123-136
Transkript
123-136
TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH Yl:2009,Say:2 Sayfa:123136 Year:2009,Issue:2 Page:123136 XIX.VEXX.YÜZYILINBALARINDAOSMANLIDEVLETVE AVRUPA’DANBREZLYA’YAYÖNELKGÖÇLER MehmetTEMEL* Özet BazAvrupaülkeleriSanayiDevrimi’ndensonrasömürgelerinimamulmalithaledenpazar halinedönütürmekveülkelerindekinüfusbasksnazaltmakamacylaülkelerindendarya yönelikgöçleriteviketmilerdir.Çokgeniveverimlitarmalanlarnasahipolduuiçinözellik lekahvetarmsektöründeigücüktlçekenBrezilyaençokgöçalanülkelerdenbiriolmutur. XIX.yüzyldauyguladteviklervevaatlersayesinde5,5milyonAvrupalve105.000Osmanl vatandabuülkeyegöçetmitir.OsmanlDevletiekonomikkayglarnedeniyledayönelik göçlereolumlubakmamasnaramenOrtadoubölgesindençoksaydavatandannBrezil ya’yagöçetmesineengelolamamtr.Brezilya’yagidengöçmenler,topraekipbiçme,toprak sahibineüründenpayvermeveücretliserbestiçistatüsüyleçalarakBrezilyaekonomisine önemlikatksalamlardr.KuzeyAvrupa’dangidengöçmenlerikliminveçalmakoullarnn arlnedeniyleuyumsorunuyaam,ancakPortekiz,talya,GüneyAlmanyaveOsmanl göçmenlerikarlatklargüvenliksorunlarnaramentarm,ticaret,esnaflkvedierikolla rndabaarlolmulardr.UyguladgöçmenpolitikasndabaarlolanBrezilya,göçmenlerle artannüfusuveekonomikgelimesisayesindeXX.yüzylnbandaLatinAmerika’nnenge limiülkesihalinegelmitir. AnahtarSözcükler Brezilya,Göç,Göçmen,Kahvetarm,Ortadou,Kzlderili THEEMIGRATIONMOVEMENTSFROMTHEOTTOMANEMPIREANDEUROPETO BRAZILINTHEEARLY19THAND20THCENTURIES Abstract AfterIndustrialRevolution,someEuropeancountriesencouragedemigrationfromtheircoun triestoothercountriestoturntheircoloniesintomarketsimportingmanufacturedgoodsandto decreasepopulationgrowthpressureinthemselves.Asithadvastandfertileagricultural lands,Brazilwasoneofthecountrieshavingthelargestnumberofimmigrants,inparticular,due toshortageofworkforceincoffeecultivationsector.Duetoincentivesandpromisesofferedin early19thcentury,5.5millionEuropeancitizensand105.000Ottomancitizensimmigratedtothe country.Becauseofeconomicconcerns,thoughOttomanStatedidnotapproveofimmigration fromtheStatetoothercountries,itcouldnotpreventtheimmigrationofitsmanycitizensfrom * Doç. Dr., Mula Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öretim Üyesi. [email protected] 124 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 itsMiddleeastprovincestoBrazil.ImmigrantsgoingtoBrazilmadeimportantcontributionsto Brazilianeconomybycultivatingthefields,givingcommissiontotheproprietorofthelandand workingasfreelaborers.NorthernEuropeanscomingtocountryasimmigrantshadproblems duetoharshclimateandworkload,yet,immigrantscomingfromPortugal,Italy,SouthGer many,andOttomanstatebecamesuccessfulinagriculture,commerceandothersectorsdespite thesecurityproblemstheywereconfrontedwith.Brazil,beingsuccessfulinitsimmigration policy,becamethemostdevelopedcountryinLatinAmericainearly20thcenturyduetoitsin creasingpopulationanddevelopingeconomy. KeyWords Brazil,Immigration,Immigrant,CoffeeCultivation,MiddleEast,Indians ȱ 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 125 I.GR Savalar,doalafetler,siyasivedinibasklar,snrdeimeleri,ekonomik,et nik vb. nedenlerle milyonlarca insan tarih boyunca doup büyüdüü, yaad yerlerden baka ülkelere göç etmek zorunda kalmtr. XIX. yüzyldaki göçlerin büyük bir bölümü de ekonomik nedenlere dayanrken, XX. yüzylda bu faktöre savalarvesiyasibasklardaeklenmitir1. SanayiDevrimi’ninetkisiyleXIX.yüzyldamallarn,insanlarnvesermayenin uluslar aras dolam büyük art göstermi, sömürgeci ülkeler, sömürgelerini hammadde ihraç edip mamul mal ithal eden bir ülke durumuna dönütürmek amacylayerelkoullarnelverdiiölçüdesömürgelereyönelikbeyaznüfusgöçü nüveyerleiminiteviketmilerdir2.Ucuzulamndaetkisiyle18151914yllar arasnda35milyonuABD’ne,15milyonuLatinAmerika’yaolmaküzereyaklak 60milyoninsanAvrupa’yterketmitir3. II.GÖÇLERNNEDENLER