REC Türkiye

01_CoverYU2.3.qxd
20/02/2006
13:21
Page 1
BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZ‹ DERG‹S‹ - ÜÇ AYDA B‹R YAYIMLANIR
Y›l 2 Say› 1 | OCAK 2006 | 5.00 YTL
darbo¤azdaki
Bilgi odakl› yaklafl›m
Çevre koruma gruplar›, iklim
de¤iflikli¤i zirvesinde at›lan
ad›mlardan memnun
AB projesi, yeryüzü ile dost tüketici
al›flkanl›klar›n› teflvik eden iyi örnekleri
sapt›yor
REC Türkiye ‹klim De¤iflikli¤i Proje
Yöneticisi Yunus Ar›kan ile söylefli
sayfa 7
sayfa 17
▼
Çevre dostu tüketici
▼
Bu yay›n Avrupa Komisyonu
taraf›ndan desteklenmektedir.
Montreal bekleyifli
sayfa 18
▼
Petrol fiyatlar› t›rmand›kça ve bölgesel ekonomiler gelifltikçe,
enerji verimlili¤i ve tasarruf önem kazan›yor
a4
03-05_forum.YU2.3.qxd
18/02/2006
16:29
Page 3
‹Ç‹NDEK‹LER
yeflil UFUKLAR
Y›l 2 Say› 1
| OCAK 2006 | ISSN 1305-5232
Yeflil Ufuklar, Orta ve Do¤u Avrupa için Bölgesel Çevre
Merkezi (REC)’nin üç ayda bir yay›mlanan ve özgün ad›
Green Horizon olan dergisinin Türkiye uyarlamas›d›r.
Yeflil Ufuklar, Green Horizon dergisinde yer alan haber ve
makalelerin yan› s›ra Türkiye’den haber ve makalelere de
yer vermektedir.
Yeflil Ufuklar, REC’in karar alma süreçlerine kat›l›m›
destekleme, bölgesel paydafllar aras›nda iflbirli¤ini teflvik
etme gibi amaçlar›na hizmet eder.
Yeflil Ufuklar, Orta ve Do¤u Avrupa’da çevre ve
sürdürülebilir kalk›nma alan›nda önemli konulara ve
gerçek öykülere yer vermektedir. Dergi, ifl dünyüs›,
uluslararas› kurulufllar, hükümet, yerel yönetimler, sivil
toplum kurulufllar›, akademik kurumlar ve bas›n için
yararl› bir kaynakt›r.
Yeflil Ufuklar’da yer alan fikir ve görüfllerin Orta ve Do¤u
Avrupa için Bölgesel Cevre Merkezi (REC) ve REC
Türkiye’nin görüfllerini yans›tmas› gerekmez.
Yeflil Ufuklar, elektronik olarak www.rec.org.tr adresinden
incelenebilir.
Yeflil Ufuklar
Yay›n Sahibi: REC Türkiye ad›na Dr. Sibel Sezer Eralp
10
DERG‹ EK‹B‹
Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü: Yeflim A. Ça¤layan
Editör: Nafiz Güder
Çeviri: Özge Gezerler
Özgün Tasar›m ve Uyarlama: Turgay Ar›k - Bayt Ltd. fiti.
CTP Kal›p: Filmsan
Bask›: Miki Matbaac›l›k
MTI
KAPAK KONUSU
KAPAK KONUSU
KATKIDA BULUNANLAR
Güzin Arar ■ Yunus Ar›kan ■ Dr. Fatih Birol
■ E‹E Genel Müdürlü¤ü ■ fiebnem Feriver ■
Deniz Gümüflel ■ Duygu Güven ■ Kerem Okumufl
■ Prof. Dr. Eralp Özil ■ Hande Özüt
■ Doç. Dr. Tanay S›dk› Uyar ■ Mehmet Ali Üzelgün
Ayr›ca...
Pavel Antonov ■ Steven Graning ■
Jerome Simpson ■ Kristina Vilimaite
GÖRSELLER
Serdar Ataol ■ BTA ■ Lokman Do¤mufl ■
European Commission ■ European Council ■
European Parliament ■ Laszlo Falvay ■ IEA ■ IISD
■ Mihajlo Maricic ■ MTI ■ PANOS ■
PHOTODISC ■ Ana Popovic ■ REC Project Office
Berkovitza ■ REC Project Office Pirot
■ REC Türkiye Arflivi ■ SAFA ■ Lenka Slajsova
Green Horizon
MAGAZINE TEAM
Editor-in-Chief: Pavel Antonov
Deputy Editor: Greg Spencer
Sales Officer: Alex Gregorio
Designer: Patricia Barna
Proofreaders: David Landry
Administrative Officer: Emese Gal
Webmasters: Tamas Bodai,
Vadim Ostapenko
IT Intern: Sachin Arora
10
Kalk›nma ve çevre için do¤ru yat›r›m
15
Ulusal talep yönetimi
16
Enerjide yenilenebilir çözümler
Bölgesel ekonomiler gelifltikçe ve petrol fiyatlar› t›rmand›kça enerji
verimlili¤i ve tasarruf önem kazan›yor
Yenilenebilir kaynaklara a¤›rl›k verilmesi, enerjinin etkin kullan›m›na ba¤l›
AB üyesi ülkeler enerjinin etkin kullan›m› ve yenilenebilir enerji
kaynaklar›n› tümüyle de¤erlendirme yolunda büyük ad›mlar at›yor
Enerji Tasarrufu
MERCEK
17
Çevre dostu tüketici
Avrupa Birli¤i'nin giriflimi, çevre dostu tüketim al›flkanl›klar›n› özendirme
konusunda yerel yönetimlere yol gösteriyor
REC BÜLTEN‹
18
Bilgi odakl› yaklafl›m
KAPAK FOTO⁄RAFI SAFA
Küresel iklim de¤iflikli¤ini önleme sürecinde Türkiye’deki paydafllar›n
do¤ru bilgiye ulaflmas›n› hedefleyen REC Türkiye ‹klim De¤iflikli¤i
Proje Yöneticisi Yunus Ar›kan, program›n kapsam›n›
Yeflil Ufuklar'a anlatt›
D‹⁄ER BÖLÜMLER
Forum 4
D›fl Haberler 6
Türkiye’den Haberler 8
EEA Haberleri 9
REC Bülteni 20
Biliflim
Teknolojileri 24
Yasal Boyut 25
Kitapl›k 26
EDITORIAL BOARD
12
▼
‹LET‹fi‹M
▼
Editör
[email protected]
Abone ifllemleri
[email protected]
EUROPEAN COMMISSION
Sustainable development: Janos Zlinszky
Information and research: Jerome Simpson
Funds and investments: Jennifer McGuinn
Public participation: Magdolna Toth Nagy
Environment and security:
Marta Szigeti Bonifert
Environmental policy: Oreola Ivanova
Business and corporate responsibility:
Robert Nemeskeri
Environmental law: Stephen Stec
New EU member states: Beata Wiszniewska
South Eastern Europe: Radoje Lausevic
Turkey: Dr. Sibel Sezer Eralp
Londra'daki Lloyds Bankas›'n›n
binas›ndan yay›lan ›s› enerjisi,
k›z›lötesine duyarl› termogramda floresan renkler oluflturuyor. Böyle görüntüleme teknikleri, ›s› kayb›n› önleme konusunda bina sahiplerine
yard›mc› olabilir.
Bölgesel Çevre Merkezi
REC Türkiye
Ceyhun Atuf Kansu Cad. No: 102
Balgat 06520 Ankara, Türkiye
Tel: (90-312) 284 95 55
Faks: (90-312) 287 01 10
Web: www.rec.org.tr
3 | OCAK 2006
| yeflil UFUKLAR
03-05_forum.YU2.3.qxd
18/02/2006
16:29
Page 4
FORUM
editörlerden
Son dönemde dünyan›n ve Türkiye'nin gündemine yeniden oturan enerji
darbo¤az›, baflta bakanl›klar ve üst düzey
resmi yöneticiler, sanayi ve ifl dünyas›,
akademik kurumlar ve sivil toplum örgütleri gibi pek çok kesimi çözüm aray›fl› yönünde harekete geçirdi. Bu aray›fllar ise,
enerji güvenli¤i, verimlilik, yerli kaynak
kullan›m›, d›fla ba¤›ml›l›k, enerji üretim
seçenekleri, çevre sorunlar› gibi pek çok
konu üstüne tart›flmalar bafllatt›. Bu tart›flma ortam›, insana, do¤al varl›klara ve çevreye karfl› sayg›l›, fleffaf, demokratik ve
ak›lc› bir toplum için gereklidir.
Ça¤›m›zda enerji politikalar› oluflturulmas›, toplam yat›r›m ve bunun maliyet
hesaplamalar›n›n çok ötesinde bir süreçtir. Art›k, enerji tüketimindeki verimlilik;
enerji üretimi ve tüketimi sonucu ortaya
ç›kan çevresel ve toplumsal zararlar; yap›lan yat›r›ma karfl›l›k yarat›lan istihdam›n
nitelik ve niceli¤i, geliflen teknolojik altyap› gibi unsurlar da de¤erlendirmeye kat›lmak zorunda. Demokratik ve aç›k bir toplumda, enerji sorununda oldu¤u gibi gelecek bir kaç ony›l›n kaderini tayin edecek
bir konuda de¤erlendirme ve karar alma
sürecinin, fleffaf, tart›flmaya aç›k, bilgiye
dayal› bir ortamda yürütülmesi beklenir.
Karar sürecine kat›lmak, bir baflka deyiflle
'ortak ak›l'da söz sahibi olmak isteyen bütün kesimlere bu olanak sunulmal›d›r.
Böyle bir süreç, hem yöneticilerin
hem de uzmanlar›n; karar sürecine kat›lanlara do¤ru bilgileri sa¤lamas›, onlar›n
soraca¤› sorular› yan›tlamas› ve katk›lar›n› almas›n› gerektirir. Enerji gibi hassas
konularda al›nacak kararlar ancak bu flekilde, 'ortak ak›l' ile verilmifl ve üstünde
toplumsal mutabakat sa¤lanm›fl kararlar
olabilir.
Do¤ru bilgiye ulaflman›n önemli unsurlar›ndan biri, yap›c› bir kuflkuculukla
'do¤ru sorular' sormakt›r. Türkiye'nin ve
dünyan›n enerji gelece¤inin biçimlenmekte oldu¤u flu günlerde do¤ru ve uzlafl›lm›fl
kararlar vermek için acilen do¤ru sorular
sormam›z ve do¤ru bilgiye eriflmemiz gerekiyor.
‹ki y›l›n› doldurmakta olan REC Türkiye gibi, birinci y›l›n› geride b›rakan Yeflil
Ufuklar da do¤ru sorular üretme ve do¤ru
bilgiye ulaflma yaklafl›m›n› sürdürüyor. Bu
say›m›zda, enerji tasarrufunu kapak konusu olarak iflleyen Green Horizon makalesinin yan› s›ra, yurtiçinden ve yurtd›fl›ndan
dört Türk uzmana sorular sorarak, onlar›n
bilgi ve birikimini, do¤ru bilgi edinmek ve
karar sürecine kat›lmak isteyen herkesin
yararlanaca¤› flekilde sunmaya çal›flt›k.
Umuyoruz Yeflil Ufuklar'›n 'ortak ak›l'
oluflturmada bir katk›s› olabilir.
Nafiz Güder
yeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 4
EU COUNCIL
Do¤ru bilgi,
sa¤l›kl› karar
AYAKÜSTÜ PAZARLIK: Fransa Devlet Baflkan› Jacques Chirac, Polonya Baflbakan› Kazimierz Marcinkiewicz ve
D›fliflleri Bakan› Stefan Meller ile AB bütçesini tart›fl›yor
Son dakikalar
‹ster 90. dakika golü, ister filmdeki kötü adam›n iflini bitiren bir patlama olsun,
izleyici sürpriz sonlar› sever. Aral›k'taki üst
düzey siyasî anlaflmalar da, 2006'ya girerken sürdürülebilir kalk›nma ad›na hofl
sürprizler oldu.
Yeryüzü Dostlar› (Friends of the Earth),
Montreal’de iklim de¤iflikli¤i pazarl›klar›n›,
2012 sonras› küresel azalt›m› tehlikeye atan
Rus ruletine benzetti. ‹kinci pazarl›k dizisi,
geliflen ülkelerle ABD ve Avustralya gibi
Kyoto karfl›tlar›n› bir araya getirdi.
Brüksel’deki müzakerelerde dönem
baflkan› ‹ngiltere 2007-2013 için 862.36 milyar avroluk bütçeyle AB’yi karanl›ktan biraz ç›kard›. Blair, AB’yi bir arada tutmak
için 10.5 milyar avroyu feda etti. Sevinçle
ba¤›ran Polonya Baflbakan› Marcinkiewicz,
yeni üye ülkelerin memnuniyetini ifade
ediyordu. 2008-2009 bütçe de¤iflikli¤ini
Fransa’n›n -istemeden- onaylamas›yla da
rahat bir nefes al›nd›.
Ertesi gün Hong Kong’da AB ve di¤er
sanayileflmifl ülkeler, 2006'da imzalanacak
serbest ticaret antlaflmas› karfl›l›¤›nda 2013
itibariyle tar›msal ihracat deste¤ini kald›rma sözü verdi. Bu son dakika anlaflmas›,
küresel mal varl›¤›n›n daha âdil da¤›l›m›n›
isteyen protestocular›n polis barikat›na sald›rmas›yla kesintiye u¤rad›.
Oxfam taraf›ndan "zengin ülkelerin kalk›nma vaatleriyle yapt›¤› bir kand›rmaca,”
diye elefltirilse de, Hong Kong’daki anlaflma, dünyan›n en aç gözlü tüketicilerinin,
kaynaklar› Güney yar›küreyle daha âdilce
paylaflmay› düflündü¤ü izlenimini veriyor.
Bu küresel adaletsizlikte Orta ve Do¤u
Avrupa’n›n da pay› var. Macaristan’›n iklim
de¤iflikli¤i müzakerecisi Feiler’e göre enerji israf› konusunda bölgenin sicili kötü.
Montreal, sal›m azalt›m›n›n 2012 ile bitmeyece¤ini gösterdi, yani bölgedeki pek çok
ülke ciddi azalt›m yapmak zorunda. Feiler’e göre enerji verimlili¤ini art›rman›n bu
çabalara katk›s› büyük.
‹ngiltere’nin dönem baflkanl›¤› enerji
verimlili¤i konusunda da öncü oldu. AB
enerji bakanlar›, Komisyon'u enerji verimlili¤i konusunda 'kararl› ve gerçekçi' bir eylem plan› haz›rlamaya zorlad›. Britanya
çevre bakan› Beckett, plan›n enerji kayb›n›
ve sera gazlar›n› azaltma çabalar›na öncü
olmas› gerekti¤ini söyledi. Beckett, uluslararas› toplumun ortak amac›n›, "enerji tasarrufu yapmak, enerji arz›n› garantilemek
ve sera gaz› sal›mlar›n› azaltmak," fleklinde
vurgulad›.
Avrupa Çevre Ajans›’na (EEA) göre bireylere malî yük getirmeden veya Avrupa’n›n rekabet gücünü azaltmadan enerji
kullan›m›n› azaltman›n yolu, istihdam yerine, kirlilik ve kaynak tüketimini esas alacak bir 'yeflil vergi' reformu. Ancak Komisyon’un baflkan yard›mc›s› M. Wallstrom ve
üye ülkelerin büyük k›sm› öneriye karfl›
ç›kt›. Bask› gruplar›n›n kurdu¤u Avrupa
Çevre Bürosu'na (EEB) göre, teklife direnmek, 'çevre politikalar›na öncü olmay›'
reddetmek demek.
Aral›k'taki bir baflka son dakika sürprizi ise, Avrupa’da enerji tasarrufunu art›racak yeni bir yönerge oldu. Enerjide Nihaî
Kullan›m Verimlili¤i ve Enerji Hizmetleri
Yönergesi, petrol fiyatlar› ve enerji arz› konusunda yaflanan kayg›lar aç›s›ndan tam
zaman›nda idi. Ancak bu da kolay olmad›.
Hükümetler, AB Parlamentosu’nun talep
etti¤i daha s›k› ve kanunen ba¤lay›c› tasarruf hedeflerini reddetti; yaln›zca düzenli
ulusal enerji verimlili¤i eylem planlar› sunma konusunda anlaflt›. Enerji politikas›nda
al›nan bu son dakika kararlar›, sürdürülebilirli¤e do¤ru küresel de¤iflimi h›zland›rd›. Yine de, bir maç ya da filmin aksine,
sürdürülebilir bir mutlu son için 90 dakikadan çok daha fazlas› gerekiyor. Ve daha
öngörülü, vakitli ve tutarl› kararlar.
Pavel P. Antonov
03-05_forum.YU2.3.qxd
18/02/2006
16:29
Page 5
FORUM
konuk görüflü
‹lk çözüm enerjiyi verimli kullanmakt›r
Dünyadaki enerji dengeleri çok h›zl›
bir flekilde de¤ifliyor. Kuzey Denizi'ndeki
petrol yataklar› kurudu, Avrupa ve Amerika'daki do¤al gaz yataklar› son derece verimsiz hâle geldi, petrol üretimi düfltü. Kuveyt, Irak, Venezüela, Rusya, Suudi Arabistan gibi birkaç ülke kald› petrol ve gaz
üretimi yapabilecek. Hepsi de jeopolitik
sorunlarla karfl› karfl›ya oldu¤u için petrol
ve do¤al gaz arz›nda inifl ç›k›fllar bafllad›.
Dünyada petrol ve do¤al gaz›n ç›kar›labilece¤i yerlerin son derece s›n›rl› hâle gelmesiyle petrol fiyatlar›n›n art›fl› son üç,
dört senede daha da önem kazand›.
kapsar; bu nedenle çevre, sanayi, ulaflt›rma gibi sektörleri göz önüne alacak bir
enerji sektörü planlamas›na ihtiyaç vard›r.
Bu da siyasî tercihlere göre de¤iflmemeli,
siyaset üstü bir nitelikte olmal›d›r. fiimdiye
dek böyle yap›lmad›¤› için de Türkiye flu
anda gerçekten zor bir duruma geldi.
Bence hükümetlerin öncülü¤ünde
ama hükümetlerin d›fl›nda genifl bir kat›l›m sa¤layarak yeni bir yap›lanmaya gidilmelidir. Türkiye'deki ekonomi ve sanayi
sektörü, sivil toplum kurulufllar›, mühendisler, bilimciler kat›l›mc› ve canl› bir tart›flma ortam›nda mutabakata varmal›,
uzun vadeli bir politika belirlemelidir.
Türkiye'nin durumu
Türkiye geliflmekte olan bir ülke ve
benzer bütün ülkeler gibi enerji talebi çok
h›zl› art›yor. Böyle yo¤un enerji ihtiyac›
olan ve bunu büyük ölçüde ithâl eden bir
ülke için, dünyadaki fiyat art›fllar› ve arz
düzensizli¤i daha da önem kazan›yor. Sa¤lam enerji politikas› olmad›kça, Türkiye
ekonomisi fiyat dalgalanmalar›ndan ciddî
flekilde etkilenecektir.
Bugün Türkiye'de kifli bafl›na tüketilen
enerji, geliflmifl ülkeler ortalamas›n›n çok
çok alt›nda olmakla birlikte, nüfus art›fl›,
ekonomik kalk›nma, flehirleflme-sanayileflme devam etti¤i için çok fazla miktarda
enerji ihtiyac› bulunmaktad›r. Bu talep
önümüzdeki y›llarda da artacak.
Ancak enerji kaynaklar› aç›s›ndan bakt›¤›m›zda Türkiye genelde fakir bir ülke.
Kömür var ancak hem kalitesi düflük, hem
de çevresel etkileri aç›s›ndan uygun bir
yak›t de¤il. Hidrolik potansiyelin bir k›sm›
kullan›l›yor, bir k›sm›n› kullanma planlar›
var. Geriye, talep ile üretim aras›ndaki fark› kapatabilmek için ithalat kal›yor.
Türkiye’deki enerji politikalar›
Enerjide d›fla ba¤›ml›l›k sorununu çok
daha önceden ele almak gerekirdi ama
maalesef yap›lmad›. Türkiye ile benzerlikleri olan ülkeler daha iyi noktalara geldi.
Örne¤in hem kalk›nma h›z›, hem petrol
kayna¤› olmamas› yönlerinden benzeyen
Kore, yenilenebilir enerji, verimlilik art›fl›,
nükleer enerji sayesinde son 20 y›lda çok
ciddi ad›mlar att›.
Asl›nda Türkiye'nin flans› çok fazla,
öncelikle do¤ru politikalar›n, uzun vadeli
enerji stratejilerinin saptanmas› gerekiyor.
Bilinçli, kararl›, bilimsel hesaba dayanan;
ekonomi, çevre ve d›fl politika gibi
sahalar›n ç›karlar›n› gözeten bir yol bulunmas› lâz›m.
Enerji üretiminde yap›lacak seçimler
50 ilâ 120 y›l gibi uzun zaman dilimlerini
Enerji darbo¤az›n›n çözümü
Türkiye'nin gerçekten kendi kendine
yetebilece¤ine inanm›yorum, bu tamamen
hayâl mahsulüdür. Ancak d›fla ba¤›ml›l›¤›n› en aza indirebilir ve kontrolü eline alabilir. Üç önemli alanda at›lacak ad›mlarla
bunun sa¤lanabilece¤ini düflünüyorum.
Birincisi ve bence en önemlisi enerjinin daha verimli kullan›lmas›d›r. Türkiye
ayn› katma de¤eri yaratabilmek için AB ülkelerinin 2.7 kat› daha fazla enerji kullan›yor. Bu son derece büyük bir fark. Enerji
daha verimli kullan›labilirse bir anlamda
talep art›fl› dizginlenebilecek demektir. Örne¤in Kore enerji verimlili¤i konusunda
son derece önemli at›l›mlar yapt›, Türkiye
de yapabilir. Verimlilik art›fl›, bence enerji
politikalar› aç›s›ndan çok önemli bir ipucudur, uygulamak için de kararl› bir siyasî
irade gerekir.
‹kinci alan yenilenebilir enerji kaynaklar›d›r. Türkiye'de birkaç alternatif üretim
alan› var üzerinde durulmas› gereken: büyük hidrolik santraller, rüzgâr, biyokütle
ve günefl ile, Türkiye'de zaten uzun süredir önemli bir alternatif olarak bilinen ve
gerekti¤i gibi kullan›lmas›n› umdu¤um jeotermal enerji.
Türkiye'nin yenilenebilir enerjisi
Türkiye'nin yenilenebilir enerji potansiyeli büyük. AB yenilenebilir enerjinin
toplam enerji kullan›m›ndaki pay›n›
%12'lere getirmeyi hedefliyor. Türkiye için
de böyle bir hedef uygun olacakt›r. Ancak
yat›r›mlar›n fizibilitesi yap›lmal› ve ekonomik olup olmad›klar›na bak›lmal›d›r. Yenilenebilir enerji kaynaklar›, iki önemli üstünlü¤ü göz önüne al›narak resmi politikalarla desteklenmelidir: d›fla ba¤›ml›l›¤›
azaltmas›; ve çevre aç›s›ndan di¤erlerine
göre daha temiz olmas›d›r. Ancak destek
sa¤larken pazarda haks›z rekabet yaratmamak gerekir.
IEA ARfi‹V‹
OECD - Uluslararas› Enerji Ajans› (IEA) Ekonomik Analiz
fiubesi Baflkan› Dr. Fatih Birol, Yeflil Ufuklar ile söyleflisinde
di¤er ad›mlar at›lmadan, enerji krizinin birinci çözümü olarak
nükleer enerjiyi görmenin yanl›fll›¤›n› vurguluyor
Türkiye’nin nükleer enerji sorunu
Türkiye bunlardan sonra üçüncü olarak da nükleer enerjiye bakabilir. Ancak
nükleer enerjiye, ilk iki yolu uygulad›ktan
sonra baflvurmak gerekir, yoksa nükleer
enerji her darbo¤azda çözüm beklenecek
bir enerji türü de¤ildir.
Nükleer enerji üretiminde Türkiye aç›s›ndan üç sorun bulunuyor:
1. siyasetçi ve uygulayacak konsorsiyum yer seçimi konusunda saydam bir
politika izlemelidir. Santralin yeri toplumun bütün kesimlerinin bilgisi ve onay›
ile kararlaflt›r›lmal›d›r.
2. nükleer at›klar›n nas›l bertaraf edilece¤i, hangi koflullarda, nerede, ne süreyle
saklanaca¤› daha bafl›ndan hesaplanmal›,
toplum bilgilendirilmeli ve ikna edilmelidir. Hem yer seçiminde hem de at›k konusunda anahtar kelimenin saydaml›k
oldu¤u unutulmamal›d›r.
3. nükleer santral maliyetleri oldukça
yüksektir. Orta boy bir nükleer santralin
maliyeti yaklafl›k 2.5-3 milyar dolard›r; bu
da Türkiye gibi ekonomik krizlerden yeni
ç›km›fl bir ülke için oldukça yüksektir.
