Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü

Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü
MEB Yayınları
Yardımcı ve Kaynak Kitaplar
Dizi No: 546
Genel Yayın No
: 6064
ISBN
: 978-975-11-3867-5
Bu doküman “Önce Çocuklar-Çocuk Koruma Mekanizmalarının İl Düzeyinde Modellenmesi Projesi”
kapsamında geliştirilmiş olup “Çocuğa Yönelik Şiddetin Önlenmesi Teknik Destek Projesi” çerçevesinde
Yrd. Doç. Dr. Haktan DEMİRCİOĞLU tarafından gözden geçirilmiştir.
Milli Eğitim Bakanlığı
Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Telefon: 0 312 212 76 17-18-19
Belgegeçer: 0 312 213 13 56
E-Posta: [email protected]
Giriş
Küresel bağlamdaki gelişmişliğin en önemli göstergeleri arasında, ülkelerin çocuğa yönelik
nasıl bir yaklaşım içerisinde oldukları yer almakta. Sunulan hizmetin ihtiyacı karşılayıp karşılamadığı ya da ne düzeyde karşıladığını ortaya koyarak samimiyetle, sonuç doğrultusunda
gerekli düzenlemelerin yapılarak uygulamaların kümülatif bir şekilde güçlendirilmesi, çocuğun yüksek yararına ne kadar yakın durulduğunu belirlemekte.
“Çocuğa Yönelik Şiddetin Önlenmesi Teknik Destek Projesi” kapsamında gerçekleştirilmiş
olan bu çalışma ile risk altında olan ve Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde hizmet alan çocuklara ve onların anne babalarına ya da bakım verenlerine yönelik sunulan danışmanlık
tedbiri uygulamalarının kalitesinin artırılması hedeflenmiştir.
Bu çalışmanın nihai amacı ise, danışmanlık tedbiri uygulamaları bazında kaliteyi güçlendirmek ve saha uygulamalarını zenginleştirerek geribildirim odaklı gelişimi sürekli hale getirmektir.
Bu el kitabının tüm bölümleri özümsendiğinde, danışmanlık tedbiri uygulayan rehber öğretmenlerin Çocuk Koruma Kanunu ve Denetimli Serbestlik uygulamaları arasındaki farkı
net bir şekilde ortaya koymaları, çocuk adalet sistemi hakkında bilgi sahibi olmaları, çocukla gerçekleştirilecek adli görüşmenin detaylarını öğrenmeleri, hakkında danışmanlık tedbiri
kararı verilmiş çocuk ve anne babası/bakım vereni ile ön görüşme, planlama ve raporlama
yapabilme becerisi geliştirmeleri ve örnek uygulamalar üzerinden kendi ihtiyaçlarına özgü
psikososyal destek programları geliştirebilmeleri beklenmektedir.
3
Yasal Süreçler
ADALET SİSTEMİ İÇİNDE ÇOCUKLAR
Çocuk hak ve özgürlükleri genel anlamda insan hakları kavramının ayrılmaz bir parçasıdır. Çocukların gelişimleri ve ihtiyaçlarının farklılığı ve mevcut durumda yaşanan sorunlar
çocuklara özgü düzenleme yapma zorunluğunu doğurmuştur. Birleşmiş Milletler Çocuk
Haklarına Dair Sözleşme (ÇHS) bu amaçla yapılmış bir Sözleşme olup, çocuk, Sözleşmenin
1. maddesinde daha erken yaşta reşit olma durumu hariç 18 yaşını doldurmamış kişi olarak
tanımlanmıştır. Türk Ceza Kanunu (TCK) ve Çocuk Koruma Kanunu’nda (ÇKK) ise daha
erken yaşta ergin olunsa bile, on sekiz yaşını doldurmamış kişi çocuk olarak kabul edilmiş
ve çocukluk kavramının kapsamı ÇHS’den daha geniş biçimde belirlenmiştir.
ÇHS’de çocukların öznesi ya da parçası olduğu bir yargılamanın çocuklara özgü olması
kabul edilmiştir. Birleşmiş Milletler Çocuk Adaletinin Yönetimi Hakkında Asgari Standart
Kurallar’ın [Pekin (Beijing) Kuralları] 2.3. maddesinde her hukuk sisteminde özellikle çocuk
suçlulara ve çocuk adaletinin yönetimini üstlenen kurum ve kuruluşlara yönelik, uygulanabilir kanun ve kuralların kabul edilmesi gerekliliği vurgulanmıştır. Buna göre, çocuk adalet
sisteminde çocuklara özgü kanun, çocuklara özgü mahkeme, çocuklara özgü kurum ve
kuruluşlar bulunması gerekmektedir.
Çocuklara özgü adalet sisteminde, çocuğun iyileştirilmesi ön plana alınmalıdır ve suça
sürüklenen çocuklara gösterilecek tepki, hem çocuğun içinde bulunduğu koşullarla hem
de eylemi ile orantılı olmalıdır.
Adalet sistemi içinde çocuklar, suça sürüklenen, suçun mağduru, suçun tanığı, korunma
gereksinimi olan veya kendisini ilgilendiren hukuk davasında taraf olarak yer alabilirler.
Çocuk adalet sistemi hem korunma ihtiyacı olan hem de suça sürüklenen çocuklarla ilgilenir ve onlara özgü kuralları içerir.
Suça Sürüklenen Çocuk: Kanunlarda suç olarak tanımlanan bir fiili işlediği iddiası ile
hakkında soruşturma veya kovuşturma yapılan ya da işlediği fiilden dolayı hakkında
güvenlik tedbirine karar verilen çocuk
Korunma İhtiyacı Olan Çocuk: Bedensel, zihinsel, ahlaki, sosyal ve duygusal gelişimi ile kişisel güvenliği tehlikede olan, ihmal veya istismar edilen ya da suç mağduru
çocuk.
Mağdur Çocuk: Kendisine karşı suç işlenen çocuk.
Tanık Çocuk: Soruşturma ve kovuşturmada bilgi ve görgüsüne başvurulan çocuk.
Tanık Sıfatıyla Dinlenen Mağdur Çocuk: Kendisine karşı işlenen suçta bilgi ve
görgüsüne başvurulan çocuk.
4
Koruyucu ve Destekleyici Tedbirler
Suça sürüklenen, korunma ihtiyacı olan (mağdur çocuklar dahil) çocuk hakkında; öncelikle içinde bulunduğu özel durumlar ve gereksinimleri dikkate alınarak, ailesinin yanında
desteklenmesi, ailesinin yanında kalmasının çocuğun yararına olmadığı durumlarda ise en
son çare olarak kurum bakımına alınmasına yönelik tedbirler, koruyucu ve destekleyici
tedbirlerdir.
Çocuğun gereksinim duyduğu hizmetlerin aile çevresinden ayrılmadan verildiği tedbirler,
destekleyici tedbirler olup amacı çocuğun bulunduğu ortam içinde iyileştirilmesidir. Bu
tedbirler; çocuğun içinde bulunduğu ortamın iyileştirilmesine yönelik; danışmanlık, sağlık
ve eğitim tedbirlerini kapsamaktadır.
Destek hizmetlerine karşın çocuğun aile yanında kalmasının yararına olmadığı durumlarda
uygulanacak tedbirler ise koruyucu tedbirlerdir. Koruyucu tedbirler çocuğun geçici veya
sürekli olarak yatılı bir kuruma, koruyucu aile yanına ya da kurum bakımına alınmasına
ilişkin tedbirlerdir.
Destekleyici Tedbirler
Çocuğun ailesinin yanında danışmanlık, sağlık ve eğitim alanında desteklenmesi
Koruyucu Tedbirler
Geçici ya da sürekli olarak çocuğun kurum bakımına ve gözetimine alınması
Hukuksal Dayanak
ÇHS’nin 18. maddesinde çocuk yetiştirme sorumluluğunun ana-baba ile birlikte devlete
de ait olduğu, ana-babanın sorumluluklarını yerine getirmesinde yasal temsilcilere uygun
yardımın yapılması gerektiği ve yasal temsilciye rehberlik edilmesi gerektiği; 27. maddesinde ise hakların uygulanmasında devletin olanakları ölçüsünde çocuğun bakımını üstlenen
kişilere maddi yardım ve destek programlarının uygulayacağı düzenlemiştir.
Ayrıca sözleşmenin çeşitli maddelerinde çocuğun her türlü ihmal, istismar ya da insanlık
dışı muameleden korunması, bu eylemlerin mağduru olan çocukların yeniden toplumla
bütünleştirilmesi kapsamında çocuğa rehberlik edilmesi (md. 19, 36, 39,); kanunla ihtilaf halindeki çocuklar için verilebilecek kararlar kapsamında; koruma tedbiri, yönlendirme
ve gözetim kararları, danışmanlık, şartlı salıverme, bakım için yerleştirme, eğitim ve meslek öğretme programları ve diğer kurumsal bakım seçenekleri gibi çeşitli düzenlemelerin
uygulanması ve bu uygulamalar esnasında, çocuklara durumları ve suçları ile orantılı ve
kendi esenliklerine yardımcı olacak biçimde muamele edilmesinin (md. 40) sağlanacağı
düzenlenmiştir.
ÇHS’de mağdur ve suça sürüklenen çocuklar da dahil olmak üzere her çocuk için öngörülen danışmanlık ve rehberlik tedbirleri uluslararası hukukla uyumlu olarak ÇKK’da da
korunma ihtiyacı olan ve suça sürüklenen çocuklar için öngörülmüştür.
5
Çocuk Koruma Kanunu’nun 1. maddesinde; kanunun amacı suça sürüklenen çocuklar ve
korunma ihtiyacı olan çocukların esenliklerinin sağlanması olarak düzenlenmiş olup 11.
maddesinde, 5. maddede sayılan koruyucu ve destekleyici tedbirlerin suça sürüklenen
çocuklar hakkında çocuklara özgü güvenlik tedbiri olarak uygulanacağı düzenlenmiştir.
ÇKK’nın 5. maddesinde sayılan tedbirlerin uygulama esasları “Çocuk Koruma Kanuna
Göre Verilen Koruyucu ve Destekleyici Tedbir Kararlarının Uygulanması Hakkında
Yönetmelik”te ve özel olarak danışmanlık tedbirinin adım adım nasıl uygulanması gerektiğine dair kıstaslar ise “Danışmanlık Tedbir Kararlarının Uygulama Usul ve Esasları
Hakkında Tebliğ”de düzenlenmiştir.
Kimler Hakkında Verilir?
Koruyucu ve destekleyici tedbirler asıl olarak korunma ihtiyacı olan çocuklar ile suç şüphesi
altında bulunan, hakkında kovuşturma ve soruşturma yapılan çocukların desteklenmesi
amacıyla verilir. Koruyucu ve destekleyici tedbirler; korunma ihtiyacı olan çocuklar için koruyucu ve destekleyici tedbir olarak, suça sürüklenen çocuklar için ÇKK’nın 11. maddesinin
5. maddeye atfı gereği çocuklara özgü güvenlik tedbiri olarak uygulanır.
• Korunma ihtiyacı olan çocuklar: Korunma ihtiyacı olan çocuk; bedensel, zihinsel, ahlaki, sosyal ve duygusal gelişimi ile kişisel güvenliği tehlikede olan, ihmal veya istismar
edilen ya da suç mağduru çocuktur (ÇKK md. 3;).1
Çocuk hakkında koruma kararı verilmesi için çocuğun suçun mağduru ya da şüphelisi olması gerekmemektedir. Çocuk adalet sistemi, korunmaya ve yardıma ihtiyacı olan çocuğu
koruma altına alarak birçok tehlikeden uzaklaştırmayı amaçlamanın yanında, bu çocuğun
suç olgusu ile tanışmasını engellemek istemektedir.
• Mağdur çocuklar: Bir çocuğun bir suçun mağduru olduğu durumlarda suçu işleyene
karşı ceza yargılaması süreci devam ederken çocuğun korunması ve desteklenmesi
gerekebilir. Ceza yargılaması devam ederken çocuğun ikincil mağduriyetini önlemek,
suçun etkilerini azaltmak ya da ortadan kaldırmak için çocuk mahkemesinden bu konuda bir tedbir kararı alınması talep edilebilir.
• Suça sürüklenen çocuklar: Yapılan soruşturma sonunda, 0–12 yaş grubu arası veya
12–15 yaş arasında olup da işlediği fiilin hukuki sonuçlarını algılama ve bu fiille ilgili
davranışlarını yönlendirme yeteneğine sahip olmadığı anlaşılan suça sürüklenen, 1518 yaşında sağır ve dilsiz olup işlediği fiilin hukuki sonuçlarını algılama ve bu fiille ilgili
1 Halen yürürlükte olan 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu “Korunmaya Muhtaç
Çocuk” kavramını tercih ederek, bu çocukları “beden, ruh ve ahlak gelişimleri veya şahsi güvenlikleri tehlikede olup;
1. Ana veya babasız, ana ve babasız,
2. Ana veya babası veya her ikisi de belli olmayan,
3. Ana ve babası veya her ikisi tarafından terkedilen,
4. Ana veya babası tarafından ihmal edilip; fuhuş, dilencilik, alkollü içkileri veya uyuşturucu maddeleri kullanma gibi her türlü sosyal tehlikelere ve kötü alışkanlıklara karşı savunmasız bırakılan ve başıboşluğa sürüklenen çocuklar” olarak tanımlamıştır. Metin içinde ise, gerek daha geniş ve kapsayıcı bir düzenleme yapması
gerekse de sonraki tarihli olması nedeniyle 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nun “Korunma İhtiyacı Olan
Çocuk” kavramı tercih edilmiştir.
6
davranışlarını yönlendirme yeteneğine
sahip olmadığı anlaşılan suça sürüklenen
ve ceza sorumluluğu olmayan çocuklar
hakkında ceza kovuşturması yapılmazken, çocuklara özgü güvenlik tedbirlerine
başvurulur (TCK m.31, ÇKK m.11).
ÇKK’nın 11. maddesinde ceza sorumluluğu olmayan çocuklar için çocuklara özgü
güvenlik tedbiri uygulanması zorunlu olup,
ceza sorumluluğu bulunan çocukların da
cezaya alternatif yaptırımlarla iyileştirilmesi
temel amaçtır.
Çocuklara özgü güvenlik tedbirlerinin neler olduğu ve ne suretle uygulanacağı, Türk
Ceza Kanunu’nun referansı gereği (TCK
m.56), Çocuk Koruma Kanunu’nda, “koruyucu ve destekleyici tedbirler” başlığı altında belirtilmiştir (ÇKK. m.5). Dolayısıyla, ceza
sorumluluğu olmayan ve suça sürüklenen
çocuklara uygulanacak çocuklara özgü güvenlik tedbirleri ile ceza sorumluluğu olan ve
suça sürüklenen, fakat korunma ihtiyacı olan
çocuklara uygulanacak koruyucu ve destekleyici tedbirler nitelik itibari ile aynı tedbirlerdir.
Hâkim veya mahkemece verilecek hüküm,
çocuğun yaşına ve ceza sorumluluğunun
olup olmamasına göre, ya güvenlik tedbiri
ya da ceza olarak belirlenir. Buna karşılık,
ceza verilen çocuk aynı zamanda korunma
ihtiyacı içinde bulunan bir çocuk ise cezanın
yanı sıra koruyucu ve destekleyici tedbir verilmesi söz konusu olacaktır.
Korunma İhtiyacı Olan Çocuklar
Bedensel, zihinsel, duygusal, ahlaki
ve sosyal gelişimi ve kişisel güvenliği
tehlikede olan çocuklar
İhmal ve istismar edilmiş çocuklar
Mağdur çocuklar
Tanık çocuklar
Suça sürüklenen ancak soruşturma
veya kovuşturma evresinde korunma
ihtiyacı tespit edilen çocuklar
Suça Sürüklenen Çocuklar
0-12 yaş arasında ceza sorumluluğu
olmayan çocuklar
12-15 yaş arasında üzerine atılı suçun hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamayan ve davranışlarını yönlendirme yeteneği bulunmayan çocuklar
15-18 yaş arasında sağır ve dilsiz
olup arasında üzerine atılı suçun
hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamayan ve davarnışlarını yönlendirme
yeteneği bulunmayan çocuklar
Akıl hastalığı nedeniyle ceza sorumluluğu bulunmayan çocuklar
Ceza sorumluluğu olan çocuklar
Hangi Tedbir Kararları Verilir?
Hâkim, kanunda koruyucu ve destekleyici tedbirler olarak nitelenen tedbirlerden, çocuğun
korunma ve destek ihtiyacına, çocuğun işlediği suçun niteliği ve cezanın miktarına göre,
çocuğun yüksek yararına en uygun tedbiri belirleyecektir.
Bu tedbir öncelikle, çocuğun kendi aile ortamında korunması olacaktır. Hâkim bu tedbire
ilave olarak danışmanlık, eğitim, bakım, sağlık ve barınma konularında da ilave tedbirlere
başvurabilir.
7
Bu tedbirlerden,
• Danışmanlık tedbiri, çocuğun bakımından sorumlu olan kimselere çocuk yetiştirme
konusunda; çocuklara da eğitim ve gelişimleri ile ilgili sorunlarının çözümünde yol göstermeye,
• Eğitim tedbiri, çocuğun bir eğitim kurumuna gündüzlü veya yatılı olarak devamına;
iş ve meslek edinmesi amacıyla bir meslek veya sanat edinme kursuna gitmesine veya
meslek sahibi bir ustanın yanına yahut kamuya ya da özel sektöre ait işyerlerine yerleştirilmesine,
• Bakım tedbiri, çocuğun bakımından sorumlu olan kimsenin herhangi bir nedenle
görevini yerine getirememesi hâlinde, çocuğun resmî veya özel bakım yurdu ya da
koruyucu aile hizmetlerinden yararlandırılması veya bu kurumlara yerleştirilmesine,
• Sağlık tedbiri, çocuğun fiziksel ve ruhsal sağlığının korunması ve tedavisi için gerekli
geçici veya sürekli tıbbî bakım ve rehabilitasyonuna, bağımlılık yapan maddeleri kullananların tedavilerinin yapılmasına,
• Barınma tedbiri, barınma yeri olmayan çocuklu kimselere veya hayatı tehlikede olan
hamile kadınlara uygun barınma yeri sağlamaya yönelik tedbirlerdir.
Bu tedbirlerin uygulanmasında öncelik çocuğun ailesinin yanında korunmasını sağlamak
olduğundan, diğer tedbirlerin uygulanması en son çare olarak düşünülmelidir.
Hakkında barınma tedbiri uygulanan kimselerin, talepleri hâlinde kimlikleri ve adresleri
gizli tutulur.
Tehlike altında bulunmadığının tespiti ya da tehlike altında bulunmakla birlikte veli veya
vasisinin ya da bakım ve gözetiminden sorumlu kimsenin desteklenmesi suretiyle tehlikenin bertaraf edileceğinin anlaşılması hâlinde; çocuk, bu kişilere teslim edilir. Bu durumda
da, çocuk hakkında yukarıda sayılan tedbirlerden birisine de karar verilebilir.
Bu tedbirlerden
• Danışmanlık ve barınma tedbirleri, Milli Eğitim Bakanlığı, Yerel Yönetimler ve Sosyal
Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu2 ve yerel yönetimler;
• Bakım tedbirleri, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu;
• Eğitim tedbiri, Milli Eğitim Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
• Sağlık tedbiri, Sağlık Bakanlığı tarafından yerine getirilecektir (ÇKK m.45).
Bu koruyucu ve destekleyici tedbirlerin yerine getirilmesinde farklı kurumlar arasındaki
koordinasyonu sağlamaktan Adalet Bakanlığı sorumlu tutulmuştur (ÇKK m.45).
2 08/06/2011 tarih ve 27958 Mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 633 sayılı “Aile ve
Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”nin 2/c ve 8/i
maddesi, 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nda belirlenen tedbirlerin yürütülmesi ve koordinasyonunun
sağlanmasını Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın görevleri arasında saymıştır. Aynı Kanun Hükmünde Kararname’nin 35’inci maddesi gereğince ise; Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğüne yapılan atıfların “Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı”na yapılmış sayılacağı belirtilmiştir.
8
Tedbir Kararı Verilmesini Kimler İsteyebilir?
Bir çocuğun korunma ihtiyacı içerisinde olup olmadığının ve uygulanacak tedbirin tespitinin yetkisi mahkemeye aittir. (ÇKK md.7; SHÇEK Kanunu md. 22)
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, cumhuriyet savcısı veya çocuğun anası,
babası, vasisi ve bakımından sorumlu olan kimseler mahkemeden çocuğun korunma ihtiyacının tespitini ve tedbir uygulanmasını talep edebileceği gibi mahkeme re’sen de bu
incelemeyi başlatabilir. (ÇKK md.7)
Ayrıca, ceza soruşturması veya kovuşturması sırasında çocukla ilgili bir inceleme yapmakla
görevlendirilmiş olan bilirkişi de, gerekli görmesi halinde mahkemeden çocuk hakkında bir
tedbir uygulanmasını talep edebilir (CMK md. 66.3).
Tedbir Kararının Verilme Usulü Nedir?
Çocuklar hakkında koruyucu ve destekleyici tedbir kararı; çocuğun anası, babası, vasisi,
bakım ve gözetiminden sorumlu kimse, ASPB il ya da ilçe müdürlükleri ve Cumhuriyet
Savcısının istemi üzerine veya re’sen çocuk hâkimi tarafından alınabilir.
Tedbir kararı verilmeden önce çocuk hakkında sosyal inceleme yaptırılabilir.
Tedbirin türü kararda gösterilir. Bir veya birden fazla tedbire karar verilebilir.
Hâkim, hakkında koruyucu ve destekleyici tedbire karar verdiği çocuğun, denetim altına
alınmasına da karar verebilir.
Mahkeme, korunma ihtiyacı olan çocuk hakkında, koruyucu ve destekleyici tedbir kararının
yanında 22.11.2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medenî Kanunu hükümlerine göre velayet,
vesayet, kayyım, nafaka ve kişisel ilişki kurulması hususlarında da karar vermeye yetkilidir
Hâkim, çocuğun gelişimini göz önünde bulundurarak koruyucu ve destekleyici tedbirin
kaldırılmasına veya değiştirilmesine karar verebilir. Bu karar acele hâllerde, çocuğun bulunduğu yerdeki hâkim tarafından da verilebilir. Bir diğer deyişle hakkında bir mahkemece
tedbire karar verilmiş olan çocuk, kararı veren mahkemenin bulunduğu yerde değilse ve
fakat acil bir durum söz konusuysa, çocuk hakkında, çocuğun o an bulunduğu yerdeki
hakim de karar verebilir. Ancak bu durumda karar, önceki kararı alan hâkim veya mahkemeye bildirilir.
Tedbir Kararını Verebilecek Mahkemeler
Korunma ihtiyacı olan çocuk hakkında alınabilecek tedbirlerin niteliğine göre farklı mahkemelerden talepte bulunulması gerekir.
a) Çocuk Mahkemeleri: ÇKK’nın 26. maddesine göre, çocuk hakkında koruyucu ve destekleyici tedbirler ile velayet ilişkisinin düzenlenmesine yönelik kararlar, çocuk mahkemesi, çocuk ağır ceza mahkemeleri, çocuk hakimi tarafından alınır.
Çocuk hâkimi, korunma ihtiyacı olan çocuk hakkında, koruyucu ve destekleyici tedbir kararının yanında Türk Medenî Kanunu hükümlerine göre velayet, vesayet, kayyım, nafaka ve
kişisel ilişki kurulması hususlarında da karar vermeye yetkilidir.
9
b) Aile Mahkemeleri: Çocuk mahkemesinin bulunmadığı yerlerde çocuk hakkında koruyucu ve destekleyici tedbir kararları ile aile hukukundan doğan uyuşmazlıklar ve Ailenin
Korunmasına Dair Kanunda yazılı tedbirlerin uygulanmasına yönelik kararlar aile mahkemelerince alınır.
Medeni Kanununda yazılı tedbirler ise, uyuşmazlık türüne bağlı olarak çocuk mahkemesi
veya aile mahkemesinden talep edilebilir.
c) Asliye Hukuk Mahkemeleri: Çocuk mahkemesi ve aile mahkemesi bulunmayan yerlerde koruyucu ve destekleyici tedbir kararları ile aile mahkemesinin yetki ve görev
alanına giren konularda aile hukukundan kaynaklanan tedbirleri alabilir.
Tedbir Kararlarının Gönderilmesi
Mahkeme veya çocuk hâkimince verilen;
Danışmanlık ve barınma tedbiri kararları, ilgisine göre il millî eğitim müdürlükleri, aile
ve sosyal politikalar bakanlığı il veya ilçe müdürlükleri ya da yerel yönetimlere,
Eğitim tedbiri kararı, ilgisine göre il millî eğitim müdürlüklerine veya Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığı bölge müdürlüklerine,
Bakım tedbiri kararı, aile ve sosyal politikalar bakanlığı il veya ilçe müdürlüklerine,
Sağlık tedbiri kararı, il sağlık müdürlüklerine,
gönderilir. Müdürlükler de kendilerine gelen kararı ilgili kuruma yönlendirir. (Çocuk Koruma Kanununa Göre Verilen Koruyucu Ve Destekleyici Tedbir Kararlarının Uygulanması
Hakkında Yönetmelik md. 9. Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301)
DANIŞMANLIK TEDBİRİ
Danışmanlık Tedbiri Nedir?
Danışmanlık Tedbiri; Korunma ihtiyacı olan veya suça sürüklenen çocuk hakkında mahkeme ya da hâkim tarafından verilen koruyucu ve destekleyici tedbir türlerinden biridir.
Çocuğun ailesi yanında korunmasını sağlamak veya çocuk hakkında verilen tedbir kararlarının uygulanması sırasında onu ve bakımından sorumlu olan kimseleri desteklemek ya da
uygulanması muhtemel tedbirler hakkında bilgilendirmek amacıyla uygulanır.
Bazı sorun alanlarında tek başına riski azaltıcı bir müdahale olarak bazılarında ise, diğer
tedbirlerin uygulanmasından önce veya diğer tedbirlerle birlikte, o tedbirlere destek vermek amacıyla uygulanır.
Danışmanlık Tedbirinin Kapsamı Nedir?
• Çocukların bedensel, zihinsel, psikososyal, duygusal gelişimini desteklemek için hükmedilebilir,
• Okul, aile ve sosyal çevresi ile uyumunu güçlendirmek ve yeteneklerine uygun bir meslek sahibi olarak hayata hazırlanmalarını sağlamak amacıyla okul başarısızlığı, okuma
10
yazma bilmeme, okul devamsızlığı, gibi eğitim sorunlarının çözümüne yönelik faaliyetler ve okul başarısını artırmak amacıyla karar verilebilir
• Madde kullanımı, davranış bozukluğu, cinsel istismar, ergenlik sorunları, öfke kontrolü,
sosyal beceri sorunu, aile içi iletişim problemleri, ailede parçalanma, ailede çocuğun
değeri konusunda yeterli duyarlılığın olmaması, ailenin göçe bağlı sorunları gibi konularda korunma ihtiyacı olan veya suça sürüklenen çocuğu, aileyi ve çocuğun bakımından ve eğitiminden sorumlu kişileri bir arada sistematik bir şekilde ele alan, suç
ve mağduriyetin tekrarlanmasını engellemek üzere riskleri ve koruyucu önlemleri değerlendiren ve normal gelişimi destekleyen, müdahale eden, psiko-sosyal ve eğitsel
destek hizmetleri olarak uygulanır.
• Çocuğun bakımından sorumlu olan kimselere; anne baba eğitimi, aile danışmanlığı,
aile tedavisi gibi konularda danışmanlık hizmetleri sunulur. Ayrıca, davranış değişikliği
için bu anne ve babalar aile eğitimi programlarına yönlendirilebilir.
Danışmanlık Hizmeti Verecek Olanlar Kimlerdir?
Danışmanlık tedbirinin uygulanmasından Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (ASPB), MEB
ve yerel yönetimler sorumludur. Danışmanlık hizmeti, kurumlarda görevli sosyal çalışma
görevlileri ile alanında meslekî eğitim almış görevlilerce yürütülür.
Danışmanlık hizmeti verecek uzman kişilerin uygulayacakları meslekî çalışmalar ve programlara ilişkin standartlar, uygulama esasları ve değerlendirme ölçütleri tedbiri yerine getirecek kurumlar tarafından belirlenir. Uzmanlar alanları da belirtilmek suretiyle tedbiri yerine getirmekle sorumlu kurumların taşra birimleri tarafından, il ve ilçelerdeki koordinasyon
makamlarına, mahkeme veya çocuk hâkimlerine bildirilir. (Çocuk Koruma Kanununa Göre
Verilen Koruyucu Ve Destekleyici Tedbir Kararlarının Uygulanması Hakkında Yönetmelik
m. 12/5).
Tedbir kararının uygulanması için mahkeme tarafından kurum yerine kişi görevlendirilmesinin söz konusu olduğu durumlarda;
a) Mahkemenin yetki alanı içerisinde bulunan resmi veya serbest meslek icra eden sosyal
çalışma görevlileri görevlendirilebilir.
b)Sosyal çalışma görevlilerinin bulunmaması halinde ise ilgili mahkeme tarafından resmi
veya serbest meslek icra eden aile hekimi, psikiyatri, pediatri gibi uzmanlık alanlarının yanı
sıra tıp alanından mezun olan görevliler ile lisans eğitimi almış hemşirelik, çocuk gelişimi
ve eğitimi alanlarında mesleki eğitim almış kişiler de görevlendirilebilir.
Danışmanlık hizmeti verecek olan kişilerin konularında meslekî eğitim almış olmalarının
yanı sıra yeterliliklerini sertifikaları ile belirten ve alanlarında çalıştıklarını hizmet belgesi ile
ispat edenler öncelikli olarak tercih edilir.
Danışmanlık hizmeti;
Yerel yönetimler bünyesinde oluşturulan çocuk gençlik merkezleri ile bu alanda çalışmak
üzere oluşturulmuş danışmanlık ve aile hizmeti veren birimler tarafından yerine getirilecektir.
11
MEB’de çocuğun eğitime devam ettiği veya danışmanlık tedbirinin yanı sıra eğitim tedbirine karar verildiği durumlarda; okulda ya da kurumda bulunan psikolojik danışma ve rehberlik servisince, okulda psikolojik danışman/rehber öğretmen bulunmadığı durumlarda
ise rehberlik ve araştırma merkezlerince yerine getirilir.
ASPB bünyesinde bulunan sosyal çalışmacılarla ve kurum/kuruluşlar ile özellikle aşağıda
belirtilen amaca yönelik çalışan birimler tarafından danışmanlık hizmeti verilecektir.
Tedbirlerin Uygulanması
a) Kararın Yerine Getirilmesi:
Danışmanlık tedbirini uygulamakla görevli kişi, kurum ve kuruluşlar, mahkeme veya hakim
tarafından verilen kararın kendilerine bildirildiği veya tebliğ edildiği tarihten itibaren derhal
başlamakla yükümlüdür.
Danışmanlık tedbiri, ailenin kararlara katılımını sağlamaya elverişli olacak şekilde, diğer
tedbir kararlarını ya da denetim altına alma kararını izleyen görevliler ile iş birliği içerisinde
yerine getirilir.
Danışmanlık tedbiri kararını yerine getirmekle görevli danışman, kurum veya kuruluşlarca,
bu tedbir kararının yerine getirilmesinde hazırlanacak uygulama plânına esas olmak üzere;
Çocuk Koruma Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin
22. maddesinde belirtilen bilgi edinme ilkelerine uymak şartıyla sosyal inceleme raporundan yararlanır.
Danışmanlık tedbiri, hizmetin niteliğine göre haftalık ya da on beş günlük periyotlarla
uygulanmalı, en az sekiz seans yapılmalıdır. Bu süre sonunda tedbirin devamı konusunda
karar verilmelidir.
Danışmanlık hizmeti yerine getirilirken,
• Çocuk, aile, bakmakla yükümlü kişi veya kişiler ile ilgili bilgiler ve dosya bilgileri toplanarak incelenir.
• Çocuk, aile, bakmakla yükümlü kişi veya kişiler ile tanışılır.
• Danışman, görev ve sorumlulukları hakkında çocuğu, aileyi, bakmakla yükümlü kişi
veya kişileri bilgilendirir.
• Sorunun tarafları olabilecek aile, öğretmen, idareci ve bunun gibi kimselerle görüşülerek problemin sınırları belirlenir.
• Çocuğa ve aileye mahkeme kararı ve yükümlülüklerinin tanıtımı, uymama halinde ve
devamının kesilmesinde sonuçları ile aileye çocuğuyla ilgili sorumlulukları anlatılır.
Danışmanlık hizmeti ile ilgili bir uygulama planı hazırlanır. Çocuğun ailesinin yanında yaşadığı durumlarda çocuk ve aile sürece birlikte dahil edilir, ilgili kişilerle de görüşme sağlanır.
Çocuğun ailesinin yanında yaşamadığı ve ailesinden uzak olduğu durumlarda ailenin sürecin gelişiminden ve üstüne düşen görevlerden haberdar edilmesi için gerekli önlemler
alınarak danışmanlık hizmeti başlatılır.
Çocukla haftada en az bir kez, aileyle en az iki haftada bir kez gerçekleştirilecek görüşmeler planlanır ve bu plan doğrultusunda takip edilir. Ayrıca duruma göre öğretmen ya da
ilgili kişilerle de görüşme sağlanır.
12
Danışmanlık tedbirinin uygulama sürecinin değerlendirilmesinde kullanılacak izleme kriterleri, bu hizmeti sunacak danışman tarafından belirlenerek uygulama planında gösterilir.
Uygulama planı doğrultusunda üçer aylık periyotlarla sürecin değerlendirmesi ve varsa
tedbirin değiştirilmesine ilişkin öneriyi de içeren rapor; Yönetmeliğin 18. maddesinde belirtilen usule göre mahkeme veya çocuk hâkimi tarafından, incelettirilmek üzere mahkemeye
ulaştırılır.
b) Danışmanın Sorumlukları:
• Danışmanlık hizmetinin verilmesi: Danışman; görevini yasa, yönetmelik ve tebliğinde belirtilen biçimde ulusal ve uluslar arası hukuka uygun olarak, çocuğun öncelikli ve
yüksek yararını dikkate alarak yerine getirmelidir. Danışmanlık tedbirlerini uygulayan
görevlilerin; mahkeme veya çocuk hâkimine sunulan uygulama planı doğrultusunda
yaptıkları işlem ya da görevlerin izlenmesi ile tedbirle ulaşılmak istenen amacı gerçekleştirecek etkinlik ve verimlik için gerekli desteğin sağlanması bu tedbiri yerine getirmekle yükümlü kurumların sorumluluğundadır.
Bu süreçteki ihmal ya da kanunu yanlış uygulama görevini ihmal ya da görevi kötüye
kullanma suçunu oluşturacaktır.
• Gizlilik: Pekin Kurallarının 8. Maddesinde; çocuk ve gençlerin suçlu ya da kabahatli
olarak tanınmasının zararlı etkilere yol açtığı, bu nedenle her aşamada gizliliğe azami
özen gösterilmesi gerektiği düzenlenmiştir.
Çocuklara ilişkin koruyucu ve destekleyici tedbir kararlarının alınması ile uygulanmasına
ilişkin tüm süreçlerde çocuğun kendisi ve avukatı hariç olmak üzere çocuğun kimliği,
adresi, fotoğrafları, yaşadığı travmalar gibi çocuğa ve yakınlarına ait her türlü bilgi ve
bu bilgilerin yer aldığı rapor ve belgeler ile kayıtlar gizli tutulur. Yazışmalar gizlilik ilkesine uygun bir şekilde gerçekleştirilir.
Çocuğun danışmanlık sürecinde afişe olmasına neden olunması veya gizliliğin ihlali
görevi kötüye kullanma suçunu oluşturur. (TCK 257) Ayrıca, çocuğa ilişkin bu veriler
“kişisel veri” niteliğinde olduğundan, bu verilerin hukuka aykırı şekilde ifşa edilmesi aynı
zamanda TCK’nın 136 ve 137. maddelerinde düzenlenen verileri hukuka aykırı olarak
verme veya ele geçirme suçunu ya da aynı kanunun 258. maddesinde düzenlenen
göreve ilişkin sırrın açıklanması suçunu oluşturur.
• Suçu bildirme: Bildirim, suçlunun yakalanması ve cezalandırılması ve çocuğun korunmasını sağlamak için gereklidir. Aynı zamanda durumu fark eden kamu görevlisi ve
sağlık görevlisi için de bir yükümlüktür.
Danışman, görevi sırasında çocuğa karşı işlenen suçu görevi nedeniyle öğrenirse derhal yetkili makamlara bildirmek zorundadır. Yetkili makam polis veya savcılıktır. Suçu
bildirmeme TCK’da ayrı bir suç olarak düzenlenmiş olup suçu işleyenin kamu görevlisi
olması durumunda daha ağır bir ceza öngörülmüştür.3
3 (Suçu Bildirmeme) Madde 278. - (Değişik madde: 02/07/2012-6352 S.K./91.md.) (Değişik madde:
25/04/2013-6462 S.K./ 1. md.)
(1) İşlenmekte olan bir suçu yetkili makamlara bildirmeyen kişi, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(2) İşlenmiş olmakla birlikte, sebebiyet verdiği neticelerin sınırlandırılması halen mümkün bulunan bir suçu
13
• Korunma ihtiyacını bildirme: Adli ve idari merciler, kolluk görevlileri, sağlık ve eğitim
kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, korunma ihtiyacı olan çocuğu Sosyal Hizmetler ve
Çocuk Esirgeme Kurumu’na bildirmekle yükümlüdür (ÇKK md.6). Bildirim il müdürlüğüne yapılır.
Korunma ihtiyacı içerisinde olanların bildirilmemesi hem görevi kötüye kullanma hem
de yardım ve bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi suçunu oluşturur (TCK
md. 98, md. 257) Bir çocuğun korunma ihtiyacı içerisinde olduğu, doğrudan çocuk büro savcısına da
bildirilebilir. Bir suçun mağduru olan çocukla ilgili ihbar ve şikâyeti alan cumhuriyet
savcısı da korunma ihtiyacı olan çocukla ilgili gerekli işlemleri yapmak, gerektiğinde
çocuk hakkında koruyucu ve destekleyici tedbir kararı alınması için dosyayı ilgili çocuk
mahkemesine göndermek ya da ASPB il ya da ilçe müdürlüklerine bilgi vermekle yükümlüdür. 4
İhtiyacı olan çocukların korunması, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ve Anayasanın 41.
maddesi ile Devlete verilmiş bir yükümlülüktür.
yetkili makamlara bildirmeyen kişi, yukarıdaki fıkra hükmüne göre cezalandırılır.
(3) Mağdurun onbeş yaşını bitirmemiş bir çocuk, bedensel veya ruhsal bakımdan engelli olan ya da hamileliği nedeniyle kendisini savunamayacak durumda bulunan kimse olması halinde, yukarıdaki fıkralara göre
verilecek ceza, yarı oranında artırılır.
(4) Tanıklıktan çekinebilecek olan kişiler bakımından cezaya hükmolunmaz. Ancak, suçu önleme yükümlülüğünün varlığı dolayısıyla ceza sorumluluğuna ilişkin hükümler saklıdır.
(Kamu görevlisinin suçu bildirmemesi) MADDE 279. - (1) Kamu adına soruşturma ve kovuşturmayı gerektiren bir suçun işlendiğini “göreviyle bağlantılı olarak öğrenip de yetkili makamlara bildirimde bulunmayı
ihmal eden veya bu hususta gecikme gösteren kamu görevlisi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(2) Suçun, adlî kolluk görevini yapan kişi tarafından işlenmesi hâlinde, yukarıdaki fıkraya göre verilecek ceza
yarı oranında artırılır.
(Sağlık mesleği mensuplarının suçu bildirmemesi) MADDE 280. - (1) Görevini yaptığı sırada bir suçun
işlendiği yönünde bir belirti ile karşılaşmasına rağmen, durumu yetkili makamlara bildirmeyen veya bu hususta gecikme gösteren sağlık mesleği mensubu, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(2) Sağlık mesleği mensubu deyiminden tabip, diş tabibi, eczacı, ebe, hemşire ve sağlık hizmeti veren diğer
kişiler anlaşılır.
4 MADDE 6 – (1) Adlî ve idarî merciler, kolluk görevlileri, köy ve mahalle muhtarları, belediye zabıta memurları, sağlık ve eğitim kuruluşları, diğer kamu kurum ve kuruluşlarının görevlileri, sivil toplum kuruluşları ile bir çocuğun korunma ihtiyacı olduğundan haberdar olanlar, durumu il ve ilçelerdeki (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar müdürlüklerine bildirmekle yükümlüdür.
(2) Çocuk veya çocuğun bakımından sorumlu kimseler, çocuğun korunma altına alınması amacıyla il ve ilçelerdeki (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar müdürlüklerine başvurabilir.
(3) İl ve ilçe (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar müdürlükleri, korunma ihtiyacı
olan çocuklar hakkında basın ve yayın organları ile benzeri iletişim araçlarında çıkan haberleri ve her türlü
duyumu ihbar kabul ederek ayrıca bir resmî duyuru gelmesini beklemeden harekete geçerek bunları
araştırmakla yükümlüdür.
(4) İl ve ilçe (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar müdürlükleri, çevrelerinde
korunma ihtiyacı olan Kurum hizmetinden yararlanamayan çocukları tespit etmek ve gerekli tedbirleri almak
amacıyla ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği içerisinde bulunur.
(5) (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı kendisine bildirilen olaylar ve
yükümlülükleri ile ilgili olarak gerekli incelemeyi derhâl yapar. İnceleme ve müteakip işlemler, (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğünün çocuklara ilişkin mevzuatına göre yürütülür.
14
İstismardan şüpheleniyorsa ve yeterli delil yoksa, çocuğun korunması ve ailesi ve çevresinde gerekli araştırmanın yapılması için, ASPB İl ya da ilçe Müdürlüğü’ne durumun
bildirilmesi gerekmektedir.
c) Uygulamada Çıkabilecek Problemler
• Danışmanlık hizmeti verilirken çocuğun ya da ailenin gelmemesi ya da hizmeti
almak istememesi durumunda; Alınan danışmanlık tedbiri kararı, her iki taraf için de
(danışan/aile ve danışman) yerine getirilmesi zorunlu olan bir görev ve sorumluluktur.
Çocuğun ya da ailenin davete rağmen gelmemesi durumunda Yönetmeliğin 22. maddesi uyarınca kolluğa bildirilir. Kolluk çocuğun, tedbirin uygulanacağı kuruma teslimini
sağlar. Kolluğa bildirilmesine karşın çocuğun getirilmesinin sağlanmadığı durumda mahkemeden karar talep edilebilir. Mahkeme, tedbir kararında ya da sonrasında çocuğun
kolluk tarafından getirilmesine karar verebilir.
Ailenin gelmemesi, çocuğun gelmesinin sağlamaması ya da engellenmesi durumunda ise TCK’nın 233. maddesindeki aile hukukundan doğan yükümlülüklerin ihlali suçu
kapsamında, aile hakkında suç duyurusunda bulunularak çocuğun ve ailenin katılımı
sağlanabilir. Suç duyurusu uygulayıcı kurum ya da mahkeme tarafından resen yapılabilir.
• Danışmanlık hizmeti verilirken danışmanın güvenliği tehlikeyse; mahkemeden
ve kolluktan destek talep edilebilir.
ç) Tedbirin Diğer Tedbirlerle Birlikte Uygulanması
Mahkeme ve hakim çocuk hakkında bir veya birden fazla tedbire hükmedebilir.
Danışmanlık tedbirinin eğitim tedbiri ile birlikte verildiği durumda hizmet, öncelikle çocuğun okulundaki rehber öğretmen /psikolojik danışman tarafından yerine getirilir. Okulda
rehber öğretmen/psikolojik danışman bulunmaması, çocuğun okulla ilişkisinin kalmamış
olması ya da okuldaki uzmanla görüşmenin çocuğun yararına olmaması durumunda, bu
hizmet rehberlik ve araştırma merkezlerince yerine getirilir.
Danışmanlık tedbiri ile sağlık tedbirinin birlikte uygulandığı durumlarda çocuğun yatarak
tedavisi gerekiyorsa, tedavi süresince tedavi yapan kurumdaki uzman tarafından yerine
getirilmesi daha uygun olacağı için, danışman olarak atanan kişi, tedbirin uygulanması
konusunda bir değişiklik talep edebilir. Çocuğun ayakta tedavi gördüğü durumlarda ise
danışman, çocuğun tedavisini yürüten uzman kişi, kurum ve kuruluşla işbirliği ve koordinasyon içerisinde çalışır.
Danışmanlık ile bakım ve barınma tedbirlerine karar verildiğinde ise çocuğun bulunduğu
kurum, kuruluş, koruyucu aile ile işbirliği içinde çalışılmalıdır. Çocuk hakkındaki tedbirin
değiştirilmesi, kaldırılması konusunda kurum/kuruluş temsilcileri de yetkili olduğundan sürece dahil edilmeleri ve gizlilik ilkesine uygun olarak bilgilendirilmeleri gerekmektedir.
d) Tedbirin Değiştirilmesi / Sona Ermesi
Danışmanlık tedbirinin uygulandığı süreçte, tedbirin istenilen amaca ulaşmak için yeterli
olmadığının anlaşılması ya da çocuğun farklı gereksinimlerinin ortaya çıkması nedeniyle
ilave tedbire gereksinim duyulabilir.
15
Hakim veya mahkeme; denetim görevlileri, çocuğun velisi, vasisi, bakım ve gözetimini
üstlenen kimse, tedbiri uygulayan kurum ve kuruluşun temsilcisi, Cumhuriyet Savcısının
talebi üzerine veya resen çocuğa uygulanan tedbirin sonuçlarını inceleyerek değiştirebilir.
Hakim tedbir kararını değiştirmeden önce tedbiri uygulayan kişi, kurum veya kuruluştan
gerekçeli rapor isteyebilir.
Danışman ismen görevlendirilmiş ise yazacağı raporla, kurum adına görevlendirilmiş ise
kurumu aracılığıyla tedbirin değiştirilmesini ya da ilave tedbire hükmedilmesini isteyebilir.
Tedbirin uygulanması şu hallerde son bulur:
• 18 yaşın doldurulmasıyla; Tedbirin uygulanması, onsekiz yaşın doldurulmasıyla kendiliğinden sona erer. Ancak hâkim, eğitim ve öğrenimine devam edebilmesi için ve
rızası alınmak suretiyle tedbirin uygulanmasına belli bir süre daha devam edilmesine
karar verebilir. Uzatmaya karar vermeden önce hakim tedbiri uygulayan kişi, kurum ve
kuruluştan tedbirin uygulanması hakkında ayrıntılı rapor isteyebilir.
• Tedbirin amacına ulaşmasıyla; Hakim, çocuğun gelişimini göz önünde bulundurarak
koruyucu ve destekleyici tedbirin kaldırılmasına karar verebilir. Kararın kaldırılmasını
danışman, denetim görevlisi, veli, vasi, çocuğun bakım ve gözetimini üstlenen kişiler
ve tedbir kararını yerine getiren kurum ve kuruluş temsilcileri ile Cumhuriyet Savcısı
isteyebilir.
Danışmanlık tedbiri, yukarıda sayılan kişiler dışında danışmanın, bu tedbirde istenen amaca ulaşıldığına dair raporu üzerine mahkeme veya çocuk hâkiminin vereceği kararla sona
erecektir.
Hakkında Danışmanlık Tedbiri Verilen Çocuğun Denetime Tabi Tutulması
Hakkında koruyucu ve destekleyici tedbir kararı verilen çocuklar ile bazı hallerde suça sürüklenen çocuklar hakkında çocuğun denetim altına alınmasına da karar verilebilir. Kararın
amacı hapis cezasına seçenek yaptırımlarla, tedbirlerin etkin uygulanmasını denetlemek,
toplumla bütünleşme sürecinde gerekli sosyal desteği sağlamak ve tedbirlerin çocuğun
gereksinimlerine uygun duruma gelmesini sağlamaktır.
Denetim Görevi Kimler Tarafından Yerine Getirilir?
a) Denetimli Serbestlik Şube Müdürlükleri ve Yardım Merkezi Şube Müdürlüğü5 (DSYM)
:12-18 yaş arasındaki suça sürüklenen çocuklar hakkında denetim kararları DSYM tarafından görevlendirilen denetim görevlisince yerine getirilir.
b) ASPB: Çocukların korunmaya ihtiyacı olması, suçun işlendiği tarihte çocuğun 12 yaşından küçük olması veya çocuğun aileye teslimine karar verilmesi durumlarında denetim,
gözetim esasına göre ASPB il ya da ilçe müdürlükleri tarafından görevlendirilen denetim
görevlisince yerine getirilecektir.
5 11.04.2012 tarih ve 28261 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 6291 sayılı Kanun ile birlikte
“Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezi Şube Müdürlüğü” ibaresi “Denetimli Serbestlik Müdürlüğü” olarak
değiştirilmiştir.
16
Denetim Görevlisinin Görevleri nelerdir?
a) Kararla ulaşılmak istenen amacın gerçekleşmesi için çocuğun eğitim, aile, kurum, iş ve
sosyal çevreye uyumunu sağlamak üzere onu desteklemek, yardımcı olmak, gerektiğinde önerilerde bulunmak.
b) Çocuğa eğitim, iş, destek alabileceği kurumlar, hakları ve haklarını kullanma konularında rehberlik etmek.
c) İhtiyaç duyacağı hizmetlerden yararlanmasında çocuğa yardımcı olmak.
ç) Kaldığı yerleri ve ilişki kurduğu kişileri ziyaret ederek çocuğun içinde yaşadığı şartları,
ailesi ve çevresiyle ilişkilerini, eğitim ve iş durumunu, boş zamanlarını değerlendirme
faaliyetlerini yerinde incelemek.
d) Alınan kararın uygulanmasını, bu uygulamanın sonuçlarını ve çocuk üzerindeki etkilerini izlemek, tâbi tutulduğu yükümlülüklerin yerine getirilmesini denetlemek.
e) Çocuğun gelişimi hakkında, üçer aylık sürelerle Cumhuriyet Savcısı veya mahkemeye
rapor vermek.
Denetim Görevlisi ile Danışmanın Farkı Nedir?
Danışman, belli bir program dahilinde çocuk ve ailede davranış ve tutum değişikliği oluşturmak amacıyla hareket eder.
Denetim görevlisi ise çocuğa çevresel kaynakları tanıtır ve nasıl yararlanabileceği konusunda çocuğu bilgilendirir. Ayrıca, danışmanlık tedbiri ile diğer tedbirlere yönelik uygulamaların takibinden ve çocuğun eğitim, aile ve iş çevresinde gerekli incelemelerin yapılmasından
sorumludur.
Danışman ile denetim görevlisi arasında bir hiyerarşi bulunmayıp işbirliği ve koordinasyon
içinde hareket etmeleri gereklidir.
Çocuk Adalet Sistemine İlişkin Mevzuat
Ulusal hukukta kanunlar hiyerarşisinin en üstünde yer alan; T.C. Anayasası’nın, “Ailenin
Korunması ve Çocuk Hakları” başlıklı 41. maddesinde her çocuğun, korunma ve bakımdan
yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan
ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahip olduğu, devletin de her türlü istismara ve şiddete
karşı çocukları koruyucu tedbirleri alacağı belirtilerek çocuğun korunmasıyla ilgili genel bir
hükme yer verilmiştir. Ayrıca, Anayasa’nın 10. maddesinde çocuklara yönelik olarak yapılacak düzenlemeler bakımından “eşitliğe aykırılık” iddiasının ileri sürülemeyeceği hükme
bağlanarak, çocuklar hakkında pozitif ayrımcı bir yaklaşım benimsenmiştir.
Bunun yanı sıra, Anayasa’nın 90/son. maddesinde “usulüne uygun olarak yürürlüğe konulmuş olan uluslararası antlaşmaların kanun hükmünde olduğu ve temel hak ve özgürlüklere ilişkin olan antlaşmalarla kanunların farklı hükümler içermesi durumunda
uluslararası antlaşmanın hükümlerinin esas alınacağı” düzenlenmiştir. Bu düzenleme
17
ile ÇHS ve diğer temel haklara ilişkin sözleşmeler kanunlardan üstün ve yol gösterici nitelik
kazanmış, diğer bir deyişle Türk hukukunun doğrudan uygulanabilir bir parçası haline
gelmiştir.
Çocuk Adaletine İlişkin Uluslararası Kurallar:
1. Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme
2. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’ye Ek Çocuk Satışı, Çocuk Fahişeliği ve Çocuk Pornografisi ile İlgili İhtiyari Protokol
3. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’ye Ek Çocukların Silahlı Çatışmalara Dahil Olmaları Konusundaki İhtiyari Protokol
4. Çocuk Haklarının Kullanılmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi
5. Çocuk Adaletinin Yönetimi Hakkında Birleşmiş Milletler Asgari Standart Kuralları Pekin
(Beijing) Kuralları
6. Özgürlüğünden Yoksun Bırakılmış Çocukların Korunmasına İlişkin Birleşmiş Milletler
Kuralları (Havana Kuralları)
7. Hapis Dışı Önlemlerle İlgili Birleşmiş Milletler Asgari Standart Kuralları (Tokyo Kuralları)
Çocuk Adalet Sistemini Düzenleyen Temel Kanunlar
1. Çocuk Koruma Kanunu
2. Türk Medeni Kanunu
3. Aile Mahkemelerinin Kuruluş Görev ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun
4. Ailenin Korunması Hakkında Kanun
5. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu
6. Türk Ceza Kanunu
7. Ceza Muhakemesi Kanunu
8. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun
9. Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezleri ile Koruma Kurulları Hakkında Kanun
Çocuk Adalet Sistemini Düzenleyen Yönetmelikler/Tebliğler
1. Çocuk Koruma Kanununa Görev Verilen Koruyucu ve Destekleyici Tedbir Kararlarının
Uygulanması Hakkında Yönetmelik
2. Çocuk Koruma Kanunun Uygulanmasına ilişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik
3. Danışmanlık Tedbiri Kararlarının Uygulama Usul Ve Esasları Hakkında Tebliğ
18
EK - 1
Resmi Gazete Tarihi: 24.12.2006 Resmi Gazete Sayısı: 26386
ÇOCUK KORUMA KANUNUNA GÖRE VERİLEN KORUYUCU VE DESTEKLEYİCİ TEDBİR
KARARLARININ UYGULANMASI HAKKINDA YÖNETMELİK
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı, korunma ihtiyacı olan veya suça sürüklenen çocukların korunmasına, haklarının ve esenliklerinin güvence altına alınmasına ilişkin usûl ve
esasları düzenlemektir.
Kapsam
MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik, korunma ihtiyacı olan çocuklar hakkında alınacak tedbirler ile suça sürüklenen çocuklar hakkında uygulanacak güvenlik tedbirlerinin usûl ve
esaslarına, bu kararların yerine getirilmesinde kurumların görev ve sorumluluklarına ilişkin
hükümleri kapsar.
Dayanak
MADDE 3 – (Değişik:RG-23/5/2012-28301)
(1) Bu Yönetmelik, 3/7/2005 tarihli ve 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanununun 47 nci maddesi ile 3/6/2011 tarihli ve 633 sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 2 nci maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
MADDE 4 – (1) Bu Yönetmeliğin uygulanmasında;
a) Çocuk: Daha erken yaşta ergin olsa bile, onsekiz yaşını doldurmamış kişiyi; bu kapsamda,
1) Korunma ihtiyacı olan çocuk: Bedensel, zihinsel, ahlâkî, sosyal ve duygusal gelişimi ile
kişisel güvenliği tehlikede olan, ihmal veya istismar edilen ya da suç mağduru çocuğu,
2) Suça sürüklenen çocuk: Kanunlarda suç olarak tanımlanan bir fiili işlediği iddiası ile hakkında soruşturma veya kovuşturma yapılan ya da işlediği fiilden dolayı hakkında güvenlik
tedbirine karar verilen çocuğu,
b) Çocuk hâkimi: Hakkında kovuşturma başlatılmış olanlar hariç, suça sürüklenen çocuklarla korunma ihtiyacı olan çocuklar hakkında uygulanacak tedbir kararlarını veren çocuk
mahkemesi hâkimini,
c) Kanun: 3/7/2005 tarihli ve 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanununu,
ç) Kurum: Bu Yönetmelik kapsamındaki çocuğun bakılıp gözetildiği, hakkında verilen tedbir kararlarının yerine getirildiği resmî veya özel kurumları,
19
d) Mahkeme: Çocuk mahkemeleri ile çocuk ağır ceza mahkemelerini, çocuk mahkemesi
bulunmayan yerlerde aile ya da asliye hukuk mahkemeleri ile ceza mahkemelerini,
e) Sosyal çalışma görevlisi: Psikolojik danışmanlık ve rehberlik, psikoloji, sosyal hizmet
alanlarında eğitim veren kurumlardan mezun meslek mensuplarını,
ifade eder.
İKİNCİ BÖLÜM
Koruyucu ve Destekleyici Tedbirler
Koruyucu ve destekleyici tedbirler
MADDE 5 – (1) Koruyucu ve destekleyici tedbirler, çocuğun yararı göz önünde bulundurularak, öncelikle kendi aile ortamında korunmasının sağlanması ile yaşına ve gelişimine
uygun eğitim ve öğreniminin desteklenmesini, kişiliğinin ve toplumsal sorumluluğunun
geliştirilmesini sağlamaya yönelik;
a) Danışmanlık,
b) Eğitim,
c) Bakım,
d) Sağlık,
e) Barınma,
tedbirleridir.
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına(1) başvuru,
bildirim mükellefiyeti ve yükümlülükler
MADDE 6 – (1) Adlî ve idarî merciler, kolluk görevlileri, köy ve mahalle muhtarları, belediye
zabıta memurları, sağlık ve eğitim kuruluşları, diğer kamu kurum ve kuruluşlarının görevlileri, sivil toplum kuruluşları ile bir çocuğun korunma ihtiyacı olduğundan haberdar olanlar,
durumu il ve ilçelerdeki (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar
müdürlüklerine bildirmekle yükümlüdür.
(2) Çocuk veya çocuğun bakımından sorumlu kimseler, çocuğun korunma altına alınması
amacıyla il ve ilçelerdeki (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar
müdürlüklerine başvurabilir.
(3) İl ve ilçe (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar müdürlükleri,
korunma ihtiyacı olan çocuklar hakkında basın ve yayın organları ile benzeri iletişim araçlarında çıkan haberleri ve her türlü duyumu ihbar kabul ederek ayrıca bir resmî duyuru
gelmesini beklemeden harekete geçerek bunları araştırmakla yükümlüdür.
(4) İl ve ilçe (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar müdürlükleri,
çevrelerinde korunma ihtiyacı olan Kurum hizmetinden yararlanamayan çocukları tespit
etmek ve gerekli tedbirleri almak amacıyla ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği içerisinde
bulunur.
20
(5) (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı kendisine
bildirilen olaylar ve yükümlülükleri ile ilgili olarak gerekli incelemeyi derhâl yapar. İnceleme ve müteakip işlemler, (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Çocuk Hizmetleri Genel
Müdürlüğünün çocuklara ilişkin mevzuatına göre yürütülür.
(6) Yapılan inceleme sonucu, müracaatçının gereksinim ve aciliyet durumu göz önünde
bulundurularak, Kurumun vermiş olduğu hizmet modellerinden yararlandırılabilir ya da
ilgili kurumlara yönlendirilebilir.
(7) Koruyucu ve destekleyici tedbir kararı alınması gereken hâllerde, il veya ilçe (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar müdürlüğünce çocuk hakkında
Çocuk Koruma Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usûl ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin
21 inci maddesine uygun olarak hazırlanacak sosyal inceleme raporu, talep yazısı ekinde
mahkemeye veya çocuk hâkimine sunulur.
Acil korunma kararı alınması
MADDE 7 – (1) Derhâl korunma altına alınmasını gerektiren bir durumun varlığı hâlinde
çocuk, sağlık kontrolü yaptırıldıktan sonra (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve
Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından bakım ve gözetim altına alınır.
(2) Acil korunma kararının alınması için Kurum tarafından çocuğun Kuruma geldiği tarihten
itibaren en geç beş gün içinde çocuk hâkimine müracaat edilir. Hâkim tarafından, üç gün
içinde talep hakkında karar verilir. Hâkim, çocuğun bulunduğu yerin gizli tutulmasına ve
gerektiğinde kişisel ilişkinin tesisine karar verebilir.
(3) Acil korunma kararı alınıncaya kadar geçen sürede çocuk; (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar il müdürünün oluruna istinaden (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının hizmet modellerinden yararlandırılır.
(4) Acil korunma kararı en fazla otuz günlük süre ile sınırlı olmak üzere verilebilir. Bu süre
içinde Kurumca çocuk hakkında sosyal inceleme yapılır. Kurum, yaptığı inceleme sonucunda, tedbir kararı alınmasının gerekmediği sonucuna varırsa bu yöndeki görüşünü ve
sağlayacağı hizmetleri hâkime bildirir. Çocuğun, ailesine teslim edilip edilmeyeceğine veya
uygun görülen başkaca bir tedbire hâkim tarafından karar verilir.
(5) Kurum, çocuk hakkında tedbir kararı alınması gerektiği sonucuna varırsa hâkimden
koruyucu ve destekleyici tedbir kararı verilmesini talep eder.
Koruyucu ve destekleyici tedbir kararı alınmasında yetki ve usûl
MADDE 8 – (1) Çocuklar hakkında koruyucu ve destekleyici tedbir kararı; çocuğun anası, babası, vasisi, bakım ve gözetiminden sorumlu kimse (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301)
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve Cumhuriyet savcısının istemi üzerine veya re’sen çocuğun menfaatleri bakımından kendisinin, ana, baba,
vasisi veya birlikte yaşadığı kimselerin bulunduğu yerdeki çocuk hâkimince alınır.
(2) Çocuk mahkemesi bulunmayan yerlerde, bu mahkeme kurulup göreve başlayıncaya
21
kadar hakkında kovuşturma başlatılmış olanlar hariç, korunma ihtiyacı olan çocuklar hakkında tedbir kararları, aile mahkemeleri kurulan yerler bakımından bu mahkemeler, kurulu
bulunmayan yerler bakımından asliye hukuk mahkemelerince alınır.
(3) Hakkında kovuşturma başlatılmış olan çocuklar için koruyucu ve destekleyici tedbir
kararı kovuşturmanın yapıldığı mahkemece alınır.
(4) Soruşturma sırasında, suça sürüklenen çocuk hakkında koruyucu ve destekleyici tedbir
talebinde bulunulup da mahkeme veya çocuk hâkiminden tedbir kararı alınmış ise kararın
bir sureti soruşturma dosyası içine konularak kovuşturma makamlarının bilgisine sunulur.
(5) Fiili işlediği sırada oniki yaşından küçük çocuklar ile onbeş yaşını doldurmamış sağır
ve dilsizler hakkında mahkemece, 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun
31 inci maddesinin birinci fıkrası ile 33 üncü maddesi uyarınca çocuklara özgü güvenlik
tedbirleri uygulanabilir.
(6) Fiili işlediği sırada oniki yaşını bitirmiş onbeş yaşını doldurmamış bulunan çocuklar
ile onbeş yaşını doldurmuş ancak onsekiz yaşını doldurmamış sağır ve dilsizlerin işledikleri fiilin hukukî anlam ve sonuçlarını algılayamamaları veya davranışlarını yönlendirme
yeteneklerinin yeterince gelişmemiş olması hâlinde mahkemece, 5237 sayılı Türk Ceza
Kanununun 31 inci maddesinin ikinci fıkrası ile 33 üncü maddesi uyarınca çocuklara özgü
güvenlik tedbirlerine hükmolunur.
(7) Çocuk hâkimi veya mahkemece, suça sürüklenen ve ceza sorumluluğu olmayan çocuklarla korunma ihtiyacı olan çocuklar hakkında verilecek tedbir kararlarının usûlünde,
Kanunun 13 üncü maddesinin birinci fıkrası hükmü uygulanır.
(8) Çocuk hâkimi veya mahkemece, koruyucu ve destekleyici tedbir kararı verilmeden
önce yeterli idrak gücü bulunan çocuğun yazılı veya sözlü olarak görüşü alınır. Gerektiğinde koruyucu ve destekleyici tedbir kararını istemeye yetkili olan çocuğun anası, babası,
vasisi, bakım ve gözetiminden sorumlu kimse ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk
Hizmetleri Genel Müdürlüğü temsilcileri de dinlenebilir.
(9) Kanunun 7 nci maddesinin yedinci fıkrası uyarınca görevli mahkeme, korunma ihtiyacı
olan çocuk hakkında koruyucu ve destekleyici tedbir kararının yanında 22/11/2001 tarihli
ve 4721 sayılı Türk Medenî Kanunu hükümlerine göre velayet, vesayet, kayyım, nafaka ve
kişisel ilişki kurulması gereken hâllerde de duruşma yaparak karar vermeye yetkilidir.
(10) Aile mahkemeleri, bakmakta oldukları davalar ile ilgili koruyucu ve destekleyici tedbir
kararı verebilir.
(11) Tedbir kararı verilmeden önce çocuk hakkında sosyal inceleme yaptırılabilir. Ancak,
fiili işlediği sırada oniki yaşını bitirmiş onbeş yaşını doldurmamış bulunan çocuklar ile onbeş yaşını doldurmuş ancak onsekiz yaşını doldurmamış sağır ve dilsizlerin işledikleri fiilin
hukukî anlam ve sonuçlarını algılama yeteneğinin ve bu fiille ilgili olarak davranışlarını
yönlendirme yeteneğinin olup olmadığının takdiri bakımından sosyal inceleme yaptırılması
zorunludur.
(12) Mahkeme veya çocuk hâkimi bir veya birden fazla tedbire karar verebilir. Tedbir kararı
verilirken, Kanunun 4 üncü maddesinde öngörülen; kurumda bakım ve kurumda tutmanın
22
son çare olarak görülmesi, kararların verilmesinde ve uygulanmasında toplumsal sorumluluğun paylaşılmasının sağlanması temel ilkesinden hareketle çocuğu öncelikle aile içinde
destekleyen danışmanlık, eğitim ve sağlık tedbirlerinin alınması esası gözetilir. Ancak; çocuğun teslim edileceği veli, vasi, kanunî temsilcisi veya bakımını üstlenen kimselerin sosyal,
ekonomik ve kültürel durumu ile yörenin örf ve âdetleri dikkate alınarak, çocuğun yaşama,
gelişme, korunma ve katılım hakları ile yarar ve esenliğinin tehlikeye düşebileceğinin tespiti hâlinde; diğer tedbirler yanında kurumda bakım veya barınma tedbiri kararı alınması
öncelikle değerlendirilir.
(13) Tedbir kararında; tedbirin türü ile tedbiri uygulayacak kişi, kurum veya kuruluş adları
gösterilir. Gerektiğinde kararda tedbirin süresi de belirtilir. (14) Tedbir kararları verilirken, tedbirin belirli bir yerde uygulanması sonucunu doğuracak
şekilde hizmet sunumu bakımından idarenin takdir alanını kısıtlayacak veya hizmet modellerini ve sınırlarını daraltabilecek uygulamalara sebebiyet verilmemesine özen gösterilir.
(15) Çocuk hâkimi veya mahkeme, hakkında koruyucu ve destekleyici tedbir kararı verdiği
çocuğun denetim altına alınmasına da karar verebilir.
Koruyucu ve destekleyici tedbir kararlarının gönderilmesi
MADDE 9 – (1) Mahkeme veya çocuk hâkimince bu Yönetmelik uyarınca verilen;
a) Danışmanlık ve barınma tedbir kararları, ilgisine göre il millî eğitim müdürlükleri, (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı il veya ilçe müdürlükleri ya da yerel yönetimlere,
b) Eğitim tedbiri kararı, ilgisine göre il millî eğitim müdürlüklerine veya Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığı bölge müdürlüklerine,
c) Bakım tedbiri kararı(Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı il veya ilçe
müdürlüklerine,
ç) Sağlık tedbiri kararı, il sağlık müdürlüklerine,
gönderilir.
(2) Koruyucu ve destekleyici tedbir kararı, kesinleştirilmesi beklenmeksizin derhâl uygulanır.
(3) Tedbir kararlarının, kararı veren mahkemenin veya çocuk hâkimliğinin bulunduğu yerde uygulanması esastır. Ancak, tedbir kararının uygulanmasının, kararın gönderildiği ildeki
kurum veya kuruluşlar tarafından yerine getirilmesi mümkün olmadığı taktirde çocuğun
yararı gözetilerek tedbir kararını yerine getirmekle sorumlu kurum tarafından tedbirin nerede yerine getirileceğine karar verilir.
Tedbir kararının değiştirilmesi veya süresinin uzatılması
MADDE 10 – (1) Hâkim veya mahkeme; denetim görevlileri, çocuğun velisi, vasisi, bakım
ve gözetimini üstlenen kimselerin, tedbir kararını yerine getiren kişi ve kuruluşun temsilcisi
ile Cumhuriyet savcısının talebi üzerine veya re’sen çocuğa uygulanan tedbirin sonuçlarını
inceleyerek, süresini uzatabilir veya değiştirebilir.
23
(2) Hâkim veya mahkeme, koruyucu ve destekleyici tedbir kararının değiştirilmesi veya süresinin uzatılması yönünde bir karar vermeden önce tedbir kararını uygulayan kişi, kurum
veya kuruluştan tedbirin uygulanması hakkında gerekçeli bir rapor isteyebilir.
Tedbir kararının kaldırılması veya sona ermesi
MADDE 11 – (1) Hâkim, çocuğun gelişimini göz önünde bulundurarak koruyucu ve destekleyici tedbirin kaldırılmasına karar verebilir. Bu karar acele hâllerde, çocuğun bulunduğu yer hâkimi tarafından da verilebilir. Ancak bu durumda karar, önceki kararı alan hâkim
veya mahkemeye bildirilir.
(2) Tedbir kararının kaldırılmasını, denetim görevlileri, çocuğun velisi, vasisi, bakım ve gözetimini üstlenen kimseler, tedbir kararını yerine getiren kişi ve kuruluşun temsilcileri ile
Cumhuriyet savcısı talep edebilir.
(3) Tedbirin uygulanması, onsekiz yaşın doldurulmasıyla ayrıca bir karara gerek kalmaksızın kendiliğinden sona erer. Ancak hâkim, eğitim ve öğrenimine devam edebilmesi için
ve çocuğun rızası alınmak suretiyle tedbirin uygulanmasına belli bir süre daha devam
edilmesine karar verebilir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Koruyucu ve Destekleyici Tedbir Kararlarının Yerine Getirilmesi
Danışmanlık tedbiri
MADDE 12 – (1) Danışmanlık tedbiri, çocuğun bakımından sorumlu olan kimselere çocuk
yetiştirme konusunda; çocuklara da eğitim ve gelişimleri ile ilgili sorunlarının çözümünde
yol göstermeye yönelik rehberlik tedbirleridir.
(2) Danışmanlık tedbirleri, çocuğun ailesi yanında korunmasını sağlamak veya çocuk hakkında verilen tedbir kararlarının uygulanması sırasında onu desteklemek ya da uygulanması muhtemel tedbirler hakkında bilgilendirmek amacıyla uygulanır.
(3) Özel veya kamu sosyal hizmet kurum veya kuruluşlarında ya da ailesi yanında kalmakta olan ve hakkında danışmanlık tedbirine karar verilen çocukların bedensel, zihinsel,
psiko-sosyal, duygusal gelişimini desteklemek, okul, aile ve sosyal çevresi ile uyumunu
güçlendirmek ve yeteneklerine uygun bir meslek sahibi olarak hayata hazırlanmalarını
sağlamak amacıyla okul başarısını arttırma, madde kullanımı, davranış bozukluğu, ergenlik sorunları, aile içi iletişim gibi çocuğun, ailesinin ve çocuğun bakımını üstlenen kişilerin
ihtiyaçlarına uygun konularda uzmanlaşmış bir veya birden fazla kişi danışman olarak görevlendirilebilir.
(4) Çocuğun bakımından sorumlu olan kimselere; anne baba eğitimi, aile danışmanlığı,
aile tedavisi gibi konularda danışmanlık hizmetleri sunulur. Ayrıca, davranış değişikliği için
bu anne ve babalar aile eğitimi programlarına yönlendirilebilir.
(5) Danışmanlık hizmeti, kurumlarda görevli sosyal çalışma görevlileri ile alanında meslekî eğitim almış görevlilerce yürütülür. Danışmanlık hizmeti verecek uzman kişilerin uy-
24
gulayacakları meslekî çalışmalar ve programlara ilişkin standartlar, uygulama esasları ve
değerlendirme ölçütleri tedbiri yerine getirecek kurumlar tarafından belirlenir. Uzmanlar
alanları da belirtilmek suretiyle tedbiri yerine getirmekle sorumlu kurumların taşra birimleri
tarafından, il ve ilçelerdeki koordinasyon makamlarına, mahkeme veya çocuk hâkimlerine
bildirilir.
(6) Danışmanlık hizmeti verecek olan kişilerin konularında meslekî eğitim almış olmalarının
yanı sıra yeterliliklerini sertifikaları ile belirten ve alanlarında çalıştıklarını hizmet belgesi ile
ispat edenler öncelikli olarak tercih edilir.
(7) Danışmanlık tedbiri, Millî Eğitim Bakanlığı, (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile
ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve yerel yönetimler
tarafından yerine getirilir. Danışmanlık tedbirini yerine getirmekle sorumlu kurumlar, bu
Yönetmeliğin yayımından itibaren altı ay içinde uygulama usûl ve esaslarını oluşturarak
birer örneğini il ve ilçe koordinasyon makamları ile merkezî koordinasyonun sekretarya
hizmetlerini yürüten (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğüne gönderir.
Eğitim tedbiri
MADDE 13 – (1) Eğitim tedbiri, çocuğun bir eğitim kurumuna gündüzlü veya yatılı olarak
devamına; bu şekilde eğitim alması mümkün olmayan çocukların evde eğitim almalarına, özel eğitim almaları gereken çocukların eğitsel ihtiyaçları doğrultusunda ilgili eğitim
kurumuna devamına, kendilerine, ailelerine, öğretmenlerine ve okul personeline; uzman
personel, araç gereç sağlanmasına yönelik tedbirler ile çocuğun iş ve meslek edinmesi
amacıyla bir meslek veya sanat edinme kursuna gitmesine veya meslek sahibi bir ustanın
yanına yahut kamu ya da özel sektöre ait işyerlerine yerleştirilmesine yönelik tedbirlerdir.
(2) Mahkeme veya çocuk hâkimi, eğitim tedbirine karar vermeden önce çocuğun eğitim
alacağı kişi, kamu veya özel kurumlardan bu konuda bilgi isteyebilir.
(3) Halk eğitimi ve meslekî eğitim merkezleri ile Türkiye İş Kurumu il müdürlükleri, açtıkları
ve açacakları kurs ya da programlar hakkında süre, konu, hedef kitle gibi hususları içeren
listeleri oluşturarak periyodik olarak mahkeme veya çocuk hâkimi ile il ve ilçelerdeki koordinasyon makamlarına bilgi verir.
(4) Millî Eğitim Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Türkiye İş Kurumu
Genel Müdürlüğü, özel eğitime gereksinim duyan engelli çocuklar için eğitim tedbirinin
uygulanmasına ilişkin gerekli önlemleri alır. Bu konuda ilde yapılan faaliyet ve programlar
hakkında mahkeme veya çocuk hâkimi ile il ve ilçelerdeki koordinasyon makamlarına periyodik olarak bilgi verilir.
(5) Eğitim tedbiri kararının verilmesinde onbeş yaşını doldurmamış çocuklar bakımından
uluslararası sözleşmeler ve kanunların öngördüğü sınırlar dikkate alınır. Bunlar hakkında
eğitimlerinin devamına ilişkin tedbir kararı verilebilir.
(6) Onbeş yaşını doldurmuş çocuk hakkında, iş ve meslek edinmesi amacıyla bir meslek
veya sanat edinme kursuna gitmesine, meslek sahibi bir ustanın yanına yahut kamu ya da
özel sektöre ait işyerlerine yerleştirilmesine yönelik verilen tedbir kararında; Milli Eğitim
25
Bakanlığınca yerine getirilmesinin hükme bağlandığı hâllerde bu Bakanlığın koordinasyonunda meslekî eğitim merkezleri, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca yerine getirilmesinin hükme bağlandığı hâllerde ise Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğünce geliştirilen
işgücünün istihdam edilebilirliğini artırmaya yönelik işgücü yetiştirme, meslekî eğitim ve
işgücü uyum programlarına yönlendirilmek suretiyle yerine getirilir. Bu eğitim programlarına erişimde güçlük yaşanıyorsa, tedbir kararı verilen çocuğun Türkiye İş Kurumuna Genel
Müdürlüğüne müracaatı sonrasında vasıflarına uygun işçi arayan özel işyerleri ile bağlantısı sağlanır. Kamuda işe yerleştirme ise, kamuda işe alınacaklarla ilgili kanun hükümleri
çerçevesinde yerine getirilir.
(7) Hiç eğitim almamış veya zorunlu eğitimini yarıda bırakmış, zorunlu eğitim yaşını tamamlamış olup haklarında koruyucu ve destekleyici tedbir kararı verilen çocukların; eğitimlerini sürdürebilmeleri, kapasitelerini geliştirebilmeleri, iş ve meslek edinebilmeleri amacıyla Millî Eğitim Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve Türkiye İş Kurumu
Genel Müdürlüğünce gerekli önlemler alınır.
(8) Eğitim tedbiri, Millî Eğitim Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının ilgili
birimleri tarafından yerine getirilir.
Bakım tedbiri
MADDE 14 – (1) Bakım tedbiri, çocuğun bakımından sorumlu olan kimsenin herhangi
bir nedenle görevini yerine getirememesi hâlinde, (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301)
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı il ve ilçe müdürlükleri tarafından çocuğun resmî veya
özel bakım yurduna yerleştirilmesi ya da koruyucu aile hizmetlerinden veya Kurumun bu
kapsamda yürüttüğü hizmet modellerinden yararlandırılmasına yönelik tedbirdir.
(2) Bakım veya barınma tedbir kararı alınan ve ihmal veya istismara uğrayan, psiko-sosyal
sorunları nedeniyle uyum sorunu yaşayanlar ile olumsuz yaşam deneyimlerini devam ettirmeleri nedeniyle rehabilitasyona ihtiyacı olduğu tespit edilen çocukların, rehabilitasyonu
sağlanıncaya kadar korunma ihtiyacı olan diğer çocuklarla aynı ortamda bakılmamaları esastır. Bu çocukların öncelikle (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal
Politikalar Bakanlığı il ve ilçe müdürlükleri tarafından bu amaçla kurulmuş merkezlerde
rehabilitasyonları sağlanır.
(3) Sağlık ve bakım tedbirinin birlikte uygulanacağı hallerde, öncelikle suça sürüklenen
veya korunma ihtiyacı olan çocuklardan tedavisi gereken ağır ruhsal hastalığı veya madde
bağımlılığı nedeniyle fiziksel sorunları olanların rehabilitasyonu bu amaçla kurulmuş resmî
veya özel sağlık kuruluşlarında gerçekleştirilir. Bunlardan bakım tedbirini gerektirenler, yatarak tedavileri tamamlandıktan sonra bakım amacıyla aile yanına veya bu amaçla kurulmuş resmî veya özel kuruluşa yerleştirilir.
(4) Bakım tedbiri kararı verilen çocukların kolluk kuvvetlerince (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı il ve ilçe müdürlüklerine
teslim edileceği hâllerde, çocuğun ilk sağlık kontrolü yapıldıktan sonra teslimi sağlanır.
Bulaşıcı hastalığı olan çocukların tedavisi Sağlık Bakanlığınca gerçekleştirilir. Bu durumdaki
çocuklar hakkında derhâl sağlık tedbiri alınması için mahkeme veya çocuk hâkimine başvurulur.
26
(5) Bu tedbirin uygulanmasında Kurum tarafından ilgili mevzuat çerçevesinde yabancı uyruklu çocukların vatandaşı olduğu ülkenin konsoloslukları ile irtibat sağlanır.
(6) Sağlık kontrolü ve tedaviye ilişkin hizmetlerden doğan tüm giderler Sağlık Bakanlığınca
karşılanır.
(7) Bakım tedbiri, (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı il ve ilçe müdürlükleri tarafından yerine getirilir.
Barınma tedbiri
MADDE 15 – (1) Barınma tedbiri, yaşamını devam ettirmek için yeterli ve sağlıklı bir barınma yeri olmayan çocuklu kimselere veya hayatı tehlikede olan hamile kadınlar ile bunların
çocuklarına uygun barınma yeri sağlamaya yönelik tedbirlerdir.
(2) Barınma tedbiri uygulanan kimselerin, talepleri hâlinde kimlikleri ve adresleri gizli tutulur.
(3) Barınma tedbiri kararı verilen kimselerin, kolluk kuvvetlerince tedbir kararını uygulayacak Kuruma teslim edileceği hâllerde, bu kimselerin ilk sağlık kontrolü yapıldıktan sonra
teslimi sağlanır. Bulaşıcı hastalığı olanların tedavisi Sağlık Bakanlığınca gerçekleştirilir. Bu
durumdaki kimseler hakkında derhâl sağlık tedbiri alınması için mahkeme veya çocuk hâkimine başvurulur.
(4) Bu tedbirin uygulanmasında kurum tarafından ilgili mevzuat çerçevesinde yabancı uyruklu kimselerin vatandaşı olduğu ülkenin konsoloslukları ile irtibat sağlanır.
(5) Sağlık kontrolü ve tedaviye ilişkin hizmetlerden doğan tüm giderler Sağlık Bakanlığınca
karşılanır.
(6) Barınma tedbiri, (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı il ve ilçe müdürlükleri, Millî Eğitim Bakanlığı ve yerel yönetimler tarafından yerine
getirilir.
Sağlık tedbiri
MADDE 16 – (1) Sağlık tedbiri, çocuğun fiziksel ve ruhsal sağlığının korunması ve tedavisi
için gerekli geçici veya sürekli tıbbî bakım ve rehabilitasyonu ile madde bağımlısı olanların
tedavilerinin yapılmasına yönelik tedbirdir.
(2) Suça sürüklenen veya korunma ihtiyacı olan akıl hastası çocuklar hakkında ruhsal sağlığının tedavisi için öncelikle sağlık tedbirine karar verilmesi esastır.
(3) Mahkeme veya çocuk hâkimi acil korunma kararı veya koruyucu ve destekleyici tedbir
kararlarını vermeden önce çocuğun sağlık durumu hakkında sağlık kuruluşlarından rapor
isteyebilir.
(4) Akıl hastalığı veya madde bağımlılığı sebebiyle sağlık tedbirine hükmetmeye ve kısıtlamaya resmî sağlık kurulu raporu üzerine karar verilir. Ancak, çocuğun akıl hastalığı veya
madde bağımlılığının açıkça belli olduğu hallerde; kendisi veya anası, babası, vasisi, bakım
ve gözetiminden sorumlu kimsenin tedavi talep etmesi üzerine veya re’sen rapor alınmadan da sağlık tedbirine karar verilebilir. 27
(5) Sağlık kurulunca düzenlenen rapora göre toplum açısından tehlikeli olan suça sürüklenen veya korunma ihtiyacı olan akıl hastası çocuklar hakkında sağlık tedbiri, yüksek
güvenlikli sağlık kurumlarında korunma ve tedavi altına alınmak suretiyle yerine getirilir.
(6) Akıl hastası çocuk hakkında toplum açısından tehlikeliliğinin devam edip etmediği veya
önemli ölçüde azalıp azalmadığı hususunda en geç üçer aylık dönemler hâlinde mahkeme
veya çocuk hâkimine bilgi verilir.
(7) Yerleştirildiği kurumun sağlık kurulunca düzenlenen raporda toplum açısından tehlikeliliğinin ortadan kalktığının veya önemli ölçüde azaldığının belirtilmesi üzerine mahkeme
veya çocuk hâkimi kararıyla çocuğun yüksek güvenlikli sağlık kurumunda koruma ve tedavi altına alınmasına ilişkin karar kaldırılarak çocuk serbest bırakılabilir.
(8) Sağlık kurulu raporunda akıl hastalığının ve işlenen fiilin niteliğine göre güvenlik bakımından çocuğun tıbbî kontrol ve takibinin gerekip gerekmediği, gerekiyor ise bunun süre
ve aralıkları belirtilir.
(9) Tıbbî kontrol ve takip, raporda gösterilen süre ve aralıklarla, çocuğun ana, baba, vasisi,
bakım ve gözetimini üstlenen kimseler ya da hakkında bakım veya barınma tedbiri verilmiş
ise bu tedbiri yerine getirmekle yükümlü kurum ya da kuruluşlarca bu çocukların teknik
donanımı ve yetkili uzmanı olan sağlık kuruluşuna gönderilmeleri ile sağlanır.
(10) Tıbbî kontrol ve takipte, çocuğun akıl hastalığı itibarıyla toplum açısından tehlikeliliğinin arttığı anlaşıldığında, hazırlanan rapora dayanılarak, yeniden koruma ve tedavi amaçlı
olarak sağlık tedbirine hükmedilir. Bu durumda, yukarıdaki işlemler tekrarlanır. (11) Yatarak tedavisi tamamlanan çocuklardan haklarında bakım veya barınma tedbir kararı bulunanlar, kararı uygulamakla görevli kurum tarafından aile yanına, kuruma veya bu
amaçla kurulmuş resmî veya özel kuruluşlara yerleştirilir.
(12) Sağlık tedbirleri kapsamında uygulanan tedavinin özelliklerine bağlı olarak bir aile
veya kurum yanında bakımı gereken çocuklar hakkında verilen sağlık ve bakım tedbirleri
birlikte uygulanır. Bunun için ilgili kurum veya kuruluşlar işbirliği yapar.
(13) Alkol ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde bağımlısı olan çocukların, koruyucu ve
destekleyici sağlık tedbiri olarak, alkol ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde bağımlılarının tedavi altına alınmasına yönelik olarak verilen kararların yerine getirilmesinde tedavi
için çocuğun rızası aranmaz. Tedbirin uygulama süresince ilgili kurum uzmanı tarafından,
çocuğa uyuşturucu veya uyarıcı maddenin kullanılmasının etki ve sonuçları hakkında bilgi
verilir, sorumluluk bilincinin gelişmesine yönelik olarak öğütte bulunulur ve yol gösterilir.
(14) Sağlık Bakanlığı, il sağlık müdürlükleri marifetiyle sağlık tedbirinin yerine getirileceği
uygun sağlık kurum veya kuruluşunu belirleyerek, çocuğun bu kuruma ilk müracaatını
sağlamak zorundadır. Ayakta tedavisi uygun görülen çocukların tedavisi; ana, baba, vasisi,
bakım ve gözetimini üstlenen kimseler ya da haklarında bakım ve barınma tedbiri verilmiş ise bu tedbiri yerine getirmekle yükümlü kurum ya da kuruluşlarca belirlenen sağlık
kurumlarına gönderilmeleri ile sağlanır. Gerektiğinde kolluk birimlerinden güvenliğin sağlanması için yardım istenebilir.
(15) Sağlık tedbiri, Sağlık Bakanlığı tarafından yerine getirilir.
28
Bakım ve barınma tedbirleri ile ilgili yardım ve destek talebi MADDE 17 – (1) Bakım ve barınma tedbirlerinin yerine getirilmesi sırasında ihtiyaç duyulan
kolluk hizmetleri ilgili birimlerden talep edilir. Kolluk birimleri, bu talepleri geciktirmeksizin
yerine getirir.
(2) Bakım ve barınma tedbir kararı alınan kişiler ile çocukların rehabilitasyonu, eğitimi ve diğer bakanlıkların görev alanına giren hususlarla ilgili olarak (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı il ve ilçe müdürlükleri tarafından yapılan her türlü yardım ve destek talepleri Millî Eğitim Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı,
Sağlık Bakanlığı, ilgili diğer bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşları tarafından geciktirilmeksizin yerine getirilir.
Tedbir kararlarının uygulanması, takibi ve denetimi
MADDE 18 – (1) Tedbir kararlarını yerine getirmekle görevli kişi, kurum veya kuruluşlarca,
bu tedbir kararlarının nasıl yerine getirileceği konusunda bir plân hazırlanarak uygulamaya konulur. Bu plân çocuğun teslim edildiği ya da teslim alındığı tarihten itibaren en geç
on gün içerisinde mahkeme veya çocuk hâkiminin onayına sunulur. Mahkeme veya çocuk
hâkimi, gerektiğinde uygulama plânının değiştirilmesini isteyebilir.
(2) Uygulama plânı hazırlanırken çocuk hakkında düzenlenmiş sosyal inceleme raporundan da yararlanılabilir.
(3) Uygulama plânında, kararın uygulanmasından sorumlu kişi, tedbirin türü ve süresi,
tedbirin uygulanmasında hangi kurumlarla işbirliği yapılacağı ve hangi hizmetlerin sağlanacağı, nelerin amaçlandığı ve ilerlemenin nasıl ölçüleceğine ilişkin bilgilere yer verilir.
(4) Tedbir kararını veren mahkeme veya çocuk hâkimi, tedbir kararlarının uygulanmasını,
tedbirden beklenen gayenin gerçekleşip gerçekleşmediğini, uygulanan tedbirin çocuğun
gelişimini hangi yönde etkilediğini en geç üçer aylık sürelerle incelettirir.
(5) Tedbirlerin uygulanmasına ilişkin inceleme, mahkemede görevli sosyal çalışma görevlilerine yaptırılır.
(6) Hakkında bakım ve barınma tedbiri kararı verilen ve (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301)
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı il ve ilçe müdürlüklerinde bulunan çocukla ilgili inceleme
görevi öncelikle bu kurumda çalışan sosyal çalışma görevlilerine yaptırılır. Ancak, çocuğun
yüksek yararının gerektirdiği durumlarda inceleme görevi mahkemeye atanan sosyal çalışma görevlilerine de yaptırılabilir.
(7) Sosyal çalışma görevlilerinin bulunmaması veya görevin bunlar tarafından yapılmasında fiili ya da hukukî bir engel bulunması hâlinde, Kanunun 33 üncü maddesinin birinci
fıkrasında öngörülen nitelikleri haiz olmak şartıyla diğer kamu kurum ve kuruluşlarında
çalışan veya serbest meslek icra eden sosyal çalışma görevlileri, inceleme için görevlendirilebilir.
(8) Sosyal çalışma görevlilerinin görev alanı haricinde başka bir uzmanlık dalına ihtiyaç
duyulması hâlinde, Kanunun 33 üncü maddesinin birinci fıkrasında öngörülen nitelikleri
haiz olmak şartıyla mahkemece, diğer kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanlar ile serbest
meslek icra edenlere de inceleme yapma görevi verilebilir.
29
(9) Yedinci ve sekizinci fıkralarda sayılanlar arasından temin edilemediği takdirde inceleme
yaptırmak için denetimli serbestlik görevlisi olarak istihdam edilen sosyal çalışma görevlisinden de yararlanılabilir.
(10) Görevlendirme yapılırken bilirkişilerin iş durumu gözetilerek 1/6/2005 tarihli ve 25832
sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Ceza Muhakemesi Kanununa Göre İl Adlî Yargı Adalet Komisyonlarınca Bilirkişi Listelerinin Düzenlenmesi Hakkında Yönetmelik hükümlerine
göre hazırlanan listelerden yararlanılır.
(11) Yedinci, sekizinci ve dokuzuncu fıkralara göre yapılan görevlendirmelerde, incelemeyi
yapanlara mahkeme veya çocuk hâkimi tarafından bilirkişilik esasları çerçevesinde tayin
edilecek ücret Cumhuriyet başsavcılığının suçüstü ödeneğinden ödenir.
(12) İncelemeyi yapan sosyal çalışma görevlisi ya da uzman, inceleme sonucunda bir rapor
düzenleyerek on gün içinde mahkemeye veya hâkime verir. Gerekli görüldüğünde raporu
düzenleyen uzman dinlenebilir. Rapor yeterli görülmezse yeniden inceleme yaptırılır.
(13) Kanunda yazılı tedbirlerin uygulanması amacıyla özel ve resmî kişi, kurum ve kuruluşlarca verilecek hizmetler, Kanunun ilgili tedbiri yerine getirmekle sorumlu tuttuğu
Bakanlığın denetiminde yürütülür. Ancak bu tedbirlerin yerine getirilmesinde ceza infaz
kurumlarına herhangi bir görev yüklenemez.
(14) Haklarında bakım veya barınma tedbiri kararı verilen ve uygulanması amacıyla kurum
ve kuruluşlara teslim edilen çocuklara ilişkin nakiller, kuruluştan izinsiz ayrılan çocuklara
ilişkin işlemler ile izin, ziyaret, harçlık, giyim-kuşam, kırtasiye ve benzeri işlemler, tedbiri
uygulayan kurum veya kuruluşların kendi mevzuatı çerçevesinde yürütülür.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Koordinasyon
Merkezî Koordinasyon
MADDE 19 – (1) Koruyucu ve destekleyici tedbirlerin yerine getirilmesinde kurumların koordinasyonu (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığınca
sağlanır.
(2) Koordinasyonun sekretarya hizmetleri (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve
Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yürütülür.
(3) Koruyucu ve destekleyici tedbirlerin yerine getirilmesinde kurumların koordinasyonunu sağlamak üzere (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Müsteşarının veya görevlendireceği bir müsteşar yardımcısının başkanlığında; (Ek ibare:RG-23/5/2012-28301) Adalet Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Millî Eğitim
Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı müsteşar yardımcıları,
(Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Çocuk Hizmetleri Genel Müdürü ile (Değişik
ibare:RG-23/5/2012-28301) Adalet Bakanlığı Ceza İşleri Genel Müdürünün (Mülga ibare:RG-23/5/2012-28301) (…) katılımı ile gerek görülen hâllerde toplântı düzenlenerek
gündeme alınan konular görüşülür.
30
(4) İlgili özel veya kamu kurum ve kuruluşları ile sivil toplum kuruluşlarının konulara ilişkin
görüşleri alınabileceği gibi temsilcileri de toplântıya çağrılabilir.
(5) Toplântının gündemi, (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar
Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanır ve on beş gün önce
toplântıya katılacaklara bildirilir. Tedbir kararlarını uygulamakla görevli kurumlar, uygulamada karşılaştıkları sorunları ve çözüm önerilerini (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301)
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğüne yazılı olarak bildirerek, toplântı gündemine alınmasını teklif edebilirler.
(6) Toplântıda tavsiye niteliğinde alınan kararlar, tedbir kararlarını uygulamakla görevli kurumlar tarafından değerlendirilerek genelge veya duyuru hâlinde teşkilatlarına bildirilebilir. (7) (Değişik ibare: RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığınca koruyucu ve destekleyici tedbirlerin yerine getirilmesinde kurumlar arasında bağlantı, uyum,
düzen sağlama ve eşgüdüm hâlinde; kanunda yazılı tedbirlere işlerlik kazandırmak ve
uygulanmasını sağlamak üzere temel ilkeler ve ihtiyaçlar belirlenerek ilgili kurum ve kuruluşlara iletilir, gerekli tedbirlerin alınması sağlanır.
(8) İl ve ilçelerden gelen teklifler ve konuyla ilgili istatistikler (Değişik ibare: RG-23/5/201228301) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından
değerlendirilerek koordinasyon toplântısına sunulur. Bu doğrultuda kısa ve uzun vadeli
politikalar geliştirilir, yasal ve idarî tedbirlere ilişkin teklifler hazırlanır. Kurumların hazırladıkları çalışma ve projeler görüşülerek karara bağlanır.
İllerde koordinasyon
MADDE 20 – (1) İllerde koruyucu ve destekleyici tedbirlerin yerine getirilmesinde kurumlar
arasında bağlantı, uyum, düzen ve eşgüdüm; vali veya vali yardımcısının başkanlığında,
Cumhuriyet başsavcısı veya görevlendireceği Cumhuriyet başsavcı vekili ya da Cumhuriyet
savcısı ile il emniyet müdürü, il jandarma komutanı, il millî eğitim müdürü, il sağlık müdürü, büyükşehir, il ve merkez ilçe belediye başkanları, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
bölge müdürü, olmadığı yerlerde Türkiye İş Kurumu il müdürü, gençlik ve spor il müdürü,
(Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı il müdürü, (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) il özel idaresi genel sekreteri ya da görevlendirecekleri
yardımcıları veya vekilleri, denetimli serbestlik ve yardım merkezî şube müdürü ve baro
temsilcisi marifetiyle yerine getirilir.
(2) Gerek görülen hâllerde toplântı düzenlenerek gündeme alınan konular görüşülür.
İstekleri hâlinde üniversiteler, Kanunda yazılı tedbir kararlarını almaya yetkili mahkeme
hâkimleri ile davet edilen sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri de toplântıya katılabilirler.
Toplântı gündemi valinin görüş ve direktifleri ile diğer kurum ve kuruluşların görüşleri
alınarak (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı il müdürlüğünce hazırlanır. Toplântı gündemi ve günü sekretarya görevini yürüten koordinatör
birim tarafından bu kişilere on beş gün önceden bildirilir.
(3) Valinin ya da görevlendireceği vali yardımcısının tedbir kararının yerine getirilmesinde
koordinasyona ilişkin emir ve talepleri ile toplântıda alınan kararlar; ilgili kişi, kurum ve
kuruluşlarca uygulanır.
31
(4) İllerde koordinasyonun sekretarya hizmetleri (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301)
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı il müdürlüğü tarafından yürütülür.
(5) İllerde valiliklerce;
a) Koruyucu ve destekleyici tedbirlerin eşgüdüm hâlinde yerine getirilmesini sağlamak
üzere Kanunda öngörülen tedbir ve hizmetlerin hızlı, etkili, amaca uygun ve verimli yürütülmesi,
b) Tedbir kararlarının yerine getirileceği kurumların yapısı ve özellikleri ile tedbir kararlarını
uygulayacak kişilerin tespit edilerek mahkemelerin bilgilendirilmesi,
c) Kanunun 6 ve 9 uncu maddelerine göre, çocuğun ihbarı ve (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı il ve ilçe müdürlüklerine teslimi ile başlayan süreçte; çocuğun tedavisi ve sosyal inceleme raporu ile benzeri hizmetlerin
yerine getirilmesi için mekan ve personel tahsisi dahil olmak üzere gereken tüm tedbirlerin
alınması,
sağlanır.
İlçelerde koordinasyon
MADDE 21 – (1) İlçelerde koruyucu ve destekleyici tedbirlerin yerine getirilmesinde kurumların koordinasyonu, 20 nci madde hükümlerine göre kaymakamlıkca yerine getirilir.
BEŞİNCİ BÖLÜM
Tedbir Kararlarının Kaydı, Tutulacak Defterler ve Kartonlar
Tedbir kararlarının kaydı ve işlemlerin başlatılması
MADDE 22 – (1) Koruyucu ve destekleyici tedbir kararları, hâkim veya mahkemelerce
tutulacak koruyucu ve destekleyici tedbir kararları defterine kaydedilir.
(2) Koruyucu ve destekleyici tedbir kararlarını yerine getirmekle görevli kişi, kurum veya
kuruluşlar, mahkeme veya hâkim tarafından verilen kararın kendilerine bildirildiği veya
tebliğ edildiği tarihten itibaren çocuğu teslim alarak derhâl gerekli işlemleri başlatır.
(3) Çocuğun bulunamaması hâlinde durum ilgili kolluk birimlerine bildirilir. Mahkeme
veya çocuk hâkimi tedbir kararının yerine getirilmesi için çocuğun bulunması ve ilgili kuruma tesliminin kolluğun çocuk birimi tarafından sağlanmasına karar verebilir. 1/6/2005 tarihli ve 25832 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma
Yönetmeliğinin 5 inci maddesi hükmü saklıdır. Yakalanan çocuklar ilgili kurumlara teslim
edilir. Tedbir kararını uygulayacak kurumlar çocuğun teslim alınması için kolluk birimleri ile
işbirliği ve koordinasyon içerisinde hareket ederek gerekli önlemleri alır.
(4) Haklarında bakım veya barınmaya ilişkin tedbir kararı alınan ve tedbirin uygulanacağı
kurum veya kuruluşa teslim edilen çocukların, izinsiz olarak kurum veya kuruluştan ayrılmaları durumunda tutanak tutulur. Durum, en seri iletişim araçları ile kolluk birimine
bildirilir. Bildirim, en kısa sürede yazılı hâle getirilir. Ayrıca mahkeme veya çocuk hâkimine
de bilgi verilir. Bu durumda yukarıdaki fıkraya göre hareket edilir.
32
Koruyucu ve destekleyici tedbir kararları defteri
MADDE 23 – (1) Koruyucu ve destekleyici tedbir kararları defteri; koruyucu ve destekleyici
tedbir kararlarının aksamayacak şekilde yerine getirilmesini sağlamak amacıyla tedbir kararını veren mahkeme veya çocuk hâkimince tutulan bir defterdir.
(2) Bu defter; sıra numarası, hakkında tedbir uygulanan çocuğun Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, kimliği, kararın tarih ve numarası, tedbirin türü, süresi, kararın gönderildiği
tarih, kararı uygulayacak kurum, kararın uygulanmasına başlanıldığı, bitirildiği tarih ve yapılan işlem ile düşünceler sütunlarını içerir. (3) Bir hüküm ile aynı çocuk hakkında birden fazla koruyucu ve destekleyici tedbir kararı
verilmesi hâlinde bu tedbirlere ait kararlar ayrı ayrı numaralara kaydedilir.
Koruyucu ve destekleyici tedbir kararları kartonu
MADDE 24 – (1) Koruyucu ve destekleyici tedbir kararları kartonu; çocuk hâkimi veya
mahkemelerce verilen, koruyucu ve destekleyici tedbir kararlarının düzenli bir şekilde tarih
ve karar sırasıyla konulduğu kartondur.
(2) Bu kartonlara konulacak karar nüshâlarında ilgisine göre hâkim veya mahkeme başkanı
ile zabıt katibinin imzalarının ve mahkeme mührünün bulunması zorunludur.
ALTINCI BÖLÜM
Çeşitli ve Son Hükümler
Hizmet içi eğitim
MADDE 25 – (1) Korunma ihtiyacı olan veya suça sürüklenen çocuklar hakkında verilen
koruyucu ve destekleyici tedbir kararlarının uygulanmasında; olumlu sonuçların alınması,
çalışanların kapasitelerinin geliştirilmesi amacıyla hizmet içi eğitim programları düzenlenir.
Bu programlar gerektiğinde tedbir kararlarını yerine getirmekle görevli kurumlarla işbirliği
hâlinde yapılır.
(2) Çocuk birimlerinde görevli kolluk personeline, kendi kurumları tarafından çocuk hukuku, çocuk suçluluğunun önlenmesi, çocuk gelişimi ve psikolojisi, sosyal hizmet gibi konularda eğitim verilir. Kolluğun ihtiyaç duyduğu alanlarda eğitim talepleri konusunda, Adalet
Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301)
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı il teşkilâtları ve üniversitelerden gerekli destek sağlanır.
(3) Bu eğitimlerde; mevzuat hükümleri, kurumlar arası işbirliği, meslekî uygulamalar, çocuğun psiko-sosyal durumu ve gelişimi, mülakat teknikleri, çocuğun ihmal ve istismarı gibi
ihtiyaç duyulan konulara da yer verilir.
Gizlilik
MADDE 26 – (1) Çocuklara ilişkin koruyucu ve destekleyici tedbir kararlarının alınması ile
uygulanmasına ilişkin tüm süreçlerde çocuğun avukatı hariç olmak üzere çocuğun kimliği,
33
adresi, fotoğrafları, yaşadığı travmalar gibi çocuğa ve yakınlarına ait her türlü bilgi ve bu
bilgilerin yer aldığı rapor ve belgeler ile kayıtlar gizli tutulur. Yazışmalar gizlilik ilkesine
uygun bir şekilde gerçekleştirilir.
Giderler
MADDE 27 – (1) Koruyucu ve destekleyici tedbirlerin uygulanmasından doğan giderler,
Kanunun 45 inci maddesinin ikinci fıkrasındaki hâller saklı kalmak kaydıyla, tedbiri yerine
getirmekle yükümlü kurumlar tarafından karşılanır.
Malî hükümler
MADDE 28 – (1) Kanun kapsamındaki tedbirleri uygulayan (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığında görevli sosyal çalışma
görevlilerine almakta oldukları aylıklarının brüt tutarının yüzde ellisi oranında aylık ödenek
verilir.
Elektronik ortamda kayıt
MADDE 29 – (1) Elektronik ortamda kayıtların tutulmasına başlandığı takdirde, defterlerle
birlikte tüm kayıt ve bilgiler ayrıca elektronik ortamda tutulur ve saklanır. Elektronik ortamda tutulan kayıtların ihtiyacı karşıladığının tespiti hâlinde, kayıtların yazılı olarak tutulması
uygulamasından vazgeçilebilir.
Yürürlük
MADDE 30 – (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 31 – (1) Bu Yönetmelik hükümlerini (Değişik ibare:RG-23/5/2012-28301) Adalet Bakanı ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı birlikte yürütür.
(1) 23/5/2012 tarihli ve 28301 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Yönetmelik değişikliği ile 6 ncı maddesinin başlığında yer alan “Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna” ibaresi “Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına” şeklinde değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
34
EK - 2
Resmi Gazete Tarihi: 25.10.2008 Resmi Gazete Sayısı: 27035
DANIŞMANLIK TEDBİRİ KARARLARININ UYGULAMA
USUL VE ESASLARI HAKKINDA TEBLİĞ
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
MADDE 1 – (1) Bu Tebliğin amacı, korunma ihtiyacı olan veya suça sürüklenen çocuklar
hakkında verilen danışmanlık tedbirlerinin uygulanmasına ilişkin usûl ve esasları düzenlemektir.
Kapsam
MADDE 2 – (1) Bu Tebliğ, korunma ihtiyacı olan çocuklar ile suça sürüklenen çocuklar
hakkında verilen danışmanlık tedbirinin uygulama usul ve esaslarına, bu kararların yerine
getirilmesinde kurumların görev ve sorumluluklarına, danışmanlık hizmeti verecek uzman
kişilerin uygulayacakları meslekî çalışmalar ve programlara ilişkin standartlar, uygulama
esasları ve değerlendirme ölçütlerine ilişkin hükümleri kapsar.
Dayanak
MADDE 3 – (1) Bu Tebliğ, 3/7/2005 tarihli ve 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanununun 5 ve
24/12/2006 tarihli ve 26386 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çocuk
Koruma Kanununa Göre Verilen Koruyucu ve Destekleyici Tedbir Kararlarının Uygulanması
Hakkında Yönetmeliğin 12 nci maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
MADDE 4 – (1) Bu Tebliğin uygulanmasında;
a) Çocuk: Daha erken yaşta ergin olsa bile, onsekiz yaşını doldurmamış kişiyi; bu kapsamda,
1) Korunma ihtiyacı olan çocuk: Bedensel, zihinsel, ahlâkî, sosyal ve duygusal gelişimi
ile kişisel güvenliği tehlikede olan, ihmal veya istismar edilen ya da suç mağduru çocuğu,
2) Suça sürüklenen çocuk: Kanunlarda suç olarak tanımlanan bir fiili işlediği iddiası ile
hakkında soruşturma veya kovuşturma yapılan ya da işlediği fiilden dolayı hakkında güvenlik tedbirine karar verilen çocuğu,
b) Çocuk hâkimi: Hakkında kovuşturma başlatılmış olanlar hariç, suça sürüklenen çocuklarla korunma ihtiyacı olan çocuklar hakkında uygulanacak tedbir kararlarını veren çocuk
mahkemesi hâkimini,
c) Kanun: 3/7/2005 tarihli ve 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanununu,
ç) Yönetmelik: 24/12/2006 tarihli ve 26386 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çocuk Koruma Kanununa Göre Verilen Koruyucu ve Destekleyici Tedbir Kararlarının Uygulanması Hakkında Yönetmeliği,
35
d) Kurum: Bu Yönetmelik kapsamındaki çocuğun bakılıp gözetildiği, hakkında verilen tedbir kararlarının yerine getirildiği resmî veya özel kurumları,
e) Mahkeme: Çocuk mahkemeleri ile çocuk ağır ceza mahkemelerini, çocuk mahkemesi
bulunmayan yerlerde aile ya da asliye hukuk mahkemeleri ile ceza mahkemelerini,
f) Sosyal çalışma görevlisi: Psikolojik danışmanlık ve rehberlik, psikoloji, sosyal hizmet
alanlarında eğitim veren kurumlardan mezun meslek mensuplarını,
g) Uygulama planı: Çocuk Koruma Kanununa Göre Verilen Koruyucu ve Destekleyici
Tedbir Kararlarının Uygulanması Hakkında Yönetmeliğin 18 inci maddesinde belirtilen tedbir kararlarını yerine getirmekle görevli kişi, kurum veya kuruluşlarca, bu tedbir kararlarının
nasıl yerine getirileceği konusunda hazırlanan planı,
ğ) Danışmanlık tedbiri: Çocuğun bakımından sorumlu olan kimselere çocuk yetiştirme
konusunda; çocuklara da eğitim ve gelişimleri ile ilgili sorunlarının çözümünde yol göstermeye yönelik rehberlik tedbirleridir. (Yönetmelik 12/1.madde)
h) Yerel yönetim: İl Özel İdaresi ve Belediyeleri ifade eder.
İKİNCİ BÖLÜM
Genel Esaslar
Danışmanlık tedbirlerinin amacı ve kapsamı
MADDE 5 – (1) Danışmanlık tedbirleri;
a) Çocuğun ailesi yanında korunmasını sağlamak veya çocuk hakkında verilen tedbir kararlarının uygulanması sırasında onu ve bakımından sorumlu olan kimseleri desteklemek
ya da uygulanması muhtemel tedbirler hakkında bilgilendirmek amacıyla uygulanır.
b) Bazı sorun alanlarında tek başına riski azaltıcı bir müdahale olarak bazılarında ise, diğer
tedbirlerin uygulanmasından önce veya diğer tedbirlerle birlikte, o tedbirlere destek vermek amacıyla uygulanır.
c) Danışmanlık tedbirlerinin kapsamı, çocukların bedensel, zihinsel, psiko-sosyal, duygusal
gelişimini desteklemek, okul, aile ve sosyal çevresi ile uyumunu güçlendirmek ve yeteneklerine uygun bir meslek sahibi olarak hayata hazırlanmalarını sağlamak amacıyla okul
başarısızlığı, okuma yazma bilmeme, okul devamsızlığı, gibi eğitim sorunlarının çözümüne
yönelik faaliyetler ve okul başarısını artırma; madde kullanımı, davranış bozukluğu, cinsel
istismar, ergenlik sorunları, öfke kontrolü, sosyal beceri sorunu, aile içi iletişim problemleri,
ailede parçalanma, ailede çocuğun değeri konusunda yeterli duyarlılığın olmaması, ailenin
göçe bağlı sorunları, gibi konularda korunma ihtiyacı olan veya suça sürüklenen çocuğu,
aileyi ve çocuğun bakımından ve eğitiminden sorumlu kişileri bir arada sistematik bir şekilde ele alan, suç ve mağduriyetin tekrarlanmasını engellemek üzere riskleri ve koruyucu
önlemleri değerlendiren ve normal gelişimi destekleyen, müdahale eden, psiko-sosyal ve
eğitsel destek hizmetleri olarak uygulanır.
ç) İhtiyaç duyulan danışmanlığın içeriği, sosyal inceleme raporunda belirtilir. Sosyal inceleme raporu, bu tedbire ihtiyacı ortaya koyan sorun veya durumun gerektirdiği uzmanlığı
tarif edici ve bu tedbire ilişkin önerileri açıklayıcı nitelikte düzenlenmelidir.
36
Danışmanlık tedbirini uygulayabilecek görevliler
MADDE 6 – (1) Danışmanlık hizmeti, tedbir kararının içeriği dikkate alınmak suretiyle,
mahkeme tarafından tedbir kararını uygulamakla görevlendirilen kurumda görevli sosyal
çalışma görevlilerince yürütülür. Ancak Mahkeme tarafından tedbir kararını uygulamakla
kurum yerine kişi görevlendirilmesinin söz konusu olduğu durumlarda Mahkemenin yetki
alanı içerisinde bulunan resmi veya serbest meslek icra eden sosyal çalışma görevlileri görevlendirilebilir. Sosyal çalışma görevlilerinin bulunmaması halinde ise ilgili mahkeme tarafından resmi veya serbest meslek icra eden aile hekimi, psikiyatri, pediatri gibi uzmanlık
alanlarının yanı sıra tıp alanından mezun olan görevliler ile lisans eğitimi almış hemşirelik,
çocuk gelişimi ve eğitimi alanlarında mesleki eğitim almış kişiler de görevlendirilebilir.
Danışmanlık hizmeti verecek kurumlar
MADDE 7 – (1) Danışmanlık tedbiri, Millî Eğitim Bakanlığı, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu ve yerel yönetimler tarafından yerine getirilir.
(2) Danışmanlık tedbirinin Millî Eğitim Bakanlığınca uygulanmasına karar verildiğinde; çocuğun eğitimine devam ettiği veya hakkında danışmanlık tedbirinin yanı sıra eğitim tedbiri
kararı verildiği hâllerde, okulda ya da kurumda bulunan psikolojik danışma ve rehberlik
servisince; okulda psikolojik danışman/rehber öğretmen bulunmadığı veya çocuğun herhangi bir okulla ilişiği bulunmadığı hâllerde ise rehberlik ve araştırma merkezlerince yerine
getirilir.
(3) Tedbirin, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumunca uygulanmasına karar verildiği hallerde kurumca bu Tebliğin 6 ncı maddesinde sayılanlar arasından görevlendirilen
kişi ya da kişiler tarafından yerine getirilir.
(4) Yerel yönetimlerce uygulanmasına karar verildiği hallerde, bu amaçla açılmış danışmanlık ya da aile eğitimi hizmeti veren merkezler tarafından yerine getirilir.
(5) Danışmanlık tedbirini yerine getirmekle sorumlu Millî Eğitim Bakanlığı, Sosyal Hizmetler
ve Çocuk Esirgeme Kurumu ve yerel yönetimler bu hizmeti öncelikle kurumsal kapasiteleri
kapsamında gerçekleştirirler. Kurumsal kapasitelerinin desteklenmesi gerektiği durumlarda ise bu hizmeti danışmanlık ve aile eğitimi alanında hizmet veren sağlık kuruluşları, özel
danışmanlık merkezleri, dernek ve vakıflar gibi özel ve resmî kişi, kurum ve kuruluşlarda
bulunan, Tebliğin 6 ncı maddesinde belirtilen nitelikte görevliler tarafından protokol yaparak ya da hizmet satın alma suretiyle de yerine getirebilirler. Ancak, danışmanlık tedbirinin
uygulanması amacıyla verilecek bu hizmetler, sorumlu Bakanlığın taşra biriminin ya da
yerel yönetimin denetiminde yürütülür.
Danışmanlık hizmeti kriterleri
MADDE 8 – (1) Danışmanlık hizmeti verecek olan kişilerin konularında meslekî eğitim almış olmalarının yanı sıra yeterliliklerini sertifikaları ya da belgeleri ile belirten ve alanlarında
çalıştıklarını hizmet belgesi ile ispat edenler öncelikli olarak tercih edilir.
(2) Çocuk hakkında danışmanlık tedbirinin yanı sıra diğer tedbirlere ya da denetim altına
alınmasına karar verildiği hallerde, ilgili tedbir kararı ya da denetimi izleyecek, kişi ile danışmanlık hizmetini verecek kişi aynı olamaz.
37
(3) Danışmanlık tedbiri, ailenin kararlara katılımını sağlamaya elverişli olacak şekilde, diğer
tedbir kararlarını ya da denetim altına alma kararını izleyen görevliler ile iş birliği içerisinde
yerine getirilir.
(4) Danışmanlık tedbiri kararını yerine getirmekle görevli danışman, kurum veya kuruluşlarca, bu tedbir kararının yerine getirilmesinde hazırlanacak uygulama plânına esas olmak
üzere; Çocuk Koruma Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 22 nci maddesinde belirtilen bilgi edinme ilkelerine uymak şartıyla sosyal inceleme
raporundan yararlanılır.
(5) Danışmanlık tedbiri, hizmetin niteliğine göre haftalık ya da onbeş günlük periyotlarla
uygulanmalı, asgari sekiz seans yapılmalıdır. Bu süre sonunda tedbirin devamı konusunda
karar verilmelidir.
(6) Danışmanlık tedbirlerinin uygulanması, çocuk, aile veya çocuğun bakımından sorumlu
kimseler için hazırlanmış psiko-eğitsel programlar vasıtasıyla yürütülür. Bu programlar, bireysel ve grupla uygulanabilir nitelikte olmalıdır. Programlar, çocuğun bakımından sorumlu kimseyi, aileyi, çocuğu tanıma ve değerlendirmeye yönelik olmalı, çocuğun kurumlarla
sağlıklı temasını ve sosyal normlarla uyumunu sağlamayı, çocuğun bakımından sorumlu
kimselerin ve ebeveynlerin ise rehberlik edici ve eğitici potansiyellerini geliştirmeyi hedeflemelidir.
(7) Danışmanın, tayin, nakil, hastalık ile aile veya çocukla gerekli çalışmayı sürdürmesini
engelleyecek sorunlar çıkması halinde tedbiri uygulamakla görevli kurum tarafından yeni
bir danışman belirlenerek ilgili mahkemeye bildirilir. Eğer danışman mahkeme tarafından
kurum dışından görevlendirilmiş ise yerine ilgili mahkeme tarafından yeni danışman atanır.
Danışmanlık tedbiri süreci
MADDE 9 – (1) Danışmanlık tedbiri süreci aşağıdaki hususları içerecek biçimde yapılır:
a) Çocuk, aile, bakmakla yükümlü kişi veya kişiler ile ilgili bilgiler ve dosya bilgileri toplanarak incelenir.
b) Çocuk, aile, bakmakla yükümlü kişi veya kişiler ile tanışılır.
c) Danışman, görev ve sorumlulukları hakkında çocuğu, aileyi, bakmakla yükümlü kişi veya
kişileri bilgilendirir.
ç) Sorunun tarafları olabilecek aile, öğretmen, idareci ve bunun gibi kimselerle görüşülerek
problemin sınırları belirlenir.
d) Çocuğa ve aileye mahkeme kararı ve yükümlülüklerinin tanıtımı, uymama halinde ve
devamının kesilmesinde sonuçları ile aileye çocuğuyla ilgili sorumlulukları anlatılır.
e) Danışmanlık hizmeti ile ilgili bir uygulama planı hazırlanır. Çocuğun ailesinin yanında
yaşadığı durumlarda çocuk ve aile sürece birlikte dahil edilir, ilgili kişilerle de görüşme sağlanır. Çocuğun ailesinin yanında yaşamadığı ve ailesinden uzak olduğu durumlarda ailenin
sürecin gelişiminden ve üstüne düşen görevlerden haberdar edilmesi için gerekli önlemler
alınarak danışmanlık hizmeti başlatılır. En az, çocukla haftada bir kez, aileyle iki haftada bir
38
kez gerçekleştirilecek görüşmeler planlanır ve bu plan doğrultusunda takip edilir. Ayrıca
duruma göre öğretmen ya da ilgili kişilerle de görüşme sağlanır.
f) Danışmanlık tedbirinin uygulama sürecinin değerlendirilmesinde kullanılacak izleme kriterleri, bu hizmeti sunacak danışman tarafından belirlenerek uygulama planında gösterilir.
g) Uygulama planı doğrultusunda üçer aylık periyotlarla sürecin değerlendirmesine ve
varsa tedbirin değiştirilmesine ilişkin öneriyi de içeren rapor; Yönetmeliğin 18 inci maddesinde belirtilen usule göre mahkeme veya çocuk hâkimi tarafından, incelettirilmek üzere
mahkemeye ulaştırılır.
h) Danışmanlık hizmeti, danışmanın, bu tedbirde istenen amaca ulaşıldığına dair raporu
üzerine mahkeme veya çocuk hâkiminin vereceği kararla sona erer.
(2) Danışmanlık tedbirlerini uygulayan görevlilerin; mahkeme veya çocuk hâkimine sunulan uygulama planı doğrultusunda yaptıkları işlem ya da görevlerin izlenmesi, tedbirle ulaşılmak istenen amacı gerçekleştirecek etkinlik ve verimlik için gerekli desteğin sağlanması
bu tedbiri yerine getirmekle yükümlü kurumların sorumluluğundadır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Eğitim
Eğitimin kapsamı
MADDE 10 – (1) Danışmanlık tedbiri kararlarının uygulanmasında olumlu sonuçların alınması amacıyla bu Tebliğin 6 ncı maddesinde sayılan görevlilere hizmet içi eğitim programları düzenlenir.
(2) Uzmanlık alanı ne olursa olsun, danışmanlık hizmeti verecek olan görevlilerin bu hizmetin amacı ile uygulamaları için hazırlanmış programları öğrenme ve uygulama becerileri konusunda hizmet içi eğitime tabi tutulmaları sağlanır.
(3) Danışmanlık eğitimi, genel ve özel konular olmak üzere iki ana başlık üzerinden en az
yüz saat olmak üzere yapılır;
a) Genel konular;
1 - Danışmanlık tedbirleri tanımı
2 - Çocuk ve aileyi ilgilendiren ulusal ve uluslararası mevzuat 3 - Çocuk ve aileyi koruma ve adalet sisteminin işleyişi
4 - Bireysel ve toplumsal risk faktörleri
5 - Türk toplumu ve ailesinin milli, manevi değerleri ve etik kuralları
6 - Normal ve patolojik durum ile ilgili temel bilgiler
7 - Danışmanlığın sınırları, sevk ve havale mekanizmaları
8 - Ölçme teknikleri, izleme, değerlendirme ve raporlandırma
39
9 - Kriz ve krize müdahale
10 - İletişim teknikleri
11 - Bireyi tanıma teknikleri
12 - Karar verme, plan yapma, uygulama teknikleri
b) Özel konular;
1- Aile
a) Ailenin yapısal ve işlevsel değerlendirilmesi
b) Aile sistemleri
c) Ana baba tutumları
ç) Aile ve risk faktörleri
d) Ailenin gelişim dönemleri/yaşam döngüsü
e) Aile içi kriz ve krize müdahale yöntemleri
f) Ana baba rolleri ve olumlu disiplin yöntemleri
g) Aile dinamikleri
ğ) Aile kuramları
h) Aileye müdahale sürecinde danışmanlık
ı) Aile içi şiddet
i) Madde kullanımı ve bağımlılığı
j) Aile bireylerinden birinin hükümlü, yaşlı, özürlü, bağımlı veya süreğen bir hastalığa sahip
olması gibi konular
2 - Çocuk
a) Çocuk ihmal ve istismarı
b) Madde kullanımı ve bağımlılığı
c) Risk grubuna giren çocukların özellikleri
a. Cinsel istismar mağduru çocuklar
b. Şiddet mağduru çocuklar
c. Sokakta yaşayan ve çalışan çocuklar
ç) Gelişim dönemleri
a. Bedensel ve cinsel
b. Ahlaki
c. Psiko – sosyal
ç. Bilişsel
40
d) Ergenlik dönemi sorunları
a. Öfke kontrolü
b. İntihar eğilimi
c. Hayır diyebilme
e) Eğitim sorunlarını değerlendirme ve eğitim danışmanlığı, okul başarısını etkileyen faktörler
a. Hobiler, yetenek ve yeterli olduğu alanların belirlenmesi
b. Mesleğe yöneltme
f) Kimlik oluşturulması, bireyselleşme sürecinin desteklenmesi
g) Ergenin eleştirel düşünme ve karar verme becerisini geliştirme
h) Sosyal beceri kazanma ve toplumsallaşma
ı) Serbest zaman etkinliklerine yönlendirme
i) Akran ilişkileri konusunda bilgilendirme
j) Girişimciliğinin desteklenmesi
k) Çocuk danışmanlığı uygulama basamakları ve süreçleri
gibi konulardan oluşur.
Danışmanlık eğitiminin verilme usulü
MADDE 11 – (1) Eğitim planı ve programı, Milli Eğitim Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ve Sosyal
Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu ile üniversite öğretim görevlilerinden oluşturulacak
eğitim komisyonu tarafından yıllık olarak hazırlanır ve uygulamaya konulur. Eğitim, tezsiz
yüksek lisans ya da sertifika veya katılım belgesi programları şeklinde verilebilir. Eğitimin
süresi, içeriği, uygulanacağı yerler, eğitimi verecek uzmanlar eğitim planında belirlenir.
(2) Bu Tebliğin 11 inci maddesinde sayılan konularda dört yıllık lisans eğitimleri dışında
en az yüz saat eğitim aldıklarını gösteren sertifika veya belgeye sahip olanlar eğitime
alınmazlar. Bu değerlendirme, danışmanlık tedbirini yerine getirmekle yükümlü kurumlar
tarafından yapılır.
(3) Eğitimi başarıyla tamamlayanlara sertifika ya da katılım belgesi verilir. Sertifika ya da katılım belgesi, danışmanlık tedbirini yerine getirmekle yükümlü kurumlar tarafından verilir.
(4) Danışmanlık eğitimlerini tamamlayarak danışmanlık hizmetlerini sürdüren görevlilerin
bu eğitimi izleyen her yıl için üç günden az olmamak, en geç üçer yıllık aralarla tekrarlanmak üzere danışmanlık eğitimi konularında hizmet içi eğitime tabi tutulmaları esastır.
41
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Çeşitli ve Son Hükümler
Sekreterya
MADDE 12 – (1) Eğitim komisyonunun oluşumu, eğitim plan ve programları ile materyalinin hazırlanmasının sekreterya hizmetleri Milli Eğitim Bakanlığınca yerine getirilir.
Danışmanlık hizmetini verebilecek kişilerin bildirimi
MADDE 13 – (1) Danışmanlık hizmeti verebilecek kişilerin listeleri, alanları ve kurumları da
belirtilmek suretiyle tedbiri yerine getirmekle sorumlu kurumların taşra birimleri tarafından,
il ve ilçelerdeki koordinasyon makamlarına, mahkeme veya çocuk hâkimlerine bildirilir.
Yürürlük
MADDE 14 – (1) Bu Tebliğ yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 15 – (1) Bu Tebliğ hükümlerini Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğünün bağlı olduğu Devlet Bakanı, İçişleri Bakanı ve Milli Eğitim Bakanı birlikte
yürütür.
42
EK - 3
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nce yayınlanan
2012/15 Nolu “Çocuk Hizmetlerine İlişkin Genelge”de
yer alan danışmanlık tedbiri ile ilgili açıklamalar
ç) Danışmanlık Tedbirinin Alınması ve Uygulanması
1- Danışmanlık Tedbiri kararlarının uygulanmasıyla ilgili karşılaşılan sorunlar, çözüm yolları
ve önerilerin Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bildirilmesi,
2- Çocuğa ve aileye mahkeme kararı ve yükümlülükleri hakkında bilgi verilmesi ve ebeveynlikten kaynaklanan yükümlülüklerin yerine getirilip getirilmediğinin takibinin yapılması,
3- Bireysel Uygulama Planının hazırlanması, bu planın en geç on gün içinde mahkemeye
sunulması, planın uygulanıp uygulanmadığının takip edilmesi, mahkemeye bilgi verilmesi
4- Danşımanlık Tedbiriyle ilgili yapılan tüm çalışmaların kayıt altına alınması, gerekli görüşme tutanakları ile birlikte dosyalanarak, mahkemeye sunulacak rapora eklenmesi,
43
Görüşme Teknikleri
İLETİŞİM
Sosyal bir varlık olan insan, ihtiyaçlarını karşılayabilmek için diğer insanlarla etkileşim içindedir. Sağlıklı etkileşim, ancak iyi iletişim ile gerçekleşir. İletişim; kişilerin sözlü ya da sözsüz
mesajlarla, birbirlerine duygu ve düşüncelerini ilettikleri ve bu iletileri anlamaya, yorumlamaya çalıştıkları bir süreçtir. İletişimin hızı, yönü ve içeriği değişebilir. Ancak temel amacı
birbirini “anlamak”tır.
İletişim sürecinde “davranış” çok büyük önem taşır. Dinlemek, anlamaya çalışmak, saygı
göstermek, kendini ifade etme becerisini kazanmış olmak, kendini tanımak, ne söyleyeceğini ve/veya nasıl söyleyeceğini bilmek, ilişkide olduğunuz insanların olaylara bakış açılarını
anlamak, objektif olabilmek, iletişimi kolaylaştıran ve iletişimin kalitesini arttıran önemli
unsurlardır.
Kişilerarası iletişimde sözlü mesajlar kadar sözel olmayan mesajlar da ifadelere anlam katarlar. Herhangi bir şeyi söylemek için seçilen zaman, kullanılan ifade biçimi, ses tonu, jest
ve mimikler vb. verilen mesajın karşıdaki kişi tarafından algılanma ve yorumlanma biçimini
belirleyen unsurlardır.
a. Sözlü iletişim
İletişimin temeli insanların karşılıklı olarak birbirlerini anlamalarıdır. Sözlü iletişim, konuşarak gerçekleştirdiğimiz iletişim biçimidir. Yüz yüze olabileceği gibi telefon görüşmelerinde
olduğu gibi dolaylı da olabilir. Başka bir anlatımla, insanın duygu, düşünce, izlenim ve tasarımlarını sözlerle bildirmesi sözlü iletişim olarak tanımlanır. Sözlü iletişimin temel unsurları
ses, kelimeler, konuşma ve lisandır.
Sözlü iletişim “dil (lisan)” ve “dil ötesi (vokal)” olmak üzere iki alt gruba ayrılır. İnsanların
karşılıklı konuşmaları, dil ile iletişim olarak tanımlanır. Dil ile iletişimde kişiler zihinlerinde
ürettiklerini, bilgilerini birbirlerine ses sembolleri ile aktarır ve anlamlandırırlar. Dil ötesi iletişim ise, sesin niteliği ile ilgilidir; ses tonu, sesin hızı, şiddeti, hangi kelimenin vurgulandığı,
duraklamalar gibi özellikleri kapsar.
Söylenenlerin birçoğu görüştüğümüz kişiler için yeni, bilinmeyen konulardır. Çok hızlı konuştuğumuzda karşımızdakiler bizi anlayamayabilir. Çok yavaş konuşmak ise görüşmeye
olan ilginin azalmasına neden olabilir. Bu nedenle ne çok yavaş ne de çok hızlı konuşmalıyız.
Konuşmada önemli olan karşımızdakinin ilgisinin devamını sağlamaktır. Söylediklerimizin
anlaşılır olması bakımından telaffuzun da önemi büyüktür. Konuşmada ses ve hecelerin
yutulması bizi anlaşılır olmaktan uzaklaştırır. Bu nedenle açık biçimde telaffuz etmeye özen
göstermemiz gereklidir.
Sözlü iletişimin etkili olmasının bir başka unsuru da sesin gücünde saklıdır. Çok alçak sesle
konuşmak dinleyiciyi yorar ve bir süre sonra dikkatin dağılmasına neden olur. Benzer biçimde sürekli çok yüksek sesle konuşmak da tavsiye edilmez. En etkili olan gerektiğinde
yükseltilip alçaltılarak monotonluktan uzak bir ses tonu kullanmaktır.
44
Soru tipleri
Çocuk adalet çalışanının görevi, çocuğu kendi istediği doğrultuda yönlendirmek ve amaçladığı cevaplara ulaşmak olmamalıdır. Bu etik bir davranış değildir, çoğu durumda hukuka
da aykırılık oluşturur. Çocukla görüşürken onu yönlendirmekten kaçınabilmek için soru
tiplerini ve etkilerini bilerek hareket etme, görüşmecinin işini kolaylaştırır. Böylece amaca
uygun ve ihtiyaç duyulan bilgileri alma ve bunların hukuken değer ifade eder nitelikte
olması mümkün olur.
Kapalı uçlu sorular: Kapalı uçlu sorular “evet” veya “hayır” gibi tek kelimelik kesin cevapları olan sorulardır. Bu tür sorularda alacağınız cevaplar, çocuğun kendisini geniş biçimde
ifade edebilmesinden çok merak edilen bir konunun kısaca aydınlatılmasına yönelik olacaktır. Bu tür soruların sadece belirli bir cevabı olduğu için çocuğu serbestçe konuşmaya
teşvik etmez.
Adli amaçlı görüşmelerde temel bilgi ve gerçekleri öğrenmek istediklerinde kapalı uçlu
sorulara ihtiyaç duyulur. Kapalı uçlu sorular, gerektiğinde açık uçlu sorularla alınmış bilgileri
doğrulama için kullanılır. İletişimin tamamen kesildiği hallerde de kapalı uçlu sorular kullanılarak bilgi alma yoluna gidilebilir.
Açık uçlu sorular: Çocukla görüşme başlangıcında, öncelikle çocukların kendilerini rahatça ifade edebilecekleri sorularla başlamak önerilir. Bu amaçla kullanılabilecek soru tipi açık
uçlu sorulardır. Açık uçlu sorular “evet” veya “hayır” gibi tek kelimelik kesin cevapları olmayan sorulardır. Bu tür sorularda alacağınız cevaplar çocuğun kendisini en iyi ifade edeceği
bildirimler olacaktır. Açık uçlu soru sormanın bir başka faydası da olası yönlendirmelerden
tamamen uzak olmasıdır. Bir başka deyişle açık uçlu sorular “nötr” yani “yüksüz” sorulardır.
Cevap veren kişide yönlendirici bir etki bırakmazlar.
Açık uçlu sorular doğru ve yanlış cevap ve/veya evet hayır şeklinde görüşmeyi kilitleyecek
türde cevaplara engel olurlar ve görüşmenin devamlılığını sağlarlar. Sorulacak açık uçlu
sorularda amaç; çocuğun, olayın nasıl gerçekleştiğini, olayla ilgili düşünce ve görüşlerinin neler olduğunu anlatmasını sağlamak olmalıdır. Açık uçlu sorular çocuğu konuşmaya
devam etmesi için teşvik eder. Bu sor türü olayla ilgili resmin tamamını görmeye ihtiyaç
duyduğumuzda, çocuğun yaşam hikayesini anlatmasında, problemin ifade edilmesinde,
çocuğun yaşam koşullarının açığa çıkarılmasında oldukça yararlıdır.
Yönlendirici sorular: Yönlendirici sorular, yanıtı sorunun içinde yer alan sorulardır. Adli
görüşmede sorular, yönlendirici, yanlı ya da yargılayıcı olmamalıdır. Yönlendirici sorular
çocuğun kendisini olduğu gibi dile getirmesine engel olup önemli adli hatalara da yol açabilirler. Yanlı ve yargı içeren sorular, çocuğun yargılandığı hissine kapılmasına ve görüşme
sürecinden korkmasına neden olarak çocuğa zarar verir.
Görüşmeci yargısız ve yansız olarak sorduğu bir soruda sadece bilgi alma amacında olduğu mesajını çocuğa verir, bu nedenle soruların yansız ve yargısız olması da önemlidir.
Yönlendirici sorular gerçeği ortaya çıkarmanın ötesinde, soran kişinin kurgusuna bağlı cevaplar verilmesi riski taşır.
45
Örnek Soru Çeşitleri
Açık uçlu, kapalı uçlu ve yönlendirici soru örnekleri:
“Bana buraya geliş sebebini anlat lütfen.” (açık uçlu)
“Ne oldu da buradasın?” (açık uçlu)
“Lütfen bana olup biten her şeyi anlat. Hadi, pazar sabahından başlayalım.” (açık uçlu)
“… Okuldan eve döndükten sonra neler yaparsın?” (açık uçlu)
“Bana aileni anlat.” (açık uçlu)
“Sen ve ağabeyin o markete niçin gittiniz?” (açık uçlu)
“Ne oldu?” (açık uçlu)
“Sonra neler yaptın?” (açık uçlu)
“Kimseye söyledin mi?” (kapalı uçlu)
“Ne sıklıkta oluyordu?” (açık uçlu)
“Bilen var mı?” (kapalı uçlu)
„Ne zaman oldu?” (açık uçlu)
“…………….. olduğu zaman neler hissettin?” (açık uçlu)
“………………. olduğunda okul hayatın nasıl etkilendi?” (açık uçlu)
“Bana …......... dan bahsetmeni istiyorum.“ (açık uçlu)
“Okumayı sever misin?” (kapalı uçlu)
“Evden ağabeyin ile mi çıktın?” (kapalı uçlu) (“O gece neler oldu anlat” sorusuna cevap
“Ben ve ağabeyim birlikte evden çıktık.” ise görüşmecinin bu kapalı uçlu soruyu kullanmasında sakınca yoktur.)
“Adamın boyu benim kadardı değil mi?” (yönlendirici)
“Gözlüklü bir çocuktu, değil mi?” (yönlendirici)
“............. beyden/bayandan nefret ediyorsun değil mi?” (yönlendirici)
“Ayşe’nin sana düşman olduğunu mu düşünüyorsun?” (Bu yönlendirici soru aşağıdaki gibi
sorulmalıdır.)
“Ayşe’nin yaptığı hakkında ne düşünüyorsun?”
“Televizyon izlemeyi mi yoksa arkadaşlarınla oynamayı mı tercih edersin?” (Bu tür tercihli
sorular çocuğu zorlar. Özellikle küçük yaştaki çocuklar bu soruları cevaplamakta oldukça
zorlanırlar. Onun yerine aşağıdaki gibi sorulmalıdır.)
“Okul dışı zamanlarda ne yaparsın?”
46
“Ailenin iyi bir şeyler yapabileceğini düşünmüyor musun?” (Bu tür yüklü ve zorlayıcı soru
yerine aşağıdaki gibi sorulmalıdır.)
“Sence ailen senin için neler yapabilir?”
“Kardeşinle uzun zaman geçirir misin?” (Bu kapalı uçlu soru aşağıdaki gibi sorulmalıdır.)
“Sen ve kardeşin nasıl zaman geçirirsiniz?”
“Okulu sever misin?“ (Bu kapalı uçlu soru ve yüklü soru aşağıdaki gibi sorulmalıdır.)
“Okul hakkında ne düşünüyorsun?“
“Ailenle sık sık kavga eder misin?” (Bu kapalı uçlu ve yüklü soru aşağıdaki gibi sorulmalıdır.)
“Ailenle nasıl anlaşırsın?”
“Sen okuldan geldiğinde annen evde oluyor mu?” (Bu kapalı uçlu soru aşağıdaki gibi
sorulmalıdır.)
“Sen okuldan geldiğinde evde kim oluyor?”
“Neden spor yapmıyorsun?” (Bu yüklü ve yargılayıcı soru aşağıdaki gibi sorulmalıdır.)
“Ne tür sporlarla ilgileniyorsun?”
“Neden okuldan uzaklaştırma aldın?“ (Bu yüklü ve yargılayıcı soru aşağıdaki gibi sorulmalıdır.)
“Okula uyumun nasıl?” ya da “Okulla ilgili ne düşünüyorsun?”
“Bana okulun, öğretmenlerin ve arkadaşların hakkında neler hissettiğini anlat.” (Bu soru
açık uçlu olmakla beraber bir kerede birden fazla soru barındırdığı için aşağıdaki gibi teker
teker sormakta fayda vardır.)
“Bana öğretmenlerin hakkında ne hissettiğini anlat.”
“Şimdi de bana okulun hakkında ne hissettiğini anlat.”
“Biraz da arkadaşların hakkında konuşalım.”
“Annenle kavga ettiğinde ne hissedersin?” (Bu soru da içinde birden fazla soru barındırdığı
için aşağıdaki gibi teker teker sormakta fayda vardır.)
“Annenle kavga eder misin?”
“Böyle durumlarda ne hissedersin?”
47
Etkin dinleme
Pek çok yetişkin çocuklarla iletişim kurmada ve onların sorunlarına çözüm getirmede esas
görevlerinin onlarla konuşmak, öğüt vermek, öneride bulunmak olduğunu zannederler.
Oysaki çocuğun sorunlarını çözmede gerekli olan, uygun ortamı sağlayarak onu dinlemek
ve anlamaktır. Bu da ancak etkin (aktif ) bir dinleme ile mümkün olabilir.
Bütün çocuk adalet sistemi çalışanlarının kanıksaması gereken iletişim becerilerinden biri
de etkin dinlemedir. Etkin dinlemede en önemli özellik yalnızca işitmek değil; onu işitip
dinlediğinizi karşınızdakine yansıtmanızdır. Etkin dinleme, dinlemeyi ve duyduğunu yansıtmayı içeren bir iletişim biçimidir. Yansıtma; karşınızdakine odaklanarak onun söylediklerini
bedensel ve sözlü davranışlarımızla geri bildirmek şeklinde gerçekleştirilir. Çalışırken işinizle ilgili vakaları her zaman dikkatli bir şekilde dinler misiniz? Çocuklar çok hızlı bir şekilde
sizin gerçekten dinleyip dinlemediğinizi veya dinliyormuş gibi göründüğünüzü gözlemler
ve farkına varırlar. Eğer dinliyormuş gibi görünürseniz, çocuklar kendilerini kötü hissedecekler ve iletişimi keseceklerdir.
Etkin dinlemede etkili uygulamalar
• Telefonu ve kapıyı kapatın.
• Odadaki üçüncü kişileri dışarı çıkartın.
• Tümüyle görüşülen kişi, görüşülen konu ve görüşmenin yapıldığı mekâna odaklanın.
• Çeşitli nedenlerle odaklanılamıyor ise görüşme erteleyin ya da bir başka meslek elemanına devredin.
• Gözünüzü dikmeden göz teması kurun.
• Kendi kendinize konuşmayın.
• Onun sözünü kesmeyin.
• Zaman zaman başınızla onu onaylayın, dinlemeye devam ettiğinizi ona farkettirin.
• Sık sık ona ismi ile hitap edin.
• Yorum yapmadan ve yargılamaksızın çocuğu dinleyin.
• Eleştiri ve tartışmadan kaçının.
• Kendi duygusal tepkilerinizi yansıtmaktan kaçının.
Yansıtma örnekleri
• Sesli, kısa geribildirimler verin; ‘Anlıyorum …’, ‘Eveet …’ ve ‘Hmm Hmm ...’ gibi.
• Bazen onun söylediğini aynen tekrar ederek geri bildirimde bulunun. Bu görüşülen
kişiye kendisinin dinlendiği ve anlamaya çalışıldığına ilişkin olumlu bir geri dönüş olacaktır.
• Aşağıdaki yansıtmaya uygun cümlelerdir:
- ....................... olduğunu söylüyorsunuz.
- ....................... hissediyorsunuz.
48
- Başka bir deyişle .......................sunuz.
- Size .......................gibi görünüyor.
- Söylemek istediğiniz ....................... mı?
- İnanıyorsunuz ki ....................... .
Etkin dinleme, daha iyi anlaşmayı sağlar. Dikkati çocuğu ve aktarmak istediklerine yöneltir.
Etkin dinlemenin en önemli etkisi, karşınızdakinin sizin onu tam olarak anladığınızı düşünmesini sağlamasıdır. Kişide, kendisinin tam olarak anlaşıldığı duygusu uyandırır. Onu
önemsediğinizi, onun anlattıklarına değer verip dikkat ettiğinizi gösterir.
Etkin dinleme aynı zamanda ne sormanız gerektiğini kestiremediğiniz anlarda da size rehberlik eder. Sadece zaman kazandırmakla kalmaz, aynı zamanda görüşmenin kalitesini de
arttırır. Etkin dinleme becerisi, çocuk ile çalışan adalet sistemi çalışanlarınca bilip kullanılması çok yararlı bir yöntemdir.
b. Sözsüz iletişim
Günlük yaşantımızda birçok iletişim, konuşma olmaksızın gerçekleşir. Biz çevremizdeki diğer kişilerin genel durumlarını, nasıl bir ruh hali içinde olduklarını onlarla konuşmadan da
kestirebiliriz. Burada bizi yönlendirenler kişinin beden duruşu, mimik ve jestleri, yüz ifadesi
gibi özellikleridir. Sözsüz iletişimde verilen mesajlar duygularımızla ilgilidir.
Adli görüşmelerde çocukların beden dillerine ilişkin mesajlar onların içinde bulunduğu
duygu durumu hakkında fikir verebilir. Böylece onlarla daha sağlıklı iletişim kurmak mümkün olur. Sözsüz iletişimde verilen mesajlara daha büyük anlam yüklemenin yanıltıcı olabileceği gözden kaçırılmamalıdır.
Sözsüz iletişim bakımından adli görüşmelerde mesafeler:
• Görüşme yapacağınız çocuk ve yetişkinlere 30–40 cm.’den fazla yaklaşmayınız!
• Fiziksel ya da cinsel şiddet mağduru olan çocuklara 50-60 cm.’den fazla yaklaşmayınız!
• Cinsel suç mağduru bir çocuk sizinle çok yakın temas kurmaya eğilim gösterse dahi
ona 50-60 cm.’den fazla yaklaşmayınız! (Cinsel suç mağduru bir çocuk genellikle fiziksel
temastan kaçınır. Ancak bazı olgularda tam tersi bir durum görülebilir. Mağdur çocuk
çok yakın temas kurmaya eğilim gösterebilir. Bu durum adalet sistemi görevlisinde,
çocuğun teselli için yakınlaşmaya ihtiyacı olduğu izlenimini uyandırabilir.)
Adalet sistemi çalışanlarının, görüştükleri çocukların duygularını fark etmeleri beklenir.
Çocuk üzgün mü, kızgın mı, korkmuş mu, endişeli mi ya da bu veya başka duyguların
birleşimi içerisinde mi? Pek çok yetişkin gibi çocuk da çoğu durumda duygularını rahatça
ifade edemez. Çocuk adalet sistemi çalışanı, çocuğun nasıl hissettiğini anlamak için sadece
sözlerle ifade ettiklerine değil sözsüz mesajlarına da dikkat etmeyi unutmamalıdır.
Çocuğa odaklanın ve onun neler hissettiğini anlamaya çalışın. Göz teması kurun, ama ona
dik dik bakmayın. Çocuğun yüzünü, gözlerini, beden hareketlerini izleyin ve onun ses tonunu dinleyin. Bu size çocuğun nasıl hissettiğine dair ipuçları verecektir. Çocuğu dikkatlice
gözlemleyin ancak onu yargılamayın, eleştirmeyin ve yorumlamayın.
49
İletişimi engelleyen haller
Çocuk vakaları ile ilgilendiğinizde hiç konuşmayan ya da kendisini rahatça ifade edemeyen çocuklarla sıklıkla karşılaşabilirsiniz. Bu çocukların sessizliğinin çeşitli nedenleri vardır.
Kimi çocuklar konuşamayacak kadar üzgün, korkmuş ya da şaşırmış olabilirler. Örneğin,
annesinin babası tarafından dövüldüğüne şahit olan ya da cinsel istismara maruz kalan bir
çocuk bu durumda olabilir. Diğer bir kısım çocuklar ise duygularını kelimelerle ifade edemeyebilir. Örneğin, tecavüz mağduru bir çocuk veya kaçırılma olayına ya da şiddet suçuna
tanık olan bir çocuk bu durumda olabilir. Bunlarla birlikte, çocuk söylediklerinizi anlamamış
veya sorduğunuz sorunun cevabını bilmiyor da olabilir.
Böyle durumlarda onunla iletişim kurmanın güç olacağı açıktır. Yapılabilecek en iyi şey
sizin kontrolünüzde olan diğer iletişim yollarını açık tutmaya çalışmaktır. Bir başka deyişle
iletişimi engelleyebilecek, aksaklığa uğratabilecek tüm etkiler bertaraf edilmeli ve engeller
ortadan kaldırılmalıdır.
Şimdi, olası iletişim engellerine bir göz atalım:
Eğer çocuk konuşmuyor, konuşma konusunda isteksizlik gösteriyorsa, görüşme koşullarını
gözden geçirmekte fayda vardır. Çocuk adalet sistemi çalışanından kaynaklanan iletişim
engelleri aşağıdaki sebeplerle ortaya çıkabilir:
• Çok fazla konuşmak.
• Çocuğun sözünü kesip onunla tartışmak.
• Yargılayıcı ve eleştirel olmak.
• Çocuk üzüldüğünde ve ağlamaya başladığında ilgisiz kalmak veya tam tersi aşırı tepki
vermek.
• Çocuğun inançlarına ve yaşam biçimine saygı göstermemek.
• Güven ortamı oluşturamamak.
• Çocuğa emirler vermek, gözünü korkutmak, suçlamak, tehdit etmek veya öğüt vermek.
• Çocuğu diğer çocuklarla kıyaslamak.
• Çocuk adalet sistemi çalışanının kullandığı dil ve kelimelerin çocuk tarafından anlaşılmamış olması.
• İletişimi engelleyici bir oturma düzeni seçmek.
• İletişimi engelleyici bir beden duruşu takınmak.
Çocuğun, anlattıkları nedeni ile yakınlarının zarar göreceği endişesi de konuşmasını engelleyebilir. Bu nedenle üzerinde konuşulacak olayın çocuğa ve yakınlarına etkisi de gözden geçirilmeli ve çocuk bu sonuçlarla ilgili bilgilendirilmelidir. Bu bilgilendirmenin çocuğu rahatlamak için bile olsa gerçeğe aykırı bilgiler içermemesi gerekir. Örneğin, “korkma,
sen olanları anlat, kimseye bir şey olmayacak” yerine, “Olanları anlatmanın senin için zor
olduğunun farkındayım. Yakınlarının zarar göreceğini düşünüyor olabilirsin. Anlatmayı tercih edersen sana ve yakınlarına zarar getirmeyecek yöntemi bulma konusunda yardımcı
olmaya çalışacağım” denebilir.
50
Görüşmenin başlangıcında çocuğu iletişim ortamına hazırlamak da iletişimin başarısı bakımından önemlidir. Bunu sağlamak için önce günlük hayatla ilgili bir kaç konuya değinmek
uygun olacaktır. Örneğin güncel bir sportif, kültürel veya sanatsal diyalog penceresi açılabilir. Bu şekilde karşılıklı güven ilişkisinin kurulmasını sağlamaya yönelik kısa konuşmadan
sonra “Neden burada olduğunu biliyor musun?” diye sorulabilir ve “Lütfen burada bulunmanı gerektiren olayı anlatır mısın?” denilerek konuya girilebilir. Çocuk konuşmayı hala
reddediyorsa “burada bulunmanın senin için zor olduğunu farkındayım…” “Sana yabancı
olan bir ortamda tanımadığın biriyle konuşuyor olmak endişe verici bir durum olsa gerek…” gibi onun duygularının anlaşıldığını ifade edebilecek cümleler kurulabilir. Çocuk hala
iletişime geçmek istemiyorsa “Başka birisi ile konuşmak ister misin?” diye sorulabilir. Ancak,
ısrarla konuşmak istemeyen bir çocuğu henüz hazır olmadığı bir konuda veya zamanda
konuşmaya zorlamamak gerekir.
Çocuğun madde etkisi altında olması da iletişimi engelleyecek faktörlerdendir. Maddenin
etkisinin geçmesi beklenmelidir. Madde veya öfke nedeniyle saldırganlık davranışları gösteren ve kendisinin veya çevresindekilerin güvenliğini tehdit eden davranışlarda bulunan
bir çocuğa müdahale çok özenle yapılmalı, mümkünse bu konuda uzman bir kişi müdahale etmelidir.
YASAL SÜREÇTE ÇOCUKLA GÖRÜŞME
Herhangi bir nedenle adli mekanizmanın içine girmiş olan çocuklar; kendilerini, tercihlerini
ya da olup bitenleri görevlilere anlatmak durumunda kalırlar. Adli mekanizmaya girmiş
bulunan çocukların yüksek yararının gözetilip korunabilmesi öncelikle bu çocuklar ile yapılacak görüşmelerin başarısına bağlıdır. Suça sürüklenmiş, mağdur veya tanık ya da başka
nedenlerle adli sistemin içine girmiş çocuklarla gerçekleştirilecek iletişim süreçlerinde, onların yaş ve gelişim durumlarını ve ihtiyaçlarını dikkate alarak davranmak çocukların adalet
mekanizması içinde ikinci kez mağdur olmasını engellemek bakımından çok önemlidir.
Çocuklar ile yapılacak adli amaçlı görüşmelerde, yetişkinlerle yapılan görüşmelere nazaran
farklı olan pek çok faktör karşımıza çıkmaktadır. Çocukla farklı iletişim, ses tonunu çocuklaştırmak, bazı kelimeleri yarım telaffuz etmek, kelimelere şirinlik ve sevimlilik ekleri katmak
şeklinde anlaşılmamalıdır. Çocuğa duyarlı iletişimden kastedilen kullanılan kavramların çocuk tarafından anlaşılmasına dikkat etmek, bütün dikkatin çocuğa yöneltilmesi ve aşağıda
anlatılacak iletişim tekniklerinin kullanılmasıdır.
Yapılmış olan bilimsel araştırmalardan elde edilen sonuçlar, çocukların yaşlarının ve gelişim düzeylerinin görüşmeye doğrudan etki ettiğini bildirmektedir. Çocuklarla yapılacak
görüşmelerin başarılı olabilmesi ve hedeflenen bilgilerin elde edilebilmesi için öncelikle
çocuğun gelişim basamaklarını çok iyi tanıma ve uygun görüşme tekniğini etkin biçimde
kullanabilme gerekliliği ortaya çıkmaktadır.
Yapılmış olan araştırmalar, çocukların sözlerinde yer verdikleri ayrıntıların yaşla artığını
göstermektedir. Çocuğun gelişim düzeyine bağlı olarak değerlendirilmesi gereken başlıca
konular hafıza, telkine yatkınlık, dil gelişimi ve aldatma-kandırma motivasyonudur.
Çocuklarla yapılacak görüşmelerde önemle üzerinde durulması gereken bir başka konunun, iletişimin açık ve net biçimde kurulabilmesi ve çocuğun ilettiklerinin doğru anlaşılabilmesi olduğu da bildirilmektedir.
51
Görüşme Öncesi Hazırlık Aşaması
Görüşme sırasında görüşmecinin sorular sorması, cevapları dikkatli bir biçimde izlemesi,
konudan konuya geçerek, görüşmenin temposunu yüksek tutmaya çalışması ve görüşülen
kişinin kendisinde uyandırdığı intibaları kaydetmesi beklenmektedir. Bu türden bir görüşme “hazırlık” aşamasıyla başlar.
Hazırlık aşamasında öncelikle görüşmeden elde edilmesi beklenen bilgiyi yeniden gözden
geçirmek ve görüşmenin hedefine odaklanmak gerekir. Alınması istenen bilgilerden emin
olmak ve soruları buna uygun olarak düzenlemek görüşme sırasında zaman kaybını ve
hedeften uzaklaşmayı engeller. Görüşmecinin elinde öğrenmek istediği konulara ilişkin
yazılı bir listenin bulundurulması hatta sorulması istenen tüm soruların detaylı olarak önceden yazılması da başvurulabilecek bir yöntemdir.
Görüşmenin yapılacağı odanın düzenlenmesi hazırlık aşamasının ikinci ayağını oluşturur.
Görüşmenin yapılacağı oda küçük, sade döşenmiş olmalı ve odada çocuğun dikkatini
dağıtacak eşya ve oyuncaklar bulunmamalıdır. Bir masa ve birkaç sandalye görüşme odasının vazgeçilmezleridir. Görüşmeci ile çocuğun masayı aralarına alıp karşılıklı oturmaları
yerine, birbirleri ile doksan derece açı oluşturacak bir oturma düzenini seçmeleri uygun
bulunmaktadır. Böylelikle çocuk ve görüşmeci arasında iletişimi zedeleyebilecek fiziksel engel ortadan kaldırılmakta ve masanın arkasında özel bir koltukta oturacak görüşmecinin,
oluşturması muhtemel otorite figürü baskısı bertaraf edilmektedir.
Araştırmacılar bu odada bulunacak eşyaların özellikle yetişkin boyutlarında olması ve odada oyuncak bulunmaması gerektiğini önermektedirler. Böylelikle çocuğun kendisini hayal
ve oyun dünyasının dışında, ciddi bir ortamda hissetmesi hedeflenmektedir.
Görüşme sırasındaki oturma düzenin görüşmeci tarafından önceden hazırlanmasından
başka, beklenmedik biçimde ortaya çıkabilecek her türlü gelişmeye karşı verilecek cevapların planlanması da araştırmacılar tarafından hazırlık aşamasında yapılması gerekenler
arasında sıralanmaktadır. Beklenmedik gelişmelerle kastedilen, çocuğun acıkması, susaması, tuvalet ihtiyacı duyması ya da aniden ağlamaya başlaması gibi durumlardır.
Hazırlık aşamasında görüşmecinin araştırması gereken bir başka konu ise çocuğun gelişim
düzeyidir. Bu konudaki bilgi dosya üzerinden elde edilebileceği gibi, görüşme başladıktan
sonraki ilk dakikalar içinde çocukla yapılacak kısa sohbetin de bu konuda tecrübeli bir görüşmeciye önemli ipuçları vereceği tartışmasızdır. Çocuğun genel sağlık durumu, zihinsel,
duygusal ve fiziksel gelişim düzeyi hakkında bilgi sahibi olmanın, etkin bir görüşme yapabilmek için gerekli olduğu bildirilmektedir.
Görüşmenin sağlıklı bir biçimde yapılabilmesi için görüşmecinin ihtiyacı olabilecek her tür
malzemeyi yanında bulundurması ve başkalarının odaya girerek ya da telefon ile görüşmeyi bölmelerine önceden engel olması gerekliliği vazgeçilmezdir.
Görüşme
Ön hazırlıklar tamamlandıktan sonra «görüşme» aşamasına geçilir. Görüşmecinin öncelikle
çocuğa nazikçe hoş geldin diyerek tokalaşması, kendisini tanıtması ve görüşme hakkında
açıklama yapması güven ortamının oluşabilmesi için önemlidir. Görüşme hakkında yapılacak açıklama, çocuğun uygulama hakkında bilgilendirilmesini ve bu görüşmenin ne
amaçla yapıldığını açık, net ve kısa biçimde anlatmayı içerir.
52
Güven ortamının oluşmasında etkili olduğu bildirilen bir başka parametre ise gizlilik ilkesine kesinlikle bağlı kalınacağının çocuğa bildirilmesidir. Gizlilik ilkesi ile kastedilen, adli
amaçlı kullanım dışında, görüşme sırasında edinilecek bilgilerin çocuğun ailesi de dâhil
olmak üzere hiç kimseye verilmeyeceğinin açıklanmasıdır. Bazı araştırmacılar, bu türden
görüşmelerde de tıbbi uygulamalarda olması gerektiği gibi çocuklardan aydınlatılmış rıza
alınması yönünde görüş bildirmektedirler.
Görüşmecinin objektif olması ve resmi davranması gerekliliği konusunda araştırıcılar hemfikirdir. Bunların yanı sıra öne çıkarılan diğer özellikler ise nezaket ve açıklık ile görüşmecinin
kullanacağı ses tonudur. Çok yüksek ya da çok alçak sesle konuşmanın çocuğu olumsuz
biçimde etkileyeceği ve görüşmenin sağlıksız sonuçlanmasına neden olacağı bildirilmektedir. Günlük olağan ses tonunu kullanmak ve yargılayıcı vurgulardan kesinlikle kaçınmak
gerekliliği üzerinde durulmaktadır.
Görüşmenin başarılı olabilmesi, çocuğun duygusal durumu ile yakından ilgilidir. Bu tür
görüşmelerde çocukların gergin olmaları ve kendilerini baskı altında hissetmeleri kaçınılmazdır. Baskı altında olmak doğrudan hafıza üzerinde negatif etki oluşturmamakla birlikte
çocukların kendilerini ifadede güçlüğe yol açtığı düşünülmektedir.
Ayrıca çocuklar, iletişim kurmaya direnç gösterebilirler ya da dikkatleri dağınık olabilir. Görüşmecinin tüm bu olumsuzlukların üstesinden gelebilecek denli tecrübeli olması ve uygun
iletişim tekniklerini etkin biçimde kullanabilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda görüşmeci
çocukla empati kurmak ile mesafeli davranmayı aynı anda başarabilmelidir. Ayrıca çocuğun dikkatini başka bir noktaya çekmek ve sonra tekrar konuya geri dönmek de iletişimi
kolaylaştırıcı bir yöntem olarak önerilmektedir. Hiç şüphesiz ki yaşanması muhtemel bu tür
güçlükleri bertaraf etmek görüşmecinin başlıca sorumluluklarından birini oluşturmaktadır.
Araştırmacılar sakin davranmanın ve acele etmemenin görüşmenin niteliği açısından
önemli olduğunu bildirmekte ve özellikle sorular arasındaki sessizliğe tahammül etmek
gerektiğinin önemi üzerinde durmaktadırlar. Sorular arasındaki beklemelerin çocukta,
daha çok şey söylemesi gerektiği izlenimini uyandıracağı unutulmamalıdır. Ayrıca çocuğa
ifade etmek istediği her şeyi söyleme fırsatı vermek gerekliliği de vurgulanmaktadır.
Çocukların pek çoğu ilk seferde görüşmecinin sorusunu anlayamayabilirler. Bu tür durumlarda görüşmeci sorusunu açıklamaya hazırlıklı olmalıdır. Sorunun açıklanması, sakin bir
biçimde sorunun tekrarlanması ya da aynı sorunun başka kelimeler kullanılarak yeniden
sorulması şeklinde yapılmalıdır.
Çocuklarla yapılacak adli amaçlı görüşmelerde, çocuğun kendiliğinden yaptığı bildirimlerin
değeri çok büyüktür. Bu nedenle görüşmecinin soru sorma aşamasında “huni tekniği”ni
kullanması önerilmektedir. Huni tekniğine göre başlangıçta mümkün olduğunca açık uçlu
sorulara yer vermek, ancak görüşmenin ilerlediği ve konunun özelleştiği aşamalarda kapalı uçlu, doğrudan sorulara geçmek gerektiği vurgulanmaktadır. Çocukların, açık ya da
kapalı uçlu sorulara cevap verme becerilerinin yaşa ve zihinsel gelişim düzeyine göre farklılık gösterdiği, büyük yaştaki çocukların küçük yaştakilere oranla açık uçlu sorulara daha
verimli yanıtlar verdikleri bildirilmektedir. Ayrıca bu alanda yapılan deneysel çalışmalar bireyin serbest bildirimde bulunması halinde, kapalı uçlu sorulara cevap verme durumundakinden daha az hatırlama hatası yaptığını göstermektedir.
53
Kullanılması önerilen huni tekniğinin bir başka önemi de görüşmecinin -bilerek ya da bilmeyerek- çocuğa telkinde bulunmasının engellemesidir. Bu teknikte görüşmenin başlangıcında sorulması önerilen “Buraya geliş nedenin nedir?”, “Bu konuya ilişkin neler hatırlıyorsun?” türünden hem açık uçlu ve hem de içi boş olan sorular içinde hiç bir hüküm/
yükleme bulunmadığı için telkin ihtimalini tamamen ortadan kaldıran sorular olarak tanımlanmaktadır.
Bu tekniği kullanacak görüşmecilerin dikkat etmesi gereken bir başka nokta da kapalı
uçlu, doğrudan soruların içerikleridir. Görüşmenin ancak sonlarına doğru ve çok az sayıda
sorulması önerilen bu tür sorularda soru cümleleri, çocuğun başlangıçta açık uçlu sorulara
verdiği cevaplardan oluşturulmalı, görüşmeci kesinlikle kendi hüküm ve yorumlarını soruya katmamalıdır.
Görüşmeci, görüşmenin her aşamasında soruların açık, net ve anlaşılabilir olmasına dikkat
etmeli ve mutlaka cevap istediğine ilişkin baskıcı bir tutumdan uzak durmalıdır. Araştırmalar görüşmecinin otorite figürünü temsil ettiğini ve çocuğun bu otorite figürü karşısında
kendisini –soruyu tam olarak anlamasa ya da cevabı tam olarak hatırlayamasa bile- cevap
vermek zorunda hissettiğini göstermektedir.
Görüşme esnasında doğru sorular sormak kadar, iyi bir dinleyici olma becerisi de önemli
bir rol oynamaktadır. Bunu başarabilmek için görüşmecinin çocuğun söylediklerine yoğunlaşması, bedensel tepkiler ve sözlü nidalarla onu “dinlediğini” hissettirebilmesinin önemi
ısrarla vurgulanmakta ve görüşmecinin dinleme eyleminde yoğunlaştığını kendi kendine
tekrarlaması önerilmektedir.
Çocuklarla adli amaçlı görüşmelerde, çocuğun son söylediklerinin görüşmeci tarafından
başka kelimelerle ya da soru biçimine sokularak tekrar edilmesi temeline dayanan «Etkin/
Aktif Dinleme” de görüşmeciye yardımcı olabilecek yöntemlerden biri olarak tavsiye edilmektedir.
Görüşme sırasında çocuk da görüşmeciye bazı sorular sorabilir. Böyle bir durumda çocuğun soracağı sorulara olabildiğince doğru ve açık ama kısa cevaplar vermek uygun
olacaktır.
Görüşmenin “sonlandırma” aşamasında görüşmeci öncelikle edindiği bilgileri toparlayarak
hedeflediği bilgilere ulaşıp ulaşmadığını kendi kendine kontrol etmeli ve eğer gerekiyorsa
son birkaç soru daha sormalıdır. Elde edilen bilginin yeterli olup olmadığına karar vermek
ve eğer gerekiyorsa ikinci bir görüşme zamanı belirlemek de bu aşamada düşünülmesi
gereken unsurlardan birisidir. Ayrıca bu aşamada çocuğa teşekkür etmek ve görüşmenin
bittiğinin çocuğa nazikçe bildirmek gerekir.
Görüşmenin ön hazırlığı ne kadar iyi yapılırsa yapılsın her çocuğun ve her olayın özelliklerinin farklı olduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle görüşmecinin her zaman önceden yapmış
olduğu planın, görüşme esnasında değiştirilebilecek esneklikte olması gerektiği özellikle
vurgulanmaktadır.
Çocukla kurulacak iletişimin kalitesi ve kendinizi ifade ediş tarzınız çocuktan alacağınız
cevapları da etkileyecektir. Kelimeleri kullanmanız kurduğunuz sözlü iletişimi ortaya koyarken, kendinizi gözlerinizle, mimiklerinizle, sesinizin tonu ve yüksekliği ile el kol hare-
54
ketlerinizle, oturma şeklinizle ifade etmeniz sözsüz iletişim kurma yollarından bazılarıdır.
Çocuk adalet uzmanları için iletişim becerileri ve sahip olunan bu becerilerin kullanılması
önemlidir. Çocuğun sözsüz mesajları da size pek çok konuda fikir verebilir. Ancak bu mesajların genellenebilir, her zaman ve herkes için geçerli, kesin, bilimsel anlamları yoktur. O
nedenle sözsüz mesajlardan görüşmenin içeriğine dair anlamlar çıkartılmamalıdır. Ancak
bu mesajlar, çocuğun içinde bulunduğu duygu durumunu anlayıp, ona yardımcı olmak
için kullanılabilir.
Adli sistem çalışanlarının unutmaması gereken bir nokta da her çocuk ve her olayın biricikliğidir. Çocukları ve olayları aynılaştırmamak, her olay ve her çocuğu ayrı ayrı değerlendirmek profesyonelliğin bir gereğidir. Bu anlamda sistem çalışanının uyması gerekli ilkelere ve
bu ilkelerin ifade alma ve sorguya özgü hukuki düzenlemeler ile birlikte değerlendirilmesi
gerekliliğine dikkat edilmelidir. Çocuğa duyarlı iletişimde temel ilkeler şunlardır:
• Çocuk adalet sistemi çalışanı, görüşmeye başlamadan önce tahkikat dosyasını dikkatlice inceleyerek görüşmeye hazırlanmalıdır.
• Görüşme başlangıcında ilk olarak çocuğa kendini tanıtmalı, görevinin kapsamını anlatmalı, görüşmenin amacının ne olduğunu açıkça söylemeli ve çocuğun vereceği bilgilerin ilgili dava/işlem için kullanılacağını belirtmelidir.
• Çocuk tarafından anlaşıldığından emin olduğu kelimeleri kullanmalı, yargı içeren sözel
ifadelere asla yer vermemelidir.
• Görüşme sırasında “Hım-mm…, devam et…, seni anlıyorum…” gibi devam ettirici tepkilere yer vermelidir.
• Ayrıca gerektiğinde, çocuğun sözlerini ona yansıtma, ya da “bu olay seni çok üzmüş”
gibi pekiştirici ifadeleri de kullanmalıdır.
• Görüşmede sorulacak açık uçlu sorular, çocuğun kendisini daha iyi ifade etmesine ve
görüşmecinin daha çok bilgiye ulaşmasına yardımcı olacaktır. Örneğin; “Evden ayrıldıktan sonar neler yaptın?” gibi.
• Görüşmecinin saçı, sakalı veya bıyığı ile oynaması, kalem gibi bir şeyle oynaması, çay/
kahve içmesi, ayakları veya elleri ile tekrarlayan hareketler yapması, çocuğun dikkatini
dağıtıcağı ve rahatsız edeceğinden asla tavsiye edilmez.
• Görüşmeyi yapan kişi konuşma sırasında zaman zaman alçalıp yükselen bir ses tonuyla, çok hızlı olmayacak biçimde konuşmalı, sözcükleri yalın ve düzgün telaffuz ettiğinden emin olmalıdır.
• Çocuk adalet sistemi çalışanı çok konuşup çocuğu soru bombardımanına tutmamalıdır.
Görüşmeci, çocuğa sorunları ile ilgili görüşlerini açıklama fırsatı vermeli, sorunu kendi
gördüğü gibi çözmeye ve/veya soruları kendi düşüncelerine göre cevaplamaya çalışmamalıdır.
• Çocuk ile yapılan görüşmelerde, çocuğun anlattıklarının kayda geçirilmesinin kendisine
yapılacak yardımların veya kendisi ile ilgili yapılacak çalışmaların bir parçası olduğunun
çocuğa açıkça anlatılması önemlidir. Böylece çocuğun tedirgin olması veya bilgi vermeyi reddetmesinin önüne geçilmiş olur.
55
• Görüşme esnasında konudan konuya geçmek çocuğun sıkılmasına ve görüşmeyi reddetmesine neden olabilir. Aynı şekilde, konuyu dağıtma eğiliminde olan, alakasız konulardan bahseden çocuklar da olabilir. Bu durumda görüşmeci konunun dağıldığını
hissettiği anda müdahale ederek toparlamalıdır.
• Görüşme sırasında çocuğa daha önceki görüşmeler ve çocuklar hakkında hiçbir şey
anlatılmamalıdır.
• “Ben söylemiştim.”, “Biliyorsun.” gibi kalıpların kullanılmaması uygun olacaktır.
• Konuşmak istemeyen ve ısrarla sessizliği tercih eden çocuklar söz konusu olduğunda,
uygun bir biçimde görüşme sonlandırılmalıdır.
• İşitme ve konuşma engelli çocuklarla yapılacak görüşmelerde bu alanda eğitimli kişilerin görüşmede aracı olarak bulunması gereklidir.
• Engelli çocuklarla yapılacak görüşmelerde ise çocuğun engelinin türü ve derecesi, sağlıklı bilgi verip veremeyeceği hakkında kesin bilgi alınması gerekmektedir. Çocuk hakkında uzman kişilerce düzenlenmiş raporlar işimizi kolaylaştıracaktır.
Unutmamanız gerekenler:
• Telefonu ve kapıyı kapatın.
• Odadaki üçüncü kişileri dışarı çıkartın.
• Çocuğu uzun süre bekletmeyin.
• Onun yanında kesinlikle başka bir işle ilgilenmeyin.
• Çocukla aranızdaki fiziksel engelleri (masa, bilgisayar gibi) kaldırın.
• Görüşme esnasında kollarınızı göğsünüzde kavuşturmayın (Bu davranış da bir tür fiziksel engel oluşturur).
• Doğal, sakin ve dikkatli bir beden duruşu takının.
• Sizden kaynaklanan ve çocuğun dikkatini dağıtıcı özellikleriniz (uzun sakal, aşırı makyaj,
yüksek ses tonu, ilginç giyim tarzı, v.b.) olmadığından emin olun.
• Rahatsız etmeyecek biçimde göz teması kurun.
• Tarafsız/yansız bir yüz ifadesi takının.
56
Planlama / Raporlandırma
KONTRAT
Kontrat tanımları
Medeni Kanun: Bir veya bir çok kişinin bir şeyi yapmak veya yapmamak konusunda bir
veya birçok kişiyi mecbur ettikleri bir anlaşmadır.
Sözlük: Kontrat yapmak; Ortak bir tavır için harekete geçmek. Negatif enerjiyi pozitife
çevirmek
Berne: Kontrat; İyi tanımlanmış bir eylem yapmak için iki taraflı açık bir mukaveledir.
James: Kontrat; Bir değişikliği iyiye götürmek için “Yetişkin” ile yapılan, kişinin kendisi veya
bir başkası ile yaptığı bir anlaşmadır.
Steiner: Kontrat; İki tarafın karşılıklı rızası ile, karşılıklı bir mecburiyet içeren, bir yeterlilik ve
kanuni bir hedef gerektiren açık bir anlaşmadır.
Holloway: Kontrat; Önceden alınmış bir karar neticesinde oluşmuş bir değişim projesinin
gerçekleşmesi için, oluşmuş değişimin rahatça tanımlanabileceği bir araç veya bir ölçü
içeren pozitif bir önerme metnidir.
Kontratın Danışmada kullanımı
Danışmanlık ve terapi süreçlerinde de danışan ve danışman arasında bir kontrat vardır.
Bu kontrat danışanın hangi değişikliği, nasıl ve ne sürede yapacağını gösteren bir süreçtir. Kontrat danışan ve danışmanın birlikte nasıl çalışacaklarını planladığı bir süreçtir. Bu
kontratın içinde danışmanın ihtiyaçları, sorumlulukları, yetkinliği ve danışanın ihtiyaçları,
sorumlulukları, yetkinliği yer alır.
Üçgen Kontrat (Fanita English)
Danışma ve terapi sürecinde iki kişi arasında yapılabilen bu kontratın yerini eğitim gibi özel
durumlarda üçgen kontrat alır.
Danışmanlık tedbirinin uygulanması esnasında danışma odasında iki kişi değil en az üç kişi
vardır. Bu nedenele kontrat sadece danışan ve danışmanın arasında değildir. Fanita English
bu durumlar için üçgen kontrat kavramından bahseder.
Bu kavramda üç ayaklı bir kontrat’tan bahsedilir.
1. Danışan Çocukla Büyük güç arasındaki kontrat
2. Danışmanla Büyük Güç arasındaki kontrat
3. Danışmanla danışan arasındaki kontrat
57
Bu üçlü arasında gerçekleşen kontratBüyük Güç (Yasalar/Bakanlıklar)
ların danışma sürecinde paylaşılması
ve danışan ve danışmanın hangi çercevede çalışacaklarını belirlemesi yararlı olacaktır. Büyük gücün danışmanla
bir kontratı ve ondan beklediği yükümlülükler vardır. Örnek: En az sekiz hafta, haftada bir çocukla görüşmek, en
az dört kez 15 günde bir aile ile görüşmek, bu görüşmeleri ve etkilerini
raporlandırmak yükümlülüğü vardır.
Danışan çocuğun da büyük güçle bir Danışman
kontratı vardır. Örnek: Danışmanlık sürecine devam etmek, önerilen konularda gelişim göstermek gibi.
Danışan
Bu sürecin danışman ve danışan tarafından paylaşılması ve yapacakları çalışmayı bu kurallar çercevesinde yapılandırması ve planlaması yararlı olacaktır. Bu bilgilerin aileye ve
çocuğa açık ve net bir şekilde açıklanması hatta yazılı hale getirilerek ilk görüşmede kişiler
arasında yükümlülükleri belirleyen metin olarak imzalanması yararlı olacaktır.
Kontrat sadece yükümlülüklerin belirlendiği bir süreç değildir, danışanın neden danışmanlık tedbirinin içinde olduğu, bu sürecin neleri içerdiği, neden burada olduğunun anlatıldığı
bir süreçtir. Bu süreçte danışana neden ve ne için burada olduğu açık ve net anlatıldığında
taraflar kendilerini daha güvende hissedebilir.
Üçgen kontratı başarabilmek için üç şey hatırlanmalıdır :
1. Mesleki kontrat : İçeriği ve yönetimi ilgilendirir.
2. İdari ya da organizasyonel kontrat : Koşulları ve sınırlılıkları bilir.
3. Psikolojik veya kişisel kontrat: Danışmanlık tedbiri sürecinde ne yönde ve nasıl bir değişim hedefleniyor ve bunun için gerçekleştirilecek çalışmalar nedir?
Sosyal İnceleme Raporu
Sosyal inceleme raporu, suça sürüklenen çocuklarla ilgili olarak; ceza sorumluluğunun
tespitinde, verilecek koruyucu ve destekleyici tedbirlerin belirlenmesinde, ceza verilecek
olması halinde cezanın şahsileştirilmesinde ve seçenek yaptırımların belirlenmesinde kullanılır.
Sosyal inceleme raporu soruşturma aşamasında; Cumhuriyet savcısı tarafından hakkında
dava açılacak suça sürüklenen çocuğun ceza sorumluluğunun var olup olmadığına ilişkin
mahkemece yapılacak değerlendirmede göz önünde bulundurulmak veya mahkemeden
talep edilecek ceza, güvenlik tedbiri veya koruyucu destekleyici tedbirlere ilişkin talebine
dayanak oluşturmak üzere istenir.
Kovuşturma aşamasında ise sosyal inceleme raporu mahkeme tarafından, suça sürüklenen
çocuğun ceza sorumluluğu hakkında karar verebilmek için ve verilecek kararı belirlemek
üzere ya da denetim veya denetimli serbestlik kararı verildiğinde denetim planı hazırlanmadan önce düzenlettirilir.
58
SİR dört ana bölümden oluşur
I. Resmi Bilgiler
Raporun hangi nedenle yazıldığı/yasal dayanağı
a) Görevlendiren makam ve dosya n-
b) Rapor istem nedeni
c) Rapor istem tarihi
ç) Rapor teslim tarihi
d) Raporu hazırlayanın adı soyadı, ünvanı
Kişisel bilgiler
a) TC kimlik numarası
b) Adı soyadı
c) Cinsiyeti ç) Doğum yeri ve tarihi
d) Nüfusa tescil tarihi e) İkametgâh adresi
f ) Baba adı ve soyadı, iletişim bilgileri
g) Anne adı ve soyadı, iletişim bilgileri
ı) Anne baba yoksa yasal temsilcinin adı soyadı ve iletişim bilgileri
II. Bilgi Toplama Yolları ve Kullanılan Kaynaklar
Bu bölümde bilgi toplama yolları, bilginin edinildiği kaynaklar, bilgi doğrulanmamış ise
nedenleri yazılır.
III.Değerlendirme
Beş ana bölümden oluşur;
1. Suça ilişkin bilgiler,
a) Suç türü ve çocuğun bu eylemdeki rolü ile ilgili bilgiler,
b) Çocuğun suçu anlama, suçun olumsuz etkisini görebilme, suça karşı motivasyon ve
tutumu ile suça ilişkin pişmanlık durumu ile ilgili bilgiler,
2. Bireysel özelliklere ilişkin bilgiler,
a) Sosyal duygusal ve bilişsel kontrol açısından olgunluk düzeyi,
b) Çocuğun fiziksel, motor, duygusal, sosyal, bilişsel, ahlaki gelişim özellikleri ile dil gelişimine ilişkin bilgiler,
c) Sosyal çalışma görevlisinin çocukla kurduğu ilişkinin niteliğine ait bilgiler
3. Aile ve çevreye ilişkin bilgiler,
a) Aile yapısı, biçimi ve aile üyeleri hakkındaki bilgiler,
b) Aile içi ilişkiler,
c) Ailenin var ise göç öyküsü,
d) Ailenin sosyo-ekonomik durumuna ilişkin bilgiler
e) Çevrenin yapısı ve risk faktörlerine ilişkin bilgiler,
4. Okul, iş, akran ve boş zamanları değerlendirmeye ilişkin bilgiler,
5. Suçun ortaya çıkışı ve suçun denetlenmesine ilişkin sonuç ve değerlendirme,
59
IV.Müdahale
1. Hedef: Müdahalenin yapılacağı yer, verilecek karar ile etkilenecek ve değiştirilmeye
çalışılacak çocuk, çocuğun ailesi, akran grubu, okulu, mahallesi
2. Müracatçı Sistem: Raporda bahsedilen müdahaleden yararlanacak çocuk ve çocuğun korunmasından yararlanacak olan toplum
3. Değişim Görevlisi: Tedbir veya değişim kararını yerine getirerek değişimi sağlayacak
kişi,
4. Eylem Sistemi: Kişinin değişim sürecinde yapılması gerekenler ve yardım alınacak kişi
ve kurumlar (ASPB, madde tedavi merkezi, aile danışma merkezi, okul vd.)
İLK GÖRÜŞME MODÜLÜ
Kazanım: Çocukla tanışmak, danışmanlık tedbirini ve sınırlarını tanımlamak, uygulama planı oluşturmak
Göstergeler: Çocuk danışmanlık tedbirini ve sınırlarını bilir. Danışman çocuğu tanır ve uygulama planına karar verir.
Giriş: Çocuğu karşınıza alarak kendinizi kısaca tanıtın. Kısa bir süre onunla sohbet edin.
Yöntem-Akış
• Çocuğa neden burada olduğunu bilip bilmediğini sorun ve açık uçlu sorularla konuşturmaya çalışın.
• Sonrasında çocuğa danışmanlık tedbiri ve çerçevesi hakkında bilgi verin. Bu bilgi için aşağıdaki metinden
yararlanabilirsiniz.
Benim görevim senin yaşadığı olaylardan kaynaklanan problemleri çözebilmene yardımcı olmaktır. Bu hizmet için
ben MEB/ASPB tarafından görevlendirildim. Bu görüşmelerin amacı senin gelişimini en olumlu biçimde destekleyebilmek.
Sen henüz 18 yaşından küçüksün ve devletin koruması altındasın. Devletin görevlerinden biri de her çocuğun sağlıklı büyümesini ve kendi kararlarını alacağı döneme kadar tüm risklerden korunmasını sağlamaktır. Kısaca bu tedbir
senin sağlıklı gelişimin için verilen bir karar. Ben bu alanda eğitim aldım. İşim çocuklara ve çevresine danışmanlık
yaparak zorlandıkları konularda onların hayatını kolaylaştırmaktır. Burada da seninle ihtiyaç duyduğun bazı temel
becerileri kazandırmak üzere birlikte çalışacağız Bu arada senden sorumlu olan kişilerle de görüşmeler yapacağım.
• Bu açıklamalar çerçevesinde çocuğun ne düşündüğünü sorun. Sonra danışmanlık tedbirlerinin sınırlarını çocukla paylaşın. Bu paylaşım için aşağıdaki metin önerilir.
Çocuk mahkemesi seninle ilgili bir karar verdi. Bu kararın uygulanmasında da beni görevlendirdi. Kısaca bu
danışmanlık benim için de senin için de bir yasal zorunluluk. Seninle biraz sonra yapacağımız görüşmede belirleyeceğimiz çerçevede ve sürede çalışmak durumundayım. Her üç ayda bir adli kurumlara rapor vermem vesenin
davranışlarındaki değişimleri gözlemem gerekli. Bu arada senin de yasal zorunluluğun bu görüşmelere devam
etmek, verilen ödevleri yapmak ve tekrar seni buraya getiren olayların üstesinden gelmek için birlikte çalışmaktır.
• Açıklamayı yaptıktan sonra anlamadığı bir şey olup olmadığını sorun.
• Bu açıklamalarda yapıldıktan sonra güncel bir konuyla veya bir fıkra, öykü v.s kullanarak kısa bir sohbet yapın.
• Sonrasında çocuğu tanımak için tanıma formundaki soruları kendi ihtiyaç duyduğunuz başlıklarda ve sıralamada sorarak görüşmeye devam edin
• Çocuğu tanıdıktan sonra çocukla ilgili düşündüğünüz uygulama planı ve sürecini kısaca paylaşarak süreci
sonlandırın
Ödev: Gelecek toplantının gününü belirtip, gelmediğinde iki kişinin de zorluk yaşayacağını açıklayın. Bir sonraki
toplantıya nasıl gelmeyi planladığını sorun ve açıklamasını isteyin.
60
DANIŞMANLIK TEDBİRİ UYGULAMALARI
Çocuk Tanıma Formu
Adı - Soyadı
T.C. Kimlik Numarası
Dosya Numarası
İlk Görüşme Tarihi
Çocukla İlgili Genel Bilgiler
Hukuki statüsü
Suça
Sürüklenen

