mevcut durum analizi raporu

MEVCUT DURUM ANALİZİ RAPORU
Hazırlayan:
Dr. Metehan TOLON
Necla HALİLOĞLU
(Kilit Olmayan Uzmanlar)
19 Mart 2016
ANKARA
Çeviren: Melih Mol
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR ............................................................................................................................. 3
TABLO LİSTESİ ............................................................................................................................. 4
KUTU LİSTESİ ............................................................................................................................... 4
YÖNETİCİ ÖZETİ ........................................................................................................................... 5
0) ...........................................................................................................................................
GİRİŞ .................................................................................................................................. 10
0.1. İş Tanımı (Terms of Reference [ToR]) .......................................................................................... 10
0.2. Metodoloji ve Yaklaşım ............................................................................................................... 10
I) ............................................................................................................................................ M
EVCUT ÇERÇEVE ANALİZİ ............................................................................................. 12
I.1. Yasal ve Kurumsal Çerçeve .......................................................................................................... 12
I.2. Politika Çerçevesi ........................................................................................................................ 18
I.3. Destek Çerçevesi ......................................................................................................................... 25
II) ........................................................................................................................................... E
SNAF VE SANATKÂRLARIN DEĞİŞİKLİKLERE UYUMU (ŞİMDİKİ VE GELECEKTEKİ
İHTİYAÇLAR) ................................................................................................................ 34
II.1. Uyum ve değişikliğin sebepleri ................................................................................................... 34
II.2. Anket sorularına verilen yanıtlar ................................................................................................. 37
III) .......................................................................................................................................... İ
LLERE ÖZEL KONULAR .................................................................................................. 44
III.1. Şanlıurfa .................................................................................................................................... 44
III.2. Manisa ........................................................................................................................................ 45
III.3. Ordu ........................................................................................................................................... 45
III.4. Gaziantep ................................................................................................................................... 46
III.5. Bursa .......................................................................................................................................... 46
III.6. Mersin ........................................................................................................................................ 46
IV) .......................................................................................................................................... S
EKTÖRLERE ÖZEL KONULAR ......................................................................................... 47
IV.1. Türkiye Madeni Eşya Sanatkârları Federasyonu ........................................................................ 47
IV.2. Türkiye Kebapçılar, Köfteciler, Tatlıcılar, Pastacılar ve Lokantacılar Federasyonu .................... 48
IV.3. Türkiye Kasaplar, Besiciler, Et ve Et Ürünleri Esnaf ve Sanatkârları Federasyonu ..................... 48
IV.4. Türkiye Şöförler ve Otomobilciler Federasyonu ........................................................................ 49
IV.5. Türkiye Bakkallar ve Bayiler Federasyonu .................................................................................. 49
V) ........................................................................................................................................... T
EMEL BULGU VE ÖNERİLER .......................................................................................... 50
VI) .......................................................................................................................................... S
WOT ANALİZİ ............................................................................................................... 59
VI.1. Güçlü Yönler .............................................................................................................................. 59
VI.2. Zayıf Yönler ............................................................................................................................... 55
VI.3. Fırsatlar ..................................................................................................................................... 60
VI.4. Tehditler .................................................................................................................................... 60
VII) ......................................................................................................................................... A
VRUPA’DAKİ İYİ UYGULAMALAR.................................................................................. 61
VIII) ........................................................................................................................................ S
ONUÇ .......................................................................................................................... 61
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 61
KISALTMALAR
AFD: Fransız Kalkınma Ajansı
CAD: Bilgisayar Destekli Tasarım
KOSGEB: KOBİ’leri Geliştirme ve
Destekleme İdaresi Başkanlığı
KfW: Alman Kalkınma Bankası
ES: Esnaf ve Sanatkârlar
CAM: Bilgisayar Destekli İmalat
CEDEFOP: Avrupa Mesleki
Eğitimi Geliştirme Merkezi
CBS: Coğrafi Bilgi Sistemi
KGF: Kredi Garanti Fonu
HBÖ: Hayat Boyu Öğrenme
CNC: Bilgisayar Destekli
Nümerik Kontrol
MDA: Mevcut Durum Analizi
MEB: Milli Eğitim Bakanlığı
EDM: Eğitim ve Danışmanlık
Merkezi
TEB: Türk Ekonomi Bankası
TESK: Türkiye Esnaf ve
Sanatkârları Konfederasyonu
TESKOMB: Türkiye Esnaf ve
Sanatkârlar Kredi ve Kefalet
Kooperatifleri Birlikleri Merkez
Birliği
EİA: Eğitim İhtiyaçları Analizi
BSTB: Bilim Sanayi ve Teknoloji
Bakanlığı
MTV: Motorlu Taşıtlar Vergisi
TOBB: Türkiye Odalar ve
Borsalar Birliği
TOKİ: Toplu Konut İdaresi
MYK: Mesleki Yeterlilik Kurumu
TTGV: Türkiye Teknoloji
Geliştirme Vakfı
TÜBİTAK: Türkiye Bilimsel ve
Teknolojik Araştırma Kurumu
ECDB: Avrupa Komisyonu
Kalkınma Bankası
EC: Avrupa Komisyonu
EIB: Avrupa Yatırım Bankası
ESDEP: Esnaf ve Sanatkârlar
Değişim, Dönüşüm, Destek (3D)
Strateji Belgesi ve Eylem Planı
ESGM: Esnaf ve Sanatkârlar
Genel Müdürlüğü
ESKK: Esnaf Sanatkârlar Kredi
ve Kefalet Kooperatifi
AB: Avrupa Birliği
Y&İ: Yiyecek ve İçecek
UFK: Uluslararası Finans
Kurumu
FMH: Fikri Mülkiyet Hakları
İŞKUR: Türkiye İş Kurumu
BT: Bilgi Teknolojileri
MEKSA: Mesleki Eğitim ve
Küçük Sanayii Destekleme Vakfı
NACE: Avrupa Topluluğu’nda
Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki
Sınıflandırılması
STK: Sivil Toplum Kurumu
İBBS: İstatistiki Bölge Birimleri
Sınıflandırması
OECD: Ekonomik Kalkınma ve
İşbirliği Örgütü
İSG: İş Sağlığı ve Güvenliği
OSB: Organize Sanayi Bölgesi
SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu
KOBİ: Küçük ve Orta Ölçekli
İşletme
SRC: Sürücü Mesleki Yeterlilik
SWOT: Güçlü yönler, zayıf
yönler, fırsatlar, tehditler
TDE: Teknik Destek Ekibi
UAPME: Avrupa Zanaatkâr ve
KOBİ’ler Birliği
KDV: Katma Değer Vergisi
MYK: Mesleki Yeterlilik Kurumu
ZDH: Alman Zanaat Merkez
Birliği
TABLO LİSTESİ
TABLO 1. MDA Analiz ve Bulgularının Sınıflandırılması .................................................................... 5
TABLO 2. Anket soruları, cevaplar ve TESK’in atabileceği adımlar ................................................... 9
TABLO 3. Türkiye’deki KOBİ Tanımı ................................................................................................ 11
TABLO 4. ES tanımı ve kurumları ile ilgili Türkiye ve Almanya’nın karşılaştırılması ....................... 14
TABLO 5. Türkiye’deki yasal ve kurumsal çerçeve .......................................................................... 16
TABLO 6. ES ve KOBİ’lerle ilgili politika çerçevesi ........................................................................... 18
TABLO 7. KOBİ ve Girişimcilik Strateji ve Eylem Planlarının başlıca hedefleri ............................... 18
TABLO 8. 2015 ESDEP Revizyonları ................................................................................................ 19
TABLO
9.
SBA
ilkeleri
çerçevesinde
KOBİ
Politikası
Değerlendirme
Puanları..………………………………………….…..22
TABLO 10. Türkiye’de KOBİ’lere ve ES’ye yönelik destek çerçevesi ............................................... 26
TABLO 11. Es Kredi ve Kefaletlerine ilişkin Anket Sonuçları ........................................................... 28
TABLO 12. Türkiye’de KOBİ’lere ve ES’ye yönelik destek çerçevesi ............................................... 29
KUTU LİSTESİ
KUTU 1. ESHEP Projesi .................................................................................................................... 20
KUTU 2. 2015/8297 Sayılı Hükümet Kararnamesi ........................................................................... 27
KUTU 3. Bir Türk Bankasının Başarısı .............................................................................................. 30
KUTU 4. TESCO ............................................................................................................................... 33
KUTU 5. FAB LAB-London ............................................................................................................... 45
YÖNETİCİ ÖZETİ
AdapTESK Projesi Mevcut Durum Analizi (MDA) Raporu, aşağıda yer alan sorulara yanıt bulmak
amacıyla İş Tanımı [Terms of Reference (ToR)] çerçevesinde hazırlanmıştır:

Esnaf ve Sanatkârların uyum yeteneklerinin artırılması için hali hazırda sunulan hizmetler
nelerdir?

Esnaf ve Sanatkârların uyum yeteneklerinin artırılması için şimdi ve gelecekte ihtiyaç
duyacağı hizmetler nelerdir?
o
Esnaf ve Sanatkârları etkileyen değişiklikler nelerdir?
o
ES bu değişikliklerden nasıl etkilenmektedir?
o
ES bu değişikliklerin ne denli farkındadır?
o
ES’nin kapasite geliştirme ihtiyaçları nelerdir?
o
TESK bu konuda neler yapabilir?
MDA, masa başı incelemeler, TESK ve Esnaf ve Sanatkâr Genel Müdürlüğü ile yapılan görüşmeler ile 5
federasyon ve 13 oda tarafından doldurulan anketlerden elde edilen veriler kullanılarak
gerçekleştirilmiştir.
Aşağıdaki tablo (Tablo 1), MDA’nın analiz ve bulgularının sınıflandırılmasını içermektedir.
MDA ANALİZ VE BULGULARININ SINIFLANDIRILMASI
MEVCUT ÇERÇEVE ANALİZİ
 Yasal ve kurumsal çerçeve
o ES Tanımı
o İlgili mevzuat ve kurumlar
 Politika çerçevesi
 Destek çerçevesi
ES’NİN DEĞİŞİKLİKLERE UYUMU
 Küresel değişimler
 Teknolojik / Dijital gelişim
 Pazarlama eğilimleri
 Yenilikçilik (İnovasyon)
 Gelecekte ihtiyaç duyulacak beceriler
 İşbirlikleri
 Sürdürülebilirlik
 Acil sorunlar
İLLERE ÖZEL KONULAR
 Kaybolmaya yüz tutan meslekler
 Mülteciler
 El sanatları ve geleneksel sanatlar
SEKTÖRLERE ÖZEL KONULAR

Vasıflı işçi eksikliği

NACE sınıflandırması

Düzenleyici etki

Karma odalar
Tablo 1 MDA Analiz ve Bulgularının Sınıflandırılması
Mevcut çerçeve ile ilgili başlıca bulgular aşağıdaki gibidir:
 ES tanımının sınırları net olarak belirlenmemiştir ve ES ile KOBİ tanımı arasında net bir
ayrım yapılmamıştır. Bu durum üyelik, istatistik oluşturma ve ES’ye özel strateji ve
desteklerin hayata geçirilmesi konusunda çeşitli sorunları beraberinde getirmektedir,
 Ustalık belgesi ile ilgili sorunlar yaşanmaktadır (çelişkili yasalar ve düzenlemeler
bulunmaktadır),
 Halkbank kredilerinin koşulları uygun olmakla birlikte komisyon oranları oldukça
yüksektir,
 ES yalnızca Halkbank’ın değil, diğer bankaların da ES’ye yönelik devlet destekli kredi
vermelerinin sağlanmasını talep etmektedir,
 Kredi miktarları farklı sektörler için farklılaştırılmalıdır,
 Düzenlemeler yapılırken Birliklerin görüşlerine başvurulmamaktadır. Düzenleyici etki
analizi yapılmamaktadır,
 Genel Müdürlük, AdapTESK’le ortak hedefleri bulunan ESHEP Projesini hayata
geçirmiştir,
 KOSGEB desteklerinden yararlanan ES sayısı oldukça düşüktür,
 Oda ve birliklerin insan kaynakları sınırlıdır. Oda ve birliklerin üyelerine yönelik iş
geliştirme hizmetleri sunması zordur.
Bu bulgular çerçevesinde TESK aşağıdaki adımları atabilir

ES tanımının uluslararası standartlara uygun olarak gözden geçirilmesi,

Kanunlardaki çelişkili hükümlerin giderilmesi,

Halkbank kredilerinin gözden geçirilmesi ve diğer bankaların da ES’ye devlet destekli
kredi vermesine imkân tanınması,

Düzenleyici etki analizi sistemi geliştirilmesi ve bu konuda lobi faaliyetleri yapılması,

ESHEP Projesiyle çeşitli işbirliklerinin yapılması,

ES’ye yönelik özel bir programın hayata geçirilmesi için KOSGEB’le işbirliği yapılması

Odaların ve birliklerin kapasitelerini geliştirme konusunda desteklenmesi
Aşağıdaki tabloda (Tablo 2), gerçekleştirilen anket çalışmasına ilişkin özet bilgiler yer almaktadır
(ES’nin değişikliklere uyumu ile ilgili sorular, görüşme yapılan katılımcıların cevapları ve TESK’in
atabileceği adımlar).
Sorular
Cevaplar
TESK’in atabileceği adımlar
Uyum (adaptasyon) sizin
için ne ifade ediyor?
Uyum konusu yalnızca teknoloji ile
özdeşleştirilmiştir (bilgisayar
teknolojileri, elektronik, iletişim,
işleme [processing] vs.)
-ES’nin teknoloji ve diğer
alanlarda (piyasalar, iş modelleri
vs.) yaşanan değişikliklere uyum
sağlamanın önemi ile ilgili olarak
eğitilmesi için bir farkındalık
oluşturma kampanyasına ihtiyaç
vardır
Küresel değişimler ES’yi
nasıl etkiliyor?
- Çin malları, ES’nin Çin’den ithal
edilen bu malları kendi üretim
süreçlerinde girdi olarak kullandıkları
durumda bir avantaj, doğrudan bu
mallarla rekabete girdiklerinde ise bir
tehdit oluşturmaktadır.
- Gelişmekte olan ekonomiler, ES için
hem bir tehdit (rekabet güçleri daha
yüksek olduğu için) hem de bir fırsat
(turizm potansiyeli) olarak
görülmektedir.
-Doğrudan ES’ye yönelik ulusal bir
inovasyon projesinin geliştirilmesi
-ES’nin inovasyon kapasitesinin
artırılmasına dönük tedbirlerin
hayata geçirilmesi
-Gelişmekte olan ülkelerin turizm
potansiyeli ile geleneksel
mesleklere dayalı sektörleri
buluşturacak inisiyatiflerin
geliştirilmesi
ES teknolojik
gelişmelerin farkında
mıdır? ES yeni ve dijital
teknolojileri
kullanmakta mıdır?
- ES yeni teknolojiler hakkında bilgi
sahibi değildir.
- ES, bu teknolojileri satın alma
gücüne sahip değildir.
- ES’nin bu teknolojileri kullanabilecek
vasıflı personeli bulunmamaktadır.
- ES gelecekte bu teknolojileri
kullanmaya yönelik bir stratejiye sahip
değildir.
- Dijital uygulamaların bazıları, siber
suçlara karşı korumasızdır.
- İleri teknoloji ürünü ekipman
ihtiyacı bulunan ve dijital
teknolojilere yatırım yapmak
isteyen ES’ye yönelik Halkbank ES
kredi paketi çerçevesinde özel bir
fon oluşturulması
- ES’nin teknolojilere uyum
sağlayabilmesi için üniversitelerle
işbirliği yapılarak bir
Teknoloji/Dijital Danışmanlık
sisteminin geliştirilmesi
- Bu teknolojilerin ortaklaşa
kullanımının teşvik edilmesi
- AdapTESK işletme geliştirme
eğitimleri kapsamında ES’nin
gelecekte bu yeni teknolojilere
uyum sağlamaya dönük stratejiler
geliştirmesine yardımcı olunması
- İŞKUR’la işbirliği yapılarak vasıflı
eleman yetiştirilmesine katkıda
bulunulması
- Siber suçlarla ilgili farkındalığın
artırılması
ES yeni pazarlama
eğilimlerine uyum
sağlayabilmekte midir?
- ES’nin yazılı pazarlama stratejileri
bulunmamaktadır
- ES, gelecekte mallarını pazarlamak
amacıyla dijital medyayı kullanmayı
planlamaktadır, fakat gerekli bilgi ve
ekipmana sahip değildir
- Her bir sektör için
(üniversitelerle işbirliği içinde ve
bağışçıların sağlayacağı fonlar
kullanılarak) ES’yi stratejik
planlama, modern iş yönetimi ve
yeni iş modelleri konusunda
ES ne kadar yenilikçidir?
Yeni ve dijital
teknolojilerle bağlantılı
beceriler ES için ne denli
ilgidilir?
- Kişiselleştirme son derece önemlidir,
fakat ES ürünlerinin müşterilerinin
ihtiyaçlarına uygun hale getirilmesi
için ilgili teknolojilerden nasıl
yararlanacağını bilmemektedir.
- ES değişen müşteri taleplerinin
farkındadır, ancak bu değişikliklere
uyum sağlayamamaktadır
- ES dijital medyanın pazarlama
amacıyla kullanımı konusunda bilinçli
değildir
bilgilendirmek amacıyla eğitim ve
danışmanlık programlarının
geliştirilmesi ve uygulamaya
konması
- “Pazarlama amaçlı dijital medya
kullanımları” ile ilgili eğitim
paketinin geliştirilmesi
- Eğitim ve danışmanlık
hizmetlerinin sağlanması
amacıyla bir kupon sisteminin
geliştirilmesi
- Yalnızca imalat sanayiinde aktif olan
ES yeni ürün, hizmet ve süreçlerin
geliştirilmesi konusunda aktiftir
- İnovasyon önündeki en büyük engel
işletme sahiplerinin vizyon sahibi
olmamasıdır
- ES “açık inovasyon” kavramı
hakkında bilgi sahibi değildir
- ES Fikri Mülkiyet Haklarına önem
vermemektedir
- Birlikler Melek Yatırımcılar ağı
hakkında bilgi sahibi değildir.
- Bu beceriler, ES’nin orta ve uzun
vadeli hedefleri bağlamında önem arz
etmektedir
- ES, bu becerilerin gelecekte kendileri
için ne kadar önemli olacağı
konusunda bilinçli değildir
- Birlikler, gelecekte ihtiyaç duyulacak
becerilerin öngörülmesine yönelik
çalışmalar yapmamaktadır
- Birlikler beceri eksiklikleri
konusunda MEB ve MYK’yı
bilgilendirmemektedir
- İnovasyon, Fikri Mülkiyet Hakları
ve melek yatırımcılar konularında
farkındalık eğitimleri uygulanması
- Açık inovasyon için uygun
platformların oluşturulmasının
sağlanması
- Bu konunun AdapTESK eğitim
programlarına dâhil edilmesi
- ESGM, İŞKUR, MYK ve MEB’le
işbirliği yaparak gelecekte ihtiyaç
duyulacak becerilerin
öngörülmesine yönelik çalışmalar
yapılması
- Beceri eksikliklerinin giderilmesi
amacıyla bu kurumlarla işbirliği
yapılması
- MYK akreditasyonu ile ilgili
çalışmaların hızlandırılması
- Mesleki geçiş yapmak isteyen
ES’ye eğitim sağlanması amacıyla
İŞKUR’la işbirliği yapılması
Yeni işbirliği formları ES
için ne denli ilgilidir?
- Yeni işbirliği türleri ES için ilgilidir,
fakat bu işbirliği türleri ES’ler
tarafından yaygın olarak
kullanılmamaktadır
- ES gelecekte imalatçı-tasarımcı,
zanaatkâr-tasarımcı, zanaatkâr-güzel
sanatlar fakültesi işbirliğine ve
müşterilerle birlikte ürün geliştirme
stratejilerine ihtiyaç duyabilir
- Yeni işbirliği türlerini ES’ye
yönelik stratejik bir mesele olarak
ortaya koyan bir inisiyatif
geliştirilmesi (farkındalık
oluşturma)
Çevresel ve etik
sürdürülebilirlik konuları
ES için ne denli ilgilidir?
- Bu konuların pek çoğu gelecekte ES
için son derece önemli olacaktır
- İmalat yapan ES’nin meskûn
bölgelerden arıtım tesisleri bulunan
yerlere nakledilmesi gerekmektedir.
- ES, organize sanayi bölgelerinde
(OSB) yer alan şirketlere sağlanan
imkânlardan (ucuz elektrik, ucuz
internet, vs) faydalanmalıdır
- OSB teşviklerine yönelik lobicilik
faaliyetleri yürütülmesi
- ES’nin çevresel ve etik
sürdürülebilirliğin önemi
konusunda eğitilmesi
ES’nin karşı karşıya
olduğu öncelikli sorunlar
nelerdir?
- yüksek vergiler, idari düzenlemelerin
ve bürokrasinin fazlalığı
- Düzenlemelerin
basitleştirilmesine yönelik
lobicilik faaliyetleri yapılması
- Orta vadeli strateji eksikliği
- EDM akreditasyonlarının gecikmesi
- kötü çalışma mekânları
- Çırak, kalfa ve vasıflı eleman eksikliği
- Stratejik planlama ile ilgili eğitim
ve danışmanlık hizmetlerinin
sunulması
- EDM’lerin akreditasyonunun
hızlandırılması
- TOKİ inşaat programının
genişletilmesi için Genel
Müdürlükle ilişki kurulması
- Vasıflı işçi havuzu oluşturmak
üzere İŞKUR’la işbirliği yapılması
İllere özel konular
- Geleneksel bir dizi meslek dalından
bir kısmı kaybolmaya yüz tutmuştur;
bir kısmı ise ekonomik potansiyele
sahiptir.
- Mülteciler ES için hem bir tehdit,
-Geleneksel el sanatları ile yeni
teknolojileri bir araya getirecek
hızlandırıcılar ve atölyeler
kurulmalıdır.
-Mültecilerle ilgili problemlerin
Sektörlere özel konular
hem de bir fırsattır
çözümü için politika önerileri
geliştirilmeli ve üst mercilere
iletilmek üzere TESK’e
iletilmelidir.
- Vasıflı işçi eksikliği en büyük
sorundur
-NACE sınıflandırması sorun teşkil
etmektedir
- Karma odalar bazı karışıklıklara yol
açmaktadır
- NACE sınıflandırması ve karma
odalar meselesi ile ilgili politika
önerilerinin geliştirilmesi ve
görüşülmek üzere TESK’e
iletilmesi
- Vasıflı işçi sorunuyla ilgili olarak
MEB, İŞKUR ve MYK ile ilişki
kurulması
Tablo 2. Anket soruları, cevaplar ve TESK’in atabileceği adımlar
Eğitim İhtiyaçları Analizi (EİA), AdapTESK projesinin bir başka bileşenini oluşturmakta olup, birlik ve
odaların hali hazırda sunmakta olduğu hizmetleri ve hem ES’nin hem de bu örgütlerin eğitim
ihtiyaçlarını tespit etmek amacıyla gerçekleştirilmiştir.
EİA Raporu ve MDA Raporu, birbirini tamamlayıcı niteliktedir ve ES’nin, TESK’in ve TESK’e bağlı
kuruluşların mevcut durumuna ilişkin net bir fikir sahibi olmak amacıyla birlikte okunmalıdır. İllerde
yapılacak seminer ve çalıştaylarda elde edilecek girdiler, daha kapsayıcı bir Mevcut Durum Analizi
raporunun oluşturulabilmesine yardımcı olacaktır.
0) GİRİŞ
0.1. İş Tanımı (Terms of Reference - ToR)
Bu rapor, aşağıdaki konuların incelenmesini gerekli kılan İş Tanımı çerçevesinde hazırlanmıştır:
1. Esnaf ve Sanatkârların uyum yeteneklerinin artırılması için hâlihazırda sunulan hizmetler
nelerdir? Bu konuya ilişkin sorular aşağıda belirtilmektedir:
 Bu hizmetler nelerdir? Örn. eğitim, danışmanlık, kredi vs.
 Bu hizmetler hangi kurumlar tarafından ve niçin sağlanmaktadır?
 Kurumları bu tür hizmetler vermeye iten yapılar ve yasal gereksinimler mevcut mudur?
2. Esnaf ve Sanatkârların uyum yeteneklerinin artırılması için şimdi ve gelecekte ihtiyaç
duyacağı hizmetler nelerdir? Bu konuya ilişkin sorular aşağıda belirtilmektedir:
 Hangi hizmet piyasalarında yeterince hizmet sunulmamaktadır?
3. TESK, Esnaf ve Sanatkârın ihtiyaç duyduğu hizmetleri sağlamak için ne tür adımlar atabilir?
 Başka ülkelerdeki kurumlar ne gibi hizmetler sağlıyor? Bu kurumlar neden başka hizmetler
sunuyor? Piyasanın yapısındaki farklılıkların sebebi ne olabilir? TESK diğer piyasalardan nasıl dersler
çıkarabilir?
4. Esnaf ve Sanatkârların uyum yenteklerinin artırılması için sunulacak hizmetlerin geleceği nasıl
görünmektedir? TESK, üyelerine hizmetler sunmak ve piyasanın ihtiyaçlarına göre şekillenmiş üst
düzey hizmetler sağlamak için kendini en iyi şekilde nasıl konumlandırabilir? Diğer kurumlar bu
gelişimlere nasıl uyum sağlayacaktır? Bu analizin bir parçası olarak, TESK’e yönelik bir de SWOT analizi
yapılacaktır.
ToR, yukarıda bahsedilen bu analizin Türkiye genelinde ve 8 ilde yapılmasını öngörmektedir. Bu iller
projenin pilot illeri olan Ankara, Bursa, Erzurum, Gaziantep, Manisa, Mersin, Ordu ve Şanlıurfa’dır.
0.2. Metodoloji ve yaklaşım
İlk aşamadaki incelemelerimiz, Türkiye’de Esnaf ve Sanatkârlar (ES) ile ilgili kapsamlı ve güncel durum
analizi raporlarının mevcut olduğunu göstermektedir. Bu raporlar arasında ulusal ve bölgesel
düzeylerde hazırlanmış çeşitli strateji ve araştırma belgeleri yer almaktadır. Bu raporlardan bazılarına
aşağıda yer verilmiştir:









Esnaf ve Sanatkârlar Ortak Akıl Platformu Raporu (2008)1,
TESK Esnaf Sanatkâr Raporu (2008): Mevcut Durum, Sorunlar, Öneriler 2,
Esnaf ve Sanatkârlar Strateji Belgesi ve Eylem Planı (3D) (2010)3,
ESDEP İzleme Raporu (2015)4,
Türkiye’de Esnaf ve Sanatkârlara Sunulan Kamusal Teşvik ve Destekler (2015)5,
Almanya, İngiltere ve Belçika’daki KOBİ Destekleri (2015)6,
Esnaf ve Sanatkârlara İlişkin İstatistikler (2014)7,
DÖRDÜNCÜ Esnaf ve Sanatkârlar Şurası kararları 8,
Esnaf Sanatkârların Sorunları, Çözüm Önerileri (2015)9.
Bu bakımdan çalışmada, diğer çalışmalarda ortaya konan hususların tekrarından kaçınmak
amaçlanmış ve rapor, mevcut çalışmalarda yer almayan veya yeterince detaylı bir şekilde ele
alınmayan çerçeve dikkate alınarak hazırlanmıştır. Bu da bizleri, ES’nin tüm dünyada ve doğal olarak
Türkiye’de meydana gelen ve küçük işletmeleri etkileyen küresel, teknolojik, ekonomik ve diğer
değişimlere uyum sağlaması konusunu merkezine alan, geleceğe dönük bir yaklaşım benimsemeye
itmiştir. 1. Bölümde mevcut eylem planlarının nasıl uygulamaya konduğu incelenmekte ve bu eylem
planlarının güçlü ve zayıf yanları ele alınmaktadır. Buna ek olarak yasal, kurumsal ve destek çerçevesi
de ele alınmıştır. 2. Bölümde şu konular incelenmiştir:



1
ES’yi etkileyen değişiklikler nelerdir?
ES bu değişikliklerden nasıl etkilenmektedir?
ES’nin bu değişikliklerle ilgili bilinç düzeyi nedir?
Esnaf ve Sanatkârlar Ortak Akıl Platformu Raporu (2008).
TESK Esnaf Sanatkâr Raporu (2008): Mevcut Durum, Sorunlar, Öneriler.
3
Esnaf ve Sanatkârlar Strateji Belgesi ve Eylem Planı (3D) (2010).
4
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ESGM, ESDEP 11. İzleme Raporu (2015).
5
Türkiye’de Esnaf ve Sanatkârlara Sunulan Kamusal Teşvik ve Destekler, ESGM (2015).
6
KOBİ Destekleri Ülke İncelemeleri, ESGM (2015).
7
2014 Yılı Esnaf ve Sanatkâr İstatistikleri Bülteni (Gümrük ve Ticaret Bakanlığı web sayfası).
8
Esnaf ve Sanatkârlar Şurası 4. Toplantı kararları,
http://www.tesk.org.tr/tr/mevzuat/13/sura_kitapcik.pdf
9
Esnaf Sanatkârların Sorunları, Çözüm Önerileri, TESK (2015).
2


