galvano sektöründe meslek hastalıkları ve korunma tedbirleri

Transkript

GALVANO SEKTÖRÜNDE
MESLEK HASTALIKLARI,
ZEH RLENMELER
VE LK YARDIM
Elektrik Cihazlar San. Tic. Ltd. ti. nin
ücretsiz olarak sektöre arma andr.
2005
GALVANO SEKTÖRÜNDE
MESLEK HASTALIKLARI,
ZEH RLENMELER
VE LK YARDIM
Sn.Mahmut Ye ilyurt Sn.Ragip Acerer e
Haytek Galvano Kimyasallar Ltd. ti.
Sn.Ay e Sehhare Erker e
Net Kimya
Sn.Fethi Dirim e
Atlm Kimya A. .
Sn.Hüseyin Avni Yardmc ya
Elektrik Mühendisi
Sn.Seydi Rza Güney e
Kimya Yüksek Mühendisi
Sn.Alper Önsava a
Yldrm Elektrik Cihazlar
Katklarndan dolay te ekkür ederim.
Gültekin Yldrm
Elektrik Cihazlar San. Tic. Ltd. ti.
2005
Ç NDEK LER
MESLEK HASTALIKLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Genel Bilgiler
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
4
K MYASAL MADDELERLE MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI
Arsenik ve bile ikleri ile zehirlenmeler
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kadmiyum ve bile ikleri ile zehirlenmeler
. . . . . . . . . . . . . .
Krom ve bile ikleri ile zehirlenmeler
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kur un ve bile ikleri ile zehirlenmeler
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Organik kur un (Alkil) bile ikleri ile zehirlenmeler . . . . . . . . . . . . . .
Nikel ve bile ikleri ile zehirlenmeler
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nikel karbonil bile ikleri ile zehirlenmeler
. . . . . . . . . . . . . .
Karbonmonoksit ile zehirlenmeler
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. . 7
. . 7
. 10
. 12
. 15
. 20
. 21
. 23
. 24
GALVANOTEKN K TES SLER NDEK
Asitler
. . . . . . . . . . . . . . .
Yakc Alkaliler
. . . . . . . . . .
Amonyak . . . . . . . . . . . . . . .
Arsenik
. . . . . . . . . . . . . . .
Benzin
. . . . . . . . . . . . . . .
Benzol
. . . . . . . . . . . . . . .
Karbon oksitlerin anorganik bile ikleri
Siyanür
. . . . . . . . . . . . . . .
Klor
. . . . . . . . . . . . . . .
Nitro gazlar
. . . . . . . . . .
Kur un tuzlar
. . . . . . . . . .
Cval bile ikleri
. . . . . . . . . .
Bakr sülfat
. . . . . . . . . .
Flux asidi
. . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
27
27
28
28
29
29
30
30
30
31
31
32
32
32
32
GALVAN K AS TLER NE KAR I KORUYUCU TEDB RLER
.
Patlama tehlikesi olan madde ve preparatlar (sv halde)
. . . . . . .
Ate i besleyici madde ve preparatlar (sv halde) . . . . . . . . . . . .
Kolay alevlenebilen madde ve preparatlar (sv halde)
. . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
33
35
38
41
2
KAZALARDA LK YARDIM
. . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Alevlenen madde ve preparatlar (sv halde)
. . . .
Zor alevlenir madde ve preparatlar (sv halde)
. . . .
Kolay alevlenebilen madde ve preparatlar (sv halde)
Zehirli madde ve preparatlar (sv halde)
. . . .
Da layc madde ve preparatlar (sv halde asitler) . . . .
Da layc madde ve preparatlar (kat halde asitler)
Patlama tehlikesi olan madde ve preparatlar (kat halde)
Ate i besleyici madde ve preparatlar (kat halde) . . . .
Kolay alevlenebilen madde ve preparatlar (kat halde)
Zehirli madde ve preparatlar (kat halde)
. . . .
S YANÜR ZEH RLENMELER VE LK YARDIM
GÜVENL
ÖNLEMLER
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
43
45
48
51
53
56
58
61
64
67
. . . . . . . . . . . . . 81
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
AVRUPA TOPLULU U ÜLKELER NDE KULLANILAN R SK KODLARI
ZEH R DANI MA MERKEZLER VE HASTANELER
TEHL KE VE KAZ SEMBOLLER
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
ENDÜSTR YEL TES SLERDE YANGIN GÜVENL
SA LI I VE
. . .
. . .
. .
. . .
. . .
. .
. .
. . .
. .
. . .
. .107
. . . . . . . . . . . . .117
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
3
MESLEK HASTALIKLARI
Genel Bilgiler
Meslek hastalklar tarihten önceki ça lardan bu yana
bilinmektedir. Ba ka bir deyimle yaplan i sonucu baz
hastalklarn meydana geldi i milattan önce de biliniyordu.
Örne in, Hipokrat i ile hastalk arasnda ili ki kurmu tu ancak
meslek hastal  sözcü ünü kullanmam t.
On altnc yüzylda Praselsus ve Agrcola, Orta Avrupa
madenlerinde görülen toz hastalklarn iyi tanmlam lar ve i
ten ileri geldi ini dü ünerek i çinin toz solumasn önlemek için
baz önlemler önermi lerdir. Ancak i ile hastalk arasnda ili ki
kurup hastalk nedenlerini i ile ili kili olarak inceleyen, ünlü
talyan i hekimi Bernardino Ramazzini olmu tur. Ramazzini
kendi çal malarndan edindi i bilgi ve deneyime dayanarak De
Morbis Artificum Diatriba adn ta yan meslek hastalklar
kitabn yazm tr.
Meslek hastalklar i çinin kendi çal ma çevresinde çe itli
zararl etkenlere maruz kalmas, ba ka bir deyi le i çinin i ine
sa lksz bir ekilde uymas sonucu meydana gelir. Bu duruma
göre i hekiminin meslek hastal n kolay ve do ru olarak
tanyp de erlendirmesi için hasta ile çevresini beraber
incelemesi ve dü ünmesi gerekir.
hekimi i çinin meslek
hastalklarndan her i dalnda olmamakla birlikte, ço u kez
korunabilece ini bilmelidir.
hekimi her meslek hastal nn
spesifik, patognomonik, klinik ve laboratuar belirtileri vermedi ini
hesaba katarak çal ma çevresindeki zararl etkenleri iyi
tanmaldr.
hekiminin, meslek hastal na yakalanm i çinin
hastal nn te his ve tedavisini güçle tirecek faktörleri de iyi
4
bilmesi gerekir.
Meslek Hastalklar, Sosyal Sigortalar Kanunu'nun onbirinci
maddesinde u ekilde tanmlanmaktadr:
Meslek Hastal , sigortalnn çal trld  i in niteli ine göre
tekrarlanan bir neden veya i in yürütüm ko ullar yüzünden
u rad  geçici veya sürekli hastalk, sakatlk veya ruhi arza
halidir.
4857 sayl
Kanunu nun 78. maddesi Çal ma ve Sosyal
Güvenlik Bakanl  nn a a daki hususlar ilgilendiren bir tüzük
(Sosyal Sigorta Sa lk lemleri Tüzü ü) hazrlamasn öngörür:
akazas ve meslek hastal  sonucu sürekli i görmezlik
hallerinin meslekte kazanma gücünü ne oranda azaltaca .
b- Sigortallarn hangi hallerde çal ma gücünün en az üçte
ikisini yitirmi ve hangi hallerde ba ka birinin sürekli bakmna
muhtaç durumda saylacaklar.
ce al trmann ne yoldan ve hangi esaslara göre
yaplaca  ve Sosyal Sigortalar Kanunu'nun 122. maddesinin
uygulanma biçimi ( e al trma Rehabilitasyon ile e anlamda).
d- Sigortal
saylacaklar.
i çilerin
hangi
hallerde
erken
ya lanm
e- Sosyal Sigortalar Kanunu'nun 129. maddesi gere ince
olu turulan Sosyal Sigortalar Yüksek Sa lk Kurulu'nun görevleri
ve çal ma ekilleri ve esaslar.
f- Hangi hastalklarn meslek hastal  saylaca  ve bu
hastalklarn i ten ayrldktan en geç ne kadar zaman sonra
meydana çkt  takdirde o i ten ileri gelmi kabul edilece i.
Hangi hastalklarn meslek hastal  oldu unu gösteren liste,
yukarda sözü edilen Sosyal Sigortalar Sa lk leri Tüzü ü' nün
sonuna eklenmi tir. Listede meslek hastal nn ad, hangi
i lerde görüldü ü, belirtileri ve yükümlülük süreleri açklanm tr.
Türkiye'de pek çok hastalk, meslek hastal  olarak yasa ile
belirlenmi tir. Fakat Sosyal Sigortalar Kurumunun kaytlarndan,
ilkemizde meslek hastalklarnn saysal ve nitelik bakmndan
5
çok az oldu u kansna varlabilir. Ancak son yllarda az da olsa
de i iklik olmu ve toz hastalklar d nda kalan baz hastalklar
da meslek hastal  olarak i lem görmeye ba lam tr.
Bugün bu geli melere ra men Türkiye, i lem gören meslek
hastal  çok az olan ülkeler arasndadr. Hemen belirtelim ki
mevcut rakamlar gerçe i yanstmaktan çok uzaktr ve gerçek
meslek hastal  skl  kaytlara geçenin birkaç mislidir. Bu
durum çe itli amaçlarla yürütülmü olan bilimsel ara trma
sonuçlarndan anla lmaktadr.
Biz burada meslek hastalklarn yukarda sözü edilen
tüzükteki sraya uyarak ele alaca z ancak, gruplandrmada
fazla ayrntya girmeden ülkemizde görülen ve görülmesi olas
hastalklar üzerinde durmay uygun bulmaktayz. nceleme sras
a a daki gibidir.
A) Kimyasal
hastalklar.
maddelerle
meydana
gelen
meslek
B) Mesleki deri hastalklar.
C) Pnömokonyozlar.
a- Silikoz,
b- Asbestoz,
c- Bisinoz.
D) Mesleki bula c hastalklar.
E) Fizik etkenlerle meydana gelen meslek hastalklar.
a- Gürültü sonucu i itme kayb ve vibrasyon hastalklar.
b- Hava basncndaki ani de i melerle meydana gelen
hastalklar.
c- Maden i leri nistagmusu.
6
K MYASAL MADDELERLE MEYDANA GELEN
MESLEK HASTALIKLARI
ARSEN K VE B LE KLER LE ZEH RLENMELER
A) Kaynak ve do ada bulunu u:
Arsenik çok eskiden beri bilinen bir metaldir. Bu eleman
do ada tek ba na az bulunur. Do ada bulunu u daha çok öteki
madenler iledir (bakr, kur un, çinko, altn cevherleri). Üretimi de
bu madenlerle beraber yaplr. Arsenik ço unlukla arsenik
trioksit (ASO3) eklinde elde edilir. Beyaz arsenik denilen bu
madde sanayide çok kullanlr. Bütün arsenik bile ikleri beyaz
arsenikten elde edilirler.
B) Endüstride kullanld  yerler:
*
Pestisit üretim ve kullanlmasnda (potasyum ve kur un
arseniyet).
*
Cam sanayiinde, renkli cam üretiminde ve mine i lerinde.
*
laç sanayiinde.
*
Ya l boya sanayiinde ( özellikle gemilerin su ile temas
eden ksmlarnn boyanmasnda).
*
Kimya sanayiinde arsenikli bile iklerin üretiminde.
*
Tabaklkta tüy ve kllarn temizlenmesinde.
*
Sülfürik asit üretiminde, içinde arsenik bulunan piritin
kavrulmas, ta nmas ve depolanmas srasnda.
*
Ala mlara sertli i ve sya direnci artrmak için %0,3-0,5
orannda katlr.
7
C) Metabolizma:
Arsenik
insann
normal
metabolizmasnn
temel
maddelerinden birisi olmad  halde do adaki yaygnl  nedeni
ile, vücuda gayet az miktarda alnr ve çkartlr. Vücuda giren
arseni in % 95-99 u önce eritrositlere girerek hemoglobinin
globulini ile birle ir ve 24 saat içinde bu eritrositleri terkeder.
Karaci er, akci er, dalak ve öteki dokularda yerle ir. Absorbe
edilen arseni in % 28 kadar idrarla ilk günde çkartlr. Onuncu
günde idrar ve d kda arsenik sfra yakla r. ki hafta sonra
deri, saç ve kemiklerde saptanr ve arsenik vücudun bu
bölümlerinde uzun süre kalabilir.
drarla çkartlan arsenik
miktar zehirlenmenin meydana çkarlmas için kesin indikatör
olarak kullanlamaz, çünkü vücutta yüksek seviyede arsenik
bulundu u halde, idrarla çkarlmad  tesbit edilmi tir.
D)
nsan sa l  üzerindeki etkisi:
Arseni in etkisi serum protininin sülfhidril gruplarnn arsenik
ile birle mesi eklinde olur. Bu kombinasyon ile hücre
metabolizmas bozulur, bu durum dola m bozukluklarna neden
olur. Arsenik hemoglobin ile de birle ir fakat hücre içerisindeki
potasyum-sodyum al veri inin bozulmas ve hemolize neden
olmas bakmndan önemlidir. Akut ve kronik zehirlenmeleri olur.
1- Akut zehirlenme:
Endüstride çok görülmez. Belirtiler zehirli madde absorbe
edildikten en az yarm saat sonra ortaya çkar. Bu ortaya çk
saatler sonra da olabilir. lk belirtiler a z kurulu u, yutmada
zorluk, kusma, iddetli karn a rs ve ishal eklinde kendini
gösterebilir. D k, kolerada oldu u gibi pirinç suyunu andrr.
Ba a rlar, kas zayfl  ve uur kayb, arseni in merkez sinir
sistemi üzerinde etkisi oldu unu gösterir. Merkezi sinir
sisteminin baz ksmlarnda ve görme sinirinde bozukluk
görülür.
2- Kronik zehirlenme:
Erken belirtiler; genel bir rahatszlk, karn ikayetleri, ka nt,
mafsal a rlar ve kilo kayb eklinde görülebilir. shal ve
8
kabzlk, nemli deri veya ödem görülebilir. Sinirsel olan belirtiler
ise uyu ukluk, karncalanma, yanma, titreme eklinde görülebilir.
E) Korunma:
*
yerinde arsenik tozu bulundurulmamaldr.
*
yeri zemini sürekli olarak slatlmaldr.
*
Havalandrmaya önem verilmeli,
kullanarak havalandrma yaplmaldr.
özellikle
çekici
*
Cilt ikayeti olanlar, periyodik muayenelerle sürekli
denetim altnda tutulmaldr.
*
çilere özel elbise verilmeli, ykanma ve temizlenme
kolaylklar sa lanmaldr.
*
yerinde sigara ve içki kullanlmamaldr.
F) Tedavi ve korunma:
Akut zehirlenmelerde a z yoluyla alnm sa, midenin
ykanmas ve kusturulmas gerekir. Antidot olarak BAL
(Britishantilevisit-Demercaprol) verilmelidir. lk 4 saat içinde
uygulanacak BAL tedavisi çok etkili olur. BAL'in %10'luk
solüsyonu adaleye zerkedilir (3-4 mg/kg dozda). Ayrca ilk iki
gün 6 saate bir, sonraki 10 gün günde iki defa a zdan efedrin
sülfat verilir. Karaci er korunmaldr.
Korunmada temel ilke i yerinde Arsenikli Hidrojen (Arsin)
olu masn önlemektir. Arsenikli hidrojen endüsride üretilip
kullanlan bir madde de ildir. Kimyasal olarak aktif olan
hidrojenin ve arsenik ve arsenikli ala mlar üzerinde etki
yapmas ile arsenik hidrojen meydana gelir. Örne in bir
i yerinde sülfürik asit veya klor asidi mevcut ise, ayn yerde
arsenik veya arsenik bile ikleri de varsa ve ala mlar sözü
edilen asitlerle temizleniyorsa, çevre havasnda arsin meydana
gelecek demektir. Arsin çok zehirli bir gaz olup, yeterli miktarda
solunumu ölümle sonuçlanabilir.
Titreme, susama, gö üs yanmas ilk görülen belirtilerdir.
Sarlk ikinci veya üçüncü gün ortaya çkar. Akci er ödemi de
9
skça görülen komplikasyonlardandr.
A r vakalarda kan nakli ve böbrek diyalizi yaplr. BAL
tedavisi az etkilidir.
Korunmada temel ilke i yerinde arsin olu masnn
önlenmesidir. E er çal ma ortamnda arsin olu mas
engellenemiyorsa, solunum maskesi kullanmak gerekir.
KADM YUM VE B LE KLER LE ZEH RLENMELER
Kadmiyum do ada serbest olarak çok az bulunur. Belli ba l
kayna  çinko ve kur un cevherleridir. Üretilen kadmiyumun
büyük bir bölümü çinko ve kur un üretimi srasnda ara madde
olarak elde edilir. Çinko cevheri % 0.2-4.5 kadmiyum içerir.
Kadmiyum beyaz mavimsi bir metal olup paslanmaya kar 
dayankldr. Çak ile kesilebilecek kadar yumu aktr. Havada
stlnca parlak alevle yanar ve sar-kahverengi CdO meydana
gelir. Kadmiyum organik ve inorganik asitlerde erir, suda erimez.
*
Akut zehirlenmelerin büyük bir ksm kaynak, pirinç lehimi
ve di er lehim i lerinde meydana gelir. Kadmiyum hava
etkilerine dayankl oldu u için büyük ölçüde elektrikli kaplama
i lerinde,
*
Çe itli metallerle
olu turulmasnda,
*
Cam
üretiminde,
10
sanayiinde
(nikel,
gümü ,
kullanlan
boya
bakr)
ve
*
Nükleer reaktörlerde nötron tutucu olarak,
*
Kuru bataryalarda katod olarak,
*
Uçak sanayiinin çe itli kollarnda kullanlr.
ala m
pigmentlerin
C) Metabolizma:
Kadmiyum vücuda a z ve solunum yoluyla girer. Solunum
yoluyla alnan kadmiyum buhar ve dumanlar böbrek, karaci er,
pankreas, tiroidde toplanr ve vücutta uzun süre kalr.
D)
Akut kadmiyum zehirlenmesi, kadmiyum kayna  ve lehim ile
kadmiyumun stlmas sonucu meydana gelen kadmiyum toz ve
dumannn solunmas sonucu meydana gelir. Zehirlenmenin ilk
saatlerinde hafif bo az yanmas d nda, i çiye i ini braktracak
ekilde belirtiler görülmez. Yine bu tip zehirlenmede, solunum
sistemi d nda ba ka organlarda de i iklik olmaz. Öksürük,
gö üs a rs ve nefes darl  ortaya çkar. Solunum sisteminde
de i iklikler üç a ama gösterir. Birinci a ama, solunum
sisteminde ödem husule gelmesi olup, yüksek konsantrasyona
maruz kalnd  zaman 4-48 saatte en yüksek seviyeye çkar.
Solunum sistemi ödemlidir ve solunum güçlü ü çekilir.
1- Akut zehirlenme:
lk belirtiler burun ve bo az bölgesinde kuruluk ve iritasyon
eklindedir. Daha sonra öksürük ortaya çkar ve a zda madeni
tat hissi olu ur. Sigara bu hissi artrr. lk belirtilerden 8-12 saat
sonra ürperti, ba a rs, bulant, kusma ve halsizlik görülür.
Hastada gribal enfeksiyona maruz kalm insan hali vardr.
2- Kronik zehirlenme:
Kronik zehirlenme, kadmiyumun oksit, toz, duman ve
kadmiyum sülfürün küçük miktarlarna uzun süre maruz kalnd 
takdirde meydana gelir. Kadmiyum bile iklerinin etkisi lokal
olabilir, örne in akci erde ve yukar solunum yollarnda anfizem
nedeni ile solunum güçlükleri ve burun içinde meydana gelen
de i iklikler sebebiyle koku almada güçlükler olu abilir.
E) Korunma:
e giri kontrolleri dikkatli uygulanmal ve adayn akci er,
karaci er ve böbreklerinin iyi çal r durumda oldu u saptanmal,
11
kan durumu da gözden geçirilmelidir. Böbrek ve solunum sistemi
üzerinde periyodik muayeneler özenle uygulanmaldr.
Çal ma çevresinde lokal ve genel havalandrma sistemleri
ile, havadaki kadmiyum konsantrasyonunu 0,2 mg/m3 ün ve
kadmiyum oksit miktarn da 0,1 mg/m3 ün altnda tutmaya
çal maldr.
çiler koruyucu elbise ile çal trlmal, üpheli durumlarda
solunum maskeleri kullanmalar için bu maskeler el altnda hazr
bulundurulmaldr.
yerinde yemek yenmesi yasaklanmal, i çinin i in sonunda
ykanp temizlenebilmesi için gerekli olanaklar sa lanmaldr.
Periyodik muayenelerde böbrek ve solunum sisteminde arza
saptananlar çal ma bölgesinden uzakla trlmaldr.
KROM VE B LE KLER LE ZEH RLENMELER
Krom beyaz, sert, nisbeten gevrek ve krlabilen bir metaldir.
Do ada serbest element halinde bulunmaz. Kromit (FeOCr2O3)
eklinde bulunur. Bu cevher krom oksitten ba ka, de i en
miktarlarda demir oksit, alüminyum oksit magnezyum oksit ve
silis içerir.
Di er bile iklerle beraber üç seri bile ik olu turur: ki de erli
krom bile ikleri, iki de erli krom içeren bile iklerdir (CrCl2, CrF2,
Cr2O3, CrCO3). Kuvvetli redüksiyon güçleri oldu undan dolay
kolaylkla okside olarak kromik bile iklerine dönü ürler. Bu
nedenle dayanksz bile iklerdir. Bazik reaksiyonlu bile iklerdir
ve sanayide az kullanlrlar. Üç de erli krom bile ikleri (CrCl3,
CrF3, CrO3) kromun dayankl bile iklerini olu tururlar ve
amfoterik reaksiyon verirler. Alt de erlikli krom bile ikleri
(kromatlar), asit kromik ve bundan olu an tuzlar (K2Cr2O3 ve
K2Cr2O7, dikromat, krom sülfat sanayide en çok kullanlan krom
bile ikleridir.
12
*
Krom çe itli metallerle ala m üretiminde kullanlr.
Çeli in sertli inin artrlmasnda ve paslanmaz hale
getirilmesinde önemli bir elementdir. Kobalt ve krom ala m
optik malzeme üretiminde kullanlr.
*
Krom elektrikli kaplama i lerinde geni ölçüde kullanlr.
Özellikle elektrolit olarak kromik asit önemlidir. Bu nedenle
kaplama tanklarnn yüzeyinde kromik asit buharlar her zaman
bulunabilir ve zararl olur.
*
Krom ya l boyalarn yapmnda paslanmay önleyici
madde olarak kullanlr,
*
Deri ve tabaklama i lerinde derinin terbiyesi için alt
de erli krom kullanlr, ancak proses sonunda üç de erli krom
bile ikleri de olu ur ve bu nedenle de sanayide dermatit çok sk
görülür.
*
Foto rafçlkta hassasla trc olarak kullanlr.
*
Seramik, lastik
üretiminde kullanlr.
ve
süsleme
sanayiinde
pigment
C) Metabolizma:
Alt de erli krom bile iklerinin biyolojik membranlardan
geçme özelli i üç de erli krom bile iklerine göre daha fazladr.
Solunum
sisteminde
absorbe
edilme
dereceleri
iyi
bilinmemektedir. Ancak vücutta en çok krom içeren organ
akci erdir. Çevre havasndaki krom bile iklerine maruz kalmak
akci erde bulunan krom miktarn artrmaktadr. Vücuda
enjeksiyon yoluyla verilen kromun, vücuttaki da l  de i iklik
gösterir. Dalak, böbrek ve karaci erde daha yüksek
konsantrasyonda bulunur. Krom kandan çabuk ayrlr ve dokuda
toplanr. Bu durumda vücuttaki krom miktar için plazma ve kan
seviyeleri iyi bir gösterge de ildir. Krom vücuttan idrar ve d k
ile atlr.
13
D)
Krom bile iklerinin insan sa l  üzerindeki etkisi daha çok
deri ve solunum sistemi üzerinde görülür. Deri üzerindeki etkisi
korozif reaksiyon, ülser ve ülseratif olmayan alerjik dematitler
eklindedir. Krom bile iklerine maruz kalnmas halinde korozif
etki ve bunun sonucu olarak da ülserle me ve krom delikleri
denilen tipik lezyon meydana gelir. Bunlar asit kromik sodyum,
potasyum kromat ve dikromatn deride kalmas sonucu, krom
iyonlarnn etkisi ile olu urlar. Bu lezyonlarn ortaya çkmas için
deride harabiyet meydana gelmi olmaldr. Kromun bir
karakteristi i olan krom delikleri, zmba ile delinmi gibi
muntazam bir görünümdedirler.
Krom ülserleri; trnak dipleri, elin üst ksmlar, bilek, ön kol ve
daha çok temasa açk olan vücut ksmlarnda meydana gelir.
Bu ülserlerin kemi e kadar derinle erek, kemik nekrozlarna
sebep olduklar bilinmektedir. Bu durumlarda Versenat merhemi
koruyucu olarak kullanlabilir. Solunum sistemi üzerindeki etkisi,
alt de erli krom bile i i içeren toz, duman ve sis teneffüs
edildi i takdirde solunum sistemi mukozasnda tahri , öksürük
ve nefes darl  görülür. Koku alma duygusu bozulmaz, a r
yoktur. Akut a amada burun aknt ve kanamas rahatszlk
veren belirtilerdir. Bile ik ile temas ortadan kalkarsa iyile me
kendili inden meydana gelir.
Kromatlarn akci er kanserine neden oldu u tezi ilk kez 1930'
larda, kromat üreten i yerlerinde çal an i çiler arasnda çok
fazla akci er kanseri görülmesi nedeni ile ortaya atlm tr. Elde
edilen istatistiki bilgiler kromatlarn akci er kanserine neden
oldu unu göstermektedir ve bu görü
genellikle kabul
görmektedir.
E) Korunma:
*
Krom ile ilgili her türlü i lemler, mümkün oldu u oranda
kapal sistem içinde yürütülmelidir.
