nvanter ve Bilanço

İşletme Fakültesi İşletme
Bölümü için
ENVANTER VE BİLANÇO
DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Serhan Gürkan
MUHASEBE KAVRAMI VE MUHASEBE SÜRECİ
Muhasebe, işletmeyle ilgili mali nitelikli olayları tespit eden, sınıflandıran, kayıt eden,
raporlayan ve yorumlayan bilim dalıdır.
• Mal alımı, mal
satımı, alacak
tahsili, bankaya
para yatırma,fatura
ödeme vb.
Muhasebe
Süreci
• Kaydetme
• Sınıflandırma
• Özetleme
•
•
•
•
Bilanço
Gelir Tablosu
Nakit Akım Tablosu
Özkaynak Değişim
Tablosu
Mali Nitelikli
İşlem
Raporlama
İşletmenin bir dönemde gerçekleştirdiği faaliyetlerin muhasebe sürecinde nasıl
işlendiği aşağıdaki şekil üzerinde genel hatlarıyla görülebilmektedir.
1
ENVANTER KAVRAMI
Envanter çıkarmak; Saymak, ölçmek, tartmak ve değerleme yoluyla, bilanço
günündeki mevcutları, alacakları, borçları kesin bir şekilde ayrıntılı olarak saptamaktır
(TTK Mad. 73).
Envanter çıkarmak; bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak,
ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde ve müfredatlı olarak
saptamaktır (VUK Mad 186). Envanter işlemleri;

Sayım işlemleri

Değerleme işlemleri

Envanter kayıtlarının yapılması, kapsayan bir süreçtir.
Envanter işlemleri; (i) muhasebe dışı envanter ve (ii) muhasebe içi envanter, olmak
üzere iki aşamadan oluşmaktadır.
Muhasebe dışı envanter işlemleri, sayma ve değerleme işlemlerinden oluşmaktadır.
Sayma işlemleri; işletmede varlıkların sayılması, ölçülmesi, tartılması diğer bir ifade ile
miktar olarak tespit edilmesidir. Değerleme işlemleri ise bilanço unsurlarının (varlıklar
ve borçlar) envanter günündeki değerlerinin belirlenmesidir. Muhasebe dışı envanter;
iktisadi varlıkların muhasebe defterindeki hesaplarda yer alan değerleri dikkate
alınmaksızın, bu varlık ve borçların tek tek sayılması, kontrol edilmesi ve değerlemesi
işlemidir.
Muhasebe içi envanter işlemleri (Kayıt İşlemleri), işletmedeki hesap kalanlarının
muhasebe dışı envanterde yapılan sayım ve değerleme sonuçları ile karşılaştırılması
ve varsa farkların muhasebe dışı envanter sonuçları ile uyumlu hale getirilmesi için
yapılan ayarlama ve düzeltme kayıtlarına ilişkin işlemler ile dönem sonu kayıtları ve
mali tabloların düzenlenmesine ilişkin işlemleri kapsamaktadır.
Envanter
Zamanı
Kuruluş
Dönem
Sonu
Tasfiye
Birleşme
2
ENVANTER GÜNÜ (BİLANÇO GÜNÜ)
VUK Md. 174 göre; hesap dönemi bir takvim yılıdır. Normal hesap dönemlerinde takvim
yılı 01 Ocak – 31 Aralık tarihleri arasındaki zaman dilimini kapsamaktadır. Kayıtlar her
hesap dönemi sonunda kapatılmakta ve ertesi dönem başında yeniden açılmaktadır.
Bir hesap döneminin son günü “envanter günü” veya “bilanço günü” olarak
adlandırılmaktadır.
Envanter gününde yapılması gereken işlemler şu şekilde sıralanabilir (Erkan vd.
2010:11):
1. Dönem sonunda muhasebe kayıtlarına göre genel geçici mizan düzenlenir,
2. Muhasebe dışı envanter işlemleri yapılarak iktisadi kıymetlerin gerçek durumu
tespit edilir,
3. Muhasebe dışı envanter sonuçları ile genel geçici mizan karşılaştırılır, varsa
farklar tespit edilir,
4. Bulunan farkların sebeplerine göre gerekli düzenleyici muhasebe kayıtları
yapılarak muhasebe içi envanter işlemleri yapılır,
5. Muhasebe kayıtları ile envanter sonuçları uyumu sağlanarak kesin mizan
düzenlenir,
6. Son olarak finansal tablolar düzenlenir.
Dönem sonu işlemlerinin bir diğer boyutu değerleme aşamasıdır. Muhasebe dışı
envanter sonuçları ile genel geçici mizanı uyumlaştırırken; ayrıca değerleme
işlemlerinin de yapılması gerekmektedir.
Sağlıklı finansal tabloların düzenlenebilmesi için muhasebe dışı envanter ve
değerleme işlemlerinin hatasız yapılması gerekmektedir.
DEĞERLEME KAVRAMI
Bilanço unsurlarının (varlıklar ve borçlar) envanter günündeki değerlerinin belirlenmesi
sürecidir. Değerleme, işletmenin belirli bir andaki iktisadi ve mali durumunu ve hesap
dönemi sonucunu (kar veya zarar) tespit etmek amacıyla yapılmaktadır.
3
Hangi varlıkların hangi değerleme ölçüleri ile değerlenebileceği konusunda
mevzuatımızda çeşitli düzenlemeler yapılmış olup bu düzenlemeler arasında
kullanılması gereken değerleme ölçülerine ilişkin farklılıklar bulunabilmektedir.
Muhasebe Uygulamalarını etkileyen değerleme ölçüleri TTK, VUK, SPM, TDMS ve
TMS/TFRS’de yer almaktadır. İşletmenin kullandığı değerleme ölçütlerindeki
farklılıklar doğrudan karı etkilemektedir. Dolayısıyla vergi kanunlarının emrettiği
değerleme ölçüleri ile diğer mevzuatlardaki değerleme ölçütleri arasında ortaya çıkan
farklılıklar göz önünde bulundurulmalıdır.
Sermaye Piyasası Kanunu’na tabi olan şirketler, Seri:XI, 25 Nolu Tebliğ ile
2005 yılından itibaren Türkiye Muhasebe Standartlarına göre değerleme
yapmaya başlamıştır. Yeni Türk Ticaret Kanunu ise değerleme konusunda
Türkiye Muhasebe Standartlarını referans göstermektedir.
Türkiye
Muhasebe
Standartları
(TMS),
Uluslararası
Muhasebe
Standartlarının birebir Türkçe’ye çevrilmesi ile oluşturulmuştur. Dolayısıyla
ülkemizdeki standartlar ile birçok ülkenin (Kara Avrupası ülkeleri gibi)
muhasebe standartları birbirinin aynısıdır.
Yeni eklenen standartlar artık Türkiye Finansal Raporlama Standartları
(TFRS) adıyla yayımlanmaktadır.
 TMS/TFRS’LERDEKİ DEĞERLEME ÖLÇÜLERİ
Tarihi Maliyet Bedeli: Varlıkların elde edildikleri tarihte alımları için ödenen nakit veya
nakit benzerlerinin tutarları ile veya onlara karşılık verilen varlıkların piyasa
değerleridir.
Gerçeğe Uygun Değer: Karşılıklı pazarlık ortamında, bilgili istekli taraflar arasında bir
varlığın el değiştirdiği veya bir borcun ödendiği değerdir.
Cari Maliyet: Varlığın cari maliyeti, bir varlığın özdeşi veya eşdeğeri olan başka bir
varlığın alınması için hâlihazırda gereken nakit veya nakit benzerlerinin tutarını ifade
etmektedir. Borcun cari maliyeti ise yükümlülüğün kapatılması için gereken nakit veya
nakit benzerlerinin iskonto edilmemiş tutarıdır.
4
Gerçekleşebilir Değer: Bir varlığın gerçekleşebilir değeri, işletmenin normal faaliyet
koşullarında, varlığın elden çıkarılması halinde ele geçecek olan nakit ve nakit
benzerlerinin tutarını ifade etmektedir.
 VERGİ USUL KANUNA GÖRE DEĞERLEME ÖLÇÜLERİ
Maliyet Bedeli: İktisadi bir kıymetin iktisap edilmesi veyahut değerinin artırılması
amacıyla yapılan ödemelerle bunlara bağlı diğer giderlerin toplamıdır. Maliyet bedeli;
ekonomik bir değerin elde edilme bedeli ile değerinin artırılması için yapılan giderleri
içerir. Elde etme maliyeti, varlığın işletmeye ulaşmasına kadar geçen süreçte yapılan,
KDV hariç, tüm harcamaların (satın alma bedeli, gümrük vergisi, nakliye, sigorta,
montaj, noter, emlak alım, hamaliye, nakliye gibi) toplamını ifade etmektedir.
İtibari Değer (Nominal Değer): Senet ve tahvillerin üzerinde yazılı olan değerleridir.
Tasarruf Değeri: Bir iktisadi kıymetin değerleme gününde sahibi için arz ettiği gerçek
değerdir.
Nominal
değerden
hesaplanan
reeskont
tutarının
indirilmesi
ile
hesaplanmaktadır.
Mukayyet Değer: Bir iktisadi kıymetin muhasebe kayıtlarında gösterilen hesap
değeridir.
Borsa Rayici: Gerek menkul kıymetler ve kambiyo borsasına, gerekse ticaret
borsalarına kayıtlı olan iktisadi kıymetlerin değerlemeden evvelki son muamele
gününde borsadaki muamelelerin ortalama değeridir.
Rayiç Bedel ve Vergi Değeri: Rayiç bedel; bir iktisadi kıymetin değerleme günündeki
normal alım satım değeridir. Vergi değeri; bina ve arazinin rayiç bedelidir.
Emsal Bedeli: Gerçek bedeli belli olmayan veya bilinmeyen veyahut doğru olarak
tespit edilemeyen bir malın değerleme günüde satılması halinde emsaline nazaran
haiz olacağı değerdir.
VARLIKLARA İLİŞKİN ENVANTER İŞLEMLERİ
Bu başlık altında öncelikle dönen varlıklara ilişkin envanter işlemlerinden; daha sonra
ise duran varlıklara ilişkin envanter işlemlerinden bahsedilecektir. Değerleme işlemleri
Türkiye Muhasebe Standartları / Türkiye Finansal Raporlama Standartları kapsamında
ele alınmaktadır. VUK’a uygun kayıtlara ise yer yer değinilmektedir.
5
Varlık hesaplarına ilişkin envanter işlemleri yapılırken;
 Öncelikle miktar olarak varlıklar incelenmekte;
 Daha sonra değer belirleme işlemlerine geçilmektedir.
NAKİT ve NAKİT BENZERLERİ
100 KASA HESABI
- TÜRK LİRASI KASASI
Kasa mevcudu, sayım sonucunda gerçek kasada bulunan para miktarı ile 100 Kasa
Hesabının kalınının aynı olması beklenmektedir.
KASA NOKSANI
Sayım sonucu kasada bulunan para mevcudunun Kasa Hesabının kalanından eksik
çıkması durumunda kasa noksanı vardır.
>
Kasa noksanına; ticari işlemler sırasında fazla bir ödeme yapılmış olması, herhangi bir
ödeme kaydının unutulmuş olması, para tahsilatının eksik yapılmış olması, kasadan
sorumlu kişinin zimmetine para geçirmiş olması gibi olaylar neden olabilir.
Kasa noksanının nedeni araştırılmak üzere kayıtlara alındığında 197 Sayım ve
Tesellüm
Noksanları
hesabı
borçlandırılırken;
100
Kasa
hesabı
alacaklandırılmaktadır.
Daha sonra nedenin bulunup bulunmamasına göre söz konusu tutar, 197 Sayım ve
Tesellüm Noksanları hesabından çıkartılıp ilgili hesaba aktarılır.
Envanter gününde (31.12.2013) işletmenin kasasında 20.000TL olduğu
tespit edilmiştir. Kasa hesabının borç tarafı 45.000; alacak tarafı da
23.000’dir. Farklılığın nedeni araştırılmak üzere kayıtlara alınmıştır.
Her zaman hesaplardaki kalan tutarı, gerçek duruma eşitlenmektedir.
6
Örnekte, kasa hesabı 22.000TL borç kalanı vermiştir. Bunun anlamı işletmenin
kasasında 22.000TL nakit olması gerektiğidir. Oysaki yapılan sayım sonucu 20.000TL
olduğu tespit edilmiştir. Bu durumda hesap kalanının (22.000TL) AZALTILARAK
gerçek duruma (20.000TL)’ye eşitlenmesi gerekmektedir.
Fazlalık ve noksanlık gerçek duruma göre belirlenmektedir. Bu örnekte gerçekteki
paramız, hesabın kalanından noksan olduğu için kasa noksanı olduğu tespit edilmiştir.
1
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------197 SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI HS.
Borç
Alacak
2.000
100 KASA HS.
2.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Kasa noksanlığının nedeninin borçlu olduğumuz Emre Yılmaz’a yapılan 2.000TL
ödemenin kayıtlara geçirilmemesinden olduğu anlaşılmıştır.
2
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------320 SATICILAR HS.
Borç
Alacak
2.000
197 SAYIM VE TES. NOKSANLARI HS
2.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
KASA FAZLASI; sayım sonucu kasada bulunan para mevcudunun Kasa Hesabının
kalanından fazla çıkması durumudur.