Türkiye ekonomisine yans›malar›n› çok
dikkatli hesaplamak lâz›md›r.
Nükleer enerji üretmek isteyen baz› ülkelerin uluslararas› düzeyde karfl›laflt›¤›
sorunlarla k›yaslayacak olursak, hem Birleflmifl Milletler, hem OECD hem de Uluslararas› Atom Enerjisi Kurumu (IAE) gibi
uluslararas› camian›n mensubu olmas› itibariyle Türkiye'nin önemli bir sorunla karfl›laflaca¤›n› sanm›yorum.
Önümüzdeki 15 y›l içinde yap›m›
planlanan 3-4 nükleer santral gerçekleflirse, enerji üretiminin ancak %7-8 civar›nda
bir k›sm›n› karfl›layacakt›r.
Ne verimlilik, ne yenilenebilir enerji
ne de nükleer tek bafl›na enerji sorununu
çözemez. Bunlar›n hepsini göz önüne
alan, ülke ç›karlar› do¤rultusunda bütünlefltiren bir enerji politikas› üretmek lâz›md›r. Ancak ciddi politikalar uygulan›rsa ba¤›ml›l›¤›n azalt›lmas› mümkün.
Dolay›s›yla önümüzdeki y›llara bakt›¤›m›zda Türkiye'nin yapmas› gereken en
önemli iflin, bir an evvel ulusal bir enerji
stratejisi belirlemek oldu¤unu söyleyebilirim.
5 | OCAK 2006
| yeflil UFUKLAR
06-09_CEENewsYU2.3.qxd
18/02/2006
15:08
Page 6
HABERLER
orta ve do¤u avrupa
‹KL‹M DE⁄‹fi‹KL‹⁄‹
REC PROJECT OFFICE BERKOVITZA
Envanter e¤itimi
EKO-TUR‹ZM
‹leriye götüren yol
■ Bat› Stara Planina’n›n Bulgaristan taraf›nda 10 yerleflimden geçen 150
km'lik bir yürüyüfl yolu, ekonomik darbo¤azdaki bu do¤a harikas› da¤l›k bölgede turizmi canland›racak iki y›ll›k bir
projenin odak noktas› oldu. Berkovitsa,
Chiprovtsi, Chuprene ve Belogradchik
kentleri, bölgeyi turistlerin u¤rak yeri
haline getirmeyi amaçlayan projeyi
Kas›m'da bitirdi. Yürüyüfl yolunun
oluflturulmas›n›n yan› s›ra, üç tane
turizm dan›flma merkezi kuruldu,
tan›t›c› materyaller yay›mland› ve bir
yürüyüfl haritas› haz›rland›. Eko-turizm
sürecine
nas›l
kat›labilecekleri
konusunda yöre halk›n› bilgilendirme
toplant›lar› düzenlendi.
Küçük ve nüfusu azalm›fl köylerdeki yoksul insanlara kazanç imkânlar›
yaratmay› amaçlayan projenin planlamas›nda 80’den fazla paydafl rol ald›.
Balkanlar'da çevre konusunda daha
fazla bilgi için <rerep.rec.org> adresindeki RERep Record’a bak›n›z
■ Geçifl dönemindeki ekonomilerin Kyoto Protokolü konusunda karfl›laflt›klar› en
büyük zorluk, esneklik düzenekleri içinde
yer almak için gereken koflullar› sa¤lamak. Budapeflte’de 26-27 Ekim'de düzenlenen bir atölyede, bu potansiyelin oldu¤u ancak kapasitenin yetersizli¤i dile getirildi. Atölyede, Birleflmifl Milletler ‹klim
De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi (BM‹DÇS)
ve Kyoto Protokolü’nün, geçifl ekonomilerinde ve Türkiye’de uygulanmas› için kapasite gelifltirilmesi üstünde duruldu.
Bu süreçteki en zor çal›flmalardan biri,
güvenilir ve sürdürülebilir ulusal sera gaz›
sal›m envanterleri oluflturmas›. Hem AB
Sal›m Ticareti Program›'n›n, hem de Kyoto
Protokolü’nün koflullar›n› yerine getirmek,
AB’ye yeni üye olan ya da üyelik yolundaki ülkelerin iflini daha da zorlaflt›r›yor.
Hollanda hükümetinin finanse etti¤i
atölye çal›flmas›n›n organizasyonunu, Orta ve Do¤u Avrupa için Bölgesel Çevre
Merkezi (REC) üstlendi.
Böyle bir etkinli¤e olan gereksinme,
2004 Aral›k ay›nda Buenos Aires’de gerçeklefltirilen BM‹DÇS taraflar konferans›nda dile getirilmiflti. Tarihî, toplumsal
ve ekonomik aç›lardan benzer geçmifllere sahip olan geçifl aflamas›ndaki ülkeler,
anlaflmalar› hayata geçirmeye çal›fl›rken
edindikleri deneyimleri paylaflmak
istemiflti.
TUNA’DAN HABERLER
Bilgili ve kat›l›mc› toplum
■ Tuna nehrine k›y›s› olan ülkeler, Su Çerçeve Direktifi’nin
(WFD) ve Aarhus Sözleflmesi’nin toplumsal kat›l›mla ilgili
koflullar›n› uygulamaya çal›fl›rken, örneklere ihtiyaç duyuyor. REC, Gelece¤in Kaynaklar› (Resources for the Future) ve
New York Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden oluflan konsorsiyumun yürüttü¤ü ve BM Kalk›nma Program›/ Küresel Çevre Fonu’nun (UN Development Program-Global Environmental
Facility) Tuna Bölgesel Projesi arac›l›¤›yla destekledi¤i 'Çevresel Karar Almada Bilgiye Eriflimin ve Toplumsal Kat›l›m›n›n
Art›r›lmas›' projesi bu ihtiyac› karfl›l›yor.
Program kapsam›nda, biri ABD’ye, di¤eri Hollanda’ya olmak üzere iki e¤itim gezisi düzenlendi. Projeye kat›lan Bosna ve Hersek, Bulgaristan, H›rvatistan, Romanya, S›rbistan ve
Karada¤, her gezi için bakanl›klardan veya su iflleri teflkilat›ndan iki görevli ile, sivil örgütlerden bir temsilciyi görevlendirdi. Toplam 30 kat›l›mc›, geliflmifl çevre koruma uygulamalar›nda su kirlili¤ine dair yap›lanlar (ya da yap›lmayanlar)
konusundaki bilgilere toplumun nas›l eriflti¤ini ve bu ülkelerin paydafllar› sürece nas›l dahil etti¤ini gördü.
ABD gezisinde, toplumun çevresel konulara kat›l›m›, bilgiye eriflim ve adalete eriflim üstünde durulurken, Chesapeake Körfezi’ne saha ziyareti de yap›ld›. Hollanda gezisinde,
WFD’nin Hollanda ve komflu ülkelerce hayata geçirilmesi incelendi. Her iki gezide de hem resmi hem de sivil kurulufllardan ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerde uzmanlar›n kat›ld›¤› toplant›lar yap›ld›. Kat›l›mc›lara, bilgiye h›zl› eriflimi sa¤lamak için, verileri nas›l düzenleyip kullanacaklar› gösterildi.
yeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 6
Kat›l›mc›lar bu yöndeki isteklerin önceden nas›l tahmin edilece¤ini ve bilginin topluma aktar›lmas›nda nas›l 'etkin' olunaca¤›n› da gördü.
Kat›l›mc›lara ayr›ca, gizlilik mazereti ile bilgiyi toplumdan saklanmas›n› önlemenin yöntemleri, hukuken gizli olan
bilgileri belirleme ve kullanma teknikleri de gösterildi.
Özellikle Tuna STK’lar›, Hollandal› ve Amerikal› meslektafllar›n›n, bilinçlendirme kampanyalar› ve lobi etkinlikleri s›ras›nda elde edilen halka aç›k bilgileri nas›l kulland›¤›yla yak›ndan ilgilendi. Hollandal› meslektafllar›n›n, WFD planlama
sürecinin bir parças› olarak dan›flma organlar›na, çal›flma
gruplar›na ve paydafl platformlar›na nas›l kat›ld›klar›n› ö¤renmek istediler. Kat›l›mc›lar yurttafl gruplar›ndan da, resmi
kurumlar›n bilgi paylafl›m› konusundaki tutumlar›na ve toplumsal kat›l›m›n kararlar› etkileyip etkilemedi¤ine dair samimi yorumlar ald›.
Gerçekleflen gezilerde, sivil toplum ve kamu kuruluflu
temsilcileri uzun vadede nas›l birlikte çal›flacaklar›n›, nas›l
karfl›l›kl› güven sa¤layacaklar›n› ve temiz su konusunda çal›flan kurumlar›n nas›l ortak bir amaçla hareket edece¤ini ö¤rendi. Son olarak, WFD’yi yeni uygulamaya bafllayan ülkeler
de AB deneyimleri sayesinde sürecin özünü kavrad›; bunlar
aras›nda uluslararas› Scheldt nehri havzas›nda WFD’nin uygulanmas›na dair bir pilot proje olan Scaldit projesi de
bulunuyor.
Ayr›nt›l› bilgi için <www.rec.org/Programs/PublicParticipation/DanubeRiverBasin> adresine bak›n›z.
06-09_CEENewsYU2.3.qxd
18/02/2006
15:08
Page 7
HABERLER
AB'den Güncel Haberler
ENERJ‹
■ Zehir takibi sona erdi
Yeni nükleer devletler
Environmental Daily haber servisinden al›nan bilgiye göre, Polonya çevre bakanl›¤›, en kirli flirketlerin tabi tutuldu¤u özel denetimi kald›rma karar› ald›; bu da sanayi
sektörünün çevre konusunda kaydetti¤i ilerlemenin bir
göstergesi. 1990'da ilk kez derlendi¤inde '80'ler listesi'
olarak bilinen listede, AB Entegre Kirlili¤i Önleme ve
Kotrol (IPPC) Direktifi gibi s›naî kirlilik denetimleri sayesinde bugün yaln›zca 37 flirket var. Listede yer alan flirketlerin büyük k›sm›, kimya sanayi ile çelik ve kömür
sektörlerinden.
■ Eurobarometre'nin güncel bir anketine göre, üç yeni üye
ülke, Avrupa Birli¤i’ndeki en nükleer enerji yanl›s› ülkeler
aras›nda bulunuyor. Halk›n %65’inin lehte oy kulland›¤› Macaristan en nükleer yanl›s› ülke. Macaristan'› %64 ile ‹sveç,
%61 ile Çek Cumhuriyeti ve %60 ile Litvanya izliyor.
AB vatandafllar›n›n yar›dan fazlas› nükleer enerjinin kullan›lmas›na karfl›; ancak radyoaktif at›k yönetimi sorunu çözüldü¤ü takdirde ço¤unluk bunu destekleyece¤e benziyor.
Avrupa Komisyonu, nükleer at›klara uzun vadeli çözümler
bulmalar› yönünde AB ülkelerine bask› yapmay› sürdürüyor.
Nükleer enerjiye en muhalif ülkeler ise %88 ile Avusturya, %86 ile Yunanistan, %81 ile Güney K›br›s Rum Yönetimi
ve %71 ile ‹spanya.
■ Kuzey Kutbu’nun hassas bölgeleri
Kutup bölgesinde kirlilik aç›s›ndan tehlike sinyalleri veren
Barents ve Beyaz Deniz, Barents Avrupa Kuzey Kutbu
Konseyi’nin (BEAC) çevre bakanlar›n›n onay›yla yeni bir
çevresel yat›r›m program›n›n kapsam›na al›nd›. Environmental Daily haber servisine göre, 2013'de hayata geçirilecek projeler için Rusya’n›n kuzey bat›s›nda, aralar›nda
büyük sanayi ve maden tesislerinin de bulundu¤u k›rk iki
hassas bölge saptand›. Projelere, Barents hassas bölge fonundan kaynak sa¤lanacak.
KÜRESEL TOPLANTILAR
Kyoto’dan Montreal’e
■ Çekler’de gerileme
■ Montreal’de yap›lan küresel iklim görüflmeleri sonunda, ne 2012
sonras› bir karbon azaltma plan› oluflturulabildi ne de ABD Kyoto
sürecine çekilebildi. Yine de, konferansa kat›lan ülkeler, Kyoto’nun
bir sonraki aflamas›ndaki azaltma hedefleri için resmi bir müzakere
süreci konusunda görüfl birli¤ine vard›. Amerika da, kesin bir taahhütte bulunmaktan kaç›nsa da, bu görüflmelere kat›lma karar› ald›.
28 Kas›m - 9 Aral›k aras›nda yap›lan toplant›lara 180 ülkeden yaklafl›k 10,000 kifli kat›ld›. Toplant›, birbiriyle ilintili iki etkinlikten olufluyordu: BM ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi’nin 11. toplant›s› ile,
Kyoto Protokolü’ne taraf olan 36 ülkeden oluflan daha küçük bir grubun ilk toplant›s›. Toplant›larda öne ç›kan bafll›klar flunlar oldu:
• Kararlaflt›r›lan resmi müzakere süreci çerçevesinde, kalk›nm›fl ülkelerden beklenecek taahhütleri görüflmek için bir çal›flma grubu
oluflturuldu. Grup ilk toplant›s›n› May›s 2006’da gerçeklefltirecek.
• K›sa süre önce kurulan Kyoto Uygunluk Komitesi’nin ard›ndan
delegeler, organ›n yürütme ve kolaylaflt›r›c› kollar›n›n yan› s›ra
komite üyelerini de seçti.
• Kalk›nm›fl ülkeler, temiz kalk›nma düzene¤ine (TKD) 2006-2007
döneminde 13 milyon dolardan fazla fon sa¤lamay› taahhüt etti. (TKD, yoksul ülkelerde temiz enerji yat›r›mlar› yapan zengin
ülkelere sal›m hakk› kazand›r›yor).
• ‹klim de¤iflikli¤inin etkilerine uyum konusunda, TKD’den sa¤lanacak kaynakla befl y›ll›k bir etkinlik plan› oluflturuldu.
• TKD bünyesindeki yöntemler basitlefltirilirken yönetim organlar› güçlendirildi.
AB dönem baflkan› Britanya'n›n çevre bakan› Margaret Beckett,
Reuters’e, “son derece memnun olduklar›n›,” söyledi.
Kyoto karar›, mevcut aflaman›n sonunda zaman yitirilmemesi
için, 2012 sonras› taahhütler konusunda kalk›nm›fl ülkeleri bir an
önce harekete geçmeye ça¤›r›yor. Beckett, Reuters’e, bunun karbon
ticareti yapanlar aç›s›ndan da güven verici olaca¤›n› söyledi.
Ekonomik ‹flbirli¤i ve Kalk›nma Teflkilat› (OECD) taraf›ndan k›sa bir süre önce yay›mlanan ülke raporuna göre,
Çek Cumhuriyeti, OECD bünyesindeki en çok kirleten
ve enerji kullan›m›nda en verimsiz olan ülkelerden biri.
Ülkenin Çevresel Performans De¤erlendirmesi’ne göre
1998'den bu yana, hem resmi hem de özel sektörün çevreye yapt›¤› harcamalar azald›. Ekonomi ve sa¤l›k aç›s›ndan gereksinme duyulan temiz bir çevre için yeni giriflimlerde bulunulmas› gerekiyor.
OECD, Çek Cumhuriyeti’nin AB çevre standardlar›n›
yakalamas› için hükümete, çevre politikalar›n› daha kararl› uygulamas›n›, at›k ve at›k su ar›tma altyap›s›n› gelifltirmesini, toplumsal ve ekonomik kararlar al›n›rken çevresel unsurlara daha fazla a¤›rl›k verilmesini ve çevre konusunda uluslararas› iflbirli¤ini güçlendirmesini tavsiye
ediyor. Kirletmeye uygulanan cezalar›n ve üretim bedellerini de art›r›lmas› gerekiyor.
■ Polonya'n›n at›klar› yat›r›m bekliyor
Polonya çevre bakanl›¤›n›n talebi üzerine haz›rlanan bir
rapor, AB’nin ambalaj at›¤› geri kazan›m hedeflerinin tutturulmas› için 250 ilâ 500 milyon avroluk bir yat›r›ma gereksinim oldu¤unu gösteriyor. AB düzenlemelerine göre, Polonya 2014 itibariyle %60’l›k bir oran› tutturmak zorunda.
Bunun için ülkenin, ürün bedellerini art›rmas› ve tüm
at›k üretenlere bedel ödetmesi gerekiyor. Geri kazan›lan
ambalajlar›n flu anda %84’ü sanayiden ve perakende sektöründen geliyor. Rapor, evsel at›klardaki geri kazan›m›n
da artmas› gerekti¤ini vurguluyor.
IISD
■ Macaristan'a depozito uyar›s›
Avrupa Komisyonu, (ço¤unlukla ülkede üretilen) depozitolu fliflelerden al›nan harçlar› (ço¤unlu¤u ithal edilen)
depozitosuz kutular›nkinden düflük tutarak ayr›mc›l›k
yapt›¤› gerekçesiyle Macaristan’› uyard›. AK bu gibi 'resmi bildirimler'i kamuya pek do¤rudan duyurmuyor. Avrupa Meflrubat Kutusu Üreticileri (BCME) ve Avrupa Alüminyum Birli¤i (EAA), ayr› ayr› yapt›klar› aç›klamalarda,
hükümetin, duyurusunu yapmadan onaylad›¤› harç düzenlemelerine karfl› yap›lan bu uyar›y› memnuniyetle
karfl›lad›klar›n› bildirdi.
Buna ra¤men, EEA verilerine göre Macaristan, 2004'te
ambalaj at›klar›n›n ancak üçte birini geri kazanabildi; bu
oran AB’nin 2008 hedefi olan %55’in çok alt›nda.
7 | OCAK 2006 | yeflil UFUKLAR
06-09_CEENewsYU2.3.qxd
18/02/2006
15:08
Page 8
HABERLER
Türkiye’den K›sa K›sa
■ Organik ürünler bulufluyor
ENERJ‹
Bu y›l beflincisi düzenlenen
Organik Ürünler ve Çevre Fuar›
EKOLOJ‹STANBUL 2006, 6-9 Nisan 2006
aras›nda ekolojik üreticileri, STK'lar› ve
çevre dostlar›n› Harbiye Askeri Müze
Kültür Sitesi'nde buluflturacak. Fuar,
Ekolojik Tar›m Organizasyonu Derne¤i
(ETO), Ekolojik Yaflam Derne¤i
(EKODER), Organik Ürün Üreticileri ve
Sanayicileri Derne¤i (ORGÜDER),
GDO’ya Hay›r Platformu ile sektörün
önemli sivil toplum kurulufllar›
taraf›ndan destekleniyor. Fuar›n Organik
Cafe’sinde düzenlenecek seminer,
dinleti, film gösterimi ve di¤er
etkinliklerle de ekolojik yaflam
bilincinin yayg›nlaflmas› hedefleniyor.
Ayr›nt›l› bilgi için <www.asdf.com.tr>
5. Enerji Sempozyumu'nun ard›ndan
Türkiye’nin Avrupa Birli¤i çevre
müzakereleri çerçevesinde Dünya
Bankas›’n›n da destek faaliyetleri
yürütece¤i aç›kland›. Dünya Bankas›
endüstriyel kirlili¤in kontrolü için
uygulamaya yönelik kamu ve özel
sektör projelerine destek olmak için
yürütece¤i çal›flman›n, Entegre Kirlilik
Önleme direktifi (IPPC) ve AB
müktesebat›yla uyuma yönelik
politikalar gelifltirmesini hedefliyor.
Mevcut en uygun teknoloji (Best
Available Technology, BAT), entegre
çevresel kota sistemi gibi yeni
uygulamalar ve özellikle KOB‹ at›klar›
için yap›lacak planlar›n, yeni
yat›r›mlar›n yan› s›ra köklü politika
de¤ifliklikleri gerektirece¤i belirtiliyor.
■ ‹nayl›lar'dan maden davas›
Uflak'ta siyanürle iflletilmesi planlanan
alt›n madeninde kullan›lacak suyun
köylerinden geçmesini istemeyen ‹nay
Köyü sakinleri, flirkete verilen kuyu
açma, yer alt› suyu arama ve kullanma
izninin iptali ve yürütmenin
durdurulmas› istemiyle dava açt›.
‹nayl›lar, Uflak Eflme-Ulubey K›fllada¤
mevkiinde iflletilmek istenen siyanürlü
alt›n madenine karfl›, bir y›ld›r mücadele
ediyor.
‹zmir-Bergama, Eflme, Sivrihisar
Havran/ Küçükdere Elele Hareketi
üyeleri ile ‹zmir'de yaflayan ‹nay
sakinleri, 26 Ocak'ta ‹zmir Tabip
Odas›'nda bir bas›n toplant›s› düzenledi.
Elele Hareketi sözcüsü Ertu¤rul Barka
ve dava avukatlar›, madenin olumlu
Çevresel Etki De¤erlendirme (ÇED)
belgesinin iptali için Manisa ‹dare
Mahkemesi'nde süren davada verilen
bilirkifli raporunda, 'maden iflletme
faaliyetinin yeralt› sular›nda kuruma ve
azalmaya yol açaca¤›n›n' belirtildi¤ini
vurgulayarak, Bergen Sözleflmesi
gere¤ince, yöre sakinlerinin çevreyi
etkileyecek iflletmeye iliflkin tercihinin
dikkate al›nmas› gerekti¤ini ifade etti.
yeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 8
DO⁄AL ALANLAR
10 milyar dolarl›k ormanlar
■ Çevre ve Orman Bakan› Osman Pepe, Cumhurbaflkanl›¤›’ndan dönen 2B
tasar›s›n›n yanl›fl anlafl›ld›¤›n› öne sürerek aslolan›n ormanc›l›k ve ormanlar›n verimli kullan›lmas› oldu¤unu belirtti. 28 Aral›k 2005 tarihinde “AB sürecinde orman köylüsü ve ormanc›l›¤›m›zdaki yeri” konulu istiflare toplant›s›nda yapt›¤› konuflmada, Türkiye ormanlar›nda 20 bin köy bulundu¤unu
söyleyen Pepe, orman arazilerini verimli hale getirmenin, orman köylüsünü ormana ba¤›ml› olmaktan kurtarman›n, orman alanlar›n› art›rman›n gerekli oldu¤unu vurgulad›. Finlandiya’n›n y›lda 15 milyar dolar ormanc›l›k
geliri oldu¤unu kaydeden Pepe, ormanc›l›¤›n sadece kereste olarak düflünülmemesi gerekti¤ini, turizm ve odun d›fl› ürünleri verimli kullanarak hâlen 100 milyon dolar olan ormanc›l›k gelirini 10 milyar dolara ç›karman›n
hedeflendi¤ini belirtti.
SERDAR ATAOL
■ Kirlilik kontrolü
■ Elektrik Mühendisleri Odas› taraf›ndan düzenlenen 5. Enerji Sempozyumu 21-23
Aral›k 2005 tarihlerinde Milli Kütüphane Salonu'nda gerçekleflti. Enerji politikalar›n›n
ve sorunlar›n tart›fl›ld›¤› ve 3 gün süren sempozyum kapsam›nda 32 bildiri sunuldu.
Sempozyum kapsam›ndaki oturumlarda, küreselleflme politikalar›, enerji ve gelecek, enerji sektöründe yeniden yap›land›rma ve özellefltirmeler, yenilenebilir enerji kaynaklar›nda aç›l›mlar, fosil yak›tlar, hidroelektrik santrallerin potansiyeli ve
gelifltirilmesi, verimlilik ve etkin kullan›m, enerji ve çevre, enerji kaynaklar› ve
paylafl›m senaryolar›, Türkiye'de enerji politikalar› ve yasal düzenlemeler bafll›klar›
ele al›nd›.
5. Enerji Sempozyumu'nun son gününe kat›lan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan›
Hilmi Güler, Türkiye'nin 2020'ye kadar enerji alan›ndaki yat›r›m ihtiyac›n›n 130 milyar dolar oldu¤unu bildirdi. Özel-kamu ortakl›¤› denilen yeni modelden söz eden
Güler, özel sektörün gerekli yat›r›mlar› yapmamas› durumunda ne olaca¤›n›n da mutlaka tart›fl›lmas› gerekti¤ini söyledi.
Kömür ve su gibi yerli kaynak potansiyelinin 250 milyar kWh de¤erinde
oldu¤unu, rüzgâr gibi di¤er kaynaklar eklense bile bunun 300 milyar kWh civar›nda
olaca¤›n› ifade eden ve 2020 enerji ihtiyac› tahminlerinin yüksek senaryoya göre 499
milyar kWh olaca¤›n› belirten Güler, yeni sorunlar›n art›k eski yaklafl›mlarla
çözülemeyece¤ini ve nükleer enerjinin gerekli oldu¤unu savundu Ayr›nt›l› bilgi için
<www.emo.org.tr>
06-09_CEENewsYU2.3.qxd
18/02/2006
15:08
Page 9
AVRUPA ÇEVRE AJANSI HABERLER‹
Epaedia çevreyi
‹nternet'te anlat›yor
BTA
TEHL‹KEL‹ SULAR: A¤ustos ay›nda rekor düzeydeki sel,
Bulgaristan ve Romanya’y› küresel ›s›nma ile tan›flt›rd›.
