istasyonda, ve 9 diger
izleme noktalarinda yapilmaktadir. Bu 55 ölçüm istasyonunun 40 tanesi DSI
ve 15 tanesi EIE tarafindan kontrol edilmektedir. Türkiye’deki tüm akis
ölçümleri 1989 yilindan buyana dijital ortamda, HYDRO programi
kullanilarak saklanmaktadir. DSI ve EIE bu verileri içeren iki ayri veri kitabi
yayinlamaktadirlar.
Kimyasal izleme
Fizibilite Çalismasi” raporuna (Uluslararasi Su Ofisi, 1999) göre dogal su
kalitesi DSI tarafindan izlenmektedir. Örnekleme alanina bagli olarak ölçüm
ve analizler yilda iki veya alti kere yapilmaktadir. Analiz sonuçlari Ankara’da
DSI veri tabaninda toplanmaktadir.
Sekil 7.1 Büyük Menderes havzasindaki izleme istasyonlarini göstermektedir.
@ Grontmij
sayfa 49 den 76
Izleme
Sekil 7.1:Izleme istasyonlari haritasi (kaynak; NHÇG analiz raporu)
Asagida izlenen parametreler verilmektedir. Ancak, su kalite ölçüm
verilerinden genellikle az sayida parametrenin izlendigini ve izlenen
parameterin istasyonlar arasinda farklilik gösterdigi anlasilmaktadir.
Fiziksel organik olmayan parametreler:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
debi
sicaklik
pH
elektriksel iletkenlik
toplam çözünmüs katilar
askidaki katilar
metil turuncu alkalinitesi
fenolftalein alkalinitesi
klorür
amonyak azotu
nitrit azotu
nitrat azotu
kalsiyum karbonat
fosfat
potasyum
sülfast
sodium
kalsiyum
magnezyum
Organik parametreler
•
•
•
•
Toplam Kjeldahl azotu
Çözünmüs oksijen
Organic madde,biyolojik oksijen ihtiyaci
Kimyasal oksijen ihtiyaci
Metaller
•
Cr, Pb, Zn, Hg, Fe, Cd, F, Mn, B, Cu
Bakteriyolojik parametreler
•
•
Toplam koliform
Escherichia coli
@ Grontmij
sayfa 50 den 76
Izleme
7.2.2
Yeralti suyu
Fizibilite Çalismasi” raporuna (Uluslararasi Su Ofisi, 1999) göre piezometrik
aglar mevcuttur ve DSI tarafindan yürütülmektedir. DSI piezometrik aglari
ile Büyük Menderes havzasinda yaklasik 100 adet gözlem kuyusunu
kapsamaktadir.
Ana kimyasal elementlerin ölçümleri heryil sulama sezonu öncesi ve
sonrasinda yapilmaktadir. Yeralti suyu kalite aglari konusunda bir fikir
yürütmek çok zor çünkü herbir yeralti suyu izleme kampanyasi seçilen farkli
bir kuyularda yapilmaktadir. Bunun yaninda, farkli elementler analiz
edilmektedir. Büyük menderes havzasi için, su analizlerinde (ana elementler,
bor, Fe, Mn) 80 ile 110 arasi örnek kullanilmaktadir. Bunlarin arasinda 20 ile
30 tanesi kuyu, digerleri yüzey sularidir.
Tarimsal, kimyasal gübreler ve tarimsal ilaç kaynakli yeralti suyu kalitesi için
çok az veya hiç veri yoktur.
Mevcut durumda yeralti suyu için seviye izleme çalismasinin yapilip
yapilmadigi bilinmemektedir.
7.2.3
Koruma alanlari
Mevcut durumda koruma alanlari ile ilgili bilgi ve izleme çalismalari ile ilgili
bilgi bulunamamistir. Bu alanlar farkli statülerde olduklari için (RAMSAR
vb.), statülerine göre bir raporlama kurali olabilir.
7.3
Gelecekteki izleme çalismalari için öneriler
7.3.1
Ekolojik izleme
Havzadaki ve içerdigi su kütlelerinin mevcut durumunun anlasilabilmesi için
WFD tanimlanmis her su kategorisi için belli verileri gerektirmektedir. Tablo
7.1 herbir kategori için gerekli olan çevresel kalite unsurlarini göstermektedir.
Tablo 7.1: WFD’nin su kategorileri için kalite unsurlari.
Kalite unsurlari
Nehirler
Göller
Geçis sulari
Fitoplankton
X
X
X
Bentik fitoplankton
X
X
Makrofitler
X
X
Microskobik alg
X
Angiospermler
X
Makro omurgasizlar
X
X
X
Balik
X
X
X
Hidromorfoloji
X
X
X
Fizikokimya
X
X
X
Kiyi sulari
X
X
X
X
X
X
Nehirler için izleme rehberi herbir kategoriden seçilmis degiskenleri
vermektedir. Ayrica bahsedilen tüm degiskenlerin tanimlari bu rehberde
verilmektedir.
@ Grontmij
sayfa 51 den 76
Izleme
Sonraki adimlar
Ekolojist ve hidrolojistlerden olusan bir ekip izleme rehberinde verilen
bilgileri kullanarak yorumlamasi kolay degiskenler belirlemelidir. Bunu
yapabilmek için, bütün Büyük Menderes havzasini kapsayacak baslangiç
niteliginde bir izleme agi olusturulmalidir.
7.3.2
Kimyasal izleme
Varolan izleme aktiviteleri fazlasi ile sulama amacina odaklanmis, ekolojik
konulari kapsamamaktadir. Bu durum izleme istasyonlarinin yerlerinden,
izleme sikligi ve mevsimlerinden kolaylikla görülebilir.
Sonraki adimlar
Su kalitesi uzmanlarindan olusan bir ekip mevcut durumda nelerin, nerde
ve ne zaman izlendigini kontrol etmeli ve WFD için ne zaman ne yapilmasi gerektigini ortaya koymalidir.
7.3.3
Yeralti suyu
Sonraki adimlar
Yeralti suyu kalitesi için mevcut durumda nelerin, nerde ve nezaman
izlendigini kontrol edilmeli ve WFD için nezaman ne yapilmasi gektigi
ortaya konmalidir.
7.3.4
Koruma alanlari
Sonraki adimlar
Koruma alanlarinin kalitesi için mevcut durumda nelerin, nerede ve ne
zaman izlendigi kontrol edilmeli ve WFD için ne zaman ne yapilmasi
gerektigi ortaya konmalidir.
@ Grontmij
sayfa 52 den 76
8
Su kullanimlarinin ekonomik analizi
8.1
Giris
Bu bölüm su kullanlarinin ekonomik analizini anlatmaktadir. Kisa vadede ki
gerekliliklere, asagidaki hedefler dogrultusunda odaklanmaktadir:
• mevcut su kullanimlari ve bunlarin ekonomik önemleri;
• önemli ekonomik sürücülerdeki 2015 yilina kadar ki egilimler;
• su hizmetlerinin mevcut durumdaki maliyet geri dönüsümü.
Bu bölümde su kullanimlari ve bunlarin ekomik önemleri ve su servislerinin
maliyet geri dönüsüm düzeylerine deginilecektir. Önemli ekonomik
sürücülerdeki gelecekte beklenen egilimlere Bölüm 6.5.1’de deginilmektedir.
8.2
Su kullanimlari ve bunlarin ekonomik önemleri
Ekonimik analiz suyun ekonimi için ve havzada soyso-ekonomik kalkinma
açisindan önemini ortaya koymaktadir.
Büyük Menderes havzasindaki ekonomik su kullanimlari:
• Endüstriyel su kullanimi (isleme, sogutma, temizlik);
• Turizm (kaplicalar, yüzme havuzlari, eglence);
• Tarim (sulama, tuzlu toprak yikanmasi, su ürünleri);
• Evsel su kullanimi (içme, kullanma);
• Enerji;
• Ticari (siseleme, su parklari).
Tablo 8.1’de Büyük Menderes havzasinda su kullaniminin ekonomik önemleri
için genel bir bilgi verilmektedir. Bu tablo su kullaniminin ekonomik
analizinin degerlendirilmesi için bir baslangiç ve format niteligindedir.
@ Grontmij
sayfa 53 den 76
Su kullanimlarinin ekonomik analizi
Tablo 8.1: Büyük Menderes havzasinda su kullaniminin ekonomik önemi (kaynak:
Uluslararasi Su Ofisi, 1999), http://www.odci.gov/cia/publications/factbook/index.html.
Su kullanimi
Su tüketimi
Kirlilik
Toplam
Yapil Is imkani Faydalan
üretim
an is
an sayisi
Endüstriyel su 4,9 milyon m3 /y 4 milyon m3 /y
GSMH’ya
22,4%’si
kullanimi
(Türkiye’deki
atiksu desarji
katkisi 26,6%
endüstriyel su
(Türkiye’deki
kullanimini
endüstriyel atiksu
3%’ü)
desarjinin 8%’i)
Turizm
Tarim
GSMH’ya
39,7%
katki 13,8%
Evsel su
242 milyon
kullanimi
m3 /yil
Enerji
Ticari
Sonraki adimlar
Tablo 8.1’deki bosluklarin doldurularak (sektörleri genisleterek) su kullanimlari ve bunlarin ekonomik önemlerinin degerledirilmesinin tama mlanmasi.
8.3
Su hizmetlerinin maliyet geri dönüsüm düzeyleri
Buradaki hedef, farkli su kullanimlarinin bu hizmetlerin maliyetlerine yeterli
katki saglayabilmesi için alinmasi gereken kararlar ve su fiyatlandirma
politikalarinin saglikli bir sekilde olusturulabilmesi için gerekli olan bilgiyi
saglamaktir.