>
Kasa fazlasına; para tahsilat kaydının unutulmuş veya eksik yazılmış olması, eksik
ödeme yapılmış olması, fazla tahsilat yapılmış olması, herhangi bir ödemenin fazla
kaydedilmiş olması, neden olabilir.
Kasa fazlasının nedeni araştırılmak üzere kayıtlara alındığında 397 Sayım ve
Tesellüm Fazlaları hesabı alacaklandırılırken; 100 Kasa hesabı borçlandırılmaktadır.
Daha sonra nedenin bulunup bulunmamasına göre söz konusu tutar, 397 Sayım ve
Tesellüm Fazlaları hesabından çıkartılıp ilgili hesaba aktarılır.
7
Envanter gününde (31.12.2013) işletmenin kasasında 20.000TL olduğu
tespit edilmiştir. Kasa hesabının borç tarafı 45.000; alacak tarafı da
30.000’dir. Farklılığın nedeni araştırılmak üzere kayıtlara alınmıştır.
Örnekte, kasa hesabı 15.000TL borç kalanı vermiştir. Bunun anlamı işletmenin
kasasında 15.000TL nakit olması gerektiğidir. Oysaki yapılan sayım sonucu 20.000TL
olduğu tespit edilmiştir. Bu durumda hesap kalanının (15.000TL) ARTIRILARAK
gerçek duruma (20.000TL)’ye eşitlenmesi gerekmektedir.
Fazlalık ve noksanlık gerçek duruma göre belirlenmektedir. Bu örnekte gerçekteki
paramız, hesabın kalanından fazla olduğu için kasa fazlası olduğu tespit edilmiştir.
1
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------100 KASA HS
Borç
Alacak
5.000
397 SAYIM VE TES. FAZLALARI HS.
5.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Kasa fazlasının nedeninin alacaklı olduğumuz Emre Yılmaz’dan alınan 2.000TL
ödemenin kayıtlara geçirilmemesinden olduğu anlaşılmıştır.
2
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------397 SAYIM VE TES. FAZLALARI HS.
Borç
Alacak
5.000
120 ALICILAR HS
5.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Noksanlık veya fazlalığın nedeni bulunamaz ise 659 Diğer Olağan Gider ve Zararlar
Hs. veya 649 Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hs. kullanılmaktadır.
Bir önceki örnekte fazlalığın nedeni bulunamasaydı;
2
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------397 SAYIM VE TES. FAZLALARI HS.
649 DİĞ. OLAĞAN GELİR VE KARLAR HS.
Borç
Alacak
5.000
5.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Değer belirleme noktasında TL cinsinden nakit para açısından herhangi bir işlem
yapmaya gerek yoktur; zaten üzerinde yazılı olan tutar paranın değerini
göstermektedir.
8
- YABANCI PARA KASASI
Yabancı para cinsinden nakitlerde envanter günü, resmi kur (T.C. Merkez Bankası
resmi kuru) üzerinden TL karşılığı tespit edilmektedir. Ortaya çıkan olumlu değerleme
farkları (kur yükselmişse) 646 Kambiyo Karı; olumsuz değerleme farkları (kur
düşmüşse) ise 656 Kambiyo Zararları hesabında muhasebeleştirilmektedir.
Dövizde alış ve satış kuru olmak üzere iki farklı kur vardır. Varlıkların
değerlemesinde alış kurunu dikkate almalıyız.
ALIŞ KURU > DEĞERLEME KURU ------------- KAMBİYO ZARARI
DEĞERLEME KURU > ALIŞ KURU --------------KAMBİYO KARI
Envanter gününde (31.12.2013) işletmenin kasasında 10.000 US Doları
olduğu tespit edilmiştir. Bu dolarların kasa giriş tarihinde kur 1$=2,05TL’dir.
Değerleme tarihinde ise resmi kur 1$=2,10TL’dir.
Değerleme günkü değer (10.000$*2,10).............21.000TL
Alış günkü değer (10.000$*2,05) ........................20.500TL
Kambiyo kar veya zararı (21.000-20.500)...........500TL KAR
1
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------100 KASA HS.
02. Dolar Kasası
Borç
Alacak
500
646 KAMBİYO KARLARI HS.
500
------------------------------------------- / ------------------------------------------
 Değerleme günü resmi kur 1$=1,95TL olsaydı;
Değerleme günkü değer (10.000$*1,95).............19.500TL
Alış günkü değer (10.000$*2,05) ........................20.500TL
Kambiyo kar veya zararı (19.500-20.500)...........(1.000) TL ZARAR
9
1
Borç
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------656 KAMBİYO ZARARLARI HS.
Alacak
1.000
100 KASA HS.
02. Dolar Kasası
------------------------------------------- / ------------------------------------------
1.000
101 ALINAN ÇEKLER
Alınan çekler hesabının envanteri için yapılan işlemler, Kasa hesabında yapılan
işlemlere çok benzemektedir. Öncelikle işletmenin elinde bulunan çekler ile 101 Alınan
Çekler hesabındaki tutar karşılaştırılmakta ve fazlalık veya noksanlık olup olmadığı
kontrol edilmektedir. Ortaya çıkan duruma göre gerekli düzeltme işlemleri
yapılmaktadır.
Miktar olarak kontrol edildikten sonra yabancı para cinsinden işletmenin elinde bulunan
çekler, değerleme günündeki kur üzerinden TL’ye çevrilir ve ortaya çıkan değerleme
farkları,
646
Kambiyo
Karı
veya
656
Kambiyo
Zararları
hesaplarında
muhasebeleştirilmektedir. İşletmenin verdiği yabancı para cinsinden çekler de
değerlemeye tabi tutulmaktadır.
TMS 39 Finansal Araçlar standardına göre çeklerin vade içermesi
durumunda alınan çekler, alacaklarda olduğu gibi “itfa edilmiş maliyet”
üzerinden değerlenmektedir. İtfa edilmiş maliyet, etkin faiz yöntemi kullanılarak
hesaplanmaktadır. Bu durum alacaklar başlığı altında anlatılacaktır.
102 BANKALAR
Öncelikle miktar açısından kontrol amacıyla dönem sonunda bankalardan alınan
hesap özetleri (ekstre) ile işletmenin bankalar hesabına ilişkin muhasebe kayıtları
karşılaştırılmakta
ve
tutarsızlık
olması
durumunda
düzeltme
kayıtları
gerçekleştirilmektedir.
10
Envanter günü bankalar hesabı 40.000TL borç kalanı vermektedir. Aynı gün
bankadan alınan hesap özetinde bakiye 45.000TL olarak gözükmektedir.
Yapılan incelemede aradaki farkın Emre Yılmaz’ın borcuna karşılık
göndermiş olduğu 5.000TL havalenin kayıtlara geçirilmemesinden kaynaklandığı
anlaşılmıştır.
1
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------102 BANKALAR HS.
Borç
Alacak
5.000
120 ALICILAR HS.
5.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Bankalar hesabına ilişkin değer belirleme noktasında iki temel konudan bahsedebiliriz.
İlk olarak, yabancı para cinsinden mevduatta kurdaki değişimden kaynaklanan
değerleme farklıları muhasebeleştirilmelidir. İkinci olarak ise işletmenin bankadaki
mevduat hesaplarına işleyen faizin muhasebeleştirilmesi gerekmektedir.
Yabancı para değerleme farklılıklarının muhasebeleştirilmesine ilişkin işlemler kasa ve
alınan çekler hesaplarındakine benzemektedir. Ortaya çıkan değerleme farkları
kambiyo karı ve kambiyo zararı olarak muhasebeleştirilmektedir.
İşletmenin bankadaki hesabına işleyen faiz tutarı 642 Faiz Gelirleri hesabında
muhasebeleştirilmektedir. Ancak işleyen faiz karşısında borçlandırılacak hesap,
mevduat hesabının vadeli veya vadesiz hesap olmasına göre farklılaşmaktadır.
Vadesiz hesaplarda işleyen faiz her an çekilebilecek özellik taşıdığından doğrudan 102
Bankalar hesabına aktarılabilir.
Elde edilen faiz geliri, gelir vergisine tabidir. Bankalar, işleyen faiz üzerinden
gelir vergisi kesintisini yaptıktan sonra geriye kalan tutarı işletmenin hesabına
yatırmaktadır. Söz konusu gelir vergisi kesintisi 193 Peşin Ödenen Vergi ve
Fonlar hesabında izlenmektedir.
11
Envanter günü bankadan alınan hesap özetinde işletmenin bankadaki
hesabına 500TL faiz işlediği, bankanın %10 gelir vergisi kesintisini yaptıktan
sonra geriye kalan tutarı banka hesabımıza yatırdığı anlaşılmıştır.
1
--------------------------------------31.12.2013---------------------------------
Borç
102 BANKALAR HS.
450
193 PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE FONLAR HS.
50
642 FAİZ GELİRLERİ HS.
Alacak
500
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Ancak, işletmelerin bankadaki paraları genellikle vadeli mevduat hesaplarındadır; bu
hesaplara tahakkuk eden faiz vade sonuna kadar çekilebilir duruma gelmemektedir.
Dolayısıyla muhasebenin dönemsellik ilkesi gereği işletmenin içinde bulunduğu faaliyet
dönemine kaydetmesi gereken faiz geliri, henüz çekilebilir duruma gelmediği için
dönem ayırıcı bir hesap olan 181 / 281 Gelir Tahakkukları hesabında izlenmektedir.
181 / 281 Gelir Tahakkukları hesabı gerçekleşmiş ancak henüz tahsil edilebilir duruma
gelmemiş gelirlerin izlendiği hesaptır.
𝐵𝑎𝑠𝑖𝑡 𝐹𝑎𝑖𝑧 =
𝐴𝑛𝑎 𝑃𝑎𝑟𝑎 ∗ 𝐹𝑎𝑖𝑧 𝑂𝑟𝑎𝑛𝚤 ∗ 𝐺𝑒ç𝑒𝑛 𝐺ü𝑛 𝑆𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
36.500
İşletme 01.12.2013 tarihinde bankaya 100.000TL’lik %10 faizli 3 ay vadeli
hesap açmıştır. Envanter günü yapılması gereken kayıt nedir? Gelir vergisi
%10.
İş𝑙𝑒𝑚𝑖ş 𝐹𝑎𝑖𝑧 =
100.000 ∗ 10 ∗ 31
= 850𝑇𝐿
36.500
28.02.2014
01.12.2013
TOPLAM FAİZ 3 AYLIK
2.465 TL
31.12.2013
12
1
Borç
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------181 GELİR TAHAKKUKLARI HS.
Alacak
850
642 FAİZ GELİRLERİ HS.
850
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Vade sonunda yapılması gereken kayıt ise;
1
Borç
--------------------------------------28.02.2014--------------------------------102 BANKALAR HS.
Alacak
2.219
193 PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE FONLAR HS.
246
181 GELİR TAHAKKUKLARI HS.
850
642 FAİZ GELİRLERİ HS.
1.615
------------------------------------------- / ------------------------------------------
MENKUL KIYMETLER
Menkul kıymetler; işletmenin faiz ve kar payı sağlamak, fiyat değişimlerinden
yararlanarak kar elde etmek amacıyla geçici bir süre elde tutmak üzere edinmiş
oldukları hisse senedi, tahvil, hazine bonosu vb. varlıklardır.
110 HİSSE SENETLERİ
İşletmenin elinde bulunan geçici yatırım amaçlı hisse senetleri miktar olarak kontrol
edildikten sonra değerlemeye tabi tutulmaktadır.
TFRS 9 Finansal Araçlar standardı hisse senetlerinin gerçeğe uygun değeri ile
değerlenmesi
gerektiğini;
değerleme
farklarının
ise
kar
–
zarar
içerisinde
muhasebeleştirilmesi gerektiğini belirtmektedir.
Bu aşamada standart, işletmenin isteğine bağlı olarak, değerleme farklarının
özkaynaklar içerisinde raporlanmasına izin vermektedir. Ancak bu yöntem
spekülasyon amaçlı politikalardan çok, uzun vadeli yatırımlarda getiri amaçlı
yönetim için daha uygundur (Örten vd., 2011:524).
13
Değer artışları ve azalışlarını kaydetmek için hesap planına 648 Borsa Değer
Artış Kazançları Hs. ve 658 Borsa Değer Azalış Zararları Hs. eklenmiştir.
Bunun yerine 649 Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hs. ile 659 Diğer Olağan Gider ve
Zararlar Hs. da kullanılabilir.
İşletme, 30.10.2013 tarihinde Arçelik A.Ş.’ye ait hisse senetlerinden tanesini
12,20TL’den 1.000 adet geçici yatırım amacıyla satın almıştır.
1
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------110 HİSSE SENETLERİ HS.
Borç
Alacak
12.200
102 BANKALAR HS.
12.200
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Envanter günü (31.12.2013) senetlerin borsa değeri 12,50TL olduğunda;
31.12.2013 tarihinde hisse senetlerinin değeri ........... 12.500TL
30.10.2013 tarihinde hisse senetlerinin değeri ........... 12.200TL
Değerleme farkı .......................................................... 300TL Kar
1
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------110 HİSSE SENETLERİ HS.
Borç
Alacak
300
648 BORSA DEĞER ARTIŞ
KAZANÇLARI HS.
------------------------------------------- / ------------------------------------------
300
Envanter günü (31.12.2013) senetlerin borsa değeri 12,00TL olduğunda;
31.12.2013 tarihinde hisse senetlerinin değeri ........... 12.000TL
30.10.2013 tarihinde hisse senetlerinin değeri ........... 12.200TL
Değerleme farkı .......................................................... 200TL Zarar
1
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------658 BORSA DEĞER AZALIŞ ZARARLARI HS.