Kyoto mekanizmalar› AB’yi hedefe ulaflt›r›r
Andre Jol
Avrupa Çevre Ajans›’n›n
(EEA) güncel bir raporunda, bütün AB ülkeleri sera
gaz› sal›mlar›n› azaltma
planlar›na harfiyen uyar ve
Kyoto mekanizmalar›n› kullan›rsa AB’nin, Kyoto için
koydu¤u hedeflerin ötesine
geçebilece¤i belirtiliyor.
AB’nin 15 eski üyesi 2003’e gelindi¤inde,
sera gaz› sal›mlar›n› 2010'da 1990 seviyesinin
%8 alt›na düflürme hedefinin yaln›zca beflte
birini gerçeklefltirmiflti. EEA Genel Müdürü
Jacquelin McGlade’e göre, “AB hiç önlem almasayd›, bugünkü sal›m düzeyi, oldu¤undan yaklafl›k %5 daha yüksek olurdu.”
2005'te Avrupa sera gaz› sal›mlar›n›n
seyri ve gelece¤e yönelik tahminler, (Greenhouse gas emission trends and projections in
Europe 2005) raporu, sal›mlarda öngörülen
azaltmalar›n yeterli olmayaca¤›n› gösteriyor.
AB-23 için sera gaz› sal›m seyri
ve tahminleri
100
90
80
1990
1995
2000
2005
2010
AB-23 seyri
AB-23 mevcut tedbir tasar›lar›
AB-23 ek tedbir tasar›lar›
Not: AB-23’te Malta ve K›br›s Rum Kesimi yer almamaktad›r. Verilerde,
arazi kullan›m›ndaki de¤iflikliklerden ve ormanc›l›ktan kaynaklanan
sal›mlar ve uzaklaflt›rmalar bulunmamaktad›r. De¤er, sera gaz›
sal›mlar›n›n seyir ve tahminlerinin tutarl› bir analizini yapabilmek için
kuramsal bir bafllang›ç y›l›n› 100 olarak kabul etmektedir. Di¤er
özellikler için raporun tamam›na bak›n›z.
Kaynak: EEA
Sal›mlar›n baflka yollarla dengelenmesi gerekecek.
Kyoto mekanizmalar›, geliflmifl ülkelerde
havaya sal›nan karbonun, sera gaz› sal›mlar›n› azaltma maliyetlerinin daha düflük oldu¤u bir baflka geliflmifl veya geliflmekte olan
ülkede temiz teknolojilere yat›r›m yap›larak
dengelenmesini sa¤lar.
Dokuz üye ülke, Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Hollanda, ‹rlanda, ‹spanya, ‹talya ve Lüksemburg, Kyoto mekanizmalar›n› kullanmay› tasarl›yor. Bu ülkeler, bu mekanizmalar arac›l›¤›yla, 2012 y›l›na
kadar sal›m hakk› elde etmek için toplam
2,730 milyon avro ay›rd›.
‹leriye dönük planlarda henüz yer almayan yeni politikalardan biri de, bir AB sistemi olan ve havaya CO2 salan sanayilerin,
sal›mlar› daha ucuza azaltabilen di¤er sanayilerden sal›m azalt›m› sat›n alabildikleri Sal›m Ticareti Program›. Enerji verimlili¤ini teflvik etmek, sanayi, ulafl›m ve evlerde yenilenebilir kaynaklardan güç üretimini özendirmek de kilit nitelikteki politikalardan.
10 yeni üye ülkenin tamam›, 2010 itibariyle Kyoto hedeflerini tutturma, hatta bu
hedefleri aflma yolunda ilerliyor. Sal›mlar
2003’te, 1990 düzeyine göre %32 azalm›flt›.
Bu, büyük ölçüde, ciddi kirlili¤e sebep olan
enerji yo¤unluklu sanayilerin 1990’larda kapanmas›yla oldu. Ancak sal›mlar›n 20032010 aras›nda artaca¤› tahmin ediliyor.
AB'nin ilk 15 üyesi içinde sera gaz› sal›mlar›, enerji, sanayi, tar›m ve at›k sektörlerinde düflüfl gösterdi. Ancak ulafl›mdan,
özellikle karayolu ulafl›m›ndan kaynaklanan
sal›mlar, bugün 1990’lardaki seviyelerden
%24 daha fazla. Bu de¤erin 2010 itibariyle
%31’e ç›kaca¤› tahmin ediliyor.
Söz
konusu
rapora
<http://reports.eea.eu.int/eea_report_2005_8/en> adresinden ulafl›labilir.
Andre Jol, EEA iklim de¤iflikli¤i ve enerji
grubunun lideri.
EEA, Epaedia isimli çevre ansiklopedisini Kas›m ay›nda <epaedia-eea.eu.int> adresinde kullan›ma açt›. Bu yeni bilgilendirme
hizmeti, karmafl›k konular› basit
kavramlarla anlat›yor ve herkese
hitap ediyor. Farkl› düzeyde bilgilerin yer ald›¤› Epaedia, bünyesinde çok çeflitli multimedya
özelliklerini de bar›nd›r›yor.
Bu özellikler sayesinde karmafl›k konular kolay anlafl›labilir
bir biçimde görüntüleniyor. Örne¤in, çevresel etkilerin grafik
anlat›m›n› sunan haritalar, ya da
kullan›c›lar›n kendi davran›fllar›n›n etkilerini hemen görmelerini
sa¤layan canland›rmalar bunlardan baz›lar›.
Mevcut bilgiler üç düzeyde
sunuluyor: bir konuya k›saca girifl, konunun kabaca özeti ve
metnin tamam›. Bu tam metin,
bir veya birden fazla EEA raporunun gözden geçirilmifl halinden
olufluyor. Epaedia sitesi için düzenlenmifl bu metinler yal›n bir
dil kullan›yor. Sitede, kullan›lan
bilgilerin nerelerden al›nd›¤› belirtiliyor, böylece kullan›c›lar
kaynak da gösterebiliyor.
EEA'n›n yeni Durum ve
Görünüm Raporu'nda
iklim de¤iflikli¤i sorunu
üst s›ralarda
1998, 2002, 2003 ve 2004 tarihteki en s›cak y›llard›. Yaln›zca
2003 yaz›nda, Alp buzullar›n
%10’u erimiflti. EEA’n›n yay›mlad›¤› befl y›ll›k Durum ve Görünüm Raporu'na göre Avrupa
5,000 y›ld›r bu ölçekte bir iklim
de¤iflikli¤i yaflamad›.
Rapor, Avrupa’daki ortalama
s›cakl›¤›n 20. yy boyunca 0.95 °C
artt›¤›n› belirtiyor. Bu, dünyadaki
ortalama art›fl olan 0.7 °C’nin %35
üstünde. Bunun fark›na varan AB
dünyadaki s›cakl›k art›fl›n›, sanayileflme öncesi de¤erin 2 °C fazlas› ile s›n›rlayan bir hedef belirledi.
31 ülkede yürütülen befl y›ll›k bir çal›flman›n sonucu olan rapor, Avrupa’n›n çevresine genel
bir bak›fl sunarken sorunlara da
dikkat çekiyor; iklim de¤iflikli¤i
bunlardan yaln›zca biri. Di¤er
konular aras›nda biyoçeflitlilik,
deniz ekosistemleri, kara ve su
kaynaklar›, hava kirlili¤i ve sa¤l›k
bulunuyor.
Raporun umut veren yanlar›ndan biri, geçmiflteki AB çevre
mevzuat›n›n ozona zarar veren
maddeleri yavafl yavafl ortadan
kald›rarak su ve hava kalitesine,
ve at›k geri dönüflüm oranlar›na
nas›l olumlu katk›lar yapt›¤›n› da
incelemesi.
9 | OCAK 2006
| yeflil UFUKLAR
10-16_CoverStoryYU2.3_T.qxd
18/02/2006
15:52
Page 10
KAPAK KONUSU | enerji verimlili¤i
Bölgesel ekono
gelifltikçe ve pe
fiyatlar› t›rman
enerji verimlili
tasarruf önem
▼
HAF‹F SANAY‹: Bir görevli (yan sayfa) Macaristan’›n Pecs kentindeki bir sokak
lambas›na enerji sarfiyat› düflük bir ampul tak›yor. Çek Cumhuriyeti’nin Most
kentinde bir çocuk arkas›ndaki a¤›r sanayiye inat, rüzgâr gücünden yararlanarak
uçurtmas›n› havaland›r›yor. Altta, Budapeflte’deki bir toplu konut bölgesi,
merkezî ›s›tma sonucu yap›larda ›s› kayb›n›n tipik bir örne¤ini sergiliyor.
Steven Graning
MTI
r
pa’dakinin aksine, kamu fonlar›na ulaflman›n güçlü¤ü ve zaman darl›¤›ndan
kaynaklan›yor. Orta ve Do¤u Avrupa’daki toplam enerji kullan›m› 1990’lar boyunca sürekli düflüfl göstermifl olsa da,
Orta Avrupa Üniversitesi’nin Çevre Bilimleri ve Politika bölümünden Profesör Diana Urge-Vorsatz, enerji kullan›m›n›n artaca¤›na dikkat çekiyor.
Urge-Vorsatz, özel sektörün ve bunlar›n önemli miktardaki yat›r›m fonlar›n›n
bir an önce kendi ülkelerine dönmesi gerekti¤ine, aksi takdirde bölge ülkelerinin
sürdürülebilir olmayan enerji tüketim biçimlerine yönelece¤ine ve sal›m azaltma
hedeflerini tutturamaya¤›na inan›yor.
Çek Cumhuriyeti’nde kâr amac› gütmeyen bir dan›flmanl›k kuruluflu olan SEVEn; Humpolec, Susice, Zeleny Brod ve
Roztoky u Prahy kentlerinde makûl fiyatl› ve enerjiyi verimli kullanan konutlar›n
inflas› için mimarlar›, mühendisleri ve inflaat flirketlerini bir araya getiren bir proje gelifltirdi. Özel yat›r›mla iflletilen SEVEn, ›s›tma ve hava koflulland›rma maliyetlerinin benzeri konutlara oranla yar›
yar›ya düflece¤ini öne sürüyor. Bu yap›lar, pasif günefl kazan›mlar› olarak adland›r›lan do¤al ayd›nlatma ve ›s›tmay› ön
plana ç›kar›yor. Uluslararas› Enerji Ajans›’na (IEA) göre, do¤ru tasarlanm›fl binalar, ayd›nlanman›n %70’ini güneflten sa¤layabilir, (s›radan binalarda bu oran
%25'tir).
Günefl olmad›¤› zaman ampullere gereksinme duyar›z. Elektronik devi Philips’e göre, Avrupa’daki ayd›nlanman›n
büyük k›sm› 1960’lar›n savurgan teknolojisiyle yap›l›yor. Philips’e göre Avrupa,
sokak ayd›nlatmas›n› ça¤c›llaflt›rarak karbon sal›mlar›n› y›lda 3.5 milyon ton azaltabilece¤i gibi, iflletme maliyetlerini de y›lda 700 milyon avro kadar düflürebilir.
Bir
MTI
kaç
PANOS
refabrike duvarl› ve birbirine benzeyen dizi dizi yap›:
bu görüntü, Orta ve Do¤u
Avrupa’n›n hemen bütün
büyük flehirlerinde rastlayabilece¤iniz, ucuz yerleflim yerlerinin tipik
bir görüntüsü. K›fl ayaz›nda bu yap›lar›n
aras›ndan yürürken bafl›n›z› kald›r›p bakt›¤›n›zda çok flafl›rt›c› bir fley görürsünüz:
üst katlardaki aç›k pencereler. Üst katta
yaflayan herkes bunu aç›klayabiliyor. Psikolog ve ‹ngilizce ö¤retmeni olan, Budapeflte’nin kuzeyindeki Ujpest'te böyle bir
apartmanda yaflayan Reka Morvay, “S›cakl›¤› kontrol edemiyorsunuz,” diye
aç›kl›yor durumu. Morvay’inki gibi evler
merkezî sitemle ›s›t›l›yor ve fatura apartman sakinleri taraf›ndan paylafl›l›yor.
Bölgedeki ço¤u kifli gibi Morvay de
bu ›s› kayb›n›n bedelini --apartman aidat›yla-- ödüyor; ayr›ca fosil yak›tlar›n etkilerinin dolayl› toplumsal bedeli de cabas›. Müsrifçe ›s›t›lan evlerin yan› s›ra, enerji Orta ve Do¤u Avrupa’da birçok biçimde israf ediliyor, ekonomi ve çevre aç›s›ndan y›k›c› etkiler b›rak›yor.
Verimsiz enerji kullan›m›, bölgenin iflletmeleri ve politikac›lar›n›n karfl›laflt›¤›,
eski dönemden miras kalan büyük bir sorun. Macaristan, Morvay’inki gibi toplu
konutlara yönelik 100 Ad›m program›
çerçevesinde, konutlar›n daha verimli
›s›tma sistemlerine geçmesini kolaylaflt›rmak için mali yard›m öneriyor. Veszprem
kasabas›ndaki bir baflka programla da
konutlara yeni, ›s› yal›t›ml› pencereler tak›l›yor. Bir yap›n›n enerji bilançosunun
%30’unu ›s›tma ve so¤utman›n oluflturdu¤u düflünülürse iyi yal›t›lm›fl pencereler,
maliyeti düflürmek için oldukça somut ve
ölçülebilir bir yöntem.
Bölgede verimli teknolojilere geçilmesinde hükümetlerin sorunu, Bat› Avru-
10-16_CoverStoryYU2.3_T.qxd
18/02/2006
15:52
Page 11
enerji verimlili¤i | KAPAK KONUSU
nomiler
petrol
mand›kça
ili¤i ve
m kazan›yor
de¤ifltirmek
bedel ?
11 | OCAK 2006
| yeflil UFUKLAR
10-16_CoverStoryYU2.3_T.qxd
18/02/2006
15:52
Page 12
KAPAK KONUSU | enerji verimlili¤i
Ulafl›m
Elektrikli motorlar ve içten
yanmal› motorlar›n etkin bileflimiyle
çal›flan hibrid otomobiller, yak›t
tüketimini nerdeyse yar› yar›ya
azalt›yor. Bu otomobil pazar› h›zla
büyüyor, öyle ki daha flimdiden
500,000 adet hibrid otomobil
sat›lm›fl durumda.
IEA’n›n Ayd›nlatmada ‹flçilik Kayb› bafll›kl› çal›flmas›na göre, sokak ayd›nlatmas›n›n
büyük k›sm›, verimleri yüksek bas›nçl›
sodyum ve metal halide lambalar›n üçte
biri ilâ yar›s› oran›ndaki c›va buharl› lambalarla sa¤lan›yor. IEA’ya göre, dünyada
kullan›lan toplam enerjinin %17’sinden
fazlas› ayd›nlatmaya harcan›yor.
fiirketler, finans kurumlar› ve hükümetlerin iflbirli¤i, verimli teknolojilerin
art›r›lmas›nda baflar›l› olmufla benziyor.
Üretken fren konfigürasyonu
Havaî hat, motor için gerekli elektri¤i sa¤lar.
Frenleyen tren (elektrik üretiyor)
Motor bir jeneratör ifllevi görerek
kinetik enerjiyi elektri¤e dönüfltürüyor
Enerji verimlili¤i yüksek araç
pazar›n›n büyümesi için kamu
kurumlar›ndan gelecek talep itici bir
güç olabilir. ‹sveç’in Gothenburg
flehri, filosunu hibrid tafl›tlar alarak
yenileyen ilk belediyelerden biri.
Normal boyuttaki bu yeni binek
otomobillerinin 100 kilometrede
harcad›klar› yak›t üç litrenin biraz
üzerinde. Budapeflte Belediyesi de,
frenleme s›ras›nda elektrik üreten
modern metro vagonlar›n› tercih etti.
Böylece toplam enerji tüketimi üçte
bir oran›nda azal›rken (daha düflük
kapasiteli elektrik ve havaland›rma
sistemleri sayesinde) yat›r›m
maliyetleri de düfltü.
H›zlanan tren (elektrik tüketiyor)
Üretilmifl olan elektrik, havaî hat
sayesinde di¤er rayl› tafl›tlara da
aktar›labilir.
LASZLO FALVAY
Üretilen elektrik
Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Romanya ve Slovakya’dan
alt› vakf›n oluflturdu¤u Çevresel ‹flbirli¤i Konsorsiyumu, Çek kenti Hostetin’de
yerel yönetim ve Philips ile birlikte
ekolojik iyileflmeler sa¤l›yor. Bu iflbirli¤i, enerji verimlili¤i yüksek yeni teknolojileri tan›tmak için ekolojik bir köy ile
bir Sürdürülebilir K›rsal Kalk›nma Merkezi oluflturacak. Philips’in Çek Cumhuriyeti ve Slovakya’dan sorumlu çevre
müdürü Jiri Kolarik, flehrin kamusal
yerlerindeki bütün ayd›nlatmalar› önümüzdeki bir kaç ayda verimli modellerle de¤ifltireceklerini söylüyor. Böylece
kentin yaflam koflullar› iyileflecek, güvenli¤i artacak, faturalar ve CO2 sal›mlar› azalacak.
IEA’ya göre, dünyada sat›lan lambalar›n %79’u düflük verimli akkor lambalar, ancak bunlar ayd›nlatman›n yaln›zca
%8’ini sa¤l›yor. Yüksek verimli ampuller
ise birim bafl›na sekiz kat daha fazla ayd›nlat›yor ve ömrü 29 kat. Verimli ampuller, s›radan akkor ampullere göre pahal›, ancak iflletmedeki tasarruf bunu telâfi ediyor. Peki Orta ve Do¤u Avrupa’daki iflletme ve bireyler enerji tasarrufu sa¤layan ampulleri ve verimli teknolojileri kullanma konusunda neden bu
kadar gönülsüz? REC’in ‹fl Dünyas› ve
Çevre Program›’ndan Peter Bodo, “bu
biraz bilgisizlikten kaynaklan›yor,” diyor, “ancak baflka bir neden de enerjinin
hâlâ ucuz olmas› ve tasarrufa yönelinmemesi.”
Petrol fiyatlar›ndaki art›fl verimli teknolojilere ilgiyi art›rsa da bölgedeki bir
çok tüketici bu geçifli gerçeklefltirmek
için gereken sermayeden yoksun. “‹flte
bu noktada ESCO ve di¤er malî kaynaklar devreye giriyor,” diyor Bodo. ESCO,
genellikle yo¤un enerji kullanan bir
özel flirket veya kamu kuruluflunun
enerji verimlili¤ini art›rma konusunda
uzmanlaflan enerji tasarruf flirketlerine
verilen ad. Bir ESCO bir kurumu ziyaret
eder, kullan›lan teknoloji ve süreçleri
kapsaml› bir incelemeden geçirererk
enerji analizi yapar. Daha sonra kurum
yönetimine, enerji kullan›m›n› azaltacak
iyilefltirmelerin bir listesini sunar. Anlaflmadan sonra ESCO yüksek verimli altyap›y› kurar ve donan›m›n bak›m›n› bir
süre için üstlenir. Ödeme flartlar› de¤iflse de genellikle ESCO, iyilefltirmeyle
sa¤lanan kazanc›n tamam›n› bir kaç y›l
boyunca al›r, bundan sonraki kazanç
müflteriye kal›r.
Jiri Kolarik baflka engeller de say›yor. Hem yasal yetersizlikler hem de d›flar›dan malî yat›r›m alma al›flkanl›¤› olmamas› modelin ifl dünyas›na uygulanmas›n› zorlaflt›r›yor. Polonya gibi ülkelerde, aç›k hava ayd›nlatmas›n›n altyap›
mülkiyeti sorunlu oldu¤u için yat›r›m
yapma iste¤i de azal›yor. Kolarik benzer
biçimde, belediye ve flirketlere uygulanacak yasal yapt›r›m›n da verimli enerji
yat›r›mlar›n› teflvik edece¤ini belirtiyor.
¤ustos 2005'te, enerjiye ba¤›ml› üreticilerin, üretimlerini olabildi¤ince verimli
hale getirmesini gerektiren
yeni bir AB yönergesi yürürlü¤e girdi. Üretiminde Enerji Kullan›lan Ürünler (EUP) Yönergesi flimdilik 14
ürün grubunu kaps›yor; bunlar aras›nda
ofis ve sokak ayd›nlatmas›, bilgisayar ve
TV al›c›lar› gibi elektronik ayg›tlar da
var. Philips, 2008'de 'uygulama önlemleri' yürürlü¤e girdi¤inde yönergenin daha
etkili olmas›n› umuyor. fiirket, yeni ayd›nlatma sistemlerinin sa¤layaca¤› malî
tasarruf kadar ekolojik yararlar›n› da öve
öve bitiremiyor; bu da özel sektörün
çevreyi güçlü bir piyasa arac› olarak gördü¤ünün aç›k göstergesi.
Philips Ayd›nlatma'da, BU Prof Lamba ve Donan›m biriminin bas›n iliflkileri
yöneticisi Nick Kelso’ya göre, hem kamu hem de özel sektörde büyük potan-
DE⁄‹fi‹M: Orta ve Do¤u Avrupa, eski
ekonominin yüksek enerji yo¤unlu¤u
gerektiren dökümhaneler gibi a¤›r
sanayilerini giderek terk ediyor.
MTI
r
10-16_CoverStoryYU2.3_T.qxd
18/02/2006
15:52
Page 13
enerji verimlili¤i | KAPAK KONUSU
raporuna göre 1990’lardaki ani düflüflün
ard›ndan ›s› üretimi 2000’den 2002’ye
kadar üç Balt›k ülkesinde de yavaflça
yükselifle geçti.
Bir bina ne kadar etkin tasarlansa da
içindekilerin ›s› ve elektri¤e ihtiyac› vard›r. Bu iki meta ço¤u zaman ayr› üretilir.
Ancak ça¤c›l teknolojiyle, elektrik üretimi s›ras›nda a盤a ç›kan ›s› de¤erlendirilebiliyor. Hem ›s› hem elektrik üreten bu
kombine santraller, enerji verimlili¤ine
örnek oluflturuyor. Normal bir enerji
santrali %40 verimle çal›fl›rken, ortalama
bir kombine santral %70’le çal›flabilir.
Danimarka’daki Avedore 2 santrali, inan›lmaz biçimde, yak›ttan üretti¤i enerjinin %94’ünü kullan›yor. Dahas›, gaz ve
kömür gibi yak›tlar›n yan› s›ra Avedore 2
saman saplar› ve tahta parçalar› da yak›yor ve en yeni teknoloji sayesinde zararl› sal›mlar› azalt›yor. Santral 80,000 hanenin enerji ihtiyac›n› karfl›larken 110,000
haneyi de ›s›t›yor.
Elektrik santralden ç›kt›¤› anda di¤er
kay›plar bafllar. ‹letim s›ras›nda hatlardaki ›s›nma nedeniyle enerjinin büyük
bölümü yitirilir. Dünya genelindeki
da¤›t›m kay›plar› y›lda 1,279 terawat
saate ulafl›r; bu da 50 milyar avroluk
kay›p ve 700 milyon ton sera gaz›
sal›m›na neden olur.
Üretimin yay›lmas›, baflka bir deyiflle
elektri¤i, dev merkezî santraller yerine,
kullan›ld›¤› yerde yerel olarak üretmek,
da¤›t›m s›ras›nda yaflanan enerji kayb›n›
önler. Ak›m› bir voltajdan di¤erine geçiren transformatörlerin verimlili¤i de bir
baflka enerji kayb›n› engeller.
Orta ve Do¤u Avrupa’daki enerji verimsizli¤i, üretim de¤erleri hesaba kat›ld›¤›nda da ortaya ç›k›yor. Ekonominin
enerji yo¤unlu¤una, yani tüketilen enerji bafl›na üretilen gayri safi yurtiçi has›laya bak›nca AB'nin ilk 15 üyesinin, Orta
ve Do¤u Avrupa ülkelerinden dört kat
daha üretken oldu¤unu görüyoruz. Bölgedeki elektri¤in nispeten ucuz olmas›,
verimli enerji kullan›m›n› geciktirdi, ancak Bodo'ya göre yükselen petrol fiyatlar› süreci h›zland›r›yor.
Kombine ›s› ve elektrik üretimi
Geleneksel güç üretimi
Termal enerji
kayb› % 15
Termal enerji
kayb› % 65
Yak›t
%100
Geleneksel
güç santrali
Kullan›labilir
elektrik enerjisi %35
rtan petrol fiyatlar› enerji
tüketimini azaltsa da hükümetler bunun kalk›nmay› önlemesinden çekindikleri için fiyatlar›n afl›r› artmas›n› istemiyor. Örne¤in Macaristan,
petrol fiyatlar›ndaki art›fl›, petrole uygulanan KDV'yi %25’ten %20’ye çekerek
dengeledi. Urge-Vorsatz, toplu tafl›ma
sistemi ihtiyac› karfl›layam›yorsa, petrol
fiyatlar›ndaki art›fl›n insanlar› otomobil
sat›n al›p kullanmaktan al›koyamayaca¤›n› belirtiyor. ‹fle zaman›nda varman›n
ne kadar önemli oldu¤unu düflünün mesela. Politikalar toplu tafl›ma araçlar›n›n
kullan›m›n› art›rmaya odaklanmal›, çünkü bu kitleyi bir kere kaybettiniz mi geri getirmeniz çok zordur.