Çounluunu Portekiz, Alman,ngiliz, talyan, sveçve Rus vatandalarnn oluturduu5.5milyonAvrupalnnve105.000OsmanluyruklununBrezilya’ya göçlerinin nedenlerini itici faktörler olarak nitelendirilen iç gelimelerle, çekici faktör olarak kabul edilen Brezilya hükümetlerinin göçü destekleyen politikala rnda aramak gerekmektedir. XIX. yüzylda Osmanl sosyoekonomik yapsnda meydana gelen baz gelimeler 600.000’e yakn Osmanl vatandann Kuzey ve Güney Amerika’ya göç etmesinde itici faktör oluturmutur. Bu gelimeleri u ekildeifadeetmekmümkündür: XIX. yüzyln ikinci yarsnda Osmanl ekonomisinde görülen durgunluun etkisiyleartanisizlik,KrmSava’ndanitibarenKafkaslar,KrmveBalkanlar danAnadolu’yagelenmilyonlarcamültecininOsmanlmparatorluu’ndaMüs lümanüstünlüünüarttrmas,filokserahastalnnüzümbalarnnbüyükbö lümünezararvermesi,SüveyKanal’nn,ticaretyollarnnrotasngüneyeçevir mesi,ipekendüstrisininçöküüvebusektördeFransa’yabamlhalegelinmesi, Suriye Hristiyanlarnn Müslüman nüfusun tehdidine maruz kaldklarn iddia etmeleri, Suriye bölgesindeki Osmanl memurlarnn Dürzî isyanlar nedeniyle izledikleriolumsuzpolitikalarvebununbölgehalkndayarattgüvensizlik4. mparatorlukbünyesindegörülenbugelimelerdenolumsuzolaraketkilendi ini düünen yüz binlerce kii hükümetlerin vazgeçirme politikalarna ramen göçetmitir. Göçlerde ABD, Avrupa ve Brezilya’nn izlemi olduklar göç politikalarnn dahaetkiliolduuvegöçmenleriçinçekicifaktörlerioluturduugörülmektedir. 1 2 3 4 Tevfik Güran, ktisat Tarihi, stanbul 1991, s.152. evket Pamuk, Osmanl Ekonomisinde Bamllk ve Büyüme (1820-1913), Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul 1994, s.8. Güran, age., s.122. Kemal H. Karpat, “The Ottoman Emigration to America, 1860-1914”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 17, No. 2 (May, 1985), s.176-179. 126 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 ABD’ninOsmanlgayriMüslimlerineveOsmanlkartlarnagösterdiisempati, sanayileenKuzeyAmerika’nnvetarmsalyatrmlaraarlkverenBrezilya’nn igücüneyüksekücretleiimkânsalamavaatleridegöçmenlereçekicigelmi tir5. Brezilya’yagöçlerinyounolarakyaandSuriye,LübnanveFilistinbölge sindebasnyaynyoluylaOsmanlMüslümankartlvemilliyetçilikhareketleri desteklenmi6,Brezilya’nnOsmanlDevletindekiMansure,Tanta,KahireveYafa konsolosluklar aracl ile Ortadou’dan Brezilya’ya yönelik göçler tevik edil mitir7. TemeliçpolitikalarkahvetarmveticaretiesasnabalolanBrezilyahükü metleriAvrupaülkeleriningöçlereolumlubakanpolitikalarndandayararlanarak ülkelerineçiftçigetirebilmekveürettiikahveyiAvrupapiyasalarndapazarlaya bilmek için Avrupa bakentlerinde oturan komiserleri aracl ile youn propa gandalarabavurmulardr. Avrupa’y Viyana, Berlin, Paris ve Brüksel olmak üzere dört bölgeye ayran SaoPauloHükümeti,buralardakikomiserlerinmaiyetlerineçoksaydamemurlar vererek Macaristan’dan Atlantik sahillerine kadar tüm Avrupa bölgesinden Bre zilya’yakahvetarmiçisiçarmakvekahveihracatnarttrmakiçinpropagan dayaptrmtr.Avrupaülkelerindekiönemligazeteleretahsisatverilerekkahveye ilikinmakaleleryazdrlm,ülkelerinilerigelenkiilerinefazlamiktardaparalar ödenereküniversitelerde,bilimseltoplantlarda,ticarimahfillerdeBrezilyalehin de,Brezilya’nngüzellii,zenginliihakkndakonferanslarverdirilmi,Avrupal ünlüyazarlarakitaplaryazdrlarakücretsizolarakbinlercedattrlmtr. Yinepropagandaamacylaziyafetlerverilmi,tasviredilmikartpostallar,gü zelresimler,mükemmelharitalarbastrlm,çiveyapimiolarakkahveda tlm,Brezilya’yagelecekçiftçilerinyolücretlerininkarlanaca,tarmaletlerinin ücretsiz verilecei ve toprak datlaca vaat edilmitir8. Brezilya Hükümeti, ül keyegirilerikolaylatrmakamacylagöçmenlerdenpasaportistememi,hamili ninkimliinigösterenbirbelgeyiyeterligörmütür9. 