Metodolojiye göre, su tarifesi asagidaki servisleri içermektedir:
• Su çekimi, üretimi ve su dagitim sebekesi ile dagitimi;
• Suyun üretim noktasindan kullaniciya dagitimi;
• Atiksuyun toplanmasi ve aritma tesislerine tasinmasi;
• Atiksuyun aritimi ve desarji.
8.3.1
Su hizmetleri
Büyük Menderes havzasindaki su hizmetleri asagidaki sekilde ifade edilebilir:
• Evsel, endüstriyel ve tarimsal su saglanmasi;
• Sulama;
• Drenaj;
• Kanalizasyon;
• Atiksu aritimi;
Saglayicilar, kullanicilar ve kirlteticiler
Su hizmetleri farkli kullanicilara farkli sekilde saglanmaktadir, ör. bireysel
veya toplu olarak, halk veya özel sirketler. Su hizmetlerinin kullanicilari ve
kirleticiler su kullanimini olustururlar. Havzadaki su saglayicilar, kirleticiler
ve kullanicilar Tablo 8.2’de verilmistir.
@ Grontmij
sayfa 54 den 76
Su kullanimlarinin ekonomikanalizi
Tablo 8.2: Maliyet geri dönüsümü konusunda raporlama için gerekli bilgilerin genel yapisi
Su
Saglayici
Kullanici / Finansal
Kaynak
Çevresel Muhtemel
Muhtemel
hizmeti
kirletici
maliyet
maliyeti
maliyet
maliyet geri sübvansiy
dönüsüm
on /
mekanizmal transferler
ari
Su temini Belediye
Evler
Altyapi,
Alternatif Su
Evler,
Düsük
(içme
sinirlarinda
isletme
su
çekimi,
endüstri,
gelirli
suyu)
belediyeler.
ve bakim kullanim depolam tarim vb.
evlere ve
Köylerde
maliyeti. kaynaklar a , vb. ile içim ödenen su temini
KHGM
i
çevresel
kullanim
altyapisind
artezyen
tahribat. ücretleri/
aki temel
kuyulari ile su
vergiler.
yatirimlar.
temininde
sorumludur.
Artezyen
Endüstri
kuyularinin
sehir sebekesi
Özel artezyen Turizm
kuyularinin
sehir sebekesi
Sulama
DSI , KHGM,
Tarim
Mevcut durumdaki su ücretleri
özel sulama
suyun saglanmasi ile
kiyaslandiginda çok düsük. Bakim
ve isletme maliyetini bile tam
olarak karsilatyamamakta.
Drenaj
Evsel,
tarim
Atiksu
Toplu,
Evsel,
aritimi
bireysel
tarim,
endüstri
Kanalizas
Evsel,
yon
tarim,
endüstri
Su hizmetlerinin finansal maliyetleri
Finansal maliyetler su hizmetlerinin saglanmasi ve idaresi maliyetleridir. Isletme maliyeti, bakim maliyeti, yatirim maliyeti ve idari maliyetler gibi maliyet unsurlarina bölünebilir.
Su hizmetlerinin çevresel ve kaynak maliyetleri
Çevresel maliyetler su kullaniminin çevre, ekosistemler ve bu çevreyi kullananlara verdigi zarardan kaynakli maliyetlerdir. Kaynak maliyetleri ise kaynaklarin dogal kendini yenileme hizindan daha hizli azalmasi dolayisi ile ka ybedilen degelerdir. (ör. yeralti suyu çekimi dolayisi ile).
Sonraki adimlar
Su hizmelterinin finansal maliyetlerinin hesaplanmasi. Bu tip bilgiler
sagla yicilarin yillik raporlarindan bulunabilir.
Çevresel ve kaynak maliyetlerinin tanimlanmasi ve hesaplanmasi. Dahili
olmayan çevresel maliyetlerin ölçülmesi çok zordur. Bunlar, vede seffaflik
için, maliyetlerin tanimlanmasi ve ilk asamda tahmin edilmesi yeterli olacaktir.
@ Grontmij
sayfa 55 den 76
8.3.2
Maliyet geri dönüsümü mekanizmasi
Türkiye’de su anda kullanilan maliyet geri dönüsümü mekanzismasi ile
gerçek maliyetin sadece küçük bir kismi geri dönmektedir.
Evsel
Belediyeler ve sehilerde evler için artan blok tarife uygulanmaktadir. Farkli
kullanim hacimleri farkli oranlarda fiyatlandirilmaktadir. Daha fazla su
kullanilginda oranlar artmaktadir. Tablo 8.3’de, Ankara ve Istanbul için
Agustos 1998 evsel su tarifleri gösterilmektedir. Fiyat artislari resmi fiyat
indekslerine baglidir. Kanalizasyon ve atiksu aritimi evsel su tarifesinin belli
bir yüzdesidir..
Tablo 8.3: Türkiye’deki evsel su tarifeleri (Agustos 1998)
Evsel su kullanim
Fiyat
miktari
(TL/m 3)
Ankara
0 – 10 m3
74.092
11 – 30 m3
189.865
> 30 m3
278.870
Istanbul
0 – 10 m3
66.000
10 – 100 m3
110.000
> 100 m3
371.000
Atiksu
(TL/m 3)
37.046
95.933
139.435
66.000
110.000
371.000
ABD $ = 273.300 TL (Agustos 1998 ortalamasi), OECD, 1999
Evsel kullanim için su faturalarindaki tek vergi %15’lik su saglanmasi ve
atiksu vergisidir (OECD, 1999).
Endüstri
Su ve atiksu servislerinin ücretlerini belediyeler belirler. Normal sehir
sebekesinden su alan endüstriler için ücret belediyeler tarafindan belirlenen
genellikle kullanim hacmine bagli blok sistemdir. Ayrica su saati kirasi ve
sebeke bakimi ücretleride dahildir. Atiksu ücretleri kullanilan suyun
oranindan ayrica hesaplanmaktadir. Buna ek olarak, atiksuyun belediye
sebekesine verilmesinden dolayida bir ücret vardir. Bazi belediyelerde atik
miktari ve tipine göre ekstra ücret ugulanmaktadir (OECD, 1999).
Tarim
Tarimsal amaçli su kaynaklarinin gelistirilmesinden iki kurum sorumludur:
• DSI (Devlet Su Isleri), büyük sulama altyapilarinin planlanmasi,
gelistirilmesi ve isletilmesinden sorumludur.
• KHGM (Köy Hizmetleri Genel Müd.), tarla içi gelistirme ve küçük
ölçekte sulama islerinden sorumludur.
Yasal olarak, DSI tarafindan gerçeklestirilen islerin yatirim, isletme ve bakim
maliyetlerinin geri ödenmesi gerekmektedir. Prensipte, bu geçmis yilin gerçek
maliyetlerinin yatiriminida amorti edicek bir ücret ile bir sonraki yilin
ücretlerine yansitilmasi ile olmaktadir. Ancak uygulamada yatirim maliyetine
yönelik olarak hiç bir ücret talep edilmemektedir. Buna ek olarak, amortisman
ücretleri birkere belirlendikten sonra birdaha degismemektedir. Sadece verilen
bu sabit ücretler çok az oldugunda yeniden ayarlanmaktadir. Yatirim
maliyetlerinin geri ödenmesinde özel fiyatlandirmalar da uygulanmaktadir. Bu
fiyatlandirmalar, çiftçilerin ödeme kapasitelerine, cografik konuma ve yatirim
maliyelterine baglidir (OECD, 1999).
@ Grontmij
sayfa 56 den 76
Nihai Havza Yönetim Planinda bu bölüm, hedefler, izleme sonuçlari, baski ve
etki analizi ve ekonomik analiz (önceki bölümler) temel alinarak tanimlanan
önlemlere deginecektir. Bu taslak NHYP’ninda, NHÇG tarafindan tanimlanan
muhtemel önlemler sunulmaktadir.
Sonraki adimlar
Su servislerinin maliyetlerinin kullanicilar tarafindan ödenmesinin iyice
anasilmasi. Bu genellikle kullanicilar tarafindan ödeme yada fiyatin karsilanmasi için kurumsal mekanizmalari içerir.
Kisa vadedeki gereklilikler yerine getirildiginde asagidaki aktivitelere
geçilmelidir:
1.
Tahmini baskilarin, tahmini tepkilere çevirimi ve 2015 yilinda suyun
durumundaki bosluklarin;
2.
Potansiyel önlemlerin fiyat ve etkinliklerinin degerlendir ilmesi;
3.
Maliyet dönüsümlerinin iyilestirilmesi için önlemler programi olusturulmasi.
@ Grontmij
sayfa 57 den 76
9
Önlemler
9.1
Giris
Nihai Havza Yönetim Planinda bu bölüm, hedefler, izleme sonuçlari, baski ve
etki analizi ve ekonomik analiz (önceki bölümler) temel alinarak tanimlanan
önlemlere deginecektir. Bu taslak NHYP’ninda, NHÇG tarafindan tanimlanan
muhtemel önlemler sunulmaktadir.
9.2
Muhtemel önlemler
Havzadaki yüzey ve yeraltisularinin kalite ve miktarlarinin korunmasi, sularin
kirlenmesin in önlenerek sucul ortamdaki hayatin devamliliginin saglanmasi,
taskinlarin kontrol altina alinmasi dolayisi ile erozyon kontrolü, su ve toprak
kirliliginin önlenmesi, havza bazinda suyun ve topragin akilci ve verimli bir
sekilde kullanilmasi, milli park ve benzeri koruma alanlariyla ilgili kriterlere
uyulmasi, böylece su ve toprak kaynaklarinin sürdürülebilirliginin saglanarak
ekolojik dengenin korunmasi amaciyla asagidaki önlemlerin alinmasi
gerekmektedir.