Budapeflte buna çok çarp›c› bir örnek. 1989’dan beri toplu tafl›ma sisteminde çok az de¤ifliklik yap›ld›; buna
karfl›n toplu tafl›ma hizmetlerinin genellikle yetersiz oldu¤u banliyölerde büyük nüfus art›fl› oldu. Gelir de art›nca
sonuç kaç›n›lmaz oldu: birdenbire yo¤unlaflan trafik. Macaristan tek örnek
de¤il, bölgedeki sekiz yeni AB ülkesinin
dördünde, büyük oranda bireysel ulafl›ma geçifl nedeniyle ulafl›mdaki enerji
yo¤unlu¤u kayda de¤er ölçüde artt›.
REC’in, ‘Bir Sonraki Durak: Sürdürülebilir Ulafl›m’ adl› kitab›na göre, örne¤in
Sofya’da 1990'da bin kifliye 150 araç düflerken, on y›l sonra bu say› 600’e ç›kt›.
Sofya’da bir otomobilin ortalama yafl›
15’in üstünde. Yerel yöneticilerin flu an
için, sadece eskiyen modellerin yerine
yeni otomobil al›nmas›yla araç say›s›ndaki art›fl›n yavafllamas›n› ummak d›fl›nda yapacak bir fleyleri yok. Ancak gidiflat, caddelerin tamamen dolaca¤› yönünde. Bu 'üreyen trafik' konusunda
ard arda yap›lan araflt›rmalar, flehirlerdeki en yo¤un saatlerde flehir merkezindeki caddeler kilitlenene kadar trafi¤in
artaca¤›n› öngörüyor.
Buradaki sorun, bölgedeki toplu tafl›ma kurumlar›n›n zarar ediyor oluflu, en
az›ndan k⤛t üstünde. Vorsatz bunu,
masraflar›n fiyatlara gere¤ince dahil edilememesine ba¤l›yor. Otomobil kullanmay› sürdüreceklere gelince, bu noktada enerji verimlili¤ini daha da art›rmak
büyük önem tafl›yor. Motorlu tafl›tlar
yüzy›l›n bütün teknolojik geliflmelerinden yararland›, buna ra¤men günümüz
otomobillerinin bir litre yak›tla orijinal
Ford T modelinden daha az yol kat edebilmesi asl›nda ironik. fiu da bir gerçek
ki, yak›t verimi artsa da, –ço¤unlukla
yolcuyla yol aras›na daha çok metal girmesi demek olan- konfor ve güvenlik talepleri daha h›zla art›yor.
r
Yak›t
%100
Kombine santral
Termal enerji
Kullan›labilir elektrik
ve termal enerjisi %85
Enerji
üretimi
Üretim
Hem elektrik hem de ›s› üreten bir
kojenerasyon santralinin toplam verimi
rahatl›kla %70’in üstüne ç›kabilir.
Modern bir elektrik santralinin verimi
ise genellikle %40’›n alt›ndad›r.
‹letim
Elektrik iletimi s›ras›nda hatlar,
içlerinden geçen ak›m nedeniyle ›s›nd›¤›
için çok büyük bir enerji kayb› meydana
gelir. Elektrik hatt› ne kadar uzun olursa
›s› kayb› da o kadar yüksek olur. Yerinde
üretim, binalar›n yak›n›nda ya da içinde
çok say›da, daha küçük yerel tesisler
kurarak bu soruna çözüm getiriyor.
2004 Mart ay›nda, ABD'nin en büyük
kentsel günefl enerjisi tesisi olan 675
kilowatl›k bir sistem, San Francisco’daki
Moscone Center’›n tepesine yerlefltirildi.
Yerinde üretim, santral ar›zalar›
nedeniyle yaflanan elektrik kesintilerini,
enerji rezervi konusundaki kayg›lar›,
elektrik kalitesi sorununu ve iletimde
yaflanan darbo¤azlar› aflmay› sa¤l›yor.
Enerji maliyetlerini daha s›k› denetleme
talebine de yan›t veriyor.
Da¤›t›m
Elektrik enerjisini bir voltajdan di¤erine
dönüfltüren da¤›t›m transformatörleri,
elektrik flebekelerinin yüksek kay›pl›
unsurlar›ndan biridir. Yüksek verimli
transformatörler sayesinde tüm dünyada
200 terawat saatlik bir tasarruf
sa¤lanabilir; bu da kayb›n %80 oran›nda
azalmas› demektir. Transformatörlerin
yenilenmesi nispeten daha kolayd›r;
ayr›ca verimleri de kolayca
s›n›fland›r›labilir, etiketlendirilebilir ve
standard hale getirilebilir.
▼
ming in from the Cold (So¤uktan Kazanç)
Enerji verimlili¤i teknolojileri
LASZLO FALVAY
siyel var, çünkü bunlar çevresel etkide
aslan pay›na sahip. Özellikle Orta ve
Do¤u Avrupa olgunlaflm›fl bir pazar,
çünkü bu bölge Bat› gibi çevre konulu
mesajlar›n bombard›man›na u¤ramam›fl.
Kelso, sal›mlar› azaltma potansiyeli aç›s›ndan da, resmi kurum ve flirketlere
ulaflman›n evlere ulaflmaktan daha az
maliyetli oldu¤unu ekliyor. Örne¤in, bir
otelin ayd›nlatmas›n› verimli hale getirerek, CO2 sal›mlar›nda 20,000 a¤ac›n
yapaca¤›na
eflde¤er
bir
azalma
sa¤lanabilir.
Genel olarak, Orta ve Do¤u Avrupa
›s›nma sektöründe büyük ilerlemeler
sa¤lad›. Komünizm'in çöküflünden sonra, a¤›r sanayi yerini, ›s›nma gibi çok daha az enerji gerektiren sahalara b›rak›nca enerji kullan›m›nda çok büyük bir
düflüfl oldu. Örne¤in Polonya’da toplam
›s› üretimi 1990 y›l›nda 740,000 terajul
iken, bu miktar 2000 y›l›nda 340,000 TJ'e
düfltü. Ancak bu kazan›mlar›n hepsi etkisini yitirdi. IEA ve Ekonomik ‹flbirli¤i
ve Kalk›nma Teflkilat›’n›n (OECD) Co-
13 | OCAK 2006
| yeflil UFUKLAR
10-16_CoverStoryYU2.3_T.qxd
18/02/2006
15:52
Page 14
KAPAK KONUSU | enerji verimlili¤i
yeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 14
EU PARLIAMENT
r
karbon sal›mlar›na vergi koymas›n› öngörüyor. AB Vergilendirme ve Gümrüklerden
Sorumlu Vekili Laszlo Kovacs, “çifte vergilendirmeye
yol açarak Avrupa otomobil
sanayiinde bölünmeye neden olabilecek,” tescil vergilerinin düflürülmesi için verilen 'güçlü deste¤e' dikkat çekiyor.
Bugün 25 üye ülkenin
16’s›nda tescil vergisi var, iki
grup aras›nda ise belirgin bir
ayr›m yok: Danimarka’da
varken, ‹sveç’te yok. LetonGÜNDEMDEK‹ KONU: AB parlamentosu raportörü Mechtild
Rothe, enerji verimlili¤ine iliflkin yeni yönergenin 'herkesin
ya’da varken, Estonya’da
kazanaca¤›' bir çözüm sundu¤unu söylüyor.
yok. Polonya, Macaristan ve
Slovenya’da uygulan›rken,
Çek Cumhuriyeti ve Slovakya’da uygulanm›yor. Söz
konusu önerge, yüksek sal›ml› otomobil
sahiplerinin, temiz motoru tercih eden
sürücülerden daha fazla para ödedi¤i,
'kirleten öder' ilkesinin uygulanmas›n›
konu alan bir ders kitab›ndan
esinlenmifl.
klim de¤iflikli¤i eylemcileri, Kyoto Protokolü hedeflerini kabul
etmeyip, gönüllü emisyon azaltma politikas›n› benimseyen
Bush yönetimini elefltirse de, 'kibarca rica etme' yaklafl›m› daha önce denendi. Finlandiya’da önde gelen sanayiciler, enerji sektörü ve belediyelerle gönüllü azaltma konusunda anlaflmaya
vard›. Sonuç mu? Ülke, 1992-2000 döneminde y›lda 2.2 terawat saatlik bir tasarruf sa¤lad›, bu tasarrufun %90’› sanayi
kaynakl›yd›.
Kyoto Protokolü gibi uluslararas› anlaflmalar da asl›nda gönüllü anlaflmalar.
Ancak Kyoto, kirletici ülkelerin bu kirlili¤i geliflmekte olan ülkelerde enerji verimlili¤i yüksek teknolojilere yat›r›m yaparak telafi etmesine olanak sa¤layan
Ortak Yat›r›m gibi mekanizmalarla verimlili¤i tüm dünyada özendiriyor. Örne¤in Japon yat›r›mc›lar, Bulgaristan’da yak›t giderlerini yar›ya düflürecek bir kentsel ›s›tma flebekesine malî kaynak sa¤lamay› düflünüyor. Böylece Japonya, sanki kendisi sera gaz› sal›mlar›n› azaltm›fl
gibi 'emisyon kredileri' alabilecek.
Akdeniz Bölgesi'nde Yenilenebilir
Enerji Finansman› Projesi (MedREP) ve
Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimlili¤i
Ortakl›¤› (REEEP) gibi di¤er giriflimler,
verimlili¤i art›rmak için enerji alan›nda
uluslararas› iflbirli¤ini teflvik ediyor.
REC ‹klim De¤iflikli¤i Program› ve
Japon Özel Fonu baflkan› Motoharu
Yamazaki’ye göre, A¤ustos 2002'deki
Johannesburg Dünya Sürdürülebilir
Kalk›nma Zirvesi’nde (WSSD) ‹ngiliz
hükümeti taraf›ndan bafllat›lan REEEP,
“sürdürülebilir enerji yönündeki bütün
taahhütlerin somut ad›mlara dönüflmesi
için tüm paydafllarla birlikte çal›fl›yor.”
Yamazaki, REEEP gibi ortak giriflimlerin
enerji verimlili¤ini art›rma yöntemleri
konusunda daha fazla insan› bilinçlendirebilece¤ini de ekliyor.
r
◗
oyota'n›n hibrid teknolojisi
hakl› olarak büyük talep
gördü. Ç›¤›r açan Pyrius
hibrid modeli, son dönemde sat›fllar› art›ncaya dek
flirkete y›llarca para kaybettirdi. Toyota
aç›s›ndan daha prestijli sonuç ise, di¤er
otomobil üreticilerinin Toyota'y› izlemesi, farkl› pazarlara aç›lmas› ve teknolojiyi daha da gelifltirmesi.
Toyota’n›n gelifltirdi¤i teknolojilerden biri, frenin yaratt›¤› sürtünme kuvvetinin otomobil aküsünü flarj etmeye
yard›mc› oldu¤u üretken fren. Motor
düflük h›zda, benzin yerine kendi enerjisini kullan›yor. Bu teknoloji, aralar›nda metronun da bulundu¤u di¤er ulafl›m sistemlerinde de kullan›lmaya baflland›. Budapeflte de metro filosunu,
üretken fren sistemi kullanan vagonlarla yeniliyor.
Sürdürülebilir bir topluma do¤ru
at›lan ad›mlar›n küçük olmas› gerekti¤ine inananlar için Prius iyi bir seçenek.
Her koltu¤un alt›na bir çanta dolusu alt›n konsa dahi otobüse binmeyen sürücüler bile, fren esnas›nda benzinle
enerjiyi zekice harmanlayan böyle bir
otomobili kullanmak isteyebilir. Prius
mu, yoksa tekerlekli bir oturma odas›
m› daha iyi?
Yoksa verilen mesaj yanl›fl m›? ‹ngiltere’nin Aç›k Üniversitesi'nde Enerji ve
Çevre Araflt›rma Birimi’nden Horace
Herring gibi araflt›rmac›lar, çevre politikas›n›n enerji verimlili¤i alan›ndaki geliflmelere odaklanmamas› gerekti¤ine
inan›yor. Enerji kullan›m›n› azaltmak yerine enerji verimini art›rmak, mant›ken,
ileri teknoloji sayesinde elde edilen tasarruflar› tüketmeye teflvik ediyor. Geri
tepme etkisi ilk kez, 1865 y›l›nda daha
verimli bir buhar makinas›n›n kullan›lmaya bafllamas›yla kömür tüketiminin
azalmas›, sonuçta da kömür fiyatlar›n›n
düflmesiyle tan›mland›. Yaln›zca kömürle çal›flan trenler daha yo¤un ifllemekle
kalmad›, di¤er süreçler de bu düflük fiyatlardan yararlanmak için kömüre geçifl
yapt›.
Uzmanlar geri tepme etkisini incelerken fiyat esnekli¤ine de at›f yap›yor.
Örne¤in Bat› Avrupa’n›n zengin ülkelerinde tüketiciler fiyatlardaki de¤iflikliklere daha az duyarl›d›r. Öte yandan Orte ve Do¤u Avrupa’da tüketiciler en
ufak dalgalanmalara bile hassasiyet gösterirler; bu da geri tepme etkisini hesaba kat›lmas› gereken bir kavram yapar.
Peki bu, bölge politikac›lar›n›n enerji
verimlili¤ini desteklemekte tereddüt etmesini mi gerektiriyor? Urge-Vorsatz'a
göre “bu ç›lg›nl›k olur.” Çünkü geri tepme etkisi olsa bile, çok net hedefler olmad›kça bu etki önemsiz derecede az
olur. Bölgede sa¤lanacak yarar ise çok
daha yüksek.
Urge-Vorsatz, Avrupa Komisyonu’nun otomobil tescil harc› yerine verimlilik esasl› sal›m vergilerini teflvik
eden önergesini övgüyle karfl›l›yor. Konsey'in önerdi¤i Binek Otomobillerine
Dair Vergiler Yönergesi, AB ülkelerinin
2016 y›l›nda tescil harc› uygulamas›na
son vermesini, bunun yerine ülkelerin
Yeni yönerge
enerji
tasarrufunu
hedefliyor
AB hükümetleri, Enerjide Nihaî Kullan›m
Verimlili¤i ve Enerji Hizmetleri Yönergesi
üzerinde görüfl birli¤ine vard›. ENDS haber
servisinin bildirdi¤ine göre Avrupa
parlamentosu üyesi ve raportörü Mechtild
Rothe 6 Aral›k’ta, yönergenin Avrupa’da
enerji tasarrufu ata¤›n›n bafllat›lmas›n›
sa¤layaca¤›n› söyledi. Yönergenin
bafllang›çtaki hedefi, 2008-2017 y›llar›
aras›ndaki dokuz y›ll›k sürede, geleneksel
iflletmelerdeki enerji tüketiminde %9’luk bir
azalma sa¤lamak. Bu da, Komisyon'un y›lda
%1 oran›nda tasarruf yap›lmas› yönündeki
önergesiyle eflde¤er.
Tasar›n›n ilk halinde Parlamento, 9 y›l
içinde %11.5’luk zorunlu bir tasarruf talep
ediyordu. Hükümetler, düzenli olarak enerji
verimlili¤i ulusal eylem planlar› haz›rlama
koflulunu kabul etti. Bu planlar›n ilkinde,
2011 y›l› itibar›yla bir ulusal enerji tasarruf
hedefi için gösterge bulunmas› gerekiyor.
Komisyon her plan› de¤erlendirmeye tabi
tutacak ve yeterli ilerleme kaydedilmedi¤i
takdirde baflka tedbirler önerecek.
Dünya çap›nda bir koruma kuruluflu olan
WWF’e göre AB, enerji hizmetleri konusunda
böyle yetersiz bir önergeyi kabul ederek,
enerji talebini Avrupa çap›nda azaltmak,
hem ekonomi hem de çevre konusunda ortak
yarar sa¤lamak için yakalad›¤› en büyük
f›rsat› kaç›rd›.
Di¤er tart›flmalar s›ras›nda hükümetler,
kamu sektörünün daha yüksek enerji
tasarrufu hedefleri koymas› yönündeki
talepleri geri çevirmeye çal›flt›. Yönerge,
kamu yetkililerinin yaln›zca 'örnek rol'
oynamalar›n› flart kofluyor. Yönergenin nihaî
metni henüz aç›klanm›fl de¤il. ENDS’nin
haberine göre, yönergenin yürürlü¤e
girmeden önce Parlamento ve Konsey
taraf›ndan resmen onaylanmas› gerekiyor.
10-16_CoverStoryYU2.3_T.qxd
18/02/2006
15:52
Page 15
enerji verimlili¤i | KAPAK KONUSU
Yenilenebilir kaynaklara
a¤›rl›k verilmesi, enerjinin
etkin kullan›m›na ba¤l›
PHOTODISC
r
Prof. Dr. Eralp Özil
Ulusal
yaklafl›mlar› çerçevesinde tümleflik bir planla yürütülmelidir. Ulusal TY plan ve program›n›n gerçekleflmesi için flu yap› tafllar› gereklidir: hedefler net belirlenmelidir; kaynak
seçenekleri bütünleflik olarak ele al›nmal›d›r;
mevzuat de¤ifliklikleri kamu kurulufllar›nca,
ancak özel sektör ve STK'lar›n kat›l›m›yla yap›lmal›d›r; kamuoyunun genifl kat›l›m› sa¤lanmal›d›r; uygulama plan› yap›lmal›d›r;
programda sürdürülebilirlik sa¤lanmal›d›r.
Teknik çal›flmalar: a) yük kestirimleri, b) yük
yönetimi, c) tarifelerin belirlenmesi, d) finansman planlamas› konular›nda yap›lmad›r; kullan›c›lar için uygulanabilir bir teflvik
mekanizmas› oluflturulmal›d›r. Baflar›l› bir
TY program› salt teknik analizlerle de¤il,
maliyet, verim ve yak›t aktarmay› içeren
ekonomik programlarla gerçekleflir. Etkin
maliyet analizi hem toplam ulusal ve bölgesel kaynak perspektifi, hem de kat›l›m perspektifinden incelenmelidir. TY, hükümet,
özel sektör ve kullan›c›lar›n koordineli çal›flmas›yla uygulanabilir. TY eylem plan›, plan
basamaklar› ve öngörülen plan uygulay›c›la-
r›n› içeren bir öneri paketi tabloda verilmektedir. Petrol krizleri sonras› Türkiye, enerji
tasarrufuna yönelik özel gündem oluflturmufl ama bunun d›fl›na pek ç›kamam›flt›r.
Enerji verimi ve tüketici kavram›n› içeren
'Talep Yönetimi' ülkemiz için yeni bir yaklafl›md›r. Son bir y›lda h›zla artan petrol ve
do¤al gaz fiyatlar›, TY’nin önemini daha iyi
gösteriyor. Birçok ülkede baflar› ile uygulanan TY, ülkemizde de hemen ve kolayl›kla
uygulanabilir. Böyle bir plan›n hayata geçirilmesinin maliyeti, enerji arz›n› art›rmaktan
çok daha azd›r. TY plan›n›n önceli¤i, standard oluflturmak, yenilenebilir enerji kaynaklar›n› teflvik etmek ve tüketici bilinci yaratmak olmal›d›r. TY programlar› enerjinin
etkin kullan›m›n› sa¤layacak ve oluflacak tasarruflar› beraberinde getirecek; böylece
enerji arz› rahatlayacak ve enerji arz›nda
a¤›rl›k yenilenebilir ve sürdürülebilir kaynaklara verilebilecektir.
◗
nerji temini ve enerjinin bedeli
kavramlar› dünya gündemine
1970’lerdeki petrol ambargosuyla geldi. Enerjide bilinçlenme de böyle bafllad› ve yenilenebilir enerji kaynaklar› ile enerjinin verimli kullan›m› kal›c› olarak gündeme girdi.
Talep yönetimi (DSM) kavram olarak;
enerji tasarrufu, enerjinin rasyonel ve verimli kullan›m›, son kullan›ma göre sistem tasar›m›, enerji arz›n›n etkin yönetimi konular›n› içerir, ulusal enerji talebinin planl› ve
programl› yönetimini amaçlar. Tüketilen
enerji tasarruf edilirken, enerji arz›n›n kaliteli ve kesintisiz olmas› sa¤lan›r.
Türkiye’nin güvenilir ve sa¤l›kl› bir
enerji makro plan›n›n oldu¤u, enerji sektörünün rasyonel bir flekilde yönetildi¤i söylenemez. Do¤al gaz arz›ndaki aksamalar ve
fiyat tart›flmalar› bunu do¤rulamaktad›r.
1950'lerden bu yana tüm enerji talep tahminlerinde: talep ve arz›n ayn› kurumlarca
veya ayn› veri taban›yla yap›lmas›; planlama
ciddiyetsizli¤i; planlaman›n akademik kurumlar, meslek kurulufllar›, sanayi, iflveren
ve sendikalardan destek görmemesi; sanayide girdi-ç›kt› veri ve model eksikli¤i; istatistiklerin güvenilir olmamas›; modellerin
geçmifl tüketim ve üretim rakamlar›na bak›p
gelece¤i tahmin etmesi sonucu ciddi hatalar
olmakta ve hemen hiç bir tahmin baflar›l›
olamamaktad›r.
Uluslararas› Enerji Ajans› (IEA) ülkeleri
içinde ulusal talep yönetimi plan› olmayan
tek ülke Türkiye'dir. IEA ilkelerine göre, talep yönetimi çal›flmalar› elektrik enerjisinde
al›nacak önlemlerle bafllar. Elektrik enerjisi
talep yönetiminin öncelikli olmas›n›n
nedenleri: elektrik enerjisine olan talebin
GSMH'den çok daha fazla artmas›; yeni teknolojik ürünlerin ço¤unun elektrik enerjisiyle çal›flmas›; gün içinde sanayi, iflyeri ve konutlardaki elektrik enerjisi tüketiminin periyodik bir talep e¤risi göstermesi, ancak belli zamanlarda talebin karfl›lanamayacak tepe de¤erlere ulaflmas›; çevre duyarl›l›¤›n›n
elektrikli araç-gereçlere talebi art›rmas›d›r.
Düflük maliyetli, güvenilir ve kararl› bir
elektrik enerjisi üretmek için flu ad›mlar at›lmal›d›r: elektrik üretimi devlet tekeli olmaktan ç›kar›lmal›d›r; elektrik üreten flirketlere,
ulusal iletim flebekelerine eriflim güvencesi
verilmelidir; elektrik üretiminde yenilenebilir kaynaklar›n pay› art›r›lmal›d›r; kaynaklar›
ve enerji üretim kapasitelerini dikkate alan
tüketim yönetme teknikleri kullan›lmal›d›r;
birincil elektrik üretiminde çevre bilinci art›r›lmal› ve yayg›nlaflt›r›lmal›, 'toplumsal ve
sosyal maliyet' kavramlar› proje de¤erlendirme k›staslar›nda yer almal›d›r; uluslararas› petrol arz ve fiyatlar›ndaki belirsizlikler,
elektri¤in tüketim ve puant art›fl› senaryolar›nda en önemli girdi olarak dikkate al›nmal›d›r.