ES’nin kapasite geliştirme ihtiyaçları nelerdir?
TESK bu çerçevede ne gibi adımlar atabilir?
Çalışmamız masa başı incelemelere ve Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Esnaf ve Sanatkâr Genel
Müdürlüğü, TESK, federasyonlar, birlikler, odalar ve ES ile (yüz yüze ve anketler vasıtasıyla)
gerçekleştirilen derinlemesine görüşmelere dayanmaktadır. ES’nin değişimlere uyum sağlamak için
şimdi ve gelecekte duyacağı ihtiyaçların tespit edilmesi amacıyla, 11 ayrı bölüme ayrılmış 60 temel
soruyu içeren kapsamlı bir anket hazırladık. Anket soruları Ek 2’de, katılımcıların/görüşme yapılan
kişilerin cevapları ise Ek 3’te sunulmuştur. Anket Takım Lideri ve TESK Proje Ekibi tarafından
incelenmiş, bu kişilerin görüşleri doğrultusunda ilgili değişiklikler yapılmış ve bu kişilerden onay
alınmıştır.
Anketle ilgili olarak il proje koordinatörleriyle telefonda görüşülmüş, bu kişilere anket hakkında bilgi
verilmiş ve anketlerin doldurulup tarafımıza geri gönderilmesi için birlikleri, seçilmiş odaları ve ES’leri
organize etmeleri istenmiştir. Toplamda 7 birlik ve (tamamı Bursa’da faaliyet yürüten) 13 odadan
cevaplar alınmıştır. TESK, Federasyonlarla yapılacak görüşmeleri organize etmiş ve 5 Federasyonla yüz
yüze görüşmeler yapılmıştır. Buna ek olarak Takım Lideri, ESGM ve TESK Proje Ekibi ile de görüşmeler
yapılmıştır.
Raporumuz ToR’da tanımlanan hedefler çerçevesinde ve masa başı incelemeler, görüşmeler ve
anketler yoluyla elde edilen bulgular temelinde aşağıdaki bölümlere ayrılarak hazırlanmıştır.
 Yasal ve kurumsal çerçeve
 ES Tanımı
 Türkiye’deki ilgili mevzuat ve kurumlar
 Politika çerçevesi
 Destek çerçevesi
 Esnaf ve Sanatkârların değişikliklere uyumu (şimdiki ve gelecekteki ihtiyaçları)
 İllere özel konular
 Sektörlere özel konular
 Ana bulgular ve öneriler
 SWOT analizi
 Avrupa’daki iyi uygulamalar
 Sonuç
Her bir bölümde mevcut duruma ilişkin bir analiz ve TESK’e yönelik öneriler yer almaktadır.
Eğitim İhtiyaçları Analizi (EİA), AdapTESK projesinin bir başka bileşenini oluşturmakta olup, birlik ve
odaların hâlihazırda sunmakta olduğu hizmetleri ve hem ES’nin hem de bu örgütlerin eğitim
ihtiyaçlarını tespit etmek amacıyla gerçekleştirilmiştir.
EİA Raporu ve MDA Raporu, birbirini tamamlayıcı niteliktedir ve ES’nin, TESK’in ve TESK’e bağlı
örgütlerin mevcut durumuna ilişkin net bir fikir sahibi olmak amacıyla birlikte okunmalıdır. İllerde
yapılacak seminer ve çalıştaylarda elde edilecek girdiler, daha kapsayıcı bir Mevcut Durum Analizi
raporunun oluşturulabilmesine yardımcı olacaktır.
I. MEVCUT ÇERÇEVE ANALİZİ
I.1. Yasal ve Kurumsal Çerçeve
ES Tanımı
Türkiye 2005 yılında KOBİ tanımını AB’de kullanılan tanımla uyumlu hale getirmiş ve 2012 yılında bu
tanım gözden geçirilmiştir. Tablo 3, Türkiye’deki KOBİ tanımına ilişkin sınırları içermektedir.
Büyüklük
Mikro
Küçük
Orta
Çalışan Sayısı
< 10
10-49
50-249
TÜRKİYE10
Yıllık Ciro (TL)
≤ 1 milyon
VE ≤ 8 milyon
≤ 40 milyon
VEYA
Yıllık bilanço (TL)
≤ 1 milyon
≤ 8 milyon
40 ≤ milyon
Tablo 3. Türkiye’de KOBİ Tanımı
ES, yaklaşık 1.500.000 kişilik bir grup olarak, Türkiye’deki KOBİ’lerin önemli bir bölümünü
oluşturmaktadır. Ek 4’te aşağıdaki hususları kapsayan ve 2014 yılına ait kapsamlı veriler yer
almaktadır:






Türkiye’deki toplam ES sayısı, yaş ve cinsiyete göre dağılım,
Tescil ve kayıt sildirme sayısı,
Meslek sayısındaki değişiklikler (artan ve azalan meslekler),
İllere göre tescil sayıları,
İllere göre ES ve ES işyeri sayıları
İllere göre mesleklerin dağılımı
Türkiye’deki ES’lerin yanında çalışan kişi sayısına ilişkin sağlıklı bir istatistik bulunmamaktadır11, fakat
ES işletmelerinin ağırlıkla mikro işletmeler olduğu tahmin edilmektedir.
Buna ek olarak, ES’yi KOBİ’lerin alt grubu olarak tanımlayan bir dizi başka yasal kriter de
bulunmaktadır. Bu kriterler şunlardır:
 İlgili Kurul tarafından tanımlanan meslek alanlarında (bağımsız tüccar olarak) iş yapıyor
olmak12,
 Kurul tarafından belirlenen üst limitin altında yıllık gelire sahip olmak,
 basit usulde vergilendirilmek ve işletme hesabı esasına göre deftere tabi olmak.
10
Resmi Gazete (4 Kasım 2012), Sayı: 28457.
ESGM personeliyle kişisel görüşme (kapsamlı bir tarama ve sınıflandırma sistemi hazırlık
aşamasındadır).
12
Esnaf ve Sanatkâr ile Tacir ve Sanayiciyi ayıran sınırların tespit edilmesi amacıyla oluşturulmuş Kurul.
11
Yukarıda yer alan kriterleri sağlayan işletmelerin illerindeki Esnaf ve Sanatkâr Odasına kayıt yaptırma
mükellefiyetleri vardır. Türkiye’deki diğer tüm işletmeler, TOBB bünyesinde faaliyet yürüten ilgili
Sanayi ve/veya Ticaret Odası’na kayıt yaptırmak zorundadır.
Diğer (Avrupalı) ülkelerde kullanılmakta olan ES tanımına baktığımızda, “zanaat” sektörünün
KOBİ’lerin önemli bir parçası olarak tanımlandığını görüyoruz. Avrupa Birliği düzeyinde, UAPME’nin
(Avrupa Zanaat, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Birliği) “2020 yılında Zanaatler ve KOBİ’ler” başlığını
taşıyan raporunda zanaatkârları ve diğer KOBİ sektörlerini, bu sektörler arasında herhangi bir ayrım
yapmaksızın ele aldığını görüyoruz.
Almanya’da yürürlükte olan yasalar, tüm işletmelerin “Sanayi ve Ticaret Odası”na veya “Zanaat
Odası”na kayıt yaptırmasını zorunlu kılmaktadır. ZDH, Almanya Zanaat Konfederasyonu’dur.
Almanya’da zanaat sektörü, aşağıdaki meslek dallarını da içeren 100’den fazla mesleği
kapsamaktadır13:
 İnşaat ve bina içi işleri,
 Elektrik ve metal işleri,
 Ahşap ve plastik işleri,
 Giyim, tekstil ve deri ürünler,
 Gıda,
 Sağlık ve vücut bakımı ile kimyasal ve temizlik sektörü,
 Grafik tasarımı.
İngiltere’de ulusal düzeyde çağdaş zanaat dallarının geliştirilmesinden sorumlu kurum olan Zanaat
Konseyi, aşağıdaki sektörleri zanaat olarak tanımlamaktadır14:
 Seramik,
 Cam,
 Grafik işleri,
 Geleneksel meslekler,
 Demir ve taş,
 Kuyumculuk ve gümüşcülük,
 Müzik enstrümanı yapımı,
 Tahnitçilik (hayvan postu doldurma sanatı),
 Teksil ve deri,
 Oyuncak ve otomatlar,
 Ahşap.
Bu örnekler, Avrupa’da farklı ülkelerin zanaat sektörüne ilişkin farklı tanımlarının bulunduğu ve bu
tanımların;
Belli bir meslekte faal olma,
13
14
Zanaat dalları, ZDH internet sitesi, http://www.zdh.de/en/occupations.html
Zanaat Kılavuzu (2009), Zanaat Konseyi, İngiltere.
İlgili mesleki belgelere sahip olma
gibi kriterler çerçevesinde yapıldığı görülmektedir.
Aşağıda yer alan Tablo’da (Tablo 4), ES Tanımı ve ilgili kurumlarla ilgili olarak Türkiye ve Almanya’daki
mevzuata dair bir karşılaştırma yer almaktadır:
ES Tanımı
Meslek tanımı yapan
yasa ya da kurul
Meslek sayısı
Meslekler (tematik
sınıflandırma)
ALMANYA
Yasalara göre ES Tanımı (Zanaatler
Kanunu) Zanaatler Kanunu
çerçevesinde tanımlanmış
sektörlerde aktif olma kriterine
dayalıdır.
TÜRKİYE
5362 sayılı yasa, ES tanımını şu
şekilde yapmaktadır:
- Esnaf ve Sanatkâr ile Tacir ve
Sanayiciyi Belirleme Kurulu tarafından
tanımlanmış meslek dallarında faal
olan
- mesleklerini gezici veya sabit bir
işyerinde icra eden,
- ekonomik faaliyetini sermayesi ile
birlikte bedenî çalışmasına
dayandıran,
- kazancı tacir veya sanayici niteliğini
kazandırmayacak miktarda olan,
- basit usulde vergilendirilenler ve
işletme hesabı esasına göre deftere
tabi olanlar ile vergiden muaf
bulunan meslek ve sanat sahibi
kimseler
Yasa (Zanaatler Kanunu)
Yasayla Oluşturulmuş Kurul
Grup A: 41 meslek dalı (ustalık
belgesi alınması gereklidir)
Grup B1: 52 meslek dalı (ustalık
belgesi alınmasına gerek yoktur)
Grup B2: 54 meslek dalı (ustalık
belgesi alınmasına gerek yoktur)
-İnşaat ve bina içi işleri,
-Elektrik ve metal işleri,
-Ahşap ve plastik işleri,
-Giyim, tekstil ve deri ürünler,
-Gıda,
-Sağlık ve vücut bakımı ile kimyasal
ve temizlik sektörü,
-Grafik tasarımı.
491 (ustalık belgesinin gerekliliği
konusu bir sonraki bölümde
açıklanmıştır)
İmalat/onarım
-Madeni eşyalar / Makineler
-Madeni olmayan mamul ürünler
-İnşaat
-Elektronik
-Cam
-Ahşap Ürünler
-Dokumacılık / Giysi üretimi
-Kauçuk / plastik,
-Kâğıt / Kırtasiye
Tanıma göre çalışan
sayısı
Tanıma göre gelir
düzeyi
Hukuki statü
İlgili vergi rejimi
İlgili defter tutma
yöntemi
Üye olunabilen
kurumlar
Sınırlama yok
Sınırlama yok
Sınırlama yok
-Deri
-Gıda işleme
-Spor malzemeleri
-Otomobil / Motorlu taşıtlar
Hizmetler
-Giyim
-Yiyecek ve içecek
-Telekomünikasyon
-Baskıcılık
-Sağlık bakımı / güzellik
-Ulaşım
Tanımı itibariyle mikro işletme
Limit, Kurul tarafından
belirlenmektedir
Bağımsız tüccarlar (şahıs işletmesi)
Basit usulde vergilendirme
İşletme defteri
Odalar
Odalar
Birlikler
Birlikler
Mesleki Kuruluşlar
Federasyonlar
ZDH (şemsiye organizasyon)
TESK (şemsiye organizasyon)
ZDH-TESK görevleri
ZDH: Zanaat dallarının korunması
TESK: Zanaat dallarının korunması ve
ve bunlar tarafından sunulan
bunlar tarafından sunulan hizmetlerin
hizmetlerin kalitesinin
kalitesinin denetlenmesi,
denetlenmesi,
- devredilen görevler,
- devredilen görevler,
- temsili görevler,
- temsili görevler,
- üyelerin gelişimine dönük hizmetler,
- üyelerin gelişimine dönük
- mesleki eğitim ve belgelendirme
hizmetler,
- mesleki eğitim ve belgelendirme
Tablo 4. ES tanımı ve kurumları ile ilgili Türkiye ve Almanya’nın karşılaştırılması
Almanya’da yürürlükte olan Zanaatler Kanunu incelendiğinde, zanaat örgütlerine (odalar,
federasyonlar) dört temel kategoride görevler yüklenmiş olduğu görülür:
 Devredilen görevler (kayıtların tutulması, uzlaşma kurulları, denetim vs.),
 Temsili görevler (üye işletmelerin çıkarlarının temsil edilmesi),
 Üyelerin geliştirilmesine dönük hizmetler (eğitim ve danışmanlık hizmetleri),
 Mesleki Eğitim (çıraklık ve sürekli eğitim) ve belgelendirme
5362 sayılı yasa TESK ve bağlı kuruluşları için benzer görevler tanımlamaktadır. Almanya’da geçerli
olan kanunla Türkiye’de yürürlükte olan kanun arasındaki başlıca farklılıklarsa şunlardır:


I.1 sayılı bölümde ifade edildiği üzere Esnaf ve Sanatkâr tanımı farklı kriterlere göre
yapılmaktadır,
Almanya’daki yasanın ayrılmaz bir parçası olarak belgelendirilmiş ve belgelendirilmemiş
meslek dallarının bir listesi ortaya konmuştur. Türkiye’de bu meslekleri tanımlama yetkisi,
yasalar çerçevesinde oluşturulmuş olan Kurula devredilmiştir.
Uluslararası bağlamda ele alındığında bir zanaatkâr ne gelir düzeyi veya vergi yükümlülükleri, ne de
işletmelerinin yasal niteliği ile tanımlanmaktadır. Zanaat tanımı, ilgili düzenlemelerde tanımlanan
zanaatlerle ya da meslek dallarıyla meşgul olma durumuna göre yapılmaktadır. Politikaların amacı,
çeşitli destekler vasıtasıyla zanaatkârların geliştirilmesi ve genel ekosistem koşullarının
iyileştirilmesidir.
Zanaatlerin ayrı bir grup altında toplanarak sınıflandırılmasının iki avantajı vardır: 1- istatistiklerde ya
da politikalarda sektörün niteliği tam olarak yansıtılır 2- yalnızca zanaatlere ilişkin politika ve
desteklerin oluşturulması kolaylaşır.
Bu sebeplerle;
 Türkiye’de net bir ES tanımının olmaması son derece önemli ve acil bir konudur ve bu eksiklik
nedeniyle KOBİ’lere yönelik politikalarla ES’ye yönelik politikalar arasında net bir ayrım
yapmak mümkün olamamaktadır.
 Gelire ve iş türüne dayalı tanımlama kriterleri, büyümenin önünde önemli engeller teşkil
etmektedir.
 ES’nin Esnaf ve Sanatkâr tanımı içinde kaldığını veya bu tanımın dışına çıkıp çıkmadığını tespit
etmek amacıyla gelir düzeylerinin izlenmesi pratik bir yaklaşım değildir. Bu yaklaşım pek çok
durumda esnaf ve sanatkârın TESK’e mi yoksa TOBB’a mı kayıt yaptıracağı konusunda
belirsizliklere yol açmaktadır.
 ES tanımının uluslararası standartlar çerçevesinde yeniden düzenlenmesi ve yukarıda
değinilen belirsizliklerin ortadan kaldırılması acilen ele alınması gereken bir konudur.
Türkiye’deki ilgili mevzuat ve kurumlar
Yasal ve kurumsal çerçeve, aşağıda yer alan tabloda (Tablo 5) ortaya konmuştur: Tablo iki bölüme
ayrılmıştır. İlk bölümde yalnızca ES ile ilgili çerçeve yer alırken, ikinci bölümde ES de dâhil olmak üzere
tüm KOBİ’lerin tabi olduğu daha geniş çerçeveye yer verilmiştir.
İlgili Mevzuat
5362 Sayılı Esnaf ve
Sanatkârlar Meslek
Kuruluşları Kanunu (TESK’in
kuruluşunu düzenleyen
yasa)
ES İLE İLGİLİ ÇERÇEVE
İlgili Kurumlar
Görevler
TESK, Federasyonlar,  Meslek kuruluşlarının kuruluşuna ve
Odalar (meslek
işleyişine ilişkin ilkeler
kuruluşları)
 ES’nin meslek kuruluşlarına zorunlu üyeliği
 Meslek kuruluşları, ES’ye mesleki eğitim ve
diğer hizmetleri sunar
 Kaybolmakta olan meslekler
desteklenecektir
Gümrük ve Ticaret
Bakanlığı’nın 13 Haziran
2007 tarihli Genelgesi
Bakanlar Kurulu’nun
2007/12362 sayılı kararı
TESK ve bağlı meslek
kuruluşları
ES Kredi ve Kefalet
Kooperatifleri Tüzüğü
ES Kredi ve Kefalet
Kooperatifleri
İlgili Mevzuat
Anayasa’nın 173. Maddesi
Anayasa’nın 135. Maddesi
6102 Sayılı Türk Ticaret
Kanunu
640 Sayılı KHK/Madde 12/c
(Gümrük ve Ticaret
Bakanlığının Teşkilat ve
Görevleri)
1163 Sayılı Kanun
(Kooperatifler Kanunu)
Vergi kanunları
3308 Sayılı Çıraklık ve
Meslek Eğitimi Kanunu
(4702 Sayılı Yasa ile Değişik)
5544 Sayılı Meslekî
Yeterlilik Kurumu Kanunu
6331 Sayılı İş Sağlığı ve
Esnaf ve Sanatkâr Kolları Listesi
ES’ye ilişkin vergi/gelir limitleri
Üyelik ve üyelere yönelik kefaletlerin
sağlanmasına ilişkin prosedür ve kurallar
DAHA GENİŞ ÇERÇEVE
İlgili Kurumlar
Görevler
Devlet ES’yi korur ve destekler
“Kamu kurumu” niteliğindeki meslek
kuruluşları ve üst kuruluşları; belli bir mesleğe
mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını
karşılamak, meslekî faaliyetlerini
kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere
uygun olarak gelişmesini sağlamakla
mükelleftir.
Yasa “esnaf” ve “tacir” arasındaki farklılıkları
ortaya koymaktadır.
Gümrük ve Ticaret
Genel Müdürlüğün görevleri:
Bakanlığı Esnaf ve
 ES kaydını tutmak
Sanatkârlar Genel
 ES’ye ilişkin istatistik ve bilgi veritabanının
Müdürlüğü
tutulması
 Politika ve stratejilerin geliştirilmesi ve
uygulanışının denetlenmesi
 ES’nin yenilikçilik kapasitesinin
geliştirilmesi için destek ve teşviklerin
sağlanması
 ES’nin ihtiyaçlarının ve sorunlarının tespit
edilmesi amacıyla araştırmalar yapılması
ES Kredi ve Kefalet
Kooperatiflerin teşkilatına ilişkin prosedür ve
Kooperatifleri,
kurallar (ES Kredi ve Kefalet Kooperatifleri için
Halkbank, TESKOMB
de geçerli)
Gelir İdaresi
ES’nin tabi olduğu vergi limitleri ve muhasebe
rejimi
TESK ve bağlı meslek TESK ve bağlı meslek kuruluşları bazı meslek
kuruluşları
dallarında meslek eğitiminin verilmesinden ve
belgelendirmenin yapılmasından sorumludur.
Meslekî Yeterlilik
Ulusal Meslekî Yeterlilik Sisteminin
Kurumu (MYK)
Oluşturulması ve İdaresi
Çalışma ve Sosyal
İşverenlerin ve çalışanların iş sağlığı ve
Güvenliği Kanunu
Güvenlik Bakanlığı
5510 Sayılı Sosyal Sigortalar Sosyal Güvenlik
ve Genel Sağlık Sigortası
Kurumu
Kanunu
3624 Sayılı Küçük ve Orta
KOSGEB
Ölçekli İşletmeleri
Geliştirme ve Destekleme
İdaresi Başkanlığı (KOSGEB)
Kurulması Hakkında Kanun
Tablo 5. Türkiye’deki yasal ve kurumsal çerçeve
Türkiye’deki çelişkili meselelerden
kanunlar/düzenlemeler şu şekildedir:
biri de,
güvenliğine ilişkin hak ve yükümlülükleri
İşverenlere ve çalışanlara yönelik sosyal
güvenlik ve sağlık sigortası ile ilgili hususların
düzenlenmesi
Küçük ve orta ölçekli işletmelerin geliştirilmesi
sorumluluğu
ustalık
belgesiyle ilgilidir.
Bu
konuyla
ilgili
3308 Sayılı Yasa (4702 sayılı yasa ile değişik) (Mesleki eğitim): 30. Madde: “Bu Kanun kapsamına
alınan il ve mesleklerde; belediyeler ve işyeri açma izni vermeye yetkili diğer kurum ve kuruluşlar
işyeri açacaklardan, meslek odaları ise işyeri sahibi olarak üye kaydı yaptıracaklardan, ustalık belgesi
istemek zorundadır. Teknik lise mezunları veya mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarının dört
yıllık eğitim programlarından mezun olanlara, ustalık belgesinin yetki ve sorumluluklarını taşıyan,
mesleklerinde bağımsız İşyeri Açma Belgesi verilir.”
5362 Sayılı Yasa(TESK): Madde 68 (6585 Sayılı Yasa, Madde 20 ile değişik): “Sicil ve oda tarafından,
esnaf ve sanatkârlardan kayıt sırasında 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununda
öngörülen ustalık belgesi veya muadili belgeler istenmez.”
5174 Sayılı Yasa (TOBB) (6585 sayılı kanunun 21. Maddesine göre değiştirilen 102. Madde): “Odaya
kayıt sırasında, ticaret siciline kayıtlı olanlardan 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Meslekî Eğitim
Kanununda öngörülen ustalık belgesi veya muadili belgeler istenmez.”
Öte yandan, İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik’te (2005), Ticaret Siciline kayıtlı
olmayan meslek dalları için İş Yeri Açma ve Çalışma Ruhsatı verilmeden önce Ustalık Belgesi’nin
sunulması gerektiği belirtilmektedir.
Yukarıdaki açıklamalar, değinilen ilgili mevzuatta yer alan tutarsız hükümlerin ortadan kaldırılması
gerektiğini göstermektedir. Almanya’daki uygulama incelendiğinde, Alman Zanaat Kanunu’nun 2004
yılında yeniden düzenlenerek sıralanan 94 mesleğin 53’ü için Ustalık Belgesi şartının kaldırıldığı
görülmektedir. Fakat tüm belgeler oda tarafından verildiği için, Oda ilgili meslekleri korumayı
sürdürmektedir. Türkiye’de Ustalık Belgesi meselesine daha geniş bir perspektiften bakılması uygun
olacaktır. Ustalık Belgesi yalnızca kayıt ve üyelikle ilgili bir evrak olarak ele alınmamalı, yarattığı
ekonomik etkiler (iş ve istihdam oluşturma) ve tüketici güvenliği konusu da dikkate alınmalıdır. Esnaf
ve sanatkârın mensup olduğu meslek kollarının heterojen yapısı dikkate alındığında, her bir sektör için
ayrı bir değerlendirme yapmak faydalı olacaktır.
Türkiye’de esnaf ve sanatkârlar yalnızca bağımsız tüccar (gerçek kişi) olarak faaliyet
gösterebilmektedir. Gelir ve vergi ile ilgili kriterlerle birlikte düşünüldüğünde bu kriter, ES tarafından
açılan iş yerlerinin küçük kalmaya mahkûm olduğunu ortaya koymaktadır. Yasal statü bazı
durumlarda (örneğin ürünlerin ithalatı konusunda) engeller yaratmaktadır. Bu kısıtlamanın gözden
geçirilmesi ve ES tanımı kapsamından çıkarılması gerekmektedir.
I.2. Politika Çerçevesi
Politika çerçevesi, yasal ve kurumsal çerçeveyi tamamlayıcı niteliktedir. Politika çerçevesinin asli
unsurları aşağıda incelenmiştir. Aşağıda atıfta bulunulan politika belgeleri, Yüksek Planlama Konseyi
tarafından onaylanmıştır. Bu Konsey, farklı kurullara kendi sorumluluğu altında yer alan alanlarda söz
konusu eylemlerin hayata geçirilmesi ve bu sürecin takip edilmesi görevini vermektedir. Bu eylemler
kapsamında TESK’e birçok görev verilmiştir.
Nihai politika belgesi, 10. Kalkınma Planıdır (2014-2018). Bu Planın hazırlanması sırasında, birçok alt
komite oluşturulmuştur. Bu komitelerden biri de, KOBİ, Esnaf ve Sanatkârlar Komitesidir. Bu Komite,
söz konusu hedef gruplar için kalkınma unsurlarını belirlemiştir. Bu plana göre:
 Esnaf ve Sanatkârların değişen koşullara uyum sağlamaları için ES’nin yapısal dönüşümü
desteklenecektir,
 Büyük alış veriş merkezlerinin küçük işletmeler üzerindeki olumsuz etkileri ortadan
kaldırılacaktır.
Aşağıda yer alan tablo (Tablo 6) ES ve KOBİ’lerle ilgili başlıca politika belgelerinin özetini sunmaktadır.
Politika Belgesi
10. Kalkınma Planı (2014-2018)
KOBİ Strateji ve Eylem Planı (2015-2018)
Girişimcilik Strateji ve Eylem Planı (2015-18)
ES Kalkınma Stratejisi (ESDEP) (2010-)
T&C Support System (ESDES)
ESHEP Projesi (Esnaf ve Sanatkârlara Sunulan
Hizmetlerini Etkenlik ve Verimliliğinin Arttırılması)
ES Şurası Dördüncü Toplantı Kararları
“AB Küçük İşletmeler Yasası”nın Türkiye’de
yürürlüğe konmasına ilişkin Başbakanlık Genelgesi
(5 Haziran 2011 tarih ve 27955 sayılı Resmi
Gazete’de yayınlanmıştır)
Tablo 6. ES ve KOBİ’lerle ilgili politika çerçevesi
Hedef Grup
Nihai kalkınma politikası belgesi
KOBİ’ler (ve ES)
Yeni açılan işletmeler, KOBİ’ler (ve ES)
Yalnızca ES
Yalnızca ES
Yalnızca ES
Yalnızca ES
KOBİ’ler (ve ES)
KOBİ Strateji ve Eylem Planı ve Girişimcilik Strateji ve Eylem Planı’nın başlıca amaçları Tablo 7’de
belirtilmiştir.
KOBİ Strateji ve Eylem Planı (2015-2018)
Girişimcilik Strateji ve Eylem Planı (2015-18)
1. KOBİ’lerin rekabet gücünün ve büyüme
potansiyelinin artırılması
2. KOBİ’lerin ihracat kapasitelerinin ve
uluslararasılaşma düzeylerinin artırılması
3. İş ortamının iyileştirilmesine dair süreçlerde
KOBİ’lerin ihtiyaçlarının dikkate alınması
4. KOBİ’lerin Ar-Ge kapasitelerinin artırılması
5. KOBİ’lerin finans kaynaklarına erişiminin
artırılması
1. Girişimci dostu bir düzenleyici çerçevenin
geliştirilmesi
2. Yenilikçi girişimciliğin desteklenmesi
3. Kadın girişimciliği, genç girişimciliği, sosyal
girişimcilik ve çevre dostu girişimcilik gibi
tematik alanlara dair sürdürülebilir destek
sistemlerinin geliştirilmesi
4. Girişimcilik kültürünün geliştirilmesi
5. Girişimcilik eğitimlerinin desteklenmesi
6. Finans kaynaklarına erişimin kolaylaştırılması
Tablo 7. KOBİ ve Girişimcilik Strateji ve Eylem Planlarının başlıca hedefleri
ESDEP Esnaf ve Sanatkâr Strateji ve Eylem Planı (2010): Bu Strateji ve Eylem Planı doğrudan esnaf ve
sanatkârlara yönelik olarak hazırlanmıştır. Planda ortaya koyulan vizyon, ülkede ES sektörünün
gelişmesini ve esnaf ve sanatkârların:
 Sürdürülebilir bir büyüme ve gelişimi sağlamayı hedefleyen,
 Etik değerlere saygı gösteren,
 Ulusal ve uluslararası gelişmeleri takip eden,
 Teknolojiden faydalanan ve müşterilere kişiselleştirilmiş ürün ve hizmet sunan,
 Meslektaşlarıyla işbirliği yapmaya hazır kişiler olmasını sağlamaya yöneliktir.
Bu Strateji ve Eylem Planının uygulanması Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın Sorumluluğundadır.
Bakanlık Şubat 2015’te gerçekleştirilen 12. İzleme Komitesi Toplantısında öncelikleri aşağıdaki şekilde
gözden geçirmiştir15:
15
ESDEP 11. İzleme Raporu, Ekim 2015
ESDEP 2010 öncelikleri
Finans kaynaklarına erişimin iyileştirilmesi
Vergi, istihdam ve diğer konularla ilgili düzenleyici
yükün azaltılması
Eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin geliştirilmesi
İnovasyon ve girişimciliğin geliştirilmesi
Altyapı, kümelenme ve ortaklıkların
desteklenmesi
İlgili mevzuatta gerekli düzenlemelerin yapılması,
Esnaf ve Sanatkârların AB programlarına
erişiminin sağlanması
ESDEP 2015 öncelikleri (gözden geçirilmiş)
Finans kaynaklarına erişimin iyileştirilmesi
EKLENDİ: ES destek Sisteminin (ESDES)
oluşturulması ve ES’nin KOSGEB desteklerine olan
erişimlerinin iyileştirilmesi
ÇIKARILDI
Eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin geliştirilmesi
ÇIKARILDI
ÇIKARILDI
EKLENDİ: Altyapının ve fiziksel yerleşim
faaliyetlerinin desteklenmesi
İlgili mevzuatta gerekli düzenlemelerin yapılması,
ÇIKARILDI
EKLENDİ: Sektörlere özel analizlerin yapılması
Tablo 8. 2015 ESDEP Revizyonları
ESDEP 11. İzleme Raporu, aşağıdaki alanlarda sağlanan ilerlemeyi ortaya koymaktadır.
Finans kaynaklarına erişim
 Kredi faiz oranı %4’e düşürülmüştür (2002’de bu oran %47’dir),
 Kredi komisyon oranı %3.5’e düşürülmüştür (2002’de bu oran %19’dur),
 Faiz sübvansiyonu oranı %50’ye yükseltilmiştir (bu oran 2002’de %20’dir),
 2015 yılının başında yeni iş yeri açan ustalık belgesi sahibi zanaatkârlara ve geleneksel ve
kaybolmakta olan meslek dallarında yeni işyeri açan ES’lere %100 faiz sübvansiyonu
sağlanmasına yönelik bir Bakanlar Kurulu yayınlanmıştır.
ESDES
Bakanlık, Çankaya Üniversitesi’nden iki rapor hazırlamasını istemiştir: 1- Türkiye’de Esnaf ve
Sanatkârların faydalanabileceği kamu teşvikleri ve destekleri (2015) 2- Almanya, İngiltere ve Belçika’daki
KOBİ destekleri (2015). Bu raporlara Bakanlığın web sitesi üzerinden erişmek mümkündür. ESDES
araştırması neticesinde, Türkiye’de ES’nin gelişimi ile ilgili eylem ve destekler aşağıdaki gibi sıralanmıştır.