*
Krom bile iklerinin toz, sis ve buharndan korunmak için,
kullanld  yerlerde iyi i leyen çekici havalandrma sistemine
14
ihtiyaç vardr. Özellikle kromik asit kullanlarak yaplan
kaplamalarda tanklarn üzerine aspirasyon davlumbazlar veya
tankn kenarlarna özel çekici havalardrma sistemi kurulmaldr.
Ayrca yardmc olarak genel havlandrmadan yararlanlmaldr.
*
yeri son derece temiz tutulmaldr.
*
çilere ki isel korunma arac olarak i elbisesi, lastik
eldiven ve çizme verilip, kullanmna özen gösterilmelidir.
*
çilerin temizli i için gerekenler yaplmal ve i ten sonra
ykanmalar sa lanmaldr.
*
Periyodik olarak ortam analizleri yaplmal ve elde edilen
de erler kyaslanarak gereken önlemler alnmaldr.
*
e giri muayenelerinde deri ve solunum yollar dikkatle
incelenerek,
tam
sa lkl
olmayanlar
krom
i lerinde
çal trlmamaldr. Bünyenin kroma kar  duyarl olup olmad 
ve alerji meydana gelip gelmeyece i de incelenmelidir.
*
Periyodik muayenelerle cilt dikkatle incelenmeli, krom
ülserasyonu veya ba langç belirtileri kontrol edilmelidir. Uzun
süre kroma maruz kalarak çal m olanlarn akci er kanseri
bakmndan kontrol altnda bulundurulmalar gerekmektedir.
Sa lk bakmndan e itim, i çinin kendini korumay ve ilk
belirtileri bilmesi son derece önemlidir.
KUR UN B LE KLER LE ZEH RLENMELER
Kur un, insanl n kullanmay ve i lemeyi ö rendikleri ilk
metaldir. M.Ö. 4000 yllarnda kullanld n gösteren kantlar
vardr. Romallarn kur unu boru ve kap kacak üretiminde
kullandklar bilinmektedir. Kullanmna ba lad ndan beri
kur un zehirlenmesi ile ilgili çok sayda çal ma yaplm
olmasna
kar n
hala
zehirlenme
olaylarna
skça
rastlanmaktadr.
Endüstride kur un zehirlenmesi iki ekilde meydana gelir.
1-
norganik bile iklere maruz kalmakla,
15
2-
Organik bile iklere maruz kalmakla.
Her iki ekildeki zehirlenme de meslek hastal  olarak
belirtilmi tir ve endüstride kullanld  yerler, insan sa l 
üzerine etkileri
büyük farkllklar gösterir. Bundan dolay
inorganik ve organik kur un bile iklerinin etkileri ayr ayr ele
alnarak incelenmektedir ancak özel olarak belirtilmedikçe
kur un zehirlenmesi tabiri, inorganik kur un zehirlenmesini ifade
etmektedir.
NORGAN K KUR UN B LE KLER LE ZEH RLENME
Yumu ak, kur uni renkli, a r ve çak ile kesilebilen,
dövülerek ekil verilebilen bir metaldir. Erime derecesi 327°C,
buharla ma ise 450°C dir. Toz ve duman sözkonusu
oldu unda, partiküller küçüldükçe oksitlenmesi kolayla r ve
zehirlilik derecesi artar. Saf metal kur un ile temas tehlikeli
de ildir fakat buhar ve kur un oksit tozlarnn solunulmas
tehlikelidir.
Do ada az fakat yaygn ekilde bulunur. Endüstri d nda da
kullanm sahas buldu u için içme suyunda ve besin
maddelerinin içinde de az miktarda da olsa bulunur. Bu yolla
insan vücuduna girer ve vücudun normal bir maddesi gibi
dü ünülür.
Kur unun ba lca kayna  PbS (kur un sülfür) dür. Bu
cevher genellikle gümü sülfür, bakr, arsenik, antimon, bizmut
ve kalay ile beraber bulunur. Ticari kur unun önemli bir bölümü
bu cevherden elde edilmektedir.
*
Sanayide;
a- Metal kur un olarak kur un boru, kur un tel, çat
malzemesi ve saçma üretiminde,
b- Kur un oksit ve kur un tetra oksit olarak, boya sanayii,
16
kauçuk sanayii ve akü üretiminde,
c- Kur un tuzlar olarak akü, lastik ve seramik sanayiinde
kullanlr. Bu kullanm alanlarna göre maruz kalnabilecek
i kollar;
*
Kur un cevherinin ocaktan çkarlmas, izabesi ve
ala mlarnn hazrlanmas, boru ve tel üretimi srasnda.
*
Kur un içeren ya l boyalarla boyanm
gemi
hurdalarnn kaynakla parçalanmas srasnda ve bu boyalarn
üretiminde.
*
Kur un lehim ve kur un kayna  yapm srasnda.
*
Lastik ve plastik sanayiinde.
*
Matbaaclkta.
norganik kur un vücuda sadece solunum ve sindirim yoluyla
girer. Sa lam deriden kur un nüfuzu olmaz.
A z yoluyla yani yiyecek ve içeceklerle alnan kur unun %6
sna tekabül eden bir miktar idrar ile çkarlr. Mideye giren
kur un ksa sürede kur un klorüre dönü ür ve sindirim yoluyla
alnan kur unun %90  genel dola ma geçmeden, karaci erden
safra yoluyla ba rsaklara atlarak d k ile çkarlr.
Solunum yoluyla alnan kur unun büyük bir bölümü solunum
sisteminin çe itli bölümlerinde tutularak depo edilir. Bir ksm
savunma sistemi tarafndan tutularak atlr ve bir ksm da
absorbe edilerek kana geçer. Solunum sisteminde depo edilen
miktar partiküllerin büyüklü üne, bile i in biyolojik svda erime
özelli ine ve solunum kapasitesine ba l olarak azalp ço alr.
Vücuttan atl yolu idrar ve d k iledir. Bunun yansra ter,
deri, saç ve trnak ile de küçük miktarlarda atlma meydana gelir.
Kur un zehirlenmesi genelde bir klinik hastalk olarak
tanmlanr. Zehirlenmelerde belirtilerin yansra laboratuvar test
sonuçlar da önemlidir. Di er bir önemli husus da hastalk
olu madkça kur un zehirlenmesi te hisinin koyulamayaca dr.
Kur un zehirlenmesi meslek hastal  olarak kabul edildi i
için, tazminat talebinde bulunan i çilere hak tannmas, klinik ve
17
laboratuvar bulgularnn birle tirilmesi neticesinde sa lanabilir.
Ancak bu bulgularn hangi a amasnda zehirlenmenin olu tu u
kabul edilerek meslek hastal  te hisi konulaca  tart ma
konusudur. Çünkü kur un zehirlenmesinin ayn a amalarnda,
ayn sonucu do uran klinik ve laboratuvar bulgularn saptamak
son derece güçtür. Ayn zamanda zehirlenme a amalarnn
snflandrlmasnda da büyük güçlükler çkmaktadr. Buna
ra men, kan kur un seviyesi ve klinik belirtiler arasndaki ili ki
gözönünde tutularak, a a daki gibi bir zehirlenme a ama
sralamas yaplabilir.
C) Te his:
Kur unun insan vücudu üzerindeki etkisi gözönüne alnarak
üç grup belirti aranr. Zehirlenmenin ilk ve geçici belirtileri,
zayflk, yorgunluk, ba , kas ve kemik a rlar, sindirim sistemi
ikayetleri, i tahszlk ve kabzlktr. Geçici olan bu ikayetlerin
yansra objektif belirti ise beniz sarl dr.
A r zehirlenme hallerinde ise, bu belirtilere ek olarak daha
a r ve artan ikayetlere neden olan a r sindirim sistemi
skntlar ve merkezi sinir sistemi bozuklu u belirtileri ortaya
çtar. Kronik zehirlenmelerde ise yukardaki bulgular daha
a rla maktadr.
D) Korunma:
Burada temel amaç kur un ve bile iklerinin solunum veya
sindirim yoluyla vücuda girmesinin önüne geçmektir.
1- Teknik korunma önlemleri:
*
kame: Burada olanaklar elverdi i ölçüde, kur un yerine
ayn i i görebilen ba ka maddelerin kullanlmas için özen
gösterilmelidir. Ancak kur unun temel madde olarak kullanld 
akü sanayii ve matbaaclkta bu önlemi uygulamak son derece
güçtür fakat boya sanayiinde kur un içeren boyalarda kur un
oksit yerine demir oksit, kur un oksit üstübeç yerine de çinko
oksit kullanlabilir.
*
18
Ayrma: Kur un i lerinde ayrma yöntemi, çok uygulanan
ve ba arl olan bir yöntemdir.
*
Kapal sistem uygulamas: Kur un buhar, duman ve
kur un eriyikleri ile çal lan i yerlerinde, madde kapal sistem
içine alnarak sa lk bakmnda korunma sa lanabilir ve madde
tekrar kullanlarak ekonomik yarar da sa lanabilir.
*
Havalandrma: Kur un ile çal lan i yerlerinde özellikle
çekici sistem kullanmak suretiyle, kur un buhar ve dumannn
çal ma ortamna yaylmas önlenebilir. Bu tip i yerlerinde genel
havalandrma sisteminin uygulanmas tavsiye edilmemektedir.
*
Ki isel korunma araçlar: norganik kur un sa lam cilt
yolu ile vücuda giremedi i için cilt koruyularna ve kimyasal
süzücü maskelere gerek yoktur. Ancak yüksek kur un
konsantrasyonu olan bir ortamda çal acak olanlarn solunum
maskesi kullanmalar uygun olur. yerinde sigara içilmemesi,
yemek yenmemesi ve ki isel temizli e önem verilmesi
gerekmektedir.
*
Kur un ile çal lan i yerinde, çevre havasndaki kur un
konsantrasyonunun periyodik olarak ölçülmesi ve maksimum
de erlerin altnda tutulmas gerekmektedir.
2- Tbbi korunma önlemleri:
* e giri muayeneleri: Kur una maruz kalacak ortamda
çal acak i çilerin i e giri muayenelerinde özellikle kan ve kan
yapc sistem incelenmeli, sinir sistemi ve böbrek fonksiyonlar
kontrol edilmelidir. Kur una duyarll  olanlar, alkolikler bu tip
i yerlerinde çal trlmamaldr.
* Periyodik muayeneler: Yürürlükte olan tüzük gere ince,
kur una maruz kalacak i çiler her üç ayda bir sa lk kontrolüne
tabi tutulmaldr. Bu kontrollerde kur un absorbsiyonunun erken
görülen klinik ve laboratuvar belirtileri aranr.
Bu test sonuçlar absorbsiyon oldu u hakknda bir fikir
olu turursa, i çinin kanndaki kur un seviyesinin tayini ve
aktivitesinin saptanmas ve idrarda kur un aranmas için tam
te ekküllü laboratuvar tetkikleri gereklidir.
19
E) Tedavi:
Çelatör maddelerin bulunmas ile kur un zehirlenmesinin
tedavisinde büyük a ama kaydedilmi tir. Tedavide bir çelatör
madde olan Etilen Diamin Tetraasetat n kalsiyum ve sodyum
tuzu olan Versenat kullanlr. Günlük doz 2 gr. dr ve damar
veya adale yolu ile verilir. Ancak çelatör maddelerin baz yan
etkileri oldu u tesbit edilmi tir, bu nedenle tedavi altnda
bulundurulanlar sürekli kontrol altnda tutulmaldr.
Kur un zehirlenmesinin tedavisi için genel bir ilkenin kabul
edilerek, uygulamann bu ilkeye göre yaplmas gerekir. Tedavi
emas hazrlanrken, zehirlenme sonucu olu an klinik tablonun
gözönünde bulundurulmas gerekir.
ORGAN K (ALK L) KUR UN B LE KLER LE ZEH RLENME
sa l  bakmndan önemli olan organik kur un bile ikleri
Tetraetil ve metil kur undur. Her iki bile ik de ya da erir.
Tetraetil kur un
sodyum kur un ala mnn kloretan ile
reaksiyonu girmesi sonucu elde edilir ve Türkiye'de yaygn
olarak kullanlmaktadr. Bilhassa akaryakta katk maddesi
olarak katlr. Bundan dolay yakt tanklarnn temizlenmesi ve
onarm srasnda dikkat edilmesi gerekmektedir.
Vücuda solunum, sindirim ve deri yolu ile girebilir. Metabolik
de i ikli e karaci erde u rar ve tetraetil kur un trietil kur una
dönü ür. Bu madde vücut svlarnda erir ve dola m sistemine
geçer, beyin hücrelerinde tahribata neden olur.
Yeter derecede kur un tetraetil bir defada absorbe edilirse
veya sürekli olarak az miktarlara maruz kalnarak zehirlenme
için yeterli miktarda birikim olursa zehirlenme meydana gelir.
Tetraetil kur unun kronik zehirlenmesi yoktur, akut zehirlenmesi
merkezi sinir sisteminin etkilenmesi biçimindedir.
A) Te his:
Zehirlenme genellikle spesifik olmayan belirtiler ile ba lar ve
20
hafif vakalarda ba langç belirtileri görülmeyebilir. Buna kar n
uzun süreli maruz kalma durumunda belirtiler a r ekilde ve
birdenbire kendini gösterir. Ön belirtiler uyku hali, titremeler,
endi e, kas spazmlar, hipertansiyondur. Sindirim sistemi
belirtileri olarak bulant, kusma ve ishal görülür. Hastada
halusinasyon, gülmeler ve gere inden fazla aktivite gözlenir.
B)
Korunma:
*
Üretildi i ve kullanld  yerlerde özellikle çekici sistem
havalandrma yaplmaldr.
*
Ki isel
edilmemelidir.
*
koruyucu
araçlarn
kullanlmas
ihmal
yeri temizli ine ve düzenine özen gösterilmelidir.
*
Sürekli olarak örnek almak suretiyle, i yeri havasndaki
tetraetil kur un seviyesi tesbit edilmelidir.
*
e giri muayenelerinde akl sa l  üzerinde titizlikle
durulmal ve alkol ba mls olanlar bu i lerde çal trlmamaldr.
*
Periyodik muayeneler en fazla üç ayda bir olmal ve
bilhassa idrarda kur un miktarnn tesbiti yaplmaldr.
N KEL B LE KLER LE ZEH RLENMELER
Nikel serbest olarak meteoritlerde ve çe itli maden
cevherlerinde kükürt, antimon veya arsenik ile beraber bulunur
ve dünyada üretimi ve tüketimi sürekli olarak artmaktadr.
Metalin en önemli kayna  pentalandit (NiFeS), nikelferröz
pyrotite (demir mineral) ve bakr mineral içeren sülfür
cevherleridir. Bunlarn yansra küçük miktarlarda kobalt,
selenyum, tellür, gümü , altn ve platin de bulunabilir. Nikelin
elde edilmesinde uygulanan yöntem cevherin yapsna ba ldr.
Örne in bakr nikel, konsantre cevherden nikel üretiminde, bakr
üretiminde uygulanan yöntem uygulanarak bakr nikel oksit
21
kar m elde edilir, daha sonra bakr nikel kar mna
dönü türülür. Bundan sonraki i lem Mond yöntemi ile nikel
karbonil ve nikel üretilmesi eklinde olmaktadr. Nikel gümü
beyaz bir metaldir ve yaprak, tel ve yuvarlak parçalar haline
getirilebilir.
*
Bakr, mangan, çinko, krom, demir ve molibden gibi
metallerle ala mlar hazrlanr. Paslanmaz olmas nedeni ile
kap-kacak üretiminde yaygn ekilde kullanlr.
*
Metal olarak elektrikli kaplamalarda,
*
Petrol ve ya hidrojenizasyonunda katalizör olarak,
*
Madeni para basmnda,
*
Plastik üretimi srasnda kimyasal sentezlerde katalizör
olarak.
C) Metabolizma:
Deriden absorbsiyonu olmaz, sindirim yolu ile absorbsiyonu
ise zor ve yava tr. A z yoluyla alnan nikel d k ile atlr, idrarla
çok az çkarlr. Vücutta en çok beyin ve kalpte birikir fakat
ara trmalar
vücudun
her
yerinde
bulunabilece ini
göstermektedir.
Nikel tuzlar ile sistemik zehirlenme görülmez, uzun süreli etki
altnda kalanlarda bulant, ba dönmesi ve kusma d nda a r
belirtiler saptanmam tr. Nikelin en önemli etkisi dermatitlere
neden olu udur. Meydana çkan belirtiler ve neden oldu u klinik
tablo maruz kalnan nikel bile i inin yapsna, aktivitesine ve
vücudun duyarll na ba ldr.
Nikel dermatiti metal ile temas halinde olu ur ve vücudun her
yerinde meydana gelebilir. Nikel ka nts en sk görülen
belirtidir. Dermatit genel olarak bir hafta kadar sürebilir ancak
kronik egzama ekline dönü mesi de sözkonusudur. Bu halde
deri belirtileri temas yerinin d nda da olu abilir. Bünyenin
nikele kar  duyarl oldu u genel olarak kabul görmektedir.
22
D) Korunma:
Metalik nikel ve nikel tuzlar ile temas eden i çiler için
ykanma ve temizlenme olanaklar sa lanmal ve mümkün
oldu unca cilt temas önlenmelidir. Bunun için ki isel
koruyuculara önem vermek gerekir. e giri muayenelerinde
özellikle cildin sa lkl olmasna dikkat edilmelidir. Periyodik
muayeneler srasnda nikel dermatiti saptanan i çilerin nikel ile
temaslarna son verilmeli ve tedaviye alnmaldr.
N KEL KARBON L LE ZEH RLENME
Nikel karbonil, metalik nikel ile CO in reaksiyona girmesi
sonucu meydana gelir ve bu reaksiyon, Mond yöntemi ile
metalik nikel üretimi srasnda olu ur. Bu duruma göre i çi, nikel
karbon ile metalik nikel üretimi srasnda maruz kalr.
Nikel karbonil çok uçucu bir svdr ve hava ile kar nca
patlayc bir kar m olu ur. Nikel karbonil, endüstride maruz
kalnabilecek nikel bile ikleri içinde en toksik olandr ve
buharna maruz kalanlarda belli baz patolojik de i iklikler ve
klinik belirtiler ortaya çkar. Solunum yolu mukozas çok etkilenir.
Varl nn anla lmas zordur çünkü belirgin bir kokusu yoktur ve
bu nedenle de tehlikeli olmaktadr.
Erken görülen belirtiler, ba a rs, bulant, kusma, ba
dönmesi eklindedir. Daha sonra ortaya çkan belirtiler ise çok
iddetli gö üs a rs ve öksürük, nefes darl dr.
Maruz
kaldktan yakla k 10 gün sonra da sindirim sistemi belirtileri
ortaya çkar.
Nikel karbonil yllardan beri akci er kanserinin nedeni olarak
görülmektedir. Özellikle ngiltere ve Galler deki rafinerilerde
çal anlarda bu kanser türüne skca rastlanmas, nikel ve nikel
karbonilin kanser nedeni oldu u fikrini ortaya koymu tur ancak
üretim yöntemlerindeki iyile tirme ile bunun önüne geçilmeye
çal lmaktadr.
23
B) Korunma:
Nikel karbonilin i yeri ortamna yaylmas yangn, patlama ve
zehirli etki göstermesi bakmndan tehlikelidir. Bu durumda
i yerinde ate bulundurulmamal ve i yeri havas nikel karbonil
bakmndan sürekli olarak kontrol edilmelidir. Nikel karbonilin
kanserojen oldu u gözönünde bulundurularak, kapal sistem
içine alnarak her türlü maruz kalabilme durumunun önlenmesi
gerekmektedir. Bunun yansra ki isel koruyucular dikkatle
kullanlmaldr.
C) Tedavi:
Hastalanan i çi i yerinden uzakla trlarak istirahate
sevkedilmelidir. En tehlikeli durum olan akci er ödeminin
önlenmesine çal lmaldr. Akut zehirlenme a r ise oksijen
verilmelidir.
KARBONMONOKS T ZEH RLENMES
Karbonmonoksit (CO) renksiz, kokusuz, tad hissi vermeyen
bir gaz olup, karbon içeren maddelerin tam olarak yanmamas
sonucu olu ur. Havadan biraz hafiftir ve suda erir. Normal s ve
atmosfer ko ullarnda (25 °C ve 1 atmosfer) kimyasal olarak
inertdir. Ancak yüksek sda reaktif olur ve redükleyici ajan
özelli ini kazanr. Hava ile kar m alev alc ve patlaycdr.
Karbonmonoksit kimyasal bo ucu gazlardan olup, i sa l 
ve genel toplum sa l  bakmndan tehlikelidir.
nsanlk, ate in kullanmna ba lad ndan bu yana
karbonmonoksit tehlikesine maruz kalm lardr. Özellikle
endüstrisin geli mesi ile birlikte bu tehlike daha da artm tr.
Ate olan her yerde karbonmonoksit tehlikesi vardr.
Karbonmonoksit
endüstride
hidrokarbonlarn
parsiyel
oksidasyonu ile meydana gelir, bu nedenle maruz kalnabilme
imkan çok geni tir.
24
Karbonmonoksite maruz kalnabilecek yerler:
*
Demir-çelik sanayiinde kok frnlar, yüksek
çelikhane, dökümhane ve izabe frnlar çevresi.
*
Hava gaz üretim kurulu lar çevresi.
*
Petrol rafinerileri.
*
Kömür madeni ocaklar.
*
Otomobil tamirhaneleri ve kapal garajlar.
Karbon monoksit metalurjide
redüksiyon ajan olarak kullanlr.
özellikle
nikel
frn,
üretiminde
B) Metabolizma:
Karbonmonoksit zehirlenmesinde önemli husus, kandaki
karboksihemoglobin seviyesidir. Bu seviyeyi etkileyen önemli
faktörler;
*
Solunan havadaki karbonmonoksit konsantrasyonu.
*
Maruz kalma süresi ve bu sürenin aktif veya istirahat
halinde geçmesi.
*
Vücutta endojen karbonmonoksit olu ma hz.
*
Kan basnc.
*
Karbonmonoksidin kan hemoglobini ile ba lanma oran.
Bu faktörlerle ilgili olarak baz açklamalar yapmakta fayda
vardr. Özellikle endojen karbonmonoksit kaynaklar hakknda
bilgi sahibi olmak gerekir.
Doku metabolizmasnn hayatiyetini sürdürebilmesi için
gerekli olan oksijen, solunum ve dola m sisteminin birlikte i lev
görmesi ile sa lanr. Bu i lemin olu turulmas ve
sürdürülebilmesi için havadaki oksijenin vücuda alnmas ve
çe itli dokulara ta nmas gerekir. Solunum yoluyla vücuda giren
karbonmonoksit kann oksijen ta ma kapasitesini azaltr. Bu
kapasite belli bir seviyenin altna inerse, karbonmonoksit kan
terkederek kaslara geçer ve burada yüksek miktarda
karbonmonoksit birikmesi olur. Bu birikimin kalp kaslarna da
sirayet etmesi hayati tehlike ta r.
25
Akut karbonmonoksit zehirlenmelerinin ba lca belirtileri, ba
a rs, ba dönmesi, gö üste sknt hissi ve bulantdr. Bacak
kaslarnda zayflk ve halsizlik hissedilir. Karbonmonoksit oran
arttkça önce beniz sararr, sonra pembele ir ve ileri a amada
uur kayb ba lar. Karbonmonoksite ksa süre maruz kalnd 
takdirde a r akut zehirlenmelerden kurtulma ans yüksektir ve
bir kaç saat içinde iyile me olabilir. yile me sonras genelde
kalc iz olmaz ancak baz durumlarda beyin fazla etkilenmi
olabilir ve bunun sonucu olarak sinirsel belirtiler kalc olabilir.
C) Korunma:
*
lemler karbonmonoksidin en az olu aca  biçimde
düzenlenmeli, olas karbonmonoksit birikimlerinin önlenmesi için
genel ve lokal ekzost havalandrma sa lanmaldr.
*
Gaz tesislerinin bakm dikkatle yaplmal, bu bakm
yaplrken kaçaklar iyi kontrol edilmeli ve durdurulmaldr.
*
Karbonmonoksit bakmndan çok tehlikeli olan yerlere
i çilerin süzücü veya hava maskesi kullanmalar sa lanmaldr.
*
Karbonmonoksit tehlikesi olan i yerlerinde sk sk bu
gazn deteksiyonu yaplp, i yeri havas iyice kontrol edilmelidir.
*
Tbbi korunma önlemi olarak i e giri muayenelerinde
anemisi, tiroid hastal , astm, kronik bron iti olanlar
karbonmonoksit sözkonusu olan i lere yerle tirilmemeli ve bu
i lerde çal trlmamaldr. Karbon monoksit zehirlenmelerinde ilk
yardm hizmeti son derece önemli oldu undan, üzerinde titizlikle
durulmaldr.
D) Tedavi:
CO e maruz kalan kimse acilen temiz havaya çkarlmaldr.
Solunum durmu ise solunum yollar kontrol edilerek açk oldu u
saptandktan sonra suni solunum ba latlmaldr. Kalp masaj
gerekli olabilir. Hastaya derhal oksijen takviyesiyle solunum
sisteminde olu abilecek enfeksiyonlar önlemek için antibiyotik
verilmelidir.
26
GALVANOTEKN K TES SLER NDEK
KAZALARDA LK YARDIM
AS TLER
(Örnek : H2SO4, HCl, HNO3)
A- Cilt: Krmzlk, i lik ve iltihap te ekkülü (Nitrik asitlere
kar  yakc iltihap, krom asitinde yara te ekkülü).
lk Yardm: Cilt bol su ile ykanarak asitin tesiri azaltlacak,
sonra kurulanp çok ince gazl bez ile sarlacak.
B- Gözler: Kzarklk, devaml gözya  ve pnarlarda i lik,
göz kapa nda kuvvetli yanma.
lk Yardm: Gözler hemen en az 10 dakika bol su ile
ykanmaldr. Kokainli göz damlas damlatn ve doktora gidin.
C- Solunum organlar: Asit buharlar ve gazlar yukar
solunum yoluna girince, bo azda yanmaya ve öksürü e neden
olur (Krom asidi grtlak zarn zedeler ve hatta perdesini
parçalar).
lk Yardm: Temiz hava ve sakin bir yer. Doktor yardm.
Kesinlikle suni tenefüs yaptrmayn.