Türkiye acilen, flu konular› öncelikle
içeren bir talep yönetimi plan ve program›
yapmal›d›r: Puant Yükünün Düflürülmesi'ni
(PYD) de içeren elektrik talep yönetimi;
Do¤al Gaz Talep Yönetimi (DGTY); Petrol
Talep Yönetimi (PTY); Yak›t Aktarma (YA)
talep yönetimi. Tüm talep yönetimleri hem
ülke hem de ulusal bazda, endüstri, ticaret,
tafl›ma ve yerleflim sektörlerini kapsamal› ve
ulusal enerji politikalar›n›n ayr›lmaz parças›
olmal›d›r. Ulusal TY programlar›, IEA'n›n
Prof. Dr. Eralp Özil, ZETA ‹letiflim
Teknolojileri, Ltd. [email protected]
Tablo: talep yönetimi eylem plan›
TY Uygulama Araçlar›
Aç›klama
Genel Bilgilendirme
● Reklam ●
Vergi Teflvikleri
● ‹malatç›
Müflteri (Tüketici)
Denetimi
● Özel
kurulufllarca yap›lan denetimler ● Da¤›t›m flirketleri denetimleri
● ‹nternet arac›l›¤› ile yap›lan denetim ● Enerji tüketimi otomasyonun
özendirilmesi ● Teflvik ve Finansman›n Denetimlerle ‹liflkilendirilmesi
● Da¤›t›m
Ücretlendirme
● Gerçek
zaman ücretlendirmesi ● Puant d›fl› ücretlendirme
göre ücretlendirme ● Son kullan›c› servis oranlar›
● “Temiz Çevre” ücretlendirmesi
● Da¤›t›m
Teknoloji Gelifltirme
Ortakl›¤›
● ‹malatç›
● Hükümet ●
Yap› standartlar› ve
Yönetmelikler
● Yap›
Müflteriye özgü bilgi
● Müflteri
Müflteri teflvikleri
● ‹ndirimler ●
Müflteri ile Yap›lan
Sözleflmeler
● Paylafl›ml›
Uygulay›c› Organizasyon
Etiketleme ● Enerji merkezleri ● Uygulama gösteri merkezleri
Vergi Kredileri, ● Tüketici Vergi Kredileri, ● Düflük KDV
● Hükümet ●
Üretici/Da¤›t›c› ● Odalar
● Hükümet
fiirketi ● Özel sektör
Kurulufllar› ● Mühendislik Odalar›
fiirketi
● Geliflmeye
Verimli Cihazlar›n
Sat›n Al›nmas›
Konsorsiyumlar› ● KOB‹’ler
● Bölgesel
‹malatç›lar
Da¤›t›m fiirketleri
● Hükümet ●
standartlar› ve yönetmeliklerinin gelifltirilmesi
beyaz eflya standartlar›
‹malatç›lar
● Geliflmifl
●
sayaçlar› ● Tasar›m yard›m› ● Müflteri faturalar›nda detayl› bilgiler
Krediler ● Finansman
tasarruf ● Sertifikasyon ● TY Teklifleri
Büyük ‹haleler
● Da¤›t›m
flirketleri
● Hükümet ●
Da¤›t›m fiirketleri
● Da¤›t›m
flirketleri ● Özel flirketler
● Hükümet
● Hükümet
15 | OCAK 2006
| yeflil UFUKLAR
10-16_CoverStoryYU2.3_T.qxd
18/02/2006
15:52
Page 16
KAPAK KONUSU | enerji verimlili¤i
AB üyesi ülkeler enerjinin etkin
kullan›m› ve yenilenebilir enerji
kaynaklar›n› tümüyle de¤erlendirme
yolunda büyük ad›mlar at›yor
PHOTODISC
Doç. Dr. Tanay S›dk› Uyar
ndüstrileflmifl ülkeler petrol
krizi sonras› bir yandan enerjinin etkin kullan›m›na yönelirken, öte yandan, yaratt›klar› yerel, ülkesel ve küresel sorunlar nedeniyle fosil ve nükleer enerji
teknolojileri yerine, yenilenebilir enerjiden yararlanma çal›flmalar›na bafllad›.
Tüm insanlara eflit olarak enerjisini
sunan günefl, atmosferde yaflam için gerekli koflullar› sa¤lar. Güneflin birim alan
bafl›na verdi¤i enerji miktar› ve günefllenme süresi konuma ba¤l› olarak de¤iflir.
Kuzey ve Orta Avrupa ülkeleri günefl
enerjisi potansiyeli Türkiye’den daha az
olmas›na ra¤men, do¤ru enerji politikalar› ile güneflten en üst düzeyde yararlanmaktad›r. ABD 1,000,000; Avrupa ülkeleri 500,000; Almanya 100,000 binan›n çat›s›n› güneflten do¤rudan elektrik üreten
sistemlerle donatma karar› alm›flt›r.
Alman Parlamentosu bu flekilde üretilen ve enterkonnekte sisteme verilen her
kWh elektrik bafl›na 55 cent geri ödeme
yapmaktad›r. Böylece ticarî teknolojiye
hakim olmak, istihdam yaratmak, enerji
güvenli¤i sa¤lamak ve d›fla ba¤›ml›l›¤›
azaltmay› hedeflemektedir. Türkiye’de ise
ayn› sonuca ulaflmak için kWh bafl›na 20
cent geri ödeme yeterlidir. Ayn› sistem
Türkiye’de daha fazla elektrik üretir.
Rüzgâr, su, biyokütle kaynaklar› ve
yeralt›n›n jeotermal potansiyeli aç›s›ndan
Türkiye dünyan›n en flansl› ülkelerindendir. Belli bir kurulu güçteki rüzgâr türbini
Danimarka’da tam kapasitesinin %18’i, ‹stanbul-Had›mköy’de %25’i, Çeflme’de
%30’u, Bozcaada’da %40’› ve Marmara
Adas›’nda %46’s› kadar elektrik üretebilir.
r
yeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 16
çözümler
Türkiye’de kurulabilecek toplam rüzgâr güç santral kapasitesi 83,000 MW
olup, Türkiye’de halen mevcut tüm güç
santrallar›n›n kapasitesi yaklafl›k 38,000
MW düzeyindedir. Sadece rüzgâr santrallar›yla Türkiye’nin toplam elektrik ihtiyac›n›n en az iki kat› karfl›lanabilir.
Elektrik ve ›s› üreten yenilenebilir
enerji teknolojileri, endüstrileflmifl ülkelerce kendi ülkelerinde kullan›lmak için
son 20 y›lda gelifltirilmifltir. Enterkonnekte flebekeye ba¤l› çal›flan 5 MW kapasiteli tek bir rüzgâr türbini Türkiye gibi rüzgârl› ülkelerde 20,000 kiflinin elektrik ihtiyac›n› ekonomik olarak karfl›layabilir.
Güneflten s›cak su ve buhar elde eden
teknolojiler de ekonomik olarak kullan›lmaktad›r. Günefl mimarisi ise, s›f›r ek
enerji ihtiyac› olan binalar›n tasar›m›n›
olanakl› k›lm›flt›r.
Tüm endüstrileflmifl ülkeler, günefl
pillerinin her binan›n çat›s›nda ekonomik
kullan›m› için destek vermektedir. Ülkemiz Avrupa’ya göre üçte bir AR-GE yat›r›m› ve destekle kendi do¤al pazar›nda ayn› etkiyi yaratabilir ve 500,000 kifliye istihdam sa¤layarak, günefl pili teknolojisini ihraç edebilir.
Yenilenebilir enerji kaynaklar› di¤er
ülkelere göre en az iki kat güçlü olan
Türkiye tüm bu teknolojileri üretebilecek
altyap›ya sahiptir ve yenilenebilir enerjiyi
daha az maliyetle kullanabilir.
Enerji karar destek modelleri konusunda karar vericilerin yanl›fl bilgilendirilmesi ve tercihleri, ülkemizde enerjinin
gerekenden en az dört misli fazla tüketilmesine ve yenilenebilir enerjinin
gerekti¤i gibi kullan›lamamas›na neden
olmaktad›r. Geçmifl y›llardaki tüketim
miktarlar›n›n gelecek y›llara yans›t›lmas›
ile yap›lan enerji talep tahminleri yanl›fl
ve yan›lt›c›d›r. Dünyada petrol krizinin
baflgöstermesi sonucu gelifltirilmeye
bafllanan ve daha az enerji tüketen teknolojilerin kullan›m›n› hedefleyen bir talep öngörümü ise farkl› talep tahminleri
ortaya ç›kart›r. Enerji Bakanl›¤› 2020 y›l›nda 449 milyar kWh enerji talebinden söz
etmektedir. Oysa enerjinin etkin kullan›m› uygulanarak bu talep 250 milyar kWh
mertebesine düflürülebilir.
Yenilenebilir enerji teknolojileri bugün art›k sanayinin elektrik ve proses ›s›s› talebini kaliteli ve sürekli sa¤layacak
geliflkinliktedir. Enerji politikalar›n› belirleyenler, fosil ve nükleer enerji teknolojilerini satan kurulufllar›n telkinleriyle, d›fla
ba¤›ml›l›¤›n pekiflmesine neden olmaktad›r. Gelece¤imizi ç›karlar›m›z do¤rultusunda belirleme hakk› elimizden al›nmaktad›r. Kyoto Protokolü’ne uymaya çal›flan endüstrileflmifl ülkeler terkettikleri
kirli fosil yak›t ve pahal› nükleer santral
teknolojilerini Türkiye’ye pazarlamaya
çal›flmaktad›r.
Oysa uyum sa¤lamay› hedefledi¤imiz
AB ülkeleri, AB direktifleri do¤rultusunda
istihdam, enerji güvenli¤i, d›fla ba¤›ml›l›¤›n›n azalt›lmas› ve gelece¤in teknolojisine bugünden sahip olmak için enerjinin
etkin kullan›m› ve yenilenebilir enerji
kaynaklar›n› tümüyle de¤erlendirme yolunda büyük ad›mlar atmaktad›r.
◗
Enerjide
Doç. Dr. Tanay S›dk› Uyar, Marmara
Üniversitesi Enerji Ana Bilim Dal› Baflkan›,
[email protected]
17_InsightYU2.3.qxd
18/02/2006
15:11
Page 17
en iyi uygulamalar | MERCEK
Avrupa Birli¤i'nin giriflimi, çevre dostu tüketim al›flkanl›klar›n› özendirme
konusunda yerel yönetimlere yol gösteriyor
Çevre dostu tüketici
Pavel Antonov
B
Projenin ilk safhas›nda, bölgede bulunan 140 belediyeye at›k ayr›flt›rma
kutular› kondu. Kampanyan›n simgesi
olan makak maymunu, çocuklar ve anne-babalar taraf›ndan çok sevildi. Proje
yöneticisi Marek Sykora’n›n tahminine
göre bu kampanya 10,000’den fazla
kifliye ulaflt›.
Projenin 343,000 avroluk bütçesinin
büyük bölümünü EKO-KOM adl›, kâr
amac› gütmeyen bir anonim flirket karfl›lad›. Kalan bölümü ise, bölgesel yönetimler ve belediyeler taraf›ndan sa¤land›. Sykora, 2004'te Plzensky Bölgesi’nde kifli bafl›na at›k geri kazan›m miktar›n›n ka¤›tta 2.7 kg, camda 0.8 kg,
LENKA SLAJSOVA
plastikte ise 1.7 kg artt›¤›n› belirtti. At›klar›n ortalama geri kazan›m oran› %15.7
oldu, en yüksek art›fl %24 ile plastik
at›kta ve %23.4 ile ka¤›tta görüldü.
Plzen at›k toplama projesi, ChangeLAB taraf›ndan incelenen 120 proje
içinde en iyi 20 örnekten biri oldu.
Avrupa ölçe¤inde giriflim
ChangeLAB, sekiz yerel yönetim ve
kuruluflun AB ölçe¤inde oluflturdu¤u
bir giriflim. Ortaklar aras›nda, ‹ngiltere’nin Surrey Yerel Meclisi, Bölgesel
Çevre Merkezi (REC), ‹talya’n›n Liguria
Bölgesi, Hollanda’n›n Utrecht vilayeti,
REC Estonya Ülke Ofisi, Yunanistan’›n
Sykies Belediyesi, ‹sveç’in Solna flehri
ve ‹ngiltere’nin Hampshire Yerel Meclisi bulunuyor. ChangeLAB’in ‹ngiltere
merkezli projesinin yöneticisi Kate Dracup-Jones, tüketici davran›fllar›n› de¤ifltirme çal›flmas›n› en etkili hale getirmeyi hedefledi¤ini belirtiyor. Dracup-Jones, ChangeLAB’in fark›n›n, disiplinler
aras› yaklafl›m› oldu¤unu söylüyor.
Platform, deneyimlerin ülkeler aras›nda
aktar›lmas›n›n yan› s›ra, etkili araç-gereçlerin de ulafl›m, at›k, su ve enerji gibi sektörler aras›nda paylafl›lmas›na ve
kullan›lmas›na olanak sa¤l›yor.
ChangeLAB, farkl› uygulamalar›n
etkinli¤ini ölçmek için ortak k›staslar
gelifltirdi. Tüketici al›flkanl›klar›n› flekillendiren etkenler flafl›rt›c› gelebilir.
Plzen projesinde baflar›y› sa¤layan iki
temel etken, evsel ›s›tmada kullan›lan
yak›t türü ve bölgede koruma alt›na
al›nm›fl alanlar›n bulunmas›yd›. Do¤al
gaza geçen kasabalarda art›k ka¤›t yakmaya gerek kalmay›nca, ayr›flt›r›lan at›k
ka¤›tta bir art›fl oldu.
Plzensky Bölgesi’nin güneyindeki
Sumaya Ulusal Park›’ndaki çöplerin büyük k›sm› turistlerden kaynaklan›yordu. Geri dönüflüm kutular›n›n art›r›lmas› hemen sonuç verdi.
Avrupa’n›n veri taban›
ChangeLAB ortaklar› yedi pilot proje tasarlayacak. Evde, iflte ve e¤lencede
sürdürülebilir olmayan yaflam biçimlerinin, tutum ve davran›fllar›n de¤ifltirilmesi konusundaki deneyimlerin yer ald›¤›
bir Avrupa veri taban› uygulamas› bafllad›. Plzen at›k projesi, veri taban›ndaki
iyi örneklerden biri.
ChangeLAB’in di¤er ad›mlar› aras›nda, paydafllar için interaktif bir forum
oluflturulmas›, yöneticilere ve toplumsal
kat›l›m konusunda çal›flan ajanslara yönelik bir gereç seti haz›rlanmas› var.
Sette, bir k›lavuz kitap ile, sektörler ve
hedef kitleler için do¤ru yöntemin seçilmesine yard›m edecek web tabanl› bir
interaktif k›lavuz bulunacak.
“Politika oluflturanlar, araflt›rmac›lar
ve toplum aras›ndaki yeni ba¤lar, tutum
ve davran›fllar›n nas›l sürdürülebilir hale getirilece¤i konusunda AB'deki birikimi art›rmal›,” diyor Dracup-Jones. Söz
konusu platformun, kat›lan gruplar aras›nda sürdürülebilirlik yönündeki iradeyi ve kapasiteyi art›rmas› umuluyor.
Dracup-Jones, Avrupa Birli¤i Avrupa Bölgesel Kalk›nma Fonu’nun, INTERREG IIIC Program› çerçevesinde
ChangeLAB’in 1.6 milyon avroluk bütçesine 914,000 avroluk destek verdi¤ini, kalan bölümünün ortaklar›n
veya bunlar›n hükümetlerinin efl-fonlar›yla sa¤land›¤›n› belirtti.
◗
undan bir buçuk y›l önce, Çek
kenti Plzen’deki dükkânlarda,
o ünlü yerel biran›n d›fl›nda
farkl› bir fleyler göze çarp›yordu: üstünde evsel at›klar›n ayr›flt›r›lmas› konusunda yönlendirmeler
bulunan ilginç plastik torbalar. Torba
kampanyas›, Plzensky Bölgesel Kalk›nma
Ajans›’n›n geri dönüflümü özendirmek
için yürüttü¤ü projenin bir parças›yd›.
Proje öyle baflar›l› oldu ki, kullan›lan
yöntem, AB’nin, sürdürülebilir olmayan
yaflam biçimlerini de¤ifltirecek en iyi
yöntemleri
bir
araya
getirdi¤i
ChangeLAB’a al›nd›.
B‹L‹NÇLEND‹REN TORBA: Üzerinde at›k
ayr›flt›r›lmas› konusunda yönlendirmeler
bulunan al›flverifl torbalar›, Çek Cumhuriyeti’nin
Plzen flehrinde geri dönüflümün özendirilmesini
sa¤lad›.
17 | OCAK 2006
| yeflil UFUKLAR
18-21_TRBulletinYU2.3_T.qxd
18/02/2006
15:12
Page 18
REC BÜLTEN‹ | söylefli
Küresel iklim de¤iflikli¤ini önleme sürecinde Türkiye’deki paydafllar›n do¤ru
bilgiye ulaflmas›n› hedefleyen REC Türkiye ‹klim De¤iflikli¤i Proje Yöneticisi
Yunus Ar›kan, program›n kapsam›n› Yeflil Ufuklar'a anlatt›
Bilgi odakl› yaklafl›m
s›l hayata geçirebiliriz?", "Türkiye'nin yükümlülükleri kimleri ilgilendiriyor, nas›l
uygulanabilir?" sorular›n› sorduk.
Tabii, iklim de¤iflikli¤inin bütün boyutlar›nda çal›flma iddiam›z olmad›. Ancak, BM‹DÇS Sekreteryas›’n›n belgelerini
ve kararlar›n› ayr›nt›l› olarak inceleyip,
sözleflme sürecinde e¤itim-ö¤retim ve toplumu bilinçlendirmenin önemli alanlar oldu¤unu saptad›k. Bu alanlar zaten REC'in
en güçlü yanlar›ndan oldu¤u için REC
Türkiye olarak bu bofllu¤u doldurmam›z
gerekti¤ine karar verdik.
REC TÜRK‹YE ARfi‹V‹
‹lk aflamada neler yap›ld›?
REC Türkiye'nin di¤er programlar›
hizmet ve destek anlay›fl›yla
oluflturulmufl. ‹klim De¤iflikli¤i
Program› ise do¤rudan bir sorunu ele
al›yor. Neden buna gerek duyuldu?
Bunun birden fazla nedeni var. Öncelikle ‹klim De¤iflikli¤i Program› farkl› bir
yaklafl›m›n sonucu olufltu. fiu anki mevcut
yap›da kapasite gelifltirme, bilgi ve hibe
programlar› REC Türkiye'nin araçlar›. Bu
araçlarla herhangi bir sorun alan›n› ele almak kolaylafl›yor, e¤itim vermek, hibe da¤›tmak gibi. Bu araçlar›n somut olarak
kullan›ld›¤› ilk program ‹klim De¤iflikli¤i
Program› diyebiliriz.
Türkiye, 24 May›s 2004’te Birleflmifl
Milletler ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi'ne (BM‹DÇS) kat›ld›. 2004 y›l›nda kurulan REC Türkiye de iklim de¤iflikli¤inin
önemini biliyordu. Türkiye'nin BM‹DÇS'ye
kat›lm›fl olmas› destekleyici bir etken oldu.
Türkiye'nin bu sürece kat›lmas›yla,
BM‹DÇS sürecinde on y›l› aflk›n gecikmemizin telâfi edilmesi için pek çok alanda
yap›lmas› gereken çok fazla ifl vard›. Biz
bu gecikmenin olumlu taraflar›n› da kullanmak istedik, baflka ülkelerin yapt›¤› hatalara düflmemek, onlar›n bilgi ve birikiminden yararlanmak gibi.
Ayr›ca, bugüne kadar yap›lanlar, izleme ve tepki verme boyutundayd›. Biz,
"BM‹DÇS'nin getirdi¤i yükümlülükleri nayeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 18
Bütün süreçlerde oldu¤u gibi, iklim
de¤iflikli¤i alan›nda da baflar›l› olabilmek
için do¤ru bilgiye eriflim hayatî önem
tafl›yor.
‹lk ad›m olarak, Kyoto Protokolü'nün
yürürlü¤e girdi¤i 16 fiubat 2005'te biz de
Türkiye'nin iklim de¤iflikli¤i konulu ilk
web sitesini yay›na soktuk. Bu alanda
dünya hangi aflamalardan geçti, kim hangi çal›flmalar› yap›yor, bu bilgileri Türkiye'deki paydafllara aktarmay› amaçlad›k.
Site hem Türkiye'deki geliflme ve verilerin
d›fl dünyaya aktar›lmas›, hem de iklim de¤iflikli¤i konusunda do¤ru bilgilere ulaflmak isteyen Türkiye'deki paydafllar için
iki dilde, Türkçe ve ‹ngilizce haz›rland›. Sitenin ziyaretçi say›s› memnuniyet verici.
Site ayn› zamanda bir bilgi merkezi ifllevi
de görüyor, bizimle ba¤lant› kuran Türk
ve yabanc› kifli ve kurulufllar› do¤ru adreslere yönlendiriyoruz.
Birleflmifl Milletler ‹klim De¤iflikli¤i
Çerçeve Sözleflmesi, REC Türkiye
aç›s›ndan neden önemli?
BM‹DÇS dünyan›n en güçlü uluslararas› çevre sözleflmesi. Di¤er sözleflmelerin
tersine BM‹DÇS, sanayi, at›k yönetimi,
enerji üretimi, sürdürülebilir tüketim al›flkanl›klar› gibi pek çok alanda yapt›r›m gücüne sahip. BM‹DÇS'nin getirdi¤i yeni
yaklafl›mlar sayesinde, ilk defa di¤er sektörlerin kurgusunda çevre sonuç olarak
de¤il, sürecin bafl›nda ve etkin bir konumda ele al›n›yor.
Bu gücüyle BM‹DÇS, Türkiye için de
bir kald›raç konumuna gelebilir. Yenilenebilir enerji, enerji verimlili¤i, sürdürülebilir
at›k yönetimi ve toplu tafl›mac›l›k uygulamalar›n›n yayg›nlaflt›r›lmas› BM‹DÇS yükümlülüklerinin yerine getirilmesiyle daha
etkin, h›zl› ve kolay bir flekilde hayata geçirilebilecek.. BM‹DÇS'nin bu özelli¤ini
do¤ru anlamak, Türkiye’nin hem ekonomik hem de çevresel aç›dan karfl›laflt›¤›
sorunlar›n çözümü için çok önemli. Burada da REC Türkiye'ye önemli bir görev
düfltü¤üne inan›yoruz.
Program çerçevesinde ne tür
çal›flmalar yürütüyorsunuz ve hangi
araçlar› kullan›yorsunuz?
Öncelikle, düzenli olarak güncellenen
Türkiye’nin en kapsaml› iklim de¤iflikli¤i
sayfam›z var. Türkiye’nin ilk iklim de¤iflikli¤i bülteni olarak kurgulanan Cemre ise
2005 y›l› sonunda yay›mlanmaya baflland›.. Elektronik olarak 15 gün boyunca 4
say› olarak haz›rlad›¤›m›z COP11 Güncesi
ise, bir taraflar konferans›nda yaflanan geliflmeleri ilk kez düzenli ve günü gününe
Türkçe olarak ilgililerin bilgisine sundu.
Kyoto Protokolü'nün Türkçe metnini ve
di¤er baz› temel belgeleri de Mart’ta yay›mlayaca¤›z.
Ayr›ca yurtiçi ve d›fl›nda pek çok konferans, çal›fltay, toplant› ve radyo-televizyon
program›nda konuflmac› olarak yer ald›k.
Ancak en önemli giriflimimiz, REC Türkiye’nin BM‹DÇS’nin 6. maddesinde tan›mlanan e¤itim-ö¤retim ve kamuoyu bilinçlendirilmesi alan›nda Türkiye'nin Ulusal
Odak Noktas› olarak görevlendirilmesidir.
Bu asl›nda, 2002 y›l›ndaki 8. Taraflar Konferans›'n›n (COP8) karar›yla bütün ülkelere
tavsiye edilen bir uygulama. REC Türkiye
olarak, yeterli insan gücüne sahip olmam›z,
kapasite gelifltirme konusundaki deneyimimiz, uluslararas› süreçleri izleyebilmemiz
ve ulusal ve uluslararas› paydafllarla iflbirli¤i gücümüze dayanarak Çevre ve Orman
Bakanl›¤› nezdinde giriflimlerde bulunarak
gerekli çal›flmalar› bafllatt›k. REC Türkiye,
böyle bir görevle yetkilendirilen ilk REC ülke ofisi olmas› aç›s›ndan da önemli bir yere sahip. Böylece sadece REC merkezinin
birikiminden yararlanmakla kalm›yor, di¤er
REC ülke ofislerinin de ufkunu geniflletiyoruz. Bu konuda bir Ulusal Eylem Plan› önerimiz Çevre ve Orman Bakanl›¤› taraf›ndan
incelenmektedir. E¤itim, bilinçlendirme ve
kapasite gelifltirme alan›ndaki di¤er genifl
kapsaml› çal›flmalar›m›z› ise haz›rlad›¤›m›z
projeler arac›l›¤›yla yürütüyoruz.
REC TR iklim de¤iflikli¤i program›,
uluslararas› deneyimin TR'ye
aktar›lmas›nda nas›l bir rol
üstleniyor? Hangi uluslararas›
kurumlarla iflbirli¤i yap›yorsunuz?
En önemli çal›flmam›z, LIFE program›
kapsam›nda Türkiye’de 2005 y›l›nda deste¤e de¤er görülen tek proje olan “Türkiye’de ‹klim De¤iflikli¤i Politikalar›n›n Tan›t›lmas›” bafll›kl› proje. Bu proje, Çevre ve
Orman Bakanl›¤› ve Yunanistan’dan Exer-
18-21_TRBulletinYU2.3_T.qxd
18/02/2006
15:12
Page 19
söylefli | REC BÜLTEN‹
dürlü¤ü'nün 2005 y›l›nda düzenledi¤i uluslararas› e¤itim program›n› Türkiye’de destekleyen kurulufllar aras›nda yer ald›k.
Bunun da ötesinde sahip oldu¤umuz
bilgi ve tecrübeleri ilgili kadrolarla paylaflarak Sözleflme ve Kyoto Protokolü sürecinde do¤ru politika ve stratejiler gelifltirilmesine destek oluyoruz.
Bütün dünyada iklim de¤iflikli¤i, art›k
sadece bürokrat ve diplomatlar›n tart›flt›¤›
bir sürecin d›fl›na ç›kt›. REC Türkiye olarak, ülkemizde de özel sektör ve sivil toplum kurulufllar›n›n, bu çal›flmalara sadece
izleyici konumunda veya muhalefet hedefiyle de¤il, etkin bir iflbirli¤i ve ortakl›k
yaklafl›m›yla kat›lmalar›n›n gerekli oldu¤unu düflünüyor ve çal›flmalar›m›z› bu yönde sürdürüyoruz.