Mağdur

Tanık 
Korunmaya muhtaç
Cinsiyeti
Doğum yeri ve tarihi
Adres (Lütfen posta kodunu belirtiniz)
ve telefon numarası
1. Danışmanlık Tedbiri İle İlgili Bilgiler
1.1 Danışmanlık tedbiri hakkında bilgi düzeyi nedir?

Evet

Hayır
kabul ediyor

Yorum yapmıyor

Kısmen
1.2 Danışmanlık tedbirine konu olan fiili kabul ediyor mu?

Evet

Hayır
kabul ediyor

Yorum yapmıyor

Kısmen
1.3 Danışmanlık tedbirine konu olan fiile ilişkin bilgiler (Kısaca olayın nasıl olduğunu özetleyiniz)
1.4 Kişi danışmanlık tedbirine konu olan fiilin nedenlerini nasıl açıklıyor, bununla ilgili ne düşünüyor?
1.5 Danışmanlık tedbirinin yanı sıra verilen bir tedbir var mı?

Hayır

Var, Sağlık Tedbiri

Var,
Eğitim Tedbiri
Barınma Tedbiri

Var, Bakım Tedbiri

Var
1.6 Daha önce hakkında alınmış bir tedbir var mı?

Evet

Hayır
1.6.a “Var” kelimesi ile başlayan seçeneği/seçenekleri işaretlediyseniz açıklayın
1.7 Düşünceler:
2.
Aile Bilgileri
2.1 Anne-baba hayatta mı?

Anne
hayatta
ölü

Baba hayatta

Baba ölü

Anne
2.2 Anne-babanın medeni durumu nedir? Ayrı ayrı belirtiniz.
2.3 Anne-baba boşanmış/ ayrı yaşıyorsa çocuk kiminle yaşıyor?

Yalnız

Annesiyle

Babasıyla

Akrabasıyla

Arkadaşlarıyla

Diğer
(açıklayınız)
2.4 Çocuk ailesinden ayrı yaşıyorsa aile bireyleriyle ne sıklıkta görüşüyor?
2.5 Annenin eğitim durumu ve mesleği
2.6 Babanın eğitim durumu ve mesleği
2.7 Ailenin geçim kaynakları

Kendi
geliri
geliri

Babanın geliri

Gayrimenkul geliri

Akraba yardımı

Devlet yardımı

Diğer (Açıklayınız)

Annenin
2.8 Ailenin gelir durumu nasıl bir geçim düzeyi sağlıyor?

Çok
iyi

İyi

Normal

etersiz

Gelir
kaynağı yok

Evet

Hayır

Evet

Hayır
2.13 Çocukluk döneminde aile içinde herhangi bir travmatik olay yaşadı mı? Açıklayınız.

Evet

Hayır
2.14 Ailesinde fiziksel, zihinsel veya psikolojik bir rahatsızlığı olan biri var mı?

Evet

Hayır

Evet

Hayır

Evet

Hayır
2.9 Kardeşi var mı?
2.9.a Eveti işaretlediyseniz kardeşlerinin durumunu belirtiniz.
Cinsiyeti
Yaşı
Eğitimi
Mesleği
Öz/Üvey
123452.9.b Kardeşler ile ilgili belirtilmek istenen diğer durum/durumlar
2.10 Çocuk, çocukluk döneminde ailesinden ayrı kaldı mı?
2.11 Aile bireyleri ile ilişkisini, anne ve babasının kendini yetiştirme tutumunu nasıl değerlendiriyor? Açıklayınız
2.12 Çocukluk döneminde aile içinde fiziksel, cinsel, duygusal şiddet/ istismar gördü mü?
2.12.a Şiddet/istismar gördüyse kimden gördüğünü, türünü ve sıklığını açıklayınız.
2.14.a Eveti işaretlediyseniz kime ait olduğunu ve rahatsızlığını belirtiniz.
2.15 Ailesinde madde kullanımı veya kumar alışkanlığı gibi bir problem var mı?
2.15.a Eveti işaretlediyseniz kime ait olduğunu ve türünü belirtiniz.
2.16 Ailesinde sabıkası olan var mı?
2.16.a Eveti işaretlediyseniz kime ait olduğunu ve suçu belirtiniz.
2.17 Çocuğun ailesi ile ilgili en iyi anısı ve en iyi anlaştığı kişi kim?
2.18 Düşünceler:
3. Eğitim Durumu
3.1 Öğrenim durumu nedir? Öğrenimine devam ediyorsa hangi aşamada olduğunu ya da eğitimini yarım bırakıp bırakmadığını belirtiniz.
3.2 Çocuk kendi okul başarısını nasıl değerlendiriyor?

Çok
başarılı

Başarılı

Orta

Yetersiz

Başarısız
3.3 Çocuğun eğitime devam etme konusundaki tutumu nedir?

Çok
istekli

İstekli

Kararsız

Az
istekli

İsteksiz
3.4 Çocuğun eğitimine devam etmesi konusunda ebeveynin tutumu nedir?
3.5 Çocuğun okula devamsızlık durumu var mı?
3.6 Sık sık okul değiştiriyor mu?

Fazla

Orta

Az

Hiç

Evet

Hayır

Evet

Hayır

Evet

Hayır

Evet

Hayır

Evet

Hayır
Kısmen

Hayır
3.6.a Eveti işaretlediyseniz nedenini belirtiniz.
3.7 Öğretmenleri ve okul arkadaşları ile ilişkileri nasıl?
3.8 Çocuğun eğitime devam etmesini engelleyecek herhangi bir durumu var mı? Açıklayınız.
3.9 Düşünceler:
4. Yerleşim Yeri Durumu
4.1 Daimi olarak kalacak yeri var mı?
4.1.a Eveti işaretlediyseniz yaşadığı yerin türünü belirtiniz. Hayırı işaretlediyseniz nerede yaşadığını ayrıntıları
ile belirtiniz.
4.1.b Daimi adresi olmasına rağmen geçici olarak kaldığı bir yer var mı? Varsa belirtiniz.
4.2 Oturduğu adres sürekli değişiyor mu?
4.2.a Eveti işaretlediyseniz daha önceki yaşadığı yerler ve adres değişikliğinin nedeni hakkında ayrıntılı bilgi
veriniz.
4.5 Kimlerle yaşıyor?
4.6 Yaşadığı yer (oturduğu mahalle) risk faktörlerini tetikliyor mu?

Evet

4.6.a Eveti / kısmeni işaretlediyseniz ne yönde ve nasıl işleyen bir etki var? Belirtiniz (Örneğin oturduğu mahallede birçok kişinin geçimini
suçlu davranışlarla karşılaması).
4.7 Düşünceler:
5. Sosyal Çevre Bilgileri
5.1 Yeterli sayıda arkadaş(lar)ı var mı?

Evet

Hayır

Evet

Hayır
5.1.a Yeterli sayıda arkadaşı yoksa nedenini açıklayınız. Varsa arkadaşları ile ilişkileri nasıl? Açıklayınız.
5.1.b Arkadaşlarının isteklerine yeri geldiğinde hayır diyebiliyor mu?
5.2 Arkadaşlarını genellikle hangi çevreden seçiyor (iş, okul, mahalle vs.) ve kendi yaş grubuna uygun arkadaş seçiyor mu?
5.3 Arkadaş(lar)ı varsa ne sıklıkta görüşüyorlar? Belirtiniz.
5.4 Arkadaş(lar)ı arasında daha önce herhangi bir fiil nedeniyle yargılanan oldu mu?
5.4.a Eveti işaretlediyseniz bu arkadaşları ile ilişkisinin düzeyini belirtiniz.
5.5 Arkadaş(lar)ı alkollü araba kullanma, kavga çıkartma, kamu malına zarar verme, uyuşturucu kullanma
gibi riskli davranışlar gösteriyorlarsa ne kadar sıklıkla gösterdiklerini belirtiniz.

Hemen
hemen
her zaman

Çoğunlukla

Bazen

Nadiren

Hiçbir zaman
5.6 Ailesinin riskli davranışlar gösteren arkadaşlarına ilişkin tutumu nedir, onların bu tutumuna karşı tepkisi nedir?
5.7 Arkadaş(lar)ı ile ne tür faaliyetlerde bulunuyor? Belirtiniz.
5.8 Çocuk; Risk faktörlerinden uzak durması konusunda yeterli arkadaş desteğine sahip mi? Sahipse kim
olduğunu belirtiniz.

Evet

Hayır

Kısmen

Yorum
yapmıyor
3.9 Düşünceler:
6. Fiziki ve Sağlık Durumu
6.1 Fiziksel engeli var mı? Varsa belirtiniz.

Evet

Hayır
6.2 Daha önce önemli bir hastalık geçirdi veya ameliyat oldu mu? Evet ise belirtiniz.

Evet

Hayır
6.3 Devam eden fiziksel bir hastalığı var mı? Varsa belirtiniz.

Evet

Hayır
6.4 Bu hastalık/hastalıklar için tedavi görüyor mu? Görüyorsa belirtiniz.

Evet

Hayır
6.5 Çocuğun sağlık problemi nedeniyle düzenli olarak kullandığı bir ilaç var mı? Evet ise belirtiniz.

Evet

Hayır
6.6 Çocuğun danışmanlıkta göz önünde bulundurulması gereken herhangi bir geçici sağlık durumu var mı?
Evet ise belirtiniz.

Evet

Hayır
7.1 Daha önce doktor tarafından tanısı konmuş psikolojik bir rahatsızlık geçirdi mi? Evet ise belirtiniz.

Evet

Hayır
7.2 Bu rahatsızlık nedeniyle tedavi gördü mü? Evet ise tedavi süresini ve nerede tedavi gördüğünü belirtiniz.

Evet

Hayır
7.3 Şu an herhangi bir psikolojik rahatsızlığı var mı? Evet ise belirtiniz.

Evet

Hayır
7.4 Psikolojik rahatsızlığı için tedavi görüyor mu? Evet ise nerede ve ne kadar süredir tedavi gördüğünü
belirtiniz.

Evet

Hayır
7.5 Daha önce veya şu an kendine zarar verme davranışı olmuş mu? Evet ise açıklayınız.

Evet

Hayır
7.6 Daha önce intihar girişiminde bulunmuş mu? Evet ise kaç kez ve hangi nedenle/ nedenlerle, nasıl intihar
girişiminde bulunduğunu belirtiniz.

Evet

Hayır

Evet

Hayır
6.7 Düşünceler:
7. Psikolojik Durumu
7.7 Şu an intihar davranışını nasıl değerlendiriyor? Açıklayınız.
7.8 Kişinin duygu ve düşünceleri günlük hayatındaki faaliyetlerini olumsuz etkiliyor mu? Açıklayınız.
7.9 Kişinin duygu ve düşünceleri günlük hayatındaki faaliyetlerini olumsuz etkiliyor mu? Açıklayınız.
7.10 Düşünceler:
8. Madde Kullanımı
8.1 Hiç madde (alkol, uçucu, uyuşturucu ya da uyarıcı) kullandı mı?
8.1.a Eveti işaretlediyseniz madde kullanım tarihçesini, şu andaki kullanım miktarını, türünü ve derecesini belirtiniz.
8.2 Alkol kullanımı var ise, alkolle birlikte herhangi bir ilaç ya da başka bir madde kullanıyor mu? Açıklayınız.
8.3 Madde kullanımına bağlı olarak tedavi(ler) gördü mü?

Evet

Hayır
8.3.a Eveti işaretlediyseniz tedavi(ler) gördüğü yaşı, tedavinin başarı düzeyi ve kişinin madde kullanımını tekrarlayıp tekrarlamadığını belirtiniz.
8.4 Madde kullanımının kişi üzerindeki etkilerini açıklayınız (Madde kullanımına tolerans gelişimi, taşkınlık yaratma eğilimi vs.).
8.5 Madde kullanımının, kişinin aile, sosyal çevresi, iş veya okul yaşantısı üzerindeki etkilerini açıklayınız.
8.6 Kişinin kullandığı maddeyi bırakmak konusundaki motivasyonu nedir?
8.7 Düşünceler:
9. Kişisel Özellikleri
9.1 Görüşme sırasında gözlemlediğiniz belirgin bir kişilik özelliği var mı? (Örneğin saldırgan, utangaç, tepkisel vb.)
9.2 Görüşme sırasında çocukta gözlemlediğiniz olumlu özellikler neler
9.3 Kendi ile ilgili beğendiği özelliği ne?
9.3.a Kendi ile ilgili değiştirmeyi istediği bir özelliği var mı? Varsa ne?
9.4 İlgi alanları nelerdir?

Resim



 Tiyatro

 Teknik

 Şiir yazma Müzik Büro işleri  Koleksiyon
Spor işler  Bahçe işleri 9.5 İlgi duyduğu alanlarda yeterliliği nasıl değerlendiriyor?
9.6 Boş zamanlarında neler yapar? Açıklayınız.
9.7 Düşünceler:
El sanatları Öykü yazma  Diğer
Çocukla ilgili alınan bilgiler ve yapılan görüşmeler sonrasında
Çocukta;
Güçlü yanlar
Zayıf yanlar
Tehditler
Fırsatlar
Güçlü yanlar nasıl kullanılabilir?
Zayıf yanları güçlendirmek için ne yapılabilir/yapılmalı?
Fırsatlar danışmanlık sürecini nasıl güçlendirebilir?
Tehditleri ortadan kaldırmak için ne yapılabilir?
Bu danışanla yapılacak görüşmelerde hedeflenmesi gereken davranış değişikliği ve kazandırılması gereken sosyal beceri nedir?
KORUYUCU DESTEKLEYİCİ TEDBİR KARARLARI
UYGULAMA PLANI
TEDBİR KARARI BİLGİLERİ
Kararı Veren Mahkeme
Karar Tarihi ve Numarası
Tedbir Kararının Türü ve Süresi
Tedbir Kararının Verilme Nedeni
Kararın Uygulayıcıya Tebliğ Tarihi
HAZIRLAYANIN ADI SOYADI
KURUMU VE GÖREVİ
İLETİŞİM BİLGİLERİ
ÇOCUĞUN BİLGİLERİ
T.C. Kimlik No
Adı-Soyadı
Baba Adı
Anne Adı
Doğum Yeri-Tarihi
Öğrenim Durumu
Anne-Baba sağ mı, birlikte mi?
Velayet, Vesayet ve Kayyum Durumu
Adres ve Telefon
ULAŞILMASI PLANLANAN HEDEFLER
(Hedef Sayısı İhtiyaca Göre Belirlenir)
ÇOCUĞA İLİŞKİN HEDEFLER
1.Hedef
Gerçekleştirilecek faaliyetler
Görev alacak kişi/kuruluşlar
Tarih/süre
İlerlemenin Nasıl Ölçüleceği (Ara Değerlendirme Takviminin Oluşturulması)
2.Hedef
Gerçekleştirilecek faaliyetler
Görev alacak kişi/kuruluşlar
Tarih/süre
İlerlemenin Nasıl Ölçüleceği (Ara Değerlendirme Takviminin Oluşturulması)
3.Hedef
Gerçekleştirilecek faaliyetler
Görev alacak kişi/kuruluşlar
Tarih/süre
İlerlemenin Nasıl Ölçüleceği (Ara Değerlendirme Takviminin Oluşturulması)
AİLEYE İLİŞKİN HEDEFLER
1.Hedef
Gerçekleştirilecek faaliyetler
Görev alacak kişi/kuruluşlar
Tarih/süre
İlerlemenin Nasıl Ölçüleceği (Ara Değerlendirme Takviminin Oluşturulması)
2.Hedef
Gerçekleştirilecek faaliyetler
Görev alacak kişi/kuruluşlar
Tarih/süre
İlerlemenin Nasıl Ölçüleceği (Ara Değerlendirme Takviminin Oluşturulması)
3.Hedef
Gerçekleştirilecek faaliyetler
Görev alacak kişi/kuruluşlar
Tarih/süre
İlerlemenin Nasıl Ölçüleceği (Ara Değerlendirme Takviminin Oluşturulması)
Mahkeme Kararı Dışında Gözlenen Farklı Bir Husus Var mı?
..................................................................................................................................................
Danışmanlık Tedbiri Uygulama Planı
Genel Amaç ve Kazanımlar
Öngörülen görüşmenin
konusu
Görüşme
Görüşmenin amaç ve kazanımı
Yapılacak çalışmanın kısa
özeti
1
2
3
4
5
6
Çocuk
7
8
1
2
Aile
3
4
Çocuğun İmzası
Veli veya Kanuni Temsilcisinin İmzası
Hazırlayan ve Uygulayan
Adı Soyadı :
Ünvanı :
İmza
: Hakim Onayı
Tarih:
Adı Soyadı
:
İmza:
Rapor Tarihi :
Rapor Numarası
:
Görüşmenin başarı
göstergeleri
DANIŞMANLIK TEDBİRİ ÇALIŞMALARINI VE ETKİLERİNİ DEĞERLENDİRME
SÜREÇ RAPORU FORMU
Tedbir Kararını Veren Mahkeme
Çocuğun Adı ve Soyadı
:
Ana-Baba adı
:
Cinsiyet:
Doğum Yeri ve Tarihi
:
Eğitim Durumu
:
Oturum Adresi
:
Danışmanlık Tedbirinin Konusu :