9.2.1
Planlama ve Organizasyon
Öncelikle havzada mevcut durum belirlenmeli, daha sonra sektörel ihtiyaçlar
ve öncelikleri, yöredeki halk ve ilgili gruplarin da görüs ve önerileri dikkate
alinarak tespit edilmelidir. Belirlenen ihtiyaçlar dogrultusunda uzun ve kisa
vadeli imar ve çevre düzeni planlari hazirlanmalidir. Planlar hazirlanirken
politik olmayan ekonomik ve rasyonel kriterler esas alinmali, kaynak
dagitiminda da bu kriterler göz önünde bulundurulmalidir. Bu planlar
çerçevesinde; yerlesim alanlari, altyapi projeleri, tarim ve tarim disi alanlar, su
ürünleri üretim sahalari, mera alanlari, yüzey ve yeraltisuyu kaynaklari ile
jeotermal sularin yerleri ve potansiyelleri, organize sanayi bölgeleri ve küçük
sanayi sitelerine ait alanlar, turizm, sit, orman ve koruma alanlari ile ulasim
yollarinin yeri ve sekli tespit edilmelidir. Planlanan projelerde fayda-masraf
analizleri yapilmali ve ilgili bütün sektörlerin katilimi saglanmalidir.
9.2.2
Izleme ve Degerlendirme
Alici su ortamlari ve potansiyel kirleticiler kati bir sekilde izlenmelidir.
Buradaki amaç asagidakilere ulsamak olmalidir:
• Deniz ve içsulardaki su ürünlerinin kalite ve kantitelerinin korunmasi
• Bu kaynaklardan ekononmik kazanç saglanmasi
• Kirligi önleyerek sucul yasamin devamliliginin saglanmasi
• Içme, endüstriyel ve sulama sularinin kalite ve kantitelerinin korunmasi
ve gelistirilmesi.
Bu nedenle; öncelikle havzada yer alan yüzey ve yeralti sularinin miktar ve
kalitesine yönelik mevcut çalismalar gözden geçirilerek eksiklikler tespit
edilmelidir. Uygun izleme aginin olusturulmasi için gerekli alet, ekipman ve
deneyimli personel ihtiyaci karsilanmali, elde edilecek verilerin analizi ve
@ Grontmij
sayfa 58 den 76
Önlemler
degerlendirilmesi amaciyla mevcut laboratuvarlarin teknolojileri yenilenerek,
konuyla ilgili farkli kurumlardaki laboratuvarlar merkezilestirilmelidir.
Izleme ve degerlendirme çalismalarinin kullanima sunulmasi için merkezi veri
bilgi sistemi olusturulmali, alinacak önlemlerde de bu izleme ve
degerlendirme çalismalari esas alinmalidir. Ayrica, havzada suyun kalite ve
miktarina yönelik arastirma çalismalari yapan üniversiteler ve diger arastirma
kurumlari ile de isbirligi yapilarak, yapilan arastirmalardan en iyi sekilde
yararlanilmalidir.
9.2.3
Atiklarin bertarafi
Atiklarin; 2872 sayili Çevre Kanunu ve bu kanuna dayali olarak çikartilan
ilgili yönetmelik, genelge ve tebligler dogrultusunda, su ürünleri üreme ve
istihsal sahalarinin etkilenmesi durumunda ise 1380 sayili Su Ürünleri
Kanunu hükümleri çerçevesinde aritim ve bertarafi saglanmalidir.
9.2.3.1
Kati atiklarin bertarafi
Birbirine yakin yerlesim yerlerinin evsel, endüstriyel, tibbi ve tehlikeli
atiklarinin bertaraf edilmesi amaciyla yaptirilacak bertaraf ve geri dönüsüm
tesislerinin; söz konusu yerlesim yerlerinde bulunan yerel yönetimler
tarafindan özellikle çevresel etkilerinin ve maliyetlerin azaltilmasi amaciyla
ortak olarak kurulmasi ve isletilmesi gerekmektedir. Bunun yaninda kati
atiklarin kaynaginda ayrilmasi ve toplanmasi ile ilgili alt yapi
olusturulmalidir. Geri dönüsüm tesisi kurulmasinda girisimciler, devlet
tarafindan desteklenmeli ve tesvik edilmeli, gerektiginde düsük faizli uluslar
arasi kredi olanaklari saglanmalidir.
Organik kati atiklarin geri dönüsümü sirasinda elde edilebilecek enerji ve
kompost üretiminden de yararlanilmalidir.
Bu atiklarin ücretlendirilmesi; hanede yasayan kisi sayisi, gelir dur umu ve
ikamet edilen yerin durumu ile yerel idareler tarafindan bölgeye yapilan
yatirim ve hizmet miktari dikkate alinarak yapilmalidir. Atiklarini ayri
toplayan bölgelerde, bertaraf ücretlerinde indirim yapilarak tesvik
saglanmalidir.
9.2.3.2 Atiksu bertarafi
Endüstriyel atiksularin zararli etkilerinin ortadan kaldirilmasi ve bertaraf
edilebilmesi için, öncelikle sektör bazinda organize sanayi bölgeleri
olusturulmali,mevcut sanayi tesislerinin de organize sanayi bölgelerine
tasinmasi saglanarak ortak aritma tesislerinin kurulmasi zorunlu hale
getirilmelidir. Aritma tesislerinin düzenli ve verimli çalistirilarak, 2872 sayili
Çevre Kanununa istinaden çikarilan ilgili yönetmeliklere göre desarj izin
belgesinin alinmasi saglanmali, aritma sistemi kurulup desarj izni alinmadan
tesisin faaliyete baslamasina izin verilmemelidir.
Ayni yaptirimlar, belediyelerin yetki ve sorumluluk alani içerisinde bulunan
evsel atiksularin aritilmasi için de geçerli olmali, aritma tesisini yapmayan
belediyelere devlet destegi verilmeme lidir.
Yukarida önerilen atiksu aritma tesislerinin ilk yatirim masraflari ve isletimi
için belirli bir oranda devlet tesviki verilmeli, elektik ücretlerinde indirim
saglanmalidir.Aritmasini standartlara uygun olarak yapip isleten isletmecilere
ihracat kolayligi getirilmeli, bu sorumlulugu yerine getirmeyen ya da zamanla
aksatanlara, faaliyetin durdurulmasina kadar varan caydirici yaptirimlar
uygulanmalidir.
@ Grontmij
sayfa 59 den 76
Önlemler
9.2.4
Tarimsal Önlemler
Su ve toprak kaynaklarinin gelistirilmesi, korunmasi ve durumlarinin
iyilestirilmesine yönelik olarak asagida belirtilen tarimsal önlemlerin
alinmasi, hem bu kaynaklarin sürdürülebilirligini saglayacak hem de çevrenin
olumsuz yönde etkilenmesi önlenmis olacaktir.
9.2.4.1 Tarla içi gelistirme hizmetleri
Su kayiplarinin en aza indirilmesi, bitki-su-toprak iliskilerinin en verimli
seviyeye getirilmesi için sulamadan önce, sulama yöntemine bagli olarak
arazi tesviyesi ve arazi toplulastirmasi önlemleri alinmalidir. Tuzlu ve
sodyumlu arazilerin islah edilerek tarima kazandirilmasi, sulanan arazilerde de
bu tip sorunlarin olusmasinin engellemesi amaciyla sulama ile birlikte gerekli
drenaj sistemlerinin tesis edilmesi gerekmektedir.
Havzada; toprak, topografya, iklim kosullari ve bitki deseni dikkate alinarak
en uygun sulama yöntemi seçilmelidir. Eger kosullar uygunsa özellikle su
kayiplarini en aza indiren basinçli sulama yöntemleri uygulanmalidir. Sulama
ve drenaj sistemlerinin isletme, bakim ve onarimi için üniteler olusturulmali,
mevcut sulama birlikleri yasal statüye kavusturularak isle vleri artirilmalidir.
Modern tarim tekniklerinin uygulanabilir ve daha ekonomik hale
getirilebilmesi, için miras hukuku yeniden düzenlenerek tarim alanlarinin
parçalanmasi engellenmeli, arazi toplulastirmasi ise tek kurum tarafindan
yapilmalidir.
9.2.4.2 Tarimsal üretim planlamasi
Toprak, iklim ve sulama yöntemi dikkate alinarak en uygun bitki deseninin
seçilmesi büyük önem arz etmektedir. Havza bazinda tarimsal üretim
planlamalarinin yapilarak yeni çesitlerin adaptasyonunun saglanmasi ve
alternatif ürün çesitle rinin belirlenmesi gerekmektedir. Ayrica arastirma
kuruluslarinin önerileri dogrultusunda bitki rotasyonu(münavebe)
uygulanmalidir.
Tarim politikalari ve uygulamalari; devlet politikasi seklinde organize
edilmeli, bu politikalar uzun vadeli ve sürekli olmalidir. Hükümetlere göre
tarim politikalari uygulanmamalidir.
9.2.4.3 Kimyasal gübre ve ilaç kullanimi
Tarimsal amaçli olarak kullanilan kimyasal gübre ve zirai ilaçlar, tarimda
verimliligi artirirken toprak yapisi ve su kalitesi ile ekolojik dengede birtakim
olumsuzluklar meydana getirmektedir. Özellikle nitrat ve fosfat fazlaligi; su
ve topraklarda olumsuz etkilere sebep olmakta, dolayisiyla dogal dengeyi
bozmaktadir. Bu nedenle, sulama ile birlikte tarimsal kullanimi artan
kimyasal gübre ve ilaçlarin kontrollü olarak uygun zamanda ve uygun
miktarda kullanimi saglanmalidir. Ilaç ve gübre satan bayilerin denetim
altinda tutulmasi, özellikle zirai ilaçlarin teknik eleman tavsiyesinde ve reçete
ile satilmasi saglanmalidir.