REC Türkiye olarak, Türkiye’nin AB’ye
kat›l›m sürecinin BM‹DÇS ve Kyoto
Protokolü çal›flmalar›na nas›l
yans›yaca¤›n› düflünüyorsunuz?
AB halen siyasî alanda iklim de¤iflikli¤i
ile mücadele ve Kyoto Protokolü sürecinin
en büyük destekçisi. Türkiye ise henüz
Protokol’ün Ek-B listesinde yer alm›yor, daha net ifadeyle Türkiye için henüz bir yükümlülük tan›mlanm›fl de¤il. Aç›kças›, Kyoto için Türkiye’de iki farkl› yaklafl›m var.
Bir grup tamamen reddediyor di¤eri ise
hiçbir flekilde sorgulamadan kabul ediyor.
Ne yaz›k ki, her iki kesim de konunun ayr›nt›lar›na inmeden, yüzeysel bilgilerle hareket ediyor. REC Türkiye olarak, özellikle
COP11’de yaflanan geliflmelerden sonra,
Türkiye’nin özgün konumunu koruyarak
Kyoto Protokolü’nün birinci ve 2012 sonras› dönemlerinde uygun bir flekilde yer alabilece¤ine inan›yoruz. Bu konuda teknik
de¤erlendirmelerimizi uzman kifli ve kurulufllarla sürdürüyoruz ve sonuçlar›n› ilgililerle de paylafl›yoruz. Ülke gerçeklerimizin
do¤ru stratejilerle ortaya konulmas› halin-
Türkiye'den iklime düflen Cemre
Neden Cemre?
‹klim De¤iflikli¤i Program›'n›n misyonlar›ndan birisi, küresel iklim de¤iflikli¤i müzakereleri sürecinde karar verici
konumunda olacak kamu kurumlar›ndaki yetkililerin, yöneticilerin, araflt›rma yapacak biliminsanlar›n›n ve STK’lar›n do¤ru bilgiye ulaflmas›n›, süreçleri do¤ru anlamas›n›
ve do¤ru sorular sormas›n› sa¤lamak. ‹lk say›s›n› Aral›k
2005'te ç›kard›¤›m›z ve üç ayda bir yay›mlamay› hedefledi¤imiz iklim de¤iflikli¤i bülteni Cemre, iflte REC Türkiye
olarak talip oldu¤umuz bu bilinçlendirme etkinliklerinden
biri olarak tasarland› ve Türkiye'nin iklim de¤iflikli¤i konusundaki ilk süreli yay›n› olarak hayata geçirildi.
Cemre'de neler ele al›n›yor?
Program›n hedef kitlesi kimler? Bu
gruplarla nas›l iletiflim kuruyorsunuz?
Türkiye’de iflbirli¤i yapt›¤›n›z kifli ve
kurumlar kimler?
Do¤al olarak, öncelikle Çevre ve Orman Bakanl›¤› ile çal›fl›yoruz. 6. Madde
Ulusal Odak Noktas› görevi d›fl›nda da,
talep geldi¤inde, ‹lk Ulusal Bildirim haz›rl›klar›na da katk› sa¤l›yoruz.
Bunun yan›nda baflta Elektrik ‹flleri Etüt
‹daresi’nin düzenledi¤i enerji yöneticisi
kurslar› olmak üzere ulusal ve uluslararas›
e¤itimlere konuflmac› olarak kat›l›yoruz.
Ayr›ca Devlet Meteoroloji ‹flleri Genel Mü-
Her yerde bulunacak bilgileri de¤il, profesyonellerin bilmesi gereken daha teknik konular› öne ç›kar›yoruz. Öncelikle iklim de¤iflikli¤i alan›nda uluslararas› sürecin nas›l
iflledi¤ini anlatan bilgiler var, Türkiye'deki ilgililerin bu süreci anlamas› ve uyum sa¤lamas› için. Süreçle ilgili kurumlar› ve bunlarla nas›l diyalog kurulaca¤›n› anlat›yoruz.
Sözlük bölümümüzde, süreçle ilgili kavramlar›n aç›klamalar› var; Merak Ettikleriniz bölümünde ise iklim de¤iflikli¤ine iliflkin bir kavram› ele al›p derinlemesine iflliyoruz.
Türkiye'de ve dünyada neler oldu¤unu aktarmak için haber ve söylefli biçiminde haz›rlanm›fl bölümlerimiz de var.
Görünüfle göre bir uzmanl›k bülteni Cemre?
Uzman oldu¤u bir saha var ve bu uzmanl›¤› daha genifl bir
kitleyle paylaflarak hem kamu hem di¤er paydafllar ara-
de, uzun y›llara yay›lacak AB kat›l›m müzakereleri ve Kyoto Protokolü sürecinin Türkiye için engel de¤il f›rsat olabilece¤ine
inan›yoruz. Bu sürecin olumlu yönde ilerleyebilmesi için iletiflim ve iflbirli¤inin etkinlefltirilmesi gerekti¤ini düflünüyoruz. Bu
aç›dan REC’in tarihsel bir gerçekli¤i olan
‘paydafllar aras›ndaki köprü’ misyonunun
bu alanda da geçerli, yararl› ve gerekli oldu¤unu da tekrar vurguluyoruz.
‹klim de¤iflikli¤ini yavafllatmak ve
durdurmak sizce ütopya m›?
Sürecin iki boyutu var, biri teknik, di¤eri ise yönetsel. Teknik olarak insan kaynakl› iklim de¤iflikli¤ini durdurmak mümkün.
Ancak sorun flu ki; önümüzdeki 30-40 y›l
içinde ciddi ad›mlar at›lmazsa süreci durdurmak çok masrafl› ve belki de art›k imkâns›z hale gelecek. Bu nedenle uluslararas› toplumun ve karar mercilerinin bu yönde irade göstermesini sa¤lamak gerekli. Bilim çevreleri ve sivil toplum kurulufllar›n›n
rolü de bu noktada ortaya ç›k›yor. Ancak
bu dönüflüm hiç de kolay de¤il.
Yine de karamsar olma lüksümüz yok.
Bu bafldöndürücü kötüleflmeye karfl›n Kyoto Protokolü'nün yürürlü¤e girmesi, insanl›k aç›s›ndan çok büyük bir baflar›d›r. Kyoto’nun hedefleri mütevazi olsa da, yapt›r›mlar› ve getirdi¤i farkl› yaklafl›m çok önemli.
Uzun bir süre, ABD olmad›kça Kyoto’nun
hayata geçemeyece¤ine inan›l›yordu. Kyoto Protokolü için uluslararas› alanda gösterilen kararl›l›k, ABD'de de, özellikle eyalet,
özel sektör ve birey ölçe¤inde ciddi çal›flmalar›n ve politika de¤iflikliklerinin de
önünü açt›.
‹nsan soyunun binlerce y›ll›k uygarl›k
mücadelesi devam etti¤i sürece, insan kaynakl› iklim de¤iflikli¤inin de önüne geçebilmek için umutlu olabiliriz. Kyoto Protokolü
ise bu süreçte, elimizdeki en geçerli ve en
önemli silah, en az›ndan flimdilik!
◗
gia flirketinin iflbirli¤inde 2006-2008 y›llar›
aras›nda yürütülecek. ‹talyan Çevre Bakanl›¤› ise projede efl-finansör olarak yer al›yor.
Bu proje, hem Akdeniz havzas›ndaki 3 ülkeyi bir araya getirmesi hem Türkiye’de ilgili tüm sektörlerdeki paydafllara ça¤dafl
politika ve yaklafl›mlar› tan›tmas› hem de
AB ve Türkiye aras›nda bir anlamda köprü
misyonuyla çok iddial› bir giriflim.
Di¤er bir çal›flmam›z British Council taraf›ndan düzenlenen ve tüm dünyada tan›t›lan 'ZeroCarbonCity' (S›f›r Karbonlu Kent)
projesinin Türkiye’deki organizasyonu. Bu
kapsamda, iklim de¤iflikli¤inin sadece
enerji veya teknoloji sorunu de¤il, ayn› zamanda g›da, sa¤l›k, insan haklar› gibi konular› da kesen bir süreç oldu¤unu vurgulayan KuzeyGüneyDo¤uBat› bafll›kl› foto¤raf sergisi 2006 ve 2007 y›llar› boyunca çeflitli etkinlik ve mekanlarda sergilenecek ve
iklim de¤iflikli¤i konulu video konferanslar
düzenlenecek.
“‹klim De¤iflikli¤i Alan›nda Hükümet
ve Sivil Toplum Kurulufllar›n›n Kapasitelerinin Gelifltirilmesi” bafll›kl› projemiz ise ‹ngiliz Çevre, G›da ve K›rsal ‹fller Bakanl›¤›
(DEFRA) taraf›ndan sa¤lanan destekle gerçeklefltiriliyor. Alt› ay süreli bu proje çerçevesinde, iklim de¤iflikli¤i toplant›lar›na haz›rl›k, kat›l›m, al›nan kararlar›n izlenmesi ve
uygulanmas› konular›nda kamu kurumlar›
ve STK'lar›n kapasitesini gelifltirme programlar› uygulayaca¤›z. Bu proje sayesinde,
1995 y›l›ndan bu yana düzenlenen
BM‹DÇS etkinliklerinde Türkiye’den ilk defa bir sivil toplum kuruluflunun (Avrupa
Stratejik Araflt›rmalar Merkezi, ASAM) yer
almas›n› sa¤lad›k. Projenin ilerleyen aflamalar›nda BM‹DÇS Sekreteryas›’na kay›tl› kurulufllar aras›nda Türk STK’lar›n da yer almas›na destek olaca¤›z.
Bunun yan›nda, REC Merkez Ofisi ile
beraber “Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimlili¤i Ortakl›¤› (REEEP)” ve “Temiz Yak›tlar ve Araçlar Ortakl›¤› (PCFV)” projelerini Türkiye’de tan›t›yoruz ve hem sektör
hem de kamu kurumlar›n›n ilgili etkinlik ve
projelere kat›lmas›na yard›mc› oluyoruz.
BM‹DÇS Sekretaryas› en çok diyalog
içerisinde oldu¤umuz kurumlar aras›nda
yer al›yor. Özellikle Ulusal Odak Noktas›
görevi kapsam›ndaki çal›flmalarda Sekretarya ile etkin çal›fl›yoruz. Örne¤in Sözleflme
ve Sekretarya’y› ele ald›¤›m›z Cemre’nin ilk
say›s›nda dönemin ‹dari Sekreteri Joke Waller-Hunter ile söylefli yapt›k, Türkiye hakk›ndaki görüfllerini ald›k. COP11 s›ras›nda
da Sekretarya’n›n etkinliklerinde konuflmac› olarak yer ald›k, Cemre’yi tüm dünyaya
tan›tt›k.
s›nda iklim konusunda yeni uzmanlar›n yetiflmesini sa¤lama hedefi var. Çevreye ve iklime ilgi duyan herkese de¤il, iklim konusunda uzman olmas› gereken kiflilere hitab
ediyor. Bir anlamda, dönüflümü yaratacak veya bunu h›zland›racak gücü elinde bulunduran kiflilerin, bu gücü dönüflüm yönünde kullanmas›na yard›mc› olmak istiyoruz.
Cemre'nin da¤›t›m› da s›n›rl› o halde? Kaç adet
bas›l›yor?
‹lk say›m›z› tan›tmak amac›yla 3,000 adet bast›k ve Yeflil
Ufuklar dergisi ile birlikte postalad›k. Bunun d›fl›nda, ‹klim
De¤iflikli¤i Program›'n›n misyonu ve etkinlikleri çerçevesinde, kat›ld›¤›m›z toplant›larda, düzenledi¤imiz e¤itim
çal›flmalar›nda yöneticileri ve ilgili kiflilere da¤›t›yoruz.
Ancak bu, isteyen herkesin Cemre'ye ulaflmas›na engel
de¤il. Cemre hem <www.rec.org.tr> adresindeki REC
Türkiye sitesinden hem de BM‹DÇS Sekreteryas›'n›n CCinet sayfas›ndan elektronik formatta edinilebiliyor.
Cemre'nin mutfa¤›nda kimler var? ‹lk say›ya
ilgi nas›ld›?
fiimdilik d›flar›dan makale almadan, derledi¤imiz bilgiler
ve haberlerle kendi bünyemizde haz›rl›yoruz Cemre'yi.
Editörlü¤ünü Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Co¤rafya
Bölümü Baflkan› Doç. Dr. Murat Türkefl ve ben üstleniyoruz. Aram›za yeni kat›lan Mehmet Ali Üzelgün ve
REC Türkiye ofisindeki bütün arkadafllar›m›z›n bültende
eme¤i var.
Ald›¤›m›z ilk yorumlar son derece memnuniyet
verici. Cemre'nin amac›na ulaflt›¤›n› ve bu sahada önemli bir bofllu¤u doldurdu¤unu görüyoruz.
19 | OCAK 2006
| yeflil UFUKLAR
18-21_TRBulletinYU2.3_T.qxd
18/02/2006
15:13
Page 20
REC BÜLTEN‹ | türkiye
H‹BE PROGRAMI
LOKMAN DO⁄MUfi
Denizler olmasayd› ne olurdu?
■ DEN‹ZTEM‹Z Derne¤i, Reklamc›lar Derne¤i ve Bilgi Üniversitesi'nin iflbirli¤i ile yürütülen, ve 1 Eylül 2005'te bafllayan Deniz Temiz Çevre Filmi Yar›flmas› Projesi kapsam›ndaki 'Denizler Olmasayd› Ne Olurdu?' temal› k›sa film yar›flmas› sonuçland›. REC
Türkiye Ulusal Hibeler Program›'ndan 20,000 avro destek alan proje, deniz kirlili¤inin
önlenmesi ve denizlerin korunmas› konusunda toplumun bilinçlenmesini ve konunun
öncelik kazanmas›n› sa¤lamak amac›yla üniversite ö¤rencileri aras›nda düzenlendi.
Jürisinde Ayflegül Molu, Bahad›r Ar›el, Güzin Arar (REC Türkiye), Prof. Dr. ‹hsan
Derman, Jeffi Medina ve Murat Erün'ün yer ald›¤› yar›flmaya 29 üniversite ö¤rencisi, üç
dakikay› geçmeyen k›sa filmleri ile kat›ld›. 2,500 avroluk birincilik ödülü “Çözüm?” adl›
animasyon filmiyle Anadolu Üniversitesi’nden Lokman Do¤mufl’un oldu. Filminde denizlere verilen zararlar›n kolay telâfi edilemeyece¤i mesaj›n› vurgulayan Do¤mufl, Reklamc›lar Derne¤i'nin 3 haftal›k yaz okuluna kat›lmaya da hak kazand›. ‹kincilik ödülüne (1,500 avro) “Olta” adl› filmiyle Selçuk Üniversitesi’nden Hakan Gök, üçüncülük ödülüne (1,000 avro) de “Fatura” adl› filmiyle ‹stanbul Ticaret Üniversitesi’nden Burak Öztürk de¤er bulundu. Ödül alan filmler, proje kapsam›nda, vizyona giren sinema filmlerin bafllang›c›nda ve televizyonlarda spot olarak gösterilerek tüm Türkiye’de yay›mlanacak. Ayr›nt›l› bilgi, <http://turmepa.org.tr> web adresinde görülebilir.
AB VE ‹fi DÜNYASI
Avrupa Birli¤i’nde
lobi çal›flmalar›
ÇEVRE E⁄‹T‹M‹
■ REC Türkiye’nin, Türkiye Ekonomi
Politikalar› Araflt›rma Enstitüsü (TEPAV)
ve Türkiye Odalar ve Borsalar Birli¤i
(TOBB) ile birlikte düzenledi¤i, “Avrupa
Birli¤i’nde Lobi Çal›flmalar› E¤itim Semineri’’ 5 Aral›k 2005’te ‹stanbul’da TOBB
Plaza’da gerçekleflti.
Bugün, Avrupa Birli¤i üyesi ülkelerin
kamu politikalar›n›n ço¤u Brüksel’de belirleniyor. AB müktesebat›, ilgili tüm
mevzuat, politika ve uygulamalar da
Türk ifl dünyas›n›n faaliyetlerini do¤rudan etkiliyor. Müzakerelerle beraber,
Türk flirketleri, Brüksel’de kararlaflt›r›lacak her türlü mevzuattan sorumlu duruma gelecek.
Seminer, önümüzdeki dönemde müzakerelerin bir parças› olacak ve sektörlerimizi do¤rudan ilgilendirecek çevre
mevzuat ve politikalar›n›n oluflumunda,
Türk ifl dünyas›n›n önceliklerinin kararlara nas›l yans›t›labilece¤i konusunda
önemli bilgiler sundu.
Ayr›ca, Avrupa Birli¤i ve kurumlar›
nezdinde nas›l bir lobi imkân› bulundu¤u ve hangi kurumlar›n, platformlar›n,
a¤lar›n ve yöntemlerin kullan›lmas› gerekti¤i konusunda ipucu olabilecek bilgiler verildi.
Ticaret ve sanayi odalar›n›n, sektörel
derneklerin, meslek kurulufllar›n›n, Türk
ifl dünyas›n›n, sivil toplum kurulufllar›n›n
ve flirket temsilcilerinin kat›ld›¤› seminerde, TOBB Baflkan› Yard›mc›s› Halim
Mete, TEPAV Baflkan› Prof. Dr. Güven
Sak, REC Türkiye Direktörü Dr. Sibel Sezer Eralp, ‹ngiltere Ticaret Odas› Baflkan› Russell Patten, Grayling Communications Yönetici Orta¤› Ana Baptista, REC
Türkiye Özel Sektör Program Yöneticisi
Kerem Okumufl ve Avrupa Komisyonu,
Çevre Genel Müdürlü¤ü Hukuk Müflaviri Christina de Avila konuflmac› olarak
yer ald› ve kat›l›mc›lar› bilgilendirdi.
■ Milli E¤itim Bakan› Hüseyin Çelik,
Çevre ve Orman Bakan› Osman Pepe
ile REC ‹cra Direktörü Marta Szigeti
Bonifert, ilkö¤retim okullar›nda çevre
bilinci oluflturmay› amaçlayan 'Yeflil
Kutu Türkiye' projesinin iflbirli¤i protokolünü imzalad›. "Türkiye'de çevre
bilincinin arzu ettikleri düzeyde olmad›¤›n›," söyleyen Pepe, Yeflil KUTU’nun çevre bilinci kazand›racak
önemli bir ad›m oldu¤unu söyledi.
Çelik ise, 15 y›ll›k deneyimi olan
REC'in, Do¤a Derne¤i ve Kufl Araflt›rmalar› Derne¤i’nin katk›lar›yla çevre
duyarl›l›¤› oluflturma çal›flmalar›n› bakanl›k olarak çok önemsediklerini
vurgulad›.
MEB ‹lkö¤retim Genel Müdürü
Servet Özdemir de, Yeflil KUTU’nun
çevreyle ilgili sürdürülebilir kalk›nma
anlay›fl›na destek verece¤ini belirtti.
Yeflil KUTU’nun çocuklarda, ailelerinde, ö¤retmenlerde ve toplumun
di¤er bireylerinde davran›fl de¤iflikli¤i
yeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 20
REC TÜRK‹YE ARfi‹V‹
Kutudaki protokol
oluflturmay› amaçlayan bir set oldu¤unu söyleyen REC ‹cra Direktörü Bonifert, bu setin Türkiye'ye uyarlanaca¤›n› ve ilkö¤retim okullar›na gönderilece¤ini kaydetti. Konuflmalar›n ard›ndan Çelik, Pepe ve Bonifert protokole
imza att›.
10-14 yafl grubu ilkö¤retim ö¤rencileri için tasarlanan Yeflil KUTU, ö¤retmenler için ders planlar›n› içeren bir
el kitab› ile, ö¤renciler için haz›rlanan
bilgi ve çal›flma dokümanlar›, ikilem
oyunu, video kaset ve CD-ROM’dan
olufluyor. Yeflil KUTU, ö¤rencileri bilgi
deposuna çevirmek yerine toplum
içinde temel de¤erlerin ve davran›fl biçimlerinin geliflmesini hedefliyor. Yeflil
KUTU e¤itimcilerin mevcut dersler ile
çevre aras›nda ba¤lant› kurmalar›n›
sa¤lay›p ö¤rencileriyle karfl›l›kl› çözümler gelifltirmeleri için tasarland›.
Proje süresince 2,000 set Yeflil KUTU
üretilmesi ve yaklafl›k 200,000 ö¤renciye ulafl›lmas› planlan›yor.
18-21_TRBulletinYU2.3_T.qxd
18/02/2006
15:13
Page 21
türkiye | REC BÜLTEN‹
AB E⁄‹T‹MLER‹
KISA KISA
AB sivil toplumla diyalogta
REC TÜRK‹YE ARfi‹V‹
■ REC Türkiye AB müzakereleri sürecinde farkl› paydafl gruplar›n› hedef
alan konferans ve seminerler düzenleyerek paydafllar› çevre müzakerelerine
haz›rlamay› sürdürüyor. Bu çerçevede
23 fiubat 2006 günü çevre STK’lar›na
yönelik olarak ‘AB Kat›l›m Sürecinde
Türkiye’de Çevre STK’lar›n›n Rolü-2:
AB-STK ‹liflkileri’ konulu bir konferans
düzenliyor. Yaklafl›k 100 STK temsilcisinin davet edildi¤i ve AB ile Türkiye’den STK’lar aras›ndaki diyalogun
gelifltirilmesini amaçlayan konferansta
Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlü¤ü ve Avrupa Komisyonu Türkiye
Delegasyonu yetkilileri konuflmac› ola-
rak yer al›yor. Konferansta, müzakere
sürecinde STK’lar›n aktif rol almalar›n›
destekleyecek ortak çal›flma ortam›
sunuluyor ve STK’lara mevcut AB çevre politikalar› konusunda bilgiler veriliyor. Ayr›nt›l› bilgiye <www.rec.org.tr>
adresinden ulafl›labilir.
AB uyum süreci ile ilgili kamu sektörüne yönelik çal›flmalar da sürdürüldü. Son olarak, 1-2 Aral›k 2005 tarihlerinde Ankara’da gerçeklefltirilen
‘Türkiye’de AB Fonlar› ve Çevre: AB
Kat›l›m Sürecinde Çevre Sektörü için
F›rsatlar ve Yükümlülükler’ bafll›kl›
konferans› merkezi kamu kurumlar› ile
büyükflehir belediyelerini temsilen 230
kifli izledi.
Konferansta, 2007-2013 mali planlama döneminde AB-Türkiye aras›ndaki mali iflbirli¤inin çerçevesi ve Türkiye’nin çevre alan›ndaki uyum çal›flmalar›n› desteklemek üzere aktar›lacak
fon kaynaklar›n›n tan›t›m›n›n yan› s›ra,
yeni üye ülkelerin bu alandaki deneyimlerinin paylafl›ld›¤› sunumlardan
yola ç›k›larak uyum sürecinde ülkemizin çevre sektörünü bekleyen f›rsatlar
ve tehditler tart›fl›ld›.
Konferansta yap›lan sunumlara
<ww.rec.org.tr/v2/sayfa.asp?id=76> adresinden ulafl›labilir.
Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlü¤ü Geniflleme
ve Komflu Ülkeler Bölümü Baflkan› Claude Rouam da
1-2 Aral›k 2005’te gerçeklefltirilen konferansta konu ile
ilgili bir sunus yapt›.
‹KL‹M DE⁄‹fi‹KL‹⁄‹
‹klime yaflam deste¤i
■ REC Türkiye taraf›ndan haz›rlanan, 'Türkiye’de ‹klim De¤iflikli¤i Politikalar›n›n Tan›t›lmas›' Projesi 2005'te LIFE 3. Ülkeler Program› kapsam›nda
Türkiye’de desteklenmeye uygun görülen tek proje oldu.
Projede, REC Türkiye Ofisi sorumlu faydalan›c› kurulufl, T.C. Çevre ve
Orman Bakanl›¤› Çevre Yönetimi Genel Müdürlü¤ü ile Yunan Exergia flirketi proje orta¤›, ‹talyan Çevre Fonu ise efl-finansör olarak rol al›yor. Proje, bir kamu kurumu, uluslararas› bir kurulufl ve özel sektörün gönüllü iflbirli¤iyle do¤rudan ve yaln›zca iklim de¤iflikli¤i alan›na yönelik olarak
Türkiye'de hayata geçirilen ilk uluslararas› proje olma özelli¤ini de tafl›yor.
REC Türkiye'nin eflgüdümünde yürütülecek proje kapsam›nda, ekonomik sektörler baflta olmak üzere, iklim de¤iflikli¤i alan›nda gelifltirilecek
politikalarla sera gaz› sal›mlar›n›n azalt›lmas›na katk›da bulunulmas› hedefleniyor. Bu kapsamda, bugüne kadar yürütülen çal›flmalar gözden geçirilecek, haz›rlanacak web sayfalar› ve yay›nlarla do¤ru bilgiye eriflim kolaylaflt›r›lacak, kamu kurumlar›na yönelik e¤itim seminerleri ve STK'lara
yönelik konferanslar düzenlenecek. Ayr›ca oluflturulacak çal›flma gruplar›
arac›l›¤›yla öncelikli sektörlerde iklim dostu politika ve önlemler için
stratejiler ve mevzuat taslaklar› haz›rlanacak.