Ustalık belgesi sahibi zanaatkârlara yönelik kredi desteği,
Kaybolmakta olan geleneksel sektörlere yönelik krediler,
“İkinci fırsat” desteği,
Yenilikçi ES sermaye desteği,
Sektörlere yönelik analizler,
Meslek kuruluşlarına yönelik proje fikri yarışması.
Eğitim
Eğitim alanında alınabilecek tedbirlerden biri, Meslek Eğitim Merkezlerinin Mesleki Yeterlilik Kurumu
tarafından geliştirilecek standartlar çerçevesinde akredite edilmesi ile ilgilir. Raporda, ilgili
düzenlemenin halen hazırlanmakta olduğunu ifade edilmektedir. TESK’in sorumlu olduğu bir başka
tedbirse şu şekilde ifade edilmiştir: ES’ye eğitim, geliştirme, uyum konularında dersler ve danışmanlık
hizmetleri sağlanacaktır. TESK bu doğrultuda iki düzenleme yayınlamıştır: Çırakların pratik eğitim
alabilecekleri iş yerlerine ilişkin düzenleme ve TESK’in bağlı kuruluşları tarafından gerçekleştirilen
mesleki eğitime ilişkin düzenleme. TESK bunlara ek olarak, Mesleki Eğitimi Geliştirme Kurulu
oluşturmuş ve TESK kuruluşlarının ve ES’nin erişimine açık olan bir online eğitim sistemi geliştirmiştir.
Altyapı
Altyapı ve yerleşimden sorumlu olan kurum, ES’ye yönelik küçük sanayi bölgeleri inşa etme görevi
verilen TOKİ’dir. TOKİ, Bursa ve Kayseri’de inşaat projelerine başlamıştır. Bursa’da mobilya
imalatçılarına yönelik 125 atölyeden oluşan bir kompleksin inşası tamamlanmıştır. Bir başka mobilya
kompleksi de halen Kayseri’de inşa edilmektedir.
Mevzuat
Mevzuat ekseninde, ES tanımının yeniden düzenlenmesi ve ES Odalarının geliştirilmesi amacıyla 5362
Sayılı Yasa’da yapılan değişiklikler yer almaktadır. Bakanlık, tanımın gözden geçirilmesi ve yeniden
düzenlenmesi amacıyla bir komisyon ve buna bağlı alt komiteler oluşturmuştur.
ESHEP
Bakanlık ayrıca, Ağustos 2015’te, ESHEP Projesini (Esnaf ve Sanatkârlara Sunulan Hizmetlerini Etkinlik
ve Verimliliğinin Arttırılması Projesi) hayata geçirmiştir. Burada hizmet sağlaması öngörülen kurumlar
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, TESK, federasyonlar, birlikler ve odalardır (Bkz. Kutu 1).
KUTU 1
ESHEP PROJESİ
“Esnaf ve Sanatkârlara Sunulan Hizmetlerini Etkinlik ve Verimliliğinin Arttırılması Projesi”
Projenin hedefleri şunlardır:
 ES’lere Sunulan Hizmetlerin Etkinlik ve Verimliliğinin Arttırılması
 ES’nin beklentilerini karşılayacak hizmet türlerinin belirlenmesi ve bu hizmetlerin nasıl
sağlanacağının tespit edilmesi
 Etkin kayıt/üyelik süreçlerinin tespit edilmesi
 Yol haritasının hazırlanması
Bu amaçlar doğrultusunda ilk olarak, meslek kuruluşlarının organizasyonel yapısının, hedeflerinin,
önceliklerinin, ES’lerin bu kuruluşlar tarafından sağlanmakta olan hizmetlere erişim becerisinin ve bu
hizmetlerin etkinliğinin tespit edilmesi amacıyla bu kuruluşlar incelenecektir. Bu inceleme aynı
zamanda, söz konusu kuruluşların sağlayabileceği potansiyel hizmetlere ilişkin bilgi de sağlayacaktır.
İkinci olarak, Esnaf Sanatkârlar Genel Müdürlüğü’nün bu hizmetlerin sunulması bağlamında
üstleneceği roller (koordinasyon, akreditasyon, denetim, vs.) belirlenecektir.
Proje aşağıdaki faaliyetleri kapsayacaktır:
1.
2.
Türkiye’deki Mevcut Durumun Analizi (bu analiz masa başı çalışmalar, anketler, görüşmeler
ve odak grup toplantıları vasıtasıyla gerçekleştirilecektir)
Başka ülkelerdeki benzer organizasyonların incelenmesi (bu kapsamda kurumların hiyerarşik
yapısının, üyelerine sunmakta oldukları hizmetlerin, üyelik süreçlerinin, yenilikçi
uygulamaların, belgelendirme süreçlerinin, mesleki eğitim uygulamalarının, yaptırımların ve
cezaların ve bu kurumların diğer kamu kurumları ile olan ilişkilerinin incelenmesi maksadıyla
üç ülke ziyaret edilecektir)
Projenin bir yıl içinde tamamlanması planlanmaktadır. Proje Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından
finanse edilecektir.
Araştırma
Bakanlık, aşağıdaki sektörlere yönelik araştırma yapılması için dört üniversiteyi görevlendirmiştir:
 Makine, metal işleri ve motorlu taşıtlar,
 Deri, giyim, ayakkabı yapımı,
 Ulaşım,
 Gıda.
Esnaf ve Sanatkâr Şurası DÖRDÜNCÜ TOPLANTI Kararları:
Şura 2014 yılının Kasım ayında bir araya gelerek aşağıdaki kararları onaylamıştır:
 Ustalık belgesi ile ilgili mevzuatta yer alan çelişkili hususların giderilmesi
 ES’yi etkileyecek yeni mevzuata ilişkin düzenleyici etki analizi yapılması,
 5362 Sayılı Yasanın mevcut ihtiyaçlar çerçevesinde gözden geçirilmesi,
 Mesleki eğitimle ilgili sorunların ortadan kaldırılması amacıyla 491 meslek kolunun NACE
Sınıflandırma Sistemine göre sınıflandırılması,
 Kaybolmakta olan mesleklerin tespit edilmesi ve politika önerilerinin geliştirilmesi
amacıyla bir çalışma grubunun oluşturulması,
 Mesleki eğitim kurumlarının akredite edilerek bu kurumlardan eğitim almış kişilerin hem
diploma hem de mesleki yetelilik belgesi almalarının sağlanması
 Çıraklık sistemi için gerekli olan düzenlemelerin yapılması; bu kapsamda bir farkındalık
oluşturma kampanyasının yürütülmesi ve çırakların eğitimleri sırasında maddi olarak
desteklenmesi
 Mesleki eğitime ilişkin daha uygun politikaların geliştirilmesini sağlamak amacıyla istatistiki
bir veritabanının oluşturulması,
 ES’lere yönelik kamu finansman desteklerinin verimliliğinin ve etkinliğinin artırılması,
 ES’nin rekabet gücünü geliştirmek üzere tasarlanmış basit prosedürlere dayalı yeni destek
sistemlerinin oluşturulması,
 ES’nin proje planlama ve uygulama kapasitelerinin geliştirilmesi, mevcut desteklerle ilgili
bilgilerinin artırılması,









Dezavantajlı gruplar, kaybolmakta olan meslek dallarında faal olan ES’ler, mesleki yeterlilik
belgesine sahip kişiler ve kara listeye alınmış ES’ler de dâhil olmak üzere özel hedef
gruplarına yönelik kamu destek araçlarının oluşturulması,
İlk kez iş yeri açan ES’lere yönelik vergi teşviklerinin sağlanması,
Ulaşım sektöründe faal olan ES’lerin modern araçlar satın almasını sağlamak amacıyla bu
kişilere vergi teşviklerinin sağlanması,
ES’nin emeklilik koşullarının iyileştirilmesi,
ES’nin iş sağlığı ve işyeri güvenliği konularında bilinçlendirilmesi
ES ürün/hizmet standartları, e-ticaretin ES tarafından yaygın bir biçimde kullanılması,
ES’nin müşterilere kişiselleştirilmiş ve pek çok farklı çeşitte ürün/hizmet sağlaması gibi
konularda çalışmalar yürütülmesi;
İş hayatı, girişimcilik, inovasyon, e-ticaret, belgelendirme, mevzuat vs. gibi konularda bilgi
verecek bir e-öğrenme platformunun oluşturulması,
Yenilikçi uygulamaların tespit edilmesine yönelik sektör tabanlı analizlerin yapılması ve bu
analizlere ilişkin sonuçların ülke çapında paylaşılması,
Yeni iş yeri açan ES’lere danışmanlık yapılması.
AB Küçük İşletmeler Yasası’nın Türkiye’de Yürürlüğe Konması: Avrupa Konseyi 2008 yılında “Avrupa
Küçük İşletmeler Kanunu” (SBA) adını taşıyan ve KOBİ’lerin sürdürülebilir büyümesini sağlamak ve
Avrupa’daki rekabet güçlerini artırmak için tasarlanmış bir inisiyatif başlattı. Bu Yasaya İngilizce’de
hem “yasa” hem de “eylem” adını taşıyan “Act” adının verilmesi, KOBİ’lerin AB ekonomisi için sahip
olduğu merkezi rolün kabulüne dönük siyasi iradeyi ortaya koymaktadır. Bu yasa, toplamda on ilkeden
oluşan kapsamlı bir politika çerçevesini hayata geçirmek üzere tasarlanmıştır.
Bu Yasanın Türkiye’de yürürlüğe konması, “KOBİ Politika Endeksi, Batı Balkanlar ve Türkiye – 2012”
başlıklı bir proje ile sağlanmıştır. Bu proje, Avrupa Komisyonu, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası,
Avrupa Eğitim Vakfı, ve İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) tarafından desteklenmiştir. Projenin
amacı, AB’ye girmeye hazırlanan sekiz ülkedeki (Arnavutluk, Bosna Hersek, Hırvatistan, Kosova,
Makedonya, Karadağ, Sırbistan ve Türkiye) KOBİ politikasının Avrupa Küçük İşletmeler Yasası ile ne
kadar örtüştüğünün tespit edilmesidir. 5 Haziran 2011 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan
Başbakanlık Genelgesi ile KOSGEB’e Türkiye adına bu projenin koordinasyonunu yürütme görevi
verilmiştir. Genelge ayrıca Türkiye’deki tüm kamu kurumlarına KOBİ’lerle ilgili politika ve stratejilerin
geliştirilmesi aşamasında SBA ilkelerine uymalarını emretmiştir.
Aşağıda yer alan Tablo (Tablo 9), bir dizi göstergeye bağlı olarak SBA kapsamındaki on ilkeye ilişkin
değerlendirme puanlarını içermektedir16.
16
KOBİ Politika Endeksi, Batı Balkanlar ve Türkiye 2012
(http://www.oecd.org/globalrelations/SMEWBalkansTurkey.pdf)
SBA İlkeleri
Türkiye
8 Ülkenin
Değerlendirme Ortalama
Puanı
Değerlendirme
Puanı
1.Girişimcilik eğitimi ve kadın girişimciliği
2,58
2,42
2.İflas ve ikinci fırsat
2,99
3,15
3.Düzenleyici çerçeve
4,19
3,47
4.KOBİ’lere yönelik operasyonel koşullar
3,12
3,42
5.a.KOBİ’lere ve yeni iş yeri açanlara yönelik destek hizmetleri
4,32
3,01
5.b.Kamu ihaleleri
3,67
3,15
6.Finans kaynaklarına erişim
3,72
3,18
7.Standartlar ve teknik düzenlemeler
4,38
3,43
8.a.İşletme becerileri
3,06
2,96
8.b.İnovasyon
3,53
2,60
9.Yeşil ekonomide faal olan KOBİ’ler
3,50
2,37
10.KOBİ’lerin uluslararasılaşması
4,64
3,44
Tablo 9 SBA ilkeleri çerçevesinde KOBİ Politikası Değerlendirme Puanları (2012)17
Politika çerçevesine ilişkin yorumlar
1. Yorum: Politika belgeleri, ES’nin rekabet kapasitesinin ve uyum yeteneklerinin artırılmasına yönelik
nihai hedefle uyumlu benzer hedefler içermektedir. Hükümetin ve diğer kamu kurumlarının bu hedefe
olan bağlılıkları, ES’nin gelişimine dönük hizmetlerin verilmesini kolaylaştıracak oldukça önemli bir
avantajdır. Burada bahsedilen politika belgelerindeki başlıca konular/müdahale alanları şu şekildedir:




17
Mevzuat, düzenlemeler, düzenleyici yükün azaltılması, düzenleyici etki analizi,
Finans kaynaklarına erişim,
Eğitim, mesleki eğitim,
Farkındalık oluşturma,
Mart 2016 itibariyle 2016 Raporu henüz yayınlanmamıştır. Ne var ki SBA verilerine ilişkin taslak bilgi
formuna şu adresten ulaşılabilir: http://kosgeb.gov.tr/Pages/UI/Projeler.aspx?refContent=31

Kamu destekleri.
AdapTESK projesinin hedefleri, politika belgelerinde ortaya konan hedeflerle tam bir uyum içindedir.
Politika belgeleri Projenin strateji geliştirme safhasında dikkate alınabilecek önemli bir referans
noktası oluşturacaktır.
2. Yorum: ESHEP Projesi, hem ES’nin hem de odaların, birliklerin, federasyonların ve TESK’in mevcut
durumuna ve gelecekteki ihtiyaçlarına ilişkin kapsamlı bir durum analizi ortaya koyacaktır. AdapTESK
Projesi de aynı hedef grubun eğitim ve kapasite geliştirme konularındaki ihtiyaçlarını tespit etmeyi
amaçlamaktadır. İki proje arasında bir sinerji yaratmak, aynı konuların ele alınmasını engellemek ve
kaynakların etkin bir şekilde kullanımını sağlamak amacıyla iki proje arasında bir diyalog tesis edilmesi
önem arz etmektedir. AdapTESK Projesi kapsamında hazırlanması öngörülen Strateji Belgesi, EİA ve
mevcut durum analizleri ile projenin pilot illerinde gerçekleştirilecek anketler/analizler/görüşmeler
çerçevesinde hazırlanacaktır. İyi planlanmış bir senkronizasyonla bu iki projenin birbirine faydalar
sağlaması ve AdapTESK Strateji Belgesi ile ilgili kıymetli bir takım girdileri ortaya koyması mümkün
olacaktır.
3. Yorum: Politika belgelerinin ortak yanları aşağıdaki gibidir:
 Politikaların önemli bir kısmı, KOBİ’lere yönelik olarak hazırlanmış olup KOBİ ve ES arasında
bir ayrım yapılmamaktadır.
 ES’nin gelişmişlik düzeyine bakarak herhangi bir ayrım yapılmaksızın sorunlar ve çözüm
önerileri genellenmektedir. Politika belgeleri esas olarak, mevcut sorunlara, zayıf yanlara ve
ES’nin ayakta kalabilmesi için gerekli olan ihtiyaçlara odaklanmaktadır. Politika belgelerinde
gleceğe dönük (orta ve uzun vadeli) bir perspektif yoktur.
 Esnaf ve Sanatkârlar Şurası Dördüncü Toplantı Kararları oldukça kapsamlı olup neredeyse
bütün stratejik meseleler bu kararlarda ele alınmıştır. Bununla birlikte, ES tanımı net bir
biçimde yapılmadıkça bu politikaların hayata geçirilmesi ve takip edilmesi çok zordur.
 Bazı önemli konulara ancak kısaca değinilmiştir. Bu konular şunlardır:
 ES’nin müşterilere kişiselleştirilmiş hizmet/ürün sunma kapasitelerinin artırılması
 E-ticaret
 İşbirliği
 Gelecekte ihtiyaç duyulacak beceriler
 Sürdürülebilirlik
 İkinci fırsat
 Özel olarak ES’lere yönelik hazırlanmış temel strateji belgesi olan ESDEP’te (2010) yer alan
öncelikler, 2015’te sorumlu kurul tarafından gözden geçirilmiştir. 2015’te güncellenmiş haline
bakıldığında, 2010 yılındaki kimi müdahale alanlarının belge kapsamından çıkarıldığı
görülmektedir. Bu hususlar düzenlemelerin yükü, inovasyon ve girişimcilik, kümelenmeler ve
ortaklık ile AB programlarına erişimdir. Bu alanların yerine bir dizi yeni husus belgeye
eklenmiştir. Bunlar arasında ESDES faaliyetleri, fiziki yerleşim konuları ve sektör tabanlı
araştırmalar yer almaktadır. İzleme Raporu, bu ekleme ve çıkarmaların niçin yapıldığına dair
bir açıklama içermemektedir.
4. Yorum: Strateji belgeleri geleneksel ve kaybolmakta olan mesleklere özel bir önem vermektedir. Bu
konu TESK’in Kurucu Yasası olan 5362 Sayılı Yasada dahi yer almaktadır. Ne var ki herhangi bir spesifik
eylem ya da hedef ortaya konmamıştır.
5. Yorum: Avrupa Küçük İşletmeler Yasası hiç şüphe yok ki, AdapTESK Nihai Strateji Belgesi’nin
hazırlanması esnasında çok önemli bir rehber işlevi görecektir. Bu kapsamdaki 10 ilkenin tamamı
ES’nin gelişimi için ilgilidir. Bununla birlikte hükümet tarafından yayınlanan genelgede ve ilerleme
izleme raporunda, ES’ye özel bir atıfta bulunulmamıştır. Avrupa Küçük İşletmeler Yasası’nın iyi
uygulamalara ilişkin Veri Tabanını18 incelemek zanaat sektörünün SBA ilkeleri çerçevesinde hayata
geçirilen çeşitli projeler vasıtasıyla nasıl desteklendiğini görmek açısından faydalı olacaktır.
I.3. Destek Çerçevesi
Türkiye’de KOBİ’lere yönelik çok sayıda finansal ve finansal olmayan destek/hizmet sağlanmaktadır.
Aşağıdaki tablo (Tablo 10), bu destekler/hizmetlerle ilgili tematik bir sınıflandırmayı içermektedir.
KOBİ’lerin bir parçasını oluşturan ES de bu desteklerden faydalanabilmektedir. ES’nin yaralanabileceği
başlıca destekler arasında sübvansiyonlu Halkbank kredileri ile bu bu krediler için sağlanan ESKK
kefaletleri yer almaktadır. Bunlar aşağıdaki tabloda sarı renkle işaretlenmiştir.
Destek/Hizmet
Yatırım teşvikleri
Sorumlu Kuruluş
Ekonomi Bakanlığı
Altyapı ve tesisler
Bilim, Sanayi ve
Teknoloji Bakanlığı
Mesleki eğitim, iş başı
eğitimi
Milli Eğitim Bakanlığı
(yaygın eğitim ve
hayat boyu öğrenme
de dâhil olmak üzere
çeşitli birimler) TESK,
Ulusal Mesleki
Yeterlilik Kurumu
İŞKUR
İstihdam, işsizlik sigortası,
sosyal güvenlik prim
desteği
Krediler (faiz
sübvansiyonu ve uygun
koşullarla)
18
HALKBANK, Türk
Eximbank, Türkiye
Kalkınma Bankası,
Türkiye Sınai Kalkınma
Yasal Dayanak
2012/3305
Sayılı Hükümet
Kararı
635, 4562,
4691 Sayılı
Yasalar
1739, 3308,
5362, 5544,
4904 Sayılı
Yasalar
Kapsam
KDV ve gümrük vergisinden
muafiyet, vergi indirimi,
sosyal güvenlik primi desteği
Organize bölgeler, küçük
sanayi siteleri, teknoloji
geliştirme bölgeleri
Mesleki eğitim ve
belgelendirme
4904, 4447
Sayılı Yasalar
İşe yerleştirme, işsizlik
sigortası
İlgili kurumların
kuruluş
kanunları
HALKBANK: ESKK Kefaletli
krediler (aşağıda
açıklanmıştır), ESKK kefaleti
istenmeyen krediler (Hazine
http://ec.europa.eu/growth/tools-databases/sme-bestpractices/SBA/index.cfm?fuseaction=practice.list
Bankası, diğer ticari
bankalar, KOSGEB
Kredi kefaleti
ES Kredi Kefalet
Kooperatifleri (ESKK),
KGF, TESKOMB
1163 Sayılı Yasa
(kooperatifler),
Karar No: 4496
(KGF),
Mikro Kredi Programı
TİSVA (Türkiye İsrafı
Önleme Vakfı)
Vakıf Kuruluş
Belgesi
Uluslararası kaynakların
sağladığı krediler
Avrupa İmar ve
Kalkınma Bankası
(AİKB), Avrupa Yatırım
Bankası (AYB), Avrupa
İlgili kurumların
düzenlemeleri,
Türkiye’deki
ilgili bankalarda
destekli) Halkbank ES
destek paketi, kadın
girişimcilere yönelik işe
başlama kredisi), Eximbank:
KOBİ’lere yönelik ihracata
başlamalarını sağlama amaçlı
kısa ve orta vadeli krediler
Türkiye Kalkınma Bankası:
Yatırım ve işletme sermayesi
giderlerini karşılama amaçlı
KOBİ kredileri (seçilmiş
sektörlerde), Türkiye Sınai
Kalkınma Bankası: KOBİ
Kredileri (seçilmiş
sektörlerde), KOSGEB: acil
durum kredileri, KOSGEB işe
başlama sermayesi, KOSGEB
destek programı
kapsamındaki krediler,
Kalkınma Ajansları: sıfır faizli
krediler, faiz sübvansiyonu
(bazı ajansların bu
doğrultuda programları
bulunmaktadır)
ESKK, aşağıdaki Halkbank
kredileri için ES’ye kefalet
sağlamaktadır: İşletme
sermayesi kredileri, yeni araç
alımları için sürücülere
sağlanan krediler, iş yeri
alımları için sağlanan
krediler, makine ve ekipman
alımına dönük krediler,
doğrudan ya da dolaylı
ihracat yapan ES’lere yönelik
krediler, senet iskontosu
desteği
Kadınların gelir elde etme
faaliyetlerine dönük mikro
krediler
-AİKB KOBİ ve Kadın Girişimci
destek programları, aracılar
vasıtasıyla finansman ve
danışmanlık sağlamaktadır.
Komisyonu Kalkınma
Bankası (AKKB), Dünya
Bankası (DB), Alman
Yatırım Bankas (KFW),
Fransız Kalkınma
Ajansı (AFD)
Büyükelçilikler tarafından
sağlanan krediler
Girişimcilik/iş geliştirme,
eğitim, rehberlik,
danışmanlık, bilgi ve diğer
destekler
Pazarlama,
uluslararasılaşma
imzalanmış olan
protokoller
Japonya, Kanada,
Avustralya, İsveç
büyükelçilikleri
KOSGEB, Kalkınma
Ajansları, İŞKUR,
STK’lar
-43 ilde Halkbank vasıtasıyla
sağlanan AYB KOBİ rekabet
ve büyüme fonu
(yatırım/işletme)
- Halkbank vasıtasıyla
sağlanan AKKB KOBİ rekabet
ve büyüme fonu
(yatırım/işletme)
- Halkbank vasıtasıyla
(seçilmiş sektörlerde)
sağlanan DB KOBİ rekabet ve
büyüme kredisi
(yatırım/işletme), Türkiye
Kalkınma Bankası aracılığıyla
sağlanan KOBİ’lerin
“yenilenebilir enerji”
yatırımlarına yönelik DB
kredisi
- İşbank, Akbank ve
Vakıfbank aracılığıyla
Almanya’dan ekipman satın
alan KOBİ’lere yönelik KFW
kredisi
-Halkbank vasıtasıyla
sağlanan AFD KOBİ kredileri,
Halkbank vasıtasıyla
sağlanan AFD yenilenebilir
enerji kredisi
Çeşitli kalkınma projeleri
3624, 5449,
4904 Sayılı
Yasalar
Ekonomi Bakanlığı,
KOSGEB
İlgili
düzenlemeler,
KOSGEB: girişimcilik eğitimi,
iş yeri açma sermayesi,
KOBİ’lere yönelik genel
destek paketleri, KOBİ Proje
desteği
Kalkınma ajansları: doğrudan
proje destekleri, güdümlü
proje destekleri.
İŞKUR: girişimcilik eğitimi,
engelliler için iş yeri açma
sermayesi
Ekonomi Bakanlığı: piyasa
araştırması, ihracat
3624 Sayılı Yasa
Ar-Ge ve İnovasyon
Bilim Sanayi ve
Teknoloji Bakanlığı
(BSTB), TÜBİTAK,
KOSGEB, (Türkiye
Teknoloji Geliştirme
Vakfı (TTGV)
İşbirliği, ortaklık
oluşturma, kümelenme
AB Programları
BSTB, KOSGEB
Zirai ve kırsal sanayi
gelişimi
IPA’nın operasyonel
programlarından
sorumlu olan
bakanlıklar
TKDK
5746 Sayılı Yasa
(Ar-Ge Destek
Yasası), 278
Sayılı Yasa
(TÜBİTAK),
3624, 5917
sayılı yasalar
kapasitesini artırmaya
yönelik destekler, fuarlara
katılım, marka tescili,
Turquality desteği, piyasaya
giriş desteği (sağlık ve
Bilgisayar Teknolojisi
sektörlerinde), film yapım
sektörüne destek
BSTB: Teknogirişim, KOSGEB:
Ar-Ge ve inovasyon desteği
TÜBİTAK: destek programı
kodları: 1501, 1507, 1511,
1512, 1514 (Ar-Ge ve işe
başlama) TTGV: İleri
teknoloji projesi desteği,
enerji verimliliği desteği
Bölgesel kalkınma, İK
geliştirme, kırsal kalkınma
İlgili AK
düzenlemeleri
Et ve süt ürünleri, sebze ve
meyve, su ürünlerinin
işlenmesi ve pazarlanmasına
yönelik destekler, yerel
ürünlerin ve mikro
işletmelerin geliştirilmesine
yönelik destekler, kırsal
turizme yönelik destekler
Tablo 10. Türkiye’de KOBİ’lere ve ES’ye yönelik destek çerçevesi
Kredi ve kefaletler
Tablo 10, ES’nin finansmanı için kullanılabilecek çok sayıda kaynak olduğunu göstermektedir,
Halkbank kredileri bu kaynakların başında gelmektedir. Kutu 2, ES için cömert bir takım destekler
sunan yakın zamanlarda yayınlanmış bir kararnameyi göstermektedir.
KUTU 2
2015/8297 sayılı Kararname
(ES tarafından ESKK kefaletiyle kullanılacak Halk Bankası kredilerine
ilişkin 1 Ocak 2016-31 Aralık 2016 tarihleri arasında geçerli)

