docVidadi Babanlı
download 
Şikayet Transkript
Vidadi Babanlı
Vidadi Babanlı Vidadi Babanlı Qafqaz Üniversitesi Yayınları Bakü-2011 Vidadi Babanlı, 5 Ocak 1927 tarihinde Kazak beldesinin Şıhlı köyünde (Şimdiki adı Ağstafa beldesinin Muğanlı köyü) öğretmen bir ailede dünyaya gelir. Şıhlı köyünde ilk öğrenimini aldıktan sonra ADU filoloji fakültesinde yüksek öğrenimini tamamlar (1944-1949). Sabirabat beldesinde bir yıl öğretmenlik yaptıktan sonra “Azerbaycan Müellimi” gazetesinde çalışır. Moskova'ya M. Gorki Enstitüsüne yüksek öğrenimini sürdürmek için gönderilir. Sağlık sorunlarından dolayı Bakü'ye geri dönmek zorunda kalır. “Edebiyat Gazetesi”nde çalışır, daha sonra aynı gazetede şube müdürü olur (1961-1963). Sumgayıt işçi yurdunda terbiyeci olarak görev yapar. Bu süreçte “Hayat Bizi Sınıyor” eseri için malzeme toplar. Buna müteakip “Azerbaycan Jurnali”nde nesir şubesinin başına getirilir (1961-1968). C. Cabbarlı adına açılan “Azerbaycanfilm” stüdyosunda dublaj şubesi baş redaktör vekili olarak atanır (1974-1976). “Yazıcı” neşriyatında baş redaktör yardımcısı olarak görev yapar (1978-1981). Halen edebi faaliyetlerine devam etmektedir. İlk eseri 1947 yılında “Azerbaycan Gençleri Gazetesi”nde “Anam Sen Oldun” başlıklı şiiridir. İlk şiirleri ve edebi eserleri Vidadi Şıhlı mahlasıyla yayımlanır. “Gelin” hikâyesiyle nesirde eserler vermeye başlar. 1954 yılından bu güne kadar roman, hikâye, şiir, edebi makaleler, piyesler ve senaryolar kaleme alır. Eserleri birçok yabancı dile çevrilmiştir. Yazar arkadaşlarıyla birlikte Almanya, İspanya, Fransa, İtalya, Danimarka, Çekoslovakya ve Hollanda gibi ülkeleri ziyaret eder. Şair ve yazar Babanlı'ya 1986 yılında “Emektar İncesanat Hadimi” ünvanı verilir. QU www.qu.edu.az Vidadi Babanlı Qafqaz Üniversitesi Yayınları Bakü-2011 Qafqaz Üniversitesi Yayınları Yayın No: 44 Kitabın Türkiye Türkçesine aktarılması Qafqaz Üniversitesi Tercüme ve Aktarma Merkezi tarafından yapılmıştır. Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine Aktaran: Dr. Erdal Karaman Editör Prof. Dr. Cihan Okuyucu roman Yayım Sorumlusu Dr. Memmedali Babaşlı Kapak tasarımı ve iç düzen Sahib Kazımov Dizgi Qafqaz Üniversitesi Dizgi ve Basım Şubesi Baskı ve Cilt “İlay MMC” Matbaası Şerifzade küç., No: 202, Yasamal, Bakü, Azerbaycan Tel: (+994 12) 433 00 43 ISBN: XXX-XXXX-XX-X © Vidadi Babanlı, 2011. © Qafqaz Üniversitesi, 2011. Bu kitabın Azerbaycan’da Yayın hakları Qafqaz Üniversitesi’ne aittir. Yayıncıdan izin alınmadan kısmen veya tamamen yeniden yayınlanamaz. Qafqaz Üniversitesi Yayınları, Ocak 2011. Qafqaz Üniversitesi Yayınları Bakü – 2011 Qafqaz Üniversitesi Adres: Bakü-Sumgayıt Yolu, 16. km., AZ0101, Hırdalan, Bakü, Azerbaycan Tel: (+994 12) 448 28 62/66, Fax: (+994 12) 448 28 61/67 e-mail: [email protected]; www.qu.edu.az İçindekiler Takdim 5 Vugar’a inanalım mı? 9 I. Kitap I. Fasıl II. Fasıl III. Fasıl II. Kitap I. Fasıl II. Fasıl Epilog 17 19 95 172 417 419 505 619 Takdim B ir sanat eserini kalıcı kılan şey nedir? Belli dönemlerde çok okunan bazı eserler neden bir iki kuşak sonra tamamen unutuluyor da diğer bazıları değişen şartlara ve zamana rağmen dimdik ayakta kalabiliyorlar? Sözgelimi Sovyetler devrinin devlet destekli bazı çok meşhur yazarlarını niçin şimdi hiç kimse hatırlamıyor yahut hatırlamak istemiyor.? Babanlı Vidadi Yusif oğlu’nun, Azerbaycan’ın guzide eğitim kurumlarından biri olan, Azerbaycan-Türkiye bilimsel ve kültürel ilişkilerine katkıda bulunan Qafqaz Üniversitesi öğretim üyelerinden Erdal Karaman tarafından Türkiye Türkçesine aktarılan “Vicdanlar Susanda” isimli romanı okuyucuya bütün bunları yeniden düşünmek için iyi bir fırsat sunuyor. Bir araştırma merkezindeki hocaların iç çekişmeleri etrafında gelişen “Vicdanlar susunca” bu merkez nokta etrafında neredeyse insani konuların tümüne yer veriyor: Akademik ahlak, aşk, vefa, sadakat, kıskançlık, yalan, şöhret, güç, kin, fedakarlık… Kısaca iyi ve kötü olan hemen her şey… Romanda akademinin iyi tarafını hak edilmiş bir şöhret sahibi olan Profesör Söhrab ve onun gayretli asistanı Vugar temsil ediyor. Karşı tarafta ise bilimsel ahlakı şahsi ihtiraslarına kurban eden ve bunu yaparken de siyaseti arkalamış olan Profesör Beşir Bedirbeyli bulunmakta. Yaşlı kuşakla genç kuşak arasındaki bir yaş dilimini temsil eden Ziya Leleyev ise hakim güce göre saf değiştiren bencil pragmatizmin somutlaşmış hali. Profesör Bedir5 beyli rakibi olan Profesör Söhrabı sindirmek için onun genç asistanı Vugar’ı ezmek ve bilimsel başarılarını söndürmek ister. İlke tanımaz mücadele metotlarıyla birçok yardımcı bulmayı da başarır. Bütün bunlara mukavemet etmekte olan Profesör Söhrabı yıkan nihai darbe kendi evinden gelir. Adıyla karakteri ilginç bir ironi teşkil eden eşi Merhamet, bir zamanlar zorla elde ettiği kocası gibi şimdi de kızı için onun genç asistanı Vugarı ayartamayı kafasına koymuştur. Ancak Arzu’yu seven damat adayı buna yanaşmayınca Merhamet onu iftiralarıyla cezalandırmaya kalkar. Vugarın tezinin görüşüldüğü celsede okunan bu iftira mektubu bir yandan Söhrabı can evinden vururken diğer taraftan Vugarın Üniversiteden uzaklaştırılmasını sağlar. Genç asistan işiyle birlikte nişanlısını da kaybeder. İki perdeli bir tiyatroya benzeyen eserde ilk celse kötülüğün zaferiyle sonuçlanmış gibidir. Ancak iyiliğin temsilcileri sarsılmışlar; fakat yıkılmamışlardır. Hem Söhrab hem de Vugar çok geçmeden kendilerini toplar ve daha donanımlı olarak tekrar mücadele alanına dönerler. Sonuçta hikaye aradaki bazı trajediler bir yana Vugarın ve hocasının parlak zaferiyle sonuçlanır. Bu sarsıcı romanı bitirdiğimde uzun yıllardır Üniversitenin entrikalarını yaşamış biri olarak okuduklarımla yaşadıklarım arasında ne çok benzerlik olduğunu hayretle gördüm. İşte bu tesbit benim için en baştaki sorularımın cevabı oldu. Eldeki roman yazılalı neredeyse iki kuşak geldi geçti. Şimdi yirmi yaşında olan gençler eserde bahsedilen siyasi rejimi ne yaşadılar ne de gördüler. Buna rağmen roman günümüz gençleri tarafından da hala ilgiyle okunuyor ve beğeniliyorsa bunu eldeki eserin çağının şartlarını aşan evrensel mesajlarında ve ilk insandan beri hiç değişmeyen insan tabiatını işlemekteki başarısında aramak gerekir. Evet roman, kalıcılığını şüphesiz herkese bir şeyler söylemesine borçlu. Ama bu herkes arasında özellikle üniversite camiası kendisine esaslı bir ders payı çıkarmalı. Hz.Mevlana, layık olmayanın elindeki ilmi, haraminin elindeki kılıca benzetir. Aynı şekilde Toynbee de 20 asrın felaketlerini insanlığın bilgi çıtasıyla ahlak çıtası arasındaki 6 derin uçuruma bağlar. O halde demek oluyor ki bilgi ancak Söhrab gibi gerçek ilim adamlarının elinde olmalıdır, yoksa Bedirbeyli yahut onun gibilerinin elinde değil. Sonuç olarak evrensel mesajları ve roman tekniğinin bütün imkanlarını kullanmadaki başarısıyla gördüğü ilgiyi fazlasıyla hak eden bu romanı Türkiye Türkçesine kazandıran değerli dost Erdal Karaman’ı kutlarken okuyucuyu da keyifli okumalar dilerim. Prof. Dr. Cihan Okuyucu 7 8 Azeri yazar Vidadi Babanlı “Vicdan Sustuğunda” romanında okuyucularına vermek istediği en önemli amaç kanaatimizce bundan ibarettir. Vugar’a inanalım mı? T emiz vicdan en objektif kıstastır. Her olayın ve etkinliğin asıl hüviyetini ve kıymetini ortaya koyan mihenk taşıdır. Vicdanın güçlü sesini kendi varlığında her zaman işitenler en yüksek sosyal kazanımlara sahip olurlar. Böyleleri toplum karşısında alnı açık başı diktir. Şahsiyet, kendi halkının inkişafında harekete geçiren bir kuvvet olduğu için vicdan halkımızda ahlaki değerlerin kazanılmasında önemli yer oynar. Milli liderimiz Haydar Aliyev’in 1979 yılında basın mensupları ile yapmış olduğu toplantının birisinin isminin “Vicdanımızın Normları ile” şeklinde isimlendirilmesi tesadüf değildir. Kayda değer ömür sürmek, halka, cemiyete faydalı olmak, her türlü şeraitte hakka, adalete sahip çıkmak temiz vicdan sahipleri için hayat kanununun önemli bir maddesidir. Taş vicdanlı, kendisini beğenenler her zaman kendisini ve yakınlarının çıkarlarını düşünürler. Onlar hiçbir zaman düşenin elinden tutmaz, hakkın çiğnenmesi karşısında sessiz kalırlar. Su bulandırmak, kalp kırmak, insanların arasını açmak onlar için basit bir iştir. Onlar başkalarının mutsuzlukları üzerine kendi saadetlerini bina ederler. Usulsüz olarak servetlerine servet katar, seven gönüllere engel olur. Düğünleri yasa çevirirler. Bundan da zerre kadar vidan azabı çekmezler. Gerçek vatanperver her türlü sübjektif isteklerden uzak durup toplumda faal olarak yer almalı, büyük ve küçük olmasına aldırmadan, hadiseleri değerlendirirken vicdanın susmasına izin vermemeli, vatana millete layık mücadele de bulunmalıdır. Meşhur, yetenekli 9 Bu eser, yaklaşık on yıl süren hummalı bir çalışmanın ürünüdür. “Vicdan Sustuğunda” romanında bugüne kadar edebiyatımızda geniş çaplı ele alınmamış bir sahanın, Azerbaycanlı kimyacıların hayatını ve mücadelesini anlatır. Eserin kahramanlarından Söhrap Güneşli, genç asistanı Vugar Şemşizade kimya sahasının en önemli problemlerinden yüksek oktanlı motor yakıtı elde etmeye çalışırlar. Modern dünyanın başına bela olan enerji buhranı bu problemin güncelliği kaçınılmaz kılar. Bunun yanında eserin kahramanları sadece yüksek oktanlı benzin elde etmekle vazifelerini yerine getirmiş saymazlar. Onlar, yeni yanacakla çevrenin kirlenmesini önlemeye çalışırlar. Aynı zamanda onlar bir taraftan çevrenin kirlenmesini engellemeye çalışırken diğer taraftan da insanın sağlığını korumak için gayret gösterirler. Sözü edilen yüksek gaye uğrunda kahramanların vicdanları da temizlenir, billurlaşır. Onlar, dürüst çalışkan, insani değerlerle donatılmıştır. Şahsi çıkarlar gibi çirkinliklere tevessül etmezler. İlgi çekici hikâyelerin, “Hayat Sizi Deniyor”, “Ayaz Geceler”, “Gelin”, “Ana İntikamı”, “Kocamayan Muhabbet”, “Ömürlük Azap” gibi roman ve uzun hikâyelerin yazarı Babanlı, bu eseriyle kendisini bir yazar olarak ispat eder, sanatını ortaya koyar. “Vicdan Sustuğunda” gereksiz ayrıntıdan, olayları yüzeysel ele almaktan uzak olup manevi değerlerin inceliklerini ortaya kor. Kimyagerlerin, bu alanda çalışanların hayatlarını ve faaliyetlerini tahkiye eden bu eser, laboratuarın, deneylerin, kimyevi reaksiyonların can sıkıcı yorucu tasvirleri yoktur. Romanın bölümleri birbiriyle tabii bağlarla bağlıdır. Hayatın renkli ve girift hadiseleri arasındaki kanuna uygunluğun açılmasına, çok yönlü insan karakterinin bedii şerhine yardım eder. Söhrap Güneşli, Sovyetler Birliğinin ilk yıllarında Azerbaycan’da yetişen görkemli bilim adamlarındandır. Geçen asrın 30’lu yıllarda tarım ekonomisine dayalı kayda değer müesseselerin kurulmasında 10 onun çok büyük hizmetleri olmuştur. İkinci Dünya savaşı yıllarında uçaklar için donmayan, çökmeyen yakıtlar ilk defa onun laboratuarında üretilmiştir. Güneşli’nin karakteri haline gelen ilmi prensiplere sahiplik ve sürekli arayış içerisinde bulunmak sabır ve sebat gibi keyfiyetlere dair romandaki yazıları okudukça elimizde olmadan gözümüzün önüne halk kahramanı büyük ilim adamı Yusuf Memmedeliyev’in nurlu siması gelir. Güneşli’nin beklenilmez saldırılara mukavemeti, sinesini engellere karşı germesi, doğru bildiği yoldan dönmemesi okuyucuyu kendisine bağlamaktadır. O, toplantılarda uzun uzadıya konuşmayı sevmez; laboratuarda meslektaşları, talebeleri ile sohbette ipin ucunu kaçırmıyor. Yaklaşık beş yüz sayfalık romanında Güneşli’den daha az konuşan kahraman bulamazsınız. Bunun yerine Babanlı, Güneşli’yi az konuşan çok iş yapan bir şahsiyet olarak vermiş. Onun iç âlemine derinden nüfuz etmiş, düşünceler, kendisini tahlil dünyasına başvurmuş böylece yüksek insani değerleri ön plana çıkarmaya kadir olmuş. Yazar, somut delillerle Güneşli’nin gençliğinde yaptığı yanlış bir evlilikle hayatını nasıl zehir ettiğini, gün yüzü görmediğini başarılı bir şekilde ortaya koymuş. Güneşli, menfaatleri peşinde koşan, patavatsız, kaba sözlü eşinin her haline sabreder. Fakat eşi Merhamet’in iftira dolu mektubuyla Enstitüye gitmesi Güneşli’yi sırtından vurur. Bundan dolayı da tepesinden duman çıkar. O, talebelerine sadece ilmin sırlarını öğretmez, aynı zamanda mücadele ruhunu, amaç uğrunda yapılan çalışmaların kutsallığını, iradeye hâkim olma yetisini de öğretir. Yetenekli gençlerde yarının rakiplerini gören, bundan dolayı da kendilerini düşünen dar görüşlü ilim adamlarından farklı olarak, Güneşli, gençliğin timsalinde, kendisiyle birlikte çetrefilli yolları adımlayacak, ilmin daha da ilerlemesini sağlayacak, vatana faydası dokunacak, halkına hizmet edecek ilim adamlarını görür. O, gençliğe yeni bir fikri ortaya koymanın, yeni bir metot bulmanın ve keşifler yapmanın ilmin kolay yönü olduğunu telkin eder. Asıl kahramanlık, fikirleri usul ve tezleri sonuna 11 kadar layıkıyla müdafaa etmek, onu her türlü cahillerin hücumlarından korumak, haklı olduğunu sonuna kadar sabırla, bilimsel esaslara dayanarak ispat etmekten ibarettir. Gerçek bilim adamı ancak bu yolla halkın itimadını kazanır, onların toplumda başı her zaman yukarıda olur. Vicdan temizliği, insanın başının dik olması en muteber, değerini hiçbir zaman kaybetmeyen güzelliktir. Güneşli’nin liyakatli ve istidatlı öğrencisi Vugar, sadece kabiliyetine güvenmez. İlimde sansasyon ve şatafattan uzak olan bu genç, saatle değil vicdanıyla çalışır. İşinden ilham alır, gerektiği zaman laboratuardan çıkmaz. Kundakta anasını kaybettiği için komşu çocuğunun sütüne ortak olan, babasını cephede kaybeden Vugar, köyün sağduyulu insanlarının, özellikle de bir gün bile gün yüzü görmemiş sütannesi Şahsenem tarafından büyütülmüş, emeğin kutsiyetini öğrenmiş, önce köyde okumuş sonra da üniversiteyi bitirmiştir. Babanlı’nın, özel duygusal ölçülerde verdiği ayrıntıda Vugar da kendisini bulur, duygu ve düşüncelerini tahlil etmek yoluyla gerçeklerin farkına varır. İster bilimsel faaliyetlerde, ister muhabbet serüveninde Vugar’ın kendisini ve hayatını bu şekilde derk etmesi ve hadiselerin peşi sıra gelmesi romanın dinamizmini artırıyor. Tek kelimeyle Vugar’ın hayatı resimdir. O, esere hazır galip, yani “doğruluk abidesi” olarak dâhil edilmemiş, kendi tabii heyecan ve şüphe ve tereddütleriyle girmiştir. Romanın ilk sayfalarında Vugar’a muhabbet besleyen okuyucu, tezinin müzakere edildiği toplantıdaki pasif olmasını kabullenemez. Bu sayfaları çevirdikçe alçak gönüllü olmanın güzel olduğunu düşünürsünüz; fakat Vugar haksız yere yapılan saldırılar ve iftiralar karşısında tepki göstermeden niçin salonu terk etmek için acele etti? O, bu hareketle hem kendi tezinin gerçekliğini suya düşürdü, hem de danışmanı Güneşli’nin nüfuzuna darbe vurdu. Güneşli’nin kızı Alagöz’le ilgili iftiranın tekzip edilmesi herkesten daha ziyade Vugar’a düşmez miydi? Yazar, Vugar’ın psiko12 lojik durumunu maharetle yansıtır. Buna bizi inandırır. Bu durumda insan ister toplumda ister ailede, karşılaştığı bu ve benzer beklenilmez durumlarda her zaman doğru hareket edemeyebilir, isabetli karar veremeyebilir. Sanki bir anlığına onun duygu ve düşüncesi sükûta uğrar, iradesine hâkim olamaz. Karşımızda robot yok, Vugar gibi iç âlemine aşina olduğumuz canlı bir varlık olduğu için burada da tabii olmayan bir durum yoktur. Tek kelimeyle okuyucunun Vugar’a inanmaması için hiçbir sebep yoktur. Üniversitenin kütüphanesinde