10 Ocak 2006 – 10 Ocak 2008 tarihleri aras›nda yürütülecek projenin
aç›l›fl toplant›s› tüm ortaklar›n kat›l›m›yla 31 Ocak 2006 günü Özel Çevre
Koruma Kurumu'nun büyük toplant› salonunda gerçekleflti. REC Türkiye
ayn› zamanda, iklim de¤iflikli¤i ile ilgili e¤itim, ö¤retim ve kamuoyu bilinçlendirilmesi alanlar›nda Ulusal Odak Noktas› olarak görev yap›yor.
■ Organik tar›m seminerleri
Asya Avrupa Araflt›rma ve E¤itim Kurumu
Derne¤i’nin yürüttü¤ü ve REC Türkiye’nin
destekledi¤i 'Organik Tar›ma Geçifl E¤itim
Seminerleri' bafll›kl› proje kapsam›ndaki gerçeklefltirilen on toplant›dan ikisi Ankara’da,
sekizi Ovac›k, Elmap›nar, Mefleli, Demirciköy,
Akkuyu ve Sar›k›zl› beldelerinde düzenlendi.
Ziraat Yük. Müh. Sabri Gülersönmez’in EKOTAR Sertifikasyon Kuruluflu ve Sertifikasyon
Süreci; Ankara Üniversitesi’nden Dr. Cem Özkan’›n Organik Tar›mda Biyolojik Mücadele
Yöntemleri ve Alternatif Üretim ve Koruma
Yöntemleri; Beypazar› Belediyesi’nden Nilüfer Gökçek’in Organik Tar›m Uygulamas›n›n
tan›t›lmas›; Ramazan Topak ve Muzaffer Topak’›n Toprak Beslenmesi ve Organik Gübre
Kullan›m› konular›nda sunumlar yapt›¤›
seminerlere toplam 186 kifli kat›ld›.
■ Hakkâri çevre paneli
REC Türkiye’nin deste¤iyle Cilo Do¤a Derne¤i’nin yürüttü¤ü 'Hakkâri ‹linde Kat› At›klar›n
Oluflturdu¤u Çevre Kirlili¤ini Önleme E¤itim
Projesi' çerçevesinde 6 Ocak 2006 günü
'Hakkâri ‹li Çevre Sorunlar›' bafll›kl› bir panel
düzenlendi.
400 kiflinin kat›ld›¤› panelin konuflmac›lar›, Meslek Yüksek Okulu Müdürü Yrd. Doç.
Dr. Tahir Yaflar, E¤itimci S›tk› Zerek ve Ziraat Mühendisi Necip Oy idi. Paneli izleyen
Hakkâri Belediye Baflkan› Metin Tekçe ise,
“çevre bilincinin artmas› ve kent kültürünün
geliflmesiyle, çevre sorunlar›n›n azalaca¤›,”
düflüncesinde oldu¤unu belirtti.
■ Kal›c› organik kirleticiler
Çevre ‹çin Hekimler Derne¤i taraf›ndan yürütülen ve REC Türkiye’nin destekledi¤i 'Kal›c›
Organik Kirleticiler Toplumsal Fark›ndal›k
Projesi' kapsam›nda 24 Aral›k 2005 günü
'Kal›c› Organik Kirleticiler ve Sa¤l›k Sempozyumu' düzenlendi.
Sempozyum süresince ayr›ca sempozyumun konusuyla ilgili bir bildiri haz›rland›.
Toplant› bildirisine <http://www.cevrehekim.org/detay.aspx?ThirdMenu=93> ‹nternet
adresinden ulafl›labilir.
■ Beflinci günefl enerjisi çal›fltay›
EUROSOLAR Avrupa Yenilenebilir Enerji
Birli¤i Türkiye Bölümünün REC Türkiye’nin
deste¤i ile düzenledi¤i 'EUROSOLAR Türkiye
5. Günefl Enerjisi Sempozyumu ve Çal›fltay›'
9-11 Kas›m 2005 tarihleri aras›nda ‹zmir’de
gerçeklefltirildi.
■ Harflit Çay› temizleniyor
Gümüflhane Kültür ve Spor Kulübü'nün REC
Türkiye’nin deste¤i ile yürüttü¤ü 'Harflit Çay›’n›n Kirlili¤ini Önleme ve Toplum Bilincini
Oluflturma' projesi kapsam›nda düzenledi¤i
'Harflit’ten bir çöp de sen al' kampanyas›na
Gümüflhane Valisi Veysel Dalmaz da kat›ld›.
Dalmaz, çizme ve pofletlerle Harflit Çay›'ndan
çöp toplad›.
21 | OCAK 2006
| yeflil UFUKLAR
22-23_RECBulletin.YU2.3.qxd
18/02/2006
16:18
Page 22
REC BÜLTEN‹ | haber
TEM‹Z ULAfiIM
YEREL GEL‹fiMELER
Balkanlar'da otomobilsiz ulafl›m
Yerel eyleme ça¤r›
■ Üsküp ve Belgrat’ta yürütülen sürdürülebilir ulafl›m projesi, REC'in destekledi¤i 70’in üstünde sürdürülebilirlik projesinin en iyilerinden biri oldu. Proje, bu
iki baflkentte artan otomobil kullan›m›n›n
yol açt›¤› hava kirlili¤i, gürültü ve trafik
s›k›fl›kl›¤›n› azaltmay› amaçl›yordu.
21,710 avroluk destek verilen bir y›ll›k
proje, 22 Eylül’deki Avrupa Otomobil
Kullanmama Günü’nde düzenlenen ve
alternatif ulafl›m› özendiren etkinliklerle
sona erdi.
Proje kapsam›nda Üsküp ve Belgrat’ta bisiklet yolu haritalar› ve otobüs sefer tarifeleri yay›mland›, 'otomobili b›rakbisiklete bin' gibi özendirici kampanyalar
düzenlendi, yaz›l› bas›nda 30 köfle yaz›s›,
■ Balkanlar’da sürdürülebilir yerel kalk›nma konusuyla ilgilenen yetmifl kifli,
17-18 Ekim tarihlerinde Ohrid Gölü’nde
düzenlenen atölyeye kat›ld›.
REC Makedonya Ofisi’nin düzenledi¤i
çal›flma, belediye yönetimlerinden, elçiliklerden, bakanl›klardan, uluslararas› kurulufllardan ve REC'in di¤er ülke ofislerinden kat›l›mc›lar› buluflturdu.
Atölye, sürdürülebilir kalk›nma konusunda uluslararas› fonlara eriflimi sa¤layacak Yerel Çevre Eylem Planlar›'n›n (YEÇEP) tasarlanmas›na odaklan›yordu.
Program sayesinde belediyeler, çevre
projelerini ve toplumsal altyap› yat›r›mlar›n› destekleyecek fonlara ulaflmak için
kapasitelerini gelifltirmeye teflvik ediliyor.
YEÇEP'in Türkiye'de de uygulanmas› için
REC Türkiye ofisi taraf›ndan bafllat›lan
e¤itim ve altyap› çal›flmalar› sürüyor.
televizyonda 10, radyoda da 70’ten fazla
öykünün yay›mland›¤› bir medya kampanyas› yürütüldü.
Merkezi Üsküp’te bulunan Proaktiva
isimli STK projenin öncülü¤ünü üstlenirken, merkezi Belgrat’ta bulunan S›rbistan
fiehir Planc›lar› Derne¤i de projeyi destekledi.
Proje, Avrupa Komisyonu Avrupa
Yard›m ve ‹flbirli¤i Ofisi’nin kaynak sa¤lad›¤› 716,000 avroluk hibe program›
olan Bat› Balkanlar’da Sürdürülebilir Kalk›nma için Bölgesel Giriflimler’in parças›.
Giriflim, Arnavutluk, Bosna Hersek, H›rvatistan, Kosova (geçici BM yönetimi alt›ndaki bölge), Makedonya ile S›rbistan
ve Karada¤'› kaps›yor.
GELENEKSEL TARIM
KAPAS‹TE GEL‹fiT‹RME
Üçüncü sürdürülebilirlik kursu
■ Macaristan’›n Szendentre ve Budapeflte kentlerinde 2005 Ekim ay›nda üçüncü
kez düzenlenen Sürdürülebilirlik Kursu'nun ilk modülüne elliden fazla kifli kat›ld›.
Uluslararas› Venedik Üniversitesi ve Bölgesel Çevre Merkezi’nin birlikte yürüttü¤ü,
Agroinnova ve Orta Avrupa Üniversitesi’nin destekledi¤i, ‹talya Çevre ve Toprak
Bakanl›¤›'n›n kaynak sa¤lad›¤› kursun ilk iki devresini 100’den fazla kamu görevlisi
bitirmiflti.
Kursun üçüncü devresinde yine çeflitli bakanl›k ve kurumlardan gelen kamu görevlileri a¤›rl›kta olsa da, bu kez kamu görevlisi olmayan ama program müfredat›yla
ilgili çeflitli sektörlerden befl kat›l›mc› da vard›. Kat›l›mc›lar aras›nda, Slovenya’daki bir
k›rsal kalk›nma derne¤inin temsilcisi ve bir Macar gazetecinin yan› s›ra, Türkiye’deki
bir ifl dünyas› derne¤inden??? de bir temsilci bulunuyordu. ‹ki yeni ülke, Arnavutluk
ve Makedonya da bu kursa dahil edildi.
‹lk modülde, küresel sorunlar ve kalk›nma yaklafl›mlar› çerçevesinde sürdürülebilir kalk›nma konusuna giriflten sonra; AB’nin sürdürülebilir kalk›nma stratejisi ve ulusal stratejiler; giriflimler ve kurumlar; iyi yönetiflim ve stratejik çevresel de¤erlendirme
ve sistem düflünüflü gibi sürdürülebilir kalk›nma araçlar› ele al›n›yor.
Ayr›nt›l› bilgi projenin ‹nternet sitesinde bulunabilir: <www.sustainablecee.net> cws
1,287 ENG 1,386.
yeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 22
■ Geleneksel Balkan çiftçileri,
REC’in 2005'te verdi¤i destekle becerilerini kazanca dönüfltürmeyi
ö¤rendi. Stata Planina bölgesindeki çiftçilere sa¤lanan hibeler, Avusturya Organik Tar›m Derne¤i’nden
e¤itim al›nmas› gibi bir çok etkinli¤i teflvik etti.
S›rbistan ve Karada¤’›n Pirot
bölgesindeki çiftçiler de, bu destekle, Yukar› Avusturya bölgesindeki (Schlierbach bölgesi) organik
çiftliklere bir bilgilenme gezisi yapt›. Tar›msal biyoçeflitlili¤in korunmas›, bölgesel markalaflma ve pazarlama konular›nda atölye çal›flmalar›na kat›ld›. Yerel paydafllar,
organik tar›m atölyelerine de kat›ld›. REC, s›n›r›n Bulgaristan taraf›nda da benzer etkinlikleri kapsayacak bir projeye haz›rlan›yor.
Balkanlar'daki çevre konusunda
haberler için <www.rerep.rec.org>
adresine bak›n›z.
REC PROJECT OFFICE PIROT
MIHAJLO MARICIC
Kazanan gelenek
22-23_RECBulletin.YU2.3.qxd
18/02/2006
16:18
Page 23
haber | REC BÜLTEN‹
KISA KISA
HAVZA YÖNET‹M‹
■ REReP'e iki y›l daha
Sava’n›n Kurtuluflu
Sava Nehri havzas›ndan gelen
40’tan fazla paydafl, havza yönetimini iyilefltirecek bir a¤ kurman›n ilk
ad›m› olarak 31 Ekim- 2 Kas›m aras›nda bir atölyeye kat›ld›.
S›rbistan-Karada¤’›n Obrenovac
flehrinde düzenlenen atölye, özerk
bölge yöneticilerini, su tedarikçilerini, STK’lar› ve resmi yetkilileri bir
araya getirdi. Kat›l›mc›lar, Sava’n›n
k›y› kesimlerinin korunmas›na yönelik çeflitli uluslararas› giriflimleri
ö¤rendikten sonra, eylem planlar›
ve proje teklifleri haz›rlad›. Bütün
kat›l›mc›lar için Obrenovac Su ‹flleri’ne (foto¤rafta görülen) alan gezisi
yap›ld› ve iki su art›ma tesisi ziyaret
edildi. Bunlardan biri Zabrezje’de
bulunan ve bir yer alt› kayna¤›ndan
su alan ar›tma tesisi, di¤eri ise do¤rudan Sava Nehri’nden su alan Baric’teki ar›tma tesisiydi.
Bu atölye çal›flmas›, Avrupa Güvenlik ve ‹flbirli¤i Teflkilat› (AG‹T),
Birleflmifl Milletler E¤itim ve Araflt›rma Enstitüsü (UNITAR) ve REC S›rbistan ve Karada¤’›n ortak giriflimiyle gerçeklefltirildi.
Brüksel’de 22 Eylül’de gerçeklefltirilen Güney
Do¤u Avrupa’da Bölgesel Çevrenin Yeniden
Yap›land›r›lmas› Program› (REReP) Yürütme
Kurulu toplant›s›nda, REReP'in en az iki y›l
daha sürmesi kararlaflt›r›ld›. Toplant› raporunda, 'REReP’in 2007’den sonraki ifllevini
flimdiden kestirmek güç olsa da çal›flmay› iki
y›l daha sürdürmekte yarar var,' deniyor.
1999'da Kosova itilâf›ndan sonra bafllayan REReP, Ekim 2004 itibariyle projelere
600 milyon avroyu aflan miktarda kaynak
sa¤lad›.
Yürütme kurulu Brüksel’deki toplant›da,
REReP’in ana faaliyet alan› de¤iflmeden iki
y›ll›k bir çal›flma plan› tasla¤› haz›rlanmas›n›
istedi.
Yürütme kurulunun sekizinci toplant›s›n›n tam metni ve Balkanlar’da çevre ile ilgili
di¤er haberler için <rerep.rec.org> adresine
bak›n›z.
■ Koruma için el ele
ANA POPOVIC
Dünya Do¤ay› Koruma Birli¤i (IUCN) ile Orta
ve Do¤u Avrupa Bölgesel Çevre Merkezi
(REC), do¤an›n korunmas›n› ve do¤al kaynaklar›n sürdürülebilir kullan›m›n› teflvik etmek için Eylül ay›nda bir anlaflma imzalayarak uzun soluklu iflbirli¤ini pekifltirdi. ‹flbirli¤i
yap›lan alanlar aras›nda, koruma alt›ndaki
alanlar›n (özellikle s›n›r aflanlar›n) yönetimi
ve türlerin korunmas›; politika gelifltirilmesi;
biyoçeflitlili¤i koruma konusunda yasa taslaklar› haz›rlanmas› ve uygulanmas›; biyoçeflitlili¤in hem k›rsal hem bölgesel kalk›nmaya
kat›lmas›; ve yerel yönetimlerle STK’lar›n biyoçeflitlilik konusundaki kapasitelerinin gelifltirilmesi. Anlaflma bunlar›n yan› s›ra, BM
Çevre Program›, IUCN, Avrupa Do¤a Koruma
Merkezi ve REC’in ortak bir giriflimi olan 'biyoçeflitlilik hizmeti'ni de sürdürüyor.
■ ‹klim konferans›
REC Türkiye, Orta ve Do¤u Avrupa Bölgesindeki çevre sorunlar›n›n çözümüne yard›mc› olmak amac›yla çal›flan, siyasî görüfllerden ve ç›kar
guruplar›ndan ba¤›ms›z, kâr amac› gütmeyen, uluslararas› bir kurulufl olan Orta ve Do¤u Avrupa için Bölgesel Çevre Merkezi’nin (REC)
Türkiye’deki temsilcisidir. REC bu hedefe ulaflabilmek için sivil örgütler, resmi kurumlar, özel sektör ve di¤er çevre paydafllar› aras›ndaki
iflbirli¤ini teflvik etmekte, serbest bilgi paylafl›m›n› ve çevre yönetimine toplumsal kat›l›m› desteklemektedir.
REC 1990 y›l›nda ABD, Avrupa Komisyonu ve Macaristan taraf›ndan kurulmufltur. Bugünkü yasal zemini, 28 ülke hükümeti ve Avrupa
Komisyonu taraf›ndan imzalanan bir sözleflmeye ve Macaristan Hükümeti ile yap›lan uluslararas› bir anlaflmaya dayanmaktad›r. REC’in merkezi
Macaristan’da Szentendre’dedir. Hizmet verdi¤i 16 ülkede, Arnavutluk, Bosna Hersek, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, H›rvatistan,
Letonya, Litvanya, Macaristan, FYR Makedonya, Polonya, Romanya, S›rbistan Karada¤, Slovakya, Slovenya ve Türkiye’de ülke ofisleri
bulunmaktad›r.
REC’in mevcut ba¤›flç›lar›, hükümetleraras› ve özel pek çok kurumun yan› s›ra Avrupa Komisyonu ile ABD, Almanya, Avusturya, Belçika,
Birleflik Krall›k, Bosna Hersek, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Hollanda, ‹talya, ‹sveç, ‹sviçre, Japonya, Kanada, Letonya,
Macaristan, Norveç, Polonya, S›rbistan ve Karada¤ ile Slovenya hükümetleridir.
ARNAVUTLUK
Rr. Durresit P. 11 Shk. 2, Ap. 12
Tirana
Tel/Faks: (355-4) 239-444
E-posta: [email protected]
ESTONYA
Ravala str 8
10143 Tallinn
Tel/Faks: (372-6) 461-423
E-posta: [email protected]
BOSNA HERSEK
Kalemova 34
71000 Sarajevo
Tel/Faks: (387-33) 263-050, 209130
E-posta: [email protected]
HIRVAT‹STAN
Djordjiceva 8a Br.
10000 Zagreb
Tel: (385-1) 481-0774
Tel/Faks: (385-1) 481-0844
E-posta: [email protected]
Banya Luka Saha Ofisi
Slavka Rodica 1
78000 Banja Luka, RS
Bosnia and Herzegovina
Tel/Faks: (387-51) 317-022
E-posta: [email protected]
LETONYA
Peldu 26/28, 3
LV-1050 Riga
Tel/Faks: (371-7) 228-055
E-posta: [email protected]
BULGAR‹STAN
Tzar Simeon 42, Ap. 2
1000 Sofia
Tel: (359-2) 983-4817
Fax: (359-2) 983-5217
E-posta: [email protected]
ÇEK CUMHUR‹YET‹
Senovazna 2
11000 Prague
Tel/Faks: (420-2) 2422-2843
E-posta: [email protected]
L‹TVANYA
Svitrigailos g. 7/16
03110 Vilnius
Tel: (370-5) 231-0067
Tel/Faks: (370-5) 233-5451
E-posta: [email protected]
MACAR‹STAN
Ady Endre ut 9-11
2000 Szentendre
Tel: (36-26) 504-000
Faks: (36-26) 311-294
E-posta: [email protected]
MAKEDONYA
Ilindenska 118
1000 Skopje
Tel/Faks: (389-2) 309-0135, 3090135 or 306-0146
E-posta: [email protected]
POLONYA
ul. Grojecka 22/24
02-301 Warsawa, Poland
Tel: (48-22) 823-8459, 823-9629
Faks: (48-22) 822-9401
E-posta: [email protected]
Web: www.rec.org.pl
ROMANYA
Str Episcop Timus nr.4, Sector 1
Bucharest
Tel: (40-21) 316-7344, 316-7345
Faks: (40-21) 316-7264
E-posta: [email protected]
SIRB‹STAN VE KARADA⁄
Primorska 31
11000 Belgrade
Tel: (381-11) 329-2899
Faks: (381-11) 329-3020
E-posta: [email protected]
Kosova Saha Ofisi
Kodra e Diellit Rruga 3
Lamela 26, PO Box 160
10000 Pristina
Tel/Faks: (381-38) 552-123
E-posta: [email protected]
Karada¤ Saha Ofisi
Ivana Crnojevica 16/2
81000 Podgorica, Montenegro
Serbia and Montenegro
Tel/Faks: (381-81) 210-235,
210-236
SLOVAKYA
Vysoka 18
81106 Bratislava
Tel: (421-2) 5263-2942
Faks: (421-2) 5296-4208
E-posta: [email protected]
SLOVENYA
Slovenska cesta 5
1000 Ljubljana
Tel: (386-1) 425-6860
Faks: (386-1) 421-0939
E-posta: [email protected]
TÜRK‹YE
Ceyhun Atuf Kansu Caddesi No
102,
Balgat-Ankara
Tel: (90-312) 284-9555
Faks: (90-312) 287-0110
E-posta: [email protected]
REC Macaristan Ofisi, Pecs flehrinde Kas›m'da yap›lan konferans› destekleyerek bölge
halk›n›n iklim de¤iflikli¤i konusunda bilgilenmesini sa¤lad›. 5-8 Kas›m'daki ücretsiz etkinli¤e yaklafl›k 120 kifli davet edildi. Etkinlikte,
iklim de¤iflikli¤inin daha s›k ve afl›r› s›cak dalgalar› nedeniyle insan sa¤l›¤› üzerindeki etkileri vurguland›. S›ca¤a ba¤l› ölümlere ve oluflturulan toplumsal uyar› sistemlerine iliflkin
veriler sunuldu. Genel oturumlarda, küresel
gözlem ve modelleme, bölgesel model ve tahminler ile sal›m azaltman›n önemi ele al›nd›.
■ Bulgaristan ile güçlü ba¤lar
REC ‹cra Direktörü Marta Szigeti Bonifert,
mevcut ve gelecekteki projeleri ele almak
amac›yla 24 Ekim'de Bulgaristan’›n çevre ve
su bakan› Dzhevdet Chakarov’u ziyaret etti.
Bonifert, biyoçeflitlilik, at›k ve su yönetimi ile, çevre mevzuat›n›n uygulanmas› için
ulusal ve yerel düzeyde yönetim kapasitesinin gelifltirilmesi gibi alanlardaki ortak yararlar› vurgulad›.
AB çevre müktesebat› çerçevesinde, Balkanlar’daki komflular ve Türkiye’nin de aralar›nda bulundu¤u ülkelerle s›n›r ötesi giriflimlerin hayata geçirilmesi gibi ileride ortaya
ç›kabilecek f›rsatlar da ele al›nd›.
23 | OCAK 2006
| yeflil UFUKLAR
24-26_Columns.YU.2.3G.qxd
18/02/2006
15:29
Page 24
YEfi‹L BAKIfi
Yeryüzüne dair herfley
Küresel Çevreye Bak›fl Veri Portal›, yeryüzüne iliflkin genifl bir veri bankas› sunuyor
BM Çevre Program›'n›n (UNEP),
<geodata.grid.unep.ch> adresindeki Küresel Çevreye Bak›fl (Global Environmental Outlook, GEO) Veri Portal›, küresel
çevre konusunda 1970’ten bugüne uzanan 450’den fazla veri grubunun yer ald›¤› genifl bir sosyo-ekonomik kaynak.
UNEP’in Çevreye Küresel Bak›fl rapor dizisinin taban›n› gelifltirmek için 2000 y›l›nda aç›lan portal, küresel, bölgesel ve
ulusal düzeydeki uzman kaynaklardan
toplanan, çevresel ve sosyo-ekonomik
veri gruplar›na eriflim sa¤l›yor.
E¤itim, sa¤l›k ve ekonomi, nüfus ve
çevre politikas› konusundaki bilgiler; iklim, afetler, ormanlar ve tatl› sulara iliflkin
istatistikî ve co¤rafî temelli verilerle bir
arada bulunuyor. Öncelikle GEO kullan›c›lar›n› (UNEP ofislerini ve GEO ile çal›flan merkezleri) hedefleyen portal, di¤er
BM birimlerini, üniversiteleri, okullar›,
STK'lar› ve toplumu da kapsayan genifl
bir kullan›c› kitlesine sahip. Verilerin ço¤u, bütün kullan›c›lara aç›k.
Veriye ulaflmak için önce bir veri grubu seçiliyor; belli bir zaman dilimi ve/veya belli bir bölge al›n›yor; harita, grafik
veya tablo formatlar›ndan biri seçiliyor;
ulafl›lan bilgi ve belgeler bilgisayara indirilebiliyor, bir kelime ifllemcisi veya baflka bir programa aktar›labiliyor.
‹stenen veriye eriflmek için, portal›n
ana sayfas›ndaki kullan›m› kolay arayüzle arama yap›labiliyor. 'Sal›m', 'at›k' veya
'orman' gibi herhangi bir anahtar sözcük
‹ngilizce yaz›l›p 'Search'a bas›ld›¤›nda,
portal, veri katalo¤undaki farkl› alanlar›
sorguluyor. Deneyimli kullan›c›lar, 'geliflmifl arama' özelli¤i sayesinde aramalar›
belli bir GEO 'temas›', 'bölgesi' (ulusal,
bölgesel, co¤rafî gibi) veya 'ölçek/ çözünürlük' ile s›n›rlayabiliyor.