D- Sindirim organlar: E er asitler yutulursa dudaklarda,
a zn içinde, yemek borusunda ve midede yanmalar belirir.
Yutkunma zorluklar, bo ulma alametleri, baygnlk, kusma ve
sonuçta kendini kaybetme.
lk Yardm: Bol miktarda süt, yumurta beyaz, yulaf ezmesi
verilir. Tuz katiyen yasaktr. Kusmaya, mide yrtlma tehlikesi
oldu undan te vik etmeyin. Acele olarak doktor ça rn.
27
YAKICI ALKAL LER
(Sodyum, Kalsiyum, Potasyum Hidroksitler)
A- Cilt: Kzarklk, i lik. Yanan ve derine tesir eden yaralar.
lk Yardm: Bol su ile alkalinin tesirini azaltacak ekilde
ykamak, sonra kurulayarak gazl bezle sarmak. Acil hallerde;
yemek sirkesine yar yarya su katlarak tahri noktasna
sürülmelidir.
B- Gözler: Kzarklk, ya arma ve pnarda i lik. Göz
kapa nda derine nüfuz etmi tahri lere de rastlanr.
lk Yardm: Gözler en az 10 dakika bol su ile ykanmaldr.
Acil hallerde hemen doktora gidilmelidir.
C- Solunum organlar: Alkali gaz ve buharlarn nefes alma
esnasnda üst solunum yolundan girerek ince derilerde yanma
hasl etmesi mümkündür. Öksürük ve grtlakta yanmalar olur.
lk Yardm: Scak, sakin bir ortamda bol temiz hava aldrn ve
doktor ça rn.
D- Sindirim organlar: E er alkaliler yutulduysa, a zda,
yemek borusu ve midede yanmalar olur. Kuvvetli yutkunma
sknts, bo ulma hissi, kusma ve baynlk kendini gösterir.
lk Yardm: Süt, yulaf ezmesi ve çi yumurta verilir. Mide
yrtlma tehlikesi oldu undan, hiçbir zaman kusmaya
zorlanmamaldr. Alkaliler asitlerden daha tehlikelidir, bu
sebeple acele olarak hastaneye ba vurmak gerekmektedir. Bu
tedbirler hemen her yakc madde için geçerlidir.
AMONYAK
A- Nefes alma esnasnda, Amonyak solunum yollarn
yakar ve ince derileri tahri eder. Kuvvetli hallerde ba dönmesi
ve grtlakta i lik ortaya çkar.
28
lk Yardm: Temiz hava ve mutlak istirahat, mümkünse
oksijen vermek ve doktor ça rmak. KES NL KLE SUN
TENEFFÜS YAPTIRMAYIN.
B- Göze olan tesirler halinde, göz hemen bol su ile
ykanmal ve acele olarak bir göz doktoruna ba vurulmaldr.
GEÇ KALINIRSA GÖRME KAB L YET KAYBED L R.
C- Yutma halinde, süt, yulaf ezmesi ve çi yumurta verilir.
Mide yrtlma tehlikesi oldu undan, hiçbir zaman kusmaya
zorlanmamaldr. Alkaliler asitlerden daha tehlikelidir, bu sebeple
acele olarak hastaneye ba vurmak gerekmektedir. Bu tedbirler
hemen her yakc madde için geçerlidir.
ARSEN K
Arsenik, önce szlamayan derin yaralar açar, sinir ve kanda
zehirlenmeler, arsenik yutulursa bir kaç saat içinde a zda
madeni bir tad, kuruma, yanma ve baylma, devamnda halsizlik,
kusma, karn a rs ve baygnlk.
lk Yardm: E er ahs kendini biliyorsa kusturun, süt, yulaf
ezmesi, yumurta ak verin ve acele olarak doktor ça rn.
BENZ N
Benzin sersemleten, cildi ve solunum giri yollarn yakan bir
maddedir. Ekseri solunum yollarndan vücuda girer, ba
dönmesi, ba a rs, sarho luk, baygnlk, yakc öksürük,
titreme, kramp, kendini kaybetme, nefesin benzin kokmas gibi
belirtileri olur.
lk Yardm: Temiz havaya çkmak, elbiseler benzin
kokuyorsa çkarmak, mümkünse oksijen vermek, nefes
alamama halinde suni teneffüs yaptrmak. Yutupta kendini
kaybetme halinde kusturmak ve acele doktor ça rmak.
29
BENZOL
Benzol yaylnca sinir sistemine tesir eder. Nefes alma
yoluyla kan zehirler. Belirtileri: Sarho luk, kusma, ba n
a rla mas, yüz kzarmas, kramp, kendini kaybetmek ve
nefesin benzol kokmas.
lk Yardm: Temiz havaya çkmak, elbiseler benzin
kokuyorsa çkarmak, mümkünse oksijen vermek, nefes
alamama halinde suni teneffüs yaptrmak ve acele doktor
ça rmak.
KARBON OKS TLER N ANORGAN K B LE KLER
(Trikloretilen, Perkloretilen)
Bu bile ikler yakc ve yaylcdr. Bunlar ekseri kuvvetli
karaci er zehirleridir. Kan dola m ve solunum zorlanr.
Belirtileri: Sarho luk, adale sertle mesi, nabzn zayflamas,
devaml krmz lekeler, nefes zorlu u, kuvvetli sersemlik, kalp
ve nefes darl .
lk Yardm: Temiz hava, sükunet ve scak. Elbiseler çkarlp
bir örtü ile örtmek, elleri ve ayaklar ovmak ve frçalamak gerekir.
Nefes alamama halinde suni tenefüs yaptrlmal mümkünse
oksijen verilmeli ve acele doktor ça rmaldr.
S YANÜR
a- Nefes yoluyla giren çok miktarda siyanür ani ölüme
neden olur. Nefes alma esnasnda grtlakta yanma, soluma
zorlu u, ba a rs, baygnlk, kusma, kollarda kramp, kpkrmz
bir yüz ve halsizlik görülür. (0,2 0,3 ppm/m³)
lk Yardm: Soluma zorlu unda suni teneffüs yaptrn ve
hemen doktor ça rn.
b- Cilde temasta kuvvetli terleme.
30
lk Yardm: Temas yeri derhal bol su ile ykanmaldr. Soluma
zorlu unda suni teneffüs yaptrn ve hemen doktor ça rn.
c- Yutulmas halinde siyanür ani ölüme neden olur.
Nefes alma esnasnda grtlakta yanma, soluma zorlu u, ba
a rs, baygnlk, kusma, kollarda kramp, kpkrmz bir yüz ve
halsizlik görülür.
lk Yardm: Uyank tutarak kusturmaya çal lmaldr. Soluma
zorlu unda suni teneffüs yaptrn ve hemen doktor ça rn.
KLOR
Klor bütün giri yollarndaki derileri tahri eder, solunum
yoluyla vücuda girince devaml gözya , yakc öksürük,
nefessizlik, kramp, bo ulma ve gö üste sk ma hissedilir. Bol
miktarda alnan klor ci erde su toplanmasna neden olur.
lk Yardm: Elbiseler klor kokuyorsa çkarlmal, temiz hava,
scak ve sakin bir yerde istirahat. KES NL KLE SUN
TENEFFÜS YAPTIRILMAZ.
N TRO GAZLARI
Nitro gazlar, nitrik asitle çal malarda hasl olan kahverengi
veya krmz gazlar olup hayati tehlike arzeder. Bunlar nefes
almay zorla trr ve nefes yollarn tahri eder. Öksürük, ba
a rs ve kusma yapar. Ancak bir saat sonra nefessizlik,
baygnlk ve ci erde öldürücü su toplanmas olur. Bazen hemen
kramplar, dü me ve nefessizlik görülür.
lk Yardm: Temiz hava, scak ve sakin yer ve mutlak
istirahat. Sv bir ey içirmeyin, doktora götürün. KES NL KLE
SUN TENEFFÜS YAPTIRILMAZ.
31
KUR UN TUZLARI
Genellikle toz veya gaz halinde alnr. Büyük miktarda
yutmalarda ani zehirlenmelere neden olur.
lk Yardm: Kusturularak süt verilmeli ve doktor ça rmaldr.
CIVALI B LE KLER
Bunlar yutulunca kana kar arak baygnlk, kusma, yanma,
böbreklerde tahri husule getirir. Genellikle gaz veya toz olarak
alnr ve yava zehirlenme görülür.
BAKIR SÜLFAT (Gözta )
Yutulursa ye il, mavi renkli kusmalar, salya akmas, grtlakta
yanma görülür. Daha sonra baylma ve dola m bozukluklar
görülür.
FLUX AS D
Kuvvetli bir asittir. Cilt ve ince deriyi yakarak derine iner ve
çok ac veren yaralar açar.
lk Yardm: Yaray bol su ile ykayn. Acele olarak tbbi
müdahale yaptrn.
32
GALVAN K AS TLER NE KAR I
KORUYUCU TEDB RLER
Galvano tesislerinde çal an tüm i çiler tarafndan bilinmesi zorunlu
olan yararl bilgiler:
1.
Deri hastalklar:
Galvano tesislerinde çal anlar ve buna yakn faaliyetlerde
bulunanlar tehdit eden deri hastalklarndan saknmann ilk yolu
deri temizli ine önem vermektir. Bundan dolay, i e ba lamadan
önce temizleyici maddelerle ykanan ellere koruyucu çal ma
merhemi ve deri temizleme kremi haline getirilmi ya lar yeter
derecede sürülmelidir. Ellerdeki, kollarn alt ksmlarndaki yara,
kesik ve çatlaklar, i e ba lamadan önce yakc maddelerin
tesirlerini önleyecek ekilde sarlmaldr. Korunma tedbiri
alnmadan (örne in eldivensiz) elleri banyolara veya sv
maddelere sokmak, kar trmak, banyoya dü en bir eyi
çkarmak icabederse, muhakkak mekanik aletlerden (kanca,
kürek, çengel vs.) faydalanmak, gerekti inde deliksiz, sa lam
lastik eldivenlerle elleri banyoya sokmak gerekmektedir.
Krom banyolarnn çözücü maddelerinden sçrayan damlalar,
elbiseleri deler ve deride yaralara, çbanlara neden olur. Hemen
yarann temizli i yaptrlmal ve daha tehlikeli yanmalara neden
olabilecek sçramalardan korunmaldr.
2. ÇALI MA YERLER NDE S GARA ÇMEK, TÜTÜN VE
SAKIZ Ç NEMEK, YEMEK YEMEK ÇOK TEHL KEL D R.
3. Çal ma esnasnda koruyucu elbise, gözlük, tozluk,
eldiven ve nefes koruma cihazlar kullanlmaldr.
4.
Svya de ecek
ve svy emerek cilde zararl olacak
33
uzun kollu elbiselerle çal mamak gerekmektedir.
yerindeki teçhizattaki eksiklikler ve arzalar (örne in
havalandrma, çekme vs.) derhal idareye haber verilmeli ve
onarm süratle yaptrlmaldr.
5. Banyolarn kurulmasn muhakkak tam yetkili ki ilerin
yapmas gerekmektedir.
ASLA AS T ÜZER NE SU DÖKÜLMEMEL D R! Sçrama
yapar, yüzü, gözü veya cildi yakar. Su içerisine asit yava yava
dökülmelidir. Bilhassa sülfürik asidin derecesini dü ürmek için
su ilave edildi i zaman, kendili inden ortaya çkan hararet çok
tehlikelidir.
YAKICI ALKAL K KARI IMLARIN KARI TIRILMASINDA
madeni boru de il, tahta çubuklar kullann. Yakc alkalileri
küçük parçalar halinde banyoya atn.
Kat maddeleri küçültürken, ezerken muhakkak surette gözlük
ve nefes koruyucu cihazlar kullann.
6.
parçalarn banyolara koyarken mümkün olabilecek
tehlikelere kar  bilgi sahibi olun.
7.
Kullanlmayan siyanür banyolarnn üstünü örtün.
8. Bir banyoyu veya banyonun bir ksmn bo altaca nz
zaman, hiçbir ekilde içerisinde zararl kar m ve zehirli gaz
kalmayacak ekilde bol su ile ykayn.
9. Banyolarn bo altlmas muhakkak
ahslarn nezareti altnda yaplmaldr.
surette
yetkili
10. Hiç bir zaman siyanür tuzlarn ve elektrolitlerini asit
banyolar ile veya asitli temizleme suyu ile bir araya getirmeyin.
11. Asitlerin doldurulmasnda evvelve hazrlanm aletleri
kullann ve asit galonlarn itina ile sevkedin, doldurma ve
bo altma i lemi hiçbir zaman emerek yaplmamaldr.
12. Bir galvanoteknik i çisi olarak, her an olu abilecek
yaralanma, zehirlenmelere kar  ilk yardm tedbirlerini ö renin.
Beraber çal t nz arkada larnzn ö renmesinde de yardmc
34
olun.
13. Banyolarn iç ksmlarnn temizlenmesi esnasnda çok
zehirli gazlar hasl olabilir. Bu banyolarn temizlenmesi i leminin
ancak emniyet tedbirleri alndktan sonra ve yetkili ki ilerin
nezareti altnda yaplmas gerekmektedir.
14. Zor nefes alma, bulant hissedersen temiz hava almaya
çkn ve çal ma çevresini havalandrn.
15. Bilhassa nefessiz kalma, kusma ve benzeri arazlarn
hissedilmesi durumunda hemen yetkililere haber verin ve
doktora görünün.
PATLAMA TEHL KES OLAN MADDE VE PREPARATLAR
(Sv halde)
Örnek: Etilnitrit, Etilnitrat.
Özellikler: Bu svlar stld nda veya azck vurulup
sürtünmeye tabi tutuldu unda, ayrca stlmadan bile
patlayabilirler. Bu da svnn son derece hzl bozunmasndan ve
ayn zamanda fazla miktarda gaz te ekkülünden olur.
Bu gruba giren baz maddeler ayrca shhate zararl olup, cildi
ciddi ekilde etkilerler.
A) Emniyetle ilgili genel tavsiyeler:
*
Patlama tehlikesi olan maddelerle emin bir ekilde
çal abilmek için bunlarn yangn ve patlama tehlikesi hakknda
bilgi sahibi olmak, hem de bu svlarn kendilerine has baz
özelliklerini bilmek gerekmektedir.
*
Patlama tehlikesi olan svlarn bulundu u yerlerde dikkat
edilmesi gereken en mühim ey, o yerin iyice havalandrlmas
ve i ba nda temizli e önem verilmesidir. yerinde elektrostatik
yüklemelere kar  alnan tedbirlerin arzal olmamalarna ve
elektrik cihazlar, açk alev gibi kvlcm veya s kayna 
olabilecek
hiçbir
eyin
çal t nz
yerin
yaknnda
bulunmamasna dikkat edin.
35
*
ba ndaki dikkat ve yasak i aretlerine, sandk, kutu ve
kaplarn üzerindeki dikkat ve tehlike i aretlerine ve emniyetle
ilgili tavsiyelere uyun.
*
Bu svlarla çal rken daima giyilmesi ve taklmas
gereken
- Alev kapmaz, antistatik koruyucu elbise veya önlük,
- Tam koruyucu gözlük veya koruyucu yüz siperi,
- Szdrmaz eldiven,
- Çuha veya deri ayakkab,
- Gereken filtre ve nefes maskesi, gibi vücudu koruyucu
araçlar kullann.
*
ten sonra daima ellerinizi su ve sabunla ykayn.
*
ve depo mahallerinde sigara içmeyin, alkol yasa na
riayet edin, ve açkta yiyecek maddeleri brakmayn.
B) Bu maddelerle nasl çal lr?
*
Patlama tehlikesi olan svlar mümkünse sadece
krlmaz kaplarda muhafaza edin. Kab dikkatli kullanp itmekten
ve darbeden saknn. Kaplar sürüklemeyip ta yn. Çal t nz
yerde sonras için yedek madde bulundurmayn. Bu maddeler
çal t nz yerde asla uzun müddet kalmamaldr. Krlma
tehlikesi daha az oldu undan dolay plastik kaplar cam
kaplardan daha güvenlidir. Kirli kaplar çal t nz yere
getirmeden önce temizleyin.
*
Ufak, krlabilir i eleri daima, kulplu plastik kova gibi
uygun kaplara koyarak ta yn.
*
çinde patlama tehlikesi olan svlar bulunan kaplarn
says çok ise, smsk ve szdrmaz ekilde kapal vaziyette, i
mahallinden ayr, serin ve iyi havalanan bir yerde kilitli olarak
muhafaza edin. Kolayca alevlenebilen malzeme, patlayc
maddeler, kendi kendine alevlenebilen ve ate i besleyici
maddeler ayn yerde depo edilemez.
*
Çal t nz yerde hiçbir zaman açk kap brakmayn. Bu
gibi kaplar güne ten ve di er s kaynaklarndan koruyun.
36
Kapal ve topra a ba lanm cihazlarla ve etkili bir ekilde
i leyen bir emme tertibat altnda çal n. Tesisleri ve yerleri
daima temiz tutun, elektrikli süpürge kullanmayn.
*
Boru, kap ve iletici tesisler tamir edilmeden önce
bo altlmal ve temizlenmelidirler. Tamirden sonra hareket eden
takmlar üzerindeki vida, takoz, somun gibi parçalar tekrar
gev emeyecek hale getirmeye dikkat edin. Kullanm oldu unuz
aletleri ortalkta brakmayn.
*
Svy bir kaptan ba ka bir kaba aktarrken, svnn
lüzumsuz yere etrafa saçlmamasna, kabn devrilmemesine ve
sürtünmemesine dikkat edin. Kullanaca nz kaplar tertemiz
olmaldr. Kabn üstündeki yaz ile içindeki maddenin
uygunlu unu kontrol edin.
*
Ba ka maddelerle kar m yaparken, istenmeyen kimyevi
geli melere yol açmamak için maddeleri gereken sra ve
miktarlarda ilave etmeye dikkat edin. Önünüzdeki maddelerin,
gerçekten istenen maddeler olup olmad n kontrol edin. Yanl
madde kullanm büyük kazalara yol açabilir.
*
Su yollarnda yangn ve patlama tehlikesine sebep
olmamak için bu maddelerin kanalizasyona ula trlmalar
yasaktr.
*
Sv maddeler kabndan dökülür ise dikkat ve itina ile
toplayn ve bu i leri yaparken mutlaka szdrmaz eldiven ve
koruyucu gözlük kullann.
*
Bu maddelerin cilt, göz ve elbiseleriniz ile do rudan
do ruya temasndan kaçnn. Elbiseniz böyle bir madde ile
slanrsa derhal çkarn, çünkü slak elbise patlama ve yangn
tehlikesini büyütür. Sokak elbiseleri ile i elbiselerinizi ayr ayr
yerlerde muhafaza edin.
C)
lk yardm hakknda tavsiyeler:
*
Cilde temas ederse derhal bol su ile ykayp gev ek bir
sarg yapn. Göze kaçarsa göz kapaklarn iyice açp birkaç
dakika müddetle akar su ile ykayp ondan sonra derhal göz
37
doktoruna gidin.
*
Bir yeriniz yanarsa derhal ve ac yok oluncaya kadar
so uk su ile ykayn. Yüz ve göz yanklarn sarmayn. Derhal
doktora gidin.
ATE BESLEY C MADDE VE PREPARATLAR (Sv halde)
Örnek: Dumanl Nitrat Asidi (Kezzap), Krom Sülfat Asidi, Hidrojen Peroksit.
Özellikler: Bu sv maddelerin kendileri yanmazlar. Fakat
yanabilen maddelerle birlikte bulunduklarnda oksijen gaz
serbest brakrlar ve bu arada öyle iddetli bir reaksiyon olu ur
ki, bu yanabilen maddeleri ba ka bir alevlenme kayna 
olmakszn dahi alevlendirir ve yangn durumunda da bu sebeple
yangn kuvvetlendirirler. Kolay alevlenebilir svlarla bir araya
geldiklerinde meydana gelen reaksiyon son derece iddetli
olabilir.
Ate i besleyici sv maddelerle emin bir ekilde çal abilmek
için gerek bu maddelerin, yanabilen maddelerle temas
ettiklerinde meydana gelen tehlikeyi, gerekse bu maddelerin
baz da layc özelliklerini tanmak arttr. Kendi emniyetiniz için
a a daki tavsiyelere önem verin.
*
Ate i besleyici sv maddelerle emniyetli bir ekilde
çal abilmek için dikkat edilmesi gereken en mühim ey, bu
maddelerin yanabilen malzeme ile temasn kati surette
önlemektir. Bu sebepten intizam ve temizlik çok önemlidir.
Elbiselerinizin ate i besleyici sv maddelerle temas etmelerini
önlemeye bakn. Çal t nz yerin yaknnda odun, ka t ve
benzerleriyle, yanabilen maddelerin bulunmamasna özen
gösterin. Yerlerin ve dö emenin temiz olmasna dikkat edin.
*
ilgili tavsiyelere uyun.
38
*
gereken
*
ten sonra daima ellerinizi su ve sabunla ykayn.
*
ve depo mahallerinde sigara içmeyin, alkol yasa na
riayet edin ve açkta yiyecek maddeleri brakmayn.
*
Sv maddeleri yalnzca bu svlara mahsus kaplara
koyun. Krlma tehlikesi bir yana braklrsa ta , porselen veya
cam kaplar bu i e en uygun kaplardr. Dayankl plastik kaplar
da kullanlabilir.
*
*
Kaplar iyice ve szdrmaz ekilde kapanm olarak, iyi
havalandrlan bir yerde muhafaza edilmelidir. Kaplarn %95'den
fazla dolu olmamasna dikkat edin. Bir kaptan sv aldysanz,
onu tekrar ayn kaba koymayn.
*
*
Boru, kap ve iletici tesisler tamir edilmeden önce
bo altlmal ve temizlenmelidirler. Tamirden sonra hareket eden
takmlar üzerindeki vida, takoz, somun gibi parçalar tekrar
gev emeyecek hale getirmeye dikkat edin. Kullanm oldu unuz
aletleri ortalkta brakmayn.
*
39
lüzumsuz yere etrafa saçlmamasna, kabn devrilmemesine ve
sürtünmemesine dikkat edin. Kullanaca nz kaplar tertemiz
olmaldr. Kabn üstündeki yaz ile içindeki maddenin
uygunlu unu kontrol edin.
*
*
yasaktr.
*
*
slanrsa derhal çkarnz, çünkü slak elbise patlama ve yangn
C)
*
doktoruna gidin.
*
Buhar teneffüs etti iniz takdirde temiz havaya çkn ve
doktora gidin.
*
doktora gidin.
40
KOLAY ALEVLENEB LEN MADDE VE PREPARATLAR
(Alevlenme noktas 21°C nin altnda olan
ve su ile kar trlamayan sv maddeler)
Örnek: Eter, sirke esteri, heptan, heksan, toluol.
Özellikler: Bu maddeler umumiyetle sudan daha hafif olup
oda ssnda kolayca uçar. Buharlar umumiyetle havadan daha
a r olup, hava ile birlikte patlayabilen bir gaz kar m meydana
getirir. Bu maddeler cildin üzerine uyu turucu ve kurutucu bir
tesir gösterir. Bu maddeler ço u zaman plastik malzemeleri
bozar. Hasarl aletler ise kaza tehlikesini artrr.
Kolayca alevlenebilen sv maddelerle emin bir ekilde
çal abilmek için, hem yangn ve patlama tehlikesini,hem de bu
maddelerin kendilerine has özelliklerini tanmak arttr. Kendi
emniyetiniz icab a a daki tavsiyelere önem verin.
*
çinde kolay alevlenebilen bir sv madde bulunan
yerlerde en mühim ey, i ba nda temizli e son derece önem
vermek ve o yerin iyice havalandrlmasna dikkat etmektir.
yerinde elektrostatik yüklemeler kar  alnan tedbirlerin hasarl
olmamasna ve elektrik cihazlar, açk alev gibi kvlcm veya s
kayna  olabilecek hiçbir eyin çal t nz yerin yaknnda
*
ba nda dikkat ve yasak i aretlerine, sandk, kutu ve
ilgili tavsiyelere riayet edin.
*
Mevcut teknik korunma tesislerinden faydalann.
*
gereken;
41
*
Kolayca alevlenebilen svlar mümkünse yalnz bu i e
uygun krlmaz kaplara koyun. Çal t nz yerde daha sonras
için yedek sv madde bulundurmayn. Krlma tehlikesinden
dolay madeni kaplar cam kaplara göre daha uygundur. Plastik
kaplar yangn durumunda tehlikeyi artrr.
*
*
*
lüzumsuz yere buharla mas ve etrafa saçlmamas için ak
yüksekli inin çok az olmasna dikkat edin. Buhar çkarsa emme
cihaz veya nefes maskesi kullann.
*
*
yasaktr.
*
toplayn. Bu i leri yaparken mutlaka szdrmaz eldiven ve
*
42
C)
*
dakika müddetle akar su ile ykayn, sonra derhal göz doktoruna
gidin.
*
Böyle bir sv maddeyi yuttu unuz takdirde, süt ve alkol
d nda bir içecekten bol miktarda için. Kusmaktan kaçnn.
*
Buhar teneffüs etti iniz takdirde temiz havaya çkn ve
doktora gidin.
*
doktora gidin.
ALEVLENEN MADDE VE PREPARATLAR
(Alevlenme noktas 21 - 55°C arasnda bulunan
ve su ile kar trlamayan svlar)
Örnek: Etilglikolasetat, dipenten, sirke asidi amilesteri, terebentin ya .
Özellikler: Bu maddeler umumiyetle sudan daha hafif olup
oda scakl nda ksmen uçucudur. Buharlar genellikle havadan
a r olup, alevlenme noktasnn üzerinde hava ile patlama
tehlikesi olan bir kar m meydana getirir. Baz maddelerin cilt
üzerinde uyu turucu ve kurutucu etkisi olur.
Alevlenebilir svlarla güvenli bir ekilde çal abilmek için,
hem yangn ve patlama tehlikesini, hem de bu maddelerin
kendilerine has özelliklerini tanmak arttr. Kendi emniyetiniz
icab a a daki tavsiyelere önem verin.
*
çinde alevlenebilir bir sv madde bulunan yerlerde en
mühim ey, i ba nda temizli e son derece önem vermek ve o
yerin iyice havalandrlmasna dikkat etmektir.
yerinde
43
elektrostatik yüklemeler kar  alnan tedbirlerin hasarl
*
*
Mevcut teknik korunma tesislerinden faydalann.