1912ylndasadeceSaoPaulo’ya104.000Avrupalçiftçiningiriyapmaspro pagandalarnnedenlietkiliolduunugöstermesibakmndanilginçtir. III.OSMANLIDEVLETNNGÖÇLEREBAKII 5 6 7 8 9 Karpat, agm., s. 176. Ignacio Klich, “Argentine-Ottoman Relations and Their Impact on Immigrants from the Middle East: A History of Unfulfilled Expectations, 1910-1915”, The Americas, Vol. 50, No. 2 (Oct., 1993), s.179; Karpat, agm., s.179. BOA, HR. SYS, (Hariciye Nezareti Siyasi Ksm), Dos.76, No .4, Lef.9. BOA, HR. SYS, Dos.77, No.25; Mehmet Temel, XIX. ve XX. Yüzylda Osmanl-Latin Amerika likileri, stanbul 2004, s. 97-100. BOA, DH. MB. HPS. M, (Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriyye Hapishaneler Müdüriyeti Müteferrik Evrak), Dos.6, no. 29. 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 127 Avrupa’dakihükümetlerülkelerindendaryayönelikgöçleridesteklemepo litikas izlerken, Osmanl Devletinin ülke dna yönelik göçleri pek de olumlu karlamaddeiiktarihlerdeyaynlamolduunizamnamevekararnameler le,izlemiolduugöçmenyerletirmepolitikasndananlalmaktadr.II.Mahmut döneminde yurt dna çklarda pasaport kullanlmas zorunluluu getirilmesi nin ardndan 1869 ylnda kabul edilen Tabiiyet Nizamnamesi’yle izinsiz olarak Osmanl tabiiyetini terk eden veya yabanc bir devletin hizmetine giren kiinin vatandalktan çkarlaca, geri dönüünün yasaklanaca ve vakf türünden gayrimenkullerinindüeceihükmügetirilmitir10. 23Haziran1896tarihliMeclisiVükelakararylaErmenilerinAmerika’yagidi iyasaklanm,1903ve1907yllarndaOsmanlvatandalarnnAmerika’yagöç giriimlerininengellenmesiiçinönlemleralnmayaçallmtr11.Ancak,Ermeni lerindedâhilolduuçoksaydaOsmanlvatandannticaretveyabakaamaçlar laAvrupapasaportualarakvebazOsmanlmemurlarnnçkarkarlErmeni lerinyurtdnaçkmasnagözyumarakmevzuatsuistimaletmelerisonucugöç yasandanumulanyarareldeedilemeyincebirdahadönmemekvegeridebrak tklar mallarn satp ilikilerini tamamen kesmek artyla Amerika’ya göçe izin verilmitir12. HarbiyeNezaretide7ve29ubat1912tarihlerindeDâhiliyeNezareti’neiki tezkeregöndererekyabancülkelereyaplanfirarlarnengellenebilmesiiçinpasa portalmazorunluluununyenidenkonulmasnveyabancülkeleregideceklerle, kazalardndaseyahatedeceklereilikinyasannçkarlmasnistemitir13. OsmanlDevletinindaryayönelikgöçlereolumlubakmamasndaekonomik nedenlerindahaetkiliolduugörülmektedir.Yüzlerceylstanbul’untahlihtiya cnkarlayanverimliBalkantopraklarnnXIX.yüzyldaeldençkmas,dikkatle ritarmaelveriliolmasnaramenilenmediiiçinboduranAnadolutoprakla rnayöneltmitir.1857ylndaçkarlanbirkararnameileülkeyegelengöçmenlere devletmülkiyetindekitopraklardatlm,XIX.yüzylboyuncaAnadolu’yagelen göçmenlerdeekimeelveriliboarazilerinbulunduubölgelereyerletirilmitir14. YineXIX.yüzyldastma,tifüs,frengi,veremgibibulacvesalgnhastalklarn bata Karadeniz ve ç Anadolu olmak üzere Anadolu’nun birçok bölgesinde yol açtbüyüknüfuskayb,1925ylnakadarTürkiye’yegelengöçmenlerinbuböl gelereyerletirilmesiyletelafiedilmeyeçallmtr15. Osmanl nüfusunun önemli bir ksmn oluturan ve kuyumculuk, terzilik, mobilyaclk,ayakkabclk,inaatustalgibielbecerisinedayananüretimfaali yetlerini elinde bulunduran zanaat ve ticaret erbab gayr Müslimlerin ülkeden 10 11 12 13 14 15 BOA, HR. SYS, Dos.75, no.14, Lef. 2. Ahmet Akter, Tehcir Öncesi Anadolu’dan Amerika’ya Ermeni Göçü (1834-1915), stanbul 2007, s. 21-22. Akter, age., s.21. BOA, DH. SN. THR (Dahiliye Nezareti Sicill-i Nüfus Tahrirat Kalemi Evrak), Dos.31, no.109, Lef. 5, 7, 10. Pamuk, age., s.103. BCA, (Babakanlk Cumhuriyet Arivi), 30.10/177. 219. 4, Lef. 3. 