Suça sürüklenen

Mağdur
 Tanık

Risk Grubu
Mahkeme Karar Tarihi, Numarası (Dosya No) :
Raporun hangi döneme ait olduğu: …/ …/ 20.. - …/ …/ 20..
Rapor dönemindeki danışmanlık tedbiri uygulama planını amaçları ile kısaca yazınız.
Planlanan Görüşmeler
Amaç
Gerçekleşen tarih
Açıklama
Hedeflere ilişkin çalışmalar etkili oldu mu? Evet ise nasıl bu karara vardığınızı kısaca açıklayınız. Hayır ise neden ulaşılamadığını açıklayın.
Çocuğun nasıl bir gelişme gösterdiğini, gayretini ve başarısını değerlendiriniz.
Çocuk hakkında yapılmasının faydalı olacağını düşündüğünüz herhangi bir çalışma var mıdır? Evet ise nedenleri ile birlikte bu çalışmaları açıklayınız.
Danışmanlık tedbiri ile ilgili bir sonraki rapor dönemine kadar planlanan görüşmeler
Planlanan Görüşmeler
Danışmanlık Tedbirini Uygulayanın
Adı ve Soyadı :
Unvanı :
Adresi :
Amaç
Öngörülen tarihler
Açıklama
PSİKOSOSYAL PROGRAMLAR
RİSKLİ DAVRANIŞ GÖSTEREN ÇOCUK VE GENÇLER
Riskli davranışlar, çocuk ve gençlerin iyilik hallerini tehdit eden ve sorumlu bir yetişkin olma
potansiyellerini sınırlayan istemli davranışlar olarak tanımlanabilir. Riskli davranışlar arasında şiddet eğilimi gösterme ya da sık sık kavga etme, yoğun ve düzenli alkol ya da madde
kullanımı veya evden kaçma sayılabilir.
Riskli davranışları ortaya çıkaran etkenler
Riskli davranışlara yol açan etkenleri dört ana başlıkta toplayabiliriz. Bu etkenlerin hepsi bir
arada olmayabilir. Ama en azından bir veya ikisi vardır.
Yoksulluk: Ailenin içinde bulunduğu ekonomik zorluklar çocuğunu takip etmeyi güçleştirmektedir. Aile çocuğunun karşılaştığı zorluklar karşısında ona yardımcı olabilecek hizmetlerden yararlanamamaktadır. Yoksulluk nedeniyle çocuk kentin sunduğu hizmetlerden de
yoksun kalmakta ve izole olmaktadır. Ekonomik geleceğin zayıf olması, gençlerin kendilerine kolay başka çözümler aramasına yol açmaktadır. Geleceğin olmaması, kaybedilecek
fazla şeyin olmaması anlamına da gelmektedir. Bu nedenle gençler sonuçlarını düşünmeden riskli davranışlarda bulunabilmektedir.
Ailevi nedenler: Bu çocukların aile ortamları genelde işlevsel değildir. Aile içi çatışma,
evlilik uyuşmazlığı, ev içi şiddet, istismar, ebeveynlerden birinde alkol ve madde kullanımı
bu çocukların ailelerinde sıklıkla görülmektedir. Bu aileler genelde çocuğun idaresini başaramayan, çatışma yönetimi ve öfke kontrolü zayıf olan anne ve babalardan oluşur. Çoğunlukla kültürel yönden aile çocuğun gerisindedir, çocuğun yaşamını izlemekte başarısızlıkları
vardır ve disiplin becerileri düşüktür. Parçalanmış aile özellikleri sıklıkla gözlenir.
Çevresel etkenler: Çoğunlukla bu çocuklar uygunsuz çevrelerde yetişmiştir. Suçun kabul gördüğü, toplumsal ve kentsel değerlerin düşük olduğu, olumlu örneklerden ziyade
olumsuz örneklerle dolu olan semt ve mahallelerdir. Komşuluk ilişkileri zayıf, kişisel bağlar
ve sosyal destek düşüktür. Riskli davranışların o çevre içinde yaygın olması, bu davranışların normalleşmesine ve gencin bu davranışları toplumsal davranışın doğal bir parçası
olarak görmesine yol açmaktadır.
Bireysel etkenler: Bu çocuklarda genetik etkenler veya doğuştan itibaren var olan mizaç
ile ilgili ortak özellikler olabilir. Bunlardan birisi dürtü kontrolünün eksik olmasıdır. İçlerinden geldiği gibi davranırlar. İsteklerini ertelemede güçlük çekerler. Engellenme eşikleri
düşüktür. Sorun çözme, öfke kontrolü gibi sosyal becerileri zayıftır. İletişim kurmakta zorluk
çekerler. Huzursuzdurlar. Kolaylıkla uyarılırlar ve kavga etmeye başlarlar.
Riskli davranışlar
Bu çocuk ve gençleri “zor” kılan, onların gösterdikleri aşağıdaki riskli davranışlardır. Bu
davranışlardan en azından birkaç tanesi genelde bir arada olmaktadır.
Okuldan kaçma: Okuldan kaçmayı bir yaşam tarzı haline getiren çocuklardır. Doğal
olarak okuldan kaçma tek başına riski ifade etmez. Ancak düzenli olarak okuldan ka-
73
çan, okumayı reddeden, devamsızlığı önemli boyutlarda olan, okul başarısı düşük olan
çocukları bu kapsamda değerlendirmek doğru olacaktır.
Sigara, alkol veya madde kullanımı: Günde en az bir sigara içen ya da son bir ay içinde
üç veya daha fazla gün alkol alan ya da bir kez diğer uyuşturucu veya uyarıcıları kullanan çocuk ve gençlerdir.
Evden kaçma: Son bir yıl içerisinde en az bir geceyi, evde bir sorunu takiben ve ailesinin
haberi olmadan başka bir yerde ya da sokakta geçirenler.
Şiddet ve şiddet eğilimi: Son bir yıl içerisinde sık sık fiziksel bir kavga içinde yer alanlar.
Yaşamı boyunca bir kez dahi bir silah taşıma da bu kapsamda değerlendirilmelidir.
Kendine zarar verme davranışları: Kafasını duvara vurma, sigarayla kendini yakma, jiletle kendini kesme gibi davranışlardan herhangi birini yaşamı boyunca yapmış olanlar.
Sokakta çalışma: Son bir ay içinde en az bir gün sokakta çalışan ya da bir şeyler satanlar. Çalışmanın ailesinden haberli ya da habersiz olması fark etmeyecektir. Bir işyerinde
çalışma bu kapsamda değerlendirilmemelidir.
Riskli cinsel davranışlar: Toplumsal olarak kabul gören yaşlardan önce cinsel ilişkide
bulunmak ve bu cinsel ilişkilerinde uygunsuz eşlerle veya korunma olmadan cinsel
ilişkiye girmek bu kapsamda değerlendirilebilir.
Sorunlu davranışlar: Sık yalan söyleme, otoriteye sürekli karşı gelme, aşırı hareketlilik,
eşyalara, hayvanlara ve insanlara zarar verme, suç işleyen kişilerle birlikte bulunma bu
kapsamda değerlendirilebilir.
Riskli davranışların sonucunda şu durumlar gelişebilmektedir:
• Okuldan atılma
• Alkol ve madde bağımlılığı
• Suç işleme
• Sokakta yaşama
ŞİDDET DAVRANIŞI GÖSTEREN ÇOCUK VE ERGEN
Şiddet davranışının nedenleri arasında insanları kontrol ederek isteklerini yerine getirtmek,
öfke duygularını başka nasıl ifade edeceklerini bilmemek, duygularını bu yolla dışarı vurmak, şiddetin statü sağlayan bir güç olduğunu düşünmek ya da daha önceden kendisine
zarar vermiş, canını yakan kişilerden intikam almak olabilir.
Ev içinde istismara (fiziksel veya cinsel) veya şiddet içerikli uyaranlara maruz kalmak (televizyon, filmler, internet, bilgisayar oyunları), alkol-madde kullanmak, aileye bağlı olumsuz
etkenlere sahip olmak (yoksulluk, boşanma, işsizlik gibi) ve beyinde yaralanmaya bağlı
hasar bulunması şiddet içerikli davranışların sergilenmesine yol açan risk etkenleridir.
Şiddet Davranışı Gösteren Çocuk ve Ergene Yaklaşım
• Hangi şiddet davranışlarını daha çok hangi durumlarda, kime karşı uyguladığını hem
çocuktan/gençten hem de mümkünse ailesinden ve öğretmenlerinden bilgi edinerek
araştırın. Nedenleri araştırırken çocuğun davranışlarını gelişim seviyesini göz önünde
bulundurmayı unutmayın. Çocuğun/gencin genel zihinsel ve duygusal işlevlerinin ne
düzeyde olduğuna da dikkat edin.
74
• Çocuğun/gencin şiddet ile ilgili sorunu nasıl algıladığını öğrenmek için davranışının
sorumluluğunu alıp almadığına, sorunun neden çıktığına dair fikrini öğrenmek ve yanlış
inançları üzerinde konuşmak faydalı olur.
• Şiddet uygulayan çocuk ve gençler, duygularını doğru olarak tanımlayıp ayırt edemedikleri için sıkıntı yaşayabilirler. Bunun öfke patlamaları ve şiddet ile dışa vurumu olabilir.
Bu sebeple, duygularını tanımlama ve ayırt etme hakkında onlarla konuşabilirsiniz.
• Öfke duygusunu neyin tetiklediği konuşulabilir. Kendisini kontrol etmesini öğretmek
için en basit görevleri seçin ve bunu yapabildiği zamanlar çevresindekilerden ve sizden olumlu sözel tepkiler almasını sağlayın. Olumsuz davranışlar sergilemeye devam
ederse olumsuz davranışına yönelik geri bildirim verin ve bunun uzun soluklu bir süreç
olduğunu unutmadan çalışmaya devam edin.
• Mümkünse aile ile görüşün ve çocuk/genç şiddet içerikli davranışlar sergilediğinde ailenin ne gibi tepkiler verdiğini öğrenin. Ailenin çocuğa/gence uygunsuz tepkileri varsa
bunun onun gelişimine verdiği zararı anlatın. Ailenin çocuğun/gencin şiddet davranışları ile başa çıkabilmesi için neler yapacaklarını ve nasıl davranmaları gerektiği hakkında
bilgi verin. Aile içinde şiddete şiddet ile cevap verilmesinin çocuk için bir model yaratacağını anne-babaya anlatın.
• Okula başarısı ve okul devamlılığı ile ilgili sorunlar olabilir. Ailenin veya yakın bir akrabanın çocuğun/gencin takipçi olmasını sağlamaya çalışın. Okul performanslarını arttırmaları için birilerinden destek almasını sağlayın.
• Bu çocuklar/gençler genellikle akranları ile geçinmekte zorluk yaşadıklarından arkadaşları tarafından dışlanırlar ve kendileri gibi diğerleri tarafından dışlanmış olanların
oluşturduğu gruplara girerler. Kimlerle arkadaşlık ettiğini bilin ve ailesinin ya da bir
akrabasının da bu konuda takipçi olmasını sağlayın. Olumsuz arkadaş gruplarının kendisini nasıl olumsuz etkilediğini üçüncü şahıs üzerinden kendisiyle konuşabilirsiniz.
• Eğer sorun tek başına kendisinin çözebileceği bir şey değilse güvendiği bir yetişkinden
yardım istemesini söyleyin. Kimden yardım isteyebileceğini birlikte netleştirin.
• Okul içinde ve dışında, enerjisini boşaltabileceği sosyal aktivitelere katılması için fırsatlar
yaratın. Gruba aidiyet duygusunu geliştirmek için grup çalışmasına katılmasını teşvik
edin. Bu sayede görevlere başlama ve onları sürdürüp tamamlama becerilerinin de
gelişmesi için imkan sağlamış olursunuz.
• Dürüst olmayı öğrenmesi, sınıf arkadaşlarına ve öğretmenlerine verdiği sözleri yerine
getirmesi için onu destekleyin. Böyle davrandığında neler kazanacağını, yapmazsa neler kaybedebileceği hakkında konuşun.
• Okulun disiplin kurallarını açıklayın. Okuldan kaçtığında, madde kullandığında ve şiddet içeren davranışlar sergilemeye devam ettiğinde, okulun her biri için nasıl bir yaptırım uygulayacağını net olarak açıklayın.
• Farklılıklara tolerans göstermek, empati kurabilmek ve şiddete başvurmadan güç ve
kontrol duygularını geliştirmek şiddet davranışında kalıcı bir değişim yaratabilmek için
çalışılması gereken özelliklerdir, bu konularda çalışan bir uzmana yönlendirilmelidir.
75
MADDE KULLANIMI VE YAKLAŞIM
Madde kullanımı olan gençle görüşme yapmadan önce, gençler arasında yaygın olarak
kullanılan maddelerin özellikleri ve etkileri hakkında bilgi sahibi olunmalıdır. Bağımlılık nedir ve kime bağımlı denilebileceğine dair bilgilenmek gerekir.
Bağımlılık Yapıcı Maddeler ve Özellikleri
Uçucu Maddeler: Tiner, çakmak gazı, kuru temizlemede kullanılan maddeler, benzin,
düzelticiler, yapıştırıcılar(uhu, bali), oje, aseton gibi maddeler uçucu maddelerdir. Genel
yargının aksine, uçucu maddeler elde etmesi ucuz ve kolay olduğundan yaygın olarak
kullanılmaktadırlar. Bağımlılık potansiyeli yüksektir.
Uçucu maddeler burundan koklanarak ya da ağızdan nefes alma yolu ile kullanılırlar. Alındıktan sonra sersemlik, şaşkınlık, baş dönmesi ve bir tür sarhoşluk hali ortaya çıkar. Denge
bozukluğu, yürüme güçlüğüne neden olabilirler. Görsel, işitsel ve dokunsal sanrılar görülebilir. Baş ağrısı, bulantı, kusma, tıkanma, boğulma ve ani ölümler meydana gelebilir. Uçucu
maddelerin en tehlikeli yanı ilk denemede ya da bunu takip eden her hangi bir kullanımda
kanamaya veya boğulmaya bağlı ani ölümlere yol açmalarıdır.
Uçucu maddeler beyni etkiler ve beynin yapısını değiştirip kalıcı tahribata yol açabilirler.
Bu sebeple bu maddeleri kullanan gençlerde dikkat eksikliği, öğrenme güçlüğü, kavrama
yeteneğinde bozulmalar ve hafızada ciddi tahribatlara yol açabilir.
Esrar: Kahverengi, preslenmiş tabakalar ya da ot halinde satılır. Ot, joint, marihuana, gubar
gibi isimlerle anılır ve çoğunlukla sigara gibi içilir. Genellikle ilk denenen ve daha ağır maddelere geçişe neden olan bir maddedir.. Esrar diğer bazı uyuşturuculara göre daha düşük
bağımlılık potansiyeline sahiptir ancak bu esrarın bağımlılık yapmadığı anlamına gelmez.
Esrar alındıktan sonra genellikle gevşeme, rahatlama, görme ve duyma duyularında artış
meydana gelir. Koordinasyonda ve reflekslerde bozulma ile dikkat dağınıklığına yol açar.
Muhakeme becerisi bozulur, konuşkanlık gözlenir. İştah artar.
Esrar kullanımının olumsuz sonuçlarından birisi kişinin üretkenliğini kaybetmesidir. Esrar bağımlısı bir süre sonra çalışamaz ve üretemez hale gelir. Sigaraya göre akciğer kanseri ve bronşite 5 kat daha fazla yol açmaktadır. Uzun süre ve yoğun olarak kullananlardaki diğer etkileri unutkanlık, konsantrasyon kaybı ve öğrenme ile
ilgili fonksiyonların zarar görmesidir. Esrarın az da olsa görülen en olumsuz etkisi kuşkuculuk ve hayaller görme şeklinde ortaya çıkan belirtilerdir ve bu akıl hastalığı kolaylıkla düzelmemektedir. Fiziksel bir yoksunluğu yoktur. Ancak alınmadığı zaman yerinde duramama, sinirlilik, huzursuzluk, gerginlik, uykusuzluk ve iştah kaybı gözlenebilir.
Ecstasy: Son yıllarda giderek yaygınlaşan ecstasy, beyaz, kahverengi, pembe ya da sarı
tabletler ya da kapsüller şeklinde satılmaktadır. Tabletlerin üstünde kuş, fil, gülen yüz gibi
çeşitli resimler bulunur. Ex, E, Beyaz Kumrular, Mitsubishi gibi isimlerle anılır.
Alındıktan sonra kişide enerji artışı, canlılık, algıda artış, karşı cinse yakınlık hissi ortaya
çıkar. Koordinasyon bozukluğuna, vücut ısısında ve kan basıncında artışa ve kalp ritminde
bozukluğa neden olur. Beden ısısının artması iç kanamalara, böbrek üstünde olumsuz
etkilere neden olabilir. Ecstasy kullanımına bağlı olarak gelişen ölüm vakaları genellikle
yüksek ateş ve aşırı sıvı kaybından olmaktadır.
76
Ecstasy’nin de bağımlılık potansiyeli vardır. Kişi bir süre sonra bu maddeyi almadan eğlenemez olur. Ecstasy’ye karşı tolerans gelişir ve kişi giderek kullandığı madde miktarını
artırma gereksinimi duyar. Bu durum da bağımlılık belirtisidir.
Eroin: Açık kahverengi renkte, toz halinde satılır. Toz, beyaz, H (eyç) gibi adlarla anılır.
Buruna çekilerek, damardan enjekte ederek (shot), buharını içe çekerek (kaydırma) ve sigara biçiminde (koreks) kullanılabilir. Alındıktan kısa bir süre sonra etki göstermeye başlar
ve etkisi 4-6 saat sürer. Bu nedenle günde en az iki üç kez kullanılması gerekir. Alındıktan
sonra gevşeme, hareket ve konuşmada yavaşlama, göz bebeklerinde küçülme, yüzde kızarıklık ve ağız kuruluğu ortaya çıkar. Dikkat ve bellek bozukluklarına yol açar. Yüksek
dozda alındığında solunum yavaşlar, koma hali ortaya çıkar ve bunlara bağlı olarak kişi
hayatını kaybedebilir. Yoksunlık belirtileri burun akıntısı, halsizlik, uykusuzluk, kas ağrıları ve
kramplar şeklindedir. Hayaller ve kötü kâbuslar da eşlik edebilir. Tolerans çabuk gelişir ve
bağılılık potansiyeli çok yüksektir.
“Haplar” : Eczanelerde yeşil ve kırmızı reçete ile satılan Diazem, Nervium, Xanax, Tranxilene, Ativan, Rivotril, Akineton, Rohypnol ve Lomotil gibi ilaçlar doktor kontrolü olmadan
kullanıldıklarında bağımlılık yapabilirler. Bu ilaçlardan rohypnol ve rivotril “Roş” adı ile anılmaktadır. Sadece yeşil reçeteli haplar değil, öksürük şurupları, kilo verdirme hapları, kas
geliştiren ve doping içeren haplar, kas gevşetici spreyler de bağımlılık yapabilir.
Alındıktan sonra rahatlamaya, gevşemeye ve uykulu bir hale sebep olurlar. Reflekslerde
zayıflamaya neden olurlar. Bu ilaçlar alkol ile alındıklarında etkileri daha da artar. Hap alan
kişi bazen huzursuz da olabilir, bu gibi durumda saldırganlaşabilir. Bağımlılık potansiyeli
yüksek olan bu haplar ancak amaçları dışında ve yüksek dozlarda kullanıldığında şiddetli
bağımlılığa yol açarlar.
Bağımlılık ve Bağımlı Kavramları
Kişi herhangi bir maddeyi denemeden önce onları merak eder, ama aynı zamanda da
neler olacağını bilmediği için de tedirginlik duyar. Korkusunun üstesinden geldiğinde de
“Bir kereden bir şey olmaz” diyerek kullanır. Bundan sonraki her kullanışında “bu son” der,
ama beklenen son hiç gelmez. Bağımlı olmayacağına ve maddeyi kontrol edebileceğine
inanır. İsterse bırakabileceğini söyler ve kullanmaya devam eder. Ancak bir süre sonra kişi
madde kullanımının olumsuz etkilerini yaşamaya ve “bu meret bırakılmaz ki!” demeye
başlar. Maddenin olumsuz etkiler arttığında ve dibe vurduğunda artık bırakmak zorunda
olduğunu anlar, bir an gelir ve bırakır. Bir süre temiz kalır. Fakat kişi kendine güven kazandıkça madde ile ilgili sıkıntılarını unutur ve tekrar “bir kere” dener. Ancak bu bir kere
denemekle kalmaz, yine eskisi gibi madde kullanmaya devam eder. İşte bu kısır döngü
bağımlılık olarak adlandırılır.
Bir kişinin bağımlı olduğunu söyleyebilmek için aşağıdaki kriterlerin en az üç veya daha
fazlasını karşılaması gerekmektedir:
• Madde kullanan kişi madde kullanımını kontrol etmekte güçlük çeker. Örneğin bir kadeh içip masadan kalkmayı hedeflerken kullanımını kontrol edemediğinden bir şişeyi
bitirip kalkar. Kullanılan maddenin dozunu zaman içinde arttırır.
77
• Vücut alınan maddeye tolerans geliştirdiğinden aynı etkiyi elde edebilmek için zaman
içinde alınan madde miktarının arttırılması gerekir.
• Zarar vermesine rağmen, kişi madde kullanmaya devam eder.
• Okul başarısı, arkadaşlık ilişkileri ya da sağlığı olumsuz yönde etkilense bile kullanmaya
devam eder. Aile, iş ve çevresi ile olan ilişkileri bozulur.
• Zamanının çoğunu madde arayarak ya da kullanarak geçirdiğinden ailesine ya da arkadaşlara ayıracak vakti yoktur.
• Başarısız bırakma girişimleri vardır. Madde kullanan kişiler kendi kendine bırakmayı
deneyip başarısız olurlar.
• Kullandıkları maddeyi bıraktıkları ya da miktarı azalttıkları zaman ruhsal ya da fiziksel
yoksunluk belirtileri (huzursuzluk, uykusuzluk vb.) gözlenebilir.
Madde kullanan kişiyi nasıl anlayabiliriz?
Bir kişinin madde kullanıp kullanmadığını anlamanın en kesin yöntemi kan ve idrar testleridir. Ancak bir gençten hemen kan ya da idrar örneği istemek doğru bir yaklaşım değildir. Bunun yerine davranışsal bir takım ipuçlarından yararlanılabilinir. Madde kullanmaya
başlayan bir genç derste dikkatini yoğunlaştırmada güçlük çeker. Okuldaki arkadaş grubu
değişebilir. Derslerde hafif uykulu, halsiz ve yorgun gözükebilir. Kendisine olan özeni azalabilir, çevre ve arkadaşlar eski önemlerini yitirebilirler. Sözel iletişiminde farklılaşma gözlenebilir. Eskiye oranla daha içine kapalı ya da daha sinirli olabilir. Devamsızlığın artması
ya da notların belirgin biçimde düşmesi de bir risktir. Öğrencinin eski arkadaş grubundan
uzaklaşarak okuldan kaçmak, şiddet uygulamak, alkol madde kullanmak gibi riskli davranışlar sergileyen bir grupla ilişki kurmaya başlaması da ipucu niteliğindedir.
Madde Kullanan Gence Yaklaşım
• Bu konuda çalışan psikiyatriste yönlendirme yapın. Onlarla bilgi alışverişinde bulunun.
İzlemeye devam edin.
• Madde kullanan bir genç ile konuşurken öncelikle amacınızın ona destek ve yardımcı
olmak olduğunu vurgulayın.
• Kendinizi onun yerine koymayı deneyerek onun düşünce, yaşantı ve korkularını anlamaya çalışın.
• Genci etiketlemekten kaçının, çünkü “kullanıcı” olarak etiketlenen bir gence yaklaşmak
çok zordur. Önyargılarınızın farkına varın, böylece iletişimi aksatma olasılığını azaltırsınız.
• Eğer genç maddenin etkisi altında ise onunla bu durumda konuşmanın yararı olmaz;
çünkü maddenin etkisi altında sağlıklı tepki veremez. Bu sebeple madde etkisindeki
gençle konuşmak yerine onu kendisine gelmesini sağlayacak sessiz ve sakin bir ortama
götürmek gereklidir. Kendine zarar verme olasılığına karşı onu yalnız bırakmamanız
yerinde olacaktır.
• Yaptığını tek bir nedene bağlamak yerine kendinizi onun yerine koyarak neler yaşıyor
olabileceğini ve duygularını anlamaya çalışmak ona ulaşmanızı kolaylaştıracaktır.
78
• Ne kullandığını ve söylediği madde dışında başka madde kullanıp kullanmadığını sorun. Eğer sormazsanız hiçbir zaman onun ne kullandığını bilemez ve eğer bir madde
kullanıyor ise bağımlı olmasını engelleyemezsiniz.
• Madde kullanımını kesmesi gerektiğini, bunun için sizin ona doğru yönlendirmeler yaparak yardım edebileceğinizi söyleyin.
• Madde kullanma süreci ile ilgili sağlıklı bilgi almak için onlara bazı sorular sormanız
gerekmektedir. İlk kez ne zaman kullandığını ve eğer düzenli kullanıyor ise ne kadar
zamandır düzenli olarak kullandığını soruşturun. Ne sıklıkta bu maddeleri kullandığını
araştırın. Tam bir yanıt alamazsanız geçen hafta içinde bu maddeleri ne sıklıkta kullandığını sorabilirsiniz. Genellikle gençler kullanım sıklıklarını abartabilir ya da düşük
gösterebilirler. Bu konuda dikkatli olmak gerekir. Hangi ortamlarda ve kimlerle birlikte
kullandığını öğrenin.
• Tüm bunları sorarken tarafsız bir tavır takınmanız gerekir. Herhangi bir korku, üzüntü
ya da kızgınlık ifadesi sergilemeniz iletişimi kopartır. Tarafsız tutumunuz ve onu yargılamamanız cevapların doğruluğunu arttıracaktır.
• Kullandığı maddelerin zararlarını adım adım yeri geldikçe vurgulayın ama bir liste gibi
sıralamayın. Bu maddelerin en kötü etkisinin ne olduğunu ona sorun. Onun cevabını
aldıktan sona en kötü etkisinin bağımlılık olduğunu anlatın. Bağımlılığın nasıl geliştiğini
ve şeker hastalığı gibi geri dönülmez olduğunu vurgulayın. Bu maddeleri bir süre sonra
kontrol edemeyeceğini anlatın.
• Eğer ailenin madde kullanımı ile ilgili çok sert tepki verme eğilimi varsa aile içinde sözü
geçen yakın bir akrabasına durumu anlatarak desteklemesini sağlamak uygun olacaktır.
• Madde kullanımı uzun süreli takip gerektirir. Bu nedenle ilişkiyi kesmemek gerekir. Bu
dönem içinde özellikle çocuğun karşılaştığı yaşam sorunlarını çözmeye ve çözmeyi
öğrenmesine özen gösterin.
DAVRANIŞ BOZUKLUĞU
Davranış bozukluğu belirtileri arasında yalan söyleme, çalma, akranlarıyla silahlı ya da
silahsız kavga etme, insanlara ve hayvanlara karşı acımasız davranma, yaşına uygun olmayan bazı cinsel aktiviteler sergileme, kabadayılık yapma, yıkıcı davranışlarda bulunma,
kuralları bozma, hilekârlık, okuldan kaçma ve akademik zorluklar sıralanabilir. Bu davranışları yasa dışı madde denemek, kanunlarla başının belaya girmesi ve evden kaçma olayları
takip edebilir.
Eğer öğrenme ile ilgili sorunları olduğunu düşünüyorsanız durumu netleştirmek için rehberlik ve araştırma merkezine yönlendirebilirsiniz. Şiddet içerikli ve fevri davranışlarının
sıklığı çoksa ve bir takım başka sorunların olduğundan şüpheleniyorsanız psikiyatriste yönlendirme yapın. Geçmişte ihmal, fiziksel, cinsel ya da duygusal istismar veya terk edilme
gibi travmatik yaşantılarının olup olmadığını araştırın. Böyle bir durum belirlediğinizde
konunun uzmanına yönlendirin.
79
Davranış Sorunları Olan Çocuk/Gence Yaklaşım
• İlk zamanlarda gençte değişim yaratmaya çalışmaktan kaçının. Hedef öncelikle sizinle
güven ilişkisinin geliştirmesidir. Bu amaçla çok uç şeyler söylese de onu, söylediklerini
onaylamadan, yargılamadan, suçlamadan ve konferans verme şeklinde konuşmadan
sadece aktif bir şekilde dinleyin. Anlattıklarıyla ilgili olarak, onu daha fazla tanımaya
yönelik sorular sorun.
• Onun sıkıntı yaşadığı alanları anlatmasını isteyin. Yaptığı davranışların başkaları kadar
kendisi için de olumsuz sonuçlar doğurduğuna dikkatini çekebilirsiniz. Kullandığı yöntemlerin kısa süreli kazançları olabildiğini ama asıl istediğini elde etmesini sağlamadığını göstermek önemlidir.
• Olumlu olarak model alabileceği kişiler yaratmak önemlidir. Sevdiği ve beğendiği büyükleri, arkadaşları veya hayran oldukları insanları sorgulayabilir ve onların özellikleri üzerinde konuşabilirsiniz. Eğer size olumsuz mesajlar verirse duymamazlığa gelip
bambaşka konudan bir soru sorup oraya geçin ve onun tuzağına düşmeyin.
• Bu çocuklar, duyguları ile olumsuz davranışları arasında ilişki kuramazlar, çünkü duygusunu fark etmek, doğru bir şekilde tanımlamak ve ifade etmekte zorlukları vardır.
Onlarla görüşme yaparken gündeme getirdiği bir olaydaki duygudan yola çıkarak onu
başka zamanlar nerede, nasıl yaşadığını sorgulayabilir ve hangi olayların buna yol açtığını fark ettirerek duyguları ve davranışları arasındaki bağları gösterebilirsiniz.
• Aklına estiği gibi, sonucu düşünmeden yaptığı davranışların sayısını azaltabilmek için
bu davranışının kendi başına açtığı sorunları fark ettirin ve bunu engelleyebilmek amacıyla ne yapmasının kendisine yardımcı olabileceğini tartışın. Fevri davranışlarının frenine basması için kendisine basmakalıp önerilerde bulunmaktansa işe yarayabilecekleri
onunla tartışıp en uygununu yaratmak daha doğru olacaktır.
• Öfkesini kontrol etmesi için kendisine yardımcı olun. Belli bir olay seçip canlandırma
metodunu kullanarak öfkeli tarafı siz canlandırın ve ayna işlevi görün. Çoğunlukla fevri
davranışlarının tetikleyicisi olan öfkesini yatıştırmaya nelerin yardım edebileceğini konuşun ve onları teker teker denemesi için cesaretlendiriniz.
• Davranış problemlerinin yeniden gözükmesine yol açacak olası stres faktörlerini araştırın. Problemli bir davranış sergilenmeden önce ne gibi olayların meydana geldiğini,
bunlara eşlik eden düşünce ve duyguları öğrenmeye çalışın. Bu tür durumların olabileceği zamanlar için öncesinde neler yapabileceği üzerinde konuşabilirsiniz.
• “Okul içindeki kuralları biliyor” diye düşünmeyin. Sık sık bu kuralları ona hatırlatmak
gerekir. Yeri geldiğinde olumsuz davranışlar sonucunda uygulanacak açıkça tanımlanmış yaptırımları da hatırlatabilirsiniz. Ne istendiğini anladığından emin olmak için sizin
söylediklerinizden ne anladığını kendisine sorabilirsiniz.
• Okul içindeki ve dışındaki bir takım aktivitelere, grup faaliyetlerine katılımını arttırmak
için yönlendirme yapın. Onunla hoşlanabileceği aktiviteler üzerinde konuşarak belli bir
aktiviteyi “denemesi” için cesaretlendirin.
Bu uzun soluklu bir süreçtir ve ancak bu çocuklarla/gençlerle kurulmuş güvene dayalı bir
ilişki davranışlarında değişim meydana getirebilmektedir.
80
EVDEN KAÇMA
Gencin ebeveynlerinin iznini almadan bir ya da daha fazla gün eve gelmemesi, geceleri en
az iki kere evden kaçmış olması belli bir eğilimin varlığına ipucu olabilir.
Evden kaçmasının pek çok nedeni olabilir. Şiddet uygulanan, istismarın (fiziksel, duygusal
ya da cinsel) yaşandığı kaotik ev ortamları, ebeveynler arasındaki ciddi anlaşmazlıkların
yanı sıra gencin “özgürlük” arayışı, otorite ile yaşadığı sorunlar ve madde kullanımı evden
kaçma davranışının sebepleri arasında yer alabilir. Hangi sebeplerin rol oynadığını öğrenebilmek için öncelikle güven ilişkisini kurmanız gerekmektedir. Konuşmaya isteksiz ve
dirençli olabilir. Her ne olursa olsun onu yargılamayacağınızı ona hissettirmelisiniz.
Evden Kaçma Davranışına Yaklaşım
• İlk adımınız evden kaçışının öyküsünü almaktır. Bu ilk defa mı oldu, değilse ilki ne zaman olmuş ve neden evi terk etmiş, bu kendi kendine aldığı bir karar mı olmuş, ne
kadar süre dışarıda kalmış, evde olmadığı zamanları nerede ve nasıl geçirmiş, evden
kaç kez kaçmış, eğer tekrar döndüyse neden dönmüş? sorularını sorun. Ancak verdiği
cevapların hepsi doğru olmayabilir, tutarlılığını kontrol etmek için zaman içinde soruları
yineleyin.
• Evden kaçma nedeninin altında fiziksel veya cinsel taciz yatıyorsa zarar gördüğü durum devam edebileceğinden çocuğun güvenliğini sağlayabilmek için gereken kişi ve
kuruluşlara haber verin. İstismar konusunda uzman birine yönlendirme yapın.
• Evden kaçma sebebinin ebeveynlerden değil çocuktan kaynaklandığı durumlarda bunun altında yatan sebebi araştırın. Tehlikeli davranışlar sergilemekten kaçınmıyor, “özgürlüğünü” yaşamak için evden kaçıyorsa ya da evden kaçan başka bir arkadaşına
uymak için ve sokakta yaşamak ile ilgili hayallerini gerçekleştirmek için evden kaçıyor
ise bu düşüncelerinin gerçekleri yansıtmadığı gösterilmelidir. Bu amaçla üçüncü şahıs
üzerinden konuşarak, örnek bir durum anlatıp sokakta bir kişinin başına neler gelebileceğini ona fark ettirebilirsiniz.
• Evden kaçma ve sokaktaki yaşantı ile ilgili neler bildiğini sorun. Gerçek bilgileri onu yargılamadan, suçlamadan verin. Evden kaçma fikri yeniden aklına geldiğinde bunu tekrar
düşünmesini ve sizinle görüşmesinde edindiği yeni ve doğru bilgiler doğrultusunda
bunu yeniden değerlendirmesi ona önerebilirsiniz.
• Evde veya iç dünyasında sorunları olabilir. Ancak sokak ortamının onları çözmek için
iyi bir tercih olmadığını ve sorunlarını daha da arttıracağını söyleyin. Sıkıntılarının neler
olduğunu onunla konuşabilir ve onlara sağlıklı çözüm yollarını birlikte bulabilirsiniz.
Özellikle evdekiler ile sorunları varsa yaşanan çatışmalarda kendisinin neler yapılabileceği üzerine konuşulabilir.
• Evde bir ihmal veya istismar durumu söz konusu olmasa da eşlik edebilecek olası
psikolojik rahatsızlıklara müdahale etmek amacıyla konunun uzmanına yönlendirme
yapılmalıdır.
81
KENDİNE ZARAR VERME DAVRANIŞI
Tipik kendine zarar verme davranışları arasında kafa vurmak, kendine vurmak, derisini
çimdiklemek ya da tırmalamak, kendini ısırmak, kendini yakmak, saçını yolmak veya kendisini kesmek sayılabilir.
Kendine zarar verme davranışının nedenleri kendilerine ya da başkalarına yönelmiş öfke,
duygusal acıları hafifletme isteği ve bunun başka bir yolunu bilmemesi, hissizliğini giderme
isteği veya istediğini elde etmek için tehdit unsuru olarak kullanma ya da kendini cezalandırma olabilir.
Kendine Zarar Verme Davranışına Yaklaşım
• Görüşme esnasında bir genç kendini keserek kendine zarar verebilir. Bu gibi durumda
öncelikle medikal müdahale gerektirip gerekmediğini kontrol edin. Kesi ister derin ister
hafif olsun mutlaka pansuman yapılmasını sağlayın.
• Acıma, korku ya da öfke ile yaklaşmamak ve tarafsız olmak önemlidir. Bir psikiyatriste
yönlendirme yapılması doğrudur.
• Öncelikle bilmeniz gereken bu davranışı ilgi çekmek için yapmıyor olduğudur. Eğer
nasıl davranabileceğine dair sağlıklı tepkileri olsaydı kendisini kesmezdi. Bu davranışı
ancak sağlıklı başa çıkma yöntemleri edindikten sonra bırakacağını unutmayın.
• Bilinmesi gereken bir diğer nokta, kendine zarar verme davranışı ile intihar davranışını
birbirinden ayrı olgulardır. Kendine zarar verme davranışında verilmeye çalışılan mesaj,
bir şeyin yolunda gitmediği ve çocuğun bununla nasıl başa çıkacağını bilemediğidir.
• Daha önce kendini kesip kesmediğini ya da başka bir şekilde kendine zarar verip vermediğini araştırın. Eğer daha önce de kendine zarar verdi ise ilk kesisini göstermesini
isteyin. Ne zaman, nerede, neden kesti, kestikten önce ve sonra ne hissetti? Benzer bir
şekilde en son ne zaman kestiğini sorun ve o kesiyi göstermesini isteyin. Kestiği sırada
nerede olduğu sorun.
• Kesmeden önce ve kestikten sonra ne hissettiğini ve ne düşündüğünü araştırın. Kesmeye başlamasındaki tetikleyici nedenleri anlamaya çalışın. Kendisi gibi kendisini kesen
arkadaşları, tanıdıkları olup olmadığını da araştırın. Çünkü içinde bulunduğu gruba
kendini kabul ettirebilmesi için ondan böyle bir davranış beklenmiş de olabilir. Madde
kullanımı olup olmadığını araştırın. Eğer çocukta madde kullanımı varsa kendini keserken madde etkisinde olup olmadığının da araştırılması gerekir. Eğer kendini kesme
davranışı alkol ya da madde kullanımına bağlı gelişiyorsa mutlaka konunun uzmanına
yönlendirme yapılmalıdır.
• Kendisini kesmesinin öncesindeki olayların neler olduğunu sorarak nedenleri anlamaya
çalışabilirsiniz. Kişinin kendini kesmesine yol açan yaşantılarının arasında benzerlikler
olup, olmadığına bakın. Verdiği bilgilerin sonunda kendisini doğru anlayıp anlamadığınızı kontrol etmek için onun söylediklerini özetleyin.
• Kendine zarar verme davranışının birden fazla nedeni olabileceğini ve insanların yaşadığı sorunlardan, rahatsız edici duygulardan kurtulmak için kötü bir seçim olsa da
kendisine zarar verebildiğini söyleyin. Geçmişte verdiği örneklerden birisini ele alarak
82
aynı durumda kendisini kesmek yerine neler yapabileceğini onunla tartışarak alternatifleri gösterebilirsiniz. Beraber kendine zarar verme davranışını gösterebileceği riskli
durumları tespit ederek önceden önlem alabilirsiniz.
• Her görüşmede o hafta içinde kendini kesme davranışının olup olmadığını sorun. Eğer
olmadıysa neden olmadığını ve bunu nasıl başardığını sorarak onu güçlendirin. Eğer
kendini kestiyse ne olduğunu ve alternatif uygulamasının önündeki engelleri öğrenin.
Bunun yerine ne yapabileceğinin üstünde durun ve yeni çözüm yolları bulmasına yardımcı olun.
OKULDAN KAÇMA
Okuldan kaçma, çocuğun uzun süreli, geçerli bahanesi olmaksızın okula gitmemesi ya da
ders saatleri dahilinde okulu terk etmesi olarak tanımlanabilir. Her iki durumda da çocuk
yetişkinlerin bilgi ya da izni olmaksızın okuldan uzaklaşmaktadır. Çocuğun okul devamsızlığı yapmasının pek çok olumsuz sonucu bulunmaktadır. Çocuğun akademik başarısı ve
ileriye dönük olarak mezuniyet derecesi etkilenmekte; okul başarısındaki düşüş nedeniyle
düşük benlik saygısı ve özgüven problemleri oluşabilmektedir.
Okuldan kaçma çocuğun ileride madde kullanımı, okuldan atılma ve daha fazla riskli davranışlar sergileme gibi daha büyük sorunlar yaşayacağının bir işareti olabilir. Okuldan kaçma ve sonunda tümüyle okuldan kopmak aynı zamanda çocuğun suç işlemesine geçiş
de sağlayabilir. Daha büyük sorunları önlemek için bu sorunla uğraşmak ve çocuğu okul
sistemi içersinde tutabiliyor olmak için uğraşmak gereklidir.
Okuldan Kaçma Davranışı Olan Çocuğa/Gence Yaklaşım
• Çocuğun okula kaç gün devamsızlığı olduğu öğrenilmeli ve bu durumun sonuçları
hakkında ona bilgi verilmelidir. Ailesinin durumdan haberi olup olmadığını öğrenilmelidir. Eğer ailenin bilgisi yoksa çocuğa bu konuda ailesi ile konuşmak zorunda olunduğu
belirtilmelidir.
• Devamsızlık yapmasının ya da okuldan kaçmasının birçok sebebi olabilir. Ancak sebepleri bilmek hangi alanlarda çalışacağınızı belirlemek açısından çok önemlidir. Okula
başka bir okuldan geçmişse ve uyum sorunu yaşıyorsa anne-babası ile görüşüp ortak
çözüm yolları üretilmelidir.
• Diğer bir sebep sınıf arkadaşları ile anlaşamama, alay edilme ve aşağılanma olabilir. Bu
durumda çocuğun/gencin güvenli davranış ve iletişim becerilerini geliştirmek hedeflenmelidir.
• Genç/çocuk arkadaşlarına uymak ve bir grubun parçası olmak için de okuldan kaçıyor
olabilir. Bu durumda arkadaş grubunun olumsuz etkileri ile çalışmak ve arkadaş baskısına hayır demeyi öğretmek gerekir.
• Gencin/çocuğun okuldan kaçmasının sebebi ebeveynlerin yetersiz gözetiminden kaynaklanan bir sorun olabilir. Aile ile iletişime geçip, çocuğun/gencin genel durumu ile
ilgili konuşurken disiplin yöntemleri, sınır koyma, sorumluluklar konusunda aileye bilgi
verin.
83
• Genç/çocuk ailesi tarafından sokakta çalıştırıldığı için devamsızlık yapıyor ve okuldan
kaçıyorsa aile ile görüşün. Bu durumun yasalara aykırı olduğunu ve ceza alacaklarını
hatırlatın. Durumun devam etmesi durumunda Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü’ne bilgi
verin.
• Gencin/çocuğun okuldan kaçmasını önlemek için aile ile işbirliği yapmak kaçınılmazdır.
Aile ile ortaklaşa genç/çocuk okuldan kaçtığında neler olacağını net bir biçimde belirleyin ve bunu ona iletin. Ebeveynler, devamsızlık yüzünden sınıf tekrarı yapmasın diye
rapor alıyorlarsa bu durumun genç/çocuk üzerindeki etkilerini aileye anlatın. Bunun
okuldan kaçma davranışını nasıl pekiştirdiğini vurgulayın. Davranışının sorumluluğunu
alarak sonuçlarına katlanması gerektiğini açıklayın. Anne-babanın çocuklarını kollamaya yönelik bu gibi davranışlarının yarardan çok zarar getireceğini ve kesmeleri gerektiğini anlatın.
• Çocuk okuldan kaçtığında nereye gittiğini, neler yaptığını, kimlerle birlikte olduğunu
araştırın. Okuldan kaçtığında madde kullanıp kullanmadığını veya başka riskli davranışları bulunup bulunmadığını öğrenemeye çalışın. Eğer böyle bir durum söz konusu ise
o alanlara dair müdahale planı geliştirilmelidir.
• Çocuğun okul ile bağ kurmasını sağlamak amacıyla okuldaki sosyal etkinliklere katılması (sosyal kulüpler, sportif faaliyetler vb.) ya da okul ile ilgili işlerde sorumluluk alması
(nöbetçi olmak, sınıf başkanı olmak, kütüphane sorumlusu olmak vb.) sağlanmalıdır.
Etiketlenmeyi Önlemek
Davranış sorunları, dikkat eksikliği ve aşırı hareketliliği olan, evden ya da okuldan kaçan,
madde kullanan, kendine zarar veren, şiddet davranışları gösteren çocukların hem arkadaşları hem de okul çalışanları tarafından “haylaz”, “adam olmaz”, “serseri” gibi damgalanma riskleri vardır. Ancak çocukların bu şekilde etiketlenmeleri dışlanmalarına, yalnız
kalmalarına yol açabilir. Bu durum çocuğu sıra dışı bir arkadaş çevresine itebilir ve riskli
davranışlarının pekişmesine yol açabilir.
• Çocuğun/gencin dışlanmasını önlemek için atılacak ilk adım öğretmenler ve okul idaresini “riskli davranış gösteren çocuk/genç ve özellikleri” hakkında bilgilendirme yapmaktır. Bu çocukların ne gibi sorunları olduğu, onu damgalamanın ne gibi olumsuz
sonuçlar doğurabileceği vurgulanmalıdır. Bir seferde insanların fikirlerinin tamamıyla
değişmesini ve tutumlarında radikal bir farklılık gözlemlemeyi beklemeyiniz, bunun için
zamana ihtiyaç vardır.
• Sorunlu davranışları olanlarla görüşme yaparken, onların etiketlenmelerini önlemek
için riskli davranışlarının herkes tarafından öğrenilmemesini sağlayın. Bu sebeple sadece okul içerisinde belli insanları bilgilendirin. Çocukla/gençle de görüşerek güven
duymadığı arkadaşları ile durumunu paylaşmaması hakkında bilgilendirme yapın.
• Okul içerisinde yapılacak çalışmalardan biri de etiketlenme konusunda çocuğu/genci
bilgilendirmektir. Gösterdiği bazı davranışları nedeniyle arkadaşlarının, öğretmenlerinin
ve okul idaresinin onu nasıl değerlendirebileceği ve bunun sonucunda ona nasıl davranabilecekleri konusunda konuşulmalıdır. Burada önemli olan, kendi davranışlarının
diğer insanların ona nasıl davranacağını belirlediğine dair farkındalık yaratmaktır.
84
DANIŞMANLIK
TEDBİRİ KAPSAMINDA
UYGULANACAK
PSİKOSOSYAL
DESTEK MODÜLLERİ
Bu bölüm, yarı yapılandırılmış oturum içeriklerinden
oluşmaktadır. Temel amaç, danışmanlık tedbiri uygulamalarında sıkça karşılaşılabilinecek konulara yönelik
sekiz oturumda izlenebilecek bir yol haritası sunmaktır. Sizden beklenen çocuğun özelliklerine ve tedbir
kararının içeriğine göre burada sunulan örnekler üzerinden ihtiyaca göre uygulama modülleri geliştirmenizdir.
 Çocuk
 Ebeveyn
85
1. Modül
İletişim Becerileri
1. Oturum
Tanışma - Isınma - Kendini Tanıma
Kazanım: Kendini kişisel özelliklerine göre tanıma.
Göstergeler: Çocuk kişisel özelliklerini tanır. Diğerleri ile aynı ve farklı olan yönlerini ayırt eder.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kendinizi kısaca tanıtın. Onunla kısa bir süre sohbet edin. Niçin burada
olduğunuz hakkında bilgi verin.
Yöntem - Akış :
• Çocuğa isminin ne anlama geldiğini, isminin en hoşuna giden yanının ne olduğunu sorun.
• Çocuktan, kendisini anlatan üç özelliğini söylemesini isteyin. Dış görünüşü ile ilgili olduğu kadar,
davranışlarına ve alışkanlıklarına dair özellikler sayması için yönlendirici sorular sorun.
• Etkinlik: Çocuktan bir insan resmi çizmesini isteyin. Bu resim hakkında sorular yöneltin.
- Resimdekinin cinsiyeti ne?
- Kaç yaşında?
- Sence bu resimdeki insan hangi duyguyu yaşıyor?
- Bu insanın düşünceleri ne olabilir? (Düşünce balonları çizdirerek düşüncelerini yazdırabilirsiniz)
- Resimdeki insan konuşmak isterse ne demiş olabilir? (Konuşma balonları çizdirerek düşüncelerini yazdırabilirsiniz)
• Etkinlik: Çocuğa başka insanlarda beğenmediği, eleştirdiği davranışların, özelliklerin neler
olduğunu sorun. Okuma yazama biliyorsa yazmasını isteyin.
- Peki, bunlardan bazılarını sen de yapıyor musun?
- Bunları hangi nedenlerle yapıyorsun?
- Annen, baban ya da arkadaşların bunları yaptığında ne tepkiler veriyor?
• Çocuğa başka insanlarda beğendiği, çok hoşuna giden davranışların, özelliklerin neler olduğunu
sorun. Okuma yazma biliyorsa yazmasını isteyin
- Peki, bunlardan bazılarını sen de yapıyor musun?
- Bunları yaptığında neler hissediyorsun?
- Annen, baban ya da arkadaşların bunları yaptığında ne gibi tepkiler veriyor?
Ödev:
Gelecekte nasıl bir yaşantısı olmasını istediğini sorun. Nerede yaşamak istiyor, hangi meslekleri
düşlüyor? Kendisinin büyümüş halini yazmasını ya da çizmesini isteyin. Bir sonraki görüşmede
bunları konuşacağınızı hatırlatın.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
86
1. Modül
İletişim Becerileri
2. Oturum
Kendini İfade Edebilme
Kazanım: Kendini uygun yöntemlerle ifade edebilme.
Göstergeler: Kendini suçlayıcı ifadeler kullanmadan ifade etmenin öneminin farkına varır.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “Gelecekte nasıl
bir yaşantısı olmasını istediği” ile ilgili ödevin yerine getirilip getirilmediğini sorun. Getirmişse
koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa suçlamadan nedenleri hakkında sohbet edin.
Ödev yapmanın bundan sonraki görüşmede işlerini kolaylaştıracağını belirtin.
Yöntem - Akış :
• Çocuğun kendini nasıl ifade ettiğini anlamak için belirgin bir konu hakkında konuşturun
- Başından geçen ilginç ya da çok komik bir olayı anlatmanı istiyorum
• Etkinlik: Karşısındaki kişinin olumlu veya olumsuz davranışlarının onda hangi duyguları yaşattığını sorun. Yaşantısından örnekler almaya çalışın. Aşağıdaki sorulardan yararlanabilirsiniz Bu
soruları çocuğun yaşına göre farklılaştırabilirsiniz. Canlandırma da yapabilirsiniz.
- Arkadaşın senden kalemini ödünç aldı ama getirmedi neler hissedersin?(öfke, kızgınlık, vb.)
- Tuttuğun futbol takımı şampiyon oldu neler hissedersin? (sevinç, mutluluk vb.)
- Annen seni okuldan almaya gelecekti ama gelmedi neler hissedersin?(koku, endişe, merak vb.)
- Bir konuda görüşünü düşünceni söylüyorsun ama arkadaşların dinlemiyorlar neler hissedersin?
(değersizlik, hayal kırıklığı vb.)
• Karşı tarafı suçlayıcı tarzda ya da dalga geçerek konuştuğunda karşı tarafın nasıl hissedeceğini
gösterecek canlandırmalar yapın
• Etkinlik: karşılıklı konuşan iki insan resmi çizdirin. Eğer çizemiyorsa sizin daha önceden ana
hatlarıyla çizdiğiniz resmi ona verin.
- Bu iki insan birbiri hakkında ne düşünüyorlar? (düşünce balonu çizerek yazmasını isteyin)
- Bu iki insan birbirine ne demiş olabilirler (konuşma balonu çizerek yazmasını isteyin)
• Konuşmalarının nasıl suçlayıcı ya da yargılayıcı olabileceğini gösteren örnekler vererek açıklama
yapın (sen ile başlayan ve olumsuz sıfatları içeren cümleler).
• Suçlayıcı ifadelerin karşıdaki kişi üzerinde nasıl etki bırakabileceği üzerinde konuşun.
Ödev:
Önümüzdeki görüşmeye kadar kendini ifade ederken suçlayıcı ifadeler kullanmamaya çalışmasını isteyin. Bu konuda yaşadıklarını sonraki görüşmede birlikte değerlendireceğinizi söyleyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
87
1. Modül
İletişim Becerileri
3. Oturum
Kendini İafede Edebilme (Suçlayıcı sen dili)
Kazanım: Kendini uygun yöntemlerle ifade edebilme.
Göstergeler: Duyguları tanır ve ayırtedebilir. Suçlayıcı ifadelerin neden olduğu sorunları fark eder.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “suçlayıcı ifadeler
kullanmamaya çalışmasını istemek” ile ilgili ödevin yerine getirilip getirilmediğini sorun.
Yöntem - Akış :
• Etkinlik: “Duyguları tanıma”
Araç: 4 tane karton ya da A3 kâğıt, eski gazeteler, kalın uçlu bir kalem, yapıştırıcı, makas
Kartonların (A3 kâğıt) her birinin en üstüne ayrı ayrı dört temel duygunun adlarını yazın(Sevinç,
korku, öfke, üzüntü) ve kartonları duvara asın. Çocuktan gazetelerden insan yüzlerini kalemle bir
daire içine almasını isteyin. Sonra bu yüzleri makasla keserek çıkarmasını isteyin.
Bu yüzleri uygun olan kartona yapıştırmasını isteyin. Yapıştırma işlemi sırasında bazı duyguları
anlamlandırmada zorluk çekecek ve size soracaktır. Onları ayrı bir yere koymasını isteyin. Yapıştırma işlemi bittikten sonra aşağıdaki sorulardan yararlanarak değerlendirme yapın
- Hangi duyguları çok daha rahat buldun?
- Duyguları insan yüzlerinden jest ve mimiklerinden anlamak kolay mı? Hangi duyguları bulmakta
zorlandın.(Yapıştıramadığı resimler)
Ardından, yaşanan gerçek duyguların bazen yüzlerden anlaşılamayacağı üzerinde konuşun
• Etkinlik: “Tepkileri görme”
“Şimdi sana bazı ifadeler okuyacağım. Bana hissettiklerini söylemeni istiyorum” deyin ve aşağıdaki ifadeleri ona okuyun. Söyleyen kişiye karşı duygularını, tepkilerini almaya çalışın.
- Birisi sana “ İşe yaramazın birisin” dedi. Neler hissedersin? İçinden ne yapmak gelir? Bu ifade
söyleyen kişi ile ilişkini etkiler mi?
- Birisi sana “tembelsin” dedi. Neler hissedersin? İçinden ne yapmak gelir? Bu ifade söyleyen kişi
ile ilişkini etkiler mi?
- Çocuğun biri sana “aptalsın” dedi. Neler hissedersin? İçinden ne yapmak gelir? Bu ifade
söyleyen kişi ile ilişkini etkiler mi?
Karşıdaki kişiyi suçlayıcı ifadelerin “sen dili” olduğunu vurgulayın
• Etkinlik: “Duygular ve davranışlarımız”
Aşağıdaki soruları yönelterek yorum katmadan cevaplarını dinleyin.
- Bizler “sevinç” duygusunu ne olduğunda yaşarız. Ne zamanlar seviniriz?
- Bizler “Korku” duygusunu ne olduğunda yaşarız. Ne olursa korkarız?
- Bizler “Öfke” duygusunu ne olduğunda yaşarız. Ne olursa öfkeleniriz?
- Bizler “üzüntü” duygusunu ne olduğunda yaşarız. Ne zaman üzülürüz?
- Peki bu duygular iyi ve kötü veya doğru-yanlış diye ayırabilir miyiz?
Duyguların iyi-kötü, doğru-yanlış diye ayırt edilemeyeceğini, duyguların sonunda verdiğimiz tepkilerin, davranışların iyi-kötü, doğru-yanlış olarak adlandırılabileceğini örneklerle anlatın. (örneğin öfkelenmek bir doğal bir duygu ama öfke sonucu kendine ya da başkalarına zarar vermenin
yanlış olması)Çocuktan buna benzer örnekleri varsa anlatmasın isteyin.
Ödev:
Önümüzdeki görüşmeye kadar kendini ifade ederken suçlayıcı ifadeler kullanmamaya çalışmasını
isteyin. Bu konuda yaşadıklarını sonraki görüşmede birlikte değerlendireceklerini söyleyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
88
1. Modül
İletişim Becerileri
4. Oturum
Kendini İfade Edebilme (Ben dili)
Kazanım: Kendini uygun yöntemlerle ifade edebilme.
Göstergeler: Kendini ifade ederken ”ben dili” kullanmayı bilir.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “suçlayıcı ifadeler
kullanmamaya çalışmasını istemek” ile ilgili ödevin yerine getirilip getirilmediğini sorun.
Yöntem - Akış :
• Etkinlik: “Duygu Dedektifi”
“Şimdi seninle bir oyun oynayacağız” deyin. Dört temel duygudan (Sevinç, korku, öfke, üzüntü)
bahsedin ve bildiği diğer duygu adlarını sorun. “Şimdi ben aklımdan bir duygu adı tutacağım.
Sen bana üç tane soru soracaksın. Bende aklımda tuttuğum duyguyu yansıtacak biçimde senin
sorunu yanıtlayacağım.(Örneğin “sevinç” duygusunu aklınızda tuttunuz. Çocuğun sorularına
sevinçli bir şekilde cevap verin) Sende bu duyguyu tahmin edeceksin. Bilirsen yer değiştireceğiz.
Bu kez sen bir duyguyu aklında tutacaksın. Benim sorularımı bu duyguyu yansıtacak biçimde
cevaplayacaksın.” Oyunu değişik 4-5 duyguyu yansıttıktan sonra fazla uzatmadan bitirin. Değerlendirmesini birlikte yapın. Tüm bu duyguların insancıl olduğunu hepimizin bunları yaşayabileceğimizi söyleyin. Duyguların insanların beden dilinden, jest ve mimiklerinden, konuşmalarındaki
ses tonundan anlaşılacağını vurgulayın
• Etkinlik: “Duyguların değişkenliği”
“Diyelim ki yolda gidiyorsun birisi sana hızla çarptı canın yandı.”
- Hangi duyguları yaşarsın?(öfke, kızgınlık)
- Çarpan kişiye ne demek istersin?
- Peki dönüp çarpan kişiye baktın gözleri görmeyen birisi sana çarpmış. Şimdi hangi duyguları
yaşarsın.(acıma, üzüntü vb)
Duygularımızın karşımızdaki kişinin konumuna göre değişkenliğini vurgulayın. Önyargılarında
karşıdaki kişiye karşı duygularımızı etkilediğinden örneklerle bahsedin.
• Etkili iletişim için sen’li cümleler yerine ben’li cümleler kurması, açık uçlu sorular sorması, kesin
bir cevap isteğinde evet, hayır şeklinde yönlendirilmiş sorular sorması, yerine göre bir öneri
sunan sorular sorması, tam olarak cevap istediğinde belirgin sorular sormasını çocuğa öğretin.
Canlandırma ve model alma yöntemlerini kullanarak alıştırmalar yapın.
• Kendisini çok açık bir şekilde ve tamamı ile ifade etmesini öğretin. “Ben dilini” kullanarak karşınızdakiyle nasıl iletişim kuracağını çocuğa gösterin. Bu nedenle, “Ben” mesajının verildiği 3
boyutu tanıtın. Adım adım alıştırma yapın.
- Neler oluyor (davranışı tanımlama)
- Beni nasıl etkiliyor (somut etki)
- Ne hissediyor (duyguyu ifade)
• Kendini ifade ederken; isteyip istemediğini söyleme, “Hayır…Çünkü….” Diyebilme ve hoşlanıp
hoşlanmadığını söyleme konularından bahsedip, alıştırmalar yapın.
Ödev:
Önümüzdeki görüşmeye kadar kendini ifade ederken “ben dili” cümleleri kullanmasını isteyin. Bir
sonraki görüşmede bunlar üzerinde konuşacağınızı söyleyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
89
1. Modül
İletişim Becerileri
5. Oturum
Dinleme Becerisi Kazanma
Kazanım: Dinleme becerisi kazandırma.
Göstergeler: Karşısındakini dinlerken nasıl davranacağını bilir.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “suçlayıcı ifadeler
kullanmamaya çalışmasını istemek” ile ilgili ödevin yerine getirilip getirilmediğini sorun.
Yöntem - Akış :
• Etkinlik:
- Çocuğa bir oyun oynayacağınızı söyleyin. Onayını aldıktan sonra, çocuğa başından geçen ilginç,
gülünç bir olayı anlatmasını isteyin.
- Çocuk anlatırken beden dilinizle dinlemediğinizi gösterin. Soru sormak, öğüt vermek gibi iletişim
engellerini kullanın. Sonra çocuğa kendini nasıl hissettiğini sorun. Günlük yaşamda bu gibi davranışlarla karşılaşıp karşılaşmadığı üzerinde konuşun.
- Aynı oyuna devam edeceğinizi söyleyerek çocuğa başından geçen ilginç, gülünç bir olayı tekrar
anlatmasını isteyin.
- Bu kez dikkatlice dinleyin. Duygu ve içerik yansıtması yapın. Şimdi neler hissettiğini sorun. İki
dinleme arasındaki farkı buldurmaya çalışın.
• Duygu ve İçerik yansıtmasını öğretin. Çocuğa karşısındakiyle aynı fikirde olmasa bile kendi düşüncesini ve duygularını açıklamadan önce ne duyduğunu karşısındakine kendi kelimeleriyle
tekrar etmesi gerektiğini öğretin. Bu yöntemin kişilerin birbirlerini doğru anlayıp anlamadıklarını
kontrol etmeye yaradığını anlatın.
• Bedensel dinleme tekniklerini öğretin. Göz kontağının iletişimdeki önemini uygulayarak görmesini sağlayın.
Ödev:
Bu gün öğrendiği dinleme becerilerini sık sık kullanmasını isteyin. Bir sonraki görüşmede bunlar
üzerinde konuşacağınızı söyleyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
90
1. Modül
İletişim Becerileri
6. Oturum
İletişimde Sihirli Kelimeler
Kazanım: Bazı kelimelerin iletişimdeki etkisini görme.
Göstergeler: Kendini ifade ederken kullanacağı sözcükleri özenle seçebilir.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “dinleme becerileri”
ile ilgili ödevin yerine getirilip getirilmediğini sorun.
Yöntem - Akış :
• Etkinlik: Aşağıdaki sorularla giriş yapın.
- Birisi ayağına basarsa ne dersin, ne düşünürsün?
- Aynı kişi ayağına bastığı için özür dilese ne dersin, ne düşünürsün?
- Birisi sana haber vermeden özel bir eşyanı alsa ne dersin, ne düşünürsün?
- Aynı kişi eşyanı kullanmak için iznini istese ne dersin, ne düşünürsün?
- Sana yanlış davranışta bulunan arkadaşını bir süre sonra affeder misin?
- Teşekkür etmeyi sık sık kullanır mısın?
• Bugün öğreneceğimiz bazı sihirli kelimelerin kişilerle iletişimimizi güçlendireceğini söyleyin
• “Özür dilemek” ifadesinin ne anlama geldiğini sorun. Hangi durumlarda kullanıldığı konusunda
sohbet edin. Konu üzerinde örneklemelerle çalışmalar yapın
• “Rica etmek” ifadesinin ne anlama geldiğini sorun. Hangi durumlarda kullanıldığı konusunda
sohbet edin. Konu üzerinde örneklemelerle çalışmalar yapın
• “Bağışlamak” ifadesinin ne anlama geldiğini sorun. Hangi durumlarda kullanıldığı konusunda
sohbet edin. Konu üzerinde örneklemelerle çalışmalar yapın
• “Teşekkür etmek” ifadesinin ne anlama geldiğini sorun. Hangi durumlarda kullanıldığı konusunda sohbet edin. Konu üzerinde örneklemelerle çalışmalar yapın
• Bazı kelimelerin iletişimde riskli olabileceğini belirtin.
• “Ama, “eğer”, “keşke” gibi kelimelerin iki ifade arasında kullanıldığında bir önceki ifadeyi etkisizleştireceği, yanlış anlamalara yol açabileceği üzerinde örneklerle çalışmalar yapın.
Ödev:
Önümüzdeki görüşmeye kadar ilişkide bulunduğunuz kişilerle özür dilemek, rica etmek, bağışlamak, teşekkür etmek gibi sihirli kelimeleri kullanmalarını ve sonucunda ne olduğunu not almalarını isteyin. Bir sonraki görüşmede bunlar üzerinde konuşacağınızı söyleyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
91
1. Modül
İletişim Becerileri
7. Oturum
İletişim ve İletişim Çeşitleri
Kazanım: İletişim ve çeşitlerini öğrenme
Göstergeler: Sözsüz iletişim becerilerini bilir ve uygular.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “özür dilemek,
rica etmek, bağışlamak, teşekkür etmek gibi sihirli kelimeleri kullanmaları” ile ilgili ödevin yerine
getirilip getirilmediğini sorun.
Yöntem - Akış :
• “İletişim” nedir “iletişim ne zaman” başlar sorularıyla başlayın.
• Sözlü ve sözsüz iletişimden bahsedin. Örnekler verin. Çocuktan örnekler isteyin.
• “Beden dili”nin iletişimdeki yerini öğretin. Uygulamalı örnekler gösterin.
• Yüz ifadeleri ve “göz teması”nın iletişimdeki yerini öğretin. Uygulamalı örnekler gösterin.
• “Jestler, mimikler”in iletişimdeki yerini öğretin. Uygulamalı örnekler gösterin.
• Sözsüz iletişimde nesne kullanımını ve etkilerini örneklerle gösterin.
• Giyimin iletişimde karşıdaki kişi üzerindeki etkisini örneklerle gösterin.
• “Ses Tonu” nun kendini ifade ederken etkisi üzerinde sohbet edin.
• “Güler yüz” hakkında konuşun etkisini belirten örnekler alın.
Ödev:
Bu gün öğrendiği beden dili, jestler, mimikler, ses tonu, güler yüz becerilerini kullanmasını isteyin.
Bir sonraki görüşmede bunlar üzerinde konuşacağınızı söyleyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
92
1. Modül
İletişim Becerileri
8. Oturum
Genelleme
Kazanım: İletişim becerilerinin insan ilişkilerindeki önemini kavrama.
Göstergeler: Öğrendiği becerileri yerinde kullanabilir.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “Beden dili, Jestler,
mimikler, Ses Tonu, güler yüz becerilerini kullanma” ile ilgili ödevin yerine getirilip getirilmediğini
sorun.
Yöntem - Akış :
• Şikâyetlerini ya da eleştirilerini özel ricalara, taleplere çevirmesini ve kendi gereksinimlerini açıklamasını öğretin.
• Başkalarından eleştiri ya da şikâyet aldığında, bu ifadeleri davranış ricaları, talepleri olarak yeniden yapılandırmasını canlandırma ve model alma yöntemleri aracılığıyla gösterin.
• Ritüellerin iletişimi başlatma açısından önemini vurgulayın. Örnekler verin.
• Konuşma açıcıları öğretin. Başkalarıyla daha sağlıklı iletişim kurmak ve daha iyi geçinmek için
insanların duyguları, düşünceleri, istekleri ve planları hakkında daha fazla şey bilmesi gerektiğini
anlatın.
• Cevabı evet ve hayır ile sınırlı sorulan soruların, karşımızdakileri açmak, konuşturmak yerine
onları susturduğunu vurgulayın. Daha fazla açık uçlu ve yaratıcı sorular sormasını sağlayın.
• Çevresindekilerle daha fazla memnun edici ilişki kurabilmesi için teşekkür ifadelerini, keyfini,
yüreklendirmelerini ve minnettarlığını daha fazla dile getirmesi gerektiğini vurgulayın.
• Hayatın birçok sorun içerdiğini ve bizlerin de bir şekilde bu sorunlarla karşı karşıya geldiğimiz
için sadece bozuklukları görmenin çok kolay olduğunu anlatın. Ancak daha keyifli ilişkiler oluşturmanın yolunun güzellikleri “atlamadan” dile getirmek olduğunu vurgulayın.
Sonlandırma:Bu günkü görüşme ve bugüne kadar gerçekleştirilen görüşmeler ile ilgili duygu ve düşüncelerini
alın. Gelecekle ilgili planları hakkında sohbet edin.
93
2. Modül
Akran Baskısına “Hayır” Diyebilme
1. Oturum
Tanışma - Isınma - Çocuğu Tanıma
Kazanım: Kendini kişisel özelliklerine göre tanıma.
Göstergeler: Çocuk kişisel özelliklerini tanır. Diğerleri ile aynı ve farklı olan yönlerini ayırt eder.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kendinizi kısaca tanıtın. Onunla kısa bir süre sohbet edin. Niçin burada
olduğunuz hakkında bilgi verin.
Yöntem - Akış :
• Çocuğa isminin ne anlama geldiğini, isminin en hoşuna giden yanının ne olduğunu sorun.
• Çocuktan, kendisini anlatan üç özelliğini söylemesini isteyin. Dış görünüşü ile ilgili olduğu kadar,
davranışlarına ve alışkanlıklarına dair özellikler sayması için yönlendirici sorular sorun.
• Etkinlik: Çocuktan bir insan resmi çizmesini isteyin. Bu resim hakkında sorular yöneltin
- Resimdekinin cinsiyeti ne?
- Kaç yaşında?
- Sence bu resimdeki insan hangi duyguyu yaşıyor?
- Bu insanın düşünceleri ne olabilir? (Düşünce balonları çizdirerek düşüncelerini yazdırabilirsiniz)
- Resimdeki insan konuşmak isterse ne demiş olabilir? (Konuşma balonları çizdirerek düşüncelerini yazdırabilirsiniz)
• Etkinlik: Çocuğa başka insanlarda beğenmediği, eleştirdiği davranışların, özelliklerin neler
olduğunu sorun. Okuma yazama biliyorsa yazmasını isteyin
- Peki, bunlardan bazılarını sen de yapıyor musun?
- Bunları hangi nedenlerle yapıyorsun?
- Annen, baban ya da arkadaşların bunları yaptığında ne tepkiler veriyor?
• Çocuğa başka insanlarda beğendiği, çok hoşuna giden davranışların, özelliklerin neler olduğunu
sorun. Okuma yazma biliyorsa yazmasını isteyin
- Peki, bunlardan bazılarını sen de yapıyor musun?
- Bunları yaptığında neler hissediyorsun?
- Annen, baban ya da arkadaşların bunları yaptığında ne gibi tepkiler veriyor?
Ödev:
Gelecekte nasıl bir yaşantısı olmasını istediğini sorun. Nerede yaşamak istiyor, hangi meslekleri
düşlüyor? Kendisinin büyümüş halini yazmasını ya da çizmesini isteyin. Bir sonraki görüşmede
bunları konuşacağınızı hatırlatın.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
94
2. Modül
Akran Baskısına “Hayır” Diyebilme
2. Oturum
“Evet” - “Hayır” Dediğimiz Durumlar
Kazanım: Hayır diyebilme becerisi kazandırma.
Göstergeler: Kendisine yapılan teklifi kendi öncelikleri, ihtiyaçları ve istekleriyle kıyaslayabilir.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “Gelecekte nasıl bir
yaşantısı olmasını istediğini düşünme” ile ilgili ödevin yerine getirilip getirilmediğini sorun. Getirmişse koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa suçlamadan nedenleri hakkında sohbet
edin. Ödev yapmanın bundan sonraki görüşmede işlerini kolaylaştıracağını belirtin.
Yöntem - Akış :
• Bugün “Eğer bana söylenen bir şeyi yapmak istemiyorsam, ‘hayır’ diyebilirim.” Cümlesi hakkında konuşacağınızı söyleyin.
• Etkinlik: Aşağıdaki cümleleri çocuğa teker teker okuyun. Her bir cümle hakkında ne düşündüğünü sorun;
- Ben hem olumlu, hem de olumsuz duygular yaşayabilirim.
- Ben bu duygularımı karşımdaki insana, onun saygınlığını zedelemeden de ifade edebilirim.
- Eğer bana söylenen bir şeyi yapmak istemiyorsam, ‘hayır’ diyebilirim.
- Eğer uygunsuz bir davranış gördüysem, buna hayır demeye ve kızmaya hakkım vardır.
- Tercihlerimi ve isteklerimi söylemeye hakkım vardır.
- Eğer istersem, atılgan davranmama, kendimi ifade etmeme engel olan düşüncelerimi değiştirebilirim.
• Çocuğa arkadaşlarından gelen hangi talep ve isteklere “evet” dediğini sorun. Bunları listelemesini
isteyin
• Bunlardan hangilerinin “hayır” demek istediği halde “evet” dediği istek ve talepler olduğunu
sorun ve üzerinde yargılamadan, öğüt vermeden sohbet edin.
• Çocuğa arkadaşlarından gelen hangi talep ve isteklere “hayır” dediğini sorun. Bunları listelemesini isteyin
• Bunlardan hangilerinin “evet” demek istediği halde “hayır” dediği istek ve talepler olduğunu
sorun ve üzerinde yargılamadan, öğüt vermeden sohbet edin.
• Kendisine yapılan önerileri neden reddetmesi gerektiğini çocuğa sorun ve fikirlerini dile getirmesine imkân verin.
Ödev:
Hayır demek istediği durumları listelemesini ve bir sonraki görüşmeye getirmesini isteyin. Okuma
yazma bilmeyenler için hatırlatıcı çizimler yapmasını isteyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
95
2. Modül
Akran Baskısına “Hayır” Diyebilme
3. Oturum
“Hayır” Diyebilme Beceresi
Kazanım: Hayır diyebilme becerisi kazandırma
Göstergeler: Kendisine yapılan teklifi kendi öncelikleri, ihtiyaçları ve istekleriyle kıyaslayabilir.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “hayır demek istediği durumların listesini hazırlama” ile ilgili ödevin yerine getirilip getirilmediğini sorun. Getirmişse
koşullu olarak takdir edin. Listeyi birlikte okuyun ve bu durumlardan hangisine en kolay hayır
diyebileceğini konuşun.
Yöntem - Akış :
• Talep edilen isteklerin ya da yapılan önerilerin kendi yapmak istedikleri ile çatışıp çatışmadığını
nasıl değerlendirdiğini sorun.
• “Hayır” diyebilmenin öğrenilen ve öğretilebilen sosyal bir beceri olduğunu söyleyin. Bu konuda
desteğe ihtiyacı olup olmadığını sorun.
• “Kötü gün dostu olmak elbette önemlidir. Evet diyebilmek güzeldir. Ancak sınırlarımızı aşmadan,
kendimizi ve ailemizi zora düşürmeden... Kendi istek, ihtiyaç ve inançlarımızdan taviz vererek,
başkasının bir ihtiyacını gönüllü olarak ve seve seve nereye kadar karşılayabiliriz?” Sorusu üzerinde sohbet edin
• Etkinlik:
- “Çocuğa bir varsayımdan bahsedin. Okuldan çıkışta arkadaşları ile internet kafeye gitti. Hava
karardığı halde arkadaşları internet kafeden çıkmak istemedi. Çocuk da abisine eve erken geleceğine söz verdi.
- Arkadaşınız ‘Boşver ya, birkaç kez bağırır sonra susarlar.’ dedi. Bu durum karşısında siz arkadaşınıza ne söylerdiniz?” Sorusuna verdiği yanıtını dinledikten sonra aşağıdaki sorularla devam
edin.

Arkadaşının bu teklifini kabul ettiğinde nasıl bir kazanç elde edersin?

Arkadaşının bu teklifini kabul etmediğinde nasıl bir kazanç elde edersin?
• Böyle durumlarda herkesin sağduyulu davranıp, rahatsızlık veya suçluluk duymaksızın, nedenini
açıklayıp, alternatif öneri sunarak “hayır” diyebilmesi gerektiğini açıklayın.
Ödev:
Bugüne kadar hayır demek istediği halde evet dediği bir taleple karşılaşırsa hayır demesini isteyin. Bu konuyu bir sonraki görüşmede birlikte değerlendireceğinizi bildirin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
96
2. Modül
Akran Baskısına “Hayır” Diyebilme
4. Oturum
“Hayır” Diyebilme Beceresi Kazandırma
Kazanım: Hayır diyebilme becerisi kazandırma.
Göstergeler: Kendisine yapılan teklifi kendi öncelikleri, ihtiyaçları ve istekleriyle kıyaslayabilir.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “hayır demek istediği halde evet dediği bir taleple karşılaşırsa hayır demesi” ödevinin yerine getirilip getirilmediğini sorun. Getirmişse koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa suçlamadan nedenleri
hakkında sohbet edin. Ödev yapmanın bundan sonraki görüşmede işlerini kolaylaştıracağını
belirtin.
Yöntem - Akış :
• Eğer ‘’hayır’’ demek istediğinde bu basit kelimeyi söyleyemiyorsa ki her zaman kolay olmadığını
da onaylayarak onun zorluk çekmesiyle empati kurduğunuzu belli edin.
• “Zaman zaman hepimizin arkadaşlarımıza, tanıdığımız sevdiğimiz kişilere hayır diyemediğimiz
durumlar olmuştur” deyin.
• Hayatının kontrolünü kaybetmeye başladığını görmesine yardım edin. Bunun için hayır diyemediği durumlardan birini seçerek onu hem davranışsal hem de duygusal yönlerden nerelere
götürdüğü üzerinde durun.
• Hayır diyememesinin sonuçlarını anlatın;
- Kendisi için en önemli önceliklerinden uzaklaşır. İstemediği şeyleri yapmak, aslında yapmak
istediği şeylerden enerjisini ve zamanını çalacaktır.
- Kendisine olan saygısını kaybetmeye başlayacağından, zamanla zayıflığı yüzünden kendisinden
nefret edebilir.
- Diğerlerine açık ve net davranamadığından, başkaları onun hakkında olduğundan daha farklı
düşüncelere sahip olacaktır. Bu da kendisi ile etrafa yansıttığı hali arasında fark yaratacağından
kendisini rahatsız edecektir.
- Gücenmeleri ve içerlemeleri birikecektir. Eğer başkasının kendisini sömürmesine, kullanmasına
müsaade ederse sonunda biri kendisinden çok küçük bir şey istediğinde aşırı tepki gösterebilecektir.
• Etkinlik: “Hayır” de rahatla
- “Şimdi ben senden bazı taleplerde bulunacağım. Yapmak istediğine ’evet’, yapmak istemediğine yüksek sesle ’hayırrrrr’ diye bağırmanı istiyorum”
- Aşağıdaki cümleleri sırasıyla okuyun. ”Hayır” kelimesini cesaretle ve gür sesle söylemesini isteyin

Bana borç para verir misin?

Gel bugün okulu kıralım. Birlikte gezer tozarız.

Birlikte oyun oynayalım mı?