*
gereken;
*
Alevlenebilir sv maddeleri mümkünse yalnz bu i e
*
*
*
cihaz ve ya nefes maskesi kullannz.
44
*
*
yasaktr.
*
*
C)
*
doktoruna gidin.
*
*
Buhar teneffüs etti iniz takdirde temiz havaya çkn.
*
doktora gidin.
ZOR ALEVLEN R MADDE VE PREPARATLAR
(Alevlenme noktas 55 - 100°C arasnda bulunan
ve su ile kar trlamayan sv maddeler)
Örnek: Asit sirke esteri, butilglikol, o-toluidin, dizel yakt.
45
Özellikler: Bu maddeler umumiyetle sudan daha hafif olup s
yükseldi inde ksmen uçucu olur. Buharlar genellikle havadan
a r olup, alevlenme noktasnn üzerinde hava ile patlama
tehlikesi olan bir kar m meydana getirir. Bundan ba ka bu
maddelerin bazlar cildi kurutur veya da layc olur. Plastik
maddeleri genellikle bozar. Hasarl ve arzal aletler ve zemin
kaza tehlikesini artrr.
Zor alevlenir svlarla güvenli bir ekilde çal abilmek için,
hem yangn ve patlama tehlikesini, hem de bu maddelerin
*
çinde zor alevlenebilir bir sv madde bulunan yerlerde
en mühim ey, i ba nda temizli e son derece önem vermek ve
o yerin iyice havalandrlmasna dikkat etmektir.
yerinde
kullanlan tedbirlerin, svlarn rastgele dökülmesinden meydana
gelmi arzalar olmamasna ve elektrik cihazlar, açk alev gibi
kvlcm veya s kayna  olabilecek hiçbir eyin, çal t nz
yerin yaknnda bulunmamasna dikkat edin.
*
*
Mevcut teknik korunma tesislerinden faydalann. Bu
tesisler sizi yanklardan ve shhatinize gelebilecek zararlardan
korur.
*
Kapa  olan kaplar kapatn,
*
Yalnz kvlcm sçratmayan,çözücülere kar  dayankl
aletler kullann,
*
Emme tertibatnn verimli bir ekilde i leyip i lemedi ini
kontrol edin,
*
Svy bir kaptan bo altrken veya bir ba ka kaba iletirken
gerekli aletleri kullann,
46
*
Elektrikli cihazlardan sadece bu i için gerekli olanlarn
kullann.
*
gereken;
*
Zor alevlenebilir sv maddeleri mümkünse yalnz bu i e
*
*
*
*
*
47
yasaktr.
*
koruyucu gözlük kullan.
*
C)
*
Cilde temas ederse derhal bol su ve sabun ile ykayn.
*
Göze kaçarsa göz kapaklarn iyice açp birkaç dakika
müddetle akar su ile ykayp ondan sonra derhal göz doktoruna
gidin.
*
*
*
doktora gidin.
KOLAY ALEVLENEB L R MADDE VE PREPARATLAR
(Su ile kar abilen ve alevlenme noktalar
21°C den a a  olan sv maddeler)
Örnek: Aseton, metanol, etanol, dioksan.
Özellikler: Bu sv maddeler su ile her oranda kar abilir. Oda
scakl nda kolay uçucu olur. Buharlar genellikle havadan a r
olup, hava ile patlayabilen bir kar m meydana getirir. Bazlar
cildin üzerinde uyu turucu ve kurutucu bir etki gösterir ve
da layc olur. Plastik maddeleri ksmen bozar. Arzal aletler ve
48
zemin için tehlike yaratr.
Kolay alevlenebilen svlarla güvenli bir ekilde çal abilmek
için, hem yangn ve patlama tehlikesini, hem de bu maddelerin
*
çinde kolay alevlenebilen bir sv madde bulunan
yerlerde en mühim ey, i ba nda temizli e son derece önem
vermek ve o yerin iyice havalandrlmasna dikkat etmektir.
yerinde elektrostatik yüklemeler kar  alnan tedbirlerin hasarl
*
*
Mevcut teknik korunma tesislerinden faydalann. Bu
tesisler sizi yanklardan ve shhatinize gelebilecek zararlardan
korur.
*
Kapa  olan kaplar kapatn,
*
Yalnz kvlcm sçratmayan, çözücülere kar  dayankl
aletler kullann,
*
Emme tertibatnn verimli bir ekilde i leyip i lemedi ini
kontrol edin,
*
Svy bir kaptan bo altrken veya bir ba ka kaba iletirken
gerekli aletleri kullann,
*
Elektrikli cihazlardan sadece bu i için gerekli olanlarn
kullann.
*
gereken;
49
*
Kolay alevlenebilen sv maddeleri mümkünse yalnz bu
i e uygun krlmaz kaplara koyun. Çal t nz yerde daha
sonras için yedek sv madde bulundurmayn. Krlma
tehlikesinden dolay madeni kaplar cam kaplara göre daha
uygundur. Plastik kaplar yangn durumunda tehlikeyi artrr.
*
*
*
*
*
yasaktr.
*
*
50
slanrsa derhal çkarnz, çünkü slak elbise patlama ve yangn
C)
*
doktoruna gidin.
*
*
*
doktora gidin.
ZEH RL MADDE VE PREPARATLAR (Sv halde)
Örnek: Etilanilin, dimetilsülfat, karbon tetraklorür,benzol, nitrobenzol.
Özellikler: Zehirli maddeler ve buharlar solunur, yutulur veya
cilt ile temas ederse, maddenin yo unlu una, sya ve temas
süresine göre a r zehirlenmelere yol açabilir. Zehirli maddeler
ço u zaman da layc ve ate i besleyici özellikler de ta r ve
kendileri de yanabilir. Bu maddeler cilt yolu ile derhal vücuda
girer.
Zehirlerle emin bir ekilde çal abilmek için bu maddelerin
shhate zararl özelliklerini ve kendilerine has di er özelliklerini
de tanmak arttr. Kendi emniyetiniz icab a a daki tavsiyelere
önem verin.
*
En önemli ey çal ma ortamnn düzenli ve temiz
olmasdr. Bu artlar altnda zehirle temas etme tehlikesi azalr
ve ayn zamanda a ndrc etkileri olan zehirlerin i yeri
51
tesislerine hasar vermesi de önlenmi olur.
*
Sandk, kutu ve kaplarn üzerindeki dikkat ve tehlike
i aretlerine dikkat etmek gerekmektedir.
*
Zehirlerle do rudan do ruya elle çal rken veya cihaz ve
ta yc borular tamir ederken daima;
- Koruyucu elbise veya önlük,
- Koruyucu çizme,
- Tam koruyucu gözlük,
- Lastik veya plastikten yaplm dayankl koruyucu
eldiven
- Nefes maskesi, gibi vücudu koruyucu araçlar kullann.
Bu araçlarn daima tam ve kusursuz durumda bulunmalarna
dikkat edin. Bozuk ve hasarl araçlarn koruyucu etkisi azalr.
*
yerinde ve depo mahallinde yemek yemeyin, sigara
içmeyin. Yiyecek maddeleri brakmayn.
*
Zehirli maddeleri sadece bu i için verilmi , üzerleri iyice
i aretlenmi , maksada uygun kaplarda muhafaza edin. Krlma
tehlikesi bir yana braklrsa ta , porselen ve cam kaplar bu i
için en uygunlardr. Polivinilklorür ve polietilen gibi plastik
maddeden yahut madenden yaplm kaplar da kullanlabilir.
*
*
*
cihaz ve ya nefes maskesi kullann.
*
52
*
Buhar te ekkül ederse derhal maskenizi takn. Maskenin
filtresi maddeye uygun olmaldr. Buhar çok fazla ise o yeri
derhal terkedin. Buharlar teneffüs etmekten saknn. yerine
ancak yeterli bir havalandrmadan sonra girin.
*
Zehirli maddelerin cildiniz, gözleriniz ve elbiselerinizle
temasndan kaçnn. Elbiseniz böyle bir madde ile slanrsa
derhal çkarn iyice ykayn. elbiselerini sokak elbiseleri ile bir
arada bulundurmayn.
C)
*
Zehirli madde cildinize temas ederse derhal bol su ve bu
i için hazr bulunan özel temizleme arac ile ykayn. Gev ek bir
sarg yapn. Göze sçrarsa göz kapaklarn iyice açp birkaç
dakika müddetle akar su ile ykayn ve derhal göz doktoruna
gidin.
*
Böyle bir zehiri yuttu unuz takdirde içinize giren zehirin
derhal seyreltilmesi ve çkarlmas gerekir. Zehiri yuttuktan az
sonra süt ve alkol d nda bir içecekten bol miktarda için ve
tekrar tekrar kusun. Zehirli madde veya kusmuk artklarn
toplayarak doktora göstermek gerekmektedir.
*
Buhar teneffüs etti iniz takdirde derhal temiz havaya
çkn. Derhal doktora gidin. Özel bir tedaviye ihtiyaç olabilir.
DA LAYICI MADDE VE PREPARATLAR
(Sv halindeki asitler)
Örnek: Tuzruhu, nitrat asidi (kezzap), sülfat asidi, florür asidi, sirke asidi.
Özellikler: Asitler ve buharlar cilde, gözlere ve mukoza
zarna (dudak cildi, burun içi cildi) temas ederse, asidin
yo unlu una, sya ve temas müddetine göre temas altnda
53
bulunan yerlerin tahri ine veya tahrip olmasna sebebiyet verir.
Teknik tesislere temas ederlerse onlar bozabilir ve kaza
tehlikesini artrr. Asitlerin ço unun shhati bozucu, ate i
besleyici, yanabilir özellikleri vardr ve  k altnda bozunabilir.
Asitlerle emin bir ekilde çal abilmek için bu maddelerin
önem verin.
*
tesislerine hasan vermesi de önlenmi olur.
*
*
Asitlerle do rudan do ruya elle çal rken veya cihaz ve
- Koruyucu çizme,
eldiven
*
*
Asitleri srf bu i için verilmi , üzerleri iyice i aretlenmi ,
maksada uygun kaplarda muhafaza edin. Krlma tehlikesi bir
yana braklrsa ta , porselen ve cam kaplar bu i için en
uygunlardr. Polivinilklorür ve polietilen gibi plastik maddeden
yahut madenden yaplm kaplar da kullanlabilir.
54
*
*
*
*
Yo un asitler seyreltilirken genellikle çok snr.
Onun için her zaman, asidi ince ak la ve azar azar ve ayn
zamanda kar trarak seyreltici svya dökün. Tersini asla
yapmayn.
*
*
derhal terkediniz. Buharlar teneffüs etmekten saknn. yerine
*
derhal çkarp iyice ykaynz.
elbiselerini sokak elbiseleri ile
bir arada bulundurmayn.
C) lk yardm hakknda tavsiyeler:
*
Bir asit cildinize temas ederse derhal bol su ve bu i için
hazr bulunan özel temizleme arac ile ykayn. Gev ek bir sarg
yapn. Göze sçrarsa göz kapaklarn iyice açp birkaç dakika
müddetle akar su ile ykayn ve derhal göz doktoruna gidin.
55
*
Asit yutana yaplacak en iyi ilk yardm, asidin üzerinden
süt veya yumurta ak ve ekerle çrplm süt içirmek, hemen
sonra kusmasna yardmc olmaktr.
*
Buhar teneffüs etti iniz takdirde derhal temiz havaya
çkn. Derhal doktora gidin. Özel bir tedaviye ihtiyaç olabilir.
Florür asidi ile nefes yollarn yakanlar için derhal böyle bir
tedaviye ba lamak gereklidir. Nitro gazlarnda oldu u gibi, asit
buharnn teneffüsünden, etkisinin neticelerinin belli olmasna
kadar belli bir sürenin geçti ini unutmayn.
DA LAYICI MADDE VE PREPARATLAR
(Kat halindeki asitler)
Örnek: Kükürt trioksit, krom trioksit, fosfor pentoksit, difosfor asidi.
Özellikler: Kat madde halindeki asitler cilde, gözlere ve
mukoza zarna (dudak cildi, burun içi cildi) erimi halde temas
ederse veya kat halde temas edip yerine su katlrsa, ki bunun
için cildin kendi nemi dahi yeterlidir; temas eden parçann
büyüklü üne, sya ve temas müddetine göre temas altnda
bulunan yerlerin tahri ine veya tahrip olmasna sebebiyet verir.
Teknik tesislere temas ederlerse onlar bozabilir ve kaza
tehlikesini artrr. Ayn zamanda daha ba ka zehirli veya ate i
besleyici etki gibi özellikler de gösterebilir.
Asitlerle emin bir ekilde çal abilmek için bu maddelerin
önem verin.
*
tesislerine hasar vermesi de önlenmi olur.
*
56
*
Asitlerle do rudan do ruya elle çal rken veya cihaz ve
- Koruyucu çizme,
eldiven
*
*
Asitleri srf bu i için verilmi , üzerleri iyice i retlenmi ,
maksada uygun kaplarda muhafaza edin. Krlma tehlikesi bir
yana braklrsa ta , porselen ve cam kaplar bu i için en
uygunlardr. Polivinilklorür ve polietilen gibi plastik maddeden
yahut madenden yaplm kaplar da kullanlabilir.
*
*
*
*
Yo un asitler seyreltilirken ço u zaman çok snr.
Onun için her zaman, asidi ince ak la ve azar azar ve ayn
zamanda kar trarak seyreltici svya dökün. Tersini asla
yapmayn.
57
*
*
derhal terkedin. Buharlar teneffüs etmekten saknn. yerine
*
derhal çkarn ve iyice ykayn.
elbiselerini sokak elbiseleri ile
bir arada bulundurmayn.
C)
*
Bir asit cildinize temas ederse derhal bol su ve bu i için
hazr bulunan özel temizleme arac ile ykayn. Gev ek bir sarg
yapn. Göze sçrarsa göz kapaklarn iyice açp birkaç dakika
müddetle akar su ile ykaynz ve derhal göz doktoruna gidin.
*
Asit yutana yaplacak en iyi ilk yardm, asidin üzerinden
süt veya yumurta ak ve ekerle çrplm süt içirmek ve hemen
sonra kusmasna yardmc olmaktr.
*
Toz teneffüs etti iniz takdirde derhal temiz havaya çkn.
Derhal doktora gidin. Özel bir tedaviye ihtiyaç olabilir.
PATLAMA TEHL KES OLAN MADDE VE PREPARATLAR
(Kat cisim halinde)
Örnek: Yodilbenzol, pikrin asidi, trinitroklorbenzoller, amonyumperklorat.
Özellikler: Bu maddeler stld nda veya vurulup
sürtünmeye tabi tutulduklarnda, stlmadan bile patlayabilirler.
Bu da maddenin son derece hzl bozunmasndan ve ayn
zamanda fazla miktarda gaz te ekkülünden olur.
Bu maddeler de shhate zararl olup cilt yoluyla vücuda geçer.
58
Patlama tehlikesi olan maddelerle emin bir
ekilde
çal abilmek için bu maddelerin shhate zararl özelliklerini ve
kendilerine has di er özelliklerini de tanmak arttr. Kendi
*
Patlama tehlikesi olan maddelerin bulundu u yerlerde en
önemli ey çal ma ortamnn düzenli ve temiz olmasdr.
yerinde elektrostatik yüklemelere kar  alnan tedbirlerin arzal
olmamalarna, elektrik cihazlar ve açk alev gibi kvlcm veya s
*
*
Mevcut teknik korunma tesislerinden faydalann. Bunlar
sizi yanmalardan ve shhatinize gelebilecek zararlardan korur.
- Kapa  olan kaplar kapaynz.
- Sadece kvlcm sçratmayan aletler kullannz.
- Emme tesisatnn tesirli bir ekilde i leyip i lemedi ini
kontrol edin.
- Maddeyi bir kaptan ba ka bir kaba ta rken, kvlcm
olu masna sebebiyet vermeyen aletler kullann ve toz
kaldrmamaya dikkat edin.
*
Bu maddelerle çal rken, tamirat yaparken daima
giyilmesi veya taklmas gereken;
- Alev kapmaz, antistatik koruyucu elbise ve önlük,
- Szdrmaz koruyucu eldiven.
- Gereken filtre ile donatlm nefes maskesi, gibi vücudu
koruyucu araçlar kullann. Bu araçlarn daima tam ve kusursuz
vaziyette bulunmalarna dikkat edin. Bozuk ve hasarl araçlarn
koruyucu etkileri azalr.
*
ten sonra daima ellerinizi ve yüzünüzü bol su ve
sabunla ykayn.
59
*
*
Patlama tehlikesi olan maddeleri mümkünse sadece
krlmaz kaplarda muhafaza edin. Kab dikkatli kullanp itmekten
ve vurmaktan saknn. Kab sürüklemeyin, ta yn. Dökülmü
maddenin üzerine yerle tirmeyin ve sürtmeyin. Çal t nz
yerde sonras için yedek madde bulundurmayn. Böyle maddeler
çal t nz bölümde asla uzun süre kalmamaldr. Baz
maddeleri uzun süre bir yerde brakmak için birtakm özel
artlara dikkat etmek gerekir. Krlma tehlikesi daha az
oldu undan plastik kaplar cam kaplardan daha kullan ldr. Kirli
kaplar çal t nz yere gelmeden önce temizleyin.
*
*
*
Maddeyi bir kaptan ba ka bir kaba ta rken, maddeden
lüzumsuz yere toz kalkmamasna, kabn dü memesine, vurulup
sürtünmemesine dikkat edin. Patlamaya kar  emniyetli, kvlcm
sçramasna yol açmayacak aletler kullann. Kullanaca nz
kaplar tertemiz olmaldr. Kabn üstündeki yaznn, kabn
içindekine uyup uymad n daima kontrol edin. Tahrip olmu
paketlerin içindekini gömmeyip, itina ile ortadan kaldrn.
*
Yangn ve patlama tehlikesine yol açmamak için bu
maddeleri hiçbir zaman çöp kutularna atmayn. Madde
artklarn, bunlar yok etmekle görevli ki ilere verin.
*
Madde kabndan dökülürse dikkatle alp, di er atklarda
yapt nz gibi bunlar yok etmekle vazifeli olanlara verin. Bu i i
yaparken muhakkak szdrmaz eldiven ve koruyucu gözlük
kullann.
60
*
Fazlaca toz çkarsa derhal nefes maskenizi takn.
Takmadan önce filtresinin uygunlu unu kontrol edin.
*
Bu maddelerin cildiniz, gözleriniz ve elbiselerinizle
do rudan do ruya temasndan kaçnn. Elbiseleriniz böyle bir
madde ile temas ederse derhal çkarn. Çünkü bu hem
shhatinize zararldr hem de patlama ve yangn tehlikesi
büyüktür.
C)
*
Bu maddeler cildinize temas ederse derhal bol su ile
ykayn ve gev ek bir sarg yapn. Göze kaçarsa göz kapaklarn
iyice açp birkaç dakika müddetle akar su ile ykayn ve derhal
göz doktoruna gidin.
*
doktora gidin.
ATE
BESLEY C MADDE VE PREPARATLAR (Kat halde)
Örnek: Sodyum peroksit, sodyum perklorat, krom trioksit.
Özellikler: Bu maddelerin kendileri yanmaz. Yanabilen
maddelerle birlikte bulunduklarnda oksijen gazn serbest
brakrlar ve bu arada öyle iddetli bir reaksiyon olur ki bu;
yanabilen maddeleri yanlarnda ba ka bir alevlenme kayna 
olmakszn bile alevlendirir ve yangn durumunda da bu
sebepten yangn kuvvetlendirir. Kolay alevlenebilir svlarla bir
araya geldiklerinde meydana gelen reaksiyon son derece
iddetli olabilir. Bu maddeler da laycdr ve shhate zararldr.
Ate i besleyici kat maddelerle emin bir ekilde çal abilmek
için gerek bu maddelerin yanabilen maddelerle temas
ettiklerinde meydana gelebilecek tehlikeleri, gerekse bu
maddelerin kendine has baz özelliklerini tanmak arttr. Kendi
61
*
Ate i besleyici maddelerle çal rken dikkat edilmesi
gereken en önemli ey bu maddelerin yanabilen maddelerle
temas etmelerini kesin olarak önlemektir. Bu sebepten temizlik
ve intizama son derece önem vermek gerekmektedir.
Elbiselerinizin, ate i besleyici maddeler ile temas etmelerini
önlemeye çal n. Çal t nz yerin yaknnda odun, ka t
benzeri yanabilen maddelerin bulunmamasna, dö emelerin
temiz olmasna dikkat edin.
*
kaplarn üzerindeki dikkat ve tehlike i aretlerine dikkat etmek
gerekmektedir.
*
- Kapa  olan kaplar kapayn.
- Sadece kvlcm sçratmayan aletler kullann.
- Emme tesisatnn tesirli bir ekilde i leyip i lemedi ini
kontrol edin.
- Maddeyi bir kaptan ba ka bir kaba ta rken, kvlcm
olu masna sebebiyet vermeyen aletler kullann ve toz
kaldrmamaya dikkat edin.
*
*
*
62
Bu maddeleri bu i e mahsus krlmaz kaplarda muhafaza
edin. Kab dikkatli kullanp itmekten ve vurmaktan saknn.
*
Kab sürüklemeyin, ta yn. Dökülmü maddenin üzerine
yerle tirmeyin ve sürtmeyin. Çal t nz yerde sonras için
yedek madde bulundurmayn.
*
Kaplar iyice szdrmaz ekilde kapanm vaziyette kuru
bir yerde muhafaza edin. Tahta raflar üzerine koymayn. Bir kere
kabndan ald nz maddeyi tekrar ayn kaba koymayn.
*
Çal t nz yerde hiçbir ekilde açk kap brakmayn.
Kabn içine ba ka bir ey dü erse ani ve iddetli reaksiyonlar
meydana gelebilir. Kabn üzerine, içindeki maddeyi belirleyici
yaz yazn. Bu gibi kaplar güne ten ve di er s kaynaklarndan
koruyun. Kapal ve topra a ba lanm cihazlarla ve etkili bir
ekilde i leyen bir emme tertibat altnda çal n. Tesisleri ve
yerleri daima temiz tutun, elektrikli süpürge kullanmayn.
*
*
Maddeyi bir kaptan ba ka bir kaba ta rken, maddeden
lüzumsuz yere toz kalkmamasna, kabn dü memesine, vurulup
sürtünmemesine dikkat edin. Patlamaya kar  emniyetli, kvlcm
sçramasna yol açmayacak aletler kullann. Kullanaca nz
kaplar tertemiz olmaldr. Kabn üstündeki yaznn, kabn
içindekine uyup uymad n daima kontrol edin.
*
geli melere ve alevlenmeye yol vermemek için, maddeleri
gereken sra ve miktarlarda ilave etmeye dikkat edin. Önünüzde
olan maddelerin, hakikaten gerekli maddeler olup olmad n
kontrol edin. Bir maddenin yerine ba ka bir madde kullanm
büyük tehlikeler yaratabilir.
*
Yangn ve patlama tehlikesine yol açmamak için bu
maddeleri hiçbir zaman çöp kutularna atmayn. Madde
artklarn, bunlar yok etmekle görevli ki ilere verin.
*
Madde kabndan dökülürse son derece dikkatli olun.
63
Dökülen maddeyi su kullanmadan ortadan kaldrmak birçok
durumda mümkündür. Ba ka maddelerle kar ma tehlikesi
oldu undan dökülen maddeler tekrar ayn kaba konulmamaldr.
Artklar bol su ile ortadan kaldrlr. Bu i i yaparken muhakkak
szdrmaz dayankl eldiven ve koruyucu gözlük kullann.
*
Fazlaca toz çkarsa derhal nefes maskenizi takn.
*
madde ile temas ederse derhal çkarn. Shhatinize zararl
oldu u gibi patlama ve yangn tehlikesi de büyüktür.
C)
*
*
doktora gidin.
KOLAY ALEVLENEB LEN MADDE VE PREPARATLAR
(Kat maddeler)
Örnek: Magnezyum, polistirol köpü ü, kükürt, selüloz nitrat.
Özellikler: Yanabilen kat maddeler ve preparatlar hzla
kar trlmasa bile bir alevlenme kayna nn ksa süren tesiri
altnda kolayca alevlenip, bu alevlenme kayna nn
uzakla trlmasndan sonra da tehlikeli ekilde yanmaya ve
patlamaya devam ederler. Madde ne kadar ince parçalara
bölünmü ise, alevlenme tehlikesi de o kadar büyüktür.
Kolayca alev alabilen kat maddelerle emin bir
64
ekilde
çal abilmek için gerek yangn tehlikesini ve meydana
gelebilecek tehlikeleri, gerekse bu maddelerin kendine has baz
özelliklerini tanmak arttr. Kendi emniyetiniz icab a a daki
tavsiyelere önem verin.
*
çinde kolayca alev alabilen maddelerin bulundu u
i yerlerinde çal lrken dikkat edilmesi gereken en önemli ey
temizlik ve intizama son derece önem vermektir. Çal t nz
yerin yaknnda kor halinde parçalar ve açk alev gibi s ve
alevlenme kaynaklarndan hiçbirinin bulunmamasna dikkat edin.
*
gerekmektedir.
*
*
*
*
*
Kolayca alevlenen kat maddeleri gerekirse sadece bu
i e uygun, mümkün oldu u kadar krlmaz kaplarda muhafaza
edin. Kab dikkatli kullanp, itmekten ve vurmaktan saknn. Kab
sürüklemeyin,
ta yn.
Dökülmü
maddenin
üzerine
65
yerle tirmeyin ve sürtmeyin. Çal t nz yerde sonras için
yedek madde bulundurmayn. Bir çok kabn düzensiz bir ekilde
ortalkta durmas kazaya sebebiyet verir. Krlma tehlikesinden
dolay madeni kaplar, cam kaplardan daha uygundur. Yangn
durumunda plastik kaplar tehlikeyi artrr.
*
*
çinde kolayca alevlenir maddeler bulunan birçok kabnz
varsa, bunlar iyice szdrmaz ekilde ve kapal vaziyette,
çal t nz yerden ayr, serin ve havadar bir yerde muhafaza
edin. Ayn bölgede ate i besleyici maddeler bulundurmayn.