karşılaştıkları andan, romanın sonuna kadar Vugar’la Arzu’nun ilişkileri, ahlaki güzellikleri, yüce aşkları etkili bir şekilde tasvir edilir. Arzu ile karşılıklı muhabbeti bazı iradesiz gençler gibi Vugar’ı dersten, işten ve sosyal etkinliklerden soğutmaz, çevresindekilerle münasebetlerini zayıflatmaz, egosunu kabartmaz. Aksine bilimsel çalışmasını bitirme arifesinde olan bu gencin kendisine karşı olan sorumluluğunu artırır. O, Arzu’nun sevgisine layık olmak için gayretini artırır; yaşama, çalışma ve başarma azmi en üst seviyeye çıkar. Bunun yanında kendi sevgisine münasebetinde de Vugar, sunilikten, kalıplardan uzaktır. Güçlü iradesine, yeteneğine, iş bilirliğine rağmen o hem aldanır hem de sarsılır. Arzu’ya iftira atan Merhamet’i önce “defolun buradan” diyerek kovsa da biraz sonra “olmayan şeyi insan nasıl söyler?” diyerek şüpheye düşer. Gerçekleri öğrenmek için Arzu’nun yanına gitmek için acele eder. Sonra da bütün hayatı boyunca pişmanlık duyacağı sözlerle sevgilisinin zarif kalbini kırar. İçinde fırtınaların coştuğu bir anda köyüne gelir, sütannesi Şahsenem, dostu Cevdet ve çok sevdiği ilkokul öğretmenleriyle görüşmesi Vugar’ın fikirlerinin durulmasına kalbinin sakinleşmesine, kendi tezi ve sevgilisi hakkında aklıselim düşünmesine yardımcı olur. Neticede doğru karar vermesini sağlar. Özellikle de onu mücadeleden kaçmakla suçlayan akıllı dostu, köylüsü necip, hayırsever bir insan olan Cevdet ona tesir eder. “Vicdan Sustuğunda” romanında bedii tahlili röntgen ışıkları altında bütün çıplaklığıyla ortaya çıktığında ikrah doğuran şahsiyet13 lerden birisi de, belki de en önemlisi, Beşir Bedirbeyli görülür. Vugar, romanda Bedirbeyli gibi korkunç bencil, Ziya Leleyev gibi rüzgâr nerden esse o tarafa eğilen kişiliksiz yaltaklara, Merhamet gibi cahillere, İsmet gibi dar görüşlülere karşı mücadele eder. Vicdanını ömür boyu uykuya daldıran Bedirbeyli için rakiplerine karşı mücadelede her türlü usul mubahtır. Vaktinin çoğunu dedikodularla, fitne çıkartmakla geçiren, bundan dolayı da bilime yeni bir şey getiremeyen Bedirbeyli tutucudur. O, zamanında bilimsel araştırmaları enstitüsünün ve fabrikalar birliğinin müdürlüğünü yapmış, önemli görevlerde bulunmuş, beceriksizliğinden dolayı da görevden uzaklaştırılmıştır. Buna rağmen, Bedirbeyli’nin gözü her zaman koltukta, kulağı şan ve şöhrette olmuştur. O, insanların arasına karışmak, sahte samimiyet göstermek suretiyle, melek elbisesini giymiş, hatalarını belli düzeyde unutturmuş; fakat kendisi hiçbir şeyi unutmamış, intikam almak için fırsat kollayan birisidir. Bundan dolayı da ne zaman devlet menfaati ile ilgili meseleler gündeme gelse açar ağzını yumar gözünü, yenilik peşinde olan ilim adamlarına “dumanlı faraziyeler”, “perspektifsiz problemler” yaftası vurur, onları devletin malını boş yere harcamakla suçlar. Bedirbeyli’nin nazarında insaf, vicdan artık eskimiş, asıl manasını yitirmiş mefhumlardır. “Vicdan susması” rezalettir diyen bir hatibe karşı “süslü sözler” söylemesi de onun iç yüzünü gösterir. Eserde önemli bir yer tutan Merhamet karakteri oldukça canlıdır. O, çocuğunun okuması, terbiyesi ve sağlığı yerine; isabetli bir evlilik, adı sanı olan bir eş, yahut zengin kadın, varlıklı bir yaşayış, hayatın mahiyetini de bu yolla elde edilen anne babaların tipik bir örneğidir. Üyesi olduğumuz temiz, gururlu bir aileye leke atan, eşi Güneşli’yi, toplumda yere bakıdan Merhamet, hiçbir zaman ayakları yere basmaz, gerçekleri görmez, fantezilerinden asla vazgeçmez. Diğer taraftan amansız derde düşmüş kızının sıhhati, talihi hakkında düşünüldüğünde, kaygı gösteren bir ana olarak Merhamet’i anlamak mümkündür. Fakat kapı kapı gezip kızına eş, kendisine damat aradığında, hem de bu işte Bedirbeyli’ye has çirkin iftira ve yalanlarla hakaret 14 ettiğinde biz ona kızarız. Bir dönemde kendisini bin bir oyunla Güneşli’ye yamayan Merhamet, şimdi aynı yolla kızını bir başkasına eş yapmak ister. Önce kendi evindeki süslü eşyalarla oğlanın gözünü boyamaya çalışır. Fakat buna muvaffak olamayınca daha bayağı ve mide bulandıran hareketlere tevessül eder. Vugar’ın kaldığı eve gelip ev sahibinin kalbini kırar. Arzu’ya iftiralar atar. Çocukları olmadığı için başka bir çocuğu evlatlık alan Gülbalabeylerin yirmi yıllık sırlarını aleme yayar. Bu necip aileyi derde salar. miştir. Verimli Azerbaycan toprağı, ovalarının kendisine has güzellikleri, Bakü’nün, Abşeron bağlarının yazı, sonbaharı sevgiyle çizilmiş tablolarda, eserin bütün tahkiyesi için has olan tabii üslupta canlanır. Babanlı’nın “Vidan Sustuğunda” adlı romanı Azerbaycan edebiyatının en güzel örneklerinden birisidir. Prof. Dr. Bekir Nebiyev Bedirbeyli ve Merhamet gibi bedbahtların bütün hatalarına göz yummasıyla kol kanat germesi Leleyevler ve İsmetlerin küçük çevrelerinde elverişli zemin bulur. Vugar’ın süt kardeşi İsmet karakter yönünden İsmet’in diğer yüzüdür. Manevi yönden zayıf olan bu genç, para, lüks eşya peşindedir. O, evliliğe yükselmede bir basamak olarak bakar. Leleyev ise ilim alemine tesadüfen gelmiş yeteneksiz birisidir. İşi gücü, ona buna yaltaklık etmektir. Kendi çıkarları için her şeyi mubah görür. 5 Şubat 2010 Bakü Eserin her bölümünde yeni pencere açılır. Olaylar canlanır, biz yeni şahsiyetler ve insanın talihleriyle karşılaşırız. Buna rağmen bütün bunlar yazarın dikkatini esas kahramanlardan uzaklaştırmaz. Aksine onların karakterini daha geniş daha güzel sergilemeye yardım eder. Gayretle çalışıp Vugar gibi evlat yetiştiren Şahsenem, savaşın gözünü yolda koyduğu namuslu merhametli Cennet ana, Vugar’ın sevgisine layık Arzu, Bakü madenlerinin gazisi Ağarza gibi onun cana yakın eşi Şirinbacı, cesareti, işgüzarlığı ve bir o kadar da çılgın haysiyetiyle Narın, Vugar’ın medeni yönüyle akılda kalan okul arkadaşı Cevdet romanda tanıdığımız güzel insanlardır. Onlar, faal, vicdan sahipleri olarak aklımızda kalır. Onların hayatları baştan ayağa gönüllü olarak cemiyete hizmet etmek için gayret gösteren şahsiyetlerdir. “Vicdan Sustuğunda” hacim olarak büyük olmasına rağmen kompozisyon bakımından derli topludur. Akıcı bir üslupla yazılmıştır. Kahramanların dili onların karakterine uygun olarak kişileştiril15 16 Vidadi Babanlı I. Fasıl 1. Bölüm O, beyaz mermer basamakları çift çift çıktı. Yüksek duvarlarına anne ve çocuk resimleri oyulmuş, eski, fakat güzel binanın üçüncü katında durup nefesini topladı. Kız, sık ve kıvırcık saçlarının halka halka olup alnına dökülen kâkülünü her iki avucunun içiyle sıvazladı, kalp atışları normale dönene kadar yerinden kıpırdamadı. Sonra yavaş yavaş ilerledi, kalın, altın harflerle “Prof. Dr. Söhrap Güneşli” yazan kare levhanın bulunduğu kapıya yaklaştı. Sağ elini yavaşça, isteksiz bir şekilde kaldırıp köşede, adeta, siyah bir leke gibi duran zile uzattı. Fakat titreyen parmakları düğmeye dokunmadan yavaş yavaş aşağıya doğru kaydı. O, bir adım geri çekildi. Pantolonun cebinden henüz hiç kullanılmamış bir mendil çıkardı. Yavaşça boynundaki ve boğazındaki teri sildi, elbiselerine çeki düzen verdi, elini tekrar zilin düğmesine uzattı. Ağır, süslü kapı sessizce aralandı. Arkasından gür, kınalı saçları omuzlarına kadar dökülmüş kısa boylu bir kadın çıktı. - Kimi aramıştınız? Diye sordu. Genç heyecandan yutkundu. - Profesör evde mi? Kadın cevap vermedi. Başını önüne eğip karşısında duran kara yağız, yakışıklı genci, nedense, tepeden tırnağa kadar dikkatlice süzdü. Şişman kadın, kilolardan kat kat olan bedenini zorla çevirip odadakilerden birisine seslendi. Löbdeşambrını giymiş, kuşağını ortadan bağlamış boylu poslu, soluk yüzlü bir adam aradan çok geçmeden kadının yanında göründü. Şakakları tamamen ağırmış, geniş alınlı, sakin bakışlı bu adam gencin biraz önce sorduğu Prof.Dr. Söhrap Güneşli’nin kendisi idi. - Ooo sen misin? Profesör dostça gülümseyip öne doğru gelip kapıyı ardına kadar açtı. 19 - Buyur, hoş geldin! Onlar geniş evin uzun koridorunda yan yana yürüdüler. Koridorun başında, ziyaret salonlarını anımsatan geniş bir odaya girdiler. Burada beyaz örtülü açılmış masanın arkasında çok nurani bir yaşlıyla, beyaz tenli, zayıf genç bir kız oturuyordu. Masaya yeni konmuş altından kaplamalı derin tabaklardaki yemeklerden buğular çıkıyordu. Yemeklere henüz el değmemişti. Profesör misafirlerini sofranın yanına götürdü, onu babasına ve kızına sevinerek tanıttı. Mutfaktan odaya geç gelen biraz önceki kadına ise yüksek sesle: - Benim yeni asistanım Vugar Şemsizade, işte bu genç, deyip sevincini ondan gizlemedi. Affedersin biraz önce sizi tanıştırmayı unuttum... Kadının iri, badem gözleri garip bir şekilde yuvarlaklaştı, donuk yüzü bir anda değişti yüzünde tebessüm açtı. - “Yiğidin adını duy, yüzünü görme” derler. Ama biz sizin hem adınızı duymaktan hem de yüzünüzü görmekten çok mutlu olduk. Sizi her zaman bekleriz! - O, büyük gövdesinden beklenmedik bir çeviklikle gence doğru gitti, samimiyetle ona elini uzatıp sıktı. - Peki, niye ayakta duruyorsunuz? Rica ederim oturun, lütfen. Vugar, oturmak istemedi. Hazır sofra üzerine gelmekten çok rahatsız olmuştu, utancından kıpkırmızı oldu. Kadın, o tarafa bu tarafa bakındı, süratli bir şekilde kenarda duran yumuşak bir sandalyeyi aldı, sürükleyerek oğlanın yanına getirdi, ona, ricayla: - Oturun, oturun! Dedi: Vugar heyecandan dili dudağı titreyerek ev sahibine memnuniyetini bildirdi ve sonra Profesöre dönüp bu vakitsiz teşrifinin sebebini acele acele anlatmaya başladı: - Bugün enstitüde beni aradığınızı duydum… Geldim ki… Profesör onu dinlemek istemedi: 20 Vicdan Sustuğunda - Hoş geldin sefalar getirdin. Bizimle sofraya buyur. İş meselesini sonra konuşuruz, dedi. - Çok teşekkür ederim, ben aç değilim. - Tamam, inat etme! - Profesör Vugar’ın omzundan hafifçe aşağı doğru bastırdı, yumuşak sesi ciddileşti. – Elimizin obamızın âdeti var, misafir ne kadar tok olsa da ev sahibinin teklifini reddetmez! Vugar çaresiz kaldı. Reddetmeye devam ederse Profesörün kırılacağı açıktı. Mecburen oturdu. Ama kendisi hiç rahat değildi. Danışman hocasının yanında her zaman utangaç ve çekingen idi. Bugüne kadar Profesör Güneşli’nin olduğu yerde bir yudum su bile içmemişti. Şimdi onunla yan yana oturup göz göze bakarak yemek yemek, arkadaşlık etmek elbette kolay bir şey değildi! Asistanın huzursuzluğunu Güneşli de hissetmişti. Utangaç gencin geçirdiği heyecanlar onun kızarmış yüzünden açıkça belli oluyordu. Profesör gülümseyerek biraz önceki yumuşaklığıyla: - Sandalyeni ileri çek, yakın otur, dedi. Belki de bizim Merhamet Hanım, insafa gelip senin hatırına iştah açacak bir şeyler bulup getirir. Merhamet Hanım, hafifçe gülümsedi, imayı anlamıştı. Fena halde yakalanmıştı. Başka zaman olsaydı, o, belki de kocasıyla münakaşa edip, içki meselesini kesinlikle reddederdi. Fakat şimdi hiçbir şey söylemedi. Önce misafirin önüne çatal, bıçak koydu, yemeğini ikram etti. Sonra da salına salına yan odaya geçti, ne zamandan kaldıysa, bir şişe yıllanmış şarap ve iki kristal kadehle döndü. Profesör, Vugar’a baktı. - Gördün mü? Bak sen olmasaydın, biz bu şarap şişesinin yüzünü asla göremeyecektik! Deyip gülerek yarı şaka, yarı ciddi hanımına takıldı. Sanki kayadan bir parça koparmış gibi olduk, dedi. Merhamet Hanım eşinin sözlerinden alındı. Ciddi bir şekilde: 21 Vidadi Babanlı - Kalbinden rahatsızsın içki sana zarar veriyor! Dedi; - Tabiî, tabiî! Her zaman bahane bulunur. Merhamet Hanım şımarık bir tavırla sallandı. Vugar’dan özür diledi; - Sız bunun söylediklerine önem vermeyin, lütfen. Eve yabancı biri geldiği zaman neşelenir, her zamanki şakalarını yapar. Gerçekten neşelenen Profesör, Vugar’a şöyle bir baktı. - Öyledir, dedi. Bizim Merhi doğru söylüyor. Çünkü yabancı biri geldiği zaman gözümüz az çok böyle şeyler görüyor ve neşemiz artıyor. Yoksa böyle leziz nimetlere her zaman hasretiz. Merhamet Hanım kirpiklerini oynatıp eşine incinmiş bir şekilde baktı. Profesör karısının ciddiyetini anlayınca konuyu hemen değiştirdi. Merhamet’i kızdırmak onun zararınaydı. O, kadehlere şarap koyup yumuşak sandalyede mahzun mahzun oturan Vugar’ı yavaşça dürtükledi. - Ne düşünüyorsunuz? Soğutmayın lütfen, dedi. Vugar dehşete kapıldı. Profesörle kadeh doluşturarak şarap içmek, aklının ucundan bile geçmezdi. Bu nasıl olabilirdi? Belki de Profesör onu deniyordu, ne düşündüğünü öğrenmek istiyordu? Vugar ne yapacağını bilemedi yanaklarının kızarması biraz daha arttı. Biraz önce susup, birbirine karışmış, ağarmış kaşlarının altından genç misafiri gizli gizli süzen yaslı adam sohbete karıştı. - Utanma, oğlum! Hazır sofranın üstüne gelmek hayra alamettir. Anlaşılan kaynanan seni çok sevecek… Merhamet Hanım hemen müdahale etti: - Tabiî ki çok sever! –diyerek kayın pederinin sözlerine destek verdi. - Böyle güzel geleceği olan damadı hangi kaynana sevmez? - Sonra kurnazca Vugar’a sordu: - Belki abes olacak, ama yoksa evli misin? 22 Vicdan Sustuğunda Vugar utancından yutkundu; dili sürçerek henüz evlenmediğini söyledi: Merhamet Hanım bu cevaba çok memnun oldu. Belini düzeltip, rahat bir nefes aldı. Sanki bir şeyin endişesinden kurtulmuş gibiydi. - Çok isabetli karar vermişsiniz. Hemen evlenmek doğru değil. Doktorayı bitiririn, savunmanızı yapın, sonrasında Allah kerimdir. Hadi başlayın. Yemeğiniz buz gibi oldu. Vugar, ter içinde kalmıştı. Sıkılmaya başlamıştı. Profesörün ısrarı, Merhamet Hanım’ın ricalarıyla zar zor kadehini yarıya kadar içti. Yemeğinden de üç dört lokma alıp ayağa katlı. Orada bir saniye daha oturmaya hali kalmamıştı, çok mahcup olmuştu. - İzin verirseniz, ben gideyim… İşim var. Güneşli itiraz etmedi. Genci bu ortam çok sıkmıştı, rahatı kaçmıştı, kendisini ifade edemiyordu. Bu durumda onu zorlayıp alıkoymak işkence etmekten başka bir şey olmayacaktı. - Nasıl istersen. Acil bir işin varsa tabiî ki git, dedi. - Ama yarın işe erken gel. Saat onda bizim bölümün yönetim kurulu toplanacak. Asistanların tezleriyle ilgili görüşme yapılacak. Seni de bugün bu mesele için aramıştım. İkimiz oturup tezini bir daha gözden geçirelim demiştim. Önemli değil… Şimdi git, dinlen. Sabah enstitüde görüşür, toplantıya kadar bu meseleyi hallederiz. Misafiri, Merhamet Hanım geçirdi. Merdivenlere kadar ona eşlik etti, ayrılırken kuvvetlice elini sıktı. Özel bir ilgi ve hürmetle; - Bizi sakın unutmayın! Ne zaman isterseniz, buyurun, gelin. Başımızın üstünde yeriniz var! Dedi. ∗∗∗ Vugar, dik ve dolambaçlı merdivenleri nasıl indiğini anlayamadı. Gözlerini açtığında kendini birinci katta buldu. 23 Vidadi Babanlı Durup, boğazını sıkan kravatı çıkartı, yakasını büsbütün açtı. Gömleği su gibi olmuştu. O, ceketini çıkartı. Özenle katlayıp sol kolunun üstüne attı. İki üç defa derin derin nefes aldı. Omuzlarından dağ gibi bir yük kalkmıştı sanki. İyice kendine gelince durdu, dönüp gururla kendisine baştan aşağı şöyle bir baktı. İçine dolup taşan ferahlık dudaklarından döküldü. - Sevin, yetim Vugar, sevin! Bak yüzüne nasıl kapılar açılıyor, nasıl mutlu günler başlıyor? Aylar yıllar geçecek, zaman gelecek, böyle güzel binaların kapısını büyük harflerle Profesör filan filan sözleri yazılacak… Hah hah! Vugar hayalinden geçenleri bir anlığına gözlerinin önüne getirdi. Sevinçten içi içine sığmıyordu. Kuş gibi kanatlanıp kendisini yola attı. Kenarlarında çınar fidanları sıralanmış, tenha yolun, düz kaldırımında elini kolunu sallayarak, hızlı adımlarla yürüdü. Hava yeni kararmıştı. Şimdi yanmış küme küme lambalar geniş göğsüyle şehrin üstünü kaplamış masmavi gökyüzünün parlayan yıldızlarına karışıp ışık saçıyordu. Bakü’nün şairane gezelerinden biri, belki de en sihirli gecelerinden birisi başlıyordu. Vugar, heyecanından bu bahar kokulu, serin sonbahar akşamının güzelliğini hissetmedi. O, kalbini coşturan sevincini birileriyle paylaşmak için acele ediyordu. O kadar telaşlıydı ki bastığı yeri bile görmüyordu. Sokağın sonuna kadar aynı hızla gidip, buradan başka kaldırıma geçmek istediğinde sanki yanında bomba patlamış gibi oldu. Sert bir sesle ayakları yere mıhlandı. - Kör müsünüz, nesin? Nereye bakıyorsun? Vugar, uykudan uyandırılmış gibi şaşkın bir vaziyette kalakaldı. Ne olduğunu anlayamadı. İkinci adımında donup kaldı ve yabancı kadının yüzüne şaşkın şaşkın baktı. - Kim? Ben mi? diye hayretle sordu. Kadın sinirlendi. 