110 HİSSE SENETLERİ HS.
Borç
Alacak
200
200
------------------------------------------- / ------------------------------------------
14
Tek Düzen Muhasebe Sistemine göre hisse senetleri alış bedeli ve borsa rayicinden
düşük olanı ile değerlenmektedir. İhtiyatlılık kavramı gereği piyasa değeri alış değerinin
altına inen hisse senetleri için piyasa değeri ile alış değeri arasındaki fark kadar karşılık
ayrılabilmektedir. Değer artışları için herhangi bir işlem yapılmamaktadır.
Sabit Getirili Menkul Kıymetler – Tahvil ve Bono Faizleri
Kısa vadeli yatırım yaparak, diğer bir ifade ile fiyat değişimlerinden yararlanmak
amacıyla, elde tutulan tahvil ve bonolar TFRS 9 uyarınca, aynı hisse senetlerinde
olduğu gibi, gerçeğe uygun değeri üzerinden değerlenmelidir. Bu noktada söz konusu
finansal varlıkların, aktif bir piyasada (borsa gibi) oluşan fiyatı gerçeğe uygun değer
olarak kabul edilmektedir.
Ancak sabit getirili menkul kıymet olan tahvil ve bono, hisse senedinden farklı olarak
işlemiş bir faize sahiptir. Dolayısıyla tahvil ve bononun piyasa fiyatından işlemiş olan
faizin çıkartılması ve bunların ayrı ayrı muhasebeleştirilmesi gerekmektedir.
İşletme, faiz dönemi 1 Nisan 2013 – 31 Mart 2014 olan %20 faiz oranlı
150.000TL nominal değerli tahvili ihraç gününde nominal değeri üzerinden
satın almıştır. Tahvilin envanter günü borsa değeri 175.000TL’dir.
İş𝑙𝑒𝑚𝑖ş 𝐹𝑎𝑖𝑧 =
150.000 ∗ 20 ∗ 275
= 22.603𝑇𝐿
36.500
Borsa değeri – Alış değeri farkı (175.000-150.000) ................. 25.000TL
İşlemiş faiz ............................................................................... 22.603TL
Değer artışı .............................................................................. 2.397TL
1
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------111 ÖZEL KES. TAH.SEN. VE BON. HS.
642 FAİZ GELİRLERİ HS.
648 BORSA DEĞER ARTIŞ
KAZANÇLARI HS.
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Borç
Alacak
25.000
22.603
2.397
15
Borsa değeri 160.000TL olsaydı;
Borsa değeri – Alış değeri farkı (160.000-150.000) ................. 10.000TL
İşlemiş faiz ............................................................................... 22.603TL
Değer azalışı ........................................................................... (12.603)TL
1
--------------------------------------31.12.2013---------------------------------
Borç
111 ÖZEL KES. TAH.SEN. VE BON. HS.
10.000
658 BORSA DEĞER AZALIŞ ZARARLARI HS.
12.603
642 FAİZ GELİRLERİ HS.
Alacak
22.603
------------------------------------------- / ------------------------------------------
TFRS/TMS gereği gerçeğe uygun değer ile değerleme yapıldığı ve fark, kar
veya zarara yansıtıldığı için karşılık ayırma işlemi kullanılmamaktadır.
TİCARİ ALACAKLAR
Ticari alacakların envanterinde öncelikle miktar olarak kontrolün yapılması
gerekmektedir.
120 ALICILAR
Senetsiz ticari alacaklarımızı izlediğimiz bu hesapta öncelikle alacaklı olduğumuz kişi
veya kurumlara hesap bakiyeleri bildirilir ve bu bakiyeler üzerinden mutabakat
sağlanmaya çalışılmaktadır. Mutabakat sürecinde hatalı veya eksik kayıtlar olduğu
anlaşılırsa gerekli düzeltmelerin yapılması gerekmektedir.
Alacaklı olduğumuz Çelik A.Ş. ile varılan mutabakat sonucunda tahsil edilmiş
olan 5.000TL’nin kayıtlara geçirildiğinin unutmuş olduğu anlaşılmıştır.
1
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------100 KASA HS.
Borç
Alacak
5.000
120 ALICILAR HS.
5.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
16
Yabancı para cinsinden alacaklarımız ise ortaya çıkan kur farkına göre envanter
günündeki değerine getirilmelidir. Aradaki fark kambiyo karı veya kambiyo zararı olarak
muhasebeleştirilir.
Yurtdışına yapmış olduğumuz satıştan doğan ve 1$=2TL kuru üzerinden
kaydedilmiş
5.000$
alacağımız
bulunmaktadır.
Envanter
günü
kur
1$=2,10TL’dir.
1
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------120 ALICILAR HS.
Borç
Alacak
500
646 KAMBİYO KARLARI HS.
500
5.000$*0,10=500TL
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Alıcılar hesabının değerlemesine gelecek olursak, öncelikle TMS 18 Hasılat
standardına göre vadeli satışlarda ortaya çıkan vade farkının faiz geliri olarak
muhasebeleştirildiğini hatırlamamız gerekmektedir. Söz konusu faiz geliri, tahakkuk
edinceye kadar aktif düzenleyici bilanço hesabında izlenmektedir.
İşletme, 01.12.2013 tarihinde, peşin değeri 10.000TL olan bir malı 60 gün vadeli olarak
10.200TL + 300TL KDV ile Ahmet Yılmaz’a satmıştır.
1
--------------------------------------12.05.2014--------------------------------120 ALICILAR HS.
01. Ahmet Yılmaz
Borç
Alacak
10.500
600 YURTİÇİ SATIŞLAR HS.
10.000
125 ERTLENEMİŞ FAİZ GELİRLERİ HS.
200
391 HESAPLANAN KDV HS.
300
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Bu şekilde yapılan bir kayıtta Alıcılar hesabını, TMS 39 Finansal Araçlar standardına
göre “itfa edilmiş maliyet değeri” üzerinden değerleme yapmamız gerekmektedir.
Alıcılar hesabında itfa edilmiş maliyet değerini bulabilmemiz için “etkin faiz
yöntemi”nden yararlanmaktayız.
Etkin faiz yöntemi, işlemiş olan faizi hesaplamak için kullandığımız bir
formüldür.
17
𝑉𝑎𝑑𝑒
𝐴𝑙𝑎𝑐𝑎ğ𝚤𝑛 𝑔𝑒𝑙𝑒𝑐𝑒𝑘𝑡𝑒𝑘𝑖 𝑑𝑒ğ𝑒𝑟𝑖 = 𝐴𝑙𝑎𝑐𝑎ğ𝚤𝑛 𝑝𝑒ş𝑖𝑛 𝑑𝑒ğ𝑒𝑟𝑖 ∗ (1 + 𝑖) 365
𝐴𝑙𝑎𝑐𝑎ğ𝚤𝑛 𝑏𝑢𝑔ü𝑛𝑘ü 𝑑𝑒ğ𝑒𝑟𝑖 =
𝐴𝑙𝑎𝑐𝑎ğ𝚤𝑛 𝑔𝑒𝑙𝑒𝑐𝑒𝑘𝑡𝑒𝑘𝑖 𝑑𝑒ğ𝑒𝑟𝑖
(1 + i)
𝑣𝑎𝑑𝑒𝑦𝑒 𝑘𝑎𝑙𝑎𝑛 𝑔ü𝑛
365
Buna göre yukarıdaki örnekte ortaya çıkan 200TL vade farkının 2013 yılına düşen
kısmı etkin faiz yöntemine göre hesaplanıp 2013 yılı faiz geliri olarak kaydedilmelidir.
60
10.200 = 10.000 ∗ (1 + 𝑖)365
𝑖 = (1,02)6,08 − 1 = 0,128
𝐴𝑙𝑎𝑐𝑎ğ𝚤𝑛 𝑏𝑢𝑔ü𝑛𝑘ü 𝑑𝑒ğ𝑒𝑟𝑖 =
10.200
30
(1,128)365
= 10.100𝑇𝐿
Satışın yapıldığı günden envanter gününe kadar geçen sürede 200TL’lik vade farkının
100TL’si işlemiş faiz durumundadır. Bu 100TL’nin gelir tablosuna aktarılması
gerekmektedir.
1
--------------------------------------12.05.2014--------------------------------125 ERTLENEMİŞ FAİZ GELİRLERİ HS.
642 FAİZ GELİRLERİ HS.
Borç
Alacak
100
100
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Basit matematiksel denklem ile de işlemiş faizi bulmak mümkündür. 60
günlük faiz 200TL ise 30 günlük işlemiş faiz ne kadardır? Şeklinde kurulacak
bir denklemden 100TL sonucuna ulaşılabilecektir.
Buna ek olarak, vadesi gelmesine rağmen tahsil edilmemiş alacaklar ile tahsil
edilmesinde şüphe oluşan alacaklarımız bu hesaptan çıkartılarak 128 Şüpheli Ticari
Alacaklar hesabına aktarılmalıdır. Bu konuya ileride değinilecektir.
121 ALACAK SENETLERİ
Alacak senetlerinde öncelikle işletmenin elinde bulunan senetlerin nominal değeri ile
121 Alacak Senetleri hesabının kalanı karşılaştırılmalı ve miktar açısından kontrolün
18
yapılması gerekmektedir. Tutarsızlık olması durumunda farkın nedeni araştırılıp;
muhasebe kayıtlarının yapılması gerekmektedir.
Alacak senetlerinin değerlemesi de Alıcılar hesabında olduğu gibi “itfa edilmiş maliyet
değeri” üzerinden gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle ayrıca bir örneğe yer
verilmemiştir.
Şüpheli ve Değersiz Alacaklar
Hem senetli hem de senetsiz alacaklarda tahsili şüpheli görülen alacaklar normal ticari
alacakların izlendiği 120 Alıcılar ve 121 Alacak Senetleri hesaplarından 128 Şüpheli
Ticari Alacaklar hesabına aktarılırlar.
TMS 18 Hasılat standardında, “daha önce finansal tablolara yansıtılmış olan hasılat
tutarının tahsil edilebilirliği konusunda bir belirsizliğin ortaya çıkması durumunda, tahsil
edilemeyen veya tahsil edilebilme olasılığı muhtemel olmaktan çıkan tutar, başlangıçta
muhasebeleştirilen hasılatın düzeltilmesi yerine, gider olarak finansal tablolara
yansıtılır.” şeklinde ifade yer almaktadır.
Bu ifade, muhasebenin ihtiyatlılık ilkesi gereği işletmeler şüpheli alacakları için karşılık
ayırabilmektedir, şeklinde yorumlanmaktadır. Karşılık ayırma işleminde 654 Karşılık
Giderleri hesabı borçlandırılırken; bir aktif düzenleyici hesap olan 122 Şüpheli Ticari
Alacaklar Karşılığı (-) hesabı alacaklandırılmaktadır.
Şüpheli alacaklar için ayrılacak karşılıkların tahmin edilmesinde farklı yöntemler
kullanılabilmektedir. Alacakların yaşlandırması yolu ile ya da değerleme yapılan
dönemden önceki iki hesap döneminde vadesinde tahsil edilemeyen alacakların ilgili
bulunduğu dönemlerdeki toplam vadeli satışlara oranlarının ortalaması, değerleme
dönemindeki
vadeli
satışlara
uygulanarak
tahmini
şüpheli
alacak
karşılığı
hesaplanabilmektedir.
İşletmemizin 2011 yılında vadesinde tahsil edilemeyen alacakları toplamı 50.000TL’dir;
toplam vadeli satışları ise 500.000TL’dir. İşletmemizin 2012 yılında vadesinde tahsil
edilemeyen alacakları toplamı 40.000TL’dir; toplam vadeli satışları ise 450.000TL’dir.
2013 yılındaki vadeli satışlar toplamımız ise 800.000TL’dir. İşletmemiz şüpheli alacakları
belirlerken önceki iki dönemin ortalamasından yararlanmaktadır.
19
2011 yılı ............. 50.000 / 500.000 = 0,10
2012 yılı ............. 40.000 / 450.000 = 0,09
Son iki yıl ortalaması = (0,10+0,09) / 2 = 0,095
2013 yılı beklenen şüpheli alacak tutarı………….800.000 * 0,095 = 76.000TL
1
--------------------------------------12.05.2014--------------------------------128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR HS.
Borç
76.000
121 ALACAK SENETLERİ HS.
2
------------------------------------------- / -----------------------------------------654 KARŞILIK GİDERLERİ HS.
Alacak
76.000
76.000
129 ŞÜP. TİC. ALA. KARŞ. HS.
76.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Söz konusu şüpheli alacak tahsil edildiğinde veya tahsil edilmesi olanaksız hale
geldiğinde ise daha önce ayrılan karşılık iptal edilmelidir.
2013 yılı içerisinde bu alacaklardan 30.000TL’lik kısmı tahsil edilirse yapılacak kayıt;
1
--------------------------------------12.05.2014--------------------------------100 KASA HS.
Borç
30.000
128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR HS.
2
Alacak
------------------------------------------- / -----------------------------------------129 ŞÜP. TİC. ALA. KARŞ. HS.