% 50 faiz desteği




Kaybolmaya yüz tutan mesleklerde 100% faiz desteği
En az 3 yıllık ustalık belgesi sahiplerinin en fazla 1 yıllık işletmeleri
için %100 faiz desteği
ES işletmelerinin makine-teçhizat alımı, iş yeri modernizasyonu ve
işletme sermayesi ihtiyacını karşılamak üzere 30,000 TL’ye kadar
%100 faiz destekli kredi
KOSGEB girişimcilik eğitimini tamamlayan 30 yaş altındaki
gençlerin iş kurması halinde 100,000 TL’ye kadar %100 faiz
destekli kredi
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’na bağlı Esnaf Sanatkârlar Genel Müdürlüğü tarafından yakın zamanda
gerçekleştirilen bir çalışmanın bulgularına19 aşağıda yer verilmiştir (Table 11):
ESKK kefaletli kredileri
kullanmanın avantajları
(ES ile yapılan görüşmeler
çerçevesinde)
ESKK kefaletleri ile ilgili
sorunlar (ES ile yapılan
görüşmeler çerçevesinde)









19
Krediler yalnızca
ES’lere
sağlanmaktadır
Uygun faiz
sübvansiyonu oranları
mevcuttur
Vade seçenekleri
uygundur
ESKK kredilere erişimi
kolaylaştırmaktadır
Kamu tarafından
fonlanan krediler
Esnek ödeme
koşulları
Kredilerin tescil
işleminin hemen
ardından
kullanılabilmesi
Erken geri ödeme




ESKK kefaletlerinin
yüksek komisyon
oranı
Geri ödemelerin
gecikmesi halinde
uygulanan yüksek faiz
oranları
Kredilerin eğitim ve
danışmanlık
hizmetleri ile
yeterince
desteklenmemesi
Farklı meslek dalları
için (kredi miktarları
bakımından) aynı
limitlerin uygulanması
Profesyonel kurumlar
sürece dâhil
olmamaktadır
ESKK kefaletli
kredileri
kullanmanın
avantajları (odak
grup toplantıları
çerçevesinde)
 Krediler
yalnızca ES’lere
sağlanmaktadır
 ESKK,
bankalardan
kredi alması
mümkün
olmayan çok
sayıda ES’nin
finans
kaynaklarına
erişimini
sağlamaktadır
 Sübvansiyonlar
sayesinde
maliyet avantajı
sağlanmaktadır
 Uzun geri
ödeme süreleri,
ESKK kefaletleri ile
ilgili sorunlar (odak
grup toplantıları
çerçevesinde)





Kefalet
koşulları
oldukça ağırdır
Krediler
yalnızca
Halkbank
vasıtasıyla
alınabilmektedi
r
Yüksek
komisyon
oranları ve çok
fazla evrak
talep edilmesi
Farklı ESKK’lerin
farklı
uygulamalara
sahip olması
Farklılaştırılmış
Türkiye’de Esnaf ve Sanatkârlara Sunulan Kamusal Teşvik ve Destekler (2015), ESGM.
halinde sağlanan
avantajlar
ES, ESKK sayesinde
kara listeye girmekten
kurtulmaktadır
ESKK’lerin esnek
istihbarat yapısı

Bölgesel farklılıklar
dikkate
alınmamaktadır
Kredileri kullanma
amacı
sorulmamaktadır
Merkezi bir takip
sistemi
bulunmamaktadır
3-6 taksit
ESKK’ler ülkeye

yayılmış

durumdadır
 ESKK kredi notu

düşük ES’lere

kefalet
sağlayabilmekt
edir
 ESKK, çektiği
krediyi geri
ödeyemeyen
ES’ye destek
sağlamaktadır
(bu sayede
ES’nin bankalar
nezdindeki
kaydı olumsuz
etkilenmemekt
e, rehnedilen
mallarına el
konmamaktadır
 ESKK’lerin ES ile
yakın diyaloğu
vardır
Tablo 11. ES kredi ve kefaletlerine ilişkin anket çalışmasının sonuçları




kredilere
duyulan ihtiyaç
ESKK seçimleri
sırasında
yaşanan
sorunlar
Kredilerin üst
limitlerinin
düşük olması
İş yeri açmaya
dönük kredi
verilmemesi
31 Aralık 2014 tarihi itibariyle, TESKOMB çatısı altında toplam 967 ESKK ve 32 bölgesel birlik yer
almaktadır. Bu kooperatiflerin toplam 738.826 üyesi vardır20. Geri ödeme süresine bağlı olarak fazi
oranları 1 yıldan az geri ödeme süresi için %4, bir yıldan fazla geri ödeme süresi için %5’tir. Kredi üst
limitleri bireysel krediler için 150,000 TL, yatırım kredileri için 250,000 TL’dir.21
Eğitim, danışmanlık ve diğer hizmetler
ES için eğitim, danışmanlık ve diğer iş geliştirme hizmetleri sunan başlıca kurumlar şunlardır:
 KOSGEB,
 Kalkınma ajansları,
 Odalar, birlikler, federasyonlar ve Konfederasyon.
 Donör kuruluşlar tarafından fonlanan projeler
20
21
Türkiye’de Esnaf Sanatkârlara Sunulan Kamusal Teşvik ve Destekler (2015), ESGM.
Türkiye’de Esnaf Sanatkârlara Sunulan Kamusal Teşvik ve Destekler (2015), ESGM.
KOSGEB ve Kalkınma Ajanslarının ilgili yasaları, gerçek kişilerin desteklenmesine imkân sağlamaktadır.
Bu, ES için önemli bir avantajdır. KOSGEB ve Kalkınma Ajanslarının hem tekil ES’lere, hem de ilgili ES
kuruluşlarına (odalar, birlikler, federasyonlar ve Konfederasyon) sunduğu destekler bulunmaktadır.
ESDEP İzleme Raporu’na göre, Kasım 2014’ten Mayıs 2015’e kadar KOSGEB destek programlarımdan
faydalanan ES sayısı aşağıdaki gibidir22 (Tablo 12);
ES
KOSGEB Destek Programı
Ar-Ge inovasyon
KOBİ Projesi
Genel KOBİ Destekleri
Girişimcilik desteği
Toplam
Tablo 12. KOSGEB desteklerinden faydalanan ES sayısı
İşletme
sayısı
69
1
1,772
6,889
8731
Destek
miktarı
(TL)
2,256,148
5,340
6,529,881
43,509,510
52,300,879
KOSGEB’in mevcut destek programı çerçevesinde ES eğitim sağlayıcılardan eğitim hizmetleri alabilir.
Bu eğitimlerin giderleri, maliyet paylaşımı esasına bağlı olarak KOSGEB tarafından karşılanmaktadır.
Eğitim desteğinin üst limiti her bir ES için 3 yıl için 10,000 TL’dir23. ES aynı zamanda, danışmanlık
hizmetleri de dâhil olmak üzere KOSGEB’in diğer iş geliştirme hizmetlerinden faydalanabilmektedir.
Bazı destek alanlarına aşağıda değinilmiştir. Maliyet paylaşımı oranı, bölgelere bağlı olarak %40 ilâ
%50 arasında değişiklik göstermektedir24.






Fuarlara katılım,
Yurtdışındaki çalışma gezilerine katılım,
Tanıtım faaliyetleri,
Vasıflı eleman istihdamı,
Testler, analiz ve kalibrasyon,
Ar-Ge ve İnovasyon.
Odalar, birlikler ve federasyonlar ile TESK, üyelerini geliştirmeye dönük projeler geliştirerek KOSGEB’e
başvuruda bulunabilir.
Destek çerçevesine ilişkin yorumlar
22
ESDEP 11. İzleme Raporu, Ekim 2015
KOSGEB internet sitesi, www.kosgeb.gov.tr
24
Detayli bilgi için lütfen bkz. www.kosgeb.gov.tr
23
1. Yorum: Yatırım teşvikleri: İlgili düzenlemeler uyarınca gerçek kişiler teşviklerden
yararlanabilmektedir. Genel teşviklerden yararlanabilmek için birinci ve ikinci bölgelerde 1000.000
TL’lik, diğer bölgelerde ise 500.000 TL’lik asgari yatırım sermayesi şartı aranmaktadır. Proje
kapsamındaki pilot illerin dâhil olduğu kategoriler (bölgeler) şu şekildedir: Ankara (1), Bursa (1), Ordu
(5), Manisa (3), Mersin (3), Gaziantep (3), Şanlıurfa (6), Erzurum (5).
2. Yorum: Kredi ve kefaletler: Yukarıda değinilen sübvansiyonlu krediler ve kefaletler, son derece
cömert desteklerdir. Yine de strateji belgesinde ve diğer belgelerde finans kaynaklarına erişim ES’nin
önemli sorunlarından biri olarak ortaya çıkmaktadır.
Yazarlar, sübvansiyonlu kredi ve kefaletlere (ki aslında bunlar piyasanın işleyişini olumsuz etkileyen
müdahalelerdir) odaklanan mevcut stratejilerin ve söylemin, alternatif ve yenilikçi finansman şekilleri
üzerine eğilmemesi itibariyle zayıf olduklarını düşünmektedir. Bu alternatif ve yenilikçi finansman
şekilleri arasında Avrupa’da yaygın bir şekilde kullanılmakta olan piyasa tabanlı özsermaye ve ara
finansman [mezzanine finance] gibi yöntemler sayılabilir. Bunlara ek olarak, kitle fonlaması, müşteri
fonlaması gibi yenilikçi finansman yollarına da değinilebilir. Bu sistemlerin Türkiye’de uygulamaya
konabilmesi için hayata geçirilmesi gerekli olan düzenlemeler, bu sistemlerin Türkiye’de hangi ES
segmentleriyle ilgili olabileceği ve söz konusu sistemlerin bu segmentler için uygulanabilir (fizıbıl) olup
olup olmadığı gibi konularda araştırma yapılmasına ihtiyaç vardır. Bu finansal inovasyonlar, ES’nin
etkilenmemesi mümkün olmayan ve sürekli değişen küresel koşulları dikkate aldığımızda özellikle
önemli hale gelmektedir. ES’nin “finans kaynaklarına erişim” sorununu ele alabilmek için uzun vadeli
bir perspektife ihtiyaç vardır.
Yazarlar ayrıca, finans sisteminin verimliliğinin ve etkinliğinin (Konseyin 4. Toplantı kararlarında da
değinildiği üzere) ölçülmesi ve iyileştirilmesi gerektiğini düşünmektedir. Finansal desteklerin
verimliliğinin ve etkinliğinin artırılabilmesi için, eğitim ve danışmanlık mekanizmalarının sisteme dâhil
edilmesi gerekmektedir. Finansal olmayan hizmetlerin finansal hizmetlerle ilişkilendirilmesi Türkiye
Bankaları açısından giderek daha popüler hale gelen bir yaklaşımdır (bkz. Kutu 3). Halkbank ve diğer
bankaların TESK’le işbirliği yaparak ES’lere yönelik benzer paketler hazırlamaları mümkündür.
KUTU 3
BİR TÜRK BANKASININ BAŞARISI25
Bankalar eskiden KOBİ’lerin yalnızca finansman ihityaçlarına cevap veren kuruluşlardı, günümüzde ise
bankalar, KOBİ’lerin birlikte iş “yapabileceği” kurumlara dönüşmüş durumda. Bu paradigma değişimi
yaşanırken, TEB, klasik banka-KOBİ ilişkilerinin dönüşümüne öncülük etti. TEB, KOBİ bankacılığına
ilişkin yaptığı analiz sonucundai KOBİ’lerin %80’inin kurulduktan sonraki beş yıl içinde kapandığını ve
bu başarısızlığın en büyük sebebinin, KOBİ’lerin ihtiyaç duydukları bilgiye erişememelerinden ve
bunun neticesinde uzun vadeli planlar yapma konusunda başarısız olmalarından kaynaklı olduğunu
tespit etti. Araştırma, KOBİ’ler için finansal desteğin tek başına yeterli olmadığını; KOBİ’lerin buna ek
25
Jones, A., The Secret of TEB’s Success: Innovation and Customer-Service Excellence,
http://internationalbanker.com/banking/secret-tebs-success-innovation-customer-serviceexcellence/
olarak işlerini büyütmek için bilgi (know-how), eğitim ve danışmanlık hizmetlerine ihtiyaç duyduğunu
ortaya koydu. TEB bu bağlamda “KOBİ danışmanı banka” yaklaşımı ile her kanalda KOBİ’lere
ulaşmakta ve KOBİ’lere daha yüksek bir rekabet gücüne sahip olabilmeleri için gerekli olan bilgileri
ücretsiz olarak sağlamaktadır. 500 kişilik TEB KOBİ danışmanlık ekibi (ki bu kişiler bu işi yerine
getirebilmek için özel olarak eğitime tabi tutulmuş banka çalışanlarıdır) TEB’in KOBİ bankacılığı
kapsamında hayata geçirdiği projelerin bir parçasını oluşturmaktadır. Buna ek olarak girişimciler,
İstanbul’da yer alan TEB Girişim Evi’nde A’dan Z’ye eğitim, danışmanlık ve destek hizmetlerini yine
ücretsiz olarak alabilmektedir. TEB, KOBİ Bankacılığındaki bu inovasyonuyla IFC (UFK) ödülüne layık
görülmüştür.
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (AİKB) KOBİ ve kadın girişimcileri destekleme programları26 finansal
hizmetlerle iş danışmanlığını buluşturan bir başka iyi örnektir.
Yine iyi uygulama örneklerinden biri de, TESK ile Şekerbank arasında Aralık 2015’te imzalanan ve kadın
ES’lere özel destek paketlerinin sağlanmasını öngören protokoldür. Bu protokole göre sağlanacak özel
destek paketlerinde sübvansiyonlu krediler, havale, çek defteri gibi bir dizi işlemde indirimli harçlar (ya
da harç muafiyeti) yer almaktadır. Başka bankalarla da benzer anlaşmalar imzalanarak bu pratiğin
yaygınlaştırılması faydalı olacaktır.
Aslına bakılırsa KOBİ’lere inovasyon ve sektör tabanlı danışmanlık da dâhil olmak üzere çeşitli özel
finans paketleri sunmakta olan çok sayıda ticari banka mevcuttur. Bu desteklerin bazıları, kamu
kurumları tarafından KOBİ’lere verilen Ar-Ge destekleri ile bağlantılıdır. Bu bankalarla görüşmeler
yaparak bunların KOBİ’lerin bir alt kolu olarak ES’lere yönelik özel paketler hazırlamaları konusunda
teşvik edilmeleri faydalı bir yaklaşım olacaktır.
3. Yorum: Mesleki eğitim, çok sayıda kurumu, kanunu ve düzenlemeyi içine alan geniş bir konudur.
Tek başına mesleki eğitim başka bir çalışmanın konusunu oluşturabilir. Mevcut durum analizi,
sorunlar, gelişmeler vs. ile ilgili çok sayıda belge bulunmaktadır. Bu belgelere Avrupa Eğitim Vakfı’nın
(ETF) politika raporları da dâhildir. Buradaki önemli hususlardan biri, TESK’in ES’nin belgelendirme
sürecine dâhil olmasıdır.
4. Yorum: işsizlik sigortası, TESK’in hali hazırda yakından ilgilendiği bir meseledir. ES, bu alanda
uygulanmakta olan mevcut sistem kapsamında değildir.
5. Yorum: Eğitin, danışmanlık ve diğer hizmetler: Tablo 12, ilginç bilgiler içermektedir. KOSGEB
desteklerinden yararlanan ES’nin %79’u, yeni açılmış iş yerleridir. Başka bir ifadeyle desteklerden
yararlanan bu kişiler;
 Hayatlarında ilk kez bir iş yeri açan veya
 İş yerlerini kapattıktan sonra girişimcilik eğitimine katılarak farklı bir sektörde yeni bir iş yeri
açan ES’lerdir.
26
http://www.ebrd.com/women-in-business/finance-and-advice-for-women-in-business.html
Bu sonuç, TDE Araştırmasında elde edilen sonuçlarla uyum içindedir 27. EİA Araştırmasında ortaya
konan sonuçlara göre (yazarlar EİA Araştırmasında elde edilen sonuçların çok önemli olduğunu
düşünmektedir), esnaf ve sanatkârlar genel eğitimler çerçevesinde eğitime en fazla ihtiyaç duydukları
konunun sırasıyla girişimcilik ve iş geliştirme olduğunu belirtmiştir. KOSGEB Programları kapsamındaki
girişimcilik eğitimi, girişimci olmayı hedefleyen kişilere yönelik iş planı geliştirme odaklı bir eğitim
programıdır. İş geliştirme eğitimi ise, girişimcilik eğitiminin daha ileri düzey bir versiyonudur.
Girişimciliğin en fazla ihtiyaç duyulan ve en fazla talep edilen eğitim konusu olarak ön plana çıkmasının
üç sebebi olabilir:
1.
2.
3.
ES, KOSGEB’in girişimcilik eğitimi hakkında bilgi sahibi değildir,
ES mevcut işlerini bırakıp yeni bir iş açmayı istemektedir,
ES işlerinin yönetiminde girişimci bir yaklaşım benimsemeyi arzulamaktadır.
Buna ek olarak, birlikler arasında girişimcilik eğitimine dair bir yanlış anlaşılma mevcuttur. EİA
Araştırması birliklerin girişimcilik eğitimini kalfa iş gücünün geliştirilmesiyle özdeşleştirdiğini
göstermektedir. Birlikler, KOSGEB girişimcilik eğitimi programının kapsamının genişletilmesini
istemektedir, çünkü kalfalara ihtiyaç duyulmaktadır. Ne var ki girişimcilik eğitiminin mesleki eğitimle
bir ilgisi bulunmamaktadır. Girişimcilik, herhangi bir meslek dalında yeni bir iş yeri açmayı planlayan
herkese yönelik genel bir eğitimdir.
Bu göstergeler ve KOSGEB desteklerinden yararlanan ES sayısının çok düşük olduğu gerçeği, ES’nin
KOSGEB destekleri hakkında iyi bir şekilde bilgilendirilmesine ihtiyaç olduğunu göstermektedir.
KOSGEB ofislerinin ve odaların yerel düzeyde işbirliği yapmaları halinde bu, kolayca başarılabilir. Buna
ek olarak, TESK’le KOSGEB arasında üst düzey toplantıların yapılmasını gerekli kılacak bir başka konu
daha vardır: KOSGEB destek programı oldukça genel bir niteliğe sahiptir ve KOBİ’lerin genel
ihtiyaçlarına yanıt vermektedir. KOSGEB, ES’ye yönelik özel bir paket geliştirebilir ve bu pakette
başlangıç durum analizi, ihtiyaca özel eğitim ve danışmanlık hizmetleri ile genel eğitim desteği gibi
konular kapsanabilir. KOSGEB’in “KOBİ Proje Programı”na ek olarak, ES’nin ihtiyaçlarına daha düzgün
bir biçimde yanıt üretebilmek adına “ES Proje Programı” hayata geçirilebilir. Türkiye’de iş danışmanlığı
hizmetleri piyasası tipik olarak kutuplaşmış bir piyasadır. Bir tarafta çok yüksek fiyatlarla birinci sınıf
işletme danışmanlığı hizmeti sunan danışmanlar vardır. Diğer tarafta ise sayıları giderek artan ve
KOBİ’lere çeşitli hizmetler sunan yerel ve ulusal düzeyde çalışma yürüten profesyoneller mevcuttur.
Bu kişilerin sunmakta oldukları hizmetler, kalite, fiyat ve içerik bakımından değerlendirildiğinde parçalı
ve heterojen bir niteliğe sahiptir. KOBİ’lerin güvenilir hizmet alabilmelerine imkân sağlayacak bir
sıralama ya da akreditasyon/belgelendirme sisteminin olmayışı, bir zayıflık olarak öne çıkmaktadır.
Bu çerçevede üniversiteler Türkiye’de önemli bir işlev üstlenebilir. TDE araştırmasının da gösterdiği
gibi, odalar ve birliklerin insan kaynakları sınırlıdır. Oda ve birliklerin üyelerine iş geliştirme hizmeti
sunmaları zordur. İllerde yer alan üniversitelerin ilgili bölümleri, üniversitelerden hizmet alımına ilişkin
27
Jankulovski, J., Muench, E. (Aralık 2015), Eğitim İhtiyaçları Analizi, AdapTESK Projesi.
sınırların iyi belirlenmiş olması koşuluyla, iyi bir kaynak havuzu oluşturabilir. İyi bir program
hazırlanarak bir pilot proje kapsamında denemeye tabi tutulabilir ve daha sonra başka bölgelerde
uygulanabilir. Bu program kapsamında bir kupon sistemi de yer alabilir. Bu tür bir proje KOSGEB,
kalkınma ajansları ya da doğrudan TESK tarafından finanse edilebilir. Buna ek olarak, Kalkınma
Ajanslarının ES’ye yönelik özel destek paketleri geliştirmesi doğrultusunda teşvik edilmesi amacıyla
Kalkınma Ajanslarıyla üst düzey toplantıların yapılması gerekmektedir. Başka bir ifadeyle ES eğitimi
konusuna çok yönlü bir yatırım yapılmasına ihtiyaç vardır.
Geçmiş deneyimlerden ders çıkarmak büyük bir önem arz etmektedir. KUYAP Projesi, Türkiye’deki
KOBİ’leri geliştirme hedefine sahip çok sayıda projeden biridir. KUYAP doğrudan KOBİ’lerin
değişikliklere uyum sağlamalarını mümkün kılmak üzere tasarlanmıştır. KUYAP Projesi’nin deneyimleri,
AdapTESK Projesi için önemli bir girdi olabilir.
ZDH örneği, üyelerine sunduğu eğitim ve iş hizmetleri çerçevesinde önemli bir model sunmaktadır.
Bununla birlikte, bu modeli burada detaylıca açıklamaya gerek yoktur, zira TESK bu model hakkında
zaten bilgi sahibidir. ES Genel Müdürlüğü tarafından yakın zamanlarda hazırlanan belgede iyi
uygulama örnekleri bulmak mümkündür28.
Federasyonlarla yapılan görüşmeler sırasında, neredeyse bütün başkanlar, eğitim yönteminin
(training modality) çok önemli olduğunu ve eğitimlerin cep telefonlarına indirilebilecek videolar
hazırlanarak verilmesinin etkin bir yöntem olacağını belirtmiştir. Kebapçılar, Köfteciler, Tatlıcılar,
Pastacılar ve Lokantacılar Federasyonu Genel Sekreteri, turizm sektöründe uygulanan bir örnekten
bahsetmiştir. Bu örneğin AdapTESK Projesi kapsamında da uygulanması mümkündür. Bir başka eğitim
aracı da, iyi uygulamaların anlatılması, basit rehber kitapçıkların ve CD’lerin hazırlanması ve eğitimler
sırasında drama tekniklerinin kullanılması olabilir.
“Taksi duraklarındaki şöförlere drama tekniklerini kullanarak eğitim verdik. Bu eğitim çok başarılı
oldu29.
28
KOBİ Destekleri Ülke incelemeleri (Almanya, İngiltere, Belçika) (2015), ESGM.
Müjdat Özbahçıvanoğlu, Kebapçılar, Köfteciler, Tatlıcılar, Pastacılar ve Lokantacılar Federasyonu
Genel Sekreteri
29
II) ESNAF VE SANATKÂRLARIN DEĞİŞİMLERE UYUMU (ES’NİN ŞİMDİKİ VE GELECEKTEKİ İHTİYAÇLARI
NELERDİR?)
II.1. Uyum ve değişimlerin itici gücü
Harvard Business Review30 uyum kavramını aşağıdaki gibi tanımlamaktadır:
“Stratejiye ilişkin geleneksel yaklaşımlar, dünyanın stabil ve öngörülebilir bir yer olduğu fikrini kabul
eder. Fakat küreselleşme, yeni teknolojiler ve artan şeffaflık, iş ortamında radikal değişiklikleri
beraberinde getirmiştir. Bu risk ve belirsizlik çağında, giderek daha fazla sayıda yönetici, değişikliklere
hızlı bir şekilde uyum sağlamalarına imkân tanıyan organizasyonel becerilerin rekabet bağlamında
kendilerini avantajlı kıldığını fark etmektedir. Şirketler belli bir işi çok iyi yapmaktansa, yeni işler
yapmayı öğrenme konusunda becerikli olmalıdır. Sürdürülebilir rekabet avantajı artık piyasadaki
konumlanışla ya da kaynaklarla sağlanmamaktadır. Bunun yerine değişikliklere hızla uyum sağlamayı
mümkün kılacak dört organizasyonel beceri şirketlerin rekabet gücünü artırmaktadır:
 Değişim işaretlerini okuyabilme ve bunlara uygun eylemlerde bulunabilme becerisi
 Hızlı bir biçimde ve sık sık yeni şeyler deneme becerisi – bu yalnızca ürün ve hizmetleri değil,
iş modellerini, süreçlerini ve stratejilerini de kapsamaktadır,
 Çok sayıda paydaşın dâhil olduğu karmaşık ve birbiriyle bağlantılı sistemleri idare edebilme
becerisi,
 Çalışanları ve ortakları motive edebilme becerisi.
Değişikliklere uyum sağlayabilmek, özellikle de büyük ve köklü işletmeler için zorlu bir süreç olabilir. Bu
şirketler tipik olarak ölçek ve verimliliğin yönetimine odaklanmış durumdadır ve bu şirketlerin
hiyerarşik yapısı ve rutin uygulamaları hızlı öğrenme ve değişim için gerekli olan çeşitlilikten ve
esneklikten yoksundur. Bu yönetim paradigmaları, özellikle de geleneksel olarak elde edilen başarının
temeli olarak görüldüğünde, değiştirilmesi zor katı kurallara dönüşmektedir.”
KUTU 4
TESCO
Şirketler, hantal karar alma hiyerarşilerini es geçerek gerçek zamanlı operasyonel
müdahalelerde bulunabilmek adına işaret okuma becerilerini geliştirmektedir. İngiltere’de
kurulu bakkaliye ürünleri perakendecisi Tesco, 13 milyonu aşan sayıdaki sadakat kartı sahibi
üyesinin satın alma alışkanlıklarını incelemek üzere sürekli olarak detaylı analizler
yapmaktadır. Tesco’nun elde ettiği bulgular, şirketin her bir şubesinde ve her bir müşteri
segmentine yönelik özel teklifler geliştirmesine ve müşteri davranışındaki değişimleri
erkenden tespit edebilmesine imkân sağlamaktadır.
(HBR, Temmuz, Ağustos 2011)
30
Reeves, M., Deimler, M. (Temmuz-Ağustos 2011), Adaptability: The New Competitive Advantage,
HBR, https://hbr.org/2011/07/adaptability-the-new-competitive-advantage
Değişiklikler, yalnızca büyük işletmeler için değil, KOBİ’ler için de yeni koşullara uyum sağlama
motivasyonunun kaynağını meydana getirir. Uyumluluk sürecine yeni ürünlerin keşfedilmesi, tedarikçi
ya da müşterilerle yeni ilişki biçimlerinin geliştirilmesi, piyasaların genişlemesi ya da daralması gibi
dışsal adımlar ile organizasyonun kendi mimarisini yeniden tanımlaması anlamında içsel adımlar
dâhildir. Büyük ya da küçük tüm organizasyonlar, başarılı olabilmek için çevrelerine uyum sağlamak
durumundadır.
Bu MDA çalışmasında, ES’nin değişikliklere ilişkin algılarını ve bu değişikliklere ne düzeyde hazırlıklı
olduklarını tespit edebilmek maksadıyla birliklere, odalara, federasyonlara ve bir dizi ES’ye belirli
sorular yöneltilmiştir. Bu sorular çerçevesinde değişiklikler aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Küreselleşme,
Teknolojik Değişimler,
Dijital Evrim,
Pazarlar/pazarlama eğilimleri,
İnovasyon (yenilikçilik),
Gelecekte ihtiyaç duyulacak beceriler,
İşbirliği,
Sürdürülebilirlik,
Öncelikli meseleler
İllere özel konular
Sektörlere özel konular
Bu bağlamda küreselleşme, bir yandan yeni fırsatlara ve yeni piyasalara işaret ederken, diğer yandan
daha yoğun bir rekabet anlamına gelmektedir. Çin, Hindistan ve Brezilya gibi ülkelerde yapılan
ekonomik reformlar nedeniyle çok sayıda varlıklı tüketiciler ortaya çıkmıştır. Bu durum, aynı zamanda
yeni pazarların da ortaya çıktığını göstermektedir. Bilgi akışı hızlanmış, müşteriler arası bağlantılılık
artmıştır. ES’nin bu küresel değişimlerden bağımsız olması mümkün değildir ve dolayısıyla bu
değişikliklere uyum sağlayabilmeleri için gerekli beceri ve kaynaklara sahip olmaları gerekmektedir.
Yeni ve dijital teknolojiler, değişimin tetiklenmesinde merkezi bir öneme sahiptir. Bu teknolojiler yeni
ürünlerde ya da iş modellerinde kullanılmaya başlandığında, ürünlerin tasarımı, yapımı, satışı ve
müşteriler tarafından kullanımı gibi konularda köklü değişiklikler ortaya çıkmaktadır. Etkisi pek çok
alanda hissedilen bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT) [ICT], sensörler, ileri malzemeler, biyoteknoloji,
yeşil teknolojiler gibi önemli teknolojiler ve internet, veri otomasyonu, robot teknolojisi, eklemeli
üretim (3D Baskı), hızlı prototipleme, lazer kesim, bulut teknolojileri ve mobil internet gibi ikincil
teknolojiler iş hayatı üzerinde pek çok etki yaratacaktır. Bu etkiler arasında iş optimizasyonu, kaynak
ve enerji yönetimi, dizayn optimizasonu, atıkların azaltılması, esnekliğin artırılması, üretkenliğin
artırılması, tedarik zinciri yönetimi ve ürünlerin kişiselleştirilmesi yer almaktadır. Bütün bunlar, hızla
değişmekte olan dünyada rekabet gücünün unsurlarını oluşturmaktadır. Bu sebeple yeni ve dijital
teknolojiler ES için hem bugün hem de gelecekte çeşitli zorluklar yaratacak ve ES’yi yeni fırsatların
kapısını açacaktır.
Yeni ve dijital teknolojilerin gelişimi kaçınılmaz olarak piyasaları ve pazarlama eğilimlerini
etkilemektedir. Müşteriler tasarım, online alış veriş yapabilme seçeneği ve etik standartlara değer
vermektedir. Sosyal medya etkin müşteri ilişkilerinin kurulmasına imkân sağlamaktadır. Buna ek
olarak, dijital iletişim araçları ve dijital fotoğraflama gibi teknolojiler, satış ve pazarlamaya ilişkin yeni
pratiklerin gelişimine de imkân tanımaktadır. Ürün ömrü kısalmakta ve müşteriler arası bağlantılılık
artmaktadır. ES bu değişikliklerin bilincinde olmalı ve ulusal ve uluslararası piyasalarda rekabet
edebilme gücünü koruyabilmek için bu değişikliklere uyum sağlamalıdır.
ES’nin rekabet gücünü artırabilmesi için hem operasyonel etkinliğini hem de inovasyon kapasitesini
artırması gerekmektedir. ES değişen müşteri taleplerine, kısa yaşam döngülerine, yeni çevre
standartlarına ve yeni teknolojilerin yarattığı zorluklara uyum sağlamalıdır. Web 2.0 gibi dijital
gelişmeler, sosyal ağlar, online topluluklar, sanal platformlar, fikir ve tasarım yarışmaları aracılığıyla
kapalı inovasyon paradigmasından açık inovasyon paradigmasına geçişi kolaylaştırmıştır. İnovasyon
ihtiyacı duyanları çözüm sunan taraflarla buluşturan “Innocentive” 31 gibi online platformlar
bulunmaktadır. ES açık inovasyonun yarattığı fırsatların bilincinde olmalı ve bu fırsatları
değerlendirebilmelidir.
Yeni teknolojilerin ve iş modellerinin yeni becerilerin edinilmesini zorunlu kıldığı ve yeni iş imkânları
yarattığı muhakkaktır. Geleneksel sektörlerin dahi beceri ihtiyaçları değişmektedir. İş yerleri artık
mesleki uzmanlığa ek olarak inovasyon yönetimi konusunda yetkinlik, bilgi yönetimi, uluslararası
oryantasyon, dijital yetkinlik, yabancı dil bilgisi, inisiyatif alma becerisi ve girişimcilik gibi beceriler
talep etmektedir. Gelecekte ihtiyaç duyulacak becerileri eksiksiz bir biçimde öngörmek mümkün
değilse de, mevcut beceri eksikliklerinin ve gelecekte ihtiyaç duyulacak becerilerin erken bir dönemde
tespit edilmesi ve öngörülmesi, sektöre dayalı ve bölgesel öngörü planlarının ilgili ajanslar tarafından
gerçekleştirildiği AB’de önemli bir İnsan Kaynakları Planlama yaklaşımını teşkil etmektedir.
İşbirliğine dayalı çalışmanın ES için birçok faydası vardır. Bu tür bir çalışma, ES’nin perspektifinin
gelişmesine, ürünlerini çeşitlendirmelerine imkân sağlayabilir ve yeni ekonomik fırsatları beraberinde
getirebilir. Başkalarıyla birlikte çalışmak yeni fikirlerle karşılaşmaya, yeni bilgiler edinmeye ve beceri
alışverişine imkân sağlayabilir. İşbirliği, tekniğe yönelik yenilikçi yaklaşımlara ilham verebileceği gibi,
çoklu perspektifler de yaratıcı problem çözme yaklaşımlarını geliştirebilir. Bazı yeni tür işbirliği formları
arasında imalatçı-tasarımcı, sanatkâr-tasarımcı, sanatkâr-bilimci, sanatkâr-sanat fakültesi, tasarımcısanatkâr-tıp doktoru, kitle fonlaması, akran platformları son kullanıcı katılımı ve müşteriyle ortak ürün
geliştirme gibi işbirliği formları yer almaktadır. ES, işbirliğinin kendileri için yaratacağı katma değerin
bilincinde olmalıdır.
Mevcut politikaları şekillendiren iki önemli mega-trend, küreselleşme ve karbonsuzlaştırmadır [decarbonisation]. Tüketicilerin çevre dostu ürünlere yönelik artan talebi, şirketleri çevresel ve etik
konulara daha fazla değer atfetmeye itmektedir. Esnaf ve sanatkâr iş kollarından verilebilecek bazı
örnekler arasında boyaların geri dönüşümü ve bitkisel boyaların kullanımı, geri dönüştürülmüş ve
31
http://www.innocentive.com/
zehirli olmayan malzemelerin kullanılması, enerji ve kaynak verimliliğine dönük tedbirler sayılabilir.
Burada dikkate alınabilecek önemli bir iyi uygulama Ethical Metalsmiths32 adlı kuruluştur. Bu kuruluş,
kuyumcuların ve tüketicilerin sorumlu madencilik, sürdürülebilir ekonomik kalkınma ve mücevher
yapımında kullanılan malzemelerin doğrulanmış, etik kaynakları konusunda bilgilendirilmesine
adanmıştır. ES, sürdürülebilirlik ve rekabet gücü bağlamında sosyal ve çevresel sorumluluklarının
bilincinde olmalıdır.
ES’nin acil ihtyaçları ile ilgili araştırmalar KOBİ’lerin (ve doğal olarak ES’nin) en önemli önceliğinin
varlıklarını sürdürmek ve piyasadaki pozisyonlarını korumak veya iyileştirmek olduğunu ortaya
koymaktadır. Ne var ki ES’nin sürekli değişen bir ortamda rekabet gücünü muhafaza edebilmesi için
yenilik yapması ve değişikliklere uyum sağlaması gerekmektedir.
Bu çalışmanın amaçları doğrultusunda illere özel konular aşağıdaki boyutlarla ele alınmıştır:
kaybolmakta olan ve geleneksel meslek dalları, mülteciler ve küçük perakdencilerin karşı karşı kaldığı
bir takım zorluklar gibi spesifik konular. Pek çok ülkede zanaatler ve geleneksel meslek dalları,
ekonomik potansiyelleri sebebiyle politika yapıcıların yakın takibi altındadır. Yeni ve dijital teknolojiler
bu sektörler için pek çok fırsat yaratmaktadır. 3D Baskı gibi yeni teknolojiler kullanılarak özgün
tasarımlarla yerel teknikleri buluşturmak, bu sektörlerde faal olan ES’lerin ürünlerini
kişiselleştirmesine ve ölçek ekonomilerinden faydalanmalarına imkân sağlayabilir. ES’nin yeni
piyasalara ulaşabilmek, dijital fırsatları lehine çevirmek ve ihracat kapasitelerini geliştirmek için gerekli
becerilere sahip olması ve işbirliği ağlarının bir parçası olması gerekmektedir.
II.2. Anket sorularına verilen cevaplar
Aşağıdaki bölümde, anket sorularına verilen cevapların özetleri yer almaktadır.
Soru 1. Uyum kavramı sizin için ne ifade ediyor? Ankette katılımcılara aşağıdaki sorular sorulmuştur:
esnaf ve sanatkârlarla ilgili olarak değişim ve uyum kavramları sizin için ne ifade ediyor? ES’nin
ekonomi ve teknolojide meydana gelen değişikliklere uyum sağlamasının önündeki başlıca
sorun/engel nedir? ES’lere ne tür hizmetler sağlıyorsunuz (politika geliştirme, lobicilik, eğitim,
danışmanlık, ağ oluşturma (networking), ortak tesisler, mesleki eğitim vs.)? Hedef grubunuzu
meydana getiren ES’lerin yüzde kaçı hizmetlerinize erişebiliyor? Bu yüzdeyi artırmaya dönük
stratejiniz var mı? Varsa nelerdir? ES’lerin değişimlere uyum sağlamalarını sağlamak amacıyla
verilmesi gereken ek hizmetler nelerdir (politika geliştirme, lobicilik, eğitim, danışmanlık, ağ oluşturma
(networking), ortak tesisler, mesleki eğitim vs.)? Bu ek hizmetleri vermek için gerekli olan para, insan
ve lojistik kaynağına sahip misiniz? Başka hangi (iç ve dış) kaynaklara ihtiyacınız var? Bu hizmetlere
ilişkin piyasaların arz ve talep bileşenleri hakkında genel yorumlarınız nelerdir?
Katılımcılar genel olarak değişiklik ve uyum kavramlarını teknoloji (Bilgi Teknolojileri, iletişim, işleme
(processing) vs.) ve rekabet etme becerisi ile özdeşleştirmişlerdir. Az sayıda katılımcı ekonomik ve
sosyal değişimlere, yeni ticaret yasalarına, geleneksel iş süreçlerinin yerini yeni süreçlerin almasına ve
32
http://www.ethicalmetalsmiths.org/
değişen müşteri taleplerine atıfta bulunmuştur. Katılımcıların neredeyse tamamı, ES’nin işlerini
etkileyen değişikliklerin varlığının ve öneminin bilincinde olmadığını ve bu durumun ES’nin
değişikliklere uyumu önündeki en büyük engeli teşkil ettiğini belirtmişlerdir. Görüşmeler neticesinde
birlik ve odaların üyelerine öncelikli olarak iş sağlığı ve gıda güvenliği alanlarında, yasal zorunluluklar
nedeniyle eğitim vermekte oldukları görülmüştür. Fakat ES, bundan fazlasına ihtiyaç duymaktadır.
Eğitim ve danışmanlık piyasası yeterince gelişmemiştir ve ES’nin uyumu, çok fazla sayıda aktörün
sürece katılımını zorunlu kılan bir meseledir. Birlik ve Odalar, ES’ye sunulacak hizmetler konusunda
TESK’in desteğine ihtiyaç duymaktadır.
Aşağıda görüşmelerde sorulan sorulara verilen cevaplardan örnekler yer almaktadır:
“ES yeniliklere açık değil ve farkındalıklarının artırılması için eğitime ihtiyaçları var. Eğitimler ücretsiz
olmalı ve iyi örnekleri göstermeli. Birlik ve odaların bu hizmetleri sunabilmesi için TESK’in desteğine
ihtiyacı var. Bir başka engel de yeni teknolojileri satın almak için gerekli finansmana erişim güçlüğü ve
bu teknolojileri kullanabilecek vasıflı personeli istihdam edememek. Okullar yeni teknolojilerin hızına
yetişemiyor, öğrenciler de teknik ya da mesleki okullardan mezun olduklarında yeterli donanıma sahip
olamıyorlar”.
“Genelde doğrudan finansal destek (hibe ya da kredi) sağlamak bir işe yaramıyor çünkü ES genelde bu
parayı işi ile ilgisi olmayan alanlarda harcama eğiliminde oluyor.”
“ES’nin bu değişikliklere uyum sağlamanın bir mecburiyet olduğu konusunda ikna edilmesi çok önemli.
Ulusal düzeyde yapılacak bir kampanyayla ES’lere bu değişikliklerin kaçınılmaz olduğu anlatılmalıdır.”
“ES toplumun güvenini ve saygısını kazanmak için değişmek zorundadır.”
“Eğitim ve danışmanlık hizmeti sunan pek çok yer olmasına ragmen, bence yalnızca ES’nin profilini ve
ihtiyaçlarını analiz etme isteğine ve kapasitesine sahip olanlar ES’nin değişimlere uyum sağlamasına
gerçek anlamda katkıda bulunabilir.”
Soru 2. Küresel değişimler ES’yi nasıl etkiliyor? Ankette katılımcılara şu sorular yöneltilmiştir:
Küreselleşme ES için bir fırsat mı yoksa bir tehdit midir? Hindistan, Çin, Latin Amerika ve Afrika gibi
zenginleşen tüketiciler ES’yi nasıl etkilemektedir? BRIC ülkeleriyle rekabet ES’yi nasıl etkilemektedir?
Bu zorlukların üstesinden gelmek için ne gibi faaliyetler yürütüyorsunuz? Bu zorlukların üstesinden
gelmek için bugün ihtiyaç duyduğunuz ve gelecekte ihtiyaç duyacağınız hizmetler/destekler/kaynaklar
nelerdir?
Katılımcıların vermiş olduğu cevaplara göre:
 Çin ve diğer gelişen ekonomiler, ES için bir tehdit oluşturmaktadır zira Türkiye’de üretim
maliyetleri yüksek, alım gücü düşüktür. Buna ek olarak sınır ticareti iyi kontrol edilememekte,
ithalat kısıtlamaları yetersiz kalmaktadır. Türk halkı yabancı marka ürünleri satın almaktan
hoşlanmaktadır. Türk ES’nin bunlarla rekabet etmesi mümkün değildir.