24 Vicdan Sustuğunda - Evet, siz! Yürümeyi bilmiyor musun?! Vugar yine de bir şey anlamadı, gözlerini çevirdi. Fakat az sonra kadının ayakları altına düşmüş dolu sepeti, etrafa dağılmış patates ve soğanları görünce, her zaman olduğu gibi yüzü kızardı. Ceketini kolunun üstünden alıp, çabucak giydi. Patatesi, soğanı kaldırımdan tek tek toplayıp doldurdu, kadına verdi. - Affedersiniz, çok özür dilerim, dedi. Kadın fısıldayarak içini boşalttı. Sepeti kızgın bir şekilde aldı. - Serseri!!! Dedi. Vugar olduğu yerde donmuş gibi kalakaldı. Kadın gözden kayboluncaya kadar bekledi, suçluluk psikolojisiyle onun arkasından baktı, kaldı. Sonra yoluna devam etti. Karşısına ilk çıkan telefon kulübesine girip numaraları cevirdi. Biraz önceki sıkıntısı geçmiş, yine içi neşeyle dolmuştu. Fakat telefonda konuşamadı. Vugar’ın bekleyişi sevincini bastırmıştı. - Alo! - deyip dudaklarını ahizenin ağızlığına iyice yapıştırdı. - Alo! Nihayet ahizeden kulağına zayıf bir ses geldi ince, tatlı bir ses duyuldu: - Kimsiniz? Vugar’ın aniden nutku tutuldu. Kalbi çarpmaya başladı heyecanını yenemeyip kekeledi: - Be -be -benim, Arzu. İ-i- iyi akşamlar. Avizedeki ses yumuşadı, tatlı bir hal aldı. - Sana da iyi akşamlar, Vugar ne oldu? Sesin niye titriyor? Vugar’ın içinde biriken sözcükler artık taşıyordu. O, artık kekelemiyordu - Çok şey oldu, Arzu, çok şey. Kız bir şey söyledi; ama Vugar işitmedi. Telefon cızırdamaya başlamıştı, oğlan şüpheye düştü, yanaklarını şişirip, avizeye tekrar tekrar üfürdü, bağırmaya başladı. 25 Vidadi Babanlı - Alo, Arzu!!! Alo! Cızırtı, nihayet, kesildi. Kızın yumuşak sesi yeniden duyuldu. Şimdi o da heyecanlanmıştı. - Niye sustun, Vugar? Doğrusunu söyle, ne oldu?... Saklama benden! Vugar, yavaş yavaş konuşuyordu. Başkalarının duyacağından çekiniyormuş gibi, elini ağzına götürüp usulca; - Hayır, dedi; - Bu, telefonda konuşulmaz, uzun sürer. Gel yüz yüze konuşalım, dedi. - Nereye geleyim, Vugar? - Dün görüştüğümüz yere, Nizami müzesinin yanına. O tarafta derin bir sessizlik oldu. Vugar cevabı beklemeden ahizeyi yerine koydu, randevu yerine doğru koşar adımlarla gitmeye başladı. 2. Bölüm Dört yol ortasında ihtişamla duran Nizami müzesinin yanı her zaman olduğu gibi yine kalabalıktı. Buradaki taksi durağına gelenlerin tamamı, elbette ki, vasıta beklemiyordu. Vugar, durağın yanına gelmedi. Bir köşede durup gözünü Arzu’nun geleceği yola dikti. Kalbi sevincinden küt küt atıyordu. Merhamet Hanım’ın “Bizi unutmayın, ne zaman isterseniz, buyurun misafirimiz olun.” sözlerini hatırladı. “Başımızın üstünde yeriniz var…” sözleri kulaklarında çınladı. Ne büyük samimiyet! Dünyada ne kadar güzel, hoş insanlar var, diye düşündü. O, düşüncelerinin etkisiyle Arzu’yu ne kadar beklediğini hatırlamadı. Yüzünde sıcak bir nefes hissedip kendisine geldiğinde sevgilisinin nefes nefese kalmış halde yanında durduğunu fark etti. Şaşırıp kaldı. - Arzu!? Ne çabuk geldin? 26 Vicdan Sustuğunda Kız konuşmadı. Elini hızlı hızlı çarpan kalbinin üstüne koydu derinden nefes aldı. Vugar, solgun yüzüne baktı ve telaşla sordu. - Neyin var, Arzu? Ne oldu? Kız kalbinin çarpıntısını güç bela durdurup nefesi boğularak: - Sen konuş, dedi. - Bana hiçbir şey olmadı. Asıl haberler sendedir, dedi. Vugar tatlı tatlı gülümsedi. - Bana da hiçbir şey olmadı, tatlım, güzelim, dedi! Arzu, Vugar ın yüzüne azarlar gibi baktı. Kızın kapkara gözbebeklerinin tam ortasında yeni kapatılmış televizyon ekranındaki kıvılcıma benzer bir ışık yanıp söndü. - O zaman neden beni telaşa soktun? Az önce telefonda dilin dönmüyordu. Kötü bir şey oldu zannettim. Koşarak geldim, buraya. Vugar sevgilisini kollarından tutup kendisine çekti. Arzu’nun bu ilgisine karşılık onu orada hararetle öpmek istedi. Fakat etrafına bakıp vazgeçti. Eğilip kızın kulağına sevinçle fısıldadı; - Doğru tahmin etmişsin sevgilim. Bir şeyler oldu. Ama kötü şeyler değil, aksine, çok güzel şeyler! Arzu rahat bir nefes aldı. Rengi düzeldi; Fakat gözlerindeki sorgulu ve endişeli ifade gitmemişti. Vugar yüksek sesle gururla ekledi: - Profesörün evine gitmiştim, bizim bölüm başkanımızın evine. Söhrap Güneşli’yi diyorum. Biliyor musun beni nasıl karşıladılar? Arzu konuşmadı. Ona yine sorgulayıcı bir ifade ile bakıyordu. Vugar mutluluktan ayakları yerden kesilmiş gibiydi, sözlerine devam etti: - Bilmeyi bırak, tasavvur bile edemezsin! Ben ömrümde hiç kimseden böyle hürmet görmedim. 27 Vidadi Babanlı - Onlar mı çağırdı; yoksa sen mi gittin? - Hayır, çağırmadılar. Bugün Profesör enstitüde beni aramış. Sonra beni aradığını bir arkadaşımdan öğrendim. Herhalde önemli bir şey söyleyecek diye düşündüm. Bölümden adresini alıp, tek başıma evine gittim… Vugar birden tutuldu. Sesi alçalıp yumuşadı. - Doğrusunu söylemek gerekirse çok utandım, çok sıkıldım. Çünkü gittiğimde sofra hazırdı, yemek vaktinde gitmiştim… - Keşke gitmeseydin. Evine telefon etseydin. Ne diyecekse, telefonda derdi. - Nereden bileyim? - Vugar omzunu silkti. Telefonla konuşmanın, hoş karşılanmayacağını, büyüklenme emaresi olarak algılanabileceğini düşündüm. - Artık üzülmene gerek yok. Bu bir kabahat değil, sen de saygıyla karşıladılar diyorsun. - Çok güzel karşıladılar, bu hususta diyecek söz yok. Profesörün kendisinden çok hanımının eli ayağı birbirine dolaştı, etrafımda döndü, durdu... - Evlerinde başka kim vardı? - Başka hiç kimse yoktu, kendileri vardı. Yaşlı babası ve kızı. - Kızı büyük mü? - Evet, on sekiz, belki de on dokuz yaşında olabilir. - Mesele anlaşıldı. - Arzu’nun dudakları hafifçe titredi. - Hangi mesele? Vugar şaşkınlıkla Arzu’ya baktı. - Hiç. - Oku atıp da yayı gizleme. - Gizleyecek bir şey yok. Anlaşılan senin hakkında başka düşünceleri var. - Ne düşüncesi? 28 Vicdan Sustuğunda - Sen benden daha iyi bilirsin. - Hayır, ben hiçbir şey bilmiyorum. - Ay kalın kafa! Arzu gözlerini cilveli cilveli süzdü. Seni kendilerine damat yapmak istiyorlar. Vugar Arzu’nun yaptığı şakayı ciddiye aldı, morali bozuldu. - Nasıl konuşuyorsun, Arzu sen? - Ben söylemiyorum, Vugar, her şey ortada. Vugar uzun sure sustu. Arzu’ya yan gözle azarlar gibi baktı. Sonra ellerini şak diye birbirine vurdu, kahkaha attı, herkesin bir anda dikkatini çekti. - Kıskanıyor musun? Arzu konuşmadı. Vugar gülmeye devam etti, onun koluna girdi ve nezaketle onu kaldırımdan indirdi. Tatlı ve nazik bir dille ona! - Sana bir sir söyleyeceğim, dedi. Bana yaklaş! - Söyle dinliyorum. - Hayır, bu şekilde söyleyemem. Çok önemli bir konu… Birileri duyabilir. - Hiç kimse bizi dinlemiyor. - Hiç olmasa bu tarafa dön de aklının bende olduğunu bileyim. - Arzu başını çevirdi. Vugar ağzını kulağına dayadı fısıldayacağına yüksek sesle bağırdı: - Alagöz’e bizim İsmet aşık oldu? Arzu dilinin ucuyla sordu: - Alagöz kim? - Nasıl kim? Profesörün kızından bahsediyorum. İsmet’i sen de tanıyorsun… Benim sütkardeşim… - Eee… Ne yapayım? Bunun benimle ne ilgisi var? - Seninle mi? Seninle ilgisi çok. Kaynın olacak adamın gönül işleriyle ilgilenmek istemez misin? 29 Vidadi Babanlı - Hayır, istemiyorum! Şimdiye kadar kasıtlı olarak ciddi davranan Arzu, sonunda gülümsedi. - Artık seninle de ilgilenmiyorum. - İnanmıyorum! - Vugar konuşmasını biraz yumuşatarak: - Gel sana bir sır daha söyleyeyim... - Buyur - Ben… Ben de seni seviyorum. Arzu nazlandı. - Bunlar eskide kaldı. Sen bunu bana tam üç yıl önce de demiştin. - Gerçekten mi?! Vugar komik bir hareketle kaşlarını çattı. Duyduğuna şaşırmış gibi kalakaldı: - Olamaz!... Hatırlamıyorum! - O zaman git, bir doktora görün! - Doktora mı?! ... Niçin? - Hafızana bir baksın - Hah, hah, hah! Vugar kahkaha attı. Onlar bu şekilde şen şakrak şakalarla bulvara kadar geldiler. Arzu ayaklarını birleştirip birden olduğu yerde durdu. - Nereye böyle, hayrola, Vugar? - Nasıl nereye? Vugar’ın gözleri neşeyle parıldadı. Tabiî ki gezmeye, baksana hava ne güzel! - Bize gitmiyor muyuz? - Size mi? Sizde ne var ki? Arzu’nun yüzü asıldı, kaşları çatıldı. - Dün ben sana ne demiştim? - Hatırlamıyorum... 30 Vicdan Sustuğunda - Bir şey demedim öyle mi... Kız kırgın bir eda ile konuştu. Yarın babamın doğum günü, hani bunu birlikte kutlayacaktık. Vugar’ın keyfi kaçtı, yüzü gerildi. - Doğru, söylüyorsun. Fakat... - Kelimeler ağzından zorla çıktı. - İki de bir ben size nasıl gideyim, Arzu? Arzu kızarak: - Gidelim! Deyip inatla emretti. - Gidelim, Vugar! Kız değilsin ki utanasın. Annem bana tembih etti, seni zorla da olsa götüreceğim. Misafirler bizi bekleyecekler. Vugar şüphe içinde ayakkabılarının ucuna baktı. O gerçekten de utanmıştı. Arzu’nun ailesiyle tanışmamıştı, daha yüzlerini bile görmemişti, nasıl gidecekti?!... Bahane arıyordu. - Kırılma, Arzu! Ben önemli bir günde size eli boş gelemem. Affedersin unutmuştum. Hazırlıklı değilim, şimdi... Bu saatte mağazalar da kapalıdır zaten. Ona layık bir hediye bulmak çok zor olacak… Arzu bunların hiçbirini dinlemedi. İnatla: - Hiç önemli değil! Senin hediyen oraya gelmendir! Dedi ve samimiyetle oğlanın kolundan tutup çekiştirdi. - Acele et, gecikiyoruz. Vugar yerinden kıpırdamadı. Arzu iyice ciddileşti. - Sana iki seçenek sunuyorum, Vugar. Ya benimle gidersin ya da bu günden sonra beni göremezsin. Bu tehdit de Vugar’ı yerinden kıpırdatmaya yetmedi. Arzu yeniden yumuşadı. - Yalvarırım beni kırma Vugar, niçin böyle yapıyorsun? Biz ne zamana kadar böyle saklanacağız? Daha ne kadar annemden babamdan gizli görüşeceğiz? Tanıştığımız günden beri sen beni her aradığında annem de babam da yüzüme 31 Vidadi Babanlı öyle bakıyorlar ki ben onların bakışları karşısında adeta eriyorum. Onların karşısında bitiyorum. O gün babam şakayla karışık bana: ’’Kızım, bu adını duyup kendilerini göremediğimiz kahramanın yüzünü bize ne zaman göstereceksin? Ne zaman onun mübarek elini sıkıp tanışacağız?“ dedi. - Hayır, Vugar! Ne olur beni kırma, ben artık dayanamıyorum. Eğer beni gerçekten seviyorsan, inat etme, gel gidelim. Arzu, ona öyle içten yalvarıyordu ki, Vugar’ın ona teslim olmaktan başka çıkar yolu kalmamıştı. 3. Bölüm İçeri şehrin iki katlı, bakımsız, basık evinden yükselen şen kahkahalar bütün mahalleye yayılmıştı. Sanki düğün evi gibiydi. Buraya geldiklerinde Arzu öne geçti. Ayaklarını sürüyerek gelen Vugar’ın bileğinden tutup çekti, küçük bir bahçeye girdiler. Camlı balkondan onları zayıf, uzun boylu bir kadın karşıladı. Çok şık giyinmiş bu yaşlı ve gözlüklü kadını Vugar ilk defa görse de hemen tanıdı. Arzu çok önceleri, Vugar’la yeni görüşmeye başladıkları zamanlarda anne ve babasını ona uzun uzun anlatmıştı. Aynı konuşmadan sevdiği kızın babası Ağarza Gülbalayev petrol kuyularında uzman; annesi Şirinbacı’nın da Bakü’deki ortaokullardan birisinde Almanca öğretmeni olarak çalıştığını hatırladı. O zaman karşısına çıkan zayıf gözlüklü kadının öğretmen Şirinbacı olduğunu düşündü. Utana sıkıla kadının yanına gitti ve selam verdi. Şirinbazı gülümseyerek elini sıktı. - Hoş geldiniz! -Onu içtenlikle karşıladı. - Buyurun içeri girin, misafirler sizi bekliyor, dedi. Ara kapı açılınca misafirlerin kahkahaları Vugar’a güçlü bir dalga gibi vurdu. Ayakları kapının eşiğinden ileri gidemedi. Uç uca eklenmiş masaların arkasında iki sıra halinde oturan misafirleri gözlerinin ucuyla süzdü. Aralarında kendine 32 Vicdan Sustuğunda yakın birisini göremeyince canı daha da sıkıldı. “Niçin Arzu’nun sözünü dinledim. Burası bana göre değil, burada çok rahatsız olacağım…” dedi. O, arkasından yavaş yavaş gelen Arzu’ya dönüp bir şeyler söylemek istedi; ama fırsat bulamadı. - Kapının önünde durmayın içeri girin! Öğretmen hanımın yüksek sesle söylediği bu sözleri misafirler de duydu. Bakışlar bir anda Vugar’a yöneldi. Bu hırslı, dikkatli bakışlar Vugar’ı şüpheye düşürdü: “Bunlar bana niçin böyle bakıyorlar?... Bende garip bir şey mi var?...” diye düşündü. Vugar’ın yüzü kızardı. Yanakları ateşlendi. Buna rağmen misafirlere selam vermeyi ihmal etmedi. Aşağı tarafta, kapıya arkası dönük oturan, karşısındakiyle ateşli ateşli konuşan, saçları dağınık ve karışık; ufak kemikli bir şahıs biraz vakit geçtikten sonra birisinin geldiğini fark etti. Sandalyesini geriye çekip, çevik bir hareketle döndü. Vugar’la Arzu’yu eşikte görünce sıçrayıp ayağa kalktı. -Evet kızım… Geldiniz mi?! Vugar Bakü ağzıyla konuşan bu çelimsiz, yaşlı adamı da hemen tanıdı. O da Ağarza Gülbayev idi. Ağarza, Vugar’la çok önceden tanışıyormuş gibi konuştu. Onun hatırını sordu. Sonra da neşeyle misafirlere döndü: - Bu genç… Sözünü tamamlamadan, bir an düşündü ve gülerek: - Niçin başınızı ağrıtayım ki bu bizim oğlan”- dedi, Vugar’ı öne çıkardı.- “Geç misafirlerle tanış, hepsi de dost ve yakınlarımızdır.” dedi. Vugar, ter içerisinde bütün misafirlerle el sıkıştı. Nihayet masanın başında oturan iri cüsseli, kalıplı adamın yanına geldiğinde bir hayli terlemişti. Masada hâkim konumda oturan adam Vugar’ın elini havada bıraktı. Ayağa kalkıp kollarını asker gibi yanlara indirdi, kendisini tanıttı: 33 Vidadi Babanlı - Kılıçov Şahmalı İsrafiloğu! Vugar kızarıp bozardı. Kılıçov onu kızdırmak ister gibi aynı resmiyetle, asker gibi sordu: - Senin adın, soyadın nedir? Yeğenim. Vugar adını, soyadını alçak sesle ve zorla söyledi. - Evet! Demek Vugar Şemsizade. Çok güzel! Kılıçov iri gövdesini zoraki çevirip sohbet ettiği gençle yüz yüze geldi. - Şimdi el sıkışabiliriz. O, kaplan pençesini andıran kıllı elini gururla Vugar’a uzattı. Yeni gelen misafirin aşağı düşen elini yukarı kaldırıp iki üç defa salladı ve sormaya başladı: - Duyduğuma göre ihtisas yapıyormuşsun. Öyle mi? - Evet, Vugar tevazuyla cevap verdi. - İhtisasın nedir? - Kimya uzmanı olmaya çalışıyorum. - Öyle miiii? - Kılıçov sesini tuhaf şekilde uzattı. - Çok güzel, çok hoş. Kimya çok önemli bir sahadır. Hayatımızda mucizeler yaratır… Kimya’nın hangi dalını seçtin? - Motor yakıtlarıyla ilgileniyorum. Kılıçov başını takdirle salladı. - Çok önemli bir alan! Çağdaş yaşamımız için çok önem arz eden bir konu! Biraz sustuktan sonra bir şey düşünüp tekrar sormaya başladı: - Peki hocan kim? - Profesör Güneşli’nin asistanıyım. - Ooo, bu çok güzel! Kılıçov’un esmer yüzü parladı. - Tanıyorum onu, hem de çok yakından, dedi. Güneşli çok kaliteli bir ilim adamıdır. Çok önceleri savaş yıllarında kendisiyle beraber çalıştım. Büyük bir fabrika yapmıştık. İlmi gibi insanlığı da mükemmeldir. Öyle bir şahıstan ders alan genç saygıya layıktır. 