30.000
30.000
644 KONUSU KALMAYAN KARŞ. HS.
30.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Bir ticari alacağın doğrudan tahsil edilmesinin imkansız hale gelmesi (Konkordato
anlaşması, mahkeme kararı gibi) durumunda ise söz konusu alacak değersiz alacak
olarak nitelendirilmektedir. Bir ticari alacağın değersiz hale gelmesi durumunda ise söz
konusu tutar, ilgili ticari alacak hesabından (120 veya 121) çıkartılmakta ve 659 Diğer
Olağan Gider ve Zararlar Hesabı aracılığıyla doğrudan zarar yazılmaktadır.
20
STOKLAR
153 TİCARİ MALLAR
Stoklarla ilgili olarak en azından 31 Aralık tarihinde mutlaka fiili sayım yapılması
gerekmektedir.
İşletmenin sahip olduğu ticari mallarda fire ve eksikliklerin belirlenebilmesi
için işletmenin sürekli envanter yöntemi uyguluyor olması gerekmektedir.
Aralıklı envanter yönteminde, işletme dönem içindeki mal alışlarını kaydetmekte;
ancak satılan malın maliyetini kaydetmemektedir. Dolayısıyla aralıklı envanter
yönteminde 153 Ticari Mallar hesabının kalanı işletmenin depolarında olması gereken
mal miktarını göstermemektedir.
Sürekli envanter yöntemini kullanan işletmelerde ticari mallara ilişkin olarak yapılan
fiziki sayım sonucunda belirlenen tutar ile 153 Ticari Mallar hesabının kalanı arasında
oluşan tutarsızlıkların düzeltilmesi gerekmektedir. Söz konusu farklılıklar nedeni
araştırılmak üzere 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları hesabı veya 397 Sayım ve
Tesellüm Fazlaları hesabına kaydedilmektedir.
Dönem sonu envanterde saptanan ticari mal mevcudu ile hesabın kalanı arasında
ortaya çıkan olumsuz fark, firelerden kaynaklanmış olabilir. Fireler; malların dökülme,
buharlaşma, çekme, paslanma vb. nedenlerle ortaya çıkan miktarsal kayıplardır. Ticari
mallarda ortaya çıkan firelerin stoklardan düşülmesi gerekmektedir. Fireleri ikili yapıda
ele alabiliriz.

Normal Fireler; işletmenin faaliyeti sonucu ortaya çıkan ve kabul edilebilir
sınırlar içinde kalan firelerdir.

Anormal Fireler; kabul edilebilir sınırların üzerinde gerçekleşen firelerdir.
TMS 2 Stoklar standardı, “normalin üstünde gerçekleşen…kayıplar stokların maliyetine
alınmaz ve oluştukları dönemin gideri olarak kabul edilerek sonuç hesaplarına
aktarılır.” demektedir. Normal fireler Satışların Maliyetine eklenirken, anormal fireler ise
“659- Diğer Olağan Gider ve Zararlar” hesabında muhasebeleştirilmektedir.
21
Sürekli envanter yöntemi uygulayan işletmemizde stokların sayımı sonucunda
10.000TL’lik fire bulunduğu tespit edilmiştir. Bu firenin 2.000TL’lik kısmı normal fire
olarak kabul edilmektedir.
1
--------------------------------------12.05.2014---------------------------------
Borç
621 SATILAN TİCARİ MALIN MALİYETİ HS.
2.000
659 DİĞER OLAĞAN GİD. VE ZAR. HS.
8.000
153 TİCARİ MALLAR HS.
Alacak
10.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Stoklar fiili olarak sayılarak, miktar açısından belirlendikten sonra stokların parasal
değerinin bulunması aşaması gelmektedir. TMS 2 Stoklar standardına göre, stoklar
maliyet ve net gerçekleşebilir değerin düşük olanı ile değerlenmektedir. Net
gerçekleşebilir değer, işin normal akışı içinde işletmenin stokların satılmasından elde
etmeyi beklediği tutar olarak tanımlanmaktadır.
TMS 2 Stoklar standardına göre “ Stokların maliyeti, tüm satın alma
maliyetlerini, dönüştürme maliyetlerini ve stokların mevcut durumuna ve
konumuna getirilinceye kadar katlanılan diğer maliyetleri içerir.”
Diğer bir ifade ile ticari malın satın alınıp işletme depolarına girinceye kadar (muhafaza
aşamasına kadar) katlanılan tüm giderler (ödenen ve geri alınabilecek vergiler hariçKDV) maliyet değerine dahil edilmelidir.
 Satın alma bedeli
 Alışta ödenen komisyonlar
 İthal edilen mallarda gümrük vergileri, gümrük depolama ve gümrükten çekme
giderleri
 İthal edilen mallarda akreditif giderleri
 Nakliye ve hamaliye giderleri
 Taşıma sigorta giderleri
 Stokların elde edilmesi ile ilişkilendirilebilen her türlü diğer giderler.
22
İşletmemiz, satmak amacıyla peşin fiyatı 70.000TL olan beyaz eşyayı 75.000TL +
%10KDV ile 10 ay vadeli olarak satın almıştır. Söz konusu malların işletmemizin
deposuna taşınması için 2.000TL + %10KDV nakliye ücreti; yolda başına gelebilecek
kazalara karşı 500TL sigorta ücreti nakit ödenmiştir. Mallar işletmemizin deposuna
girdikten sonra oluşabilecek hasarlara karşılık 1.500TL prim karşılığı işyeri sigorta
ettirilmiştir.
 Malın peşin değeri.... 70.000TL
+
 Vade farkı ................ 5.000TL
 Mal için ödenen KDV 750TL
 Nakliye ..................... 2.000TL
+
 Nakliye KDV ............. 200TL
 Taşıma sigortası ...... 500TL
+
 İşyeri sigortası .......... 1.500TL
 Ticari Malın Maliyeti = 70.000 + 2.000 + 500 = 72.500TL
 Toplam Harcama = 79.950TL

Fiili sayım sonucunda işletmenin elinde bulunan mal miktarı bulunmuş
durumdadır. Ancak söz konusu malların maliyetinin ne kadar olduğunu
hesaplamak kullanılan envanter yöntemine göre farklılaşmaktadır.
Dönem sonu mal mevcudunun maliyetini hesaplama yöntemleri,
 Aralıklı envanter yöntemi ve
 Sürekli envanter yöntemine göre ayrı ayrı ele alınacaktır.
Aralıklı Envanter Yönteminde STMM ve Dönem Sonu Mal Mevcudu
Aralıklı envanter yönteminde envanter gününde o döne içerisinde satılan ticari malların
maliyetini hesaplatabilmemiz için dönem sonunda elimizde kalan malların parasal
değerini belirlememiz gerekmektedir.
Dönemsonu Malların Parasal Değeri = Elimizdeki Mal Miktarı * Birim Maliyet
Bu noktada önemli olan konu birim maliyetin hesaplanmasıdır. Aralıklı envanter
yönteminde dönem sonunda stokta kalan malların hangi partiden kaldığı biliniyorsa ait
23
olduğu partinin birim fiyatı ile değerleme yapılmaktadır. Stokta kalan malların hangi
partiden kaldığı veya hangi fiyatla alındığı tespit edilemiyor ise stok maliyetini
belirlemek için varsayıma dayalı maliyet yöntemlerinden uygun olanı kullanılmalıdır.
TMS 2 Stoklar standardı stok maliyetini hesaplama yöntemlerini aşağıdaki gibi
sıralamaktadır.
-
Gerçek Parti Maliyet (Fiili Maliyet) Yöntemi
-
İlk Giren İlk Çıkar (FIFO) Yöntemi
-
Ağırlıklı Ortalama Maliyet Yöntemi
Bu yöntemler, devamlı envanter yöntemi için de kullanılacaktır.
Gerçek Parti Maliyet: Stokların gerçek maliyeti biliniyorsa, değerlemede o malın
girişinde oluşan maliyeti üzerinden değerlenir.
İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi: Bu yöntemde ilk satın alınan stokların ilk önce satılacağı
varsayımına dayanır. Özellikle zamanın geçmesi ile kolay bozulacak ve değer kaybına
uğrayacak mallar için uygun bir yöntemdir. Bu varsayıma göre; dönem sonunda
işletmenin elinde kalan stoklar son satın alınan mallardan olacaktır.
Ağırlıklı Ortalama Maliyet: Bu yöntemde stokların değerlemesinde ağırlıklı ortalama
maliyet esas alınır. Ortalama maliyet satışa elverişli ticari mallar maliyetinin satışa
elverişli ticari mal miktarına bölümü yolu ile hesaplanır.
ÖRNEK: Marketimizde envanter günü 31.12.2013 tarihinde yapılan sayım
sonucunda raflarımızda 450 şişe süt kaldığı saptanmıştır. Dönem başında
elimizde olan süt miktarı ve dönem içinde aldığımız sütler aşağıdaki gibidir.
Dönem sonunda elimizde kalan 450 şişe sütün parasal değeri
uyguladığımız maliyet hesaplama yöntemine göre farklılaşacaktır.
24
Tarih
Miktar
Maliyet
Toplam Maliyet
Dönembaşı Mevcut
1.000 şişe
2 TL/şişe
2.000 TL
5 Mart Alış
400 şişe
2,5 TL/şişe
1.000 TL
20 Temmuz Alış
500 şişe
3 TL/şişe
1.500 TL
TOPLAM
1.900 şişe
4.500 TL
Gerçek Parti Maliyet yöntemini uygulamamız için 450 şişenin hangi partide alındığını
bilmemiz gerekmektedir. Örneğin bunlardan 400 tanesi 20 Temmuzda alınan partiden;
50 tanesi 5 Martta alınan partiden ise parasal değer şu şekilde hesaplanabilir:
400 şişe * 3TL = 1.200TL
50 şişe * 2,5TL = 125TL
TOPLAM 450 şişe………1.325TL
İlk giren ilk çıkar yönteminde ise ilk aldığımız malları ilk önce sattığımızı varsayarak
elimizde en son alınan malların kaldığını düşünmekteyiz. Bu durumda 450 şişe en son
alım olan 20 Temmuzdaki partiden kalmış olacaktır. Dönem sonu sütlerin parasal
değeri aşağıdaki gibidir.
450 şişe * 3TL = 1.350TL
Ağırlıklı ortalama maliyet yönteminde ise ortalama maliyet hesaplayarak kalan mal
miktarını bununla çarpmamız gerekmektedir. Ortalama toplam sütlerin parasal tutarını
şişe adetine bölerek bulunmaktadır.
𝑂𝑟𝑡𝑎𝑙𝑎𝑚𝑎 𝐵𝑖𝑟𝑖𝑚 𝑀𝑎𝑙𝑖𝑦𝑒𝑡 =
4.500TL
= 2,37𝑇𝐿
1.900ş𝑖ş𝑒
450 şişe * 2,37TL = 1.066TL
25
Örnekten de görüldüğü üzere raflarımızda bulunan 450 şişe sütün parasal
değeri uygulanan yönteme göre farklılaşmaktadır. Dönem sonu kalan ticari
malların parasal değeri satılan ticari malın maliyetinin hesaplanmasında
kullanılmaktadır.
SATILAN TİCARİ MALLARIN MALİYETİNİN HESAPLANMASI
Aralıklı envanter yönteminde satılan ticari malların maliyeti sadece envanter gününde
hesaplanmaktadır. Bu hesaplamanın yapılabilmesi için öncelikle fiili sayım yapılarak
mal mevcudu miktar olarak belirlenmeli, daha sonra da dönem sonundaki mal
mevcudunun parasal değeri yukarıdaki yöntemlerden biri aracılığıyla hesaplanmalıdır.
Bu işlemler yapıldıktan sonra maliyet aşağıdaki gibi hesaplanabilir.
+Dönem Başı Mevcut
+Alışlar
- İadeler ve İskontolar
= Satışa Elverişli Ticari Mal Maliyeti
- Dönem Sonu Mevcudu
= Satılan Ticari Mallar Maliyeti
Yukarıdaki örnekten devam ederek satılan ticari malın maliyetini hesaplayacak
olursak;
26
GPY
FIFO
AOM
+Dönem Başı Mevcut
2.000
2.000
2.000
+Alışlar
2.500
2.500
2.500
0
0
0
= Satışa Elverişli Ticari Mal Maliyeti
4.500
4.500
4.500
- Dönem Sonu Mevcudu
1.325
1.350
1.066
= Satılan Ticari Mallar Maliyeti
3.175
3.150
3.434
- İadeler ve İskontolar
Sürekli Envanter Yönteminde STMM ve Dönem Sonu Mal Mevcudu
Sürekli envanter yönteminde her bir stok türü için stok kartı tutulmaktadır. Bu kart, her
an o malın mevcut miktarını ve maliyet değerini ve de satılan her bir parti malın
maliyetini vermektedir.
Aralıklı envanter yönteminde anlatılan stok değerleme yöntemleri sürekli envanter
yöntemi için de geçerlidir.
Aralarındaki tek fark; sürekli envanter yönteminde dönem sonu beklenmeden
her satış sonrasında satılan ticari malın maliyetinin belirlenmesi ve stok
kartına bunların işlenmesidir.
Sürekli envanter yönteminde ortalama maliyet yöntemi hareketli ortalama
maliyet şeklinde uygulanmaktadır. Hareketli ortalama maliyet yönteminde her
satıştan sonra yeni bir ortalama maliyet hesaplanmaktadır.
27
…… MALINA İLİŞKİN STOK KARTI
GİREN
Tarih
İşlem
Miktar
Fiyat
ÇIKAN
Tutar
Miktar
Fiyat
KALAN
Tutar
Miktar
Fiyat
Tutar
TOPLAM
DBMM + DİA
STMM
DSMM
ÖRNEK: Markette sürekli envanter yöntemi uygulanmaktadır. Dönem
içindeki alış ve satışların durumu aşağıdaki gibidir. Buna göre stok kartını
düzenleyelim.