Sigara içmeme ve kaynak yasaklarna kesin olarak uyun.
*
*
Bu maddeler kolay alevlendi i için, ancak özel
altnda çöp kutularna atlabilirler.
artlar
*
Dökülen kat maddeleri toplarken son derece dikkatli
olun. ayet dökülen maddelerin bir daha kullanlma imkan
yoksa, onlar yok etmekle görevli ki ilere verin. Bu i i yaparken
muhakkak szdrmaz dayankl eldiven ve koruyucu gözlük
kullann.
* Fazlaca toz çkarsa derhal nefes maskenizi takn.
*
66
C)
*
*
doktora gidin.
ZEH RL MADDE VE PREPARATLAR (Kat halde)
Örnek: Sodyum siyanür, arsen trioksit,amonyum florür, atropin, cva.
Özellikler: Zehirli maddeler teneffüs, yutma ve cilt yahut
mukoza zar (dudak ve burun gibi uzuvlarn cildi ve iç cildi) ile
temas yoluyla a r zehirlenmelere yol açabilir. Zehirli maddelerin
daha ba ka, mesela da layc veya ate i besleyici özellikleri de
vardr. Baz maddeler cilt yolu ile derhal vücuda geçer.
Zehirlerle emin bir ekilde çal abilmek için bu maddelerin
gerek shhate zararl genel özelliklerini gerekse bu maddelerin
kendine has baz özelliklerini tanmak arttr. Kendi emniyetiniz
*
En önemli ey, çal t nz yerde temizlik ve intizama son
derece önem vermektir. Bu ekilde zehirle temas etme tehlikesi
ve ayn zamanda a ndrc etkileri olan zehirlerin, i tesislerine
hasar verme tehlikesi de azalr.
*
gerekmektedir.
*
*
Bu maddelerle çal rken daima;
- tesislerinde bulunan koruyucu siperleri kullann.
- Emme tertibatnn tesirli ekilde i leyip i lemedi ini
kontrol edin.
67
- Kaptan kaba bo altrken fazla toz te ekkülüne ve tozun
cihazlarn üstüne yerle mesine izin vermeyin.
*
Zehirlerle do rudan do ruya elle çal rken veya cihazlar
onarrken daima;
- Koruyucu elbise ve önlük,
- Koruyucu çizme (çal t nz zehirli madde fazla ise).
- Lastik veya plastikten yaplm koruyucu eldiven,
- Nefes maskesi, gibi vücudu koruyucu gereçleri kullann.
Bu araçlarn hasarsz oldu unu kontrol edin. Bozuk ve hasarl
araçlarn koruyucu etkisi azalr.
*
*
*
Zehirli maddeleri srf bu i için verilmi , üstleri iyice
i aretlenmi , maksada uygun kaplarda muhafaza edin. Krlma
tehlikesi bir yana braklrsa ta , porselen veya cam kaplar bu i
için hemen hemen her zaman uygundur. Bunun gibi bir de,
polivinilklorür ve polietilen gibi plastik maddeden yahut da
metalden yaplm kaplar da kullanlabilir.
*
*
Kaplar szdrmaz bir ekilde ve iyice kapanm vaziyette,
haval ve kilitlenebilir bir yerde muhafaza edin. Kaplarnz
düzene koyun. Kaplarn kar k bir ekilde ortalkta durmas
tehlikelidir. Kat cisimler bazen nem kapp svla rlar. Size
teslim edilen zehirli maddeleri sadece yetkili olan ki ilere teslim
edin.
*
Çal t nz yerde hiçbir zaman açk kap bulundurmayn.
çine ba ka bir madde bula rsa, aniden iddetli kimyevi
reaksiyonlar meydana gelebilir. cabnda bir emme tertibat
68
altnda çal n ki, zehirli tozlarn nefes yollarna ula malarna
imkan kalmasn. Kaplarn üzerine içindeki maddeleri tanmlayan
yazlar yazn.
*
Daima i yeri tarafndan verilen alet ve yardmc araçlar
kullann ve onlar daima temiz tutup, intizam içerisinde
muhafaza edin. Yerler ve i tesislerinden biri kirlenirse, derhal
bu i için kullanlmas gereken özel temizleme malzemesi ile
tamamen temizlenmesine bakn.
*
Zehirli maddelerle ilgili tüm yasaklara riayet edin.
Maddenin yaknnda açk alev bulundurmayn.
*
Kaptan kaba bo altrken maddenin, serbest dü mesine
ve toz kalkmasna yol vermeyin. Bunun için maddeleri çok az bir
yükseklikten bo altn. Toz te ekkül ederse bir emme cihaz veya
nefes maskesi kullann. Bir yerde fazla tozun yerle mesi, baz
durumlarda patlama tehlikesine yol açabilir. Sade ve tertemiz
kaplara bo altn. çinde yiyecek maddeleri bulunan kaplar
kullanmayn. Kabn içinde hiçbir yabanc madde bulunmamasna
dikkat edin. Kabn üzerinde yaz içindeki maddeye uymaldr.
*
*
Atklar su yoluna dökmeyip, smsk bir
ekilde
kapanabilen ve üzerinde gerekli i aretlerin bulundu u kaplarda
toplayp, yetkisiz kimselerin eline geçmemesi için özen gösterin.
Kabndan dökülen maddeyi dikkatle toplayn ve iyice
kapanabilen kaplara koyun, toz te ekkülüne izin vermeyin. Bu
kaplar, di er artklarda yapt nz gibi, yok etmekle vazifeli
olanlara teslim edin.
*
Toz te ekkül ederse derhal nefes maskenizi takn.
*
69
C)
*
Zehirli madde cildinize temas ederse derhal bol su veya
bu i için hazr bulunan özel temizleme arac ile ykayn. Gev ek
bir sarg yapn. Göze kaçarsa göz kapaklarn iyice açp bir
dakika müddetle akar su ile ykadktan sonra derhal göz
doktoruna gidin.
*
doktora gidin.
*
Böyle bir maddeyi yuttu unuz takdirde içinize giren
zehirin derhal seyreltilmesi ve çkarlmas gerekir. Zehiri
yuttuktan hemen sonra bolca sv için (süt ve alkol d nda) ve
kusun. Zehirli maddeden arta kalan doktora götürün.
*
Buhar teneffüs etti iniz takdirde derhal açk havaya çkn
ve doktora gidin. Bu durumlarda özel bir tedavi gerekebilir.
70
S YANÜR ZEH RLENMELER VE LK YARDIM
Fethi D R M
Atlm Kimya A. .
Giri :
Siyanür birçok nedenden dolay endüstride çok kullanlr.
Maden, metal, kimya sektörlerinde ve çok iyi bir komplensan
olmas
nedeniyle
kaplamaclkta
da
yaygn
olarak
kullanlmaktadr. Ancak sektörümüzde siyanürün neden
olabilece i zehirlenmelere kar  hemen hemen tüm i yerlerinde
herhangi bir önlem alnmad  gibi çal anlar da e itilmemi tir.
Ayrca alnmas zorunlu ilk yardm önlemleri alnmamakta ve
hatta siyanür risklerine kar  ilgisiz davranlmaktadr. lk yardm
e itimi alm olanlar bile bu konuda yeterli bilgiye ne yazk ki
sahip de ildir.
Burada siyanürün özellikleri ve riskleri, alnmas gereken
önlemler ile zehirlenmeler kar snda neler yaplmas gerekti i
üzerinde durulacaktr.
Siyanürün özellikleri :
Siyanür zehirlenmelerine kar  alnacak en etkin yöntem
zehirlenmemektir. Bu nedenle öncelikle siyanürü tanmak
gerekir.
Sodyum siyanür piyasada granül veya briket halinde
satlmaktadr. Ergime noktas 564°C, suda çözünürlü ü 20°C de
580 gramdr.
Asitler ile temas halinde son derece zehirli hidrojen siyanür
gaz çkartr. Hidrojen siyanür gaz renksiz ve zayf (az)
71
kokuludur.
Ayrca su veya zayf alkaliler ile temas halinde de az
miktarda hidrojen siyanür (HCN) gaz çkartr.
Sodyum siyanür havann nemini çekerek dihidrat kristali
olu turur (NaCN.2H2O). Scak doymu siyanür çözeltisi 35°C
nin altna so utulursa sodyum siyanür dihidrat olu maya ba lar.
Sodyum siyanürün sudaki çözeltisi iyonla m sodyum
siyanür ile çok uçucu hidrojen siyanür (HCN) arasnda bir denge
kurar. Sodyum siyanür çözeltisindeki HCN miktar, çözeltinin pH
de erine ve scakl a ba ldr. Çözeltinin pH de eri yükseldikçe
toksik HCN buhar miktar azalr. Bu nedenle çözeltinin pH de eri
yükseltilmelidir. Bu grafikten de anla laca  gibi en uygun pH
de eri 12 dir (tercihen 12.0 - 13.0), Ancak pH de eri 8 veya
daha altnda tüm siyanür HCN haline dönü ür. Örne in 240 gr/lt
siyanür çözeltisinin oda scakl nda havadaki HCN buhar
miktar pH ayarlamas yapmadan 250 mg/m³, pH de eri 12 12,5 a yükseltildikten sonra 125 mg/m3 e, 13 e yükseltildikten
sonra 50 mg/m3 e dü er.
Scaklk yükseldikçe çözelti konsantrasyonu ve dolays ile
hidrojen siyanür buhar miktar artar. pH ayarlamas sodyum
hidroksit ile yaplmaldr. Sodyum hidroksitin siyanür üzerinde
zararl bir etkisi yoktur. Kostik yerine kireç kullanlabilir fakat
kirecin çözünürlülü ünün az olmas nedeniyle etkisi azdr.
Ayrca pH de erinin logaritmik bir asit ölçümü oldu u
bilinmelidir. Di er bir anlatmla her 1 pH de i imi 10 misli asit
veya kostik ilavesine tekabül eder. Örne in pH 9 dan pH 10 a
yükseltmek için 500 gram kostik gerekiyorsa, pH 10 dan pH 11
e yükseltmek için 10 kat yani 5 kg kostik ilavesi, pH 11 den pH
12 ye yükseltmek için 50 kg kostik ilavesi gerekecektir.
Hidrojen siyanür molekülleri polimerize olur ve hiçbir
reaksiyona girmeyen HCN polimeri olu turur. Özellikle kostiksiz
ve yüksek scaklklarda saklanmas durumunda polimerizasyon
olu ur. Seyreltik çözeltilerde HCN polimeri mat sardan koyu
krmzms kahverengine kadar bir renk, konsantre çözeltilerde
ise demir pasna benzeyen koyu kahverengi bir çökelti olu turur
72
ve belirgin bir siyanür kaybna neden olur. Yüksek pH de eri
HCN konsantrasyonunu dü ürerek polimerizasyon e ilimini
azaltr.
Siyanür ayrca suyla reaksiyona girerek amonyum ve format
iyonlar olu turur. Asidik ortamda hidroliz ürünleri formik asit ve
amonyum tuzlardr. Alkali ortamda format tuzlar ve uçucu
amonyak olu turur. Konsantre çözeltilerde buharla an amonyak
hacmi tehlikeli miktara ula r. Bir litre 300 gr/lt sodyum siyanür
banyosu 175 litreden fazla amonyak üretebilir.
Normal artlarda siyanür ile suyun reaksiyonu yava ilerler.
Ancak scaklk arttkça reaksiyon hz logaritmik olarak artar.
Burada krtik scaklk 60-70°C dir. Bu scakl n altnda
reaksiyon so utma veya mümkünse seyreltme ile kontrol
edilebilir. Ancak yüksek scaklklarda kontrol edilemez.
Bir çok organik malzemenin sentezlenmesinde sodyum
siyanür kullanlr. Örne in çift ba lara veya aldehit/ketonlarn
karbonil gruplarna ba lanarak cyanohidrin ve daha sonra
hidrolize olarak asitlere dönü ür. EDTA üretiminde formaldehit
ile birlikte kullanlr.
Hipoklorit, permanganat ve peroksit gibi yükseltgenler
sodyum siyanürü sodyum siyanata yükseltger. Bu tür oksidanlar
siyanürlü atklarn artlmasnda kullanlr. Bu i lemler seyreltik
çözeltilerde ve do ru pH de erinde yaplmaldr (bu i lemler iki
a amada yaplr).
Depolama, kullanm ve ta ma önlemleri :
Siyanürlerin sakland  depolar mutlaka kuru tutulmal ve iyi
havalandrlmaldr. Bu depolarda maske, eldiven, önlük gibi
koruyucu malzemeler bulundurulmal ve buralarda asidik, zayf
alkali ve kuvvetli yükseltgen kimyasallar ile gda maddeleri
bulundurulmamaldr. ayet bu tür malzemelerin de ayn depoda
tutulma zorunlulu u varsa, bu taktirde mümkün olan en uzak
mesafede tutulmal ve depoda sadece açlmam siyanür
saklanmal, yeni ambalaj açma i lemi depo d nda yaplmaldr.
Açlp bir ksm kalan fçlar mümkünse bir daha depoya
73
getirilmemelidir. Siyanürlerin depoland  yerlere mutlaka uyarc
levhalar aslmal ve zehirlenmeler kar snda yaplacak
i lemlerin yazld  panolar duvarda asl olmaldr. Bu depolarda
yanc ve patlayc malzemeler bulundurulmamaldr. Çünkü bu
tür malzemelerin sakland  yerlerde bir takm yangn önleyici ve
söndürücü tedbirler alnr. Bir yangn olu umunda kullanlacak
su, siyanürlerin etrafa saçlmasna ve böylece çevrenin siyanürle
kirlenmesine neden olacaktr. ayet yangn söndürme vanalar
varsa siyanür fçlar uzak tutulmaldr çünkü siyanür yanc
de ildir. Deponun kaps sürekli kilitli tutulmaldr. letme içine
sadece gerekti i kadar alnmal kalan daima depoda
saklanmaldr. Bu depolarda ya mur, kar, rüzgar ve rutubete
kar  izolasyon yaplmaldr.
Depolarda alnan önlemler i letme içinde de alnmal,
koruyucu malzemeler kullanlmaldr. Ço u i yerinde 50 kg'lk
ambalaj bir defada bitirilemez. Yeteri kadar siyanür alndktan
sonra fçnn a z iyice kapatlmal ve uzaktan rahatlkla
görülebilecek gibi üzerine uyarc bir etiket konarak ayak alt
olmayan,
tercihen üzerinde
"S YANÜRLÜ MALZEME
BÖLGES " tabelas ile tecrit edilen bir bölgede saklanmaldr.
ayet bu fçlar uzun bir süre kullanlmayacaksa depoda
saklanmas daha uygundur ancak bu taktirde depodaki asidik,
zayf alkali ve kuvvetli yükseltgen kimyasallara en uzak
mesafede tutulmaldr.
Bo alan fçlar önce içinde siyanür kalp kalmad  kontrol
edilmeli ve bol suyla ykanmaldr. Bu ykama i lemi iki defa
daha tekrar edilmelidir. Ykama sular siyanürlü atk kanalna
verilmelidir.
Siyanür fçlar geri dönü ümsüz malzemedir. Bu nedenle
yeteri kadar ykanm
fçlarn etiketi sökülüp, tekrar
kullanlmasn önlemek amacyla ezilmelidir. Daha sonra hurda
demir i lemi görür.
Siyanür fçlar mutlaka kapal kasal araçlarda, uyarc
i aretler konarak ta nmaldr. Böylece bir kaza halinde etrafa
saçlma ihtimali azalr. Sürücü mutlaka ayr bir bölmede
bulunmaldr. Asla ilaç, gda veya gda imalinde kullanlan
74
ürünler, insan veya hayvan kullanm için malzemeler ile asidik,
zayf alkali, kuvvetli yükseltgen kimyasal maddelerle birlikte
ta nmamaldr. Yanc veya patlayc maddelerle birlikte
ta nmas, kazada çkabilecek yangnn söndürülmesinde,
siyanürün akp gitmesi de dahil olmak üzere bir çok ciddi çevre
problemi yaratr.
Siyanür zehirlenmeleri ve belirtileri :
Siyanür zehirlenmesi üç yolla olur:
Deri temas,
Solunum,
Yutma.
Ayrca göz temas da tehlikelidir.
Siyanürle u ra an herkes, zehirlenme belirtilerini ve bu
durumda ne yapmas gerekti ini bilmek zorundadr. Zehirlenme
belirtileri, ba kaca nedenlerle de çkm olsa da, civarda siyanür
varsa, ciddi ekilde ele alnmaldr. Siyanürlü maddelerin
yutulmas veya konsantre hidrojen siyanür gaznn bir iki defa
solunmas hzl bir ölüme neden olur. A a da de i ik
konsantrasyonlarda siyanür buharna maruz kalnmas halinde
zehirlenme tepkileri ile ilgili veriler verilmi tir :
2-5 mg/m3
11 mg/m3
20-40 mg/m3
45-54 mg/m3
100-200 mg/m3
300 mg/m3
Koku hissedilir.
OSHA ve MSHA (ABD) kurulu larna göre
maruz kalmann üst limiti.
Birkaç saat sonra hafif zehirlenme
belirtileri görülür.
30 - 60 dakikada zehirlenmeler olur.
30 - 60 dakikada öldürür.
Aniden öldürür (bir müdahale yaplmazsa).
Bu de erler baz çal malar sonucu elde edilmesine kar lk
kesin de ildir, çünkü her insan üzerinde farkl bir etki yapacaktr.
Ayrca yaplan i daha sk nefes almay gerektiriyorsa
zehirlenmeler daha ksa sürede olacaktr.
75
Zehirlenme belirtileri :
Gözler kzarr, burun akar ve ba a rs olur. Bunlar ve cildin
kzarmas dü ük dozda zehirlenmenin erken belirtileridir.
Grtlakta yanma ve ka nma duygusu, kalp çarpnts, kol ve
ayaklarda halsizlik, nefes alp vermede zorlanma, tükrük
salglanmasnda art , ba dönmesi, sersemlik, uyu mu luk,
kaslp kalma ve kvranma, mide bulants ve kusma di er
zehirlenme belirtileridir. Ani uur kayb, solumann veya kalp
at nn durmas çok ciddi zehirlenme vakalarnda gözükür.
Ancak siyanür vücutta biriken bir zehir de ildir; do ru
tedaviyle kaza kurbanlar, hzla ve tamamen, hiç bir iz
kalmakszn kurtulurlar. Havadaki gazn ciltten emilme ihtimali
oldu undan hava maskesi kullanlsa bile ortamdaki HCN
miktarn ölçülmesi gerekir.
lk yardm :
lk yardm sadece siyanür zehirlenmelerinde de il ayn
zamanda di er tüm yaralanma ve acil tbbi müdahale gerektiren
hastalklarda da hayati önemde bir konudur. Burada esas olan,
çal ann nasl davranaca n bilmesidir. Acil bir durumla
kar la t nda ne yapaca n bilmeli ve asla tek ba na
çal mamaldr, acil durumlarda ne yapaca n bilen, güvenlik
önlemlerine yabanc olmayan, en azndan bir ki i daha olmaldr.
Bir ilk yardm çantasnda neler olmaldr?
Öncelikle oksijen tüpü ve uygun yüz maskesi,
ki düzine kadar amil nitrit ampulü,
ki adet yarm litrelik aktif karbon çamuru (iki bardak suya
50 gram aktif karbon katlarak hazrlanr),
Antidotlar,
Sodyum tiyosülfat ampulleri (%50 a rlk/hacim).
Siyanür zehirlenmeleri için antidotlar :
Siyanür zehirlenmelerinde kullanlmas yaygn olarak tavsiye
edilen 3 (üç) antidot vardr:
76
1)
A ve B çözeltileri (a z yoluyla verilir).
A çözeltisi : 158 gr/lt Demir (II) sülfat kristali + 3 gr/lt sitrik asit.
B çözeltisi : 60 gr/lt anhidrit (susuz) Sodyum karbonat.
2)
Amil Nitrit (solunum yoluyla verilir).
3)
Dikobalt EDTA (Kelocyanor, damardan verilir).
300 mg dikobalt EDTA.
20 mg glikoz.
A ve B çözeltilerinin bir kar m verildi inde yutulan
siyanürün
indirgenmesi
sa lanr
ancak
rastlanlan
zehirlenmelerin ço u tenefüs veya cilde temasla olmaktadr. Bu
çözeltilerin çok ksa raf ömrü vardr. ICI tarafndan yeni yaplan
bir ara trmada bu çözeltilerin yanl kullanm ve verimleri
üzerine dikkat çekilmi tir. Ayrca yanl kullanmn yol açt 
demir zehirlenmeleri de rapor edilmi tir. Bu antidot
kullanlmamaldr.
Kelocyanor damardan enjeksiyonla verilir, ileri derecedeki
siyanür zehirlenmesi vakalarnda yararll  görülmü tür.
Malzemenin kendisi de zehirlidir ve yanl kullanlmas öldürücü
olabilir. Bu kitler ilk yardm müdahalesinde kullanlmak için
de ildir. Siyanürü kullanan ki inin yannda bulunmal ve
zehirlenen ki iyle birlikte hastaneye sevkedilmelidir. Ama bu
ekildeki sevklerin baz hekimlerde yanl önyarglara yol açt 
ve zehirlenmenin kesin olmad  durumlarda da siyanür
zehirlenmesi tedavisi yaptklar görülmü tür. Kelocyanor sadece
yetkili tbbi personel tarafndan, hastann durumu a rsa ve
te histen emin olundu unda kullanlmaldr. lk yardm yapan
ki ilerce kullanlmamaldr. En iyisi siyanür kullanclarnn
zehirlenme annda yaplmas gerekenleri yaknlarndaki bir
hastaneyle
görü erek
kararla trmalardr.
Yaknnzdaki
hastanenin i yerinizde siyanür kullanld n bilmesi ve acil
durumlarda nasl davranmanz gerekti ini açklamas, çok
önemlidir.
77
Oksijen verilmesi ve suni solunum :
Siyanür zehirlenmesinin teorik mekanizmas, oksijen
verilmesinin faydal olmayaca n söylese de, pratikte oksijen
verilmesinin faydalarn gösteren birçok örnek anlatlmaktadr.
Meslek uzmanlarnn anlatmlarnda, hafiften orta iddete kadar
olan zehirlenmelerde, hastalarn sadece oksijen verilmesiyle
kendine geldi i belirtiliyor. Daha da ötesi de i ik ülkelerin sa lk
te kilatlarnca ve malzeme güvenlik bilgilerinde de (MSDS)
oksijen vermek, zehirlenmede yaplacak ilk i olarak tavsiye
edilmektedir. Bu da i yerinde en az bir ki inin, oksijen maskesi
kullanma konusunda e itilmesini gerektiriyor.
Solunum
durmu sa, suni solunum esastr. Her ne kadar a zdan a za
suni solunum ilk yardm yapann sa l  açsndan tavsiye
edilmiyorsa da, ba kaca yaplmas gerekenler hakknda da pek
fazla bir açklama da yoktur. En iyisi bir oksijen tüpüne ba l
uygun bir maskeyle solunumun sa lanmasdr. Ba ka araçlar da
kullanlabilirse de, burada önemli olan, olayn oldu u mahalde,
bu araç gereci kullanabilecek e itilmi elemann bulunmasdr.
S YANÜR ZEH RLENMES NDE LK YARDIM REHBER
Hzl olmak esastr. Hekime annda haber verin. Kendinizi ve
kazazedeyi yeniden bula malardan koruyun.
Solunum yoluyla zehirlenmelerde:
Hastay derhal temiz havaya çkarn. Srt üstü vaziyette,
sessiz bir yerde ve scak tutun. Derhal üstündeki bula m
giyecekleri çkartn, bu elbiselerin di er insanlarla temas
etmemesi için, hava geçirmez plastik bir torbaya kapatlmas
gerekir. Hastann bilinci yerindeyse oksijen verilmelidir.
Bilinç kaybolmu ancak hasta hala nefes alyorsa, önce amil
nitrit sonra da oksijen verilmelidir. Amil nitrit ampulleri bir gazl
bez veya mendilin içinde krlmal ve hafifçe tutulmal, hastann
a znn veya burnunun 2-3 santim ötesinde 20-30 saniye kadar
tutulmal ve bu hareket 2-3 dakikada bir ampul bitene kadar
tekrarlanmaldr.
78
Solunum durmu sa, oksijen ve maske ve torba gibi gerekli
donanmla suni solunum yapn. A zdan a za suni solunum
yaptrmayn. Hem amil nitriti hem de oksijeni ayn anda verin.
Bilinci yerinde olmayan birisine asla a z yoluyla bir ey
vermeye kalk mayn.
Cilde temasta:
Derhal bula an tüm elbiseleri çkartn ve cildi bol bol suyla
ykayn. mkan varsa elbiseler du un altnda çkartlmaldr. En
az iki saat, zehirlenmenin gecikmi etkileri için, hastay gözetim
altnda tutun, zehirlenme belirtileri gösteriyorsa, solunum yoluyla
zehirlenmedeki gibi muamele edin. Srt üstü vaziyette, sessiz bir
yerde ve scak tutun.
Yutmada:
Hastann bilinci yerindeyse, kilo ba na 5 ml. aktif karbon
çamurundan (80 kiloluk birisi için iki su barda ) içirin. A zdan
ba ka hiçbir
ey vermeyin, hastaya solunum yoluyla
zehirlenmedeki gibi muamele edin, hekim ça rn, oksijen verin,
srt üstü vaziyette, sessiz bir yerde ve scak tutun.
Bilinç kaybolmu ancak hasta hala nefes alyorsa, veya
solunum
durmu sa
yaplacak
i lemler
solunumla
zehirlenmedekinin aynsdr. Nefes alyorsa önce amil nitrit
sonra oksijen, almyorsa amil nitrit ve oksijen beraberce
verilmelidir.
Göze temasta:
Gözler en az 10 dakika bol suyla ykanmal ve bir hekime
görünmelidir.
Hastaneye
gidilirken
gözleri
ykamay
sürdürmelidir.
79
TRAF K KAZALARINDA NASIL DAVRANMALI?
Etrafa saçlmalarn oldu u kazalarda:
- Önce güvenlik güçlerine haber verin ve rüzgarn yönünü
belirleyin.
- Aracn aküsünden dökülebilecek asit, yerdeki su veya
rutubet ile olan reaksiyonda siyanür gaz aç a çkabilir.