34 Vicdan Sustuğunda Kılıçov bunları söyledikten sonra Vugar’a yanında yer açtı. Sonra Arzu’yu da yanına çağırdı: - Gençlerle bir arada oturmanın tadı başka olur. Kızım gel sen de öbür tarafıma otur, dedi. Gençler yerlerini aldıktan sonra dazlak bir adam sohbeti ateşlendirdi: - Bağışlayın, delikanlı sana benim de bir sorum olacak, deyip Vugar’a döndü. Çok uzun süredir gazeteler, radyolar kimyanın mucizelerinden bahsediyor. Bahsedilenler gerçek mi, yoksa propaganda mı yapıyorlar? Vugar sorunun kulağa hoş gelmeyen tonundan rahatsız oldu. Kılıçov, kasıla kasıla cevap verdi: - Propagandaya hiç gerek yok, Mirkazım. Ne duyduysan hepsi gerçektir. Dazlak adam verilen bu cevaptan tatmin olmadı. Yüzünü ekşiterek: -Sen dur Şahmalı! Mani olma! Deyip derinden gizli gizli gülümseyen, küçük gözlerini Vugar’a dikti. - Beni kınama delikanlı, son zamanlarda bazı olaylar bende biraz güvensizliğe sebep oldu. Bir de bakıyorsun ki boş, manasız şeyleri şişiriyorlar, övgüler yağdırıyorlar. Sonunda da hiçbir şey çıkmıyor… Maalesef böyle şeyler oluyor işte. Hiç gizlemeye gerek yok!.. Evet, şimdi bu da onun gibi. Söylediklerine göre ağaç kırıntılarından kumaş dokuyup onlardan elbiseler yapıyorlarmış. Daha neler neler. Ama benim aklım almıyor. Belki yaşlanıyoruz değil mi? Herkes birbirine baktı, gülüştüler. Kılıçov da kara, kalın dudaklarının gülümsemesine mani olamadı. - Doğru anlamışsın Mirkazım, yaşlılıktandır! Bunamışsın sen. Misafir Kılıçov’un sözlerine aldırmadı. Onun dikkati Vugar’ın üzerindeydi, devam etti: - Benim sana başka bir sorum daha var. Mademki kimya senin dediğin gibi çok faydalı bir ilim, o zaman, niçin eskiden 35 Vidadi Babanlı ilim adamları bu konuda çalışma yapmadılar? Niçin kimyanın kurallarını tarıma uygulamadılar? Ağarza dazlak adamı sakinleştirmeye çalıştı. - Laf aramızda komşu, her halde, genç adamı imtihan ediyorsun! - Hayır, imtihanla alakası yok. Gerçekten merak ediyorum. Bu konuda çok kafa yordum. Bana, kimyayı gereğinden fazla abartıyoruz gibi geliyor. Toprağı güya daha verimli hale getirmek, bol ürün almak için çeşitli suni gübreler, kimyasal maddeler icat etmişler. Belki kanser hastalığının, tansiyon ve kalp krizinin son zamanlarda artmasının sebebi bu icatlardır, değil mi? Yiyeceklerden alınan kimyasal kalıntılar zamanla vücudu zehirliyor. Karpuzun, kavunun eski tadı kalmadı. Tadı ekşileşti. Artık para kazanmak, kısa yoldan zengin olmak için insanlar hileye başvuruyorlar. Hormon mudur ne menem şeyse onunla bitkileri çabucak yetiştirmek, büyütmek mümkünmüş. Geçen yaz o hormonlu kavun ve karpuzdan birçok insan zehirlendi. Misafirlerden birisi onun sözlerini tasdik etti: - Çok doğru, böyle bir şey olmuştu. Uzman olarak bir arkadaşım çalışıyor. O da buna benzer bir hadisenin yaşandığından bahsediyordu. Başka bir misafir de yüksek sesle şikâyet etti: - İşte böyle, görüyor musunuz? Karaborsacılık, aç gözlülük bakın hangi felaketlere sebep oluyor!.. Sonunda öyle bir hale geleceğiz ki canımızın istediği meyveleri gönül rahatlığıyla yiyemeyeceğiz. Dazlak adam sözlerinin desteklendiğini görünce daha da galeyana geldi. Cesaret ve kibirle, kendi fikrine kendisini destekleyenlerin fikirleri üzerinde ısrarla durmaya başladı ve devam etti: - Allah, rahmet eylesin, rahmetli dedem, suni gübrelerden, fosfatlı besinlerden, zehirli gıdalardan uzak durmak suretiyle tam doksan yıl asude bir hayat sürdü. Öldüğünde bü36 Vicdan Sustuğunda tün dişleri daha sapasağlamdı. Saçı sakalı benimkiden daha siyahtı. Saçında bir tane bile beyaz yoktu. Mirkazım, nereden bilelim babanın saçının ak ya da kara olduğunu? Şahmalı’nın şakası herkesin gülümsemesine sebep oldu. Dazlak misafir kızarsa da kendisini ele vermemeye gayret gösterdi. - Rica ediyorum Şahmalı, müsaade et. Konumuz benim kelliğim değil, burada çok ciddi bir meseleden bahsediyoruz. Bu genç, bilim adamı olmak için çalışıyor. Anlaşılan kimyayı ezbere biliyor. İzin ver de onun diyeceklerini dinleyelim. Vugar bütün bakışların kendisinde toplandığı hissetti. Fakat ortamın samimiyeti onda hoş bir tesir bıraktı. Sıkıntısı biraz da olsa azalmıştır. Sakin sakin konuştu: - Bir kural olarak hayatta da bilimde de yenilikler her zaman tartışılır. Büyük engellerle karşılaşır. Sosyal hayatta da fikir olarak da her yeni şey zor kabul edilir... - Dediğin doğru delikanlı. Sen beni o kadar da kalın kafalı, düşüncesiz zannetme. Benim de az çok bildiğim bir şeyler var. Kimya alanındaki gelişmelerin tamamının da karşısında değilim. Benim söylemek istediğim, niçin şimdi bir bardak suda fırtına koparıyorlar. Daha önce bunların akılları yok muydu? - Vardı tabiî ki. Eski Mısır’da milattan önce bu ilimle ilgili birçok araştırma yapılmış. Boyayı, sabunu ilk defa onlar bulmuşlar. Ölülerini ilk defa onlar mumyalaşmış, petrolü de yine Mısırlılar kullanmışlar. Eski Hintliler ise kumaşları boyamada, kumaş üzerine nakış yapmada ve resim çizmede bütün dünyada şöhret kazanmışlar... - Sen beni yine de doğru anlamadın yeğenim. Benim eskiyle bir işim yok. Kendi devrimizi göz önünde tutup öncekilerden bahsediyorum. Yani yirmi, otuz yıl öncesini kastediyorum. - Kılıçov’un sabrı tükendi. Dazlak adamın maksadını şimdi anlamaya başladı. O, sohbeti başka yerlere çekmek istiyordu. 37 Vidadi Babanlı - Yeter, Mirkazım! Sorularına son ver artık, boş yere vaktimizi alma! Dedi, tamada 1 resmi bir şekilde yüzünü ekşitti. Boş konuşmalar artık bitti, dedi. Kadehlerinizi doldurun! Diye emretti. Bir anda sessiz sakin mecliste hareketlilik oldu. Çatal ve bıçaklardan çıkan sesler kulakları çınlattı. Kadehler, bardaklar bir anda kırmızıya boyandı. Kılıçov günün konuşmasını yaptı: Saygıdeğer misafirler! - Bugün, burada çok önemli bir günü kutlamak için bir araya geldik. Hepimizin çok aziz dostu Ağarza altmış yaşını tamamlamış bulunuyor. Yani, bugünden itibaren o yaşlılığın ikinci ve daha şerefli bir basamağına ayak basıyor... - Dur! Bir çuval inciyi berbat ettin! – Ağarza komik bir şekilde ayağa kalktı. - Bana bak, masa beyi kardeş, yani sen kendi adını bana mı veriyorsun? Men kim ihtiyarlık kim? - Biliyoruz Ağarza, sen Şirinbacı’nın yanında kendini küçük düşürmek istemiyorsun. - Ben şimdiye kadar hiç kimsenin yanında küçük düşmedim, teyzesi güzel! Yine diyorum kendi adını bize verme! - Ağarza iki çeşit yaşlılık vardır. Sen gün geçtikçe gençleşenlerdensin. - Öyle mi?.. O zaman başka mesele. Allah geçmişlerine rahmet etsin, söyle kadehleri doldursunlar! Ağarza kendisini geri çekip gururlu gururlu oturdu. - Kılıçov yavaş yavaş devam etti: - Ağarza ile dostluğumuz çok eskiye dayanır. Biz tanıştığımızda bugün meclisin süsü, şu gençlerin hiçbiri yoktu. Otuz, otuz birinci yıllardan bahsediyorum. O zaman, gördüğümüz bu ak saçlı Ağarza bıyıkları yeni terlemiş genç idi. 1 38 Masabeyi, düğün, nişan ve yemekli toplantılarda meclisi yöneten aynı zamanda sunuculuk yapan kişi. Vicdan Sustuğunda Gözü hiçbir şeyi görmüyordu. Nasıl olduysa kazdığı her kuyudan petrol su gibi fışkırıyordu. Petrol yerin altından çay gibi akıyordu. Herkes ondan bahsediyordu. Sürekli o gazetelerde çıkıyordu. Fotoğraflarını sokaklara yapıştırıyorlardı. Her toplantıda, o övülüyordu. Bu uzun bir hikâye… O zaman ben köyden yeni gelmiştim. İşe başlayalı on beş gün olmuştu. Onu görmek istiyordum. Onun pehlivan gibi iri yarı birisi olduğunu düşünüyordum, uzaktan gördüğümde zayıf ipince bir kişi olduğunu gördüm. Yüze de kömür gibiydi. Kendimi gülmemek için zor tuttum. Kendi kendime, “Sizin yerlere göklere sığdıramadığınız adam bu mu? Dedim. “Bunun eti budu nedir? Burnunu sıksan canı çıkar zavallının” dedim. Ağarza, komik bir biçimde çoğu zaman konuşmalarında hissettirmediği Bakü ağzını şimdi daha çok kullanarak dostuna laf attı: - Peki, kendini niçin söylemiyorsun? İri yarı birisiydin. Söz anlamaz birisiydin. - Kılıçov onun şakasına çok soğuk cevap verdi: - Doğrudur, dedi. Ağarza doğru söylüyor. Ben o zaman çok sağlamdım. Gedebey’in güzel yaylalarında büyüdüm, kaynak sularından içtim, günde iki üç kez kuzu budu dişleyen adam başka türlü olamazdı tabiî ki. Yüzümdeki kan damarları çıkmıştı. Ortadan ikiye ayırsalar iki tane Ağarza olurdum. Ama şunu da söyleyeyim ki bu ağaç kurusu hiç de göründüğü gibi değildir. Sanki ateş parçası gibiydi. Bir dakika bile durup dinlenmiyordu. Her gün başka bir yerden haberi geliyordu. İki üç hafta gizlice onu takip ettim. İçimden, işin aslını öğreneyim, sonra seninle konuşurum dedim. O zaman onun sırtını yere vurmak bu garibin üzerine düştü! Kel adam ufak gözlerini hilekâr bir şekilde süzerek sordu: - Sonra nasıl oldu? Yenebildin mi? Ağarza elini havaya kaldırıp alay ederek salladı. - Vah, vah!... O söylüyor sen de yutuyorsun. Ben öyle kolay lokma mıydım? 39 Vidadi Babanlı Gilicov yarı şaka yarı ciddi dedi: - Kendini çok övme, Ağarza kibirlenme, inan ki seni ilk gördüğümde kanım kaynamıştı. Madende kalıp orda işe devam etseydin sonun gelmişti. Şansın varmış ki beni başka işe gönderdiler. - Mademki kendine bu kadar güveniyordun o zaman niçin gittin? Kalsaydın hünerini görürdük. - Ne yapayım kalsaydın sana zararım dokunacaktı belki de! Şöhret kazanmıştın, belki şöhretine ortak olurdum. Namertlik edemezdim. Sonradan dost olmuştuk. Birlikte oturup yedik, içtik. Bunu ben nasıl görmezden gelebilirdim!... Ağarza elini havada bir daha salladı. - Evet , evet !.. Şimdi öyle diyorsun. Peki çözüm nedir?! Kılıçov, gülümsedi. Ona cevap vermedi meseleye geçti: - Sohbeti uzatsam da ben bunları bir amaç için söyledim. Ağarza gerçekten de çok becerikli adamdır. Bu yaşa geldi hiç dinlenmedi, rahatlığın ne anlama geldiğini bilmez. Nerede işin ağırı var gider onu bulur. Onun haberleri bazen Lökbatan’dan bazen Artyom’dan bazen Karadağ’dan bazen de Gumadası’ndan gelir. Gittiği her yer de ona güzel işleri için teşekkür ederler. Sekiz dokuz yıl önce denizin ortasından petrol çıkarma söz konusu olduğunda “kara taslar” hadisesinde de dostumuz durup dinlenmedi, beni de oraya gönder diye dilekçe verdi. Açıkçası bu meseleyi duyduğumda çok kızdım. Sizden iyi olmasın, üç beş yakın arkadaşımı da alıp bunun yanına gittim. “Yaşlı adamsın yaşın elliyi geçti. Senin gününü gün edeceğin bir iş gerekiyor. Binlerce genç, petrol kuyularında ihtisas yapmış, bırak bundan sonra bu zor işleri onlar yapsınlar.” Dedim. Sinirlenip yüzünü benden çevirdi. Bizimle konuşmak bile istemedi… Neticede Ağarza farklı bir karaktere sahipti. Sanki Allah bunu iş için yaratmış, mayası işle yoğrulmuş. Saçı sakalı ağarsa da gönlü çok gençtir… Misafirlerden biri yüksek sesle teklif etti: - Onun genç yüreği için içelim! Bırakın kendi dilediği gibi yaşasın, istediği kadar da kuyu açsın. 40 Vicdan Sustuğunda Birden bir gürültü koptu. Dolu kadehler, bardaklar her taraftan Ağarza’ya doğru uzandı. - Bir dakika arkadaşlar, bir dakika sabredin! Kılıçov misafirleri zorla sakinleştirdi. Şirinbacı’yı mutfaktan salona çağırdı. Onu Ağarza’nın yanına oturtup konuşmasına devam etti: - Ben öğretmenin sağlığını Ağarza’dan ayırmak istemiyorum. Çünkü dostumuzu öyle sağlam, genç kalmasını sağlayan onun eşi Şirinbacı’dır. Gördüğünüz gibi bu esmer adama ne kadar büyük muhabbeti var, onun için muhteşem bir sofra kurmuş. Bizim gibi dostlarını da bu önemli günde buraya davet etti… Ağarza şakayla derin bir nefes aldı. - Allah layığını!... Bana sanki iyilik mi yapıyorsun? Yaşlılığımı hatırlattın yarama tuz bastın. - Kendini naza çekme Ağarza! Böyle kadir kıymet bilen bir hanımı gece gündüz durmadan arasan yine bulamazsın. - Evet, evet. Dört ayaklarımın üzerine düştüm. Kılıçov gözlerini kısıp Ağarza’yı şüpheli şüpheli süzdü. Onu işaret parmağını sallayarak tehdit etti: - Bak, dilini tut, yoksa kirli çamaşırlarını ortaya dökerim. - Benim gizli saklım yok ki neden kirli çamaşırlarım olsun? Beni iki de bir niçin tehdit ediyorsun? - Demek öyle? - Evet daha da çok! - Tamam şimdi izin ver şu kadehleri bitirelim sonra senin hesabına bakarız! *** Kadehler şakırdayarak boşaldı. Şahmalı Kılıçov muhteşem kaşlarını çattı. Ağzına aldığı lokmayı yutup tatlı tatlı konuşmaya başladı: - Evet, şimdi size bizim bu kara oğlanın, bizim Şirinbacı ile evlenmesini anlatayım… Söz sözü açar. Yanlış hatırlamıyorsun bu mevsimlerdeydi. Bir akşam işten yeni gelmiş ken41 Vidadi Babanlı dime yemek hazırlıyordum. Bekârlığın sultanlığı varsa kara günü de az değildir. Bir de baktım, bizim kapı birden açıldı. Ağarza kederli bir eda ile içeri girdi. Çok kötü bir şey oldu sandım. O her zaman bize geldiğinde bin bir oyun çıkarır, ortalığı birbirine katardı. Evinde kiracı olduğum Rus kadın bundan artık illallah çekmişti. O zaman Sabuncu istasyonundan epeyce yukarıda oturuyordum. Zavallı kadın ara sıra kapıyı aralayıp “Seni de onunla birlikte kovacağım” deyip bizi korkutmasa Ağarza’nın kendisine geleceği yoktu. Onu sakinleştirmek mümkün müydü? Böyle olunca tabiî ki süt dökmüş kedi gibi olurdu. Taştan ses çıkardı da ondan ses çıkmazdı. Yanına yaklaştım elinden tuttum. “Eee Ağarza ne oldu? Niçin bugün keyfin yok?”dedim. Hiçbir şey demedi. Tekrar sordum, sesi yine çıkmadı. Yine artistliği tuttu bana numara yapıyor diye düşündüm. Daha fazla üzerine gitmedim. Gidip çay getirdim. Onu da davet ettim, ama o yerinden kıpırdamadı. Boynunu büküp evin ortasında sakin sakin duruyordu. Buna bir şeyler olduğunu anladım. Kendisine “Hastalandın mı” diye sordum. Ağarza güç bela başını salladı. Derin bir nefes aldı. İçini çekti. Aklıma olmadık şeyler geldi. Kalkıp önünde yürüdüm, onu alıp yatağımın yanına götürüp oturttum. Yalvar yakar öğrendim ki bizim ki fena halde birisine tutulmuş. Aşk başına vurmuş… Gülmekten kendimi kaybettim. Bu kadar güldüğümü hiç hatırlamıyorum. Sakinleştikten sonra sordum: - Eee kim bu kız? Nasıl birisi? Nerede gördün? - O da kızın kim olduğunu bilmediğini kendisini birkaç defa sokakta gördüğünü söyledi. Bunu üzerine ben tekrar gülmekten kendimi kaybettim. Ağarza acınacaklı bir şekilde yalvarmaya başladı: “Ne olur Şahmalı, tek ilacım sensin. Ben ona gidip konuşamam. Bugün tam vaktidir. Kalk giyin de gidelim, onunla konuşalım. Kızın okuldan dönme vakti.