sanal dünyalarda iktidar ve özgürlük

Yrd. Doç. Dr. H. Burak GEMALMAZ
SANAL DÜNYALARDA
İKTİDAR VE ÖZGÜRLÜK
Yayın No
: 2586
Hukuk Dizisi : 1259
1. Baskı - Ekim 2011 - İSTANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 - 609 - 3
Copyright© Bu kitabın bu basısının Türkiye’deki yayın hakları BETA Basım
Yayım Dağıtım A.Ş.’ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı
kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar
yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur.
Dizgi
: Beta Basım A.Ş.
Baskı - Cilt
:
Net Kırtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. Şti.
Taksim Cad. Yoğurtçu Faik Sok. No: 3
Taksim Beyoğlu/İST.
(Sertifika No. 13723) (0-212) 249 40 60
Kapak Tasarım : Beta Yayıncılık
Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.
Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11
Cağaloğlu - İSTANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
ÖNSÖZ
World of Warcraft, Second Life, Ultima Online, Everquest ve Star Wars Galaxies. Bunlar son altı-yedi yılda
dünyayı derinden sarsan internet temelli “oyun”ların adı.
Dünyada milyonlarca kişinin bu oyunları “oynaması”,
anılan oyunların sıradan ve alışıldık nitelikte olmadığını
ortaya koyuyor. Bunlar ve benzerleri, çok katılımcılı online rol yapma oyunları (ÇKORYO/Massively Multiplayer
Online Role-Playing Games/MMORPGs) olarak nitelendirilmektedir ve özleri itibariyle bir bilgisayar veya klasik internet oyunlarının çok ötesine geçen birer yaşam alanıdır.
ÇKORYO’lar, süreklilik temelinde ve istikrarlı olan sanal
bir çevre (virtual environment) kurmaktadır ve insanlar,
yarattıkları karakterlerle (avatar) bunların içinde kelimenin gerçek anlamında “yaşamaktadır”. Kendilerini sanal
dünyalara entegre eden insanların sayısı milyonlarla, sanal dünyaların yarattığı ticaret hacmi ise milyarlarca dolar ile ifade edilmektedir.
İşte bu Çalışma, anılan sanal dünyalardaki iktidar ilişkilerinin hukuk temelinde analizine ve giderek daha yerinde olduğunu düşündüğümüz bir modelin kurgulanmasına
yöneliktir. Bu Çalışmayla, sanal dünyaların da tıpkı “ger-
IV
çek” dünyadaki siyasi-hukuki ilişkiler gibi ele alınıp incelenebileceği ve bu iş yapılmadan sanal dünyadan “gerçek”
mahkemelere sıçrayan hukuki uyuşmazlıkların yetkin ve
hakkaniyetli şekilde çözülmesinin mümkün olamayacağını göstermeyi umuyoruz.
Elbette, özellikle Türk hukuk çevresi için oldukça yeni
sayılabilecek bu konunun incelenmesi yardım almadan
mümkün olamazdı. Bu bağlamda ilk teşekkür borcum,
yabancısı olduğu bu konunun incelenmeye değer olduğunu sezdiği gibi sanal dünyaların gerçek hayatla kesiştiği
noktalara işaret ederek çalışmanın omurgasının oluşmasını sağlayan hocam sayın Prof. Dr. Mehmet Semih Gemalmaz’adır. Hem genel olarak akademik hayatıma yaptığı katkılar hem de bu çalışmanın meydana çıkmasındaki
cesaretlendirici tutumu için kendisine müteşekkirim.
Sanal dünyaların yarattığı hukuki sorunları belirlemem ve bunları kendi perspektifim bağlamında değerlendirebilmem, değerli meslektaşım sayın Yard. Doç. Dr. Zekeriya Kürşat’la yaptığımız tartışmalar sayesinde olmuştur. Kendisine çok teşekkür ederim.
İÜHF Genel Kamu Hukuku Anabilim Dalı mensubu
meslektaşlarım hem iş yükümü hafiflettiler hem de kaynakların toplanmasına yardım ettiler. Üstelik internet
dünyasına aşina olmaları, anlamakta güçlük çektiğim
noktalarda önümün açılmasını sağladı. Bu kapsamda Dr.