128 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 ayrlmasnn yarataca boluk da Osmanl Devletinin darya yönelik göçlere olumlu bakmamasnda etkili olmutur. Çünkü eitim düzeyi düük Müslüman Türk unsuru giriimcilik ve zanaat becerisinde gayr Müslimler kadar baarl olamamt16. NitekimOsmanlDevletinindeiiksektörveikollarndaönemlibirileve sahipolanRumlarnveErmenilerinTürkiye’denayrlmas,güncelyaamaksata cak ölçüde ekonomik boluk yaratmtr17. Büyük bir sanat ve teknik gerektiren halclk ve ipekçilik Rum usta ve uzman amelelerin Türkiye’den ayrlmasyla gerilemi18, Rum inaat ve ta ustalarnn ayrlmas üzerine de eski evleri tamir edecekustabulunamamtr.MulaValilii6Aralk1923tarihindeMübadeleve mar skân Vekâleti’ne bir telgraf göndererek Yunanistan’dan göç etmekte olan muhacirlerden inaat ustas olanlarnn bir ksmnn acil olarak Mula bölgesine gönderilmesiniistemitir19. Göçleriönlemeyeyönelikyasavenizamnamelereramenyurtdnakaçlar engelleyemeyen Osmanl hükümetleri, vatandalarnn yolculuk esnasnda ve gittikleriyerlerdekarlatklarsorunlarngiderilmesindeyardmcolmayaçal mtr. Göçmenlerin yolculuklar, Avrupal göçmenlerin sevkinde olduu gibi hükümetlervetaycirketlertarafndanBrezilya’nnhangiehrinenekadarve neekildegöçmensevkedileceiplanlanmadangerçekletiindenskntlbala mvegittikleriyerlerdedesorunlarartarakdevametmitir.Osmanlgöçmenleri yolculukesnasndaveyereldilleriniveâdetlerinibilmedikleriBrezilyaehirlerin devurgunculartarafndandolandrlmlar,yerletiktensonradahukukveçkar larnistenilendüzeydekoruyamamlardr. Osmanl Hükümeti yolculuk srasndaki maduriyetlerin giderilebilmesi için Arapça,TürkçeveFranszcaöütleriçerenbroürlerbastrarakgöçmenlerinakle denvapurlaraveacentelereaslmasnsalam20,Brezilya’yayerleenancakOs manlvatandalstatüsüdevamedenuyruklarnnhukukveçkarlarnbuülke ileimzalad1858tarihliticaretantlamas,19Austos1876tarihindeBrezilyaile talya arasnda imzalanan ticaret antlamas ve konsolosluk sözlemesinin ilgili hükümleriçerçevesindekorumayaçalmtr21. 18501924yllararasndaTürkiye’denBrezilya’yagöçedenkiisaysnnyak lak105.000olduutahminedilmektedir.18711924yllararasndaTürkiye’den Brezilya’ya giden göçmenlerin saysna ilikin Karpat’n çalmasnda u bilgiler verilmektedir: 16 17 18 19 20 21 Gülten Kazgan, Tanzimattan 21. Yüzyla Türkiye Ekonomisi, stanbul 2004, s. 58-59. lhan Tekeli, “Osmanl mparatorluu’ndan Günümüze Nüfusun Zorunlu Yer Deitirmesi ve skan Sorunu”, Toplum ve Bilim, Say, 50, (Yaz, 1990), s. 61-62. Kemal Ar, Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç 1923-1925, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul 1995, s. 179. BCA, 272.11/10.16.70.4. BOA, DH. MB. HPS. M (Dahiliye Nezareti Mebani-i Emiriyye Hapishaneler Müdüriyeti Müteferrik Evrak), Dos.7, No.12. Osmanl Devletinin Brezilya’daki uyruklarnn hukuk ve çkarlarnn korunmasna yönelik giriimleri için bkz: Temel, age., s.104107, 115. 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 129 Türkiye’denBrezilya’yaGidenGöçmenler22 Yl 18711875 18761880 18811885 18861895 18961900 19011905 19061910 19111915 Toplam Say 31 21 103 3 1.900 4.577 5.127 8.477 Yl 1916 1917 1918 1919 1920 1921 1922 1923 1924 Say 603 259 93 504 4.854 1.865 2.278 4.829 4.078 69.602 Tablodadagörüldüügibienyoungöçhareketinin18961915yllararasn da ve I. Dünya Sava’n izleyen 19201924 yllar arasnda gerçekletii anlal maktadr.18711915yllararasndakirakamlarsadeceAsyaTürkiyesi’ndengiden göçmenlerin saysn göstermektedir23. I. Dünya Sava yllarnda azalan göçler Anadolu’daMilliMücadele’nindevamettiiyllardatekrarhzlanmtr. IV.AVRUPAÜLKELERNDENGDENGÖÇMENLER XVI.yüzyldanXIX.yüzylnbalarnakadarPortekizsömürgesiolmasnnda etkisiyleBrezilya’yaXIX.veXX.yüzylnbalarndaenfazlagöçmenPortekiz’den gitmitir.DierAvrupaülkelerinindegöçüdesteklemesi,Brezilyahükümetyetki lileri, tama irketleri ve Brezilya’daki Avrupal diplomatlar arasnda göçmen sevkiyatkonusundagerektiindeibirliinegidilmesinisalamtr. Kahvetarmndaistihdamedebilmekiçinçoksaydagöçmeneihtiyaçduyan Brezilyahükümetleriülkeyegöçmengiriinikolaylatrmakamacylaçoksayda tamairketivekuruluugöçmentamakonusundayetkilendirmitir.Yetkilen dirilenkurululargetirmeyitaahhütettiklerigöçmenlerinsaysnhükümetyetki lilerinebildirmek,hükümettarafndanbelirlenengöçmenyerleimalanlarnagö türmek ve 6 ay süreyle de ihtiyaçlarn karlamakla yükümlü klnmlardr24. 