Tarih
Miktar
Maliyet
Toplam Maliyet
Dönem Başı Mevcut
100 şişe
2 TL/şişe
200 TL
5 Şubat 2013 Alış
40 şişe
2,5 TL/şişe
100 TL
10 Şubat 2013 Satış
70 şişe
-
-
30 Mart 2013 Satış
40 şişe
-
-
20 Temmuz 2013 Alış
50 şişe
3 TL/şişe
150 TL
15 Kasım 2013 Satış
45 şişe
-
-
28
İLK GİREN İLK ÇIKAR (FIFO) YÖNTEMİNE GÖRE
Tarih
İşlem
01.01.13
GİREN
ÇIKAN
KALAN
Miktar
Fiyat
Tutar
Miktar
Fiyat
Tutar
Miktar
Fiyat
Tutar
DBMM
100
2
200
-
-
-
100
2
200
5.02.13
Alış
40
2,5
100
-
-
-
100
40
2
2,5
200
100
10.02.13
Satış
-
-
-
70
2
140
30
40
2
2,5
60
100
30.03.13
Satış
-
-
-
30
10
2
2,5
60
25
30
2,5
75
20.07.13
Alış
50
3
150
-
-
-
30
50
2,5
3
75
150
15.11.13
Satış
-
-
-
30
15
2,5
3
75
45
35
3
105
450
155
345
35
3
105
TOPLAM
190
DBMM + DİA
STMM
DSMM
Hareketli ortalama maliyet yönteminde her alıştan sonra yeni bir ortalama maliyet
hesaplamamız gerekmektedir. Bunu her alışta mutlaka tekrarlamalıyız.
HAREKETLİ ORTALAMA MALİYET YÖNTEMİ
Tarih
İşlem
01.01.13
GİREN
ÇIKAN
KALAN
Miktar
Fiyat
Tutar
Miktar
Fiyat
Tutar
Miktar
Fiyat
Tutar
DBMM
100
2
200
-
-
-
100
2
200
05.02.13
Alış
40
2,5
100
-
-
-
140
2,14
300
10.02.13
Satış
-
-
-
70
2,14
150
70
2,14
150
30.03.13
Satış
-
-
-
40
2,14
86
30
2,14
64
20.07.13
Alış
50
3
150
-
-
-
80
2,68
214
15.11.13
Satış
-
-
-
45
2,68
121
35
2,68
94
450
155
357
35
2,68
94
TOPLAM
190
DBMM + DİA
STMM
DSMM
29
05.02.2013............... (200TL+100TL) / (100şişe+40şişe) = 2,14
20.07.2013............... (64TL+150TL) / (30şişe + 50şişe) = 2,68
Değeri Düşen Stoklar
Yukarıda da bahsedildiği üzere TMS 2 Stoklar standardı gereğince stoklar maliyet ve
net gerçekleşebilir değerinden düşük olanı ile değerlenmektedir. Net gerçekleşebilir
değer, söz konusu varlığın tahmini satış fiyatından tahmini tamamlama ve satışı
gerçekleştirmek için gerekli satış giderlerinin düşülmesiyle elde edilen tutardır.
Bu aşamada teknolojik gelişmeler, modası geçme, doğal afetler gibi nedenlerle
stokların net gerçekleşebilir değeri, maliyet değerinin altına düşerse ihtiyatlılık kavramı
gereği karşılık ayrılması gerekmektedir. Net gerçekleşebilir değer maliyet değerinin
üstüne çıkarsa hiçbir işlem yapılmaz.
Eğer değeri düşen malların satılma ihtimali halen varsa değeri düşen mallar bulunduğu
stok hesabından çıkartılarak 157 Diğer Stoklar Hesabına alınır. Ayrıca muhasebenin
ihtiyatlılık ilkesi gereği değeri düşen mallar için işletme karşılık ayırabilmektedir.
Karşılık ayırma işleminde 654 Karşılık Giderleri hesabı borçlandırılırken; 158 Stok
Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) hesabı alacaklanmaktadır. Daha önce karşılık ayrılmış
değeri düşen malların satılması durumunda ayrılan karşılığın iptal edilmesi
gerekmektedir.
Maliyet bedeli 10.000TL olan ticari malın net gerçekleşebilir değerinin 8.000TL olduğu
tespit edilmiştir.
1
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------157 DİĞER STOKLAR HS.
Borç
10.000
153 TİCARİ MALLAR HS.
2
Alacak
------------------------------------------- / -----------------------------------------654 KARŞILIK GİDERLERİ HS.
158 STOK DEĞER DÜŞ.KARŞ HS.
10.000
2.000
2.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
30
Değer düşüklüğü kesin ise söz konusu tutar, 153 Ticari Mallar hesabından çıkartılarak;
doğrudan 659 Diğer Olağan Gider ve Zararlar hesabına zarar kaydedilir.
İnşaat malzemeleri alıp satan bir işletmede maliyet bedeli 2.000TL olan çimentonun su
basması nedeniyle tamamen kullanılamaz hale geldiği tespit edilmiştir.
1
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------659 DİĞER OLAĞAN GİD.VE ZAR. HS.
153 TİCARİ MALLAR HS.
Borç
Alacak
2.000
2.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
DURAN VARLIKLAR
Maddi Duran Varlıklar
Dönem sonunda öncelikle maddi duran varlıkların fizikken var olup olmadıkları kontrol
edilmekte ve ortaya çıkan fiili durum ile kayıtlı durum karşılaştırılarak tutarsızlıklar
düzeltilmektedir.
TMS 16 Maddi Duran Varlıklar standardına göre bir iktisadi kıymetin varlık olarak
finansal tablolara alınabilmesi için aşağıdaki özellikleri taşıması gerekmektedir.
 Bu kalemle ilgili gelecekteki ekonomik yararların işletmeye aktarılmasının
muhtemel olması ve
 İlgili kalemin maliyetinin güvenilir bir şekilde ölçülebilmesi.
Bu açıdan gelecekte yarar sağlaması beklenmeyen maddi duran varlıkların
hesaplardan düşülmesi gerekmektedir.
Maddi duran varlıkların değerlemesinde ise iki husus önem kazanmaktadır. Bu
hususlardan biri duran varlığın iktisadi değerinin (maliyet bedelinin) tespit edilmesi;
diğeri ise, duran varlığın aşınma, yıpranma ve değer kaybını ifade eden amortisman
payının hesaplanmasıdır.
TMS 16 Maddi Duran Varlıklar standardı uyarınca ilk edinimde, yani maddi duran
varlığın alımında katlanılan tüm edinme masrafları maddi duran varlığın maliyetine
ilave edilir. Söz konusu varlığın alımında kullanılan yabancı kaynağın maliyetinin,
31
varlığın aktife alındığı tarihe kadarki kısmı da maddi duran varlığın maliyetine ilave
edilir. Varlığın aktife alındığı tarihten sonra oluşan borçlanma maliyetleri ise finansman
gideri olarak kayda alınır.
TMS 16 standardı ilk muhasebeleştirme işlemini sonrasında maddi duran varlık
kalemlerinin ölçülmesinde kullanılacak iki alternatif yöntem belirtir.
● Maliyet modeli
● Yeniden değerleme modeli
Maliyet modeli; Bir maddi duran varlık kalemi varlık olarak kayda alındıktan sonra,
maliyetinden birikmiş amortisman ve varsa birikmiş değer düşüklüğü zararları
indirildikten sonraki değeri ile gösterilmelidir.
Yeniden değerleme modeli; Gerçeğe uygun değeri güvenilir olarak ölçülebilen bir
maddi duran varlık kalemi, varlık olarak kayda alındıktan sonra yeniden değerlenmiş
tutarı üzerinden gösterilebilir. Yeniden değerlenmiş tutar, yeniden değerleme
tarihindeki gerçeğe uygun değerinden müteakip birikmiş amortismanının veya
müteakip birikmiş değer düşüklüğü zararlarının indirilmesi suretiyle bulunur. Yeniden
değerlemeler, bilânço tarihi itibariyle defter değerinin gerçeğe uygun değer kullanılarak
bulunacak tutardan önemli ölçüde farklı olmasına neden olmayacak şekilde düzenli
olarak yapılmalıdır.
ABC A.Ş., 15.01.20X1 tarihinde bir makineyi KDV hariç 600.000 TL fiyatla
peşin satın almıştır. Söz konusu makine üçer yıllık aralıklarla yeniden
değerlemeye tabi tutulmaktadır. İlk üç yılın sonunda makinenin birikmiş
amortismanı 150.000 TL ve hesaplanan gerçeğe uygun değeri 475.000 TL’dir. Bu
bilgilere göre makinenin değerleme öncesi net değeri (600.000 – 150.000) 450.000
TL’dir.
ABC A.Ş.’nin muhasebe departmanı hesaplanan gerçeğe uygun değere göre
makinenin
net
değerinde
gerçekleşen
değer
artışını
aşağıdaki
şekilde
muhasebeleştirmelidir.
32
--------------------------------31.12.20X4---------------------------1
253 TESİS MAKİNE VE CİHAZLAR
25.000
550 MDV YENİDEN DEĞERLEME
ARTIŞLARI
Yeniden değerleme farkı.
------------------------------------- / -----------------------------------
25.000
Maddi ve Maddi Olmayan Duran Varlıklarda Amortisman
Amortisman, duran varlığın maliyetinin söz konusu duran varlığın yararlı
ömrüne sistematik olarak dağıtılıp, gider yazılmasıdır.
Duran varlıkların birer yararlı ömürleri vardır (işletmenin varlıktan fayda sağlamayı
beklediği ömür) ve bu yararlı ömür süresince duran varlık yıpranmakta ve
tükenmektedir. Dolayısıyla yıpranan ve tükenen bu değer işletmeler için birer gider
olarak değerlendirilebilir ve dönemsellik ilkesi gereği her dönemde tükenen tutar
giderleştirilmektedir.
Arazi ve arsaların sınırsız yararlı ömrü olduğu varsayılmaktadır. Dolayısıyla
arazi ve arsalar amortismana tabi değildir.
Dönem dönem hesaplanan amortismanların toplamına birikmiş amortisman adı
verilmektedir. Duran varlığın net değeri, maliyet değerinden birikmiş amortisman
düşüldükten sonra kalan tutardır.
Amortisman, amortismana tabi değer üzerinden ayrılmaktadır. Amortismana
tabi
değer,
varlığın
maliyet
değerinden
kalıntı
değeri
düşülerek
belirlenmektedir.
TMS 16 standardında amortisman yöntemi olarak;
 Doğrusal (normal) amortisman yöntemi,
 Azalan bakiyeler amortisman yöntemi,
 Üretim miktarı amortisman yöntemi, sayılmıştır.
33
Doğrusal (Normal) Amortisman Yöntemi, eşit tutarlı amortisman da denilen bu
yöntemde, duran varlığın maliyet değeri yararlı ömrüne eşit tutarlarda dağıtılmaktadır.
İşletme maliyet değeri 80.000TL, kalıntı değeri 30.000TL olan bilgisayarları
için 2014 yılından başlayarak 5 yıl yararlı ömür belirlemiştir. Doğrusal
amortisman yöntemine göre her yıl ayrılması gereken tutarlar aşağıdaki gibidir.
Amortisman Oranı =
1
Yararlı Ömür
Amortisman Tabi Değer = Maliyet Değeri − Kalıntı Değeri
Amortisman Oranı =
1
= 0,20
5 𝑦𝚤𝑙
Amortisman Tabi Değer = 80.000 − 30.000 = 50.000TL
Amortismana
Amortisman
Amortisman
Birikmiş
Tabi Değer
Oranı
Tutarı
Amortisman
2014
50.000
0,20
10.000
10.000
2015
50.000
0,20
10.000
20.000
2016
50.000
0,20
10.000
30.000
2017
50.000
0,20
10.000
40.000
2018
50.000
0,20
10.000
50.000
Yıllar
Azalan Bakiyeler Amortisman Yöntemi, bu yöntemde ilk yıllarda daha fazla
amortisman daha sonraki yıllarda daha az amortisman ayrılmaktadır. Bu yöntemde
amortisman oranı, normal amortisman oranının 2 katıdır.
Bu yöntemde amortismana tabi değer bulunurken, bir önceki yılın
amortismana tabi tutarından bir önceki yıl ayrılan amortisman tutarı
düşülmektedir.
34
Amortismana Tabi
Amortisman
Amortisman
Birikmiş
Değer
Oranı
Tutarı
Amortisman
2014
50.000
0,40
20.000
20.000
2015
50.000 – 20.000
0,40
12.000
32.000
2016
30.000 – 12.000
0,40
7.200
39.200
2017
18.000 – 7.200
0,40
4.320
43.520
2018
10.800 – 4.320
-
6.480
50.000
Yıllar
Üretim Miktarı Amortisman Yöntemi, Beklenen kullanım ya da üretim miktarı
üzerinden amortisman ayrılır. Bu amortisman yönteminde, faydalı ömür yerini üretim
miktarına bırakmıştır. Maddi duran varlıkların üretim kapasitesi göz önüne alınarak her
yıl için üretilen miktar kadar amortisman ayrılmaktadır. Maddi duran varlığın
değerinden varsa kalıntı değeri çıkartılır. Söz konusu yılda üretilen miktarın toplam
üretim kapasitesine oranı ile çarpılır ve üretim miktarı yöntemine göre amortisman
hesaplanmış olur.