Siyanürlerin en tehlikeli reaksiyonu asitlerle ve suyla temasta
siyanür gaznn aç a çkmasdr. Kat haldeki siyanürlerden
saknlmas nispeten kolaydr.
- Bölgeye girilmesine engel olun. Uyar bant çekmeye
çal n.
- Saçlmalarn oldu u bölgeyi, ya mur ya ma ihtimali varsa,
plastik örtüyle örtmeye çal n.
- Svlarn saçlmas söz konusuysa, kuru toprak veya kumla
örtün.
- Toplayabildi iniz kat maddeleri bir kürek vastasyla
szdrmaz bir kaba toplayn. Plastik torba, teneke kutu, naylon
kova bu i e yarar. Kalanlar süpürerek, frçayla aln.
Referanslar:
1- ICI sodium and potasyum cyanide technical handbook.
2- DuPont Sodium cyanide properties uses and storages
3- MSDS Sodium cyanide.
80
ENDÜSTR YEL TES SLERDE YANGIN
GÜVENL
ve YANGINLA MÜCADELEDE
TEHL KEL MADDELER N YER
Seydi Rza GÜNEY
Kimya Yüksek Mühendisi
Giri
nsano lu ya amla olan mücadelesinde daima kendisi gibi
"Madde" denilen eyi kullanm tr ya da kullanmak zorunda
kalm tr. Kullanlan maddenin miktar, boyutu, özellikleri veya
düzeyinin istenilenden az ya da çok sapmas halinde "tehlike"
dedi imiz mücadele veya önlem gerektiren sorun ba lam
demektir.
Bu gerçekten hareket ederek, herhangi bir nedenle kullanmak
zorunda oldu umuz bir maddenin, gerekti i
ekilde
kullanlmamas halinde mutlaka onun tehlikeli olaca ndan
bahsedebiliriz.
u halde, maddeden bahsederken onun tehlike yaratlma
özelli ini de dikkate almamz gerekir. Bu tehlike az ya da çok
iddette veya etkime özelli i açsndan farkl nitelikler
gösterebilir. Bir fabrika i çisinin, bir mühendisin veya bir ev
hanmnn kulland  maddelerden ötürü kar la t  tehlikeler
hem farkl iddette, hem de farkl özelliktedir. A a da geni
ekilde açklanacak olan tehlike çe itlerini en fazla sayda
ya ayan meslek gruplarnn ba nda itfaiyecilik gelir. tfaiyecilikte
mücadele ve önlem faaliyetleri, hem itfaiyenin hem de insanlarn
tehlikeli maddelere kar  güvenlerini de kapsamaldr.
81
Endüstride Kullanlan, Üretilen veya Depolanan
Maddelerin En Çok Rastlanan Tehlikelilik Özellikleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Patlama
Parlama
Yakma
Zehirleme
Bo ma
Tahri etme
Hastalk yapma
Al kanlk yaratma
Kanser yapma
Fiziksel etki
Radyoaktivite
I n etkisi
Ses etkisi
Da lama
Tahrip etme
Kalc ve geçici psikolojik etkiler
rendirici etki
Endüstride bu tehlikelerin hemen hemen hepsi ile
kar la mak mümkündür. Artk bu etkilerin ço u ile konut olarak
kulland mz evlerimizde bile kar la maktayz. Bu nedenle
konu ile ilgili, gerek kapsaml bilgiye sahip olmak gerekse önlem
ve mücadele yollarn bilmek zorunlulu unu hissetmeliyiz.
Türkiye ve dünyadaki yangn istatistiklerini incelemek, bize
u ram oldu umuz can ve mal kayplar konusunda çok üzücü
sonuçlar gösterecektir.
"Kadercilik" dedi imiz can ve mal güvenli ini Allah a havale
etme i i, bu kayplar artrmaktan öteye bir fayda
sa lamayacaktr. Bugün ne yazk ki ulus olarak tercihimizi bu
yönde kullanmaktayz.
Ayrca gerek "Yangn Güvenli i ve Yangnla Mücadele" de,
gerekse " çi Sa l  ve
Güvenli i" konusunda ihtiyaç
duyulan araç, gereç, malzeme ve teçhizat, e itim sorunu
bilinçsiz ve sadece kazanma hrsyla hareket eden yatrmclar
82
tarafndan atl ve kardan zarar olarak görülmektedir. Bu görü ,
akraba, dost yani "Ahbap Çavu li kileri" do rultusunda yasal
açdan da bo luk bularak, insanlarn hayat ve ulusal servetimiz
tehlikeye atlmaktadr. Dolaysyla bu ilkel dü ünceli insanlar da
bu zarardan nasiplerini almaktadrlar. Sonuç olarak can yanan
bu insanlar, yeni yatrmlarnda bu defa ya çok daha yüksek
mebla larla önlem almakta, ya da daha az oranda ayn hatalar
tekrar etmektedirler.
u çok iyi bilinmelidir ki; " çi Sa l  ve
Güvenli i ile
Yangn Güvenli i ve Yangnla Mücadele konusunda
yetersizlik söz konusu olamaz, veya dostlar al veri te
görsün misali formaliteyi yerine getirmek, kalitesiz malzeme
almak, o ki inin kendini ate e atmasndan farkl de ildir".
Endüstride Kullanlan Tehlikeli Maddelerin
Snflandrlmas
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Patlayc maddeler
Gazlar
Yanc svlar
Yanc kat maddeler
Oksitleyici maddeler
Zehirli ve i rendirici maddeler
Radyoaktif maddeler
Da layc maddeler
Di er tehlikeli maddeler
Ülkemizde Tehlikeli Maddelerle lgili Yasal Kaynaklar:
1. 24.12.1973 tarih 14752 sayl resmi gazetede yaynlanan
7/7551 karar sayl "Parlayc, patlayc tehlikeli ve zararl
maddelerle çal lan i yerlerinde ve i lerde alnacak
tedbirler" hakknda tüzük.
2. 24.09.1987 tarih ve 19589 sayl resmi gazetede
yaynlanan 87/12028 karar sayl "Tekel d  braklan patlayc
83
maddelerle, ev malzemesi benzerlerinin, üretim, ithali,
ta nmas, stoklanmas, depolanmas, sat , kullanlmas,
yok edilmesi, denetlenmesi usul ve esaslarna" ili kin tüzük.
yaynlanan 7/7583 karar sayl " çi sa l  ve i güvenli i
tüzü ü".
4. 17.01.1992 tarih ve 1992/30 sayl stanbul Büyük ehir
Belediyesi meclisinin 'karar ile yürürlü e giren " stanbul
Büyük ehir Belediyesi Yangndan Korunma Yönetmeli i".
yaynlanan Sa lk ve Sosyal Yardm Bakanl nn "508 sayl
gayri shhi müesseseler" yönetmeli i.
yaynlanan 3/14831 karar sayl "Tehlikeli e yann ticaret
gemileri ile ta nmasna dair" tüzük.
7. TSE tarafndan hazrlanm
standartlar (LPG standartlar gibi).
çe itli
maddelere
ait
8. stanbul Büyük ehir Belediyesi "Yanc, Yakc,
Parlayc ve Bo ucu Kimyevi Maddelerin Depolanmasna
li kin" yönetmelik.
Patlayc Maddeler
Sürtme, darbe, vibrasyon, s ve  k etkisi altnda stabil
olmayan kat, sv ve gaz maddelerin fiziksel veya kimyasal
reaksiyon sonucu, çevredeki her türden maddeye zarar vermesi
olayna "patlama", buna yol açan maddelere de "patlayc
maddeler" denir.
Patlamaya yol açan maddeleri öyle snflandrabiliriz:
1) Kimyasal özellikleri nedeniyle patlayc nitelik gösteren
kat veya sv maddeler.
a. Stabil olmayan patlayc kimyasal maddeler,
b. Peroksitler,
84
c. Yükseltgen maddeler.
2) Yanc ve parlayc özellik gösteren gazlar.
a. Oksijen veya hava ile kar ma oran dü ük ve kar ma
entervali yüksek gazlar,
b. Bünyesinde serbest oksijen bulunduran veya fazla
hidrojeni olan gazlar.
3) Yanc özelli i olmayan gazlar.
4) Yanc ve parlayc özellik gösteren svlar.
5) Yanc özellik gösteren kat partiküller.
a. Karbon tanecikleri,
b. Tekstil tozlar,
c. Gda tozlar,
d. A aç ürünlerinin tozlar,
e. Di er yanc kat madde tozlar,
f. Metal tozlar.
6) Nükleer enerji elde edilmesinde kullanlan elementler.
Patlama Olayn Meydana Getiren Ko ullar
Patlama olay, patlamaya yol açacak maddenin yan sra
ortamn ko ullarna da ba ldr. Bu ko ullar patlamann türüne
göre açklamakta yarar vardr. Tüm patlama ekillerini 4 ana
grupta toplamak mümkündür.
1) Patlayc Nitelik Gösteren Kimyasal Madde ya da
Kar mlarn Patlamasna Neden Olan ve Artran Etkenler
Patlayc maddenin stabilitesi, ortamn s, vibrasyon, darbe
ve sürtme etkisi, maddenin yo unlu u ve safl , bünyesinde
bulundurdu u serbest oksijen durumu, bulundu u kabn
mukavemeti, oksijene olan gereksinmesi, patlamann iddeti ve
yaylma hz üzerine etki eden önemli faktörlerdir.
Stabilite:
Patlayc maddelerin en önemli özellikleri unstabil yani
85
kararsz ve dengesiz olu lardr. D etkenler tarafndan
kolaylkla "Decompoze" olarak hzla parçalanrlar. Bu da
beraberinde yüksek oranda bir basnç ve s olu umuna neden
olur.
Is:
Çplak ate ya da ani veya tedrici snma tüm patlama
ekillerinde önemli bir olu um nedenidir. Isnma sebebi bir ate
kayna ndan meydana gelebilece i gibi ekzotermik bir
reaksiyondan, herhangi bir çözünme reaksiyonundan,
spontenous bir reaksiyondan veya s konveksiyonundan
kaynaklanabilir. Is miktarnn patlamann iddeti ve yaylmas
üzerine etkisi büyüktür. Zincirleme bir patlama olaynda enerji
çok önemli bir kriterdir. kcal/kg (kilokalori/kilogram) olarak
ölçülen enerji, gerek ba langçta, gerekse patlama esnasnda
patlayc madde gazlarnn yaratm
oldu u basnç ve
parçalama gücü ile yakndan ilgilidir.
Nem:
Kimyada birçok madde veya bile ik, belirli sürede nemle
temas etti i takdirde ekzotermik bir çözünme reaksiyonuna
u rayarak bozunur. Olu an çözünme ss tehlikenin
ba lamasna neden olur. Bu bir yanma, patlama ya da zehirli bir
gazn çk  demektir.
Sürtünme:
Unstabil patlayc maddeler özellikle nakli esnasnda
sürtünmeden dolay meydana gelen bir s ile decompoze
olurlar.
Darbe ve vibrasyon:
Gerek nakil esnasnda gerekse dikkatsizlik sonucu devrilme
ve dü melerde patlayc maddeler decompoze olabilirler.
Statik elektrik:
Patlayc maddelerin istem d  reaksiyona girmelerine neden
olan en büyük etkendir. Depolanmalar, üretilmeleri, nakilleri ve
kullanlmalar esnasnda kusursuz bir topraklama yapma
zorunlulu u vardr.
86
Maddenin yo unlu u ve safl :
Patlayc maddenin yo unlu u ve safl  mükemmele ne
kadar yakn olursa, patlama gücü ve yaylmas da o kadar büyük
olur.
Serbest oksijen:
Peroksitler ve bünyesindeki oksijeni dekompozisyon
srasnda serbest hale geçiren patlayc maddelerin gücü ve
yaylmas daha iddetli olacaktr. Patlama esnasnda yetersiz
oksijenden dolay olu an karbonmonoksit ve karbon partikülleri,
patlama gücü ve yaylma iddetine olumsuz yönde etki
edecektir.
Kabin mukavemeti:
Esasnda patlayc maddeler için kabin hacmi veya
mukavemeti önemli de ildir. Çünkü patlayclarn "Detonasyon
Hz" veya "Explozyon yaylmas" çok büyük boyutlardadr. Bu
nedenle olu an hz ve güç havada bo alma özelli inden çok,
havay yrtma özelli ine sahiptir. Dolaysyla tahrip etme gücü
her türlü engele homojenli e yakn düzeyde etki etmektedir.
Tahribat patlayc maddenin miktar ve özelliklerine ba l olarak
o alan içerisindeki her eye e ite yakn düzeyde zarar
verecektir. Bu olay nükleer patlamalarda daha idealdir.
Genellikle askeri amaçlarla kullanlan bu özellik patlayc madde
miktarlar üzerinde oynayarak ya da çe itli teknikler geli tirilerek
patlamann faydal olmas sa lanm tr. Eski binalarn etrafa
zarar vermeden yklmas ya da nükleer enerjinin teknolojiyi
geli tirme amacyla kullanlmasn örnek gösterebiliriz. Patlama
gücü dü ük olan maddelerle, gaz atlamalarnda, detonasyon
hznn çok dü ük olmas nedeniyle havann yarataca  bo luk,
patlama gücünü çok kolaylkla bo altmaya neden olacaktr.
çinde tehlikeli madde bulunan (patlayclarn haricinde) kaplarn
hacimleri ve mukavemetleri oldukça dikkate alnmaldr.
Patlayc Maddelerin Tahrip Gücünü Belirleyen Ana
Faktörler
Patlayc maddelerin gerek snflandrlmasnda gerekse
tahrip güçlerinin belirlenmesinde üç ana faktör baz olarak
87
alnm tr. Bunlar;
1) Patlayc maddenin konsantrasyonu ve yo unlu u,
2) Patlayc maddenin patlamas sonucu ortaya çkan enerji,
3) Detonasyon hz dedi imiz patlama basncnn yaylmas.
1) Kristalize bir patlayc maddenin yo unlu u 1 cm3 veya
litrelik bir hacimde hava bo lu u olmakszn bulunan patlayc
maddenin a rl  olarak anla lr. Patlayc maddeler
preslenerek veya eritilerek belirli bir hacme doldurulduklarnda,
burada eri ilen yo unlu a kullanm yo unlu u denir. Kullanm
yo unlu u de eri daima kristal yo unlu undan küçüktür.
2) Patlama sonunda olu an ve kcal/kg olarak enerji her
patlayc madde için çok önemli bir kriterdir. Çünkü patlama
tahrip gücü aç a çkan enerji miktar ile ilgilidir. Olu an gazlar
aç a çkan bu sy kinetik enerji haline dönü türür. Patlama
ss
kalorimetre
veya
parçalanma
denklemlerinden
hesaplanabilir. Bunun için patlayc maddeyi olu turan
bile iklerin te ekkül slar ile her bile ikte mevcut atmlarn
yanma slarn bilmek gerekir.
3) Detonasyon hz dedi imiz patlama basncnn yaylmas,
patlayc maddelerin ba lca karakteristi idir. m/sn veya km/sn
olarak ifade edilir. Örne in 7000 m/sn'lik bir patlama hzna
sahip bir patlaycnn, 7000 m. uzunlu unda bir borunun içine
doldurulmas sonucu, bunun bir uçtan ate lendi inde öbür uca
bir saniyede ula mas demektir. Patlama hz ne kadar büyük
olursa, tahrip etkisi o kadar büyük olur.
2) Gazlarn yol açt  patlama tehlikeleri
Gazlar patlayc kimyasal maddelerden sonra tehlikeli
özelliklerin zenginli i açsndan, üzerinde en çok durulmas
gereken madde grubudur. Olaylarn da lmn yüzde olarak
inceledi imizde, gazlarn yüksek bir de ere sahip oldu unu
görürüz.
Bugün, brakalm sanayiyi artk evlerimizde bile çok miktar ve
88
çe itlerle gaz kullanmaktayz. Bol sayda ve büyüklükte LPG
tüpleri, do algaz, Karbondioksitli söndürme cihazIar, aeresoller
hatta kulland mz televizyonlarn tüplerindeki gazlar.
Acaba kaçmz bu gazlarn özelliklerini bilerek kullanyoruz?
Herhangi bir olay kar snda hangimiz "gaz patlad, tüp patlad,
hacm patlad" diye bilerek olay izah etmeye çal yoruz?
Toplum olarak oldukça büyük bir bo lu a sahip oldu umuz
bu konuyu temelden ö renmeye çal alm.
Gaz nedir?
Uzayda yer kaplayan ve a rl  olan her eyi MADDE olarak
tanmlarz. Maddeler "KATI, SIVI, GAZ" olarak üç fiziksel halde
bulunurlar. "Scaklk ve Basnç" altnda bu maddeler kat
özellikten gaza, gaz özellikten katya dönü ebilirler. Bu durumda
gazlar üç snfa ayrabiliriz:
a) Kat halden gaz hale dönü en maddeler,
b) Sv halden gaz hale dönü en maddeler,
c) Normal gaz halindeki maddeler.
ster yanma özelli i olsun isterse olmasn scaklk ve vakum
altnda kat ve sv maddeler gaz hale dönü ürler. Bu ko ular
devam etti i sürece gaz hale dönü en maddeler, gaz özelli i
gösterirler. Yanma olayndaki temel unsur buna dayanr.
Patlayc maddeler ve baz kimyasallar hariç yanabilmek için
mutlaka gaz hale geçmesi gereklidir. Bu bölümdeki konumuz "a"
veya "b" klarnda belirtti imiz maddelerle ilgili de ildir.
Normal ko ullar altndaki gazlar
20°C scaklkta ve 1 atm. basnçta (N. .A.) gaz halde
bulunan maddeleri göstermi olduklar özelliklere göre iki ekilde
snflandrabiliriz.
1) Gazlarn kimyasal özelliklerine göre snflandrlmas:
a) Yanabilen ve alevlenebilen gazlar (Flammable gases)
Normal ko ullarda havann oksijeni ile belirti oranlarda
89
kar tklarnda, alevlenme ve yanma özelli ini gösteren
gazlardr. Bunlarn etkinli i, çok dü ük oranlarda havann
oksijeni ile kar mas ve kar madan do an bu özelli in geni bir
envantere sahip olmasyla izah edilir.
Ayrca bünyesinde oksijene kar  açl  gitmemi gazlarla,
Karbon atomuna ba l Hidrojen says da, alevlenme ve yanma
özelli ine etki eden unsurlardr.
b) Alevlenme özelli i olmayan gazlar (Nonflammable
gases)
Bu gazlar hava veya oksijenle hiçbir konsantrasyonda yanc
ve alevlenici kar m olu turmazlar. Ba ta oksijen olmak üzere
baz oksijenli kar mlar herhangi bir yanma olayna dolayl
olarak katlp, oksijen ta yc rol oynarlar Argon, Helyum, Neon
gibi inert gazlar, CO2 , SO2 , N2 gibi gazlarda alevlenme özelli i
olmayan gazlardr.
c) Reaksiyona yatkn aktif gazlar
Bu gazlar kimyasal aktivitelerinden dolay bir çok madde ile
reaksiyona girerek, yeni maddelerin olu umu yansra, tehlikeli
sonuçlara da neden olurlar. Örne in Flor gaz çok aktif olmas
nedeniyle bir çok kimyasal madde ile iddetli ekilde reaksiyona
girerek tehlikeli bir çok olu uma neden olur.
Baz gazlar s, darbe nem gibi etkenlerle reaksiyona girerek
tehlike yaratrlar. Bunlar için özel önlem alnr.
Asetilen, metil asetilen, propadien ve vinil klorür bu tip
gazlara örnektir.
d) Zehirleyici, bo ucu ve tahri edici gazlar
Bir çok gaz ya saf halde iken, ya da bir kimyasal reaksiyon
sonucu olu arak atmosfere da ldklarnda ppm oranlarnda
canllarn üzerinde çok çe itli tehlikeli etki yaratrlar.
CI2,H2S,SO2,NH3,CO vs. gazlar buna örnektir.
2) Gazlarn basnç uygulanmasna göre snflandrlmas
Gazlar basnç ve scaklk altnda özelliklerine göre de i ik
90
tepki gösterirler.
a) Sk trlm gazlar
Baz gazlar normal scaklkta ve yüksek basnçta çelik tüpler
içinde sk trlarak, kullanm miktarlar arttrlr. bu uygulama
genellikle svla trlamayan gazlara uygulanr.
b) Svla trlm gazlar
Gazlarn kendilerine has kritik scaklklarda ve basnç altnda,
çelik tüpler içinde svla trlmalardr. Bu ekilde elde edilen sv
gaz hem miktar açsndan sk trlm gazIardan fazladr, hem
de patlayclk tehlikesi daha azdr. (Bir tüpte gaz faz ne kadar
az ise patlama iddeti o oranda daha azdr).
c) Basnç altnda bir svda çözülmü gazlar
Baz gazlar, gaz halde kullanlmasnn ve naklinin çok tehlikeli
olmas nedeniyle, kendisiyle reaksiyona girmeyen bir sv
içerisinde, basnç altnda çözündürülürler.
Gazlar patlama etkilerini nasl gösterirler?
Yanabilen veya yanmayan gazlar, kap içerisinde ya da
serbest halde, s, kvlcm veya çplak alevle üç ekilde patlama
özelliklerini gösterirler.
Gazlarn patlamas srasnda olu an "patlama yaylma hz,
patlama scakl , patlama ürünü gaz miktar ve patlama  k
iddeti" patlayc maddelerinkine göre oldukça dü üktür.
Bu özellikten yararlanlarak bu etkilere kar  önlem almak
mümkündür.
a) Tüp patlamas:
Yanabilen veya yanmayan gazlarn (sk trlm veya sv
olabilir) tüp içinde iken artan scaklk kar snda, tüpün emniyet
ventilinin açlmamas halinde, tüp içinde artan basncn kabn
mukavemet gücünü yenerek, kab yrtmasdr. Yrtlma olaynn
iddeti, kabn içindeki gaz faz hacminin büyüklü üne, gazn sv
veya sk trlm olup olmad na, kabn hacmine, patlamaya
sebep olan scakl n ani yükseli ine, kabn yapsna ve gazn
91
kimyasal özelli ine ba ldr.
b) Hacm patlamas:
Herhangi bir sebeple bir kaptan szan yanma ve alevlenme
özelli i olan bir gazn, yaylm oldu u hacm içerisinde
özelli ine uygun ekilde hava ile uygun kar m yapmas
durumunda, bir kvlcm veya çplak alevle o hacm içerisinde
patlamasdr. Bu patlamann iddeti olu an basncn bo alma
olana  ile olu tu u hacmin mukavemetine ba ldr.
Dayankl malzemeden yaplm ve zemin altnda bulunan bir
hacmin bo alma a z küçük ve bo alma yolu uzunsa patlama
tahribat yüksek olacaktr.
c) Gaz patlamas:
Büyük hacimlerde, bo alma olana nn yüksük oldu u
yerlerde, gaz kaça nn henüz ba lad  durumlarda veya
kvlcm kayna nn gaz kaça na yakn oldu u hallerde gazn
ani ve iddetle parlama yaparak, fazla güçlü olmayan bir basnç
ve alevle çevreyi yaralamasdr.
3) Svlarn yol açt  tehlikeler
Svlar normal ko ullarda maddenin ara halidir. Kendine has
özelli i olar baz kimyasal maddelerin haricinde katlar scaklk
kar snda sv halden gaz hale, gazlar ise basnç altnda ve
so utulduklarnda sv halden kat hale geçerler.
Her sv madde normal artlar altnda buharla ma basklar
nedeniyle mutlaka az yada çok miktarda gaz hale dönü ürler.
Su ve asetonun ayn scaklkta farkl buharla malar gibi. Bu
özelliklerinden ötürü svlar e it düzeyde olmasa bile, gazlar gibi
de erlendirmekte yarar vardr.
Gazlarda oldu u gibi svlar da çe itli özelliklerine göre
snflandrmak mümkündür.
a) Parlayc svlar:
Parlama noktas 37,8°C ve buhar basnc 2,8 atm'in altnda
92
olan svlardr. Bu snfa giren svlar en tehlikeli grubu te kil
ederler. Bunlar da kendi aralarnda üçe ayrlrlar.
lA snf parlayc svlar:
Parlama noktas 22,8°C ve
Kaynama noktas 37,8°C' nin altnda
IB snf parlayc svlar:
Parlama noktas 22.8°Cve
Kaynama noktas 37.8°C' nn üstünde veya e it
IC snf parlayc svlar:
Parlama noktas 22,8°C'nin üstünde veya e it,
Kaynama noktas 37,8°C' nin altnda
b) Yanc svlar:
Bu svlardan IlA snfndan olanlar da tehlikeli sv grubundan
saylabilirler. Genel olarak yanc snfn parlama noktalar
37,8°C'nin üstünde veya e ittir.
IlA snf yanc svlar:
Parlama noktas 37,8°C 60,0°C arasndadr.
IllA snf yanc svlar:
Parlama noktas 60,0°C 93,4°C arasndadr.
IIIB snf yanc svlar:
Parlama noktas 93,4°C' ye e it veya üstündedir.
c) Yanc olmayan fakat çok dü ük scaklklarda bile
uçucu olan svlar:
d) Yanc olmayan ve scaklk kar snda zor buharla an
svlar (yüksek scaklklarda buharla abilen svlar):
c ve d klarndaki svlar canllar için bir tehlike te kil
etmiyorsa söndürücü olarak kullanlabilirler.
c kkndaki svlar kapal kaplarda bulunuyorlarsa, kabn
mukavemetine ba l olarak, artan scaklkla beraber bir "KAP
YIRTILMASINA" veya "KAP PATLAMASINA" sebep olarak
93
tehlike yaratabilirler.
Özellikle a kkndaki svlar olmak üzere, b kkndaki svlar,
artan scaklkla beraber, yanc ve parlayc gazlar gibi hareket
ederler. Serbest ya da bir kap içinde bulunmalar halinde, tpk
gazlarda oldu u gibi "SIVI BUHARI PATLAMASINA, HAC M
PATLAMASINA, KAP PATLAMASI veya KAP YIRTILMASINA"
sebep olurlar. Ancak bu etkiler genellikle gazlara göre daha az
iddette olur.