Gülay Arslan-Öncü, Berke Özenç, Mert Ertan ve İpek Güleç öncelikle anmam gereken isimlerdir. Kürsümüze yeni
katılan arkadaşlar, Ubeydullah Türkyılmaz, Ayça Küçük,
V
Semra Karabacak ve Burcu Özkan’a da yardımları için teşekkür ederim.
Ancak teşekkür borcumun en önemli kısmı, beni sanal
dünyalarla tanıştıran, burada adlarını tek tek sayamayacağım dostlarım ve öğrencilerimedir. Onlar sayesinde sanal
dünyaları kavramam ve önemini idrak etmem mümkün
oldu. Yine onlar, ancak uzun yıllar “oynayarak” edinilecek
tecrübelerini benimle paylaşma cömertliğini gösterdiler.
Bu kitapta kullanılan terminoloji, büyük ölçüde onlardan
öğrendiklerime dayanmaktadır. Özellikle kapak tasarımında yardımlarını esirgemeyen Doğukan Bora Savaş ile Serdar Koçyiğit’e teşekkür ederim.
Kitabın basımını yine Beta Yayıncılık üstlendi. Özenli ve hızlı çalışmalarından ötürü Yönetim Kurulu Başkanı
sayın Seyhan Satar ile dizgiyi gerçekleştiren sayın Gökhan
Ayrancı’ya teşekkür ederim.
H. Burak Gemalmaz
Beyazıt
İÇİNDEKİLER
Giriş................................................................................................1
Terminoloji Sorunları............................................................ 5
Çalışmanın Perspektifi ve Ortaya Atılan Tez........................ 8
BÖLÜM I
OYUN VE GERÇEKLİK ARASINDA
SANAL DÜNYA KAVRAMI
I) Sanal Dünyanın Kuruluşu: ÇKORYO – Özellikleri,
Türleri, Ekonomisi ve Gerçek Dünyaya Etkisi................... 13
A) Özellikleri ve Türleri................................................... 13
B) Ekonomisi ve İşlevleri................................................ 25
II) Sanal Dünyaların Tarihsel Kökenleri................................. 33
III) Homo Ludens....................................................................... 41
IV) Sanal Dünyanın Temel Aktörü: Avatar............................... 47
VIII
BÖLÜM II
SANAL DÜNYALARIN FEODAL YAPISI
I) Genel Olarak Feodal Toplum ve Düzen.............................. 59
II) Sanal Dünya İktidarı: Oyun Geliştirici Şirketler................ 63
A) Sanal Doğal Yaşama Dönemi:
Merkezi Otoritenin Yokluğu...................................... 64
B) Doğa Durumunun Çerçevesi Olarak
Oyun Kodu................................................................. 72
C) Doğa Durumundan Feodaliteye Geçiş:
Bir Tür Feodal Sözleşme Olarak Son
Kullanıcı Lisans Anlaşmaları.................................... 75
D) Ara Sonuç: Tiran Olarak Şirket................................. 88
III) Sanal Feodalitenin Siyasi-Hukuki Yansımaları................. 90
BÖLÜM III
SANAL DÜNYALARDA ÖZGÜRLÜK
I) Katılımcıların Sanal Mülkiyet Hakkı................................ 105
A) Sanal Unsurların Eşya Niteliği............................... 109
B) Sanal Mülkiyetin Temellendirilmesi....................... 115
C) Ara Sonuç................................................................. 122
II) Sanal Hukuk Devleti Anlayışı ve Avatar Hakları.............. 129
A) Sanal Dünyalarda Hukuk Devleti........................... 129
B) Avatar Hakları.......................................................... 138
IX
1) Avatar Haklarının Temellendirilmesi................. 138
2) Avatar Haklarının Yatay Uygulanması............... 149
3) Sırf Avatar Hakları?............................................. 157
SONUÇ.......................................................................................165
EKLER.......................................................................................173
Second Life Davranış Kuralları........................................ 173
World Of Warcraft Davranış Kuralları............................. 175
Avatar Hakları Bildirisi...................................................... 179
BİBLİYOGRAFYA..................................................................... 185