Sebze ve meyve hallerinde kimyasal ilaç kullanimini kontrol altinda tutacak
ve ürünlerin pazara sunumunda ilaç kalinti kontrolünü saglayacak sekilde
gezici laboratuvarlar olusturulmalidir.
Kimyasal gübre kullaniminin kontrol altina alinmasi için, mutlaka toprak
tahlilleri yaptirilarak gübre ihtiyaci belirlenmeli, organik tarim tesvik edilerek,
çiftçiler organik gübre ve tarim tekniklerini kullanma konusunda
özendirilmelidir.
@ Grontmij
sayfa 60 den 76
Önlemler
9.2.4.4 Yüzey ve yeralti suyu kullanimi
Havza bazinda suyun sektörel olarak kullanimi, ihtiyaçlar ve öncelikler
dikkate alinarak planlanmalidir.
Yüzey ve yeralti sularinin kalitesini bozacak ya da olumsuz yönde etkileyecek
faaliyette bulunanlarin faaliyetlerinin iptalini gerektirecek düzeyde agir
yaptirimlar uygulanmalidir.
Yeralti sularinin emniyetli rezervlerinin korunmasi ve kalitesinin
bozulmasinin önlenmesi için asiri çekimlerle, kaçak kuyu açimlari önlenmeli,
konu ile ilgili mevzuatlar agir cezai yaptirimlari gerektirecek sekilde
düzenlenmeli ve bu hususlar belirli araliklarla denetlenmelidir.
Yüzey sulari ile yeraltisulari birbiri ile yakin baglantili oldugundan öncelikle
yüzey sularinin kullanimina yönelik projeler gelistirirken bu sularin
kalitelerinin korunmasi ve iyilestirilmesine özen gösterilmelidir.
9.2.5
Erozyon ve taskin kontrolü
Erozyon ve taskinlarin kontrolü amaciyla baraj, gölet ve benzeri su depolama
yapilari ile yüzeysel su kaynaklarinin yagis havzalarinda; agaçlandirma ve
benzeri çalismalar yapmali, dere ve yan derelerde suyun akis hizini kontrol
altinda tutarak erozyonu önleyecek sut, tersip bendi gibi kontrol yapilari tesis
edilmelidir.
Modern tarim tekniklerine uygun sürüm ve sulama yapilmali, bitki deseni de
buna göre seçilmelidir. Özellikle taskin riski yüksek olan yüzey sularinin
yagis havzalari ve yatak çevrelerinde taskin önleyici bitkiler yetistirilmelidir.
Ayrica, mera alanlarinin korunmasi ve islahina önem verilmelidir.
9.2.6
Jeotermal sular
Jeotermal sular yönünden ülkemizin en zengin yörelerinden biri olan Büyük
Menderes Havzasi; jeotermal sulardan enerji üretimi, isitma, seracilik ve
benzeri alanlarda yararlanilmasi ve bu dogal kaynagin faydaya
dönüstürülmesi açisindan büyük önem arz etmektedir. Ancak, bu sularin
bünyesinde yüksek oranda bulunan bor elementi ile diger parametreler
topraklarda birikerek, hem tarim arazilerinin verimini düsürmekte , hem de
bitki büyüme ve gelismesini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle,
jeotermal atiksular kesinlikle yüzey ve yeralti sularina desarj edilmemeli, bu
atiksularin, hem jeotermal rezervin beslenmesi hem de atiklarin zararli
etkilerinin olusmamasi için akifere basilmasi saglanmalidir. Eger teknik
olarak bunun gerçeklestirilmesi mümkün degilse, bu sular geçirimsiz kapali
borular yardimiyla ilgili yönetmelikler çerçevesinde denize desarj edilmelidir.
Turizm ve saglik amaçli olarak kullanilan kaplica, hamam ve jeotermal sularin
kullanildigi küçük boyutlu diger tesislerde ise belirli bir plan dahilinde yeni
kuyular açilmadan sadece artezyenik kuyular seklindeki jeotermal sularin
kullanimi kontrol altinda tutulmalidir.
9.2.7
Kiyi ve geçis sulari
Yüzey ve yeralt i sularini olumsuz yönde etkileyebilecek olan kiyi ve geçis
sularina ilgili yönetmeliklerde belirtilen standartlara göre aritilmamis atiksular
desarj edilmemelidir.
@ Grontmij
sayfa 61 den 76
Önlemler
Havzada kiyi ve geçis sularinin birlesim yeri olan ortamlar, su canlilari ve
diger biyolojik canlilarin üreme ve yasami için önemli alanlardir. Bu
alanlardaki biyolojik çesitlilik ve endemik türler korunmali, dolayisiyla bu
alanlar; dogal ekolojik dengenin bozulmamasi için koruma altina alinmali,
buralarda yapilan su ürünleri ve kara avciligi kontrol altinda tutulmalidir.
9.2.8
Suyun ücretlendirilmesi
Ücretlendirme, gerek içme ve kullanmada gerekse sulamada kullanilan sular
ile bu sularin geri dönüsümünde büyük önem tasimaktadir. Ücretlendirme, su
ile ilgili sistemlerin bakim ve onarimi ile yeni yatirimlarin yapilmasina
kaynak saglayacak sekilde planlanmali, ücreti zamaninda ödenmeyen
kullanimlar için caydirici oranlarda ceza sistemi getirilmelidir.
Suyun kalitesi ile ilgili mevcut lisanslama sistemi revize edilmeli, suyun
kullanilan miktari ile ilgili de lisanslama uygulanmali, suyun kalite ve
miktarinin ücretlendirilmesinde bölgesel ve yerel kosullar dikkate alinmalidir.
Suyun kullanim alanlarina göre ücretlendirilmesi, verimli kullanilmasinda
olumlu sonuçlar saglayacaktir.
9.2.8.1 Sulama sularinin ücretlendirilmesi
Sulama suyu ücretleri, bitki çesidi ve su ihtiyaçlarina göre her sulamada birim
alana verilen su hacmi dikkate alinarak belirlenmelidir. Bu ücretler
belirlenirken, Bölüm 7.9’da belirtilen kriterlerin yani sira, yöredeki sulama
birlikleri ve kooperatifleri gibi çiftçi örgütlerinin meclislerinde, ürünün
getirecegi gelir ve yöre kosullari dikkate alinip ilgili kurum olan DSI Genel
Müdürlügü’nün de onayi alinmalidir.
9.2.8.2 Içme ve kullanma sularinin ücrentlendirilmesi
Içme ve kullanma sularinin ücretlendirilmesi; suyun temini, kullanilan miktari
ve kullanicilarin sosyal durumlari dikkate alinarak yapilmalidir. Bu sistemde,
ilgili belediye meclisi tarafindan belirlenen sabit miktarin üzerinde su
kullanildigi takdirde, suyun daha tasarruflu kullanimini tesvik etmek amaciyla
ilave ücret sistemi uygulanmalidir.
9.2.8.3 Yeralti sularinin ücretlendirilmesi
Yeralti sularinin ücretlendirilmesinde; suyun çikarilma kosullari, enerji
masraflari, suyun çekim süresi, kullanim amaci ve debisi dikkate alinmalidir.
9.2.8.4 Atiksularin ücretlendirilmesi
Kullanilan sularin geri dönüsümlerinin saglanmasi ve zararli etkilerinin
ortadan kaldirilmasi için; kullanim amaçlari da dikkate alinarak ilgili
yönetmeliklerde belirtilen standartlara göre aritilmalari gerekmektedir.
Her be lediye, kendi belediye sinirlari içindeki mevcut sanayi kuruluslari ile
potansiyel endüstri faaliyetlerinden gelebilecek atiksu miktarini da dikkate
alarak uygun kapasitede aritma tesisini kurmalidir.
Konut ve kuruluslar, desarj edecekleri suyun miktari ve kirlilik yüküne göre
belediyeye ücret ödemeli, ancak, bu ücret belediye meclisi tarafindan
belirlendikten sonra ilgili sanayi kuruluslari ve bakanlik temsilcilerinin onayi
alinarak yürürlüge konmalidir.
Belediyeler tarafindan atiksularin aritilmasi amaciyla alinan ücretler,
kesinlikle amaci disinda kullanilmamali ve denetime açik olmalidir.
@ Grontmij
sayfa 62 den 76
Önlemler
9.2.9
Egitim ve yayim çalismalari
Suyun; sulama, içme, kullanma, turizm, saglik ve benzeri amaçlarla
kullanilmasinda kaynaklarin korunmasi ve sürdürülebilirliginin saglanmasi
amaciyla örgün ve yaygin egitim hizmetleri verilmeli ve bu egitim, toplumun
her kesimini kapsamalidir. Kitle iletisim araçlarindan aktif olarak
yararlanmaya öncelik taninmalidir. Köy gruplari olusturularak teknik
elemanlar desteginde çiftç i sorunlari tespit edilmeli, çözümler üretilmelidir.
Modern sulama yöntemleri, kontrollü kimyasal gübre ve zirai ilaç kullanimi,
ürün deseninin seçimi, bitki rotasyonu, yeni tarim teknikleri, yöreye uygun
yetistirilebilecek yüksek verimli tohumluklarin ve fidanlarin gelistirilmesi ve
yetistirilmesi konularinda çiftçi egitim programlari düzenlenmelidir.