Masayı toplamam için bana yardım eder misin?
- Hayır dediği cümleleri tekrar okuyun. Bu kez “hayır” dedikten sonra “neden hayır” ı açıklamasını
isteyin.
Ödev:
Bugüne kadar hayır demek istediği halde evet dediği bir taleple karşılaşırsa hayır demesini isteyin. Bu konuyu bir sonraki görüşmede birlikte değerlendireceğinizi bildirin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
97
2. Modül
Akran Baskısına “Hayır” Diyebilme
5. Oturum
“Hayır” Diyebilme Beceresi Kazandırma
Kazanım: Hayır diyebilme becerisi kazandırma
Göstergeler: Kendisine yapılan teklifi kendi öncelikleri, ihtiyaçları ve istekleriyle kıyaslayabilir.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “hayır demek istediği halde evet dediği bir taleple karşılaşırsa hayır demesi” ile ilgili ödevin yerine getirilip getirilmediğini sorun. Getirmişse koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa suçlamadan nedenleri
hakkında sohbet edin. Ödev yapmanın bundan sonraki görüşmede işlerini kolaylaştıracağını
belirtin.
Yöntem - Akış :
• Yapılan öneriyi rahatsızlık hissetmeden geri çevirebilmek üzerinde konuşun.
• Başkalarının istek ve tekliflerini geri çevirdiklerinde insanların genellikle büyük bir rahatsızlık
hissettiklerini dile getirip bu duygunun yalnızca kendisine ait olmadığını belirtin.
• Bunun normal, doğal olduğunu, birçok insanın bir başkasının isteğini geri çevirdiğinde rahat
olmadığını ancak varsa çarpıtılan düşüncelerini (Beni dışlayacaklar, artık sevmeyecekler, yalnız
kaldım) gerçekçi hale getirmek gerekir. Bu düşüncelerini destekleyen kanıtlarının olup olmadığını sorgulatın.
• Uzun süreli sonuçları düşünüldüğünde, “hayır” demek istediği halde reddetmemesinin sonuçlarından duyacağı rahatsızlığın “hayır” dediğinde hissettiği kısa süreli rahatsızlıktan çok daha beter
olacağını kendi hayatındaki örneklerden yola çıkarak gösterin.
• Tekliflere, isteklere nasıl tepki vereceğini belirlemesinde hayatının o döneminde önceliklerinin ne
olduğuna dair fikrinin olmasının ona yardımcı olacağını söyleyin.
• Şu anda kendisi için en önemli olan önceliklerin neler olduğu listesini yaptırın. Sonra onları önem
sırasına göre derecelendirmesini isteyiniz.
• Çocuktan, reddetmeyi başarmak isteyeceği bir öneri ve istek düşünmesini isteyin. Bu isteğin ya
da önerinin kimin tarafından yapıldığını öğrenin. Durumu ve bunu reddetmek için kullanacağı
kelimeleri yazmasını söyleyin.
Ödev:
Bugüne kadar hayır demek istediği halde evet dediği bir taleple karşılaşırsa hayır demesini isteyin. Bu konuyu bir sonraki görüşmede birlikte değerlendireceğinizi bildirin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
98
2. Modül
Akran Baskısına “Hayır” Diyebilme
6. Oturum
“Hayır” Diyebilme Beceresi Kazandırma
Kazanım: Hayır diyebilme becerisi kazandırma
Göstergeler: Kendisine yapılan teklifi kendi öncelikleri, ihtiyaçları ve istekleriyle kıyaslayabilir.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “hayır demek istediği halde evet dediği bir taleple karşılaşırsa hayır demesi” ile ilgili ödevin yerine getirilip getirilmediğini sorun. Getirmişse koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa suçlamadan nedenleri
hakkında sohbet edin. Ödev yapmanın bundan sonraki görüşmede işlerini kolaylaştıracağını
belirtin.
Yöntem - Akış :
• ’’Hayır‘’ demek için üç basamaklı tekniği öğretin
• Her bir soruyu kendisine sormasını ve sonra arkadaşının gözlerine bakarak kendinden emin bir
şekilde pozisyonunu belirlemesini söyleyin.
• Birinci basamak ‘’Sorun nedir’’
- Neyin yanlış olduğu konusunda çok açık ve net olunmalıdır. Durumun ne olduğu isimlendirmelidir. ’’Bu çalmaktır’’, ‘’Bu tehlikelidir’’, ‘’Bu cimriliktir’’
• İkinci basamak ‘’Ne olabilir?’’
- Onunla herhangi biri zarar görebilir mi? (çocuğun kendisini de kapsayabilir)Nasıl?
- Başını herhangi bir belaya sokabilir mi? Ne tür bir sorun?
- Eğer onu yaparsa bu durum kendisi hakkında kötü hissetmesine neden olacak mı?
• Üçüncü basamak ‘’Onun yerine ne yapılabilir?’’
- Eğer arkadaşına başka bir şey önerebilirse, arkadaşının o fikre uyması muhtemeldir. Eğer arkadaşı fikrini değiştirmezse uzaklaşabilir.
•Önceden düşünmek ve olası sorunların neler olabileceğini tahmin etmeye çalışmanın hayır
diyebilmeye katkısını konuşun
• Yapmak istediğin şey hakkında önceden karar vermenin hayır diyebilmeye katkısını konuşun
•Etkinlik: Şimdi ben senden bazı taleplerde bulunacağım. Sende yukarda öğrendiğimiz üç basamaklı tekniği uygulayacaksın
- Üç basamağın yazılı olduğu kâğıdı eline verin. Birinci basamak ‘’Sorun nedir’’ İkinci basamak
‘’Ne olabilir?’ ’Üçüncü basamak ‘’Onun yerine ne yapılabilir?’’
- Pazar günü sinemaya gidelim mi? Talebinde bulunun üç basamağı sesli olarak uygulamasını
isteyin. Zorlandığı durumda yardımcı olun.
Ödev:
Bugüne kadar hayır demek istediği halde evet dediği bir taleple karşılaşırsa üç basamaklı tekniği
uygulamasını isteyin. Bu konuyu bir sonraki görüşmede birlikte değerlendireceğinizi bildirin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
99
2. Modül
Akran Baskısına “Hayır” Diyebilme
7. Oturum
“Hayır” Diyebilme Beceresi Kazandırma
Kazanım: Hayır diyebilme becerisi kazandırma
Göstergeler: Kendisine yapılan teklifi kendi öncelikleri, ihtiyaçları ve istekleriyle kıyaslayarak “hayır” diyebilir.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “hayır demek istediği halde evet dediği bir taleple karşılaşırsa üç basamaklı tekniği uygulaması” ile ilgili ödevin
yerine getirilip getirilmediğini sorun. Getirmişse koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa
suçlamadan nedenleri hakkında sohbet edin. Ödev yapmanın bundan sonraki görüşmede işlerini
kolaylaştıracağını belirtin.
Yöntem - Akış :
•Etkinlik:
- Geçen hafta kaç kez “evet” dediğini listelemesini isteyin.
- Kendisinden istenen talepler karşısında tepkisini ve sonraki durumunu düşünmesini ve sizinle
paylaşmasını isteyin.
Hayır diyebilmek konusunda aşağıdaki önerileri çocuğa söyleyin. Her bir madde üzerinde örneklerle
açıklamalarda bulunun;
• Önce anlamak, sonra anlaşılmak çok önemlidir. Karşınızdakini saygıyla dinleyin. Konuşmasını
tamamlamasını bekleyin. Sözünü kesmeyin
• Anlaşılabilmek için, dürüst, açık, net ve kararlı olun.
• Cevabınız vermeden önce zaman isteyin. Kendinizi o an iyi ifade edemeyeceğinizi ya da olumsuz
bir cevap vermekte çok zorlanacağınızı düşünüyorsanız; durun ve konu hakkında düşünmek için
zaman isteyin. Böylelikle reddetme kararınızın gerekçelerini tespit etmek için fırsatınız olur.
• Beden dilinizle de hayır deyin. Karşınızdakinin gözlerinin içine bakarak kararlı bir ses tonuyla
konuşun. Ne söylediğiniz kadar nasıl söylediğiniz de önemlidir.
• Reddettiğiniz kişinin büyük bir hayal kırıklığına uğradığını seziyorsanız, serinkanlılığınızı muhafaza edin, mümkünse bulunduğunuz ortamı değiştirin.
• Beyin jimnastiği yapın. Geçen hafta kaç kez “evet” dediğinizi listeleyin. Sizden istenen talepler
karşısında tepkinizi ve sonraki durumunuzu irdeleyin.
• Yalana başvurmadan empatik ve sempatik bir şekilde de hayır deyin.
Ödev:
Bugüne kadar hayır demek istediği halde evet dediği bir taleple karşılaşırsa üç basamaklı tekniği
uygulamasını isteyin. Bu konuyu bir sonraki görüşmede birlikte değerlendireceğinizi
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
100
Akran Baskısına “Hayır” Diyebilme
8. Oturum
“Hayır” Diyebilme Beceresi Kazandırma
Kazanım: Hayır diyebilme becerisi kazandırma.
Göstergeler: Kendisine yapılan teklifi kendi öncelikleri, ihtiyaçları ve istekleriyle kıyaslayarak “hayır” diyebilir.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “hayır demek istediği halde evet dediği bir taleple karşılaşırsa üç basamaklı tekniği uygulaması” ödevinin yerine getirilip getirilmediğini sorun. Getirmişse koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa
suçlamadan nedenleri hakkında sohbet edin.
Yöntem - Akış :
• Çocuğa “Kişilerin kendi önceliklerine göre karar vermeye ve başkaları tarafından istenen şeyleri
bencillik ya da suçluluk hissetmeden geriye çevirme veya reddetme hakkı vardır.” Deyin.
Örneklerle açıklamalarda bulunun.
• Çocuktan hayattaki önceliklerini belirlemesini isteyin. Daha sonra bunların değişik durumlarda
farklı önemler taşıyabileceğini gösterin. Hangi durumda hangi önceliğin ön plana çıkabileceğini
tartışın.
• Çocuğa fark ettiğinden daha çok seçeneğe sahip olduğunu gösterin. Çünkü çocuklar genellikle
hayır diyememelerinin sebeplerini başka alternatifleri olmamalarına bağlarlar. Alternatif olarak
neler yapabileceğini kendisine sorun. Yanıt gelmezse siz ipuçları vererek onun bulmasına
yardım edin.
•Etkinlik:
- Hayır deme ile ilgili pratik yaptırın.
- Bazı hayali zor durumlar üzerinde konuşup değişik çözüm yolları ve onların sonuçlarının neler
olabileceği üzerinde konuşun ve canlandırma yapın.
- “Hayır, teşekkür ederim” demek ve bunu birkaç kere tekrarlamak;
- “Ya başka işim vardı, kusura bakma” diyerek bahane uydurmak;
- “Başka sefere belki, sağol” diyerek atlatmak;
- “Hayır, sağol; ha bu arada sen o işi bitirdin mi?” diyerek konuyu değiştirmek;
- “Hayır, sağol; ben gitmeliyim, görüşürüz sonra” diyerek ortamdan uzaklaşmak gibi yöntemleri
denemesini teşvik edin
Sonlandırma:Bu günkü görüşme ve bugüne kadar gerçekleştirilen diğer görüşmeler ile ilgili duygu ve düşüncelerini alın. Gelecekle ilgili planları hakkında sohbet edin.
101
2. Modül
3. Modül
Madde Kullanımı
1. Oturum
Tanışma - Çocuğu Tanıma ve Güven Ortamı Sağlamak
Kazanım: Çocuğu bedensel, sosyal, duygusal ve zihinsel özellikleriyle tanıma. Güven ortamı oluşturma.
Göstergeler: Çocukla danışman arasında iletişim güçlendirilir, güven ortamı hazırlanır.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kendinizi kısaca tanıtın. Onunla kısa bir süre sohbet edin. Niçin burada
olduğunuz hakkında bilgi verin.
Yöntem - Akış :
• Genel bir strateji olarak en azından başlangıçta madde kullanan genci savunmacı bir hale sokacak sorulardan kaçının. İlk hedef ilişki kurmak, aranızda bir güven ilişkisi geliştirmeye yönelik
adımlar atmak olmalıdır.
• Bunun için önce hayat öyküsünün, iş ya da okul yaşamının, okul, aile ve arkadaşları arasındaki
sorunların sorgulanması daha uygundur.
• Sonrasında tıbbi, yasal, fizyolojik veya duygusal sorunlarından konuşabilirsiniz.
• Çocuğu tanımak amaçlı bir gününü nasıl geçirdiği, zevkleri (müzik, gitmekten hoşlandığı yerler,
giyim tarzı gibi) hakkında sohbet edin, bilgi toplayın. Arkadaşları ile olan ortak zevklerini, katıldığı
ortamları ve keyif aldıkları aktivitelerin neler olduğunu sorun.
•Yorum yapmadan, yargılamadan, yol göstermeye çalışmadan, müdahale tekniklerini devreye
sokmadan sadece dinlemek ve anlamak için “soru sormak” işe yarayabilir.
• Amacınızın ona destek olduğunu belirtin.
•Madde kullanmaya başladıktan sonraki yaşamı üzerinde konuşun. Öncesinde durumun nasıl
olduğunu sorgulayın.
•Ailesinin madde kullandığını bilip bilmediği öğrenilmelidir. Bilmiyorlarsa ailesinden en az bir
yakınının (amca, dede, dayı, teyze, hala, büyük kuzen de olabilir) destek için konu hakkında
bilgilendirilmesi gerektiğini söyleyin.
• Madde kullanımını bırakmak isteyip istemediği hakkında konuşun.
• Bağımlılık konusunda uzman birine yönlendirme yapın. Diğer konular için çocuğu izlemeye devam edin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
102
Madde Kullanımı
2. Oturum
Öykü Almak - Çalışma Planı Oluşturmak
Kazanım: Çocukla çalışma planı oluşturabilme.
Göstergeler: Çocukla danışman arasındaki iletişim güçlendirilir, güven ortamı sağlamlaştırılır.
Giriş:
Geçen görüşmenin sonunda konuştuklarınızın bir özetini karşılıklı olarak yapın.
Yöntem - Akış :
• Öncelikle hangi maddeyi tercih ettiği ve hangi yollarla kullanıldığı sorulmalıdır. Tercih ettiği madde dışında kullandığı maddeler olup olmadığı da sorgulanmalıdır.
• İlk kullanmaya başladığı yaş ve kullanım süresi sorulmalıdır. Deneme amaçlı kullanımından sonra maddeyi düzenli ya da yoğun olarak ne kadar süredir kullanmaya başladığı da araştırılmalıdır.
• Halen kullandığı madde olup olmadığı ve varsa oranı da sorulmalıdır.
• Geçmiş bırakma deneyimi olup olmadığı öğrenilmelidir.
• Madde kullanımı ile ilgili yaşadığı sorunlar şu sorular çerçevesinde irdelenmelidir: “Kullanımına
bağlı herhangi bir hastalık ortaya çıkmış mı? Sosyal yaşamında ne gibi değişiklikler olmuş?
Anne-baba ve çevre ilişkileri etkilenmiş midir? Alkol ve madde kullanımı sonucu kişilik özelliklerinde-huylarında değişimler olmuş mudur?”
• Gencin tedavi için isteği, tedaviye devam etmekteki güçlükleri saptanmalıdır. Tedavi isteği kendisinden mi yoksa bu karar başkalarının isteği ile mi alınmıştır? gibi sorular netleşmiştir.
• Aile, arkadaş ya da komşu gibi destek sistemlerini araştırın. Sosyal becerilerini (iletişim-hayır
demek-çatışma çözmek gibi) araştırın. Boş vakitlerini nasıl değerlendirdiğini (hobileri, ilgi alanları) sorgulayın.
Gençten alınan öykünün yanı sıra bir yakınından da ayrı bir öykü alınmalıdır. Alınan öykü çocukla
nasıl bir çalışma yapılacağının çerçevesini vermek açısından önemlidir.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
103
3. Modül
3. Modül
Madde Kullanımı
3. Oturum
Aile İçi Çatışmalar
Kazanım: Madde kullanımı ile yaşanan çatışmalar arasındaki ilişkiyi görmelerini sağlama.
Göstergeler: Var olan sorunlar ile madde kullanımı arasındaki ilişkinin farkına varır.
Giriş:
Geçen görüşmenin sonunda konuştuklarınızın bir özetini karşılıklı olarak yapın.
Yöntem - Akış :
• Son dönemlerde aile içinde nelerin çatışmalara sebep olduğunu sorun. En çok çatışma yaşanan
konunun ne olduğunu ve çocuğun bu konuyu nasıl algıladığını “Sen bu konuda ne düşünüyorsun
ya da neler hissediyorsun?” gibi sorular sorarak anlamaya çalışın.
• Madde kullanımının ve aile içinde yaşanan anlaşmazlıkların kişiyi güçsüz ve çaresiz hissettirebileceğini tahmin edebileceğinizi belirtin. Onun da bu konuda yaşadığı duyguları “Tüm bu sorunlar
karşısında kendini nasıl hissediyorsun?” gibi bir soru sorarak fark etmesini sağlayın.
• Çocuğun madde kullanması ile aile içinde yaşadıkları arasında bir kısır döngü olabilir. Bu durumu fark ettirmek için “En çok hangi durumlarda madde kullanma ihtiyacı duyuyorsun?” gibi bir
soru sorabilirsiniz. “Aile içinde yaşanan tatsız bir olaydan sonra kullandığın oldu mu?” gibi doğrudan bir soru sorarak da evdeki huzursuzluk yüzünden içtiğini ve içtiği için evde huzursuzluk
çıktığı gibi bir döngü olduğunu görmesine yardımcı olabilirsiniz.
• Başlangıç sebebi aile olsa da sonrasında edindiği madde kullanan arkadaşlardan oluşan çevre
nedeniyle kullanımına devam ediyor olabilir. Bu sebebi fark etmesi başlangıçta zor olabilir.
• Aile bireylerinin tümünün bulunduğu bir oturumda var olan sorunların bir dökümünü yapmalarını
isteyin. Daha sonra hep beraber her bir sorun için bir çözüm planı oluşturmalarını sağlayın. Bunu
yaparken günlük işlerin paylaşımı, ev içi kuralların neler olduğu ve bu kuralların çiğnenmesi
durumunda neler olacağı gibi şeylerin de düzenlenmesini sağlayın.
• Güvendiği ve rahatça konuşabildiği bir arkadaşı veya akrabasından yardım isteyebileceğini anlatın. Bazen tarafsız üçüncü bir gözün çözüm yolunu daha kolay görebileceğini, böyle birinden
yardım istemenin hem kavganın yarattığı gerilimi azaltacağını hem de değişik bir bakış açısı
kazandıracağından çözüm bulma olasılığını arttıracağını vurgulayın.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
104
Madde Kullanımı
4. Oturum
Akran Baskısı
Kazanım: Birlikte olduğu akran grubunun madde kullanımını pekiştiren yönünü görmesini sağlama.
Göstergeler: Madde kullanımına son vermek için arkadaş grubunu değiştirmek zorunda olduğunun farkına
varır.
Giriş:
Geçen görüşmenin sonunda konuştuklarınızın bir özetini karşılıklı olarak yapın.
Yöntem - Akış :
•“Arkadaşlarınla olan ilişkini nasıl tanımlarsın? Sence nasıl bir arkadaşlığın var?” gibi sorular
yönelterek onun arkadaşlarıyla olan ilişkisini nasıl algıladığını öğrenmeye çalışın.
• Arkadaş ilişkilerinde yaşanılan sorunlarla ilgili kendi sorumluluğunu alıp almadığını kontrol edin.
Eğer kendi sorumluluklarını kabul etmiyor ve bunları başkalarına atıyorsa “Senin bu tartışmalardaki rolün ya da katkın ne olabilir?” gibi bir soru sorarak fark etmesine yardımcı olun.
• Akran grubunun, kişinin madde kullanma davranışını pekiştirdiğinin farkında olabilirsiniz. Ancak
önemli olan bunu onun fark etmesidir. Bu nedenle arkadaş grubu ile madde kullanımı arasındaki
bağlantıya gönderme yapacak “alkol, madde kullanımının ne zamanlar meydana geldiği, ne
kadar aldığı, kendi başına ve grup halindeyken kullanımı miktarı arasında bir fark olup olmadığı, aradaki kullanım miktarı farkının neden kaynaklanabileceği” gibi sorular sorun. Topladığınız
bilgileri daha sonra kullanmak üzere not edin. Daha sonra bu durumlarla ilgili sorular sorarak
madde kullanımı ile arkadaş grubu arasındaki ilişkiyi fark etmesine yardımcı olun.
• Gruptaki herhangi birinden, yani bir üçüncü şahıs üzerinden konuşarak “Peki ya birinin içmek
istemediği, reddettiği zaman oldu mu? Ne oldu peki? Ya da böyle bir durum olsa ne derlerdi arkadaşına? Ne olurdu?” gibi sorular sorarak grubun uyguladığı baskıların ne tür olduğunu
(gruptan atılma, kişiliğine hakaret; ısrar, tehdit gibi) öğrenmeye çalışın.
• Madde kullanımını bırakmak için şimdiki akran grubuyla bağlarını koparmasına ihtiyacı olduğunu göstermek gerekir. Bunu gösterebilseniz bile onun harekete geçmesi zaman alacaktır.
Çünkü sonunda çoğunlukla kullanıcılardan oluşan arkadaş çevresi kalmıştır. Yeni insanlarla ya
da madde kullanmaya başlamadan önce sahip olduğu arkadaşlarıyla görüşmesi için neler yapabileceğini konuşun.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
105
3. Modül
3. Modül
Madde Kullanımı
5. Oturum
Kendine Zarar Verme Davranışları
Kazanım: Kendisine zarar verdiğinin farkına varmasını sağlama.
Göstergeler: Sağlıklı başa çıkma yolları bulabilir.
Giriş:
Geçen görüşmenin sonunda konuştuklarınızın bir özetini karşılıklı olarak yapın.
Yöntem - Akış :
•Önceden yapmış olduğu kesileriyle acıma ya da korku duygusu göstermeden “nötr” olarak
ilgilenin. En eski kesinin hangisi olduğun, ilk ne zaman kestiğini, kesmeye nasıl başladığını
sorarak ilk kesinin ayrıntılı bir öyküsünü alın. Madde kullanımı nedeniyle kendisine bedensel
zarar vermiş ise bu yara izi hakkında konuşarak başlayabilirsiniz.
• En son ne zaman kendisine zarar verdiğini sorarak onun da bir analizini yapın. Kendisine zarar verdiği sırada nerede olduğu, madde etkisi altında olup olmadığını sorun. Kendisine zarar vermeye başlamasındaki temel nedenleri anlamaya çalışmak için zarar vermeden önce ne
hissettiğini ve ne düşündüğünü araştırın. Kendisine zarar verdikten sonra ne hissettiğini ve
düşündüğünü de sorun.
• Bu yolla kişinin kendine zarar vermesine yol açan olayların duygusal, düşünsel ve davranışsal
analizlerini yapın. Bu yaşantılarının diğer kesilerinde de benzer olup, olmadığını, farklılıklar varsa
bunların neler olduğunu araştırın.
• Edindiğiniz bilgilerden genel olarak en çok hangi durumların risk faktörü taşıdığını fark etmesine
çalışın. Bunların bir listesini çıkarın ve risk etkenleri ile başa çıkma yolları üstünde tartışın.
• Kişiye, harekete geçirmeden önce yapabileceği olası davranışlar üzerinde durun. “Dur, Düşün,
Plan Yap ve Harekete Geç” stratejisini trafik lambası benzetmesini kullanarak çocuğa anlatın.
Bunu bir anahtar kelime olarak düşünmesini, riskli olarak tanımladığınız olaylar karşısında kendi
kendine “trafik lambası” hatırlatmasını yapmasını isteyin.
- Kırmızı ışık: Durması-hemen tepki vermemesi (Bu çok önemli bir basamak; çünkü kendilerini
kontrol etmek en zor kısımdır. Bu nedenle çalışmalarınızı yaparken belki de basamak basamak
ilerlemek zorunda kalabilirsiniz. Yani uzun bir süre sadece “hemen tepki vermemesi, kendini
tutması” aşamasında çalışmanız, bunu becerdikten sonra diğerlerine geçmeniz gerekebilir).
- Sarı ışık: Düşünüp plan yapması; yani verebileceği en sağlıklı tepkinin ne olacağına karar vermesidir.
- Yeşil ışık: Harekete geçmesi, tepkisini göstermesidir.
• Kendini keserek aslında yine kendisine zarar verdiğini anlamasına yardımcı olun.
•Her görüşmede o hafta içinde kendini kesme davranışının olup olmadığını soruşturun. Eğer
olmadıysa neden olmadığını, riskli durumlar yaşadıysa nasıl başa çıktığını öğrenin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
106
Madde Kullanımı
6. Oturum
Evden Kaçma
Kazanım: Aile içi çatışmaların sıklığını ve şiddetini azaltma.
Göstergeler: Aile içinde yaşanan olumsuzluklarla başa çıkma yöntemlerini öğrenir.
Giriş:
Geçen görüşmenin sonunda konuştuklarınızın bir özetini karşılıklı olarak yapın.
Yöntem - Akış :
• Çocuğun ebeveynlerinin iznini almadan bir ya da daha fazla gün eve gelmemesi, geceleri en az
iki kere evden kaçmış olması belli bir eğilimin varlığına ipucu olabilir.
• Evden kaçmasına sebep olan acı verici, onu yaralayan deneyimlerinden bahsetmesini sağlayın.
“İlk defa ne zaman ve neden evi terk etmiş, ne kadar süre dışarıda kalmış, evde olmadığı zamanları nerede ve nasıl geçirmiş, kaç kez kaçmış evden, eğer tekrar döndüyse neden dönmüş?”
gibi soruların cevaplarını öğrenin. Sorulara verdiği cevapların doğruluğunu ve tutarlılığını kontrol
etmek için zaman içinde yineleyin.
• Çocuğun evden kaçmasının sebepleri arasında ebeveynlerden birinin alkol ya da madde bağımlısı olması ve aile içi cinsel, fiziksel ya da duygusal taciz yer alabilir. Bunun araştırmasını
yapmak üzere sosyal hizmetler müdürlüğüne durumu bildirin. Eğer çocuk tacize uğruyor ya da
uğramışsa onu bir travma uzmanına yönlendirin.
• Evden kaçma sebebi “özgürlüğünü” yaşamak gibi bir sebepten kaynaklanıyorsa bunu ortadan
kaldırmak için tehlikeli durumlar ile ilgili risk analizi becerisini geliştirmeye çalışmak daha uygun
olacaktır.
• Ev içindeki çatışmaların neler olduğunu, çocuğun neden rahatsızlık duyduğunu, o an ne düşünüp neler hissettiğini öğrenmeye çalışın. Evden kaçmanın, olumsuz olaya verilen sağlıksız bir
tepki olduğunu söyleyin ve bu gibi durumlarla daha sağlıklı bir şekilde başa çıkabilmesi için
alternatif yollar geliştirmesine yardım edin.
• Çocuğa aile içinde hangi durumlarda kendini değersiz hissettiğini, ne gibi ihtiyaçlarına cevap
alamadığını sorun; bunların bir listesini yaptırın. Bunların onda ne gibi duygular uyandırdığını
görmesini sağlayın.
• Aile içindeki çatışmada her bireyin çatışmayı nasıl algıladığını, neyi sorun olarak nitelediğini, yaşananlardan dolayı kimi sorumlu tuttuğunu anlamaya çalışın. Var olan sorunlara hepsinin kabul
ettiği çözümler getirmelerine yardım edin.
• Aile içinde yaşanan çatışmalarla başa çıkarken güvenilir başka büyüklerinden destek almasının
yararlı olabileceğini çocuğa vurgulayın.
• Kendi alternatiflerini üretmesini sağlayın.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
107
3. Modül
3. Modül
Madde Kullanımı
7. Oturum
Davranım Bozukluğu
Kazanım: Duygu, düşünce ve olumsuz davranışları arasındaki ilişkiyi görmesini sağlama.
Göstergeler: Diğerlerinin düşüncelerine, duygularına ve ihtiyaçlarına karşı empati, merak ve duyarlılık gösterir.
Giriş:
Geçen görüşmenin sonunda konuştuklarınızın bir özetini karşılıklı olarak yapın.
Yöntem - Akış :
• Bu davranış kalıplarını sergileyen gençlerle ilk başlarda iletişim kurmanın zor olduğu unutulmamalıdır. İlk zamanlarda değişim yaratmak için adım atmadan önce sizinle ilişki kurmasını ve
güven duygusunun gelişmesini sağlayın. Bunları düzenli göz kontağı kurarak, aktif dinleme ve
koşulsuz önemseme (yargılamama, suçlamama, konferans vermeme sadece aktif bir şekilde
dinleyip anlattıklarıyla ilgili onu daha fazla tanımaya yönelik sorular sorarak, onu anlamaya çalıştığınızı belli etme) göstererek gerçekleştirebilirsiniz.
•Öfkesini kontrol etmesi ve dürtüsel davranışlarından vazgeçmesi için ilk önce uyguladığı
tekniklerin, o anda istediğini verse de kalıcı bir şekilde işi çözmediğini görmesini sağlamalısınız.
Onun sıkıntı yaşadığı alanları anlatmasını ve bunları nasıl çözdüğünü sorun. Başka başa çıkma
stratejilerinin ve yöntemlerinin neler olabileceğini tanımlamasını ve listelemesini isteyin.
• Duygularının, olumsuz davranışları ile nasıl ilişkili olduğunu fark etmesine, kişinin tepkili davranışları ile duyguları arasındaki bağlantıyı kurabilmesine yardımcı olun. Kendisini kötü, mutsuz,
kızgın hatta gergin, korkmuş hissettiği durumlarda nasıl tepkili davrandığının farkına varmasına
yardımcı olun.
• Öfke ve dürtü kontrolünü geliştirmesi için evde ya da okulda “kendini izleme” (olay, aklından
geçen düşünce, duygu ve tepkisini içeren liste) kontrol listesini kullanması için teşvik edin.
Öfkesini uygun bir şekilde dile getirmesi ve sağlıklı bir şekilde çıkışlar yapmasına yardımcı
olacak yöntemleri konuşun.
• Yanlış, olumsuz davranışlarının sorumluluğunu almaya başlaması için önce kendisiyle ilgili bir
takım sorumluluklardan başlayın. Örneğin, okulda düzenlenecek olan aktiviteye yardımcı olma
gibi (sandalye dizme, malzemeleri alma, duyuruyu dağıtma işlerini içeren)
• Sorunlar için diğer insanları suçlama sıklığını azaltmaya ve davranışlarının sorumluluklarını almaya başlamasına yardım edin. Başkalarını suçlama özelliğine katkıda bulunan diğer faktörlerin
ne olduğunu araştırın ve bunlar üzerinde çalışın.
• Gencin olumsuz davranışlarla meşgul olmasını değiştirmek için “Eğer başın belaya giriyor olmasaydı gelecekte ne yapıyor olurdun?” gibi bir soru sorarak yeni bir fikir ile tanıştırın.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
108
Madde Kullanımı
8. Oturum
Yüksek Riskli Durumlar
Kazanım: Madde kullanımını tetikleyecek riskli durumların neler olduğunu görmesini sağlama.
Göstergeler: Riskli durumlar için önlem alarak madde kullanımından uzak kalmayı başarabilir.
Giriş:
Geçen görüşmenin sonunda konuştuklarınızın bir özetini karşılıklı olarak yapın.
Yöntem - Akış :
•Kendisinin yeniden madde almasına yol açacak riskli durumları tespit edip önlem almasının
yararlı olacağını anlatın. Bu gibi durumların neler olabileceğini sorun.
• Aklına gelmeyecek durumlar olursa sizin fark ettiklerinizi ona söyleyebilirsiniz (Arkadaş ortamı,
mekân, gün, saat, belli bir duygu durumu vb).
• Riskli durumları belirledikten sonra, bu durumla başa çıkabilmeleri için neler yapabileceklerini
ortaklaşa tartışarak bulun.
•“Ben bir daha kullanmayacağım” türünde bir cevap verirse bu çalışmayı yangın düğmesine
benzeterek “bir gün gerekli olursa” diye açıklayabilirsiniz.
• Madde alma arzusu ve dürtüsü hakkında konuşun. Daha önce böyle bir duyguyu yaşayıp yaşamadığını ve bu durumda neler yaptığını sorun Bu duygunun geçici olduğunu, önemli olanın o
anda bu duygunun geçmesi için bir şeyler yapılması olduğunu anlatın.
• Madde alma arzusu ve dürtüsü ile başa çıkma yollarının neler olabileceğini beraber tartışarak
bulun.
• Madde kullanması için karşılaşacağı ısrar türleri hakkında önceden bilgilendirme yapın.
• Kendisine yapılan bir teklife, yapılan ısrarlara hayır diyemediği için alkol ya da madde aldığı bir
durum varsa anlatmasını isteyin. Bu bilgilerden yola çıkarak ne gibi durumlarda zorlandığını
görebilir ve o noktaların güçlenmesine yardım edebilirsiniz.
Sonlandırma:Bu günkü görüşme ve bugüne kadar gerçekleştirilen diğer görüşmeler ile ilgili duygu ve düşüncelerini alın. Gelecekle ilgili planları hakkında sohbet edin.
109
3. Modül
4. Modül
Öfke Kontrolü
1. Oturum
Tanışma - Isınma - Çocuğu Tanıma
Kazanım: Kendini kişisel özelliklerine göre tanıma.
Göstergeler: Çocuk kişisel özelliklerini tanır. Diğerleri ile aynı ve farklı olan yönlerini ayırt eder.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kendinizi kısaca tanıtın. Onunla kısa bir süre sohbet edin. Niçin burada
olduğunuz hakkında bilgi verin.
Yöntem - Akış :
• Çocuğa isminin ne anlama geldiğini, isminin en hoşuna giden yanının ne olduğunu sorun.
• Çocuktan, kendisini anlatan üç özelliğini söylemesini isteyin. Dış görünüşü ile ilgili olduğu kadar,
davranışlarına ve alışkanlıklarına dair özellikler sayması için yönlendirici sorular sorun.
•Etkinlik: Çocuktan bir insan resmi çizmesini isteyin. Bu resim hakkında sorular yöneltin
- Resimdekinin cinsiyeti ne?
- Kaç yaşında?
- Sence bu resimdeki insan hangi duyguyu yaşıyor?
- Bu insanın düşünceleri ne olabilir? (Düşünce balonları çizdirerek düşüncelerini yazdırabilirsiniz)
- Resimdeki insan konuşmak isterse ne demiş olabilir? (Konuşma balonları çizdirerek düşüncelerini yazdırabilirsiniz)
•Etkinlik: Çocuğa başka insanlarda beğenmediği, eleştirdiği davranışların, özelliklerin neler
olduğunu sorun. Okuma yazama biliyorsa yazmasını isteyin
- Peki, bunlardan bazılarını sen de yapıyor musun?
- Bunları hangi nedenlerle yapıyorsun?
- Annen, baban ya da arkadaşların bunları yaptığında ne tepkiler veriyor?
• Çocuğa başka insanlarda beğendiği, çok hoşuna giden davranışların, özelliklerin neler olduğunu
sorun. Okuma yazma biliyorsa yazmasını isteyin
- Peki, bunlardan bazılarını sen de yapıyor musun?
- Bunları yaptığında neler hissediyorsun?
- Annen, baban ya da arkadaşların bunları yaptığında ne gibi tepkiler veriyor?
Ödev:
Gelecekte nasıl bir yaşantısı olmasını istediğini sorun. Nerede yaşamak istiyor, hangi meslekleri
düşlüyor? Kendisinin büyümüş halini yazmasını ya da çizmesini isteyin. Bir sonraki görüşmede
bunları konuşacağınızı hatırlatın.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
110
Öfke Kontrolü
2. Oturum
Kendini Tanıma
Kazanım: Çocuğun kendini tanımasını sağlama.
Göstergeler: Yaşadığı duyguların farkına varır, duygusal tepkilerini yorumlayabilir.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Gelecekte nasıl bir yaşantısı olmasını istediği ile
ilgili çalışma yapıp yapmadığını sorun. Yapmış ise koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa
suçlamadan nedenleri hakkında sohbet edin. Ödev yapmanın bundan sonraki görüşmede işlerini
kolaylaştıracağını belirtin.
Yöntem - Akış :
• Kendisinde en güçlü ve en zayıf yanların neler olduğunu sorun.
• Değerlerin ne anlama geldiğini örnekler vererek anlatın (dürüstlük, arkadaşlık, açık sözlü olma,
adil olma, saygılı olma, çevreyi koruma gibi).
• Değerlerin aldığımız kararlar ve davranışlarımız üzerindeki etkisini anlatın. Bazı anlaşmazlıkların insanların değerlerinin aynı olmamasından kaynaklandığını açıklayın. Çocuktan kendisi için
önemli olan değerlerin neler olduğunu anlatmasını isteyin. neye önem verdiğini ifade etmesini
sağlayın.
•Etkinlik: “Duyguları tanıma”
- Araç: Dört adet karton ya da A3 kâğıt, eski gazeteler, kalın uçlu bir kalem, yapıştırıcı, makas)
- Kartonların (A3 kâğıt) her birinin en üstüne ayrı ayrı dört temel duygu isimlerini yazın.( Sevinç,
korku, öfke, üzüntü) kartonları duvara asın. Çocuktan gazetelerden insan yüzlerini kalemle bir
daire içine almasını isteyin. Sonra bu yüzleri makasla keserek çıkarmasını isteyin.
- Bu yüzleri uygun olan kartona yapıştırmasını isteyin. Yapıştırma işlemi sırasında bazı duyguları
anlamlandırmada zorluk çekecek ve size soracaktır. Onları ayrı bir yere koymasını isteyin. Yapıştırma işlemi bittikten sonra aşağıdaki sorulardan yararlanarak değerlendirme yapın
- Hangi duyguları çok daha rahat buldun. Duyguları insan yüzlerinden jest ve mimiklerinden anlamak kolay mı?
- Hangi duyguları bulmakta zorlandın.(Yapıştıramadığı resimler) Yaşanan gerçek duyguların bazen
yüzlerden anlaşılamayacağı üzerinde konuşun.
•Etkinlik: “Duygular ve davranışlarımız”
- Bizler “sevinç” duygusunu ne olduğunda yaşarız. Ne zamanlar seviniriz?
- Bizler “Koku” duygusunu ne olduğunda yaşarız. Ne olursa korkarız?
- Bizler “Öfke” duygusunu ne olduğunda yaşarız. Ne olursa öfkeleniriz?
- Bizler “üzüntü” duygusunu ne olduğunda yaşarız. Ne zaman üzülürüz?
- Peki bu duygular iyi ve kötü veya doğru-yanlış diye ayırabilir miyiz?
• Duyguların iyi-kötü, doğru-yanlış diye ayırt edilemeyeceğini, duyguların sonunda verdiğimiz tepkilerin, davranışların iyi-kötü, doğru-yanlış olarak adlandırılabileceğini örneklerle anlatın. (örneğin öfkelenmek bir doğal bir duygu ama öfke sonucu kendine ya da başkalarına zarar vermenin
yanlış olması)Çocuktan buna benzer örnekleri varsa anlatmasın isteyin.
Ödev:
Bir dahaki görüşmeye kadar yaşadığı duyguları ve duygular sonucu verdiği tepkileri not almasını,
bunlar üzerine konuşacağınızı söyleyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
111
4. Modül
4. Modül
Öfke Kontrolü
3. Oturum
Karşısındaki Kişileri Tanıma ve Anlama
Kazanım: Karşısındaki kişileri tanımasına yardımcı olma
Göstergeler: Karşısındaki kişilerin duygu ve düşüncelerini anlayabilir ve yorumlayabilir.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Hangi duygu ve davranışları gösterdiği ile
ilgili notlar alıp almadığını sorun. Yapmış ise koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa
suçlamadan nedenleri hakkında sohbet edin. Ödev yapmanın bundan sonraki görüşmede işlerini
kolaylaştıracağını belirtin.
Yöntem - Akış :
•Çocuğa çevresindeki insanların kendisi hakkında ne düşünüyor olabileceklerini, onu nasıl
tanıdıklarını sorun. Başkalarının onu nasıl tanımasını istediğini sorun.
• Hoşuna gitmeyen özelliklerini değiştirmek için bir şeyler yapıp yapmadığını sorun. Yaptıysa ne
yaptığını ve bunun işe yarayıp yaramadığını araştırın. Yapmadıysa neler yapabileceğini çocuğa
sorun (Sadece alternatifleri görmesine yardımcı olun, yönlendirici olmayın.)
•Etkinlik: “Duygu Dedektifi” - “Şimdi seninle bir oyun oynayacağız” deyin. Dört temel duygudan (Sevinç, korku, öfke, üzüntü) bahsedin. Bildiği diğer duygu adlarını sorun. “Şimdi ben
aklımdan bir duygu adı tutacağım. Sen bana üç tane soru soracaksın. Bende aklımda tuttuğum
duyguyu yansıtacak biçimde senin sorunu yanıtlayacağım.(Örneğin “sevinç” duygusunu
aklınızda tuttunuz. Çocuğun sorularına sevinçli bir şekilde cevap verin) Sende bu duyguyu
tahmin edeceksin. Bilirsen yer değiştireceğiz. Bu kez sen bir duyguyu aklında tutacaksın. Benim
sorularımı bu duyguyu yansıtacak biçimde cevaplayacaksın.” Oyunu değişik 4-5 duyguyu yansıttıktan sonra fazla uzatmadan bitirin. Değerlendirmesini birlikte yapın. Tüm bu duyguların
insancıl olduğunu hepimizin bunları yaşayabileceğimizi söyleyin. Duyguların insanların beden
dilinden, jest ve mimiklerinden, konuşmalarındaki ses tonundan anlaşılacağını vurgulayın
•Etkinlik: “Duyguların değişkenliği” - Diyelim ki yolda gidiyorsun birisi sana hızla çarptı canın
yandı. Hangi duyguları yaşarsın?(öfke, kızgınlık) Çarpan kişiye ne demek istersin. Peki, dönüp
çarpan kişiye baktın gözleri görmeyen birisi sana çarpmış. Şimdi hangi duyguları yaşarsın.
(acıma, üzüntü vb) Duygularımızın karşımızdaki kişinin konumuna göre değişkenliğini vurgulayın.
Önyargılarında karşıdaki kişiye karşı duygularımızı etkilediğinden örneklerle bahsedin.
•Etkinlik: “Nasreddin Hoca Fıkrası” - Aşağıdaki fıkrayı anlatın.
Nasreddin Hoca evinin damında biriken diz boyu karları kürümeye başlamış. Bir ara dengesini
kaybederek damdan düşüp bayılmış. Komşuları koşuşmuşlar. Birisi: “Çabuk bir doktor çağıralım” Diğeri: “Aman bir kırık çıkıkçı bulalım.” Öbürü: “Sırtlanıp doktora götürelim” derken,
kargaşada ayılan Hoca, acıyan belini tutarak; “Bırakın münakaşayı. Çabuk bana daha önce
damdan düşmüş birini bulun” demiş.
- Bu fıkradan yola çıkarak karşıdaki kişiyi anlama, anlamaya çalışma üzerinde sohbet edin.
•Etkinlik: “canlandırma” - Şimdi ben senin kardeşin olacağım. (kardeşi yoksa arkadaşı) çok
sevdiğin bir oyuncağınla oynuyorsun ( kitap, bilgisayar, araba vb). Çocuğa sembolik bir oyuncak
verin. Biraz oynadıktan sonra kardeşi olarak ondan oyuncağı oynamak için isteyin. Sonrada
oyuncağı kaybettiğinizi ya da bozmuş olduğunuzu söyleyin. Tepkisini izleyin. Böyle bir olayla
karşılaştın mı? Tepkin ne oldu? Kardeşin ne yaptı? Kardeşinin oyuncağı bozarken ya da kaybederken niyeti neydi acaba? Niyetinin kötü olmadığını bilsen aynı tepkide bulunur muydun?
Ödev:
Öfkelendiği zaman hangi davranışları gösterdiğini sorun. Bu davranışların bir listesini çıkarmasını
ve bir dahaki görüşmeye getirmesini isteyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
112
Öfke Kontrolü
4. Oturum
Öfke Duygusu Üzerinde Yoğunlaşma
Kazanım: Karşıdaki kişileri tanımasına yardımcı olma.
Göstergeler: Karşısındaki kişilerin duygu ve düşüncelerini anlayabilir ve yorumlayabilir.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Öfkelendiği zaman hangi davranışları
gösterdiği ile ilgili çalışma yapıp yapmadığını sorun. Yapmış ise koşullu olarak takdir edin.
Ödevini yapmamışsa suçlamadan nedenleri hakkında sohbet edin. Ödev yapmanın bundan
sonraki görüşmede işlerini kolaylaştıracağını belirtin.
Yöntem - Akış :
•Etkinlik: “Resim Çizme” - (Araç: Resim kâğıdı boya kalemleri) Çocuktan birbiri ile tartışan iki
insan resmi çizmesini isteyin. (Eğer çizemezse ya da çizmek istemez ise daha önceden sizin ana
hatlarını çizdiğiniz resmi verin ve boyamasını isteyin)
• Resimdeki kişiler ne yapıyorlar? Düşünceleri ne olabilir? (Düşünce balonu çizerek yazmalarını
isteyin)Kendilerini nasıl ifade ediyorlar? (konuşma balonu çizerek yazmalarını isteyin)Bu düşünce
ve ifadeler olumlu mu? Bu düşünce ve ifadeleri olumluya çevirebilir miyiz? (Resmin üzerindeki
balonlara düşünce ve ifadeleri olumlu cümlelerle yazmasını isteyin)Olumlu düşüncelerin olumlu
duygulara neden olduğunu vurgulayın.
• Ailesindeki bireylerin ya da arkadaşlarının hangi davranışlarının onu çok kızdırdığını sorun. Bu
kızgınlık anında hangi duygu, davranış ve tepkileri gösterdiğini öğrenin. Yaptığı davranışlarla
ilgili olarak; Kapıyı çarpmak yerine ne yapabilirdin? Ona vurmak yerine başka bir şey yapabilir
miydin? gibi sorularla davranışlarının alternatifleri olduğunu fark ettirin.
• Ailede istismar ve ihmal olasılığını araştırın. İstismarın ve ihmalin tanımlarını yapın. Bu durumların
diğer insanları ve durumları nasıl tehlikeli ve tehdit edici görme eğilimine yönelttiğini anlamasına
yardım edin.
•Aşağıdaki belirtilerin çocukta olup olmadığını anlamaya çalışın; Çocuğun öfkesi başkalarına
yönelik fiziksel saldırılara dönüşüyor mu? Sık sık öfkeleniyor, her gün sınıf arkadaşlarıyla tartışıyor mu? Aynı yaştaki diğer çocuklara göre daha yoğun olarak öfkeleniyor mu, sık sık ağlayıp
başkalarına saldırganca davranışlar sergiliyor mu? Yaşamın her alanında öfkelenecek bir şey
buluyor ve belli bir kişi ya da olay nedeniyle değil, genel olarak kendini öfkeli hissediyor mu?
Olaylarla baş etme yöntemlerinde önemli değişiklikler görülüyor mu? (örneğin daha önce hiç
sıkılmadığı şeylere öfkelenmeye başlıyor mu?)
•Etkinlik: “Rahatlama egzersizi” - Çocuğa aşağıdaki tekniği öğretin. “Derin bir nefes alın ve 10’a
kadar içinizden sayın. Ağzınızdan herhangi bir kelime çıkmadan önce konuyu biraz düşünün.”
Bu egzersizle ilgili örnek bir canlandırma yapın. Tekniği öğreninceye kadar birlikte tekrarlayın
Ödev:
Kendisini öfkelendiren bir durumla karşılaştığında bu egzersizi uygulamasını isteyin. Bir dahaki
görüşmede bu konuyu konuşacağınızı söyleyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
113
4. Modül
4. Modül
Öfke Kontrolü
5. Oturum
Öfkemi Kontrol Ediyorum - 1
Kazanım: Öfkesini kontrol etme becerisi kazandırma.
Göstergeler: Öfke karşısında hemen tepki vermemeyi öğrenir.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Öfkelendiği bir durum karşısında öğrendiği
egzersizi yapıp yapmadığını sorun. Yapmış ise koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa
suçlamadan nedenleri hakkında sohbet edin. Ödev yapmanın bundan sonraki görüşmede işlerini
kolaylaştıracağını belirtin.
Yöntem - Akış :
• “Öfkeyle kalkan zararla oturur” ve “keskin sirke küpüne zarar” sözlerinden ne anladığını sorun
ve birlikte tartışın. Öfkesine kapılarak iş gören sonunda güç duruma düşer. Çünkü öfkeli, kızgın,
sinirli insan iyi düşünemez, olup biteni iyi göremez, sonucu iyi hesaplayamaz. Bu yüzden de
yanlış iş yapar
•Etkinlik: “dur, bak, dinle, düşün, plan yap” - Çocuğun sunacağı bir durum üzerinde çalışarak ani
öfkelenmelerin ve stresli davranışların sıklığını ve şiddetini azaltmak için, çocuğa harekete geçmeden önce “dur, bak, dinle, düşün, plan yap” adımlarını nasıl uygulanacağını anlatın. Çocuğa,
en çok öfkelendiği bir durumu canlandıracaklarını söyleyin. Eline DUR, BAK, DİNLE, DÜŞÜN,
PLAN YAP yazan bir kâğıt verin. “Şimdi ben seni öfkelendiren davranışı yapacağım. Hemen tepki
vermeyeceksin. Elindeki kâğıtta yazanlara göre sırasıyla davranacaksın” Karşılıklı doğaçlama
yöntemi ile beş aşamanın gerçekleşmesini sağlayın.
• Ardından gücün ne demek olduğu ve nasıl güçlü olunacağı üzerinde konuşarak öfkenin kişiyi
güçlü kılıp kılmayacağı üzerinde tartışın. “Kontrolsüz güç, güç değildir” cümlesinden ne anladığını çocuğa sorun. Bu söz aracılığıyla gücün ne demek olduğu ve nasıl güçlü olunacağı gibi
konular üzerine konuşarak öfkenin neden kişiyi güçlü kılmayacağı tartışın.
• Öfkelendiğini nerden anladığını sorun. Vücudundaki bazı belirtilerin öfke belirtisi olduğunu açıklayın. Stres ve gerginliğin, nefes alıp vermenin sıklaşmasının, kalp atışlarının hızlanmasının öfke
belirtisi olduğunu açıklayın. Bugün öfkeyi kontrol için yeni bir yöntem öğreteceğinizi söyleyin
•Etkinlik: “Rahatlama egzersizi” - Çocuğa aşağıdaki tekniği öğretin. Her gün eve geldiğinde kendini rahat hissedebileceğin bir yere oturacaksın. Derin derin nefes alacaksın. Burnundan derin
nefes alıp, bu nefesi içinizde biraz tuttuktan sonra yavaşça ağızdan vereceksin. Sonra, hayalinde
kimsenin sizi rahatsız etmeyeceği bir deniz kenarına, bir göl kenarına gidebilir ya da çok sevdiğin
bir yere gidebilirsin. “ıssız sahilde yürüdükçe, gökyüzünün mavisine baktıkça rahatlıyorum” gibi
düşünceleri tekrarlayabilirsin. Çok kısa sürede gevşediğini fark edebilirsin. Tekniği öğreninceye
kadar birlikte tekrarlayın.
Ödev:
Kendisini öfkelendiren bir durumla karşılaştığında bu egzersizi uygulamasını isteyin. Bir dahaki
görüşmede bu konuyu konuşacağınızı söyleyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
114
Öfke Kontrolü
6. Oturum
Öfkemi Kontrol Ediyorum - 2
Kazanım: Öfkesini kontrol etme becerisi kazandırma.
Göstergeler: Öfke karşısında hemen tepki vermemeyi öğrenir.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Öfkelendiği bir durum karşısında öğrendiği
egzersizi yapıp yapmadığını sorun. Yapmış ise koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa
suçlamadan nedenleri hakkında sohbet edin. Ödev yapmanın bundan sonraki görüşmede işlerini
kolaylaştıracağını belirtin.
Yöntem - Akış :
•Etkinlik: Öfkeli bir insan resmi gösterin. Aşağıdaki sorulardan yararlanarak sohbet edin
- Öfkelenen insanların aklından ne geçer? Bu kişi nasıl bir duygu yaşıyor? Herkesin arada sırada
öfkelenebileceğini düşünüyor musun?
•Etkinlik: “Savaş ya da kaç tepkisi” - Çocuğa şu açıklamayı yapın: ”Şimdi kendimizi tehdit altında
ya da tehlikede hissettiğimizde verdiğimiz tepkilere ilişkin bir etkinlik yapacağız. Bir tehlike
anında; savaşmak, kaçmak, donakalmak ve kendimizi güvende hissetmek için başkalarıyla
bir araya gelme gibi dört tepki veririz. Birazdan sana bazı durumlar vereceğim. Bu durumlara
karşı bu dört tepkiden hangisini seçeceğinize karar vereceksin ve tepkilerinizi hareketlerle ifade
edeceksin”.
•Aşağıdaki maddeleri tahtaya yazın: (Önceden Büyük bir kâğıda ya da kartona yazıp tahtaya
asabilirsiniz.)
- Yumruğunuzu havaya kaldırmak savaşmayı, etrafta koşmak kaçmayı, koşarak yanıma gelmek
başkalarıyla bir araya gelmeyi, donmuş gibi bir kenarda kıpırdamadan durmanız donakalmayı
gösterecek. Çocuğu ayağa kalkmaya davet edin. Aşağıdaki maddeleri birer birer okuyun ve
çocuğun tepkilerini göstermesi için ona zaman verin. Gerçek yaşamda bu durumda nasıl davranıyorsa öyle davranmasını isteyin. -Mağara devrinde yaşadığınızı ve bir mağara insanı olduğunuzu farz edin. Yiyecek aradığınız bir gün bir ayıyla karşılaştınız. Bir gece uyurken birilerinin
“Yangın Varrr!” diye bağırdığını duydunuz. Okul çıkışında sizden büyük çocuklardan oluşan bir
grup çocuk yolunuzu kesti. Deprem oldu. Her yer sallanıyor. Tuvalette bir fare gördünüz.
•Öfkelendiğini nereden anladığını sorun. Vücudundaki bazı belirtilerin öfke belirtisi olduğunu
açıklayın. Stres ve gerginlik, Nefes alıp verme sıklaşması, Kalp atışları hızlanmasının öfke belirtisi
olduğunu açıklayın.
•Çocuğa günlük sorumluluklarının neler olduğunu sorun. Başkalarına karşı olan beklentilerini
azaltması ve sorumluluklarını tam olarak yerine getirmesi gerektiğini anlatın.
•Etkinlik: “Anlamlandırma egzersizleri” - Çocuğa aşağıdaki tekniği öğretin. Öfkelendiği
zamanlarda mantığını kullanmasını bilen ya da bunu öğrenen kimseler öfkelerini kontrol altına
almakta başarılıdırlar. “Bu durum hayatımda karşılaştığım birçok olumsuz durumdan sadece
bir tanesi daha sakin olabilirim ve daha önce birçok kez bu gibi durumları başarı ile atlattım.”
“Öfkelenmek yerine karşıdakini daha iyi anlamaya çalışmalıyım” “Öfke, sağlıklı kara vermemi
engelleyebilir dikkatli olmalıyım”
Ödev:
Kendisini öfkelendiren bir durumla karşılaştığında bu egzersizi uygulamasını isteyin. Bir dahaki
görüşmede bu konuyu konuşacağınızı söyleyin. Modülün sonunda yer alan “Öfke Tespit Formu”nu verin. Nasıl dolduracağını anlatın. İlk iki satırı birlikte doldurun. Geri kalanı bir dahaki
görüşmeye kadar doldurmasını isteyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
115
4. Modül
4. Modül
Öfke Kontrolü
7. Oturum
Öfkemi Kontrol Ediyorum - 3
Kazanım: Öfkesini kontrol etme becerisi kazandırma.
Göstergeler: Öfke karşısında hemen tepki vermemeyi öğrenir.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. “Öfke Tespit Formu”nu doldurup doldurmadığını sorun. Yapmış ise koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa suçlamadan nedenleri
hakkında sohbet edin. Ödev yapmanın bundan sonraki görüşmede işlerini kolaylaştıracağını belirtin.
Yöntem - Akış :
• “Özenli olmak” (söylediklerimizde ve yaptıklarımızda özenli olmak) cümlesi üzerinde sohbet edin.
Öfkemizi kontrol etmek için önemini vurgulayın
• Çocuğun davranışsal sorunlarının yeniden gözükmesine yol açabilecek olası stres faktörlerini,
hayal kırıklıklarını, yani yolu tıkayan engelleri araştırın. Sorunlu bir davranış sergilenmeden önce
ne gibi olayların meydana geldiğini; bunlara eşlik eden düşünce ve duyguları öğrenmeye çalışın.
• Öfke duygusunu karşısındaki ifade edebilmesi için “kendini ifade edebilme” yollarını öğretin
• Kendisini çok açık bir şekilde ve tamamı ile ifade etmesini öğretin. “Ben dilini” kullanarak karşınızdakiyle nasıl iletişim kuracağını çocuğa gösterin. Bu nedenle, “Ben” mesajının verildiği üç
boyutu tanıtın. Adım adım alıştırma yapın. Neler oluyor (davranışı tanımlama) Beni nasıl etkiliyor
(somut etki) Ne hissediyor (duyguyu ifade)
• Kendini ifade ederken; İsteyip istemediğini söyleme, “Hayır…Çünkü….” Diyebilme ve hoşlanıp
hoşlanmadığını söyleme konularından bahsedip, alıştırmalar yapın.
•Etkinlik: “günde üç kez uygulayabileceğiniz bir gevşeme egzersizi”
- Önce kendinize rahat bir ortam seçin. Egzersiz yapacağınız odayı havalandırın.
- Sakin ve derin nefes alıp verin. (Beş kez tekrarlayın)
- Gözlerinizi kapatın ve hiçbir şey düşünmeden bir dakika boyunca bekleyin. Sonra tüm bedeninizi
kasıp, gevşetin. (Üç kez tekrarlayın)
- Ellerinizi yumruk yapıp, beş saniye kadar sıkın ve gevşetin. Hareketi, beş saniye sonra bir kez
daha tekrar edin.
- Her iki kolunuzu yana doğru uzatarak, yumruklarınızı beş kez sıkıp gevşetin.
- Her iki kolunuzu yukarı doğru kaldırarak, yumruklarınızı beş kez sıkıp gevşetin.
- Tekniği öğreninceye kadar birlikte tekrarlayın
Ödev:
Modülün sonunda yer alan “Öfkenin A-B-C’si formu”nu verin. Nasıl dolduracağını anlatın. İlk iki
satırı birlikte doldurun. Geri kalanı bir dahaki görüşmeye kadar doldurmasını isteyin
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
116
Öfke Kontrolü
8. Oturum
Özdenetim Gücü
Kazanım: Öfkesini kontrol etme becerisi kazandırma.
Göstergeler: Öfke karşısında hemen tepki vermemeyi öğrenir.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. “Öfkenin A-B-C’si formu” doldurup doldurmadığını sorun. Yapmış ise koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa suçlamadan nedenleri
hakkında sohbet edin.
Yöntem - Akış :
• Kişiler arası ilişkilerini, sosyal muhakemesini ve dürtü kontrolünü geliştirmesi için grupla psikolojik danışmaya, böyle bir imkânın olmaması durumunda grup çalışmasını içeren sosyal-kültürel-sportif faaliyetlere yönlendirin.
• Bunlar, çocuğun sağlıklı bir şekilde öfkesini ortaya koymasına, sosyal becerilerini geliştirmesine
ve kendine güvenini arttırmasına yardımcı olacaktır. Onunla hoşlanabileceği aktiviteler üzerinde
konuşarak belli bir aktiviteyi denemeye karar vermesini sağlayın.
•Çocuğa günlük sorumluluklarının neler olduğunu sorun. Başkalarına karşı olan beklentilerini
azaltması ve sorumluluklarını tam olarak yerine getirmesi gerektiğini anlatın. Hayal kırıklığı
yaşamaması için kolayca yapabileceği bir iş seçerek başlayın ve onun hızına uygun bir şekilde
giderek sorumluluklarının sayısını arttırın. Çocuk sorumluluklarını yerine getirdikçe onu motive
edin, yapamadığında ise başarılı olmasına nelerin engel olduğunu bulun ve yeni alternatif yollar
geliştirin.
• Olumsuz arkadaş etkilerine karşı koymasına ve etkin güvenli davranış becerilerini öğrenmesine
yardım edin
• Dürtüsel davranışlarından alıkoymak için sosyal etkinliklere katılması ve bunu sürdürmesi için
destek verin.
• Yardımseverlik, yalan söylememe, başkalarının eşyalarını almama gibi insani değerler üzerinde
sohbet edin.
• Olayları kişiselleştirmemenin, kendi üzerinize alınmamanın önemi hakkında konuşun.
Sonlandırma:Bu günkü görüşme ve bugüne kadar gerçekleştirilen diğer görüşmeler ile ilgili duygu ve düşüncelerini alın. Gelecekle ilgili planları hakkında sohbet edin.
117
4. Modül
Bilgi Notu
Öfke ile İlgili Bilinmesi Gerekenler
• Duygu yaşamak, duygulanmak insanın sahip olduğu en önemli özelliklerinden birisidir. Duygular yaşamın rengi,
“tadı tuzu”dur; duygunun yaşanmadığı bir yaşam düşünülemez.
•
İnsan hiçbir zaman saf ve tek bir duygu yaşamaz, hissettikleri her zaman birçok duygunun karışımından oluşur.
• İnsanın her türlü yaşantısına olup bitenleri bilme, değerlendirme ve düşünce yanında duygu ya da duygular eşlik
eder.
• Çocukların daha çok hangi duyguları yaşayacağını belirleyen en önemli etmen kişilik özellikleridir. Örneğin özgüveni düşük ve kendine güvenmeyen bir ÇOCUK, otorite olarak gördüğü bir insanla basit bir şey konuşması
gerektiğinde bile çok heyecanlanabilir. Kişinin mizacı nasıl olursa olsun iç ve dış uyaranlar nedeniyle kişide ortaya
çıkan duygular da (sevinç, üzüntü, utanç, kızgınlık, öfke gibi) duygulanımı ifade etmektedir.
• Çocuğun kendini tanıması için yaşadığı duygular çok önemli yol göstericilerdir. Kendini tanımak isteyen kişi yaşadığı duyguyu ve anlamını, bu duyguyu yaşamaya yatkın yapan kişilik özelliklerinin neler olduğunu anlamaya çaba
göstermelidir.
• ÖFKE DUYGUSU: Normal, herkes tarafından hissedilen, vazgeçilemeyen, güçlü fakat kontrol edilmesi öğrenilebilen, saldırganlıktan farklı olan (saldırganlık, öfkenin kontrol edilemediği durumda ortaya çıkan bir davranıştır) bir
duygudur.
• Öfkenin diğer duygulardan pek farkı olmamasına rağmen bu duygu pek çok kişiye korkutucu gelir; çünkü bu duygunun, çevreye ve ait olduğu bireyin kendisine yansımaları oldukça olumsuz olabilir. Olumsuz bir duygunun kabul
edilmesi de pek kolay olmadığı için kişi “öfkesini”, “öfkelileri” ve “öfkeyi” bir türlü anlayamaz, hatta öfkesini inkâr
bile edebilir. Halbuki, öfke de tıpkı üzüntü ve mutluluk gibi inkâr edilmeyi ya da kabul edilmemeyi hak etmeyen bir
duygudur. Olumlu ya da olumsuz her duygu gibi öfkenin de bir ömrü vardır; bu ömür tamamlandığında öfke de
ortadan kalkar; ancak öfkenin, bu tatsız süreyi kısaltmak ve onu daha iyi anlamak açısından “tüketilmesi” gerekir.
• Öfke, özenle dikkate alınması gereken bir “işaretçi”dir. Neye işaret ettiğine gelince; öfkelenen kimsenin hakkı yeniyor, gereksinimleri ve istekleri karşılanmıyor, yaşamına ilişkin bir soruna gereken önemi kendisi vermiyor, içinde
bulunduğu bir ilişki uğruna değer ve inançlarından ödün veriyor ya da gelişme ve yeteneklerini ortaya koyma şansı
elinden alınıyor olabilir. Özetlemek gerekirse, öfke iki temel nedenle ortaya çıkabilir: (1) Bireyin kendisinden, (2)
Karşısındaki birey(ler)in onda oluşturduğu duygulardan kaynaklanabilir.
Öfke, ister bireyin kendisiyle ilgili, ister karşısındakiyle ilgili bir nedenden kaynaklansın, özenle üzerinde durulup çözümlenmesi gereken bir duygudur.
Öfke olgusunu bir buzdağına benzetmek gerekirse; buzdağının suyun üzerinde kalan kısmı öfkedir; oysa suyun
altında kalan kısmı çok daha geniştir, yani öfkenin ortaya çıkmasına yol açan pek çok duygu burada gizlidir. Suyun
altında kalan temel duygular birikip, sertleşip, katılaşınca buzdağının tepesindeki öfkeyi oluşturur.
Sözü geçen temel duygular kıskançlık, üzüntü, merak, yalnızlık, itilmişlik, kaygı, hayal kırıklığı, haksızlık,
anlaşılamamak ve sıkıntı gibi duygulardır. İnsanların çoğu, öfkeyi buzdağının tepesinde yaşar ve bir türlü çözümlenmemiş bu duygulara sıkı sıkı tutunur. Oysa öfkenin kaynaklarını ortadan kaldırmayı başarmak için buzdağının
altındaki temel duyguların anlaşılabilmesi gerekir.
Okulda Öfke
Akademik güçlüklere yönelik bir tepki olabilir. Bazı çocukların toplumsal rollerini tanımlamak için kullandığı bir saldırganlık çeşidinin işareti de olabilir. Öfkeli tehdit ve meydan okumalar kimin daha çetin olduğunu belirlemeye yardım
eder. Aynen yetişkinler gibi, kimi çocuklar ve ergenler de diğerlerinden daha kolay öfkelenirler. Yüksek düzeydeki
buhar basıncını içinde taşıyan bir düdüklü tencere gibi olan bu çocukların patlaması için çok az bir provokasyon ya da
118
zorlanma yetecektir. Kimi çocuklar ise henüz öfkelerini yönlendirmek için gerekli becerileri edinememiş olabilirler. Bazı
çocukların öfkesi de yaşamlarındaki ciddi olaylara tepki olabilir.
Her üç durumda da çocuğun niye öfkeli olduğunu bilmesinin yanı sıra, öfkesini uygun şekillerde nasıl yönlendireceğini
de bilmesi gerekir. Bu yeteneğe sahip olmayan ya da bu yeteneği öğrenmeyen çocuklar, arkadaş edinmede güçlük
çekebilir ve öbür çocukların kolayca kızdırıp ağlattığı hedefler haline gelebilir.
Agresif davranışların sıklığını azaltırken güvenli davranışların sıklığını çoğaltmak önemlidir. Çocuklara güvenli davranışları (soru sorma, kendi fikrini söyleme, hayır deme, davet etme gibi sosyal davranışları) canlandırma veya model
olma yöntemlerini kullanarak öğretmek önemlidir. Devamında bu güvenli davranışlar, çocukların arkadaş grubu içerisinde uygulayacağı bir ödev olarak verilebilir.
Öfke Tespit Formu
• Öfke Kontrolü modülünün 6. oturumunun bitiminde verilir.
• Formun ilk iki satırı çocukla birlikte doldurulur. Geri kalan alanın bir dahaki görüşmeye kadar çocuk tarafından
doldurması istenir.
Öfke Tespit Formu
Beni Öfkelendiren Şeyler
Duygularımı İfade Etme
Yollarım
Duygularım
Ne Yapmalıyım?
Öfkenin A-B-C’si Formu
• Öfke Kontrolü modülünün 7. oturumunun bitiminde verilir.
• Formun ilk iki satırı çocukla birlikte doldurulur. Geri kalan alanın bir dahaki görüşmeye kadar çocuk tarafından
doldurması istenir.
Öfkenin A-B-C’si Formu
Neden öfkelendim?
Ne yaptım?
Sonuç
119
5. Modül
Aile İçi İlişkiler
1. Oturum
Tanışma - Isınma - Çocuğu Tanıma
Kazanım: Çocuğu bedensel, sosyal, duygusal ve zihinsel özellikleriyle tanıma.
Göstergeler: Çocukla danışman arasındaki iletişim güçlendirilir, güven ortamı hazırlanır.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kendinizi kısaca tanıtın. Onunla kısa bir süre sohbet edin. Niçin burada
olduğunuz hakkında bilgi verin.
Yöntem - Akış :
• Çocuğa isminin ne anlama geldiğini, isminin en hoşuna giden yanının ne olduğunu sorun.
• Çocuktan, kendisini anlatan üç özelliğini söylemesini isteyin. Dış görünüşü ile ilgili olduğu kadar,
davranışlarına ve huylarına dair özellikler sayması için yönlendirici sorular sorun.
•Etkinlik: Çocuğa bir insan resmi çizmesini isteyin. Bu resim hakkında sorular yöneltin
- Resimdekinin cinsiyeti ne?
- Kaç yaşında?
- Sence bu resimdeki insan hangi duyguyu yaşıyor?
- Bu insanın düşünceleri ne olabilir? (Düşünce balonları çizdirerek düşüncelerini yazdırabilirsiniz)
- Resimdeki insan konuşmak isterse ne demiş olabilir? (Konuşma balonları çizdirerek düşüncelerini yazdırabilirsiniz)
•Etkinlik:
•Çocuğa başka insanlarda beğenmediği, eleştirdiği davranışların, özelliklerin neler olduğunu
sorun. Okuma yazama biliyorsa yazmasını isteyin.
- Peki, bunlardan bazılarını sen de yapıyor musun?
- Bunları hangi nedenlerle yapıyorsun?
- Annen, baban ya da arkadaşların bunları yaptığında ne tepkiler veriyor?
• Çocuğa başka insanlarda beğendiği, çok hoşuna gideni davranışların, özelliklerin neler olduğunu
sorun. Okuma yazma biliyorsa yazmasını isteyin.
- Peki, bunlardan bazılarını sen de yapıyor musun?
- Bunları yaptığında neler hissediyorsun?
- Annen, baban ya da arkadaşların bunları yaptığında ne gibi tepkiler veriyor?
Ödev:
Gelecekte nasıl bir yaşantısı olmasını istediğini sorun. Nerede yaşamak istiyor, hangi meslekleri
düşlüyor? Kendisinin büyümüş halini yazmasını ya da çizmesini isteyin. Bir sonraki görüşmede
bunları konuşacağınızı hatırlatın.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
120
Aile İçi İlişkiler
2. Oturum
Çocuğu ve Aileyi Tanımak
Kazanım: Aileyi ve aile yapısını tanıma.
Göstergeler: Anne baba ve çocuğun birlikte, sorunun bir parçası olabileceğini farkeder.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “Gelecekte nasıl
bir yaşantısı olmasını istediği” ile ilgili ödevin yerine getirilip getirilmediğini sorun. Getirmişse
koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa suçlamadan nedenleri hakkında sohbet edin.
Ödev yapmanın bundan sonraki görüşmede işlerini kolaylaştıracağını belirtin.
Yöntem - Akış :
• Çocukla ilişki kurun ve güvenini kazanın.
• Çocuğun neler yaşadığını anlamak için “Senin keyfini kaçıran şeyler var mı?” diye sorun. Cevap
vermezse üstelemeyin, hazır oluncaya kadar bekleyin.
•Etkinlik:
- Çocuğa kâğıt ve boyalar vererek ailesinin resmini çizmesini isteyin.
- Resimde çizdiği aile bireyleri hakkında sohbet edin. Resimle ilgili yorum ve yargıda bulunmayın.
Resimde bazı ayrıntılar size çocuğun aile yapısı hakkında ipucu verebilir.
- Daha büyük yaştaki çocuklarla çalışırken doğrudan aile bireyleri hakkında sohbet ederek başlayın.
• Çocuğun sorunu nasıl yaşadığını bulun. Aile ve çocuk, sorunun bir parçasıdırlar.
• Anne-baba kadar çocuk da problemin devamını sağlayan bir davranışta bulunuyor olabilir. Bunu
tespit edin, geri bildirim dilini kullanarak çocuğun içinde bulunduğu durumu ve bunun yarattığı
çıkmazları kendisine gösterin.
• Alternatif davranışların neler olabileceğini bulun ve bunları düşünmesi için geri bildirim verin.
• Aşağıdaki sorularla şu anda aile içinde en çok çatışma yaşanan konunun ne olduğunu ve çocuğun bu konuyu nasıl algıladığını anlamaya çalışın.
- Sence şu an evdeki gerginliğin nedeni ne?
- Sen bu konuda ne düşünüyorsun neler hissediyorsun?
Ödev:
Mutlu bir aile için gerekli özellikleri anlatan bir yazı, mektup veya resim hazırlamasını isteyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
121
5. Modül
5. Modül
Aile İçi İlişkiler
3. Oturum
Soruna Odaklanma
Kazanım: Aile içi çatışma nedenlerini farketme.
Göstergeler: Çatışmaların doğal bir süreç olduğunu bilir, nedenlerini fark eder.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “mutlu bir aile için
gerekli özellikleri anlatan bir yazı, mektup veya resim “ödevinin yerine getirilip getirilmediğini sorun. Getirmişse koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa suçlamadan nedenleri hakkında
sohbet edin. Ödev yapmanın bundan sonraki görüşmede işlerini kolaylaştıracağını belirtin.
Yöntem - Akış :
• Ailede çatışma yaşadığı bir sorunu anlatmasını isteyin.
• Yaşanan çatışmalardan sadece anne-baba ya da kardeşin sorumlu olmadığını anlamasına yardım edin.
• Suçlayıcı dili kullandığında, söylediği cümleyi yeniden kurup daha farklı ifade etmesini sağlayın.
• Çocuğun olaylar karşısında yaşadığı duyguya odaklanın ve onun cümlelerini bunu fark etmesini
sağlamak için yeniden tanımlayın.
• Sonra problemin oluşumundaki rolünü görmesine yönelik sorular sorun.
•Aile içinde yaşanan anlaşmazlıkların kişiyi nasıl güçsüz ve çaresiz hissettirdiğini anladığınızı
belirtin. Onun da bu duyguları kabul etmesini sağlayın.
- “Tüm bu sorunlar karşısında kendini nasıl hissediyorsun?”
- “Evet, tüm bunları görüp, yaşayıp kendini iyi hissetmen beklenemez; sanırım çok çaresiz ve
güçsüz hissettiriyordur bu durum.”
• Yaşanan çatışmalarla ilgili sorumluluklarını alıp almadığını sorun. Eğer kendi sorumluluklarını
kabul etmiyor ve suçu başkalarına atıyorsa çocuğu bununla yüzleştirin. Kendisinin bu tartışmalardaki rolünün ve katkısının ne olabileceğini sorun.
• Bir aile kavgasıyla karşı karşıya kaldığında bu durumu çözmek için neler yaptığını ve bu yöntemlerin işe yarayıp yaramadığını sorun.
Ödev:
Anne baba ya da kardeşleriyle bir sorun yaşadığında çözmek için çaba harcamasını isteyin. Bu
durumu bir sonraki görüşmede konuşacağınızı belirtin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
122
Aile İçi İlişkiler
4. Oturum
Çözüme Odaklanma
Kazanım: Çatışmaları çözmek için adımlar atabilme.
Göstergeler: Sorunun değil çözümün bir parçası olabileceğini fark eder.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “anne baba ya da
kardeşleriyle bir sorun yaşadığında çözmek için çaba harcaması” ödevinin yerine getirilip getirilmediğini sorun. Getirmişse koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa suçlamadan nedenleri
hakkında sohbet edin. Ödev yapmanın bundan sonraki görüşmede işlerini kolaylaştıracağını
belirtin.
Yöntem - Akış :
• Duygularını kontrollü bir biçimde ifade etmesi ve daha yapıcı bir yolla ihtiyaçlarını karşılaması
için çocuğa etkili iletişim ve güvenli davranış becerilerini öğretin.
• Yaşanan çatışmalarla ilgili sorumluluklarını alıp almadığını sorun.
• Eğer kendi sorumluluklarını kabul etmiyor ve suçu başkalarına atıyorsa çocuğu bununla
yüzleştirin. Kendisinin bu tartışmalardaki rolünün ve katkısının ne olabileceğini sorun.
• Çocuğun, sorun yaşanan durumlarda anne-babanın kendisine nasıl davranmalarını beklediğini
öğrenin. Ailesi ile görüşerek ortak bir davranış planı oluşturun.
• Anne babasının ve kardeşlerinin kendisine nasıl davranmalarını istediğini sorun. Aralarındaki
ilişkinin nasıl bir ilişki olması gerektiğini düşündürün. “Kardeş ya da anne baba olmak ne
demek sence? Kafandaki ideal kardeş anne baba nasıl olurdu? Nasıl bir ilişkiniz olurdu?”
şeklinde sorular sorarak düşünmesini sağlayın.
• Yaşanan olayların kendisinde uyandırdığı duyguların sorun olan davranışlar sergilemesine
neden olduğunu geri bildirim dilini kullanarak gösterin. “Kardeşin izinsiz eşyalarını aldığında
eşyalarına zarar vereceğini düşünüyorsun, bu da seni kızdırıyor ve ona vuruyorsun!”
• Kendisine istenmediği şekilde davranıldığında neler hissettiğini sorun. Öfke, aşağılanmışlık,
değersizlik, kıskançlık gibi kötü hislerin, onu doğru olmayan bir şekilde tepki vermeye ittiğini
gösterin. Olumsuz duygularının onu, sorunu çözmeyen davranışlar sergilemeye ittiğini gösterin
(Örneğin kardeşlerini kıskandığı için onlara yönelik şiddet içeren davranışlarda bulunabilir).
Ödev:
Olumsuz duyguları nedeniyle yaptığı olumsuz davranışları düşünmesini isteyin. Öfke kontrolü
tekniklerinden birini öğretin (1 den 10 a kadar içinden sayma).Bunu evde uygulamasını isteyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
123
5. Modül
5. Modül
Aile İçi İlişkiler
5. Oturum
Çatışma Çözme - 1
Kazanım: Çatışmaları çözmek için adımlar atabilme.
Göstergeler: Sorunun değil çözümün bir parçası olabileceğini fark eder.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “öfke kontrolü
tekniğini uygulama“ ödevinin yerine getirilip getirilmediğini sorun. Getirmişse koşullu olarak
takdir edin. Ödevini yapmamışsa suçlamadan nedenleri hakkında sohbet edin. Ödev yapmanın
bundan sonraki görüşmede işlerini kolaylaştıracağını belirtin.
Yöntem - Akış :
• Çocuğa bir aile kavgasıyla karşı karşıya kaldığında bu durumu çözmek için neler yaptığını ve
bu yöntemlerin işe yarayıp yaramadığını sorun. Bu gibi durumlarla başa çıkmak için kullanması
gereken çatışma çözme becerilerini öğretin.
•Etkinlik
- Kendi davranışlarının sorumluluğunu almak,
Çıkan tartışmalarda kendi davranışlarının etkisi varsa bunları kabullenip sonuçlarına katlanması
gerektiğini vurgulayın. Annesiyle anlaştıkları saatten iki saat sonra eve döndüğü için tartışıyorsa buradaki hatasını kabullenmesi gerektiğini söyleyin.
- Başkalarını suçlamamak,
Yapılan hatalar üzerine odaklanmak yerine çözüm yolları üretmeye odaklanması gerektiğini
vurgulayın. Başkalarını suçlayarak sorumlu olduğu hareketlerden kaçmak yerine sorunla yüzleşip, hemen tepki göstermemeyi öğrenmesinin ve akılcı bir çözüm yolu bulmaya çalışmasının
daha iyi olacağını anlatın.
- Hemen tepki göstermemeyi öğrenmek,
“DurBakDüşünPlan YapHareket Et” becerisini öğrenmesi ve benimsemesi için
canlandırmalar yaptırın.
- Birinden yardım istemeyi öğrenmek.
Güvendiği ve rahatça konuşabildiği bir arkadaşı veya akrabasından yardım isteyebileceğini
anlatın.
Ödev:
Hemen tepki göstermemeyi öğrenmek, “DurBakDüşünPlan YapHareket Et” becerisini
uygulamasını isteyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
124
Aile İçi İlişkiler
6. Oturum
Çatışma Çözme - 2
Kazanım: Çatışmaları çözmek için adımlar atabilme.
Göstergeler: Sorunun değil çözümün bir parçası olabileceğini fark eder.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “DurBak
DüşünPlan YapHareket Et” becerisini uygulayıp uygulamadığını sorun. Getirmişse koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa suçlamadan nedenleri hakkında sohbet edin. Ödev
yapmanın bundan sonraki görüşmede işlerini kolaylaştıracağını belirtin.
Yöntem - Akış :
• Çocuğa yaşadığı endişeyi ve bunun kaynağını fark ettirin. Eğer aile içinde çatışma fazlaysa, bu
durum çocuğu endişelendirebilir ve bu olaydan duyduğu kaygıyı farklı şekillerde dışarı vurabilir
(anne-baba ya da kardeşle kavga, söz dinlememe gibi).
• Anne-baba ile ilgili olaylarda, birçok çocuğun benzer duyguları yaşadığını söyleyerek normalleştirin.
• Duygularını sağlıklı bir şekilde dışa vurması için ona yardım edin. Kendisini daha iyi ifade etmesini sağlamak için “ben dili” mesajlarını öğretin.
•Etkinlik: Kendisini çok açık bir şekilde ve tamamı ile ifade etmesini öğretin. “Ben dilini” kullanarak karşınızdakiyle nasıl iletişim kuracağını çocuğa gösterin. Bu nedenle, “Ben” mesajının
verildiği üç boyutu tanıtın. Adım adım alıştırma yapın.
- Neler oluyor (davranışı tanımlama) Beni nasıl etkiliyor (somut etki) Ne hissediyor (duyguyu ifade)
• Kendini ifade ederken; isteyip istemediğini söyleme, “Hayır…Çünkü….” Diyebilme ve hoşlanıp
hoşlanmadığını söyleme konularından bahsedip, alıştırmalar yapın.
• Eğer çocuk anne-babanın arasına giriyorsa bunu engelleyin. Kendi arkadaşlık ilişkilerinden yola
çıkarak açıklayın. Kendisinin en sevdiği arkadaşı ile hiç kavga edip etmediğini, bu durumda
araya bir başkası girerse nasıl hissedeceğini ve tepki vereceğini sorun. Benzer bir durumu anne-babasının da yaşayabileceğini ifade edin.
•Eğer çocuk madde kullanıyorsa; aile içinde yaşanan anlaşmazlıkların ve madde kullanımının
çocukta yarattığı güçsüzlük ve çaresizlik duygularını anladığınızı çocuğa hissettirin. Çocuğun
madde kullanmasıyla, aile içinde yaşadıkları arasında bir kısır döngü olduğunu görmesini sağlayın.
• Ailede alkol ya da madde bağımlısı olan bir ebeveyn ya da kardeş varsa hem çocuğa hem diğer
eşe yönelik fiziksel, cinsel ve duygusal istismar olasılığını göz önünde bulundurun. Eğer böyle bir
durum söz konusuysa aileyi bir uzmana yönlendirin.
Ödev:
Çocuğun aile üyelerine bir mektup yazmasını sağlayın. Mektupta sorunu nasıl tarif ettiğini, bu
sorun karşısında ne hissettiğini, kendi çözüm önerilerini yazmasını isteyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
125
5. Modül
5. Modül
Aile İçi İlişkiler
7. Oturum
Çatışma Çözme - 3
Kazanım: Çatışmaları çözmek için adımlar atabilme.
Göstergeler: Sorunun değil çözümün bir parçası olabileceğini fark eder.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “Çocuğun aile
üyelerine bir mektup yazma “ ödevinin yerine getirilip getirilmediğini sorun. Getirmişse koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa suçlamadan nedenleri hakkında sohbet edin. Ödev
yapmanın bundan sonraki görüşmede işlerini kolaylaştıracağını belirtin.
Yöntem - Akış :
• Kardeşleriyle sorun yaşıyorsa;
•Kardeşiyle yaşadığı sorun konusunda nasıl başa çıkabileceğini öğretin. Çocuktan kardeşinin
şiddet içeren davranışlarını (eğer fiziksel bir yaralanmaya yol açacak kadar ciddi değilse) görmezden gelmesini, ilgi göstermemesini, şiddet içermeyen, paylaşımcı ve barışçıl davranışlarını
da överek teşvik etmesini söyleyin.
• Çocuğun bunu anne babasına da öğreterek kardeşinin aile üyelerine yönelik olumlu davranışlarını
pekiştirmeyi denemesi için teşvik edin.
• Her şeyin kendi beklentilerine göre gitmeyeceğini farkettirin. Çocuğun kardeşinin ya da anne
babasının her zaman onun istediği şekilde davranamayacaklarını, çünkü onlarında birer birey
olduklarını anlamasına yardım edin.
• Ev içinde bazı kurallar ve sınırlar olmasının neden gerekli olduğunu çocuğa anlatın. Herkesin
bazı zamanlarda kendisine yol gösterecek izlere ihtiyaç duyduğunu bu kuralların kendisine daha
az hata yapması için konulduğunu açıklayın.
• Var olan ve değişmesini istediği kurallar olup olmadığını sorun. Eğer değiştirmek istediği kurallar
varsa bunu neden değiştirmek istediğini, nasıl değiştirmek istediğini sorun. Eğer isteği gelişimsel dönemi ve çocuğun kapasitesi dahilinde ise ailesine bunu nasıl açıklaması gerektiği yolunda
yardım edin.
Ödev:
Çocuğun kendi sorumluluklarını üstlenmesi ile ilgili ödevler verin (kendisinin giyinmesi, ödevlerini
kendi başına yapması, kendisinin yıkanması ya da odasını kendisinin toplaması gibi).
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
126
Aile İçi İlişkiler
8. Oturum
Genelleme
Kazanım: Çatışmaları çözmek için adımlar atabilme.
Göstergeler: Sorunun değil çözümün bir parçası olabileceğini fark eder.
Giriş:
Çocuğu karşınıza alarak kısa bir süre sohbet edin. Önceki görüşmede verilen “Çocuğun kendi
sorumluluklarını üstlenmesi” ile ilgili verilen ödevin yerine getirilip getirilmediğini sorun. Getirmişse koşullu olarak takdir edin. Ödevini yapmamışsa suçlamadan nedenleri hakkında sohbet edin.
Yöntem - Akış :
•Etkinlik
- Çocuğa geçmişte yaşadıklarını kabullenmesi için mektup yazdırabilirsiniz.
- Mektupta geçmişte yaptığı hatalar için diğer aile üyelerinden özür dilemesini, neler hissettiğini, o
an neler yaşadığını ve bu olaylardan nasıl etkilendiğini dile getirmesini; mektubu yazdığı kişiden
beklentilerinin neler olduğunu ifade etmesini isteyebilirsiniz (Kendi kendisini affetmesi için de
mektup yazdırabilirsiniz).
- Aile üyeleriyle görüşme olanağınız olduğunda mektubu okuyan diğer aile üyelerinden mektubu
okurken neler hissettiklerini ifade etmelerini isteyin.
- Çocuğun beklentilerini nasıl karşıladıklarını, onların beklentilerinin neler olduğunu öğrenin.
- Tüm aile bireylerinin birbirlerine mektup yazmasını da isteyebilirsiniz. Bu herkesin diğerlerinden
neler beklediğini öğrenmede faydalı olacaktır.
• Güç savaşlarının (benim dediğim olmalı) ve diğer aile bireylerini sürekli kontrol altında tutmaya
çalışmanın sorunlara çözüm getirmeyeceğini, bunun sağlıksız bir tutum olduğunu görmelerini
sağlayın. Aşırı kontrolcü olmak yerine ailede her bireye biraz daha özgürlük ve bireysellik tanınmasının daha sağlıklı ilişkiler meydana getireceğini öğretin ve birbirlerinin özgürlüklerine saygı
duymalarını sağlayın.
•Çocuğun kendi ayakları üstünde durmasını, ailesine bağımlı yaşamamasını sağlamak için
hayatıyla ilgili sorumluluklar edinmesini sağlayın. Odasının temizliğinden, harçlığını nasıl harcayacağından, giysilerinin tarzı ve temizliğinden kendisinin sorumlu olması gibi.
Sonlandırma:Bu günkü görüşme ve bugüne kadar gerçekleştirilen diğer görüşmeler ile ilgili duygu ve düşüncelerini alın. Gelecekle ilgili planları hakkında sohbet edin.
127
5. Modül
6. Modül
Cinsel İstismar
ÖNLEME
• Çocukların cinsel istismara maruz kalmalarını önlemek için, ailelerini bilgilendirmesi
çok önemlidir. Ergenlerle ise birebir konu hakkında konuşarak bilinçlendirme çalışması
yapabilirsiniz. Ancak daha küçük yaştaki çocuklarla çalışırken; bedeninin kendisine özel
olduğu fark ettirilmeli, hayır diyebilme becerisi kazandırmalı ve rahatsız olduğu bir
durumda neleri yapması gerektiği ona öğretilmelidir.
• Hayır demeyi öğrenmesine yardımcı olun. Büyükleri ya da sevdiklerimizi kırmamak için,
ayıp olur diye yanlış gelen şeylere evet dememesi gerektiğini fark ettirin. Sorgusuz her
söylenene itaat etmemeleri öğretilmelidir.
• Birisi kendisine kötü, rahatsız edici bir şey yaparsa arkadaşlarından ya da büyüklerden
yardım istemesi gerektiği vurgulanmalıdır.
1. Oturum
Tanışma - Çocuğu Tanıma
Kazanım: Tanışma, ilk görüşme.
Göstergeler: Süreç içerisinde destek alacağı danışmanı tanır.
• Kendinizi tanıtın ve ona destek olmak için burada olduğunuzu belirtin. Yaşadıklarının zor olduğunu bildiğinizi, bu zorlukları aşabileceğini ve bunu birlikte başarabileceğinizi vurgulayın.
• Cinsel istismarın ne demek olduğunu yaşına uygun bir tanım ile açıklayın. Sessiz kalma olasılığını da göz önünde bulundurarak konuşması için zorlamayın.
• Konu ile ilgili yanlış inançları (kimler tacize uğrar, taciz kapsamına neler girer, istismara maruz
kalan suçlanır mı, konuşmamak en iyisi midir? vb) sorgulanmalı ve doğru bilgilendirme yapılmalıdır.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
128
Cinsel İstismar
2. Oturum
Atılacak İlk Adımlar
Kazanım: Atılacak adımları bilme.
Göstergeler: Süreç içerisinde atılacak adımları bilir.
• Çocuğun/gencin cinsel istismar ile ilgili söyledikleri ciddiye alınmalı ve onu tekrar tekrar sorguya
çekmekten kaçınarak konunun uzmanına değerlendirme ve destek için yönlendirilmelidir.
•Çocuğun evde kalmasının güvenli olup olmadığının araştırılmasını sağlamak ve ev içinde
gerçekleşebilecek başka tacizlere karşı hem çocuğu hem de varsa diğer çocukları korumak için
bilgileri gerekli yerlere bildirin (Aile ve sosyal politikalar il/ilçe müdürlükleri). Öncelik çocuğun
güvende olmasıdır.
• Böyle bir durumda yaşayacağı süreç hakkında çocuğun bilgilendirilmesi gerekir. Yaşanacaklara
dair bir bilgisi olmayanlar daha çok örselenebilir.
• Resmi bir yazı yazıldıktan sonra adli kurumlara yönlendirme yapılacağı söylenir. Güvenlik güçlerinde ve savcılıkta sorumlulara ifade vereceği anlatılmalıdır.
• Konunun uzmanı bir doktor tarafından fiziki olarak muayene edileceği ancak önce olayla ilgili
orada da bir öyküsünün alınacağı anlatılmalıdır.
• Muayenede cinsel bölgelerini de içerecek şekilde bir incelemenin yapılacağı belirtilmelidir.
• Adli süreç başladığında cumhuriyet savcılığı ve mahkemede dinleneceği ve bu süreçte kendisinden olayı anlatmasının isteneceği açıklanmalıdır.
• Mağdur olarak yargılama sürecinde isterse ifadesini verirken duruşmada failin olmamasını talep
edebileceğini, bu hakkın onun korunması ve kendisini daha rahat ifade edebilmesi için tanındığını belirtin.
• Duruşma sırasında kendisine yardımcı olmak üzere mahkeme salonunda bir psikolog veya sosyal hizmet uzmanının bulunacağı, anlamadığı veya kaygı duyduğu durumlarda ondan da yardım
alabileceğini anlatın.
• Yaşadığı olaydan dolayı sorumlu olmadığı, bunun onu suçu olmadığı tekrar söylenmelidir. Bu tür
olaylara maruz kalan kişilerin psikolojik bir travma yaşadığı açıklanmalıdır. Bu tür bir travmatik
yaşantıdan sonra fiziksel, duygusal, sosyal, inanç ve davranış boyutunda bazı sıkıntılar yaşayabileceği, destek alarak bu sürecin yarattığı sıkıntıları atlatabileceği söylenmelidir.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
129
6. Modül
6. Modül
Cinsel İstismar
3. Oturum
Tanışma - Çocuğu Tanıma
Kazanım: Yaşanan olayın yarattığı etkilerini tanıma.
Göstergeler: Yaşanan olayın kendisi üzerinde yarattığı etkilerinin farkına varır.
• Yaşanan travmatik olay sonrasında, mağdurun yaşayacağı fiziksel, duygusal, sosyal, inanç ve
davranış boyutundaki sıkıntıların neler olabileceğine dair bilgilendirilmesi gerekir. Bu tür bir bilgilendirme, mağdurun travmatik stres belirtileri nedeniyle yaşayacakları sonrasında gelişebilecek
“kendimi tanıyamıyorum artık” veya “delireceğim herhalde” ya da “artık hiç bir şey eskisi gibi
olamaz, herşey bitti” gibi yanlış inançları engellemek için önemlidir.
•Yaşayabileceği duygular ve verebileceği olası tepkiler aşağıdaki şekilde sıralanabilir. Aşağıda
yer alan bilgiler, danışman tarafından çocuğun yaşı ve psikososyal konumu da dikkate alınarak
değerlendirilmelidir:
- Cinsel istismara uğrayanlarda ilk tepki inkâr olabilir. Gözle görülür bir çökkünlük oluşur. Duygularında ani değişiklikler meydana gelir. Öfke ve üzüntü içerisinde gidip gelebilir.
- Olayın ne olduğuna ilişkin karışık duygular içerisinde olabilirler. Utanç ve kirlenmişlik hissederler.
Olaydan kendini sorumlu tutabilir ve suçluluk hissedebilirler.
- Kendine saygıda düşüş, güven kaybı, sevdiği şeylere karşı ilgi kaybı, aldatılmışlık hissi, kontrol
kaybı duygusu, çaresizlik, kaygı ve korku gibi duygusal tepkiler yaşayabilecekleri söylenmelidir.
Bu hislerin, bu tür bir anormal olaya verilen normal tepkiler olduğu, üstesinden gelmek için
desteklendiği hatırlatılmalıdır.
- Başkalarına güvenememe eğiliminde olabilirler. Kendini ve/veya başkalarını idealize etme ya da
değerinden az görme eğilimine girebilirler. Kendilerini her şeyden izole edip içlerine kapanabilirler. Aşırı bağımlı hale gelip birilerine fazlasıyla da bağlanabilirler. İnsanlarla güvene dayalı ilişkiler
geliştirmek için kendilerine zaman tanımaları gerektiği, güvenebileceği insanlar da olduğu vurgulanmalıdır.
- Aşırı temizlenme ihtiyacı hissedebilir. İlk yıkanması sonrasında fiziksel olarak zaten temizlendiği,
duygusal olarak olayın üstesinden gelmekte zorlandığı için bu tür bir davranışta bulunduğu anlatılmalıdır. Aksine tamamen kendine bakımı ihmal edebileceği de söylenmelidir. Bu gibi durumda
da kendine bakması için onu teşvik etmek gerekir.
- Taciz olayını tekrar yaşıyormuş gibi geriye dönüşler yaşama hissine kapılabilir ya da davranabilir.
Taciz ile ilgili kâbuslar görebilir. Bunların zaman ile geçeceği, şimdi artık güvende olduğu bilgisi
vurgulanmalıdır.
- Çevresine ya da kendisine yönelik yıkıcı davranışlarda bulunabilirler. Gerginlik ve davranışlarında
kendine veya bir başkasına yönelik saldırganca davranışlar sergileyebileceği vurgulanmalıdır.
Kendine zarar verme davranışı ile çalışmak gerekir.
- Yaşananları unutmak ya da sıkıntısını azaltmak bahanesi ile alkol veya madde kullanımına yönelebileceği akılda tutularak düzenli olarak bu alan yoklanmalıdır.
- İntihar düşünceleri oluşabilir. Bir psikiyatriste yönlendirmek gerekir.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
130
Cinsel İstismar
4. Oturum
Atılacak İlk Adımlar
Kazanım: Güçlü yanlarının ve sağlıklı başa çıkma stratejilerinin farkına varmasını sağlama.
Göstergeler: Sağlıklı başa çıkma stratejilerini fark eder. Güçlü yanlarını tanır.
•İntihar, madde kullanımı, kendine zarar verme davranışı, depresyon, anksiyete bozukluğu,
dissosiyatif bozukluk gibi oluşabilecek psikolojik rahatsızlıklara karşın konunun uzmanı bir psikiyatristten destek almaları için gerekli yönlendirmeler mutlaka yapılmalıdır.
• Bu tür travmatik bir olaya maruz kalan çocuk ve gençle aşağıdaki başlıkları içeren konularda
destek olmak gerekir:
• Suçluluk duygusu, kendine güven ve kontrol duygusu üzerine odaklanmalı ve bu alanda yaşadığı
sıkıntılar tek tek ele alınmalıdır.
• Olumsuz başa çıkma stratejileri öğrenilmeli ve yerine sağlıklı olanlarını koyabilmesi için çalışılmalıdır.
• Güçlü yanlarını fark etmesi sağlanmalıdır. Bunları başa çıkma mekanizması olarak kullanmasını
sağlamak için cesaretlendirilmelidir.
• Kendine bakımı konusunda desteklenmelidir.
• Kaygı ve stresle baş etme teknikleri konusunda çalışılmalıdır.
•Yaşadığı olayın onun suçu olmadığı belirtilmelidir. Ancak yaşadığı olayı anlamlandırmakta da
zorluk çekerler. Bu durumda bazı insanların yapmaması gereken şeyler yaptığı söylenmelidir. Bir
ötekinin kendisine niye bunu yaptığının sorgusunda cevap yine kendisinde suç aramaya dönerse
“bunun onun suçu olmadığı” bilgisinin tekrarlanması faydalıdır.
• Ergene yaşadıklarının başka akranları ve insanlar tarafından da yaşandığını, yaşadığı sıkıntıları
atlatmanın zaman alacağı ama mümkün olabileceği söylenmelidir.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
131
6. Modül
6. Modül
Cinsel İstismar
5. Oturum
Öfke
Kazanım: Öfke kontrolünü sağlayabilme
Göstergeler: Öfkesinin nedenlerini fark eder. Öfkesini kontrol edebilir.
• Yaşadığı istismar sonucu diğer insanları ve durumları nasıl tehlikeli ve tehdit edici görme eğiliminde olabileceğini anlamasına yardım edin.
•Öfkesinin altında yatan duyguları görebilmesi için açık uçlu sorular sorarak kendisini nasıl
hissettiğini anlatmasına yardımcı olun.
• Öfkenin aslında ikincil bir duygu olduğunu gösterin. Haksızlığa uğrama, anlaşılmama, reddedilme,
mutsuzluk, önem verilmeme ve değersiz hissetme, takdir edilmeme gibi nedenlerden ötürü öfke
yaşadığını değişik örnekler vererek dile getirin. Belirtilen birincil duyguların ifade edilmesinin
daha zor olduğunu belirterek onunla empati kurun. Bu duyguların üstesinden gelmesinde, onu
dinleyin ve yanlış inançlarına müdahale edin.
• Gündelik hayatında öfkelendiğinde kaynağını başka bir şeymiş gibi gösterdiğini ve asıl duygularını hasıraltı ederek biriktiğine dair örnekleri onunla paylaşın. Bu durumun ufacık olaylarda dahi
patlama yaşatabildiğini gösterin.
• Öfkelendiğinde yapabileceği alternatif davranışlar üzerinde konuşun. Başkalarına veya kendine
öfkesini yöneltmemesi için neler yapabileceğini tartışın. Kendini öfkelendiren ortamdan ya da
kişiden uzaklaşma, odağını başka bir şeye yöneltmeye çalışarak tepkilerini geciktirmesi, nefes
egzersizi, yürüyüş yapmak, müzik dinlemek, resim yapmak gibi fiziksel aktivitelere kendini vermesi gibi alternatiflerden bahsedin.
• Yaşadığı olaydan dolayı hissettiği öfkeyi gündelik yaşamındaki olaylarda bunu öteki insanlara
yansıtabilir. Gündelik yaşamında kendisini sinirlendiren olaylara yaşadığı olayın öfkesini yüklememesi için örnekler üzerinden neler olduğu ve ne yapabileceği üzerine konuşun.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
132
Cinsel İstismar
6. Oturum
İlişkiler ve Güven
Kazanım: Güvenli ilişkiler kurabilme
Göstergeler: Güvenli ilişkiler kurabilmek için yapabileceklerini fark eder.
•Yaşadığı olaydan ötürü başkalarına karşı güveni sarsılmıştır. Güvenli ilişkiler kurabilmesinin
önündeki düşünsel engelleri kaldırabilmesine yardımcı olunmalıdır.
• “Ötekilerin kötü” olduğuna dair varsayım, başka yanlış varsayımları tetikleyebilir. Bu sebeple,
varsayımlarımızın gerçekle örtüşmeme ihtimali olduğunu anlatın. Başkalarının duygularını, düşüncelerini ve niyetlerini tahmin etmek yerine bazen sorular sorarak daha fazla ve gerçekçi bilgi
edinmesini de öğretin. Gerekirse, canlandırmalarla başkalarının ne düşünüp ne hissettiklerini
nasıl soracağını gösterin.
•İkili ilişkilerde yaşayabileceği çatışmalarda, karşısındakini yanlış anlama olasılığını azaltması için, kafası karıştığında karşısındakinin söylediğini ona özetleyecek şekilde tekrar etmesini
tavsiye edin. Böylece onu doğru anlayıp anlamadığını kontrol edebileceğini ve varsa bir yanlış
anlaşılma, bunun farkına varabileceğini söyleyin.
• Kendi kendine yaptığı olumsuz etiketlemelerin önüne geçin. Olaylardan ötürü kendini suçlamayı
öğrendiği için bu davranışına devam edebilir. Bunun yerine kendine olduğu kadar diğer insanların da hatalı olup olmadığına bakması gerektiğini öğretin. Bu tutum onu olaylar karşısında “ Ben
beş para etmez biriyim.” gibi olumsuz etiketlemeler yapmasının önüne geçmek için faydalıdır.
• Kendi hakkında olumsuz düşünmesinde yaşadığı travmatik deneyimin etkisi olduğunu söyleyin.
Anlattığı olayları derinlemesine irdelediğinizde aslında belli bir duygu ya da algılamadan yola
çıkarak genelleme ve etiketlemeye gittiğini çocuğa da fark ettirin.
• Olaydan sorumlu olmamasına rağmen olayın nedenini kendisinde görme türündeki çarpıtmanın
da travmatik yaşantısının bir sonucu olduğu vurgusu yapılmalıdır. Bu ve benzer durumlardaki
mantıklı olmayan düşüncelerini tespit etmesine yardımcı olun. “Arkadaşımın ailesi ile arası bozulmuş, belki de benimle takıldığı içindir” veya “Annem babam boşanıyor, benim yüzünden” gibi.
•Engelleyici düşüncelerin varlığını azaltmak için, bakış açısını değiştirmesini ya da kaynakları
yeniden yapılandırmasını sağlayın. Bir arkadaşına neler yapabileceği hakkında tavsiye verdiği
bir durumu hayal ettirerek farklı bir perspektiften bakmasını sağlayabilirsiniz.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
133
6. Modül
6. Modül
Cinsel İstismar
7. Oturum
Hayır Demek
Kazanım: Hayır diyebilmenin önemini kavrama.
Göstergeler: Hayır diyebilmenin önemini kavrar.
• Kendisine yapılan önerileri, ne zaman ve neden reddetmesi gerektiğini sorun. Onun söylediklerine ekler yaparak hayır demesinin gerektiği durumlar hakkında konuşun: “Başka önceliklerinle
çatışması, karşındakinin sana çok fazla zorla yüklendiğini hissetmen; ya da bu tür bir aktiviteyi
yapmaktan hoşlanmama veya teklifi yapmak konusunda kendini rahat hissetmiyor olman, bunun sana zararı olacağını düşünmen gibi nedenler reddetmen için yeterli sebeplerdir” gibi.
• Hayır diyemediği durumlar olup olmadığını araştırın ve varsa onlarda neden zorlandığını bulun.
Buradaki yanlış inançlarını kendisine fark ettirin. İstemediği herhangi bir şeyi yapmak zorunda
olmadığını vurgulayın.
• Beden diline dikkat etmesini, ses tonunu, beden duruşunu, göz kontağını ve mimiklerini istediği
şeyi belirtmek için kullanmasını öğretin. “Hayır” demenin kolay olmadığını, kültürel olarak çoğunlukla reddetmenin ayıp olarak öğretildiğini ama istemediği ve yanlış olduğunu düşündüğü
durumlar için hayır demesinin doğru olduğunu anlatın. Bazı durumlarda, açık, kısa ve net bir
şekilde “hayır” demesi ve uzun açıklamalara girişmemesi gerektiği söylenmelidir.
• Kendisine yapılabileceğini düşündüğü, reddetmeyi becermek isteyeceği teklifleri düşünmesini
isteyin. Kimin tarafından bu isteğin ya da önerinin yapılabileceğini de öğrenin. Durumu kendine
güvenli bir şekilde reddetmesi için canlandırmalar yaparak ona model olun.
• Kendisini doğru ifade edebilmesi için iletişimin beş boyutunu anlatın. İlk aşamasının ne görüp ne
duyduğunu fark etmesi, ikinci aşamasının hangi duyguları hissettiğini ayrıştırması, üçüncü aşamasının duygularını destekleyen düşünceleri ve açıklamaları belirlemesi, dördüncü aşamasının
talep ettiği davranışı ifade etmesi üzerine pratik yapabilirsiniz.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
134
Cinsel İstismar
8. Oturum
Olumlu Benlik Algısı
Kazanım: Benlik algısını güçlendirme.
Göstergeler: Kendisini güçlü hissettiren yönlerinin farkına varır.
• Travmatik yaşantıdan dolayı sarsılan sağlıklı bir benlik algısını desteklemek için olumlulara odaklanmak gerekir.
• Kendisinde iyi ve olumlu şeyler bulmakta zorlanan bir çocuğa, zaman tanıyın, hemen pes etmeyin.
•Çocuğun kendisine zarar verici olan olumsuz düşüncelerinin sıklığını azaltırken kendisini
kuvvetlendirecek olumlu düşüncelerin sıklığını çoğaltın. Başarılı olduğu alanları görmesini
sağlayın.
• Olumlu ve doğru bir benlik algısı kurmada her gün kullanacağı, kendisini güçlendirecek olumlu
inançlarının bir listesini oluşturmasında yardım edin. “Neleri iyi yapıyor veya neler yapmaktan
hoşlanıyor” gibi sorular sorarak bu yönlerini bulmasını sağlayın. Sonra bunları olumlu iç konuşmalar olarak yerleşmesi için gündelik yaşamında gerektiği zamanlarda kendisine bunları
hatırlatmasını söyleyin.
•Çocuğun sahip olduğunu düşündüğü olumlu özelliklerinden bulabildiğiniz kadarını bulmasını
sağlayın. Bu özelliklerini neden sevdiğini sorarak bu özelliklerine dair farkındalığını arttırın.
• Gelecekte nasıl bir yaşantısı olmasını istediğini sorun. Nerede yaşamak istiyor, hangi meslekleri
düşlüyor? Kendisinin yetişkin hali hakkında bir yazı yazmasını ya da size tarif etmesini isteyin.
• Tarif ettiği kişi olabilmesi için nelere ihtiyacı olduğunu, kendisi ile ilgili değiştirmesi gereken,
öğrenmesi gereken şeyler olup olmadığını sorun. Bunları listeleyip onlar üzerinde çalışmak için
yeni bir plan oluşturun.
Sonlandırma:Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
135
6. Modül
1. Modül
Aile İçi İlişkiler
1. Oturum
İletişim ve İlişki
Kazanım: İletişimde dinlemenin önemini kavrama.
Göstergeler: Çocuklarını etkin dinleyebilme becerisi kazanır.
Giriş:
Danışman öncelikle kendini tanıtır, Aile bireylerinin birer cümle ile kendilerini tanıtmalarını ister.
Görüşme programı hakkında genel bilgiler verilir. Çocukları hakkında kısa bir ön sohbet yapılır.
Yöntem - Akış :
• Ebeveynlere aşağıdaki soruları sorarak konuya giriş yapın.
• Akşam çocuğunuz eve ağlayarak geldi. “Arkadaşlarım okulda saçlarımla alay ettiler” dedi. Siz
ona ne dersiniz?
• Dediklerini not alın. Bunlardan iletişim engeli olanları belirtin
• Sorun yaşayan çocuğu dinlemenin öneminden bahsedin. Aşağıdaki soruları sorarak sohbet edin
- Her zaman karşınızdaki kişiyi can kulağıyla dinleyebiliyor musunuz? Ne zaman onu dinlemediğinizi hissediyorsunuz?
- Çocuklarınız bazen onları dinlemediğinizi düşünüyor mu? Böyle anlarda tepkileri neler oluyor?
- Dinlediğinizde neler oluyor? Ne gibi tepkiler alıyorsunuz?
• Aşağıdaki açıklamaları yaparak devam edin;
- İletişimde dinlemek en önemli beceridir. Özellikle ergenlerin kendilerini ifade etme ihtiyaçları
çok yoğun olduğu için onları etkili bir şekilde dinlemek onlarla kurulan iletişimi birinci dereceden
etkiler
- Ergenler hem düşüncelerinin, hem duygularının hem de değerlerinin dikkate alınmasını isterler.
- Çocuğunuza bırakabileceğiniz en büyük miras O’na dinlemeyi öğretmektir.
- Dinlemede beden dilini kullanabilme, konuşulanların anlaşıldığını geri iletme, duygunun anlaşıldığını uygun zaman ve yerde gösterme önemli becerilerdir.
• Ebeveynlere etkin dinleme becerilerini öğretin
- Pasif dinleme becerileri (beden dili ile dinlediğini belirtme)
- İçerik yansıtması (konuşulanların içeriğinin anlaşıldığını geri iletme)
“Arkadaşların saçlarınla dalga geçti.” (içerik yansıtması)
- Duygu yansıtması (duygunun anlaşıldığını iletme)
“Arkadaşların saçlarınla alay edince öfkelendin” (duygu yansıtması)
Ödev:
Çocuklarını etkin dinlemelerini isteyin. Bu durumu bir sonraki oturumda konuşacağınızı söyleyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
136
Aile İçi İlişkiler
2. Oturum
Dinleme
Kazanım: İletişimde dinlemenin önemini kavrama.
Göstergeler: Çocuklarını iletişim engelleri kullanmadan dinleyebilme becerisi kazanır.
Giriş:
Bir önceki oturumda yapmaları gereken uygulamayı yapıp yapmadıklarını sorun. Konu hakkında
sohbet edin. Yaptıkları uygulamaları burada paylaşmanın önemini vurgulayın.
Yöntem - Akış :
• Ebeveynlere aşağıda soruları sorarak konuya giriş yapın.
- Siz küçükken anne babanız size ne/neler söylediğinde iletişimi keserdiniz?
- Sizinle nasıl konuştuğunda kendinizi kötü hissederdiniz?
• Ebeveyne, birlikte kısa bir etkinlik yapacağınızı söyleyin. Onayını aldıktan sonra, ebeveyne başından geçen ilginç, gülünç bir olayı anlatmasını isteyin.
• Anlatırken beden dilinizle dinlemediğinizi gösterin. Soru sormak, öğüt vermek gibi iletişim engellerini kullanın. Sonra kendini nasıl hissettiğini sorun. Günlük yaşamda bu gibi davranışlarla
karşılaşıp karşılaşmadığı üzerinde konuşun.
• Aynı etkinliğe devam edeceğinizi söyleyerek başından geçen ilginç, gülünç bir olayı tekrar anlatmasını isteyin.
• Bu kez hiçbir iletişim engeli kullanmadan onu dikkatlice dinleyin. Duygu ve içerik yansıtması
yapın. Şimdi neler hissettiğini sorun. İki dinleme arasındaki farkı buldurmaya çalışın.
• İletişim engellerini tahtaya yazarak her birinin neden kullanılmaması gerektiğini örneklendirerek
açıklayın.
İletişim Engelleri
Emir Vermek, Yönlendirmek: “Doğru odana git.”, “Gürültüyü kes.”
Uyarmak, Gözdağı Vermek: “Ayaklarımın altından çekilmezsen çok kızacağım.”
Ahlak Dersi Vermek: “Birisi konuşurken sözü kesilmez.”, “Her zaman teşekkür etmelisin.”
Öğüt Vermek, Çözüm ve Öneri Getirmek: “Neden gelip arkadaşlarınla oynamıyorsun.”, “Elbiselerini
yerine koymalısın.”
Öğretmek: “Kitaplar fırlatılıp atılmak için değil, okumak içindir.”
Yargılamak, Eleştirmek, Suçlamak: “Çok dikkatsizsin.”, “Kötü çocuk oldun.”
Övmek, Aynı Düşüncede Olmak: “Arkadaşlarına hep iyi davranıyorsun.”, “Haklısın nasıl istersen
öyle olsun.”
Ad Takmak, Alay Etmek: “Ukalasın.”, “Bu kadar yaramazlık yapmaya utanmıyor musun?”
Güven Vermek: “Hiç endişelenme, yarın gider ben senin yerine sorunu çözerim”
Soru Sormak, Sınamak: “Ne yaptığının farkında mısın?”, “Bunu sana kim öğretti?”
Konuyu Saptırmak, Oyalamak: “TV’ deki o zırvayı izleyeceğine okusan daha iyi olmaz mı?”, “Kulak
zarını patlatmaktan hoşlanıyor musun?”YORUMLAMAK, ANALİZ ETMEK, Tanı Koymak: “Kardeşini biraz kıskanıyorsun.”, “Yorgun olduğum zaman hep beni rahatsız etmek istiyorsun.”
Ödev:
Çocuklarına yönelik daha çok hangi engelleri kullandıklarını düşünmelerini isteyin. Bir sonraki
oturuma kadar iletişim engellerini kullanmadan iletişim kurmalarını isteyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
137
1. Modül
1. Modül
Aile İçi İlişkiler
3. Oturum
Kendimi İfade Etme
Kazanım: Kendini ifade edebilme.
Göstergeler: Ben dilini kullanabilir.
Giriş:
Bir önceki oturumda yapmaları gereken uygulamayı yapıp yapmadıklarını sorun. Konu hakkında
sohbet edin. Yaptıkları uygulamaları burada paylaşmanın önemini vurgulayın.
Yöntem - Akış :
• Ebeveynlere aşağıda soruları sorarak konuya giriş yapın.
- “Şimdi benim sizlerin çocuğu olduğumu farz edin. Sizler benim annem ya da babamsınız. Okul
çıkışı her zaman saat 18:00 de evde olmam gerekirken bu gün geciktim. Saat 20:00 oldu hala
gelmedim. Merak ediyorsunuz. Sağa sola telefon açıyorsunuz. Benden haber yok. Aramak için
tam evden çıkacaksınız ben geliyorum. Buyurun bana neler söylersiniz?”
• Ebeveynler ne yapacaklarını söyleyebilirler. Bunu kabul etmeyin “bana bir şeyler söyleyin” diyerek kendilerini ifade etmelerini sağlayın.
• Ebeveynlerin ifadelerini dinleyin. Aklınızda tutun ya da not almaya çalışın. Genellikle ebeveynlerden suçlayıcı ifadeler gelecektir.
• Kendimizi ifade ederken dikkat edeceğimiz en önemli nokta karşımızdakini yargılayıcı, kişiliğini
hedef alan suçlayıcı ifade kullanmamaktır. Örneğin: “Sen yaramazın birisin!” “Çok dağınıksın!”
“Bu yaptığın sorumsuzluk!”
• Kendini etkili ifade edebilmek uygun ve doğru ifade etmektir. Beğenilen ve beğenilmeyen davranışı doğru olarak tanımlamaktır. Örneğin:
- “Söz verdiğin gibi saat 21.00 de eve gelince bende seni merak edip sağa sola telefon etmek
zorunda kalmadım. Bu durum beni çok mutlu etti.”
• “Ben Dili” kullanmanın avantajlarından bahsedin
• Birkaç davranış üzerinde “Ben Dili” alıştırmaları yapın.
Ödev:
Çocuklarının davranışları karşısında “ben dili” kullanmasını isteyin. Bu durumu bir sonraki
oturumda konuşacağınızı söyleyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
138
Aile İçi İlişkiler
4. Oturum
Eşlerarası İlişkiler
Kazanım: Eşler arası iletişimi güçlendirme.
Göstergeler: Öğrendiği iletişim becerilerini eşine yönelik kullanabilir.
Giriş:
Bir önceki oturumda yapmaları gereken uygulamayı yapıp yapmadıklarını sorun. Konu hakkında
sohbet edin. Yaptıkları uygulamaları burada paylaşmanın önemini vurgulayın.
Yöntem - Akış :
• Ebeveynlere aşağıda soruları sorarak konuya giriş yapın.
- Eşlerin birbirleriyle iletişimi çocukları nasıl etkiler?
• Eşleri dinleyin. Bu konuda yaşadıkları olayları paylaşmalarını isteyin.(eşlerin birbirlerini suçlamamalarına özen gösterin)
- Eşlerin birbirlerini dinlemeleri, sıkıntılarını dertlerini paylaşmaları aileyi nasıl etkiler?
• Eşleri dinleyin. Bu konuda yaşadıkları olayları paylaşmalarını isteyin. (eşlerin birbirlerini suçlamamalarına özen gösterin)
- Eşlerin duygularını ve ihtiyaçlarını ifade etmeleri ailedeki iletişimi nasıl etkiler?
• Eşleri dinleyin. Bu konuda yaşadıkları olayları paylaşmalarını isteyin.(eşlerin birbirlerini suçlamamalarına özen gösterin)
• Aşağıdaki bilgileri yeri geldikçe söyleyin.
- Eşler arasındaki iletişimin kalitesi ailenin ve çocukların mutluluğunu bire bir etkiliyor.
- Dinlenilmek dikkate alınmak herkesi güvende ve mutlu hissettirir.
- Duyguları paylaşmak ve ifade etmek çocuklara örnek olur. Onlar da duygularını uygun şekilde
ifade etmeyi öğrenir.
- Toplumumuzda erkeklerin duygularını ifade etmesi çok kolay olmamaktadır. Çünkü toplumda
cinsiyete özgü roller tanımlanırken erkeğin güçlü ve sert olması beklenirken, ağlaması, üzülmesi
hatta aşırı sevinmesi hoş karşılanmaz. Buna karşın öfkesini rahatlıkla ifade edebilir. Diğer yandan kızların ağlamaları doğal karşılanırken öfkesini ifade etmesi eleştirilir. Çocuklarımızı yetiştirirken cinsiyet ayırımı yapmaksızın hem kız hem de erkek çocuklarımızın tüm duyguları açıkça
yaşama ve ifade etmesine fırsat vermeliyiz.
Ödev:
Anne ve babadan birbirleriyle olan ilişkilerini gözden geçirmelerini isteyin. Bu durumu bir sonraki
oturumda konuşacağınızı söyleyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
139
1. Modül
1. Modül
Aile İçi İlişkiler
5. Oturum
Aile Tutumları
Kazanım: Yetkin anne baba tutumuna uygun davranabilme.
Göstergeler: Sağlıklı bir ilişki ve çocuk yetiştirme için yetkin tutum becerilerini geliştirir.
Giriş:
Bir önceki oturumda yapmaları gereken uygulamayı yapıp yapmadıklarını sorun. Konu hakkında
sohbet edin. Yaptıkları uygulamaları burada paylaşmanın önemini vurgulayın.
Yöntem - Akış :
• Ebeveynlere aşağıda soruları sorarak konuya giriş yapın.
- Birinin bir başkası üzerinde güç kullanması, sizi nasıl etkiler?
- Bu gücün doğru kullanımı sizce nasıl olabilir?
• “Birinin üzerinde güç kullanmak, sahip olduğumuz güçlü yönlerimizi diğerlerini kıracak, zedeleyecek ve onları güçsüzleştirecek bir şekilde kullanmak demektir”
• “Anne babalar çocuklarını yetiştirirken olumlu niyetlerle disiplin amacıyla çeşitli tutumlar sergilerler. “
• “İstenmeyen davranışlar yapıldığında kullanılan üç tutum: baskıcı, tavizkar ve ilgisiz aile tutumlarıdır.” Diyerek bu tutumları örneklerle açıklayınız.
Ardından yetkin tutum ile ilgili aşağıdaki bilgileri paylaşın;
•Yetkin tutum anne babanın çocuğu olumlu/uygun iletişim ve disiplin yöntemlerini kullanarak
yetiştirdiği aile tutumudur.
• Yetkin tutumda anne baba çocuk birbirleri üzerinde güç kullanmazlar ve birbirlerinin istek ve
ihtiyaçlarına ilgisiz kalmazlar.
• Bir başka deyişle yetkin tutum anne babanın çocukla doğru zamanda uygun ilişki kurarak çocuğun gelişimi için gerekli desteği vermesini içerir.
• Yetkin tutum çocukla ilişkide uygun yöntemi, doğru zamanda çocuğa ve ilişkiye zarar vermeden
kullanma ustalığını içerir.
• Kısaca yetkin tutumda anne baba gücünü çocuğu güçlendirmek ve desteklemek için kullanır.
• Yetkin tutumda baskı ve taviz olmadan, güç çatışmasına girmeden sağlıklı ilişki kurulur.
• Yetkin tutum için çocuğu kendine özgü bir birey-insan olarak kabul etmek, güvenmek gerekir.
• Yetkin Tutumda çocuk; sorun çözmeyi öğrenir. Düşünme becerisi artar. Kendine ve çevresine
güvenir.
• Yetkin Tutumda anne baba çocuğa uygun sınırlar, kurallar koyarak çocuğu korur. Aynı zamanda
bu tutumda anne baba çocuğa güven ve destek vererek onun kendine güvenini artırır.
Ödev:
Çocukla ilişkilerde yetkin tutum kullanmalarını isteyin. Bu durumu bir sonraki oturumda
konuşacağınızı söyleyin
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
140
Aile İçi İlişkiler
6. Oturum
Sınırları Belirlemek ve Kurallar Koymak
Kazanım: Sınırları belirleyebilme ve kurallar koyabilme.
Göstergeler: Çocuğun yetiştirilmesinde anne baba rolünün ve sınır çizmenin öneminin farkına varır.
Giriş:
Bir önceki oturumda yapmaları gereken uygulamayı yapıp yapmadıklarını sorun. Konu hakkında
sohbet edin. Yaptıkları uygulamaları burada paylaşmanın önemini vurgulayın.
Yöntem - Akış :
• Ebeveynlere aşağıda soruları sorarak konuya giriş yapın.
- Tutarlı ve güvenli aile ortamı nasıl sağlanır?
- Kurallar ve sınırlar neden gereklidir?
• Sınırlar, çocukların dünyayı, insan ilişkilerini anlamalarını, yapmaları gerekeni kavramalarını ve
kendi alanlarını keşfetmelerini sağlar
• Kuralların nedenleri ve sonuçları açıklanmalıdır.
• Pazarlık yapılamayacak herkes için geçerli olan kurallarla, pazarlık yapılabilecek kuralların neler
olduğu tanımlanmalıdır. Ayrıca çocuğun yaşı değiştikçe kurallar yeniden düzenlenmelidir.
- Örnek: Örneğin yatma saati mevsime göre, anne babaya çocuğa göre değişirken, evde kimsenin
kimseye vurmamasının herkes için geçerli bir kural olduğunu belirtin.
• Kuralların birlikte belirlenmesi önemlidir.
• Kural ve sınır belirleme sürecinde varsa seçenekler sunulmalıdır.
• Anne babalar çizdikleri sınırlar içinde çocuklarının her ne yaparsa yapsın ona değer verdiklerini
ve kabul ettiklerini bilmelerini sağlamalıdır.
• 7–10 yaş çocuklar uyumludur. Sosyal becerileri öğrenerek ilişki ve iletişim kurma becerilerini
öğrenir. Anne baba olarak çocuklara bu yaşta kuralları ve nedenlerini açıklamak, örnek olmak
son derece önemlidir.
• Kişiliğin gelişimi için 11–14 yaş çocuklar karşı çıkabilir ve farklı tutarsız mesajlar verebilirler.
Anne baba olarak çocukların bu dönemdeki isyankâr ve kararsız davranışlarına hazırlıklı olmak,
iyi bir dinleyici ve tutarlı, güven veren bir yaklaşım izlemek işlevseldir.
• 15–19 yaşın önemli özelliklerinden birisi de yalnız kalma ama aynı zamanda yol gösterecek
rehbere ihtiyaç duymadır. Anne baba olarak yalnız kalma isteklerine saygı göstermek, gerek
duyduğunda yanında olduğu mesajını vermek ve kuralları onunla birlikte yeniden düzenlemek
işe yarar.
Ödev:
Anne ve babadan çocukla toplantı yaparak birlikte kurallar oluşturmasını isteyin. Bu durumu bir
sonraki oturumda konuşacağınızı söyleyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
141
1. Modül
1. Modül
Aile İçi İlişkiler
7. Oturum
Çatışma Çözme Becerisi
Kazanım: Çatışma çözme becerisi kazanma.
Göstergeler: Çatışma yaşanırken çözüme odaklanabilir.
Giriş:
Bir önceki oturumda yapmaları gereken uygulamayı yapıp yapmadıklarını sorun. Konu hakkında
sohbet edin. Yaptıkları uygulamaları burada paylaşmanın önemini vurgulayın
Yöntem - Akış :
• Ebeveynlere çatışma kelimesinden ne anladıkları sorulur. Ardından aşağıdaki açıklamayı yapın
• Çatışma en az iki kişinin isteklerinin, ihtiyaçlarının birbirlerinin istek ve ihtiyaçlarını engellemesi
ya da değerlerinin ters düşmesidir.
- 7–10 yaş arasında daha çok ihtiyaç çatışmaları yaşanır ve çocuklar uyum göstermeye eğilimlidirler.
- 11–14 yaşlarında ise kendi içlerinde karmaşa, ikilem içindedirler. Çatışmalarda isyan etme,
karşı çıkma olasılığı artar. Hem değer hem ihtiyaç çatışması yaşanabilir.
- 15–19 yaşlarında genellikle gençler kendi başlarına olmayı isterler. Çatışmalar azdır ama uzun
süreli olma ihtimali vardır. Genellikle fikir ve değer çatışmaları yaşanır.
• Eğer karşımızdaki kişi ile uzun süredir devam eden bir çatışma var ise onunla çatışmayla ilgili
konuşmak üzere bir zaman kararlaştırılır. İki taraf ta bu çatışmayı sona erdirmek istiyorsa aşağıdaki sorun çözme aşamaları uygulanır diyerek basamakları açıklayın
- Çatışmanın Tanımlanması: Taraflarca istek ve ihtiyaçların ifade edilmesi
- Çözüm Önerileri Oluşturma: Karşılıklı ihtiyaçları dikkate alarak önerilerin oluşturulması
- Çözüm Önerilerini Değerlendirme: Tarafların çıkan önerilerin kendi ihtiyaçlarını karşılayıp karşılamadığını onaylamaları
- En Uygun Çözümü Seçme: İki taraf için de en uygun çözüm önerisinin seçilmesi
- Uygulama Yollarına Karar Verme: Karar verilen çözümde kimin ne yapacağının belirlenmesi/
işbölümü
- Çözümün İşleyip İşlemediğini Takip Etme: Bir süre belirleyerek çözümün işleyip işlemediğinin
test edilmesi
Ödev:
Çocukla çatışma konusu olan bir durumu 6 basamaklı tekniği kullanarak çözmesini isteyin. Bu
durumu bir sonraki oturumda konuşacağınızı söyleyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
142
Aile İçi İlişkiler
6. Oturum
Baba Rolü ve Temel İhtiyaçlar
Kazanım: Ailedeki rollerin farkına varma
Göstergeler: Anne-baba rollerinin neleri içerdiğini, anne baba olarak ailedeki sorumluluk ve sınırlarını fark
edebilir.
Giriş:
Bir önceki oturumda yapmaları gereken uygulamayı yapıp yapmadıklarını sorun. Konu hakkında
sohbet edin. Yaptıkları uygulamaları burada paylaşmanın önemini vurgulayın.
Yöntem - Akış :
• Sağlıklı eş ilişkilerini açıklayın
• Paylaşılan değerlerin zamanla birlikte değişebileceğini bilmek ve bu değişimi çocuklarla birlikte
yaşamaya açık olması gerektiğini söyleyin
• Eşlerin birbirlerinin farklı olma hakkına saygı göstermesini önerin
• Gerçekçi bir şekilde neye, neden ve nasıl ulaşılacağını birlikte belirlemenin önemini anlatın
• Eşlerin birlikte iyi vakit geçirmek için zaman ve emek harcaması gereğinden bahsedin
• Eşlerin birbirlerini duygusal olarak anlamasının önemini açıklayın ve zor durumlarda birbirlerine
destek olmalarını isteyin
• Ebeveynlere temel ihtiyaçlarımızın neler olduğunu sorun. Devamında aşağıdaki bilgileri verin.
• Fizyolojik İhtiyaçlar, Güvenlik İhtiyaçları, Ait Olma ve Sevgi İhtiyaçları, Değer İhtiyaçları, Kendini
Gerçekleştirme İhtiyaçları:
•Bu ihtiyaçların sadece anne babanın değil, aynı zamanda çocukların da ihtiyaçları olduğunu
unutmamalıyız. Hatta ailenin ihtiyaçları olarak da algılanmalıdır.
• İlk dört ihtiyaç giderildiğinde bunlarla ilgili gereksinimlerin şiddeti azalır. İhtiyaç sıralamasının
çocuklarla olan ilişkimizde çok önemi vardır.
• Aç, hasta, yorgun ve huzursuz çocuklarla iletişim kolay değildir.
• Evimizin korku ve kaygı veren bir havası varsa; daha da ötesi evde fiziksel, sözel, duygusal ya da
cinsel şiddet varsa çocuk kendini evde rahat ve güven içinde hissedemez.
•Çocukların özellikle ergenlik çağında akran grupları oluşturması ve o gruplara katılma isteği
önem taşır.
• Çocuk ve ergenler dahil her insanın başarılı olabilecekleri pek çok alan vardır
• İnsanların yaptıkları işi daha iyi yapabilmesi, toplum için bir şeyler yapabilmesi
• Anne ve babalar bu ihtiyaç sıralamasını, bilirse onlara daha gerçekçi yardım edebilir, güdülenmesini sağlayabilir ve gereken rehberliği yapabilir.
Sonlandırma:Bu görüşme ve bugüne kadar gerçekleştirilen diğer görüşmeler ile ilgili duygu ve düşünceleri ile
ilgili konuşun. Gelecek hakkındaki planları hakkında sohbet edin.
143
1. Modül
2. Modül
Madde Kullanımı
1. Oturum
Madde Kullanımının ve Madde Bağımlılığının Belirtileri
Kazanım: Madde kullanımının ve madde bağımlılığının belirtilerini öğrenme.
Göstergeler: Çocuğunu uygun yöntemlerle gözlemleyebilir.
Giriş:
Danışman öncelikle kendini tanıtır, Aile bireylerinin birer cümle ile kendilerini tanıtmalarını ister.
Görüşme programı hakkında genel bilgiler verilir. Çocukları hakkında kısa bir ön sohbet yapılır.
Yöntem - Akış :
Aşağıdaki soruları yöneltin;
• Çocuğunuzun madde kullandığını ne zaman öğrendiniz?
• Hangi belirtileri gözlemlediniz? Madde kullanımının belirtileri hakkında bilgi verin.
• Madde kullanan çocuklar, aile ilişkilerini azaltır ve evde daha az vakit geçirirler.
- Her zamankinden daha fazla para harcamaya başlarlar.
- Hiç tanımadığınız yeni arkadaşlar edinmeye başlarlar.
- Kendisine olan özeni azalır.
- Çevresi ve arkadaşları eski önemlerini yitirirler.
- Hafif uykulu ve yorgun gözükebilirler.
- Yeme alışkanlıkları bozulur, kilo kaybedebilirler.
• Eğer şüpheleniyorsanız:çocuğunuzu onun dikkatini çekmeden izleyin.
- İzleme sırasında maddeler ile ilgili bilgileri öğrenin.
- Kendinizi hazır hissettiğiniz zaman konuşma yapmak için hazırlıklı olun.
- Konuşmanız için uygun bir ortam yaratın.
- Madde kullanımı ile ilgili duygu ve düşüncelerinizi onunla paylaşın.
- İnkâr edebilir bu normaldir.
- Üstüne gitmeyin, izlemeye devam edin.
- Bir süre sonra tekrar konuşmayı deneyin.
- Kabul edip sizinle konuşana kadar onu bunaltmadan izleyin ve uygun olan anlarda konuşma
zemini hazırlayın.
• Çocuğunun madde kullandığını öğrenmek her anne baba için şok edici bir durumdur. Ebeveynlerin ilk tepkileri şöyle olabilir:
- Kabullenmez ve inkâr ederler “Yok, benim çocuğum asla kullanmaz”.
- Kendini ve eşini suçlar, tartışmalar yaşarlar “Bu çocuk senin yüzünden böyle oldu.”, “Ben asla iyi
anne baba olamadım.”
- Hayal kırıklığı, çaresizlik duygusu yaşarlar “Ben onu bunun için mi yetiştirdim” “Her şey bitti, artık
hiçbir şey eskisi gibi olamaz.” .
- Öfke duyarlar “Benim böyle evladım olamaz.”.
- Çocuğu suçlayan ve aşağılayan tarzda konuşmalar yapabilirler “Senden ne köy olur ne kasaba”.
- Uç kararlar alma eğiliminde olabilirler “Bu okula gitmek artık bitti”.
Ödev:
Çocuklarında madde kullanımının belirtilerini gözlemlemelerini isteyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
144
Madde Kullanımı
2. Oturum
Madde Kullanan Çocuğa Anne Baba Yaklaşımları
Kazanım: Madde kullanan gence olumlu yaklaşabilme.
Göstergeler: Çocuklarıyla iletişim kurarken dikkat etmesi gerekenleri bilir. Acil bir durumla karşılaştığında
atılması gereken adımların farkına varır.
Giriş:
Çocuklarında madde kullanımının belirtilerini gözlemleyip gözlemlemediklerini sorun.
Yöntem - Akış :
• “Çocuğunuzun madde kullandığını ne zaman öğrendiniz? İlk tepkileriniz nasıl olmuştu?” sorusuna verilen cevapları dinledikten sonra “madde kullanan gence anne baba olarak şu şeklide
yaklaşabilirsiniz” deyin;
- Mutlaka çocuğunuz ile konuşmalısınız.
- Kendinizi hazır hissetmeden konuşmayın.
- Ön yargılarınızın farkında olun.
- Etiketlemekten kaçının.
- Konuşması için onu cesaretlendirin.
- Amacınızın ona destek olduğunu belirtin.
- Yardım almasını sağlayın.
• Acil bir durumla karşılaştığınızda yapmanız gerekenler - Soğukkanlılığınızı koruyun. Sakinleştirmeye ve ona güven vermeye çalışın.
- Eğer bilincini kaybetmişse yan yatırın ve soluk aldığından emin olun.
- Gerginlik hali ya da tepkisizliği devam ederse acil servisi (112) arayın.
- Kullandığı ilaçları, maddeleri toplayın ve doktoruna verin.
• Acil yardım alabileceğiniz kurumların iletişim bilgilerini öğrenin.
• Acil yardım alınabilecek kurumlar ile ilgili anne babaya aşağıdaki şekilde destek olabilirsiniz.