4) Patlayc maddelerin d ndaki, yanc özellik gösteren
kat maddelerin yaratt  tehlikeler
Genellikle
günlük
ya ammzda
yanma
etkisiyle
kar la t mz kat yanc maddeleri fazla korkutucu olarak
görmeyiz. Ancak endüstride ve özellikle ihmalkarlklarn en üst
düzeyde oldu u atölye ve imalathanelerde, hem oldukça çok
sayda, hem de büyük boyutlarda kat madde tehlikeleri
ya anmaktadr.
Kat maddeleri de gösterdikleri tehlikelere göre a a daki gibi
snflandrmak mümkündür.
a) Normal kat yanc maddeler:
Günlük ya ammzda kulland mz veya herhangi bir maksat
için i ledi imiz yanc kat maddelerdir. A aç, tahta mobilya,
ka t, üretilmi tekstil maddeleri, plastik vs.
b) Hafif ve aktif metaller:
Oldukça tehlikeli kat maddelerdir. Bulunmu olduklar fiziksel
büyüklüklerinden ba layarak, saflklar ve içinde bulunduklar
ko ullara göre tehlike yaratan maddelerdir.
Sodyum, potasyum, ma nezyum, kalsiyum gibi metaller suyla
bile iddetle reaksiyona girerek patlama eklinde tehlike
yaratrlar. Ba ta aluminyum olmak üzere hafif metaller ve
ala mlar özellikle yonga halinde iddetle yanarlar ve yüksek s
nedeniyle söndürülmeleri güçlük yaratr.
94
c) Yanc kat madde tozlar:
Günlük ya ammzda iç içe bulunmamz ve çok sayda
olayna rastlamamz dolaysyla, patlayc kat maddelerden
sonra, tehlikeli saylabilecek ve üzerinde dikkatle durulabilecek
önemli bir yanc, parlayc ve patlayc kat madde grubudur.
Genellikle kar la lan yanc kat madde tozlar unlardr:
- Tekstil tozlar,
- Gda tozlar,
- Metal tozlar,
- Kat yakt tozlar,
- A aç ürünleri tozlar,
- Bitkisel tozlar,
- Çe itli yanc kimyasal madde tozlar,
- Plastik, lastik ve kauçuk tozlar.
Yaplan ara trmalarda kat yanc tozlarnn yangn sebepleri
açsndan önemli bir yüzde te kil etti i anla lm tr. Ba ta metal
tozlar olmak üzere yukardaki ve di er tozlarn yanmasna,
parlamasna ve patlamasna neden olan en önemli enerji
kayna  ise elektrik olarak tespit edilmi tir.
Bunun haricinde yanc tozlar sürtünme, kz ma, s, nem,
basnç, darbe, statik elektrik ve çplak ate gibi ba langç
enerjileriyle barut gibi yanarak oldukça hzl bir yaylma e ilimi
gösterirler. Ksa aralklarla yaplan periyodik vakumlu temizlikler,
bu konunun en sa lkl mücadelesidir.
d) Yukardaki yanc kat madde snflarna girmeyen ve
kendilerine has özelli i olan tehlikeli kat kimyasal
maddeler:
Bu maddeler kendi kendine yanabilen, sudan, nemden,
havadan etkilenerek reaksiyonel tehlike yaratan maddelerdir.
Sodyum polisülfat, karpit, fosfor ve yüksek oksidan maddeler bu
gruba girerler. Bu maddelerin kullanlmas, i lenmesi ve
depolanmas kendilerine has de i ik önlem gerektirmektedir.
Yanc, parlayc ve patlayc maddelerin tehlike
yaratmasna ve yaratmamasna neden olan önemli etkenler
95
1) Ba langç enerjisi kaynaklar:
Çplak ate kvlcm ve alev,
Elektrik,
Sürtünme,
Darbe,
Statik elektrik,
Is,
Do al olaylar,
Ekzotermik reaksiyonlar,
Vibrasyon,
Nem,
Çözünme,
Saf oksijen,
Su.
Gazlar ve svlar moleküler yapda olduklarndan saf halde
yaltkandrlar. Bu maddelerin herhangi bir nedenle hareketi veya
ak  halinde, iletken kaplar ve borular üzerinde statik
elektriklenme meydana gelece inden, sa lkl bir topraklanma
mutlaka yaplmaldr.
Tehlikeli gaz ve svlarla çal lan yerlerde elektriki sistemler
mutlaka EXPROOF (patlama güvenlikli) olmaldr.
Bu maddelerin miktarlarnn az kullanlmas, i lenmesi veya
depolanmas bu sistemlerin yaplmamasn gerektirmez. Yaplan
istatistiklerde
BÜYÜK
OLAYLARIN,
ÖLÜM
VE
YARALANMALARIN çok yüksek bir yüzde ile küçük kapasiteli
imalathane, atölye ve depolarda meydana geldi i anla lm tr.
Buna neden olan en büyük sebep ise "Ben bu maddeleri az
kullanyorum. Bu kadar madde tehlike yaratmaz. Yapm
oldu um yatrm için bu önlem sistemleri çok pahal"
dü üncesinden kaynaklanmaktadr. bu dü ünce baz büyük
endüstriyel kurulu sahiplerinde de mevcuttur.
2) Havaya ve suya göre yo unluk:
Her açdan tehlikeli özellik gösteren gazlarla, kolay
buharla an svlarn havaya göre yo unluklar çok önemlidir. Bu
96
özelli in ilgili ki iler tarafndan mutlaka bilinmesi gereklidir.
Havalandrma ve tahliye açklklar bu özelli e göre yaplmaldr.
Tehlikeli svlarn suya göre yo unluklar da ayn önemi
ta maktadr. sudan hafif ve a r svlarn dökülmeleri halinde
özellikle kanallarda yapacaklar tehlikeler önceden bilinmelidir.
3) Havalandrma ve klimlendirme
Tehlikeli gaz ve buharlarn bulunduklar hacimden, tehlike
snrna gelmeden tahliyeleri gerekir. Bu da tehlikeli maddenin
havaya göre yo unlu una ba l olarak, exproof tesisatl bir
havalandrma ile yaplr. Özellikle havann neminden etkilenerek
tehlike yaratan maddeler için, bulunduklar hacimde maddenin
ko ullarna göre iklimlendirme yaplmaldr.
4) Çözünme
5) Aktivite ve reaksiyona yatknlk
6) Stabilite
7) Basnç
8) Mevcut binann ve çevrenin uygunlu u
9) Periyodik bakmlar
10) Müdahale sistemleri
11)
çi sa l  i güvenli i malzemeleri
12) Sa lkl ve teknik eleman seçimi
13) E itim
14) Çevre ile i birli i
97
Üretim Süreçlerinde Alnmas Gereken
çi Sa l  Güvenli i Önlemleri
Hüseyin Avni YARDIMCI
Elektrik Mühendisi
GÜVENL G N N TANIMI
nsano lunun varolu u ile birlikte ba layan do aya kar 
verdi i sava , beslenme, barnma ve tabiat olaylarna kar 
korunma güdülerinin bir sonucudur. Böylelikle do ay
ekillendirme ve arzularna göre yönlendirme yolunda geli tirdi i
tekniklerde büyük ba arlar kazanmasna kar n neticede
do abilecek tehlikeleri ne kadar farkedebilmi ti?
Bugün çal ma hayatnn içinde hemen hemen her kesimde,
endüstride, tarmda, denizcilikte insanl n yararna sunulmu
bilim demek olan teknoloji adna yaratt mz tehlikelerin
sa l mz nasl tehdit etti i gerçe ine dikkatinizi çekmek isteriz.
Çal ma hayatnda kar la t mz makine ve tezgahlar, el
aletleri,
tacmacl n
yaratt 
sorunlar
her
gün
küçümsenmeyecek sayda insan hayatna malolmakta veya
geçici ve sürekli i görmezlikle sonuçlanan kazalara sebep
olmaktadr. Özellikle son yllardaki bilimsel ve teknolojik geli me
o kadar hzl olmu tur ki, bugün dahi bu geli menin ürünü olan
makine, araç gereç ve kimyasal maddelerin insanlar üzerindeki
bedensel ve ruhsal etkileri henüz kesinlikle bilinmemektedir.
te böyle sanayile me ve teknik potansiyelin ba langçtan
beri bilinçsiz olarak ve geli igüzel yaylmas, kazalar ve meslek
hastalklarn anormal ekilde ço altm tr. Bu ise hakl olarak
toplumun duyarll nn artmasna neden olmu , teknik
98
elemanlarn ve bilim adamlarnn konuyla daha yakndan
ilgilenmeleri sonucunu getirmi tir.
Belirtti imiz tehlikelerle bilinçli olarak mücadele ihtiyacnn
duyulmas "
GÜVENL " kavramnn da do mas ve
geli menin temel nedeni olmu tur. Genel anlamda ya amn her
kesimini ilgilendiren teknik güvenlik, i yerleri söz konusu
oldu unda "
GÜVENL " terimi ile dilimize girmi tir.
Tanmlamasn ise; i yerlerinde i in yürütülmesi ile ilgili olarak
olu an tehlikelerden, sa l a zarar verecek ko ullardan
korunmak ve daha iyi bir i ortam yaratmak için yaplan metotlu
çal malara "
GÜVENL " denir
eklinde yapmamz
mümkündür.
AMAÇ
Güvenli inin ilk amac ku kusuz ya ammz tehdit eden
tehlikelerden ki bunlar genel olarak kaza ve hastalk olarak
ortaya çkar, tüm insanlar korumak zarar verecek olaylar en alt
düzeye indirmek ve insanlarn ya amlarnda daha güvenli
dolaysyla mutlu olmalarn gerçekle tirmektir.
KAZA NEDENLER ÜSTÜNE
Bilindi i üzere KAZA NEDENLER klasik yakla m biçiminde
iki temel grup içinde toplanmaktadr. Bunlardan birincisi
GÜVENS Z KO UL dedi imiz ve daha çok bir kaza olasl n
arttran fiziksel çevre faktörleridir. Bir ba ka deyi le bireyin
d nda olu an ve yine onun iradesinin d nda kalan ko ullardr.
GÜVENS Z HAREKETLER ise bireyin bir kaza olasl n davet
eden bilinçli yada bilinçsiz davran larndan ibarettir.
Burada vurgulamak istenen husus, tablodan da anla laca 
gibi bu güvensiz ko ullarn ve güvensiz hareketlerin olu umunda
etken olan baz temel nedenlerin varl dr.
Bugün artk fiziksel çevre güvensiz ko ullarn ortaya
99
çkmasnda tek faktör olarak dü ünülmemekte, buna kar lk
bireyin fiziksel ve psikolojik özelliklerinin de etkili oldu u kabul
edilmektedir. Güvensiz ko ullar olu turan belli ba l faktörler u
ekilde dü ünülmektedir:
F Z KSEL ÇEVRE FAKTÖRLER
Isnn, aydnlatmann, uzun çal ma sürelerinin kazalar
üzerinde etkili faktörler oldu u esasen bilinmektedir. Yaplan
baz ara trmalar ya ama ko ullarnn yetersiz oldu u yoksul
bölgelerde kurulmu olan i letmelerde kaza oranlarnn daha
yüksek oldu unu ortaya koymu tur. Kötü beslenmenin de
olumsuz etkileri kantlanm tr. Pis ve özellikle terletici i lerde
çal anlarn kazaya u rama olaslklar da fazla kabul
edilmektedir.
ÇALI ANLARIN ÖZELL KLER VE N TEL KLER
Bu alanda YA önemli bir faktördür. Genç ve tecrübesiz
i çilerin daha çok kaza yaptklar gözlenmi tir. Tecrübeli, kdemli
ve de evli i çiler daha az kaza yapmaktadrlar. Reflekslerini
yitirmekte olan ya llar ise kazaya yatkn hale gelmektedirler.
Bunlarn yan sra görme, i itme, koku alma gibi duyular
zayflam ki ilerde daha çok kaza yapmaktadrlar.
ÇALI ANLARIN PS KOLOJ K. ÖZELL KLER
Kazalarn olu umunda psikolojik fiziksel çevre ko ullar ve
fiziksel ki i özelliklerinden daha etkili oldu u savunulmaktadr.
e veya i yerine intibakszl n kazalar üzerinde önemli bir
etken oldu u saptanm tr.
Hepsi bir veya birkaç kazaya u ram 100 i çi arasnda
yaplan
bir
ara trma,
bunlarn
yarsndan
ço unun
geleceklerinden endi eli, tedirgin ve duygusal özellikleri a r
100
basan ki iler oldu unu ortaya çkarm tr. Yine az kaza yapan
bir grupla çok kaza yapan bir grup arasnda yaplan
kar la trmalar, birincilerin oldukça iyimser ve d a dönük
ki ilerden olu mu bir grup oldu unu, di erlerinin ise içine
kapank ki iler oldu unu göstermi tir.
PS KOLOJ K ÇEVRE FAKTÖRLER
Denemeler yine göstermi tir ki, bir i letme içindeki psikolojik
ortam, daha ba ka bir deyi le çal anlarn moral durumu ile
güvenlik konularna duyulan ilgi ve yaplan katk arasnda bir
ili ki vardr.
Örne in; iç transfer ve terfi olanaklar kstl olan i letmelerde
kaza sklk oranlar daha yüksektir. Yine i letme tarafndan
önemsenmedikleri kansnda olanlar daha çok kaza
yapmaktadrlar.
Üst düzey yönetiminin konuya bak açs da bu alanda
önemli bir etken olmaktadr. bir ara trmacnn be yl süreyle 62
kurulu un kaza istatistiklerini inceleyerek ula t  bir sonuca
göre yönetimin i güvenli i konusunu ciddiye ald  ve yönetim
elemanlarnn bu alanda sorumluluklarn kabul etti i
i letmelerde gerek sklk, gerek a rlk açsndan çok olumlu
sonuçlar alnmaktadr.
KAZANIN TEMEL NEDENLER
Bir kaza (yaralanma, zarar görme olay) 5 adet temel nedenin
arka arkaya dizilmesi sonucu meydana gelir. Bunlardan biri
olmadkça
bir
sonraki
meydana
gelmez,
ve
dizi
tamamlanmadkça kaza ve yaralanma olmaz. Bu 5 faktöre
"KAZA Z NC R " denir.
101
KAZA Z NC R
1. nsann do a yada evrim kar sndaki zayfl :
nsann do a kar sndaki bünyevi ve sosyal yapsndan
meydana gelen zayfl , kazann ilk nedenidir. Bunun ancak
tarih zamanlar içinde de i mesi söz konusudur. E er insanlarn
do a kar snda bu zayf durumu olmasayd kaza olmazd.
u halde tüm kazalarn ilk nedeni budur ve do ada kaza
yapsal bir olaydr; tam bir kesinlikle önlenemez.
2. Ki isel özürler:
Dikkatsizlik, pervaszlk, önemsemezlik, sinirlilik, ihmal gibi
ki isel özürler kazalarn ikinci nedenidir. Bu kusurlar insann
do a kar sndaki zayfl nn ki isel yönü olup yanl ve
gereksiz bir hareket yapmasna neden olur. Kaza olmas için
böyle bir nedenin bulunmas da ko ullardan biridir. nsanlarn bu
be eri zaaflar e itim ve disiplinle belki ksmen düzeltilebilir.
güvenli i bilimi bu konuda faaliyet göstermekle u ra maz.
Ki isel özürlerin ne zaman ortaya çkaca  bilinemeyece i için
insan özürlü bir varlk olarak kabul eder.
3. Güvensiz hareketler ve artlar:
nsann ki isel özürleri olmas her zaman için kazaya
u ramasn gerektirmez. Bir insann örne in; dikkatsiz çal ma
itiyadnn bir kazaya neden saylabilmesi için çal ma srasnda
dikkatsiz bir hareket yapm olmas gerekir ve kazann asl
nedeni de i ba nda yapt  bu yanl davran tr.
Di er taraftan çal t  makine de, örne in; bir pres kalbnda
gerekli koruyucu elamanlarn bulunmay  i yerindeki güvensiz
bir ko uldur. Buda kaza nedeni olabilir. çi yanl bir hareket
yapmasa veya i yerinde güvensiz bir durum olmasa, çal ann
dikkatsiz tabiatta olu u bir kazann olmas için yeterli olamaz, u
halde kaza olaynn meydana gelmesi için bu üçüncü neden de
bulunmaldr.
102
4. Kaza olay:
Yukarda belirtilen üç faktörden arka arkaya dizilmesi de
kazann olmas için yeterli olmaz. Önceden planlanmayan ve
bilinmeyen, zarar vermesi muhtemel bir olayn da meydana
gelmesi gereklidir. u halde yaralanma yada zararn meydana
gelmesi, yani kazann bütün unsurlar ile gerçekle ebilmesi için
bir "kaza olay da mevcut olmaldr.
5. Yaralanma (zarar veya hasar):
Kaza zincirinin sonuncu halkasdr. Bir kaza olaynn özellikle
yasal kaza tanmndaki duruma gelmesi için bu safhann da
tamamlanmas gerekir.
ELEKTR K NED R?
Elektrik, kapal ve yüklü bir elektriksel devrenin uçlarna bir V
potansiyel fark uyguland  zaman, devrenin iletken
ksmlarnda, iletkenin madde yapsndaki, daha ziyade serbest
elektronlarn bütün devre boyunca meydana gelen hareketidir.
Yani ksaca elektrik, bir elektron akmdr.
Maddeler, elektrik akmna kar  gösterdikleri mukavemet
bakmndan, LETKEN ve YALITKAN olmak üzere ba lca iki
ksma ayrlrlar. letkenler, elektrik akmnn geçi ine mani
olmayan veya çok az direnç gösteren maddelerdir. letkenlerin
atomik madde yapsnda, d yörüngelerde bolca serbest
elektron mevcuttur. En küçük bir kuvvet bile bu elektronlar
harekete geçirebilir. Bu sebepten, iletkenlerin Ohm olarak
dirençleri çok azdr. En iyi iletkenler altn, gümü ve bakrdr.
Yaltkanlar iletkenlerin aksine, elektrik akmnn ak na kar 
fazla direnç gösterirler. Bunun neticesinde, yaltkanlardan akm
geçmez veya çok az bir akm iddeti geçebilir.
103
ELEKTR K VE NSAN
nsan vücudunun direnci:
Elektrikle insann ili kisini incelemeden evvel, insan
vücudunun elektrik akmna kar  gösterdi i dirençten
bahsetmek gerekir. nsan vücudunun elektrik akmna kar 
gösterdi i dirençten bahsetmek gerekir. nsan vücudunun belli
noktalar arasnda de i ik direnç de erleri vardr. Bu de erler
insandan insana de i mekte ve ayrca vücudun kuru, ya ve
terli olmasna da ba l olmaktadr. A a da ortalama de erler
belirtilmi tir.
Ya Ciltte (ortalama)
Kuru Ciltte (ortalama)
Kulaktan Kula a
Eller Arasnda
Eller Ayaklar Arasnda
1000 Ohm
200.000 Ohm
100 Ohm
500 Ohm
1.000 Ohm
ELEKTR K AKIMININ, VÜCUTTA YAPTI I ETK BAKIMINDAN SINIFLANDIRILMASI
S. Koeppen tarafndan yaplan ara trma neticesinde, elektrik
akm, insan vücudunda yapt  etki bakmndan ba lca 4 ksma
ayrlm tr.
A GRUBU: Etkin de eri, 30 mA (1000 mA= 1 A dir.) kadar
olan akmlardr. Bu akmlar, kazazede tarafndan hissedilir ve
kendi iradesiyle temas yüzeyini brakabilir. Kalp hareketlerinin
düzeni bozulmaz, sempatik sinir sistemi normal durumdadr.
B GRUBU: Etkin de eri, 30 mA den 80 mA e kadar olan
akmlardr. Genellikle, kan basnc yükselir, kalp at larnda
düzensizlikler olabilir, 50 mA i a an iddetlerde uur kayb,
sempatik sinir sisteminden gelen kaslma ve sert refleksler
görülür.
C GRUBU: Etkin de eri 80 mA den 3 A e kadar olan
akmlardr. Bu akmlar, iddetle hissedilir. Kalp hareketlerinde
104
düzensizlik yaratr ve uur kaybna sebep olurlar. En önemlisi,
kalp odacklarnn düzensiz titre imleri bu grup akm
de erlerinde ba lar.
D GRUBU: Etkin de eri 3 A üzerinde olan akmlardr. Bu
akmlar iddetli kan basnc yükselmesine ve tersinir kalp
durmasna sebep olurlar. Solunum felci meydana gelir,
akci erlerde hava toplanr ve akci er i er. Kesin uur kayb
vardr.
Yukardaki bu snflandrmada, insan vücudundan geçti i
kabul edilen akm de eri akm yolu kol ve ayaklar olmak üzere
(50 Hz.) frekansl alternatif akmn etkin de eri olup, etki süresi 1
saniye veya daha fazla olarak kabul edilmi tir.
ELEKTR K
LER NDE
KAZALARINA KAR I ALINACAK BELL BA LI TEDB RLER:
1) zole etmek: "Elektrik Nedir" bahsinde incelendi i gibi,
elektrik akm iletkenlerden geçmektedir. Yaltkan olan maddeler
ise elektrik akmn iletmemektedir. Elektrik enerjisinin
üretiminde, iletiminde, da mnda ve kullanlmasnda (iç
tesisatta) çe itli özellikte iletkenler kullanlr. Bu safhalarn her
birinde, bu iletkenler tehlike yaratmamalar için uygun bir ekilde
izole edilirler (yaltlrlar). Bu metoda izole etme veya yaltma
metodu denir.
2) Topraklama: Topraklama metodu çok kullanlan bir
metotdur. Topraklamadan maksat, direkt faz veya kaçak akm
intikal etmi , normal olarak gerilim altnda bulunmayan madeni
aksamlara (mesela, makine ve tezgah madeni aksam) temas
eden bir insan üzerinden insan sa l  için zararl bir akm
iddetinin geçmesine mani olmaktadr.
TOPRAKLAMA ÇE TLER :
Ba lca 3 ksma ayrlr.
a. Koruma Topraklamas,
b. letme Topraklamas,
105
c. Hususi Topraklama.
3) Güvenlik otomati i kullanmak: Güvenlik otomati i,
normal olarak gerilim altnda bulunmayan makine ve cihazlarn
madeni aksamna, belli bir de erde kaçak akm intikal etti inde,
madeni aksama de er ahslarn güvenli ini sa lamak üzere
devreyi bütün kutuplarda kesen bir cihazdr.
4) Küçük gerilim kullanmak: Daha önce, 65 Volt tan
yüksek gerilimlerin insan sa l  için tehlikeli oldu undan
bahsettik. O halde, mümkün mertebe KÜÇÜK GER L M (EN
ÇOK 42 VOLT) kullanlrsa bu tehlike ortadan kalkar.
5) Güvenlik (ayrc) Transformatörü kullanmak: Güvenlik
transformatörü, primer ve sekonder sarglar birbirinden ayr
sarlan, sekonder çk larndan hiçbirinin topraklanmad , di er
bir deyi le çk
uçlar topraktan izole edilmi
bir
transformatördür.
6) Çift zolasyonlu aletler kullanmak: Çift izolasyonlu
aletler, d ta, elle tutulan ksm yaltkan tabakas ile izole edilmi
aletlerdir.
106
Avrupa Toplulu u Ülkelerinde Kullanlan
R SK KODLARI
R1
R2
R3
R4
R5
R6
R7
R8
R9
R10
R11
R12
R13
R14
R15
R16
R17
R18
R19
R20
R21
R22
R23
R24
R25
R26
R27
R28
R29
R30
Kuru oldu unda patlar.
ok, sürtünme, ate ve di er ate leyici kaynaklara maruz
kalnmas durumunda patlama riski vardr.
ok, sürtünme, ate ve di er ate leyici kaynaklara maruz
kalnmas durumunda patlama riski çok yüksektir.
Çok hassas patlayc metalik bile ikler olu ur.
Istma patlamaya neden olur.
Hava ile temas etmesi/etmemesi durumunda patlar.
Yangna neden olur.
Yanc malzeme ile temas etti inde yangna neden olur.
Yanc malzeme ile kar t nda patlar.
Yanabilir.
Kolay yanabilir.
Çok kolay yanabilir.
Çok kolay yanabilir, svla trlm gaz
(artk kullanlmamaktadr).
Suyla iddetli reaksiyona girer.
Suyla temas etti inde kolay yanabilen gazlar olu ur.
Oksitleyici maddeler ile kar t  zaman patlar.
Havada kendili inden yanar.
Kullanm esnasnda yanc/patlayc buhar hava kar m
olu abilir.
Patlayc peroksitler olu abilir.
Solunmas zararldr.
Cilt ile temas etti inde zararldr.
Yutuldu unda zararldr.
Solundu unda zehirlidir.
Cilt ile temas etti inde zehirlidir.
Yutuldu unda zehirlidir.
Solundu unda çok zehirlidir.
Cilt ile temas etti inde çok zehirlidir.
Yutuldu unda çok zehirlidir.
Suyla temas etti inde zehirli gazlar aç a çkar.
Kullanm esnasnda kolay yanabilir olabilir.
107
R31
R33
R34
R35
R36
R37
R38
R39
R40
R41
R42
R43
R44
R45
R46
R47
R48
R49
R50
R51
R52
R53
R54
R55
R56
R57
R58
R59
R60
R61
R62
R63
R64
108
Asitler ile temas etti inde zehirli gazlar aç a çkar.
Gittikçe artan etkiler tehlikesi vardr.
Yanklara neden olur.
Ciddi yanklara neden olur.
Gözler için tahri edicidir.
Solunum sistemi için tahri edicidir.
Cilt için tahri edicidir.
Çok ciddi, geri dönü ü olmayan etkiler tehlikesi vardr.
Geri dönü ü olmayan etkiler, risk olasl  vardr.
Göze ciddi zarar verme riski vardr.
Solunmas ile hassasiyet olu turabilir.
Cilt ile temas etti inde hassasiyet olu turabilir.
Kapal olarak stld nda patlama riski vardr.
Kansere neden olabilir.
Kaltmsal genetik zarar olu turabilir.
Do umsal sakatlklara neden olabilir.
(Artk kullanlmamaktadr).
Uzun süre maruz kalnd nda sa l a ciddi zarar verme
tehlikesi vardr.
Solundu unda kansere neden olabilir.
Suda ya ayan organizmalar için çok zehirlidir.