9.2.10
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kurumsal ve yasal çalismalar
Havza bazinda su sektörü ile ilgili olarak kurumlar arasinda yetki
kargasasi ve koordinasyon eksikligi bulunmaktadir. Kurumlarin görev
yetki ve sorumluluklarinin tanimi ile ilgili belirsizlikler ortadan
kaldirilmali ve Avrupa Birligi Su Çerçeve Direktifi’ ne uyumlu hale
getirilmelidir. Böylece kurumlar arasindaki koordinasyon eksikliginden
dolayi altyapi ve diger hizmetlerin tekrarlanmasi sonucunda olusabilecek
kaynak israfi en aza indirilebilecektir.
Kurumlarin mevcut durumdaki eksiklik ve ihtiyaçlari iyi bir sekilde
belirlenmelidir.
Kurumlar arasi koordinasyonun saglanmasi için pilot proje kapsaminda
olusturulan Ulusal Platform ile Nehir Havzasi Çalisma Grubu belirli
objektif kriterler çerçevesinde yasal statüye kavusturulmalidir.
NHÇG havzada yerel bir su kurulu olarak, Ulusal Platform ise bunun üst
organi gibi yapilandirilmali ve bu kurullarin görev yetki ve sorumluluklari
yasayla belirlenmelidir.
Havza su yönetimi planlamasi ile ilgili olarak olusturulacak NHÇG’da,
ilgili kamu kurum ve kuruluslari ile üniversiteler,sivil toplum örgütleri ve
kullanici gruplari yer almali, su yönetim planlamasi, bu kurulun önerileri
dikkate alinarak hazirlanmalidir.
Havzada NHÇG, hazirlanan yönetim plani çerçevesinde belirli araliklarla
toplanarak su ile ilgili kurumlara bilgi akisi saglamali ve böylece
kurumlar arasi isbirligi güçlendirilmelidir.
Tüm su kullanicilarinin temsilcileri; sulama birlikleri, sulama
kooperatifleri, sanayi ticaret odalari ve ziraat odasi gibi sivil toplum
örgütlerinde yer almali ve bu örgütlerin kendi aralarinda seçtikleri
temsilcilerinin de NHÇG’na katilimi saglanmalidir.Yönetim, isletme,
izleme ve degerlendirme ile kapasite gelistirilmesinde katilimcilik esas
alinmalidir.
Ilgili planlar hazirlanirken ilgili taraflarin görev, yetki ve sorumluluklari
oraninda uygun temsilleri saglanmalidir.
Ulusal Platform, havzalar arasi koordinasyonu da saglayacak sekilde
yapilandirilmalidir.
Farkli kurumlar tarafindan elde edilen izleme verilerinin ortak bir veri
tabaninda toplanmasi, tespit edilecek yetkiler çerçevesinde bu bilgilerin
paylasilmasi saglanmalidir. Üniversiteler ve diger arastirma kurumlarinin
bu amaçla yapmis olduklari çalismalar da veri tabanina aktarilmalidir.
Yasa ve Yönetmeliklerin hazirlanmasi ve uygulanmasinda politik baskilari
ortadan kaldiracak objektif kriterler gelistirilmelidir.
@ Grontmij
sayfa 63 den 76
Önlemler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Havzada su yönetiminin sürdürülebilirliginin saglanmasi açisindan ele
alinan projelerde bürokrasiyi minimum düzeye indirecek düzenlemelere
önem verilmelidir.
Ulusal bazda dikkate alinan projelerin öncelikleri iyi belirlenmeli ve bu
öncelikler objektifler olarak tespit edilmelidir.
Su ile ilgili tüm kullanicilarin kendi aralarinda örgütlenmeleri
desteklenmelidir.
Su yönetimi, nehirlerin hidrolojik sinirlari dikkate alinarak havza bazinda
entegre olarak yapilmali, bu çerçevede; suyun miktari, kalitesi ve çevresel
etkileri bir bütün olarak planlanmalidir.Ulusal politika ve ilkele r
çerçevesinde ilgili taraflarin temsilcilerinin görüs, öneri ve çalismalari
birinci derecede önemsenmeli, problemlerin tespiti ve çözüm önerileri
esas alinmalidir.
Ihtiyaç olursa havzalar alt havzalara bölünerek çalismalar yapilmalidir.
Planlarin hazirla nmasinda degisik meslek gruplari ve sektörlerin katilimi
saglanmalidir.
Entegre havza su yönetimi planlamasi ile ilgili çalisma kurallari, yasa ile
adil ve akilci olacak sekilde belirlenmelidir.
Su ile ilgili hizmetlerin maliyetlerinin bu hizmetlerden elde edilecek
faydalarla karsilanabilmesi için “kullanan-kirleten öder “ ilkesi yasama
geçirilmelidir.
Havza planlarinin hazirlanmasinda; havza bazinda referans kosullar ile
mevcut durumun kiyaslanmasina özen gösterilmelidir.
Hizmetlerde sosyal ve toplumsal etkilere dikkat edilmeli, ücretlendirme
kullanim izni verme ve cezalandirma yöntemlerinde adaletli olunmalidir.
Su ve toprak kaynaklarinin kullanimi, biyolojik çesitlilik, kaynaklarin
gelecekteki durumu ve insan baskilari gibi konularda; yüzey ve yeralti
sularinin miktari,kalitesi ve çevresel etkileri dikkatlice irdelenmelidir.
Sonraki adimlar
Bahsedilen önlemler ve baski ve etki analizi (Bölüm 6) arasinda iliski kurulmalidir. Seçilen önlemler en acil problemlere yönelik midir?
Önerilen önlemlerin fizibilitesinin ve fayda-masraf analizlerinin yapilmasi. Nihai NHYP’ninda, ekolojik durumu fayda-maliyet olarak uygun
sekilde gelistirilecek olasi önlemler yer alacaktir. Bu seçilmis önlemler,
yürütmeden sorumlu olacak tüm kurum ve kuruluslarca kabul edilmelidir.
@ Grontmij
sayfa 64 den 76
Önlemler
9.3
Maliyet uygunlugu analizi
Bölüm 9.2 mevcut durum, olmasi beklenen durum ve hedefler arasindaki
bosluklari daraltmak için potansiyel önlemleri sunmustur. Bu bölüm ise bu
potansiyel önlemlerin fayda-maliyet açisindan uygunlugunun nasil
degerlendirilecegini açiklamaktadir. Fayda-maliyet analizi (FMA), faydamaliyetleri göz önünde bulundurarak alternatif önlemler arasinda hangilerinin
daha öncelikli olabilecegini gösteren bir siralama sunmaktadir.
9.3.1
Uygulama
FMA uygulamasi sirasinda asagidaki adimlar takip edilmelidir:
• Her alternatifin maliyetinin belirlenmesi. Eger maliyetler yillara dagilmis
ise (her alternatif için nakit akisi tablosu olustur), maliyet, kirma orani
(discount rate) kullanilarak yillik olarak hesaplanmalidir. Bu oran gerçek
oran olmalidir, çünkü maliyet rakamlari sabit fiyatlar üzerinden
belirlenmektedir (ör. Enflasyon için ayarlama).
• Önlemlerin diger hedefler üzerindeki (negatif) etkisi arastirilmali ve bu tür
etkilerin bertarafi için gerekli maliyet hesaplanmalidir. Eger bu etkiler
önlenemiyorsa, alternatiften vazgeçilmelidir.
• Maliyet olarak en uygun alternatifler seçilmelidir.
Sekil 9.1 dikkate alinmasi gereken maliyet kategorilerini göstermektedir.
Financial (internal) costs
Capital costs
Initial investment expenditures on plant and equipment, including
all costs related to the investment (e.g. feasibility studies, purchase and preparation of site, testing and start-up costs, working
Operating and mainte-
Recurring costs for operation and maintenance: cost of own
nance costs
staff, materials, energy, third party services
Administrative costs
Administration cost related to the implementation of measures
(e.g. cost of policy development and planning, monitoring)
Other direct costs
The impact of water-related measures on the costs of economic
agents (firms, consumers, government agencies other than
those responsible for the water-related measure being analysed
External costs
External environmental
Scarcity cost of natural resources, to the extent that they are not
costs
included in the market price
External resource costs
Non-priced costs resulting from environmental damage caused
by the water-related measure being studied
Sekil 9.1: Maliyet kategorileri
@ Grontmij
sayfa 65 den 76
Önlemler
9.3.2
FMA’nin sonuçlari
Bu çalismanin sonucu ele alinan önlemler için maliyet düzeyleridir.
Böylelikle hangi alternatifin daha ucuz olacagi kolaylikla anlasilabilir.
Analizler, önlemlerin sosyo-ekonmik karlilik açisindan da durumlarini
gösterecektir.
9.3.3
•
•
Süreç sirasinda dikkat edilmesi gereken kilit noktalar:
Bazi önlemlerin etkinliklerinin ve maliyetlerinin anlasilmasinda farkli
belirsizlikler olabilir. Bunun üstesinden gelebilmek için, dogrudan
maliyetler yerine maliyet oranlari kullanilabilir.
FMA’nin uygulanmasi pahalidir. Bu yüzden, analizin iyi duruma gelmesi
için birseyler yapilmasi gereken az sayida su kütlesine odaklanmalidir.
Sonraki adim
Fayda-maliyet analizinin yapilmasi.
@ Grontmij
sayfa 66 den 76
10 Detayli plan ve programlarin
olusturulmasi
Uygulanabilir ve fayda-maliyet açisindan uygun önlemler seçildikten sonra
(Bölüm 9), bu bölüm belirlenen tüm önlemleri içermelidir (plan ve
programlar). Önlemler ve bazi önemli karakteristiklerini içerecek sekilde
Tablo 10.1’de oldugu gibi gösterilmelidir.
Tablo 10.1: Tüm seçilmis önlemler ve ana karakteristikleri. Örnek, varsayilan bir örnek
üzerinden tablo doldurulmustur.