18501871yllararasndayaplanbuuygulamahükümetin,göçmenliidestekle yipgüçlendirecekorganizelivesüreklibirsisteminkurulmas,göçmenlereyerle imalanlarhazrlanmas,ürünlerinsevkinikolaylatracakyolveköprülerinina sgibivaatleriniyerinegetirememesiüzerinetamasözlemesiyapanirketlerin taahhüt ettii göçmeni getirememesiyle sonuçlanm ve beklenen baary sala yamamtr25. 22 23 24 25 Karpat, agm., s. 200,204. Karpat, agm., s. 200. E. Constantine H. Phipps, Emigration To Brazil, Rio de Janeiro, 1872, s. 5. Phipps, age., s. 4. 130 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 Ancak, mparator II. Pedro’nun ülkenin deerlendirilmesini hzlandrmak amacyla 1860 ylndan itibaren ülkenin güney kesimlerine Avrupa’dan göçmen getirilmesinidesteklemesiüzerinegöçlerhzlanmayabalam,getirilengöçmen lerSaoPauloBölgesi’ninyansraRiodeJaneiro,Para,Parana,RioGrande,Santa Catarina, Espirito Santo, Minas, Pernambuco, Paraiba ve Alagos gibi bölgelere yerletirilmeyeçallmtr. 18501871yllararasndagöçmentamayetkisiverilenirketvekurumlarn adlar, bu kurumlarn tamak için kontrat yaptklar ve yerletirdikleri göçmen saylaröyledir26. Göçmentamayetkisiverilenkurum Göçmen yerletirile Kontrat yaplan Yerletiri veirketler cekbölgeler larnsays lenlerin AmazonNavigationCompany, Para 7,200 200 Dr.Faivre Parana CountdeMartravel, RioGrande 2,880 Dr.Blumenau, SantaCatarina 10,000 3,000 MajörSilva, EspiritoSanto 3,600 500 22,500 4,000 says ColonizationSocietyofHamburgand SantaCatarina PrincedeJoinvillesagent, MercuryCompany, Minas 3,000 Dr.FrancaLeite, EspiritoSanto UnionandIndustryCompany, Minas 2,000 Reinghautz, RioGrande 1,440 CentralSocietyofColonization Pernambuco 50,000 6000 ColonizationAssociation Paraiba,Alagoas 25,000 1858F.G.Martius 1.000 1858J.O.d’Almeida 100 1859 Colonization Society of Ham 3.000 1859ImperialAssociationofRioNovo 1859SteinmannandCo 1.000 burg 1861Do.Do 2.000 1861HamburgConsulate 2.000 2.000 1861BelgiumConsulate 2.000 1861E.BSteiber 150 1863Dr.Blumenau 500 26 Phipps, age., s. 5, 6. 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 131 1867C.Nathan 5.000 1867 Colonization Society of Ham 2.000 150 1867R.JLove 2.000 1867J.Dowsing 1867J.Abraham 400 1867R.S.DeCosta 500 400 burg 1867ItalianConsulate 400500 500 1867Dr.Blumenau 400500 1868MeadowsandChristopher 15.000 1869MeadowsandNathan 15.000 1.000 1870MackayandHadfield 15.000 1870B.A.Peixoto 200 1870Amaral 200 1871BorgesandCastro 25.000 1871S.Tripodi 2.500 1871JohnBeaton 10.000 1871B.J.DaCosta 15.000 1871 Colonization Society of San 15.000 Paulo Bu dönemde irket ve kurumlarn, getirmeyi hedefledikleri göçmen saysna ulaamamalarnda hükümetlerin yukarda deinilen vaatlerini yerine getireme melerininetkisiolduukadar18Ekim1837tarihindekabuledilengöçmenyasas nndakatksbulunmaktadr.Çünküyasa,iverenevehükümetetandhakve yetkilerle yabanclar neredeyse köle durumuna düürmektedir. lgili yasann göçmenleraleyhineolanhükümlerindenbazlaröyledir: 7.maddeyegöreiçileriiealankiigeçerlibirnedenolmaksznonlarlaanla t süre dolmadan onlar iten çkarrsa, o kiileri kovulmamalar durumunda anlama süresinin sonuna kadar kazanacaklar paray ödemek zorundadr. ten çkarmaiçingeçerlinedenlerdeuekildebelirlenmitir: ealnankiinin,yerinegetirmesiiçiniealndgöreviniyerinegetiremeye cekkadarhastaolmas,iealnmolankiinin,iiniyerinegetirmesiniengelleye cekhapisyadaherhangibircezaalmas,içininalkanlkhalinegelmisarholuk durumu, ie alan kiiye, onun eine, çocuklarna ya da ailenin dier üyelerinin güvenliine, namusuna ya da mallarna zarar vermesi, yapmas için alnd ii yapabilecekyeteneesahipolmamas. 8.maddede,7.maddeninavebbentlerineistinadenitenatlaniçiozamana kadarivereneborçluolabileceimiktarntamamnödemekleyükümlüklnm tr.Dierdurumlardadatümborçlarnödeyecek,ancakhemenödemekzorunda 132 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 olmayacaktr.Kamusalbiralandaiealnp,borcuolanmiktarkazanncayakadar oradaçalacaktr.Eerçalabileceibirkamusaliyoksakontrattabelirtilenhiz metsüresidoluncayakadararilerdeçaltrlmaküzeremahkûmedilecek,an cakbumahkûmiyetsüresiikiyldanfazlaolamayacaktr. 