Daha zengin tüketicilere sahip ülkeler ES için bir fırsat oluşturmamaktadır çünkü bu kişilere
doğrudan ihracatla ulaşılmamaktadır. Bu piyaslar çoğunlukla büyük işletmeler için caziptir.
İmalatçı ES’nin (doğrudan) ihracat yapması teşvik edilmelidir.
Çin’den ithalat yapmak ES için bir fırsattır, çünkü ES bu sayede ucuz hammaddelere erişim
sağlayabilmektedir.
Piyasada hem düşük kalitede hem yüksek kalitede Çin malı ürün bulunmaktadır. İthal edilen
ürünlere yönelik standartlar düzgün bir şekilde uygulanmamaktadır.
Birlikler daha kaliteli milli ürünleri kullanmanın faydalarıyla ilgili farkındalık oluşturma
faaliyetleri yürütmektedir.
ES bu tehditlerin üstesinden gelebilmek için kendini yenilemelidir.
Daha zengin tüketicilerin ortaya çıkması, ES için bir fırsattır; çünkü bu durum, ülkemizi ziyaret
eden turistlerin sayısının artmasını sağlamaktadır. Artan turist sayısı ES’ye olumlu olarak
yansımaktadır.
Kısacası ES ve ES örgütleri Çin malı meselesini, Çin mallarının kendi süreçlerine dâhil edilmesi halinde
bir fırsat, doğrudan bu ürünlerle rekabet etmek durumunda kalmaları halinde ise bir tehdit olarak
görmektedir. Katılımcılara göre bu sorunun hükümet düzeyindeki politikalarla ele alınması
gerekmektedir.
Soru 3. ES teknolojik gelişmelerin farkında mıdır? ES yeni teknolojileri kullanmakta mıdır? Anket,
yeni malzemeler, robot teknolojisi, sensor, nanoteknoloji, yenilenebilir enerji, hızlı prototipleme, 3D
Baskı, elektrikli arabalar, lazer kesim gibi teknolojilerin ES için ilgili olup olmadığını ve ES tarafından
kullanılıp kullanılmadığını tespit etmeyi amaçlamıştır. Alınan cevaplar şu şekildedir:
 Bu teknolojilerin tamamı ES için hem günümüzde, hem de gelecekte ilgili teknolojilerdir. Bu
teknolojiler ES’nin yüksek hassasiyetle ve hızlı bir şekilde üretim yapmasını sağlayabilir. ES bu
teknolojileri kullanmayı istemektedir; bununla birlikte bu doğrultuda geleceğe dair herhangi
bir stratejileri ve gerekli bilgi, insan ve finans kaynakları bulunmamaktadır.
 Metal ürünleri sektöründe ES’lerin yaklaşık %50’si bu teknolojilerden bazılarını
kullanmaktadır. Bunlar, ES’nin satın alması zor olan pahalı teknolojilerdir. Finansal desteğin
sağlanması halinde bu teknolojilerin kullanımında kayda değer bir artış sağlanacaktır. Bu
çerçevede finansal kiralama da bir alternatif olabilir, fakat daha basitleştirilmiş süreçlere
ihtiyaç vardır. ES aynı zamanda teknolojik danışmanlığa ihtiyaç duymaktadır.
 CNC programlama ve kullanma bilgisine sahip olan eleman bulmak oldukça zordur. Bu
teknolojilerin ES tarafından ortaklaşa bir biçimde kullanılması teşvik edilmelidir.
 Birlik ve odalar, ES’ye ileri teknolojilere uyum sağlama konusunda yardım sunmalarını
sağlayacak kaynaklara sahip değildir. ES’nin bu teknolojilerle ilgili eğitim alabilmesi için eğitim
merkezlerinin uygun altyapıya sahip olmaları gerekmektedir.
 Üniversite-sanayi işbirliği son derece önemlidir.
Soru 4. ES dijital evrimin farkında mıdır? ES dijital teknolojileri kullanmakta mıdır? Anket, Web 2.0,
bulut bilişim, bulut bazlı tasarım, bulut bazlı imalat, platform paylaşımı, internet, online satış, sosyal
medya, mobil pazarlama, dijital baskı, CAD ve CAM gibi teknolojilerin ES için ilgili olup olmadığını ve ES
tarafından kullanılıp kullanılmadığını tespit etmeyi amaçlamıştır. Alınan cevaplar şu şekildedir:






Bu teknolojilerin tamamı ES için ilgilidir. ES’nin çoğunun gelecekte bu teknolojileri kullanması
gerekecektir. ES bu teknolojilere şimdi uyum sağlamazsa, 10 yıl sonra büyük zorluklar
yaşayacaktır. İmalatçılardan başlayarak bu konularla ilgili farkındalığın artırılması önem
taşımaktadır.
ES (özellikle de imalatçılar) CAD-CAM teknolojilerini yaygın olarak kullanmaktadır.
Takometre, CBS cihazları gibi dijital cihazlar şöförler tarafından kullanılmaktadır. Bu da
şöförleri siber-suçlara karşı korunmasız hale getirmektedir. ES siber-suçlara karşı
uyarılmalıdır.
ES’nin bir kısmı (yaklaşık %5) internet, online satış, mobil pazarlama araçları ve dijital baskı
teknolojilerini yoğun bir biçimde kullanmaktadır. Geri kalan ES bu teknolojiler hakkında hiçbir
bilgi sahibi değildir ve geleceğe dair herhangi bir stratejileri de bulunmamaktadır.
ES’nin farkındalığının artırılması için eğitime ihtiyaçları vardır. ES’nin teknoloji, ağ oluşturma
(networking) ve finans konularında desteğe ihtiyaçları vardır.
EDM’lerin bu teknolojilerle ilgili olarak ES’ye eğitim verebilmek için uygun altyapıya sahip
olmaları gerekmektedir. TESK’in bunu sağlamak için EDM’lerin altyapısını geliştireceğini
umuyoruz.
MDA ve EİA raporları, ES’nin dijitalleşme oranının düşük olduğunu ortaya koymaları bakımından
birbirleriyle uyumludur33.
Soru 5. Pazarlama eğilimleri: Anket kapsamında katılımcılara aşağıdaki sorular yöneltilmiştir: ES
stratejik pazarlama planları yapmakta mıdır? ES, ürünler, piyasa ve müşteri ilişkileri yönetimi ile ilgili
olarak satış elemanlarına yönelik düzenli eğitim programları yürütmekte midir? ES reklam ajanslarıyla
birlikte çalışmakta mıdır? Kişiselleştirme ES için ilgili bir kavram mıdır? ES kişiselleştirme/müşteriye
özel üretim için teknolojiyi ve dijital araçları kullanmakta mıdır? Kısalan ürün döngü zamanlarına nasıl
tepki vermektedirler? ES interneti iş için ne sıklıkta kullanmaktadır? ES sosyal medya, web sitesi, mobil
pazarlama, fotoğraf gibi dijital mecraları ürünlerini pazarlama amacıyla kullanmakta mıdır? ES
gelecekte bu araçları kullanmaya dönük plan yapmakta mıdır? Yapıyorsa, bunun için hangi kaynaklara
ihtiyaç duyacaklardır? Sanal para kavramını duydunuz mu? Sanal para ES için ne denli ilgili? Sorulara
verilen cevaplar şu şekildedir:
 ES’nin yazılı pazarlama stratejileri bulunmamaktadır. ES bu tür bir planı nasıl hazırlayacağını
bilmemektedir.
33
EİA Araştırmasına göre (Jankulovski, J., Muench, E. (Aralık 2015), Eğitim İhtiyaçları Analizi, AdapTESK
Projesi.): “………………… %4’ü bilgisayar ve bilgi teknolojilerini (Akıllı Telefon, tablet bilgisayarlar da
dâhil olmak üzere) çok iyi kullandıklarını, %28’i iyi kullandıklarını belirtmiştir. %33’ü ise bu teknolojileri
iyi kullanamadıklarını, %24’ü isr bu teknolojileri kullanmayı bilmediklerini belirtmişlerdir……………
Görüşülen esnaf ve sanatkârların %23’ü, internete girmek cep telefonlarını sıklıkla kullandıklarını,
%26’sı genelde kullandıklarını, %27’si ise zaman zaman kullandıklarını belirtmiştir. Katılımcıların %27’si
ise internete girmek için cep telefonlarını kullanmadıklarını belirtmiştir.”








İmalatçılar (alt yükleniciler), çoğunlukla ana yüklenici adına kişiselleştirilmiş ürünler
üretmektedir. Bu bağlamda kişiselleştirme, müşterinin siparişinde belirtiği detaylar
çerçevesinde mal/hizmet üretimi olarak kavranmaktadır. Kişiselleştirme son derece
önemlidir, fakat ES ürünlerini kişiselleştirmek için ilgili teknolojilerden faydalanmamaktadır.
Bazı durumlarda yürürlükteki düzenlemeler ES’nin müşterilerin taleplerini yerine getirmesine
engel teşkil etmektedir. ES bu düzenlemeler sebebiyle ürünlerini çeşitlendirememektedir.
Düzenlemelerle ilgili yapılmış bir düzenleyici etki analizi bulunmamaktadır.
ES’nin verimliliği artırarak, kaliteden ve müşteri memnuniyetinden ödün vermeyerek
maliyetleri nasıl düşürebilecekleri konusunda eğitilmeleri gerekmektedir. ES birliklerden
yalnızca yürürlükteki düzenlemelerde yer alan koşulları sağlamak için atmaları gereken
adımlarla ilgili eğitim talep etmektedir (hijyen, gıda güvenliği, iş güvenliği).
ES değişen müşteri taleplerinin farkındadır, fakat bu değişikliklere uyum sağlamak için gerekli
olan kapasiteden yoksundur.
Azalan ürün döngü zamanları ile ilgili olarak, ES etkin bir plan yapmadan, son derece ağır
şartlar altında çalışarak üretim yapmaktadır. Maliyetleri düşürmek için herhangi bir
sistematik yaklaşım benimsemeksizin neredeyse her şeyi yapmaktadırlar.
ES pazarlama amacıyla dijital medya kullanımının ne kadar önemli olduğunun farkındadır.
Bazı ES web sitesi, mobil cihazlar ve fotoğraf gibi teknolojileri pazarlama amacıyla
kullanmaktadır. ES gelecekte ürünlerini pazarlamak için dijital medyayı kullanmayı
planlamaktadır, fakat bunun için gerekli olan bilgi ve ekipmana sahip değildir. ES’nin web
ve mobil pazarlama konularında eğitime ihtiyacı vardır. ES internet, dijital bilgisayar ve web
tasarımı hizmetlerine ihtiyaç duymaktadır.
Birlikler, eğitim merkezleri bünyesinde AdapTESK projesi kapsamında oluşturulan teknoloji
sınıflarında internet ve mobil uygulamalarla ilgili eğitimler verebilir. Bunun için finansal
desteğe ihtiyacımız vardır. Birlikler AdapTESK projesi kapsamında web ve mobil
uygulamalarla ilgili eğitimler verilmesini ümit etmektedir.
Sanal para şu an itibariyle ES için ilgili bir konu değildir.
Soru 6. ES ne denli yenilikçidir?: Sorular: ES yeni ürünler, süreçler ve yeni piyasalar konusunda ne
denli yenilikçidir? ES’ler için başlıca fikir kaynağı nedir (işletme sahibi, çalışan, satış elemanı, üretimde
görevli eleman, müşteri önerileri, rakip firmaların ürünleri, lisanslar)? İnovasyon önündeki en büyük
engel nedir (zaman, ticari bilgi, pazarlama deneyimi, finans, bürokrasi)? “Açık inovasyon” kavramı ES
için ne denli ilgilidir? Fikri ve sınai mülkiyet hakları hakkındaki farkındalık düzeyi nedir? Türkiye’deki
melek yatırımcılar ağı hakkında ne biliyorsunuz?
Cevaplar:
 İmalat sanayiinde faal olan ES, yeni ürün, hizmet ya da süreçlerin geliştirilmesi konusunda
aktiftir. Köklü firmalar daimi Ar-Ge faaliyetleri yürütmektedir. Fakat genel olarak bakıldığında,
ES yenilikçi değildir ve en fazla talep edilen ürünü üretme eğilimindedir. ES tamamen yeni
ürünler üreterek risk almak istememektedir. İnovasyonla bağlantılı bir dizi tekil başarı
hikâyesi mevcuttur (bir kadın girişimci sipariş üzerine “cup cake” yapımına başlamış, bir kasap
kıyma makinesinin motoru için bir soğutucu geliştirmiştir. Bu soğutucu şimdilerde yaygın
olarak kullanılmaktadır. Buna ek olarak artık dikey ve yatay kesim yapabilen elektrikli
testereler mevcuttur. Bu testereler de yaygın bir biçimde kullanılmaktadır).