Önlem
Nerede Sorumlu
Ne zaman Nasil /
Beklenen Maliyet
Maliyeti kim
organizasyon
önlem tipi
etki
ödeyecek
Atiksu
Usak ili
Usak belediyesi 2004’de 2
Yapim,
BOD
1 milyon
aritim
tane,
merkezi
konsatnra dollar
tesileri
2005 3
hükümetten syonu
yapimi
tane, 2006 izin gerekli
azalacak
4 tane
Kasim 2003’deki toplantilarda NHÇG tabloyu doldurmaya baslamistir. Bölüm
9 daki önlemler büyüklük ve sorumluluk açisindan gelistirilmistir. Sonuç
sonraki sayfalarda verilmektedir.
Sonraki adim
Önlemler ile ilgili kurum ve kuruluslar belirlendikten sonra, bu önlemleri
gerçeklestirmek için detayli bir “hareket plani” yapilmalidir. Tabloda bunlar
ve yapilmasi gerekenler özet olarak verilmelidir.
@ Grontmij
sayfa 67 den 76
Types of measures
1. Planning and
organisation
Measures
Where
Responsible organisation
When
1.1 env. and settlement
plans
1.2 planning, development, restoration, appropriation and protection of surface and
groundwater
1.3 public participation
(NGOs and users
1.Basin scale
1.PdoEF, municip., MoS
1.immediately
2. basin scale
2. DSI, GDRS in small
scale, irr. Unions, irr.
Coops., related inst.
-for protection and development of water quality;
PdoEF, DSI, Univ., research inst.
2. monitoring
and evaluation
2.1.establishing monitoring network
2.2.acreditation of laboratories
2.3.centralization of
laboratories
1.basin scale
2.in the laboratories of basin
3.center of
provinces
3. Waste disposal
a. Solid
wastes
b. Wastewater
3a.1.construction of
modern waste disposal
sites
3a.2.seperation of resources at source
3a.3.energy production
from wastes
a.1.all settlements
a.2.waste
sources
a.3.in some
centers at basin
a.1.neighboring municipalities
a.2.municipalities, NGOs,
educational insts.
a.3.municipalities or private sector
b.1.all settlement s
b.2.in provinces
acc. to sectors
b.3.national
scale
b.1.municipalities
b.2.Min. of Industry and
Trade
b.3.goverment
3b.1.construction of domestic wastewater treatment plants
3b.2.establishment of
sector based organised
industrial sites
3b.3.development of encouraging programs to
support construction of
WWTP
@ Grontmij
3. basin scale
3. all mentioned above
1.DSI
2.Turkish Standards Institute (TSE)
3.special administrations
sayfa 68 den 76
Expected effect
Cost
Who will pay?
1.basin development will 1.defined by
be planned
economical
2. immediately
analysis
2. provision of sustain2. uncertain
ability of quality and
3. immediately
quantity of water
3. uncertain
and in forthcom- 3. appropriation of proing planning
jects by public participation, economic life span
of projects will increase
1.common
budget
1.as soon as cost
problem solved
2.immediately
3.after legal arrangements
1.International
support
a.1.immediately
a.2.immediately
a.3. immediately
b.1.immediately
b.2.immediately
b.3.immediately
1.accession to desired
data in shortest time
2.standatdization of
analysis techniques,
equipment...
3.to decrease cost by preventing duplications
a.1.disposal of hazardous
substances for human
and env. Health
a.2.recycling of wastes,
decreased cost
a.3.economical profit,
decreased hazard to env.
b.1.decreased pollution,
increased water quality
b.2.complete treatment of
wastewaters, env. protection and development
b.3.immediate construction of WWTP for env.
protection
2. related inst.
3. both
a.1.municipality
a.2. municipality
a.3. municipality, private sector
b.1. municipality
b.2.endeavours
b.3.national
and international sources
Detayli plan ve programlarin olusturulmasi
Types of measures
4. Agricultural
measures
5. Erosion and
flood control
6. Geothermal
waters
7. Coastal and
transitional w aters
@ Grontmij
Measures
Where
Responsible organisation
When
Expected effect
4.1land reconsolidation,
levelling and draining
4.2 application of best
appropriate irrigation
technologies
4.3 planning of agricultural production
-land quality classification
4.4 controlled use of
chemical pesticides, herbicides and fertilizers
5.1.forestation
5.2.terrasing
5.3plant pattern
5.4.riverbed development
and control structures
5.5.pasture development
5.6.storage constructions
for flood control
5.7.applicable agr. techniques
6.1.Reiinjection
6.2.discharge to deep sea
BM Basin
1.GDRS
2.MoARA, DSI, research
institutions
3. MoARA, research institutions
4.MoARA, MoEF, research institutions
1.2004-2015
2.2004-2015
3.2004
4.2004
1. increased productivity,
decreased cost
2.water economy, increased productivity
3. increased productivity,
product diversity, su stainability of soil and
water resources
4.sustainability, prevention of soil and water
pollution
1.basin
2.idem
3.idem
4.idem
5.idem
6.idem
7.idem
1.MoEF
2.MoEF, GDRS
3.land owners
4.DSI
5.MoARA
6.DSI
7.MoARA, agr. Chamber,
univ.
1.2004-2040
2.2004
3.2004
4.2010
5.2007
6.2015
7.2007
1.decreased erosion effect
2.idem
3.idem
4.idem
5.idem
6.flood prevention
7.productivity
1.geothermal
areas
2.where there is
no reinjection
institute of mining and
technical investigation,
governmental and private
establishments
2004-2015
To decrease the effect of
boron and salt
7.1. treatment plants
All basin
Municipality, organised
industrial sites, MoPublic
Works
2007
biodiversity
sayfa 69 den 76
Cost
Who will pay?
1.beneficiaries
of service
2. beneficiaries
of service
3. beneficiaries
of service
4. research institutes of
MoARA
1.MoEF
2.MoEF,
GDRS
3.land ow ners
4.DSI
5.MoARA
6.DSI
Beneficiaries of
service, governmental and
private establishments
Detayli plan ve programlarin olusturulmasi
Typesofmeasures Measures
8. Pricing of
8.1 Pricing of irrigational w awater
ters
-per volume
- acc. to the discharge.
8.2 drinking and domestic w ater prices
- graded price
- acc. To administrative str.
8.3 ind. Water
- graded pricing
-discount for waste water treaters
-discount for OIS
8.4 groundwater
- acc. to use
- graded pricing
8.5 pricing wastewater
9. Publication
9.1 definition of target group
and educational 9.2 training of target group
activities
- conferences and panels
- radio and TV prog.
-publication
- field training
-monitoring and evaluation
10. legal and
institutional
arrangements in
regional scale
@ Grontmij
10.1 legal basis for RBWG,
defined tasks and responsibilities
10.2. development of common
database in regional scale
10.3. adoption of regulations to
WFD
Where
Responsible organisation When
Basin scale 1. DSI, Irr. unions
immediately
2. municipality, headman (muhtar)
3. Municip., OIS dir.
4. DSI, groundwater
coops.
5. municip.
Expected effect
Cost
1. efficient use uf resources and deTL/m3
creasing pollution
2. protection of resources, prov ision
of social justice
3. dec. Point source pollution, efficient use of resources
4 protection of groundwater (quantity and qual.)
5. prevention of pollution
1. in city
districts
2.in city
districts
3.basin
4.local
media
5. basin
By the implementation of plan
- effective use of resources
-dec. of pollution
-dec of costs
-inc. Quality of products
1. after pilot
project
2. after the
pilot project
3. after project
1. institutional coordination, preven- uncertain 1. related insts.,
tion of duplication, prevention of
international
wasting resources
finance
2. easy access to data, common stan2. DSI regional
dard for data gathering, prevention
dir., other reof duplication
lated insts.,
3. clarification of tasks and respon3. national
sibilities, efficient use of resources
budget
-RBWG
-RBWG and related
ministries
-RBWG
-local media, national
TV, other TV
-RBWG
-irr. Unions, DSI,
GDRS, PDoARA,
PdoH
-RBWG
1.basin
1. all the member of
RBWG under chair2. basin
manship of DSI
3. national 2. DSI regional district
scale
3. all related insts.
sayfa 70 den 76
Who will pay?
User and polluter
After
From the edudefinition cational budget
of target of RBWG
group
11 Kamuoyu bilgilendirmesi ve
danismanligi ölçütlerinin özeti
Su Çerçeve Direktifi, üye ülkeleri Havza Yönetim Planlarinda kamuoyunun
bilgilendirilmesi için ölçütler gelistirilmesini zorunlu kilmaktadir (Madde 14).
Bu genel olarak halki, havzada çalisan uzmanlari ve politikacilari, sonuç
olarak havzada yasayan her kisiyi kapsamaktadir.
Ilgi gruplarinin ve paydaslarin politika olusturulmasi ve gelistir ilmesine
katkida bulunmalari “kamuoyu katilimi” olarak adlandirilir. Kamuoyu
katilimi üç ana konudan olusur:
• Bilgiye ulasim;
• Danismanlik;
• Aktif katilim
Bu bölüm danismanlik ve katilim konularinda detayli deginirken, Bölüm 13
bilgiye ulasilabilirlik konula rina deginmektedir.
WFD, Madde 14:
1. Üye Devletler bu Direktifin uygulanmasina, özellikle nehir havzasi
yönetim planlarinin hazirlanmasi, gözden geçirilmesi ve
güncellestirilmesine bütün ilgili taraflarin aktif biçimde dahil olmasini
tesvik edeceklerdir. Üye Devletler, her bir nehir havzasi bölgesi için,
sunlari yayinlayacaklar ve kullanicilar dahil kamuoyunun yorumuna
sunacaklardir:
-
-
-
planin hazirlanmasi için bir çalisma takvimi ve is programini,
alinacak danismanlik önlemlerine iliskin bir açiklamayla birlikte, en
azindan planin ilgili bulundugu dönemin baslangicindan üç yil önce;
nehir havzasinda belirlenen önemli su yönetimi konularinin ara
dönem genel degerlendirmesini, en azindan planin ilgili bulundugu
dönemin baslangicindan iki yil önce;
nehir havzasi yönetim planinin taslak kopyalarini, en azindan planin
ilgili bulundugu dönemin baslangicindan bir yil önce.