“ - İyi de Ağarza, seven sensin, ben kimim ki? Dedim. Kelin ilacı olsa, kendi başına sürer.” dedim. Baktım Ağarza’nın sözden anladığı yok. Abayı yakmış. Yarı şaka yarı ciddi: “Gidelim 42 Vicdan Sustuğunda diyorsan, tamam, gidelim. Ama diğer taraftan bir şeyi göz önünde bulundurmalısın. Kaş yapalım derken göz çıkarmayalım. Kız beni görünce seni terk etmesin? Sonra aramıza kara kedi girmesin zinhar!” Bu da ona fayda etmedi. Tekrar yemin edip yalvarmaya başladı. Çaresiz kaldım. Yemeği yarıda bırakıp elbiselerimi giydim. Aceleyle evden çıktık. Gide gide en sonunda Yirmialtılar bağına ulaştık. Nefesimizi daha yeni almıştık ki Ağarza birden yırtıcı kuş görmüş civciv gibi büzüşüp yanıma sokuldu. Beti benzi attı, kapkara yüzü bir anda bembeyaz kâğıt gibi oldu. Ne oldu? Niçin böyle sararıp soldun? Dedim. Zavallının konuşmaya mecali mi kaldı. Birkaç gün çölde susuz kalmış insan gibi dudakları kurumuştu. O anda önümüzden boylu boslu, güzel yürüyüşlü, elinde çantası olan güzel bir kız geçti. Meseleyi anladım. Bir kıza baktım bir de kendimize. Bu aşk doğrusu pek aklıma yatmadı. Kendi kendime, “Boşuna kürek çektik, böyle güzel bir kız bizi önemsemez” dedim. Doğrusu bu kadar yolu teptikten sonra eli boş dönmeyi de kendime yediremedim doğrusu. Gidip kızın yolunu kestim. Utana sıkıla, “Affedersiniz bacım.” Dedim. “Bir dakika vaktinizi alabilir miyim” dedim. “Kız bana öyle sert baktı ki, kızın bu durumundan birden irkildim. Fakat geri adım atmadım. Dilimin ucuyla acele acele, “Arkadaşımın size söyleyecekleri var, rica ediyorum onu dinler misiniz?” Yan tarafıma baktım, Ağarza’yı ona takdim etmek istedim. Bir de ne göreyim. Ağarza’nın yerinde yeller esiyordu. Bir anda taa karşı kaldırma geçmiş bize bakıyor, halde gördüm. O an onun sözünü dinleyip yola çıktığıma ne kadar pişman oldum bilemezsiniz! İçimden ona küfürleri sıraladım! Allah’tan ki kız dönüp de bize bakmadı. Yoksa yerin dibine geçerdik. Kız sert sert “Çekil yolumdan!” dedi, beni elinin tersiyle itti. Adımlarını sıklaştırdı, yakındaki büyük ve güzel binanın demir kapısından içeri girdi ve kaşla göz arasında kayboldu… Kılıçov burada nefesini topladı. Misafirlerin sıkılıp sıkılmadığını gözünün ucuyla kontrol etti. Ağarza fırsattan istifade edip ortaya bir laf attı: 43 Vidadi Babanlı - Eee güzel arkadaşım madem ki o kadar samimisin, niçin senin öğretmenin daha sonra benim peşime düştüğünü anlatmıyorsun? Gölge gibi beni takip ettiğini, senin için ölürüm dediğini niçin söylemiyorsun?! - Ben birçok şeyi söylemiyorum, Ağarza. Gördüklerinin çoğunun üstünü kapatıyorum. Eğer hepsini fahşetsem, çok kötü şeyler olur. Gençlerin yanında mahcup olurum… Öyle değil mi Şirinbacı? Şirinbacı tatlı tatlı gülümsedi. Kılıçov’un sözlerini tasdik etti. Şahmalı, galip gelmiş bir eda ile Ağarza’yı şöyle bir süzdü konuşmaya devam etti: - Evet, kız gitti, Ağarza geldi. Ağarza ne olduğunu sordu. Kız ne dedi? Dedi. Güldüm bir şey söylemedim. Baktık ki arkadaşımın hali çok kötü kendisine destek oldum. “Canını hiç sıkma, Naz etmek kızların âdetidir. Nasıl olsa yaşadığı yeri öğrendik. Artık elimizden kurtulamaz.” dedim. Bunu duyunca biraz da olsa rahatladı. Eve döndük. Bir de ne görelim Şirinbacı meğer bizi aldatmış. Burası onun oturduğu mahalle değilmiş. Diğer evin bahçesinden başka bir sokağa geçmiş… Sahmalı Kılıçov hikâyesini yine tamamlamadı. Dinleyenlerini merakta bırakmaktan zevk alan, eski masalcılar gibi, epeyce susup bekledikten sonra, yanındakilere kendisi hakkında bir şeyler fısıldayan Ağarza’ya yukarıdan bakıp sesini yükseltti: - Hadise çok uzun. Ayrıntılı anlatsam sabaha kadar bitmez. Anlaşılan Ağarza rahatsız oldu. Sırları açıldıkça sinirlenmeye başladı… Velhasıl işkencemiz sona erdi. Uzun bir aradan sonra Sirinacı’yı bulduk. Bunları acilen tanıştırmam gerekiyordu, tanıştırdım da. Kızı istemeye de ben gittim. Sirinbacı’nın rahmetli babası çok iyi bir insandı. Benim zahmetlerimi boşa çıkarmadı. Fakat bu kara oğlandan çektiğim bütün eziyetler karşılığında biz kez olsun “Teşekkür ederim.” bile demedi. - Aaa.. Şahmalı, sen ne insafsız adamsın?! Annemin deve etinden senin için yaptığı yemeklere ne diyeceksin?! Onları saymıyor musun?! 44 Vicdan Sustuğunda Kılıçov, dostunun sitemini duymazlıktan geldi, oturup tabağını önüne çekti, iştahla yemeğe devam etti. Ağarza da sustu. Onun gerçekten de morali bozulmuştu. Ağlamaklı gözlerle oradakilerin gözlerine baktı. Sonra Şirinbacı’ya döndü, içini çekerek yumuşak bir ses tonuyla: - Gel, hanım, gel, sana bir sarılayım, dedi. Allah insaf versin Şahmalı’ya gençliğimizi aklıma getirdi, kalbim bir tuhaf hal aldı. Şirinbacı öğretmen söz dinleyen uslu bir çocuk gibi sandalyesini kocasına yaklaştırdı. Misafirlerin şen şakrak kahkahaları tekrar mahalleye yayıldı… 4. Bölüm Vugar Arzugilden ayrıldığında içerişehrin dar sokakları tamamen boşalmıştı. İçi içe girmiş dar, basık evler, yüksek duvarlı küçük bahçeler derin bir sessizliğe dalmıştı. O, dağ yolu gibi dar bir sokağı sonuna kadar gidip yol ayrımında durdu. Birbirine girmiş, karışık sokaklar onu şaşırtmıştı. Birbirinden hiç farkı olmayan, nerede başladığı nerede bittiği belli olmayan, eski, taş döşemeli yollarda kaybolmak sadece içkinin tesirden kaynaklanmıyordu. Vugar düşündü. Birkaç saat önce Arzu’yla birlikte geldiği yolu hatırlamaya çalıştı. Ama boşuna kürek çekiyordu, beceremedi. Şansını deneyip karşıdaki sokağa girdi, loş ışıklı sokakta nefes nefese yürümeye başladı. Sanki arkasından birileri onu kovalıyordu. Şansı yaver gitti bu ürkütücü sokaktan hemen kurtuldu. İlerde parlak ışıklar göründü. Yerin göğün rengi belli oldu. Her şeyin görüntüsü bir anda değişti, canlandı, büyüdü. Aman Allah’ım genişlik ne kadar güzelmiş! Vugar kendinde bir hafiflik hissetti. Adımlarını sabitleştirdi. Bakü Saveti’nin yanından İçerişehre doğru kıvrılan aydınlık yola ulaştı, durdu. Burada artık yeni Bakü başlıyordu. 45 Vidadi Babanlı Manzara muhteşemdi. İç içe girmiş yüksek binalar, dümdüz, yemyeşil alanlar, temiz düzenli yollar ve meydanlar, bahçeler sanki ışık gölünde yüzüyor gibiydiler. Yeni sulanmış ayna gibi parlayan yollar, dümdüz kaldırımların sonu görünüyordu. Vugar yeni şehrin iç açıcı güzel manzarasına hayran hayran baktı. O, yedi yıldır Bakü’de yaşıyordu. Fakat bu ünlü şehrin nadide güzelliklerini daha yeni keşfediyordu. Peki, şimdi, birden bire onun gözlerini açıp kalbinin heyecanla ve gururla çarpmasına sebep olan ne idi? Vugar, bu soruya cevap aramak için kendisini zorlamadı. Yavaş adımlarla eski kale kapısından geçti. Bakü Saveti binasıyla yan yana geldiğinde, kuledeki elektrikli saat yavaş yavaş vurmaya başladı. Saat tam birdi. Her zaman gürültülü ve her zaman kalabalık olan ‘Komunist’ sokağı da boşalmıştı. Şehir tatlı ve huzurlu bir uykuya dalmıştı. Yakın sokaklardan arada bir gelen araba sesleri derin sessizliği bölüyordu. Vugar adımlarını daha da yavaşlattı. Az önceki neşeli, gürültülü kalabalıktan sonra bu sessizlik onun çok hoşuna gitmişti. Yakasını açtı. Terli, hararetli sinesini incecik kız parmağı gibi yavaş yavaş gıdıklayan ılık bir rüzgâr, serinleyerek yukarıdan aşağıya doğru indi. Eski fakat gösterişli, azametli üniversite binasının sokağa açılan büyük kapısı önünde ayakları birden bire yere mıhlandı, kıpırdanmadan durdu. Burada, hayatının en güzel en tatlı yıllarını, üniversite yıllarını hatırladı, nedense, iç geçirdi. Bu sade tahta kapı, bu kalın taş duvar ona ne kadar da yakındı! Beş yıllık tahsili boyunca, kim bilir, bu kapıyı kaç defa açıp kapatmıştı? Üniversitenin geniş, mermer merdivenlerini kaç defa inip çıkmıştı? Kaç hocanın karşısında ter döküp zorlu imtihanlardan geçmişti? Kaç defa heyecanlanmış, kaç defa üzülmüş, kaç defa sevinmişti?!. Vugar bekleyip ikinci kata, kimya bölümünün bulunduğu tarafa baktı. Hasret dolu bakışlarla vaktiyle güzide ilim adamlarının ders verdiği salonu aradı. Fakat gözleri boş döndü. Odaların ışığı söneli saatler olmuştu. Sınıfları bulup ayırt etmek çok zordu. O, derinden bir daha nefes aldı, ağır ağır 46 Vicdan Sustuğunda yoluna devam etti. Artık acelesi yoktu. Sessiz gecenin sihirli hali onu büyülemişti. Muhabbeti gönlünde birden bire coşan güzel Bakü’yü karış karış dolaşmak, yolu düşmediği, adını adresini bilmediği sokakları gururla gezmek istiyordu. Sabirbağı’nın kenarında sanki tatlı bir rüyadan uyanır gibi oldu. Ayakları yeniden yere yapıştı. Parkın içindeki derin düşüncelere dalmış şairin heykeli gibi, sokağın tam ortasında donup kaldı. O, bu şekilde nereye gidiyordu? Niçin bu kadar rahattı? Evde akşamdan beri onu sabırsızlıkla bekleyen birisi vardı. Söhrap Güneşli’nin evinden çıktıktan sonra hemen eve döneceğine, Alagöz’den İsmet’e sevinçli bir haber getireceğine söz vermişti. Ama o zamandan beri kaç saat geçti?.. Herhalde İsmet yatmamıştır. Sevdiği kızdan güzel haber işitmeyi hasretle bekleyen birisi nasıl yatabilir ki?!. Vugar’ın kalbi çarpmaya başladı. Sütkardeşinin sabırsızlığı aklına gelince çok rahatsız oldu. Her şeyden çabucak morali bozulan, en basit meseleleri büyütüp abartan, hemen küsen, günlerce konuşmayan İsmet, herhalde, bu dakikalarda sinir krizleri geçiriyordur. Onunla dalaşmazsa, kavga etmezse iyi olacaktı! Vugar heyecanlandı. Akşamdan beri kalbine sığmayan sonsuz sevinçleri bir anda uçup gitmişti… *** … Onlar 1 Mayıs sokağında Cennet adındaki yaşlı bir kadının evinde kirada kalıyorlardı. Kanlı ve belalı savaş, bütün ailelere gözyaşına felaket getirmişti. Savaşın acısını, dehşetini yaşamayan aile yoktu. Cennet Ananın yaşadığı ise ayrı bir felaketti. O, cepheye üç kişi göndermiş, hiç birisi de, maalesef, geri dönmemişti. Sesleri solukları kesilivermişti. Bir zamanlar yürüyüşünden yerin sallandığı, güçlü kuvvetli kadın şimdi bir deri kemik kalmıştı. Fakat insan her şeye 47 Vidadi Babanlı dayanabiliyordu. O, zamanla sakinleşti. Kendinde yeni bir kuvvet buldu. Acı çeken kalbinde yeni bir ümit ışığı yandı. Aldığı kara haberlere artık inanmaya başladı. Peki, nasıl inanmalıydı?! Nasıl olurdu ki üç erkekten birisi dahi geri dönmezdi?! Hayır! Böyle bir zulmü Cennet Ananın aklı almıyordu. Hiç bir şekilde Allah’ın böylesine bir zulmü ona reva göreceğine ihtimal vermiyordu. “Anlaşılan hata olmuş” diyordu. - Aynı isim ve soy adla dünyada binlerce insan var! Mutlaka hata etmişlerdir, yanlış yapmışlardır! Cennet Ana gözlerinin yaşını artık silmişti. Kocasının ve çocuklarının ölüm haberini veren resmi mektupları yılda bir kez olsun kapağı açılmayan sandığın en alt kısmına koydu, kendisini teselli etmeye çalışarak hayata tutunmaya çalıştı. Savaş bitmişti, ölenler ve kalanlar belli olmuştu. Fakat Cennet Ana ümidini, “Allah’a olan güvenini” hala yitirmemişti. Kim bilir, belki de ölmemiş, kaybolmuştur, dedi. Dünya hali, belki de, savaşta korkup, düşmandan kaçarken başka bir memlekete gitmişlerdir. Bir de bakarsınız çıkıp gelirler diye düşündü. O, bu teselliyle çok bekledi. Yaraları zamanla kabuk bağladı. Kaderiyle artık barışmıştı. Yalnızlık her geçen gün onu rahatsız etmeye, içten içe kemirmeye başlamıştı. Geceleri sessizlik basınca kulakları çınlıyordu. Artık bir iş yapmaya eli kalkmıyordu. Bir yandan yaşlılık, diğer taraftan da dertler belini bükmüştü. Evde onunla her an dertleşecek, onunla konuşacak birilerini arıyordu. Taşradan Bakü’ye okumaya gelen talebelere evini kiraya veriyordu. Yıllardır kapısı açılmayan odaları şenlenmişti. Duvarlarından, gam, keder yağan bu odalara yeniden canlılık gelmişti. Kendisine yeni aile bireyleri bulan Cennet Ana, her gecen gün daha canlandı. Böylece yalnızlık, kimsesizlik onu rahatsız etmiyordu. Kiracılarına gönülden bağlandı, her birisine anne şefkati, anne merhameti gösterdi. Artık o yeni kızları, yeni oğulları olan bir anne oldu! Aile fertleri, üç dört yılda bir değişse de Cennet Ananın ilgisi yeni gelen misafirine karşı değişmiyor, öncekiler gös48 Vicdan Sustuğunda termiş olduğu ilgi ve alakayı misliyle yeni kiracılarına da gösteriyordu. Hatta o, kiracılarının resimlerinden oluşan özel bir albüm bile yapmıştı. Evine bir misafir geldiğinde veya tanıdıklarından birisi, yolunu şaşırıp ona uğradığında Cennet Ana kalkıp albümü hemen çıkarır, sayfalarını bir bir çevirir: “Bu çocuk şimdi falan köyde öğretmenlik yapıyor. Evlendi çocukları var. Allah ona torunlar nasip etsin… Bu kız ise falan şehirde başhekimdir; çok terbiyeli, beceriklidir. Ömrü uzun, bahtı açık olsun… Bu da falan fabrikada yüksek mühendistir. Adı sık sık gazetelerde çıkıyor. Her zaman başarılı olsun, güzel haberlerini duyalım… Diğerleri de çok mahir sondaj ustasıdır. Denizin ortasından petrol çıkarıyor. Allah onları da kazadan beladan korusun! Diye eski kiracılarını dua ve muhabbetle anıyor, hepsine ayrı ayrı hayır dua ediyor. Hepsini de kendi çocukları gibi kabul ediyor. Doğrusu onlar da Cennet Anayı unutmuyorlar. Arada bir, Bakü’ye yolları düştüğünde gelip onunla görüşüyor, bayramlarda ve önemli günlerde hediye ile gönlünü alıyorlar. En azından önemli günlerde telgraf çekip kimsesiz ananın gönlünü hoş tutuyorlar. Tabiî ki, kiracıları arasında nankör çıkanlar, Cennet Ananın kadrini, kıymetini bilmeyenler de çıkmıyor değil. Fakat fedakâr Cennet Ana böylelerini bile kalbinden silmiyordu. Ara sıra şikâyet etse de hayır dualarını onlardan da esirgemiyordu. Vugar’la İsmet Cennet Ananı evinde iki yıldır oturuyorlardı. Açık yürekli, güzel huylu Cennet Ana, bu yeni aile üyelerine de çabucak alışmış ve onları yürekten sevmişti. Özellikle, onun Vugar’a karşı sevgisi daha büyük, daha derindi. Bu sevginin sebebi, Vugar’ın aşırı yumuşaklığı, cana yakın bir yetim olmasından kaynaklanıyordu. … Annesi öldüğünde Vugar henüz kundakta idi. Zavallıya bir süre eş dost sahip çıkmış, bakmıştı. Emzikli kadınlar kendi yavrularının kısmetinden kesip bu yetimi doyurmuşlardı. Biraz büyüdükten sonra büyüklerinin tavsiyesi ile onu Şahsenem adında dul bir kadının himayesine vermişlerdi. 49 Vidadi Babanlı Şahsenem’in kocası vefat etmişti. İki çocukla bir çatı altında dul kalmıştı. Son çocuğu İsmet’i daha memeden kesmemişti. Büyüklerin tavsiyesine göre, o, bu anasız zavallıya her türlü annelik şefkatini gösterecek, karşılığında da Vugar’ın babasından emeğinin karşılığını alacaktı. Fakat… Vugar annesi gibi babasını da hatırlamıyordu. Duyduğuna göre, babası orta tahsilli, çok yumuşak tabiatlı bir öğretmen imiş. Şehre çok uzak bir köyde görev yapıyormuş. Oğluyla yılda bir iki defa görüşürlermiş. Daha sonra bu seyrek görüşmeler tamamen kesilmiş. Onu askere almışlar. İlk önce Sovyet-Finlandiya savaşlarına katılmış, daha sonra da Büyük Vatan Muharebesi’nde savaşmış ve.... Ölmüş. Vugar’a kısa ömürlü, macera dolu babasından sadece: Kâğıdı sararıp solmuş bir resim ve küçük bir deftere sayfasına yazılmış baba yüreğinin hararetini dile getiren cepheden gelen mektup, kalmıştı. Cennet Ana her şeyden haberdardı. O, kiracılarının özgeçmişleriyle yakından ilgileniyor, onların anne babalarıyla ilgili bilgileri ilk günden itibaren öğreniyordu. Vugar yukarıda bahsettiğimiz kısa ve kederli özgeçmişini de ona İsmet söylemişti. Cennet Ana onun hazin hikâyesini öğrendiğinde çok üzülmüştü. Bu iki etkili his, yetimlik ve kimsesizlik, hassas merhametli kadının kederli yüreğini dağladı, sızlattı. Onun kalbinde, Vugar’a karşı, güçlü, karşılıksız bir evlat sevgisi uyanmıştı. Üstelik onun dikkatli, merhametli ana yüreği, Vugar’da kendisinin son beşiği, sevimli oğlu Ramiz’le, nasılsa, bir benzerlikte arayıp buluşmuştu. İlk zamanlar yanılıp onu birkaç defa “Ramiz” diye çağırmıştı. O zaman geceleri için için ağlamıştı. Cennet Ana yeni kiracılarını şimdi daha fazla düşünüyor ve onlara derin bir saygı duyuyordu. Her sabah erkenden kalkıp kahvaltılarını hazırlıyor, vaktinde yemeklerini pişiriyor, elbiselerini yıkayıp ütülüyor, odalarını da silip süpürüyordu. Akşam olunca Vugar ya da İsmet gittikleri yerde fazla kalıp eve biraz geç geldiklerinde, Cennet Ananın canı rahat etmiyordu. Kâh bahçeye çıkar, sokağa bakar, kâh pencereden 50 Vicdan Sustuğunda bakardı: Gözü yolda, kulağı seste kalırdı. Geciken kiracılarını kendi eliyle doyurmazsa rahat uyuyamazdı. Bu gece de kapıyı Cennet Ananın kendisi açtı. - Neredeydin, a evladım? Niçin böyle geç geldin? deyip kapının eşiğinde onu telaşla sorguya çekti. Vugar sevgiyle kolunu kadının boynuna uzattı. - Bir davete gittim, Cennet Ana. Affedersin, seni rahatsız ettim. Ananın uykusuz gözlerinde sevinç ışıltıları göründü. - Önemli değil, canım, deyip hemen yumuşadı. Niye rahatsız olayım ki?... Biraz endişelendim. Kim bilir nerede kaldı, dedim. İsmet’e sordum, bana doğru dürüst cevap vermedi. Huyunu bilmiyor musun? Birine kızdığı zaman yüzünden düşen bin parça olur, ağzından sözü kerpetenle alırsın. Yine anlayamadım, ona ne olmuş? Akşamleyin yaş odun gibi ses çıkarıyordu. Vugar gülümsedi: Demek ki çok sinirli. Allah kavgadan gürültüden korusun!....’’ - Yattı mı, yoksa hala uyanık mı? - Az önce uyanıktı. Çay götürdüm, geri verdi. Onun kalbini kim kırdı, oğlum? Vugar konuyu Cennet Anaya açmadı. Gülümseyip omzunu silkti. - Bilmiyorum, Cennet Ana. Haberim yok, dedi; fakat içten içe bir rahatsızlık hissetti. “Hayır, bu iş böyle başladı, herhalde, kavgasız da geçmeyecek. Yanına yaklaşıp, konuşup biraz gönlünü alabilseydim, fena olmazdı. Yoksa bu güzel günümü bana zehir edecek...’’ İsmet yorganı başına kadar örtüp, duvara dönüp yatmıştı. Elbiseleri toplanıp yatağının ayakucuna atılmıştı. Odaya korkarak, parmaklarının ucuna basarak giren Vugar, bu manzarayı görünce, biraz daha korktu. Düzenli olmaya özen gösteren, pantolonunu, gömleğini, kravatını her akşam ütüleyen, ceketinin ve şapkasının tozunu alan (O, üniversitenin üçüncü sınıfından beri şapka takmaya başlamıştı.) getirip her birini ayrı ayrı vestiyere asan İsmet’in bu düzensizliği onun 51 Vidadi Babanlı Vugar’a ne kadar öfkeli ve kırgın olduğunun gösteriyordu. Vugar gülerek onun yanına gitti: Alıngan arkadaşının başucunda durup yüksek sesle selam verdi. İsmet’in sesi çıkmadı. - İsmet, hey İsmet! Vugar sesini biraz daha yükseltti. - Burada yanındayım, yatıyormuş numarası yapma. Uyanık olduğunu biliyorum. Vugar gelip onun böğrüne oturdu. Omzundan tutup yavaş yavaş salladı - Yeter artık, dedi - Kocaman adamsın, insan her şeye küsmez. Kalk, sana söyleyeceklerim var. İsmet taş gibi kımıldamadan yatıyordu. - Sen, benim neden geciktiğimi biliyorsun, İsmet. - Önce öğren, günahım varsa, sonra küs. İsmet oralı bile olmadı. - Bu akşam başıma çok ilginç olaylar geldi: Profesör’den ayrıldıktan sonra Arzu’lara gitmek zorunda kaldım. Kalk, olanları sana anlatayım. - Söyleme, kendine lazım olur! İsmet’in kırgın sesi sanki yorganın altından değil de kırk arşınlık bir kuyunun dibinden gelir gibiydi. - Sana da lazım....İnat etme, kalk, dertleşelim. - Git başımdan! - Hayır, gitmeyeceğim. Nasıl kardeşsin sen, benim gelecekteki aile hayatım seni ilgilendirmiyor mu? - Onu önce kendine sor! - Sordum. Bende hiç suç yok. - Çok mu temizsin? - Dupduruyum, kaynak suyu gibi! İsmet yorganın altından sert bir şekilde fısıldadı. Kalkıp sinirli bir halde yüzükoyun uzandı. Yorganı yeniden başına çekti. Bu hareketle sütkardeşinin sesini bile duymak istemediğini anlatıyordu. Ama bu da Vugar’ı durduramadı. Şakayla İsmet’in üstüne doğru uzandı. Elini yorganın altından uzatıp, kardeşinin koltuk altını, gıdıkladı. İsmet yumuşamadı. 52 Vicdan Sustuğunda - Zaferden gelmedin ya bırak da yatalım! Deyip Vugar’ın elini öfkeyle yana doğru itti. Vugar şımarıklık yaparak, yorganı çekip onun üstünden yere bıraktı. - Evet, zaferden geldim! İstiyorsan kalk, kavga edelim. İsmet gerçekten de kavga etmek niyetindeydi. Bir kedi çevikliğiyle sıçradı, yatağının içinde dimdik oturdu. Ona sakin sakin baktı, hafiften gülümseyen Vugar’ı kin dolu bakışlarla süzdü. Yorganı halıdan alıp, kızgın yılan gibi yine fısıldandı: - Sen sarhoşsun! Vugar bu durumdan ustalıkla çıktı, ciddileşti, Alagöz’den söz açtı: - Zevkine diyecek yok, kardeşim! Sende sarraf gibi göz var. Ben o kıza daha önce hiç dikkat etmemiştim. Bu defa dikkatle baktım. Doğrusu melek gibi bir kız, seni tebrik ederim. İsmet meğerse bu kelimeleri bekliyormuş. Siniri bir anda geçiverdi. Bakışlarındaki hiddet perdesi kalktı. Kendisi de fark etmeden gülümsemeye başlamıştı. - Demek, kız hoşuna gitti, ha? - Hoşa gitmek de ne demek, çok güzel ve iyi bir kız. - Yakından mı gördün, yoksa?... - Çok yakından hem de. Gittiğimde, sofraya yeni oturmuşlardı. Beni de davet ettiler.... - Uzatma. Sadede gel! - Asıl konu bu işte, görüştük, tanıştık. - Bu kadar mı? Vugar düşündü. İsmet ondan başka şeyler söylemesini bekliyordu. İyi ki, Cennet Ana onları duyup onun yardımına yetişti. Ara kapıyı açıp ortaya laf attı. - Vugar, aç mısın? Yemeğini ısıtayım mı? İsmet Vugar’a fırsat vermedi. Yüzünü ekşitip: - Müsaade etseler de.... Bırakmaz ki, derdimizi, sıkıntılarımızı konuşalım! Diye sızlandı. 53 Vidadi Babanlı - Ne diyorsun, güzel hanım? Misafirlikten gelen insan hiç aç olur mu?!! - Niye olmasın, güzel oğlum?...Öyle misafirlikler var ki, insan ne yediğinden hoşlanır ne de içtiğinden. - Bunun misafirliği senin dediğinden değil... Kızın yanındaymış!... Anladın mı?! - Kızın yanında mı?!..Hangi kızın yanında oğlum? - Arzugilde!!...Sevgilisinde!!...Aşkının yanında!!.. Yine mi anlaşılmadı? - Anladım, oğlum, iyi anladım. Cennet Ana bir an bozuldu. İsmet’in kaba konuşmaları onun kalbini kırmıştı. Fakat üstünde durmadı. İki üç adım öne gelip, büyük bir mutlulukla Vugar’a sordu: - Peki bunu bana niye demiyorsun, a yaramaz şey? Niye benden saklıyorsun? Güzel güzel anlat bakalım, seni nasıl karşıladılar, nasıl hürmet ettiler? - Tam gönlüne göre!… Harika!.. İsmet yine Vugar’ın yerine cevap verdi. - Tamam git, rahatına bak. Bizi yalnız bırak da rahatça konuşalım. Cennet Ana hiçbir şey söylemedi. Sorusunun cevabını almadan pişman olmuş halde gitti. İsmet onun arkasından söylenerek yatağından indi, ara kapısını örttü ve sürgüyü taktı. Dönüp yatağının içinde rahat ve emin bir biçimde bağdaş kurdu, meraklı bakışlarını sabırsızlıkla Vugar’ın ağzına dikti: - Eeee, sonra? - Sonrası.... Başka bir şey yok. Cennet Ananın kalbini boşuna kırdın. - Konuyu değiştirme!... Söyle bakayım, sonra neler oldu? - Bu kadar anlattım, az mı? İsmet ona ters ters baktı. - Benden hiç söz etmedin mi? 54 Vicdan Sustuğunda - Hayır, ona fırsat olmadı. - İsmet`in kaşları çatılıp yüzünde hoşnut olmadığını belirten bir ifade belirdi. - Mektup ne oldu?.. Verdin mi onu kıza? Vidadi Babanlı 5. Bölüm *** Vugar sustu. Evden çıkarken, İsmet`in zorla onun cebine koyduğu, “Alagöz`e ulaştırırsın!” diye ısrarla hatırlattığı mektubu unutmuştu. Şimdi aklına gelebildi. Ortam gerginleşti. Güç bela gönlünü aldığı sütkardeşini bir daha küstürmemek için düşünüp kafasından bir şey uydurmak istedi. Fakat yalan konuşmayı adet edinmediğinden hiç bir şey aklına gelmedi. Ona gerçeği söylemeğe mecbur kaldı: - Doğrusu, fırsat olmadı. Gider gitmez kalabalığın içine girdim. - Bahtın açık olsun!! - İsmet başka hiç bir şey demedi. Hırsla elini salladı. Birden titremesi tutmuş hasta gibi, burnunun ucuna kadar örtünüp Vugar`a arkasını döndü. Konuşmak istese kavga etmeye her an hazırdı. - Vugar, kalkıp, kendi yatağının yanına gitti. Soyunup yatağına girdi. Misafir olduğu evde içtiği şarapların etkisinden kurtulamamıştı. Yorganı kenara attı. İnce çarşafını göğsüne kadar çekip kollarını başının altına aldı, gözlerini uzun zamandır tamir görmemiş sarı, kirli tavana dikti. Hayali bir anda kanatlanıp dar ve sıkıcı odadan çıktı. Önce Profesör Söhrap Güneşligile gitti, oradan Arzu`nun evine indi ve havalanıp hoş dilekler dünyasının engin ufuklarında uçtu, uçtu.... Çok ilgi çekicidir. İnsan kendi geleceğini düşündüğü anlarda niçin yalnızca mutlu, neşeli dakikaları arayıp bulur? Niçin?!. 55 Vugar, uyandığında güneş, pencereden onun üzerine gelmişti. Yüzünde oynaşan ılık, altın rengi ışıkların altında mesut geçen günün hadiselerini hatırladı; kendisinden geçti, mest oldu. Konuşturmasalar, belki de bir saat boyunca yerinden kıpırdamaz, dünkü tatlı hatıralardan ayrılmak istemezdi. Fakat birden nasıl olduysa, gözü İsmet`in boş yatağına takıldı. Uykusu o anda açıldı. Heyecanlandı. Korkuyla birden ayağa kalktı. Gece unutup kolundan çıkarmadığı saatine baktı. Profesörle yapacağı görüşmeye gecikiyordu. O, pantolonunu ve gömleğini aceleyle giydi. Koşup koridordaki küçük lavaboda yüzüne bir iki avuç su çarptı. Dönüp şapkasını örttü, ceketini omzuna atıp içinde her zaman lazım olacak belgelerle dolu çantasını koltuğunun altına aldı, tam kapıdan çıkarken pazardan gelen Cennet Anayla karşılaştı: - Hayırlı sabahlar, Vugar, nereye böyle? - İşim var, Cennet Ana, bir yere yetişmem gerekiyor. - Kahvaltı yapmayacak mısın? - Vaktim yok, gidip enstitünün büfesinden bir şeyler alıp yerim... - Olmaz! Cennet Ana yüzünü ekşitti. Vugar`ı göğsünden geri iteleyip, kapıyı örttü. Bu günün sabahı da var, oğlum. İnsan bilerek kendi canına kastetmez. Bir de bakarsın ki, Allah göstermesin, bir hastalık gelip kapını çalmış. Ondan sonra iyileşmek için ilaç arar durursun... Hadi çabuk kitabını defterini koy yerine. Rahatça kahvaltını yap, sonra git. Vugar işinin çok olduğunu, onu bir Profesörün beklediğini söyledi. Cennet Ana hiç birini duymadı. Onu dikkatlice süzdü, birden sakin bir eda ile gülümsedi. - Bu ne biçim surat?.. Aynada kendine baktın mı? Vugar dondu kaldı. Cennet Ana onun yüzünde ne görmüştü? Şaşkınlık içinde geri dönüp, tahtaları çoktan karar56 Vicdan Sustuğunda mış eski vestiyerin küçük aynasının önüne geçti. Aynadan ona gözleri kararmış, solgun benizli bir genç bakıyordu. - Evet, nasılmış?.. Cennet Ananın sorusundaki kınamayı Vugar hemen hissetti. Solgun yüzüne zayıf bir kızartı serpildi, konuşmadı. Ana, arkasından ona yaklaşıp, çantasını koltuğundan çekti, şapkasını başından aldı. Israrla: Git, dedi. Git bir güzel yıkan, yüzüne renk gelsin. Saçlarını da tarayıp, düzelt. O ne öyle, püskül gibi her biri başka taraftan sallanıyor?.. Eşin dostun, arkadaşın, kızların gelinlerin arasına karışıyorsun, ayıp olur. Alay ederler... Genç adamın har zaman üstüne başına önem vermesi, düzenli olması gerekir... Aklından çıkmasın, kravatını da tak. Sabah ütüleyip vestiyere asmıştım. Vugar mecburiyet karşısında yeniden yıkanıp tarandı. Üstünü başını düzeltti. Cennet Ana ise çabucak sofrayı hazırladı. Marketten yeni alıp getirdiği sıcak, beyaz ekmekten büyük bir dilim kesti, üzerine yağ ve bal sürdü. Onun üstüne de peynir koydu. Çayını da hazırladı. Vugar`ın kolundan tutup, sofraya oturttu. Ekmeğinin bitizene kadar yemesini çayını da bitirmesini bekledi. - İşte böyle! Şimdi git, Allah yardımcın olsun, başarılar dilerim! ... Enstitü Bakü`nün Karaşehir tarafında bulunuyordu. Yolu çok uzaktı. Vugar tramvayı beklemedi. Taksi durdurup, şoföre acele etmesini söyledi. Fakat şansından, çok rahat, laf anlamaz bir şoföre rastlamıştı. O ulaşması gereken yere geldiğinde, yönetim kurulu çoktan başlamıştı. Birisi kasıla kasıla konuşuyordu: - Asistan Şemsizade`nin tez konusu ayrıca ve uzun uzadıya görüşülmelidir. Onun ele alınması başka bir tarihe alınsın. 57 Vidadi Babanlı Vugar heyecanlandı. Bu kimdi? Ele alınması başka vakte ertelenmesi ne demekti. Amaçları neydi?.. Vugar birden bire içeri girmeye çekindi. Aralanmış kapıyı yavaşça açtı, konuşan adamın yüzünü görmek istiyordu. Fakat danışman hocasının sakin ve yumuşak sesi onu önledi: - Affedersiniz, Beşir Osmanoviç, sizin ne düşündüğünüzü anlamadım, niçin itiraz ediyorsunuz? Vugar’ın rahatsızlığı daha da arttı. İtiraz edenin yüzünü görmese de, Güneşli`nin konuşmasından onu hemen tanıdı. Bu, Profesör Bedirbeyli idi. Beşir Bedirbeyli`nin cevabı gecikmedi. - Burada zor, anlaşılmayacak bir konu yok. Söhrap Murğuzoviç. Asistanınızın konusu doğru seçilmemiş, o güzel bir konu değil. Ben bu meseleyi daha önce de size söylemiştim. Vugar’ın morali iyice bozuldu, canı sıkıldı. Beşir onu nedense sevmiyordu, ondan hiç hoşlanmıyordu. Sokakta veya dışarıda bir yerde karşılaştıkları zaman yanından kaşları çatık ve kibirli bir halde gelip geçer; Vugar`ın selamını isteksizce alırdı. Nedenini Vugar da bilmiyordu. Ona karşı hiçbir zaman, hiçbir yerde saygısızlık ve kabalık etmemişti. Uzun süredir sağdan soldan kulağına, Söhrap Güneşli`yle, Bedirbeyli`nin arasının açık olduğu kulağına geliyordu. Aynı soğukluğu Vugar da birkaç defa açıkça sezmişti. Toplantılarda bu iki Profesörün fikir ayrılıklarına ve tartışmalarına şahit olmuştu. Ancak Beşir Osmanoviç`in kendisine soğuk davranmasının, hatta kendisinden nefret etmesinin sebebini bilmiyordu. Güneşli`nin yumuşak sesi tekrar duyuldu: - Söyledikleriniz aklımda, sayın Profesör. Eğer yeni delilleriniz yoksa tabiî ki, ben eski sohbetleri tekrarlamayı gerekli görmüyorum. - Siz burada yalnız değilsiniz! Ve sizin şahsi fikriniz de herkes için geçerli olamaz! - Özür diliyorum, Beşir Osmanoviç, bana öyle geliyor ki, ikimizden birisi bir şeyleri karıştırıyor. Bugünkü toplantımızın sebebini ya ben doğru anlamıyorum, ya da siz. 58 Vicdan Sustuğunda *** - Hayır, Söhrap Murguzoviç! Biz birbirimizi çok güzel anlıyoruz. Siz inat ediyorsunuz. Dostlarınızın ve iş arkadaşlarınızın düşünceleriyle hesaplaşmak istemiyorsunuz. Böyle olamaz. Bu şartlarda birlikte çalışmamız mümkün değil! - Rica ederim. Lütfen ifadelerinize, dikkat edin, Beşir Osmanoviç! Ben inat etmiyorum. Kendimi kimseden yüksekte görmüyorum. Objektifliği kaybetmemek için çalışıyorum. - Peki, ben niçin çalışıyorum, sizce? - Siz... Güneşli`nin sesi kesildi. Siz, Profesör, eğer hafızam beni yanıltmıyorsa, konunun güncelliğinden ve gerekliliğinden şüphe ediyorsunuz. Aynı meselenin bundan bir yıl önce karar verilip bitirildiğini, aklınızdan çıkarıyorsunuz. Müdür de üst makamlar da bu meseleyi onayladılar. Geçmiş konuşmaları tekrarlamanın anlamı nedir? - Gerekli olduğuna inandığım için tekrarlıyorum. (Zararın neresinde dönülse kardır!) - Maksadınızı açıkça söyleyebilir misiniz? - Açıklamayı ayrıca yapacağım. Başka zaman. - Niçin sonra?... Şimdi burada, herkes buradayken konuşsanız iyi olur. - Burada genç arkadaşlar var. Onların bazı gerçekleri öğrenmesini istemiyorum. - Bizim hiç kimseden gizli saklımız yok. Lütfen konuşun! - Şimdi, siz beni açık konuşmaya mecbur ediyorsunuz, tabiî ki, söyleyeyim!... Bedirbeyli yüksek sesle boğazını temizledi, sesi hayli yükseldi. - Söhrap Murguzoviç! Siz asistanınıza ilmi manada danışmanlık yapmıyorsunuz, onu koruyor, ona sahip çıkıyorsunuz. - Mesela! - Mesela, sadece birisi bu. Asistanın kendisi katılmadığı halde, onun çalışmasını toplantıda gözü kapalı onaylamayı düşünüyorsunuz. Hani kendisi nerede! Niçin gelmedi?.. 