Bulunan listede seçilen bir veri seti
ayr› bir sayfada görüntülenebiliyor. Buras›, bilgisayara indirme ve metadata (kay›tl› bütün veriler) izleme seçeneklerinin yan› s›ra farkl› gösterim ve analiz modülleri
de sunuyor. Harita çizme seçene¤i, verileri dinamik bir harita üstünde sunuyor.
E¤itim, sa¤l›k ve
ekonomi konusundaki
bilgiler; iklim, afetler,
ormanlar ve tatl› sulara
iliflkin istatistikî ve
co¤rafî temelli verilerle
bir arada.
Harita çevresindeki çok seçenekli menüyle yak›nlaflt›rma yap›labiliyor, isim ve
de¤erler sorgulanabiliyor, trend analizi
yap›labiliyor ve baflka katmanlar eklenerek oluflturulan kifliye özel haritan›n ç›kt›s› al›nabiliyor. Düfley sekmeler kullan›c›n›n grafik veya tablolara geçmesini, yatay
sekmeler ise verilerin çeflitli formatlarda
bilgisayara indirilebilmesini ve/ veya metadatan›n görüntülenmesini sa¤l›yor.
Grafik seçene¤i, farkl› grafik tipleri,
zaman ölçekleri ve çeflitli x-eksenleri
aras›nda seçme olana¤› sunuyor. Bu
modüllerinden eksiksiz yararlanmak için
çok h›zl› bir ‹nternet ba¤lant›s› olmas› da
gerekmiyor.
GEO Veri Koordinatörü Jaap van Woerden flunlar› söylüyor: “fiu anda
GEO'nun genel kullan›m› için çok zengin
bir veritaban›m›z var, giderek de büyüyor. Portal› sürekli detayland›r›yor ve
güncelliyoruz, bölgelere özgü portallar
gelifltiriyoruz, daha güvenilir veri ve daha
kolay eriflim sa¤lamak için ilgili kurumlarla iflbirli¤i yap›yoruz.”
GEO veri portal›, hemen herkesin bilgiye uzaktan eriflmek için kolayl›kla kullanabilece¤i bir kaynak. Ancak veri de¤erleri olmad›¤› zaman gösterim ve analiz modülleri ifllevsiz olabiliyor, (örne¤in
flehirlerin kurflun konsantrasyonu veri haritas›ndan bir ülkenin grafi¤i çizilemiyor).
Portal, dünyada çevre ve enformasyon
alan›nda çal›flanlara ve karar mercilerine,
sürdürülebilir kalk›nma çal›flmalar›nda
yard›mc› olacak. UNEP’in 2007 ortas›nda
yay›mlanacak, karar mercilerini hedefleyen Küresel Çevreye Bak›fl raporunun
dördüncüsünde portaldaki veriler de
bulunacak.
Bu veriler CD-ROM içinde, 12 sayfal›k
bir
kullan›m
k›lavuzuyla
birlikte
[email protected] adresinden ücretsiz al›nabilir. Ayr›ca <geodata.grid.unep.
ch/tutorial> adresinden teknik deste¤e
ulafl›labilir.
◗
Jerome Simpson
Biliflim Teknolojileri
Bilgi Toplumu olmak bizim elimizde! Düflünce ve
önerilerinizi <[email protected]> adresine
‹ngilizce olarak yazabilirsiniz.
REC Türkiye, Türk çevre yönetimi mevzuat›n› çok yak›nda yay›na geçecek
bir veri taban›nda bir araya getirdi.
REC Türkiye portal› üzerinden ulaflabilecek olan veri taban›nda Türk mevzuat›
çerçevesinde çevre yönetimi ile do¤rudan ve dolayl› olarak ilgili tüm kanun ve
yönetmeliklere ulafl›labilecek. Yerel yönetimlerden, merkezi kamu
kurumlar›na, sivil toplum kurulufllar›ndan, özel sektöre ve akademiye kadar
bütün çevresel paydafllara hizmet verecek veri taban› afla¤›daki bileflenlerden
olufluyor:
●
●
●
Ayr›nt›l› bilgi için:
Deniz Gümüflel, Proje Yöneticisi
REC Türkiye Kapasite Gelifltirme Program›
Tel: 0 (312) 284 95 55/19
E-posta: [email protected]
●
●
Çevre Kanunu ve ilgili yönetmelikleri;
Yerel yönetimlerle ilgili kanun ve yönetmelikler (örne¤in Büyükflehir Belediyesi Kanunu,
Belediye Kanunu, Köy Kanunu, Mahalli ‹dare Birlikleri Kanunu);
Su, orman, k›y›, toprak, milli parklar gibi farkl› çevresel yönetim alanlar› ile ilgili hukuki
düzenlenmeler;
Çevreyi ve kalk›nma sektörlerini (sanayi, enerji, tar›m, turizm vd.) ortak ilgilendiren mevzuat;
Türk Ceza Kanunu, Türk Medeni Kanunu, Kabahatler Kanunu, Dernekler Kanunu ve
Bilgi Edinme Hakk› Kanunu gibi çevre yönetimini ilgilendiren di¤er mevzuat.
REC Türkiye çevre yönetimi mevzuat veri taban› çok yak›nda yay›nda
yeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 24
24-26_Columns.YU.2.3G.qxd
18/02/2006
15:29
Page 25
YEfi‹L BAKIfi
Erdal Çal›ko¤lu
Yasal Boyut
Verimlilikten gelen enerji
Enerji Verimlili¤i Kanun Tasar›s› Tasla¤› (EVKTT) daha sa¤l›kl› bir çevreyi de hedefliyor
kullan›m›na iliflkin yat›r›mlar›n özendirilmesi, d) Ar-Ge'nin desteklenmesi, e) ‹zleme, analiz ve projeksiyon mekanizmalar›n›n gelifltirilmesi öngörülmektedir.
Sanayide 2003 itibariyle mevcut iflletmelerdeki tasarruf potansiyeli y›lda en az
4 Milyon Ton Eflde¤er Petrol'dür (MTEP,
yaklafl›k 1 milyar dolar); Bunun yaklafl›k
%30’u yat›r›ms›z veya az yat›r›ml› önlemlerle, al›flkanl›klar›n de¤iflmesiyle ve iç düzenlemelerle geri kazan›labilir niteliktedir.
Bina ve hizmet sektöründe 2003 itibariyle mevcut bina sto¤undaki tasarruf potansiyeli y›lda en az 5.4 MTEP (1.7 milyar
dolar); ulafl›m sektöründe ise 2003 itibariyle tasarruf potansiyeli y›lda en az 2
MTEP'dir (0.7 milyar dolar).
Tasarruf potansiyelleri düflük geliflmifl
ülkeler bile enerji yo¤unluklar›n› her y›l
%1-1,5 azaltabilmektedir. Kanun uyguland›¤›nda, enerji yo¤unlu¤unda y›lda ortalama %2’lik bir azalma sa¤lanmas› halinde 2015'te en az 30 MTEP (2003 fiyatlar›yla 10,5 milyar dolar) tutar›nda bir tüketici tasarrufu mümkündür.
[3] Baflbakanl›¤a sunulmufl olan ve
<www.eie.gov.tr> adresinde yay›mlanmakta olan EVKTT üstünde Ocak 2006
itibariyle gerekli de¤ifliklik çal›flmalar› yürütülmektedir. De¤iflikliklerin tamamlanmas›n› müteakip TBMM’ye sevk edilecek
tasar›n›n 2006 içinde yasalaflmas› beklenmektedir.
◗
azalt›lmas›, y›lda 3 milyar dolar kadar
tahmin edilen enerji tasarrufu potansiyelinin ekonomiye kazand›r›lmas›, yeni
enerji yat›r›mlar›na ihtiyac›n azalmas›,
çevre kirlili¤inin azalt›lmas› ve yeni ifl
olanaklar› gibi çok yönlü faydalar›n sa¤lanmas› hedeflenmektedir.
EVKTT; verimlilik çal›flmalar›n›n etkin
olarak yürütülmesi, izlenmesi ve koordinasyonu konusunda oluflturulan idarî yap›, enerji verimlili¤i hizmetlerinin yürütülmesindeki yetkilendirmeler, görev ve
sorumluluklar, e¤itim ve bilinçlendirme,
yenilenebilir enerji kaynaklar›n›n yayg›nlaflt›r›lmas› gibi temel stratejilerin gerçeklefltirilmesine yönelik olarak sektörel uygulamalar, çeflitli destekleme mekanizmalar›, teflvikler ve yapt›r›mlar ile ilgili hususlar› kapsamaktad›r.
Tasla¤›n yasalaflmas›yla, on y›l içinde,
a) Türkiye genelinde enerji yo¤unlu¤unun en az %30 azalt›lmas›; fosil kaynak
ithalat›n›n ve sera gaz› sal›mlar›n›n azalt›lmas›, b) Enerji yo¤unlu¤unun OECD
de¤erlerine yaklaflt›r›lmas›, c) Küçük ölçekli yenilenebilir enerji kaynaklar›n›n
yayg›nlaflt›r›lmas›, d) Toplumdaki verimlilik ve tasarruf bilincinin gelifltirilerek kanunda yer alan yükümlülük ve teflvik unsurlar›n›n zaman içinde azalt›lmas› hedeflenmektedir.
Tasla¤›n yasalaflmas› ile; a) Enerji Verimlili¤i Koordinasyon Kurulu'nun kurulmas›, b) Enerji verimlili¤i hizmetlerinin
yayg›nlaflt›r›lmas›, yeni ifl imkanlar›n›n
sa¤lanmas›, c) ‹flletmelerde enerji yo¤unlu¤unu düflürmek için gönüllü anlaflma
modeli uygulamalar›; kojenerasyon, at›klar›n ve yenilenebilir enerji kaynaklar›n›n
Enerjinin verimli kullan›lmas› ile sa¤lanan tasarruf, en h›zl› ve en ucuz enerji
kayna¤›d›r. Enerjinin verimli kullan›m›,
kalite ve performans› düflürmeden bir
ürünü elde etmek için harcanan enerjinin
azalt›lmas›d›r.
Enerji kaynaklar› k›s›tl› ve d›fla ba¤›ml› olan Türkiye'de enerjinin verimli kullan›m›; yeterli, güvenilir ve ekonomik enerji arz›n›n en önemli araçlar›ndand›r. Göstergesi de GSY‹H bafl›na tüketilen enerji
miktar› olan 'enerji yo¤unlu¤u'dur.
Ülkemizde kifli bafl›na enerji tüketimi
OECD ülkeleri ortalamas›n›n 1/5'i civar›ndayken, enerji yo¤unlu¤u OECD ortalamas›n›n iki kat› kadard›r. Enerji yo¤unlu¤u de¤eri bütün çabalara ra¤men düflürülememifltir. Oysa tasarruf edilen her 1
YTL’lik elektrik enerjisi, 3–4 YTL’lik yeni
santral yat›r›m›n› da önlemektedir.
AB Mali ‹flbirli¤i Program› kapsam›nda enerji verimlili¤i konusunda '‹htiyaçlar›n De¤erlendirilmesi ve Enerji Verimlili¤i
Stratejisi' haz›rl›¤› 2003'te bafllam›fl, Ulusal
Enerji Verimlili¤i Stratejisi Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanl›¤›’nca uygulanmak
üzere 24 Haziran 2004'te kabul edilmifltir.
E‹E ‹daresi üç y›ll›k bir çal›flmayla Enerji
Verimlili¤i Kanun Tasar›s› Tasla¤›'n›
(EVKTT) nihaî aflamaya getirmifl ve Baflbakanl›¤a sunmufltur.
OECD ülkelerinin enerji verimlili¤i
mevzuat› ve AB’nin ilgili direktifleri de
dikkate al›narak haz›rlanan EVKTT ile
enerjinin ve kaynaklar›n verimli kullan›lmas›, enerji verimlili¤i stratejisi çerçevesinde etkin programlar›n gelifltirilmesi ve
uygulanmas›, enerji verimlili¤i bilinci
oluflturulmas› ve enerji maliyetlerinin
Elektrik ‹flleri Etüt ‹daresi Genel Müdürlü¤ü'nün
Yeflil Ufuklar için haz›rlad›¤› makaleden
özetlenmifltir
Yerel Yönetimler için Çevre Finansman› Semineri
Yerel düzeyde gerçeklefltirilmesi gereken çevre yat›r›mlar›, AB kat›l›m süreci ile birlikte
artan yasal yükümlülükler çerçevesinde gün geçtikçe daha da önem kazan›yor. Bu
çerçevede çevre müktesebat›n›n uygulanmas› için gerçekçi, uzun dönemli stratejilerin
gelifltirilmesi ve finansman kaynaklar›n›n sürdürülebilir bir yaklafl›mla harekete
geçirilmesi ihtiyac› giderek art›yor.
Yerel yönetimlere çevresel yat›r›mlar›n›n finansman› için yol göstermek üzere düzenlenen
bu seminerde:
●
●
●
●
●
Ayr›nt›l› bilgi için:
Deniz Gümüflel, Proje Yöneticisi
REC Türkiye Kapasite Gelifltirme Program›
Tel: 0 (312) 284 95 55/19
E-posta: [email protected]
AB kat›l›m süreci ile birlikte yeni üye ülkelerde ve Güney Do¤u Avrupa ülkelerinde ortaya ç›kan
yat›r›m gereksinimlerinin genel bir de¤erlendirmesi, Türkiye’deki çevresel altyap› yat›r›m
gereksinimleri;
Projelerin belirlenmesi, haz›rlanmas› ve önceliklendirilmesi çal›flmalar›;
Bankalarca kabul edilebilir projeler haz›rlamak için gerekli koflullar;
Çevresel yat›r›m projeleri için finansal kaynaklar;
Donör kurulufllar ve uluslararas› finans kurulufllar›na baflvururken dikkat edilmesi gereken noktalar
ele al›nacak.
21-22 Mart 2006 tarihleri aras›nda iki gün sürecek seminere yerel yönetimlerin yan› s›ra, çevre
yat›r›mlar› ile ilgili olarak yerel yönetimlerle birlikte çal›flan merkezi kamu kurumlar› da davet ediliyor.
25 | OCAK 2006
| yeflil UFUKLAR
24-26_Columns.YU.2.3G.qxd
18/02/2006
15:29
Page 26
YEfi‹L BAKIfi
Kristina Vilimaite
Kitapl›k
Elektronik günlükler
‹nternet’te sesimizi duyurman›n yollar›
Web günlükçüleri ve sibermuhalifler için el kitab›
Reporters Without Borders, 2005, 87 sayfa.
‘BLOG: Weblog (web günlü¤ü ya da ‹nternet'te tutulan
günlükler). Metinler, ba¤lant›lar ve görüntülerin yer ald›¤›, bunlar›n belirli aral›klarla
ve genellikle tek bir kifli taraf›ndan güncellendi¤i web
sitesi.' ‹fade özgürlü¤ü aç›s›ndan çok
önemli ortamlar oluflturan ‹nternet günlükleri, çevre konusunda düflünce ve eylemlerin filizlenmesi için de kullan›labilir. ‹ngilizce, Frans›zca, Çince ve Arapça olarak
<www.rsf.org> adresinden indirilebilen bu
kitapç›k, bir ‹nternet günlü¤ünün nas›l tasarlan›p oluflturulaca¤›n›, arama motorlar›
yard›m›yla erifliminin nas›l yayg›nlaflt›r›laca¤›n›, etik ve temel gazetecilik ilkeleri
do¤rultusunda güvenilirli¤inin nas›l sa¤lanaca¤›n› anlat›yor. Kitapç›k ayr›ca, ‹nternet
günlü¤ünüzü webdeki binlerce günlük
aras›ndan nas›l farkl›laflt›rabilece¤inize dair
ip uçlar› veriyor. Bilgi güncelleme ifllemini
düzenli olarak yapman›n, okurlar› düflüncelerini paylaflmaya ve etkileflimli özellikleri kullanmaya davet ederek kat›l›m› sa¤laman›n önemi de vurgulan›yor.
Öncelikle muhalif gruplar› hedefleyen
kitapta, sansüre karfl› teknoloji ve yöntemlerin anlat›ld›¤› bir bölüm de bulunuyor.
fiafakta k›z›l gökyüzü
Amerika ve çevre bunal›m›
James Gustave Speth, Çeviri Semih Türko¤lu 2006, 346 sayfa.
‹klimler de¤ifliyor. Birçok bitki ve hayvan türü yok oluyor, dünya geri dönüflü olmayan biçimde bir cehenneme dönüflüyor.
UNDP de dahil olmak üzere önemli kurumlarda üst düzey
görevler yürüten, iklim de¤iflikli¤i gibi pek çok küresel sorunun
gündeme gelmesine öncülük eden ve halen Yale Üniversitesi Ormanc›l›k ve
Çevre Fakültesi dekan› olan Speth, ça¤›m›z›n en büyük sorunlar›ndan biri olan
çevre felaketinin ne boyutta oldu¤unu, düflülen yanl›fllar›, olanlar karfl›s›nda yap›lanlar› ve yap›lmayanlar› irdeliyor.
Son yirmi y›ldaki çabalara karfl›n dünyay› koruma girifliminin baflar›s›z oldu¤unu düflünen Speth, bunun derinde yatan nedenlerini irdeliyor; sürdürülebilir
bir gelecek için hükümetlere ve sivil topluma sekiz özel önlem öneriyor.
AB Çevre Mevzuat›n›n Elefltirel
Bir Analizi: AB Çevre Politikas›
El Kitab›
Avrupa Çevre Bürosu (EEB), 2005,
340 sayfa.
Avrupa Çevre Bürosu’na göre, Avrupa
Birli¤i'nin çevre alan›ndaki düzenlemeleri iyi bir temele sahip olmakla birlikte
do¤ru uygulanm›yor, hatta bazen dikkate
bile al›nm›yor.
Hem bu duruma bir tepki hem de
ekonomik büyümeyi çevreden öncelikli
gören
hakim
e¤ilime
karfl›,
<www.eeb.org> adresinden eriflilebilen
bu el kitab› bizleri, mevcut çevre düzenlemelerine sahip ç›kmaya ve bunlar›n
gevfletilmesine engel olmaya ça¤›r›yor.
Kitapta, üst düzey siyasî organlar›n ve
karar mercilerinin, temel siyasî açmazlar›,
baflka kurumlara, bölgesel a¤lara,
uzmanlara ya da gönüllü anlaflmalar gibi
daha alt kademelere devretme e¤ilimini
elefltiriyor ve böyle bir yaklafl›mla art›k
süreklilik kazanm›fl olan çevre sorunlar›n›
çözmenin
mümkün
olmayaca¤›n›
belirtiyor.
Avrupa Komisyonu'nun Çevreden Sorumlu Vekili Stavros Dimas’›n önsözünü
yazd›¤› kitapta, AB çevre politikas›n›n tarihi ile AB’nin 60’a yak›n çevre politikas›
ve yasas›n›n analizi de yer al›yor.
Kitap, AB’nin belirlemifl oldu¤u çevre
hedeflerine ulaflabilmek için sivil örgütlerin, çeflitli giriflimlerin, çevre kurulufllar›n›n ve karar mercilerinin mevcut yasal
çerçeveyi daha iyi anlamas› ve bunu kullanmas›na yard›mc› olmay› amaçl›yor.
Avrupa standartlar›n› karfl›layan çevre yasalar›n›n uyumlaflt›r›lmas› AB entegrasyon sürecinde önemli bir
basamak olarak görülmelidir. Güney Do¤u Avrupa’da çevre konular› s›n›raflan iflbirliklerini güçlendiriyor ve
çat›flmalar›n çözülmesine yard›mc› oluyor. 2003 y›l›nda Bölgesel Çevre Merkezi taraf›ndan rehberlik edilen
bir ekip bölgenin çevre yasalar› oluflturulmas› ihtiyaçlar›na temel oluflturacak bir çal›flma gerçeklefltirdi.
fiimdi, iki y›l sonra, halen ele al›nmas› gereken konular ile ilgili bir güncel kaynak haz›rlad›.
Arnavutluk, Bosna-Hersek, H›rvatistan, Makedonya ve S›rbistan Karada¤’› kapsayan rapor:
• AB müktesebat› ile ulusal çevre mevzuat›n›n yak›nlaflt›r›lmas› ile ilgili geliflmeleri özetliyor,
• Daha sonraki yasal reformlar için genel bölgesel tavsiyeler veriyor,
• Her ülke için belirli tavsiyelerde bulunuyor,
• Ülkelerin ifli h›zland›rmak ve daha iyi hale getirmek için iflbirli¤i yollar› öneriyor.
Bu rapor, CARDS bölgesel program› alt›nda Güney Do¤u Avrupa için Bölgesel Çevre Yeniden Yap›lanma
Program› (REReP) kapsam›nda Avrupa Komisyonu taraf›ndan desteklenen Güney Do¤u Avrupa’da Çevre
Yasalar› Oluflturma projesinin bir ç›kt›s›d›r.
Bu rapor ve di¤er REC yay›nlar›n› ‹ngilizce olarak <www.rec.org/REC/Publications/publications.html>
sayfas›ndan indirebilirsiniz.
Yasal reformlar sayesinde ilerleme
yeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 26
27_REEEP.qxd
21/02/2006
11:23
Page 1
Yenilenebilir Enerji & Enerji Verimlili¤i Ortakl›¤›
(REEEP) yenilenebilir ve verimli enerji sistemlerinin
daha h›zl› gelifltirilmesi için çabalayan ileri görüfllü
hükümetler, özel sektör ve büyük kurulufllar›n
oluflturduklar› bir birlikteliktir. Mevcut ekonomik
sistemlerimiz ve mevcut enerji potansiyelimiz
çerçevesinde yenilenebilir enerji ve enerji verimlili¤i
sistemlerinin gelifltirilmesini h›zland›rma ve
yayg›nlaflt›rma yönünde ayn› ortak hedefi benimseyen
hükümetler, özel sektör ve Sivil Toplum Kurulufllar›
aras›nda yeni ve esnek bir iflbirli¤i tarz› öngören,
Sürdürülebilir Kalk›nma Dünya Zirvesi’nde ortaya
ç›kan, II. Tür Giriflimler kapsam›ndad›r.
Sürdürülebilir enerjinin kazançlar› aç›kt›r: Enerjiyi
garanti alt›na almak, ekonomik kalk›nma, sosyal
eflitlik ve çevrenin korunmas›.REEEP, sürdürülebilir
enerji konusundaki vaadlerin somut çal›flmalara
dönüfltürülmesi için tüm paydafllarla iflbirli¤i
yapmaktad›r.
REEEP’in odakland›¤› üç ana faaliyet alan› flunlard›r:
•
Politikalar ve düzenlemeler: Enerji kaynaklar›
aras›na yenilenebilir olanlar› katmalar› için gerek
duyduklar› yasal düzenlemeleri haz›rlama ve
“yat›r›mc› dostu” ortamlar oluflturma konusunda
hükümetlere yard›mc› olmak;
•
Giriflimci para kaynaklar›: Yenilenebilir enerji
fonlar›n›n, finans modellerinin, ESCO ifl
modellerinin, yenilebilir enerji al›m-sat›m›na
yönelik sertifika sistemlerinin ve küçük ölçekli
projelerin oluflturulmas›na destek olmak; ve
•
‹letiflim: Yenilenebilir enerji ve enerji verimlili¤i
projeleri alan›nda bilginin paylafl›m›, projelerin
para kayna¤› bulmas›na arac›l›k, yerel kapasitenin
gelifltirilmesi ve ülke çap›nda medya deste¤i
sa¤lanmas›.
REC, Orta ve Doğu Avrupa ile
Türkiye için REEEP’in
Sekreteryası olarak görev
yapmaktadır.
Orta ve Do¤u Avrupa ile Türkiye’yi kapsayan ilk
REEEP bölgesel toplant›s› olan ‘Sürdürülebilir Enerji
için Ortakl›klar, 30 Eylül 2004’te, Budapeflte’de
gerçeklefltirildi.
Yenilenebilir enerji ve enerji verimlili¤i
alan›ndaki proje önerileri için ilk ça¤r›
Ekim 2004’te yap›lm›flt›r.
Daha fazla bilgi için
www.rec.org/reep
gelecek için
sürdürülebilir enerji
28_JOF.qxd
21/02/2006
11:30
Page 1
Orta ve Do¤u Avrupa için Bölgesel Çevre
Merkezi’nin Japon Özel Fonu,
Japon Hükümeti’nin Orta ve Do¤u Avrupa
bölgesindeki çevre sorunlar›n›n çözümüne
yönelik çal›flmalar›nda REC’i desteklemek
için 1993’te oluflturdu¤u bir kaynakt›r.
Do¤u’dan Do¤u’ya Köprü
Japon Özel Fonu son y›llarda, ça¤›m›z›n en
önemli çevre sorunlar›ndan biri olan iklim
de¤iflikli¤i konusuna odaklan›yor. Fon, Orta
ve Do¤u Avrupa ülkelerinin iklim de¤iflikli¤i
konusunda Birleflmifl Milletler ‹klim
De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi ve Kyoto
Protokolü koflullar›n› sa¤lama çal›flmalar›n›
destekliyor.
J A P O N
Ö Z E L
F O N U