Bu bilgilerin danışmanlık tedbiri uygulamasının gerçekleştirildiği ile göre listelenebilir. Burada
yalnızca iki ilde yer alan bazı kurumlara yer verilmiştir;
•ANKARA
- Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Psikiyatri Bölümü, Tel: 0 312 319 21 60
- Numune Hastanesi, Psikiyatri Kliniği, Tel: 0 312 310 30 30
- Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Psikiyatri Bölümü, Tel: 0 312 310 86 93 G
- Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Psikiyatri Bölümü, Tel: 0 312 214 10 88
•İSTANBUL
- Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hast., AMATEM, Tel: 0 212 543 65 65 / 588 veya 660 00 26
- Çocuk ve Ergen Madde Bağımlılığı Araştırma, Tedavi ve Eğitim Merkezi (ÇEMATEM) Tel: 0212
543 65 65 / 452
- Bağımlılık Tedavi Merkezi, 0 216 450 14 99
- Balıklı Rum Hastanesi Anatolia Klinikleri; Tel: 0212 547 16 00
- Maltepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, 0 212 399 97 50
Ödev:
Çocukları ile konuşmayı denemelerini, bunun için çaba sarf etmelerini isteyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
145
2. Modül
2. Modül
Madde Kullanımı
3. Oturum
Hangi Çocuklar Madde Kullanır?
Kazanım: Çocuğu madde kullanımına iten nedenleri farketme.
Göstergeler: Çocuğu madde kullanımına iten nedenlerin ve bu durumu ortadan kaldırmak için yapabileceklerinin
farkına varır.
Giriş:
Çocukları ile konuşmayı deneyip denemediklerini sorun. Bu konuda onları takdir ve teşvik edin.
Yöntem - Akış :
• Madde kullanımı görülebilecek çocukların bazı özellikleri olabilmektedir:
- Ruhsal sorunları ya da bağımlılığı olan ebeveynin bulunduğu kaotik ailelerde yaşayan çocuklar.
- Doğru olmayan yetiştirme yolları ile büyütülmüş çocuklar.
- Ebeveyn-çocuk arasında bağlanma ve ilgi eksikliği bulunan çocuklar.
- Sınıfta aşırı utangaçlık ya da şiddet içeren davranışlar gösteren çocuklar.
- Okul başarısında düşüş olan çocuklar.
- Sosyal becerileri zayıf olan çocuklar, sapkın davranışlar sergileyen arkadaşlarla “takılma” eğiliminde olan çocuklar.
- Madde kullanımının onaylandığı ortamlarda yaşayan çocuklar
• Çocuklarının sigara içip içmediklerini sorun.
• Madde kullanımına geçişte ilk basamaklardan olan sigaraya başlama nedenlerini şöyle sıralayabiliriz:
- Büyümenin bir sembolü olarak görülmesi
- Reklam ve filmlerin özendirici etkisi
- Kız çocuklarında erkeksi olma hevesi
- Meydan okuma tarzı
- Arkadaş grubuna ayak uydurma çabası
• Yapılan araştırmalara göre madde kullanmaya başlama nedenleri arasında şunlar belirtilmiştir.
- Arkadaş baskısı % 23.3
- Merak % 29.4
- Bir gruba ait olmak
- Sorunlara çözüm aramak % 27.1 ve/veya sorunlardan kaçmak % 26.0
- Farklı görünme isteği
- Beğeni toplamak % 24.3
- Eğlenmek % 25.9
• Bu nedenlerin yerini doldurmak için ailesi olarak neler yapabileceklerini konuşun.
Ödev:
Çocuğu madde kullanımına iten nedenleri ortadan kaldırabilme konusunda adımlar atmalarını
isteyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
146
Madde Kullanımı
4. Oturum
Madde Kullanan Çocuğa Anne Baba Yaklaşımları
Kazanım: Bağımlılığın gelişimini önleyebilme.
Göstergeler: Madde kullanımını önleyebilmek için alınabilecek tedbirleri bilir.
Giriş:
Çocuğu madde kullanımına iten nedenleri ortadan kaldırabilme konusunda adımlar atıp atmadıklarını sorun. Bu konuda onları takdir ve teşvik edin.
Yöntem - Akış :
• Madde kullanımını önlemek için neler yapılabileceğini sorun.
• Okul öncesi dönemde önleme için yapabilecekleriniz…
- Evdeki zararlı maddeleri tanıtın.
- Karar verme alışkanlığını kazandırın.
- Zararlı –yararlı yiyecekleri tanıtın.
- Hem kendi başına hem de bir başkasının vereceği ilaçları almamasını öğretin.
• Okul çağı döneminde önleme için yapabilecekleriniz…
- Okul çağı dönemi zihinsel becerilerinin geliştiği ve okula başlamasıyla aileden ayrıldığı bir dönemdir. Bu dönemde…
- Aile kurallarını öğrenmelerini sağlayın.
- Sigara ve alkolün zararlarından bahsedin.
- Reklamlarda satış yapmak için nasıl yollar izlediğini örneklerle açıklayın.
- “Hayır” demesini öğretin…
- Onu alet etmeyin! Kendi işinizi kendiniz yapın!
• Ergenlik döneminde önleme için yapabilecekleriniz…
- Bu dönemde çabuk öfkelenme, kendine dönüklük, özerk olma çabası, ailenin geri plana itilmesi
görülür. Bu dönemde…
- Çocuğunuzun arkadaşlarını ve onların ebeveynlerini tanıyın ve arkadaşlıklar kurun.
- Maddeler ve olumsuz etkileri hakkında korkularınıza değil, gerçeğe dayalı bilgilerle konuşun.
- Onun sorumluluklarını onun adına yüklenmeyin.
- Kurallarınızda tutarlı olun...
• Her zaman yapmanız gerekenler…
- Ona iyi bir model ve ÖRNEK olun.
- Onu dinleyin ve dinlediğinizi gösterin.
- Beklentilerinizi çocuğunuzun yaşına ve potansiyellerine göre ayarlayın. Doğruları öğretin
• Yapmamanız gerekenler…
- Sizin davranışlarınız onlara bir şeyler öğretiyor, olumsuz bir model olmayın.
- Belli durumlarda madde kullanmalarına yönelik şartlanma yaratmayın!
- Öfkeliyken onunla tartışmayın…
- Çok fazla baskı kurup, hayatını yönlendirmeyin. Ama sınırlarını belirleyin…
- Onu suçlayarak yönlendirmeyin…
Ödev:
Ona iyi bir model ve ÖRNEK olma konusunda neler yapacaklarını sorun (sigara ve alkol kullanıyorlarsa bırakmaları gibi).
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
147
2. Modül
2. Modül
Madde Kullanımı
5. Oturum
Madde Kullanımı ile İlgili Soruları Yanıtlama
Kazanım: Çocuğun sorduğu soruları doğru cevaplayabilme.
Göstergeler: Çocuğun madde kullanımı ile ilgili sorularına hazır olur.
Giriş:
Ona iyi bir model ve ÖRNEK olma konusunda neler yaptıklarını sorun.(sigara ve alkol kullanıyorsanız bırakma gibi) Adımlar atıp atmadıklarını sorun. Bu konuda onları takdir ve teşvik edin.
Yöntem - Akış :
• Madde kullanımını merak eden çocuklar anne-babalarına bazı sorular sorabilirler. Bu sorular
karşısında paniklemeden yapılması gereken, anlayacağı dilde en doğru cevapları vermektir.
• Diyelim ki çocuğunuz “Bir kere denemekle ya da arada kullanmakla bağımlı olunur mu?” Diye
sordu ne cevap verirsiniz?
- Bağımlılığın ilk adımı bir kere kullanmaktır. Vücudunun buna nasıl tepki vereceğini bilmiyoruz,
bazı insanlar çok çabuk bağımlı olabilir; ya da çok hasta olabilirler, hatta ilk kullanışta ölebilirler
bile.
• Sen niye sigara/alkol vb içiyorsun? Diye sordu ne cevap verirsiniz?
- “Bazı arkadaşlarım yüzünden ben de kullandım, çünkü onlara uymak gerektiğini düşünüyordum.
O günlerde etkileri hakkında bu kadar bilgi yoktu; şimdi bildiklerimi o zamanlar bilseydim hiçbir
zaman denemezdim ve seni ondan uzak tutmak için ne yapmam gerekiyorsa yaparım.”
• Ottur zararı yok mudur? Diye sordu ne cevap verirsiniz?
- Esrar bağımlılık yapar.
• Kimler bağımlı olur? Diye sordu ne cevap verirsiniz?
- Herkes bağımlı olabilir.
• Sadece damar yoluyla alınan maddeler mi uyuşturucudur? Diye sordu ne cevap verirsiniz?
- Bağımlılık yapan her madde uyuşturucudur.
• Yalnız iradesiz kişiler mi bağımlı olur? Diye sordu ne cevap verirsiniz?
- Hiç kimse yola “Ben bağımlı olacağım!” diye çıkmaz. Bağımlılığın irade ile ilgisi yoktur.
• Uyuşturucu bazı ülkelerde neden serbest? Diye sordu ne cevap verirsiniz?
- Esrar yalnız Hollanda da, diğer ağır uyuşturuculara geçişi engellemek için serbesttir.
• Bağımlılar iyileşebilir mi? Diye sordu ne cevap verirsiniz?
- Bağımlılık ömür boyu kontrol altında tutulması gereken bir süreçtir.
• Uyuşturucu herkesi aynı mı etkiler? Diye sordu ne cevap verirsiniz?
- Etkilerin ortaya çıkış süresi ve yoğunluğu bireyler arası farklılık gösterse de olumsuz etkileri
kaçınılmazdır.
Ödev:
Çocuklarıyla onlara öğüt vermeden en az yarım saat vakit geçirmelerini isteyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
148
Madde Kullanımı
6. Oturum
Tedaviye Yönlendirme
Kazanım: Çocuğun tedavi desteği almasını sağlayabilme.
Göstergeler: Çocuğu tedaviye ikna edebilmek için yapabileceklerinin farkına varır.
Giriş:
Çocuklarıyla onlara öğüt vermeden en az yarım saat vakit geçirip geçirmediklerini sorun.
Geçirdilerse neler yaptıklarını ve yaşadıklarını anlatmalarını isteyin. Bu konuda onları destekleyin.
Takdir ve teşvik edin.
Yöntem - Akış :
• Çocuklarının madde kullandığını öğrendiklerinde neler yaşadıklarını sorun. Sonrada aşağıdaki
bilgileri onlara aktarın.
- “Genellikle aileler çocuklarının madde kullandığını öğrendikleri an büyük bir şok geçirirler. Geçirdikleri bu şokun altında birçok etken vardır. Çocuklarından büyük beklentileri olan, çocukları
için bir gelecek düşleyen anne baba, bir anda ciddi bir hayal kırıklığı yaşamaya başlar.
- Ardından çevre baskısını düşünmeye başlarlar. Çevredeki diğer insanlar, arkadaşlar, yakınlar ne
düşünecektir? Onlara bu durumu nasıl anlatacaktır? Anne baba kendini de suçlamaya başlar. Bu
duygu giderek bir öfkeye dönüşür. Kendine ve çocuğuna duyduğu öfke, gösterilen ilk tepkidir”.
• Tedaviye yönlendirme konusunun önemli olduğunu vurgulayın. Aşağıdaki önerilerin işlerine yarayabileceğini söyleyin (yazılı olarak verseniz bile teker teker her maddeyi okuyun ve değerlendirin)
- Sakin olmak, iyice düşünmek ondan sonra harekete geçmek doğru olacaktır.
- Öncelikle çocuk madde etkisi altında iken tartışmaya girilmemelidir.
- Sorun anlaşıldıktan, karşılıklı iletişim ve güven sağlandıktan sonra maddeyi bırakması istenmelidir.
- Bağımlı kişilerin maddeden kurtulmanın mümkün olmadığına dair bir inançları vardır. Bırakmak
ve kurtulma çabasından çekinirler. Çünkü çok zahmetli bir iştir.
- Israrlı bir tutum takınmak gerekli olabilir. Eğer kişi kullanmayı bıraktıysa onu sürekli bir suçlu
gibi izlemek, potansiyel bir tehlike olarak değerlendirmek, geçen günleri sık sık gündeme getirip
onu suçlamak büyük hatadır. Tekrar başlaması için zemin hazırlamaktır. İzleme özen ve dikkat
gösterilerek sessizce ve gencin onurunu kırmadan yapılmalıdır.
- Tam olarak bağımlılık gelişti ve kişi tedavi olmaya ya da bırakmaya niyetlenmiyor ise onu artık
zorlamak iyi olacaktır. Bu zorlama, zor kullanarak onu tedaviyi götürmek anlamında değildir.
Onun imkânlarını, seçeneklerini daraltmak, gösterilen hoşgörünün sınırlı olduğunu hissettirmek,
dolaysız baskı yöntemleri kullanmak çoğu zaman kişiyi tedaviye zorlar.
Ödev:
“Çocuğunuzla madde kullanımı bırakmak veya tedavi konusunda anlaşmaya çalışın.”
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
149
2. Modül
2. Modül
Madde Kullanımı
7. Oturum
Madde Kullanan Çocuğun Anne-Babasının Yapması Gerekenler
Kazanım: Anne babayı bilgilendirme.
Göstergeler: Yapması gerekenleri bilir ve uygular.
Giriş:
Çocuklarıyla madde kullanımı bırakmak veya tedavi konusunda anlaşmaya varma konusunda
neler yaptıklarını ve yaşadıklarını sorun. Bu konuda onları destekleyin. Takdir ve teşvik edin.
Yöntem - Akış :
• Anne babayı aşağıdaki konu başlıklarına göre bilgilendirin;
Onun farklı olduğunu kabullenin:
- Onun farklı olduğunu kabullenmek gerekir. Evdeki diğer çocuklardan davranışları farklı olabilir.
Diğerlerinin gösterdiği tepkilerden farklı tepkiler gösterebilir. Aile, çevresinde böyle bir çocuk
görmediklerinden yakınır. Onun zaten farklı bir çocuk olduğu için madde kullanmaya başladığı
unutulmamalıdır.
Duygularınızı kontrol edin:
- Anne ve baba duygularını kontrol etmek zorundadır. Kimsede kabahatin olmadığını, sorunun
çocukla aralarındaki ilişkide olduğunu kabullenmelidir. Her şeyin yeni başladığını düşünmeli,
ümitsizliği bir kenara bırakmalıdır.
Sınırları koyun:
- Anne-baba çocuğuna sınır koymayı öğrenmelidir. Bu çocukların sınır koymakta ve kurallara uymakta güçlük çektiğini biliyoruz. Bu nedenle, aile yeni stratejiler geliştirerek, onun kurallara
uymasını sağlamalıdır. Bu kurallar baskı biçiminde olmamalı, ortak bir yol geliştirilmeye çalışılmalıdır. Bunun için gerekirse, profesyonellerden yardım almalıdır.
Sorumluluğunu almasını sağlayın:
- Çocuğun kendi sorumluluklarını almayı öğrenmesi çok önemlidir. Madde bağımlısı olanlarda,
sorumluluk alma ve kendi sorumluluklarını yüklenme oranı çok düşüktür. Bu gençler ve çocuklar
tüm sorumluluklarını başkalarına yüklemeye çalışırlar. Böylece yaşamlarının sorumluluğunu
almaz ve madde kullanmaya devam ederler. Aynı şekilde kendi bedenlerinin sorumluluğunu
da almadıkları için, madde kullanımı ne kadar zarar verirse versin madde kullanmaya devam
ederler.
Beklentilerinizi düşürün:
- Anne-babanın amacı, onun zarar görmesini azaltmak olmalıdır. Bambaşka bir çocuk haline getirmek gibi bir hedef koymak ilk aşama için gerçekçi değildir. Bunun için de öncelikle onun farklı
olduğunu kabullenmek gerekir.
Yeni beceriler kazandırın:
- Anne-baba çocuğuyla başa çıkabilmek için yeni beceriler kazanmak zorundadır. Örneğin, çok
kolay öfkeleniyorsa, öfkesini kontrol etmeyi öğrenmelidir. Çatışmaları çözme yöntemleri konusunda kendisini geliştirmeli ve yeni beceriler edinmelidir. Yeni stratejiler geliştirin:
- Anne-baba bugüne kadar uyguladığı yöntemlerin başarısız olduğunu kabullenmelidir. Eğer, anne
babanın bugün kadar uyguladığı yöntemler başarılı olsaydı, zaten çocuk uyuşturucu madde
kullanmayacaktı. Bu nedenle, başarısız yöntemler tekrar uygulanmamalı ve bir kenara bırakılmalıdır. Aile farklı sorun alanları için, yeni ve farklı yöntemler geliştirmek zorundadır.
Ödev:
Bu oturumda edindikleri bilgilerden yararlanarak yeni yöntemler düşünmelerini isteyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
150
Madde Kullanımı
8. Oturum
Madde Kullanan Çocuğun Anne-Babasının Yapması Gerekenler
Kazanım: Anne babayı bilgilendirme.
Göstergeler: Yapması gerekenleri bili ve uygular.
Giriş:
Bir önceki oturumda edindikleri bilgilerden yararlanarak yeni yöntemler üzerinde düşünüp düşünmedikleri sorun. Bu konuda onları destekleyin. Takdir ve teşvik edin.
Yöntem - Akış :
• Anne babayı aşağıdaki konu başlıklarına göre bilgilendirin;
İlk adımı siz atın:
- Ergenler, ergenliğin verdiği doğal isyankârlık ortamlarında anne-babaları ile uyuşmayı genelde reddederler. Sonuçları ne olursa olsun, her şeyi göze alıp uyuşmazlığı tercih edebilirler. Bu
nedenle öncelikle anne-babanın değişmesi gereklidir. Anne-baba değişince o da değişmeye
başlar. Bir başka deyişle, anne-baba bir “büyüklük” yapmalıdır.
Çocukla iletişimin kalitesini arttırın:
- Ebeveynlerin, çocuklarının uçucu madde kullandıklarından çok geç haberdar oldukları gözlenmiştir. Bir araştırmada çocukların %18’i uçucu madde kullandığını belirtirken, ebeveynlerin
sadece %1’i çocuklarının uçucu madde kullandığını ifade etmiştir. Bu da, anne-babanın iletişiminin aslında çocukla ne kadar düşük olduğunun bir göstergesidir. İyi iletişim için, iyi dinlemek
gerekir. Dinlemek, konuşmak değildir. Onu anlamaktır. Dinlemek, onu dinlediğini ve anladığını
göstermektir.
Hayatı sürdürmeye devam edin:
- Anne-baba hayatını o çocuğu üstüne odaklamamalıdır. Bir yandan onunla uğraşırken, hayatını da sürdürmeye özen göstermelidir. Bu şekilde evdeki diğer çocukları koruyabilir ve onların
madde kullanan kardeşlerinden etkilenmesini azaltabilir. Yine bu şekilde anne-baba kendini koruyabilir ve uzun süreli olarak madde kullanan çocuğu ile uğraşabilir. Yoksa kısa sürede yorulur
ve yarı yolda kalır. Öte yandan, ailenin tüm üyelerinin ilgisinin tek kişiye odaklanması sonucu,
madde kullanan genç bu ilgiyi kaybetmemek için madde kullanmayı da sürdürebilir.
Onu anlayın:
- Onu ve yaptıklarını anlamak zorundayız. O kendi doğrularını yapıyor ve yaşıyor. Onun doğruları
bizim doğrularımızdan farklı olabilir. Bazı davranışlarını, bilerek yapmadığını da kabullenmemiz
gerekiyor. Eleştirilmesi gereken onun kendisi değil, davranışları olmalıdır.
Çatışmaları çözün:
- O öfkeliyken tartışmaktan kaçınmak gerekir. Çatışma ertelenmelidir. Örneğin, o sinirlendiği zaman tepki göstermek yerine, o sakinken ve her şey yolundayken onunla sorunları konuşmak
daha yararlı olacaktır. Maddenin etkisi altındayken tartışılmak yerine, ayıldıktan sonra gerekli
olanlar konuşulmalıdır. Çatışmalar tartışmayla ya da kavgayla çözülemez!
Onu destekleyin:
- Unutmayalım! Onun da yaptığı doğru şeyler var. Hep onun kötülerinin ya da yanlışlarının üstüne
odaklanmak, başarıyı getirmez. Bu nedenle, olumlu davranışları da görülmeli ve bu davranışları
yüzünden övülmelidir. Kimi zaman olumlu davranışları dolayısıyla ödüllendirilebilir.
Sonlandırma:Bu görüşme ve bugüne kadar gerçekleştirilen diğer görüşmeler ile ilgili duygu ve düşünceleri ile
ilgili konuşun. Gelecek hakkındaki planları hakkında sohbet edin.
151
2. Modül
3. Modül
Çocuklarda Arkadaşlık İlişkileri
ve Akran Baskısı
1. Oturum
Çocuklar ve Arkadaşları
Kazanım: Çocukta arkadaş seçiminin önemini kavrama
Göstergeler: Arkadaş seçiminin önemini kavrar.
Giriş:
Danışman öncelikle kendini tanıtır, aile bireylerinin birer cümle ile kendilerini tanıtmalarını ister.
Görüşme programı hakkında genel bilgiler verilir. Çocukları hakkında kısa bir ön sohbet yapılır.
Yöntem - Akış :
• Ebeveynlere aşağıda soruları sorarak konuya giriş yapın.
- Sizce çocuğunuzun arkadaş seçimi neden önemlidir?
- Siz arkadaşlarınızı seçerken nelere dikkat edersiniz?
• Arkadaşlığın, iki kişi arasında karşılıklı paylaşım, iletişim, etkileşim eğlence gibi öğelerin yanı sıra
duygusal bağları da içeren bir ilişki olduğunu açıklayın.
• Okul öncesi dönemde arkadaşlık ilişkilerinde paylaşma, yardımlaşma gibi olumlu davranışların
hâkim olduğunu,
• Okul çağının başlamasıyla birlikte grup arkadaşlıklarının önem kazanmaya başladığını ve daha
çok grup oyunları öğrendiklerini,
• Ergenlik döneminin başlamasıyla birlikte arkadaş seçiminde dürüstlük, iyi niyet, içtenlik, yardımseverlik, güvenirlik gibi kişilik özelliklerinin önem kazanmaya başladığını anlatın ve ebeveynlere
aşağıdaki önerilerde bulunun
- Çocuklarınıza hangi durumlarda arkadaşlarından yardım isteyebileceğini öğretin.
- Arkadaşlığın paylaşmayı gerektirdiğini anlatın.
- Arkadaşları için gerektiğinde özverili davranması gerektiğini anlatın.
- Arkadaşları tarafından davranışlarına yapılan eleştirileri, kişiliğine yapılmış bir eleştiri gibi algılamamasını sağlayın.
- Öncelikle kendisinin iyi bir arkadaş olup olmadığını fark etmesini sağlayın.
- Bir kaç arkadaş edinmek yerine, çevresindeki diğer bireylerinde varlığının farkına varmalarına
yardımcı olun.
- Arkadaşlık ilişkilerinde karşılıklı güvenin önemini vurgulayın.
- Arkadaşlarıyla bir arada zaman geçirmesi için uygun ortamlar hazırlayın.
- Arkadaşlık ilişkilerinde kullanabileceği teşekkür etmek, iltifat etmek, özür dilemek gibi temel
sosyal becerileri öğretin.
- Arkadaşlık ilişkilerinde yaşadığı sıkıntıyı dile getirdikleri zaman yorum yapmak yerine onu anlamaya çalışın.
Ödev:
Çocuklarıyla arkadaş ilişkileri hakkında sohbet etmelerini isteyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
152
Çocuklarda Arkadaşlık İlişkileri ve Akran Baskısı
2. Oturum
Arkadaşların Çocuk Davranışına Etkisi
Kazanım: Çocukta arkadaş seçiminin önemini kavrama.
Göstergeler: Arkadaş seçiminin etkilerini görür.
Giriş:
Çocuklarıyla arkadaş ilişkileri hakkında sohbet edip etmediklerini sorun. Yaptıkları uygulamaları
burada paylaşmanın önemini vurgulayın.
Yöntem - Akış :
• Ebeveynlere aşağıda soruları sorarak konuya giriş yapın.
- Çocuklarınızın arkadaşlarını yakından tanıyor musunuz?
- Arkadaşlarının çocuğunuza olumlu etkileri ve katkıları var mı?
• Olumlu arkadaşlık ilişkilerinin çocuklara olan katkılarını anlatın.
- Sosyal rollerine, konumlarına ve cinsiyetlerine uygun davranışlar edinebilmeyi,
- Olaylara başka birinin görüş açısından bakabilmeyi,
- Çevresine uyum sağlayabilmeyi,
- Grup içinde empati becerilerini geliştirerek, arkadaşlarıyla uyum içinde yaşayabilmeyi,
- Başka bir insanın tutumları, duygu ve güdülenmelerine ilişkin anlayışlarına dayanarak, kendi
davranışlarını düzenleyebilmeyi,
- İşbirliği yapmayı ve rekabet içeren etkinliklere katılmayı arkadaşlarından öğrenir.
• Ebeveynlere aşağıdaki soruları sorarak cevaplarını dinleyin;
- Aileler bazen çocuklarının arkadaşlarını çeşitli sebeplerden onaylamazlar. Bu konuda neler düşünüyorsunuz?
- Bazen de diğer çocuğun ailesinden hoşlanmadıkları için bu arkadaşlığı istemezler. Bu konuda
neler düşünüyorsunuz?
• Çocuklar büyüdükçe, artık akranlarına daha çok güvenmeye, arkadaşlarıyla daha çok zaman
geçirmeye başlar. Giderek birbirleriyle daha sık, çocukluk döneminin zevkli yanlarını ve hayal
kırıklıklarını paylaşırlar. Arkadaşlık ilişkilerinin onun kişilik gelişimini doğrudan ve dolaylı olarak
etkileyen yönleri vardır. Bu nedenle teşvik edilmesi gerektiği kadar izlenmesi de gerekir.
Ödev:
Anne ve babadan çocuğunun eski ve yeni arkadaşlarının isimlerinden oluşan bir liste hazırlamalarını isteyin. Yakından tanıdıklarını işaretlemelerini söyleyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
153
3. Modül
3. Modül
Çocuklarda Arkadaşlık İlişkileri ve Akran Baskısı
3. Oturum
Arkadaş Edinme Becerileri
Kazanım: Arkadaş edinmede ailenin rolünü kavramasını sağlayabilme.
Göstergeler: Arkadaş edinmek için bazı becerilerin aile ortamında kazandırılması gerektiğini farkeder.
Giriş:
Çocuklarının eski ve yeni arkadaşlarının listesini hazırlayıp hazırlamadıklarını sorun. Konu hakkında sohbet edin. Yaptıkları uygulamaları burada paylaşmanın önemini vurgulayın
Yöntem - Akış :
• Arkadaşlık edinmek için bazı becerilerin aile ortamında kazandırılması gerektiğini söyleyin. Örneğin, çocuğa paylaşmayı, başkasının duygularını anlamayı, duygularını denetim altına almayı,
belirlenmiş kurallara uymayı, cesaretli ve girişken olmayı, saygılı olmayı, kendinden küçükleri
sevmeyi ve korumayı, yardımlaşmayı öğretmeleri gerektiğini vurgulayın.
• Anne-baba, çocuğun arkadaş edinmemesi gerektiği yönünde çeşitli imalarda ve telkinlerde de
bulunmamalıdır.
• Bazı anne-babalar, arkadaşları yüzünden başı derde giren çocukların hikâyelerini ve arkadaşlığın
zararlarını anlatırlar. Bunun her zaman için doğru olmadığını söyleyin.
•Çocuk, arkadaşlık ilişkilerinden kaçınacak kadar da bağımlı yetiştirilmemelidir; çünkü aşırı
bağımlı yetiştirilen çocuklar arkadaşlık ilişkilerinden kaçınabilirler.
•Çocuk için en iyi arkadaşlık ilişkilerinin kurulduğu yerler okul öncesi eğitim kurumlarıdır.
Çocuğun yaşadığı çevrede çok sayıda yaşıtı olan çocuklar olabilir ve sürekli onlarla etkileşim
içine girebilir; ama bu, eğitim kurumundaki gibi düzenli bir etkileşim olamaz. Bu nedenle aile
üç yaşından sonra, günün belli saatlerinde çocuğu bu eğitim kurumlarından birine vermelidir.
Çocuk hem olumlu arkadaşlık kurmayı öğrenir ve çok sayıda arkadaşı olur, hem de yaşama dair
bilgi ve beceriler edinir.
Ödev:
Çocuklarıyla en son arkadaş olduğu çocuk hakkında sohbet etmelerini isteyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
154
Çocuklarda Arkadaşlık İlişkileri ve Akran Baskısı
4. Oturum
Arkadaşların Çocuk Davranışına Etkisi
Kazanım: Çocuğa arkadaş seçebilme konusunda gerekli desteği sağlayabilme
Göstergeler: Çocukların kolay arkadaşlık kuran ve devam ettiren kişiler olabilmeleri için yapabileceklerini bilir.
Giriş:
Çocuklarıyla en son arkadaş olduğu çocuk hakkında konuşup konuşmadıklarını sorun. Konu hakkında sohbet edin. Yaptıkları uygulamaları burada paylaşmanın önemini vurgulayın.
Yöntem - Akış :
• Ebeveynlere aşağıdaki soruyu sorarak konuya giriş yapın;
- Çocuklarınız arkadaşlık kurmakta güçlük çekiyor mu?
•“Sizler onun arkadaş edinmesine yardım edilebilir, destek verilebilirsiniz” deyin. Aşağıdaki
önerileri teker teker açıklayın;
- Aracı olunmalı, desteklemelidir. Ebeveynlerin sıkça yaptığı bir hata, çocukların kendi kendilerine arkadaş bulacaklarını düşünmeleridir. Eğer bir çocuk düzenli olarak arkadaşlarıyla görüşme
fırsatı bulamazsa arkadaşlık gelişemez. Şartlar ebeveynlerin aracı olmasını gerektirebilir. Bu
yüzden çocuklara, arkadaşlarıyla görüşme zamanı tanımalıdır. Yaz kampları gibi fırsatları değerlendirmelidir.
- Başarılar yoluyla çocuğun kendine güveni geliştirilmelidir. Çocuklar bir işte başarılı oldukları
zaman, bu onların güvenini geliştirir ve diğerleriyle tanışma yolunu açar. Bu alanlar; futbol,
yüzme gibi sportif faaliyetler olabilir.
- Yol açılmalıdır. Çocuklar yönlendirmeye ihtiyaç duydukları kadar, kendi kararlarını vermeye de
ihtiyaç duyarlar.
- Çocuğun serbest bırakılması gereken bir başka saha da arkadaş seçimidir. Ebeveynler çocuklarının arkadaş edinmelerini ne kadar isterlerse, kötü arkadaşlıklar kurmalarından da o kadar
çekinirler. İyi eğitilmiş bir çocuğun kötü arkadaşlara uymasından korkulmamalıdır.
- Farklılıklara saygı duyulmalıdır. Çocukların sosyal ihtiyaçları farklıdır. Mesela her çocuğun çok
fazla arkadaşa ihtiyacı yoktur. Bazı çocuklar için bir veya iki arkadaş yeterli olabilir.
- İyi örnek olunmalıdır. Arkadaşlarıyla toplanan, onlara saygı gösteren ebeveynler çocuklarına arkadaşlık konusunda iyi örnek olurlar. Bir çocuk anne-babasının kendi arkadaşlarıyla etkileşimlerini kendisine örnek alır.
Ödev:
Anne ve babadan çocuklarına yukarıdaki yöntemlerden birini uygulayarak arkadaş seçiminde
yardımcı olmalarını isteyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
155
3. Modül
3. Modül
Çocuklarda Arkadaşlık İlişkileri ve Akran Baskısı
5. Oturum
Zarar Verecek Arkadaş Grupları
Kazanım: Zarar verecek arkadaş gruplarına yakınlaşma belirtilerini farketme
Göstergeler: Çocuğa zarar verecek arkadaş gruplarına yakınlaşma belirtilerini öğrenir.
Giriş:
Çocuklarına, bir önceki oturumda öğrendikleri yöntemlerden birini kullanarak çocuklarına arkadaş
seçiminde destek olup olmadıklarını sorun. Konu hakkında sohbet edin. Yaptıkları uygulamaları
burada paylaşmanın önemini vurgulayın
Yöntem - Akış :
• Ebeveynlere aşağıda soruları sorarak konuya giriş yapın.
- Çocuğunuzun ona zarar verecek grupta olduğuna inanıyor musunuz?
• Çocukların, büyüdükçe bir grubun içinde olmak ve o grupla birlikte hareket etmek istediklerini
açıklayın.
• Ergenlik döneminde arkadaş ilişkilerine yasak konuldukça ergenin, arkadaşlarına değil ailesine
karşı tavır aldığını belirtin.
• “Çocuğunuzun bazı davranışlarını gözleyerek zararlı arkadaş gruplarına katılıp katılmadığı hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz” diyerek aşağıdakileri paylaşın;
- Davranışlarında ciddi bir değişim gözlenebilir. Huysuzluk ve hırçınlık nöbetleri geçirebilir.
- Kıyafet değişiklikleri fark edilir derecede artar. Bunun sebebi arkadaş grubuna uyum sağlamak
ve kabul edilmek olabilir.
- Düzensiz ve dağınık olabilir. Bu bazen kendini ifade etmenin yollarından biri haline gelir.
- Harçlığının yetmediğini söyler ve daha fazla para harcama isteği artabilir.
- Daha önce bulunduğu yerleri ve gittiği yerleri söylerken artık açıklama ihtiyacı hissetmez.
- Eve geç gelmeye, verilen saatten daha farklı saatlerde evde olmaya başlar.
- Kendine güveni azalabilir ve başarısızlık yaşayabilir. İlk yaşanılan başarısızlık ders grafiğinin ve
not ortalamasının düşmesidir.
• Aşağıdaki öneriyi ebeveyn ile paylaşın;
- “Arkadaşlık ihtiyacı her zaman kötü sonuçlarla ifade edilmez. Ailelerin, çocuklarının arkadaşlarını mutlaka tanımaları ve nasıl bir çevreden geldiğini bilmeleri gerekir. Kontrollerini uzaktan ve
denetimlerini de çocuklarıyla iyi bir ilişki kurarak yapmaları gerekir”
Ödev:
Çocuklarıyla en son arkadaş olduğu çocuk hakkında sohbet etmelerini isteyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
156
Çocuklarda Arkadaşlık İlişkileri ve Akran Baskısı
6. Oturum
Çocuğa “Hayır” Diyebilmeyi Öğretmek
Kazanım: Çocuklarına “Hayır” diyebilme becerisi kazandırma
Göstergeler: Çocuklarına “Hayır” diyebilmeyi öğretir.
Giriş:
Bir önceki oturumda yapmaları gereken uygulamayı yapıp yapmadıklarını sorun. Konu hakkında
sohbet edin. Yaptıkları uygulamaları burada paylaşmanın önemini vurgulayın.
Yöntem - Akış :
• Ebeveynlere aşağıdaki soruyu sorarak konuya giriş yapın.
- Bir isteğe “hayır” demeniz gerekirken “evet” dediğiniz oldu mu? Dinleyin
• Çocuklarımızın kazanması gereken en önemli sosyal becerinin “hayır” demeyi bilmesi olduğunu
söyleyin.
• Çocuğunuza “Hayır” demek için üç basamaklı tekniği denemesini öğretebilirsiniz. Her bir soruyu
kendisine sormasını ve sonra arkadaşının gözlerine bakarak, kendinden emin bir şekilde pozisyonunu belirlemesini söyleyin.
• Birinci basamak: “Problem nedir?”
- Neyin yanlış olduğu konusunda çok açık olmalıdır. Durumun ne olduğunu isimlendirmelidir. “Bu
çalmaktır”; “Bu tehlikelidir”; “Bu cimriliktir”.
• İkinci basamak: “Ne olabilir?”
- Eğer baskıya karşı çıkmazsa herhangi biri zarar görebilir mi? Nasıl?
- Bu çocuğun başını herhangi bir belaya sokabilir mi? Ne tür bir sorun?
- Eğer arkadaşlarının isteklerine uyarsa bu durum kendisi hakkında kötü hissetmesine neden
olacak mı?
• Üçüncü basamak: “Onun yerine ne yapabilir?”
- Eğer arkadaşına bir başka şey önerebilirse, arkadaşının o fikre uyması muhtemeldir. Eğer arkadaşı fikrini değiştiremezse uzaklaşabilir.
Ödev:
Çocuklarına üç basamaklı tekniği öğretmeyi denemesini isteyin. İlk “hayır” demeyi size karşı
uygulamasını isteyin.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
157
3. Modül
3. Modül
Çocuklarda Arkadaşlık İlişkileri ve Akran Baskısı
7. Oturum
Çatışma Çözme Becerisi
Kazanım: Çocuklarına “Hayır” diyebilme becerisi kazandırma
Göstergeler: Çocuklarına “Hayır” diyebilmeyi öğretir.
Giriş:
Çocuklarına üç basamaklı tekniği öğretmeyi deneyip denemediklerini sorun. Konu hakkında sohbet edin. Yaptıkları uygulamaları burada paylaşmanın önemini vurgulayın.
Yöntem - Akış :
• Ebeveynlere aşağıdaki bilgi ve yöntemleri aktarın;
• “Esas amacı “hayır” demek iken evet demesinin bir sorun olacağını vurgulayın. Kendi seçimiyle
bir isteği kabul etmek ile zorlamayla kabul etmek arasında çok büyük bir fark olduğunu gösterin.”
• “Çocuğunuza ‘Hayır’ deme ile ilgili pratik yaptırın. Bazı hayali zor durumlar üzerinde konuşup
değişik çözüm yolları ve onların sonuçlarının neler olabileceği üzerinde konuşun ve canlandırma
yapın.”
- “Hayır, teşekkür ederim” demek ve bunu birkaç kere tekrarlamak;
- “Ya başka işim vardı, kusura bakma” diyerek bahane uydurmak;
- “Başka sefere belki, sağol” diyerek atlatmak;
- “Hayır, sağol; ha bu arada sen o işi bitirdin mi?” diyerek konuyu değiştirmek;
- “Hayır, sağol; ben gitmeliyim, görüşürüz sonra” diyerek ortamdan uzaklaşmak gibi yöntemleri
denemesini teşvik edin
• Çocuğunuzla aşağıdaki çalışmayı yapın;
- Hayatında önceliklerinin ne olduğuna dair fikrinin olmasının, tekliflere ya da isteklere nasıl tepki
vereceğini belirlemek konusunda yardımcı olacağını çocuğa söyleyin. Öncelikleri ailesiyle ya
da arkadaşlarıyla daha fazla zaman geçirmeyi, önemli olduğunu düşündüğü bazı aktiviteleri
veya hedefleri için çalışmayı kapsayabilir. Şu anda kendisi için en önemli olan önceliklerin neler
olduğunun bir listesini yapmasını isteyin.
- Sonra onları, önem sırasına göre derecelendirmesini söyleyin.
Ödev:
Anne ve babadan çocukla “hayır” diyebilme ile ilgili alıştırmalarına devam etmelerini isteyin. Bu
durumu bir sonraki oturumda konuşacağınızı söyleyin
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
158
Çocuklarda Arkadaşlık İlişkileri ve Akran Baskısı
8. Oturum
Akran Baskısı
Kazanım: Akran baskısının etkilerini görebilme.
Göstergeler: Çocuğuna, teklif ve ısrarlarla başa çıkmayı öğretebilir.
Giriş:
Çocukları ile birlikte “Hayır” diyebilme ile ilgili alıştırmalara devam edip etmediklerini sorun. Konu
hakkında sohbet edin. Yaptıkları uygulamaları burada paylaşmanın önemini vurgulayın
Yöntem - Akış :
• Çocuklarının olumsuz davranışlarında, akran baskısının ya da arkadaş ilişkilerinin etkisinin olup
olmadığı ile ilgili ne düşündüklerini sorun.
• İlk hedef ilişki kurmak, aranızda bir güven ilişkisi geliştirmeye yönelik adımlar atmak olmalıdır.
Eğer ergen karşı olma-karşıt gelme gibi sorunu olan biriyse o zaman bu daha fazla zaman alabilir.
• Çocuğun gününü nasıl geçirdiği, zevkleri (müzik, gitmekten hoşlandığı yerler, giyim tarzı gibi)
hakkında sohbet edin, bilgi toplayın. Arkadaşları ile olan ortak zevklerini, takıldığı yerleri ve keyif
aldıkları aktivitelerin neler olduğunu sorun.
• Çok basit gibi gözüken bu diyalogu çıkmaza sokabilecek durum sizin bir “yetişkin” olmanızdır.
Yetişkin kimliğinizden dolayı otorite figürünü temsil ettiğinizden büyük bir olasılıkla ilk başta size
ön yargı, “Beni anlayamazsın”, ile yaklaşacaktır.
• Bunun üstesinden gelebilmenin bir yolu, birinci ve bunu takip eden birkaç görüşmeyi genci tanımak ve iletişim kurmak için ayırmanız olabilir. Yorum yapmadan, yargılamadan, yol göstermeye
çalışmadan, müdahale tekniklerini devreye sokmadan sadece dinlemek ve anlamak için “soru
sormak” işe yarayabilir.
• Akran grubunun kişinin madde kullanma davranışını pekiştirdiğinin farkında olabilirsiniz (size
böyle bir bilgi verilmiş olabilir), ancak önemli olan onun bunu fark etmesidir. Bu nedenle arkadaş
grubu ile madde kullanımı arasındaki bağlantıya gönderme yapacak sorular sormak gerekir.
Alkol, sigara, madde alımının ne zamanlar meydana geldiğini, ne kadar aldığını, kendi başına ve
grup halindeyken kullanımı miktarı arasında bir fark olup olmadığını, aradaki kullanım miktarı
farkının neden kaynaklanabileceğini gibi sorun.
Sonlandırma:Bu görüşme ve bugüne kadar gerçekleştirilen diğer görüşmeler ile ilgili duygu ve düşünceleri ile
ilgili konuşun. Gelecek hakkındaki planları hakkında sohbet edin.
159
3. Modül
4. Modül
Cinsel İstismar
1. Oturum
Cinsel İstismardan Korumak için Öneriler
Kazanım: Aileyi bilgilendirme.
Göstergeler: Çocuklarını cinsel istismardan korumak için yapabileceklerini bilir.
Giriş:
Danışman öncelikle kendini tanıtır, aile bireylerinin birer cümle ile kendilerini tanıtmalarını ister.
Görüşme programı hakkında genel bilgiler verilir. Çocukları hakkında kısa bir ön görüşme yapılır.
Yöntem - Akış :
• Ebeveyne aşağıdaki bilgi ve önerileri aktarın;
- Çocuklarınızı önemsediğinizi özellikle onların ihtiyacı olduğu zamanlarda dinleyerek, yardımcı
olarak gösterin.
- Onların ilgi alanlarına ve onlarla ortak zaman geçirmeye zaman ayırın.
- Onların ilgi duyduğu konular hakkında neler yaşadığını merak edip sorun.
- Yaptığı iyi davranışları ve başarılarını destekleyin. Hataları olduğunda suçlamak yerine doğrusunun nasıl olacağını göstermeye çalışın.
- Tüm aile birlikte bir şeyler yapmaya özen gösterin.
- Onu korkutmayın ve kötülemeyin.
- Kaba kuvvete başvurmayın.
- Her zaman yanında olduğunuzu hissettirin.
•“Çocuklarını cinsel istismardan korumak için her yaş döneminde atılabilecek adımlar vardır”
dedikten sonra aşağıdaki bilgileri paylaşın;
- 18 ay: Beden bölgelerinin uygun adlandırılmaları öğretilir.
- 3-5 yaş: Bedeninin tüm bölgeleri öğretilir. Herhangi birinden gelen cinsel yaklaşımlara ‘hayır’
demeleri öğretilmeye başlanır. Çocuklar bu yaşlarda cinsellikle ilgili pek çok soru sormaya başlarlar. Bu, sağlıklı bir gelişim için gereklidir. Soruları geçiştirilmemelidir.
- 5-8 yaş: Eve güvenli geliş planı yapılıp çocuğa gösterilmelidir. Cinsel anlam içeren dokunuşlarla
diğer dokunuşları ayırt etmeyi öğretin. Tehlikeli bir durumla karşılaştıkları durumlarda size anlatmaları için yüreklendirilmelidir.
- 8-12 yaş: Ergenlikteki büyüme süreci hakkında bilgilendirilmelidir. Güvenli olmayan yerlerin neler olabileceği anlatılmalı ve buralarda kendini korumaya yönelik nasıl hareket edeceği hakkında
konuşulmalıdır.
- 13-18 yaş: Cinsellikle ilgili daha fazla konuşulmalıdır.
Ergenlikteki gelişim süreci hakkında bilgi verilmelidir.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
160
Cinsel İstismar
2. Oturum
Cinsel İstismar Durumunda İlk Adımlar
Kazanım
: Atılması gereken ilk adımları farketme.
Göstergeler: Atılması gereken ilk adımların ayırdına varır.
Giriş:
Çocuklarında madde kullanımının belirtilerini gözlemleyip gözlemlemediklerini sorun.
Yöntem - Akış :
• Anne babaya aşağıdaki bilgi ve önerileri aktarın;
• Çocuğun cinsel istismar ile ilgili söyledikleri ciddiye alınmalı ve çocuğu tekrar tekrar sorguya
çekmekten kaçınılmalıdır.
• Çocuğun kendisini suçlamasına neden olabilecek tavırların sergilenmemesi gerektiği vurgulanmalıdır.
• Yaşanan taciz olayından sonra çocuklarını konu hakkında konuşturması için sıkıştırmaktan kaçınmaları gerektiği anlatılmalıdır.
• Travmatik bir deneyim olduğundan çocuk bu konu hakkında konuşmaktan rahatsızlık duyabilir.
Özellikle yönlendirici sorulardan kaçınmak gerektiği vurgulanmalıdır.
Danışman için öneriler;
• Tacizi yapan kişi, çocukla aynı evde yaşayan birisi ise bu kişinin evden uzaklaştırılmasını sağlamak amacıyla bilgileri gerekli yerlere bildirin (İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü). Yasal süreç hakkında çocuğu bilgilendirin.
• Çocuğun evde kalmasının güvenli olup olmadığının araştırılmasını sağlayın. Ev içinde gerçekleşebilecek başka tacizlere karşı hem çocuğu hem de varsa diğer çocukları korumak için bir adım
atılmasını sağlayın. Varsa çocuğun kardeşlerinin de tacize maruz kalıp kalmadığının araştırılması
gerekir. Çocuğun güvende olduğundan emin olun.
• Eğer çocuk bir başkası tarafında tacize uğramışsa, konu hakkında kesin bilgilere sahip olduğunuzda ve bir uzman desteği alması için yönlendirme yapın, sonra aile ile görüşün.
• Travmatik stres belirtilerinin zamanında yardım alınmazsa “Travma sonrası Stres Bozukluğu”na
dönüşebileceği unutulmamalı ve konu hakkında çocuğun ve ailesinin en kısa zamanda uzmanından yardım alması sağlanmalıdır.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
161
4. Modül
4. Modül
Cinsel İstismar
3. Oturum
Cinsel İstismarı Konuşmak
Kazanım: Öyküyü alabilme
Göstergeler: Anne-baba duygu ve düşüncelerini paylaşabilir.
Yöntem - Akış :
• Tacize uğrayan çocuk kadar ailesi de örselenmiştir. Onların da hayal kırıklığı, öfke, üzüntü, çaresizlik ve suçluluk duyguları içerisinde olduğu unutulmamalıdır.
• Kafaları karışıktır ve sağlıklı kararlar almakta zorlanabilirler. Bu dönemde önemli konular hakkında uç kararlar alma eğilimlerine karşın onları bilgilendirmek ve önemli kararları bir süre ertelemeleri istenebilir.
• Eğer konuşacak durumda olursa, olayın nasıl olduğuna dair bilgiyi, detaylara girmeden sizinle
paylaşmasını isteyebilirsiniz (Taciz gerçekleştiğinde çocuğun kaç yaşında olduğu? Kim ya da
kimler tarafından yapıldığı? Tacizin ne kadar sürdüğü, yardım alıp almadıkları ve şimdi ne aşamada oldukları gibi).
• Olayı anne-babası ile çok detaylı paylaşmayabileceği, ancak konunun uzmanından destek almasının ve onunla paylaşmasının başlangıçta daha iyi olabileceği vurgulanmalıdır.
• Kendisinin desteklendiğine inanması için bu tür sorgulamalardan ve karı-koca arasında gerçekleşebilecek birbirlerini suçlayıcı cümlelerden kaçınmaları gerektiği anlatılmalıdır.
• Anne-baba olarak kendi duygu ve düşünceleri hakkında konuşmalarını teşvik edin. Olayın onların suçu olmadığı sık sık tekrarlanmalıdır. Olayla ilgili bilgi edindikten sonra bu durumun onları
nasıl etkilediğini ifade etmelerine olanak tanıyın.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
162
Cinsel İstismar
4. Oturum
Cinsel İstismar Kavramı Hakkında Bilgilendirmek
Kazanım
: Anne babayı bilgilendirme
Göstergeler: Cinsel istismarın psikososyal etkileri hakkında bilgi sahibi olur.
Yöntem - Akış :
• Anne babaya, cinsel istismar kavramı ile ilgili bilgi verirken aşağıdakilerden yararlanın;
• Cinsel istimara uğrayan çocuk ve ergenlerin konu ile ilgili olarak kendilerini ifade etmekte ve
yaşadıklarını anlatmakta zorlanabilecekleri bilgisi vurgulanmalıdır.
• Başlarına gelen bu olayı anlatmakta zorlanmalarının sebeplerinden biri, cinsel istismara uğrayan çocuğun olayın ne olduğunu anlamayacak ve/veya kelimelerle ifade edemeyecek kadar küçük olması
olabilir. Olayın gizli tutulması için tehdit edilmiş olabilir. Bazı zamanlarda cinsel istismar yoluyla verilen
ilgiden ve buna eşlik eden duygulardan dolayı kafaları karışmış olabilir. Yaşanan bu olayda kendisinin
hata yaptığından korkup, olaydan sorumlu tutulacağından ve cezalandırmaktan korkabilirler.
• Kimsenin kendilerine inanmayacağını düşünebildiklerinden konuşmayabilirler. Kendilerini suçlayabilirler; kendilerinin kötü ve istismarın kendileri için bir ceza olduğuna inandıklarından bunu dile
getirmezler. Söylemekten çok utanıyor olabilirler. Sevdiklerinin problem yaşayacakları korkusu ile
söylemeyebilirler.
• Cinsel olarak istismara uğramanın psikolojik travmaya yol açan bir durum olduğu bilgisi aileye
verilmelidir (Çocuk veya gencin yaşadığı travmanın şiddetini belirleyen faktörler arasında istismarın başlangıcının, süresinin, sıklığının önemli yer tuttuğu unutulmamalıdır. Çok erken yaşlarda
başlaması, uzun yıllar sürmesi ve çok sık istismar içeren eylemlere maruz kalınması travmanın
şiddetini arttırır. Ergen ile istismarcı arasındaki ilişkinin yakınlığı, zorlamanın ve fiziksel travmanın
derecesi, güç ve saldırganlığın kullanılması, çocuğun yaşı ve gelişim düzeyi de diğer faktörlerdir).
• Travmanın fiziksel belirtileri gözle görülebilirken, psikolojik belirtileri bilinmediğinden, “çocuğum
değişti” diye algılamalara yol açacağından, ailelere çocuklarının yaşadıkları travmanın etkileri
hakkında mutlaka bilgi verilmelidir.
•Cinsel istismara uğrayanlarda ilk tepki inkâr olabilir. Bu ergenlerde gözle görülür bir çökkünlük
oluşur. Duygularında ani değişiklikler meydana gelir. Olayın ne olduğuna ilişkin karışık duygular içerisindedirler. Utanç ve kirlenmişlik hissederler. Olaydan kendini sorumlu tutabilir ve suçluluk hissedebilirler. Kendine saygıda düşüş, güven kaybı, sevdiği şeylere karşı ilgi kaybı, kızgınlık, aldatılmışlık
hissi, kontrol kaybı duygusu, çaresizlik, kaygı ve korku gibi duygusal tepkiler yaşayabilirler.
• Cinsel istimara uğrayan ergen ilişkilerinde hayır demekte zorlanabilir. Başkalarına güvenememe
eğilimindedirler. Kendini ve/veya başkalarını idealize etme ya da değerinden az görme eğilimine
girebilirler. Kendilerini her şeyden izole edip içlerine kapanabilirler. Aşırı bağımlı hale gelip birilerine fazlasıyla da bağlanabilirler.
• Davranışsal boyuttaki değişikliklerin kişiden kişiye göre değişebileceği vurgulanmalıdır. Genellikle
istismar yaşantısından sonra aşırı temizlenme ihtiyacı hissedebileceği gibi, aksine tamamen ihmal de edebilirler.
• Taciz olayını tekrar yaşıyormuş gibi geriye dönüşler yaşayabilir ya da davranabilir. Taciz ile ilgili
kâbuslar görebilir. Yaşına göre daha bebeksi davranışlarda bulunabilirler. Abartılı davranışlarda
bulunmaya başlar. Tanıdık veya tanımadık insanlardan veya bazı yerlerden korkmaya başlayabilirler. Çevresine ya da kendisine yönelik yıkıcı davranışlarda bulunabilirler. Gerginlik ve saldırganlık
davranışlarında artma meydana gelebilir.
• İntihar düşünceleri oluşabilir veya girişiminde bulunabilir. Bazı ergenler bu yaşantıyı unutmak ya
da sıkıntısını azaltmak için alkol veya madde kullanımına başlayabilir ya da kullanımını düzenli
hale döndürebilir.
• İnsanlara güvenmediğinden kendini izole eder ve yakın ilişkiler kuramayabilirler. Suçluluk, utanç
ve değersizlik duygularını hissedebilir.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
163
4. Modül
4. Modül
Cinsel İstismar
5. Oturum
Yanlış İnançlar
Kazanım: Yanlış inançlar hakkında bilgilendirme. Doğru adımlar atmalarının ve kendilerini ifade etmelerinin
önündeki engelleyici düşünceleri kaldırma.
Göstergeler: Yanlış inançlar hakkında bilgilenir.
Yöntem - Akış :
• Ailenin yanlış inançları araştırılmalı ve doğru bilgilendirme yapılmalıdır.
• Cinsel İstismar konusunda yanlış inançlara değinin:
• “Yaşanmış bir iki olay önemli değildir. Çocuklar olan biteni çabuk unuturlar.”
- Düşüncesi bile çok yanlıştır. Bir kez olan ya da tekrarlayan cinsel istismar çocuğun ruhsal ve
fiziksel sağlığı acısından ciddi derecede zarar vericidir.
• “Olayı provoke eden çocuklar, şirin veya sokulgan çocuklar, evden kaçan çocuklar, ihmal edilmiş
çocuklar potansiyel kurbanlardır”
- Bu düşünce de yanlıştır. Çocuklar istismar eylemini n sorumlusu değillerdir. Cinsel istismara
maruz kalanlar, her sosyo-ekonomik ve kültürel gruptan gelen kız ve erkek çocuklar olabilir.
• “Cinsel istismarlar parklar, genel tuvaletler, ıssız sokaklar, karanlık yerler, boş inşaat sahaları gibi
bölgelerde meydana gelir”.
- Bu da yanlış bir inançtır. Olayın olduğu yer ev ile okul arasındaki yol gibi çocuğun içinde bulunduğu yakın çevresi içerisinde de gerçekleşebilir.
• “İstismarcılar genellikle yaşlı ve yabancı erkeklerle sokaktaki serserilerdir.”
- Bu inanç da yanlıştır. Olguların çoğunda faillerin 20-40 yaşları arasında, kurban tarafından tanınan evli ve/veya çocuklu erkekler olduğu görülmektedir.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
164
Cinsel İstismar
6. Oturum
Cinsel İstismara Uğrayan Çocuğa Yardım
Kazanım
: Anne babayı yapabilecekleri hakkında bilgilendirme
Göstergeler: Yapabilecekleri hakkında bilgi sahibi olur.
Yöntem - Akış :
• Anne babaları çocukları ile ilgili yapmaları gerekenler hakkında bilgilendirin:
- Yaşadığı olayın onun suçu olmadığı belirtilmelidir.
- Karmaşık duygular içerisinde olduğu, hayal kırıklığına uğramış ve çok kızgın olabileceği unutulmamalıdır. Bu tür duyguların yaşanan bu travmatik olaydan sonra anormal olaya verilen normal
tepkiler olduğu söylenmelidir.
- Yaşadığı olayı anlamlandırmakta zorluk çekebilir. Bu durumda bazı insanların olmaması gereken
şeyler yaptığı ve yaşananların onun suçu olmadığı anlatılır. Olayın onun suçu olmadığı bilgisini
tekrar etmek gerekecektir.
- Utanabilir ve kendisinin ya da sevdiklerinin başına bir şey gelmesinden korkabilir. Ancak bunu bir
sır olarak tutmak yerine olayın ortaya çıkarmasının daha sağlıklı ve doğru olacağı anlatılabilir.
- Kendi başına gelenlerin kendi akranlarının başlarına da gelebildiği, yaşadığı sıkıntıları atlatmanın
zaman alacağı ama mümkün olduğu söylenmelidir.
- Belli bir süre dikkati dağınık olabilir, okul başarısı düşebilir. Bu durumda sabırlı olmak, yaşadığı
zor şeyleri atlatması için ona zaman vermek ancak yapabildiği kadarıyla yaşamına devam edebilmesi için çocuklarını desteklemeleri gerektiği anlatılmalıdır.
• Anne babalar, gündelik yaşamın akmasına ve alıştığı düzenin bozulmadan devam etmesine özen
göstermelidirler.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
165
4. Modül
4. Modül
Cinsel İstismar
7. Oturum
Uyarılar - Önlemler
Amaç: Cinsel istismara karşı önlem alma
Göstergeler: Cinsel istismara karşı önlem alır.
Yöntem - Akış :
• Anne babaya aşağıdaki önerileri açıklayın;
- Bedenini korumayı öğretin, bedenlerinin kendilerine ait olduğunu, özellikle başkalarının cinsel
organlarına dokunmaya haklarının olmadığını anlatın.
- Hayır demeyi öğretmeleri için teşvik edin. Herhangi birisi onları incitmeye kalkarsa çocuklara
“Hayır” demeleri gerektiği öğretilmelidir. Çünkü birçok çocuğa büyüklerin söylediklerine itaat
etmeleri öğretilmiştir. “Büyükler her zaman doğru şeyler yapmaz” bilgisi de verilmelidir.
- Birisi onlara kötü, rahatsız edici bir şey yaparsa arkadaşlarından ya da büyüklerden yardım
istemeyi öğretin. Yardım istediklerinde onlara kızmayacağınızı söyleyin.
- Çocuğunuza inanın eğer yardım istiyorsa bunu geri çevirmeyin. Çocuklar bu konuda yalan söylemezler.
- Çocuğa bazı sırların hiçbir zaman saklanmaması gerektiğini söyleyin. Onlara söylemeleri gerektiğini ve istemeseler dahi bunların açıklanması gerektiğini anlatın.
- Dokunulmayı reddetmeyi öğretin: kendilerinin ellenmesi ve öpülmesi durumunda eğer hoşlanmıyorlarsa bunu reddetmelerini söyleyin. Eğer birisi eller ve bunun sır olarak saklanması gerektiğini söylerse mutlaka size ve güvendiği aile bireyine bildirmesi gerektiğini anlatın.
- Yabancılarla konuşmamayı öğretin.
- Güvenliklerini korumak için gerekirse kendilerine zarar veren kişiden kaçmak, yüksek sesle
bağırmak ve onu tekmelemek gibi bazı kural dışı davranışlarda bulunabileceklerini anlatın.
Kapanış:
Bir sonraki görüşme gününü ve tarihini söyleyerek oturumu sonlandırın.
166
Cinsel İstismar
8. Oturum
Bedenini Koruma, İyi-Kötü Dokunma
Kazanım
: Anne babayı bilgilendirme
Göstergeler: İyi ve kötü dokunmanın ne olduğunu bilir.
Yöntem - Akış :
• Anne babaya aşağıdaki önerileri açıklayın;
• İyi dokunma-kötü dokunmanın ne olduğunu çocuklarına öğretmelerini sağlayın.
• İyi dokunma, kişinin kendisini rahatsız hissetmediği, bedeninin özel yerlerine dokunmayan sevdiği kişilerin ona sarılması ve öpmesi olarak tanımlanabilir. Ancak kötü dokunmanın neler olduğunun tanımlanması, iyi dokunmanın tarifini netleştirir.
• Kötü dokunma, kişinin kendini rahatsız hissetmesine neden olan dokunmalardır. Dokunma onu
korkutuyor, üzüyor ve sinirlendiriyorsa, bu kötü bir dokunmadır. Birisi onu kendisine dokunmaya
zorluyorsa bu kötü bir dokunmadır. Dokunan kişi bunu hiç kimseye söylememesini istiyorsa, bu
da kötü bir dokunmadır. Dokunan kişi bunu bir başkasına söylerse ona veya sevdiklerine bir
zarar vereceği tehdidinde bulunuyorsa bu kötü bir dokunmadır.
• Birisinin ona istemediği bir şekilde dokunması durumunda bunu gizlememesi gerektiği öğretilmelidir. Böyle bir durumda kendisinde bir yanlış olmadığı, kötü ve yanlış olanın bu davranışı
yapan kişi olduğu öğretilmelidir. Bedeni ona ait ve özeldir.
• Bu tür bilgilendirmelerin küçük yaştan itibaren yapılması gerektiği vurgulanmalıdır. Küçük çocuklara bu bilgiler banyo yaparlarken veya bebekle oynarlarken verilebilir.
Sonlandırma:Bu görüşme ve bugüne kadar gerçekleştirilen diğer görüşmeler ile ilgili duygu ve düşüncelerini
alarak oturumu sonlandırın.
167
4. Modül
http://siddetinonlenmesi.meb.gov.tr
/Siddetinonlenmesi
@siddetionleme
Bu yayın Avrupa Birliği’nin mali desteğiyle hazırlanmıştır.
Bu yayının içeriği tamamen Danışmanın sorumluluğundadır ve Avrupa Birliği’nin görüşlerini yansıtmamaktadır.
AİLE EĞİTİM
PROGRAMI
0-18 yaş
13. Oturum
7-11 yaş
Aile El Kitabı
AİLE EĞİTİM
PROGRAMI
0-18 yaş
13. Oturum
7-11 yaş
Aile El Kitabı
İÇİNDEKİLER
ŞİDDET MAĞDURU ÇOCUKLAR............................................................................................................
ŞİDDET NEDİR?....................................................................................................................................
ÇOCUĞA YÖNELİK ŞİDDET..................................................................................................................
Çocuk Kimdir?...................................................................................................................................
Çocuğa Yönelik Şiddet Nedir?...........................................................................................................
Çocuğa Yönelik Şiddetin Türleri.........................................................................................................
Fiziksel Şiddet................................................................................................................................
Psikolojik Şiddet.............................................................................................................................
Cinsel Şiddet................................................................................................................................
Ekonomik Şiddet...........................................................................................................................
Çocuğa Yönelik Şiddetin Görülme Sıklığı İle ilgili Çarpıcı İstatistikler....................................................
Çocuğa Yönelik Şiddet İle İlgili Bilinmesi Gerekenler..........................................................................
Çocuğa Yönelik Şiddet Nerelerde ve Nasıl Gerçekleşmektedir?........................................................
Çocuğa Yönelik Şiddetin Gerçek Oranlarda Rapor Edilmemesinin Nedenleri...................................
Çocuğa Yönelik Şiddet Açısından Öncelikli Risk Grubunda Bulunan Çocuklar...................................
Şiddetin Çocuklar Üzerindeki Etkileri...................................................................................................
Ev ve Aile Ortamında Çocuğa Yönelik Şiddet...................................................................................
Ev ve Aile Ortamında Yaşanan Şiddet Türleri......................................................................................
Ev ve Aile Ortamında Çocuğa Yönelik Şiddetin Önlenmesi...............................................................
Aile İçinde Şiddet Yaşantısı Olan Çocuklar ve Okulun Rolü................................................................
Okul Ortamında Çocuğa Yönelik Şiddet...........................................................................................
Okul Ortamında Yaşanan Şiddet Türleri..............................................................................................
Eğitim Ortamlarında Şiddetin Önenmesinde Temel Amaçlar............................................................
Okullarda Şiddeti Önlemede Kullanabileceğimiz Kaynaklarımız........................................................
Akran Zorbalığını Önlemede Öğretmenlerin Görev ve Sorumlulukları................................................
Çocuk Yuvaları ve Yetiştirme Yurtlarında Çocuğa Yönelik Şiddet........................................................
İş/Çalışma Ortamında Çocuğa Yönelik Şiddet..................................................................................
Toplum İçerisinde Çocuğa Yönelik Şiddet.........................................................................................
Şiddet Mağduru Çocuklara Yardım için Başvurulabilecek Kurum ve Kuruluşlar..................................
KAYNAKLAR........................................................................................................................................
5
ŞİDDET MAĞDURU ÇOCUKLAR
A, lise öğrencisidir. Annesi ve babası 5 yaşındayken ayrılmışlardır. Ortaokula başlayana kadar annesinin yanında kalan A düzenli olarak annesinin fiziksel istismarına maruz kalmıştır.
Ortaokula başlayınca babasının yanında kalacağı söylenir. Babası alkolik ve uyuşturucu
madde kullanmaktadır. Babası bu arada ikinci evliliğini yapmıştır. Babasının yanında kalırken hem üvey annesinden hem de babasından fiziksel şiddet görür. Ortaokul son sınıfta
sigara ve alkol kullanmaya başlayan A. arkadaşları ile ilişkilerinde ciddi sorunlar yaşar. Liseye başladığında sigara ve alkol kullanımı artmış, bunların yanı sıra diğer uyuşturucu maddeleri de kullanmaya başlamıştır. Okula devamsızlık problemleri ve derslerindeki sorunlar
nedeniyle 9. sınıfı tekrar eder. Bir başka öğrencinin kız arkadaşına baktığı gerekçesiyle okula bıçakla gelir. Bıçak müdür yardımcısı tarafından fark edilmiş ve A’dan alınmıştır. Okulda
aynı gerekçeyle birkaç arkadaşını tartaklamaya kalkar. Bir süre sonra da okulu bırakır.
C, ortaokul öğrencisidir. Üç kardeşi daha olan C, evin en büyüğüdür. On iki yaşında olan
C evdeki tüm temizlik ve yemek işlerini yapmak durumundadır. Annesi evin en büyüğü olduğu için bu görevleri yapması gerektiğini söylemektedir. Annesi eğer ev işlerini yapmazsa evden kovacağını söylemekte ve ev işlerini ya da yemeği beğenmediği zaman dayak
atmaktadır. Annesi sabahları ev işlerini bitirmeden C’nin okula gitmesine izin vermez, bazı
günler dayak yemekten yüzü kızardığı için C kendisi de okula gitmek istemez. Bütün bu yaşananlara hiç sesi çıkmayan baba uzaktan olup bitenleri seyretmektedir. Kimden yardım
isteyeceğini bilemeyen C en sonunda evden kaçar.
Z., ilkokul ikinci sınıf öğrencisidir. Dersleri öğrenmede bazı güçlükler yaşar. Ödevlerini tamamlayamadan okula geldiği ve sorulan sorulara doğru cevaplar veremediği için sürekli
olarak sınıf öğretmeni tarafından eleştirilir. Öğretmeni en sonunda Z’ye adıyla seslenmek
yerine “beceriksiz” olarak seslenmeye başlar. Bir süre sonra sınıf arkadaşları tarafından da
benzer şekilde çağrılmaya başlayan Z. Her gün okuldan eve geldiğinde saatlerce ağlar
ve okula gitmek istemez.
K., altıncı sınıfta bir kız öğrenci. 6 yaşından 10 yaşına kadar yakın bir akrabaları tarafından
cinsel istismara maruz kalan K. bu süre boyunca ve sonrasında da bu akrabası tarafından
“eğer bunları anne babana ya da başkasına söylersen onları öldürürüm” diye tehdit edildiği için yaşadıklarını kimseye paylaşamaz. Akran ilişkilerinde zorluk çeken K’nın hiçbir yakın
arkadaşı yoktur. Okuldaki erkekler tarafından taciz edilirken nöbetçi öğretmen tarafından
fark edilir. Öğretmen orada ne olup bittiğini sorduğunda erkek öğrenci 1 TL’ye kız arkadaşının kendisine dokunmasına izin verdiğinden söz eder.
6
Buradaki verilen vakalar, okullarımızdaki öğrencilerimizin bazılarının başından geçmiş gerçek yaşantılardır. Buradaki örneklerde de görülebileceği gibi çocuklar yaşamlarındaki farklı
kişiler tarafından çeşitli türlerde şiddete maruz kalabilmektedir. Yine buradaki örneklerde
olduğu gibi şiddetin çocuklar üzerindeki olumsuz etkileri de çok farklı olabilmektedir. Bu
kitapçık çocuğa yönelik şiddet hakkında farkındalık kazandırmak ve çocukların korunması
konusundaki sorumluluklarımızı hatırlatmak amacı ile hazırlanmıştır.
Kitapçıkta ilk olarak şiddet olgusu kısaca ele alınmış, şiddetin yaygınlığı ve konuyla ilgili
bazı çarpıcı araştırma sonuçları hakkında bilgi verilmiş, ardından ayrıntılı olarak çocuğa
yönelik şiddet konusu irdelenmiştir. Bu irdelemenin çerçevesini çocuğa yönelik şiddetin ne
olduğu, ne tür ortamlarda çocukların şiddete maruz kaldıkları, şiddetin çocuklar üzerindeki
özellikle olumsuz psikolojik etkilerinin neler olduğu ve çocuklara yönelik şiddetin önlenmesinde ne tür sorumluluklarımızın olduğu, özellikle okul ortamında kimlerin neler yapabileceği/yapması gerektiği ana başlıkları oluşturmuştur.
ŞİDDET NEDİR?
Şiddet dili, dini, etnik kökeni, sınıfı, kültürü ne olursa olsun tüm insanlığı tehdit eden evrensel
bir olgudur. Dünyanın her yerinde, her toplumunda, her sosyal sınıfında şiddet olgusu gözlenmekte ve insanlar şu veya bu şekilde şiddete maruz kalmaktadırlar. Şiddet bir insanın
ya da grubun bir başka birey ya da gruba karşı çeşitli amaç ve niyetlerle kötü muamele etmesidir. Kötü muamelenin şekli bir insana karşı sorumlulukları yerine getirmemekten
başlayıp fiziksel güç kullanarak fiziksel olarak zarar vermeye hatta yok etmeye kadar varabilmektedir. Bu bağlamda bir annenin çocuğunun bakım ve korunmasını ihmal etmesi
de, bir öğretmenin sınıf içinde öğrencisini küçük düşürmesi de, bir erkeğin eşini dövmesi
de, bir işverenin çalışanına hak ettiği ücreti vermemesi de, sebebi her ne olursa olsun
gruplar, bölgeler ve uluslar arasındaki savaşlar da birer şiddet örneğidir. Kısaca şiddet, bir
insanın ya da grubun bir başka gruba yönelik o grubun çeşitli şekillerde zarar görmesi ile
sonuçlanan her türlü kötü muamelesidir.
Dünya Sağlık Örgütü’ne (2002) göre şiddet, bir kişinin kendisini, bir başka kişiyi veya grubu ya da topluluğu yaralanma, ölüm, psikolojik zarar, gelişim geriliği veya mahrumiyetle
sonuçlanacak şekilde kasıtlı olarak zorlaması, tehdit etmesi ve/veya fiziksel güç kullanmasıdır. DSÖ’nün 2000 yılı için yapılan bir değerlendirmesine göre her yıl yaklaşık 1,6 milyon
insan şiddet sonucunda hayatını kaybetmektedir. Bu 1,6 milyon ölümün yaklaşık yarısı
intihar, üçte biri de cinayet sonucudur. 15–44 yaş arası erkeklerde cinayete kurban gitme
oranı 100.000’de 19 iken aynı yaş grubundaki kadınlarda 100.000’de 4,5’tir. Bu ölümlerin
7
çok büyük kısmı yoksul ülkelerde gerçekleşmektedir. Şiddetin sadece %10’u gelişmiş ülkelerde oluşmaktadır. 2000 yılında şiddete bağlı ölüm sıklığı düşük-orta gelir düzeyindeki
ülkelerde 100.000’de 32,1 iken bu sıklık gelişmiş ülkelerde 100.000’de 14,4 düzeyindedir
(DSÖ, 2002). DSÖ’ ne göre cinayet oranının 100.000’de 10 ve üzerinde olduğu tüm ülkeler
(ABD haricinde) gelişmekte olan ya da sosyal ve ekonomik değişim içerisindeki ülkelerdir.
2000 yılında DSÖ tahminlerine göre dünyada 520.000 cinayet işlenmiştir ve tüm yaş grupları için yaşa göre düzeltilmiş sıklık 100.000’de 8,8’tir. Bu cinayetlerin %77’si erkekleri hedef
almıştır (TBMM,2007)
Şiddetin pek çok olumsuzluğa yol açan bir neden mi yoksa pek çok nedene bağlı olan bir
sonuç mu olduğu da üzerinde düşünmeye değer bir sorudur. Şiddet nedenleri ve sonuçları itibariyle çok boyutlu ve karmaşık bir olgudur. Şiddet tek bir birey davranışı düzleminde
ele alınsa bile sorunun psikolojik, sosyolojik, ekonomik, kültürel, politik pek çok yönü bulunmaktadır. Örneğin ekonomik sorunlar pek çok bireysel ve sosyal probleme olduğu gibi
şiddete de zemin hazırlamakta, belirli bir davranış belirli bir sosyal yapı ve kültürde şiddet
olarak tanımlanırken bir başka yapı ve kültürde normal kabul edilmekte, politik söylemler
şiddeti pekiştirebilmektedir.
Şiddet olgusu dünyanın her yerinde ve tüm toplumlarda görülmekle birlikte ağırlıklı olarak
az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde yaşanmaktadır. Bu gerçek bize şiddetin ekonomik gelişmişlik, insan haklarına duyarlı, koşulsuz kabule ve saygıya dayalı bir demokrasi
kültürü ve nitelikli bir eğitimle ilişkili olduğunu düşündürmektedir. Kısaca bir toplumda ekonomik refah arttıkça, eğitim düzeyi yükseldikçe, demokrasi insan hakları, bireysel özgürlükler ve adalet temeline oturdukça, vatandaşlar birbirlerini koşulsuz olarak kabul edip, saygı
gösterdikçe şiddet azalmaktadır.
Şiddet, yol açtığı fiziksel yaralanmalar, sakat kalmalar ve ölümler nedeniyle ve yaratmış
olduğu psikolojik travma ve buna bağlı olarak ortaya çıkan pek çok psikolojik sorun nedeniyle önemli bir sorundur. Bu nedenle hükümetler şiddetin yol açtığı gerek fiziksel gerekse
ruhsal sağlık sorunları ile mücadele etmektedirler. Son yıllarda toplumda şiddet olgusuna
yönelik duyarlılık artma eğilimindedir. Bu duyarlılığın bir sonucu olarak gerek merkezi hükümetler, gerek yerel yönetimler gerekse sivil toplum örgütleri şiddetle mücadele etmektedirler. Şiddet tek bir kurumun ya da konuyla ilgili resmi kurum ve sivil toplum örgütlerinin
tek tek çabalarıyla önlenebilecek bir sorun değildir. Bu konuda çaba gösteren kurumların
ortak bir anlayış ve programla birlikte çalışmaları daha etkili sonuçlar elde edilebilmesi
açısından önemlidir.
Şiddet toplumun tümünü ilgilendirmesine, tüm toplum kesimlerinin şiddete maruz kalabilmesine karşın şiddetten en çok etkilenenler hiç şüphesiz görece güçsüzler yani kadın
ve çocuklardır. Şiddet denildiğinde akla ilk gelen de kadın ve çocuklara yönelik şiddettir.
8
ÇOCUĞA YÖNELİK ŞİDDET
Çocuk Kimdir?
Birleşmiş Milletler insan kadın ve çocuk hakları konusunda önemli çalışmalar yapmakta
ve temelde insan hakları özelde ise kadın ve çocuk hakları konusunda uluslar arası hukuki
bağlayıcılığı olan milletler arası anlaşmaların imzalanmasına böylece tüm dünyada temel insan haklarının korunmasına öncülük etmektedir.
Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, BM Genel Kurulu’nda 10 Aralık 1989 tarihinde kabul edilmiştir. Bu belge 193 ülke tarafından kabul edilerek en fazla ülkenin taraf
olduğu insan hakları belgesidir. BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 1.maddesinde çocuk
şöyle tanımlanmıştır (UNICEF).
Madde 1: Bu sözleşme uyarınca çocuğa uygulanabilecek olan kanuna göre daha
erken yaşta reşit olma durumu hariç, on sekiz yaşına kadar her insan çocuk sayılır.
Milletler arası anlaşmaların bir sonucu olarak iç hukukumuzun da bir parçası olan bu maddeye göre 18 yaşına kadar herkes çocuktur. Devlet insanlık ailesinin bir üyesi olan çocuğun iyiliği ve refahı, maksimum düzeyde olumlu gelişimini desteklemek için her türlü
önlemi almak, kurumları oluşturmak ve bu sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine
getirmek durumundadır.
Çocuk hiç şüphesiz öncelikle bir anne-babanın çocuğudur, sonra bir toplumun ve nihayetinde insanlık ailesinin bir üyesidir. Bu bağlamda çocuğun bakımı, korunması, eğitimi,
maksimum düzeyde olumlu gelişiminin sağlanması öncelikle ailenin sorumluluğundadır.
Ailenin bu sorumluluğunu yerine getirip getir(e)mediğinin izlenmesi ve yerine getir(e)miyorsa devletin bu sorumluluğu yerine getirmesi gerekmektedir. Devlet de çocuğa karşı
görev ve sorumluluklarını yerine getiremiyorsa insanlık ailesi bu sorumluluğu üstlenmek durumundadır. Özetle aile, çocuğun üyesi olduğu toplum ve insanlık ailesi çocuğun refahı
ve iyiliğinden ve bunun için çalışmaktan sorumludur.
Çocuk sadece mikro düzeyde bir ailenin üyesi değil makro düzeyde insanlık ailesinin de bir üyesidir.
Ne var ki gerek aileler, gerek çocuğun ait olduğu toplum gerekse uluslar arası toplumun
çocuğa karşı hukuki ve insanı yükümlülüklerini tam anlamıyla yerine getirebildiklerini söyleyebilmek güçtür. Dünya çocuklarının durumuna ilişkin istatistiklere ve araştırma raporla-
9
rına bakıldığında bu durum tüm çıplaklığıyla ortaya çıkmaktadır. Çocuklar dünyanın her
yerinde ihmale, istismara, şiddete maruz kalmakta ve olumsuz koşullarda yaşamaktadır.
Çocuğa Yönelik Şiddet Nedir?
Çocuğa karşı şiddet, bedensel veya zihinsel saldırı, şiddet veya istismar, ihmal ya da ihmalkâr muamele, ırza geçme dahil her türlü istismar ve kötü muameledir (BM-ÇHS, md
19).
Birleşmiş Milletler Çocuğa Yönelik Şiddet Araştırması (2006)’nda çocuğa yönelik şiddet
şöyle tanımlanmıştır.
Çocuğa karşı şiddet, çocuk istismarı ve çocuklara kötü muamele, sorumluluk, güven ve güç ilişkileri bağlamında, çocuğun sağlığı, yaşamı ve gelişmesi açısından
fiili veya potansiyel zarar ile sonuçlanan her türlü kötü muameleyi, cinsel istismarı,
ihmali veya ihmalkar davranışı, ticari veya başka amaçlı sömürüyü kapsar.
Buna göre çocuğa yönelik şiddet, çocuğun yaşamı ve sağlıklı bir şekilde gelişimine zarar
verici nitelikteki her türlü bedensel, duygusal, zihinsel, cinsel ve ekonomik açıdan her türlü
ihmalkar davranışı ve kötü muameleyi kapsamaktadır. Ve genellikle çocuklara yönelik
şiddet edimlerinin çoğunluğu çocukların çok yakınındaki kişilerden yani anne baba, öğretmenler, okul arkadaşları, işverenler ve çocuk bakıcılarından kaynaklanmaktadır.
Çocuğa yönelik şiddet, çocuk istismarı ve ihmali, akran zorbalığı, gençlerin iletişimlerinde yaşanan şiddet, çocuk ticareti gibi pek çok farklı şekilde görülebilir. Doğrudan ya da
dolaylı olarak şiddete maruz kalan çocukların daha sonrasında kendi ilişkilerinde şiddete
başvurması şiddet döngüsü olarak tanımlanmaktadır.
Çocuklara yönelik şiddet beş alanda görülebilmektedir. Bunlar;
1. Fiziksel Şiddet 2. Psikolojik Şiddet 3. Cinsel Şiddet 4. Ekonomik Şiddet
5. Siber Şiddet’tir.
Fiziksel Şiddet: Çocuğun bedenine yönelik ve bedensel olarak zarar görmesine yol
açan her türlü davranış fiziksel şiddet olarak tanımlanabilir. Bu davranışlar; tekme-tokat
atmak, dövmek, elini-kolunu bükmek, itmek, ısırmak, tükürmek, her türlü fiziksel ceza, be-
10
deninde sigara söndürmek, başını duvara vurmak, fiziksel işkence yapmak vb davranışlar
fiziksel şiddet olarak kabul edilmektedir. Genel olarak fiziksel şiddete uğrayan çocuklar
çoğu kez her hangi bir aletle (sopa, demir, değnek, zincir, kemer, vs.) dövülmektedir.
Fiziksel ya da bedensel şiddetin derecesi ve şekli ne olursa olsun aşağılayıcı ve insan onurunu zedeleyici bir davranıştır.
Psikolojik Şiddet: Korkutmak, tehdit etmek, aşağılamak, reddetmek, küfür etmek, küçümsemek, hakaret etmek, isim takmak gibi bireyin benlik saygısını ve öz güvenini zedeleyici nitelikteki her türlü sözel ya da fiili kötü muamele psikolojik şiddet olarak düşünülür.
Cinsel Şiddet: Cinsel şiddet bireylerin istekleri dışında ve istemedikleri biçimde cinsel eyleme zorlanmasıdır. Çocukların cinsel istismarı genellikle yakın çevredeki yetişkin erkekler
tarafından yapılmaktadır. Cinsel şiddet, çocukların yasa dışı veya psikolojik olarak zararlı
herhangi bir cinsel etkinliğe özendirilmesi veya zorlanması; ticari amaçlı cinsel sömürüde
kullanılmaları; cinsel istismarla ilgili işitsel veya görsel materyallerde kullanılmalarını kapsar.
Cinsel istismar kapsamına çocuk fuhuşu, cinsel kölelik, seyahat ve turizmde cinsel sömürü,
kaçırılma (ülke içinde ve ülkeler arasında) ve çocukların cinsel ve zorla evlendirme amacıyla satışı girmektedir. Pek çok çocuk, fiziksel güç veya sınırlama kullanılmaksızın cinsel
mağduriyete uğramaktadır; ancak böyle de olsa bunların tümü psikolojik açıdan bozucu,
sömürücü ve travmatiktir
Cinsel istismar, çoğu zaman çocukların rızası olmadan, ya ikna etmek, ya değişik yöntemlerle kandırmak (vaatte bulunmak), ya da tehdit etmek suretiyle gerçekleşebilmektedir. Cinsel obje olarak kullanılmanın ne olduğunu idrak edemeyen ve dolayısıyla tepki
ver(e)meyen veya direnme gücünü henüz geliştirememiş olan çocuklar, özellikle korku ve
suçluluk duyguları nedeniyle bunu paylaşmakta zorlanmaktadırlar. Cinsel yönden istismar
edilen çocukların başında kız çocukları gelmektedir. Cinsel istismarın baş aktörleri ise yetişkin erkeklerdir. Araştırmalara göre, kendi emelleri uğruna, çocukları cinsel yönden istismar
edenlerin %95’i yetişkin erkeklerdir.
Ekonomik Şiddet: Çocuğun gelişimini engelleyici, haklarını ihlal edici işlerde ya da düşük
ücretli iş gücü olarak çalışması ya da çalıştırılması ekonomik istismar olarak tanımlanmaktadır. Çocuklar çocukluklarını yaşayacakları, eğitim görecekleri yaşlarda, bu haklardan
yoksun kalmakta; ekonomik istismar ve sağlıksız koşullarda çalıştırılmaları nedeniyle sağlık
sorunları yaşayabilmektedirler Çocukların küçük yaşlarda, uzun süre ve uygun olmayan
çalışma koşullarına sahip işyerlerinde çalışmaları onların gelişimlerini olumsuz yönde etkileyebilmektedir (Bahar, Savaş ve Bahar, 2009). Günümüz toplumlarının en önemli sorunlarından birisi, çalışan çocuklar sorunudur. TÜİK 2012 Çocuk İşgücü Anketi sonuçlarına göre;
6-17 yaş grubu çocuk sayısı 15 milyon 247 bindir. Çalışan çocuk sayısı 6-14 yaş grubunda
11
292 bin, 15-17 yaş grubunda ise 601 bin kişidir. Kabaca söylemek gerekirse 6-17 yaş arası
okulda olması gereken her 100 çocuğumuzdan 6’sı çalışmaktadır
Siber Zorbalık: Teknolojide yaşanan hızlı değişime bağlı olarak ortaya çıkan bir şiddet
türüdür. Siber zorbalık tekrarlayıcı bir şekilde bir kişinin gözünü korkutmak veya zarar vermek amacıyla internet, sosyal paylaşım ağları, web sayfaları, mesajlar, anlık mesajlar gibi
iletişim teknolojilerinin kullanılmasıdır. Tehdit içeren e-postalar ve mesajlar göndermek,
bir kişinin rahatsızlık duyacağı fotoğraflarını internette yaymak, diğerleri ile dalga geçmek
için bir web sayfası yapmak, başkasının adını kullanarak internette onun adına bir takım
uygulamalara girmek siber zorbalık içeren davranışlara örnek olarak verilebilir. Kendine
güven duygusunun azalmasından intihar girişimlerine kadar çok geniş bir yelpazede ciddi
olumsuz sonuçlara neden olabilmektedir.
Çocuğa Yönelik Şiddet ile İlgili Bilinmesi Gerekenler
1. Çocuğa yönelik şiddet, evrensel bir problem olmakla birlikte vakaların önemli bir
kısmı rapor edilmediği için çocukların ne kadarının şiddete maruz kaldığını belirlemek tam olarak mümkün değildir.
2. Çocuğa yönelik şiddet ırk, sosyal sınıf, din ve kültürden bağımsız olarak her toplumda görülebilmektedir.
3. Ççoğu zaman aile üyeleri, arkadaşlar veya tanıdıklar bu eylemde bulunan kişilerdir.
4. Çocuğa yönelik şiddet farklı ortamlarda yaşanabilmesine rağmen en sık rastlanılan türü ebeveynler tarafından çocuğa uygulanan şiddettir.
5. Çocuğa yönelik şiddet, çocuk haklarının ihlalidir ve hem çocuğun fiziksel ve zihinsel gelişimi üzerinde hem de toplumun sosyo-ekonomik yapısı üzerinde olumsuz
etkilere sahiptir.
6. Genellikle çocuğa yönelik şiddet, özellikle de çocuğun istismarı yaşamın ilk 10
yılında meydana gelir.
7. Çocuğa yönelik şiddetin kendisi bir problem olmakla birlikte aynı zamanda yaşam boyunca şiddetin diğer türlerine maruz kalma ve sağlık problemleri açısından önemli bir risk faktörüdür.
8. Bir ortamda şiddete maruz kalmak diğer ortamlarda şiddete maruz kalmayı arttırmaktadır.
9. Farklı şiddet türlerini önlemede de her şiddet tipinin altında yatan risk faktörleri ve
nedenler ele alınmalıdır.
12
Çocuğa Yönelik Şiddet Nerede ve Nasıl Gerçekleşmektedir?
Sosyal Çevrede
yaşanan şiddet olayları
Aile içi Şiddet
Eğitim
ortamında
çocuğa yönelik
İş ortamında
çocuğa
yönelik şiddet
Toplumda
çocuğa
yönelik şiddet
Psikolojik
Şiddet
Fiziksel
Şİddet
+
+
+
+
+
+
+
+
Cinsel
Şiddet
Ekonomik
İstismar
Siber
Zorbalık
++
+
+
++
+
Çocuğa Yönelik Şiddetin Tespit Edilmesinde Yaşanan Zorluklar
• Çok küçük çocuklar kendilerine uygulanan şiddeti rapor edebilme yeterliğine sahip
değildir.
• Çocuklar bu durumu başkalarına söylediklerinde kendilerine şiddet uygulayan kişinin
daha kötü şeyler yapacağından korkarlar.
• Çocuğa yönelik şiddet bir aile üyesi tarafından ya da toplumdaki güçlü bir kişi tarafından gerçekleştiğinde aileler sessiz kalmayı tercih edebilirler.
• Çocuğun ölümü yeterince ayrıntılı incelenmeden çocuğun ölümünün şiddete bağlı
olup olmadığı net bir şekilde belirlenemez.
• Özellikle evde doğum yapılması durumunda doğum, ölüm gibi kayıtlar tam olarak
tutulamamaktadır.
• Çocuğa yönelik şiddetin bazı formları (çimdiklemek, lakap takmak vb) sosyal olarak
kabul görmekte ve bir şiddet yaşantısı olarak düşünülmemektedir.
13
Çocuğa Yönelik Şiddet Açısından Öncelikli Risk Grubunda Yer Alan
Çocuklar
Daha öncede bahsedildiği gibi çocukların ev ortamlarında ya da eğitim ortamlarında
farklı derecelerde şiddete maruz kalabilmektedir. Ancak bazı çocukların şiddete maruz
kalma olasılıkları daha yüksektir. Örneğin bazı ortamlarda kız çocukların şiddete maruz kalma olasılıkları erkek çocuklara göre daha yüksektir. Diğer çocuklara göre aşağıda sayılan
çocukların şiddet kurbanı olma olasılıkları daha yüksektir. Bir başka deyişle bu gruplardaki
çocuklar daha fazla risk altındadırlar.
• Engelli Çocuklar
• Yetiştirme yurtlarında kalan çocuklar
• Sokakta yaşayan ve/veya çalışan çocuklar
• Mülteci çocuklar
• Göçmen ailelerin çocukları
Şiddetin Çocuklar Üzerindeki Etkileri
Şiddetin türüne ve yoğunluğuna bağlı olarak çocuk üzerindeki etkileri de farklı olmaktadır.
Ancak bilinen bir gerçek şudur ki; şiddete maruz kalmanın çocuklar üzerinde hem kısa
süreli hem de uzun süreli etkileri vardır. Bir çocuk şiddet içeren eylemlerle ne kadar küçük
yaşta tanışırsa şiddetin çocuklar üzerindeki olumsuz etkileri de o kadar fazla olur. Örneğin
erken çocukluk döneminde şiddete maruz kalmak beyin gelişimini etkileyebilir.
Çocuğun uzun süreli olarak şiddete maruz kalması da sinir sistemine ve bağışıklık sistemine zarar verebilir, sosyal, duygusal, bilişsel ve davranışsal sorunlara neden olabilir. Örneğin
madde kullanımı ya da erken yaşta cinsel aktivite gibi sağlık açısından risk yaratan başka
sorunların ortaya çıkmasını etkileyebilir. Depresyon ve kaygı bozuklukları, çalışma performansının düşmesi, bellekle ilgili sorunlar ve öfkeli davranışlar çocuğa yönelik şiddetin beraberinde getirdiğin ruh sağlığı ve sosyal problemler arasında sayılabilir.
Yaşanan şiddetin türü ne olursa olsun şiddete maruz kalan bir çocuğun yaşayacağı ilk
duygu yoğun bir korku duygusudur. Bu duygunun ardından yoğun bir biçimde aşağılanmışlık, küçük düşürülmüşlük ve değersizlik duyguları yaşar. Bu duygular çocuğun kendine
ilişkin algılarının olumsuz bir biçimde değişmesine yol açar. Çocuk yaşamış olduğu aşağılanmışlık ve küçük düşürülmüşlük duygusu nedeniyle kendinden utanmaya, hatta nefret
etmeye başlayabilir. Benlik saygısı ve özgüveni düşer. İçe kapanabileceği gibi tam tersi
14
bir şekilde saldırgan davranışlar da geliştirebilir. Yaşanan bu olumsuz duygular ve bu duygular arasındaki karmaşık ilişkiler çocuğun çeşitli ruhsal sorunlar yaşamasına hatta eğer
müdahale edilmez ve profesyonel psikolojik destek sağlanmazsa çocuğun ruh sağlığının
bozulmasına kadar uzanabilir.
Şiddetin pek çok olumsuz sonucu olmakla birlikte aşağıdaki tabloda şiddetin çocuklar
üzerindeki bazı bedensel, ruhsal ve sosyal olumsuz sonuçları özetlenmiştir.
Tablo-1: Çocuğa Yönelik Şiddetin Kısa ve Uzun Dönemli Sonuçları
Fiziksel Sağlıkla İlgili Sonuçları
• Beyin travmaları
• Merkezi sinir sisteminin zarar görmesi
• Çürük ve ezikler
• Kırıklar
• Yanıklar
• Görme kayıpları
• Bedensel engel
Cinsel Gelişim ve Üreme Sağlığı İle İlişkili
Sonuçlar
• Üreme sağlığı ile ilgili problemler
• Cinsel iktidarsızlık
• Cinsel yolla bulaşan hastalıklara
yakalanma
• İstenmeyen gebelikler
Psikolojik Sonuçları
• Bilişsel sorunlar
• Suç içeren davranışlara yönelme
• Depresyon ve Kaygı
• Gelişimsel gecikmeler
• Yeme ve uyku bozuklukları
• Utangaçlık ve suçluluk duyguları
• Hiperaktivite
• Sosyal ilişkilerin zayıflaması
• Okul başarısının düşmesi
• Benlik saygısının düşmesi
• Travma sonrası stres bozukluğu
• Psikosomatik rahatsızlıklar
• İntihar girişimi
• Evden kaçma
Sosyal Sonuçları
• İletişim becerilerinin zayıflaması
• Oyun oynama becerilerinin gelişmemesi
• İçekapanık / çekingen davranışlar
• Paylaşmada sıkıntı yaşama
Çocuğa yönelik şiddet yukarıda özetlenen pek çok bedensel ve ruhsal sağlık sorunlarına
yol açmaktadır. Yaşanan şiddetin bu sorunlardan hangilerine, hangi düzeylerde yol açacağını belirleyen bazı faktörler vardır.
15
Bu faktörler arasında;
• Çocuğun yaşı ve gelişimsel düzeyi
• Çocuğun ne kadar süredir şiddete maruz kaldığı
• Maruz kaldığı şiddetin türü
• Kimin tarafından şiddete maruz bırakıldığı sayılabilir.
Ev ve Aile Ortamında Çocuğa Yönelik Şiddet
Çocuğun bedensel, psikolojik ve sosyal olarak sağlıklı gelişiminde aile ortamı ve ebeveyn tutumları en önemli unsurları oluşturmaktadır. Ancak bazı ev ortamları çocuklar için
oldukça tehlikeli bir ortam haline dönüşebilmektedir. Çocuğun kendini en güvende hissedeceği ortam olan aile içerisinde şiddete maruz kalması ölümle sonuçlanabileceği
gibi ölümcül olamayan travmalara, bilişsel işlevlerde kayıplara, gelişiminin aksamasına,
psikolojik ve duygusal sorunlara yol açmaktadır.
Ev ve Aile Ortamında Yaşanan Şiddet Türleri
• Fiziksel ve psikolojik istismar: Vurmak, tekme atmak, sarsmak, ısırmak, dayak atmak,
boğmak, zehirlemek aile ortamında fiziksel şiddetin en yaygın tipleridir. Psikolojik istismar tehdit etmek, lakap takmak, çeşitli kişilik ve davranış özellikleri ile alay etmek,
yokmuş gibi davranmak, izole etmek, reddetmek veya küçümsemek gibi davranışları
içermektedir.
• Cinsel İstismar: Çocuğu cinsel içerikli davranışlarda bulunmaya zorlamaktır. Tecavüz
ve cinsel içerik taşıyan davranışlarda genellikle yakın aile üyeleri yada aileyi ziyarete
gelen tanıdık kişiler tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu kişiler genellikle çocuğun bakımında sorumlu olan ve çocukların güvendiği kişilerdir.
• Ekonomik istismar: Para kazanması için baskı yapmak ve hatta okula göndermeyip
çalışmaya zorlamak.
• İhmal: İhmal çocuğun fiziksel ve duygusal gereksinimlerinin karşılanmaması olarak tanımlanabilir. Bir çok toplumda cinsiyet ayrımcılığı nedeniyle kız çocukları daha fazla
ihmal edilmektedir.
Ev ve aile ortamında yaşanan şiddetin olası göstergeleri Tablo-2’de sunulmuştur.
16
Tablo-2: Aile İçi Şiddetin Olası Göstergeleri
Psikolojik / Duygusal
• Ayrılma kaygısı
• Kolayca hayal kırıklığına uğrama
• Düşük benlik saygısı
• Övgüye tahammül edememe
• Sürekli aynı şeyi doğrulama ihtiyacı
• Otorite figürlerinden korkma
• Öfke
• Başarısız olma korkusu
• Gerçek ile hayal dünyasını ayırmada
güçlükler
• İçe kapanma
• Depresyon
• Kendini suçlama
Sosyal
• Diğer çocuklarla ilişki kurmada
zorlanma
• Sosyal olarak kendini izole etme
• Oyunlarda agresif davranma
• Tanımadığı kişilere uygunsuz şekilde
bağlanma
• Başkaları tarafından farklı şekilde
görüldüğü ya da davranıldığı
konusunda aşırı hassas olma
Davranışsal
• Dikkat azalması
• Hiperaktivite
• Dikkat çekici davranışlarda bulunma
• Tutarsız davranışlarda bulunma
• Aşırı kontrolcü olma
• Küçük şeylere bile aşırı tepkiler verme
• Otorite figürlerine meydan okuma
• Riskli davranışlara yönelme
• Şuça karışma
Fiziksel
• Altını ıslatma
• Fiziksel yaralanmalar
• Karın ağrısı
• Baş ağrısı
• Somatik problemler
• Dağınık bir fiziksel görünüş
• Sık sık hastalıkları hakkında yakınma
Öğrenme ve Oyun
• Dil ve bilişsel gelişiminde gecikmeler
• İletişim becerilerinin zayıflaması
• İşbirlikli oyun oynamada zorlanma
Okulla ilişkili güçlükler
• Eve dönme isteği
• Derslere devamın düşük olması
• Düzenli olarak ödevlerini yapmama
• Sık okul değiştirme
• Sağlıkla ilgili randevularını kaçırma
17
Ev ve Aile Ortamında Çocuğa Yönelik Şiddetin Önlenmesi
• Aile içinde çocuğu bir birey olarak kabul etmek ve çocuğun görüşlerine saygı duymayı
öğrenmek
• Aile eğitim programlarını yaygınlaştırmak. Yakın zamanda ülkemizde yapılan bir araştırmada (Dedeoğlu, Yayla ve Karaşahin, 2008) “Şiddeti önlemek için yapılabilecekler
nelerdir?” sorusuna öğrencilerin %56’sı aile eğitimi cevabını vermişlerdir.
• Çocuğa yönelik şiddet içeren davranışlara verilen cezaların caydırıcı olması
• Risk altındaki ailelere yönelik destek çalışmaları
Aile İçi Şiddet Yaşantısı Olan Çocuklar ve Okulların Rolü
Aile için şiddet yaşantısı olan öğrenciler için okul ortamı yardım isteyebilecekleri ilk yerler
arasında yer almaktadır. Bu noktada okul ortamında bu çocuklara şu şekilde destek sağlanabilir:
• Öğretmenler ve diğer personel çocuğu dinleyerek destek olmaya çalışabilir
• Çocuğun diğer sosyal destek hizmetlerine ulaşmasına yardım edebilir.
• Güvenli ve destekleyici bir çevre sağlayabilir.
• Aile yaşantısı kaotik olan çocuklar için tutarlı ve rutini olan bir çevre oluşturulabilir
• Ailelere ve çocuğa bakım veren kişilere destek sağlanabilir.
• Çocuğun çatışma çözme becerilerini öğrenmesinde ve kişilerarası ilişkilerini geliştirmesinde fırsatlar oluşturulabilir.
• Çocuğun aile içi şiddet ve sağlıklı ilişkileri öğrenmesi için fırsatlar oluşturulabilir.
• Benlik saygısını, özgüveni ve psikolojik sağlamlığı geliştirmek için fırsatlar sağlanabilir.
Okul Ortamında Çocuğa Yönelik Şiddet
Çocukların farklı şiddet türlerine maruz kaldıkları ortamlardan biri de ne yazık ki okul ortamıdır. Ülkemizde ortaöğretim öğrencilerinin şiddet algısını inceleyen bir çalışmada Dedeoğlu, Yayla ve Karaşahin, 2008) öğrencilerin %15’i öğretmen ve yöneticilerden şiddet
gördüğünü bildirmişlerdir. Bugün 100’den fazla ülkede çocuklar okullarda sopa, kemer vb
nesnelerle dövülerek şiddete maruz kalmaktadır (BM, 2006) Eğitim ortamında en sık karşılaşılan şiddet türleri arasında bedensel cezalar, çocuğu küçük düşürücü cezalar, azar-
18
lama, bağırma, akran istismarı ve cinsel şiddet içeren davranışlar yer almaktadır. Okulda yaşanan şiddet olayları azımsanmayacak düzeydedir ancak sıklıkla rapor edilmezler.
Çocuğun eğitim ortamında şiddete maruz kalması, okula devamsızlığın artması, okulu
bırakma ve motivasyonun azalması gibi yaşantılarla sonuçlanmaktadır.
Okul Ortamında Yaşanan Şiddet Türleri
• Fiziksel ve psikolojik şiddet: Çocuğa yönelik fiziksel ve psikolojik şiddet okul ortamında
hem öğretmen ve diğer okul personeli tarafından uygulanabileceği gibi öğrenciler
tarafından da uygulanabilmektedir.
• Cinsel şiddet: Çok fazla cinsiyet rolleri vurgulanmış daha genel ifadelerle yazılmalı.
Bizde yaşanan okul terklerinde bu tür bir neden tespit edilmiş mi?Akran Zorbalığı: Akran
zorbalığının en yaygın türü sözel zorbalıktır ve internet ve akıllı telefonlar akran zorbalığının e-postalar, çevrimiçi sohbet odaları, kişisel web sayfaları, kısa mesajlar üzerinden
de yaşanmasına sebep olmaktadır. Bu tür zorbalık davranışları siber zorbalık olarak
adlandırılmaktadır. Siber zorbalık, diğer zorbalık türlerinden farklı olarak çocukları daha
fazla etkilemektedir. Örneğin akran zorbalığında okuldan eve döndüğü zaman çocuk
kendini güvende hissederken; siber zorbalık 7 gün 24 saat devam eder, okulda, alışveriş merkezinde veya evinde bile çocuğu etkileyebilir.
• Kavga, fiziksel saldırı ve çeteler: Fiziksel kavgalara ve çetelere erkek öğrenciler kız
öğrencilere göre daha fazla karışmaktadır.
19
Akran Zorbalığı Konusundaki Yanlışlar ve Doğrular
20
Yanlışlar
Doğrular
• Akran zorbalığı, çocukluk yaşantısının normal bir parçasıdır.
• Akran zorbalığı büyümenin normal bir parçası değildir. Çocuklar birbirlerine saygı duymayı ve diğerlerine nazik davranmayı ve bununla birlikte diğerlerinin
canını yakmanın uygun olmadığını öğrenebilirler ve
öğrenmelidirler
• Bazı çocuklar doğuştan diğerlerine zarar verme eğilimindedir.
• Zorbalık davranışı öğrenilmiş ve içinde bulunulan
sosyal ortamlarda devam ettirilen bir davranıştır.
Aynı zamanda bu davranış durdurulabilir.
• Çocukların bu davranışları büyüyünce kendiliğinden kaybolur.
• Çocukların öfke içeren bazı davranışları çocuk olgunlaştıkça azalsa bile akran zorbalığı yetişkinler
veya diğer akranlar tarafından önlemler alınmadığında devam eder hatta bazı durumlarda suç içeren davranışlara dönüşebilir.
• Öğretmenler gerekli beceri ve
donanıma sahip olmadığı için
akran zorbalığını önleyemezler.
• Öğretmenlerin bir çoğu akran zorbalığı durumlarını
önlemede yeterli bilgi ve beceri düzeyine sahip olmadığına inanırlar. Ancak öğrenciler öğretmenlerine güvenir ve ihtiyaçları olduğunda öğretmenlerinin
kendilerine yardım edeceğine inanır. Öğretmenler
akran zorbalığını gerekli eğitimleri aldıktan sonra
başarılı bir şekilde yönetebilirler.
• En iyi seçenek akran zorbalığını
görmezden gelmektir.
• Bu gibi bir yaklaşım zorbalara istedikleri gibi davranabilecekleri mesajını taşır. Aynı zamanda kurbanlara da kendi başlarına oldukları ve zorbalığa dayanmaları gerektiği mesajını verir. Bu nedenle doğru
müdahale önemlidir.
• Sadece erkek çocuklar zorbaca davranışlarda bulunurlar.
• Zorbalığın bazı türleri (örn. fiziksel zorbalık) genellikle
erkek öğrenciler tarafından yapılmasına rağmen kızlar da sıklıkla ilişkisel ya da sözel zorbalık içeren davranışlarda bulunurlar. Diğer bir ifadeyle hem kızlar
hem erkekler zorbaca davranışlarda bulunabilirler
ancak zorbalık davranışlarının türü farklılaşmaktadır.
• İsim takma, hakkında dedikodu yayma veya amaçlı olarak
bir çocuğu utandırma gibi
davranışlar çocuklar arasında
oldukça normaldir. Çocuklar
böyle şeyler yaparlar.
• İsim takma, hakkında dedikodu yayma veya
amaçlı olarak birini utandırma gibi davranışlar, ciddi
bir akran zorbalığıdır. Okulda akranları tarafından
reddedilme uzun dönemde okulu bırakma yetişkinlik döneminde psikolojik sorunlar ve hatta intihar gibi
çok ciddi sonuçlara yol açabilir.
Eğitim Ortamında Şiddeti Önleme ile İlgili Temel Yaklaşımlar
Okullarda yaşanan şiddetin önlenmesinde benimsenecek temel yaklaşım ve amaçlar
şunlardır.
• Öncelikle şiddet ortaya çıkmadan önlenmelidir.
• Çocuğa yönelik şiddetin tekrar tekrar yaşanması önlenmelidir.
• Tüm önleyici çabalara karşın şiddet gerçekleşmişse şiddetin olumsuz etkilerini azaltmak
ve önlemeye çalışmak gerekir.
• Şiddetin bir kuşaktan diğer kuşağa geçmesi önlenmelidir.
Öğretmenler ve çocukla çalışan diğer personel şiddet içermeyen çatışma ve çözüm
yöntemlerini kullanmalı ve şiddet içermeyen mesajlar vermelidir.
Okullarda Şiddeti Azaltmada Kullanılabilecek Kaynaklarımız
• Personel: Okulda görev yapan gerek eğitimciler gerekse diğer personelin hepsi öğrencileri bir birey olarak kabul etmelidir. Ancak bu şekilde tüm öğrenciler önemsendiklerini
hisseder. Personel ile ilgili bir diğer önemli nokta öğretmen-öğrenci oranıdır. Öğretmenlerin öğrencilerini gözlemleyebilmeleri ve öğrencilerinin davranışlarındaki değişimi fark
edebilmeleri için bu gereklidir. Sınıflardaki öğrenci sayısının kalabalık olduğu okullarda
her öğretmene takip etmeleri için 5-10 öğrenci verilerek bu sorunun üstesinden gelinebilir. Okul personelinin öğrencilerin gelişimsel özellikleri ve çeşitli davranış sorunlarına
nasıl müdahale edebileceği konusunda bilgi sahibi olması önemlidir.
• Fiziksel Ortam: Okulda yaşanan şiddet olaylarının gerçekleştiği yerler tespit edilerek
bu mekanların yeniden düzenlenmesi önemlidir. Örneğin öğrenciler en çok kendi aralarında merdiven altında bir boşlukta kavga ediyorlarsa merdiven altı fiziksel yapı da
değişiklik yapılarak kapatılabilir veya oraya yakın çevredeki nöbetçi öğretmen sayısı
arttırılabilir. Bunun dışında fiziksel ortamı öğrencilerin çeşitli aktiviteleri yapabilecekleri
şekilde düzenlemek de şiddet olaylarının azalmasına katkı sağlayabilir.
• Okul PDR Programları: Yıllık psikolojik danışma ve rehberlik programları içerisinde duyguları ifade etme, iletişim ve sosyal becerileri geliştirme, problem çözme becerileri gibi
konulara mutlaka yer verilmelidir. Bu konular düz anlatım şeklinde değil öğrencilerin
etkinlikler yaparak öğrenmelerine fırsat sağlayacak şekilde düzenlenmelidir.
• Okul Kuralları: Her eğitim öğretim yılının başında okulun ve öğrencilerin gereksinimlerine göre okul kuralları yeniden belirlenmeli ve öğrencilerle okul kuralları hakkında
21
konuşulmalıdır. Bu konuşmanın içeriğinde sadece kurallar değil, kurallara uyulmaması
durumunda öğrencilerin karşılaşabileceği sonuçlar da açık ve net bir şekilde ifade
edilmeli ve öğrencilerin bunları anladığından emin olunmalıdır. Bu gibi durumlarda öğrencilerle bir kontrat imzalamak öğrencilerin kuralara uymasında etkili olabilmektedir.
Burada önemli bir nokta kuralların herhangi bir öğrenci tarafından ihlal edilmesi durumunda öğrenciler arasında ayrım gözetmeksizin gerekli yaptırımların uygulanmasıdır.
• Akran Mentörler: Öğrenciler sıklıkla kendi yaşlarına yakın kişilerin önerilerini daha ciddiye alırlar. Burada ilk olarak öğrenciler arasında mentörlük yapabilecek öğrenciler
belirlenmeli, ardından bu öğrencilere gerekli eğitimler verilerek ve mentrölerin diğer
öğrencilere öğrendiği bilgileri ulaştırması sağlanmalıdır.
Akran zorbalığını önlemede öğretmenlere düşen görev ve sorumluluklar
• Model olma: Öğretmenin ve diğer okul personelinin öğrencilerle konuşma şekli öğrencilere model olma açısından son derece önemlidir. Öğretmen sınıfta bir öğrencinin
sürekli olarak eksikliklerini ve yetersizliklerini vurguluyorsa ya da o öğrenciye karşı hakaret
içeren, küçümseyici sözler kullanıyorsa akranları tarafından da bu öğrencinin zorbalığa
maruz kalma olasılığı artacaktır. Öğretmenlerin olumlu veya olumsuz pek çok davranışlarının öğrenciler tarafından model alındığının farkında olmaları ve dikkat etmeleri
önemlidir.
• Pozitif pekiştireçler kullanma: Sadece “aferin”, “çok iyisiniz” gibi ifadeler davranış değişimi için yeterli değildir. Örneğin sınıftaki öğrencilerin davranışları gün boyunca birbirlerine saygılı bir ilişki olduğunda “ sizinle gurur duyuyorum, gün boyunca birbirinize çok
saygılı ve sevgi dolu davrandınız. Bu nedenle yarın ……derste 15 dakika oyun oynamanıza izi vereceğim.” şeklinde bir yaklaşım olumlu davranışların pekişmesine daha
fazla katkı sağlayacaktır.
• Övgü ve cesaretlendirme: Öğrencilerin birbirleriyle olan ilişkilerinde olumlu bir davranışları gözlendiğinde bunların ifade edilmesi olumlu davranışların diğer öğrenciler tarafından da benimsenmesine katkı sağlayacaktır. “Ahmet, Hasan’ın sırasını taşımasına
yardım etmen gerçekten hoşuma gitti. Yardım ettiğin için teşekkür ederim.”, “Leyla,
bugün ders boyunca dikkatin mükemmeldi. Çok iyi bir iş çıkardın, aferin.”, “Yeşim, senin
için ne kadar zor olduğunu biliyorum ve bu sorunun üstesinden gelmek için gösterdiğin
çabaya hayranım.” gibi ifadeler buna örnek olarak verilebilir.
• Empati becerileri eğitimi
• Sosyal beceri eğitimi
22
• Problem çözme becerilerinin öğretilmesi
• Yol gösterme: Öğrencinizin maruz kaldığı akran zorbalığını belgelemesi, istenmeyen
metin mesajları aldığında bunları telefon operatörlerine veya diğer sosyal paylaşım
ağlarının şikâyet hatlarına bildirmesi, durumu okul idarecilerine iletmesi ve eğer cinsel
içerikli mesajlar veya tehditler söz konusu ise polise bildirmesi için destek olunmalıdır.
ÖĞRETMENLER
Eğer bir öğrencinizin şiddete maruz kaldığınızı düşünüyorsanız aşağıdaki soruları kullanarak bu konu hakkında öğrencinizden daha fazla bilgi edinebilirsiniz.
Çocuğun güvenliği ile ilgili sorular
• Canın acıyor mu? Eğer canın acıyorsa nerenin ağrıdığını ya da vücudunda nereye dokunulduğunda canının yandığını bana söyleyebilir misin?
• Akşamları rahat uyku uyuyabiliyor musşunu? Eğer uyuyamıyorsuan uykun neden
bölünüyor?
• Evde yemek düzeninizde herhangi bir değişim var mı? Eğer varsa neler değişti?
• Korktuğun ya da seni endişelendiren bir şeyler var mı? Bunları benimle paylaşmak
ister misin?
Yaşananlarla ilgili sorular
• Bir şeyler olduğunu biliyorum. Sendeki farklılıkları görüyorum. Lütfen bana söyle.
Sana söz veriyorum konuştuklarımız aramızda kalacak, neler olduğunu bilmek
istiyorum
• Bunlar ne zaman yaşandı?
• Bu nasıl oldu?
• Bunu başka kimseyle konuştun mu?
• Bu daha önceden de yaşandı mı?
Çocuk Yuvaları ve Yetiştirme Yurtlarında Çocuğa Yönelik Şiddet
Beden, ruh ve ahlak gelişimleri veya şahsi güvenlikleri tehlikede olup; anne veya babasız,
anne veya babası belli olmayan, ebeveynleri tarafından terk edilen, anne ve babası
tarafından ihmal edilip; fuhuş, dilencilik, alkollü içkileri veya uyuşturucu maddeleri kullanma gibi her türlü sosyal tehlikelere ve kötü alışkanlıklara karşı savunmasız bırakılan ve
başıboşluğa sürüklenen, suç mağduru veya suça bulaşmış çocukların bakım ve koruma
hizmetleri devlet tarafından yapılmaktadır. Ülkemizde bu tür çocuklardan 0-12 yaş arasındakiler çocuk yuvalarında, 13-18 yaş arasında olanlar ise yetiştirme yurtlarında kalmakta-
23
dır. Çocuğa yönelik şiddet her türlü ortamda yaşayabildiği için bu kurumlarda da kalan
çocuklarda zaman zaman şiddete maruz kalabilmektedir.
Çocuk Yuvaları ve Yetiştirme Yurtlarında Yaşanan Şiddet Tipleri
• Bedensel Cezalar: Dayak, sıcak suyla çocuğu yıkama gibi davranışları içeren bedensel cezalar yetiştirme yurtlarında en sık karşılaşılan cezalar arasında yer almaktadır.
• Engelli Çocuklara Yönelik Şiddet: Koruma altında olan ve engelli çocuklara uygulanan şiddet bazen tedavi şeklinde sunulabilmektedir. Örneğin bazı ülkelerde yetiştirme
yurdunda kalan engelli çocuklara elektrokonvulsif tedavi gerekli kas gevşeticiler kullanılmadan veya anestezi verilmeden yapılmaktadır.
• Akran Zorbalığı: Kurum bakımı sağlayan personelin gözetiminin zayıf olması ve yaşça
daha büyük ve agresif çocuklarla daha küçük ve içe kapanık çocukların bir arada
bulunması durumunda bu kurumlarda akran zorbalığının yaşanması kaçınılmazdır. Kurum personelinin akran zorbalığına izin vermesi ya da göz yumması durumunda akran
zorbalığının görülme sıklığı artmaktadır.
Toplum İçerisinde Çocuğa Yönelik Şiddet
Çocuğun içinde yaşadığı sosyal çevre de çocuğa yönelik şiddetin yaşanabileceği ortamlardan birisidir. Yoksulluğun arttığı, sosyo kültürel düzeyin düştüğü, etraftaki kişilerin sorunlarını veya çatışmaları bıçak ya da silah çekme gibi şiddet içeren çözme eğiliminde
olan çevrelerde büyüyen çocuklar şiddete maruz kalma açısından büyük risk altındadır.
Sosyal Ortamda Yaşanan Şiddet Türleri
• Otorite figürleri tarafından sergilenen şiddet davranışları: Bazı sosyal çevrelerde çeşitli amaçlarla çocuklar cezadan muaf oldukları düşünülerek çeşitli eylemlerde kullanılabilmektedir. Polisin müdahale etmesi gereken durumlar ortaya çıktığında çocuklar
bu durumdan zarar görmekte hatta bazı durumlarda çocuk ölümüyle sonuçlanabilmektedir. Ayrıca çocuklar bazen spor antrenörleri ve dini yetkililer gibi çocuğa bakmakla sorumlu olan kişiler tarafından da şiddete uğrayabilmektedir.
• Çeteleşme: Çocuğun yaşadığı sosyal çevrede çetelerin bulunması durumunda çete
üyeleri çocuklara yönelik fiziksel şiddet içeren davranışlarda bulunabilmektedir.
24
• Akran şiddeti: Akranlar arasında fiziksel şiddet içeren davranışlar özellikle gelişmemiş
çevrelerde daha yaygındır. Genelde işsizliğin yüksek olduğu, ev ortamındaki standartların düşük olduğu eğitimin düşük olduğu çevrelerde yetişen akranlar silah kullanmaya,
birbirleriyle kavga etmeye daha fazla eğilimlidirler.
• Cinsel Şiddet: Çocuğa yönelik cinsel şiddet genellikle çocuğun tanıdığı kişiler tarafından yapılmakla birlikte bazı durumlarda sosyal çevredeki yabancılarda çocuğa yönelik cinsel şiddet içeren davranışlarda bulunabilir.
Şiddet Mağduru Çocuklara Yardım İçin Başvurulabilecek Kurum ve Kuruluşlar
• Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlükleri
• ALO 183 Aile, Kadın, Çocuk ve Özürlü Sosyal Hizmet Danışma hattı
• KOZA Şiddet Önleme ve İzleme Merkezi
• Valilikleri – Kaymakamlıklar
• Cumhuriyet başsavcılıkları
• Emniyet müdürlükleri – karakollar
• Sağlık kuruluşları
• Çocuklarla ilgili sivil toplum kuruluşları
25
KAYNAKLAR
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2012). Kadına yönelik şiddetle mücadele el kitabı. Ankara.
Close Conoley, J.,Goldstein, A.P. (2004). School violence intervention: A practical handbook. 2nd
ed. NY: GuilfordPress.
Congress of Local and Regional Authorities (October, 2009). Resolution 289 Preventing violence against children. https://wcd.coe.int/com.instranet.InstraServlet?command=com.instranet.
CmdBlobGet&InstranetImage=2501185&SecMode=1&DocId=1480416&Usage=2
Dedeoğlu, M., Karaşahin, M ve Yayla, D (2008) Öğrencilerin şiddet algısı. (MEB EARGED) http://
www.meb.gov.tr/earged/earged/siddet_algisi.pdf
Dünya Sağlık Örgütü (2014). How can violence against children be prevented? 17 Ekim 2014
http://www.who.int/features/qa/44/en/
Espelaga, D.L.,Swearer, S.M. (2004) Bullying in American schools: A social-ecological perspective
on prevention and intervention. London: Lawrence ErlbaumAssociates.
Genç Hayat Vakfı (2012). Çocuğa karşı aile içi şiddetin önlenmesi projesi: Çocukların Ev içinde
yaşadıkları şiddet araştırması. İstanbul: Genç Hayat Yayınları.
Hertz MF, David-Ferdon C. Electronic Media and Youth Violence: A CDC Issue Brief for Educators
and Caregivers. Atlanta (GA): Centers for Disease Control; 2008.
Institute of Medicine (2011). Preventin violence against women and children: Workshop summary.
Washington, DC: TheNationalAcademiesPress.
Lampinen, J.M.,Sexton Radek, K., (2010). Protecting children from violence: Evidence based interventions. NY: Taylor and Francis Group.
Lipkins, S. (2006). Preventing hazing: How parents, teachers, and coaches can stop the violence,
harassment, and humiliation. USA: Jossey-Bass
Shafii, M.,Shafii, S.L. (2001). School violence: Assessment, management, prevention. USA: AmericanPsychiatric Publishing
Sterne, A. ve Poole, L. (2009). Domestic violence and children: A handbook for schools and early
years settings. London: Routledge.
TBMM (2007) Türkiye’de Ortaöğretime Devam Eden Öğrencilerde ve Ceza İnfaz Kurumlarında Bulunan Tutuklu ve Hükümlü Çocuklarda Şiddet ve Bunu Etkileyen Etkenlerin Saptanması http://www.
unicef.org/turkey/crc/_cr23c.html 25 Ekim 2014
UNICEF (2013) Çocuğa Karşı Şiddeti İzleme ve Göstergeleri Klavuzu http://www.unicef.org.tr/files/
bilgimerkezi/doc/izleme-gostergeleri-kilavuzu.pdf
27 Ekim 2014
UNICEF (2007). Handbook for parliamentarians : Eliminating violence against children. http://www.
ipu.org/PDF/publications/violence_en.pdf
UNICEF (2006). World report on violence against children. http://www.unicef.org/violencestudy/1.%20World%20Report%20on%20Violence%20against%20Children.pdf
Williams, K.M. (2003). The PEACE approach to violence prevention. A guide fora dministrators and
teachers. UK: The Scarecrow Press, Inc
26
http://siddetinonlenmesi.meb.gov.tr
/Siddetinonlenmesi
@siddetionleme
Bu yayın Avrupa Birliği’nin mali desteğiyle hazırlanmıştır.
Bu yayının içeriği tamamen Danışmanın sorumluluğundadır ve Avrupa Birliği’nin görüşlerini yansıtmamaktadır.
Bu proje Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti
tarafından finanse edilmektedir.
Çocuğa Yönelik Şiddetin Önlenmesi Teknik Destek Projesi
YAŞAM BECERİLERİ
(ETKİNLİK KİTABI)
Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Önsöz
Hayatta gelişimini sağlıklı bir düzlemde sürdürebilmede kişinin kendi üzerine
düşen yükümlülükleri arasında “başetme ve beceri kazanma” da yer almaktadır. Bu
yükümlülük, psikolojik olarak sağlam olabilmede de gerekli bir unsurdur. Bu nedenle
çocuklarımızın psikososyal donanımlarını güçlendirmede yaşam becerileri temelli
uygulamaları tasarlamak büyük önem taşımaktadır.
Bu çalışma ile Milli Eğitim Bakanlığı’nın 2006 yılında başlattığı akrandan akrana
yaşam becerileri eğitim programının profesyonelden (rehber öğretmenden-sınıf rehber
öğretmeninden) çocuğa parametresinin geliştirilmesi hedeflenmiştir. Bu çalışma ile
çocukların hayatta karşılaşabilecekleri psikososyal sorunlarla mücadelede onların
önceden donanmalarını sağlamak ve potansiyellerini desteklemek temel gaye olarak
belirlenmiştir.
Uygulamaların çocuklarımızın gelişimlerini ve yüksek yararını sağlayabilmesi
temennisiyle...
Yrd. Doç. Dr. Haktan DEMİRCİOĞLU
Yaşam Becerileri
Literatürde önleyici ve koruyucu çalışmalar kapsamında ele alınan yaşam
becerileri; bireylerin gelişim ve değişim sürecinde varlıklarını etkin bir şekilde devam
ettirebilmeleri için sahip olmaları gereken yeterlilikleri ifade etmektedir (Kolburan ve
Tosun, 2011). Yaşam becerileri günlük yaşamın zorlukları ve talepleri ile baş etmek için
gereken psikolojik becerilerin geliştirilmesini kolaylaştırmaktadır (Papacharısıs, Goudas,
Danısh
ve
Theodorakıs,
2005).
Söz
konusu
beceriler
öğrenme
yoluyla
kazandırılabileceği için literatürde çeşitli programlarla karşılaşılabilmektedir.
Kolburan ve Tosun (2011) yaşam becerileri eğitimlerini, “kimlik oluşturma
eğitimleri” olarak ifade etmekte ve birer gelişim programları olarak bu eğitimlerin
amacını, bireylerin kişisel, sosyal, akademik, mesleki ve ahlaki anlamda gelişmelerine
yardımcı olma olarak ele almaktadırlar. Bu çerçevede ortaokul öğrencileri (ilköğretim
ikinci kademe) için bir model önerisi sundukları ve söz konusu modeli 2006-2010
yıllarında bir vakıf okulunda uygulayarak uygulama sonuçlarını gözlem yoluyla
değerlendirdikleri çalışmalarında şu becerileri işlemektedirler: eleştirel düşünme,
öğrenmeyi öğrenme, problem çözme, hayır diyebilme, yaratıcı düşünme, karar verme,
hedef belirleme ve başarma, etkili iletişim, öz-değerlendirme, özgüven, etkin dinleme,
medya araçlarını nesnel biçimde değerlendirme, bütçe planlama, zamanı ve kaynakları
etkili kullanma, değerlerini oluşturma ve sahip çıkma, güvenilir olma, şiddetle
mücadele, önyargıdan kaçınma, öfke ve düş kırıklığı ile başa çıkma (stres yönetimi) ve
çatışma yönetimi. Program içerisinde işlenen bu beceriler; kendini tanıma, iletişim
becerileri, stresle başa çıkma, karar verme ve kendini ortaya koyma konuları
kapsamında ele alınmaktadır. Yaşam becerileri eğitim programları, bu kapsamda
bireylere söz konusu yeterliliklerin birer beceri olarak öğretilmesi amacıyla
hazırlanmaktadır.
Literatürde yaşam becerileri programlarının çeşitli gruplara yönelik çeşitli
amaçlarla hazırlandığı görülmektedir. Örneğin, boşanmış aile çocuklarının boşanmaya
1
uyumu çerçevesinde hazırlanan ve etkililiği sınanan bir yaşam becerileri psikoeğitim
programında (Şentürk Aydın, 2013) kendini tanıma, öfke kontrolü, çatışma çözme ve
geleceği planlama becerileri işlenmektedir.
Yaşamın her alanında karşılaşılabilecek güçlükler karşısında çeşitli becerilerin
öğrenilmesi yoluyla gelişim ve değişim sağlamaya yönelik pek çok konu, yaşam
becerileri kapsamında ele alınabilir. Örneğin yurtdışında öğrencilere yönelik hazırlanmış
olan bir yaşam becerileri eğitimi kitapçığında (Kelly-Plate ve Eubanks, 2010) kendini
tanıma ve sorumluluk almaya, kariyer ve iş yaşamında kendini geliştirmeye, iletişim,
çatışma çözme ve arkadaşlık gibi ilişkisel becerilere, güçlü aile ilişkileri kurmaya, sağlık
ve beslenme açısından çeşitli becerilere yer verilmiştir. Stresle ilgili yaşam becerilerinin
ele alındığı başka bir çalışmada da değerler, karar verme, iletişim ve başa çıkma olmak
üzere yaşam becerileri dört başlıkta incelenmiştir (Hayes ve Eddy, 1985). Bir başka
çalışmada ise (Papacharısıs, Goudas, Danısh ve Theodorakıs, 2005) yaşam becerileri,
baskı altında işlev gösterebilme, problem çözme, amaç belirleme, iletişim, başarı ve
başarısızlıkla baş etme, grupla çalışabilme ve dönüt alabilme becerisi olarak
sınıflandırılmıştır.
Güvenç ve Aktaş (2006) yaşam becerileri ile ilgili yapılan programların daha çok
anti-sosyal ya da zihinsel engelli bireylere yönelik olduğunu ve özellikle düşük sosyoekonomik düzeye sahip ailelerin çocuklarının göz ardı edildiğine dikkat çekmektedirler.
Buna göre eğitim sistemi içerisindeki tüm çocuklara yönelik bir yaşam becerileri
programının hazırlanması gerekmektedir. Türkiye’de ortaokul ve lise döneminde
öğrenim gören öğrencilere çeşitli yaşam becerilerinin kazandırılmasının amaçlandığı bu
kitapta, yaşam becerilerinin belirlenmesinde ilgili literatürle birlikte söz konusu yaş
gruplarının gelişim görevleri dikkate alınmıştır.
Yeşilyaprak (2006), İlköğretim II. Kademe ve Lise öğrencilerinin, kendini anlama
ve değerlendirme, başkalarını anlama ve kabul etme, ev ve ailenin değerini anlama ve
kabul etme, toplumun bir parçası olma duygusunu geliştirme, karar verme, amaç
belirleme ve yürütme, kendini tehlikelerden koruma ve yaşamı güvenli sürdürme
2
alanlarındaki gelişim görevlerini geliştirmeye ihtiyaç duyduklarını belirtmiştir. Söz
konusu alanların içeriği kademelerin içinde bulundukları gelişim dönemi ihtiyaçlarına
göre değişmektedir. Yaşam becerileri ile ilgili literatür dikkate alındığında bu kitapta;
iletişim, geleceği planlayabilme, hak ve sorumluluk bilinci kazandırma, çatışma çözme,
stresle baş edebilme ve bilişim araçlarını nesnel değerlendirebilme konuları ele alınmış
ve bu konulara ilişkin olarak etkinlikler oluşturulmuştur. Aşağıda her bir yaşam
becerisine yönelik bilgilere yer verilmiştir.
1. İletişim Becerileri
İletişim, insan hayatını kolaylaştıran ve toplumsallaşma sürecinde oldukça etkili
olan işlevlerle ilişkilidir (Toy, 2007). Bu işlevler bilgi alma, ikna etme, öğrenme ve
öğretme şeklinde belirtilmiştir (Gürgen, 1997). İletişimin sağlıklı bir şekilde sürmesi
bireysel ve toplumsal düzeyde olumlu sonuçlar yaratırken, aksi bir durum olumsuz
sonuçların oluşmasına neden olmaktadır (Toy, 2007).
Bu noktada etkili iletişim becerilerinin oluşturulabilmesi için sözel ve sözel
olmayan iletişim becerileri olarak sınıflandırılmıştır (Ceylan, 2006). Sözel iletişim
becerilerinde, sözcüklerin kullanımı, telaffuz edilişi, sesin tonu, hızı ve vurgulamalar,
soru sorma stilleri yer almaktadır (Oya, Manalo ve Greenwood, 2004). Sözel olmayan
iletişim ise, beden duruşu, yüz ifadeleri (mimikler), göz teması, el/kol hareketlerini
(jestler) içermektedir (Maletasta ve Izard, 1987).
Aynı zamanda iletişim becerileri içerisinde empati kavramına da yer verilmiştir.
Empati, bir kişinin kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak olaylara onun bakış
açısıyla bakması, o kişinin duygu ve düşüncelerini doğru olarak anlaması, hissetmesi
ve bu durumu ona iletmesi süreci olarak tanımlanmıştır (Dökmen, 2002). İnsanın sosyal
bir varlık olduğu ve bu nedenle yaşamının çoğunda iletişim içerisinde olduğu
düşünüldüğünde iletişim becerilerini kazanmak ve bunları etkili bir şekilde kullanmak
önemlidir. Bu nedenle bu öğrencilerin sağlıklı ve engelsiz iletişim kurabilmeleri için bu
konuya yer verilmiştir.
3
2. Geleceği Planlayabilme
Günümüzdeki teknolojik gelişim ve küreselleşmeye bağlı olarak birçok alanda
yaşanan hızlı değişimler nedeniyle bireylerin bu değişimlere açık ve esnek olmalarını
gerektirmektedir. Bu nedenle birçok beceriyi geliştirmeleri ve gelişmeleri takip ederek
değişime açık olmaları geleceğe dönük planlama davranışını kolaylaştıracağı
söylenebilir.
Bu
çalışmada
söz
konusu
becerilerden;
amaç
belirleme,
ara
amaçlar/hedefler belirleme, karar verme, yaşamdaki rollerin farkında olma ve bunları
dengeleyebilme, ilgi, beceri, değerler ve güçlü yanları fark etme, beklenmedik olaylara
hazırlıklı olma ve zamanı iyi kullanabilmeye yer verilmiştir.
Amaç belirleme becerisi, kişilerin geleceğini şekillendiren, yaşama hazırlayan en
önemli becerilerden birisidir. Amaçların, değerlerden oluşan özel bir form olduğundan
söz edilmektedir. Örneğin, kişi eğitime değer veriyor ve önemsiyorsa, değer verilen bu
özelliğe ulaşmak için eğitime yönelik amaçlar belirleyecek ve bu amaçların ardından
gidecektir (Locke, 2002). Öğrenciler açısından amaç belirlemeyi incelediğimizde
öğrencilerin amaçları, sınav tarihleri ve bir takım ödevlerin olup olmamasına göre
günden güne farklılık gösterebilir. Fakat amacı iyi bir eğitim almak olan bir öğrenci, her
gün için belirlediği amaçlarına ulaşmak için çaba harcayarak sonundaki başarılarını da
iyi bir eğitim alma yolunda yaptıkları olarak görebilir. Örnekte söz edilen öğrencinin tek
belirlediği amaç, iyi bir eğitim olmayacaktır. Yemek yemek, uyumak, arkadaşlarıyla
vakit geçirmek, hobilerine zaman ayırmak gibi çeşitli amaçları olabilir. Bu durumda
öğrenci, değerlerini de dikkate alarak amaçlarına ilişkin öncelik sırası belirleyebilir.
Böylece tüm yaşamı boyunca belirleyecekleri amaçları ve yapılması gerekenleri öncelik
sırası ve önemli olup olmadıklarına göre sınıflandırarak etkili bir şekilde amaç belirleme
becerisi kazanabilirler (Locke, 2002). Başarılı bir şekilde amaç belirlemek için bir takım
modeller ortaya çıkmıştır. Bunlar “SMART Goals” modeli sıklıkla ve etkili bir şekilde
kullanılan modellerdendir. Söz konusu modelde, amaçların açık ve net, ulaşılabilir,
ölçülebilir, kişinin istekleri ve değerleriyle ilişkili ve zaman sınırlamasını (O’Neill, 2000)
içinde barındırarak belirlenmesinin beraberinde başarıyı getireceği söylenebilir.
Bu
anlamda bir amaca sahip olan kişiler geleceklerinin daha yönlendirebilirler. Bu nedenle
4
amaç belirlemek bireylerin yaşamında önemli bir yere sahiptir (Temüroğlu Sundur ve
Yeşilyaprak, 2012).
Karar verme: Herkes yaşamının neredeyse her aşamasında karar vermek
durumundadır. Bireyler ihtiyaçlarını karşılamaya ve isteklerine ulaşabilmeye çabalarken
birçok kez karar vermek durumunda kalabilirler. Günümüzde ihtiyaçlarımız ve
isteklerimize ulaşabileceğimiz alternatifler gitgide arttığından ve kişisel bir takım
(motivasyon, deneyim eksikliği vb.) durumlardan dolayı kişiler, karar verme yaşantısıyla
karşı karşıya geldiklerinde zorluk yaşayabilirler. Karar verme genel olarak, eldeki tüm
bilgilerin dikkate alınarak var olan durumun kavranması, alternatif eylem biçimleri ile
getirecekleri sonuçların gözden geçirilmesi, ardından uygun eylemin seçilerek
uygulanması olarak tanımlanabilir (Doğan, 2010). Karar verme yaşantısında amaç, yeni
çözümler üretmek değil, önceden belirlenmiş ölçütlere göre var olan en iyi çözüm ya
da seçeneği belirlemektir. Çözüm ve seçenekleri belirleme noktasında literatürde yer
alan karar verme basamaklarından yararlanabilmektedir. Etkili bir karar verebilmek için
bu basamakların uygulanması önemlidir. Karar verme sürecinin basamakları Kuzgun
(2006) tarafından şu şekilde belirlenmiştir:

Problemin hissedilmesi

Problemin tanımlanması

Seçeneklerin oluşturulması

Seçenekler hakkında bilgi toplanması

Elde edilen bilgilerin, istekleri karşılama olasılığı açısından
değerlendirilmesi

Kişiye uygun seçeneğin belirlenmesi

Planın uygulamaya koyulması

Sonucun değerlendirilmesi
Yukarıdaki karar verme basamaklarının yerine getirilebilmesi için bireylere bir
takım görevler düşmektedir. Bunlar, doğru ve ayrıntılı bilgiler toplama, elde edilen
bilgilerdeki detayları inceleyerek en az iki seçeneğin belirlenmesi, seçenekleri eleme,
karar vermeden önce gerekçeler oluşturma ve verilen kararı yeniden gözden geçirme
olarak sıralanabilir. Geleceğe dönük verilecek kararlar, insanların hayatları boyunca
5
verdikleri en önemli kararlar olarak görülebilir. Bu nedenle geleceği planlayabilme
becerisine ilişkin olarak yazılan etkinliklerde bu konuya da yer verilmiştir.
Zaman yönetimi; amaçlara ve hedeflere ulaşmada önemli bir kaynak olan
zamanı verimli kullanma çabasıdır. Önemli olan saati yönetmek değil, insanın zaman
içinde kendisini yönetmesi (Mackenzie, 1989; Cüceloğlu, 1997) ya da etkili yaşam için
zamanın iyi bir şekilde kullanılmasıdır (Cüceloğlu, 1997). Bu noktada zamanı iyi
kullanan kişi, sanılanın tersine kendine ait bir süreyi tek bir konuda yoğunlaşarak değil;
çalışma yaşamı, özel yaşam, bireysel zevkler gibi değişik etkinlikler arasında
paylaştırabilen kişidir (Akt., Erdul, 2005). Çalışma/okul, özel yaşam ve bireysel zevklere
ayrılan zaman dilimlerinin bazılarının öncelik sırası dış etkenler tarafından belirlendiği
için bu durumlarda kişinin tam kontrol sağlaması zordur fakat belirlenmemiş zaman
dilimlerinde kişiler daha özgür planlama yapabilirler (Efil, 1999). Bu anlamda bir
öğrencinin okulda geçen saatlerinin dışında kalan zamanı çalışma, eğlenme ve
dinlenme zamanı olarak bölebilir ve her biri için günün belli saatlerini ayırabilir (Yılmaz,
2003). Aksi takdirde herhangi bir programı olmayan öğrenci, amaçsızca vaktini
harcayabilir. Gelecek planlaması da içerisinde birçok planlamayı, zaman ve ortamı iyi
bir şekilde düzenlemeyi gerektirdiğinden bu çalışmada zaman yönetimiyle ilgili
etkinliklere yer verilmiştir.
Değerler, bireyin amaçlarıyla ve bu amaçlara ulaşmada etkili olan davranış
biçimleriyle ilişkilidir (Izgar, 2013). Aynı zamanda değerlerin davranış biçimini
yansıttığını ve yaşam amaçlarıyla ulaşma noktasında bir araç (Rokeach, 1973)
olduğundan söz edilmektedir. Gelecek planları yaparken kişi, sahip olduğu değerler
sisteminden etkilenerek karar alabilir. Raths, Harmin ve Simon (1966) tarafından
insanların sahip oldukları değerler belirgin olmadığında, bu insanlar yaşamlarını
yönlendirmede, belirli bir zaman ve enerjiyle neler yapacaklarını seçmek için ölçütler
belirlemede yetersiz olduklarını belirtmişlerdir. Bu nedenle bu çalışmada değerler
konusunda yer verilmiştir. Aynı zaman birey güçlü yanları, ilgileri ve becerilerinin
farkında olarak geleceğini planladığında kendisine daha uygun ve mutlu olabileceği bir
yaşam hazırlayabilir. Bu anlamda bu konulara da çalışma içerisinde yer verilmiştir.
6
Bunlara ek olarak yaşamda üstlendiğimiz birçok rol olması ve bu rollere eşit
enerji harcayarak rolleri dengede tutmayı öğrenmek de geleceğin planlanması
sürecinde kişiye yardımcı olabilir. Kişiye fayda sağlamayan rollere öncelik vermektense
diğer önemli rollere öncelik vererek yaşamdaki roller arasındaki dengeyi sağlamanın
önemli olduğu söylenebilir. Son olarak bu çalışmada beklenmedik durumların da fark
edilmesi ve beklenmedik durumları avantaja çevirme, hatta bu gibi durumları değişim
ve gelişim için fırsat olarak görmeye de yer verilmiştir. Böylece öğrencilerin
geleceklerini planlamaları sürecine geniş ve farklı bir bakış açısıyla yaklaşılmıştır.
3. Hak ve Sorumluluklarını Bilme
Bu kitapta ‘’hak ve sorumluluklarını bilme’’ olarak isimlendirilen yaşam becerisi,
eğitim sistemimizde özellikle sosyal bilgiler alanında ele alınan bir konudur. Türkiye’deki
eğitim sistemindeki değişimlere bakıldığında insan hakları, demokrasi vb. dersler
kapsamında öğrencilere eğitim sistemi içerisinde hak ve sorumluluklar bilinci
kazandırılmaya çalışılmıştır.
Örneğin; 1995 yılında Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi (VİHE) adıyla
düzenlenen ders, 2005 yılında yapılan eğitim reformuyla birlikte programdan
kaldırılmıştır. Ancak 2006-2007 öğretim yılında 6 ve 7. sınıflarda Sosyal Bilgiler dersinin
bir bileşeni olarak ara disiplin şeklinde uygulanması kararlaştırılmıştır. Son olarak 20102011 öğretim yılında “Vatandaşlık ve Demokrasi Eğitimi (VDE)” adı ile yeniden
düzenlenmiştir. İlk yıl seçmeli ertesi yıl zorunlu, 8. sınıflarda haftada bir ders saati
olarak okutulmak üzere hazırlanan program 2012 yılında alınan yeni bir kararla
kaldırılarak, 4. sınıflara kaydırılmıştır (Elkatmış, 2013).
Milli Eğitim Bakanlığı ile Türkiye Büyük Millet Meclisi arasında 13 Ocak 2004’te
imzalanan bir protokolle “Demokrasi Eğitimi ve Okul Meclisleri Projesi’’ hayata
geçmiştir. Demokrasi Eğitimi ve Okul Meclisleri Yönergesinin 5. maddesinde projenin
amacı şu şekilde belirtilmektedir;
7
“Cumhuriyetimizin demokrasi ile güçlenmesi; öğrencilerimizde
yerleşik bir demokrasi kültürünün oluşturulması, hoşgörü ve çoğulculuk
bilincinin geliştirilmesi, kendi kültürünü özümsemiş, millî ve manevî
değerlere bağlı, evrensel değerleri benimseyen nesillerin yetiştirilmesi;
öğrencilere seçme, seçilme ve oy kullanma kültürünün kazandırılması;
katılımcı olma, iletişim kurabilme, demokratik liderliği benimseyebilme
ve kamuoyu oluşturabilme becerilerinin kazandırılması”
Tüm bu gelişmelere rağmen ilköğretimde, çocuk hakları ile ilgili verilen eğitim
yetersizdir. Bu durum hem uygulama bulgularına; hem de ilköğretim okullarında
okutulan Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler ve Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi derslerinin
programlarına bakıldığında açıkça görülmektedir (Coşkun-Keskin ve Keskin, 2008).
Bireylere temel hak ve özgürlüklerin devlet tarafından tanınması ve korunması
zorunludur. Ancak, bireye hak ve özgürlükleri konusunda -çocukluktan gençliğe uzanan
dönemde- temel bir eğitim verilmedikçe, bunların hukuksal metinlerde yer almasının
anlamı olmayacaktır (Dolmacı ve Kusat, 2015).
Hak ve sorumluluk bilincinin olmazsa olmaz koşulu eğitimdir ve eğitimin ilk
kademelerinden
itibaren
hak
ve
sorumlulukların
öğrenilip
özümsenmesi
bir
zorunluluktur (Dolmacı ve Kusat, 2015). Bilindiği üzere okullarımızda genellikle,
öğrencilere düşünme, ifade etme, tartışma, katılma vb. demokratik davranışları
sergileme imkanı tanımayan, öğretmen merkezli “anlatma” yöntemi kullanılmaktadır.
Bu yöntem, insan hakları ve demokrasi ile ilgili temel bilgilerin edinilmesinde etkili
olabilir; ancak tutum ve davranış kazandırmada etkili olması oldukça güçtür (Yeşil,
2004).
Etkinlik merkezli insan hakları ve demokrasi eğitimi, bireylerin günlük
yaşamlarında kullanmaları gereken becerileri geliştirerek sergilemelerine çok önemli
katkılar sağlayabilir (Yeşil, 2004). Bununla beraber okulda ve cevrede çocukların
haklarını öğrenmeleri için gerekli fırsatlar yaratılmalıdır (Coşkun-Keskin ve Keskin,
2008). Bu nedenle hak ve sorumluluk bilinci kazandırma ayrı bir yaşam becerisi olarak
8
ele alınmış ve okullarda çeşitli derslerin yanı sıra rehberlik programında da bu becerinin
yer alması önerilmiştir. Düz anlatım dışında çeşitli etkinlikler yoluyla öğrencilere hak ve
sorumluluk bilincinin kazandırılması onların bu bilinci sosyal hayatlarına da aktarmasına
yardımcı olacaktır.
4. Çatışma Çözme
Öğrenciler arasında okullarda sık karşılaşılan durumlardan biri de öğrenciler
arasında yaşanan çatışma durumlarıdır. Aynı ortamı zorunlu olarak paylaşan
öğrencilerin farklı nitelikteki kültürel özgeçmişleri, biyolojik, zihinsel ve duyuşsal
gelişmişlik düzeyleri, algılama, kavrama ve anlama becerileri, değer, gereksinim, inanç,
tutum, seçim ve kişilik özellikleri doğal olarak insan ilişkilerinde kişiler arası çatışmaya
ve anlaşmazlıklara yol açabilmektedir (Türnüklü, 2007). Ergenlerin farklı nedenlerle
öfke duygusu yasaması, öfke duygusunun ifadesinde saldırganlığı seçmesi, bunun
sonucunda da yaşanan çatışmaların sayısında bir artış ve çözümlenemez bir noktaya
doğru gidisin olması ergenlik dönemindeki temel sorunlar arasında gösterilebilir
(Gündoğdu, 2010).
Çatışma, birbiriyle uyuşmayan iki veya daha fazla güdünün aynı anda bireyi
etkilediği anlarda ortaya çıkan bir durumdur. Belli bir konuda karar vermede zorluk
çekmeye, gerginleşmeye başlayan kişi büyük bir olasılıkla bir çatışma içerisindedir
(Cüceloğlu, 1994).
Bireylerin hayatında çatışma yaşanması doğal bir durumdur.
Çatışmayı olumsuz hale getiren nasıl çözüldüğüdür. Buna göre çatışmalar yıkıcı olarak
çözüldüğünde kızgınlık, öfke, düşmanlık ve şiddet duyguları yaratır. Yapıcı olarak
çözüldüğünde ise, sorun çözme, eleştirel düşünme ve iletişim becerilerini geliştirerek
kişisel gelişimi sağlar (Yavuzer, Karataş ve Gündoğdu, 2013).
Ergenlerle yapılan araştırmalara bakıldığında genelde ergenlerin olumsuz
çatışma çözme yollarına başvurduklarını göstermektedir. Özellikle erkeklerin ve 10 ve
11. sınıf öğrencilerinin saldırganlığa dayanan problem çözme becerisi kullanmaları
9
(Yavuzer, Karataş ve Gündoğdu, 2013) söz konusu gruba sağlıklı çatışma çözme
stratejilerinin kazandırılmasını gerekli kılmaktadır.
Çatışma
çözme
becerisinin
çeşitli
psiko-eğitim
programları
aracılığıyla
kazandırılabileceğine ilişkin çeşitli araştırma bulguları mevcuttur (Akgün ve Araz, 2010;
Karataş, 2011; Karahan, 2005). Bu nedenle çatışma çözme becerisinin rehberlik
programına dahil olması ve çeşitli etkinlikler aracılığıyla öğrencilerin yaparak – yaşarak
öğrenmelerine fırsat tanınması öğrencilerin çatışma çözme beceri düzeylerini
arttıracaktır. Böylelikle öğrenciler yaşadıkları çatışmaları daha olumlu stratejiler
kullanarak çözmeyi öğrenecek ve okul iklimi olumlu yönde değişebilecektir.
5. Stresle Baş Edebilme
Günlük yaşamda hemen her yaş döneminde sıklıkla kullanılan bir kavram olarak
stres, en temelinde psikolojik bir zorlanmayı barındırmaktadır. Psikolojik zorlanma, içsel
ya da dışsal kaynaklı bir olay ya da durumun birey tarafından olumsuz nitelikli olarak
algılanmasıyla başlamakta ve bunun sonucunda verilen tepki de stresi ortaya
çıkarmaktadır (Oral, 2004). Bu bağlamda içsel ya da dışsal kaynaklı olay ve durumların
değerlendirilmesinde bireyde engellenme, tehdit, tehlike ya da kayıp algısı
gözlenmektedir (Aydın, 2006).
Stresin hem oluşma aşamasında hem de sonucunda bireylerde duygu, düşünce,
beden ve davranış boyutlarında önemli sonuçlar yaşanmaktadır. Temelinde birden fazla
duygu barındıran bir yaşantı olarak stres, engellenme, tehdit, tehlike ya da kayıp algıları
doğrultusunda en çok kaygı, korku, suçluluk, öfke, üzüntü, utanç, yetersizlik,
güvensizlik, değersizlik gibi duyguları içermektedir (Aydın, 2006; Yıldırım, 1991). Kalp
atım sayısında ve kas geriliminde artış, solunum güçlüğü, sindirimde yavaşlama vb.
bedensel tepkiler stresin yaşandığı bedensel bölgeye göre çeşitli rahatsızlıkları da
beraberinde getirebilmektedir. Stres duygularını başlatan ve devam ettiren önemli bir
boyut olarak düşünsel alanda ise, olumsuz iç konuşmaların ve işlevsel olmayan düşünce
biçimlerinin
bireylerin
kendilerine
ve
yapabileceklerine
ilişkin
olumsuz
10
değerlendirmelerinde etkili olduğu görülmektedir (Oral, 2004). Okul yaşamında
özellikle önemli bir stres yaşantısı olan sınav kaygısı, bireyin başarısızlığa ve
yetersizliğine yönelik olumsuz düşüncelerini ve iç konuşmalarını içermesi açısından
bunun en belirgin örneğidir (Özdemir ve Ergene, 2014). “Ya yapamazsam”,
“başaramazsam” gibi düşünceler, sınava ilişkin işlevsel olmayan inançlara neden
olabilmekte ve stres yaşantısı kaçınılmaz hale gelebilmektedir. Stres yaşantısının hem
bir sonucu hem de strese kaynaklık edebilecek olay ya da durumlar olarak, okul
başarısında düşme, karar verme güçlüğü, intihar düşüncesi, içe kapanma ya da
saldırganlık, aile içi huzursuzluk vb. ise, stres yaşantısının davranışsal boyutuna
verilebilecek örneklerdir (Aydın, 2006). Stresle başa çıkma becerilerinin kazanımında,
söz konusu boyutlara yönelik müdahalelerin önemli olduğu düşünülmektedir.
Bireylerde hızlı ve sürekli bir gelişimin gözlendiği ergenlik döneminde, dönemsel
olarak yaşanabilen uyum güçlükleri strese neden olabilmekte ve ergenlik dönemi başlı
başına bir stres kaynağı haline gelebilmektedir. Ergenlikte zihinsel gelişime paralel
olarak eleştirel bir tavır içerisinde kuralların ve otoritenin sorgulanması, duygusal
gelişim çerçevesinde özellikle çevresine kendini kabul ettirme ihtiyacı ve kimlik arayışı
(Avcı, 2006) bireylerin topluma uyum sağlamasında birer gelişimsel stres kaynağı
olarak değerlendirilebilir. Okul ortamlarının bireylerin yaşamındaki ilk toplumsal
kurumlar olması bakımından ise, okul başarısına paralel olarak çeşitli sosyalleşme
becerilerinin öğreniminde yeri büyüktür (Ardıç, 2009). Bu açıdan stresle baş edebilme
kapsamında geliştirilen etkinliklerde kazanım olarak, hem kendini kabul gibi kişisel, hem
verimli çalışma gibi akademik, hem de kişilerarası ilişkilerde kendini ifade edebilme ve
gerektiğinde akran baskısına direnebilme gibi sosyal boyutlardaki stres kaynakları göz
önünde bulundurulmuştur.
6. Bilişim Araçlarını Nesnel Değerlendirebilme
Bu kitapta bilişim araçlarını nesnel bir şekilde değerlendirebilme becerisi
kapsamında, hem günümüzde hızlı bir şekilde gelişmeye devam eden bilişim teknolojisi
araçlarının (cep telefonu, internet vb.) hem de medya araçlarının (görsel, işitsel ve
11
yazılı) kullanımı birlikte ele alınmıştır. Bilim ve teknolojide yaşanan gelişmeler ışığında
çağımızın bilgi temelli işleyen yapısı, bilginin üretilip saklanması ile birlikte iletilmesini
de önemli kılmaktadır (Torkul, Sezer ve Över, 2005). Bu açıdan hem bilişim araçlarının
hem de medya araçlarının kullanımında bilginin nesnelliği ve uygun kullanımı, bilgi
çağının bir getirisi olarak ortak ve önemli bir yaşam becerisi niteliği taşımaktadır.
Son zamanlarda okullarda gündem oluşturan ve bir ders olarak içeriğinde
öğrencilere beceri olarak kazandırılmaya çalışılan medya okuryazarlığı kavramı, çeşitli
medya araçlarındaki (televizyon, sinema, radyo vb.) mesajlara ulaşma, bunları
çözümleyerek değerlendirme ve iletme olarak ele alınmaktadır (Aydeniz, 2012). Ders
içeriğinde bu becerinin özellikle medya karşısında pasif ve savunmasız bir alıcı haline
gelebilen bireylerin, medyanın dilini çözebilecek bir bilinç düzeyine ulaşmalarında ve
medyayı eleştirel bir yaklaşımla okuyarak bilinçli alıcılar haline gelmelerinde önemli
olduğu vurgulanmaktadır (MEB ve RTÜK, 2006). Çeşitli araştırma bulguları (Kurtulmuş,
2014; Argın, 2013; Ök, 2013; Uysal, 2013) da, özellikle ergenlik döneminin gelişim
görevleri göz önünde bulundurulduğunda medyanın etkili okunmasının önemini açığa
vurmaktadır.
Bilişim araçlarının (özellikle internet) kullanımında, etkisini gerçek yaşamın da
önüne geçecek şekilde gösterebilen sanal yaşam ortamı ergenler için çeşitli riskleri de
beraberinde getirebilmektedir. Literatürde sanal zorbalık olarak yerini bulan bu tür
riskler, bilişim teknolojilerinin kullanımı yoluyla bir birey ya da grup tarafından
diğerlerine zarar verme amacıyla yapılan kasıtlı ve düşmanca davranış içeren bir tür
zorbalığı içermektedir (Keser ve Kavuk, 2015; Türkileri İnselöz ve Uçanok, 2013).
Bilişim araçlarının amacına uygun kullanımı ve sanal tehlikelerin farkında olma yoluyla
bu konuda da önlemler alınabileceği düşünülmektedir. Genel olarak bu konuya ilişkin
kazanımların hazırlanmasında söz konusu önlemler, önleyici ve koruyucu bir bakış
açısıyla etkinlikler içerisinde göz önünde bulundurulmuştur.
12
ETKİNLİKLER
İLETİŞİM BECERİLERİ
GELECEĞİ PLANLAYABİLME
HAK VE SORUMLULUKLARINI BİLME
ÇATIŞMA ÇÖZME
STRESLE BAŞEDEBİLME
BİLİŞİM ARAÇLARINI NESNEL DEĞERLENDİREBİLME
13
İLETİŞİM BECERİLERİ
Kazanımlar / Göstergeler
Konu:
İletişim Becerileri
Etkinlik
No
1
Sınıf
Düzeyi
5-7
Kazanım
2
5-12
İletişim sırasındaki engelleri fark
edebilme
3
5-8
İletişimde yöneltilen soruların
önemini kavrayabilme
4
5-12
Kendini uygun bir şekilde tanıtabilme
5
5-12
Konuşmayı başlatabilme ve
sürdürebilme
6
5-12
Etkin dinlemeyi kavrayabilme
7
5-12
Etkin dinlemeyi kavrayabilme
8
5-12
Sözel olmayan davranışları fark
edebilme
9
5-12
Sözel ve sözel olmayan davranışları
kavrayabilme
10
5-12
Duygularını tanıyabilme ve ifade
edebilme
11
12
5-12
5-12
Duygularını ifade edebilme
Diğerlerinin duygularını anlayabilme
13
5-12
Empati kurabilme
14
5-12
“Ben” ve “Sen” dili arasındaki farkı
kavrayabilme
15
5-12
Geri bildirim, övgü ve eleştiriyi
kavrayabilme
16
5-12
17
5-12
“Hayır” diyebilme ve “Hayır”
denmesini kabul edebilme
Atılgan olma davranışını
kavrayabilme
İletişimin olmazsa olmaz noktalarını
kavrayabilme
Gösterge
Selam verme, teşekkür etme, özür
dileme, rica etmenin iletişimdeki yerini
bilir ve uygular
Yargılama, analiz etme, sorgulama,
geçiştirme ve emir vermenin iletişimin
akışını bozduğunu kavrar
İletişim sırasında kullanılan açık ve
kapalı uçlu sorular hakkında bilgi
sahibi olur
Kendini tanıtır ve diğerlerini tanımak
için dinler
İletişime geçmek istediği kişiyle
konuşmayı nasıl başlatacağını ve
sürdüreceğini bilir
Diğerlerinin anlattıklarını ve
hissettiklerini anlar
Diğerlerini dikkatli bir şekilde dinler ve
duyar
Beden duruşu, jest (el-kol hareketleri)
ve mimiklerin (yüz hareketleri) ne
anlama geldiğini bilir
Diğerlerinin anlattıklarını kavrar,
beden duruşu, el-kol ve yüz
hareketlerinden duyguları fark eder
Duygularını tanınır, duyguların
davranışa olan etkilerini gözler ve
duygularını ifade eder
Duygularını sağlık bir biçimde söyler
Diğerlerinin duygularını sözel olmayan
davranışlar aracılığıyla anlar
Kendilerini diğerlerinin yerine koyar ve
onların ne düşündüklerini ve
hissettiklerini anlar
“Ben” dili ve “sen” dili arasındaki farkı
ve bu kullanımların karşıdaki kişide
yarattığı etkiyi anlar
Geri bildirim, övgü ve eleştiri
kavramlarını anlar, aralarındaki farkı
bilir
Rahatlıkla “Hayır” der ve “Hayır”ı
cevap olarak kabul eder
Atılganlık, saldırganlık ve çekingenlik
kavramlarını ve aralarındaki farkı bilir
14
ETKİNLİK ADI
İletişimin Temel Taşları
KAZANIM
“İletişimin olmazsa olmaz noktalarını kavrayabilme”
GÖSTERGE
“Selam verme, teşekkür etme, özür dileme, rica etmenin
iletişimdeki yerini bilir ve uygular”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7
SÜRESİ
40-45 dakika
KULLANILAN
Soru-cevap, rol oynama
YÖNTEM
GEREKLİ
-
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle
öğrencilere,
iletişim
kelimesi
hakkında
ne
düşündüklerini sorun. Ardından iki insan birbirinin farkına
vardığı anda iletişimin başladığını ve kişilerin söylediği,
söylemediği, yaptığı ve yapmadığının bir anlamı olduğunu
açıklayın.
Öğrencilere iletişimde önemli olan kelimelerin
neler olduğunu sorun. Öğrenciler yanıtlayamazsa bir örnek
vererek soruyu kolaylıkla yanıtlamalarına yardımcı olun. Bu
kelimelerin önemini fark etmek için bir etkinlik yapacağınızı
belirtin.
Öğrencileri sayısına göre 4 ya da 5 gruba ayırın. Sınıfı sinema
gişesi ve bekleme yeri şeklinde düzenleyin. Birinci grubun
sinema gişelerinde çalışan kişileri canlandıracağı, diğer
gruplardaki kişilerin de sırasıyla seçtikleri gişedeki ilk defa
gördükleri bu kişiyle iletişime geçerek istedikleri bir filme bilet
almalarını isteyin. Gişedeki öğrencilerin, yanlışlıkla müşteriye
15
farklı bir filme bilet verdiklerini söyleyin. Bu şekilde gönüllü
öğrenciler öncelikli olmak ve gişedeki çalışan kişi-bilet almayı
isteyen
kişi
rolleri
de
değişmek
üzere
bu
durumu
canlandırmalarını isteyin ve yeterli uygulama yapıldıktan
sonra etkinliği sonlandırın. Etkinlik sırasında öğrencilerin
iletişimin temel taşlarını temsil eden noktaları uygulayıp
uygulamadıklarını dikkatlice inceleyin. Etkinlik sonrasında
önce öğrencilere “Bu etkinlik sırasında fark ettikleriniz
nelerdir? İlk defa gördüğünüz biriyle iletişime geçerken ne
yaşıyorsunuz?
Hangi
durumlarda
bu
kelimeleri
kullanıyorsunuz? Örnekler verin” sorularını yöneltin ve
öğrencilerin bu konuda düşünmelerini sağlayın. Ardından
öğrencilerin etkinlikteki güçlü yanlarını vurguladıktan sonra
düzeltilirse daha iyi olacak noktaları belirtin.
Etkinlik sonunda selam vermek, teşekkür etmek, özür
dilemek ve rica etmenin iletişimde yer alan önemli kelimeler
olduğunu, bizim diğer kişilere değer verdiğimizi, onları
önemsediğimizi
ve
nazik
davrandığımızı
gösterdiğini
vurgulayın. Öğrencilerin etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup
olmadığını öğrendikten sonra çalışmayı sonlandırın.
EKLER
-
-VARSA-
Öğrencilere geri bildirim verirken öncelikle mutlaka güçlü
ALINMASI
yanları vurgulanmalı, ardından nazik bir dil kullanarak
GEREKLİ
geliştirilirse iyi olacak noktalar belirtilmelidir.
TEDBİRLER
16
ETKİNLİK ADI
İletişimdeki Engeller
KAZANIM
“İletişim sırasındaki engelleri fark edebilme”
GÖSTERGE
“Yargılama, analiz etme, sorgulama, geçiştirme ve emir
vermenin iletişimin akışını bozduğunu kavrar ”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
30-35 dakika
KULLANILAN
Soru-cevap, alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
Öğrenci sayısı kadar FORM-1
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle öğrencilere aile, arkadaş vb. günlük hayatta iletişim
kurdukları kişilerle yargılama, analiz etme, sorgulama,
geçiştirme ve emir verme gibi tepkilerden hangilerini sıklıkla
yaşadıklarını
sorun
ve
örneklendirmelerini
isteyin.
Öğrencilere yardımcı olmak için siz de birkaç örnek
verebilirsiniz.
Örneklerin hangi iletişim engellerini içerdiği
üzerinde konuşup öğrencilerin tepkileri kavramasından sonra
FORM-1’i öğrencilere dağıtın. Öğrencilerden formda yazılan
ifadelerin hangi iletişim engeli tepkisini içerdiğini, ifadelerin
yanına yazmalarını isteyin.
Etkinlik sonrasında öğrencilere hangi ifadenin hangi iletişim
engeli olduğunu sorun. Bazı ifadeler birden fazla engel türü
içerebilir, bunu da göz önünde bulundurun. Ardından FORM1’deki ifadelerin, ne kadar rahatsız edici oldukları ve nasıl
olumluya dönüştürülebileceği üzerinde tartışın. Öğrencilerin
17
etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup olmadığını öğrendikten
sonra çalışmayı sonlandırın.
EKLER
FORM-1
-VARSA- ALINMASI
-
GEREKLİ
TEDBİRLER
18
ETKİNLİK ADI
Soruların Gücü
KAZANIM
“İletişimde yöneltilen soruların önemini kavrayabilme”
GÖSTERGE
“İletişim sırasında kullanılan açık ve kapalı uçlu sorular
hakkında bilgi sahibi olur”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8
SÜRESİ
30-35 dakika
KULLANILAN
Alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
Öğrencisi sayısı kadar FORM-2
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere açık ve kapalı uçlu soruların ne anlama
geldiklerini sorun ve konu hakkında ne kadar bilgiye sahip
olduklarını değerlendirin. Ardından açık ve kapalı uçlu
soruların
tanımını
yapın
ve
kavramları
örneklendirin.
Aşağıdaki tanı ve örneklerden yararlanabilirsiniz:
“Kapalı uçlu sorular; “evet” veya “hayır” gibi tek kelimelik
kesin cevapları olan sorulardır. Tek bir cevabı olduğu için
kişini konuşmasını sağlamaz. Ör: Filmi beğendin mi?
Açık uçlu sorular; kapalı uçlu sorulardaki gibi tek bir cevabın
olmadığı,
kişiyi
konuşmaya
yönlendiren
sorulardır
ve
konuşmayı sürdürürler. Ör: Filmi nasıl buldun?”
Bu açıklamadan sonra öğrencilere FORM-2’i dağıtın ve
formda yazan ifadeleri açık ve kapalı uçlu olmaları açısından
değerlendirmelerini,
kapalı
uçlu
soruları
açık
uçluya
çevirmelerini isteyin.
19
Etkinlik sonrasında öğrencilerin, etkinlikle ilgili yaşantılarını
paylaşmaları için öğrencileri cesaretlendirin. Öğrencilerin
etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup olmadığını öğrendikten
sonra çalışmayı sonlandırın.
EKLER
FORM-2
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
20
ETKİNLİK ADI
Kendini Tanıtma ve Tanışma
KAZANIM
“Kendini uygun bir şekilde tanıtabilme”
GÖSTERGE
“Kendini tanıtır ve diğerlerini tanımak için dinler”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
30-35 dakika
KULLANILAN
Oyun
YÖNTEM
GEREKLİ
-
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle öğrencilere son dönemlerde yeni birileriyle tanışıp
tanışmadıkları, tanıştılar ise o kişiye kendilerini nasıl
tanıttıklarını sorun, örnek vermelerini isteyin. Ardından
kendini tanıtma ve tanışmayla ilgili bir etkinlik yapacağınızı
belirtin. Etkinlik için sınıftaki öğrenci sayısına göre her grupta
10-15 öğrenci olacak şekilde öğrencileri gruplara ayırın.
Öğrencilerden ayağa kalkıp daire olmalarını isteyin. Etkinlikte
herkesin öncelikle ismini, hobisi veya serbest zamanlarını
geçirmeyi tercih ettiği eylemi ve şu an en çok nerede olmak
istediğini söyleyerek kendini tanıtacağı yönergesini verin.
Etkinliğe başlayacak ilk kişi sadece kendisiyle ilgili bilgileri
söylerken diğer öğrenciler, kendilerinden önce söylenen
bilgileri de kendilerini tanıttıktan sonra ekleyeceklerini
açıklayın.
Ör: Ben Arda, serbest zamanlarımda gitar çalarım, şu an
evde olup oyun oynamak istiyorum (Birinci kişi). Ben Sevgi,
21
hobim keman çalmak, şu an alışveriş yapmayı isterdim. Sen
Arda,
serbest zamanlarında gitar çalıyorsun, şu an evde olup oyun
oynamak istiyorsun (İkinci Kişi).
Oyunun dairedeki en son kişi kendisini tanıtıp odan önceki
tüm
arkadaşlarının
bilgilerini
de
verdikten
sonra
tamamlanacağını belirtin.
Etkinlik
sonrasında
öğrencilere
“Etkinlik
sırasında
arkadaşlarınızı ne kadar dikkatli dinlediniz? Neler yaşadınız?
Kendinizle ilgili fark ettikleriniz nelerdir?” sorularını yöneltin.
Öğrencilerin açıklamalarından sonra bu etkinliğin, hem
kendini uygun bir şekilde tanıtma hem de iyi bir dinleyici olma
açısından
önemli
olduğunu
vurgulayın.
Öğrencilerin
etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup olmadığını öğrendikten
sonra çalışmayı sonlandırın.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
22
ETKİNLİK ADI
Konuşmayı Başlatma ve Sürdürme
KAZANIM
“Konuşmayı başlatabilme ve sürdürebilme”
GÖSTERGE
“İletişime
geçmek
istediği
kişiyle
konuşmayı
nasıl
başlatacağını ve sürdüreceğini bilir”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
35-40 dakika
KULLANILAN
Oyun
YÖNTEM
GEREKLİ
Öğrenci sayısı kadar boş A4
MALZEME
YÖNERGE
“Konuşmayı
nasıl
başlatacağınızı
ve
sürdüreceğinizi
bilmezseniz çok istediğiniz bir arkadaşlık hiç başlamayabilir.
Bazen birileriyle tanışmak isteriz ama bunu nasıl yapacağımızı
bilmediğimiz için o kişiyle tanışmaktan vazgeçer ya da
çekingen dururuz.” şeklinde bir açıklamayla etkinliğe ve
konuya giriş yapın. “Sohbete başlamak için öncelikle kiminle
konuşmak istediğinize ve ne söylemek istediğinize karar
verin. Uygun zaman ve yeri seçin, o kişiye “merhaba” deyin
ve elini sıkın. Kendinle ilgili bir konuyu açarak konuşmaya
başlayabilir ya da onun ilgisini çekebilecek bir soru
yöneltebilirsiniz.
Karşıdakinin
konuşmasına
ve
cevap
vermesine fırsat verin. Konuşmayı sonlandırman gerekiyorsa
da nedenini söyleyerek kibarca durumunuzu açıklayın.”
şeklindeki açıklamalarla konuşmayı başlatma ve sürdürmede
önemli olan noktalara değinin.
23
Açıklamalardan sonra öğrencilere “bugüne kadar konuşmayı
başlatmakta ve sürdürmekte zorlandığınız durumlar oldu
mu? Olduysa neler hissettiniz ve ne yaptınız?” sorularını
yöneltin.
Öğrencilerin katılımından sonra her grupta en fazla 10
öğrenci olacak şekilde sınıfı gruplara ayırın ve sıralarından
küçük daireler yaparak oturmalarını söyleyin. Öğrencilere boş
A4 kağıtlarını dağıtın. “Etkinlik sırasında küçük gruplar
içerisinde birbirinize soru sorup bunları yanıtlayacaksınız.
Sorulan tüm soruları ve kendi cevabınızı not alacaksınız.
Yöneltilen soruya ilişkin bir cevabınız varsa grubunuzla
paylaşacaksınız. Etkinliğin ilk turu için toplamda 15 dakikalık
süreniz var.” açıklamasını yapın. İlk 15 dakikalık uygulamanın
ardından bu etkinlikte bir puanlama sistemi olduğunu,
grupların ayrı ayrı toplamda kaç soru sorduklarını öğrenin.
Ardından yöneltilen soruları okumalarını isteyin. Bir grupta
sorulan soru diğer gruplardan birinde de varsa bu sorunun
puanlamaya dahil edilmediğini söyleyin. “Gördüğünüz gibi
diğer gruplardan farklı sorular sormak ve daha fazla soru
üreten grup kazançlı durumda.”
Öğrenciler etkinliğe ilişkin puanlama sistemini öğrendikten
sonra öğrencilerden bu durumu dikkate alarak 15 dakika
sürecek ikinci uygulama yapmaları istenir. Etkinlik sonrasında
puanlama yapılır ve süreç içerisinde neler yaşadıkları, farklı
sorular
üretmenin
nasıl
bir
yaşantı
olduğu
sorun.
Öğrencilerin etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup olmadığını
öğrendikten sonra çalışmayı sonlandırın.
24
EKLER
-
-VARSA-
Etkinlikte
ALINMASI
olmadığı, her bireyin farklı olduğu, bu nedenle de farklı
GEREKLİ
cevaplar vermelerinin doğal olduğu açıklamasını yapın. Aynı
TEDBİRLER
zamanda etkinlikteki puanlama sisteminin onların daha fazla
yöneltilen
sorulara
ilişkin
doğru
cevapların
ve farklı sorular üretmelerine teşvik edici olduğunu, kazanankaybeden rollerinin olmadığını belirtin.
25
ETKİNLİK ADI
Sadece Beni Dinle!
KAZANIM
“Etkin dinlemeyi kavrayabilme”
GÖSTERGE
“Diğerlerinin anlattıklarını ve hissettiklerini anlar”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
25-30 dakika
KULLANILAN
Oyun
YÖNTEM
GEREKLİ
FORM-3
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle
dinlemenin
öğrencilere
ne
etkin
anlama
dinlemenin
geldiğini
veya
sorun.
iyi/kötü
Öğrenciler
düşüncelerini paylaştıktan sonra FORM-3’de verilen etkin
dinlemenin kurallarından söz edin. Ardından öğrencilerden
3’erli gruplar olmalarını isteyin. Gruplardaki 2 kişinin
birbirleriyle konuşacağını, 3. kişinin de onların ilgisini
dağıtmak için çabalayacağını söyleyin. Konuşanları ilgisini
dağıtmaya çalışan kişiler, konuşanlara dokunmadan sözel
olarak ıslık çalarak, alkış, şarkı söyleme gibi yolları
kullanabileceklerini belirtin. Uygulama için her grubun 5
dakikalık bir süresi olduğunu söyleyin. 5 dakikanın ardından
ilk uygulamada ilgi dağıtan kişinin konuşan rolündeki
arkadaşlarından biriyle rollerini değiştireceğini belirtin ve
ikinci uygulama için de 5 dakikalık bir süre verin.
Uygulamaların ardından öğrencilere “arkadaşınla konuşmaya
çalışırken neler hissettin? Arkadaşın neler hissetmiş olabilir?
İlgisi dağılanlar için ne yapsan dikkatin dağılmazdı?”
26
sorularını
yönelterek
öğrencilerin
etkinlik
üzerinde
düşünmelerini sağlayın. Öğrencilerin etkinlikle ilgili sormak
istedikleri olup olmadığını öğrendikten sonra çalışmayı
sonlandırın.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
27
ETKİNLİK ADI
Etkin Dinleme
KAZANIM
“Etkin dinlemeyi kavrayabilme”
GÖSTERGE
“Diğerlerini dikkatli bir şekilde dinler ve duyar”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
25-30 dakika
KULLANILAN
Oyun
YÖNTEM
GEREKLİ
Öğrenci ve öğretmen sayısı kadar boş A4
MALZEME
YÖNERGE
Etkinliğe başlamadan önce öğrencilere “Aile, arkadaş ve okul
ortamınızı düşündüğünüzde kendinizi nasıl bir dinleyici olarak
görüyorsunuz? Örnekler vererek açıklayın” sorusuyla konuya
giriş yapın. Ardından kendiniz de dahil olmak üzere tüm
öğrencilere boş A4 kağıtlarını dağıtın. Öğrencilere vereceğiniz
yönergeleri siz de elinizdeki kâğıtta uygulayın. Öğrencilere şu
yönergeyi verin:
“Kâğıdı
elinizde
tutun
ve
gözlerinizi
kapayın.
Yönlendirmelerimi dikkatli bir şekilde dinleyin. Oyun sırasında
iki kuralımız var: soru sormak ve gizlice bakmak yok!
Öncelikle elinizdeki kâğıdı yarısından katlayın… Öğrencilerin
hepsi katladıktan sonra devam edin. Şimdi, sağ üst köşeyi
koparın… Tekrar, kâğıdı yarısından katlayın… Şimdi, sağ al
köşesini koparın…” herkes son yönlendirmeyi de yerine
getirdikten sonra öğrencilerden gözlerini açmalarını ve
katladıkları kâğıdı açmalarını isteyin. Aynı zamanda siz de
28
elinizdeki kâğıdı açın. “Eğer ben iyi bir konuşmacı olup
talimatları size uygun bir şekilde verdiysem ve siz de iyi bir
dinleyici olduysanız, şu an hepimizin kâğıtları aynı şekilde
gözükmeli!” açıklamasını yaptıktan sonra herkesin kağıtlarını
kaldırmasını ve öğrencilere yanlarındaki kişinin kağıdıyla
kendininkini karşılaştırmalarını isteyin. Farklı şekiller çıktıysa
o kişilere “neden diğerlerinden farklı olmuş olabilir?”
sorusunu yöneltin. Muhtemelen “soru sormamıza izin
vermediniz” veya “verdiğiniz yönlendirmeler açık değildi” gibi
cevaplar alacaksınız. Bu noktada etkili dinlemenin, aynı
zamanda anlaşılmayan noktaları açıklığa kavuşturmak için
uygun sorular sormak, göz kontağı kurarak sözel olmayan
davranışlardan anlamlar çıkarmayı da içerdiğini vurgulayın.
Öğrencilerin etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup olmadığını
öğrendikten sonra çalışmayı sonlandırın.
EKLER
-
-VARSA-
Oyun sırasında, her yönergeden sonra öğrencilerin hepsi
ALINMASI
talimatlarınızı yerine getirene kadar bir süre bekleyin.
GEREKLİ
TEDBİRLER
29
ETKİNLİK ADI
Bil Bakalım
KAZANIM
“Sözel olmayan davranışları fark edebilme”
GÖSTERGE
“Beden duruşu, jest (el-kol hareketleri) ve mimiklerin (yüz
hareketleri) ne anlama geldiğini bilir”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
25-30 dakika
KULLANILAN
Oyun
YÖNTEM
GEREKLİ
-
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle öğrencilerin sözel olmayan davranışlar hakkında ne
bildiklerini sorun. Öğrencilerin açıklamalarına gerekiyorsa
eklemeler yapın. “Sözel olmayan davranışlarla olan iletişimde
verilen mesajlar duygularımızla ilgilidir.” açıklamasından
sonra göz teması kurma, el-kol ve yüz hareketleri, beden
duruşunun iletişimdeki önemi üzerinde durun. Öğrencilere
“Konuşurken sıklıkla kullandığınız el-kol ve yüz hareketleriniz
nelerdir? Göz teması kurma ve beden duruşunuz hakkında
ne
düşünüyorsunuz?”
sorularını
yönelterek
öğrencileri
konuya dahil edin.
Ardından 10’ar kişilik gruplar oluşturun ve bir araya gelerek
daire şeklinde oturmalarını isteyin. Etkinlik için aşağıdaki
açıklamayı yapın:
“Oyun
3
tur
oynanacak.
Her
turda
yeni
bir
ebe
belirleyeceksiniz, bunu tekerlemeler ile belirleyebilirsiniz.
30
Oyunda ebe dışındaki kişiler, herhangi bir sıfata/özelliğe
(sabırlı, sabırsız, dikkatli, dikkatsiz vb.) karar verecek. Ebe,
gruptaki arkadaşlarına yönelttiği sorularla belirlenen sıfatı
bulmaya çalışacak. Ebe dışındaki gruptaki kişilerin konuşması
yasak.
Sadece
el-kol
ve
yüz
hareketleri
ile
cevap
verebilirsiniz.
Ör: Grup, sabırlı sıfatına karar verdi. Ebe, “kahvaltıyı nasıl
yer?” sorusunu yönelttiğinde gruptaki üyeler sabırlı birisi
kahvaltısını nasıl yerse onu el-kol, beden ve yüz hareketlerini
kullanarak anlatmaya çalışacaklar. Grup, sıfata veya özelliğe
karar verirken ebe, gruptan uzakta bir noktada bekler.”
Etkinlik 3 tur oynandıktan sonra ebe ve gruptaki üyelerin
“Etkinlik sırasında neler yaşadınız? Sadece sözel olmayan
davranışları
kullanmak
nasıldı?”
sorularını
yönelterek
öğrencilere sürece ilişkin yaşantılarını öğrenin. Öğrencilerin
etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup olmadığını öğrendikten
sonra çalışmayı sonlandırın.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
31
ETKİNLİK ADI
Sözler ve Ötesi
KAZANIM
“Sözel ve sözel olmayan davranışları kavrayabilme”
GÖSTERGE
“Diğerlerinin anlattıklarını kavrar, beden duruşu, el-kol ve yüz
hareketlerinden duyguları fark eder”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
35-40 dakika
KULLANILAN
Alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
-
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle öğrencilere iletişimde sözel ve sözel olmayan
davranışların bir arada kullanılması ve incelenmesinin sağlıklı
bir iletişim kurmak için önemli olduğunu açıklayın. Sözel ve
sözel olmayan davranışlara örnekler verin. Bu açıklamayı
yaptığınız zamanki sözleriniz ve sözsüz iletişiminiz üzerinden
de
örnek
verebilirsiniz.
Öğrencilerin
bu
konuda
ne
düşündüğünü ve bildiğini inceleyin. Etkinlik öncesinde
öğrencilerle FORM-3’teki etkin dinleme kuralları ile FORM4’teki iyi bir konuşmacı olmanın özelliklerini paylaşın.
Etkinlik için öğrencilerden, bir arkadaşları ile eş olmalarını ve
rahatça konuşabilecekleri bir köşe bulmalarını isteyin.
Gruplardaki her 2 kişi de üzüldükleri, kızdıkları ya da
sevindikleri herhangi bir yoğun duygu yaşadıkları durumu eş
oldukları arkadaşlarına anlatacaklar. “Etkinlikte, sözel ve
sözel olmayan davranışları iyi kullanan bir konuşmacı ve
32
bunları gözlemleyerek karşıdakini anlayan iyi bir dinleyici
olmak önemlidir.” açıklamasını vurgulayın. Öğrencilerin
etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup olmadığını öğrendikten
sonra çalışmayı sonlandırın.
EKLER
FORM-3 ve FORM-4
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
33
ETKİNLİK ADI
Duygularını Tanıma
KAZANIM
“Duygularını tanıyabilme ve ifade edebilme”
GÖSTERGE
“Duygularını tanınır, duyguların davranışa olan etkilerini
gözler ve duygularını ifade eder”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
30-35 dakika
KULLANILAN
Alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
-
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere “hepimizin olumlu ve olumsuz duyguları vardır.
Olumlu duygular kadar olumsuz duyguları yaşamak da
normaldir.
Bu duyguları doğru-yanlış, iyi-kötü olarak
sınıflandıramayız. Duyguların bir sonucu olarak sergilediğimiz
davranışlar, ancak iyi-kötü ve doğru-yanlış olarak adlandırılır.
Öğrencilere “duygu” kelimesinin ne anlama geldiğini ve
duygulara örnek vermelerini isteyin. Öğrencilerin belirttiği
duyguları tahtaya yazın. Eksik olduğunu düşündüğünüz
duygular varsa ekleme yapabilirsiniz. Duygular için FORM5’deki listeden yararlanabilirsiniz.
Etkinlik için öğrencilerden tahtaya yazılmış duygulardan en
az 2’sini seçmelerini ve bu duyguları yaşadıkları durumlara
örnek vermelerini isteyin.
Paylaşımda bulunan gönüllü
öğrencilere “Bu duygunun sonucunda nasıl davrandın? Ne
yaptın? Şimdi olsa ne yapardın? Ne yapsan daha iyi olurdu?
34
Duyguyu karşıdakine söyledin mi? Yaşadığın duyguyu
karşıdakine nasıl ifade edersin?” sorularını yönelterek
öğrencilerin
bu
konuda
düşünmelerine
ve
uygulama
yapmalarına yardımcı olun. Öğrencilerin etkinlikle ilgili
sormak
istedikleri
olup
olmadığını
öğrendikten
sonra
çalışmayı sonlandırın.
EKLER
FORM-5
-VARSA-
Sınıf düzeyi-gelişim dönemine göre duyguların seçimine özen
ALINMASI
gösterin.
GEREKLİ
TEDBİRLER
35
ETKİNLİK ADI
Duygularını Çekinmeden Söyle
KAZANIM
“Duygularını ifade edebilme”
GÖSTERGE
“Duygularını sağlık bir biçimde söyler”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
30-35 dakika
KULLANILAN
Alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
-
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere sevinç, korku, öfke ve üzüntünün dört temel
duygu olduğunu belirtin ve öğrencilerin bu duyguları
yaşadıkları durumlara örnek vermelerini isteyin. Öğrencilerin
verdikleri örnekleri ve verdikleri sağlıklı olmayan tepkileri
tahtaya not alın. Dilerseniz siz de örnek durumlar üretebilir
ve tahtadaki listeye ekleyebilirsiniz. Ek olarak, öğrencilere
verilen
tepkilerin
neden
sağlıksız
olduğunu
açıklayın.
Aşağıdaki örnekten yararlanabilirsiniz.
Ör:
Arkadaşının
ödünç
verdiğin
hırkanı
öğrendiniz. Öfke ve üzüntü yaşıyorsunuz.
sağlıksız
bir
şekilde
ifade
ederek
ona:
kaybettiğini
Bu duyguları
“Ne
kadar
sorumsuzsun! Bir daha sana güvenmeyeceğim.” dediniz.
Sağlıklı bir şekilde ifade etmek için “En sevdiğim hırkamı
kaybetmene çok üzüldüm.” cümlesi kullanılabilir.
Ardından öğrencileri 4 temel duygunun yaşandığı örnek
olaylarda verilen sağlıksız tepkiler yerine alternatif sağlıklı
36
tepkiler/davranışlar üretmeleri için teşvik edin. Öğrencilerin
etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup olmadığını öğrendikten
sonra çalışmayı sonlandırın.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
37
ETKİNLİK ADI
Hadi Duygumu Anla!
KAZANIM
“Diğerlerinin duygularını anlayabilme”
GÖSTERGE
“Diğerlerinin
duygularını
sözel
olmayan
davranışlar
aracılığıyla anlar”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
20-25 dakika
KULLANILAN
Oyun
YÖNTEM
GEREKLİ
-
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere hangi duyguları bildiklerini sorun. FORM-5’te
verilen duygu listesinden yararlanabilir, listeye eklemeler
yapabilirsiniz. Öğrencileri her grupta en fazla 10 öğrenci
olacak şekilde gruplara ayırın ve grupların küçük daireler
şeklinde
oturmalarını
isteyin.
Öğrencilere
“5
tur
oynayacağımız duyguların keşfiyle ilgili olan bu oyunda
içinizden biri, tahtada yazılı olan duygulardan birini seçerek
bunu konuşmada, sadece beden, el-kol ve yüz hareketleriyle
anlatacak. Duyguyu bilen kişi, tahtadan başka bir duygu
seçerek aynı şekilde gruba anlatacak. Bu şekilde 5 turu
tamamlayacaksınız.” açıklamasını yapın. Etkinlik sonrasında
öğrencilere “Hangi duyguyu canlandırmak zor/kolaydı?
Kelime kullanmadan sözel olmayan davranışlarla anlatmak
nasıldı? Kişinin anlattığı duyguyu bulmanızda yardımcı olan
hareketler hangileriydi?” sorular yöneltilerek etkinliğin amacı
38
vurgulanır. Öğrencilerin etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup
olmadığını öğrendikten sonra çalışmayı sonlandırın.
EKLER
FORM-5
-VARSA-
Sınıf düzeyi-gelişim dönemine göre duyguların seçimine özen
ALINMASI
gösterin.
GEREKLİ
TEDBİRLER
39
ETKİNLİK ADI
Empati Kuralım
KAZANIM
“Empati kurabilme”
GÖSTERGE
“Kendilerini
diğerlerinin
yerine
koyar
ve
onların
ne
düşündüklerini ve hissettiklerini anlar”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
30-35 dakika
KULLANILAN
Rol oynama
YÖNTEM
GEREKLİ
Öğrenci sayısı kadar not kağıtları, boş torba/çanta
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere
empatinin
ne
anlama
geldiğini
sorun.
Öğrencilerin açıklamalarından sonra eksik kalan noktalara
değinerek empatinin tanımını yapın ve birkaç örnek verin.
Ardından öğrencilere 2’şer not kağıdı dağıtın ve herkesin bir
olumlu bir de olumsuz duygu yaşadığı olayı bir cümle ile
kağıda yazmalarını isteyin. Ör: Annem doğum günü hediyesi
olarak Japon balığı aldığında çok sevindim. Öğrenciler yazma
işlemini tamamladıktan sonra yazdıklarını torbaya koyun.
Gönüllüler öncelikli olmak üzere öğrencilerin torbadan bir
kağıt çekmelerini ve cümlede yazanı sanki şu an kendileri
yaşamış gibi hissetmelerini isteyin. Çektikleri duyguyu
hissetmeleri için öğrencilere bir süre verin. Ardından gönüllü
öğrencilerden çektikleri kağıtta yazan durum ve duyguyu
canlandırmalarını
isteyin.
Canlandırmalardan
sonra
öğrencilere “Başka birisinin duygusunu anlamak ve o
duyguyu yaşamak nasıl bir yaşantıydı? Olayı başkasının
40
penceresinden görmekte zorlandınız mı? Günlük hayatınızda
karşınızdaki kişinin duygularını anlamaya çalışır ve kendinizi
onun yerine koyar mısınız?” Kağıda yazmış olduğu durumu
canlandıran kişilere, yaşadığın bir olayı başka birisinden
izlemek nasıl bir histi? Senin hissettiklerin ve arkadaşının
canlandırdıkları arasında bir farklılık var mıydı?” sorularını
yöneltin. Farklılık varsa durumlar aynı olsa bile kişilerin farklı
farklı tepkiler verdikleri ve farklı duygular yaşadıklarının ve
bunun doğal olduğunu vurgulayın. “Kendimizi başkasının
yerine
koymamızın
bize
faydası
nedir?”
sorusu
ile
öğrencilerin empati kavramını anlamalarına yardımcı olun.
Öğrencilerin etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup olmadığını
öğrendikten sonra çalışmayı sonlandırın.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
41
ETKİNLİK ADI
Ben ve Sen Dili
KAZANIM
“Ben” ve “Sen” dili arasındaki farkı kavrayabilme”
GÖSTERGE
“Ben” dili ve “sen” dili arasındaki farkı ve bu kullanımların
karşıdaki kişide yarattığı etkiyi anlar”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
30-35 dakika
KULLANILAN
Alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
FORM-6
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle öğrencilere “ben” dili ve “sen” dilinin ne anlama
geldiğini sorun ve öğrencilerin bu konuyla ilgili bilgi
düzeylerini değerlendirin. Ardından siz kavramlara ilişkin
örnekler vererek açıklayın. İletişimde “ben” dilinin özellikle
duyguların ifade edilmesi ve problemlerin çözülmesinde işe
yaradığını, karşıdaki kişinin yargılanmadığını hissetmesine;
“sen”
dilinin
savunmaya
ise
karşıdakinin
geçmesine
ve
suçlandığını
beraberinde
hissederek
beklenmedik
davranışların, olayların gerçekleşmesine neden olduğunu
açıklayın.
Ör: Üzüldüm (“ben” dili), Sinirlerimi bozuyorsun (“sen” dili)
Öğrencilerin günlük yaşamlarını gözden geçirdiklerinde
bunlardan
hangisini
sıklıkla
kullandıklarını
ve
örnek
vermelerini isteyin. Ayrıca “sen” diline verilen örnekleri,
sınıftaki diğer öğrencileri sürece dahil ederek “ben” diline
42
çevirmeyi deneyin. Bunun ardından öğrencilere FORM-6’yı
dağıtın ve formda verilen ifadelerin hangisinin “ben” dili,
hangisinin “sen” dili olduğunu yazmalarını isteyin. Ayrıca
öğrencilerin formdaki “sen” dilinde olan ifadeleri de “ben”
diline çevirmeleri gerektiğini belirtin.
Etkinlik sonrasında formdaki ifadeler üzerinde konuşun ve
“sen” dilinde yazılmış ifadelerin “ben” diline çevrilmesindeki
farklı alternatifler olduğunda dikkat çekin. Öğrencilerin
etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup olmadığını öğrendikten
sonra çalışmayı sonlandırın.
EKLER
FORM-6
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
43
ETKİNLİK ADI
Geri Bildirim, Övgü ve Eleştiri
KAZANIM
“Geri bildirim, övgü ve eleştiriyi kavrayabilme”
GÖSTERGE
“Geri bildirim, övgü ve eleştiri kavramlarını anlar, aralarındaki
farkı bilir”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
40-45 dakika
KULLANILAN
Alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
FORM-7, boş A4 kağıdı
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle
öğrencilere
övgü,
eleştiri
ve
geri
bildirim
kelimelerinin ne anlama geldiğini ve aralarındaki farkların
neler olduğunu sorun. Her birine örnek vermelerini isteyin.
Öğrencilerin açıklamalarından sonra kelimeleri siz tanımlayın.
Aşağıdaki bilgilerden yararlanabilirsiniz.
Övgü: Kişinin ya da bir şeyin iyiliklerini, üstünlüklerini
söyleyerek o kişinin ya da o şeyin değerini yüceltmektir.
Övme davranışında bulunan kişilerin onay alma ihtiyacı
vardır.
Eleştiri: Hata ya da kusurlar temel alınarak kişinin veya
nesnenin
değerini
biçmek
için
kullanılır.
Eleştirme
davranışında bulunan kişiler, onaylanmama ihtiyacı içindedir.
Geri Bildirim: Kişinin yaptığı bir işe, davranıştaki gelişimine
odaklanarak kişiye verilen bilgidir.
44
Tanımlardan sonra öğrencilerden eş olmalarını isteyin. Her
gruba 3 adet A4 kağıdı verin ve kağıtlardan birinin üzerine
geri bildirim, diğerine övgü, sonuncusuna da eleştiri
yazmalarını isteyin. FORM-7’de bulunan ifadeleri öğrencilere
okuyacağınızı ve öğrencilerin de okunan her ifadenin geri
bildirim, övgü ve eleştiriden hangisi olduğunu bularak
kağıtlara yazmalarını isteyin. Cümleleri sadece bir kez
okuyacağınızı, bu nedenle dikkatli dinlemeleri gerektiğini
belirtin ve etkinliği uygulamaya başlayın.
Etkinlik sonrasında öğrencilere “Sizce kişiler geri bildirim
alma/verme, övgü ve eleştiri durumlarına karşı nasıl tepkiler
verirler? Örneklerdeki ifadeler size söylenseydi siz nasıl tepki
verirdiniz? Ne hissederdiniz? Verilen geri bildirimleri nasıl
alırdınız? Daha önce birisi eleştirdiğiniz oldu mu? Eleştirdikten
sonra neler oldu? Nasıl hissettiniz? Şimdi olsa kendinizi nasıl
ifade ederdiniz?” sorularını yönelterek öğrencilerin bu
konuda düşünmelerini sağlayın. Öğrencilerin etkinlikle ilgili
sormak
istedikleri
olup
olmadığını
öğrendikten
sonra
çalışmayı sonlandırın.
EKLER
FORM-7
-VARSA-
FORM-7’deki ifadeleri okurken ses tonunuzu duruma göre
ALINMASI
ayarlayın.
GEREKLİ
TEDİRLER
45
ETKİNLİK ADI
HAAYIIIRRR!
KAZANIM
“Hayır diyebilme ve Hayır denmesini kabul edebilme”
GÖSTERGE
“Rahatlıkla Hayır der ve Hayır’ı cevap olarak kabul eder”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
35-40 dakika
KULLANILAN
Alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
-
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere “Hayır” dedikleri durumları sorun ve örnek
vermelerini isteyin. “Hayır” demekte zorlananlar olup
olmadığını öğrenin. Zorlananlar varsa onların “hayır” derken
ne yaşadıklarını sorun. Ardından öğrencilere “Size hayır
denildiğinde ne düşünüyorsunuz ve ne hissediyorsunuz?”
sorusunu yönelterek öğrencilerin bu konu hakkındaki duygu
ve düşüncelerini öğrenin. Ardından “Hayır diyebilmek için
öncelikle karşıdaki kişinin konu hakkındaki fikirlerini dinleyin.
Kendiniz o konu hakkında ne düşünüyorsunuz bunu
gözlemleyin. İki görüşü karşılaştırdıktan sonra bir karar verin
ve düşüncenizi karşıdaki kişiye söyleyin. Karşınızdaki kişiye
hayır demeniz, sizi değersiz, önemsiz veya geçimsiz
yapmaz.” açıklamasını yapın. “Size söylenen hayır cevabını
kabul etmek için de öncelikle size neden hayır denildiğini
düşünün. Başka seçenekler hakkında düşünebilir ya da o an
ne hissettiğinizi karşınızdaki kişiye iletebilirsiniz. Bunun gibi
farklı seçenekler üretin ve arasından sizin için en iyi olduğunu
46
düşündüğünüzü seçin. Size hayır denilmiş olması, sizi
sevilmeyen, yeteneksiz vb. yapmaz” açıklamasını yapın.
Etkinlik için öğrencilerin eş olmaların isteyin. “İlk turda sırayla
birbirinize cevabı evet ya da hayır olan sorular yöneltin ve
sorunun cevabı “evet” olsa dahi “hayır” cevabını verin. Hayır
derken nasıl hissettiğinizi düşünün. Karşıdaki kişi de
kendisine hayır denildiğinde ne hissettiğini düşünsün.”
açıklamasını yaparak etkinlik hakkında bilgi verin. Etkinlik
sonrasında öğrencilerin süreçte neler hissettiğini sorun ve
paylaşımlar üzerinde konuşun. Ardından etkinliğin ikinci
turuna geçin. “İkinci turda yine eşlerinize sorular sorun ve
karşıdaki kişi gerçekten o soruya ne cevap vermek istiyorsa
o şekilde yanıtlasın. Etkinlik sırasında neler yaşadığınızı da
gözlemlemeyi
unutmayın.”
açıklamasını
yapın.
Etkinlik
sonrasında öğrencilerden ilk ve ikinci turda yaşadıklarını
karşılaştırmalarını isteyin. Hayır demenin ve hayır denilmenin
kişisel olarak bize saldırı olmadığını, doğal bir cevap olduğunu
vurgulayın. Etkinliği sonlandırırken öğrencilerden güçlü bir
şekilde “hayııırr” diye bağırmaları istenir. Öğrencilerin
etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup olmadığını öğrendikten
sonra çalışmayı sonlandırın.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
47
ETKİNLİK ADI
Atılganlık
KAZANIM
“Atılgan olma davranışını kavrayabilme”
GÖSTERGE
“Atılganlık, saldırganlık ve çekingenlik kavramlarını ve
aralarındaki farkı bilir”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
25-30 dakika
KULLANILAN
Alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
FORM-8
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle öğrencilere bu 3 kavramın anlamlarını sorun.
Öğrencilerin
kavramlarla
ilgili
bilgi
düzeylerini
değerlendirdikten sonra kelimeleri siz tanımlayın. Aşağıdaki
tanımlardan yararlanabilirsiniz.
Atılganlık: Düşüncelerinizi, duygularınızı, isteklerinizi veya
inandıklarınızı açık, tehditkar olmayan yollarla, diğer kişilere
saygısızlık etmeden belirtmektedir.
Saldırganlık: Düşüncelerinizi, duygularınızı, isteklerinizi veya
inandıklarınızı saygısız, öfkeli, kırıcı, küçümseyici vb. bir
şekilde ifade etmektir.
Çekingenlik: Düşüncelerinizi, duygularınızı, isteklerinizi veya
inandıklarınızı söylemekten kaçınmaktır.
Kavramlara
ilişkin
tanımlamaları
yaptıktan
sonra
öğrencilerden bu kavramı içeren örnekler vermelerini isteyin.
48
Öğrencilerin bu üç yoldan hangisini daha fazla kullandıklarını
öğrenin ve ardından etkinliği uygulamaya başlayın.
Etkinlik
için
FORM-8’de
bulunan
ifadelerin
hangisinin
atılganlık, saldırganlık ve çekingenlik olduğunu bulmalarını
isteyin. Öğrencilerle formu doldurmayı bitirdikten sonra
atılganlık ifadesi dışındaki ifadelerin nasıl atılganlık ifadesine
dönüştürülebileceği üzerine tartışın. Öğrencilerin etkinlikle
ilgili sormak istedikleri olup olmadığını öğrendikten sonra
çalışmayı sonlandırın.
EKLER
FORM-8
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
49
FORM-1
Yönerge: Aşağıdaki ifadeleri okuduktan sonra yargılama, analiz etme, sorgulama,
geçiştirme ve emir verme tepkilerinden hangisi olduğunu yazınız.
İFADE
İLETİŞİM
ENGELİ TÜRÜ
Boşver, takma kafana.
Verdiğin sözleri tutmuyorsun, sorumsuzsun.
Bence Aslı’nın söylediği şeye bozuldun.
Neden geç kaldın?!
Olur öyle, herkesin başına gelir.
Bir dahaki sefere kitabı getirmeyi unutma!
Akşam yemeğini neden hazırlamadın?
Olayları her zaman abartıyorsun.
Odanı topla!
Bu
hızla
gidersen
bence
ödevini
zamanında
teslim
edemeyeceksin.
Sen halledersin bir şekilde, sıkma canını.
Bence böyle saldırgan olduğun sürece Onur seninle arkadaş
kalmaz.
Söylediğimi yap!
Sana söylediğim şeyleri marketten neden almadın?
Arkadaşlarınla bir türlü anlaşamıyorsun, ne kadar geçimsizsin.
50
FORM-2
Yönerge: Aşağıdaki sorulardan hangilerinin açık, hangilerinin kapalı uçlu olduğunu
belirleyin. Kapalı uçlu soruları, açık uçlu soruya çevirin. Etkinliği yaparken ilk satırdaki
örnekten yararlanabilirsiniz.
SORU
SORU
TÜRÜ
AÇIK UÇLU İFADE
Kahvaltını yaptın mı?
Kapalı
Kahvaltıda neler yedin?
Hafta sonunda neler yaptın?
Ödevini bitirdin mi?
Kitap okumayı sever misin?
Kardeşinle nasıl vakit
geçirirsin?
Okulu seviyor musun?
Yarın ne yapacaksın?
51
Bisiklet sürmeyi sever misin?
Sence Bahar nasıl birisi?
Yolculuğun nasıldı?
Yemek pişirmeyi sever misin?
Arkadaşlık senin için önemli
mi?
Dedeni ziyarete mi gittin?
52
FORM-3
ETKİN DİNLEMENİN KURALLARI

Yüzünüzü konuşan kişiye dönün.

Konuştuğunuz kişi ile göz kontağı kurun.

Başka şeylerle ilgilenmeyin.

Eliniz, ayağınızı sallamayın.

Anlattıklarıyla dalga geçmeyin.

Karşınızdaki dinlerken ona değer verdiğinizi hissettirin.

Beden hareketleriniz konuştuğunuz kişiyi dinlediğinizi gösterin (baş sallama,
mimik ve jestlerin kullanımı)

Kendinizi diğer kişinin yerine koyun ve ne anlatmaya çalıştığını, neler hissettiğini
anlamaya çalışın.

Sözünü kesmeyin.

Anlamadığınız noktaları açıklığa kavuşturmak için soru sorun.

Karşıdaki kişinin anlattığı durumla ilgili ne hissettiğini fark ettiğiniz de bunu ona
yansıtın.

Anlatılanların kısa bir özetlemesini yapın.

Konuşma sırası size geldiğinde konuyu değiştirmeyin. Konu dışında söylemek
istedikleriniz varsa, önce konuşmacının anlattıklarına tepki verin ardından
anlatmak istediğiniz konuya geçin.
53
FORM-4
İYİ BİR KONUŞMACI OLMANIN ÖZELLİKLERİ

Konuşmadan önce ne söylemek istediğinizi düşünün.

Sesinizi, karşıdaki kişinin sizi duyabileceği şekilde ayarlayın.

Durağan bir tonla konuşmak yerine önemli fikirleri vurgulamak için ses
tonunuzda iniş ve çıkışlar yapın.

Ne hızlı ne de çok yavaş konuşun.

Konuştuğunuz kişinin yüzüne bakın ve göz teması kurun.

Dinleyicinin sizin aktardıklarını takip edip edemediğini değerlendirin.

Konuştuğunuz kişiye de söz hakkı tanıyın.
54
FORM-5
DUYGULAR
Mutluluk
Üzüntü
Sevinç
Öfke
Kararlı
Endişeli
Güçlü
Kafası karışmış
Şanslı
Kararsızlık
Yeterli
Çaresizlik
Keyifli
Pişmanlık
Huzurlu
Güvensizlik
Değerli
Bıkkınlık
Uyumlu
Önemsiz
Umutlu
Kıskançlık
Meraklı
Rahatsızlık
Heyecanlı
Gerginlik
Yararlı
Korku
55
FORM-6
Yönerge: Aşağıdaki ifadelerden hangisinin “ben” ve “sen” dili olduğunu bulunuz. “Sen”
dilinde yazılmış ifadeleri “ben” diline çeviriniz. İlk sıradaki örnekten yararlanabilirsiniz.
İFADE
“BEN”/”SEN”
“BEN” DİLİ
Eşyalarımı hep izinsiz alıyorsun.
“Sen” dili
Eşyalarımı izinsiz almana
kızıyorum.
Hep böyle yapıyorsun.
Bana isim takmandan dolayı
üzüldüm.
Sinirlerimi bozuyorsun.
Kendini çok büyük görüyorsun.
Bu yaptığından dolayı kendimi
değersiz hissediyorum.
Her şeyi en iyi sen bildiğini
zannediyorsun.
Tembelsin, sorumluluklarını yerine
getirmiyorsun.
Herkesle ve her şeyle dalga
geçiyorsun.
Bana doğruyu söylememene
üzülüyorum.
Hiçbir şeyi doğru dürüst
yapamıyorsun.
Eve yine geç kaldın.
Saygısız! Hocayla böyle mi
konuşulur?!
56
FORM-7
GERİ BİLDİRİM, ÖVGÜ VE ELEŞTİRİ KAVRAMLARINA YÖNELİK İFADELER
1. Masan ne kadar dağınık. Bu çöplük içerisinde kaybolmayı düşünüyorsun sanırım.
2. Birkaç haftadır derslere geç kaldığını fark ettim.
3. Ödevlerini zamanında yapman gerektiğini sana kaç defa daha söyleyeceğim?!
4. Bugün çok güzel gözüküyorsun.
5. Notlarından gördüğüme göre matematik dersindeki notların oldukça iyiye
gidiyor.
6. Bu gidişle bir yere varamazsın.
7. Son dönemlerde ev işlerinde bana yardım ettiğini fark ettim.
8. Adam süper zeki.
9. Harikasın.
10. Öğretmenine karşı saygılı olmaya özen gösterdiğini görüyorum.
57
FORM-8
ATILGANLIK, SALDIRGANLIK VE ÇEKİNGENLİK
Yönerge: Aşağıdaki ifadelerin hangisinin atılganlık (A), saldırganlık (S) ve çekingenlik
(Ç) ifadesi olduğunu belirleyin.
İFADE
A/S/Ç
Sus! Konuşma benimle!
Tabii ki senin ödevlerini ben yaparım.
Sorun değil.
Sinemaya davet etmediğin için üzüldüm.
Senin öğle yemeğini ben öderim. Sorun
değil.
Sınav notumla ilgili sizinle görüşmek
istiyorum.
Aa kalemin düşmüş, ben alırım.
Okuldan sonra internet kafeye
gelemeyeceğim.
Ödevimde bana yardım etmezsen, hem
seninle konuşmam hem de bir dahaki
sefere ben de sana yardım etmem.
Aldığım ürün defolu çıktığı için bunu
değiştirmek istiyorum.
Ne giyeceğimi sana mı soracağım!
Bugün derse gelemeyeceğim ama
gelmemi isterseniz geleyim.
58
GELECEĞİ PLANLAYABİLME
Kazanımlar / Göstergeler
Konu
Geleceği Planlayabilme
Etkinlik Sınıf
Kazanım
Gösterge
No
Düzeyi
1
5-12
Başarılı bir şekilde amaç
Amaçların başarılı bir şekilde
belirleyebilme
belirlenmesi için gerekli olan aşamaları
bilir ve bunlara uygun olarak amaç
belirler
2
Amaçların kısa, orta ve uzun Amaçların kısa, orta ve uzun dönem
5-12
dönem olarak belirleyebilme olarak belirlenebileceğini bilir ve bu
şekilde amaçlarını sınıflandırır
3
Geleceğe dönük planlar
Gelecek planları yapar, geleceği için
5-12
yapabilme
aldığı/alacağı kararları değerlendirir
ve amaçlar belirler
4
Ara hedefler belirleyebilme
Ana hedeflere ulaşmada ara hedeflerin
5-12
önemi kavrar ve ara hedef oluşturur
5
Yaşam rollerini
Hangi yaşam rollerine sahip olduğunu
5-12
kavrayabilme
bilir ve bunları dengede tutmayı anlar
6
Değerlerini belirleyebilme
Değer verdiklerinin neler olduğunu,
5-12
neye ne kadar değer verdiğini bilir ve
değerler ile gelecek planları arasında
bağ kurar
7
Değerleri netleştirebilme
Gelecekte ve gelecek planlamasında
5-12
yardımcı olabilecek değerleri tanır
8
Güçlü yanlarını
Güçlü yanlarını bilir, yapabildiklerini
5-12
belirleyebilme
fark eder
9
İlgilerini fark edebilme
Yapmaktan hoşlandıklarını bilir ve
5-12
gelecek planları ile ilgileri arasında
bağ kurar
10
9-12
İş hayatına yönelik olan
İş hayatında işe yarar olabilecek
becerileri kavrayabilme
becerilerini fark eder
11
Karar verme becerilerini
Karar verme basamaklarını kavrar,
5-12
geliştirebilme
sonuçlarının sorumluluğunu alır
12
Olası beklenmedik durumları Yaşamda olabilecek beklenmedik
5-12
fark edebilme
durum ve olayları fark eder, önlemler
alır, beklenmedik durumu avantaja
çevirir
13
Zamanı iyi bir şekilde
Zamanı etkili bir şekilde kullanmasını
5-12
yönetebilme
engelleyen noktaları fark eder ve
zamanı iyi kullanır
14
Zaman yönetiminde
İyi bir zaman yönetimi için
5-12
yapılacakların önceliğini
yapılacakların önem derecesini belirler
kavrayabilme
59
ETKİNLİK ADI
Başarılı Amaçlar Oluşturma
KAZANIM
“Başarılı bir şekilde amaç belirleyebilme”
GÖSTERGE
“Amaçların başarılı bir şekilde belirlenmesi için gerekli olan
aşamaları bilir ve bunlara uygun olarak amaç belirler”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
30-35 dakika
KULLANILAN
Alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
FORM-1 ve FORM-2
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle konuyla ilgili bir giriş yapın. “Amaç belirlemek bir
beceridir, geliştirilebilir. Örneğin; bazı kişiler her yeni yılda
yeni amaçlar belirlerler. Siz 2015 yılına girerken kendinize
yeni amaçlar belirlediniz mi? Bunlar nelerdi? Hala bu amaçlar
için çabalıyor musunuz yoksa belirlediğiniz amaçları çoktan
unuttunuz mu?” sorularını yöneltin ve öğrencilerin konuyla
ilgili düşünmelerini sağlayın. Ardından öğrencilerin amaçlarını
belirlerken izledikleri bir yol olup olmadığını öğrenin ve
başarılı bir şekilde amaç belirlemek için gerekli olan aşamalar
hakkında bilgi verin. Bu konudaki bilgilere FORM-1’den
ulaşabilirsiniz ve bir örnek üzerinden anlatabilirsiniz.
Etkinlik için FORM-2’yi öğrencilere dağıtın. “Ulaşmayı
istediğiniz bir amacı belirleyerek bu amacı, az önce anlattığım
kurallar çerçevesinde düzenlemenizi istiyorum.” açıklamasını
yapın.
Öğrenciler uygulamayı bitirdikten sonra gönüllü
öğrencileri
yazdıklarını
paylaşmaları
için
teşvik
edin.
60
Öğrencilerin etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup olmadığını
öğrendikten sonra çalışmayı sonlandırın.
EKLER
FORM-1 ve FORM-2
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
61
ETKİNLİK ADI
Kısa, Orta ve Uzun Dönem Amaçlar
KAZANIM
“Amaçların kısa, orta ve uzun dönem olarak belirleyebilme”
GÖSTERGE
“Amaçların
kısa,
orta
ve
uzun
dönem
olarak
belirlenebileceğini bilir ve bu şekilde amaçlarını sınıflandırır”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
40-45 dakika
KULLANILAN
Alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
FORM-3 ve FORM-4
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere
amaçlarının
neler
olduğunu,
kendilerini
sınırlandırmadan herhangi bir amaç söyleyebileceklerini
belirtin.
Gönüllü
öğrencilerin
amaçlarına
yönelik
paylaşımlarını tahtada listeleyin. Tahtadaki amaçlar listesine
siz de ekleme yapabilirsiniz. Ardından öğrencilere “Tahtadaki
bu amaçları ulaşılma süreleri açısından incelediğinizde,
aralarında nasıl bir fark var?” sorusunu yönelterek kısa, orta
ve uzun dönem amaçlar belirleme konusuyla bağ kurun.
Öğrencilerin cevaplarından sonra kısa, orta ve uzun dönem
amaçları örnekler vererek açıklayın ve “öğrencilere tahtadaki
amaçlardan hangileri kısa, orta ve uzun dönemdir?” sorusunu
yöneltin.
Etkinlik için FORM-3’ü öğrencilere dağıtın ve etkinlikte
bulunan amaçlara yönelik verilen ifadelerin kısa, orta ve uzun
dönem olmaları açısından değerlendirmelerini isteyin. Etkinlik
sonrasında öğrencilere FORM-4’ü dağıtın kendi yaşamlarıyla
62
ilgili olarak her birinden en az 3 tane olmak üzere kısa, orta
ve uzun dönem amaçlar belirlemelerini ve bunu FORM-4’teki
etkinliğin yönergesini verin, etkinliği formdaki şablona uygun
olarak yapmalarını isteyin. Öğrenciler etkinliği tamamladıktan
sonra yazdıkları amaçların daha açık, ulaşılabilir, somut olup
olmadığını tartışın.
Öğrencilerin etkinlikle ilgili sormak
istedikleri olup olmadığını öğrendikten sonra çalışmayı
sonlandırın.
EKLER
FORM-3 ve FORM-4
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
63
ETKİNLİK ADI
Sallanan Sandalye
KAZANIM
“Geleceğe dönük planlar yapabilme”
GÖSTERGE
“Gelecek planları yapar, geleceği için aldığı/alacağı kararları
değerlendirir ve amaçlar belirler”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
35-40 dakika
KULLANILAN
Alıştırma, hayalinde canlandırma
YÖNTEM
GEREKLİ
Öğrencisi sayısı kadar boş A4, FORM-5
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere gelecekle ilgili planlar yapıp yapmadıklarını sorun
ve yapıyorlarsa bunların neler olduğunu paylaşmaları için
cesaretlendirin. Aynı zamanda siz de gelecekle ilgili yaptığınız
planlarınızdan
söz
gelecekleriyle
ilgili
edebilirsiniz.
düşünmeleri
Ardından
için
öğrencilerin
bir
etkinlik
yapacağınızdan, bu etkinlikte zamanda geriye doğru giderek
gelecekte ne yapmak istediklerinden ve yaşama ilişkin
amaçlarının neler olduğunun keşfedileceğini belirtin. “Bu
keşif için sizlere bir takım sorular yönelteceğim. Bu soruları
dikkatli bir şekilde düşünmenizi ve sonra cevabı size
vereceğim kağıda yazmanızı veya şekil çizerek göstermenizi
istiyorum.” açıklamasını yaptıktan sonra öğrencilere boş A4
kağıtlarını dağıtın. Ardından öğrencilere FORM-5’te bulunan
soruları yöneltin.
Etkinlik
sonrasında
yazdıklarını
ve/veya
çizdiklerini
paylaşmayı isteyen gönüllü öğrencileri dinleyin. Ardından bu
64
etkinliğin yapılma amacını öğrencilere sorarak etkinliğin
kazanımıyla bağ kurun. Öğrencilerin etkinlikle ilgili sormak
istedikleri olup olmadığını öğrendikten sonra çalışmayı
sonlandırın.
EKLER
FORM-5
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
65
ETKİNLİK ADI
Ara Hedefler
KAZANIM
“Ara hedefler belirleyebilme”
GÖSTERGE
“Ana hedeflere ulaşmada ara hedeflerin önemi kavrar ve ara
hedef oluşturur”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
25-30 dakika
KULLANILAN
Alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
FORM-6
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere ana hedef ve ara hedefleri örnekler vererek
açıklayın. Kendi yaşamınızdan örnek verebilirsiniz. Ardından
öğrencilere FORM-6’yı dağıtın ve etkinlikle ilgili yönergeyi
verin. Etkinlik sonrasında öğrencilerin farkındalıkları ve
etkinlik sırasında yaşadıklarını sorun. Gönüllü öğrencileri
çalışmalarını paylaşmalarını sağlayın. Öğrencilerin yazdıkları
ana ve ara hedeflere ulaşmaları konusunda çabalamalarının
gerekli olduğunu vurguladıktan sonra onları bu konuda
harekete geçirmek için motive edin. Öğrencilerin etkinlikle
ilgili sormak istedikleri olup olmadığını öğrendikten sonra
çalışmayı sonlandırın.
EKLER
FORM-6
-VARSA-
-
ALINMASI
66
GEREKLİ
TEDBİRLER
67
ETKİNLİK ADI
Yaşam Rolleri
KAZANIM
“Yaşam rollerini kavrayabilme”
GÖSTERGE
“Hangi yaşam rollerine sahip olduğunu bilir ve bunları
dengede tutmayı anlar”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
30-35 dakika
KULLANILAN
Alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
Öğrenci sayısı kadar boş A4 kağıdı
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle öğrenciler yaşam rollerinin ne anlama geldiğini
sorun.
Öğrencilerin
konu
hakkındaki
bilgi
düzeylerini
öğrendikten sonra eksik kalan noktaları siz tanımlayın ve
örnekler verin. Ör: Benim öğretmen, hem arkadaş, evlat, eş
vb. rollerim var gibi.
Ardından “Yaşamımız boyunca çeşitli rollere gireriz. Bu
yaşamın doğasında vardır. Bulunduğumuz ortam, görev veya
konumumuza göre rollerimiz değişebilir. Girdiğimiz bu rollere
harcadığımız enerjiyi dengelememiz ve olabildiğince eşit bir
dağılım yapmamız önemlidir. Yaşamımızda herhangi bir
değeri olmayan ya da bize katkısı olmayan hatta zararı olan
bir role enerjimizi ve dikkatimizi harcamamız gereksiz ve
yorucudur. Böyle bir rolünüzün olduğu durumla daha önce
karşılaştınız mı? Bugün yaşamınızdaki hangi rollerin sizin için
önemli olduğunu belirleyeceğiz.” açıklamasını yaptıktan
sonra öğrencilere boş A4 kağıtlarını dağıtın. Öğrencilerin
68
hepsi kağıt aldıktan sonra “Kağıdı dikey tutun ve sayfayı 3
sütuna ayırın. Birinci sütuna aile, ikincisine okul, üçüncüne
de arkadaş yazın. Sonra, kendi yaşamınızı düşündüğünüzde
aile, okul ve arkadaşlık ortamlarında hangi rollere girdiğinizi
belirleyerek sütunlara yazın.” şeklinde etkinliğin yönergesini
verin.
Öğrenciler
çalışmalarını
tamamladıktan
sonra
“Yazdıklarınızın altına iki yuvarlak çizin. Birinci yuvarlak
belirlediğiniz rollere ne kadar zaman ve enerji harcadığınızı
gösterecek.” açıklamasını yapın. Örnekten yararlanabilirsiniz
(örnekteki yüzdelik dilimlerin dairelerde gösterilmesi şeklinde
uygulanacak) Ör: Aile ile ilgili evlat, abi/abla, kuzen vb.
rollerime
%50,
okulla
ilgili
öğrencilik
rolüme
%40,
arkadaşlıkla ilgili rolüme de %10 zaman harcıyorum.
Ardından “ikinci yuvarlak da ideal/ulaşmayı istediğiniz rol
dağılımını yapın.” şeklinde etkinlik açıklanır. Öğrenciler
çizimleri tamamladıktan sonra “İki yuvarlak arasında ne gibi
farklar
var?
İdeal
olan
yuvarlağa
ulaşmak
için
ne
yapabilirsiniz?” sorularını yönelterek öğrencilerin etkinlik
hakkında düşünmelerini sağlayın. Öğrencilerin etkinlikle ilgili
sormak
istedikleri
olup
olmadığını
öğrendikten
sonra
çalışmayı sonlandırın.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
69
ETKİNLİK ADI
Değerlerim
KAZANIM
“Değerlerini belirleyebilme”
GÖSTERGE
“Değer verdiklerinin neler olduğunu, neye ne kadar değer
verdiğini bilir ve değerler ile gelecek planları arasında bağ
kurar”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
30-35 dakika
KULLANILAN
Alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
FORM-7
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere yaşamlarındaki değerlerin, önem verdiklerinin
neler olduğunu sorun. Kendi örneğinizi de öğrencilere
yardımcı olması için söyleyebilirsiniz. Ardından FORM-7’yi
öğrencilere dağıtın ve etkinlik yönergesini verin. Etkinlik
sonrasında öğrencilerden en fazla önem verdikleri ve en az
önem verdiklerinin neler olduğunu paylaşmalarını isteyin.
Öğrencilerin yanıtlarındaki en fazla-en az önem verilenleri
tahtaya yazarak bu değerler ve bu değerleri sürdürebilmek
için nasıl bir gelecek planı yapabilecekleri üzerinde tartışın.
Öğrencilerin etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup olmadığını
öğrendikten sonra çalışmayı sonlandırın.
EKLER
FORM-7
-VARSA- ALINMASI GEREKLİ
TEDBİRLER
70
ETKİNLİK ADI
Açık Arttırma
KAZANIM
“Değerleri netleştirebilme”
GÖSTERGE
“Gelecekte ve gelecek planlamasında yardımcı olabilecek
değerleri tanır”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
40-45 dakika
KULLANILAN
Oyun
YÖNTEM
GEREKLİ
FORM-8, not kâğıtları, torba
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere yaşamlarındaki değerlerin, önem verdiklerinin
neler olduğunu sorun. FORM-8’de yer alan değerleri söyleyin
ve tek tek her birinin üzerinde konuşun, örnekler verin
ve/veya öğrencilerden isteyin.
Etkinlik için FORM-8’de bulunan değerleri not kağıtlarına
önceden yazın. Sonrasında öğrencilere “şimdi bir açık
arttırma ortamını canlandıracağız. Daha önce açık arttırmaya
katılmış veya görmüş olanlar var mı?” şeklinde etkinliğe girin.
Öğrenciler açık arttırmanın ne olduğunu bilmiyorsa açıklayın.
Ardından “açık arttırmayı yöneten ben olacağım. Torbaya
attığımız değer kağıtlarından her birini açık arttırma ile
satacağım. Satılacak değerlerin listesi şöyle…Herkesin 100
kredisi var ve her ürünün satışa çıkış fiyatını ben
belirleyeceğim. Sizden isteğim; açık arttırmada neyi, ne
kadara satın aldığınızı not etmeniz. Haydi başlayalım.”
71
açıklamasını yaptıktan sonra oyunu başlatın. Etkinlik sonunda
öğrencilere “neyi, ne kadar aldınız? Aldığınız değer kartı, sizin
için neden bu kadar önemli? Neyi almak isteyip de
alamadınız?”
sorularını
yönelterek
öğrencilerin
önem
verdikleri üzerinde düşünmelerini sağlayın. Ardından piramit
şeklinde en pahalıdan en ucuza doğru satılan değerleri
tahtaya yazın. Değerlerin hayatımızdaki yeri ve öneminin ne
olduğu üzerinde tartışın. Öğrencilerin etkinlikle ilgili sormak
istedikleri olup olmadığını öğrendikten sonra çalışmayı
sonlandırın.
EKLER
FORM-8
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
72
ETKİNLİK ADI
Kendinin Taraftarı Ol!
KAZANIM
“Güçlü yanlarını belirleyebilme”
GÖSTERGE
“Güçlü yanlarını bilir, yapabildiklerini fark eder”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
40-45 dakika
KULLANILAN
Oyun
YÖNTEM
GEREKLİ
Öğrenci sayısı kadar FORM-9 Taraftar Forması, renkli pastel,
MALZEME
keçeli ve kuru kalemler
YÖNERGE
Öğrencilere “Daha önce kendinizle ilgili olan olumlu
özelliklerinizi, güçlü yanlarınızı düşündünüz mü? Neler
buldunuz?” sorularını yönelttikten sonra etkinliğe geçin.
Etkinlik için “Bilirsiniz futbol takımlarının taraftar formları
vardır ve bizler için tuttuğumuz takımın formasını giymenin
anlamı büyüktür. Kendimizi o takımın gücüyle, güçlü
yanlarıyla iyi hissederiz. Aynı zamanda formayı giymek, o
gruba ait olduğumuzu ve grubun değerlerini, inançlarını
desteklediğimizin bir göstergesidir. Bugün sizden, kendiniz
için bir forma tasarlamanızı istiyorum. Formayı tasarlarken
kendinizdeki
olumlu
özellikleri
ve
güçlü
yanları,
yapabildiklerinizi, becerilerinizi düşünün. Yazı yazabilir, resim
çizebilirsiniz.” Açıklamasını yaptıktan sonra öğrencilere Tshirt resminin olduğu kağıtları ve renkli boyaları/keçeli ve
kuru kalemleri verin. “Hayatınızdaki en değerli olan şey
nedir? Veya hayatınızdaki en değerli olan kişi kimdir? İyi
73
yaptığınız
üç
şey
nedir?
Etrafınızdakilerce
neyinizle
hatırlanmayı istersiniz? Hayatında yaptığın en önemli şey
nedir? Arkadaşlarınız sizin en çok hangi özelliğinizi sever?”
sorularıyla öğrencilerin güçlü yanları üzerinde etraflıca
düşünmelerini
sağlayın.
Öğrenciler
T-shirt’lerini
hazırladıktan sonra her grupta en az 10 kişi olacak şekilde
sınıfı gruplara ayırın. “Şimdi herkes grubundaki arkadaşlarına
T-shirt’te yazdığınız güçlü yanlarınızı paylaşın. Gruplar
paylaşımlarını yaptıktan sonra öğrencilere “Kendinizle ilgili
olumlu ve güçlü yanlarınızı bulmak ve bunu diğerleriyle
paylaşmak nasıldı? Bu etkinlik sırasında kendinizle ilgili fark
ettikleriniz
nelerdi?
Grup
arkadaşlarınızın
paylaşımları
sırasında arkadaşlarınızla ilgili farkındalıklarınız nelerdi?”
sorularını
yönelterek
etkinlik
hakkında
konuşmalarını
sağlayın. Öğrencilerin etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup
olmadığını öğrendikten sonra çalışmayı sonlandırın.
EKLER
FORM-9
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
74
ETKİNLİK ADI
İlgilerim
KAZANIM
“İlgilerini fark edebilme”
GÖSTERGE
“Yapmaktan hoşlandıklarını bilir ve gelecek planları ile ilgileri
arasında bağ kurar”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
40-45 dakika
KULLANILAN
Alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
FORM-10
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle öğrencilere “ilgi denilince aklınıza ne geliyor?”
sorusunu
yönelterek ilgi kelimesine
değerlendirin.
Ardından
ilginin
yönelik
tanımını
bilgilerini
yapın.
“İlgi;
hoşumuza giden, ilgimizi çeken bir eylem, etkinliktir. Aynı
zamanda ilgiler, kişiliğimizin yansımasıdır. İlgimizi çeken bir
şeyle uğraştığımızda genellikle yaptığımız işten doyum alır
ve/veya motive olmuş hissederiz.” açıklamasını yapın. “Sizin
yaparken keyif aldığınız şeyler nedir? Kim seyahat etmekten
hoşlanır? Kim fotoğraf çekmekten (müzik dinlemek, resim
yapmak, satranç oynamak vb.) hoşlanır? Bu etkinliklerde en
çok hoşunuza giden nokta nedir?” sorularını yönelterek
öğrencilerin ortak ilgilerini belirleyin ve aynı ilgiye sahip
olsalar bile hoşlanma nedenlerinin farklı olabileceğine,
hepimizin biricik ve farklı olduğunu vurgulayın. “ilgilerin,
serbest zaman etkinliklerinden farklıdır. İlgiler, sürekli olarak
75
yaptığımız ve sonucunda bir şeyler ürettiğimiz eylemlerdir.
Serbest zaman etkinlikleri ise düzenli olarak yapmadığımız,
zaman geçirme odaklı yaptığımız eylemlerdir. Örneğin;
keman çalmak bir ilgi iken, müzik dinlemek serbest zaman
etkinliğidir. Ayrıca okulda gördüğümüz derslerin hepsine eşit
olarak
ilgi
duymayız.
Bazı
dersler
bizim
için
daha
eğlenceliyken bazıları bize oldukça sıkıcı gelebilir. Bu da bizim
ilgimizin hangi konulara yönelik olduğu hakkında fikir verir.”
açıklamasını ekleyin. Ardından FORM-10’u öğrencilere dağıtın
ve etkinliğin yönergesini açıklayın.
Etkinlik sonrasında
gönüllü öğrencilerin çalışmalarını paylaşmalarını sağlayın.
Çalışmalarını paylaşmayan diğer öğrencilerin de sürece dahil
olmaları için öğrencilerin bu etkinlikten öğrendiklerini,
kazandıklarını sorun. Öğrencilerin etkinlikle ilgili sormak
istedikleri olup olmadığını öğrendikten sonra çalışmayı
sonlandırın.
EKLER
FORM-10
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
76
ETKİNLİK ADI
İş Hayatına Yönelik Becerilerim
KAZANIM
“İş hayatına yönelik olan becerileri kavrayabilme”
GÖSTERGE
“İş hayatında işe yarar olabilecek becerilerini fark eder”
SINIF DÜZEYİ
9-10-11-12
SÜRESİ
40-45 dakika
KULLANILAN
Hayalinde canlandırma
YÖNTEM
GEREKLİ
Boş A4 kağıdı
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere beceri denilince akıllarına ne geldiğini sorun.
Öğrencilerin paylaşımlarına eklemeler yapabilirsiniz. Böylece
beceri kavramıyla ilgili olarak netlik sağlayın. Arkasından
öğrencileri her grupta 10 kişi olacak şekilde ayırın ve herkesin
gruptan bir arkadaşıyla eş olmasını isteyin. Her eş için bir A4
kağıdı dağıtın. Etkinlik için “Yeni açılan bir şirket, sizin gibi
genç kişilerle çalışmayı istediğine dair bir ilan vermiş. Şirketle
ilgili her şey gizli tutuluyor, hangi sektörde çalıştıkları ne
yaptıkları hakkında dışarıya bilgi verilmiyor. Şirket yetkilileri,
önümüzdeki Cuma günü saat 15:00’da şehirdeki A toplantı
salonunda tüm başvuranlarla buluşacaklar. Buluşmaya
gelirken becerilerinizle ilgili bir liste götürmenizi istiyorlar.
Bunun
için
düşünmenizi
şimdi
hepinizden
istiyorum.
bu
Görüşmeye
işe
başvuracağınızı
giderken
hangi
becerilerinizi listeye yazarsınız? Eş olduğunuz arkadaşınızla
beraber işle ilişkili becerilerinizin neler olabileceğini düşünün.
77
Becerilerinizi sıralarken güncel olmasına dikkat edin, 6 ay
içerisinde yaptıklarınıza listenizde öncelik verin. Beceriler için
bisiklet tamir etmek, bebek bakıcılığı yapmak, arkadaşına
yardım
etme,
kardeşine
yardım
etmek
vb.
örnekler
yazabilirsiniz. Herkesin becerileri üzerinde konuşması ve
arkadaşıyla beyin fırtınası yapması için 10 dakikası var.
Önünüzdeki kağıtlarını
bir sayfasını
kendiniz, diğerini
arkadaşınız için kullanın. Fark ettiğiniz becerileri listeleyerek
yazın. İlk 10 dakika bittikten sonra sıranın arkadaşınıza
geçmesini haber vermek için sizi uyaracağım.” açıklamasını
yapın. Öğrenciler becerilerine ilişkin listelerini arkadaşlarının
da yardımıyla hazırladıktan sonra fark ettiklerini gruplarındaki
arkadaşları ile paylaşmalarını isteyin. Ardından öğrencilere
“bu etkinlik öncesinde işe ilişkin becerilerinizin neler olduğu
hakkında düşündünüz mü? Becerilerinizi düşünmek ve fark
etmek nasıldı? Kolay/Zor? Belirlediğiniz becerileriniz hangi
mesleklerde kullanılabilir? Sizce başka ne gibi becerilere
ihtiyacınız var? Diğer arkadaşlarınızın becerilerini dinledikten
sonra kendi listenize eklemek istediğiniz başka beceriler
olabilir mi?” sorularını yönelterek konu hakkında tartışın.
Öğrencilerin etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup olmadığını
öğrendikten sonra çalışmayı sonlandırın.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
78
ETKİNLİK ADI
Son Kararım!
KAZANIM
“Karar verme becerilerini geliştirebilme”
GÖSTERGE
“Karar
verme
basamaklarını
kavrar,
sonuçlarının
sorumluluğunu alır”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
25-30 dakika
KULLANILAN
Alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
FORM-11
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere daha önce hayatlarında ne gibi karar aldıklarını
sorun. Birkaç örnek vermelerini isteyin. “Kararlarınızı nasıl
verirsiniz?
Karar
verme
şeklinizi
kimden
öğrendiniz?
Anne/baba/öğretmen? Karar verirken belirlediğin kişisel bir
kuralım ya da yönteminiz var mı? Varsa, bu kurallar
bulunduğunuz ortamdan ortama (evde, arkadaşlarınlayken,
okulda vb.) değişiyor mu?” sorularını yöneltin. Ardından
FORM-11’i öğrencilere dağıtın ve etkinliğin yönergesini verin.
Etkinlik sonrasında “Bugüne kadar verdiğiniz karardan
memnun olmadığınız zamanlar oldu mu? O güne geri
dönseydiniz
ve
az
önce
etkinlikteki
karar
verme
basamaklarına göre karar verseydiniz durum nasıl olurdu?”
sorusunu yönelterek karar verme basamaklarının işlevselliği
üzerinde
tartışın.
Öğrencilerin
etkinlikle
ilgili
sormak
79
istedikleri olup olmadığını öğrendikten sonra çalışmayı
sonlandırın.
EKLER
FORM-11
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
80
ETKİNLİK ADI
Beklenmedik Durumlar
KAZANIM
“Olası beklenmedik durumları fark edebilme”
GÖSTERGE
“Yaşamda olabilecek beklenmedik durum ve olayları fark
eder, önlemler alır, beklenmedik durumu avantaja çevirir”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
40-45 dakika
KULLANILAN
Alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
FORM-12
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilerin yaşadıkları beklenmedik durumları, değişimleri
sorun. Siz de yaşamınızdan örnek verebilirsiniz. Ardından
“geleceğinizi düşündüğünüzde karşınıza çıkabilecek olası
değişimler, beklenmedik durumlar ya da şans faktörünün
etkili olduğu hangi durumlarla karşılaşırsınız? Bu durumun
sizin üzerindeki etkisi nasıldı? Bu durumdan ne öğrendiniz?”
sorularını
yönelttikten
sonra
öğrencilerin
söyledikleri
beklenmedik durumları tahtaya yazın ve durumların olası
çözümlerinin neler olabileceği üzerinde tartışın. Ardından
öğrencilere FORM-12’yi dağıtın ve etkinliğin yönergesini
verin.
Gönüllü
paylaşmalarını
öğrencilerin
yaptıkları
sağlayın. Öğrencilere
çalışmaları
“yaşamda
mutlak
kesinliği istemek gerçekçi değildir. Yaşamımızın tamamen
planladığımız
bekleyemeyiz.
ve
beklediğimiz
Yaşamın
içerisinde
şekilde
geçmesini
değişim,
şans,
81
beklenmedik
durumlar
gibi
birçok
bizim
tahmin
edemediğimiz faktör bulunuyor. Bunları reddetmek yerine
değişimi bir fırsat olarak görüp o durumu kendi avantajımıza
çevirmeyi deneyebiliriz.” açıklamasını yapın ve öğrencilerin
bu konuda ne düşündükleri üzerinde konuşun. Öğrencilerin
etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup olmadığını öğrendikten
sonra çalışmayı sonlandırın.
EKLER
FORM-12
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
82
ETKİNLİK ADI
Zaman Yönetimi
KAZANIM
“Zamanı iyi bir şekilde yönetebilme”
GÖSTERGE
“Zamanı etkili bir şekilde kullanmasını engelleyen noktaları
fark eder ve zamanı iyi kullanır”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
20-25 dakika
KULLANILAN
Alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
FORM-13
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere
zamanı
iyi
kullanamadıklarından
dolayı
zorlandıkları, düşük not aldıkları durumlar olup olmadığını,
varsa bu durumun üstesinden gelmek için neler yaptıklarını
sorun. Zamanı etkili bir şekilde kullanmanın ne anlama
geldiği öğrencilere sorarak ardından siz eklemeler yapın.
Ardından
öğrencilere
açıklayın.
Etkinlik
FORM-13’ü
sonrasında
dağıtın
öğrencilerin
ve
etkinliği
çalışmaları
üzerinden konuşun ve zamanı iyi kullanmalarını engelleyen
noktaları paylaşımları çerçevesinde vurgulayın. Öğrencilerin
etkinlikle ilgili sormak istedikleri olup olmadığını öğrendikten
sonra çalışmayı sonlandırın.
EKLER
FORM-13
-VARSA-
-
ALINMASI
83
GEREKLİ
TEDBİRLER
84
ETKİNLİK ADI
Zaman Yönetimi-2
KAZANIM
“Zaman yönetiminde yapılacakların önceliğini kavrayabilme”
GÖSTERGE
“İyi bir zaman yönetimi için yapılacakların önem derecesini
belirler”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
SÜRESİ
25-30 dakika
KULLANILAN
Alıştırma
YÖNTEM
GEREKLİ
FORM-14 ve FORM-15
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere zamanlarını iyi bir şekilde yönetebilmek için neler
yaptıklarını sorun. Ardından FORM-14’te verilen tabloyu
tahtaya çizin ve “zaman yönetiminde yapılacakların, önemli,
önemli değil, acil, acil değil, önemli ve acil, önemli ve acil
değil, önemli değil ve acil, önemli değil ve acil değil şeklinde
sınıflandırılır.
Yapmayı
istediklerimizi
bu
şekilde
sınıflandırdığımızda hangisinden başlamamız gerektiğine
daha kolay karar veririz.” açıklamasını yapın. FORM-14’te
verilen tablo üzerinden konuyu anlatmaya devam edin.
“Kişiler genellikle 1. ve 3. Alandaki eylemlere öncelik verirler.
2. Alandaki gerçekleştirmeye önem vermezler. Oysaki 2.
Alandaki eylemleri gerçekleştirmek için zaman ayırmak uzun
vadede size büyük kazançlar sağlayacaktır. Bunun yanında
önemli olanlara öncelik verin.” açıklamasını yaptıktan sonra
öğrencilere FORM-15’i verin ve etkinliği açıklayın. Etkinlik
sonrasında öğrencilerin daha önce yapacaklarına ilişkin liste
oluşturup oluşturmadıkları ve yapacaklarını bu şekilde öncelik
85
sırasına dizip dizmediklerini sorun. Etkinlik sırasında neler
yaşadıklarını öğrenin. Öğrencilerin etkinlikle ilgili sormak
istedikleri olup olmadığını öğrendikten sonra çalışmayı
sonlandırın.
EKLER
FORM-14 ve FORM-15
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
86
FORM-1
BAŞARILI AMAÇLAR BELİRLEME
Açık: Belirlediğiniz amaç açık ve net olmalıdır. Tam olarak neyi başarmak istediğinizi
bilin.
Ölçülebilir: Amaca ulaştığınızı somut olarak nasıl anlayacağınızı netleştirin.
Erişilebilir: Potansiyelinize uygun, gerçekçi ve ulaşılabilir amaçlar belirleyin.
İsteklerle İlişkili: İstediğiniz şeylerle ilişkili ve sizin için önemli olan amaçlar belirleyin
ve bu amacın sizin için neden önemli olduğunu bilin.
Zaman sınırlaması: Belirlediğiniz amaca ulaşacağınız son bir tarih koyun.
87
FORM-2
AMAÇ BELİRLEME
Amaç:
Açık: Tam olarak neye ulaşmak istiyorsun?
Ölçülebilir: Amacına ulaştığını nasıl anlayacaksın?
Erişilebilir: Belirlediğin bu amaca, çaba ve kararlılıkla ulaşabilir misin? Amaca ulaşmak
için birilerinden destek almak ister misin? Hangi konuda desteğe ya da bilgiye ihtiyacın
var?
İlişkili: Neden bu amaç senin için önemli?
Zaman sınırlaması: Ne zaman bu amaca ulaşacaksın?
88
FORM-3
KISA, ORTA, UZUN DÖNEM AMAÇLARI
Yönerge: Aşağıdaki ifadelerden hangilerinin kısa, orta ve uzun dönem amaçları
olduğunu belirleyin.
İFADELER
KISA/ORTA/UZUN DÖNEM
Haftada en az 3 gün spor yap.
Bir ayda en az 1 kitap bitir.
Çamaşırları yıka.
Yarınki Türkçe dersine çalış.
Dönem ödevinin taslağını hazırla.
Ödevi hafta içinde tamamla ve teslim et.
Yarınki yolculuğun için bavul hazırla.
Tiyatro etkinliği için bilet al.
Üniversitede okumak istediğin bölüme karar
ver.
Gelecekte hangi mesleği yapmak istediğine
karar ver.
Düzenli olarak ders notlarına çalış, tekrar et.
Yaz için tatil planı yap.
Sürücü belgesi al.
Arkadaşının doğum günü partisi için
organizasyon yap.
İyi bir şekilde İngilizce konuş.
89
FORM-4
AMAÇLARIN İNCELENMESİ
Yönerge: Aşağıdaki tabloya öncelikle kısa, orta ve uzun dönem amaçlarınızı yazın. Ardından her amacın size olan/olacak faydası,
amaca ulaşırken ihtiyaç duyabileceğiniz kişiler, amaca ulaşmaya çabalarken karşınıza çıkabilecek olası engeller ve çözümleri ile amaca
ulaşmayı planladığınız son tarihi belirtin.
Amaçlar
Amacın Faydası
Destek Kişisi
Olası Engeller ve Ulaşma Tarihi
Çözümleri
Kısa Dönem
Orta Dönem
Uzun Dönem
FORM-5
SALLANAN SANDALYE SORULARI
Yönerge: Düşünün ki yaşamınızın sonlarına gelmişsiniz. 60, 75 veya 90 yaşlı yaşlarda
herhangi birinde olduğunuzu hayal edebilirsiniz. Zamanınızın çoğunu geçirmekten
memnun olduğunuz sallanan sandalyenizde otururken bu yaşınıza kadar yaşamış
olduğunuz hayatı gözden geçiriyor, düşünüyorsunuz. Bu yaşınıza kadar yaşadığınız tüm
hayatı düşünürken aklınıza biraz sonra yönelteceğim sorular geliyor.
Sorular

Keyif aldığın bir meslek ve kariyer seçtin mi? Evetse, bu nasıl oldu? Hayırsa,
neden bu şekilde oldu?