59 Vidadi Babanlı - Herhalde, başına bir olay gelmiş olmalı... Asistanın gelip gelmesi, tartışmak için yeterli değil. - Ben onun faydası için söylüyorum, Söhrap Muğuzoviç. Doğru söze sinirlenmeniz, yersizdir. Birilerine bu şekilde uygun olmayan tavizler, özel uygulamalar pedagojik yönden uygun değildir. Pedagojik prensiplerle ters düşer. Diğer asistanları olumsuz yönde etkiler.... Özlük, üveylik meselesi ortaya çıkar. Vugar sinirlendi. Az önce korkup içeri girmeyip Güneşli`yi zor durumda bıraktığı için çok pişman oldu. Damarlarındaki kan birden öyle coştu ki kapıyı ne zaman iteleyip açtığını, toplantı odasına nasıl girdiğini dahi hatırlamadı. Kendine geldiğinde, herkesin dönüp ona hayretle ve kınayarak baktığını gördü. Utana sıkıla kapıyı örtüp en arka sıraya oturdu. Güneşli onu kınayan bakışlarla süzüp, yüzünü Bedirbeyli`ye çevirdi - Buyurun, Profesör, Şemsizade geldi! Bedirbeyli Söhrap`ın güçlü sesinde gizli bir ima hissetti. Biraz bozuldu. Sonra çenesini kibirlenerek yukarı kaldırıp sol omzunu çeke çeke konuşmaya başladı. - Geldi, çok güzel! Kendisi de duysun. Şemsizade doğru yolda değil. Geleceği olmayan, belirsiz bir işe başladı. Onu bu yoldan kurtarmalıyız. Biraz önce de söylediğim gibi zararın neresinden dönersek kardır. - Doğru değil! Güneşli inatla itiraz etti. Şemsizade çok doğru ve önemli bir çalışma yapmaktadır. Öncelikle, onun laboratuvarda yaptığı çalışmalar, meselenin lüzumsuz olmadığı, çok önemli olduğunu göstermektedir. Teknolojinin baş döndürücü gelişmesi, şehirlerde araba sayısının on kat artması benzine ihtiyacı artırmıştır. Çok geçmeden, bütün dünyada benzin sıkıntısı ortaya çıkacaktır. Birçok ülkede taşıtlar, motorla çalışan her türlü ulaşım araçları, benzin kıtlığı yüzünden çalışamaz hale gelecektir. “Yeni yakıt” tezi göz ardı edilemez, tehir edilemez. Bu mesele, yakın bir gelecekte daha ciddi bir şekilde karşımıza çıkacaktır. Böylece ilim adamalarının karşı60 Vicdan Sustuğunda sında birinci derecede çözülmesi gereken bir problem haline gelecektir. Bedirbeyli kibirli bir eda ile kendisine güvenerek konuşmaya başladı: - Bakın, siz kendiniz de, ister istemez, benim dediğime geliyorsunuz, benim haklı olduğumu tasdik ediyorsunuz. Evet, “Yeni yakıt” arayışları geleceğin meselesidir. Bilimin gelecekte çözmesi gereken bir problemdir. Biz her şeyden önce bugünün ihtiyaçlarına yönelik çalışmalar yapmalıyız. Sanayi ve tarım ekonomisinde üzerimize düşen vazifeleri yerine getirmeliyiz. Bugünü bırakıp yarının işlerini yapmaya kalkmaya hakkımız yoktur. Güneşli sakince başını sağa sola salladı, iç geçirdi. - O nasıl bir ilimdir ki sadece bu günle, önümüzdeki üç beş yılın ufak tefek para meseleleri ile sınırlanıp kalıyor, dedi. Bilimin ufukları geniş olmalıdır. İlmi çalışmalara hiçbir şekilde sınır konulmamalıdır. Yarım asır sonrasını göremeyen ilim kördür. İlim adamaları da idraksiz ve ufuksuzdur! Bedirbeyli sinirlendi omuzlarını silkti. Söhrap`ın üstü örtülü iğnelemesine kaba bir şekilde cevap verdi: - Yarım asır ileri gitmek fanteziden başka bir şey değildir. Aç tavuğun rüyasında darı görmesinden başka bir şey değildir!... Bu durum aynı zamanda toplumumuzun ilerlemesi, çağdaş gelişmeler için bir ilim adamı olarak topluma olan borcumuzu ödemekten kaçmak demektir. Doğrusu söylemek gerekirse bu durum siyasi sabotaj anlamına gelir! Toplumu bile bile yanlış yollara sevk etmek demektir. Sovyetler Birliği`nin bilimsel çalışmalarını, insancıl istikametinden, halka hizmet arzusundan saptırmak, uzaklaştırmak demektir. Bu tür fanteziler bize çok zarar vermiştir. Yirmili ve otuzlu yıllar, kırkların bize verdiği dersler yeterlidir! - Siyasi suçların hepsini toplayın bir kenara koyun, Beşir Osmanoviç. Tehdit ve korku zamanı geçti artık, bu usul eskiyeli yıllar oldu. O korkularla artık hiç kimseyi korkutup sindiremezsiniz. Cesaretsizlik devri bitti. Mevzu ile ilgili gerçek 61 Vidadi Babanlı sözleriniz varsa, buyurun, dinliyoruz. Eğer yoksa esassız inatlaşmalarla vakit kaybetmeye değmez. - Hayır, bu hiç de boş anlamsız inatlaşma değil. Çok ciddi delillere dayanan ve ispatı olan bir itirazdır. - Sizi dinliyoruz. Delil ve ispatlarınızı memnuniyetle duymak isteriz. - Herşeyi bir tarafa bırakıp sadece bir tek hakikati göz önüne getirmek istiyorum: Her bir ilim, elbette, Sovyet ilminden bahsediyorum, halkın, refahının iyileşmesine, üretiminin yükselmesine, sosyalizmin gelişmesine hizmet etmelidir. Çağdaşlık hissini her zaman, her şeyde korumak gerekir. Yirmi otuz yıl sonrasının “derdini” çekmek olsa olsa kendini kandırmaktır. İlmi tuzaktır ve maceradır!.. -Yanlış bir düşüncedir!, Güneşli, üyeyi sabırlı bir şekilde yalanladı. Bugünün istekleri çerçevesinde sıkışıp kalmak, gelecekti önemli işlerden kendini soyutlamak yetersizlik ve her şeye boyun eğmek demektir. Hayata, gelişmelere ayak uyduramamaktır. Biz ilmimizi ileri götürmek, zamanın önüne geçmek için yukarılardan bir yerden sipariş beklememeliyiz. Geleceğin problemlerini önceden görüp ona göre çalışmalıyız. - Biz olmadan da gelecek için kaygılananlar vardır. Onunla daha büyük ilim adamları ve merkezler ilgileniyor. Endişeye düşüp rahatsız olmaya gerek yok. Güneşli bir müddet konuşmadı. Karşısında kibirli bir biçimde oturan Beşir Bedirbeyli`ye sakin, aynı zamanda teessüf dolu bakışlarla baktı. Yetmiş yaşındaki ilim adamının çocukça gururuna, basit düşüncelerine acıdı. “Bunun kaşları da ağardı, ama aklı başına gelmedi.” diye hüzünle düşünüp başını çevirdi. Jürideki diğer üyelere şöyle bir baktı. Hepsi dalgın ve suskundu. Gözlerini bile kırpmadan arka sıralardan bakan asistanların bakışlarında tuhaf bir his vardı. Güneşli, nefes alıp, münakaşaya son vermeye çalıştı. - Gelecek için herkes kendi çapında endişe duymalıdır. İnsanlara bel bağlayıp rahat hareket etmek zararımıza olur. Bedirbeyli ince çenesini uzattı. Konuşmaya başladı: 62 Vicdan Sustuğunda - Şu anda genç bir çocuktan, tecrübesiz bir asistandan bahsediyoruz! Benim fikrimce, onu gücünün yetmeyeceği bir meseleye sevk etmek ilim çevrelerini de o genci de aldatmak demektir. Biz gençliğe daha değişik görevler vazifeler yüklemeliyiz. Onları kendi şöhretimiz, menfaatimiz için kurban etmemeliyiz. - Ben bu fikri kabul etmiyorum! - Güneşli ayağa kalktı, yumuşak sesini resmileştirdi. Gençleri doğru yönlendirmek bizim esas görevlerimizden biri ve en önemlisidir. Çünkü biz, bizi layıkıyla temsil edecek yerimizi dolduracak gençler yetiştirmeliyiz. Kimyanın gelecekte ilerlemesi onların sorumluluğunda olacaktır. Bırakın şimdiden zor görevlerin altına girsin güçlensinler. - Bal bal demekle ağzı tatlanmaz, Söhrap Murguzoviç! Unutmayın ki, bu sıradan bitirme çalışması değil, tezdir. Parti ve hükümet bizden, tezlerin savunulduktan sonra, enstitülerin ilmi araştırma müesseselerinin arşivlerinin raflarında tozlanarak yatıp kalmasını istemiyor. Devlete ve topluma faydalı olmasını talep ediyor. Bu isteğe kulak vermek, ona riayet etmek bizim en kutsal vazifemizdir. Bu görev Sovyet ilim adamlarının en şerefli vazifesidir! - Kendisini gerçek ilim adamı, namuslu vatandaş, olarak gören her bireyin vazifesi vardır, Beşir Osmanoviç. O da vicdanını susturmamak, yenilikleri görebilmek ve onu layıkıyla değerlendirmeyi bilmektir! Ben Şemsizade`nin çalışmasını enstitümüzün önemli başarılarından biri, belki de en önemlisi olarak görüyorum. Onu çağdaş kimyanın çok önemli bir keşfi olarak kabul ediyorum. - Böyle şatafatla, güzel övgülerdense, insan diliyle, herkesin anlayacağı şekilde, lütfen açıklayın da görelim bu “dünya değerindeki keşfin”, “geleceğin önemli başarısının” mahiyeti nedir? Nelerdir onu nadir kılan, göklere çıkaran? - Şemsizade`nin üzerinde çalıştığı “yeni motor yakıtı”nın anlamı oldukça büyüktür, Beşir Osmanoviç! Onun değeri sadece petrolden ve benzinden doğan ihtiyacı azaltmakla, motorların, arabaların hareket veren parçaların ömrünü iki kat 63 Vidadi Babanlı uzatmakla bitmiyor. Bu keşfin en önemli yönlerinden birisi de bazı çevreyle ilgili konuların halledilmesinde bize yardımcı olması, hayatımızı bir miktar da olsa kolaylaştırmasıdır. Büyük şehirlerdeki otomobillerin baş döndürücü surette atması, insanlara gaz ve benzin kokusundan nefes aldırmamaktadır. Böyle devam ederse, yakın bir zamanda dünya yeni bir felaketle karşı karşıya kalacaktır. Atmosferde oksijen azlığı başlayacak. Biyosfer bozulacaktır. İnsanlar temiz havaya hasret kalacak, sıkıntı çekecekler, çeşit çeşit hastalıklar ortaya çıkacaktır... Güneşli nefesini topladı. Biraz ara verip, temkinli bir şekilde devam etti. - Hürmetli meslektaşlar, kıymetli Beşir Osmanoviç, siz benden işin mahiyetini anlaşılır bir dille açıklamamı istediniz. İşte, bu tezin mahiyeti bunlardır! İnsanlığın başına gelen ekolojik belaya karşı vaktinde tedbir almak için, sizin beğenmediğiniz, kişisel şüphelerle yaklaştığınız, Şemsizade`nin keşfi, çok önemli bir rol oynayacaktır. Devlete, cemiyetimize faydası ise milyonlarla değil, birçok milyar manatlarla ölçülecektir. Evet, nasıl, açıklamam, sizi tatmin etti mi? İkna oldunuz mu? Beşir Bedirbeyli yutkundu. Anlaşılan, başka kusur bulmayıp, alay etme yolunu seçmişti. İnce çenesini iki üç defa uzatıp çekerek yapmacık bir biçimde gülümsedi. - Sözle ikna etmek kolaydır, bunun için özel bir kabiliyet gerekmez. Şimdilik, bakalım, “Kalbur sudan ne alacak” ortaya ne çıkacak? Her bağrına vuran Köroğlu olmuyor! Dedi dikkat çekici bir şekilde ayağa kalktı, toplantı salonunu terk etti. 6. Bölüm Arkadan ince, tatlı bir ses duyuldu: - Nedir bu acele, Şemsizade? Nereye gidiyorsun?! Vugar ister istemez durdu. Şaşırarak sese doğru döndü. Ondan bir kat yukarıda merdivenin korkuluklarına dirseklerini dayamış, eni boyuna eşit, kısa boylu bir adam duruyordu. 64 Vicdan Sustuğunda Kabarık göz çukurlarının derinliklerinde ışıldayan küçük, keskin ışıltılı gözlerini yukarıdan aşağıya Vugar`a dikmişti. O, enstitünün en önemli araştırmacılarından Ziya Leleyev`di. Ziya Leleyev`e enstitüde çalışanların çoğu haset ediyorlardı; cimrilik derecesinde ona gıpta ediyorlardı. Elbette, onun olağanüstü yeteneğine, yüksek ilmi kabiliyetine değil, bahtının açık olmasına, her zaman dört ayağı üzerine düşmesine hayrandılar. Hatta bazıları, çok yanıp yakılıyorlardı. Fakat ne yaparsın ki, annesi onu kadir gecesinde doğurmuştu. Hiç bir zaman, hiç bir şeyden sıkıtı çekmemişti. Hangi işe el attıysa başarılı olmuştu. Özellikle de kadın yönünden çok şanslıydı. Nasıl derler, turnayı gözünden vurmuştu. Şehrin en güzel, en seçkin, en akıllı kızlarından birini sevmiş onunla evlenmişti. Leleyev canı istediği zaman Şule`nin koluna girip, akşam yürüyüşüne çıktığında, gelip geçtikleri sokaklarda, park ve caddelerde herkes onları seyrederdi. Bu boylu poslu, güzel endamlı genç kadının nadir güzelliği sadece kadın düşkünü insanları değil, aynı yaştaki kadınları, hatta göze çarpan, yeni yetme kızları da kendine hayran bırakıyordu. Genç ve bekâr oğlanların ise morali bozulurdu. Şule’yi Ziya Leleyev’le gördüklerinde, sinirden küplere biniyor, tepelerinden duman çıkıyordu. Kusursuz güzelin taze çileğe benzeyen yüzüne, narin karakaşlar altındaki gizli utangaç bakışlara, mahmur gözlerine, güzel boyuna posuna, güzel ayaklarına hayran hayran bakıp içten içe eriyorlardı. Elleri hiçbir şeye varmıyor, kendi kendilerine, “müstesna güzel yanında, müstesna çirkin”, yahut da “Armudun iyisini ayı yer.” deyip en incitici sözlerle Ziya Leleyev’e açıktan açığa sataşmak suretiyle içlerindeki kıskançlığı, bir nebze de olsa, söndürüyorlardı. Leleyev, şüphesiz, bu sözlerin hepsini işitiyor, ama kılı bile kıpırdamıyordu. Güzel zevcesine dikilmiş olan aç gözlü, müptela bakışları da görüyor, kalplerdeki arzuları da zorlanmadan hissediyordu. Fakat oralı olmuyor, hiçbir şekilde sinirlenip rahatsızlık hissettirmiyordu. Aksine, gurur ve kibirle gülümseyip, Şule’nin kolundan daha kuvvetli tutuyor, kendini gererek daha da kibirlenerek yürüyordu. Bununla birlikte ona sata65 Vidadi Babanlı şanlara, kısmetine gıpta edenlere: “yanın, yakılın! İş insanın güzelliğinde değil, kaderinde, kabiliyetindedir.” diyordu. Ziya’nın Şule ile evlenmesi konusunda çeşitli dedikodular dolaşıyordu. Bazıları Şule’nin, Ziya tarafından zorla kaçırıldığını, bu edebli kızın namusunun kirlenmesinden sonra mecbur kalıp, onunla evlendiğini, kötü kaderine razı olduğunu söylüyorlardı. Bazıları ise ortada çok miktarda altın, para ve elbise olduğunu iddia ediyordu. Leleyevler çok zengin insanlardır. Ziya’nın ailesi, kızın kendisinin de ailesinin de gözlerini altın ve mücevherlerle kamaştırıp, onları büyük miktarda başlık vererek kandırmışlar. Bu söylenenlerin her ikisi de, şüphesiz ki, akla mantığa uygundu. Fakat gerçek bu şekilde değildi. Ziya, hanımı tarafından Profesör Söhrap Güneşli’nin yakın akrabası idi. Şule Merhamet Hanım’ın öz bacısının kızıydı, çocukluktan beri onun himayesinde büyümüştü, Şule’nin babası savaşa gidip geri dönmediği için, Merhamet, çocuğu çok olan bacısına yardım maksadıyla kızı yanına almıştı. Değerli hala ona çok yakın ilgi göstermiş, onu öz çocuklarından ayırmamıştı, okutup yüksek tahsil almasına yardımcı olmuştu. İlgisini yeğeninden hiçbir zaman esirgememişti. Yeğeninin nail olduğu en son “mutluluk”’a da Merhamet Hanım vesile olmuştu. Ziya, bir yolunu bulup Merhamet Hanım’ın nasıl sempatisini kazanıp onu ustalıkla kendi tarafına çektiğini ikisinden başka bilen yoktu. Kadın binbir oyun ve hileyle Şule’nin de bacısının da kalbini çelmişti. Sevimsiz Ziya Leleyev’i, düğümü hiçbir zaman açılmayacak bir tasma gibi, bu güzelin ince, zarif boynuna geçirtmişti. Leleyev çok kurnaz işini bilen, her şeyde menfaati düşünen bir insandı. O, akla gelmeyen hilelerle Şule ile evlendikten sonra, ilim dünyasında da kendine sağlam bir yer edinmişti. Saygıdeğer, itibarı olan, bir ilim adamıyla akrabalık kurması birçok yerde onun işini kolaylaştırdı. Çok kısa sürede akademik kariyer yapmış, bölümde en önemli araştırmacı olmuştu. Hatta üniversitenin kimya bölümünde de ders verip 66 Vicdan Sustuğunda doçentliği de kazanmıştı. Velhasıl, hanımının kuvvetli halası sayesinde bir eli, yağda bir eli baldaydı. Vugar onu üniversiteden, talebelik yıllarından beri tanıyordu. Teneffüslerde öğretim elamanları odasından çıkıp koridorlarda eli arkasında, büyüklenerek gezen, hiç kimseyle arkadaşlık etmeyen, hiç kimseyle selamlaşmayan, bu kibirli, küçük dağları ben yarattım edasında olan adamı talebeler de sevmezdi. Onun hakkında çeşitli şakalar uydurup, alay ederlerdi. Açıkgözlerden biri Leleyev’in hiç kimsenin bilmediği bir sırrını da öğrenmişti. Ziya, Şule Hanım için yanıp tutuştuğu dönemlerde “şairlik” hayallerine kapıldığını herkes tarafından biliniyordu. Bu dönemde bir hayli şiir karalamıştı. Şiirlerinden birini önemli gazetelerin birinde Ziya Bariz takma adıyla yayımlatmıştı. “Kızlar” başlıklı bu şiir Ziya’nın basın dünyasına hem girişi, hem de ayrılışı olmuştu. Bariz takma adlı “şair” gazete ve dergi sayfalarında bir daha görünmemişti. Leleyev’in bu gizli sırrını öğrenen talebe arşivleri karıştırarak bu şiiri bulmuştu. Kopyasını çekip, ertesi gün sınıfta yüksek sesle okumaya başlamış. Tamamı üç kıtadan oluşan şiir, daha sonra ustalıkla değiştirilip, yazarının aleyhine çevrilmişti. “Kızlar” redifi ise “kazlar” la değiştirilmişti. Şiirin son kıtası şöyleydi: “Bariz’in sizsiniz hem demi, yari, Sizde muhkem olur dostluk ilgarı2. Misgal beyninizden pay verin bari, İlmin piyadesi Ziya’ya, gazlar!” Şiir hemen ezberlenip bütün öğrenciler arasında yayılmıştı. Onun buraya yazdığımız kıtasını ezbere bilenler hiç de az değildir. İş arkadaşlarının birçoğu aynı gün Leleyev’e şaka yapmak için Ziya Bariz demeye başladılar. Söhrap Güneşli’nin kendisi de aile içinde ona çoğu zaman bu lakapla seslenirdi. 2 İlgar: vefa 67 Vidadi Babanlı Ziya Leleyev’i Vugar da sevmiyordu. Onunla yüz yüze geldiğinde nedense, ondan tiksiniyordu. O, şimdi de aynı şeyi hissetti. Leleyev’e cevap vermedi, yoluna devam etmek istedi. Ziya hızla sıçrayıp, indi ve Vugar’ı yakaladı. Hiç bir sebep yokken bayağılıkla mırıldanarak: - He, he, he.... Laf aramızda, arkadaş Şemsizade, çok şanslı çocuksunuz!