(Maliyet Bedeli – Kalıntı Değer) x Fiili Üretim Miktarı
Amortisman Tutarı =
----------------------------------------------------------------Tahmini Toplam Üretim Miktarı
İşletme maliyet değeri 80.000TL, kalıntı değeri 30.000TL olan fotokopi
makinesi için üretim miktarı yöntemine göre amortisman ayrılması
planlanmaktadır. Tahmini toplam fotokopi sayısı 100.000 adet olup, 2014
yılında çekilen fotokopi sayısı 25.000 adettir.
Amortisman Tutarı =
(80.000 − 30.000) ∗ 25.000
= 12.500𝑇𝐿
100.000
Ekonomik ve teknik açıdan bir bütünlük oluşturan duran varlıklar için aynı yöntemin
uygulanması zorunludur.
35
Amortisman kayıt yöntemi, olarak Türkiye’de endirekt kayıt yöntemi tercih edilmiştir.
Bu yöntemde her dönem sonunda hesaplanan amortisman tutarı, duran varlığın
kullanıldığı işletme fonksiyonuna göre (yönetim, pazarlama, üretim vb.) bir gider
hesabının borcuna; karşılığında maddi duran varlıklar için 257 Birikmiş Amortismanlar
hesabının; maddi olmayan duran varlıklar için ise 268 Birikmiş Amortismanlar
hesabının alacağına kaydedilmektedir.
İşletmenin ofislerinde kullanılan bilgisayarların 2013 yılı için hesaplanan
amortisman tutarı 20.000TL’dir.
1
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HS.
Borç
Alacak
20.000
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HS.
20.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Eğer söz konusu bilgisayarlar araştırma laboratuvarında kullanılıyor olsaydı;
1
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------750 AR-GE GİDERLERİ HS.
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HS.
Borç
Alacak
20.000
20.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
YABANCI KAYNAKLAR
İşletmenin sahip olduğu varlıkların finanse edildiği kaynaklar, finansal durum
tablosunun pasif
tarafını oluşturmaktadır. Kaynaklar, yabancı kaynaklar ve
özkaynaklar olarak ikili yapıda ele alınmaktadır.
Yabancı kaynakların envanter işlemleri ile ilgili olarak öncelikle söz konusu borçların,
var olup olmadığı ve söz konusu tutarın gerçek tutar olup olmadığı incelenmelidir.
Bu incelemenin ardından borçlar, envanter günündeki değerine indirgenmelidir. Diğer
bir ifade ile raporlama döneminde tahakkuk etmiş borçlar ile gelecek dönemlerde
tahakkuk edecek borçlar birbirinden ayrılmalıdır. Buna ek olarak vadesi bir yılın altına
inen borçlar, uzun vadeli borçlardan çıkartılarak kısa vadeli borçlar arasına alınmalıdır.
Bu süreç aşağıdaki gibi şematize edilebilir.
36
1
• Borçların gerçekten var olup
olmadıklarının tespiti.
2
• Borç tutarının gerçek durumu yansıtıp
yansıtmadığının belirlenmesi.
3
• Borçların envanter günündeki değerinin
belirlenmesi.
4
• Vadesi bir yılın altına inen borçların kısa
vadeli borçlara aktarılması.
300 BANKA KREDİLERİ
Finans kuruluşlarından çekilen kredilerin envanter işlemleri sırasında öncelikle ana
hesap – yardımcı hesap kontrolü yapılmakta ve banka kayıtları ile işletme kayıtlarının
karşılaştırılmaktadır.
Hesap özetlerinde yapılan inceleme sonucunda İş Bankası’ndan alınan
krediyle ilişkili olarak yapılan 5.000TL anapara geri ödemesinin kayıtlara
geçirilmediği anlaşılmıştır.
1
--------------------------------------31.12.2013--------------------------------300 BANKA KREDİLERİ HS.
Borç
Alacak
5.000
100 KASA HS.
5.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Bir sonraki aşamada işletme aleyhine hesaba işleyen ve tahakkuk eden faiz ve diğer
giderlerin kayda alınması ile yabancı paralı kredilerde kur farklarının dikkate alınması
gerekmektedir.
37
İşletmenin bankadan veya diğer finans kuruluşlarından çektikleri kredinin
anapara ödemesine ilişkin ödemeler 300 Banka Kredileri hesabından
düşülürken,
faize
ilişkin
ödemeler
780
Finansman
Gideri
olarak
muhasebeleştirilmektedir.
Envanter günü tahakkuk etmiş olan faiz ödeme aşamasına gelmiş ise 300 Banka
Kredileri hesabı işleyen faiz tutarı kadar alacaklandırılmaktadır; faiz gideri, ödeme
aşamasına gelmemiş ise 381 Gider Tahakkukları hesabı faiz tutarı kadar
alacaklandırılmalıdır. Her iki durumda da işleyen faiz tutarı 780 Finansman Gideri
olarak kaydedilmektedir. Kredi ödendiğinde 381 Gider Tahakkukları hesabı
kapatılmaktadır.
İşletme 01.10.2012 tarihinde %15 faizli 10 ay vadeli 80.000TL’lik banka
kredisi çekmiştir. İşletme mali tablolarını yıllık düzenlemektedir.
1
-------------------------31.12.2013----------------------------102 BANKALAR HS.
Borç
80.000
300 BANKA KREDİLERİ HS.
2
Kredi çekilmesi.
-------------------------31.12.2013----------------------------780 FİNANSMAN GİDERİ HS.
80.000
-----------3.000
381 GİDER TAHAKKUKLARI HS.
3
Faiz tahakkuku.
-------------------------31.07.2014----------------------------300 BANKA KREDİLERİ HS.
381 GİDER TAHAKKUKLARI HS.
780 FİNANSMAN GİDERİ HS.
102 BANKALAR HS.
Kredi ödemesi.
-------------------------31.12.2013-----------------------------
Alacak
----------3.000
-----------80.000
3.000
7.000
-----------
90.000
------------
-----------
Bankadan alınan yabancı para cinsinden krediler değerlemeye tabi tutulduğunda döviz
kurundan dolayı banka kredisi artarsa bu artış tutarı 780 Finansman Gideri; azalırsa
646 Kambiyo Karı hesabına kaydedilmektedir.
ÖRN: İşletmemiz, 20.09.2012 tarihinde İş Bankası’ndan %18 faizli 11 ay vadeli
20.000$ kredi çekmiştir. Kredi faizi ve anapara vade sonunda ödenecektir. İşletme mali
tablolarını yıllık düzenlemektedir.
38
20.09.2012............... 1$ = 1,3TL
31.12.2012............... 1$ = 1,2TL
20.08.2013............... 1$ = 1,5TL
1
-------------------------20.09.2012----------------------------102 BANKALAR
Borç
26.000
300 BANKA KREDİLERİ
2
Kredi çekilmesi (20.000$*1,3).
-------------------------31.12.2012----------------------------780 FİNANSMAN GİDERİ
26.000
-----------1.200
381 GİDER TAHAKKUKLARI
3
Faiz tahakkuku (20.000*18*100)/36500=1.000
1.000$*1,2=1.200
-------------------------31.12.2012----------------------------300 BANKA KREDİLERİ
-----------2.000
---------2.000
Kur farkı.
20.000*(1,3-1,2)=2.000.
-------------------------20.08.2013----------------------------300 BANKA KREDİLERİ
-----------24.000
381 GİDER TAHAKKUKLARI
780 FİNANSMAN GİDERİ
1.200
9.450
102 BANKALAR
Kredi ödemesi.
230 günlük faiz 2.300$*1,5=3.450TL
20.000*(1,5-1,2)=6.000TL
-------------------------xx.xx.2013-----------------------------
---------1.200
646 KAMBİYO KARLARI
4
Alacak
----------
34.650
------------
----------
303 UZUN VADELİ KREDİLERİN ANAPARA KREDİ TAKSİT VE FAİZLERİ
Vadeleri bir yıldan uzun olmakla birlikte bilanço tarihinden itibaren bir yıl içerisinde
ödenecek anapara taksitleri ile vadesi bir yılın altına düşen krediler bu hesaba alacak;
400 Banka Kredileri hesabına ise borç kaydı yapılmaktadır. Söz konusu tutar
ödendiğinde ise bu hesap borçlandırılıp ödemenin şekline göre ilgili hesap
alacaklandırılmaktadır.
39
304 TAHVİL ANAPARA BORÇ TAKSİT VE FAİZLERİ HESABI
405 Çıkarılmış Tahviller hesabında izlenen tahvil borçlarının, anapara ve faiz ödemesi
bir yılın altına indiğinde söz konusu tutar bu hesaba aktarılmaktadır.
İşletmenin çıkartmış olduğu 500.000TL’lik tahvilin vadesinin envanter günü
itibariyle bir yılın altına düştüğü belirlenmiştir.
1
--------------------------------------31.12.2013---------------------------------
Borç
405 ÇIKARILMIŞ TAHVİLLER HS.
500.000
Alacak
304 TAHVİL ANAPARA BORÇ TAKSİT VE
FAZİLERİ HS.
------------------------------------------- / ------------------------------------------
500.000
TİCARİ BORÇLAR
İşletmelerin satmak veya üretimde kullanmak amacıyla satın aldığı mal ve hizmet
dolayısıyla ortaya çıkan senetli ve senetsiz borçların izlendiği bu grupta öncelikle
işletmeden alacaklılar ile hesaplarda kayıtlı tutarlar karşılaştırılmalı ve tutarsızlık varsa
bu düzeltilmelidir.
Bunun dışında ticari borçlar etkin faiz yöntemiyle hesaplanan itfa edilmiş maliyeti
üzerinden değerlenmektedir.
İşletme,
01.06.2014
tarihinde
peşin
değeri
10.000TL
olan
malı
12.000TL+%10KDV ile 12 ay vadeli satın almıştır. KDV nakit ödenmiş geri
kalan tutar için senet düzenlemiştir.
1
--------------------------------------10.04.2014---------------------------------
Borç
153 TİCARİ MALLAR HS.
191 İNDİRİLECEK KDV HS.
10.000
1.200
325 ERTELENMİŞ TİCARİ BORÇLAR FAİZ GİDERLERİ HS.
2.000
Alacak
321 BORÇ SENETLERİ HS.
12.000
100 KASA HS.
1.200
------------------------------------------- / ------------------------------------------
40
Etkin faiz yöntemi, işlemiş olan faizi hesaplamak için kullandığımız bir
formüldür.
𝑉𝑎𝑑𝑒
𝐵𝑜𝑟𝑐𝑢𝑛 𝑔𝑒𝑙𝑒𝑐𝑒𝑘𝑡𝑒𝑘𝑖 𝑑𝑒ğ𝑒𝑟𝑖 = 𝐵𝑜𝑟𝑐𝑢𝑛 𝑝𝑒ş𝑖𝑛 𝑑𝑒ğ𝑒𝑟𝑖 ∗ (1 + 𝑖) 365
𝐵𝑜𝑟𝑐𝑢𝑛 𝑏𝑢𝑔ü𝑛𝑘ü 𝑑𝑒ğ𝑒𝑟𝑖 =
𝐵𝑜𝑟𝑐𝑢𝑛 𝑔𝑒𝑙𝑒𝑐𝑒𝑘𝑡𝑒𝑘𝑖 𝑑𝑒ğ𝑒𝑟𝑖
(1 + i)
𝑣𝑎𝑑𝑒𝑦𝑒 𝑘𝑎𝑙𝑎𝑛 𝑔ü𝑛
365
365
12.000 = 10.000 ∗ (1 + 𝑖)365
𝑖 = (1,2)1 − 1 = 0,20
𝐵𝑜𝑟𝑐𝑢𝑛 𝑏𝑢𝑔ü𝑛𝑘ü 𝑑𝑒ğ𝑒𝑟𝑖 =
12.000
150
(1,2)365
= 11.142𝑇𝐿
Bunun anlamı envanter günü itibariyle 2.000TL’lik faizin henüz 1.142TL’si işlemiş
durumdadır.
1
--------------------------------------10.04.2014--------------------------------780 FİNANSMAN GİDERİ HS.
325 ERTELENMİŞ TİCARİ
BORÇLAR FAİZ GİDERLERİ HS.
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Borç
Alacak
1.142
1.142
Yabancı para cinsinden borç senetlerinde de banka kredilerindekine benzer işlem
yapılmaktadır. Kur farkından doğan borçtaki artış 780 Finansman Gideri hesabına;
borçtaki azalış ise 646 Kambiyo Karları hesabına kaydedilmektedir.
KDV MAHSUBU
KDV’nin vergilendirme dönemi 1 ay olup KDV mükellefleri her ay sonunda KDV
mahsup işlemlerini yaparak ödenecek veya devredecek KDV’yi hesaplayıp beyan
etmek zorundadır.
KDV mahsubu işleminde kullanılan hesaplar;
41
391 HESAPLANAN KDV
191 İNDİRİLECEK KDV
190 DEVREDEN KDV
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR
191 İndirilecek KDV hesabı ve (varsa) önceki dönemden 191 Devreden KDV hesabının
kalan toplamları 391 Hesaplanan KDV hesabının kalanından büyükse aradaki fark 191
Devreden KDV hesabına aktarılmakta; küçükse 360 Ödenecek Vergi ve Fonlar
hesabına aktarılmaktadır.