Bu yaşına kadar başardıkların nelerdi?

Başarmayı isteyip de elde edemediklerin nelerdi? Seni engelleyen neydi?

Yapmayı çok istediğin hangi etkinlikleri yaptın? Onları yapmak için seni ne/kim
cesaretlendirdi?

Yapmayı isteyip de yapmadığın etkinlikler nelerdi? Seni engelleyen neydi?

Bu hayatı bir kez daha yaşayacak olsaydın neyi farklı bir şekilde yapmak isterdin?

Bu hayatı bir kez daha yaşayacak olsaydın hayatında neler aynı kalırdı?

Mutlu olmak için neler yaptın?

Mutlu olmak için yaptıklarını sık sık tekrarladın mı? Hayırsa, seni engelleyen
neydi?
91
FORM-6
ARA HEDEFLER
Yönerge: Aşağıdaki şablona ulaşmayı istediğiniz ve sizin için önemli olan 3 hedef
yazınız. Ardından bu hedeflere ulaşmanız için yapmanız gereken ara hedefleri belirtin.
Örnekten yararlanabilirsiniz.
Örnek:
Hedef: İyi derecede İngilizce konuşma
Ara hedefler:
1. İngilizce kurslarını araştırmak
2. İngilizce konuşabileceğim ortamları/grupları/toplulukları araştırmak
3. İngilizce hikaye kitapları okumak
1. Hedef:
Ara hedefler:
1.
2.
3.
2. Hedef:
Ara hedefler:
1.
2.
3.
3. Hedef:
Ara hedefler:
1.
2.
3.
92
FORM-7
DEĞERLERİM
Yönerge: Aşağıdaki değerlerle ilgili ifadelerin sizin için önemli olma düzeyine göre hiç,
biraz ve çok seçeneklerini işaretleyin. Listedekiler dışında önem verdiğiniz diğer
değerleri ekleyin.
Önem Derecesi
Hiç
Biraz
Çok
En iyi olmak
Bir işte bilirkişi olmak
Eğlenmek
Diğerlerine yardım etmek
Yaratıcılığımı kullanmak
Çok para kazanmak
Ait hissetmek
veya ortama)
(kurum
Nerede yaşadığım
Grup çalışmaları yapmak
Tek başıma çalışmak
Açık alanda olmak
Yönetilmek
93
Kendi kararlarımı kendim
verebilmem
Sorumluluk almak
Aile kurmak
Yeni şeyler öğrenmek
Araştırmak
Emirleri yerine getirmek
Saygı görmek
Dürüst olmak
Ün kazanmak
Nazik olmak
Sadık olmak
Yarışma içinde olmak
Macera yaşamak
Yaşayabilecek kadar para
kazanmak
Hobilerime zaman
ayırmak
94
FORM-8
DEĞERLER LİSTESİ
Sevgi verme
Hoşgörülü olma
Saygı duyma
Alçakgönüllü olma
Sorumluluk alma
Empati kurma
Adil olma
Çalışkan olma
Yardım etme
Sabretme
Dürüst olma
Planlı olma
Güven verme
Nazik olma
Özgüvenli olma
…*
*Değerler çoğaltılabilir.
95
FORM-9
TARAFTAR FORMASI
96
FORM-10
İLGİLER
Yönerge: Geçmişten şimdiye kadar sevdiğiniz serbest zaman etkinliklerinizi,
hobilerinizi ve derslerinizi listeleyiniz. Her etkinlikten 2’şer tane yazın. Ör: Etkinlik: Kitap
okumak. Kitap okumada en çok hoşuma giden, yeni bilgiler edinmek ve farklı hayatlar
hakkında fikir sahibi olmak. Bu etkinlikte hoşuma giden yan olan yeni bilgiler edinme
ile öğretmenlik, kimyagerlik, doktorluk gibi mesleklerle ilişkilendirilebilir.
Serbest Zaman Etkinlikleri
1.Etkinlik:
Bu etkinlikte en çok hoşuna giden nedir?
Gelecekte bu etkinliği yapmayı ister misin? Evetse, nasıl devam ettireceksin? Hayırsa,
neden?
Bu etkinlikle herhangi bir meslek ya da iş alanı eşleştirilebilir mi?
2.Etkinlik:
Bu etkinlikte en çok hoşuna giden nedir?
Gelecekte bu etkinliği yapmayı ister misin? Evetse, nasıl devam ettireceksin? Hayırsa,
neden?
97
Bu etkinlikle herhangi bir meslek ya da iş alanı eşleştirilebilir mi?
Hobiler
1.Etkinlik:
Bu etkinlikte en çok hoşuna giden nedir?
Gelecekte bu etkinliği yapmayı ister misin? Evetse, nasıl devam ettireceksin? Hayırsa,
neden?
Bu etkinlikle herhangi bir meslek ya da iş alanı eşleştirilebilir mi?
2.Etkinlik:
Bu etkinlikte en çok hoşuna giden nedir?
Gelecekte bu etkinliği yapmayı ister misin? Evetse, nasıl devam ettireceksin? Hayırsa,
neden?
Bu etkinlikle herhangi bir meslek ya da iş alanı eşleştirilebilir mi?
98
Dersler
1.Etkinlik:
Bu etkinlikte en çok hoşuna giden nedir?
Gelecekte bu etkinliği yapmayı ister misin? Evetse, nasıl devam ettireceksin? Hayırsa,
neden?
Bu etkinlikle herhangi bir meslek ya da iş alanı eşleştirilebilir mi?
2.Etkinlik:
Bu etkinlikte en çok hoşuna giden nedir?
Gelecekte bu etkinliği yapmayı ister misin? Evetse, nasıl devam ettireceksin? Hayırsa,
neden?
Bu etkinlikle herhangi bir meslek ya da iş alanı eşleştirilebilir mi?
99
FORM-11
KARAR VERME BASAMAKLARI
Yönerge: Karar vermekte zorlandığınız bir durumu belirledikten sonra aşağıda
belirtilen karar verme basamaklarını yerine getirerek karar vermeye çalışın.
Durum: Karar vermekte zorlandığınız durumu açık ve net bir şekilde tanımlayın.
Sonuç: Karardan beklediğiniz sonucu belirleyin.
Araştırma: Karar vermenizde yardımcı olacak bilgileri toplayın.
Seçenekler: Seçenekleri ve seçeneklerin artı ve eksi yanlarını belirleyin.
Seçenekler
Artı Yönleri
Eksi Yönleri
1.
2.
3.
Karar: Seçenekler arasından size uygun olanını seçip karar verin.
100
FORM-12
BEKLENMEDİK OLAYLAR
Yönerge: Gelecek planlarınızı ulaşmaya çabalarken ortaya çıkabilecek olası
beklenmedik olaylar ya da değişimlerin neler olabileceğini düşünün. Beklenmedik
olaylarla ilgili oluşturulan listeden yararlanın. Tahtadaki beklenmedik olaylardan birini
seçerek aşağıda belirtilen iki soruyu, her iki gelecek planı için ayrı ayrı yazarak
yanıtlayınız.
1. Gelecek planı: ……………………………..
…………………………………………………………. olsaydı/meydana gelseydi (boş bulunan
yere beklenmedik olay ya da değişimlerden seçtiğiniz herhangi birini yazınız),

Bu olayın ya da değişimin gerçekleştiğini düşünürsek, bu durumun üstesinden
gelebilmek için ne yapardın?

Yukarıda belirlediğin durumu gerçekleştirmek için neye ihtiyacın olurdu?
2. Gelecek planı: ……………………………..
…………………………………………………………. olsaydı/meydana gelseydi (boş bulunan
yere beklenmedik olay ya da değişimlerden seçtiğiniz herhangi birini yazınız),

Bu olayın ya da değişimin gerçekleştiğini düşünürsek, bu durumun üstesinden
gelebilmek için ne yapardın?