Talep halinde, taslak nehir havzasi planinin gelistirilmesinde kullanilan arka
plan belgelere ve bilgilere ulasma olanagi saglanmalidir.
2. Üye Devletler aktif biçimde dahil olmayi ve danismanligi saglamak için
bu belgeler üzerinde yazili olarak yorumlarda bulunulmasi için en
azindan alti aylik süre vermelidir.
3. 1. ve 2. paragraflar güncellestirilmis nehir yönetim planlarina da ayni
sekilde uygulanacaktir.
@ Grontmij
sayfa 71 den 76
Kamuoyu bilgilendirmesi ve danismanligi ölçütlerinin özeti
Bir baska deyisle, kamuoyu katilimi prosedürüne büyük önem vermek
gerekmektedir. Kamuoyu katilimina yönelik AB rehberleri bu prosedürlerini
tanimlamakta ve pratikte kamuoyu katilimi ile ilgili birçok örnek vermektedir.
Sonraki adimlar:
Kim sorumlu, kim planlari ulasilabilir yapacak, hangi yollarla kamuoyu
planlara yorumda bulunabilecek, danismanlik ve bilgi paylasimi etkinlikleri olacakmi, önerilen degisiklikleri kim uygulayacak vb.?
@ Grontmij
sayfa 72 den 76
12 Yetkili otoriteler
Tüm ülkeler WFD’nin uygulanmasi için yetkili bir otorite atamak zorundadir.
Çogu ülkede ulusal düzeyde bir koordine edici otorite atanmistir: Su ve Çevre
Bakanligi. Herbir havza için, daha çok sayida yetkili otorite atanabilir;
örnegin, su yönetiminden sorumlu il müdürlükleri veya bölgesel kurumlar.
Üye ülkeler 22 Aralik 2003 tarihinden once Avrupa Komisyonu’na yetkili
otoriteler listesini sunmak zorundadirlar.
Tablo 12.1 Türk su yönetimi ile ilgili kurumlarinin listesini göstermektedir.
Tablo 12.1: Türk su yönetimi ile ilgili devlet kurumlari ve yetkilerinin özeti.
Kurum
Ana yetki ve sorumluluklarties (özet)
Çevre ve Orman Bakanligi
Su kaynaklarinin kirlenmesinin önlenmesi,
çevresel standartlar, izin ve denetim, ÇED.
Havzalar için koruma projeleri
Devlet Su Isleri
Su kaynaklari arastirmasi, havza gelistirmesi,
planlamasi, nüfusu 100.000 üstü olan
belediyelere su saglanmasi
Saglik Bakanligi
Içme suyu yasasinin çikartilmasi, içme suyu
standartlarinin konulmasi, uygulanmasi ve
izlenmesi.
Iller Bankasi
Su ve aritma tesisi planlamasi, finansmani ve
yapimi, nüfusu 3000 ile 100.000 arasindaki
yerlesimlere içme suyu saglanmasi.
Devlet Planlama Teskilati
Su kaynaklari (ör. Barajlar, rezervuarlar su
yapilari) ve kirlilik kontrolu (kanalizasyon, aritma
tesisleri) yatirimlari planlamasi
Belediyeler su ve atiksu idareleri
Endüstriyel atiksuyu desarji denetimi, su ve
atiksu artitma tesisleri yapimi, isletmesi, bakimi
Köy Hizmetleri Genel Müdürlügü
Köyle için içme suyu ve kanalizasyon
(nüfus<3000)
Tarim ve Köyisleri Bakanligi
Balikçilik ve su ürünleri yasasi, tüm su ürünleri
sahalarinda (kiyi sulari dahil) tüm su kalitesi
konularindan sorumlu, tarimsal ilaç kontrolü ve
izleme
Elektrik Isleri Etüd Idaresi
Enerji amaçli su kaynaklari
Turizm Bakanligi
Turistik alanlarda aritma tesisi altyapi sistemleri
Iç Isleri Bakanligi
Yerel otoritelerde su yasalarinin uygulanmasi
Devlet Meteoroloji Enstitüsü
Hava tahmini
Devlet Istatistik Enstitüsü
Resmi istatistiklerin toplanmasi
@ Grontmij
sayfa 73 den 76
13 Kamuoyunun Bilgiye ulasimi için
düzenlemeler
13.1
Giris
WFD’nin Türkiye’de uygulanmasi projesi kapsaminda, Hollanda’li
danismanlar Türk Hükümetine WFD Madde 14’ün uygulanmasi konusunda
önerilerde bulunmuslardir. Bu kismen, proje kapsaminda düzenlenen birçok
egitim etkinlikleri, seminerler ve çalistaylarla gerçeklestirilmistir. Ancak,
projenin iletisim ve enformasyon (I&E) aktiviteleri proje süreci ve
sonuçlarinin ulusal ve pilot havza bölgesinde yayilmasini saglamistir.
Ilerleyen paragraflarda I&E aktiviteleri ve buna bagli aktivite ve çiktilarin
gelistirilmesi için stratejiler vermektedir.
13.2
Iletisim ve Enformasyon stratejisi
13.2.1
Hedef
Iletisim ve Enformasyon (I&E) stratejisinin genel amaci Türkiye’de WFD
konusunda bilgi birikimini arttirmak, seçilmis kisilerle profesyonel ve
zamaninda bilgi akisini saglamaktir. Bu yüzden, I&E stratejisinin amaci
içeriden ve disaridan ilgililerle iletisimin düzenli olarak saglanmasidir.
Bu hedef çerçevesindeki amaçlar:
• Türkiye’de, ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde genel olarak WFD’nin
tanitimi konusundaki gelismeler ve kismande Büyük Menderes
havzasindaki pilot aktivitelerle ilgili kamuoyu bilincini ve bilgisini
artirmaktir. Pilot proje düzeyinde de su baglantili konular, sulak alan
korunmasi ve su kirliligi konularinda karar verme sürecinde kamuoyu
katilimi öngörülmüstür;
• Kamuoyuna WFD’nin uygulanmasindaki (kompleks) aktiviteler
konularinda bilgi akisini saglamak;
• Türkiye’de WFD’nin tanitilmasi ile ilgili olarak ilgili kurum ve kuruluslar
arasinda bilgi paylasimini saglamaktir (Tür kiye’nin katildigi uluslararasi
su komisyonlari gibi ilgili uluslararasi kuruluslar dahil).
13.2.2
Muhtemel konular ve araçlar
Iletisim ve bilginin dagitilmasi için birçok farkli yol vardir. Bu bölüm
kamuoyunu bilgilendirmek amaçli düzenlemeler yaparken kullanilabilecek
bazi konu ve araçlari tanimlamaktadir.
@ Grontmij
sayfa 74 den 76
Kamuoyunun Bilgiye ulasimi için düzenlemeler
Konular
• Iletisim kanallari;
• Hedef gruplar – kullanicilar;
• Bilgi çesitleri;
• I&E aktiviteleri
Araçlar
Iletisim kanali olarak en azindan asagidaki araçlar dikkate alinmalidir:
• Internet sayfasi;
• Bülten;
• Brosür ve/veya “promosyon” dosyasi;
• Medya (gazeteler, dergiler, radyo, TV; kismen pilot proje düzeyinde).
Internet sayfasi ve bültenler bu proje kapsaminda kullanilmistir.
13.3
Araçlarin detayi
13.3.1
Internet sayfasi
Çekici ve siklikla yenilenen bir internet sayfasi bilginin daha genis kitlelere
ulastirilmasi için oldukça güçlü bir araçtir. Projenin ilk kisminda bu araç
gelistirilerek bir baslangiç yapilmistir. Ancak, özellikle Pilot Proje düzeyinde
internet ulasim olanaklarinin yaygin olmamasindan dolayi erisimin kisitli
olacagi tahmin edilmistir.
Kentkur bir internt sayfasi tasarlamistir. Bu sayfa hazirlanirken asagidakiler
dikkate alinmistir:
Giris sayfasi (sayfa) proje ile ilgili giris bilgisi ve önemli basliklari
içermektedir (bir “haberler” tusu dahil). Ikinci seviye projeyle ilgili
daha detayli bilgi, organizasyonu ve proje sürecindeki aktivitleri,
projenin olusumundaki önemli noktalari ve WFD’nin ana
gereklilikleri konusunda bilgi sunmustur. Bunun yaninda proje ile
ilgili genel bir haritada buraya eklenebilir. Daha detayli bilgiler (proje
ile ilgili tanimlar) üçüncü düzeyde bulunabilir. Dördüncü düzey
proje çiktilari, veri ve haritalari, yapilacaklarin acendasi (toplantilar,
konferanslar, çalistaylar, egitim etkinlikleri vb. gibi) ve adres listesi
amaci ile kullanilabilir. Bu düzeyde tepkiler, yorumlar ve fikirleri
almak için iletisim olanaklarida olmalidir.
Hazirlanan sayfa geçici olarak Kentkur’un internet sayfasinin altina
konulmustur. Bu sayfanin ilgili kurumlardan bir tanesinin internet olanaklari
ile güncellenerek sürdürülmesi önerilmektedir. Bu internet sayfasi iyi bir
baslangiç sayilabilir, ancak daha iyi bir hale gelmesi için gelistirilmesi
gerekmektedir. Bu yüzden sayfa kurumlardan bir tanesinin altina
konuldugunda daha iyi bir yapiya gelebilmesi için üstünde çalisilmasi
gerekecektir.