9.maddeyegörede,iealnankiihaklbirnedeniolmaksznkontrattabelir tilensüredolmadanitenayrlryadaiegelmezsebulunduuyerdeyakalanacak veivereneolanborcununikikatnödeyinceyekadarserbestbraklmayacaktr27. Yerlilerin tabi olduu Brezilya kanunu onlarn borçlar nedeniyle hapse atl malarnöngörmeziken,göçmenyasasnnbumaddelerigöçmeniçileriiverenin veyerelyöneticilerininsafnaterketmektedir.çininçalmamadurumuisteksiz likolarakyorumlanrveyaivereniyleyaptkontrativerentarafndanadaletsiz birekildekullanlrsatutuklumuamelesigörecektir.Ayrcaçalkanveiyidavra nlarsergileyenyabanclarBrezilyayasalarnnsaladkorumadndahükü metten hiçbir yardm isteyemeyecek, imparatorluk yönetimi onlara kar hiçbir sorumlulukkabuletmeyecektir28. Yasadakigöçmenleraleyhineolanbuhükümlereramen1860’lyllardaniti barengöçmengiriiningittikçearttgözlenmektedir.Ülkeye1862ylndanönce ylda ortalama 10.000 civarnda Portekizli göçmen gelirken, 1870 ylnda sadece Rio Liman’ndan 7.000 Portekizli giri yapmtr29. 1860’l yllardan cumhuriyet rejiminegeçildii1889ylnakadarolandönemgöçmengiriininenyounolduu yllardr. V.GÖÇMENLERNÇALIMAKOULLARIVEUYUMU Avrupa’dan gelen göçmenlerin büyük çounluunu Portekizli göçmenler oluturmutur.GenellikleBahia,PernambucoveRiodeJaneirobölgelerineyerle tirilen Portekizli göçmenler, ülke nüfusunun onda birinin de Portekizlilerden olumasnnetkisiylekendilerinehasbirsnfyaratarakbirklanyadalocagibibir aradayaaypdiergöçmengruplarndandahafazlagelimegöstermilerveda ha büyük frsatlar yakalayabilmilerdir. Çou, zanaatkârlardan, küçük dükkân iletmecilerinden oluan bu göçmenler, saylarnn dier göçmenlere göre çok fazlaolmasveyerlinüfusunbirksmylaaynrkavedilesahipbulunmalarne deniylehemuyumhemdekazançeldeetmekonusundadahabaarlolmular dr. talya’dangelenveRiobölgesineyerleenzanaatçgöçmenlerdeibulmakta zorlukçekmediklerigibiPortekizlilerkadarrahatkabulgörmüler,seyyarsatc lk,büyükbahayvanyetitiriciliiyaparakkendiileriniyaratabilmilerdir. Brezilya’nn,uyguladgöçmenpolitikasndanbeklentisininçoksaydaçal kan,salklvesalambirahlakasahipkahvetarmiçisiniülkeyegetirebilmek 27 28 29 BOA, HR. SYS, Dos. 75, No. 7. Phipps, age., s. 7. Phipps, age., s. 2. 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 133 olmasna ramen binlerce Kuzey Avrupal ve ngiliz zanaatkâr, fiziksel olarak yetersizvetembelinsangöçmenlikajanslartarafndantarmiçisiolaraklistelere yazlmtr.Çünkühükümettarafndanonaylanangöçmenanlamalarndaülkeye getirilecekolangöçmenlerinancakyirmidebirizanaatçolabilecekti.Brezilyahü kümeti bu suiistimalleri önlemek amacyla zaman zaman göçmen ajanslarn uyarmakzorundakalmtr30. Tarm içisi göçmenler de balangçta topra ekip biçme ve toprak sahibine pay verme uygulamasndan oluan sistemle istihdam edilmeye çallm, ancak iverenle içiler arasnda çkan anlamazlklar nedeniyle birçok bölgede serbest igücüuygulamasnageçilmitir.Çünkütarlasahiplerisürekliolarakgöçmenlerin kendilerineemanetedilmiolankahvetarlalarnkötükullandklarndanvegöç menlerin çalmaya niyetli olmadklarndan, göçmenler de mal sahiplerinin tek amaçlarnn kendilerini borçlu tutmak ve köle gibi kullanmak istediklerinden i kâyetçiolmulardr. Anlamazlklarnartmasnedeniyleyaygnlaanserbestigücüuygulamasna göre içi ve iveren arasnda 4 yl süreli bir kontrat yaplmaktadr. Kontrattaki hükümleregörekahvetarlalarndakizararlotlarylda5yada6defaayklanacak, kahvenindikimiyaplacakveürüntoplanacaktr.Kahveaaçlararasndakimesa fearazinindurumunagöre9inçle16inçarasndaolacaktr.Kontrattamesafede belirtilmektedir. çiler kendi evlerini yapmak ve geçimlerini salamak zorunda drlar.kinciylnsonunda,eldeedilenkahveürünüçalanlaraaitolacak,bunun yansraaaçlarnarasnaaaçlarazararvermeyecekekildeikinciürünekilebile cekvebuürünlerdeneldeedilengelirdeiçilereaitolacaktr.kinciürünolarak pirinç,tütünvepamukekimiyasaklanm,ancaktarlasahipleriilkyliçinbuna gözyummulardr.Kahveilepamuunaynyerdeezamanlolarakyetitirilmesi herikiürünezararvermektedir. Ürünün toprak sahibi ile çalanlar arasnda bölünmesini esas alan sistemde ise üretim aamasndaki masraflar, kahvenin kabuunun çkarlmas, piyasaya sürülmesi, ihraç edilecek limanlara tanmas, depolanmas, satlara ödenen ko misyonmaliyetlerivetamasrasndameydanagelebilecekzararlarçkarldktan sonrakalanürünikitarafarasndabölüülmektedir.