Suda ya ayan organizmalar için zehirlidir.
Suda ya ayan organizmalar için zararldr.
Çevredeki su ortamnda uzun vadede ters etkilere neden
olabilir.
Bitki topluluklar için zehirlidir.
Fauna için zehirlidir.
Toprakta ya ayan organizmalar için zehirlidir.
Arlar için zehirlidir.
Çevrede, uzun vadede ters etkilere neden olabilir.
Ozon tabakas için tehlikelidir.
Verimlili in azalmasna neden olabilir.
Anne karnndaki çocu a zarar verebilir.
Verimlili in azalma riski olasl  vardr.
Anne karnndaki çocu a zarar verme riski olasl  vardr.
Anne sütüyle beslenen çocuklara zarar verebilir.
Kombine Risk Kodlar
R14/15
R15/29
R20/21
R20/22
R20/21/22
R21/22
R23/24
R23/25
R23/24/25
R24/25
R26/27
R26/28
R26/27/28
R27/28
R36/37
R36/38
R36/37/38
R37/38
R39/23
R39/24
R39/25
R39/23/24
R39/23/25
Suyla iddetli reaksiyona girer ve kolay yanabilen
gazlar aç a çkar.
Suyla temas etti inde kolay yanabilen zehirli
gazlar aç a çkar.
Solundu unda ve cilt ile temas etti inde zararldr.
Solundu unda ve yutuldu unda zararldr.
Solundu unda, yutuldu unda ve cilt ile temas
etti inde zararldr.
Yutuldu unda ve cilt ile temas etti inde zararldr.
Solundu unda ve cilt ile temas etti inde zehirlidir.
Solundu unda ve yutuldu unda zehirlidir.
etti inde zehirlidir.
Yutuldu unda ve cilt ile temas etti inde zehirlidir.
Solundu unda ve cilt ile temas etti inde çok
zehirlidir.
Solundu unda ve yutuldu unda çok zehirlidir.
etti inde çok zehirlidir.
Yutuldu unda ve cilt ile temas etti inde çok
zehirlidir.
Gözler ve solunum sistemi için tahri edicidir.
Gözler ve cilt için tahri edicidir.
Gözler, solunum sistemi ve cilt için tahri edicidir.
Cilt ve solunum sistemi için tahri edicidir.
Zehirli. Solundu unda çok ciddi geri dönü ü
olmayan etkiler tehlikesi vardr.
Zehirli. Cilt ile temas etti inde çok ciddi geri
dönü ü olmayan etkiler tehlikesi vardr.
Zehirli. Yutuldu unda çok ciddi geri dönü ü
Zehirli. Solundu unda ve cilt ile temas etti inde
çok ciddi geri dönü ü olmayan etkiler tehlikesi
vardr.
Zehirli. Solundu unda ve yutuldu unda çok ciddi
geri dönü ü olmayan etkiler tehlikesi vardr.
109
R39/24/25
Zehirli. Cilt ile temas etti inde ve yutuldu unda
çok ciddi geri dönü ü olmayan etkiler tehlikesi
vardr.
R39/23/24/25 Zehirli. Solundu unda, cilt ile temas etti inde ve
yutuldu unda çok ciddi geri dönü ü olmayan
etkiler tehlikesi vardr.
R39/26
Çok zehirli. Solundu unda çok ciddi geri dönü ü
R39/27
Çok zehirli. Cilt ile temas etti inde çok ciddi geri
dönü ü olmayan etkiler tehlikesi vardr.
R39/28
Çok zehirli. Yutuldu unda çok ciddi geri dönü ü
R39/26/27
Çok zehirli. Solundu unda ve cilt ile temas
etti inde çok ciddi geri dönü ü olmayan etkiler
tehlikesi vardr.
R39/26/28
Çok zehirli. Solundu unda ve yutuldu unda çok
ciddi geri dönü ü olmayan etkiler tehlikesi vardr.
R39/27/28
Çok zehirli. Cilt ile temas etti inde ve
yutuldu unda çok ciddi geri dönü ü olmayan
R39/26/27/28 Çok zehirli. Solundu unda, cilt ile temas etti inde
ve yutuldu unda çok ciddi geri dönü ü olmayan
R40/20
Zararl. Solundu unda geri dönü ü olmayan
etkiler risk olasl  vardr.
R40/21
Zararl. Cilt ile temas etti inde geri dönü ü
olmayan etkiler risk olasl  vardr.
R40/22
Zararl. Yutuldu unda geri dönü ü olmayan etkiler
risk olasl  vardr.
R40/20/21
Zararl. Solundu unda ve cilt ile temas etti inde
geri dönü ü olmayan etkiler risk olasl  vardr.
R40/20/22
Zararl. Solundu unda ve yutuldu unda geri
dönü ü olmayan etkiler risk olasl  vardr.
R40/21/22
Zararl. Solundu unda ve cilt ile temas etti inde
geri dönü ü olmayan etkiler risk olasl  vardr.
R40/20/21/22 Zararl. Solundu unda, cilt ile temas etti inde ve
yutuldu unda geri dönü ü olmayan etkiler risk
olasl  vardr.
110
R42/43
Solundu unda ve cilt ile temas etti inde
hassasiyet olu turabilir.
R48/20
Zararl. Uzun süre solundu unda sa l a ciddi
zarar verme tehlikesi vardr.
R48/21
Zararl. Uzun süre cilt ile temas etti inde sa l a
ciddi zarar verme tehlikesi vardr.
R48/22
Zararl. Uzun süre yutularak alnmas durumunda
sa l a ciddi zarar verme tehlikesi vardr.
R48/20/21
Zararl. Uzun süre solundu unda ve cilt ile temas
etti inde sa l a ciddi zarar verme tehlikesi
vardr.
R48/20/22
Zararl. Uzun süre solundu unda ve yutularak
alnmas durumunda sa l a ciddi zarar verme
tehlikesi vardr.
R48/21/22
Zararl. Uzun süre cilt ile temas etti inde ve
yutularak alnmas durumunda sa l a ciddi zarar
verme tehlikesi vardr.
R48/20/21/22 Zararl. Uzun süre solundu unda, yutularak
alnmas durumunda ve cilt ile temas etti inde
R48/23
Zehirli. Uzun süre solundu unda sa l a ciddi
zarar verme tehlikesi vardr.
R48/24
Zehirli. Uzun süre cilt ile temas etti inde sa l a
ciddi zarar verme tehlikesi vardr.
R48/25
Zehirli. Uzun süre yutularak alnmas durumunda
R48/23/24
Zehirli. Uzun süre solundu unda ve cilt ile temas
etti inde sa l a ciddi zarar verme tehlikesi
vardr.
R48/23/25
Zehirli. Uzun süre solundu unda ve yutularak
alnmas durumunda sa l a ciddi zarar verme
tehlikesi vardr.
R48/24/25
Zehirli. Uzun süre cilt ile temas etti inde ve
yutularak alnmas durumunda sa l a ciddi zarar
verme tehlikesi vardr.
R48/23/24/25 Zehirli. Uzun süre solundu unda, yutularak
alnmas durumunda ve cilt ile temas etti inde
111
R50/53
R51/53
R52/53
112
Suda ya ayan organizmalar için çok zehirlidir,
çevredeki su ortamnda uzun vadede ters etkilere
neden olabilir.
Suda ya ayan organizmalar için zehirlidir,
neden olabilir.
Suda ya ayan organizmalar için zararldr,
neden olabilir.
Avrupa Toplulu u Ülkelerinde Kullanlan
S EMN YET KODLARI
S1
S2
S3
S4
S5
S6
S7
S8
S9
S12
S13
S14
S15
S16
S17
S18
S20
S21
S22
S23
S24
S25
S26
S27
S28
S29
S30
S33
Kilit altnda tutunuz.
Çocuklardan uzak tutunuz.
Serin yerde tutunuz.
Ya am merkezlerinden uzak tutunuz.
çeri i *** (üretici firma tarafndan belirtilen sv) altnda
tutunuz.
*** (üretici firma tarafndan belirtilen inert gaz) altnda
tutunuz.
Kab skca kapatlm olarak tutunuz.
Kab kuru tutunuz.
Kab iyi havalandrlan bir yerde tutunuz.
Kab kapal tutmaynz.
Yiyecek, içecek ve hayvan besinlerinden uzak tutunuz.
*** (üretici firma tarafndan belirtilen uyumsuz
malzemelerden) uzak tutunuz.
Isdan uzak tutunuz.
Ate leyici kaynaklardan uzak tutunuz. Sigara içilmez.
Yanc malzemelerden uzak tutunuz.
Kab dikkatli ta ynz ve açarken dikkatli olunuz.
Kullanrken yemeyiniz ve içmeyiniz.
Kullanrken sigara içmeyiniz.
Tozu solumaynz.
Gaz/buhar/duman/spreyi (üretici firma tarafndan uygun
olan sözcük belirtilmelidir) solumaynz.
Cilt ile temas ettirmeyiniz.
Gözlerle temas ettirmeyiniz.
Gözlerle temas etmesi halinde hemen bol miktarda su ile
durulaynz ve doktora gidiniz.
Malzemenin döküldü ü elbiseleri hemen çkarnz.
Cilt ile temas etti inde hemen *** (üretici firma tarafndan
belirtilen uygun madde) ile ykaynz.
Kanala dökmeyiniz.
Bu ürüne hiçbir zaman su ilave etmeyiniz.
Statik bo almaya kar  gerekli önlem ölçümleri yapnz.
113
S34
S35
S36
S37
S38
S39
S40
S41
S42
S43
S44
S45
S46
S47
S48
S49
S50
S51
S52
S53
S54
S55
114
ok
ve
sürtünmeden
koruyunuz.
(Artk
kullanlmamaktadr).
Bu malzeme kabn emniyetli bir ekilde yok ediniz.
Uygun koruyucu elbise giyiniz.
Uygun eldiven giyiniz.
Yetersiz havalandrma durumunda uygun solunum aygt
giyiniz.
Göz/yüz koruyucusu giyiniz.
Zemin ve malzemenin bula t  maddelerin temizlenmesi
için *** (üretici firma tarafndan belirtilen) kullannz.
Yangn
ve/veya
patlama
durumunda
buharlar
solumaynz.
Dumanlanma/spreyleme srasnda uygun solunum aygt
kullannz.
Yangn durumunda ***(üretici firma tarafndan belirtilen
yangn söndürme cihazn) kullannz.
Kendinizi iyi hissetmezseniz hemen doktora gidiniz
(mümkün oldu u takdirde etiketi gösteriniz). (Artk
Kaza durumunda veya kendinizi iyi hissetmezseniz
hemen doktora gidiniz (mümkün oldu u takdirde etiketi
gösteriniz).
E er yutulursa hemen doktora gidiniz, etiketi veya kab
gösteriniz.
*** OC'n (üretici firma tarafndan belirtilen) altndaki
scaklkta muhafaza ediniz.
*** (üretici firma tarafndan belirtilen) ile slatlm olarak
tutun.
Sadece orijinal kabnda tutunuz.
*** ile (üretici firma tarafndan belirtilen) kar trmaynz.
Sadece çok iyi havalandrlm bölgede kullannz.
Çok geni yüzeylerde, içeride kullanlmas tavsiye
edilmez.
Maruz kalmaynz. Kullanm öncesi, ilgili özel talimatlara
baknz.
Atk su artm tesislerine vermeden önce yetkili
otoritelerden izin alnz. (Artk kullanlmamaktadr).
Kanala veya çevredeki su kaynaklarna vermeden önce
S56
S57
S58
S59
S60
S61
S62
mevcut en iyi teknikleri kullanarak i leme tabi tutunuz.
Bu malzeme ve malzeme kabn tehlikeli veya özel
atklarn topland  yere koyunuz.
Çevresel kirlilik yaratmamak için uygun kap kullannz.
Zararl
atk
olarak
i leme
alnmaldr.
(Artk
Geri kazanma/i leyip yeniden kullanlabilir hale getirme
konularnda bilgi için üretici/tedarikçiye ba vurunuz.
Bu malzeme ve kab, zararl atk olarak i leme
alnmaldr.
Çevreye brakmaktan saknnz. Bu konudaki özel
talimatlara ve malzemenin emniyet data sheetlerine
ba vurunuz.
E er yutulursa kusturtmaynz. Hemen doktor tavsiyesine
ba vurunuz ve malzeme kabn veya etiketini gösteriniz.
115
Kombine S Kodlar
S1/2
S3/7
S3/9
Kilit altnda tutunuz ve çocuklardan uzak tutunuz.
Kab skca kapatlm olarak serin yerde tutunuz.
Kab iyi havalandrlan serin bir yerde tutunuz.
S3/7/9
Kab skca kapatlm olarak iyi havalandrlan
serin bir yerde tutunuz. (Artk kullanlmamaktadr).
S3/9/14
Kab iyi havalandrlan serin bir yerde ve *** (üretici
firma tarafndan belirtilen uyumsuz malzemelerden)
uzak olarak tutunuz.
S3/9/49
Sadece orijinal kabnda ve iyi havalandrlan serin
bir yerde tutunuz.
S3/9/14/49 Sadece orijinal kabnda ve kab iyi havalandrlan
serin bir yerde ve *** (üretici firma tarafndan
belirtiler uyumsuz malzemelerden) uzak olarak
tutunuz.
S3/14
Kab serin bir yerde ve *** (üretici firma tarafndan
belirtilen malzemelerden) uzak olarak tutunuz.
S7/8
Kab skca kapatlm olarak ve kuru tutunuz.
S7/9
Kab skca kapatlm olarak ve iyi havalandrlan
bir yerde tutunuz.
S20/21
Kullanrken yemeyin, içmeyin ve sigara içmeyiniz.
S24/25
Cilt ve gözlerle temas ettirmeyiniz.
S36/37
Uygun koruyucu elbise ve eldiven giyiniz.
S36/39
Uygun koruyucu elbise, göz/yüz koruyucusu giyin.
S37/39
Uygun eldiven ve göz/yüz koruyucusu giyiniz.
S36/37/39 Uygun koruyucu elbise, eldiven ve göz/yüz
koruyucusu giyiniz.
S47/49
Sadece orijinal kabnda ve *** OC' nin (üretici firma
tarafndan belirlenen) altndaki scaklkta muhafaza
ediniz.
S7/47
Kab skca kapatlm olarak ve *** OC' nin (üretici
firma tarafndan belirlenen) altndaki scaklkta
muhafaza ediniz.
S29/56
Kanala dökmeyin, bu malzeme ve malzeme kabn
tehlikeli veya özel atklarn topland  yere koyun.
116
ZEH R DANI MA MERKEZLER
NOT: laç dan ma merkezleri Türkiye'nin her yerinden aramalara cevap
vermektedir. Fakat zehir tarama ve dan ma süresi uzun olaca  için, konu ma
ücreti açsndan her ilin telefonlar ayr ayr verilmi tir.
Tüm Türkiye'de ksa acil dan ma telefonlar:
- 128 SIHH DANI MA
- 114 ALO ZEH R
- 112 HIZIR AC L
STANBUL
Süreyyapa a Meslek Hastalklar Hastanesi (SSK)
Ba büyük Maltepe
Tel
: (0216) 441 23 50 (19 hat)
Faks : (0216) 352 09 54
T.C.S.B. stanbul Bölge Hfzsshha Enstitüsü Müdürlü ü
10. Yl Cad. Zeytinburnu
Tel
: (0212) 679 93 13 (4 hat)
Faks : (0212) 679 93 20 21
web : www.isthen.com
e.posta: [email protected]
ANKARA
Hacettepe laç ve Zehir Bilgi Merkezi (H ZB M)
Hacettepe Üniversitesi Eczaclk Fakültesi 06100 Hacettepe
Tel
: (0312) 311 89 40 - 310 35 45 / dahili 2133 - 2134
Faks : (0312) 311 47 77
web : www.farma.hacettepe.edu.tr/hizbim/faal.shtml
117
T.C.S.B. Refik Saydam Hfzsshha Merkezi
Zehir Ara trmalar Müdürlü ü - C.Gürsel Cad. No:18 Shhiye
Tel
: (0800) 314 79 00 4 hat (Ücretsiz)
Tel
: (0312) 433 70 01 435 56 80 / dahili 1292
Faks : (0312) 433 70 00
www.rshm.saglik.gov.tr/bolumler/bolumdetaylari/zehir/danisma.html
Türkiye laç Advers Etkilerini zleme ve De erlendirme
Merkezi (TADMER)
laç ve Eczaclk Genel Müdürlü ü, lkiz Sok. No:4 Shhiye
Tel
: (0312) 230 16 74
Faks : (0312) 230 16 10
ZM R
laç ve Zehir Dan ma Merkezi
Tel
: (0232) 277 73 33
web
: http://web.deu.edu.tr/zdm/zehirlenme.html
e.posta : [email protected]
BURSA
Uluda Zehir Merkezi
Tel
: (0224) 442 82 93
Faks
: (0224) 442 81 23
web
: http://zehirinf.uluda .edu.tr
118
STANBUL - SSK HASTANELER
- EYÜP HASTANES
Tel : (0212) 581 01 40
- GÖZTEPE E T M HASTANES
Tel : (0216) 566 40 00
-
STANBUL SAMATYA HASTANES
Tel : (0212) 588 44 00
- KARTAL HASTANES
Tel : (0216) 441 39 00
- OKMEYDANI HASTANES
Tel : (0212) 221 77 77
- PA ABAHÇE HASTANES
Tel : (0216) 322 22 10
- SÜREYYAPA A MESLEK HASTALIKLARI HASTANES
Tel : (0216) 441 23 50
-
L HASTANES
Tel : (0212) 232 06 05
- ERENKÖY S N R HASTALIKLARI HASTANES
Tel : (0216) 360 91 63
- PTT ERENKÖY HASTANES
Tel : (0216) 362 10 10
- POL S HASTANES / Ba larba -Üsküdar
Tel : (0216) 310 53 03
- SÜMERBANK BAKIRKÖY HASTANES
Tel : (0212) 571 09 88
- AC L YARDIM VE TRAF K HASTANES / E5 Üzeri Avclar
Tel : (0212) 591 34 16
119
STANBUL - ÖZEL HASTANELER
- 4. LEVENT HASTANES
Büyükdere Cad. No:31 i li
Tel : (0212) 264 64 53
- AKSOY HASTANES
2. Ta oca  Cad. No:2/1 Mecidiyeköy
Tel : (0212) 274 88 90
- ALMAN HASTANES
Sraselviler Cad. No:119 Beyo lu
Tel : (0212) 293 21 50
- ANADOLU ÖZEL HASTANES
Halk Cad. No:8 Üsküdar
Tel : (0216) 391 60 20
- AVCILAR CANDAN HASTANES
Gültekin Sok. No:13
Tel: (0212) 695 55 00
- BALAT MUSEV HASTANES
Yemenici Sok. No:37 Tophane
Tel : (0212) 524 11 26
- BALIKLI RUM HASTANES
Lütfi Krdar Cad. No:5 Yedikule
Tel : (0212) 582 73 30
- B LG HASTANES
Tayyareci Cad. No:39 i li
Tel : (0212) 234 31 10
- BÖBREK SA LI I HASTANES
E5 Karayolu Üzeri Bahçelievler
Tel : (0212) 507 99 50
120
- BÜYÜK ANADOLU HASTANES
Mahmutbey Yolu Polat Sok. No:2 irinevler
Tel : (0212) 551 62 19
- ÇAMLICA HAYAT HASTANES
Alemda Cad. No:85 Ümraniye
Tel : (0216) 521 30 30
- DDY YAKACIK HASTANES
So anlk Yolu / Kartal
Tel : (0216) 377 23 96
- DRAGOS FA HASTANES
Ba dat Cad. No:147 Cevizli-Kartal
Tel : (0216) 399 94 50
- ESNAF HASTANES
Süleymaniye - Beyazt
Tel : (0212) 513 92 10
- GÖZ NURUNU KORUMA VAKFI BAYRAMPA A
Numuneba Cad. Özgür Sok. No:5 Bayrampa a
Tel : (0212) 612 79 20
- HUZUR HASTANES
A. Haseki Cad. No:28 Fatih
Tel : (0212) 589 55 75
- HALKALI KENT HASTANES
Merkez Mah. No:4 Halkal
Tel : (0212) 471 20 00
- HATTAT HASTANES
Yeni Sülün Sok. No:85 3.Levent
Tel : (0212) 282 36 46
121
- INTERNATIONAL HOSPITAL
Üst. Cad. No:82 Ye ilköy
Tel : (0212) 663 30 00
-
STANBUL MEDICINE HOSPITAL
Hoca Ahmet Yesevi Cad. No:19 Ba clar
Tel : (0212) 489 08 00
-
TALYAN HASTANES
Defterdar Yoku u No:37 Tophane
Tel : (0212) 249 97 51
- KADIO LU KL N
Fulya Cad. No:25 i li
Tel : (0212) 272 91 04
- KÜÇÜKYALI PREVANTORYUMU
Ba dat Cad. No:33 Küçükyal
Tel : (0216) 354 01 14
- ÖZEL NEYAN HASTANES
Kocayol Cad. Kozyata  Sok. No:9 Kadköy
Tel : (0216) 410 77 90
- ÖZEL ACIBADEM HASTANES
Tekin Sok. No:18 Acbadem
Tel : (0216) 326 33 36
- ÖZEL AKÇA HASTANES
Fevzipa a Cad. Üzeri Fatih
Tel : (0212) 534 11 10
- ÖZEL AMER KAN HASTANES
Güzelbahçe Sok. No:20 Ni anta 
Tel : (0212) 231 40 50
122
- ATAKÖY HASTANES
Hürriyet Mah. Hürriyet Cad. No:1 Yenibosna
Tel : (0212) 653 93 00
- AVCILAR ANADOLU HASTANES
Esenyurt Yolu Kayaba  Sok. No: 1/3 Avclar
Tel : (0212) 591 28 14
- ÖZEL AVCILAR HOSPITAL
Üniversite Mah. Uran Cad. No:10 Avclar
Tel : (0212) 591 10 00
- AVCILAR HAYAT HASTANES
Marmara Cad. anl Sok. No:32 Avclar
Tel : (0212) 695 48 30
- ÖZEL AVRUPA HASTANES
Mehmetçik Cad. Aydn Sok. No:1 Mecidiyeköy
Tel : (0212) 288 20 95
- HAZNEDAR ÖMÜR HASTANES
Eski Londra Asfalt No:2 Haznedar
Tel : (0212) 571 87 38
- ÖZEL BA CILAR HASTANES
Yavuz Selim Mah. 26/1-A Sok. No:3 Ba clar
Tel : (0212) 611 21 50
- ÖZEL BAKIRKÖY ÖMÜR HASTANES
Gençler Cad. No:42 Bakrköy
Tel : (0212) 542 99 21
- ÖZEL BALKAN HASTANES
A.Yesevi Cad. Gümü Sok. No:9 Yenibosna
Tel : (0212) 654 33 91
123
- ÖZEL BAYRAMPA A HASTANES
Demirkap Cad. No:79 Eyüp
Tel : (0212) 577 98 97
- ÖZEL ÇAPA M LLET HASTANES
Ba vekil Cad. No:2 Fatih
Tel : (0212) 587 00 67
- ÖZEL ÇAPA HASTANES
Necip Asm Sok. No:23 Çapa
Tel : (0212) 530 58 00
- ÖZEL DO AN HASTANES
Cennet Mah. Ziya Gökalp Cad. No:2 K.Çekmece
Tel : (0212) 540 00 32
- ÖZEL FLORANCE NIGHTINGALE HASTANES
Abidei Hürriyet Cad. No:1 i li
Tel : (0212) 224 49 50
- ÖZEL GAZ OSMANPA A HASTANES
Çukurçe me Cad. No:51 Gaziosmanpa a
Tel : (0212) 615 38 38
- ÖZEL GÖKSOY HASTANES
Ba dat Cad. No:189 Kartal Maltepe
Tel : (0216) 441 20 20
- ÖZEL GÖZTEPE HASTANES
ahika Sok. No:32 Göztepe
Tel : (0216) 362 94 60
- ÖZEL NC RL HASTANES
Pelinli Sok. No:14 Bakrköy
Tel : (0212) 571 19 18
124
- ÖZEL MARMARA HASTANES
Atatürk Cad. Çam Sok. No:52 Maltepe
Tel : (0216) 399 97 50
- ÖZEL KADIKÖY FA YURDU
Cafera a Mah. Sakz Sok. No:7 Kadköy
Tel : (0216) 345 09 66
- ÖZEL KARTAL HOSPITAL
Ba dat Cad. No:101 Rahmanlar-Kartal
Tel: (0216) 488 31 80
- MARMARA HOSPITAL
Beylikdüzü Migros Yan
Tel : (0212) 875 85 54
- ÖZEL MERTER VATAN HASTANES
Gülbayr Sok. No:10 Merter
Tel : (0212) 557 89 80
- ÖZEL OKMEYDANI HASTANES
Osmano lu Sok. No:2 Okmeydan
Tel : (0212) 256 35 65
- ÖZEL ORTADO U HASTANES
Ba dat Cad. No:319 Kartal
Tel : (0216) 371 39 90
- ÖZEL SARAY HASTANES
Horhor Cad. No:8 Fatih
Tel : (0212) 635 06 60
- ÖZEL TOSUNO LU HASTANES
enesenevler Aycl Sok. No:28 Kadköy
Tel : (0216) 372 14 95
125
- ÖZEL UMUT HASTANES
Üsküdar Cad. No:45 Kartal
Tel : (0216) 488 72 00
- ÖZEL VATAN HASTANES
Vatan Cad. No:19 Aksaray
Tel : (0212) 524 30 69
- ÖZEL YA AM HASTANES
Radyum Sok. No:2 Bahçelievler
Tel : (0212) 441 77 71
- ÖZEL YA AR HASTANES
ncirlik Cad. No:22 Bakrköy
Tel : (0212) 543 26 11
- TÜRK YE GAZETES HASTANES
Çifte Ceviz Sok. No:2/2 i li
Tel : (0212) 222 64 64
126

galvano sektöründe meslek hastalıkları ve korunma tedbirleri

Transkript

Benzer belgeler

ÖZELL‹KLER‹ KAL‹TE:

Made in Turkey/Italy

Ulusal bilgi ve ileti im güvenli i (BG), Türk BG Ekipmanı