@ Grontmij
sayfa 75 den 76
Kamuoyunun Bilgiye ulasimi için düzenlemeler
Internet sayfasinin daha gelistirilmesinde asagidaki konular dikkate
alinmalidir:
• Sayfa ulasmak isteyen herkese açik olmali ve hem Ingilizce hemde Türkçe
opsiyonlari bulunmalidir.
• Sayfada proje ile ilgili ilgi resimler, diyagramlar olmalidir.
• Düzenli bir sekilde güncellenmelidir: yeni konular, haberler, seçilmis
onaylanmis proje çiktilari, farkli konularda veriler ve alt basliklar
olmalidir.
• Giris sayfasinda bir ziyaretçi sayaci olmalidir. Böylelikle artan ilgi
gözlenebilir.
• Sayfa, ilke olarak ayda bir güncellenmelidir. Bu tarz sik güncelleme
yeniden ziyareti dolayisi ile ilgiyi artiracaktir.
13.3.2
Bülten
Proje süresince dört adet bülten yayinlanmistir. Bültenin iletisim ve
bilgilendirme açisindan önemi dikkate alindiginda, bültenlerin yayinlanmasina
ve dagitilmasina devam etmek iyi olacaktir. Bu aktiviteyi ayakta tutabilmek
için, dagitim kisitli sayida olmalidir. Daha genis ulasim için bülten internet
sayfasina eklenebilir.
Proje süresince, bültenler yolu ile proje ta nitilmis, ulusal ve pilot proje
düzeyinde organizasyonu anlatilmis, ana katilimci kurumlar, WFD hakkinda
bilgi ve AB üye ülkelerinden WFD’nin uygulanmasi hakkinda örnekler
verilmistir. Ilieri asamalarda bültende projenin bazi çiktilari da yer almistir.
Bültenin kisitli basim süresi göz önünde bulunduruldugunda toplantilar,
çalistaylar, vb. gibi etkinlikleri tanitmada yeterli olmayabilir.
Proje sonlandiktan sonra, WFD’nin Türkiye’de uygulanmasi devam edecegini
umut ediyoruz. Bültenler dogrudan ilgili kurumlari bilgilendirmek ve genel
kamuoyuna ulasmak için oldukça yararli olacaktir.
13.3.3
Diger araçlar
Yukarida belirtildigi gibi, brosür ve “promosyon” dosyalari yolu ile Su
Çerçever Direktifi konusunda bilgi aktarimi ve daha genis ölçekte tanitim için
oldukça yararli olacaklardir. Ayrica, gazeteler, dergiler, radyo ve televizyon
süreç ve çevresel gelismeler gibi bilgilerin yayilmasinda da kullanilabilirler.
Sonraki adim
Kamuoyunun bilgilendirilmesi için gerekli düzenlemeler yapilmali. Insanlarin bilgilendirilmesi için diger/farkli araçlar bulunmalidir.
(Türkiye’ye özel; ör. kahvehaneler).
@ Grontmij
sayfa 76 den 76
Ek 1
@ Grontmij
Ek 1
Yüzey suyu kalitesi için kritik deg erler
Sinif I
Sicaklik (°C)
25
pH
6,5 – 8,5
Oksijen (mg O2 /l)
8
Çözünmüs oksijen (%)
90
Klor (mg Cl/l)
25
Sülfat (mg SO4 2-/l)
200
Amonyum (mg NH4 +/l)
0,2
Nitrit (mg NO2 -/l)
0,002
Nitrat (mg NO3 -/l)
5
Toplam fosfat (mg PO4 3--P/l)
0,02
Toplam çözünmüs madde
500
‘Renk’ (Pt-Co birimi)
5
Sodyum (mg Na+/l)
125
Sinif II
25
6,5 – 8,5
6
70
200
200
1
0,01
10
0,16
1500
50
125
Sinif III
25
6,0 – 9,0
3
40
400
400
2
0,05
20
0,65
5000
300
250
Sinif IV
> 30
6,0 – 9,0
<3
< 40
> 400
> 400
>2
> 0,05
> 20
> 0,65
> 5000
> 300
> 250
COD (mg/l)
BOD (mg/l)
Organik karbon (mg/l)
Toplam Kjeldahl azotu (mg/l)
25
4
5
0,5
50
8
8
1,5
70
20
12
5
> 70
> 20
> 12
>5
Toplam pestisdler (mg/l)
0,001
0,01
0,1
> 0,1
Civa (µg Hg/l)
Kadminyum (µg /l)
Kursun (µg/l)
Arsenik (µg/l)
Bakir (µg/l)
Toplam krom (µg/l)
Krom (µg Cr+6 /l)
Kobalt (µg/l)
Nikel (µg/l)
Çinko (µg/l)
Toplam siyanür (µg CN/l)
Florür (µg/l)
Klorin gazi (µg Cl2 /l)
Sülfür (µg/l)
Demir (µg/l)
Mangan (µg/l
Bor (µg/l)
Selenyum (µg/l)
Baryum (µg/l)
Alüminyum (µg/l)
0,1
3
10
20
20
20
10
20
200
10
1000
10
2
300
100
1000
10
1000
0,3
0,5
5
20
50
50
50
20
20
50
500
50
1500
10
2
1000
500
1000
10
2000
0,3
2
10
50
100
200
200
50
200
200
2000
100
2000
50
10
5000
3000
1000
20
2000
1
>2
> 10
> 50
> 100
> 200
> 200
> 50
> 200
> 200
> 2000
> 100
> 2000
> 50
> 10
> 5000
> 3000
> 1000
> 20
> 2000
>1
1
10
10
100
10
100
200
20000
10
100
2000
100000
> 10
> 100
> 2000
> 100000
Radyoaktivite (pCl/l)
Alfa aktivite
Beta aktivite
Fekal koliformlar (sayi/ 100ml)
Toplam koliformlar (sayi / 100ml)
@ Grontmij
Ek 2
@ Grontmij
Ek 2
Asagidaki tablo Bafa Gölü 1973 yili alg türlerini göstermektedir.
Sembollere açiklama olarak: – yada + türün yogun olup olmadigini yada çok sayida verya az
sayida oldugunu göstermektedir.
Cyanophyceae
Bacillariophyceae
Chlorophyceae
Anabaena
+
Asreionella
-
Ankistrodesmus
-
Anabaenopsis
+
Amphora
+
Curcigenia
-
Aphanocapsa
-
Amphiphora
+
Chlorella
+
Aphanizomenon
-
Chaetoceros
-
Closterium
+
Chrococcus
-
Cyclotella
+
Cosmarium
-
Gomphosphaeria
-
Campylodiscus
+
Geminella
-
Lyngbya
-
Cymbella
-
Mougetoia
-
Merismopedia
+
Cocconeis
+
Monoraphidium
-
Microcystis
-
Ceratoneis
-
Myrmesia
+
Nostoc
+
Closterioides
-
Oocystis
+
Oscillatoria
+
Cymatopleura
+
Pediastrum
+
Phormidium
+
Coloneis
+
Planktosphaeria
+
Pseudoanabaena
-
Diatoma
+
Scenedesmus
+
Diploneis
+
Spirogyra
+
Eunotia
+
Straurastrum
+
Fragilaria
+
Tetraedron
-
Gyrosigma
-
Tetrallantos
-
Gomphonema
+
Teiling
-
Melosira
+
Tetradesmus
+
Navicula
+
Ulotrix
-
Euglenphycea
Euglena
@ Grontmij
Dinophycea
-
Ceratium
Rhodophycea
-
Lemanea
-
Ek 2 (devam 1)
Bafa Gölü 1993 yili alg kompozisyonu.
Cyanophyceae
Bacillariophyceae
Chlorophyceae
Anabaena
+
Asreionella
+
Ankistrodesmus
+
Anabaenopsis
-
Amphora
+
Curcigenia
+
Aphanocapsa
+
Amphiphora
-
Chlorella
+
Aphanizomenon
-
Chaetoceros
+
Closterium
+
Chrococcus
+
Cyclotella
+
Cosmarium
-
Gomphosphaeria
+
Campylodiscus
+
Geminella
+
Lyngbya
-
Cymbella
+
Mougetoia
+
Merismopedia
+
Cocconeis
+
Monoraphidium
-
Microcystis
+
Ceratoneis
+
Myrmesia
-
Nostoc
-
Closterioides
-
Oocystis
+
Oscillatoria
+
Cymatopleura
-
Pediastrum
+
Phormidium
-
Coloneis
-
Planktosphaeria
-
Pseudoanabaena
-
Diatoma
+
Scenedesmus
+
Diploneis
+
Spirogyra
+
Eunotia
+
Straurastrum
-
Fragilaria
+
Tetraedron
+
Gyrosigma
+
Tetrallantos
-
Gomphonema
-
Teiling
-
Melosira
+
Tetradesmus
-
Navicula
+
Ulotrix
+
Nitzschia
+
Vestalla
-
Neidium
-
Pinnularia
+
Pleurosigma
-
Roicospheria
-
Rhopaledia
-
Synedra
+
Surirella
+
Stephanodiscus
-
Tabellaria
+
Euglenphycea
Euglena
@ Grontmij
Dinophycea
+
Ceratium
Rhodophycea
+
Lemanea
+

Büyük Menderes Nehir Havza Yönetim Planı

Transkript

Benzer belgeler

kapak OK.fh11

2. Çeviri metnini indirmek için tıklayınız.

Nem Adsorbe Edici Polimerler testo 880 Yeni termal kamera

kapak.fh11