Çalanlar,kahveaaçlarna gelebilecekzararlardanvekayplardansorumluolduklargibi,ailebireyininyü kümlülüündentümailefertleridesorumlututulmutur. Biriçitekbanaylda4veya5defayabaniottemizliiyapttakdirdeylda 5yanaltnda3.000aacnyerald1.5dönümlükaraziilebaaçkabilmektedir. Eeraaçlar12yanüzerindeiseveaaçlararasndamsrvefasulyedeyetitir mekisterse4.000aacakadarçkabilmektedir31. 30 31 * Phipps, age., s. 3, 12. Phipps, age., s. 10, 13-15. Milreis: Brezilya’nn 1942 ylna kadar kulland para birimi. 134 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 Göçmeniçilerinkarlamolduuçalmakoullarnnarl,iklim,sosyal vedoalçevrefarkll,uyumgibisorunlararamenBrezilyaekonomisiilebü tünletiklerini söylemek mümkündür. yi yönetilmi kahve çiftliklerinde salkl birgöçmenmülksahibineylda8001.000milreis*parakazandrabilmitir.Mesela 1872ylndaanne,babaveüççocuktanoluanbiraileninyllktoplamgiderinin, evkirasiçin6,yiyecekiçin144,kyafetiçin20,mobilyaiçin4,araçgereç,ilaçvs. masraflariçin22milreisödendiinde192milreis,kazancnnda490milreisoldu u hesaplanmtr. Harcamalar düüldükten sonra yllk net kazancnn 298 milreisolduuanlalmaktadr32. Dahaiyikoullardaçalpparakazanmakveülkelerindeyakalayamadklar refahdüzeyiniBrezilya’dabulabilmekamacylabuülkeyegidengöçmenlerikolay uyumsalayanlarvesalamaktazorlukçekenlerolarakikigrubaayrmakmüm kündür.Portekiz,spanya,talya,Fransa,OsmanlDevletiveGüneyAlmanya’dan giden göçmenler uyum salamada pek fazla sorun yaamazken, ngiltere, sveç, Kuzey Almanya gibi Kuzey Avrupa ülkelerinden giden göçmenler gerek tarm gereksedierikollarndaibulmaveuyumsorunuyaamlardr.KuzeyAvru pallarnBrezilyaikliminekardayankszolmalar,ngiliziçileriniçkiiçmeei limiyüksekkiilerdenolumas,sveçlivebazAlmangöçmenlerintembel,ahlak sz ve fiziki olarak yetersiz görülmeleri onlar istenmeyen içi durumuna düür mütür. Bunlar tarm sektöründe baarl olamadklar gibi, devlete ait iyerleri, tren iletmeleri ve özel iletmelere de alnmamlardr. klimle uyum salayabil meleriiçinülkeniniçveyüksekbölgelerindeçaltrlabileceidüünülenbugöç menleriniçbölgelerdenlimanehirlerineürünsevkiyatnsalayacakyollarnda yaplamamas nedeniyle istihdamlarnda sorunlar yaanmtr. Bu nedenle Göç menkomisyonlarndanngilizgöçmengetirmemelerivebunlarhakkndadikkatli olmalaristenmitir33. Brezilya’ya giri yapan göçmenlerin, iklim deiiklii, yiyeceklerin farkll, alkanlklarvetarmyapmasistemiileilgilibilgisizliklerinetkisiyleilkylkiigüç leri tamamen kaybolsa da sonraki yllarda Brezilya ekonomisine önemli katklar saladklar görülmektedir. 1912 ylnda sadece Sao Paulo bölgesinden Brezilya dna1milyarfrankaltnakçelikkahveihraçedildii,yineaynylsadeceSantos Liman’ndanihraçedilenkahvedençuvalbanaalnan5franklkverginintopla mnn160milyonfrankolduudikkatealnrsakatknnboyutudahaiyianlala caktr34. Brezilya ekonomisiyle bütünlemeyi baaran Osmanl göçmenleri de önemli miktardasermayebirikimisalam,topraksahibiolduklargibiidünyasndada oldukçabaarlolmulardr.Brezilya’daçkardklar13Arapçagazete35ilebasn 32 33 34 35 Phipps, age., s. 21. Phipps, age., s.11, 26. BOA, HR. SYS, Dos. 77, No.25. Brezilya’daki Osmanl göçmenlerinin çkard 13 gazetenin isim ve yayn politikalar için bkz. Temel, age., s.114-117. 