Nisan ayı sonu itibariyle KDV hesaplarının durumu aşağıdaki gibidir.
191 İndirilecek KDV
391 Hesaplanan
190 Devreden KDV
Hs.
KDV Hs.
HS.
1.500
10.000
3.000
2.000
10.000
3.000
2.500
6.000
1
--------------------------------------10.04.2014--------------------------------391 HESAPLANAN KDV HS.
191 İNDİRİLECEK KDV HS.
Borç
Alacak
10.000
6.000
190 DEVREDEN KDV HS.
3.000
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR HS.
1.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
42
391 Hesaplanan KDV hesabının kalanı 5.000TL olsaydı;
1
Borç
--------------------------------------10.04.2014--------------------------------391 HESAPLANAN KDV HS.
190 DEVREDEN KDV HS.
Alacak
5.000
4.000
191 İNDİRİLECEK KDV HS.
6.000
190 DEVREDEN KDV HS.
3.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
GELİR HESAPLARI
İşletmenin ana faaliyet konusu mal ve hizmet satışlarından elde ettiği hasılat veya ana
faaliyet konusu dışında kalan diğer faaliyetlerden (duran varlık satışı, kira veya faiz
geliri vb.) elde ettiği gelir ve karların izlendiği hesaplara gelir hesapları adı
verilmektedir.
Gelir hesaplarının envanterinde öncelikle gelirlerin dönem bakımından kontrolü
yapılmalıdır. Gelir hesaplarında biriken tutarlarda sonraki dönemlere ilişkin gelirler
varsa bunların bu dönemin gelirlerinden çıkartılıp dönem ayırıcı hesaplara aktarılması
gerekmektedir. Veya bu dönemin gelirleri arasında değerlendirilmesi gereken ancak
henüz tahsil edilmemiş gelirlerin tahakkukunun yapılması önemlidir.
Birden fazla dönemi ilgilendiren gelirlerin ilgili dönemlere aktarılması için tahakkuk
hesapları kullanılmaktadır. (Bankadan elde edilen faizin 2013 ve 2014 yılına
rastlayan kısımlarını ayırmak gibi.)
Gelirin tahakkuku nitelik ve tutar itibariyle
181 GELİR TAHAKKUKLAR
kesinleşmesi
diğer
gerçekleşmesidir.
Bu
bir
ifadeyle
durumda
olan
gelirler tahsil edilmemiş ve istenebilir
281 GELİR TAHAKKUKLARI
duruma gelmemiş olsa bile dönem
gelirleri arasına katılırlar.
43
İçinde bulunulan dönemde tahsil edilmesine rağmen gerçekte gelecek dönemin
geliri olan tahsilatların ayrılması için dönem ayırıcı hesaplar kullanılır. (3 aylık
kiranın peşin tahsil edilmesi gibi.)
380 GELECEK AYLARA AİT
Dönem içinde tahsil edilmiş ancak
GELİRLER
döneme ait olmayan gelirlerin izlendiği
480 GELECEK YILLARA AİT
hesaplardır.
GELİRLER
Yapılan kontrol neticesinde işletmenin sahip olduğu dükkanın 3 aylık kirasını
(3.000tl) Aralık 2013 ayında peşin tahsil ettiği ve bu gelirin tamamının 2013 yılı
gelirleri arasına dahil edildiği anlaşılmıştır.
1
--------------------------------------10.04.2014--------------------------------649 DİĞER OLAĞAN GELİR VE KARLAR HS.
380 GELECEK AYLARA AİT GELİRLER HS.
Borç
Alacak
2.000
2.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Dönem açısından gelir hesapları kontrol edildikten ve gerekli düzeltmeler yapıldıktan
sonra artık işletmenin dönemde kullandığı tüm gelir hesapları, kar veya zararın
belirlenmesi amacıyla, 690 Dönem Kar veya Zararı hesabına aktarılıp kapatılmalıdır.
Gelir hesapları sadece alacak kalanı verebildiğinden bu hesapların kapatılabilmesi için
hesapların kalan tutarı kadar borçlandırılması (kalanın sıfır olması) gerekmektedir. Bu
nedenle kapatma işleminde tüm gelir hesapları tek tek borçlandırılmakta; karşılığında
ise 690 Dönem Kar veya Zararı hesabı gelir hesaplarının kalan toplamları kadar
alacaklandırılmaktadır.
44
1
-------------------------31.12.2013----------------------------600 YURTİÇİ SATIŞLAR
Borç
X
601 YURTDIŞI SATIŞLAR
X
602 DİĞER GELİRLER
X
640 İŞTİRAKLERDEN TEMETTÜ GELİRLERİ
X
641 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN TEMETTÜ GELİRLERİ
X
642 FAİZ GELİRLERİ
X
643 KOMİSYON GELİRLERİ
X
644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR
X
645 MENKUL KIYMET SATIŞ KARLARI
X
646 KAMBİYO KARLARI
X
647 REESKONT FAİZ GELİRLERİ
X
649 DİĞER OLAĞAN GELİR VE KARLAR
X
671 ÖNCEKİ DÖNEM GELİR VE KARLARI
X
679 DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR
X
690 DÖNEM KAR VEYA ZARARI
2
Gelir hesaplarının kapatılması.
-------------------------31.12.2013-----------------------------
Alacak
XXX
-------------
-----------
GİDER HESAPLARI
Gelir elde etmek için yapılan aktif tükenmelerinin izlendiği 6 nolu hesaplardır. Gider
hesaplarının yanında işletmenin faaliyetleriyle ilgili giderlerinin dönem içinde
kaydedildiği maliyet hesapları vardır. Maliyet hesapları, dönem sonunda yansıtma
hesapları aracılığı ile ilgili gider hesaplarına aktarılarak kapatılırlar. Tekdüzen
Muhasebe Sistemi’nde iki seçenek (7A ve 7B) verilmiştir. Hangi işletmelerin hangi
seçeneği uygulayacakları Maliye Bakanlığı tarafından çıkartılan Muhasebe Sistemi
Uygulama Genel Tebliğinde belirtilmiştir.
45
Maliyet Hesapları
Türleri
710 DİREKT
Fonksiyonlarına Göre
Çeşitlerine Göre
7A Seçeneği
7B Seçeneği
İLK MADDE VE MALZEME
790 İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ
GİDERLERİ
791 İŞÇİ ÜCRET VE GİDERLERİ
720 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ
792 MEMUR ÜCRET VE GİDERLERİ
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
793
740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ
HİZMETLER
750 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ
794 ÇEŞİTLİ GİDERLER
760
795 VERGİ, RESİM VE HARÇLAR
PAZARLAMA
SATIŞ
VE
DAĞITIM
DIŞARIDAN
SAĞLANAN
FAYDA
GİDERLERİ
796 AMORTİSMAN VE TÜKENME PAYLARI
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ
797 FİNANSMAN GİDERLERİ
780 FİNANSMAN GİDERLERİ
798 GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA HESABI
VE
Gider hesaplarının envanterinde öncelikle giderlerin dönem bakımından kontrolü
yapılmalıdır. Gider hesaplarında görülen tutarların tamamının döneme ait giderler
olması gerekir. Peşin ödemesi yapılmış gelecek döneme ait olan giderlerin bilanço
hesabına alınması gerekmektedir. Bunun yanında bilanço hesabında olup bu döneme
ait olan giderler, ilgili gider hesabına aktarılmalıdır.
Ayrıca muhasebenin tahakkuk (gerçekleşme) esası gereği; gerçekleşmiş ancak henüz
ödenmemiş veya alacaklıları tarafından istenilebilir duruma gelmemiş giderlerin
tahakkuk ettirilerek dönem giderleri arasına katılması gerekmektedir.
46
Envanterde
381 GİDER TAHAKKUKLAR
döneme
ait
giderler;
istenebilir duruma gelmemiş olsa dahi,
İşletme tarafından tahakkuku yapılarak
dönem giderlerine katılması gerekir.
481 GİDER TAHAKKUKLARI
180 GELECEK AYLARA AİT
GİDERLER
Dönem içinde ödenmiş ancak döneme
ait olmayan giderlerin izlendiği
280 GELECEK YILLARA AİT
hesaplardır.
GİDERLER
Dönem açısından gider hesapları kontrol edildikten ve gerekli düzeltmeler yapıldıktan
sonra artık işletmenin dönemde kullandığı tüm gider hesapları, kar veya zararın
belirlenmesi amacıyla, 690 Dönem Kar veya Zararı hesabına aktarılıp kapatılmalıdır.
Gider hesaplarının kapatılabilmesi için öncelikle işletmenin dönem içinde kullanmış
olduğu 7 nolu maliyet hesaplarının 6 nolu gelir tablosu hesaplarına yansıtılması
gerekmektedir.
Yansıtma hesapları, önceden saptanmış maliyet yöntemlerine (tahmini
maliyet, standart maliyet gibi) göre tahmin edilen maliyetler ile gerçekleşen
maliyetler arasındaki farkların muhasebeleştirilebilmesi için kullanılmaktadır .
47
Dönem sonunda, işletmenin maliyet hesaplarının kalanları aşağıdaki gibidir.
Hesap Adı
Borç Kalanı
750 Araştırma Geliştirme Giderleri Hs. ......................... 40.000
760 Pazarlama Satış ve Dağıtım Gid.Hs. ..................... 70.000
770 Genel Yönetim Giderleri Hs. .................................. 90.000
780 Finansman Giderleri Hs. ........................................ 50.000
Yansıtma işleminde öncelikle yansıtma hesapları karşılığında tutarlar ilgili
gelir tablosu (6 nolu) hesaplara aktarılmaktadır.
Taşıma işlemi gerçekleştikten sonra taşıma işlemini üstlenen yansıtma hesapları ve
giderlerin dönem içinde izlendiği 7 nolu maliyet hesapları ters kayıtla kapatılır.
1
2
--------------------------------------31.12.2013---------------------------------
Borç
630 AR – GE GİDERLERİ HS.
40.000
631 PAZ. SAT. DAĞ. GİDERLERİ HS.
70.000
632 GEN. YÖN. GİDERLERİ HS.
90.000
660 KISA VADELİ BORÇLANMA GİD. HS.
50.000
Alacak
751 AR - GE GİDERLERİ YANSITMA HS.
40.000
761 PAZ. SAT. DAĞ. GİD. YANSITMA HS.
70.000
771 GEN. YÖN. GİD. YANSITMA HS.
90.000
781 FİNANSMAN GİD. YANSITMA HS.
50.000
------------------------------------------- / -----------------------------------------751 AR - GE GİDERLERİ YANSITMA HS.
40.000
761 PAZ. SAT. DAĞ. GİD. YANSITMA HS.
70.000
771 GEN. YÖN. GİD. YANSITMA HS.
90.000
781 FİNANSMAN GİD. YANSITMA HS.
50.000
750 AR – GE GİDERLERİ HS.
40.000
760 PAZ. SAT. DAĞ. GİDERLERİ HS.
70.000
770 GEN. YÖN. GİDERLERİ HS.
90.000
780 FİNANSMAN GİDERLERİ HS.
50.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Yansıtma işleminden sonra tüm gider hesapları kapatılarak 690 Dönem Kar
veya Zararı hesabına aktarılmalıdır.
48
Gider hesapları sadece borç kalanı verebildiğinden bu hesapların kapatılabilmesi için
hesapların kalan tutarı kadar alacaklandırılması (kalanın sıfır olması) gerekmektedir.
Bu nedenle kapatma işleminde tüm gider hesapları tek tek alacaklandırılmakta;
karşılığında ise 690 Dönem Kar veya Zararı hesabı gider hesaplarının kalan toplamları
kadar borçlandırılmaktadır.
1
2
-------------------------31.12.2013----------------------------690 DÖNEM KAR VEYA ZARARI
Borç
XXX
Alacak
610- SATIŞTAN İADELER
X
611- SATIŞ İSKONTOLARI
X
621- SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ
X
630-AR VE GE GİDERLERİ
X
631- PAZ. SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ
X
632- GENEL YÖNETİM GİDERLERİ
X
653- KOMİSYON GİDERLERİ
X
654- KARŞILIK GİDERLERİ
X
655- MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI
X
650 KAMBİYO ZARARLARI
X
657- REESKONT FAİZ GİDERLERİ
X
659- DİĞER FAAL OL. GİD. VE ZAR.
X
660- KISA VADELİ BORÇLANMA GİD.
X
661- UZUN VADELİ BORÇLANMA GİD.
X
680- ÇALIŞMAYAN KISIM GİDER VE ZAR.
X
681- ÖNCEKİ DÖNEM GİDER VE ZAR.
X
689- DİĞER OLAĞAN DIŞI GİDER VE ZAR.
X
680- ÇALIŞMAYAN KISIM GİDER VE ZAR.
X
Gider hesaplarının kapatılması.
-------------------------31.12.2013-----------------------------
X
-------------
-----------
Dönem Kar veya Zararının Belirlenmesi
Tüm gelir ve tüm gider hesaplarının 690 Dönem Kar veya Zararı hesabına
aktarılmasıyla birlikte artık bu hesabın kalanına bakılarak işletmenin söz konusu
dönemde için brüt kar veya zararı belirlenmektedir.
49
Borç
690 DÖNEM KAR VEYA ZARARI HS.
Alacak
Tüm Gider ve Zararlar
Tüm Gelir ve Karlar
Borç kalanı verirse ZARAR
Alacak kalanı verirse KAR
Dönem kar veya zararı gelir ve giderlerin karşılaştırılması yoluyla
hesaplanabileceği
gibi
özkaynak
karşılaştırılması
yoluyla
da
hesaplanabilmektedir. Bilanço esasına göre ticari kazanç dönem sonu ve
dönem başı öz sermayesi arasındaki farktır.