İnovasyonun başlıca kaynağı, müşterilerin talepleri ve rakip firmaların ürünleridir 34.
“BiTaksi” adındaki yenilikçi iş modeli (yolculuk paylaşımı uygulaması) ve diğer “taksi çağırma”
sistemleri taksi şöförleri için bir tehdit oluşturmaktadır.
“Cep gross, yeni gross” adını taşıyan yenilikçi iş modeli (bu işmodeli kapsamında toptan
satıcılar toptan fiyatına perakende satış yapmaktadır) küçük bayiler için tehdit
oluşturmaktadır.
İnovasyonun önündeki en büyük engel, işletme sahiplerinin vizyon sahibi olmaması ve
geleneksel metod ve teknikleri kullanma konusundaki ısrarlarıdır. Yeni bir fikrin kaynağı ne
olursa olsun, önemli olan son kararı veren işletme sahibini ikna etmektir. Yasadışı şirketlerin
varlığı, haksız rekabet, markalaşma konusundaki bilgi eksikliği, yeni gelişimleri ve müşterilerin
değişen taleplerini takip edememe, değişim konusundaki isteksizlik ve finansal kaynakların
yetersizliği de inovasyon önündeki diğer engellerdir.
ES “açık inovasyon” kavramı hakkında bilgi sahibi değildir. Açık inovasyon platformlarının
kurulması, ES için yeni bir pencere oluşturabilir ve ES bu konuda eğitim yoluyla
bilinçlendirilebilir.
ES, her şeyi taklit etme eğilimindedir ve fikri mülkiyet hakları konusunda bilinçli değildir. ES
genellikle komşularının en fazla satan ürünlerini taklit etmektedir. Kendi ürünleri taklit
edildiğinde ise, Fikri Mülkiyet Hakları ile ilgili daha fazla bilgi edinmeye çalışmaktadır. ES,
yakın zamanlarda kontrollerin artmasıyla fikri mülkiyet hakları ile ilgili konulara daha fazla ilgi
duymaya başlamıştır. Bazıları ise fikri mülkiyet hakları konusunda bilgi sahibi olmalarına
karşın bu hükümleri ciddiye almamaktadırlar…
Birlikler, Türkiye Melek Yatırımcılar Ağı ile ilgili bilgi sahibi değildir.
Birlikler AdapTESK projesinin ES’ye yönelik daha iyi danışmanlık hizmeti sunmaları konusunda
kapasitelerini geliştirmesini ummaktadır.
Soru 7. Gelecekte ihtiyaç duyulacak beceriler: Sorular: Teknoloji, dijital evrim ve yeni iş modelleriyle
ilgili aşağıdaki beceriler ES için ilgili midir?: inovasyon yönetimi, bilgi yönetimi, uluslararası
oryantasyon, dijital yetkinlik, yabancı dil yetkinliği, inisiyatif alma ve girişimcilik. Gelecekte ihtiyaç
duyulacak becerileri öngörmeye dönük çalışma yapıyor musunuz? Becerilere ilişkin bir eksiklik tespit
ettiğinizde MYK, MEB HBÖ Genel Müdürlüğü gibi kurumları bilgilendiriyor musunuz? Bu kurumlarla
işbirliği yapmaya dönük stratejileriniz var mı? Ciddi beceri eksiklikleri ile ilgili olarak odaları,
federasyonları, birlikleri ve TESK’i bilgilendiriyor musunuz? Çırak ve kalfalara kariyer rehberliği
sunuyor musunuz? ES’lere mesleki geçişlerle ilgili yardımcı oluyor musunuz? Cevaplar:
 Sözü edilen beceriler ES’nin orta ve uzun vadeli hedefleri bağlamında önem arz etmektedir.
Bu becerilerin sahip olduğu önemle ilgili farkındalık oluşturma çalışmalarına ihtiyaç vardır.
ES’nin bu konulara ilişkin vizyonunun geliştirilmesi için eğitime ihtiyacı vardır.
 Birlikler gelecekte ihtiyaç duyulacak becerileri öngörmeye yönelik sistematik çalışmalar
yürütmemektedir. Birlikler genellikle beceri eksiklikleri ile ilgili plansız çözümler
34
EİA Araştırmasına göre34, ES inovasyon kavramını genellikle yeni ekipman alımı ile özdeşleştirmekte
ve gelecekte yenilikçi (inovatif) vir takım adımlar atmayı planlamaktadır.



geliştirmektedir. “TOBB, becerilerle ilgili meselelerde MEB, İŞKUR, KOSGEB ve mesleki
okullarla yakın bir işbirliği içindedir. TESK de bu eksiklikleri dikkatli bir biçimde izlemektedir.
Bazı becerilerle ilgili olarak MEB’e bazı modüler programlar sunduk, fakat henüz bir geri
dönüş olmadı”.
Önemli sorunlardan biri de, illerde MYK tarafından akredite edilmiş kurumların
bulunmamasıdır. Birlikler EDM’lerin akredite kurumlara dönüştürülmesi amacıyla TESK’in
inisitayif kullanmasını ummaktadır.
Birliklerin bazıları ciddi beceri eksiklikleri ile ilgili olarak odaları ve federasyonları
bilgilendirmektedir. Bazıları ciddi beceri eksiklikleri ile ilgili olarak İl İstihdam ve Mesleki
Eğitim Kurullarını bilgilendirmektedir. MEB ve MYK’yı ise bilgilendirmemektedirler.
Bazı birlikler, mesleki eğitim alan kişilere mesleki rehberlik hizmeti sunmaktadır. Bazı birlikler,
meslek değiştirmek isteyen ES’lere İŞKUR programları vasıtasıyla eğitim sunmaktadır. “İşi iyi
gitmeyen ES’lerin ilk düşündüğü şey işlerini değiştirmek oluyor. Bu kişilere rehberlik hizmeti
sunuyoruz.” “Odalarımız ve Usta öğreticilerimiz kalfalara ve ustalara kariyer rehberliği
sunmaktadır.”
EİA araştırmasına göre35 ES’nin %12’si özellikle ekipman ve araçların kullanılması, %11’i satış ve
pazarlama, %10’u ise iletişim alanında becerilerinin geliştirilmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu oranlar
genel itibariyle Birlik ve Odalar tarafından ifade edilen eğitim ihtiyaçlarıyla çakışmaktadır. Gelecekte
ihtiyaç duyulacak sosyal beceriler konusunda ise, esnaf ve sanatkârların %26’sı müşteri taleplerinin
daha iyi karşılanmasına ihtiyaç duyulduğunu belirtirken, %19’u kendi mesleklerine karşı daha ilgili
olmaları gerektiğini, %17’si daha fazla sorumluluk almaları gerektiğini düşünmektedir. Esnaf ve
sanatkârların %14’ü modern fikirlere açık olmanın gelecekte ihtiyaç duyulacak önemli bir ihtiyaç
olduğunu belirtirken, %10’u ise öğrenme konusunda istekli olmanın gelecekte ihtiyaç duyulacak
önemli bir beceri olduğunu söylemiştir.
Soru 8. İşbirlikleri: Aşağıda yazılı işbirliği biçimlerinden hangileri ES için ilgilidir?: Bazı yeni işbirliği
biçimleri: imalatçı-tasarımcı, sanatkâr-tasarımcı, sanatkâr-bilim adamı, sanatkâr-sanat fakülteleri,
tasarımcı-sanatkâr-tıp doktorları, kitle fonlaması, kitle kaynaklı çözümler akran platformları , son
kullanıcı katılımı, müşteri ile birlikte ürün geliştirme. ES gelecekte bu işbirliği formlarından hangisini
kullanmayı tasarlamaktadır? ES gelecekte bu eğilimlere uyum sağlamaya yönelik stratejilere sahip
midir? Bu eğilimlere uyum sağlamak için hangi tür kaynaklara ihtiyaç duyacaklardır? ES’nin bu
değişimlere uyum sağlamasına yardımcı olmak için gerekli kaynaklara sahip misiniz? Cevaplar:
 Bu işbirliği türlerinin hepsi ES için ilgilidir, fakat ES bu işbirliği formlarını yaygın olarak
kullanmamaktadır. Bazı durumlarda imalatçı-tasarımcı-üniversite işbirliği ile tasarım
aşamasında müşteri-ES işbirliği odaların ve birliklerin desteğiyle sağlanmaktadır, ne var ki
odaların ve birliklerin sağlamakta olduğu bu destekler sistematik değildir. Bazı durumlarda ES
tasarım aşamasında müşteri ile işbirliği yapmaktadır. Bazı sektörlerde, tedarikçi-alıcı arasında
işbirliği formlarına rastlamak mümkündür. Aynı şekilde imalatçı tasarımcı, sanatkâr-müşteri
işbirliği örneklerine de rastlanmaktadır, bununla birlikte üretim ve pazarlama safhalarında
35
Jankulovski, J., Muench, E. (Aralık 2015), Eğitim İhtiyaçları Analizi, AdapTESK Projesi.

hukuki-prosedürel sorunlar ortaya çıkmaktadır. ES gelecekte imalatçı-tasarımcı, sanatkârtasarımcı, sanatkâr-sanat fakültesi işbirliğine ve müşteri ile birlikte ürün geliştirme
stratejilerine ihtiyaç duyabilir. ES hâlihazırda bu doğrultuda bir stratejiye sahip değildir ve
ES’nin olası işbirliği türleri hakkında eğitimler vasıtasıyla desteklenmesi gerekmektedir.
ES’ye gerekli yardımı sunabilmek için birlikler olarak ağlar kurmamız gerekmektedir. Birlikler
TESK’in rehberliği ile üniversitelerle, organize sanayi bölgeleriyle, sanayi ve ticaret odalarıyla
vs. iletişime geçebilir.
Soru 9. Sürdürülebilirlik: Aşağıdakilerden hangileri için ES için ilgilidir?: Çevre dostu malzeme ve
süreçlerin kullanımı, çevre dostu tedarikçilerle çalışılması, nakliye maliyetlerinin azaltılması amacıyla
yerel kaynaklardan tedarik yapılması, atıkların azaltılması, ileri dönüşüm [up-cycling], geri dönüşüm,
dürüst ticaret, düşük karbon salınımı. ES bu hususlarda geleceğe dönük planlama yapmakta mıdır? ES
gelecekte bu eğilimlerin benimsenmesine yönelik stratejilere sahip midir? Eğer sahipse, gelecekte
hangi tür kaynaklara ihtiyaç duyacaktır? Cevaplar:
 Bu konuların pek çoğu, gelecekte ES için oldukça önemli hale gelecektir. ES hali hazırda bu
hususlarla ilgili herhangi bir stratejiye sahip değildir. Ancak bu konuların bir çoğu gelecekte
ES’ler için önemli hale gelecektir. Bazı ES’ler bu pratikleri uygulamaktadır, fakat genel olarak
bakıldığında çevre yönetimi, enerji yönetimi, atık yönetimi ve sosyal sorumluluk gibi konulara
ilişkin farkındalık düzeyi düşüktür. Bazı sektörlerde maliyetlerin düşürülmesi amacıyla yerel
kaynaklardan tedarik yapılmaktadır. Bizzat geri dönüşüm bir sektör halini almıştır. ES
gelecekte çevre dostu tedarikçilerle iş yapmaya ve atıkların azaltılması ile çevreye zararlı
olmayan materyallerin ve süreçlerin kullanılmasına ihtiyaç duyacaktır. ES’nin bu konuda
gerekli altyapısı bulunmamaktadır. Bu konular düzenli eğitimler ve farkındalık oluşturma
faaliyetleri ile ES’nin gündemine sokulmalıdır.
 Birlikler, gerekli insan ve para kaynağının sağlanması durumunda üniversitelerle ve diğer ilgili
kurumlarla işbirliği yaparak EDM’lerde sunulacak eğitim programları hazırlayabilir.
 ES’nin bu konuları etkin bir biçimde ele almasını sağlamak için, imalat yapan ES’nin yerleşim
yerlerinden çıkarılarak arıtma tesisleri bulunan ve kontrollere tabi olan yerlere taşınması
gerekmektedir. “24 farklı sektörde faal olan ES için 3.000 dükkân inşaatı konusunda TOKİ ile
işbirliği içinde çalışmalarımızı sürdürüyoruz.”
 Birlikler, TESK’in hükümetle üst düzey toplantılar yaparak imalat yapan ES’nin organize
sanayi bölgelerinde bulunan şirketlere sunulan teşviklerden (ucuz elektrik, ucuz internet,
vs) yararlanmasının sağlanmasını beklemektedir.
Soru 10. Hayatta kalma, büyüme ve mevzuata uyum konuları : ES’nin ayakta kalabilmesi için çözmesi
gereken acil sorunları nelerdir (beceri, finans, mevzuat yükü, bilgiye erişim)? ES bu sorunları nasıl
çözebilir? Hangi kaynaklara ihtiyaçları vardır? ES hangi kalite belgelerine sahiptir? ES, büyümeye
yönelik orta ve uzun vadeli vizyona ve stratejilere sahip midir? ES piyasa eğilimlerini, müşteri
ihtiyaçlarını ve inovasyonları takip etmekte midir? ES bu konulara önem vermekte midir? ES bu
sorunları çözmek için gerekli kaynaklara sahip midir? Bu sorunların çözümü için ES’lere yardım
sunmanızı sağlayacak gerekli kaynaklara sahip misiniz? Cevaplar:
 Bu unsurların tamamı (beceri, finans…) ES’nin ayakta kalması ve sürdürülebilirliği için önem
taşımaktadır. ES’nin en öncelikli zayıf yanları eğitim eksikliği, teknolojik gelişmelere uyum
sağlayamamaları ve rekabet kapasitesinden yoksun olmalarıdır. Diğer hayati sorunlar







arasında yüksek vergiler, vasıflı eleman eksikliği ve hantal bürokrasi yer almaktadır. ES’nin
bu sorunları çözebilmek için eğitime, danışmanlığa, teşviklere, hibelere veya uygun koşullu
kredilere ihtiyacı vardır. ES’nin ihtiyaçlarına uygun eğitim imkânlarına ulaşabilmesi
gerekmektedir. Eğitim ES için bir yüke dönüşmemelidir. Yeni gelişmeler, kaynaklar, ES’ye
sunulan destekler vb. Konularda ES’nin bilgilendirilmesi amacıyla bir ağ oluşturma
(networking) platformu kurulabilir.
ES’nin orta ve uzun vadeli stratejileri bulunmamaktadır. ES kısa vadeli iş planları ve
modelleri kullanmaktadır. ES piyasa eğilimlerini, müşteri taleplerini ve inovasyonları takip
etmemektedir. Bu konular için kaynak ayırmamaktadırlar. Yalnızca günü kurtarmaya
çalışmaktadırlar. “ES’nin hibe ve kredi alabilmesi için projeler sunması teşvik edilmelidir. ES
bu sayede planlar çerçevesinde çalışma yürütme alışkanlığı kazanacaktır”.
ES yalnızca yasal olarak zorunlu kılınan ustalık belgesi, İSG, iş yeri risk analizi, acil durum
eylem planı, hijyen, gıda güvenliği ve MYK sertifikalarını almaktadır.
ES’nin yalnızca ürün kalitesi konusunda değil, aynı zamanda hizmet kalitesi konusunda da
farkındalığının artırılması gerekmektedir. ES arasında bir kalite belgesi kültürünün varlığından
söz etmek mümkün değildir. Toplam kalite yaklaşımının öncelikli olarak ES örgütlerinde
yerleştirilmesi gerekmektedir.
Mevzuatla ilgili olarak ES ağır yüklerin ortadan kaldırılmasını ve prosedürlerin
basitleştirilmesini talep etmektedir. ES zorunlu sertifikaların alınması konusunda zorluk
yaşamaktadır. ES’nin çok fazla sayıda yükümlülüğü bulunmaktadır ve bu yükümlülükler ES
üzerinde finansal bir külfet yaratmaktadır. ES bu düzenlemelere uymaması durumunda ağır
cezalarla karşı karşıya kalmaktadır. “Bizim yapabileceğimiz tek şey, düzenlemelerden kaynaklı
sorunlarla ilgili olarak üst mercileri bilgilendirmek ve onların bir çözüm bulmasını beklemek.
Yerel düzeyde yerel yetkililerle görüşerek sorunlara çözümler bulmaya çalışıyoruz. Buna ek
olarak TESK ve Bakanlıklarla da düzenlemelerle ilgili olarak karşı karşıya kaldığımız sorunlar
hakkında görüşmeler yapıyoruz. TESK, bu konuyu takip ediyor. ES lehine politikaların
yapılabilmesi için TESK’in etkin bir şekilde lobicilik faaliyetlerine devam etmesi gerekiyor.”
Birliklerin TESK’ten beklentisi, MYK ile gerekli toplantıları yaparak EDM’lerin ruhsatlı
(akredite) kurumlara dönüştürülmesidir.
“ES’lerin %85’i şartları kötü olan iş yerlerinde çalışmaktadır. Bu konu ile ilgili olarak TOKİ ve
Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile işbirliği yapılmalıdır. ES Destek Yasası ve Yerel
Yönetimler Yasası’nın hazırlanması gerekmektedir. OSB Yasası, ES’leri de kapsamalıdır”.
Meslek örgütlerine gerekli kaynakların sağlanması halinde bu örgütler tescil (vergi ve oda
kaydı), ruhsat, sağlık ve hukukla ilgili meseleleri çözebilir.
Yukarıda yer verilen cevaplar, ES’lerin varlığını sürdürmek için çeşitli sorunlarla boğuştuğunu ortaya
koymaktadır. TESK, ES’nin zihniyetinin değiştirilmesi amacıyla farkındalık oluşturma eğitimleriyle
başlayacak bir strateji geliştirebilir. AdapTESK projesi bu çerçevede bir fırsat sunmaktadır ve EİA
eğitim programları, bu meseleyi ele alacaktır. Bir sonraki adımda, farklı işletmelerin spesifik
ihtiyaçlarına göre düzenlenmiş eğitim ve danışmanlık paketlerine ihtiyaç duyulacaktır. Bu çerçevede
bir kupon sistemi ile danışman havuzunun oluşturulması faydalı olabilir. Destek için Halkbank veya
başka ticari bankalarla irtibat kurulabilir. Üniversiteler bünyesindeki Sürekli Eğitim Merkezlerinde satış
ve pazarlama yönetimi, Müşteri İlişkileri Yönetimi gibi konularda giriş niteliğinde dersler açılabilir. Acil
sorunları çözmeden ve bunları operasyonel olarak etkin hale getirmeden ES’nin inovasyon ve büyüme
safhalarına geçmesini sağlamak zor olacaktır. Bununla birlikte, birliklerin yardımıyla büyüme ve
inovasyon için hazır olan ES’ler tespit edilerek AdapTESK projesi kapsamında bu kişilere daha ileri
destekler sunulabilir.
III) İLLERE ÖZEL KONULAR
Aşağıdaki bölümde, Birliklerin aşağıda yer alan sorulara (anketin 11. Bölümü) vermiş oldukları cevaplar
özetlenmiştir:
 Soru 1, Kaybolmaya yüz tutan sektörler: Kaybolmaya yüz tutan sektörler var mı? Varsa
hangileri? Bu sektörlerin yeniden canlandırılması için hangi yardımları sunabilirsiniz? TESK bu
sektörler için neler yapabilir?
 Soru 2, Mülteciler: Mültecilerin ES üzerindeki etkisi nedir? Mülteciler ES için bir tehdit mi
yoksa bir fırsat mıdır? Tehditler nasıl ortadan kaldırılabilir? Fırsatlar nasıl değerlendirilebilir?
 Soru 3, Zanaat ve Geleneksel Meslek Dalları: Yerel/geleneksel/turistik özellikler şehirlerin
gelişimine nasıl katkıda bulunabilir? Yerel zanaatler/geleneksel meslek dalları yeni
teknolojilerle nasıl buluşturulabilir? TESK bu çerçevede neler yapabilir?
 Soru 4, Perakendecilerin sorunları: Küçük esnaf – AVM söylemi hakkındaki düşünceleriniz
nelerdir? Küçük dükkânlar neden korunmalı (ya da korunmamalı)?
 Soru 5, Franchising (Marka kiralama): Marka kiralama sektörü büyümektedir. Bu durum
politika yapıcılar için ne ifade etmektedir?
Ek 6 Proje kapsamındaki 8 ilin sosyo-ekonomik düzeyini göstermekte ve bu illerin NUTS-2
sınıflandırmasına göre nerede yer aldığını ortaya koymaktadır.
III.1. ŞANLIURFA
 Şanlıurfa, tarım endüstrisine dayalı ekonomisine ek olarak bir kültür ve turizm şehridir.
Kyabolmaya yüz tutmuş geleneksel meslek dalları arasında bakırcılık, ahşap oymacılığı, taş
kesme, kuyumculuk, gümüşçülük, el yapımı yorgancılık, “Yemeni” terlik, kalay kaplama gibi
meslekler yer almaktadır. TESK bu sektörlerin yeniden canlandırılması için hali hazırda bazı
çalışmalar yürütmektedir. ES’nin güçlendirilmesi için özellikle bakırcılık alanında eğitim
programları düzenlenebilir.
 Urfa, mültecilerin en yoğun şekilde bulunduğu ildir. Mülteciler ES’lere ait mesleklerde
çalışmakta ve esnaf ve sanatkârlar için bir tehdit oluşturmaktadır. Mülteciler sebebiyle esnaf
ve sanatkârların karşı karşıya kaldığı zararı ortaya koyan bir çalışma bulunmamaktadır. Bu,
son derece acil bir konudur. Esnaf ve sanatkârların ilgili kurumlar tarafından desteklenmesi
gerekmektedir.
 Turizm, Urfa’daki esnaf ve sanatkârlar için önemli bir gelir kaynağıdır. Turistlere hitap eden
zanaatler öncelik arz etmektedir. Bu zanaat dallarıyla meşgul olan esnaf ve sanatkârların
sayısı eğitimler vasıtasıyla artırılabilir. Daha sonra bu kişiler, teknoloji ve imalata ilişkin
destekler vasıtasıyla geliştirilebilir.
 Müşterilerle kurulacak bire bir ilişkiler esnaf ve sanatkârları kurtaracaktır. Ne var ki esnaf ve
sanatkârların AVM’lere karşı korunması gerekmektedir. Esnaf ve sanatkârlara bu AVM’ler
bünyesinde işyerleri verilmelidir. Bu hususu düzenleyen bir dizi yasa bulunmakla birlikte,

AVM yöneticileri bu yasaları uygulamamaktadır. Esnaf ve sanatkârlara uygun koşullarla bu
AVM’ler içinde yer verilmelidir36.
Franchising (marka kiralama), yaygın olarak uygulanmakta olan bir uluslararası model olup
Türkiye’de de gelişmektedir.
III.2. MANİSA
 Kaybolmaya yüz tutan meslekler bakırcılık, kalay kaplama, nalbantlık, yün hallaçlama, bıçak
bileyleme, at arabası yapımı ve tamiri, semer yapımı, el yapımı yorgancılık, ayakkabıcılık ve
dericiliktir. Bu mesleklerin çırak eğitimleri kapsamına dâhil edilmesi gerekmektedir. Bu
meslek dallarının bir arada bulunacağı ayrı, özel alışveriş merkezleri inşa edilebilir. Sergi
salonları inşa edilmelidir. Kanunlar aracılığıyla belediyelere bu işlerle meşgul olan ES için
uygun iş ortamları sağlama zorunluluğu getirilebilir. Genç insanlara bu meslekleri tanıtmak
amacıyla etkinlikler düzenlenebilir. TESK bu hususta Hükümetle görüşmeler
gerçekleştirmelidir.
 Manisa’daki mültecilerin sayısı çok fazla değildir. En önemli tehdit, vergi ödemeyen ve diğer
yasal yükümlülükleri de yerine getirmeyen yasadışı işletmelerin yarattığı haksız rekabet
ortamıdır. Mülteciler ucuz işgücü sağlamaktadır. Ülke çapında hem fırsatlar, hem de
tehditler bulunmaktadır. Mültecilerin yarattığı tehdit, bu kişilerin uzun vadede işgücü
piyasası üzerinde olumsuz etkiler yaratacak olmasıdır. Mal ve hizmetlere yönelik talebin
artmasına parallel olarak fiyatlarda da artış ortaya çıkmaktadır. Yerli halkın çalışmak
istemediği sektörlerde ucuz işgücünün ortaya çıkacak olması sebebiyle [mültecilerin varlığı]
bir fırsat yaratmaktadır. Daha varlıklı esnaf ve sanatkârların piyasaya girmesiyle bir
sermaye akışı da ortaya çıkacaktır. Mültecileri yasal düzenlemeler aracılığıyla ekonomiye
entegre ederek tehditler birer fırsata çevrilebilir.
 Geleneksel el sanatları turizm kapasitesini geliştirme ve ekonomiyi canlandırma potansiyeline
sahiptir. Ulusal ve uluslararası fuarlar, e-ticaret ve web siteleri gibi mecralar kullanılarak
geleneksel el sanatları yeni piyasalara ulaştırılabilir. El sanatlarının geleneksel niteliğini
kaybetmeden nasıl toplu halde üretilebileceklerini tespit etmek amacıyla üniversitelerle
işbirliği başlatılabilir. Yerel geleneksel el sanatları “hediyelik eşya” sektörünü ortaya
çıkarmıştır. Bu ürünlerin pazarlanması için teknolojiden faydalanılabilir (e-ticaret). TESK bu
konuda gerekli altyapıyı hazırlayabilir.
 Ülkemizin toplumsal yapısına baktığımızda, esnaf ve sanatların yerli halkla bütünleşmiş,
halkın güvenini ve sevgisini kazanmış kişiler olduğu görümektedir. Bir kişi parası olmadığı
halde esnaf sanatkârdan veresiye olarak (önce alıp sonra ödeyerek) alışveriş yapabilmektedir.
Bu durum, özellikle de kriz durumlarında insanlar için oldukça rahatlatıcı olmaktadır. Küçük
zanaat işletmeleri oldukça esnek bir yapıya sahip olup kriz durumlarını kolaylıkla
atlatmaktadır. Bu da bu kişilerin ülkemiz için bir emniyet sübabı işlevi gördüğünü ortaya
koymaktadır. Bu sebeple bu kişilerin korunması gerekmektedir. Zincir mağazalar, düşük fiyata
özel etiketli ürünler satmaktadır. Küçük imalatçıların malları, raflarda daha yüksek fiyatlardan
satışa sunulmaktadır. Büyük marketlerin ekonomiye yapmakta oldukları katkı tartışma
36
Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun (2015) gereğince AVM’lerdeki toplam alanine
en az %5’inin mevcut kira bedelleri ile küçük işletmelere ayrılması gerekmektedir.

götürmez; bununla birlikte küçük dükkânların kapanması ekonomi için büyük bir kayıp
olacaktır. Herhangi bir coğrafi kısıtlama olmaksızın çok fazla sayıda zincir mağaza
açılmaktadır. Bu durum önemli trafik sorunlarının ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Buna
ek olarak, küçük dükkânlar aynı zamanda akşam saatlerinde şehri canlandıran işletmelerdir.
Akşam saatlerinde şehirlerin boş kalmasının önüne geçmek amacıyla bu küçük dükkânların
korunması gerekmektedir.
Marka kiralama, başarılı bir sektördür. Halkbank ve KOSGEB, marka kiralamaya dönük özel
destek paketleri hazırlayabilir. Esnaf ve sanatkârın bu alandaki farkındalığının artırılması
gerekmektedir. Yapılacak bir dizi kooperatif düzenlemesi ile esnaf ve sanatkârlar marka
kiralama sektöründe yer alabilir.
III.3. ORDU
 İlimizdeki kaybolmaya yüz tutan meslekler el yapımı yorgancılık, semer yapımı, çömlekçilik ve
kalay kaplamadır. Bu mesleklerin yeniden canlanması ile ES ekonomik olarak geliştirilebilir.
 Mülteciler ülkemiz için bir sorun ve tehdit oluşturmaktadır. Bu çerçevede yasal
düzenlemelerin yapılması gerekmektedir.
 Teknolojinin desteğiyle turistlere hitap eden geleneksel el sanatları geliştirilebilir.
 Büyük AVM’ler ES için bir tehdit oluşturmaktadır. ES’nin halka olan yakın ilişkilerini
sürdürerek faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için desteklenmeleri gerekmektedir.
 Franchising (marka kiralama), küresel bir model olup Türkiye’de de popülerliği artmaktadır.
III.4. GAZİANTEP
 Kaybolmaya yüz tutan meslekler bakırcılık, “Yemeni” terlik yapımı, kalay kaplama, saat
tamirciliği, semer yapımı, el yapımı yorgancılık ve sedefçiliktir. Turizmle potansiyel bağı olan
sektörler arasında bakırcılık, sedefçilik, kalay kaplama ve “Yemeni” terlik yapımı yer
almaktadır. Odalarımız bu meslek dallarının eğitim ve tanıtım vasıtasıyla desteklenmesi için
belediyelerle işbirliği yapmaktadır. TESK ülke genelinde çalışmalar yürütmektedir.
 Gaziantep, Suriyeli mültecilerin ülkeye giriş yaptığı yerlerden biridir. Bu da “mülteci
meselesini” bizim için önemli bir sorun haline getirmektedir. Tehditleri fırsata çevirmek için
yerel düzeyde çok sayıda çalışma yürütülmüştür. Hükümetin özellikle de (mültecilerin)
istihdamı konusunda gerçekleştireceği yasal düzenlemelere göre iş dünyası yeniden
yapılandırılacaktır.
 Yerel geleneksel zanaat dalları, özellikle de bakırcılık, turizm sektörü bağlamında sahip olduğu
potansiyel sebebiyle ES’nin gelişimi bakımından büyük önem arz etmektedir. Bakırcılık
sektöründe daha önceden elle yapılan işler, baskı, döküm ve makineli dekorasyon gibi
tekniklerle yapılmaya başlamıştır.
 Küçük dükkânlar korunmalı ve varlıkları sürdürülmelidir. Bugünün büyük işletmeleri, vaktiyle
küçük birer ES idi ve zamanla büyüdüler. Bu, “hormonlu” bir büyüme değildir. Bu gerçek
anlamda sürdürülebilir büyümedir.
 Franchise (marka kiralama) hem avantajları hem de dezavantajları bulunan bir sektördür.
III.5. BURSA