Yukarıda belirlediğin durumu gerçekleştirmek için neye ihtiyacın olurdu?
101
FORM-13
ZAMAN PLANLAMASI
Yönerge: Bir okul gününü düşündüğünüzde neye ne kadar zaman ayırdığınızı
aşağıdaki tabloya yazın. Tabloda olmayan yaptığınız bir etkinlik varsa onu da ekleyin.
Yazdığınız eylemleri ve ayırdığınız zaman dilimini değerlendirdiğinizde listeden
çıkarmayı istediklerinizin yanına ünlem, eyleme ayırdığınız zamanı değiştirmek
istediklerinizin yanına soru işareti koyun ve ideal zaman planlamasına erişebilmek için
ne yapabileceğinizi düşünün.
Eylemler
Günlük Ayrılan Zaman
Dilimi (… Saat)
Değiştirilmek İstenen
(!/?)
Uyku
Okulda geçirilen süre
Yemek hazırlama/yeme
Ders çalışma
TV izleme
Bilgisayarda vakit geçirme
Hobilerle uğraşma (resim
yapma, enstrüman çalma
vb.)
Arkadaşlarla vakit geçirme
Kursa gitme
102
FORM-14
ÖNEM SIRASI BELİRLEME
ÖNEMLİ
ÖNEMLİ DEĞİL
ACİL
ACİL DEĞİL
1. Alan:
2. Alan:
Acil ve Önemli
Acil değil ve önemli
3. Alan:
4. Alan:
Acil ve önemli değil
Acil değil ve önemli değil
1. Alan: Son tarihi yakın olan ve önemli durumları içerir.
2. Alan: Uzun dönemli strateji geliştirme ve gelişim gerektirir.
3. Alan: Gerçekten önemli olmayan ama birisinin üzerimizde baskı kurarak yapmamızı
istedikleridir.
4. Alan: Çok az değeri olan ve genellikle zaman sınırlaması olan ve önemli etkinlikleri
yaparken ara verildiğinde zaman ayrılanlardır.
103
FORM-15
YAPILACAKLAR LİSTESİ VE ÖNCELİĞİ OLANLAR
Yönerge: Son günlerde yapmanız gerekenleri önce listeleyin (Ödev hazırlamak,
Matematik sınavına çalışmak, notları temize çekmek vb.). Ardından listenizdekileri
aşağıdaki tablo içerisindeki uygun noktalara yerleştirin.
Yapılacaklar Listesi
1.
2.
3.
4.
5.
6.
ACİL
ACİL DEĞİL
ÖNEMLİ
ÖNEMLİ DEĞİL
104
HAK VE SORUMLULUKLARINI BİLME
Kazanımlar / Göstergeler
Hak ve Sorumluluklarını Bilme
Konu:
Etkinlik Sınıf
No
Düzeyi
Kazanım
Gösterge
1
5-8
Hak ve sorumlulukların neler
olduğunu anlayabilme
Hak ve sorumluluklarının neler olduğunu
bilir ve söyler.
2
9-12
Hak ve sorumlulukların neler
olduğunu anlayabilme
Hak ve sorumluluklarının neler olduğunu
bilir ve söyler.
3
5-8
Sosyal yaşamdaki hak ve
sorumluluklarını kavrayabilme
Sosyal yaşamdaki hak ve
sorumluluklarını bilir ve söyler.
4
9-12
Sosyal yaşamdaki hak ve
sorumluluklarını kavrayabilme
Sosyal yaşamdaki hak ve
sorumluluklarını bilir ve söyler.
5
5-12
Hakların sorumlulukları da
beraberinde getirdiğini
kavrayabilme
Hak ve sorumluk ayrımını yapar,
aralarındaki ilişkiyi söyler.
6
5-8
Yaptığı davranışın
sorumluluklarını alabilme
Davranışının sorumluluğunu alır.
7
9-12
Yaptığı davranışın
sorumluluklarını alabilme
Davranışının sorumluluğunu alır.
8
5-8
Farklılıklara duyarlı olabilme
Dünyada farklılıkların olabileceğini kabul
eder ve söyler.
9
9-12
Farklılıklara duyarlı olabilme
Dünyada farklılıkların olabileceğini kabul
eder ve söyler.
10
5-8
Toplumsal cinsiyete karşı
duyarlı olabilme
Toplumsal cinsiyet rollerinin yarattığı
etkiyi söyler.
11
9-12
Toplumsal cinsiyete karşı
duyarlı olabilme
Toplumsal cinsiyet rollerinin yarattığı
etkiyi söyler.
105
12
5-8
13
9-12
Çocuk hakları sözleşmesinin
maddelerini öğrenebilme
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları
Sözleşmesinin maddelerini bilir ve
söyler.
Çocuk hakları
sözleşmesinin maddelerini
öğrenebilme
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları
Sözleşmesinin maddelerini bilir ve
söyler.
106
ETKİNLİK ADI
HAYDİ, ŞİİR YAZALIM
KAZANIM
Hak ve sorumlulukların neler olduğunu anlayabilme
GÖSTERGE
Hak ve sorumluluklarının neler olduğunu bilir ve söyler.
SINIF DÜZEYİ
5-8
KULLANILAN
Beyin fırtınası, grup çalışması, tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Kağıt, kalem, yapıştırıcı, karton
MALZEME
YÖNERGE
Öğrenciler dörderli gruplara ayrılır. Her gruba bir şiir
yazacakları söylenir. Yazacakları şiirin içinde geçmesi
gereken bazı zorunlu sözcükler olduğundan bahsedilir.
Gruplara kağıt kalem dağıtıldıktan sonra her gruba ‘’hak,
sorumluluk, yasa, görev’’ olmak üzere dört kelime verilir. Bu
dört kelimenin de içinde geçtiği bir grup şiiri oluşturmaları
için yeterli süre tanınır. Daha sonra gruplar yazdıkları şiirlerini
tüm gruba okurlar.
Uygulayıcı hak, sorumluluk, yasa ve görev kavramlarının
şiirlerde nasıl kullanıldığına dikkat çeker. Daha sonra söz
konusu
kavramların
tanımlarını
açıklar.
Tanımlar
açıklandıktan sonra öğrencilerden şiirlerini bir kez daha
gözden geçirmeleri ve kelimelerin yanlış kullanıldığı bir yer
varsa düzeltmeleri istenir.
Şiirler düzeltildikten sonra duvara HAK ve SORUMLULUK
olmak üzere iki kelime ayrı ayrı yapıştırılır. Her öğrenciden bir
hak bir de sorumluluk olduğunu düşündükleri davranış
107
yazmaları ve ilgili kelimenin altına yapıştırmaları istenir.
Öğrencilerin yapıştırması bittikten sonra hep beraber hak ve
sorumluluklar okunur.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
108
ETKİNLİK ADI
HAKLARIMIZ VE SORUMLULUKLARIMIZ
KAZANIM
Hak ve sorumluluklarını anlayabilme.
GÖSTERGE
Hak ve sorumluluklarının neler olduğunu bilir ve söyler.
SINIF DÜZEYİ
9-12
KULLANILAN
Düz anlatım, grup tartışması
YÖNTEM
GEREKLİ
Yazı tahtası, renkli yazı tahtası kalemleri,
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere “sizce hak nedir” diye sorulur, ardından cevaplar
dinlenir ve şu açıklama yapılır: “Haklar ihtiyaçlarımızın yasal
olarak güvence alınmasıdır. Çocuk hakları bizim doğuştan
sahip olduğumuz ve sırf çocuk olduğumuz için bize verilen
ayrıcalıklardır”. Bu grup tartışmasının ardından “peki sizce
sorumluluk nedir” diye sorulur ve ardından cevaplar dinlenir
ve şu açıklama yapılır: “ Sorumluluk ise kendimizin veya
başkalarının haklarının korunması konusunda bilmemiz ve
yapmamız gerekenlerdir” denilir. Sonrasında yazı tahtası
“ailede, okulda, sosyal yaşamda” yazılarak üçe ayrılır.
Öğrencilere bu üç alanda ne gibi haklarınızın olduğu sorusu
yöneltilir. Ardından ne gibi sorumluluklarınızın olduğu
yöneltilerek grup tartışması yapılır. Yazı tahtasına maddeler
halinde hak ve sorumlukların yazımının ardından tüm
öğrencilere
versiyonu
Sözleşmeyi
Çocuk
haklarına
dağıtılarak
okumanın
10
dair
dakika
ardından
sözleşmenin
okumaları
tahtada
çocuk
söylenir.
yazdıkları
ile
sözleşmede yazılanlar arasında ne gibi benzerlikler-farklılıklar
109
olduğu tartışılır. Tahtada sözleşme ile benzer olan maddeler
mavi, farklı olanlar ise kırmızı kalemle işaretlenir. Sözleşme
ile daha detaylı anlatım yapılarak oturum sonlandırılır.
EKLER
Çocuk haklarına dair sözleşmenin çocuk versiyonu
-VARSAALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
110
ETKİNLİK ADI
RESİMDE HAKLARIM
KAZANIM
Sosyal yaşamdaki hak ve sorumluluklarını kavrayabilme
GÖSTERGE
Sosyal yaşamdaki hak ve sorumluluklarını bilir ve söyler.
SINIF DÜZEYİ
5-8
KULLANILAN
Düz anlatım, Resim çizme
YÖNTEM
GEREKLİ
Renkli kağıtlar, boya kalemleri
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilerden
gözlerini
kapamaları,
gevşemeleri
ve
hayatında önemli olduğuna inandığı hak veya sorumluluğu
düşünmeleri istenir. Hayal etmeyi bitiren gözlerini açar ve
tüm grup üyeleri hayal etmeyi bitirince hangi hak ve
sorumluluğu hayal ettiğini söyler. Sonrasında bu hayali
sosyal yaşamında nasıl yer alabileceğini içeren bir resim
çizmeleri ve çizim bittikten sonra da gruba anlatmaları istenir.
Anlatım bittikten sonra resimlerin duvara asılması sağlanır.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
111
ETKİNLİK ADI
YAŞAMIMDA HAKLARIM VE SORUMLULUKLARIM
KAZANIM
Sosyal yaşamdaki hak ve sorumluluklarını kavrayabilme
GÖSTERGE
Sosyal yaşamdaki hak ve sorumluluklarını bilir ve söyler.
SINIF DÜZEYİ
9-12
KULLANILAN
Düz anlatım, dramatizasyon
YÖNTEM
GEREKLİ
Yok
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilerden
gözlerini
kapamaları,
gevşemeleri
ve
hayatında önemli olduğuna inandığı hak veya sorumluluğu
düşünmeleri istenir. Hayal etmeyi bitiren gözlerini açar ve
tüm grup üyeleri hayal etmeyi bitirince hangi hak ve
sorumluluğu hayal ettiğini söyler. Öğrencilere kim ortaya
gelecek diye sorulur. Ortaya gelen üyeye kısaca hayal ettiği
hak ve sorumluluğu anlatması istenir. Sonrasında bu hayali
sosyal yaşamında nasıl yer alabileceğini içeren bir resim
çizmesi istenir.
Sonra grup içerisinde bu çizdiği resmi
canlandırması istenir. Canlandırmada yer alacak kişi, nesne
veya objeleri grup üyelerinden veya grup ortamından
yararlanır. Sonra bu kişi resminde yerleştirdiği nesnelerin
yerine geçerek konuşması istenir. Bu alıştırma, bir çeşit
projeksiyon oyunudur. Böylece grup içinde bir üye ön plana
alınır ve diğer üyelerle etkileşim sağlanarak çizilen hak ve
sorumluluk sosyal hayata etkisi gözlenmiş olur. Bittikten
sonra bu resmi canlandırırken yapanın neler yaşadığı ve diğer
öğrencilerin neler hissettiği sorularak paylaşım sağlanır.
112
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
113
ETKİNLİK ADI
HAKLARIM SORUMLULUK GETİRİR
KAZANIM
Hakların sorumlulukları da beraberinde getirdiğini
kavrayabilme
GÖSTERGE
Hak ve sorumluk ayrımını yapar, aralarındaki ilişkiyi fark
eder.
SINIF DÜZEYİ
5-12
KULLANILAN
Oyun, düz anlatım, dramatizasyon
YÖNTEM
GEREKLİ
Kağıt-Kalem, iki kutu
MALZEME
YÖNERGE
Etkinlikte öğrencilerin iki gruba ayrılması ve bir grubun “hak”,
diğer grubun ise “sorumluluk” grubu olduğu söylenir. Hak
grubuna haklarının neler olduğunu grup içinde düşünmeleri,
tartışmaları ve haklarının neler olduğunu küçük kağıtlara
yazmaları, katlamaları ve bir kutuya atmaları istenir.
Sorumluluk
grubuna
da
ne
gibi
sorumluluklarının
bulunduğunu grup içinde düşünmeleri, tartışmaları ve
sorumluluklarının neler olduğunu küçük kağıtlara yazmaları,
katlamaları ve diğer kutuya atmaları istenir. Bu işlemin
tamamlanmasından sonra içinde hakların bulunduğu kutu
Sorumluluk Grubuna, içinde sorumlulukların bulunduğu kutu
Haklar Grubuna verilerek değişim yapılır. Haklar grubunu
sorumlulukları içeren kutuyu açarak içindeki yazılanları okur
ve
sosyal
yaşamlarıyla
ilgili
paylaşımlarda
bulunur,
sorumluluklar grubu da hakları içeren kutuyu açarak içindeki
yazılanları
okur
ve
sosyal
yaşamlarıyla
paylaşımlarda
114
bulunur. Oyunun sonunda her iki gruba şu sorular sorularak
etkileşim sağlanır:
Bu oyunda neler yaptık?
Hak veya sorumlulukları yazarken neler hissettiniz?
Kutular yer değiştirdiğinde neler hissettiğiniz?
Karşı grubun yazdıklarını okurken neler yaşadınız?
Hak ve sorumlulukların birbirini tamamlaması konusunda ne
düşünüyorsunuz?
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
115
ETKİNLİK ADI
YILDIZ TOPLAMA
KAZANIM
Yaptığı davranışın sorumluluklarını alabilme
GÖSTERGE
Davranışın sorumluluğunu alır.
SINIF DÜZEYİ
5-8
KULLANILAN
Soru-cevap, grup çalışması
YÖNTEM
GEREKLİ
Davranış kartları
MALZEME
YÖNERGE
Önceden hazırlanmış ‘’davranış kartları’’ davranışlar ön tarafa
gelecek şekilde duvarlara yapıştırılır. Öğrencilere kendilerine
bir durum okunacağını ve durum sonunda hikâyedeki
karakterin ne yapması gerektiğini düşünüyorlarsa o davranışı
duvardan almaları söylenir. Bazı davranış kartlarının altında
‘’yıldız’’ resmi olduğu belirtilir. Uygulayıcı senaryoyu okur ve
her öğrenci sırayla gidip durum karşısında göstereceği
davranışı duvardan alıp seçer. Bütün senaryolar ve davranış
kartları bittikten sonra yıldızlar sayılır. Uygulayıcı daha sonra
aşağıdaki sorularla süreci yönlendirir:
1. Arkasında
yıldız
olan
davranışlarla,
olmayanlar
arasında fark var mı? / Sizce neden bazı davranışların
arkasında yıldız var?
2. Durumlar karşısında ne tür davranışlar göstermemiz
daha uygundur?
116
3. Bir davranışta bulunduğumuz zaman, sonucunda
olanlarla yüzleşmeli miyiz yoksa kaçmalı mıyız?
EKLER
NE YAPMALI?
Senaryo 1: Ahmet teneffüs bitmeden kantine inip bir şeyler
yemek istemektedir. Tam kantine gireceği sırada cüzdanını
sınıfta unuttuğunu fark eder. Koşarak sınıfa giren Ahmet o
sırada Beril’in sırasının üstüne koyduğu ayrana çarpar ve
ayran Beril’in sırasına dökülür. Beril’in sırasında bulunan kitap
ve defteri de ıslanmıştır. Ahmet ne yapmalı?
Aşağıdaki davranışları ayrı ayrı kartlara yazınız ve ‘’yıldızlı’’
ibaresi bulunan davranışların arkasına yıldız resmi çiziniz.
Senaryoları ve davranışları öğrencilerin ihtiyaçlarına göre
çeşitlendirebilirsiniz. (Sınıf mevcudu kalabalık ise her bir
davranıştan birden fazla çoğaltabilirsiniz)
-Hiç bir şey olmamış gibi cüzdanını alıp kantine gitmeli
-Beril’den özür dilemeli (Yıldızlı)
-Beril’e ayranı yanlış yere koyduğunu söylemek
-Beril’le dalga geçmeli
-Peçete alıp sırayı silmeli (Yıldızlı)
117
-Beril’e ‘’yapabileceğim bir şey var mı’’ diye sormalı (Yıldızlı)
-Beril’in sırasını silmeli ve sonra Beril’e ayran almalı (Yıldızlı)
-Beril’e ayranı başkasının döktüğünü söylemeli
Senaryo 2: Kadriye ve Öykü bahçelerinde voleybol
oynamaktadırlar. Kadriye, Öykü’ye topu ne kadar yukarı
atabilecekleri konusunda iddiaya girmeyi teklif eder. Bunu
kabul eden Öykü, topa sert bir şekilde vurur ve ne kadar
yukarı gideceğini görmek ister. Ancak topa istediği gibi
vuramadığı için top komşusunun camına gelir ve cam kırılır.
Kadriye ve Öykü ne yapmalı?
-Kimse onları görmeden kaçmalılar.
-Kadriye suçu Öykü’ye atmalı.
-Komşunun kapısını çalıp özür dilemeli. (Yıldızlı )
-Komşusunun cam parasını harçlıklarıyla ödemeliler. (Yıldızlı)
-Komşuyla kavga etmeliler.
-Komşuyla dalga geçmeliler.
-Diğer camı da kırmalılar.
-Kırık camdan içeri bir şeyler atmalılar.
118
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
119
ETKİNLİK ADI
BEN OLSAM
KAZANIM
Yaptığı davranışın sorumluluklarını alabilme
GÖSTERGE
Davranışın sorumluluğunu alır.
SINIF DÜZEYİ
9-12
KULLANILAN
Grup çalışması, beyin fırtınası
YÖNTEM
GEREKLİ
Kağıt, kalem
MALZEME
YÖNERGE
Öğrenciler beşerli gruplara ayrılır. Her gruba kendi içinde bir
yazman seçmeleri söylenir. Daha sonra her gruba onlara bir
cümle okuyacağınızı ve her birinin sırayla cümleyi ‘’ama böyle
olduğu için …… yapamadı o nedenle …….yapmış’’ şeklinde
tamamlayacaklarını söyleyin. Örneğin;
U:Sınavda kopya çekerken yakalandım
Ö1: Öğretmenden özür dilemeye karar verdin
Ö2: Ama öğretmen sınıftan çıkmıştı o nedenle umursamadın.
Ö3: Ama notlarına yansıyacağı için bunu ebeveynlerine
söylemek istedin.
Ö4:
Ama
ebeveynlerinden
korkuyordun
o
nedenle
öğretmenden bir şans daha istemeye karar verdin
Öğrenciler tıkanana kadar cümleleri bu şekilde tamamlamaya
devam ederler. Öğrencilere önemli olanın duruma ilişkin
birden fazla davranış üretmeleri olduğu bilgisi verilir ve
120
grupta yazman seçilen öğrenci tüm bu davranışları not eder.
Gruplar etkinliği tamamladıktan sonra bir araya gelinir ve her
grup bulduğu davranış listesini okur. Davranışlar üzerinden
şu sorular ışığında tartışılır:
1. Yazdığınız hangi davranışlar sorumluluk almaya
yönelik?
2. Sorumluluk
aldığınız zaman
ne
gibi
sonuçlarla
karşılaşırsınız?
3. Sorumluluk almanın faydaları nelerdir?
EKLER
TAMAMLANACAK CÜMLELER
-Babanın cüzdanından habersiz para aldın ve baban o günkü
borcunu ödeyemedi.
-Evdeki kediye yemek vermeyi unuttun.
-Odada koşarken elindeki kolayı kardeşinin ödevine döktün
-Arkadaşlarınla yaptığınız ortak ödeve üzerine düşeni
yapmadın.
(Cümleler öğrencilerin ihtiyaçlarına göre çeşitlendirilebilir)
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
121
ETKİNLİK ADI
KÜLTÜRÜMÜN ETKİSİNDE DAVRANIŞIM
KAZANIM
Farklılıklara duyarlı olma
GÖSTERGE
Bireyleri olduğu gibi kabul etme becerisini elde eder.
SINIF DÜZEYİ
5-8
KULLANILAN
Oyun, düz anlatım, dramatizasyon, rol oynama
YÖNTEM
GEREKLİ
Kağıt-kalem
MALZEME
YÖNERGE
Öğrenciler
arasından
sadece
“Merhaba”
kelimesini
söyleyerek, farklı birer duyguyu sınıfa iletmeleri için beş
öğrenci seçilir. Birinci öğrenciye “kızgın”, ikinci öğrenciye
“sevinçli”, üçüncü öğrenciye “üzgün”, dördün öğrenciye
“heyecanlı” ve beşinci öğrenciye de “şaşkın” bir şekilde gruba
merhaba demeleri kulaklarına fısıldayarak söylenir. Diğer
öğrencilere ise “arkadaşlarınızın her biri “merhaba” kelimesini
söylerken farklı bir duyguyu yansıtan beden dilini kullanacak.
Siz bu duyguyu yakalamaya çalışın. Cevaplarınızı bir kapıda
yazın.
Sonra
yansıtılan
duygularla
cevaplarınızı
karşılaştıracağız” denilir. Sonra yansıtılan duygularla cevaplar
karşılaştırılır. Öğrencilere her bireyin jest ve mimiklerinin
farklı olabileceği, karşı tarafın jest ve mimiklerinden
çıkardığımız mesajların yanlış olabileceği mesajı verilir.
Duyguları bulma oyunu bitince öğrencilerden iki gönüllü
seçilir. Onlara iki kişinin karşılıklı oturarak konuşacağı bir
sahne
canlandıracakları
söylenir.
Öğrenciler
ekteki
122
senaryolara uygun olarak sırayla canlandırmalarını yaparlar.
Her bir canlandırma sonrası öğrencilere kişiler hakkında ne
hissettikleri sorulur. Tüm canlandırmalar bittiği zaman grup
üyelerine senaryodaki kişilerin gerçek durumları aktarılır.
Son olarak öğrencilere her bireyin farklı olduğu ve bu
farklılıklara saygı gösterilmesi gerektiği mesajı iletilir.
Önyargılardan kaçınılması gerektiği vurgulanır.
EKLER
Senaryo 1: Öğrencilerden biri bir ayağını diğer bacağının
dizinin üstüne koyarak, yayvan bir şekilde oturur. Kendi
kültüründe bu rahatlık, karşı tarafa güven mesajıdır.
Senaryo 2: Öğrencilerden biri sandalyenin ucunda her an
kalkacakmış gibi oturur. Kendi kültüründe bu karşı tarafa
saygı duyduğu anlamına gelmektedir.
Senaryo 3: Öğrencilerden biri elleri hep dizlerinin üstünde,
dik bir şekilde oturur. Göz kontağı kurmaktan kaçınır. Kendi
kültüründe bu karşı tarafa saygı anlamına gelmektedir.
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
123
ETKİNLİK ADI
HAYALİMDEKİ KÖY
KAZANIM
Farklılıklara duyarlı olma
GÖSTERGE
Bireyleri olduğu gibi kabul etme becerisini elde eder.
SINIF DÜZEYİ
9-12
KULLANILAN
Düz anlatım, dramatizasyon
YÖNTEM
GEREKLİ
Yok
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilerden gözlerini kapamaları, gevşemeleri ve bir köyü
hayal etmeleri istenir. (Eğer öğrenciler zaten bir köyde
yaşıyorlarsa o zaman şehri hayal etmeleri istenir) Bu köyde
ne olmak istedikleri (imam, çiftçi, muhtar gibi) sorulur. Daha
sonra etkinlik odası içinde o köyü kurmaları ve ne olmuşlarsa
o köyde kendi yerlerini almaları ve o olarak konuşmaları,
davranmaları istenir. Bu işlem bittikten sonra, üyeler yerine
oturur ve gerçek yaşantılarıyla köydeki rolde söyledikleri
arasında
benzerliklerin
neler
olduğunu
paylaşırlar.
Kendilerinden farklı bir rolde iken davranışlarının değişip
değişmediği, kendi yaşamları ile köydeki yaşam arasında ne
gibi farklar olduğunu düşünmeleri istenir. Etkinlikteki amaç
bireyler arasındaki farklılıkları vurgulamaktır. Son olarak
öğrencilere her bireyin farklı olduğu ve bu farklılıklara saygı
gösterilmesi gerektiği mesajı iletilir.
EKLER
-
124
-VARSA- ALINMASI
-
GEREKLİ
TEDBİRLER
125
ETKİNLİK ADI
CİNSİYETİM ROLÜMÜ ETKİLER Mİ?
KAZANIM
Toplumsal cinsiyete karşı duyarlı olma
GÖSTERGE
Kadın ve erkek eşitliği kavramlarını fark eder, sosyal
yaşamına aktarır.
SINIF DÜZEYİ
5-8
KULLANILAN
Düz anlatım, dramatizasyon
YÖNTEM
GEREKLİ
Kağıt – kalem, renkli post-it kağıtları.
MALZEME
YÖNERGE
Etkinlikte öğrencilerin kadınlar ve erkekler olarak iki gruba
ayrılması söylenir. Kadınlar grubuna erkekler hakkında
toplumda
atfedilen
roller
grup
içinde
düşünmeleri,
tartışmaları ve bunların neler olduğunu aynı boy renkli küçük
kağıtlara yazmaları istenir. Erkekler grubuna da kadınlar
hakkında toplumda atfedilen roller grup içinde düşünmeleri,
tartışmaları ve bunların neler olduğunu aynı boy renkli küçük
kağıtlara yazmaları istenir. Bu işlemin tamamlanmasından
sonra değişim yapılarak kadınlara ait rolleri içeren kağıtlar
kadınlar grubuna, erkeklere ait rolleri içeren kağıtlar da
erkekler grubuna verilir. Her iki grup da haklarında yazılan
rolleri okur ve sosyal yaşamlarıyla ilgili paylaşımlarda
bulunur.
Söz konusu rollerin kendi yaşamlarını ve aile
yaşamlarını nasıl etkiledikleri üzerinde durulur. Sonrasında
elde edilen tüm kağıtlar yere serilerek renkli bir figür
yapılmaya çalışılır. Bu figürün ne olacağına öğrenciler karar
verir. Etkinliğin sonunda öğrencilerin etkinlik sürecinde ne
126
hissettikleri, ne yaşadıkları sorularak kendilerini ifade
etmeleri sağlanır.
EKLER
-VARSAALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
127
ETKİNLİK ADI
YANLIŞ İNANÇLAR
KAZANIM
Toplumsal cinsiyete karşı duyarlı olma
GÖSTERGE
Kadın ve erkek eşitliği kavramlarını fark eder, sosyal
yaşamına aktarır.
SINIF DÜZEYİ
9-12
KULLANILAN
Düz anlatım, dramatizasyon
YÖNTEM
GEREKLİ
Kağıt – kalem, renkli postit kağıtları.
MALZEME
YÖNERGE
Etkinlikte öğrencilerin kadınlar ve erkekler olarak iki gruba
ayrılması söylenir. Kadınlar grubuna erkekler hakkında
toplumda var olan yanlış inanışları grup içinde düşünmeleri,
tartışmaları ve bunların neler olduğunu aynı boy renkli küçük
kağıtlara yazmaları istenir. Erkekler grubuna da kadınlar
hakkında toplumda var olan yanlış inanışları grup içinde
düşünmeleri, tartışmaları ve bunların neler olduğunu aynı
boy renkli küçük kağıtlara yazmaları istenir. Bu işlemin
tamamlanmasından sonra değişim yapılarak kadınlara ait
yanlış inanış içeren kağıtlar kadınlar grubuna, erkeklere ait
yanlış inanışları içeren kağıtlar da erkekler grubuna verilir.
Her iki grup da haklarında yazılan yanlış inanışları okur ve
sosyal yaşamlarıyla ilgili paylaşımlarda bulunur. Sonrasında
elde edilen yazılan tüm kağıtlar yere serilerek renkli bir figür
yapılmaya çalışılır. Bu figürün ne olacağına öğrenciler karar
verir. Etkinliğin sonunda öğrencilerin etkinlik sürecinde ne
128
hissettikleri, ne yaşadıkları sorularak kendilerini ifade
etmeleri sağlanır.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
129
ETKİNLİK ADI
HAKLARIMI ÖĞRENİYORUM
KAZANIM
Çocuk hakları sözleşmesinin maddelerini öğrenebilme
GÖSTERGE
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesinin maddelerini
bilir ve söyler.
SINIF DÜZEYİ
5-8
KULLANILAN
Düz anlatım, dramatizasyon
YÖNTEM
GEREKLİ
Çocuk Hakları Sözleşmesinin maddelerinin katılımcı sayısı
MALZEME
kadar küçük kağıtlara yazılması, kavanoz.
YÖNERGE
Öğrencilerden kavanozda öğrenci sayısı kadar daha önceden
küçük kağıtlara yazılmış olan çocuk hakları sözleşmesi
maddelerinden birer tane çekmeleri istenir. Öğrencilerden
çekilen kağıdı okuması ve bu maddede yer alan hakkı diğer
öğrencilere rol oynayarak anlatması istenir. Her bir öğrenci
elde etmiş olduğu hakkı diğer öğrencilere rol oynama yoluyla
anlatıncaya kadar devam eder. Etkinlik sonunda öğrencilerin
neler öğrendiği, rol oynarken ne hissettikleri sorularak
etkileşim sağlanır.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
130
ETKİNLİK ADI
HAKLARIM NELER?
KAZANIM
Çocuk hakları sözleşmesinin maddelerini öğrenebilme
GÖSTERGE
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesinin maddelerini
bilir ve söyler.
SINIF DÜZEYİ
9-12
KULLANILAN
Soru – cevap, tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Çocuk Hakları Sözleşmesi, kağıt, kalem
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere aşağıdaki sorular sorularak süreç başlatılır;
1. Çocuk hakları sözleşmesini daha önceden duydunuz
mu?
2. Bu sözleşme sizce kimleri kapsamaktadır?
Sorular beyin fırtınası şeklinde tartışıldıktan sonra öğrencilere
çocuk hakları sözleşmesinde ne gibi hakların olabileceği
sorulur ve cevaplar tahtaya yazılır. Daha sonra öğrencilere
aşağıdaki sorular sorulur ve yanıtları alınır.
1. Sizce çocukların dernek kurma hakkı var mıdır?
2. Ebeveynleri boşandığı takdirde her iki ebeveynle de
görüşme hakları var mıdır?
3. Devletten özel koruma ve yardım alma hakkı var
mıdır?
131
4. Mülteci bir çocuğun kaybolan ailesi hakkında bilgi
toplama sorumluluğunu devlet almakta mıdır?
Her öğrenci kendi yanıtını bireysel olarak düşündükten sonra
öğrencilere Çocuk Hakları Sözleşmesi dağıtılır ve bu soruların
doğru yanıtlarını sözleşmeden bulmaları istenir. Herkes
yanıtların olduğu maddeyi bulduğunda tartışma kısmına
geçilir.
EKLER
Çocuk Hakları Sözleşmesi
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
132
ÇATIŞMA ÇÖZME
Kazanımlar / Göstergeler
Çatışma Çözme
Kazanım
Konu:
Etkinlik
No
1
Sınıf
Düzeyi
5-6
Duygularını fark edebilme
2
7-8
Duygularını fark edebilme
3
9 - 12
Duygularını fark edebilme
4
5-12
Duygularını kontrol edebilme
5
5-8
6
9 - 12
7
5-8
Karşısındakinin duygularını
anlayabilme
Karşısındakinin duygularını
anlayabilme
Önyargılarının farkına varabilme
8
9 - 12
Önyargılarının farkına varabilme
9
5-12
Çatışma durumlarını fark
edebilme
10
5-8
Ne istediğini tanımlayabilme
11
9-12
Ne istediğini tanımlayabilme
12
5-12
Çatışma çözme stratejisini fark
edebilme
13
5-8
Farklı görüş öne sürebilme
Gösterge
Hissettiği duyguların neler
olduğunu bilir.
Hissettiği duyguların neler
olduğunu söyler.
Hissettiği duyguların neler
olduğunu bilir.
Hissettiği duyguların neler
olduğunu söyler.
Hissettiği duyguların neler
olduğunu bilir.
Hissettiği duyguların neler
olduğunu söyler.
Duygularını yapıcı bir şekilde ifade
eder.
Hissettiği duygunun davranışını
etkilemesini engeller.
Karşısındaki bireyin ne hissettiğini
bilir ve ifade eder.
Karşısındaki bireyin ne hissettiğini
bilir ve ifade eder.
Bir durum ya da kişi hakkında bilgi
topladıktan sonra kararını verir.
Bir durum ya da kişi hakkında bilgi
topladıktan sonra kararını verir.
Farklı durumlar arasından
hangisinin çatışma olduğunu bilir
ve söyler.
Kendi isteklerini bilir.
İsteklerini karşısındakine ifade
eder.
Kendi isteklerini bilir.
İsteklerini karşısındakine ifade
eder.
Hangi çatışma çözme stratejisini
(kaplumbağa, tilki, ayı, köpek
balığı) kullandığını bilir.
Verilen bir olaya birden fazla
yaklaşımla yaklaşır.
133
14
9 - 12
15
5-8
16
9 - 12
Farklı görüş öne sürebilme
Görüşler üzerinde uzlaşabilme
Görüşler üzerinde
uzlaşabilme
Verilen bir olaya birden fazla
yaklaşımla yaklaşır.
Farklı görüşler üzerinden ortak bir
yol bulur.
Farklı görüşler üzerinden ortak bir
yol bulur.
134
ETKİNLİK ADI
DUYGUMU BUL!
KAZANIM
Duygularını fark edebilme
GÖSTERGE
Hissettiği duyguların neler olduğunu bilir.
Hissettiği duyguların neler olduğunu söyler.
SINIF DÜZEYİ
5. – 6. Sınıf
KULLANILAN
Grup çalışması, soru - cevap
YÖNTEM
GEREKLİ
Senaryolar, duygu kartları
MALZEME
YÖNERGE
Uygulayıcı tarafından daha önceden hazırlanan senaryolar
etkinliğin yapıldığı yerde uygun duvarlara yapıştırılır. Tüm
grup üyelerinden duvardaki dört farklı senaryoyu okumaları
istenir. Daha sonra öğrencilere önceden hazırlanmış ve
üzerinde çeşitli duygular yazan kartlar dağıtılır. Her öğrencide
her duygunun olmasına dikkat edilir.
Öğrenciden her senaryoda ne hissedebileceğini düşünmesi
ve ilgili senaryonun altına o duyguyu yapıştırması istenir.
Öğrenciler isterlerse birden fazla duyguyu aynı senaryonun
altına yapıştırabilirler. Tüm grup üyeleri her senaryo için en
az bir duygu seçtikleri zaman oturmaları istenir.
Uygulayıcı senaryoları ve altındaki duyguları okur. Benzer ve
farklı duygulara dikkat çeker. Bir olay karşısında neler
hissedilebileceğinin ve bu hissin kişiye göre değişebileceğini
vurgular.
135
EKLER
DUYGU KARTLARI*
MUTLU
ÜZGÜN
HAYALKIRIKLIĞI
KIZGIN
ÖFKELİ
KORKMUŞ
TEDİRGİN
HUZURSUZ
KAYGILI
SENARYOLAR*
Senaryo 1: Okuldan eve gittiğinde kardeşinin çok sevdiğin
bilgisayar oyunun başına oturduğunu ve senin tüm
puanlarını yanlışlıkla sildiğini gördün.
Senaryo 2: Öğretmen sınıfta matematik sınavının notlarını
açıklıyor ve sıra senin notuna geldiğinde sınıfın en yüksek
notunu aldığın için seni tebrik ediyor.
Senaryo 3: Bir sabah kalktığında çok sevdiğin evcil
hayvanının ölmüş olduğunu gördün.
Senaryo 4: Katıldığın bir spor karşılaşmasında elinden
geleni yaptığın halde takımın başarılı olamıyor ve yeniliyor.
*Duygu kartları ve senaryolar öğrencilerin ihtiyaçlarına göre
uygulayıcı tarafından çeşitlendirilebilir.
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
136
ETKİNLİK ADI
Ne Hissederdim?
KAZANIM
Duygularını fark edebilme
GÖSTERGE
Hissettiği duyguların neler olduğunu bilir.
Hissettiği duyguların neler olduğunu söyler.
SINIF DÜZEYİ
7. – 8. sınıf
KULLANILAN
Soru – cevap, tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Senaryo kağıtları, kalem
MALZEME
YÖNERGE
Etkinlik ister bireysel ister grup etkinliği olarak uygulanabilir.
Eğer grup etkinliği yapılacak ise öğrenciler daire şeklinde
oturtulur. Her öğrenciye senaryoların yazılı olduğu kâğıtlar
dağıtılır ve hepsinden bireysel olarak senaryoyu okumaları ve
her bir senaryo için duygularını kâğıda yazmaları istenir. Tüm
grup üyeleri senaryo okumalarını ve duyguları yazmalarını
bitirdikten sonra senaryolar uygulayıcı tarafından bir kez
daha okunur ve herkesin duyguları ile ilgili paylaşımda
bulunması istenir.
Etkinlik bireysel olarak uygulanıyor ise; öğrenciye daha
önceden hazırlanmış senaryo örnekleri sırayla okunur. Her bir
senaryo kendi başına gelmiş gibi düşünmesi istenir ve o tür
durumlarda neler hissedileceği öğrenciye sorulur.
EKLER
Senaryo 1: Okuldan eve gittiğinde kardeşinin çok sevdiğin
bilgisayar oyunun başına oturduğunu ve senin tüm
puanlarını yanlışlıkla sildiğini gördün.
137
Senaryo 2: Öğretmen sınıfta matematik sınavının notlarını
açıklıyor ve sıra senin notuna geldiğinde sınıfın en yüksek
notunu aldığın için seni tebrik ediyor.
Senaryo 3: Bir sabah kalktığında çok sevdiğin evcil
hayvanının ölmüş olduğunu gördün.
Senaryo 4: Katıldığın bir spor karşılaşmasında elinden
geleni yaptığın halde takımın başarılı olamıyor ve yeniliyor.
-VARSA-
Öğrencinin travmatik bir geçmiş olayı var ise seçilen
ALINMASI
senaryolara dikkat edilmelidir. Ekler ’de verilen senaryolar
GEREKLİ
sadece örnek amaçlıdır. Uygulayıcı kendi oluşturduğu ve
TEDBİRLER
öğrenciye uygun olduğunu düşündüğü senaryoları da
kullanabilir.
138
ETKİNLİK ADI
KENDİ OLAYIM KENDİ DUYGUM
KAZANIM
Duygularını fark edebilme
GÖSTERGE
Hissettiği duyguların neler olduğunu bilir.
Hissettiği duyguların neler olduğunu söyler.
SINIF DÜZEYİ
9. – 12.
KULLANILAN
Tartışma, soru – cevap, grup çalışması
YÖNTEM
GEREKLİ
Boş Kartlar
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilerden en son kendilerini kızgın hissettikleri bir olayı
düşünmeleri ve bunu kendilerine verilen kartlara yazmaları
istenir. Tüm grup üyeleri olayları yazmayı bitirince kartlar
toplanır. Daha sonra öğrencilerden en son kendilerini çok
mutlu hissettikleri bir olayı düşünmeleri ve bunu kartlara
yazmaları istenir. Aynı şekilde kartlar toplanır. Aynı yönerge
kendilerini üzgün hissettikleri olay için de verilir.
Uygulayıcı topladığı tüm kartları karıştırır ve grup üyelerine
rastgele şekilde dağıtır. Her grup üyesi kendine düşen kartı
okur ve olay kendi başına gelse ne hissedeceğini söyler. Daha
sonra dilerse o kartı yazan kişi olayı sahiplenebilir ve aynı
olaya karşı kendi duygusunu söyleyebilir. Tüm kartlar bitene
kadar etkinliğe devam edilir. Süreç sonunda duygulara dikkat
çekmek için uygulayıcı aşağıdaki örnek sorulara benzer
sorularla süreci yönetebilir.
139
1. Yazdığınız olaylarda hissettiğiniz duygularla diğer grup
arkadaşlarınızın aynı olara hissettiği duygular arasında
benzerlik/fark var mıydı?
2. Kızdığınız, üzüldüğünüz ya da mutlu olduğunuz
olayları hatırlamaya çalışırken neler yaşadınız?
3. Olaylar karşısında ne hissettiğinizi anlamakta güçlük
yaşıyor musunuz?
EKLER
-
-VARSA-
Öğrenciler yaşadıkları olayları paylaşmak istemeyebilirler. O
ALINMASI
nedenle etkinliğin başında yazdıkları olayların tüm grup
GEREKLİ
tarafından okunacağı bilgisi verilmeli ve ona göre yazacaklar
TEDBİRLER
olayları seçmeleri istenebilir.
140
ETKİNLİK ADI
DUYGULU RESİM
KAZANIM
Duygularını kontrol edebilme
GÖSTERGE
Duygularını yapıcı bir şekilde ifade eder.
Hissettiği duygunun davranışını etkilemesini engeller.
SINIF DÜZEYİ
5 - 12
KULLANILAN
Rol oynama, soru-cevap, grup çalışması
YÖNTEM
GEREKLİ
Resim kâğıdı, boya kalemi
MALZEME
YÖNERGE
Öğrenciler dört gruba ayrılır. Gruplardan birine diğer
grupların duyamayacağı şekilde birazdan resim çizme
etkinliği yapılacağı ve bu etkinlik sırasında kendilerini
kızgın/öfkeli hissetmeleri ve etkinlik sırasınca buna göre
davranmaları gerektiği söylenir. Diğer bir gruba aynı şekilde
mutlu olmaları, diğerine üzgün, bir diğerine ise korkmuş
hissederek etkinliğe devam etmeleri istenir.
Her gruba nasıl hissedecekleri söylendikten sonra tüm grup
bir araya getirilir ve dörderli olarak eşleşmeleri sağlanır.
Eşleşmeler yapılırken her bir dörtlü grupta her duygudan
olmasına dikkat edilir. Tüm gruplara resim kâğıdı dağıtılır ve
grubun karar verdiği bir resim yapmaları istenir. Boya
kalemleri ise ortaya konur.
Gruplar
resim
yaparlarken
uygulayıcı
her
bir
grubu
gözlemler. Kendisine verilen duyguya göre davranmayan
öğrencilere gizlice hatırlatmalarda bulunur. Her grup resmini
141
çizdikten sonra tüm grup üyeleri yuvarlak şeklinde oturtulur.
Süreç sonunda şu sorular sorulur:
1.Ne resmi çizeceğinize karar verirken ne yaşadınız?
2.Çizmek istediğiniz resimde duygularınız etkili oldu mu?
3.Süreç boyunca farklı duygulara sahip insanlarla çalışırken
ne gibi zorluklar yaşadınız?
4.Ortaya çıkardığınız resimden memnun musunuz?
5.Boya
kalemlerini
paylaşırken
diğer
gruplarla
neler
yaşadınız?
Daha sonra öğrencilerden aynı kişilerle bir resim yapmaları
daha istenir. Bu sefer hiçbir öğrenci bir duyguya göre
davranmayacaktır. Süreç sonunda şu sorular sorulur:
1.Birinci çizdiğiniz resim ile ikinci çizdiğiniz resim arasındaki
farklar nelerdir?
2.Hissettiğiniz duygular ortaya çıkardığınız resmi etkiledi mi?
3.Bu sefer arkadaşlarınızla beraber çalışırken ne gibi zorluklar
yaşadınız?
4.Sizce duygularımız davranışlarımızı etkilemekte midir?
Bu sorular grupça tartışıldıktan sonra uygulayıcı duyguların
davranışları etkilediğini vurgular ve olumsuz sonuçlardan
kaçınmak için duyguların farkında olmanın ve onları kontrol
etmenin gerekliliğinden bahsederek etkinliği sonlandırır.
EKLER
-
-VARSA-
İlk resim çizme etkinliği sırasında özellikle kızgın/öfkeli rolünü
ALINMASI
oynayan çocuklar aşırıya kaçabilirler. Bu nedenle uygulayıcı
142
GEREKLİ
o rolü oynayacak öğrencileri iyi seçmeli ve herhangi bir
TEDBİRLER
gerginlikte müdahale edebilmek için grupları iyi gözlemelidir.
143
ETKİNLİK ADI
DUYGU HEYKELİ
KAZANIM
Karşısındakinin duygularını anlayabilme
GÖSTERGE
Karşısındaki bireyin ne hissettiğini bilir ve ifade eder.
SINIF DÜZEYİ
5-8
KULLANILAN
Drama, canlandırma
YÖNTEM
GEREKLİ
-
MALZEME
YÖNERGE
Öğrenciler ikişerli olarak gruplandırılır. Eşlerden birinin
önceden hazırlanmış duygu kartlarından seçmeleri istenir.
Duygu kartını çeken eş, diğer eşe sözel hiçbir ipucu
kullanmadan o duyguyu anlatmaya çalışır. Jest, mimik ve
beden duruşundan eş duyguyu tahmin etmeye çalışır. Doğru
tahmin ettiği zaman bu sefer kendi bir duygu kartı çeker ve
onu aynı şekilde canlandırır. Her eş duygu canlandırmaları
yaptıktan sonra etkinlik sonlandırılır.
Uygulayıcı tüm grup üyeleri oturduktan sonra şu sorularla
süreci devam ettirebilir:
1.Eşinizin duygusunu anlamaya çalışırken neler hissettiniz?
2.Siz kendi duygunuzu anlatırken neler yaşadınız?
3.Eşiniz duyguyu hemen bilemediyse neler yaşadınız?
4.Karşınızdakinin duygunu mu anlamak daha kolaydı yoksa
kendinizin duygusunu anlatmak mı?
5.Karşımızdakinin duygusunu anladığımızda bu bize ne
sağlar?
144
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
145
ETKİNLİK ADI
DUYGUYU BUL
KAZANIM
Karşısındakinin duygularını anlayabilme
GÖSTERGE
Karşısındaki bireyin ne hissettiğini bilir ve ifade eder.
SINIF DÜZEYİ
9-12
KULLANILAN
Rol oynama, drama, soru-cevap
YÖNTEM
GEREKLİ
Senaryo kartları
MALZEME
YÖNERGE
Önceden hazırlanmış senaryoların oynanması için grup
içinden her senaryo için gönüllüler seçilir. Gönüllülere diğer
grup üyelerinin göremeyeceği ve duyamayacağı şekilde
senaryolar verilir ve hepsinin senaryodaki bir karakteri
canlandırması istenir. Senaryoların sadece başı vardır ve
sonrasını doğaçlama yapmaları istenir.
Canlandırma gerçekleştikten sonra grup üyelerine sahnedeki
karakterlerin neler hissettiği sorulur. Grup üyeleri cevaplarını
verdikten sonra karakteri oynayan kişiye doğru cevabın ne
olduğunu
sorulur.
Tüm
senaryolar
bu
şekilde
canlandırıldıktan sonra süreci sonlandırmak için aşağıdaki
sorular sorulabilir.
1.Karakterlerin hislerini hangi ipuçlarından anladınız?
2.Kendi hayatınızda da burada dikkat ettiğiniz ipuçlarına
bakıp, karşınızdakini anlamaya çalışıyor musunuz?
146
Ev Ödevi: Sorular tartışıldıktan sonra grup üyelerinden bir
hafta
boyunca
gözlemlemeleri
çevrelerindeki
ve
olaylar
olayları
ve
sırasında
kişileri
kişilerin
hissedebilecekleri duyguları ve bu sonuca nasıl vardıklarını
not almaları istenir.
EKLER
Senaryo 1: Mete arkadaşlarıyla dışarıda top oynamaktadır.
Bu sırada mahalleye yeni gelen Kenan bir kenarda
oturmakta ve oynayanları izlemektedir. Bu sırada Kenan’ın
başına top gelir. Bunu gören Kenan’ın annesi pencereden
dışarı uzanır ve bağırmaya başlar.
Senaryo 2: Sınav sırasında Melis, Osman’ın kağıdına
bakmaya çalışmaktadır. Bunu fark eden öğretmen hem
Melis’in hem de Osman’ın kağıtlarını alır ve ikisinin de bu
sınavdan 0 alacaklarını söyler.
Senaryo 3: Pelin arkadaşı Aslı’nın telefonlarına
dönmemeye ve okulda da Aslı yerine yan sınıftaki Adem ile
gezmeye başlamıştır. Pelin ile birkaç kez konuşmayı
deneyen Aslı, bu davranışa anlam veremez. Bir süre sonra
Pelin, Adem ile çıkmaya başlar. Bahçede otururlarken Aslı,
Pelin ve Adem’in yanına gider ve Pelin ile konuşmak
istediğini söyler. Pelin ise konuşacak bir şeyleri olmadığını
söyler. Adem de Aslı’yı iterek uzaklaşmasını belirtir.
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
147
ETKİNLİK ADI
BEN KİMİM?
KAZANIM
Önyargılarının farkına varabilme
GÖSTERGE
Bir durum ya da kişi hakkında bilgi topladıktan sonra
kararını verir.
SINIF DÜZEYİ
5-8
KULLANILAN
Soru-cevap, sunu
YÖNTEM
GEREKLİ
Fotoğraflar, projeksiyon, bilgisayar
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere farklı şekilde giyinmiş kişilerin fotoğrafları
projeksiyon aracılığıyla gösterilir. Bu kişiler üstü başı dökük
bir şekilde giyinmiş bir film yıldızı ya da sanatçı olabileceği
gibi iyi giyinimli bir dilenci fotoğrafı da olabilir. Burada önemli
olan kişilerin görünüşü ile yaptıklarının uyumsuz olmasıdır.
Gösterilen fotoğraflarda kişilerin kimliğinin belirli olmamasına
dikkat edilir. Öğrencilerden fotoğraftaki kişiler hakkında
yorum yapması istenir. Daha sonra bu kişilerin kim oldukları
öğrencilere gösterilir. Süreçte şu sorular sorulabilir:
1.Kişi hakkında yorum yaparken nereden yola çıktınız?
2.Fotoğrafa bakmakla sahip olduğunuz bilgiler kişinin gerçek
kimliğini belirlemede yardımcı oldu mu?
3.Bir kişi hakkında karar verirken görünüşü dışında ne gibi
konular hakkında bilgi sahibi olmak gerekmektedir?
4.Bu tür önyargılarınızın sonradan yanlış çıktığı bir olay
yaşadınız mı?
EKLER
-
148
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
149
ETKİNLİK ADI
MESLEĞİM NE?
KAZANIM
Önyargılarının farkına varabilme
GÖSTERGE
Bir durum ya da kişi hakkında bilgi topladıktan sonra
kararını verir.
SINIF DÜZEYİ
9-12
KULLANILAN
Soru-cevap, rol oynama, canlandırma
YÖNTEM
GEREKLİ
-
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere bir canlandırma oyunu oynayacağınızı ve
oyundaki kişilerin mesleklerini tahmin edecekleri söylenir.
Gruptan dört gönüllü seçilir ve grubun geri kalanın
duyamayacağı şekilde ekte belirtilen meslekler dağıtılır ve
öğrencilere ‘’Hepiniz bir kafede olduğunuzu hayal edin ve
sahne bir kafeymiş gibi davranın’’ denir.
Grup üyelerine canlandırmada hangi meslekler olduğu bilgisi
verilir ancak kimin hangi meslekte olduğu söylenmez.
Gönüllü öğrenciler canlandırmalarını yaptıkları zaman grup
üyeleri meslekleri tahmin etmeye çalışırlar. Yeterli süre
tanındıktan
sonra
canlandırmayı
yapan
öğrenciler
mesleklerini açıklarlar. Süreç sonunda aşağıdaki sorular
sorulur:
1.Kişinin hangi mesleği yaptığını tahmin ederken ne gibi
ipuçlarından yararlandınız?
150
2.Yararlandığınız bu ipuçları sizi doğru sonuca götürdü mü?
3.Mesleği doğru tahmin etmek için ne gibi bilgilere ihtiyaç
duyardınız?
4.Hayatınızda hiç önyargılarınızın doğru çıkmadığı bir olay
yaşadınız mı?
EKLER
PSİKOLOG: Sosyal psikoloji üzerine deneyler yapıyorsun ve
insanların sipariş verirken menüdeki ne gibi özelliklere dikkat
ettikleri araştırma konularından biri o nedenle bir kafede
garson olarak işe girdin ve bir haftalığına garsonluk
yapacaksın.
GARSON: Kafede garson olarak çalışıyorsun ancak öğle
yemeği vaktin geldi anlaşmanız gereği çalıştığın kafede
oturup istediğin yemeği yiyebilirsin. Bir saat molan var.
AVUKAT: Ünlü bir firmada avukatlık yapıyorsun. Bir tarla
anlaşmazlığı için o gün köylerin birindeki bir tarlaya gittin.
Yağmur yağdığı ve her yer çamur olduğu için paçalarını
katlamışsın, üstün başın kirlenmiş. Eve geçmeden önce
kafeden bir paket sipariş almaya karar verdin.
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
151
ETKİNLİK ADI
ÇATIŞMA MI ÇATIŞ-MA MI?
KAZANIM
Çatışma durumlarını fark edebilme
GÖSTERGE
Farklı durumlar arasından hangisinin çatışma olduğunu bilir
ve söyler.
SINIF DÜZEYİ
5-12
KULLANILAN
Grup çalışması, soru-cevap, beyin fırtınası
YÖNTEM
GEREKLİ
Kağıt, kalem
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilerden ‘’çatışma’’ olduğunu düşündükleri bir olayı
kendilerine verilen kağıtlara yazmaları istenir. Her öğrenci
olayını yazdıktan sonra uygulayıcı bu kartları toplar ve sırayla
okumaya başlar. Okuduğu her kartı duvarda ayrılan yere
yapıştırır ve öğrencilere dağıtılan ‘’çatışmadır’’ ve ‘’çatışma
değildir’’ etiketlerinden birini bu kartın altına koyması ister.
Her bir kart için aynı yönerge tekrarlanır. Daha sonra bu
olaylardan hangilerinin çatışma hangisinin çatışma olduğu
tartışılır
ve
bir
olayın
çatışma
olduğunun
nereden
anlaşılabileceği üzerinde durulur.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
152
ETKİNLİK ADI
İSTEĞİN - İSTEĞİM
KAZANIM
Ne istediğini tanımlayabilme
GÖSTERGE
Kendi isteklerini bilir.
İsteklerini karşısındakine ifade eder.
SINIF DÜZEYİ
5-8
KULLANILAN
Soru-cevap, grup çalışması
YÖNTEM
GEREKLİ
-
MALZEME
YÖNERGE
Grup üyelerinden sırayla ‘’Benim istediğim…..’’ cümlesini
boşluk yerine kendilerinin şu an istedikleri bir şeyi söyleyerek
tamamlaması istenir. Her grup üyesi hem kendi istediğini
hem de kendisinden önce gelen kişilerin isteklerini sırayla
söylemek zorundadır.
Örneğin üçüncü sırada olan bir kişinin önce ilk iki sıradaki
kişinin isteklerini ve daha sonra kendi isteğini ‘’senin istediğin
yerini değiştirmek, senin istediğin bisiklet almak ve benim
istediğim daha iyi notlar almak.’’ şeklinde söylemesi
gerekmektedir. Tüm grup hem diğer üyelerin hem de kendi
isteğini söylediğinde etkinlik sonlandırılır.
Bu etkinlik ‘’şu an gruptan ne istersiniz?’’ şeklinde
yapılabileceği gibi çatışma yaşadıkları belirgin kişilere yönelik
olarak da soru sorularak yapılabilir. Örneğin; öğrencilerden
153
ailelerine karşı isteklerini, arkadaşlarına karşı isteklerini ya da
öğretmenlerine karşı isteklerini söylemesi istenebilir.
Etkinlik sonunda şu sorular sorulabilir:
1.Kendi isteğinizi söylerken neler yaşadınız?
2.İstediğiniz şeyin ne olduğunu bulmaya çalışırken herhangi
bir zorluk yaşadınız mı?
3.İsteklerinizi grupta olduğu gibi diğer alanlarda da dile
getirebiliyor musunuz?
4.İsteklerinizi
söylediğinizde
ne
gibi
zorluklarla
karşılaşıyorsunuz?
EKLER
-
-VARSA-
Grup üyeleri isteklerini söylerken başka birine hakaret
ALINMASI
içermemesi gerektiği ve yapıcı isteklerin ifade edilmesi
GEREKLİ
gerektiği hatırlatılır.
TEDBİRLER
154
ETKİNLİK ADI
İSTERDİM Kİ….
KAZANIM
Ne istediğini tanımlayabilme
GÖSTERGE
Kendi isteklerini bilir.
İsteklerini karşısındakine ifade eder.
SINIF DÜZEYİ
9-11
KULLANILAN
Soru – cevap, tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Ekte verilen istek cümleleri kağıdı
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilerden ekte verilen cümleleri tamamlamaları ve
ifadeleri doğru-yanlış olarak tanımlaması istenir. Her öğrenci
bireysel olarak kendi kağıdında cümlelerini tamamladıktan
sonra paylaşım kısmına geçilir. Tek tek cümleler üzerinden
yanıtlar tartışılır. Daha sonra öğrencilere
şu
sorular
sorulabilir:
1.Cümleleri tamamlarken zorlandınız mı?
2.Buradaki
cümleler
üzerine
daha
önce
düşünmüş
müydünüz?
3.Kendi istediğiniz ile karşı tarafın istediği çakıştığı zaman ne
yapıyorsunuz?
4.Ne istediğinizi bilmeden sadece karşı tarafın dediğini
yaptığınız olaylar oldu mu?
5.Aile, arkadaş ve öğretmenlerinize karşı tutumlarınızda bir
farklılık var mı? Bu farklılık nereden kaynaklanıyor?
6.Çevrenizdekilere isteklerinizi söyleyebiliyor musunuz?
155
İSTEK CÜMLELERİ
I.
BÖLÜM
Elimde imkan olsa ………………….
Tekrar dünyaya gelsem …………………………..
Ailemden …………………………… isterdim.
Arkadaşlarımdan ……………………….. isterdim.
Kendimden …………………………….. isterdim.
Bundan 10 yıl sonra ………………………… istiyorum.
İsterdim ki …………………………………………
Ne Yanlış
Ne Doğru
BÖLÜM
Yanlış
II.
Doğru
EKLER
Benim isteklerim ailemin
isteklerinden daha önemlidir.
Ailem isterse isteklerimden
vazgeçebilirim.
Ailemle olan çatışmalarım
sonucunda hep benim
istediğim olur.
Aileme isteklerimi kolayca
söylerim.
156
Benim isteklerim
arkadaşlarımın isteklerinden
daha önemlidir.
Arkadaşlarım isterse
isteklerimden vazgeçebilirim
Arkadaşlarımla olan
çatışmalarım sonucunda hep
benim istediğim olur.
Arkadaşlarıma isteklerimi
kolayca söylerim.
Benim isteklerim
öğretmenlerimin isteklerinden
daha önemlidir.
Öğretmenlerim isterse
isteklerimden vazgeçebilirim.
Öğretmenlerimle olan
çatışmalarım sonucunda hep
benim istediğim olur.
Öğretmenlerime isteklerimi
kolayca söylerim.
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
157
ETKİNLİK ADI
ECZACIYI İKNA ET
KAZANIM
Çatışma çözme stratejisini fark edebilme
GÖSTERGE
Hangi çatışma çözme stratejisini (kaplumbağa, tilki,
oyuncak ayı, köpek balığı) kullandığını bilir ve söyler.
SINIF DÜZEYİ
5-8
KULLANILAN
Rol oynama, soru-cevap, beyin fırtınası
YÖNTEM
GEREKLİ
-
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilerden biri gönüllü olarak seçilir ve kendisine eczacı
rolü verilir. Diğer grup üyelerinden sırayla eczacıya gitmeleri
ve ölmekte olan eşleri için ücretsiz ilaç almaya çalışmaları
söylenir. Eczacı rolündeki grup üyesinin görevi ne olursa
olsun ilacı vermemektedir.
Sırayla tüm grup üyeleri eczacıyı ikna etmeye ve ilacı almaya
çalışırlar. Bu sırada uygulayıcı öğrencilerin stratejilerini
dikkatlice izler. Herkes ilacı almaya çalıştıktan sonra gruba şu
sorular yöneltilir:
1.Hangi arkadaşınızın stratejisi başarılı olmaya daha yakındı?
2.Eczacı karşısında kendinizi nasıl hissettiniz?
3.İlacı almak için yapabileceğiniz başka bir şey var mıydı?
Sorular tartışıldıktan sonra uygulayıcı tarafından öğrencilere
oyuncak ayı, baykuş, tilki, kaplumbağa ve köpek balığı
çatışma çözme stratejileri anlatılır. Her birinin çatışma
158
karşısında nasıl davrandıklarından bahsedilir. Bu bilgi
verildikten sonra her bir grup üyesinden eczacı karşısında
hangi çatışma çözme stratejisini kullandıklarını bulmaları
istenir.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
159
ETKİNLİK ADI
TORBADAN NE ÇIKARSA
KAZANIM
Farklı görüş öne sürebilme
GÖSTERGE
Verilen bir olaya birden fazla yaklaşımla yaklaşır.
SINIF DÜZEYİ
5-8
KULLANILAN
Canlandırma, rol oynama, soru-cevap, tartışma, akıl
YÖNTEM
yürütme
GEREKLİ
Ekte verilen problem durum kartı
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere problem durum okunur ve problemin çözümü
için en az iki yöntem bulmaları istenir. Her öğrenci ellerindeki
kartlara buldukları çözümleri ayrı ayrı yazdıktan sonra bu
çözümler bir torbaya atılır. Gönüllü olarak seçilen öğrenciler
problem durumu canlandırır ve tıkandıkları noktada torbadan
bir yöntem çekerler. Yönteme göre sorunu çözdükten sonra
canlandırma
yapan
öğrenciler çatışma
sonunda nasıl
hissettiklerini söylerler. Daha sonra farklı gönüllü öğrenciler
seçilir ve aynı şekilde canlandırma yapmaları ve torbadan
farklı bir yöntem çekerek, problemi o şekilde sonlandırmaları
istenir.
Uygulayıcı bu şekilde istediği kadar yöntemi canlandırmalı
olarak gösterebilir. Yeterince farklı yöntemin uygulandığını
düşündüğü
zaman
etkinliği
sonlandırabilir.
Etkinlik
sonrasında öğrencilerin verdikleri cevaplara uygun olarak
aşağıdaki sorulardan seçilenler sorulabilir:
160
1.Hangi yöntemler sonucunda olaydaki kişilerin ikisi de mutlu
oldular?
2.Hangi yöntemler sonucunda olaydaki kişilerin yalnızca biri
mutlu ayrıldı?
3.Bu sorunu çözmenin tek bir yöntemi mi vardı? İki tarafı da
mutlu edecek başka yöntemler düşünülebilinir miydi?
EKLER
Problem
Durum:
Mehmet’in
yetiştirdiği
tavuklar,
Ramazan’ın bahçesindeki domates ve salatalıklara zarar
vermiştir. Bunu gören Ramazan, Mehmet’in yanına gider ve
tavuklarına sahip çıkmasını, kendi ekinlerine zarar verdiğini
söyler. Mehmet ise tavukların sağlıklı yumurta vermesi ve
etlerinin daha iyi olması için dolaşmaları gerektiğini, bir
kafese kapatamayacağını söyler.
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
161
ETKİNLİK ADI
DEĞİŞTİR BAKALIM
KAZANIM
Farklı görüş öne sürebilme
GÖSTERGE
Verilen bir olaya birden fazla yaklaşımla yaklaşır.
SINIF DÜZEYİ
9-12
KULLANILAN
Canlandırma, soru-cevap, grup çalışması
YÖNTEM
GEREKLİ
MALZEME
YÖNERGE
Öğrenciler dört gruba ayrılır ve her grup sırayla önceden
hazırlanmış
problem
durum
kartlarından
çekerler
ve
öğrencilerden çektikleri problem duruma ait üretebildikleri
kadar çözüm üretmeleri istenir.
Daha sonra her grup
problem
ve
durumlarını
canlandırır
buldukları
çözüm
yollarından birini uygulamaya başlarlar. Uygulayıcı ‘’değiştir’’
dediği anda yeni bir çözüm bulmak ve onu canlandırmaya
başlamaları gerekmektedir. Grubun çözüm yolları tıkanana
kadar uygulayıcı ‘’değiştir’’ komutunu verebilir. Tüm gruplar
için etkinlik gerçekleştirildikten sonra aşağıdaki sorularla
süreç sonlandırılabilir:
1.Çözüm yolları üretirken zorlandınız mı?
2.Aynı olaya birden fazla yaklaşım görerek neleri fark
ettiniz?
162
EKLER
ÖRNEK PROBLEM DURUMLAR
Problem Durum 1: Komşunuzun köpeği devamlı sizin
bahçeye giriyor ve ektiğiniz çiçekleri mahvediyor.
Problem Durum 2: Yan sınıftan bir arkadaşınız devamlı
tuttuğunuz takım ile alay ediyor.
Problem Durum 3: Tiyatro kulübünde çok başarılı bir
performans sergilemenize rağmen başrol müdürün
kızına/oğluna verildi.
Problem Durum 4: Siz başka bir şehirde okumak
istiyorsunuz ancak aileniz onların olduğu şehirde bir
üniversiteye gitmeniz konusunda ısrarcı oluyor.
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
163
ETKİNLİK ADI
H2O
KAZANIM
Görüşler üzerinde uzlaşabilme
GÖSTERGE
Farklı görüşler üzerinden ortak bir yol bulur.
SINIF DÜZEYİ
5-8
KULLANILAN
Drama
YÖNTEM
GEREKLİ
Hidrojen – oksijen kartları, post-it, kalem
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere
su
molekülünün
nasıl
oluştuğunu
bilip
bilmedikleri sorulur. Eğer bilmiyorlarsa H2O formülünden
bahseder.
Kendilerine
beraber
su
molekülleri
oluşturacaklarını söyler ve molekül için iki hidrojen bir de
oksijen gerektiği bilgisini verir. Öğrencilerin 2/3’ü hidrojen
1/3’ü de oksijen olarak ayrılır. Bu ayrılmanın gizli olarak
yapılması gerekmektedir. Her öğrenci hazırlanmış kutudan
hidrojen ya da oksijen kartı çeker ancak bunu diğer grup
üyelerine göstermezler. Tüm gruba problem durum okunur
ve hidrojenlerin yalnızca bir tarafın mutlu olacağı/kazanacağı
bir çözüm üretmesi gerektiğini, oksijenlerin ise iki tarafın da
kazanacağı çözüm üretmesi gerektiği söylenir. Her öğrenci
bireysel olarak çözümlerini üretirler ve kendilerine verilen
post-it kâğıtlara yazıp kendi üzerlerine yapıştırırlar. Gruptan
bir ebe seçilir ve ebe iki hidrojen ve bir oksijen bulup su
molekülü oluşturmaya çalışır. Böylelikle iki farklı görüşün
arasına bir uzlaşmacı görüş koyması gerekmektedir. İlk su
164
molekülü tamamlandığında başka bir ebe seçilir ve dışarda
biri kalmayana kadar üçlü eşleştirmeler devam eder.
EKLER
Problem Durum: Ahmet eve geldikten sonra bilgisayar
oyunu oynamak istemekte ancak annesi Ahmet’in etüt
derslerine katılması gerektiğini düşünmektedir. Bu nedenle
her gün evde bir tartışma yaşanmaktadır.
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
165
ETKİNLİK ADI
DAVACIYIM HAKİM BEY!
KAZANIM
Görüşler üzerinde uzlaşabilme
GÖSTERGE
Farklı görüşler üzerinden ortak bir yol bulur.
SINIF DÜZEYİ
9-12
KULLANILAN
Rol oynama, soru-cevap, canlandırma, drama, beyin
YÖNTEM
fırtınası
GEREKLİ
-
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilerden üçerli grup olmaları istenir. Her gruptan birinin
davalı, birinin davacı diğerinin ise hâkim rolü üstleneceği
söylenir. Öğrenciler kendi aralarında rol dağılımı yaparlar.
Hâkim rolünü üstlenen öğrenciler dışarıya alındıktan sonra
davalı ve davacı rolündeki öğrencilerin kendi aralarında bir
çatışma
durumu
bulmaları
istenir.
Öğrenciler
kendi
senaryolarını oluşturduktan sonra hâkimler içeri alınır. Her
grup, diğer grup üyelerinin görebileceği şekilde mahkemesini
sırayla gerçekleştirir. Bir mahkeme canlandırıldıktan sonra
aşağıdaki sorular tüm gruba yöneltilir ve daha sonra diğer
canlandırmaya geçilir.
1.Sizce hakim her iki tarafı da mutlu edecek ikna edici bir
karar verdi mi?
2.Siz hakim olsanız nasıl bir uzlaşı yolu bulurdunuz?
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
166
GEREKLİ
TEDBİRLER
167
STRESLE BAŞEDEBİLME
Kazanımlar / Göstergeler
Konu:
Etkinlik
No
1
STRESLE BAŞ EDEBİLME
Sınıf
Düzeyi
5-12
2
6-12
3
8-12
4
9-12
Kazanım
Stres kavramını tanıma ve
bedensel, davranışsal,
düşünsel ve duygusal
boyutlarıyla stres yaşantıları
konusunda bilgilenme
Engellenme durumlarını ve bu
durumlara yönelik tepkilerini
fark edebilme
Stres ve başa çıkma ilişkisi
çerçevesinde etkin ve etkin
olmayan başa çıkma yollarını
tartışabilme
Stresle başa çıkmada etkin
yaklaşımları öğrenme ve stres
yaşantılarında bu yaklaşımları
kullanabilme
Gösterge
Stresin tanımını yapar ve stresin ayrı
ayrı duygu, düşünce, davranış ve
beden ile ilişkisini açıklar.
Kişisel stres yaşantılarını ve
belirtilerini fark eder.
Engellenme durumlarında neler
hissettiğini ve hangi davranışları
sergilediğini fark eder.
Stres yaşantıları ile nasıl başa çıktığını
fark eder.
Etkin ve etkin olmayan baş etme
yollarını ayırt eder.
Stresle etkin başa çıkma yolları
konusunda çeşitli yaklaşımları
(problem çözme, sosyal destek,
iyimserlik vb.) tanır.
Stresle etkin başa çıkma yolları
konusunda dağarcığını genişletir.
Öğrendiği yaklaşımların kendi stres
yaşantılarına uygulanabilirliğini
değerlendirir.
5
8-12
Ergenlik döneminde bedensel
ve duygusal değişimler
konusunda bilgilenme ve stres
yaşantılarını ifade etme
Gelişimsel olarak yaşamakta olduğu
bedensel ve duygusal değişimleri fark
eder.
Ergenlik dönemine özgü stres
kaynaklarını tanıyarak kendini olası
stres durumlarına hazırlar.
168
6
9-12
7
7-12
8
5-12
9
5-12
Düşünce-stres arasındaki
ilişkiyi anlayarak olumsuz iç
konuşmalarının ve işlevsel
olmayan düşünce biçimlerinin
yerine alternatifler üretebilme
Düşünce biçimi ile stres oluşumu
arasındaki ilişkiyi anlamlandırır.
Stres yaratan olumsuz iç
konuşmalarını ve işlevsel olmayan
düşüncelerini tanır.
Olumsuz düşünce biçimini
değiştirmeye yönelir.
Stres yaşantılarında duygularını Stresin, temelinde birden fazla duygu
tanıma ve bu duyguları uygun
barındıran bir yaşantı olduğunu görür.
yollarla ifade edebilme
Stres durumlarında yaşadığı duyguları
tanır.
Stres yaşantıları karşısında
bedensel rahatlama/gevşeme
ve nefes egzersizlerinden
yararlanma
Eğitim sürecindeki stres
kaynaklarının farkına vararak
ders çalışma ve ödev
hazırlamada etkili yollar
keşfetme
Bu duyguları uygun yollarla ifade eder.
Stresin bedensel olarak yansımalarını
fark eder.
Nefes ve gevşeme egzersizleri ile
zihnini ve bedenini gerilimden
arındırır.
Eğitim sürecinde öğrencilik rolünün
gereklerini yerine getirirken
karşılaştığı engelleri fark eder ve ifade
eder.
Ders çalışırken ya da ödev hazırlarken
yaşadığı stres belirtilerini fark eder.
10
11
5-12
8-12
Zamanı etkili bir şekilde
planlayabilme ve kullanabilme
Sınava hazırlanmada ve sınav
sırasında yaşadığı stres
belirtilerini (duygusal,
düşünsel, bedensel olarak)
tanıma
Verimli çalışma yolları kullanır.
Zamanı öncelikler doğrultusunda
kullanabilir.
Sorumluluklarını yerine getirmede
günlük ve haftalık plan yapar.
Sınava hazırlanırken ve sınav sırasında
yaşadığı stres belirtilerini fark eder.
Sınava ilişkin duygu ve düşüncelerini,
sınav performansı açısından
değerlendirir.
169
12
13
8 ve 12
5-12
Sınav stresi ile etkili başa
çıkma
Kişilerarası ilişkilerinde
(öğretmen, arkadaş vb.) stres
kaynaklarının farkına varma ve
kendini uygun yollarla ifade
etme
14
7-12
Olaylar/durumlar üzerindeki
kontrolünün farkına varma ve
sorumluluk alma
15
5-12
Stres yaşantıları karşısında
kendine bakım verebilme ve
yaşam biçimini düzenleyebilme
16
5-12
17
7-12
18
5-12
Stresle baş etmede kendini
olumlu algılama biçiminin
rolünü görebilme ve kendini
kabul etme
Sınava etkili hazırlanmanın yollarını
ifade eder.
Sınav kaygısıyla etkili başa çıkma
yollarını kullanır.
Sosyal ortamlarda stres kaynaklarını
ve yaşantılarını ifade eder.
Sosyal ortamlarda kendisini ifade eder.
Sosyal ortamlarda başkalarının
kendisini ifade etmesine olanak tanır.
Karşılaştığı olayların/durumların ne
kadarından kendisinin sorumlu
olduğunu gerçekçi bir şekilde
değerlendirir.
Olaylardaki/durumlardaki kendi payı
için sorumluluk alır.
Stres karşısında uyku düzeni,
beslenme vb. açılardan yaşam biçimini
düzenlemesi gerektiğini bilir.
Kişisel yaşantılarını zenginleştirmek ve
stresli durumlarında da odaklanmak
üzere hobi(ler) edinebileceğini bilir.
Kendini olumlu algılama biçiminin
davranışlarını nasıl etkilediğini fark
eder.
Kendine güven ve kendini kabul
duyguları geliştirir.
Fiziksel, sözel ya da duygusal Şiddeti çeşitli boyutlarıyla tanır.
şiddet yaşantılarını tanıma
Şiddet karşısında destek ve yardım
kaynaklarını öğrenir.
Haklarını, başkalarının haklarına da
Akran baskısına direnebilme
saygı duyarak aramanın önemini
kavrar.
Akran baskısı ile baş eder.
Arkadaşlarının uygun olmayan
isteklerine hayır diyebilir.
170
19
5-12
Etkili
sorun
çözme Günlük yaşamında kullandığı sorun
basamaklarını kullanabilme çözme yollarını ifade eder.
Etkili sorun çözme yollarını tanır ve
sorun çözme sürecinde kullanır.
171
ETKİNLİK ADI
STRESİN RESMİ
KAZANIM
“Stres kavramını tanıma ve bedensel, davranışsal, düşünsel
ve
duygusal
boyutlarıyla
stres
yaşantıları
konusunda
bilgilenme”
GÖSTERGE
“Stresin tanımını yapar ve stresin ayrı ayrı duygu, düşünce,
davranış ve beden ile ilişkisini açıklar.
Kişisel stres yaşantılarını ve belirtilerini fark eder.”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Alıştırma, Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Öğrenci sayısı kadar boş A4 kâğıdı, tahta kalemi, boya
MALZEME
kalemleri, Form 1 ve Form 2
YÖNERGE
Öğrencilerin her birine boş A4 kâğıdı dağıtın ve ardından
öğrencileri ve ortamı herkesin bireysel olarak uygulayacağı
bir etkinlik için hazırlayın. Tahtaya büyük harflerle “STRES”
yazın. Ardından öğrencilerden bu kavram dile getirildiğinde
akıllarına ilk gelen şey(ler)in resmini çizmelerini isteyin.
Resimlerini çizmeleri için öğrencilere yeterli zaman tanıyın
(15-20 dakika olabilir).
Resimlerin tamamlanmasının ardından öğrencilere Form
1’deki soruları yöneltin.
Soruların sınıf ortamında tartışma yoluyla yanıtlanmasının
ardından stresi tanımlayın; stres yaratan durum ya da
olaylara örnekler verin; stresli anlarda hangi duyguların ve
davranışların
yaşanabileceğini, bedendeki değişikliklerin
172
neler olabileceğini açıklayın. Bu bilgiler için Form 2’deki
açıklamalardan yararlanabilirsiniz.
Öğrencilerin sormak istedikleri soruları yanıtlayarak çalışmayı
tamamlayın.
EKLER
Form 1 ve Form 2
-VARSA-
Etkinlik başlangıcında, resim çizme konusunda öğrencilerin
ALINMASI
yaşayabilecekleri performans kaygısının önüne geçmek için
GEREKLİ
resimlerin
TEDBİRLER
değerlendirilmeyeceği bilgisi verilebilir.
toplanmayacağı
ve
biçimsel
olarak
173
ETKİNLİK ADI
EYVAH, SESLER!
KAZANIM
“Engellenme durumlarını ve bu durumlara yönelik tepkilerini
fark edebilme”
GÖSTERGE
“Engellenme durumlarında neler hissettiğini ve hangi
davranışları sergilediğini fark eder.”
SINIF DÜZEYİ
6-7-8-10-11-12
KULLANILAN
Hayal etme, Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Form 3’deki senaryo
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle
öğrencilerin
bir
senaryoyu
zihinlerinde
canlandırabilecekleri şekilde rahat oturmalarını sağlayın.
Ardından öğrencilerden Form 3’de verilen senaryoyu hayal
etmelerini bekleyin.
Senaryoyu hayal etmelerinin ardından öğrencilere şu soruları
yöneltin:
“Böyle bir durumu hayal etmek size nasıl geldi?”
“Hayalinizde neler hissettiniz?”
“Şimdi neler hissediyorsunuz?”
“Böyle bir durum karşısında gerçekte nasıl tepki verirdiniz?”
“Tepkilerinizi nasıl değerlendiriyorsunuz?”
“Ne yapsanız daha iyi bir sonuç elde ederdiniz?”
174
Tartışma yoluyla soruların yanıtlanmasını sağlayın ve stresin
büyük oranda engellenme durumları ile ortaya çıktığını,
engellenme doğrultusunda verilen tepkilerin kişileri zor
duruma düşürebileceğini ve kontrollü tepki vermenin önemli
olduğunu vurgulayarak çalışmayı sonlandırın.
EKLER
Form 3
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
175
ETKİNLİK ADI
BEN OLSAYDIM…
KAZANIM
“Stres ve başa çıkma ilişkisi çerçevesinde etkin ve etkin
olmayan başa çıkma yollarını tartışabilme”
GÖSTERGE
“Stres yaşantıları ile nasıl başa çıktığını fark eder.
Etkin ve etkin olmayan baş etme yollarını ayırt eder.”
SINIF DÜZEYİ
8-9-10-11-12
KULLANILAN
Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Form 4
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle öğrencilere “stresle baş etmek” kavramından neler
anladıklarını sorun. Stresle baş etmek için çeşitli yollara
başvurduğumuzu, ancak kullandığımız her yolun etkili
olamayabileceğini açıklayın. Etkin baş etme yollarının
öğrenilebilir olduğunu vurgulayın. Ardından Form 4’teki her
bir örnek olayı okuyun ve olaylardaki stresle baş etme
yollarının etkililiğini öğrencilerin tartışmasına sunun. Aynı
olayı
kendileri
yaşasalardı,
hangi
baş
etme
yollarını
kullanabileceklerini düşünmelerini sağlayın.
EKLER
Form 4
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
176
ETKİNLİK ADI
ETKİLİ YAKLAŞIM DAĞARCIĞI
KAZANIM
“Stresle başa çıkmada etkin yaklaşımları öğrenme ve stres
yaşantılarında bu yaklaşımları kullanabilme”
GÖSTERGE
“Stresle etkin başa çıkma yolları konusunda çeşitli
yaklaşımları (problem çözme, sosyal destek, iyimserlik vb.)
tanır.
Stresle etkin başa çıkma yolları konusunda dağarcığını
genişletir.
Öğrendiği
yaklaşımların
kendi
stres
yaşantılarına
uygulanabilirliğini değerlendirir.”
SINIF DÜZEYİ
9-10-11-12
KULLANILAN
Soru-cevap, tartışma, beyin fırtınası
YÖNTEM
GEREKLİ
Öğrenci sayısı kadar boş A4 kâğıdı, tahta kalemi
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle öğrencilere stres yaşantılarını sıralayabilecekleri
boş bir A4 kâğıdı dağıtın. Öğrencilerden bu kâğıtlara
yaşadıkları stres durumlarını sıralamasını isteyin ve onları
şimdilik bir kenara bırakmalarını söyleyin. Ardından tahtaya
büyük harflerle “İYİMSER OLMA”, “PROBLEM ÇÖZME”,
“SOSYAL DESTEK KULLANMA” ve “KENDİNE GÜVENME”
kavramlarını yazın.
Bu
kavramların
stres
durumlarında
kullanılabilecek
yaklaşımlardan bazıları olduğunu belirtin.
177
Öğrencilere bu yaklaşımları benimseyen kişilerin özelliklerinin
neler olabileceğini sorun ve beyin fırtınası yoluyla her bir
başlığın altında bir özellikler listesi oluşturun. Özellik
listesinde yer alabilecek örnek ifadelere Form 5’den
ulaşabilirsiniz.
Oluşturulan listeler çerçevesinde yaklaşımların açık bir
şekilde anlaşıldığından emin olun ve öğrencilerin A4
kâğıdında sıraladıkları stres durumlarında bu yaklaşımları
nasıl kullanabileceklerini tartışmaya açın. Paylaşımlarda etkin
başa çıkma yollarının her birinin üzerinde durun.
EKLER
Form 5
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
178
ETKİNLİK ADI
ERGEN OLARAK BEN…
KAZANIM
“Ergenlik döneminde bedensel ve duygusal değişimler
konusunda bilgilenme ve stres yaşantılarını ifade etme”
GÖSTERGE
“Gelişimsel olarak yaşamakta olduğu bedensel ve duygusal
değişimleri fark eder.
Ergenlik dönemine özgü stres kaynaklarını tanıyarak kendini
olası stres durumlarına hazırlar.”
SINIF DÜZEYİ
8-9-10-11-12
KULLANILAN
Alıştırma, Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Form 6
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle öğrencilere ergenlik döneminin fiziksel, duygusal,
sosyal ve cinsel yönlerden birçok değişikliğin yaşandığı bir
dönem
olduğu
ve
bu
değişikliklerden
dolayı
stres
yaşayabilecekleri bilgisini verin. Ardından Form 6’yı her
öğrenciye dağıtarak onlardan formdaki ifadeleri kendilerine
uygun bir şekilde tamamlamalarını isteyin.
Cümleleri
tamamlamalarının
ardından
gönüllü
olan
öğrencilerin istediği ifadeyi paylaşmalarına olanak sağlayın.
Bu dönemle ilgili bilgi ya da destek almak istediklerinde okul
rehberlik servisinden yararlanabileceklerini ifade edin.
Ergenlik dönemi ve stres ilişkisi çerçevesinde, yaşanan
sürecin
doğallığını
ve
dönemsel
olarak
yaşananların
üstesinden gelinebilirliğini vurgulayın.
179
Tercihe bağlı olarak ergenlik dönemi ile ilgili bilgilendirici
kitapçıklar ya da Powerpoint sunusu hazırlayabilir ve
öğrencilerle bunları paylaşabilirsiniz.
EKLER
Form 6
-VARSA-
Gönüllü olan öğrencilerin cümlelerini nasıl tamamladıkları
ALINMASI
üzerine
GEREKLİ
yaşantılarını dile getirmeniz, yaşananların normal/doğal
TEDBİRLER
karşılanmama riskinin önüne geçebilir ve öğrencilerin
konuşmaları
sırasında,
öğrencilerin
benzer
birbirlerini anlamalarını kolaylaştırabilir.
180
ETKİNLİK ADI
DÜŞÜNCELERİMİN GÜCÜ
KAZANIM
“Düşünce-stres arasındaki ilişkiyi anlayarak olumsuz iç
konuşmalarının ve işlevsel olmayan düşünce biçimlerinin
yerine alternatifler üretebilme”
GÖSTERGE
“Düşünce biçimi ile stres oluşumu arasındaki ilişkiyi
anlamlandırır.
Stres yaratan olumsuz iç konuşmalarını ve işlevsel olmayan
düşüncelerini tanır.
Olumsuz düşünce biçimini değiştirmeye yönelir.”
SINIF DÜZEYİ
9-10-11-12
KULLANILAN
Alıştırma, Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Tahta kalemi, Form 7 ve Form 8
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle öğrencilere stresin kişisel bir yaşantı olduğunu ve
ağırlıklı olarak da olay ya da durumlar karşısında yaşadığımız
stresin temelinde ya da sonucunda zihnimizde otomatik
olarak ortaya çıkan olumsuz düşüncelerin belirgin bir yere
sahip olduğu bilgisini verin. Ardından bir örnek üzerinden
düşüncelerin yaşadığımız duyguları ya da stres yaşantısını
nasıl etkilediğini tahtaya çizerek açıklayın. Bunun için Form
7’deki örnek ve şekilden yararlanabilirsiniz.
Stres ve düşünce ilişkisinin anlamlandırıldığından emin
olduktan sonra her öğrenci için Form 8’i dağıtın. Form 8’deki
181
soruların, yorumlanan örnekteki gibi, kendi stres yaşantıları
üzerinden yanıtlanması bekleyin.
Gönüllü
olan
düşünceleri
öğrencilerin
zihinlerinden
stres
yaşantılarında
geçirdiklerini
hangi
paylaşmalarını
sağlayın. “Olay ya da durum sırasında bu düşüncelerin
farkında olsalardı, başka neler yapabilirlerdi?” sorusu
üzerinden başka alternatifleri düşünmelerini ve tartışmalarını
isteyin.
EKLER
Form 7 ve Form 8
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
182
ETKİNLİK ADI
DUYGULARIM ÇEVREMİ KUŞATTIĞINDA…
KAZANIM
“Stres yaşantılarında duygularını tanıma ve bu duyguları
uygun yollarla ifade edebilme”
GÖSTERGE
“Stresin, temelinde birden fazla duygu barındıran bir yaşantı
olduğunu görür.
Stres durumlarında yaşadığı duyguları tanır.
Bu duyguları uygun yollarla ifade eder.”
SINIF DÜZEYİ
7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Rol oynama, Grup çalışması, Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Tahta kalemi, Form 9
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle öğrencilere stresin bir sonuç olduğu ve temelinde
birden fazla duygunun yer alabileceği bilgisini verin. Ardından
stresli anlara eşlik edebilecek temel bazı duyguların listesinin
yer aldığı Form 9’u her öğrenciye dağıtın.
Form 9’daki duyguların incelenmesinden sonra, bir stres
yaşantısını
örnek
olarak
ele
alın.
Örneği
seçerken
öğrencilerden kendilerini yoğun stres altında hissettikleri bir
durumu belirtmelerini de isteyebilirsiniz. Dilerseniz Form
10’daki yaşantıyı da kullanabilirsiniz (Örnek bir stres
yaşantısını ve etkinliğin devamında ifade edilen, rol
verilebilecek duygular listesini Form 10’da bulabilirsiniz).
Belirlediğiniz stres yaşantısını tahtaya yazın. Öğrencilere
böyle
bir
durumda
yaşanabilecek
duyguların
neler
183
olabileceğini sorun ve yaşantının temelinde olduğunu
düşündüğünüz bazı duyguları tahtaya sıralayın.
Duyguların sıralanması ile birlikte her bir duygu için rol
oynamaya gönüllü bir öğrenciye rol verin. Bir de stres
yaşantısı için bir öğrenciye rol verin. Rol oynama için sınıf
ortamında uygun bir ortam oluşturarak, bu ortamda duygular
için
seçilen
girmelerini
öğrencilerden
ve
bu
rolü
aldıkları
temsil
duygunun
edecek
rolüne
davranışlar
düşünmelerini bekleyin.
Stres yaşantısı için belirlenen öğrenciden ise bu duyguların
tam
merkezinde
olmasını
isteyin.
Duygu
rolündeki
öğrencilerden düşündükleri davranışlar çerçevesinde stres
rolündeki öğrenciyi etkileyecek şeyler yapmalarını bekleyin.
Canlandırmanın ardından öğrencilere rollerinden çıktıklarını
söyleyerek şu soruları yöneltin:
“… duygusu olarak stresle nasıl bir ilişki kurdunuz?”
Stres rolünü üstlenen öğrenciye ise şu soruları yöneltin:
“Çevrendeki duygulardan nasıl etkilendin? Bu duygularla
nasıl bir ilişki kurdun?”
Sınıftaki diğer öğrencileri de etkileşime dâhil ederek, bir olay
ya
da
durum
karşısında
stresin,
birbiriyle
bağlantılı
duyguların kişinin kendisini etkilemesine izin vermesiyle
ortaya çıkan çok boyutlu bir yaşantı olduğunu vurgulayın.
Stres altındayken yaşadıkları duyguları tanımalarının ve bu
duyguları uygun bir şekilde dışa vurmalarının önemini
tartışın.
EKLER
Form 9 ve Form 10
-VARSA-
-
ALINMASI
184
GEREKLİ
TEDBİRLER
185
ETKİNLİK ADI
DOĞRU NEFES AL VE GEVŞE
KAZANIM
“Stres yaşantıları karşısında bedensel rahatlama/gevşeme ve
nefes egzersizlerinden yararlanma”
GÖSTERGE
“Stresin bedensel olarak yansımalarını fark eder.
Nefes ve gevşeme egzersizleri ile zihnini ve bedenini
gerilimden arındırır.”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Alıştırma, Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Etkinlik öncesinde seçilen bir nefes ya da gevşeme egzersizi
MALZEME
YÖNERGE
Ruh sağlığı alanında “stresle başa çıkma” kapsamında
kullanılan nefes ve gevşeme egzersizlerinden birini seçin.
Seçtiğiniz
egzersizi
metin
üzerinden
kendiniz
uygulayabileceğiniz gibi, ses kayıtları üzerinden öğrencilere
dinletebilirsiniz de.
Baltaş, A. ve Z.’nin (1993) Stres ve Başa Çıkma Yolları
kitabındaki Progresif Gevşeme Egzersizi seçeneklerinizden
biri olabilir.
Öğrencilere stresin bedensel belirtilerini hatırlatmanızın
ardından,
nefes ve gevşeme egzersizlerinin zihnin ve
bedenin gerilimden arınmasında önemli etkiler yaratabileceği
bilgisini vererek egzersizi uygulamaya başlayın. Ortamın
186
egzersizin uygulanabileceği bir şekilde düzenlenmesine özen
gösterin.
Uygulamanın sonunda öğrencilere neler hissettiklerini sorun.
Doğru nefes alıp vermenin önemini ve gevşeme egzersizlerini
stresli olduğumuz anlarda ya da stres oluşmadan da
uygulayabileceğimizi belirterek süreci tamamlayın.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
187
ETKİNLİK ADI
VERİMLİ ÇALIŞIYOR MUYUM?
KAZANIM
“Eğitim sürecindeki stres kaynaklarının farkına vararak ders
çalışma ve ödev hazırlamada etkili yollar keşfetme”
GÖSTERGE
“Eğitim sürecinde öğrencilik rolünün gereklerini yerine
getirirken karşılaştığı engelleri fark eder ve ifade eder.
Ders çalışırken ya da ödev hazırlarken yaşadığı stres
belirtilerini fark eder.
Verimli çalışma yolları kullanır.”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Alıştırma, Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Form 11
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle eğitim-öğretim sürecinde öğrencilik rolünü yerine
getirmenin bir boyutu olarak verimli ders çalışmanın önemi
üzerinde durun. Ardından öğrencilere Form 11’i dağıtın ve
formdaki ifadelerden yerine getirebildiklerinin karşısına (X)
işareti koymaları yönergesini verin.
Formların doldurulması ile gönüllü öğrencilerin ders çalışma
ya
da
ödev
yapma
konusunda
yapabildiklerini
ve
yapamadıklarını paylaşmasına olanak tanıyın. Yapabildikleri
ve yapamadıkları karşısında neler hissettiklerini sorun.
Engellerinin farkında olmanın stres belirtilerini azaltmanın
temel koşulu olduğunu vurgulayın.
188
Formdaki ifadelerin verimli çalışma için yollardan bazıları
olduğunu belirterek, çalışmalarında verimi arttırmak için
neler yapabilecekleri üzerinde tartışın.
EKLER
Form 11
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
189
ETKİNLİK ADI
ZAMANIMI PLANLIYORUM
KAZANIM
“Zamanı etkili bir şekilde planlayabilme ve kullanabilme”
GÖSTERGE
“Zamanı öncelikler doğrultusunda kullanabilir.
Sorumluluklarını yerine getirmede günlük ve haftalık plan
yapar.”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Alıştırma, Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Form 12
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere, yapacakları işler için zamanlarının az olmasının
önemli bir stres kaynağı olabileceği ve çoğu zaman böyle
durumlarda işlerin yarım bırakıldığı ya da ertelendiği bilgisini
verin. Yarım bırakma ya da ertelemenin bir tür kaçış
olduğunu vurgulayın. Ardından zamanı etkili bir şekilde
planlamanın, bu tür sorunların oluşmasını önlemenin en
uygun yolu olduğunu belirtin.
Her öğrenciye Form 12’yi dağıtın ve öğrencilerden formdaki
başlıklar çerçevesinde yapılacak işlerini listelemelerini, bu
işleri öncelik sırasına koymalarını ve ardından da haftalık ve
günlük plan yapmalarını bekleyin.
Planların yapılması ile birlikte öğrencilere;
1. Neler hissettiklerini,
2. Planlarının uygulanabilirliğini,
190
3. Planlarını uygulamak için neler yapabileceklerini
sorun.
Plan yapmak kadar, yapılan planın uygulamaya konulmasının
da önemli olduğunu vurgulayarak etkinliği sonlandırın.
EKLER
Form 12
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
191
ETKİNLİK ADI
SINAV DEMİŞKEN…
KAZANIM
“Sınava hazırlanmada ve sınav sırasında yaşadığı stres
belirtilerini (duygusal, düşünsel, bedensel olarak) tanıma
GÖSTERGE
“Sınava hazırlanırken ve sınav sırasında yaşadığı stres
belirtilerini fark eder.
Sınava ilişkin duygu ve düşüncelerini, sınav performansı
açısından değerlendirir.”
SINIF DÜZEYİ
8-9-10-11-12
KULLANILAN
Alıştırma, Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Tahta kalemi, Form 13
MALZEME
YÖNERGE
Öncelikle eğitim-öğretim yaşamı boyunca öğrenci başarısını
değerlendirme araçları olarak sınavların, önemi ve anlamı
oranında ciddi stres kaynakları olabildiği açıklamasıyla
konuya giriş yapın. Tahtaya büyük harflerle “SINAV” yazın.
Ardından her öğrenciye Form 13’ü dağıtın ve öğrencilerden
sınav kelimesini duydukça, gördükçe ve sınav anlarını hayal
ettikçe
yaşadıklarına
dayalı
olarak
formdaki
soruları
yanıtlamalarını isteyin.
Gönüllü
olan
öğrencilerin
paylaşımları
ile
sınav
performansının sınava ilişkin stres belirtilerinden önemli
oranda etkilendiği ve bu belirtileri en uygun düzeye çekmenin
performansın da olumlu yönde artmasını sağlayacağını
vurgulayarak etkinliği sonlandırın.
192
EKLER
Form 13
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
193
ETKİNLİK ADI
OLUMLUYU BUL!
KAZANIM
“Sınav stresi ile etkili başa çıkma”
GÖSTERGE
“Sınava etkili hazırlanmanın yollarını ifade eder.
Sınav kaygısıyla etkili başa çıkma yollarını kullanır.”
SINIF DÜZEYİ
8 ve 12
KULLANILAN
Alıştırma, Soru-cevap, Tartışma, Grup çalışması
YÖNTEM
GEREKLİ
Renkli kartonlar, bir A4 kâğıdının sekize ayrılmış parçaları,
MALZEME
tack-it yapıştırıcı, tahta kalemi
YÖNERGE
Öncelikle sınav stresi ile başa çıkmanın hem sınava hazırlık
sürecinde hem de sınav sırasında performansa olumlu etkileri
olacağı bilgisi ile konuya giriş yapın. Sınava etkili bir şekilde
nasıl hazırlanılabileceğini beyin fırtınası yoluyla tartışın. Etkili
yolları (doğru nefes alma-verme, düzenli uyku ve beslenme,
verimli çalışma yolları kullanma, amaç yönelimli çalışma vb.)
tahtaya yazın.
Ardından sınıf ortamında üç köşe belirleyin ve her köşenin
duvarına bir renkli karton yapıştırın. Kartonları daha önceden
her birinin üzerinde ayrı ayrı “Olumlu Duygular”, “Olumlu
Düşünceler”, “Olumlu Davranışlar” yazacak şekilde hazırlayıp
duvara yapıştırabilirsiniz.
Öğrencilere sınava ilişkin olumsuz duygu, düşünce ve
davranışların
sınav
stresinde
önemli
rolleri
olduğunu
hatırlatın ve sınava ilişkin duygu, düşünce ve davranışlarını
yeniden gözden geçirmelerini isteyin. Şimdi sıranın sınava
194
ilişkin olumsuzların yerine olumlu duygu, düşünce ve
davranışlar geliştirmeye geldiğini belirterek, daha önceden
kesilmiş kâğıt parçalarına sınav hakkında olumlu duygular,
olumlu
düşünceler ve
olumlu
davranışlar yazmalarını
söyleyin. Kâğıtlara aktarımlar için yeterli süreyi verdikten
sonra her öğrencinin olumlu duygular, olumlu düşünceler ve
olumlu davranışlar notlarını okumasını ve ardından kâğıtlarını
ilgili köşedeki renkli kartonlara yapıştırmalarını bekleyin.
Sınava etkili bir hazırlık sürecine paralel olarak olumlu
cümleler kurmanın önemini vurgulayın. Olumlu cümlelerle
uygulamayı tamamlayın.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
195
ETKİNLİK ADI
NASIL ANLATSAM KENDİMİ?
KAZANIM
“Kişilerarası ilişkilerinde (öğretmen, arkadaş vb.) stres
kaynaklarının farkına varma ve kendini uygun yollarla ifade
etme”
GÖSTERGE
“Sosyal ortamlarda stres kaynaklarını ve yaşantılarını ifade
eder.
Sosyal ortamlarda kendisini ifade eder.
Sosyal ortamlarda başkalarının kendisini ifade etmesine
olanak tanır.”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Kâğıt-kalem
MALZEME
YÖNERGE
İlişkilerimizde içinde bulunduğumuz sosyal role (öğrenci,
arkadaş vb.) göre çeşitli stres yaşantılarımız olabileceği bilgisi
ile konuya giriş yapın. Bu stres yaşantılarını örneklendirin
(okulda öğretmenlerle kurallara uyma konusunda sorun
yaşama, arkadaşları tarafından alay edilme, anne-baba ile
eve gelme saatlerinde anlaşamama vb.).
Ardından
öğrencilere,
çevresindeki
insanlarla
kurduğu
ilişkileri ve bu ilişkilerde yaşadığı sorunları düşünmelerini
söyleyin. Bu sorunlarından en çok stres altında hissettiği
durum ya da olayı bir kâğıda yazmalarını isteyin. Yazdıkları
196
stres yaşantısının altına yaşadıkları duyguları sıralamalarını
söyleyin. Ardından öğrencilere şu soruları yöneltin:
“Sıraladığınız bu duyguları karşıdaki kişiye/kişilere doğrudan
aktarmak ne gibi sonuçlara yol açabilir?”
“Bu duyguları genellikle karşınızdaki kişiye/kişilere nasıl ifade
ediyor ya da aktarıyorsunuz?”
“Karşınızdaki kişi(ler) olay ya da durumla ilgili neler
hissediyor olabilir?”
“Karşınızdaki kişi(ler) size kendini nasıl ifade ediyor ya da
aktarıyor?”
“Aranızda ne olursa, birbirinizi daha iyi anlayabilir ve
kendinizi anlaşılmış hissedebilirsiniz?”
Gönüllü öğrencilerin kişilerarası ilişkilerinde yaşadıkları stres
durumunu ve duygularını ifade etme yollarını sorular
üzerinden paylaşmalarını sağlayın. Sonuçlarını düşünmeden
duygularını ifade etmenin riskli olabileceğini, duyguların
kontrollü ve uygun bir şekilde ifade edilmesinin önemli
olduğunu vurgulayarak tartışmayı sonlandırın.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
197
ETKİNLİK ADI
NE KADAR PAYIM VAR?
KAZANIM
“Olaylar/durumlar üzerindeki kontrolünün farkına varma ve
sorumluluk alma”
GÖSTERGE
“Karşılaştığı olayların/durumların ne kadarından kendisinin
sorumlu olduğunu gerçekçi bir şekilde değerlendirir.
Olaylardaki/durumlardaki kendi payı için sorumluluk alır.”
SINIF DÜZEYİ
7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Alıştırma, Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Form 14
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere çoğu zaman kontrol altına almakta güçlük
çektiğimiz olay ya da durumlara yüklediğimiz, gerçekliği
tartışılabilir anlamlar nedeniyle kendimizi stres altında
hissedebileceğimiz bilgisini verin. Kontrol altına almakta
güçlük çektikleri olay ya da durumlara örnekler vermelerini
isteyin ve böyle anlarda neler hissettiklerini ve neler
yaptıklarını
sorun.
Gönüllü
öğrencilerin
paylaşımları
üzerinden olaylar ya da durumlar hakkında gerçekçi bir
değerlendirme yapmanın önemini tartışın.
Ardından Form 14’ü her öğrenciye dağıtın ve öğrencilerden
formdaki
olay
ya
da
durumlarda
belirtildiği
gibi
davrandıklarında ne kadar gerçekçi bir değerlendirmeye göre
hareket etmiş olabileceklerini her madde için düşünmelerini
ve yazmalarını isteyin. Öğrencilerin formdaki ifadeleri
198
değerlendirmelerinden
sonra,
gönüllü
öğrencilerden
yazdıklarını ve düşündüklerini paylaşmalarını bekleyin.
Paylaşımlarla
almanın
birlikte
önemini
davranışlarımızın
vurgulayın.
Bununla
sorumluluğunu
birlikte
kontrol
edilebilen ya da edilemeyen olaylar ya da durumlarda
sorumluluğun ne kadarının kendi davranışlarımızla bağlantılı
olduğunu fark etmemizin olay ya da durum sonucunda
yaşadığımız duygularla büyük oranda ilişkili olacağı bilgilerini
verin.
Gerçekçi değerlendirmelerle ne kadar sorumluluk alacağımızı
belirlemenin özellikle kontrol etmekte güçlük çektiğimiz olay
ya da durumlarda yaşanabilecek stresi önlemede etkili bir yol
olduğu vurgusu ile tartışma sürecini tamamlayın.
EKLER
Form 14
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
199
ETKİNLİK ADI
BENİ RAHATLATAN ŞEYLER
KAZANIM
“Stres yaşantıları karşısında kendine bakım verebilme ve
yaşam biçimini düzenleyebilme”
GÖSTERGE
“Stres karşısında uyku düzeni, beslenme vb. açılardan
yaşam biçimini düzenlemesi gerektiğini bilir.
Kişisel yaşantılarını zenginleştirmek ve stresli durumlarında
da odaklanmak üzere hobi(ler) edinebileceğini bilir.”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Form 15, tahta kalemi
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere stres ve beden ilişkisi çerçevesinde dengeli
beslenme, spor yapma, düzenli uyku gibi alışkanlıkların stresi
azaltıcı ya da önleyici etkileri olduğu yönünde bilgiler vererek
konuyu açın.
Her öğrenciye Form 15’i dağıtın ve öğrencilerden stresle başa
çıkmada bedensel olarak kendilerine olumlu etkileri olan
aktiviteleri ve sosyal yaşamında yapmaktan zevk aldığı
şeyleri listelemelerini isteyin. Ayrıca ders çalışma ve
öğrencilik
sorumluluklarını
yerine
getirmenin
dışında
yapmaktan zevk aldığı uğraşların bir listesini oluşturmasını
bekleyin.
Gönüllü öğrencilerin listelerini paylaşmalarına olanak tanıyın
ve paylaşımlarda aktivitelerin ve uğraşların onları nasıl
200
olumlu yönde etkilediğini açıklamalarını isteyin. Diğer
öğrencilerin de kendilerine uygun buldukları aktiviteleri
uygulamaya başlayabilecekleri düşüncesi ile görsel açıdan
çeşitlilik oluşturması için paylaşılan hobileri tahtaya yazın.
Hobilerin stresle baş etmenin yanı sıra, kişisel yaşantıları
zenginleştirmede etkili oldukları vurgusu ile paylaşım ve
tartışma sürecini tamamlayın.
EKLER
Form 15
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
201
ETKİNLİK ADI
OLUMLU CÜMLELER BOMBARDIMANI
KAZANIM
“Stresle baş etmede kendini olumlu algılama biçiminin rolünü
görebilme ve kendini kabul etme”
GÖSTERGE
“Kendini olumlu algılama biçiminin davranışlarını nasıl
etkilediğini fark eder.
Kendine güven ve kendini kabul duyguları geliştirir.”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Alıştırma, Soru-Cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Etkinlik öncesinde hazırlanacak olan; A4 kâğıtlarından
MALZEME
kesilmiş parçalarda yazan sorular, içerisinde bu soru
kâğıtlarının yer alacağı bir torba
YÖNERGE
Etkinlik öncesinde birkaç tane A4 kâğıdını sekize ayırarak her
bir parçaya öğrencilerin olumlu özelliklerini ifade etmelerine
olanak sağlayacak sorular yazın. Bunun için Form 16’daki
sorulardan yararlanabileceğiniz gibi forma yeni sorular
ekleyebilir ya da benzer başka bir soru listesi formu
kullanabilirsiniz. Hazırladığınız soru kâğıtlarını katlayarak bir
torbaya koyun.
Sınıf ortamında her öğrencinin torbadan en az bir kez kâğıt
çekmelerini
sağlayacak
şekilde
bir
düzenleme
yapın.
Öğrencilerden çektiği kâğıtta yazanları okumalarının ve
uygulamalarının ardından kâğıdı katlayarak yeniden torbaya
atmaları, torbayı karıştırarak başka arkadaşlarına vermeleri
beklenebilir. Alıştırmanın olabildiğince hızlı ilerlemesi ilk akla
202
gelenlerin paylaşılmasını ve art arda olumlu cümlelerin
kurulmasını sağlayacaktır.
Alıştırmanın sonunda öğrencilere ne hissettiklerini sorun.
Olumlu cümleleri tekrarlamanın, strese eşlik eden olumsuz
duygu ve düşüncelerin azalmasında ya da ortaya çıkmalarının
önlenmesinde etkili olacağını vurgulayın. Kendine dair olumlu
cümlelerin kurulma sıklığı ile kendine güvenli davranışlar
sergileme arasındaki ilişkiyi tartışarak etkinliği sonlandırın.
EKLER
Form 16
-VARSA-
Etkinlik sırasında öğrencilerin cümlelerini, kurulan olumlu
ALINMASI
cümlelerin ardına olumsuz ifadelerin gelmemesi açısından,
GEREKLİ
“… ama” ile devam ettirmelerine izin vermeyin.
TEDBİRLER
203
ETKİNLİK ADI
ŞİDDETE SIFIR TOLERANS
KAZANIM
“Fiziksel, sözel ya da duygusal şiddet yaşantılarını tanıma”
GÖSTERGE
“Şiddeti çeşitli boyutlarıyla tanır.
Şiddet karşısında destek ve yardım kaynaklarını öğrenir.”
SINIF DÜZEYİ
7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Konu ile ilgili bilgilerin, yapılan araştırmaların ya da literatür
MALZEME
taramasının aktarılabileceği bir ön hazırlık (PowerPoint
sunusu hazırlanabilir)
YÖNERGE
Öğrencilere günlük yaşamda önemli bir sınır ihlali olarak
şiddet yaşantılarının neler olabileceğini sorun ve sınıfta bir
tartışma
başlatın.
Şiddet
türlerini
çeşitli
örneklerle
açıklayarak, öğrencilerin günlük yaşamda ya da medya vb.
aracılığıyla tanık oldukları şiddetin hangi türde ifade
edilebileceğini paylaşmalarını bekleyin. Sizin verdiğiniz
örneklere, örnekler eklemelerini sağlayarak şiddet hakkında
detaylı bir bilgilendirme yapın. Bunun için şiddeti çeşitli
boyutlarıyla
ele
aldığınız,
şiddet
karşısında
yardım
alınabilecek kurum ya da destek kaynaklarının neler
olabileceğini aktardığınız bir PowerPoint sunusunu daha
önceden hazırlamış olmanız konunun daha verimli bir şekilde
ele alınmasını sağlayacaktır. Form 17’de şiddet hakkında
detaylandırmanız beklenen kısa notlar yer almaktadır.
204
Ardından öğrencilere şu soruları yöneltin ve soruların
tartışma yoluyla, gerektiğinde bilgilendirmeler yaparak,
cevaplanmasını sağlayın.
“Örnek olarak belirttiğimiz bu şiddet yaşantılarını dinlemek,
şiddet yaşantılara tanık olmak size nasıl geliyor?”
“Şiddet karşısında kendinizi nasıl hissediyorsunuz?”
“Herhangi bir şiddet olayı ya da durumu ile karşılaştığınızda
neler yapabilirsiniz?”
“Başkalarının şiddet yaşantısına tanık olduğunuzda neler
yapabilirsiniz?”
“Nerelere
başvurabilirsiniz
ya
da
kimlerden
yardım
alabilirsiniz?”
Hiç kimsenin ve hiçbir canlının şiddeti hak etmeyeceği,
şiddetin tolerans gösterilemeyecek ciddi bir sınır ihlali olduğu
yönünde bilgilendirme ve vurgu ile tartışma sürecini
tamamlayın.
EKLER
Form 17
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
205
ETKİNLİK ADI
HAYIR DİYEBİLMEK
KAZANIM
“Akran baskısına direnebilme”
GÖSTERGE
“Haklarını, başkalarının haklarına da saygı duyarak
aramanın önemini kavrar.
Akran baskısı ile baş eder.
Arkadaşlarının uygun olmayan isteklerine hayır diyebilir.”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Alıştırma, Grup çalışması, Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Form 18’deki örnek olaylar, tahta kalemi
MALZEME
YÖNERGE
Tahtaya büyük harflerle “AKRAN BASKISI” yazın ve
öğrencilerden bu kelimeyi duyduklarında akıllarına ilk gelen
şeyleri
söylemelerini
isteyin.
Beyin
fırtınası
yoluyla
paylaşımlar doğrultusunda akran baskısını tanımlayın.
Ardından öğrencilere yaşadıkları ya da tanık oldukları akran
baskısı
yaşantılarına
örnekler
vermelerini
söyleyerek
konunun daha derin anlaşılmasını sağlayın.
Öğrencileri dört gruba ayırın ve Form 18’deki örnek
olaylardan her birini bir gruba dağıtın. (Grup sayısının fazla
oluşuna
göre
örnek
olay
sayısını
benzer
örneklerle
arttırabilirsiniz)
Ardından her gruba kendilerine verilen örnek olaylar,
kendilerinin başına gelmiş olsaydı neler yapabileceklerini
206
aralarında tartışmaları ve örnekteki kişilere “hayır” demenin
yollarını öneriler halinde sıralamaları yönergesini verin.
Aralarında bu önerileri daha sonra tüm gruba aktaracak bir
sözcü belirlemelerini isteyin.
Örnek olayların tartışılması ve önerilerin geliştirilmesi için
yeterli zamanı sunduktan sonra, örnek olayları bir kez daha
okuyun ve sözcüler aracılığıyla her grubun önerilerini
paylaşmasına ortam hazırlayın. Bunun için sözcülerin
gerekiyorsa tahtayı kullanmalarını sağlayabilirsiniz.
Geliştirilen önerilere tüm sınıfın katkı yapmasını destekleyin.
Akran baskısına direnmenin ve kendi haklarının ihlal
edilmesine izin vermeyecek şekilde “Hayır diyebilme” becerisi
geliştirmenin,
başkalarının
haklarını
davranışlarda
bulunmamanın
ise
önemini
ihlal
edecek
tartışarak
ve
vurgulayarak etkinliği sonlandırın.
EKLER
Form 18
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
207
ETKİNLİK ADI
SORUNLARIMI ÇÖZEBİLİRİM
KAZANIM
“Etkili sorun çözme basamaklarını kullanabilme”
GÖSTERGE
“Günlük yaşamında kullandığı sorun çözme yollarını ifade
eder.
Etkili sorun çözme yollarını tanır ve sorun çözme sürecinde
kullanır.”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Alıştırma, Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Form 19
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere sorun olarak nitelendirdiğimiz anların ya da karar
verme durumlarının bizler için önemli bir stres kaynağı
olabileceği bilgisini vererek sorun çözme konusunu açın.
Ardından
öğrencilerden
sorun
olarak
nitelendirdikleri
durumlara örnekler vermelerini isteyin. Sorunun gerçekten
kendilerine ait olup olmadığını ayırt etmelerine yardımcı olun.
Sorunun kendilerine ya da başkalarına ait olduğunu fark
etmenin “yardım etme” ve “sorun çözme” arasındaki farkı
anlamalarında
önemli
olduğunu
belirtin.
Başkalarının
sorunlarını onlar adına çözmeye çalışmak yerine alternatif
olarak yardımcı olma kavramını önerin.
Ardından öğrencilerin her birinden kendilerine ait olan bir
sorunu düşünmelerini isteyin. Sorunlarını düşünmelerinin
ardından öğrencilere şu soruları yöneltin:
208
“Bu sorunu çözmek için genellikle neler yapıyorsunuz?”
“Çözüm yolunuz işe yarıyor mu?”
“Daha önce çözdüğünüzü düşündüğünüz halde, sorunu
tekrar yaşadığınız oldu mu?”
“Sorununuzu
çözmede
başka
yollar
da
olabileceğini
düşündünüz mü?” (Düşündülerse, “Neden bu çözüm yolunda
karar kıldınız?”)
Gönüllü olan öğrencilerin sorunları üzerinden soruları
yanıtlamalarının ardından, her öğrenciye sorun çözme
basamaklarının yer aldığı Form19’u dağıtın.
Öğrencilere sorunlarını bir de bu basamakları göz önünde
bulundurarak çözmeye çalışmaları yönergesini verin ve
formu doldurmalarını söyleyin.
Formları doldurmalarının ardından öğrencilere sorun çözme
sürecinde sorun çözme basamaklarını kullanmanın önemini
anlatın.
EKLER
Form 19
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
209
Form 1
1. “Stres” kelimesini duyduğunuzda ve tahtada gördüğünüzde aklınıza ilk neler
geldi ve neyi/neleri çizdiniz?
2. Resminize baktığınızda ne hissediyorsunuz?
3. Resminizde neler oluyor?
4. Resminizin bir duygusu olsa, bu hangi duygu olurdu?
5. Resminize dayanarak stresi nasıl tanımlarsınız?
6. Stresli olduğunuz durumlara/olaylara örnek verebilir misiniz?
210
Form 2
Stres, temelinde engellenme ya da tehdit hissi uyandıran olay ya da durumlar
karşısında psikolojik bir zorlanmayı ifade eder.
Stres yaratan olay ya da durumlar herkeste aynı etkiyi uyandırmadığından, stres
kişisel bir yaşantıdır.
Stres yaşantılarına yaşamın her döneminde rastlanabilir. Stres verici hiçbir
yaşantının olmayışı da bir stres kaynağıdır.
Stres yaratan olay ve durumlara örnekler: Eğitim-öğretim sürecinde başarılı olamama
korkusu, arkadaşları tarafından alay edilme, okul kurallarına uyamama, aile ile çatışma
yaşama, duygusal olarak ilgi duyduğu kişiden karşılık görememe…
Stresin duygusal belirtileri: kaygı, korku, yetersizlik, huzursuzluk, çaresizlik, üzüntü,
utanç, pişmanlık, çökkünlük, öfke, heyecan, gerilim…
Stresin davranışsal belirtileri: Okul başarısında düşüş, içe kapanma, karar vermekte
güçlük, sigara ve alkol kullanımında artış, aile içi çatışmalar, arkadaş çevresinden
uzaklaşma, uyku bozuklukları ve nefes almakta güçlük, hazımsızlık, boşaltım sorunları
vb. somatik belirtiler…
Stresin bedensel belirtileri: kalp çarpıntısı, kas gerilmesi, aşırı terleme, nefes alıp verme
güçlüğü, boğaz ve ağızda kuruluk, baş ağrısı, mide kasılması, dişlerini sıkma…
211
Form 3
Senaryo:
Başarısız olmaktan çok korktuğunuz bir dersin sınavına girdiğinizi hayal edin. Sınav
öncesinde çok çalıştınız ve çalışmalarınızın karşılığını almayı umuyorsunuz. Dersin adı
geçtiğinde bile kalbiniz hızlı hızlı atmaya başlıyor ve sınav kâğıdınızda yazılanları yanlış
okumaktan bile korkuyorsunuz.
Sınav anındasınız! Çalıştığınız konulara ilişkin sorularla karşılaşmaktan memnunsunuz;
ancak soruları yanıtlamak için verilen sürenin size yetmeyeceğini düşünüyorsunuz. Bu
düşünceyi zihninizden uzaklaştırıp sorulara odaklanmaya çalışıyorsunuz.
İki soruyu yanıtladınız ve derin bir nefes aldınız. Diğer sorular için zihninizi açık tutmaya
çalışıyorsunuz. Ancak o sırada yan masada oturan arkadaşınızın masasından
arkadaşınız hareket ettikçe artık sizi rahatsız edecek sesler geldiğini fark ediyorsunuz.
Sesler yükseldikçe yükseliyor!
Bu seslere sonra öğretmeninizin yürürken ayakkabısından çıkan sesler ekleniyor.
Dikkatiniz dağıldıkça dağılıyor ve zaman daralıyor…
212
Form 4
Örnek Olay
Etkin/Etki
n Değil
Siz olsaydınız ne
yapardınız?
Ahmet, sınıfta söz aldığında çok heyecanlanıyor
ve konuşmaya başladığında sesi titriyor. Sesi
titredikçe arkadaşlarının onunla alay etmesinden
korktuğu için yanıtından emin olduğu sorularda
bile söz alıp konuşmuyor.
Duygu, ödev yapmaktan hiç hoşlanmıyor. Motive
olamadığından ödevlerini yapmayı erteliyor ve
ödevleri hep geç saatlere kaldığından ödev
yapmaya başladığında uykusu geliyor. Uykusu
geldiği gerekçesi ile ödevlerini yapmıyor.
Metin, arkadaşları tarafından sevilmediğine
inanıyor ve bunun için kendisini iyi bir arkadaş
olamamakla suçluyor. Arkadaşlarının sevgisini
kazanmak için onların kendisinden istedikleri her
şeyi yapmaya çalışıyor. Bu istekleri yerine
getirebilmek için kendi istemediği şeyleri bile
yapıyor.
Sinem, ailesinin onu hiçbir şekilde hiçbir zaman
anlayamayacağını düşünüyor. Bu düşünce ile
onlara kendini hiç anlatmıyor ve genellikle
zamanını odasında yalnız geçiriyor.
Sinan, kendisini çirkin ve yetersiz buluyor. Bu
nedenle aynaların da gereksiz olduğunu
düşünüyor, günlük temizliğine dikkat etmiyor,
giyimine özen göstermiyor.
213
Form 5
Örnek Özellikler
İyimser Olma
Değerlendirmelerini gerçekçi yapma
Esnek olma
Problem Çözme
Farklı çözüm yolları araştırma
Engeller karşısında pes etmeme
Yaşadıklarından geleceğe dönük ders çıkarma Problemin çözümü için çaba gösterme
Değiştirebileceği şeyleri değiştirme inancına ve
umuduna sahip olma
Değiştiremeyeceği şeyleri kabul etme
En uygun ve uygulanabilir olan
Çözüm yolunu arama
…
…
Sosyal Destek Kullanma
Kendine Güvenme
Yardım alma
Olumlu yönlerinin farkında olma
Paylaşma
Yakın ilişki kurma
…
Girişken olma
Kendiyle barışık olma
…
214
Form 6
1. Bir
ergen
olarak
fiziksel
………………………………………………
değişiklikler
yaşıyorum.
2. …………………………………………...………… duygularını çok yoğun yaşıyorum.
3. Bedenim ………………………………………………………………………………...
4. Eskiye göre daha çok ……………………………………………………….. istiyorum.
5. Geleceğim ………………………………………………………………………………
6. ……………………………………………………………...……. kontrol edemiyorum.
7. …………………………………….…………………………….. düşüncelerim değişti.
8. Benim için …………………………………………………………...……. çok önemli.
9. Annemle ilişkim ………………………………………………………………………..
10. Babamla ilişkim ………………………………………………………………….……..
11. Arkadaşlarım ……………………………………………………………………………
12. ………………………………………………………………………..…. ihtiyacım var.
13. Dünya …………………………………………………………………………………..
14. Yaşamak ………………………………………………………………………………...
215
Form 7
Örnek
Olay (A) -geçmesi
Çok sevdiğiniz bir arkadaşınızın size “merhaba” demeden yanınızdan
Düşünce (B) – Beni artık önemsemiyor.
Sonuç (C) – İncinme, kızgınlık, üzüntü vb. duygular yaşamanız ve belki bir sonraki
karşılaşmanızda arkadaşınızla göz göze gelmemeye çalışmanız
Olay
(A)
Düşünce
(B)
(nötr)
(olumsuz)
Sonuçta yaşanan duygu ya da davranış
(C)
(olumsuz)
216
Form 8
A: Sizde stres yaratan olay ya da durum:
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
B: Olaya ya da duruma verdiğiniz anlam ve zihninizden geçen düşünceler:
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
C: Bu düşüncelerin etkisi ile yaşadığınız duygular ve gösterdiğiniz davranışlar:
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Stres yaratan olay ya da durum sırasında zihninizden geçen düşüncelerin farkında
olsaydınız, başka neler yapabilirdiniz?
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
217
Form 9
Stresli Anlara Eşlik Edebilecek Duygular Listesi
Kaygı
Korku
Heyecan
Huzursuzluk
Çaresizlik
Üzüntü
Suçluluk
Değersizlik
Yetersizlik
Utanç
Öfke
Gerginlik
Hayal kırıklığı
Tedirginlik
Karamsarlık
Düşmanlık
218
Form 10
Örnek Bir Stres Yaşantısı:
Çevrenizdeki kişilerin sizden yüksek beklentileri ve bunları karşılayamamanız
Rol verilebilecek Duygular:
Kaygı
Gerginlik
Yetersizlik
Suçluluk
Üzüntü
219
Form 11
Ders çalışma ve ödev yapma alışkanlıklarınızı düşündüğünüzde aşağıdaki
ifadelerden sizin için uygun olanların yanına (X) işareti koyunuz.
1. Haftalık plan yaparım.
( )
2. Hafta içinde yapılması gereken çalışmaları günlere göre
planlar ve uygularım.
( )
3. Çalışma planlarımı aksatan şeyleri bilirim ve önlem alırım.
( )
4. Fiziksel ortamımı (ısı, ışık, oturma düzeni vb.) rahat çalışabilecek
şekilde düzenlerim.
( )
5. Derslerde not tutarım.
( )
6. Öğrendiklerimi evde tekrar ederim.
( )
7. Bir hedef doğrultusunda çalışırım.
( )
8. Dikkatimi toplayarak çalışmama odaklanabilirim.
( )
9. Dikkatimi dağıtacak etkinliklere gereğinden fazla zaman harcamam.
( )
10. Ders çalışırken uygun aralıklarla mola veririm.
( )
11. Çalışmalarımı ertelemem.
( )
12. Ders çalışmadan önce temel ihtiyaçlarımı (yemek, uyku vb.) gideririm.
( )
13. Ders çalışırken aynı anda başka şeylerle (TV, müzik vb.) ilgilenmem.
( )
14. Günün hangi saatinde daha iyi çalıştığımı bilirim.
( )
15. Ödevimi yaparken çeşitli kaynaklardan yararlanırım.
( )
16. Günlük ve haftalık planlarım içerisinde ders çalışmanın dışında
sevdiğim/keyif aldığım etkinliklere de zaman ayırırım.
( )
220
Form 12
Yapılacak İşlerim
İşlerimin Öncelik Sıralaması
…………………………………………….
………………………………………...
…………………………………………….
………………………………………...
…………………………………………….
………………………………………
…………………………………………….
………………………………………...
…………………………………………….
………………………………………
…………………………………………….
………………………………………
Haftalık Planım
Pazartesi: ………………………………………………………………………………………..
Salı: ……………………………………………………………………………………………..
Çarşamba: ……………………………………………………………………………………….
Perşembe: ……………………………………………………………………………………….
Cuma: …………………………………………………………………………………………...
Cumartesi: ………………………………………………………………………………………
Pazar: ……………………………………………………………………………………………
Günlük Planım (Bugün, .../…/2015)
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………….........................................
..............................
221
Form 13
Neler hissediyorum? (Duygularım)
(Düşüncelerim)
Zihnimden neler geçiyor?
…………………………………..
……………………………………………
…………………………………..
…………………………………………….
…………………………………..
…………………………………………….
…………………………………..
…………………………………………….
SINAV
Bedenimde neler oluyor?
Neler yapıyorum? (Davranışlarım)
………………………………….
………………………………………….
………………………………….
…………………………………………..
………………………………….
………………………………………….
………………………………….
...……………………………………….
Sınava ilişkin duygularım beni nasıl etkiliyor?
………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………...........................
...................
Sınava ilişkin düşüncelerim beni nasıl etkiliyor?
………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………...........................
.....................
222
Sınava ilişkin davranışlarım beni nasıl etkiliyor?
………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………...........................
.....................
Bedenimde olan değişiklikler beni nasıl etkiliyor?
………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………...........................
....................
223
Form 14
Değerlendirmem
Ne Kadar Gerçekçi?
Sınıflar arası spor turnuvalarında içinde sizin de yer aldığınız sınıf
takımınız sonuncu olsa ve maçlarda yapamadıklarınızdan dolayı sürekli
kendinizi eleştirseniz
……………………..................................................................................
...........
Akşam çok sevdiğiniz bir arkadaşınız beklenmedik bir şekilde
sizi ziyarete gelse, önemli bir dersin ödevini yetiştirmek zorunda
olduğunuzdan arkadaşınıza içten içe yanlış bir gün seçtiği için
söylenseniz, ancak içinizdekileri ona söyleyemediğiniz için ödevinizi
yapamasanız ve arkadaşınızla zaman geçirmeye kendinizi zorlasanız
……………………..................................................................................
...........
Bir sınavdan beklemediğiniz bir not aldığınızda öğretmeninizin neden
sorulara az puan verdiğine odaklansanız ve buna üzülseniz
……………………..................................................................................
...........
Bir grup çalışmasında birlikte yer aldığınız bir arkadaşınız, bir sonraki
çalışmada değişiklik yapmak ve başka biriyle eşleşmek istediğini söylese,
buna üzülseniz ve sürekli olarak ne yaptınız da arkadaşınızın sizinle
çalışmaya devam etmek istemediğini düşünseniz
……………………..................................................................................
...........
Aileniz, okul müdürünüzün önemli olarak vurguladığı bir veli toplantısına
işleri olduğundan gelemese ve anne-babanızın ilgisiz kaldığını düşünüp
üzülseniz
……………………..................................................................................
...........
224
Form 15
Bedensel olarak ne yapıyorum/yapabilirim?
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………......................................................
........................................
Sosyal yaşamımda ne yapıyorum/yapabilirim?
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………......................................................
........................................
Ders çalışmak ve öğrencilik sorumluluklarımı yerine getirmek dışında
yapmaktan zevk aldığım şeyler (hobilerim) neler?
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………….........................................................
.........................................
225
Form 16
Olumlu Özellikler Soru Formu
1.
2.
3.
4.
Kendinle gurur duyduğun bir olay ya da durumu paylaş.
Kendinde en beğendiğin üç kişilik özelliğini söyle.
Kendin için bir iltifat cümlesi kur.
Düşündüğünde gülümsediğin bir anını hatırla ve o anda yaşadığın
duyguları söyle.
5. Arkadaşlarından farklı bulduğun, ama bundan memnun da olduğun bir
özelliğini söyle.
6. Ailenden farklı bulduğun, ama bundan memnun da olduğun bir özelliğini
paylaş.
7. Değerli bulduğun üç özelliğini söyle.
8. Ailenin sende değerli bulduğu üç özelliğini paylaş.
9. Arkadaşlarının sende değerli bulduğu üç özelliğini söyle.
10. Öğretmenlerinin sende değerli bulduğu üç özelliğini paylaş.
11. Kendini yeterli bulduğun üç şeyi söyle.
12. Arkadaşlarına kendinle ilgili faydasını gördüğün bir tavsiye ver.
13. Sol yanındaki arkadaşından sana dair olumlu bir cümle iste.
14. Sağ yanındaki arkadaşından sana dair olumlu bir cümle iste.
…
(Sorular benzer şekilde arttırılır)
226
Form 17
Bir şiddet yaşantısı; fiziksel, sözel ya da duygusal, cinsel, ekonomik ya da
siyasi boyutlarda doğrudan ya da dolaylı olarak örnekleri görülebilen, güç ve
baskının kullanımı ile ortaya çıkan, zarar veren ya da zarar verme riski taşıyan,
tehdit ve kontrol içeren her türlü kötü muameledir.
Bazı şiddet türlerine örnekler:
Fiziksel şiddet örnekleri – birini yumruklama, herhangi zarar verici bir aletle
korkutma, tokatlama, yaralama, eşya fırlatma vb.
Sözel şiddet örnekleri – Küfretme, tehdit etme vb.
Duygusal şiddet örnekleri – Psikolojik olarak yıldırma, reddetme, görmezden
gelme vb.
Şiddet karşısında destek alınabilecek kaynaklara örnekler:
Rehberlik servisi (okul psikolojik danışmanı)
Öğretmenler
Aile
Emniyet Müdürlüklerinin Çocuk Büroları
Çocuk İzlem Merkezleri
Barolar, Çocuk Hakları Merkezi
Şiddet Önleme Merkezleri vb.
227
Form 18
Örnek Olaylar
1. Sevdiğin bir arkadaşın, üst sınıflardan fiziksel olarak da daha yapılı bir
öğrencinin kendisini tehdit ettiğini, bugün okul çıkışında ona gününü
göstereceğini söyledi. Üst sınıftaki öğrenciyi tanımıyorsun. Ancak
arkadaşın desteğe ihtiyacı olduğunu söylüyor ve bugün okul çıkışında
onun yanında olmanı istiyor. Sen ise herhangi bir kavga ya da tartışmaya
karışmak istemiyorsun.
2. Çok uğraşarak ve çok çeşitli kaynaklar araştırarak dönem sonunda final
notu yerine geçecek bir ödevi tamamladın. Yakın arkadaşının derste
başarılı olması için iyi bir not alması gerekiyor. Arkadaşın senden
yararlanmak için ödevini onunla paylaşmanı istiyor. Paylaşmaman
durumunda seninle bir daha konuşmayacağını ve arkadaşlığınızın
biteceğini söylüyor. Sen ise hem arkadaşının sözlerine üzülüyorsun, hem
de çok uğraşarak hazırladığın ödevi kimseyle paylaşmak istemiyorsun.
3. Bir arkadaşın, kendisini sert eleştirdiği için okul müdürüne olan öfkesini
sana anlatıyor. Ders zili çaldığında ve ders başladığında, müdür odasının
penceresini taşlamak istediğini söylüyor. Senin de ona yardım etmenizi
bekliyor.
4. Bir arkadaşın sana başka bir arkadaşınla ilgili çok önemli bir sırrını
paylaştı. Senden ne pahasına olursa olsun bundan kimseye söz
etmemeni istedi. Ancak diğer arkadaşının senin bu sırrı bildiğini öğrendi
ve ısrarla seni bu sırrı ona söylemen için sıkıştırmaya başladı. Sırrı
söylememen durumunda herkese seninle ilgili olumsuz şeyler
anlatacağını söylüyor ve seni tehdit ediyor.
228
Form 19
Sorun Çözme Basamakları
1. Sorununuzu tam olarak tanımlayın.
SORUNUM
………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………...
2. Sorununuzu çözmek için aklınıza gelen tüm çözüm yollarını sıralayın.
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………….
3. Çözüm yollarınızın olumlu-olumsuz olası her türlü sonuçlarını sıralayın.
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………….
4. Olası sonuçları (3. soruya verdiğiniz yanıtları) baştan sona gözden
geçirin.
5. Bir çözüm yolunu seçin.
6. Kararınızı uygulayın.
Not: Uyguladığınız karar beklediğiniz yönde bir sonuç vermezse, basamakları
tekrar gözden geçirebilir, çözüm yollarınıza yeni yollar ekleyebilirsiniz
229
BİLİŞİM ARAÇLARINI NESNEL DEĞERLENDİREBİLME
Kazanımlar / Göstergeler
BİLİŞİM ARAÇLARINI NESNEL DEĞERLENDİREBİLME
Konu:
Etkinlik
No
1
Sınıf
Düzeyi
7-12
Kazanım
“Kişilerarası iletişim” ve “kitle
iletişimi” arasındaki bağlantıları ve
farkları kavrayabilme
Gösterge
“Kişilerarası iletişim” ve “kitle iletişimi”
kavramlarını tanımlar.
2
5-12
Medya araçlarını tanıma ve türlerini
açıklayabilme
Kitle iletişiminin kişilerarası iletişim ile
benzer ve farklı yönlerini ifade eder.
Medya türlerini, medya araçlarına
örnekler vererek sınıflandırır.
3
10-12
4
8-12
Medya ürünlerini (haber, reklam vb.)
temel işlevleriyle tanıma
Medyanın kişisel ve sosyal yaşamı
etkileme gücü üzerinde düşünme
Medyanın içeriği ve amacı üzerine
düşünür.
Medyanın kişisel yaşamını ve sosyal
yaşamı nasıl etkilediğini fark eder.
Bu etkileri kişisel ve sosyal değerler
açısından yorumlar.
5
5-12
Eleştirel bir yaklaşımla medya
okuryazarlığının önemini kavrama
Medya araçlarında sunulan mesajlara
(iletilere) eleştirel yaklaşır.
ve
6
7
8-12
7-12
8
5-12
9
5-12
10
7-12
11
7-12
Bilişim araçlarını tanıma ve bu
araçların kişisel ve sosyal yaşamında
yerini fark etme
İhtiyaçlarını değerlendirme ve
bilişim araçlarını ihtiyaçları
doğrultusunda kullanabilme
Bilişim araçları ile geçirdiği zamanı
fark etme ve etkili planlayabilme
Bu mesajları anlamanın ve
değerlendirmenin önemini ifade eder.
Kullandığı bilişim araçlarını ve bu
araçların günlük yaşamındaki işlevlerini
ifade eder.
Bilişim araçlarını ihtiyaçlarına uygun
olarak kullanmanın önemini fark eder.
Bilişim araçlarının kullanımında
sanal tehlikelerden korunma
Günlük yaşamında bilişim araçlarını
kullanma zamanını etkili bir şekilde
planlar.
Bilişim araçları yoluyla karşılaşabileceği
sanal tehlikelerin farkına varır.
Sosyal medya kullanımının kişisel
ve sosyal yaşamı etkileme gücü
üzerinde düşünme
Sanal zorbalık hakkında bilgilenir ve
tehlikelerle başa çıkma yollarını öğrenir.
Sosyal medyanın kişisel yaşamını ve
sosyal yaşamı nasıl etkilediğini fark
eder.
Bu etkileri kişisel ve sosyal değerler
açısından yorumlar.
230
ETKİNLİK ADI
KİM KİME NEYİ NASIL SÖYLÜYOR?
KAZANIM
“ ‘Kişilerarası iletişim’ ve ‘kitle iletişimi’ arasındaki
bağlantıları ve farkları kavrayabilme”
GÖSTERGE
“ ‘Kişilerarası iletişim’ ve ‘kitle iletişimi’ kavramlarını
tanımlar.
Kitle iletişiminin kişilerarası iletişim ile benzer ve farklı
yönlerini ifade eder.”
SINIF DÜZEYİ
7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Alıştırma, Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Etkinlik öncesinde seçilen reklamların izlenebilmesi ve
MALZEME
gazete haberlerinin herkes tarafından görülebilmesi
için gerekli bilgisayar, projeksiyon vb., tahta kalemi,
Form 1
YÖNERGE
Etkinlik
unsurları
öncesinde,
açısından
uygulama
sırasında
değerlendirilmesini
iletişim
sağlamak
üzere, iki reklam iki de gazete haberi seçin.
(Reklamların sınıf ortamında izlenebilmesi ve gazete
haberlerinin perdeye yansıtılabilmesi için projeksiyon,
bilgisayar, ses sistemi vb. yönden hazırlıklarınızı
yapın.)
Sınıf ortamında etkinliği uygulamaya geçmeden önce,
tahtaya
“KİŞİLERARASI
İLETİŞİM”
ve
“KİTLE
İLETİŞİMİ” kavramlarını büyük harflerle yazın ve
öğrencilere bu kavramlardan ne anladıklarını sorarak
beyin fırtınası yoluyla kavramların tanımlanmasını
231
sağlayın. Ardından iki kavramın birbirleriyle ilişkisini,
benzer ve farklı yönlerini tartışın.
İletişimin
dört
temel
unsurundan
(mesaj/ileti,
kanal/araç, gönderici/kaynak, alıcı/hedef, tepki) söz
edin ve çeşitli iletişim örneklerini unsurlarıyla birlikte
değerlendirin. Ardından her öğrenciye Form 1’i dağıtın.
Daha önceden seçtiğiniz iki reklamı öğrencilere izletin
ve iki gazete haberini de projeksiyon aracılığıyla
yansıtarak okuyun. Öğrencilerden bu reklamlardaki ve
gazete haberlerinde görebildikleri iletişim örneklerinde
gönderici, alıcı ve mesaj unsurlarını formdaki ilgili
yerlere yazmalarını isteyin.
Formların
doldurulmasının
ardından,
gönüllü
öğrencilerden yazdıklarını paylaşmalarını isteyin. Kitle
iletişiminde özellikle mesajların önemini vurgulayarak
etkinliği sonlandırın.
Kişilerarası iletişim ve kitle iletişimi kavramlarıyla ilgili
detaylandırmanız beklenen bazı kısa bilgilere Form
2’den ulaşabilirsiniz.
EKLER
Form 1 ve Form 2
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
232
ETKİNLİK ADI
GÖRDÜM, DUYDUM, OKUDUM
KAZANIM
“Medya araçlarını tanıma ve türlerini açıklayabilme”
GÖSTERGE
“Medya türlerini, medya araçlarına örnekler vererek
sınıflandırır.”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Alıştırma, Grup çalışması, Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Tahta kullanımı gerekmesi durumunda tahta kalemi
MALZEME
YÖNERGE
Medya
türlerini
görsel,
yazılı
ve
işitsel
olarak
sınıflandırın.
Görsel, yazılı ve işitsel medyanın özelliklerini örneklerle
birlikte açıklayarak konuya giriş yapın.
Ardından öğrencileri üç gruba ayırın.
Birinci grubun adını “GÖRDÜM”, ikinci grubun adını
“DUYDUM”, üçüncü grubun adını da “OKUDUM” olarak
belirleyin. Gördüm grubundan, aralarında konuşarak
görsel bir medya aracından sıklıkla izledikleri ortak bir
reklam, sinema filmi vb. seçmelerini isteyin. Benzer
şekilde
Duydum
grubundan
işitsel
bir
medya
aracından sıklıkla dinledikleri, Okudum grubundan da
yazılı bir medya aracından sıklıkla okudukları bir
medya ürününü seçmelerini bekleyin.
233
Gruplara aralarında tartışmaları için şu soruları
yöneltin ve sonrasında tartıştıklarını
tüm
sınıfa
aktaracak bir sözcü belirlemelerini isteyin:
“Seçtiğiniz medya ürününde neleri izliyor, dinliyor ya
da okuyorsunuz?”
“Ne sıklıkla bu medya ürününü izliyor, dinliyor ya da
okuyorsunuz?”
“İzlediğiniz, dinlediğiniz ya da okuduğunuz bu medya
ürünlerinin hedef kitlesi kimler?”
“İzlediğiniz, dinlediğiniz ya da okuduğunuz bu medya
ürünlerinden hangi mesajları alıyorsunuz?”
Grup çalışmaları için yeterince zaman tanıdıktan sonra,
her grubun sözcüsünden grupların seçtikleri medya
aracını
ve
medya
ürününün
içeriğini
dinleyin.
Sözcülerden öğrencilerin sorulara verdikleri yanıtları
sınıf ortamında aktarmalarını isteyin.
Tüm öğrencilerin katılımıyla birlikte seçtikleri medya
araçlarının ve ürünlerinin görsel, yazılı ve işitsel medya
içerisindeki yerini ve işlevini tartışarak
etkinliği
sonlandırın.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
234
ETKİNLİK ADI
MEDYA ÜRÜNLERİ NEYİ, NASIL VE NİÇİN
SÖYLER?
KAZANIM
“Medya
ürünlerini
(haber,
reklam
vb.)
temel
işlevleriyle tanıma”
GÖSTERGE
“Medyanın içeriği ve amacı üzerine düşünür.”
SINIF DÜZEYİ
10-11-12
KULLANILAN
Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Etkinlik öncesinde gruplara ödev olarak verilen medya
MALZEME
ürünlerinin izlenmiş, dinlenmiş ya da okunmuş olması
YÖNERGE
Etkinlikten bir hafta önce öğrencileri altı gruba ayırın.
Bir sonraki haftaya kadar birinci gruba birlikte bir
belgesel izlemeleri, ikinci gruba bir dizi izlemeleri,
üçüncü gruba bir haberi hem televizyondan izlemeleri
hem de aynı haberi gazeteden okumaları, dördüncü
gruba bir reklam izlemeleri, beşinci gruba gazete ya da
dergiden bir köşe yazısı okumaları, altıncı gruba da bir
radyo programı dinlemeleri ödevini verin.
Etkinlik saatinde, öğrencilere okudukları, izledikleri ya
da dinledikleri bu medya ürünleri ile ödevi yaparken
neler yaşadıklarını ve içeriğinde neleri fark ettiklerini
sorun.
Medya ürününü izleyerek (belgesel, dizi, reklam,
haber)
ödev
yapan
öğrencilerin
paylaşımları
doğrultusunda görsel medya içerisinde bu ürünlerin
235
amaçları ve aktarımları arasındaki farklılığa dikkat
çekin.
Benzer şekilde medya ürününü okuyarak (haber, köşe
yazısı) ödev yapan öğrencilerin paylaşımlarında yazılı
medya içerisinde haber ve köşe yazısı arasındaki
farklara dikkat çekin.
Haber izleyen ve okuyan gruba, haberi televizyondan
izlerken ya da gazeteden okurken haberin aktarımında
gördükleri benzerlik ve farklılıkları sorun. Fark var ise,
televizyonda ya da gazetede haberin aktarımında
kullanılan yollara dikkat çekin.
Radyo programı dinleyen gruba, dinledikleri programın
görsel medyadaki programlardan farklı yönlerini ve
programın içeriğinde nelerin ön planda olduğunu
sorun.
Son olarak, tüm sınıfa medya ürünlerine göre
medyanın işlevlerinin neler olabileceği sorusunu
yöneltin.
İçeriğine ve amacına dikkat ederek medya ürünü
seçmenin önemini vurgulayarak tartışmayı sonlandırın.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
236
ETKİNLİK ADI
REKLAMLAR NELER SÖYLER?
KAZANIM
“Medyanın kişisel ve sosyal yaşamı etkileme gücü
üzerinde düşünme”
GÖSTERGE
“Medyanın kişisel yaşamını ve sosyal yaşamı nasıl
etkilediğini fark eder.
Bu etkileri kişisel ve sosyal değerler açısından
yorumlar.”
SINIF DÜZEYİ
8-9-10-11-12
KULLANILAN
Alıştırma, Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Form 3 ve Form 4
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilerden son zamanlarda çok sık izledikleri ya da
ilan olarak gördükleri bir reklamı düşünmelerini isteyin.
Ardından her öğrenciye Form 3’te yer alan değerler
listesini
dağıtın.
Öğrencilere
listede
anlamını
bilmedikleri bir değer olup olmadığını sorun ve
bilmedikleri değerlerin anlamlarını açıklayın.
Değerlerin
incelenmesinden
sonra,
öğrencilerden
düşündükleri reklamda ön plana çıkan değerleri form
üzerinde işaretlemelerini isteyin.
Gönüllü öğrencilerden seçtikleri reklamı anlatmalarını
ve hangi değerleri niçin işaretlediklerini paylaşmalarını
bekleyin. Ardından öğrencilere Form 4’ü dağıtarak
237
düşündükleri
reklam
ve
işaretledikleri
değerler
çerçevesinde soruları yanıtlamalarını söyleyin.
Soruların yanıtlanması ile gönüllü öğrencilerin sorulara
verdikleri
yanıtları
Paylaşımlara
diğer
paylaşmalarını
öğrencilerin
de
sağlayın.
katkıda
bulunmasına izin verin.
Yeteri kadar paylaşımdan sonra sınıf ortamında
medyanın kişisel ve sosyal yaşamı nasıl etkilediğini
tartışın. Medyanın kişisel ve sosyal yaşam açısından
önemli
oranda
sorumluluk
taşıması
gerektiğini
vurgulayarak tartışmayı sonlandırın.
EKLER
Form 3 ve Form 4
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
238
ETKİNLİK ADI
MEDYA OKURYAZARI NE YAPAR?
KAZANIM
“Eleştirel
bir
yaklaşımla
medya
okuryazarlığının
önemini kavrama”
GÖSTERGE
“Medya araçlarında sunulan mesajlara (iletilere)
eleştirel yaklaşır.
Bu mesajları anlamanın ve değerlendirmenin önemini
ifade eder.”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Alıştırma, Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Renkli kartonlar, tack-it, renkli post-it ler, tahta kalemi
MALZEME
YÖNERGE
Etkinliğe başlamadan önce sınıf ortamında görece
daha büyük boşluğu olan bir duvarı belirleyerek birkaç
renkli kartonu yan yana yapıştırın.
Tahtaya büyük harflerle “MEDYA OKURYAZARI” yazın
ve
öğrencilere
duymadıklarını
bu
kavramı
sorun.
daha
önce
Ardından
duyup
medya
okuryazarlığının ayrıntıya inmeden genel bir tanımını
yapın. Şöyle bir tanımdan yararlanabilirsiniz:
“Medya araçlarındaki mesajlara ulaşma, bu mesajları
çözümleme, değerlendirme ve iletme becerisi”
Sonra öğrencilere renkli post-itleri dağıtın ve “Medya
okuryazarı ne yapar?” sorusunu yöneltin. Post-itlere
bu soruya yönelik cevaplarını yazmalarını bekleyin.
239
Yeterince
zaman
öğrencilerden
duvardaki
yazdıklarını
renkli
yapıştırmalarını
yazdığını
tanıdıktan
okumasını
sırayla
sesle
okuyup,
yüksek
kartonların
isteyin.
sonra,
üstüne
Sırayla
ve
post-itlerini
her
post-itini
öğrencinin
yapıştırmasını
bekleyin.
Bir araya gelen tüm ifadelerden yola çıkarak bir medya
okuryazarı olmanın neden önemli olduğu yönünde bir
tartışma başlatın.
Tartışma doğrultusunda medyada eleştirel yaklaşımın
ve medya okuryazarlığının önemini vurgulayın ve
etkinlik sürecini tamamlayın.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
240
ETKİNLİK ADI
HAYDİ BİR FİLMİ OKUYALIM!
KAZANIM
“Eleştirel
bir
yaklaşımla
medya
okuryazarlığının
önemini kavrama”
GÖSTERGE
“Medya araçlarında sunulan mesajlara (iletilere)
eleştirel yaklaşır.
Bu mesajları anlamanın ve değerlendirmenin önemini
ifade eder.”
SINIF DÜZEYİ
8-9-10-11-12
KULLANILAN
Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Etkinlik sırasında izlemek üzere seçilen bir çizgi film
MALZEME
YÖNERGE
Etkinlik öncesinde kişisel ya da sosyal değerler
açısından değerlendirebileceğiniz bir çizgi film seçin.
Tom ve Jerry, Şirinler, Heidi vb.
Filmi öğrencilerle birlikte izleyin ve ardından film
üzerine
tartışma
ortamı
yaratarak
şu
soruların
yanıtlanmasını sağlayın:
“Filme ilişkin neler hissediyorsunuz?”
“Kişisel yaşamınıza dair film size hangi mesajları
veriyor?”
“Sosyal yaşama dair film size hangi mesajları veriyor?”
“Filme ilişkin duygularınız ve bu mesajlar arasında nasıl
bir bağ kurabilirsiniz?”
241
“Filmde belirlediğiniz bu mesajların ne kadarını olumlu,
ne kadarını olumsuz buluyorsunuz?”
“Bu mesajların kişisel olarak size, bir başkasına ya da
genel olarak topluma nasıl ve ne yönde etkileri
olabilir?” (Topluma etkileri üzerine verilen yanıtlarda,
kültürel ve toplumsal değerlerin filmde nasıl ele
alındığını da aktarabilecekleri ek sorular sorun.)
Filmde ele alınan konunun ve verilen mesajları
anlayarak değerlendirmenin kişisel ve sosyal yaşam
açısından önemi üzerinde durarak etkinlik sürecini
tamamlayın.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
242
ETKİNLİK ADI
BİLİŞİM ARAÇLARI OLMADAN…
KAZANIM
“Bilişim araçlarını tanıma ve bu araçların kişisel ve
sosyal yaşamında yerini fark etme”
GÖSTERGE
“Kullandığı bilişim araçlarını ve bu araçların günlük
yaşamındaki işlevlerini ifade eder.”
SINIF DÜZEYİ
7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Hayal etme, Rol oynama, Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Tahta kalemi
MALZEME
YÖNERGE
Tahtaya büyük harflerle “BİLİŞİM TEKNOLOJİSİ” yazın
ve öğrencilere bu kavramdan neler anladıklarını sorun.
Beyin fırtınası yoluyla verilen yanıtları değerlendirin ve
kavramla ilişkili cümleleri kısa kelimeler halinde
tahtaya yazın.
Ardından öğrencilere günlük yaşamlarında en çok
kullandıkları bilişim araçlarının neler olduğunu sorun.
Öğrencilerin söyledikleri çeşitli bilişim araçlarının
isimlerini de tahtaya yazın.
Hayal
kurma
için
uygun
ortam
oluşturun
ve
öğrencilere gözlerini kapatmalarını söyleyin. Ardından
şuna benzer bir yönerge verin:
“Az önce sıraladığınız bilişim araçlarının hiçbirinin
olmadığı bir dünyayı hayal edin. Bu araçlara dair hiçbir
243
bilginizin ve fikrinizin olmadığı bir dünya... Birazdan o
dünyaya fırlatılacaksınız ve buradaki bilişim araçlarına
dair tüm bilgileriniz silinecek. Evet, o dünyaya
fırlatıldınız ve başka bir dünyadasınız. Bulunduğunuz
yere günün ilk ışıkları vuruyor, şimdi orada bir günü
yaşayın.”
Öğrencilere o dünyada geçirecekleri bir günü hayal
etmeleri için yeterince zaman tanıdıktan sonra,
gözlerini açmalarını söyleyin.
Rol oynama için gönüllü beş öğrenci seçin. Bu
öğrencilerin her birine hayal ettikleri bu süreci
canlandırmalarını ve isterlerse aynı dünyada etkileşime
geçebileceklerini söyleyin.
Canlandırma
sonrasında
öğrencilere
rollerinden
çıkmalarını söyleyin ve canlandırma sırasında neler
hissettiklerini sorun.
Tüm öğrencilerle bilişim araçlarının olmadığı bir
dünyada yaşam hayali üzerinden, bilişim araçlarının
günlük yaşamımıza olumlu ve olumsuz etkilerini
tartışarak etkinliği sonlandırın.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
244
ETKİNLİK ADI
İHTİYAÇLARIM NELER?
KAZANIM
“İhtiyaçlarını
değerlendirme
ve
bilişim
araçlarını
ihtiyaçları doğrultusunda kullanabilme”
GÖSTERGE
“Bilişim araçlarını ihtiyaçlarına
kullanmanın önemini fark eder.”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Rol oynama, Soru-cevap, Tartışma
uygun
olarak
YÖNTEM
GEREKLİ
-
MALZEME
YÖNERGE
Öğrencilere bilgisayar, internet, cep telefonu ya da
medya araçlarının kullanımı ile ilgili bir canlandırma
yapılacağı bilgisini vererek etkinlik sürecini başlatın.
Rol oynama için gönüllü olan üç öğrenciyi seçin.
Birinci
öğrenciye,
odasında
televizyon
açıkken
bilgisayar karşısında, bir yandan da kulağında kulaklık
olan bir öğrenci; ikinci öğrenciye bu öğrencinin annesi
ya da babası; üçüncü öğrenciye de aynı öğrencinin
arkadaşı rollerini verin. Birinci öğrenci odasında yalnız
iken rol oynama başlasın. Anne-baba ve arkadaş
rolündeki öğrencilere belli aralıklarla öğrenciyi ziyaret
etmelerini ve onunla etkileşime geçmelerini söyleyin.
Öğrenciden de ilerleyen zaman içerisinde bu araçların
etkisine göre davranmasını bekleyin. Canlandırma
245
sırasında “Bir saat geçti”, “Üç saat geçti”, “Beş saat
geçti”, “On saat geçti” gibi yönlendirmelerde bulunun.
Canlandırmanın
ardından
öğrencileri
rollerinden
çıkarın ve canlandırma sırasında neler hissettiklerini
sorun. Her birinin “ihtiyaçları nelerdi” ve “ne kadar
karşılandı” sorularının yanıtlarını arayın.
Tüm öğrencilere bu sahnenin kendilerine tanıdık gelip
gelmediğini, genel olarak bilişim ve medya araçlarını
hangi amaçlarla ne sıklıkta kullandıklarını sorun.
Bu araçları amaçlarına uygun bir şekilde nasıl
kullanabilecekleri sorusu üzerinden bir tartışma ortamı
oluşturun.
İhtiyaçlarını değerlendirmenin ve onları uygun yollarla
karşılamanın,
kullanımının
bilişim
araçlarının
önemini
amacına
vurgulayarak
uygun
etkinliği
sonlandırın.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
246
ETKİNLİK ADI
BİLİŞİM ARAÇLARI KULLANIM ÇİZELGESİ
KAZANIM
“Bilişim araçları ile geçirdiği zamanı fark etme ve etkili
planlayabilme”
GÖSTERGE
“Günlük
yaşamında
bilişim
araçlarını
kullanma
zamanını etkili bir şekilde planlar.”
SINIF DÜZEYİ
5-6-7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Alıştırma, Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Form 5
MALZEME
YÖNERGE
Bilişim
araçları
ile
geçirilen
zamanın
günlük
planlarımızın işlerliği açısından önemli olduğu üzerinde
durarak, her öğrenciye Form 5’i dağıtın. Öğrencilerden
bir günde bilgisayar, internet, cep telefonu ya da çeşitli
medya araçları ile geçirdikleri zamanı düşünerek
formdaki tabloda ilgili sütunların altını doldurmalarını
bekleyin.
Tablodaki kullanım amaçları dışında da bu araçları
kullanıyorlarsa, tabloya onları da eklemelerini söyleyin.
Tablonun doldurulması için yeterli zamanı tanıdıktan
sonra, gönüllü öğrencilerin tablolarını nasıl ve ne
şekilde
doldurduklarını
paylaşmalarını
sağlayın.
Ardından öğrencilere karşılanmayan ihtiyaçları ve
günlük yaşamındaki diğer ihtiyaçları çerçevesinde bu
247
araçlara ayırabilecekleri zamanın uygulanabilirliğini
sorun.
Ayırdıkları zamanı uygulanabilir bulmayan öğrencilerin,
zamanı yeniden değerlendirerek gerekli değişimi
yapmalarına yardım edin.
Öğrencilere bu çizelgeyi evde sık görebilecekleri bir
yere asmalarını söyleyin. Bilişim ve medya araçları ile
geçirdikleri zamanı kontrol etmekte güçlük yaşarlarsa
alarm kullanabilecekleri ve alarm çaldığında bu
araçların
karşısından
başvurabilecekleri
önerisini
ayrılma
vererek
yöntemine
etkinliği
sonlandırın.
EKLER
Form 5
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
248
ETKİNLİK ADI
SANAL ZORBALIKLA BAŞ EDELİM
KAZANIM
“Bilişim araçlarının kullanımında sanal tehlikelerden
korunma”
GÖSTERGE
“Bilişim araçları yoluyla
tehlikelerin farkına varır.
karşılaşabileceği
sanal
Sanal zorbalık hakkında bilgilenir ve tehlikelerle başa
çıkma yollarını öğrenir.”
SINIF DÜZEYİ
7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Soru-cevap, Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
Tahta kalemi
MALZEME
YÖNERGE
Etkinlik öncesinde sanal zorbalıkla ilgili literatürü
inceleyin ve sanal tehlikelerden korunma yolları
hakkında notlar alın.
Etkinlik sürecinde, tahtaya büyük harflerle “SANAL
ZORBALIK” yazın ve öğrencilere bu kavramdan neler
anladıklarını sorun. Beyin fırtınası yoluyla kavram
hakkında temel bulduğunuz kelimeleri tahtaya yazın ve
sanal zorbalığın tanımlanmasını sağlayın.
Bilişim araçlarının kullanımında sanal tehlikelerden
korunmanın önemi çerçevesinde, öğrencilere şu
soruları yöneltin ve tartışma ortamı oluşturarak
soruların yanıtlanmasını sağlayın.
“Sanal zorbalık ne tür yollarla yapılabilir?”
249
“Sanal zorbalık olarak nitelendirebileceğiniz bir olay ya
da durumla karşılaştığınız oldu mu?”
“Sanal
zorbalığa
uğrayan
kişi
hangi
duyguları
yaşayabilir?”
“Sanal
zorbalıkla
mücadele
etmek
için
neler
yapabilirsiniz?”
“Sanal zorbalık karşısında kimlerden ya da nerelerden
yardım alabilirsiniz?”
“Sanal
zorbalığa
uğrayan
bir
arkadaşınızı
gördüğünüzde neler yapabilirsiniz?”
Sanal ortamda karşılaşılabilecek tehlikeler karşısında
önlem almanın önemi üzerinde durun ve tartışma
sürecini sonlandırın.
EKLER
-
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
250
ETKİNLİK ADI
SOSYAL MEDYAYI TARTIŞI-YORUM
KAZANIM
“Sosyal medya kullanımının kişisel ve sosyal yaşamı
etkileme gücü üzerinde düşünme”
GÖSTERGE
“Sosyal medyanın kişisel yaşamını ve sosyal yaşamı
nasıl etkilediğini fark eder.
Bu etkileri kişisel ve sosyal değerler açısından
yorumlar.”
SINIF DÜZEYİ
7-8-9-10-11-12
KULLANILAN
Tartışma
YÖNTEM
GEREKLİ
-
MALZEME
YÖNERGE
Etkinlikten bir hafta önce, öğrencileri bir sonraki hafta
sosyal medya kullanımı hakkında bir münazara
düzenleyeceğiniz konusunda bilgilendirin. Tahtaya bir
görüş olarak “Sosyal medya kullanmak, kişisel ve
sosyal yaşamı olumlu etkiler”, karşıt görüş olarak da
“Sosyal medya kullanmak, kişisel ve sosyal yaşamı
olumsuz etkiler” yazın. Ardından öğrencilerin bu
görüşlere göre gruplanmalarını sağlayın.
Etkinlik saatinde ortamı hazırlayarak münazarayı
gerçekleştirin. Ortaya çıkan görüşleri özetleyerek
süreci sonlandırın.
EKLER
-
251
-VARSA-
-
ALINMASI
GEREKLİ
TEDBİRLER
252
Form 1
1. Reklam:
Gönderici: ………………………………………………………………………………
Alıcı: …………………………………………………………………………………….
Kanal: …………………………………………………………………………………...
Mesaj (İleti): ……………………………………………………………………………
2. Reklam:
Gönderici: ………………………………………………………………………………
Alıcı: …………………………………………………………………………………….
Kanal: …………………………………………………………………………………...
Mesaj (İleti): ……………………………………………………………………………
3. Gazete Haberi:
Gönderici: ………………………………………………………………………………
Alıcı: …………………………………………………………………………………….
Kanal: …………………………………………………………………………………...
Mesaj (İleti): ……………………………………………………………………………
4. Gazete Haberi:
Gönderici: ………………………………………………………………………………
Alıcı: …………………………………………………………………………………….
Kanal: …………………………………………………………………………………...
Mesaj (İleti): ……………………………………………………………………………
253
Form 2
İletişimin Unsurları:
Mesaj (İleti): Sözlü, yazılı ya da görsel olarak alıcıya aktarılan bilgi, duygu
ya da düşüncedir.
Kanal (Araç): Mesajın iletilmesi için kullanılan somut araçlardır.
Gönderici (Kaynak): Mesajı alıcıya iletmek isteyen, bu amaçla çeşitli
kanalları kullanarak mesaj üreten ve ileten kişi(ler)dir.
Alıcı (Hedef): Göndericinin mesajı ulaştırmak istediği kişi(ler)dir.
Tepki: Gönderici tarafından iletilen mesajın alıcı tarafından anlaşılması ve
karşılık olarak cevap verilmesidir.
Kişilerarası iletişimde en az iki kişi arasında karşılıklı bir mesaj alış verişi vardır.
Mesaj bir kaynaktan geniş topluluklara yaygın olarak iletildiğinde kitle iletişimi
gerçekleşir.
Kitle iletişimi herkese açıktır ve alıcılar nettir. Kitle iletişiminde genellikte tek
yönlü bir iletişim vardır. Kişilerarası iletişimde karşılıklılık vardır.
254
255
Form 4
1. Reklamda hangi değerler nasıl yer alıyor?
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………....
2. Bu değerlerin ne kadarı olumlu, ne kadarı olumsuz?
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
3. Bu reklamı değerlerle birlikte düşündüğünüzde neler hissediyorsunuz?
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
4. Reklama ilişkin hisleriniz nelerden etkileniyor olabilir?
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
5. Günlük yaşamınızı düşündüğünüzde bu reklamda var olan nelere
sahipsiniz ya da sahip değilsiniz?
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
6. Sizce bu reklam toplumdaki herkesi temsil ediyor mu? Nasıl?
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………….
7. Siz olsanız bu reklama başka neler ekleyebilir, çıkarabilir ya da reklamı
nasıl değiştirirdiniz?
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
256
Form 5
Bilişim Araçları Kullanım Çizelgesi
Kullanım
Amacı
Kullanı
m Süresi
(saat)
Memnunu
m/
Memnun
Değilim
Karşılana
n
İhtiyacım
Karşılanmay
an İhtiyacım
Ayırabileceği
m Uygun
Zaman
Oyun
oynama
İnternette
gezinme
Sosyal
medya
(Facebook,
Twitter
vb.)
Ödev
yapma
Bilimsel
araştırma
yapma
Film, dizi
vb. izleme
…….
…….
257
Kaynakça
Akgün S. ve Araz, A. (2010). Anlaşmazlıklarımızı çözebiliriz: bir çatışma çözümü
eğitim programı tanıtımı. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 11 (1), 1–17.
Ardıç, A. (2009). Öğrencilerde strese neden olan etkenler ve başa çıkma
davranışları. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Eğitimi Araştırma ve
Geliştirme Dairesi Başkanlığı (EARGED).
Argın, F. S. (2013). Ortaokul ve lise öğrencilerinin sosyal medyaya ilişlin
tutumlarının incelenmesi (Çekmeköy örneği). Yüksek lisans tezi,
Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Avcı, M. (2006). Ergenlikte toplumsal uyum sorunları. Atatürk Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 (1), 39-63.
Aydeniz, H. (2012). Medyayı tanımak aile eğitim programı. Ankara: TC Aile ve
Sosyal Politikalar Bakanlığı.
Aydın, K. B. (2006). Stresle başa çıkma. U. Öner (Ed.), Türk Psikolojik Danışma
ve Rehberlik Derneği Uygulamalı Grup Rehberliği Programları Dizisi.
Ankara: Nobel Yayınları.
Ceylan, A. A. (2006). An investigation of adjustment levels of Turkish university
students with respect to perceived communication skill levels. Social
Behaviour and Personality, 34, 367-379.
Coşkun Keskin, S. ve Keskin, Y. (2008). İlköğretim 7. ve 8. sınıf öğrencilerinin
haklarını bilme düzeylerinin araştırılması. The Journal of SAU Education
Faculty, 16.
Cüceloğlu, D. (1994). İnsan ve davranışı psikolojinin temel kavramları. İstanbul:
Remzi Kitabevi.
Cüceloğlu, D. (1997). İyi Düşün Doğru Karar Ver. İstanbul: Sistem Yayıncılık
Doğan, H. (2010). Kariyer kararı verme grup rehberliği programının 9. sınıf
öğrencilerinin
kariyer
karar
verme
güçlük
düzeylerine
etkisi.
Yayınlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara.
258
Dolmacı, N. ve Kusat, N. (2015). Üniversite gençliğinin vatandaşlık hak ve
sorumluluklarına ilişkin bilinç ve farkındalıkları üzerine bir araştırma:
ısparta meslek yüksekokulu örneği. Muhasebe ve Finansman Dergisi.
Dökmen, Ü. (2002). İletişim Çatışmaları ve Empati. İstanbul: Sistem
Efil, İ. (1999). İşletmelerde Yönetim ve Organizasyon. İstanbul: Alfa Basım
Yayın Dağıtım
Elkatmış, M. (2013). 1998 vatandaşlık ve insan hakları eğitimi programı ile 2010
vatandaşlık ve demokrasi eğitimi programlarının karşılaştırılması. Ahi
Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) 14, (3), 5974.
Erdul, G. (2005). Üniversite öğrencilerinin zaman yönetimi becerileri ile kaygı
düzeyleri arasındaki ilişki. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Uludağ
Üniversitesi, Bursa.
Gündoğdu, R. (2010). 9. sınıf öğrencilerinin çatışma çözme, öfke ve saldırganlık
düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, 19, (3), 257–276.
Gürgen, H. (1997). Örgütlerde İletişim Kalitesi. İstanbul: Der
Güvenç, G., & Aktaş, V. (2006). Ergenlik döneminde yaş, toplumsal cinsiyet,
bireysel ve ilişkisel tutumlar, benlik değeri ve yaşam becerilerine ilişkin
algı arasındaki ilişkiler. Türk Psikoloji Dergisi, 21(57), 45-62.
Hayes, D.M. & Eddy, J.M. (1985). Stress management education: A life skills
approach for health promotion professionals. Wellness Perspectives, 2,
4, 9-11.
Izgar, G. (2013). İlköğretim okulu 8. Sınıf öğrencilerine uygulanan değerler
eğitimi
programının
demokratik
tutum
ve
davranışlarına
etkisi.
Yayınlanmamış Doktora Tezi. Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi,
Konya.
Karahan, T. F. (2005). Bir iletişim ve çatışma çözme beceri eğitimi programı’nın
üniversite
öğrencilerinin
güvengenlik
düzeylerine
etkisi.
Uludağ
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 18 (2), 217–230.
259
Karataş,
Z.
(2011).
Uygulamasının
Psikodrama
Ergenlerin
Teknikleri
Çatışma
Kullanılarak
Çözme
Yapılan
Becerilerine
Grup
Etkisinin
İncelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri. 11 (2), 601–614.
Kelly-Plate, J., & Eubanks, E. (2010). Applying life skills. Building brighter
futures. USA: McGraw Hill.
Keser, H. ve Kavuk, M. (2015). Okulda siber zorbalık farkındalık anketinin
geliştirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 23 (1), 17-30.
Kolburan, G. ve Tosun, Ü. (2011). İlköğretim ikinci kademe öğrencileri arasında
yaşam becerileri eğitimi yoluyla I. kademede edinilmiş değerleri
pekiştiren gelişimsel bir model önerisi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Dergisi (http://acikarsiv.aydin.edu.tr/jspui/handle/1/222)
Kurtulmuş, T. (2014). Sosyal bilgiler eğitiminde medya okuryazarlığı dersinin
ortaokul öğrencilerine etkisi. Yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Kuzgun, Y. (2006). Meslek Rehberliği ve Danışmanlığına Giriş. Ankara: Nobel
Yayın Dağıtım
Locke, E. A. (2002). Setting Goals for Life and Happiness. İçinde C. R. Snyder
ve S. J. Lopez (editör), Handbook of Positive Psychology, New York:
Oxford University Press.
Mackenzie, R. A. (1989). Zaman Tuzağı. İstanbul: İlgi Yayınevi
Maletasta, C. Z. ve Izard, C. E. (1987). Emotion communication skills in young,
middle-aged and older women. Psychology and Aging, 2, 193-203.
Milli Eğitim Bakanlığı ve Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (MEB ve RTÜK, 2006).
İlköğretim medya okuryazarlığı dersi öğretim programı ve kılavuzu.
O’Neill, J. (2000). SMART goals, SMART schools. Educational Learship, 5, 4650.
Oral, E. A (2004). Ergenlik döneminde stresle başa çıkma: Stresle başa çıkma
programının geliştirilmesi ve etkililiğinin değerlendirilmesi. Doktora tezi,
Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
260
Oya, T., Manalo, E. ve Greenwood, J. (2004). The influence of personality and
anxiety on the oral performance of Japanese speakers of English.
Applied Cognitive Psychology, 18, 841-855.
Ök, F. (2013). Ortaöğretim öğrencilerinin sosyal medya kullanım alışkanlıkları
ve motivasyonları. Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü.
Özdemir, A. ve Ergene, T. (2014). Sınav kaygısıyla başa çıkma programının lise
ikinci sınıf öğrencilerinin sınav kaygısı düzeyine etkisi. S. Erkan ve A.
Kaya (Ed.), Deneysel olarak sınanmış grupla psikolojik danışma ve
rehberlik programları II içinde (283-304). Ankara: Pegem Akademi.
Papacharisis, V., Goudas, M., Danish, S. J., & Theodorakis, Y. (2005). The
effectiveness of teaching a life skills program in a sport
context. Journal of applied sport psychology, 17(3), 247-254.
Raths, L. E., Harmin, M. ve Simon, S. B. (1966). Values And Teaching: Working
With Values In The Classroom. Ohio: Charles E. Merrill Books, Inc.
Rokeach, M. (1973). The Nature Of Human Values. New York: Free Press
Şentürk Aydın, R. (2013). Yaşam becerileri psikoeğitim programının boşanmış
aile çocuklarının uyum düzeylerine etkisi. Yüksek lisans tezi, Ankara
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Temuroğlu Sundur, L. Y. ve Yeşilyaprak, B. (2012). Hedef belirleme ve geleceği
planlama. İçinde M.E.B. Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü,
Öğrenci Destek Programı, Özellikle Kız Çocuklarını Okullaşma Oranının
Arttırılması
Projesi.
http://kizlarinegitimi.meb.gov.tr/files/img/modul_14_gelecegi_planlama
-final.pdf Erişim tarihi: 19.05.2015
Torkul, O., Sezer, C. ve Över, T. (2005). İnternet destekli öğretim sistemlerinde
bilişim gereksinimlerinin belirlenmesi. The Turkish Online Journal of
Educational Technology, 4 (1), 122-129.
Toy, S. (2007). Mühendislik ve hukuk fakülteleri öğrencilerinin iletişim becerileri
açısından karşılaştırılması ve iletişim becerileriyle bazı değişkenler
261
arasındaki
ilişkiler.
Yayınlanmamış
Yüksek
Lisans
Tezi.
Ankara
Üniversitesi, Ankara.
Türkileri İnselöz, N. ve Uçanok, Z. (2013). Ergenlerde sanal zorbalık: Nedenler,
duygular ve baş etme yollarının niteliksel analizi. Türk Psikoloji Yazıları,
16 (32), 20-44.
Türnüklü, A. (2007). Liselerde öğrenci çatışmaları, nedenleri, çözüm stratejileri
ve taktikleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi. 49, 129 – 166.
Uysal, S. (2013). Meslek lisesi öğrencilerinin sosyal medya kullanım amaçları ile
eğitsel sosyal medya kullanımlarının değerlendirilmesi. Yüksek lisans
tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Yavuzer, Y. Karataş, Z. ve Gündoğdu, R. (2013). Ergenlerin çatışma çözme
davranışlarının incelenmesi: nicel ve nitel bir çalışma. Hacettepe
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 28 (1), 428 -440.
Yeşil, R. (2004). İnsan hakları ve demokrasi eğitiminde yöntem. G.Ü. Kırşehir
Eğitim Fakültesi Dergisi, 5, (1), 35-41.
Yeşilyaprak, B. (2006). Eğitimde Rehberlik Hizmetleri: Gelişimsel Yaklaşım,
Nobel Yayın Dağıtım: Ankara.
Yıldırım, İ. (1991). Stres ve stresle başa çıkmada gevşeme teknikleri. Hacettepe
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6, 175-189.
Yılmaz, H. (2003). Gençler Bu Kitap Sizin İçin. Konya: Çizgi Kitabevi.
262
DANIŞMANLIK TEDBİRİ UYGULAMALARI İLK FORMATÖRLERİN LİSTESİ
Adı – Soyadı
Görevi
İli
Kurumu
1
Abdulhakim ZAFER
Rehber Öğretmen
Erzurum
Rehberlik ve
Araştırma Merkezi
2
Tevfik GÖREN
Rehber Öğretmen
Malatya
Rehberlik ve
Araştırma Merkezi
3
Şule ÖZZEYBEK
Rehber Öğretmen
Konya
Sıraç Altıntaşbaş
İlkokulu
4
Hayriye ERÇETİN
Rehber Öğretmen
Diyarbakır
5
Gülseren OĞUZ
Rehber Öğretmen
Mersin
6
Esra DİLİÇIKIK
Rehber Öğretmen
Gaziantep
7
Emine EROL
Rehber Öğretmen
Adana
Rehberlik ve
Araştırma Merkezi
8
Kürşat DEĞİRMENCİ
Rehber Öğretmen
Çorum
Rehberlik ve
Araştırma Merkezi
9
Didem YILMAZ
Rehber Öğretmen
Elazığ
Bilim ve Sanat
Merkezi
10
Rahmi DANİŞMENT
Rehber Öğretmen
Kayseri
Rehberlik ve
Araştırma Merkezi
Cumhuriyet
Ortaokulu
Mezitli Belediye
İlköğretim Okulu
Nurten Öztürk
Ortaokulu
DANIŞMANLIK TEDBİRİ KARARLARI UYGULAMALARI İL FORMATÖR LİSTELERİ
DİYARBAKIR İLİ FORMATÖR LİSTESİ
ADI SOYADI
Hüseyin ALÇİÇEK
Salih MEŞE
Murat KURT
Mehmet Zülfi TEMEL
Afat SÜRER
Şeyhmus İÇEN
Behice OK ODABAŞI
Mürsel MORTAŞ
Erol Niyazi SUNAR
Arda KANDEMİR
Şükrü ERDEM
Mustafa ECE
Mahmut TÜRK
Murat AŞKIN
Ahmet TARHAN
Hüseyin KILINÇ
Hüseyin TEMİZKAN
Özgür ÖZTÜRK
Sinem GEZEN
GÖREV YERİ
Yenişehir Rehberlik ve Araştırma Mrk.
Yenişehir Rehberlik ve Araştırma Mrk.
Yenişehir Gaziorta Okulu
Yenişehir Mehmetcik İlkokulu
Yenişehir Toplu Konut Ortaokulu
Yenişehir Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi
Yenişehir Yeni Diyarbakır Lisesi
Bağlar Rehberlik ve Araştırma Mrk.
Bağlar Rehberlik ve Araştırma Mrk.
Bağlar Yahya Kemal Beyatlı İlkokulu
Bağlar Alipınar Ortaokulu
KayapınarŞehit Jandarma Tevfik Pehlivan O.O
Kayapınar Mehmet İçkale İlkokulu
Kayapınar Hantepe Eğitim Şehitleri
Kayapınar İMKB Hattat Hamit Aytaç Ortaokulu
Sur Rehberlik Araştırma Mrk.
Sur Tevfik Fikret Ortaokulu
Sur Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi
Bağlar Fatih İlkokulu
ADANA İLİ FORMATÖR LİSTESİ
Adı-Soyadı
Gülsüm Feza TEK
Gül CANPOLAT
Ahmet POLAT
Ruken YILDIZ
Nimet YEŞİLYURT
Bilgen AKDEMİR
Çağla ZORLUKOL
Selin BAŞKALE
İlkay ÖZER
Remiz DEMİRCİOĞLU
Suat KILIÇARSLAN
Muazzez TAYMUR
Begüm KIRIK
Atınç ULAY
Ülkiye Koçak DELEN
Abdurrahman KIZGIN
Nazmiye BALCI
Okulu/Kurumu
Sofulu Anadolu İmamhatip Lisesi
Bilge Kağan Ortaokulu
TOKİ Sarıçam Anadolu Lisesi
İsmail Safa Özler Ortaokulu
Fatih Rüştü Zorlu Ortaokulu
Mehmet Ali Yılmaz İlkokulu
Necmiye Coşkuntuncel İlkokulu
İsmet İnönü İlkokulu
İMKB Anadolu Öğretmen Lisesi
Sabancı Meslek ve Teknik Anadolu Lisesi
Akkapı Meslek ve Teknik Melsek Lisesi
Cumhuriyet Ortaokulu
80. Yıl Ortaokulu
Abdulkadir Paksoy Anadolu Lisesi
Adana Genç İşadamları Derneği O.O.
Piri Reis Anadolu Lisesi
Oğuz Kağan Köksal Görme Engelliler İlkokulu
GAZİANTEP İLİ FORMATÖR LİSTESİ
Adı-Soyadı
Zehra ÖZTAŞ
Hülya FADILOĞLU
Mehmet DEMİR
Serhat DOĞAN
Habibe YILDIZ
İmran GÜMÜŞ
Ruken TAŞ
Ayşe ÖĞÜT
Fatmanur İSPENOĞLU
İbrahim GÖNCÜ
Musab KIRCA
Sabri ÖZDEMİR
A.İhsan NACAK
İrfan ULUÇAY
Orhan GÜNEŞ
Ayyşegül DOLGUN
Feyzullah SEVİM
Mahmut YILMAZ
Serdar GENÇ
Erdal KAYA
Okulu/Kurumu
Abdullah KEPKEP İlkokulu
Empati İlkokulu
Empati İlkokulu
Empati İlkokulu
Hilal Doğan Mazıcıoğlu ortaokulu
Aslı Alevli Ortaokulu
Özel erdem ortaokulu
Hacı Lütfiye Şireci RAM
Hacı Lütfiye Şireci RAM
Hacı Lütfiye Şireci RAM
Şahinbey RAM
Şahinbey RAM
Şahinbey RAM
Dr. Nurel Enver Taner İlkokulu
Ülgan Konukoğlu Lisesi
Namık Kemal ortaokulu
Mehmet Emin Zekiye Üstünel Ortaokulu
Necip Fazıl Kısakürek Anadolu Lisesi
Hacı Lütfiye Şireci RAM
Beykent TOKİ Ortaokulu
MERSİN İLİ FORMATÖR LİSTESİ
Adı-Soyadı
HASAN KAYA
FATMA GÜLDEN
YELİZ ŞEN
DENİZ HOCAOĞLU
İMRAL BARIŞ
HASAN ÇETİN
BERRİN ERENSOY
ZELİHA KARADAĞ
MAHİR YALÇINYİĞİT
SAİM BÜLBÜL
NAZLIGÜL PINARBAŞI
NURETTİN ŞAHİN
DUYGU BEŞE
SENEM ÇEŞMECİOĞLU
SAFFET GÖKFAKIOĞLU
ÇİĞDEM GÜRSOY
İSMAİL KAVCI
ŞEHRİBAN SİM
SÜHEYLA KÜÇÜK
SİNEM ŞİMŞEK
Okulu/Kurumu
AKDENİZ ÖZL.EGT.UYG.MRKZ.
BARBAROS İLKOKULU
KOCAVİLAYET İLKOKULU
NEVİT KODALLI G.S.L.
SAADETTİNBEY İLKOKULU
AKDENİZ RAM
AKDENİZ RAM
AKDENİZ RAM
AKDENİZ RAM
AKDENİZ RAM
ABDULLAH GÜNAYDIN O.OK
YENİŞEHİR RAM
YENİŞEHİR RAM
YENİŞEHİR RAM
MERSİN ANADOLU LİSESİ
MUHİTTİN DEVELİ O.OK.
OSMANİYE ORTAOKULU
ERSOY ORTAOKULU
CENGİZ TOPEL İLKOKULU
YENİŞEHİR RAM
ÇORUM İLİ FORMATÖR LİSTESİ
Adı-Soyadı
Sinan İLUK
Oğuz AYAN
Kenan ÖZTÜRK
Güray ARDIK
İhsan AKDANALI
Aytaç Nayman İPEK
Fahrettin ÇELİK
Nazlı YILDIZ
FAHRETTİN SAĞIR
Bayram GÜZEL
Caner TURAN
Erdem KAPLAN
TUBA ÜREYEN
Hamdi ERKUŞ
Hasan TOPÇU
Dinçer ÖBEKÇİ
ÖZNUR MERİÇ
Levent SARI
Songül ÖZTÜRK
FİLİZ OBUZ
Okulu/Kurumu
Fatih Sultan Mehmet İlkokul
23 Nisan Ortaokulu
Bahçelievler Salim Akaydın Ortaokulu
Atatürk Anadolu Lisesi
Çorum Anadolu İmam Hatip Lisesi
Çorum Özel Eğitim Meslek Lisesi
75. Yıl Cumhuriyet Sağlık Meslek Lisesi
Bekir Aksoy İlkokulu
ÇORUM ATATÜRK İLKOKULU
19 Mayıs İlkokulu
İsmail Kakaç İlkokulu
Mehmet Akif Ersoy İlkokulu
ÇORUM ERTUĞRUL GAZİ İLKOKULU
Çorum Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi
Çorum Türkiyem İmam Hatip Ortaokulu
Çorum Rehberlik ve Araştırma Merkezi
BAŞÖĞRETMEN İMAM HATİP ORTAOKULU
Hasanpaşa Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi
Çorum Spor Lisesi
TOKİ ŞEHİT ŞÜKRÜ ÖZYOL ORTAOKULU
KAYSERİ İLİ FORMATÖR LİSTESİ
Adı-Soyadı
KENAN ŞENLİK
MUHARREM EROĞLU
SAVAŞ KARAGÖZ
HATİCE DURMUŞ
HALİL ÖZTÜRK
HAVVA İLHAN
İBRAHİM SOYLU
ORHAN ALTUNER
AHMET AYDEMİR
AYŞEGÜL ÖZDEMİR
AYŞE SOYKUVVET
MEHMET KAYNAK
ŞÜLE TAŞPINAR
ERTUĞRUL KANDEMİR
ESRA YÜCEL
GÜVEN KIŞKIR
MENDERES KÖYLÜ
SİNAN ÖZALP
YÜCEL HAKAN ÜNSAL
Ahmet ERTAŞ
Okulu/Kurumu
Melikgazi Rehberlik ve Araştırma Merkezi
Melikgazi Rehberlik ve Araştırma Merkezi
Melikgazi Rehberlik ve Araştırma Merkezi
Mithatpaşa İlkokulu
Kayseri Kız Anadolu İmam Hatip Lisesi
Zenger-Güç Ortaokulu
Keykubat Anadolu İmam Hatip Lisesi
Bülent Altop İlkokulu
Kocasinan Rehberlik ve Araştırma Merkezi
Kocasinan Rehberlik ve Araştırma Merkezi
Refika Küçükçalık Ortaokulu
75.Yıl Mühibe Germirli Ortaokulu
Dedeman Anadolu İmam Hatip Lisesi
Besime Özderici İlkokulu
Şaban Fazlıoğlu Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi
Kayseri Fen Lisesi
Gazipaşa İlkokulu
Safa Özel Eğitim İş Uygulama Merkezi (Okulu)
Refika Küçükçalık Ortaokulu
Kocasinan Rehberlik ve Araştırma Merkezi
KONYA İLİ FORMATÖR LİSTESİ
Adı-Soyadı
ŞÜKRÜ AY
SÜMEYRA ÇAĞLAK
ABDULLAHNUR
KAPLAN
ALİ ARSLAN
DAMLA BAŞ
NERİMAN ÖZGE
GÖKÇEK
SELÇUK DUMAN
OSMAN DURUSOY
RAMAZAN ÇAĞILDAK
CENGİZ DÖNMEZ
HAVVANA ÖZÇELİK
FATMA ÇELİK
ŞEYMA BODAK
Okulu/Kurumu
Halil Bahçeci İlkokulu
Şehit Sadık Ortaokulu
MERAM R.A.M.
Koyunoğlu İlkokulu
İstiklal İlkokulu
Karma Ortaokulu
Akifpaşa İlkokulu
Konevi İşitme Engelliler Ortaokulu
Konevi İşitme Engelliler İlkokulu
YAŞARDOĞU ORTAOKULU
Ertuğrulgazi Ortaokulu
M. Halil İbrahim Hekimoğlu Ticaret Meslek Lisesi
MEHMET TUZA PAKPEN MESLEKİ VE TEKNİK LİSE
TÜLAY BATI
HARUN GÜL
Meral SAĞDIÇ
NESLİHAN GÜRCAN
HAYRULLAH NAZLİ
FATİH AKKAYA
MEHMET ASLAN
Şehit Mustafa Çuhadar Ortaokulu
Selçuklu Rehberlik ve Araştırma Merkezi
Ticaret Borsası Ortaokulu
Meram Rehberlik ve Araştırma Merkezi
Konya Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi
AYŞE TÜMER İLKOKULU
Meram Yunus Emre İlkokulu
ELAZIĞ İLİ FORMATÖR LİSTESİ
ADI SOYADI
Nevin EVİN
Çiğdem ÇAKMAK
Bekir KAYA
Seda KARABULUT
Fadime ÜNLÜ
İbrahim TAŞ
Nizamettin KARABAL
Esra YILDIZ
Sevil DEMİRCİ
Kevser KIYMAZ
Fahrettin ÜLGER
Erdem KÜÇÜK
Serdal GÜR
Seda ATEŞ
Eda SOĞUKPINAR
Muharrem KAŞ
Filiz KILIÇ SAĞLAM
Ferhat AÇIKALIN
Serap BOSTAN
Mehmet Harun MURAT
GÖREV YERİ
60. Yıl İlkokulu
Barbaros Hayrettin Paşa Ortaokulu
Yücel İlkokulu
TOKİ Yazıkonak Çok Prog. And. Lisesi
Doğukent Ortaokulu
Karakoçan Fatih Ortaokulu
Hıdır Sever Anadolu Lisesi
100. Yıl Teknik ve End. Meslek Lis.
Palu Kız Teknik ve End. Meslek Lis.
Arıcak İmam Hatip Ortaokulu
Tevfik Yaramanoğlu Ortaokulu
Rehberlik ve Araştırma Merkezi
Korg.Hulusi Sayın Mes. ve Tek. And. Lis.
İsmet Paşa İlkokulu
Vali M.Lütfullah Bilgin İlkokulu
Öğ. Sıdıka Avar Mes. ve Tek. And. Lis.
Aziz Gül Ortaokulu
Dumlupınar Ortaokulu
Koç İlkokulu
Rehberlik ve Araştırma Merkezi
ERZURUM İLİ FORMATÖR LİSTESİ
ADI SOYADI
GÖREV YERİ
Abdulhakim ZAFER
Rehberlik ve Araştırma Merkezi
Muhsin ERHAN
Hakan KIRBAŞ
Muhammet GÜRGEN
Rukiye ULAŞ
Serhat AYBAR
Ayşe ATAOĞLU
Zafer KÖKSAL
Neslihan SEVİL
Kamil SEZER
Muharrem ÖRKAN
Murat KARAKAYA
Rehberlik Araştırma Merkezi Müdürlüğü
Rehberlik Araştırma Merkezi Müdürlüğü
Rehberlik Araştırma Merkezi Müdürlüğü
Nafizbey Tic. Mes. Lisesi
Osmangazi Ortaokulu
Haşim İşcac Ortaokulu
Ziya Gökalp Lisesi
Saltukbey Ortaokulu
Edip Somunoğlu İlkokulu
Atatürk Ortaokulu
Ömer Nasuhi Bilmen Ortaokulu
Hilal KÖSEOĞLU
Yakutiye Atatürk Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi
Mesut YÜKSEL
Dursun DAYAPOĞLU
Önder KIZIL
Emine TAKUR
Lokman KOÇAK
Nenehatun Kız Anadolu Lisesi
Hacı Sami Boydak Anadolu Lisesi
Şükrüpaşa İlkokulu
Gazi Ahmet Muhtar Paşa Ortaokulu
Kültür Kurumu İlkokulu
Hatice ARAN
Şair Nef-i Ortaokulu
MALATYA İLİ FORMATÖR LİSTESİ
ADI - SOYADI
AHMET KARCI
Sayit DUMAN
ALİ ASLANYÜREK
ÖZGÜR YILDIZ
ARZU GÜNER
Mehmet DEMEZ
KEMAL BOĞA
Aylin TERCAN
Miyeser ÖZTÜRK
RAMAZAN BERKEBAN
ALAADİN DEMİRCAN
MÜNEVVER CIRIT
BİNGÖL
URFİ ÇELİK
METE SARIBAŞ
FULYA BÜLBÜL
AYTEN DİNÇ
DUYGU KAYHAN
İLYAS YILMAZ
TUĞBA AYTAŞ
ALİ GÜLTEKİN
OKUL ADI
GAZİ İLKOKULU
ŞEHİT MURAT DOĞRU İLKOKULU
BATTALGAZİ ANADOLU İMAM HATİP LİSESİ
TÜRKİYEM ORTAOKULU
ŞEHİT KEMAL ÖZALPER TEKNİK VE E.M.L
ŞHT. YZB. HAKKI AKYÜZ ORTAOKULU
TURGUT ÖZAL ANADOLU LİSESİ
MEHMET AKİF ERSOY ORTAOKULU
ÖZEL TURGUT ÖZAL ANADOLU LİSESİ
CUMHURİYET ANADOLU LİSESİ.
HAFİZE ÖZAL KIZ TEKNİK VE MESLEK LİSESİ
İMKB KIZ TEKNİK VE MESLEK LİSESİ
FIRAT İLKOKULU
YAŞAR ÖNCAN O.O
MEHMET TOPSAKAL ORTAOKULU
RAM
RAM
RAM
RAM
RAM