Kar veya
Zarar =
Dönem Sonu
Özsermaye
–
Dönem Başı
Özsermaye
+
İşletmeden
Çekilen Kıymetler
(Sermaye
azaltımı, Kar
dağıtımı vb.)
-
İşletmeye İlave
Edilen
Kıymetler
(Sermaye
artırımı)
İşletmenin 2012 yılı özkaynakları toplamı 40.000TL; 2013 yılı özkaynakları
toplamı ise 50.000TL’dir. 2013 yılı içerisinde işletme ortakları 5.000TL nakit
koyarak sermaye artırmışlardır. Buna göre 2013 yılı karı ne kadardır?
Kar veya Zarar = 50.000 – 40.000 + 0 – 5.000 = 5.000TL Kar
Ticari Kar – Mali Kar Ayrımı
TTK ve muhasebe ilkelerinde yer alan değerleme ölçüleri, indirilebilecek ve
indirilemeyecek giderler, gelir kalemleri ile Vergi mevzuatının ilgili hükümleri arasında
farklılıklar bulunmaktadır.
Ticari Kar (Dönem Karı): TTK hükümlerine uygun olarak belirlenen kar.
Mali Kar: Vergi mevzuatı hükümlerine göre belirlenen kar.
50
İşletmenin dönem sonunda ödeyeceği Kurumlar Vergisi, mali kar üzerinden
hesaplanmaktadır. Mali karın hesaplanabilmesi için ticari karda bazı düzeltmeler
yapılması gerekmektedir.
Vergi kanunları ticari karın içinde yer alan bazı gelirlere, vergiden muafiyet veya istisna
uygulamaktadır. Bu gelirlere “Vergiye Tabi Olmayan Gelir” adı verilmektedir. İşletme
bu gelirleri üzerinden vergi ödemeyeceği için bu gelirlerini ticari kardan çıkartmalıdır.
- İştirak Kazançları İstisnası
- Yurtdışı Kazançların İstisnası
- Portföy Kazançları İstisnası
Vergi kanunları ticari karın hesaplanmasında dikkate alınan bazı giderleri ise gider
olarak kabul etmemektedir. Bu tip giderlere “Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler”
adı verilmektedir. İşletme ticari karın hesaplanmasında indirim konusu yaptığı bu
giderler, vergi kanunlarınca kabul edilmediği için ticari kara tekrar eklenmelidir.
- Vergi, Para Cezaları, Gecikme Zamları ve Faizler
- Yasal Sınırı Aşan Bağış ve Yardımlar
- Alkol ve Alkollü İçkiler ve Tütün Mamullerine Ait İlan ve Reklam Giderlerinin Yarısı
Ticari Kar
XXXX
10.000
- VTOG
XX
(2.000)
+ KKEG
XX
1.000
Mali Kar
XXX
9.000
Dönem Net Kar veya Zararının Belirlenmesi
Sermaye şirketlerinde 690 Dönem Kar veya Zararı hesabının kalanından mali kar
üzerinden hesaplanan kurumlar vergisi ve diğer yasal yükümlülükler için karşılık
ayrılarak dönem karı netleştirilmektedir.
Kar durumunda;
51
1
-------------------------31.12.2013----------------------------691 DÖN. KAR. VER. YAS. YÜK. KARŞ.
Borç
80.000
370 DÖN. KAR. VER. YAS. YÜK. KARŞ.
2
Dönem karından hesaplanan KV.
-------------------------31.12.2013----------------------------690 DÖNEM KAR VEYA ZARARI
80.000
------------100.000
691 DÖN. KAR. VER. YAS. YÜK. KARŞ.
692 DÖNEM NET KAR VEYA ZARARI
3
Net karın belirlenmesi.
-------------------------31.12.2013----------------------------692 DÖNEM NET KAR VEYA ZARARI
590 DÖNEM NET KARI
11
Karın bilançoya
aktarılması.
-------------------------31.12.2013-----------------------------
Alacak
----------80.000
20.000
-----------20.000
----------20.000
------------
-----------
------------20.000
-----------
Zarar durumunda
2
-------------------------31.12.2013----------------------------692 DÖNEM NET KAR VEYA ZARARI
690 DÖNEM KAR VEYA ZARARI
3
Net zararın belirlenmesi.
-------------------------31.12.2013----------------------------591 DÖNEM NET ZARARI
692 DÖNEM NET KAR VEYA ZARARI
Zararın11
bilançoya aktarılması.
-------------------------31.12.2013-----------------------------
20.000
-----------20.000
----------20.000
------------
-----------
52
Kesin Mizan, Finansal Durum Tablosu (Bilanço) ve Gelir Tablosu
TUTARLAR
KALANLAR
BORÇ
ALACAK
BORÇ
100 KASA
140.000
100.000
40.000
101 ALINAN ÇEKLER
10.000
-------
10.000
102 BANKALAR
70.000
20.000
50.000
103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖD.EM. (-)
10.000
20.000
153 TİCARİ MALLAR
200.000
50.000
191 İNDİRİLECEK KDV
25.000
25.000
252 BİNALAR
200.000
-------
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMAN
-------
50.000
50.000
300 BANKA KREDİLERİ
40.000
140.000
100.000
320 SATICILAR
30.000
80.000
50.000
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR
--------
10.000
10.000
370 DÖN.KAR.VERG. VE DİĞ.YAS.YÜK.KARŞ.
--------
20.000
20.000
391 HESAPLANAN KDV
35.000
35.000
500 SERMAYE
-------
130.000
600 YURTİÇİ SATIŞLAR
390.000
390.000
621 SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ (-)
250.000
250.000
642 FAİZ GELİRİ
10.000
10.000
646 KAMBİYO KARI
20.000
20.000
654 KARŞILIK GİDERİ (-)
30.000
30.000
653 KOMİSYON GİDERİ (-)
10.000
10.000
770 GENEL YÖNETİM GİDERİ
20.000
20.000
760 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞ. GİDERİ
10.000
10.000
771 GENEL YÖNETİM GİDERİ YNS.
20.000
20.000
761 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞ. GİDERİ YNS.
10.000
10.000
631 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞ. GİDERİ
10.000
10.000
632 GENEL YÖNETİM GİDERİ
20.000
20.000
690 DÖNEM KAR VEYA ZARARI
420.000
420.000
692 DÖNEM NET KAR VEYA ZARARI
100.000
100.000
590 DÖNEM NET KARI
--------
80.000
ALACAK
10.000
150.000
200.000
130.000
80.000
53
X İŞLETMESİ 31.12.2013 TARİHLİ DÖNEM SONU BİLANÇOSU
Aktif
Pasif
1. DÖNEN VARLIKLAR…………240.000
3. KISA VADELİ YAB. KAY…………..180.000
KASA
ALINAN ÇEKLER
BANKALAR
VERİLEN ÇEKLER VE ÖD.EM. (-)
TİCARİ MALLAR
300 BANKA KREDİLERİ
320 SATICILAR
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR
370 DÖN.KAR.VER. VE DİĞ.YAS.YÜK.KŞ.
40.000
10.000
50.000
(10.000)
150.000
100.000
50.000
10.000
20.000
4. UZUN VADELİ YAB. KAY………….0
2. DURAN VARLIKLAR…………150.000
5. ÖZKAYNAKLAR…………………….230.000
BİNALAR
BİRİKMİŞ AMORT. (-)
SERMAYE
DÖNEM NET KARI
200.000
(50.000)
AKTİF TOPLAMI………………..390.000
130.000
80.000
PASİF TOPLAMI………………………390.000
01.01- 31.12.2013 TARİHLİ X İŞLETMESİ GELİR TABLOSU
NET SATIŞLAR
Yurtiçi Satışlar
390.000
390.000
SATIŞLARIN MALİYETİ
Satılan Ticari Malların Maliyeti
(250.000)
250.000
BRÜT SATIŞ KAR VEYA ZARARI
140.000
FAALİYET GİDERLERİ
(30.000)
Genel Yönetim Giderleri
20.000
Pazarlama, Satış ve Dağ. Gideri
10.000
110.000
FAALİYET KAR VEYA ZARARI
DİĞER OLAĞAN GELİR VE KARLAR
30.000
Faiz Geliri
10.000
Kambiyo Karı
20.000
DİĞER OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR
(40.000)
Karşılık Giderleri
30.000
Komisyon Giderleri
10.000
(0)
BORÇLANMA GİDERLERİ
Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri
0
DÖNEM KARI VEYA ZARARI
100.000
DÖNEM KARI ÜZERİNDEN ÖDENECEK VERGİ
VE YÜKÜMLÜLÜKLER KARŞILIKLARI
(20.000)
DÖNEM NET KARI
80.000
54
GEÇİCİ (PEŞİN) VERGİ
Peşin vergi olarak da bilinen geçici vergi yıllık gelir veya kurumlar vergisinin dönem
içinde tahsiline olanak sağlayan bir uygulamadır. Vergi 3’er aylık dönemler itibariyle
kümülatif olarak hesaplanmakta dolayısıyla 4 geçici vergi dönemi söz konusu
olmaktadır. Basit usulde vergilendirilenler hariç ticari kazanç sahipleri, serbest meslek
erbabı ve kurumlar vergisi mükellefleri geçici vergi ödemek zorundadırlar.
 BİRİNCİ DÖNEM: Ocak- Mart
 İKİNCİ DÖNEM: Ocak-Haziran
 ÜÇÜNCÜ DÖNEM: Ocak-Eylül
 DÖRDÜNCÜ DÖNEM: Ocak-Aralık
İşletmemizin 2013 yılına ilişkin geçici vergi matrahları aşağıdaki gibidir:
Kurumlar vergisi oranı %20’dir.
Ocak – Mart ............. 6.000TL
Ocak – Haziran ........ 3.000TL
Ocak – Eylül ............. 7.000TL
Dönem
Ocak – Aralık ........... 9.000TL
Matrah
Vergi
Oranı
Vergi Tutarı
Daha Önce
Ödenmesi
Ödenen Geçici
Gereken
Vergi Tutarı
Vergi Tutarı
1
6.000
0.20
1.200
0
1.200
2
3.000
0.20
600
(1.200)
0
3
7.000
0.20
1.400
(1.200)
200
4
9.000
0.20
1.800
(1.400)
400
Her döneme ilişkin hesaplanan geçici vergi 193 Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar
hesabının borcuna; 360 Ödenecek Vergi ve Fonlar hesabının ise alacağına
kaydedilmektedir. Bu noktada önemli olan konu her dönem için hesaplanan geçici vergi
tutarının bir önceki dönemde hesaplanan tutarı aşan kısmının ödeneceği; aşmıyorsa
55
herhangi bir kayda gerek olmadığıdır. Geçici verginin ödenmesi durumunda ilgili tutar
360 Ödenecek Vergi ve Fonlar hesabından düşülmektedir.
1
--------------------------------------31.03.2013---------------------------------
Borç
193 PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE FONLAR HS.
Alacak
1.200
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR HS.
1.200
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Dönem sonunda ise 193 Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar hesabında biriken geçici vergi
ödemeleri, 371 Dönem Karından Peşin Ödenen Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülükleri
(-) hesabına aktarılmaktadır. Bu hesap bir pasif düzenleyici hesaptır.
Dönem sonuna işletmenin ödemesi gereken kurumlar vergisi tutarı 5.000TL olarak
tahakkuk ettirilirse yapılması gereken kayıt aşağıdaki gibi olmalıdır.
1
-------------------------31.12.2013----------------------------691 DÖN. KAR. VER. YAS. YÜK. KARŞ.
Borç
Alacak
5.000
370 DÖN. KAR. VER. YAS. YÜK. KARŞ.
5.000
Dönem karından hesaplanan KV.
2
-------------------------31.12.2013-----------------------------
-----------
371 DÖN.KAR.PEŞ. ÖD.VER. YÜK.
1.800
193 PEŞİN ÖD. VERGİ VE FONLAR
----------
1.800
Geçici verginin aktarılması.
3
-------------------------31.12.2013-----------------------------
------------
370 DÖN. KAR. VER. YAS. YÜK. KARŞ
5.000
----------
371 DÖN.KAR.PEŞ. ÖD.VER. YÜK.
1.800
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR
3.200
Ödenmesi gereken KV.
-------------------------31.12.2013-----------------------------
------------
----------
56
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Erkan, Mehmet, Cemal Elitaş ve Yunus Ceran (2010); Dönem Sonu Muhasebe
İşlemleri, Ekin Yayınevi, Bursa.
Gücenme, Ümit (2006); Envanter, Alfa Aktüel, İstanbul.
Örten, Remzi, Hasan Kaval ve Aydın Karapınar (2011); TMS – TFRS Kitabı, Gazi
Kitapevi, Ankara.
Rende, Zekiye, Ercan Bayazıtlı, Mehmet Özbirecikli, Şaban Uzay, Kadir Gürdal, Ganite
Kurt (2012), Envanter ve Bilanço, Anadolu Üniversitesi Yayınları No:2488,
Eskişehir.
Sevilengül, Orhan (2013); Genel Muhasebe, Gazi Kitapevi, Ankara.
Yıldız, Ferhat (2012); Muhasebe Konu Anlatımlı, İkinci Sayfa, İstanbul.
57