Bursa, Osmanlı İmparatorluğu’nun başkentlerinden biri olması ve İpek Yolu üzerinde yer
alması sebebiyle ekonomik ve kültürel bir merkezdir. Bu sebeple Bursa, aynı zamanda el
sanatlarıyla meşhur bir yerleşim yeridir. Geçmişte ipek kumaş ve kilim yapımı için el aletleri
kullanılmaktaydı. Günümüzde ise bu ürünler fabrikalarda veya büyük atölyelerde
üretilmektedir. Bursa ipek dokumacılığının merkezidir, çünkü ipek böceği yetiştiriciliği
oldukça popülerdir. Diğer geleneksel meslek dalları ise şunlardır: halat yapımı, dericilik, el
yapımı bıçakçılık, nalbantlık, sedefçilik, gümüş kakma sanatı, semer yapımı, örgü sepet
yapımı, çinicilik, dantel vs. ve Bursa Mutfağı. Devlet hali hazırda bu sektörleri
desteklemektedir. Bu sektörlerdeki beceriler eğitim yoluyla geliştirilebilir ve KOSGEB iş kurma
sermayesi kullanılarak yeni işletmeler açılabilir. Bu el sanatları internet, sosyal medya vs.
kullanılarak tanıtılmalıdır.
Mülteciler esnaf ve sanatkârlar için tehdit oluşturmaktadır. Mültecilerin kayıtlı ekonomi
içine dâhil edilmeleri gerekmektedir. Mülteciler hem devlet desteklerinden faydalanmakta,
hem de kayıtdışı olarak çalışmaktadır. Bu bakımdan TESK, esnaf ve sanatkârları
korumalıdır.
Turizm sektörü için önemli olan geleneksel el sanatlarına yönelik özel alışveriş merkezleri
kurulabilir.
Küçük mağazaların büyük mağazalarla rekabet edebilmeleri için öncelikle kendilerini
yenilemeleri ve rekabet kapasitelerini artırmaları gerekmektedir. Belediyeler büyük
mağazaların şehir merkezine girmelerini engellemelidir.
Marka kiralama, ES’nin iyi tanımlanmış hedeflere sahip iyi disiplinli işletmeler geliştirebilmesi
için faydalı bir modeldir. TESK yerli markaların marka kiralama sektörüne girebilmelerine
yönelik devlet politikalarının geliştirilmesi için çalışmalar yapabilir.
III.6. MERSİN
 Kaybolmaya yüz tutan meslekler televizyon tamirciliği, terzilik, bakırcılık vs. Bu meslekler
vergiden muaf tutulabilir.
 Mülteciler ES için tehdit oluşturmaktadır. Bu konuda ulusal düzeyde adımların atılması
gerekmektedir.
 Geleneksel sektörlerin ekonomik potansiyeli vardır. Yasal ve ekonomik tedbirler yoluyla
bu sektörler yeniden canlandırılabilir.
 Küçük dükkânlar değişen teknolojilere uyum sağlayamamaktadır. Büyük mağazalar küçük
mağazalar için tehdit oluşturmaktadır.
Yorumlar: TESK ES’nin mültecilere karşı korunması için üst düzey toplantılar yapabilir ve ilgili
düzenlemelerin hazırlık sürecine dâhil olabilir. Büyük mağazaların şehir merkezlerine girişini
engellemek amacıyla belediyelerle ilişkiler kurmak gerekmektedir. TESK, kaybolmakta olan zanaatlerin
ve geleneksel el sanatlarının geliştirilmesi için, hızlandırıcıları ve bu meslekleri icra eden kişileri bir
araya getiren alanları inceleyerek bunların benzerini Türkiye’de uygulamaya koyabilir (Bkz. 5. Kutu).
Bir üretici alanı (maker’ space), insanların bir araya gelerek kaynak ve bilgi paylaşımında bulunduğu,
projeler üzerinde çalıştığı, ağlar oluşturduğu ve gelişimlerini sağladığı fiziksel mekândır. TESK,
Turquality Programı’na benzer bir programı hayata geçirerek geleneksel meslek dallarına yönelik bir
marka stratejisini hayata geçirebilir.
BOX 5
FAB LAB-Londra37
Fab Lab Londra, Londra şehrinin özel olarak inşa edilmiş ilk dijital fabrikasyon ve hızlı prototipleme
merkezidir. Bu merkez, dijital fabrikasyon araçlarına, eğitim atölyelerine, etkinliklere ve canlı bir
topluluğa ev sahipliği yapan 4000 metrekarelik yaratıcı bir alandır. Hizmetler herkese açık/üyelik
esasına göre olmak üzere iki şekilde verilmektedir. Burada bireylere ve şirketlere dijital teknolojilerin
uygulanması, hızlı donanım prototipleme, 3D baskı ve sürdürülebilir tasarım pratiklerine dair bilgi
verilmektedir. Merkezde pek çok farklı imalat ekipmanı bulunmaktadır: lazer kesiciler, 3D yazıcılar,
freze tezgâhları, dikiş makineleri, 3D tarayıcılar, geleneksel manuel aletler (testere, matkap, çekiç,
keski vs.) ve CNC tezgâhları.
Merkez, üç temel alanda hizmet vermektedir:
1. Okullar, üniversiteler ve bireylerin fikirler üzerine çalışma yürütebileceği ve yeni fikirler
geliştirebileceği ortak bir çalışma alanı sağlamak
2. Etkinlikler & atölyeler yoluyla beceri geliştirme ve teknoloji eğitimi
3. Yenilikçi konseptleri iş yaşamına uygulayan iş hızlandırıcı
IV) SEKTÖRLERE ÖZEL KONULAR
Aşağıdaki bölümde, federasyonların esnaf ve sanatkârların içinde bulunduğu durumla ilgili yapmış
olduğu yorumların özeti yer almaktadır.
IV.1. TÜRKİYE MADENİ EŞYA SANATKÂRLARI FEDERASYONU
 Teknolojik gelişmeler bizim sektörümüz için büyük önem arz etmektedir. Yeni eğitim sistemi
ile çırak ve kalfa bulmak çok zorlaşmıştır. Ortaokul düzeyindeki öğrenciler yetenek sınavlarına
tabi tutulmalı ve meslek okullarına gitmek isteyen öğrenciler tespit edilmelidir.
 Özellikle otomobil tamiri sektöründe işbirliği büyük önem arz etmektedir. Bu sektördeki her
bir esnafın farklı bir uzmanlığı bulunmaktadır (örn. Motor, elektrik, karkas). Müşterinin
arabasını tamir ettirebilmek için pek çok farklı işletmeye gitmesi gerekmektedir. Buna karşın
yetkili araç servisleri, müşterilere tüm hizmetleri tek bir yerde sunmaktadır. Bu büyük
işletmelerle rekabet edebilmek için, esnaf ve sanatkârın da müşteriye aynı kolaylığı sağlaması
gerekmektedir. Küçük ve birbirlerini tamamlayıcı nitelikte işletmeler, müşteriye tek bir
noktada hizmet sağlayabilmek adına fiziksel olarak bir araya gelebilir.
 İmalatçıların doğrudan müşterilere dönük ihracat yapmaları teşvik edilmelidir. KOSGEB ve
Federasyonların bu doğrultuda imalatçıları desteklemesi gerekmektedir.
 Hem teknoloji, hem de iş danışmanlığı büyük önem arz etmektedir. Başlangıçta bu
hizmetler için destek sağlanmalıdır. Esnaf ve Sanatkârlar bu hizmetlerin kıymetini anladığında
bu hizmetleri de kendisi de satın alacaktır.
 Müşteriler, hizmet aldıkları kişinin ustalık belgesini görme talebinde bulunmalıdır.
 Geridönüşüm AB kapsamında düzenlenmiş bir konudur. Söz gelimi çevreye ve insanlara
verilecek zararların engellenmesi amacıyla bir buzdolabının nasıl parçalarına ayrılacağı ile ilgili
37
FAB LAB-London, https://www.fablabs.io/fablablondon
kurallar mevcuttur. Ne yazık ki geridönüşüm Türkiye’de düzenlemelerle kontrol altına alınmış
bir alan değildir.
IV. 2. TÜRKİYE KEBAPÇILAR, KÖFTECİLER, TATLICILAR, PASTACILAR VE LOKANTACILAR
FEDERASYONU
 En önemli sorun, vasıflı eleman eksikliğidir.
 Müşteri memnuniyeti ve yönlendirmeleri, sektör için önem arz etmektedir.
 NACE sınıflandırması büyük bir sorundur. Bu sınıflandırma ile sektörler arasındaki sınırlar
silikleşmektedir.
 İşveren ticaret zekâsına sahipse çalışanlarını ilgili niteliklere uygun olarak seçmektedir. Diğer
durumlarda işveren ucuz emeğe yönelmektedir.
 Belediyeler ES ile rekabet halindedir. Söz gelimi belediyelerin ucuz ekmek sattığı fırınları
bulunmaktadır.
 Buy box ES ile rekabet bağlamında incelenmesi gereken yeni bir iş modelidir.
 Yasal düzenlemeler yapılırken odaların fikrine başvurulmamaktadır. TOBB’un lobicilik gücü
çok daha yüksektir.
 UNESCO’nun yaratıcı şehirler ağına dâhil edilen Gaziantep ve kültürel mirasını deneyim
turizmi ile birleştiren Avanos, diğer şehirlerin de örnek alabileceği iyi örnekler teşkil
etmektedir.
 İş yeri gıda güvenliği kontrolleri esnasında oda temsilcileri Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı Denetçilerine eşlik etmelidir. ES genellikle niçin cezaya çarptırıldığını
anlayamamaktadır. En büyük ve en küçük işletmelere aynı oradan ceza uygulanmaktadır.
 Bakanlık Denetçileri gelmeden önce odanın bir ön inceleme yapması gerekmektedir. Fakat
yiyecek bozulmasının test edilebileceği laboratuvarlar bulunmamaktadır. TESK’in liderliğinde
iş yerlerinin iç denetime tabi tutulması için mobil laboratuvarlar inşa edilebilir.
 SGK iş yeri açma ve ilgili ruhsatlarla ilgili bir rehber hazırlamaktadır.
 Kültür ve Turizm Bakanlığı hijyenle ilgili videolar hazırlamıştır. Bu videolara Bakanlığın web
sitesinden erişilebilir. Bu videolar tüm ES tarafından kullanılabilir. TESK de benzer videolar
hazırlayabilir.
 İŞKUR işletmelerin eleman alımında yararlanabileceği bir vasıflı eleman havuzu
oluşturabilir.
IV.3. TÜRKİYE KASAPLAR, BESİCİLER, ET VE ET ÜRÜNLERİ ESNAF VE SANATKÂRLARI FEDERASYONU
 Bizim sektörümüzde (kasaplık), açılan işletme sayısı kapanan işletme sayısından daha fazladır.
 Gıda, Tarım ve Hayvacılık Bakanlığı’nın düzenlemelerine göre kasapların et karışımı (örn.
Köfte) hazırlama izinleri yoktur. Ete tuz ve kekik eklemek bile yasaktır. Bu durum ürün
çeşitlendirme önünde bir engel teşkil etmekte ve müşteri memnuniyetini tehdit etmektedir.
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı bünyesindeki ES Genel Müdürlüğü sektörümüzün ihtiyaçlarını
gözetmelidir.
 Herhangi bir ilde belli bir iş koluna ait meslek odası bulunmaması durumunda ES’nin “karma
odalara” kayıt yaptırmaları gerekmektedir. Esnaf ve sanatkârların kendilerine en yakın
odaya kayıt yaptırmaları daha doğru olacaktır.
 TESK ve Genel Müdürlük, sektörle ilgili bilgi sahibi ziraat mühendisleri veya veteriner
hekimler istihdam etmemektedir.