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 135 sektöründekibaarlarnkantlamlar,ülkeniniçpolitikasndadaetkilikonuma yükselmilerdir. Ancak Osmanl Devletinin kendilerine pek ilgi gösterememesi, Brezilyahükümetinekonsolosluksözlemesiimzalamadanstanbulvedierbaz ehirlerdediplomatiktemsilcilikaçmasnaizinverilmemesi,Fransavedierbaz AvrupaülkelerininolumsuzpropagandalargibinedenlerleOsmanlhükümetine kartavralmlarvedevletaleyhinefaaliyettebulunmulardr. Brezilya’dakigöçmenler,zoryaamkoullarnnyansragüvenliksorunlary ladakarlamlardr.Krsalalanlarndndakigöçmenlersürekliolaraksoygun laravecinayetleremaruzkalmlardr.Brezilyahalknnyabanclarkskanmasve nefret duygusuyla bakmas göçmenlere kar ilenen suçlarn artmasnda etkili olmutur. River Plate bölgesindeki Kzlderili yerliler göçmen soygunlarnda ve katliamlarndaönemliroloynamlardr.HükümetçouzamanKzlderilisaldr larnakargöçmenlerikoruyamadgibidierbölgelerdesuçileyenlerideceza landramamtr. Yerel yöneticilerden bekledikleri adaleti göremeyen göçmenler ülkelerininkonsoloslarnabavurmularsadakonsoloslar,hükümetinilgisizliive mesafelerindeuzaklnedeniylegöçmenlerinhaklarnsavunamamlardr36. SONUÇ Zenginyeraltveyerüstükaynaklarnaramenbamszlnkazand1822 ylndaülkedekibüyükçiftliksahipleriylebaztüccarlarndndahalknnbüyük birbölümüyoksulolanBrezilya,1834ylndagerçekbirparlamenterrejimegeç mive1840ylndanitibareniktisadigelimepolitikasbalatmtr.htiyaçduy duuigücüiçinülkesineyönelikgöçleridesteklemi,AvrupaveOrtadoubölge sindengelen5,5milyongöçmeninkatksyladoalkaynaklarndeerlendirmeye çalmtr. Göçmenlerin katksyla 1906 ylnda ar üretim bunalm yaannca hükümet kahve üreticilerine para yardmnda bulunmutur. Brezilya, tarm ve ticaretsektöründekigelimevegöçmenlerleartannüfususayesinde1914ylnda LatinAmerika’nnengelimiülkesihalinegelmi,izlemiolduugöçmenpoliti kasndabaarlolmutur. Bu göçler, Avrupa ülkelerinde nüfus basksn azaltrken, kaynaklar zengin ancakigücüktlçekenülkelerinemekarznarttrm,ekonomikbalarnya nndainsanivekültürelaraçlarladauluslararasekonomikbütünlemeyigüçlen dirmitir. Brezilya’dakiOsmanlgöçmenleriPortekiz,spanyol,talyanveRusgöçmen lerdensonra5.büyükgrubuoluturmutur.OrtadoubölgesindengöçlerOsman lDevletininyklsürecinivebölgeselulusaldevletlerindouunuhzlandrm tr. 36 Phipps, age., s.11, 27. Ayn dönemde Arjantin’e göç eden Osmanl vatandalar da soygun ve cinayetlere maruz kalmlardr. Osmanl göçmenlerine yönelik soygun ve cinayet olaylaryla Osmanl Devletinin Buenos Aires Ba ehbenderi Sami Arslan’n saldrlarn önlenmesine yönelik giriimleri için bkz. Klich, agm., s.186-195. 136 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 KAYNAKÇA A.ArivBelgeleri BOA,(BabakanlkOsmanlArivi),DH.MB.HPS.M(DahiliyeNezaretiMebaniiEmiriyye HapishanelerMüdüriyetiMüteferrikEvrak),Dos.7,No.12. BOA,DH.MB.HPS.M,ȱDos.6,No.29. BOA,DH.SN.THR(DahiliyeNezaretiSicilliNüfusTahriratKalemiEvrak),Dos.31,No. 109,Lef.5,7,10. BOA,HR.SYS,(HariciyeNezaretiSiyasiKsm),Dos.76,No.4,Lef.9. BOA,HR.SYS,ȱDos.75,No.14,Lef.2. BOA,HR.SYS,ȱDos.75,No.7. BOA,HR.SYS,ȱDos.77,No.25. BCA,(BabakanlkCumhuriyetArivi),30.10/177.219.4,Lef.3. BCA,272.11/10.16.70.4. B.Kitaplar Akter,Ahmet,TehcirÖncesiAnadolu’danAmerika’yaErmeniGöçü(18341915),stanbul 2007. Ar,Kemal,BüyükMübadeleTürkiye’yeZorunluGöç19231925,TarihVakfYurt Yaynlarstanbul1995. Güran,Tevfik,ktisatTarihi,stanbul1991. H.Phipps,E.Constantine,EmigrationToBrazil,RiodeJaneiro,1872. Kazgan,Gülten,Tanzimattan21.YüzylaTürkiyeEkonomisi,stanbul2004. Pamuk,evket,OsmanlEkonomisindeBamllkveBüyüme(18201913),TarihVakfYurt Yaynlar,stanbul1994. Temel,Mehmet,XIX.veXX.YüzyldaOsmanlLatinAmerikalikileri,stanbul2004. C.Makaleler Karpat,H.Kemal,“TheOttomanEmigrationtoAmerica,18601914”,InternationalJournal ofMiddleEastStudies,Vol.17,No.2(May,1985),s.175209. Klich,Ignacio,“ArgentineOttomanRelationsandTheirImpactonImmigrantsfromtheMiddle East:AHistoryofUnfulfilledExpectations,19101915”,TheAmericas,Vol.50,No.2 (October,1993),s.177205. Tekeli,lhan,“Osmanlmparatorluu’ndanGünümüzeNüfusunZorunluYerDeitirmesive skanSorunu”,ToplumveBilim,Say,50,(Yaz,1990),s.4971.