Hayata geçirilen yeni düzenlemelerle ilgili olarak düzenleyici etki analizi yapılmamaktadır.
Bizler bu sürece müdahil olmaya gayret gösteriyoruz, fakat düzenlemeleri etkileyecek
yetkimiz bulunmamaktadır.
HACCP kurallarına uyum sağlama konusunda herhangi bir zorlukla karşılaşmıyoruz. İlgili
düzenlemenin yapılması sırasında federasyonumuz sürece katkı sunmuştur.
Mesleğimiz ancak işbaşında öğrenilebilir. Sınıf-içi eğitim programları düzenlemek kolay
değildir çünkü et pahalı bir eğitim materyalidir. Çırak – usta ilişkisi son derece önemlidir.
Kasaplık artık 3308 sayılı Yasa kapsamında değildir.
Büyük alışveriş merkezlerinin 300m2’den büyük iş yerleri bulunmaktadır. Bir kasabın böyle bir
iş yerinin kirasını ödemesi mümkün değildir. Birçok kasabın tek bir çatı altında hizmet
vermesini sağlayacak özel kasap kompleksleri inşa edilebilir.
Şehir planlarında büyük alışveriş merkezleri için yer ayrılırken küçük tüccarlar için yer
ayrılmamaktadır.
Yerel Pazar yerleri, küçük tüccarların bir araya geldiği alışveriş merkezlerine
dönüştürülebilir.
IV.4. TÜRKİYE ŞÖFÖRLER VE OTOMOBİLCİLER FEDERASYONU
 Eğitim, şöförler için büyük önem arz etmektedir.
 ES’nin karşı karşıya olduğu en önemli sorun, vasıflı eleman eksikliğidir. 4+4+4 eğitim sistemi
büyük sorunlar yaratmaktadır.
 Meslek okullarında güncel teknolojik düzeye sahip ekipman bulunmamaktadır. Milli Eğitim
Bakanlığı müfredatı her yıl değiştirmektedir. Öğretmenler yeni teknolojilere
yetişememektedir.
 Taksi sahipleri, araçlarını üyemiz olmayan kişilere kiralamaktadır. Federasyonumuz araç
sahiplerine eğitim sağlamakta ancak araç kiralayacılarına eğitim vermemektedir. Bu,
çözülmesi gereken bir sorundur. Kiracılar denetimimiz altında değildir.
 Eğitmenlerimiz psikolog ve sosyologlardır. Antalya’da hizmet içi eğitim düzenlediğimizde bu
organizasyona katılım oldukça yüksek olmaktadır.
 Minibüslerde bir kamera sistemi olmalıdır. Fakat bunun için yasal düzenlemeye ihtiyaç
vardır. Ne yazık ki pek çok minibus şöförü madde bağımlısıdır. Belediyeler bu bağlamda
UKOME (Ulaşım Koordinasyon Merkezi) kararı çıkarmalıdır.
 Araçlar için bir defaya mahsus MTV muafiyeti talep ediyoruz.
 Yeni bir düzenleme yapıldığında ES’nin fikirlerine başvurulmamaktadır. (örn. 4925 sayılı
yasa). Yapabildiğimiz tek şey, ilgili yasal düzenlemelerin yürürlüğe girme tarihinin ertelenmesi
için politika yapıcılara baskı uygulamaktır.
 Standart bir SRC sınavı bulunmamaktadır. Sürücü belgesi sınavlarında başarı oranı %75’tir.
SRC sınavlarında ise bu oran %22’dir (bu sınava katılanların %35’i üniversite mezunudur). SRC
Belgesi verilmesine dair daha iyi bir sistemin hayata geçirilebilmesi için bu alanda
çalışmalar yürütülmesine gerek vardır.
 ES’lere eğitim aldıkları süre zarfında “cep harçlığı” verilmelidir, zira ES eğitime katılıp
çalışmadığında para kaybetmektedir. Alternatif olarak bu eğitimler ES’nin çalışmadığı
saatlerde de verilebilir.
 BiTaksi odalardan daha güçlü bir hale gelmekte ve odalarla şöförler arasındaki bağlantıyı
kesmektedir.
IV.5. TÜRKİYE BAKKALLAR VE BAYİLER FEDERASYONU
 Bakkal ve Bayilerin kâr marjı %7’ye düşmüştür. Marlboro’da bu oran %4’tür. Gazete
dağıtıcıları da %3-4’lük bir kâr marjı ile çalışmaktadır. Bu kâr oranlarının en az %10’a
çıkarılması halinde esnafın durumu düzelebilir.
 Tüketici talepleri değişmektedir. Genç neslin beğenileri oldukça farklıdır (bu kişiler diyet
ürünlerden hoşlanmaktadır).
 Büyük alışveriş merkezleri müşteriler için zaman kaybıdır. Kasalarda her zaman uzun
kuyruklar oluşmaktadır.
 Devlet bakkal ve bayilerin kar oranının en az %10’a yükseltilmesi için yasal müdahalelerde
bulunmalıdır.
 Büyük mağaza küçük mağaza işbirliğine dayalı “Bakkalım” projesi pek başarılı olamamıştır.
 Küçük mağazalar “ortak tedarik merkezleri” oluşturmak üzere bir araya gelebilir.
 Buybox, City gross, new gross küçük dükkânlar üzerinde yarattıkları etkiler bağlamında
incelenmesi gereken yeni iş modelleridir.
 Tescil sırasında tescil müdürlükleri NACE kodu sormamalıdır.
 KOSGEB küçük dükkânlar arasında işbirliğine dayalı eylemlerin hayata geçirilmesi için yeni
destek modelleri geliştirilebilir.
Yorumlar: Üniversitelerle işbirliği yapılarak her sektör için algı haritaları ve stratejik pazarlama planları
hazırlanabilir. Yukarıda kasaplarla ilgili bölümde dile getirilen sektör bazlı kompleks fikri, diğer tüm
sektörlere uygulanabilir.
V. TEMEL BULGULAR VE ÖNERİLER
BULGULAR
ÖNERİLER
YASAL VE KURUMSAL ÇERÇEVE
Türkiye’de net bir ES tanımı bulunmamaktadır
- Kısıtlama ve belirsizliklerin ortadan kaldırılması
ve dolayısıyla KOBİ’lere ve ES’lere yönelik
amacıyla ES tanımının uluslararası standartlara
politikalar arasında da net bir ayrım
uygun olarak yeniden yapılması
yapılamamaktadır. Gelir temelli tanım kriteri ve
işletme türü (hukuki statüsü) büyümenin
önünde engel teşkil etmektedir. Bu durum,
ES’nin TESK’e mi yoksa TOBB’a mı kayıtlı olması
gerektiği konusunda belirsizlik yaratmaktadır.
Ustalık belgesi ile ilgili yasal düzenlemeler
arasında çelişkiler mevcuttur
-Yasal düzenlemelerin yalnızca üyelik çerçevesinde
değil, ekonomik etkileri ve mesleğin uygulanışında
ortaya çıkabilecek tehlikeler bağlamında uyumlu
hale getirilmesi. Zanaat dallarının heterojen yapısı
göz önüne alındığında, her bir sektör için ayrı
değerlendirme yapılması.
Yasal düzenlemeler yapılırken birliklerin
görüşüne başvurulmamaktadır. Düzenleyici etki
analizi yapılmamaktadır.
-Düzenleyici etki analizine yönelik bir sistem
geliştirilmesi ve bu konuda lobi faaliyetlerinin
yürütülmesi
POLİTİKA ÇERÇEVESİ
Politika belgeleri mevcut sorunların ve
- Konunun Genel Müdürlükle müzakere edilmesi
meselelerin incelenmesi bakımından etkili
ve izleme sürecine aktif olarak katılım
dokümanlardır; bu belgelerin hayata
geçirilmesinde ve izlenmesinde zayıflıklar
mevcuttur.
Politika belgeleri, ES’nin değişen koşullara
-AdapTESK Strateji belgesinde bu meselenin ele
uyumunun ve gelecekte ihtiyaç duyacakları
alınması.
becerilerin incelenmesi bakımından zayıftır.
ESDEP Projesi üzerinde 2015’te yapılan revizyon - AdapTESK Strateji belgesinde bu önceliklerin ele
neticesinde ES’nin rekabet gücü için önem teşkil alınması.
eden bazı öncelikler projeden çıkarılmıştır.
ESDEP Projesi ES’nin gelişimi için bir dizi aksiyon -Bu eylemlerin AdapTESK Strateji Belgesi’ne
ortaya koymuştur
eklenebilecek olası girdiler olarak ele alınması
Genel Müdürlük AdapTESK Projesi ile bazı ortak
-İki proje arasında sinerji yaratmak, ortak hedefleri
hedefleri bulunan ESHEP Projesini hayata
tespit etmek ve kaynakların etkin bir şekilde
kullanımını sağlamak üzere Genel Müdürlükle
geçirmiştir.
diyalog kurulması
Küçük İşletmeler Yasası’nın (KİY-SBA) yürürlüğe
- Zanaat odaklı projelerin tespit edilmesi
konması Başbakanlık Genelgesi ile teşvik
maksadıyla SBA iyi uygulamalar veri tabanının
incelenmesi
edilmektedir.
DESTEK ÇERÇEVESİ
ES’ler gerçek kişiler olarak yatırım teşviklerinden
faydalanabilir
-Yatırım Belgesi almış olan ES’lerin sayısının, ES’nin
teşviklere ilişkin farkındalık düzeyinin ve sistemle
ilgili zorlukların tespit edilmesi amacıyla araştırma
yapılması
-Birliklerin en yakındaki Yatırım Destek Ofisleri ile
diyalog kurmaları yönünde teşvik edilmesi
-Sübvansiyonlu krediler ve teminatlar, oldukça
-Finansal desteklerin etkinliğini ölçmeye dönük bir
bonkör desteklerdir. Bununla birlikte, strateji
belgesinde ve diğer belgelerde, finansal
kaynaklara erişimin ES için önemli bir sorun
olduğu belirtilmektedir.
-Halkbank’ın kredi komisyonları yüksektir.
-Diğer bankaların da ES’ye devlet sübvansiyonlu
kredi vermelerine izin verilmelidir.
sistem geliştirilmesi.
-Daha piyasa odaklı alternatif ve yenilikçi
finansman yöntemlerinin ne derece uygun
olduğunun incelenmesi (özsermaye finansmanı ve
ara [mezzanine] finansman, kitle fonlaması,
müşteri finansmanı vs.)
-Finansal olmayan hizmetlerle finansal destekleri
bütünleştirecek bir sistemin geliştirilmesi
-Bankaların “KOBİ Danışmanı Banka” yaklaşımı
çerçevesinde ES’lere yönelik özel paketler
hazırlaması için bankalarla görüşme yapılması
EBRD programları, KOBİ’lere yönelik finansal
hizmetlerle iş danışmanlığını birleştirmektedir.
- EBRD ile ES’lere yönelik paketlerin geliştirilmesi
hususunda görüşme yapılması
TESK ve Şekerbank arasında imzalanan protokol
ES’yi desteklemeye dönük işbirliklerine iyi bir
örnektir.
Pek çok ticari bankanın KOBİ destek paketi
bulunmaktadır.
- Şekerbank’la imzalanan protokolün diğer
bankaları da içerecek şekilde genişletilmesi
KOSGEB Desteklerinden faydalanan ES sayısı
oldukça düşüktür.
-KOSGEB’le üst düzey toplantılar yaparak farklı ES
gruplarının ihtiyaçlarına uygun destek paketlerinin
geliştirilmesinin sağlanması
-Ticari bankaların ES’ye yönelik özel destek
paketleri geliştirmeleri konusunda teşvik edilmesi.
-KOSGEB’le üst düzey toplantılar yaparak “KOBİ
Proje Destek Programı”na benzer bir “ES Proje
Destek Programı” geliştirilmesinin sağlanması.
-Esnaf odalarının bölgelerinde yer alan KOSGEB
birimleri ile yakın ilişkiler kurmalarını ve ES’nin
KOSGEB’e dair farkındalığının artırılmasına yönelik
ortak etkinlikler planlanlamalarını teşvik etmek
Oda ve birliklerin sınırlı bir insan kaynağı
bulunmaktadır. Üyelerine iş geliştirme
hizmetleri sunmakta zorlanmaktadırlar
-Yerel üniversitelerin kaynak havuzundan
yararlanmaya dönük programlar geliştirilmesi. Bu
programın bir kupon sistemi ile bütünleştirilmesi.
KUYAP, KOBİ’lerin değişikliklere uyum
yeteneğinin artırılmasına yönelik olarak
tasarlanmış bir projedir.
ES’ye yönelik çok sayıda farklı desteğin
sağlanmasına ilişkin çok sayıda iyi uygulama
örneği bulunmaktadır.
Eğitim yöntemi, ES için önem arz etmektedir.
Birlikler, TESK’ten hükümetle üst düzey
görüşmeler yaparak imalat yapan ES’nin
organize sanayi bölgelerindeki şirketlere
sunullan teşviklerden (ucuz elektrik, ucuz
internet vs.) yararlanmasını sağlamasını
beklemektedir.
-Bu program için KOSGEB ya da Kalkınma Ajansı
tarafından sağlanan fonların kullanılması üzerine
düşünülmesi
-KUYAP deneyiminin AdapTESK Projesi için bir girdi
olarak kullanılması
-Yakın zamanlarda Genel Müdürlük tarafından
hazırlanan ve Alman ZDH kurumunu da içerecek
şekilde iyi uygulamaları ele alan belgenin
incelenmesi.
-CEDEFOP, UAPME, İngiltere Zanaat Konseyi, ZDH
ve benzeri örgütlerle ilgili kıyaslama
(benchmarking) mekanizmasının geliştirilmesi
-Cep telefonlarına indirilebilecek video filmlerin
hazırlanması,
basit
kılavuz
kitaplarının
hazırlanması, eğitimlerde drama tekniklerinin
kullanılması.
- ES’nin OSB teşviklerinden yararlanması sağlamak
amacıyla üst düzey toplantılar yapılması
ES’NİN DEĞİŞİKLİKLERE UYUMU
UYUM
-Birlikler ES’nin değişikliklere uyum sağlamaları
-ES’nin değişikliklerin boyutlarına ve değişikliklere
konusunda ikna edilmelerinin çok önemli
uyum sağlamanın önemine dair farkındalıklarının
artırılması için ulusal çapta bir farkındalık
olduğunu düşünmektedir.
kampanyasının düzenlenmesi. Bu konunun
-Birlikler değişiklikleri genellikle teknoloji (Bilgi
AdapTESK işletme geliştirme eğitimi kapsamına
Teknolojileri, elektronik, iletişim, işleme
alınması.
[processing] vs.) ve rekabet gücü ile
-Pilot üniversitelerde İktisat, İşletme, Mühendislik
özdeşleştirmektedir. Az sayıda esnaf ekonomik
ve Endüstriyel Tasarım bölümlerinin parçası
ve sosyal değişiklikleri, yeni ticaret kurallarını,
olduğu düşünce gruplarının (think-tank) kurulması.
geleneksel iş süreçlerinin yerini yeni süreçlerin
Bu gruplar kamuoyunun ES sektörlerine dair
almasını ve değişen müşteri taleplerini dikkate
algılarını ölçmeye ve bu algıların değiştirilmesine
almaktadır.
dönük çalışmalar yürütebilir.
-Birlikler, ES’nin toplumun güvenini ve saygısını
yeniden kazanmaları için değişmeleri gerektiğini
düşünmektedir.
-Orta ve uzun vadede sürdürülebilir bir eğitimdanışmanlık sisteminin geliştirilmesi maksadıyla
kamu fonlarının kullanılması. Kısa vadede KUYAP
havuzunu etkin bir şekilde kullanmak mümkündür.
-Eğitim ve danışmanlık, piyasası gelişmemiştir,
odalar üyelerine çoğunlukla iş sağlığı, gıda
güvenliği gibi konularda eğitimler vermektedir.
Oysa ES’nin bundan çok daha fazlasına ihtiyacı
vardır.
-Genel Müdürlük ve diğer paydaşlarla olan
ilişkilerin güçlendirilmesi ve ES’ye yönelik geniş
çaplı bir değişim hareketine öncülük edilmesi
-ES’nin uyumu, çok sayıda aktörün sürece dâhil
olmasını gerektiren bir meseledir.
KÜRESEL DEĞİŞİMLER
-Çin malları meselesi, ES, Çin’den gelen malları
kendi süreçlerine dâhil etmek üzere
kullandığında bir fırsat, bu mallarla rekabete
girdiğinde ise bir tehdit olarak görülmektedir.
-ES Çin ya da diğer gelişmekte olan ekonomilerle
rekabet edememektedir.
-Daha varlıklı müşterilerin ortaya çıkması,
ülkemizi ziyaret eden turist sayısındaki artış
sebebiyle bir fırsat oluşturmaktadır. Turist
sayısının artması, ES’ye olumlu olarak
yansımaktadır.
-Doğrudan ES’ye yönelik bir ulusal yenilikçilik
(inovasyon) politikasının geliştirilmesi
-ES’nin inovasyon kapasitesini artırmaya dönük
tedbirlere yatırım yapılması
-Gelişmekte olan ülkelerdeki turizm potansiyeli ile,
çok sayıda devlet desteğinin sunulduğu geleneksel
meslek dallarını buluşturmaya yönelik
inisiyatiflerin geliştirilmesi
TEKNOLOJİK GELİŞMELER VE YENİ TEKNOLOJİLER
-Yeni teknolojiler ES için oldukça önemli olmakla
birlikte, ES’nin yeni teknolojilere yönelik bir
stratejisi bulunmamaktadır. Ayrıca ES, bu
konuda gerekli bilgi ve insan kaynağına da sahip
değildir.
-ES’nin pahalı teknolojileri satın alma gücü
yoktur. Bu teknolojilerin ortaklaşa kullanımı
- Halkbank ES kredileri paketi bünyesinde yüksek
teknoloji ürünü ekipman satın alma ihtiyacı
bulunan imalatçı ES’nin yararlanabileceği özel bir
fon oluşturulması
-ES’nin yeni teknolojilere uyumunu sağlamalarına
yardımcı olmak amacıyla üniversitelerle işbirliği
içinde bir Teknoloji/Dijital Danışmanlık sisteminin
teşvik edilmelidir.
-CNC programlama ve kullanma becerisine sahip
eleman bulmak oldukça zordur.
-Birlik ve odalar, ES’lerin yüksek teknolojiye
uyum sağlamalarına destek olacak kaynaklardan
yoksundur. ES’lerin bu teknolojiler konusunda
birlikler tarafından eğitilebilmesi için birliklerin
gerekli altyapıya sahip olması gerekmektedir.
-Üniversite-sanayi işbirliği son derece önemlidir.
geliştirilmesi
-Bu teknolojilerin ortak kullanımının teşvik
edilmesi, KOSGEB’le bu doğrultuda bir programın
hayata geçirilmesi amacıyla işbirliği yapılması
- AdapTESK işletme geliştirme eğitimi çerçevesinde
ES’nin gelecekte bu teknolojilere uyum sağlamaya
dönük stratejiler geliştirmesine yardımcı olunması
- İŞKUR’la işbirliği yaparak vasıflı elemanların
yetiştirilmesine katkıda bulunulması
- EDM’lerin kapasitelerinin desteklenerek bu
merkezlerin teknoloji ile ilgili hizmetler vermesinin
sağlanması
- CNC programcıları ve operatörlerinin
yetiştirilmesi için İŞKUR’la işbirliği yapılması
DİJİTAL TEKNOLOJİLER
-Dijital teknolojiler ES için son derece önemlidir,
bunula birlikte ES’nin dijital teknolojilere dair bir
gelecek stratejisi bulunmamaktadır. ES ayrıca,
bu kapsamda gerekli bilgi, insan ve para
kaynağından yoksundur.
- Halkbank ES krediler paketi bünyesinde dijital
teknolojilere yatırım yapmak isteyen ES’lere
yönelik özel bir fon oluşturulması (ve ilgili
danışmanlık desteğinin sağlanması),
-Eğitim merkezlerinin kapasitesinin geliştirilmesi,
- EDM’lerin ES’lere bu konuda eğitim
verebilmesi için gerekli altyapıya sahip olmaları
gerekmektedir.
- ES bu değişikliklere şimdi uyum sağlamazsa,
önümüzdeki 10 yıl içinde büyük zorluklarla karşı
karşıya kalacaktır. İmalatçı ES’lerden başlayarak
bu konuda bir farkındalık oluşturulması büyük
önem arz etmektedir.
-Dijital teknolojiler ES’yi siber suçlara karşı
-AdapTESK
eğitimleri
çerçevesinde
dijital
teknolojilerin kullanımı ve siber suçlarla ilgili olarak
ES’ye eğitim ve danışmanlık hizmeti verilmesi,
-ES’nin siber suçlara karşı uyarılması amacıyla kısa
reklam filmlerinin veya başka tür eğitim araçlarının
hazırlanması
savunmasız hale getirmektedir.
PAZARLAR/PAZARLAMA EĞİLİMLERİ
-ES’nin yazılı pazarlama stratejileri
- (Üniversiteler ve diğer hizmet sağlayıcılarla
bulunmamakta olup, ES bu tür planları nasıl
işbirliği yapılarak) Her bir sektöre mensup ES için
ayrı ayrı stratejik planlama, modern işletme ve
hazırlayacağını da bilmemektedir.
yeni iş modelleri ile ilgili eğitim ve danışmanlık
-ES değişen müşteri taleplerinin ve ürün döngü
programlarının geliştirilmesi ve hayata geçirilmesi,
sürelerindeki azalmanın farkındaysa da, bu
- Bu konuların AdapTESK eğitimlerine dâhil
değişikliklere uyum sağlamalarına yetecek
edilmesi
kapasiteden yoksundur.
- (Üniversiteler ve diğer hizmet sağlayıcılarla
- Kişiselleştirme büyük önem teşkil etmektedir, işbirliği yapılarak) ES’ye dijital teknolojilerin
bununla birlikte ES ürünlerini kişiselleştirmek pazarlama amacıyla nasıl kullanılacağına dair
üzere ilgili teknolojilerden faydalanmamaktadır. eğitim ve danışmanlık programlarının geliştirilmesi
ve hayata geçirilmesi, bu konuların AdapTESK
- ES, gelecekte ürünlerini pazarlamak üzere
eğitimlerine dâhil edilmesi
dijital medyadan faydalanmayı planlamaktadır,
- AdapTESK teknoloji sınıflarının bu konularda
fakat bunu yapabilmeleri için bilgi ve ekipmana
eğitim vermeye imkân sağlayacak şekilde teçhiz
ihtiyaçları vardır. ES online ve mobil pazarlama
edilmesi
konularında eğitime ihtiyaç duymaktadır. ES
ayrıca, internete, dijital bilgisayarlara ve web - Düzenleyici etki analizine yönelik bir sistem ve
tasarımı hizmetlerine de ihtiyaç duymaktadır.
lobicilik kanalının geliştirilmesi,
- Bazı durumlarda yasal düzenlemeler ES’nin
müşterilerin taleplerini karşılamalarını
engellemektedir. Bu düzenlemeler sebebiyle, ES
ürünlerini çeşitlendirememektedir. Yasal
düzenlemelere dair yapılmış bir düzenleyici etki
analizi bulunmamaktadır.
- İnovasyon önündeki en büyük engel, iş yeri
sahiplerinin bir vizyona sahip olmaması ve
geleneksel metotları ve teknikleri kullanma
konusunda ısrarcı olmalarıdır.
- Başlıca inovasyon kaynağı müşterilerin
talepleri ve rakip firmaların ürünleridir.
İNOVASYON
- İnovasyon, Fikri Mülkiyet Hakları ve melek
yatırımcılar konusunda farkındalık oluşturma
eğitimlerinin verilmesi
- Yeni iş modellerinin (BiTaksi, cep gross)
incelenmesi bu yeniliklerin ES için bir tehdit değil
bir fırsata dönüşmesi hedefiyle stratejilerin
geliştirilmesi.
- “Bi Taksi” (yolculuk paylaşımı uygulaması) adını
- Açık inovasyon kavramının ES için uygunluğunun
yaşıyan yenilikçi iş modeli ve diğer “taksi
çağırma” sistemleri taksi şöförleri için bir tehdit
oluşturmaktadır.
- “Cep gross, yeni gross” adını taşıyan yenilikçi iş
modeli (bu işmodeli kapsamında toptan satıcılar
toptan fiyatına perakende satış yapmaktadır)
küçük bayiler için tehdit oluşturmaktadır.
incelenmesi ve uygun platformların
oluşturulmasının sağlanması.
- Bu konuların AdapTESK eğitimlerine dâhil
edilmesi
- Birliklerin sürekli farkındalık oluşturma
konusunda teşvik edilmesi
- “Açık inovasyon” kavramı ES tarafından
bilinmemektedir.
- ES, her şeyi taklit etme eğilimindedir ve fikri
mülkiyet hakları konusunda bilinçli değildir
- Türkiye Melek Yatırımcılar Ağı birlikler
tarafından bilinmemektedir.
GELECEKTE İHTİYAÇ DUYULACAK BECERİLER
- Teknoloji, dijital evrim ve yeni iş modelleriyle
- Bu konunun AdapTESK eğitim programlarına
ilişkili beceriler ES’nin orta ve uzun vadeli
dâhil edilmesi
hedefleri bağlamında önem taşımaktadır. ES’nin
- Gelecekte ihtiyaç duyulacak becerilerin tespit
bu konulara dair vizyonlarının geliştirilmesi
edilmesi amacıyla ESGM, İŞKUR, MYK ve MEB’le
amacıyla verilecek eğitimlere ihtiyacı vardır.
ortaklaşa bir inisiyafin geliştirilmesi
- Birlikler gelecekte ihtiyaç duyulacak becerilerin
- Beceri eksikliklerinin giderilmesi amacıyla bu
öngörülmesine yönelik sistematik çalışmalar
yürütmemektedir. Birliklerin bazıları ciddi beceri kurumlarla iş birliği yapılması
- MYK akreditasyonu ile ilgili çalışmaların
eksiklikleri ile ilgili olarak odaları ve
federasyonları bilgilendirmektedir. Bazıları ciddi hızlandırılması
beceri eksiklikleri ile ilgili olarak İl İstihdam ve
- Mesleki geçiş yapmayı planlayan ES’lere eğitim
Mesleki Eğitim Kurullarını bilgilendirmektedir.
hizmeti sağlanması amacıyla İŞKUR’la işbirliği
Birlikler bu çerçevede MEB ya da MYK’yı
yapılması
bilgilendirmemektedir.
- MYK tarafından ruhsatlandırılmış (akredite)
kurumların olmayışı önemli bir sorundur
- Bazı birlikler mesleki eğitim verdikleri kişilere
mesleki danışmanlık hizmeti sunmaktadır. Bazı
birlikler de mesleki geçiş yapmayı planlayan
ES’lere İŞKUR programları vasıtasıyla eğitim
hizmeti sunmaktadır.
YENİ İŞBİRLİĞİ FORMLARI
- Yeni işbirliği formları ES için ilgilidir, fakat ES bu - KOSGEB’le yeni işbirliği formlarının hayata
pratikleri yaygın olarak uygulamamaktadır.
geçirilmesi amacıyla inisiyatiflerin geliştirilmesi
- ES gelecekte imalatçı-tasarımcı, sanatkârtaasarımcı, sanatçı-güzel sanatlar fakültesi
işbirliği gibi işbirliği formlarına ve müşterilerle
ortaklaşa ürün geliştirme stratejilerine ihtiyaç
duyacaktır.
- Bu konunun AdapTESK eğitim programlarına
dâhil edilmesi.
- ES hali hazırda bu hususlara ilişkin bir statejiye
sahip değildir ve olası işbirliği formlarıyla ilgili
olarak eğitimler vasıtasıyla desteklenmeleri
gerekmektedir.
SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK
- Sürdürülebilirlikle ilgili meseleler gelecekte ES
için son derece büyük bir önem arz edecektir.
- Bu konunun AdapTESK eğitim programlarına
dâhil edilmesi.
- ES’nin hali hazırda bu konularla ilgili bir
stratejisi bulunmamaktadır. ES’nin gelecekte
çevreye duyarlı tedarikçilerle çalışması ve
atıkların azaltılması ve çevreye zararlı olmayan
malzeme ve süreçlerin kullanılması gibi konuları
dikkate almaları gerekecektir.
- ES sürdürülebilirlik projelerine yönelik olarak
KOSGEB’le birlikte özel bir destek paketi
oluşturulması
- Tüm illerde TOKİ inşaat programının kapsamının
genişletilmesi amacıyla Genel Müdürlükle işbirliği
yapılması
- İmalatçı ES’lerin yerleşim yerlerinden arıtma
tesisleri bulunan ve kontrollere tabi tutulan
bölgelere nakledilmeleri gerekmektedir.
Başlıca acil sorunlar arasında şunlar yer
almaktadır:
- yüksek vergiler, düzenlemelerin ve
ACİL SORUNLAR
- Düzenlemelerin basitleştirilmesine yönelik
lobicilik faaliyetlerinde bulunulması
- Stratejik planlama, iş planları ve kalite
konularında ilgili eğitim ve danışmanlık
bürokrasinin fazlalığı
hizmetlerinin sunulması
- ES’nin orta ve uzun vadeli strateji ve iş planının
olmaması
- EDM’lerin akreditasyonu sürecinin hızlandırılması
- EDM akreditasyonlarının gecikmesi
Müdürlükle işbirliği yapılması
- kötü çalışma mekânları
-Büyüme ve yeniliğe hazır ES için ileri düzey eğitim
ve danışmanlık hizmetleri verilmesi
- ES arasında toplam kalite ve kalite
belgelendirmesi kültürünün olmaması
- TOKİ inşaat programının genişletilmesi için Genel
- İşletmelerin eleman temin etmek üzere
faydalanabileceği bir vasıflı işçi havuzu oluşturmak
üzere İŞKUR’la işbirliği yapılması
- Çırak, kalfa ve vasıflı eleman eksikliği
- Birlik ve EDM’ler ES’lere eğitim sunma
konusunda istekli olmakla birlikte ilave
kaynaklara ihtiyaç duymaktadırlar.
- Zanaat ve geleneksel meslek dallarının
ekonomik potansiyeli bulunmaktadır.
- EDM’lerin geliştirilmesi için ilave kaynakların
tahsis edilmesi
İLLERE ÖZEL KONULAR
-Geleneksel el sanatlarının desteklenmesine
yönelik hızlandırıcılar ve atölyeler kurulması
- Fuarlara katılım ve E-ticaret konularında destek
sağlanması
- El sanatlarının geleneksel niteliğini kaybetmeden
nasıl kitlesel üretim yapılabileceğini tespit etmek
amacıyla üniversitelerle işbirliği yapılması
- Turquality Programına benzer bir marka
stratejisinin geliştirilmesi
- UNESCO’nun yaratıcı şehirler ağına dâhil edilen
Gaziantep ve kültürel mirasını deneyim turizmi ile
birleştiren Avanos gibi örneklerin incelenmesi.
Diğer bölgelere ilham verilmesi ve benzer adımlar
atması doğrultusunda teşvik edilmesi amacıyla
bilgilendirme yapılması
Mülteciler ES için bir tehdit oluşturmaktadır
- ES’nin mültecilere karşı korunması amacıyla üst
düzey toplantılar yapılması ve ilgili düzenlemelerin
hazırlanması sürecinde yer alınması
SEKTÖRLERE ÖZEL KONULAR
-Özellikle tamircilik sektöründe işbirliği büyük
bir önem arz etmektedir. Küçük ve birbirini
tamamlayıcı nitelikte işyerleri fiziksel olarak bir
araya gelerek hizmetlerini tek bir noktadan
sunabilir (Madeni Eşya Sanatkârları
Federasyonu)
- Oto tamirciliği sektöründe küçük-kümelenme
projelerinin desteklenmesi amacıyla KOSGEB’le
işbirliği yapılması
-Gıda güvenliği kontrolleri esnasında ES
çoğunlukla niçin ceza aldığını
anlayamamaktadır. En büyük ve en küçük
işletmeler aynı miktarda cezalara tabidir.
(Kebapçılar, Köfteciler, Tatlıcılar, Pastacılar ve
Lokantacılar Federasyonu)
Federayonun önerileri:
- Kültür ve Turizm Bakanlığı, hijyenle ilgili eğitim
videoları hazırlamıştır. Bu videolara Bakanlığın
web sitesinden erişilebilir (Kebapçılar,
Köfteciler, Tatlıcılar, Pastacılar ve Lokantacılar
Federasyonu)
- Federayonun önerisi: TESK de benzer videolar
hazırlayabilir.
- NACE sınıflandırması büyük bir sorundur. Bu
sınıflandırma ile sektörler arasındaki sınırlar
silikleşmektedir. (Kebapçılar, Köfteciler,
Tatlıcılar, Pastacılar ve Lokantacılar
Federasyonu)
-İlgili taraflar arasında etkin bir koordinasyonun
sağlanması
-Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın
düzenlemelerine göre kasapların et karışımı
hazırlama izinleri yoktur. Bu durum ürün
çeşitlendirme önünde bir engel teşkil etmekte
ve müşteri memnuniyetini tehdit etmektedir.
(Kasaplar, Besiciler, Et ve Et Ürünleri Esnaf ve
Sanatkârları Federasyonu)
- Herhangi bir ilde belli bir iş koluna ait meslek
odası bulunmaması durumunda ES’nin “karma
odalara” kayıt yaptırmaları gerekmektedir.
-Düzenlemelerin gözden geçirilmesi için lobicilik
yapılması
- İş yeri gıda güveliği kontrolleri esnasında oda
temsilcileri Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
Denetçilerine eşlik etmelidir.
- TESK’in liderliğinde iş yerlerinin iç denetime tabi
tutulması için mobil laboratuvarlar inşa edilebilir
-Federasyonun önerisi: Doğrusu esnaf ve
sanatkârların kendilerine en yakın odaya kayıt
yaptırmalarıdır.
(Kasaplar, Besiciler, Et ve Et Ürünleri Esnaf ve
Sanatkârları Federasyonu)
- TESK ve Genel Müdürlük, sektörle ilgili bilgi
sahibi ziraat mühendisleri veya veteriner
hekimler istihdam etmemektedir. (Kasaplar,
Besiciler, Et ve Et Ürünleri Esnaf ve Sanatkârları
Federasyonu)
- Büyük alışveriş merkezlerinin büyük iş yerleri
bulunmaktadır. Bir kasabın böyle bir iş yerinin
kirasını ödemesi mümkün değildir. (Kasaplar,
Besiciler, Et ve Et Ürünleri Esnaf ve Sanatkârları
Federasyonu)
- Taksi sahipleri, araçlarını üyemiz olmayan
kişilere kiralamaktadır. Federasyonumuz araç
sahiplerine eğitim sağlamakta ancak araç
kiralayacılarına eğitim vermemektedir. (Türkiye
Şöförler ve Otomobilciler Federasyonu)
-Minibüslerde bir kamera sistemi olmalıdır.
(Türkiye Şöförler ve Otomobilciler Federasyonu)
SRC
sınavına
bulunmamaktadır.
ilişkin
bir
standart
Federasyonun önerisi:
- Birçok kasabın tek bir çatı altında hizmet
vermesini sağlayacak özel kasap kompleksleri inşa
edilebilir.
- Yerel Pazar yerleri, küçük tüccarların bir araya
geldiği alışveriş merkezlerine dönüştürülebilir.
Federasyonun önerisi: Belediyeler bu bağlamda
UKOME (Ulaşım Koordinasyon Merkezi) kararı
çıkarmalıdır.
Federasyonun önerisi: SRC Belgesi verilmesine dair
daha iyi bir sistemin hayata geçirilebilmesi için bu
alanda çalışmalar yürütülmesine gerek vardır.
- BiTaksi odalardan daha güçlü bir hale gelmekte
ve odalarla şöförler arasındaki bağlantıyı
kesmektedir.
- Bakkal ve Bayilerin kar marjı %7’ye düşmüştür
(Bakkallar ve Bayiler Federasyonu)
Federasyonun önerisi: Devlet bakkal ve bayilerin
kar oranının en az %10’a yükseltilmesi için yasal
müdahalelerde bulunmalıdır
VI. SWOT ANALİZİ
MDA Raporunun buraya kadarki bölümü, SWOT Analizine dönük pek çok girdi sunmaktadır. Bu girdiler
çerçevesinde gerçekleştirilen SWOT Analizine aşağıda yer verilmiştir. Saha çalışmalarının (seminer ve
çalıştaylar) tamamlanmasını takiben bu analizin genişletilmesi mümkün olacaktır.
VI.1. Güçlü yönler
 TESK’te nitelikli ve işine bağlı bir ekip mevcuttur.
 Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nda nitelikli ve işine bağlı bir ekip bulunmaktadır.
 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve Delegasyon, sürece destek sunmaktadır.
 TESK, Birlikler ve Federasyonlar ES’nin problemleri hakkında geniş bilgi sahibidir.
 TESK ve Federasyonların lobi gücü vardır.
 Başkanlar ve Federasyonlar bünyesindeki diğer personel ES’nin sorunlarını bütün boyutlarıyla
kavramaktadır. Bu kişiler kendi alanlarında engin bir deneyime sahiptir. Değişimin yarattığı
fırsatların ve tehditlerin farkındadırlar.
 ES dijital medya kanallarının pazarlama bağlamında sahip olduğu önemin farkındadır,
 Politika dökümanlarının hedefleri birbirine benzer ve tutarlıdır.
 Politika belgeleri, politika yapıcıların bağlılıklarını ortaya koymaktadır.
 AdapTESK hedefleri ile proje belgelerinde ortaya konan hususlar arasında uyumluluk vardır.
 Yatırım teşvikleri ve KOSGEB ve Kalkınma Ajanslarının destekleri, gerçek kişiler tarafından
kullanılabilir niteliktedir.
 KOSGEB tüm illerde yerel temsilciliklere sahiptir. Bu temsilciliklerle ES arasında yakın bir
işbirliği ilişkisi tesis edilebilir.
 ES, KOSGEB’in hedef grubunun önemli bir kısmını meydana getirmektedir. Bu da KOSGEB’i,
ES’ye yönelik özel destek paketleri hazırlaması konusunda teşvik edebilir.
 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın küçük sanayi bölgeleri ile ilgili devam eden bir
çalışması mevcuttur.
 Halkbank kredileri ve ESKK tarafından sunulan hizmetler yalnızca ES’ye yönelik olarak
verilmektedir.
 ESKK’lerin ES’ye olan fiziksel yakınlığı yakın ilişkilerin kurulmasını mümkün kılmaktadır.
 ES, mevzuatla ilgili kurallara (hijyen, güvenlik vs.) riayet etmektedir.
VI.2. Zayıf yönler
 Gelir limitine dayalı yasal tanım
 Tartışmalı bir konu olan Ustalık Belgesi meselesi,
 Bazı faaliyetlere engel teşkil eden yasal statü (örn. ithalat),
 Politika belgelerinde ileriye dönük bir perspektifin ortaya konmaması,
 Vasıflı insan kaynağının bulunmaması,
 Halkbank kredilerinin yüksek komisyonlu olması ve ağır kefalet koşullarının olması,
 ES ihtiyaçlarına uygun destek programlarının olmayışı,
 Kredilerin etkisiz kullanılması (iş planına dayalı bir yaklaşımın olmaması),
 Kredilerin verimsiz kullanılması (danışmanlık ihtiyacı),
 Farklı sektörlere/meslek dallarına yönelik farklı kredi paketlerinin olmayışı,
 Kredilerin üst limitinin tüm sektörler için aynı olması,
 Yeni açılan iş yerlerine kredi verilmemesi,












ESKK’lerin ortak prosedürlere sahip olmaması,
Tek kamu kredisi kaynağının Halkbank olması,
Düzenleyici etki analizinin zayıflığı,
ES’nin uzun vadeli stratejik planlar yapma alışkanlığına sahip olmaması,
“Finans kaynaklarına erişim” meselesinin daha geniş bir çerçeveden değerlendirilmesi
gerekmektedir,
KOSGEB desteklerinin farklı ES segmentlerinin farklı ihtiyaçlarını dikkate almaması,
TESK ve ESGM’nin (farklı meslek dallarından) uzman personel istihdam etmemesi,
Eğitmen/danışmanlara ilişkin herhangi bir derecelendirme /belgelendirme sisteminin
bulunmaması,
Odaların ve ES’lerin üniversitelerle arasındaki ilişkinin zayıf olması,
ES’nin organize sanayi bölgelerindeki ucuz elektrik desteğinden faydalanamaması,
ES’nin kötü durumdaki iş yerlerinde çalışıyor olması,
Yeterince hizmet sunulmayan piyasalar: emek, finans, aracı platformları, eğitim ve
danışmanlık.
VI.3. Fırsatlar
 AdapTESK Projesinin kaynakları,
 Gelecekteki projeler için yüksek miktarda AB fonunun kullanılabilir durumda olması,
 Çin’den tedarik edilen ucuz girdiler,
 Zengin mültecilerle birlikte Türkiye’ye sermaye transferinin gerçekleşmesi,
 Mültecilerle birlikte Türkiye’ye beceri transferinin gerçekleşmesi,
 Dünyada turist potansiyeli olan zengin ülkelerin ortaya çıkması,
 Turizmle geleneksel meslek dallarını birleştirmenin yaratacağı fırsatlara ilişkin bir farkındalık
olması,
 Her ilde bir üniversitenin mevcut olması,
 KOSGEB’in ve kalkınma ajanslarının destek sistemlerinin esnek ve ES’nin ihtiyaçlarına uygun
hale getirilebilir olması,
 Uygun yapıların inşa edilmesi için TOKİ kaynaklarının varlığı
VI.4. Tehditler
 NACE sınıflandırmasıyla ilgili olarak farklı tarafların farklı yorumlara sahip olmaları,
 Yasal düzenlemeler yapılırken ES’nin görüşünün alınmaması,
 Çin malı ürünlerin piyasadaki yaygınlığı,
 Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun,
 Sürücülük sektöründe gerçekleşen inovasyonlar (BiTaksi, cep-gross, yeni-gross) (bu
tehditlerin bir fırsata çevrilmesi mümkündür),
 ES mevcut sorunlarına fazlasıyla gömülmüş durumdadır ve değişikliklere uyum sağlamaları
için gerekli olan kaynaklardan ve gelecek stratejilerinden yoksundur.
 Siber suçlar,
 Gelecekte ihtiyaç duyulacak becerilere ilişkin sistematik bir öngörü çalışması yapılmaması.
VII. AVRUPA’DAKİ İYİ UYGULAMALAR
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı bünyesindeki ESGM yakın zamanlarda ES sektörünün mevcut durumu ve
bu sektörün gelişimi için Almanya, Belçika ve İngiltere’de sağlanan desteklerle ilgili bir araştırma
yapmış ve bu araştırmanın sonuçlarını bir kitap halinde yayınlamıştır 38. Bu ülkelerde hükümetler
aşağıdaki çerçevede kullanılabilecek yeterli miktarda kaynak sağlamaktadır:
 Meslek kuruluşları tarafından sağlanan eğitim ve danışmanlık programları
 Mesleki eğitim merkezlerinin kurulması ve işletilmesi
 Hibeler, krediler ve kefaletler
ES’nin farklı ihtiyaçlarını karşılamak üzere pek çok farklı destek programı bulunmaktadır. Aşağıda yer
verilen iyi uygulama örneklerinin derinlemesine incelenmesinde fayda vardır:
 Eş finansman programları (Belçika)
 İmalat sektörüne yönelik danışmanlık hizmetleri (İngiltere)
 Toptan satış kefalet sistemi (İngiltere)
 Spesifik Kefalet Programları (Germany)
VIII. SONUÇ
ES çok çeşitli sorunlar/engellerle karşı karşıya kalmaktadır. Bunlar arasında yapısal bir takım konulara
ek olarak genel, sektöre özel ve işletmelere özel bir dizi sorun bulunmaktadır. Ne var ki aynı zamanda
Türkiye’de tarihi yüzyıllar öncesine dayanan esnaf-sanatkâr kültürü, büyük potansiyelleri de
beraberinde getirmektedir. Bu potansiyellerin AdapTESK kaynakları ve diğer mevcut kaynakların
kullanılması yoluyla özel destek programları ile birleştirilmesi halinde çok önemli adımlar atılabilir.
TESK’in lobicilik gücü ve iradesi, ES’yi ulusal ve uluslararası piyasalarda rekabet edebilecek seviyeye
taşıyacak en önemli faktörlerdir.
38
KOBİ Destekleri Ülke İncelemeleri, 2015 (ISBN: 978-605-5254-19-3)
KAYNAKÇA
Anticipating Changing Skill Needs (2011), CEDEFOP.
Craft in the Age of Change (2015), Crafts Council.
Crafting Futures (2010), Crafts Council.
Crafts Council Research Strategy (2012-2016), Crafts Council.
Crafts and SMEs 2020 (2014), UAPME.
Contemporary Craft Sector Profile and Analysis (2010), Crafts Council.
EDUSER AdapTESK dosyaları (2014).
ESDEP Esnaf ve Sanatkâr Strateji ve Eylem Planı (2010), Gümrük ve Ticaret Bakanlığı.
ESDEP 11. İzleme Raporu (Ekim 2015), Gümrük ve Ticaret Bakanlığı.
FAB LAB-London, https://www.fablabs.io/fablablondon
Growing a Digital Social Innovation Eco-system for Europe (2015), European Commission.
Guide for Training SMEs (2009), European Commission.
Jankulovski, J., Muench, E. (Aralık 2015), Eğitim İhtiyaçları Analizi, AdapTESK Projesi.
Jones, A., The Secret of TEB’s Success: Innovation and Customer-Service Excellence,
http://internationalbanker.com/banking/secret-tebs-success-innovation-customer-serviceexcellence/
KOSGEB İnternet sitesi, www.kosgeb.gov.tr
Perakende
Ticaretin
Düzenlenmesi
Hakkında
Kanun
(2015),
Resmi
Gazete,
http://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2015/01/20150129-1.htm
Managing Change and Innovation (2012), GIZ.
Makerspaces (2013), EDUCAUSE
New Skills for New Jobs: Anticipating and matching labour market and skills needs (2008), EC.
Resmi Gazete (4 Kasım 2012), No.28457.
Reeves, M., Deimler, M. (July-August 2011), Adaptability: The New Competitive Advantage, HBR,
https://hbr.org/2011/07/adaptability-the-new-competitive-advantage
Systems for Anticipation of Skill Needs in the EU Member States (2008), CEDEFOP.
Strategy and Change Management Perspective (2004), PWC.
Skilled Crafts occupations, ZDH İnternet sistesi, http://www.zdh.de/en/occupations.html
Skills Vision 2020 Turkey (2014), ETF.
SME Promotion and Development in Germany (2013), GIZ.
KOBİ Strateji ve Eylem Planı (2015-2018), Resmi Gazete, http://www.resmigazete.gov.tr/
eskiler/2015/09/20150905-8.htm
Almanya, İngiltere ve Belçika’daki KOBİ Destekleri (2015).
The Craft Blueprint (2009), Crafts Council, UK.
The Promotion of Sustainable Enterprises (2007), ILO.
Türkiye Girişimci Strateji ve Eylem Planı (2015-2018), Resmi Gazete, http://www.resmigazete.gov.tr/
eskiler/2015/07/20150701-9-1.pdf
Türkiye’de Esnaf ve Sanatkârın Yararlanabileceği Kamu teşvikleri ve destekleri (2015), Gümrük ve
Ticaret Bakanlığı.
Using Technology Foresights for Identifyıng Future Skills Needs (2014), ILO.
Weiner, A. (April 2014), Here's How The Taxi Industry Can Save Itself From Uber, Business Insider,
http://www.businessinsider.com/anthony-weiner-on-uber-and-the-taxi-industry-2014-4