- deyip samimiyetle Vugar’ın koluna girdi. Kirpikleri birbirine yapışınca gözlerini kıstı. - Doğrusu, ben sizin uğurlu, başarılı sonunuza imreniyorum. Niçin gizledim, biraz kıskançlığım tutmuştu. İnsanda böyle şans, böyle hoş kader, vallahi, görülmemiş bir şey!. Vugar’ın zaten morali bozuktu. Ziya’nın hoş olmayan gülüşü ve sözleri onun sinirlerini iyice bozmuştu. Yüzünü ekşitip kolunu çekti. Ziya alındı: - Bu ne saygısızlık bana karşı? Samimiyetime inanmıyor musunuz yoksa?! Ne kadar ilginç bir adamsınız?! O, kırıldığını açıkça hissettirmek için Vugar’dan ayrıldı. Merdivenlerin korkuluğundan tuttu. Şişman, kısa bacakları basamaklara yetişmediği için, orman güvercini gibi, atlaya atlaya ikinci katın eşiğine kadar indi. Burada durup Vugar’ı bekledi. Ve yine sırıtarak kırıştı: - Evladım, niçin kaşlarını bu kadar çattın! Dedi. Niçin kaygılanıyorsunuz?.... Şimdi sizin keyfinize diyecek olmamalı. Bu kadar övmeden sonra yine de asık surat olmak da neyin nesi? Doğrusu çok garip bir adamsınız! Vugar, sözlerine önem vermedi, kayıtsızca onun yanından gitmeye çalıştı. Fakat bu mümkün olmadı. Ziya eşiğin tam ortasında durup kütük gibi yolunu kesmişti. - Biliyorum, arkadaşım, biliyorum, alçak gönüllülük ediyorsunuz. Ama boş yere. Ben yabancı değilim. Söhrap dadaşın sevdiği adam, benim de gözümün nurudur. Evet, işittiniz değil mi!.... Gördünüz adam sizi nasıl övdü?!... Vallahi, hiç bir baba öz evladı hakkında o şekilde konuşmazdı. Kalkıp bu şe68 Vicdan Sustuğunda kilde savunmazdı. Her kelimesinden açıkça belli oluyordu ki adamın size sevgisi çok büyük. Profesör Güneşli gibi büyük bir bilim adamının teveccühünü kazanmak herkese nasip olmaz. Bu büyük bir bahtiyarlıktır. Sizi can u gönülden tebrik ediyorum. Vugar, elinden kurtulmak için dilinin ucuyla teşekkür etti. Leleyev sülük gibi yapıştı, onu bırakmadı. Sol kaşını oynatarak: - Aklınıza başka bir şey gelmesin, deyip aceleye ilave etti: - Bunları ben, Güneşli akrabam, bana saygısını, hürmetini esirgemeyen birisi olduğu için söylemiyorum. Allah’a şükür, sizden de hiç bir beklentim yok. Siz kendi halinde bir asistansınız, bense o yolları çoktan geçtim... Velhasıl, kaç yıldır Bakü’de yaşıyorsunuz, Profesör Güneşli’nin hiç kimseye kötülük ettiğini duydunuz mu? Elbette, hayır! Çünkü adamın kalbi çok temiz. O kadar temizdir ki deniz kir götürür de, onun yüreği götürmez. Beğendiği bir iş, bir buluş olduğu zaman, herkesten önce o ayağa kalkar, öne çıkar; elinden gelen yardımı, iyiliği hiç kimseden esirgemez.... Bunun yanında, Güneşli’den başka ilim adamlarımız da var, hangisi onun kadar genç nesil için yanıp tutuşuyor? Hiç birisi! Hepsi de kendi başının derdinde... Az önce kibirli kibirli konuşan Beşir Bedirbeyli’yi düşünün. Sizin yaşınızdan fazla onun Profesörlük stajı var. Azerbaycan’da kimya sahasında ilk önce o Profesör unvanını almış. Fakat kime faydası var? Hiç kimseye! Kimin elinden tutmuş? Hiç kimsenin! Bilime getirdiği yenilikler nelerdir? Hiç bir şey!... İddiası? Dünyalar kadar? He, he, he... İyi aklıma geldi. Sizin arkadaşlar ona nasıl isim takmışlardı?... Profesör “bebe” Çok güzel yakışır, vallahi. Gerçekten de o şekilde, bebek gibi. İlim dünyasında onun anlaması, bir bebeğin anlamasından fazla değil. “Sizin iddianız da az değil. Kör körle alay etmese bağrı patlarmış...” Vugar bu sözleri Ziya’ya söylemekten kendisini zor aldı. Leleyev’in konuşması bitmedi: 69 Vidadi Babanlı - Dikkat ettiniz mi nasıl hararetli konuşuyordu. Size demediği kalmadı?! Bu da yaşına, adına, mevkiine hürmet ettiğiniz yaşlı başlı ilim adamı!... Konuşmasında zerre kadar tutarlılık yoktu. Lakin başımızı boş yere ağrıtmayın, anlamsız bir mesele, içinden hiç bir şey çıkmayacak... O, niçin böyle haddinden fazla hassasiyet gösteriyor, biliyor musunuz?.... Çünkü o herkesi kıskanıyor. Bilim dünyasına asıl yetenekli insanların gelmesini istemiyor. Kendi yerinden, mevkiinden korkuyor. Benim gibi, sizin gibi gençlerin bir gün kendisini zor durumda bırakacağından ürküyor. Gençlerin bir gün “bebe”nin işe yaramaz olduğunu ispatlamasından korkuyor. Zaten bilgisi de, bilime yaptığı katkı da sıfırdır... Vugar, Leleyev’in bu uzun, şikâyetlerle dolu konuşmasına ilk defa gülümseyerek karşılık verdi. O, kırk yaşını aşmış, saçı sakalı ağarmaya başlamıştı. Ziya Bariz’in kendisini genç olarak görmesine de şaşırmıştı. Leleyev ise onun yumuşak tebessümüne başka anlam vermişti. - Hayır, gülmeyin! Dedi ciddileşti. O suratsız sizin düşündüğünüz kadar akılsız bir adam değil. Kendisi neye sahip olduğunu çok iyi bilir. Çok kurnazdır. Az önce orada, toplantıda yaptığı çıkışla, sadece size mi hile yaptığını zannediyorsunuz?... Hayır, arkadaşım! O, bir okla iki kuşu birden nişan alıyordu. Sizin araştırmanıza şüphe uyandırmakla danışmanınızı da lekelemeye çalışıyordu... Söhrap hocayı görmek istemiyorum. Her zaman onun ayağını kaydırmaya uğraşır, akşama kadar köşede bucakta gizli gizli onun lafını eder, arkasından çekiştirir. Niçin Söhrap Güneyli’yi herkes seviyor, onu sevmiyor. Niçin Söhrap Güneşli’nin her yıl bir fabrikası açılıyor, da onun açılmıyor, neden Söhrap Güneşli akademiye üye seçiliyor, o, seçilmiyor. Niçin Söhrap Güneşli’nin icatları mükâfata layık görülüyor da onunki görülmüyor. O, Güneşli’in tırnağı bile olmaz. Onun eserlerini üst üste koysan onun ağırlığı kadar olur. Her icadı insanlara fayda sağlıyor. Gece gündüz sürekli çalışıyor. İlim uğruna kendisini feda etmiş. Mademki beceriklisin, kabiliyetin var buyur sen de hünerlerini göster. Senin elini kolunu bağlayan mı var?.. Velhasıl, 70 Vicdan Sustuğunda kardeş başını eğ, rahatça işini yap. İşte bu “bebe”bir dönem benim de peşime düşmüştü. Güneşli’nin acısını benden çıkarmak istemişti. Elinden hiçbir şey gelmedi, kötülüğü yanına kaldı. Savunmamı da yaptım, gelmem gereken makama da geldim. İnsanlar bana, siz de görüyorsunuz, ondan çok saygı duyuyorlar. Sözü geçen, hatırı sayılır üç dört kimyacı varsa onlardan birisi de benim. Leleyev, sözünü tamamlayamadı. Göğsünü dövmeye başladı, kibirlendi. Sonra da ona sen diye hitap etmeye başladı. - Moralini bozma. Söhrap’ın canı sağ olsun. O, her ikimizin de arkasındadır. Canı sağ olduğu müddetçe hiçbir köpek oğlu bize “Gözünün üstünde kaşın var.” diyemez. Güzel bir söz vardır: Dağ dağa dayansa, kalesi kudretten olur. O bize destektir, bizim için o sığınılacak bir limandır. Bunları kendine sıkıntı yapma. Yüce dağlara kar da yağar dolu da. Bunları sana söylememdeki maksat dostunu düşmanını iyi tanıman içindir. Bizim bu tür ilim adamlarının “bebeler”in çok olduğu yerde sadece bilgi ve istidada güvenmenin saflık olduğunu aklından çıkarmayasın. Her şeyden önce insana sahip çıkacak, destekleyecek birisi lazımdır. Destekçi, destekçi, yine de destekçi!... Artık birinci kata gelmişlerdi. Leleyev elini şakaklarına götürdü, Vugar’a asker selamı vererek vedalaştı. Hemen oracıkta yan tarafa dönüp uzaklaştı. Beş altı adım gittikten sonra aceleyle geri döndü. - Selam! Selam! Diyerek Vugar’ı tekrar yakaladı. - Esas meseleyi az daha unutacaktım. Sana çok önemli bir haber vermek istiyorum… Aslında bu tür güzel haberleri bahşiş almadan söylemek doğru değil; ama sen artık bizden birisi olduğun için sana söylüyorum. Tabiî ki zamanı geldiğinde borcunu ödersin. Leleyev, kıs kıs güldü. Yoğun boynunu tamamen gizleten etli omuzları, ipli terazinin kefeleri gibi aşağı yukarı inip çıktı. - Sen bizim Merhamet Hanım’ın da çok hoşuna gitmişsin. Hanım’ın gönlüne girmişsin. Dünden beri ismin dilinden 71 Vidadi Babanlı düşmüyor. He, he, he… Daha ne istiyorsun yavrucuğum, işlerin her yönden iyi gidiyor. Leleyev, Vugar’a göz kırptı. Kurnazca güldü, tekrar vedalaştı. - Selam! *** Ziya’nın dokunaklı, imalı sözleri, sık sık ona ilişmesi, yaltaklanması hiç de sebepsiz değildi. İnadından akı ve karayı ayıramayan, hiç kimseyi özellikle de Vugar gibi ağzı süt kokanları kale almayan Leleyev’ın başına taş mı düştü, ne oldu böyle? Nasıl gururunu ayaklar altına aldı? Onun bu sevecenliğine, kanatlarını yere sermesine sebep olan hadise ne idi? Vugar, bir hayli düşündü. Fakat beynini kurcalayan sorulara cevap bulmak için kendisini yormadı. Aslında buna vakti de yoktu. Savunma sırasında yaşadıkları moralini çok bozmuştu. Bütün bunlar çok zorlu günlerin habercisiydi. Bunlar bir nevi güç denemesinden ibaretti. Yarın çalışma neticelenince tartışmaların, münakaşaların artacağı, ortamın gerginleşeceği muhakkaktı. Beşir Bedirbeyli’nin taraftarı da artacaktır. Kim bilir daha onun yüzüne karşı daha nice ithamlar, suçlamalar söylenecektir?! O, enstitüde daha fazla kalmadı, dışarı çıktı. Kalbi sıkışmıştı. Sabah kalktığında kalbinde ayrı bir sıkıntı vardı: “Kim bilir dün benden sonra Arzu’nun anne ve babası hakkımda ne konuştu?... İnşallah sarhoş olup o toplantıda bir hata etmemişimdir? Hoşa gelmeyen bir şey yapmamışımdır inşallah!” Rahatsızlığı gittikçe daha arttı. Hemen Arzu’ya telefon edip zihindeki sorulara cevap bulmak istedi. Saatine bakınca bu düşüncesinden vazgeçti. Arzu üniversiteden dönmemiş olabilirdi. Çaresiz kalıp telefon meselesini akşama bıraktı. Vakit kaybetmeden üniversite kütüphanesine gitmeye karar verdi. Baştan işini sağlama almalı, ciddi çalışmalı, beklenilen hücumları göğüsleyebilmeli idi. Hem de geçen gün arşive birkaç kitap sipariş etmişti. Muhtemelen bu kitaplar hazır72 Vicdan Sustuğunda lanmıştır. Onlardan bugün faydalanmazda tekrar arşive kaldıracaklardı. Vugar vakit kaybetmeden şehre yöneldi. Monolitin yanına ulaştığında hoş bir sürprizle karşılaştı. Orada sevgilisini gördü. - Arzu! Kız konuşmadı. Gülmekten kendinden geçti. Dudakları birbirine geçmiş, titriyor; beyaz ipek bluzunun altında zayıf omuzları üşümüş gibi durmadan titriyordu: - Sana ne oldu, Arzu? Niçin gülüyorsun? Arzu gülüşünü güç bela kesip: - Merhaba, Vugar! Dedi ve birden kıs kıs güldü. - Sana gülüyorum, sevgilim! Uzaktan seni izliyorum. Sanki ayakta uyuyordun, uyurgezer gibiydin. Gah gidiyor gah geliyordun… Ne düşünüyordun? Vugar çok şaşırmıştı. Arzu’yla karşılaşmasına çok şaşırmıştı. Cevap vermek için hazırlandı: - Nereye gidiyorsun? - Gitmiyorum, geliyorum! Arzu yine kıs kıs güldü. Şimdi de Vugar’ın şaşkınlığına gülüyordu. - Üniversiteden geliyorum, koltuğumun altındaki kitap ve defteri görmüyor musun? - Görüyorum… Vugar yavaş yavaş konuşmaya başladı. Peki, niçin bu tarafa doğru geliyorsun, eviniz bu tarafta değil ki. -Seni görmek için! - Beni görmek için mi? Vugar kıza aptal aptal anlaşılmaz bir ifade ile baktı. - İnanmıyor musun? Arzu yumuşak bakışlarını Vugar’ın parlayan gözlerinin içine dikti. Vugar bu keskin bakışlara daha fazla dayanamadı. Arzu’nun ellerini avucunun içine aldı, teslim işareti olarak tebessüm etti. - Delilin ne? Buna inanmalı mıyım? Arzu ciddileşti: 73 Vidadi Babanlı - Yemin ederim, doğru söylüyorum, şaka yapmıyorum. Dersten çıkıp eve gidince birden kalbim sıkıştı. Sen aklıma geldin. Sanki birisi çabuk ol, geri dön, Vugar karşına çıkacak dedi… Nedense bugün seni görmek geldi içimden. - Ben de öyle, Arzu. Biraz önce evinize telefon edip seni sormak istiyordum. Sonra eve henüz dönmemiş olacağını düşündüm. Arzu işittiklerine çok memnun oldu, gülümsedi. Vugar Arzu’nun gittiği istikamete döndü. Bir hayli sakin bir şekilde yere baktılar. Sonra Vugar düşünceli bir eda ile konuşmaya başladı: - Dün ben ayrıldıktan sonra evinizde ne konuştunuz, Arzu? Annen baban benim hakkımda ne dedi? - Bilmiyorum, mutlaka bir şey demeli miydiler? - Ben de bilmiyorum. Vugar duygularını ifade etmede zorlandı. Boğazı kurudu, yutkundu. - Dün içki bana tesir etti, belki uygun olmayan bir şey yapmışımdır. Arzu’nun dudakları hafif gülümsemeden yine kıpırdadı. Fakat kendisini hemen toparlayıp suni bir keder takındı. Yavaş yavaş: - Vugar aklıma nereden getirdin, dedi. Dün senin yerine ben utandım. Öyle sarhoştun ki oturup kalkmayı bilmiyordun. Deli gibi sağa sola yalpalıyordun. Ağzına geleni söylüyordun. Annem babam neyse, onlar bizimkiler, misafirlerin yanında ben utandım. - Gerçekten mi? Vugar’ın beti benzi attı. Gerçek mi söylüyorsun? - Evet, doğru söylüyorum. Utancımdan yerin dibine girdim. Vugar pişmanlık hissiyle başını aşağıya eğdi. Yanakları kızardı. Aradan bir dakika geçmeden avucunun içinde Arzu’nun ellerinin titrediğini hissetti. Ayağa kalkıp kızın yüzüne baktı. Arzu yine kahkaha attı. 74 Vicdan Sustuğunda Vugar meseleyi anlamıştı. Arzu bunları uydurmuştu. Sevinçle dedi: - Seni gidi yalancı! - Yalancı sendin! Arzu nazlandı. - Niçin ben? Asıl sensin! - Hayır sensin! - Peki, o zaman her ikimiz de. - Olsun! Onlar çocuk gibi şakalaştılar. Önceki akşam görüştükleri yerden, Nizami müzesinin köşesindeki saatin altından geçip yine denize doğru yürümeye başladılar. Sanki konuşacakları tamamen bitmişti. Bir daha hiç konuşmadılar. Sık sık dönüp birbirlerine bakışıp göz göze geldiler. 7. Bölüm - Buyur, kayıp çocuk, buyur! Odanın kapısını büyük bir tereddütle aralayan Vugar, Profesör Güneşli’nin sözlerine hayret etti. Önünde bir yığın kâğıt olan ve dikkatini bir an bile bu kâğıtlardan ayırmadan düzeltme ve tashih yapan Profesör, Vugar’ı nasıl görmüştü? Kapıyı açanın başkası değil de o olduğunu nasıl bilmişti?... Vugar, kulağına bir ses geldiğini sandı. Profesörü rahatsız etmemek için sessizce geri dönmek istedi. Güneşli çalışmasına devam ederek sesini yükseltti: - Buraya gel, kapıyı açık bırakma! Rüzgâr şimdi kâğıtları dağıtacak. Pencere açık. Vugar, kapıyı örttü. Yavaş yavaş öne doğru geldi. Adımları gibi, dudakları çok yavaş hareket ediyordu: - Günaydın, hocam! - Günaydın, hoş geldin! Profesör okuduğu sayfayı acele etmeden bitirdi, düzensiz bir şeyler yazdı. Sayfayı çevirip ince gözlüğünü çıkardı. Kale75 Vidadi Babanlı mi kâğıt yığınının üstüne attı. Masadan yorgun argın kalkıp karşı taraftaki divana oturdu, bacak bacak üstüne attı. - Yüzünü görelim, kaçak oğlan. Kaç gündür nerelerdesin bakalım?... Hasta değildin değil mi? - Hayır hocam, Vugar kulaklarının ısındığını hissetti. Güneşlinin kaşları çatıldı: - İşlerin ne âlemde? - Fena değil. - Vugar, yere baktı. Tezimin teorik bölümlerini hazırladım. Sizin notlarınızı da ekledim. Şimdi deneylere başlamam gerekiyor. - Başlamak mı? Profesör sorusunda şaşkınlıkla kinaye vardı: - Peki, ne bekliyorsun? - Bekliyorum ki… Vugar sözlerini bir nefeste söyleyemedi. Nefesi yetmedi. —Siz de biliyorsunuz, hocam, önceki çalıştığım laboratuvarda şartlar müsait değildi. - Anlaşıldı! Demek, şartların düzelmesini bekliyorsun. Profesörün yorgun yüzünde memnuniyetsizlik ifadesi göründü. – Laboratuvardaki şartların düzelmesini sen nerede bekliyorsun, evde mi?! Laboratuvarın anahtarını da getirip sana evde takdim etmelerini m bekliyordun?! Vugar, konuşmadı. Ona her zaman yumuşak ve dostça yaklaşan Profesör bugün niçin kinayeli ve alaycı konuşuyordu? Vugar, gergin ve üzüntüyle Güneşli’ye baktı. Profesör başını sallayarak divandan kalktı. Ellerini arkasına koydu. Bir köşesinde, kendisinin icatlarının yer aldığı, fabrikaların küçük maketlerinin sergilendiği dar odada dolaşarak konuştu: - Garip, hem de çok garip!.. Toplantı olalı neredeyse bir hafta geçti. Beyefendi konuyu kavrayacağı yerde, kendinden emin bir şekilde vakit geçiriyor. Özel olarak davetiye gönderilmesini, birilerinin yanına gelip rica etmesini bekliyor… Çok ilginç bir durum! 76 Vicdan Sustuğunda Vugar, meselenin ciddiyetini anladı. Profesörün kendisiyle bu tarz konuşmasının bir sebebi olmalıydı. “Acaba ne olmuştu?.. Ona kim ne demişti?..” – Vugar’ın rahatsızlığı artmış ve heyecana kapılmıştı. Profesör, sesini yavaş yavaş yükseltti: - Bu lakaytlıktır!.. Lakaytlık ve umursamazlık bilimin düşmanıdır! – O, odasının sokağa açılan penceresinin önüne gelip durdu. Burada Vugar’a arkası dönük halde sessiz sedasız öylece durup, bir yerlere, bir şeye bakıyordu. Epey bir zaman geçtikten sonra konuşmaya başladı: - Evet! Buna başka bir şey söylenemez.! Senin yerinde eğer başka birisi olsaydı, bütün gücüyle çalışır gayret ederdi. Kapıdan kovulsa, bacadan girerdi. Günde birkaç defa gerekli yerleri başvurur, dilekçe yazar, âlemi ayağa kaldırır, herkesin dikkatini celp ederdi. Ama sen… O, tekrar sustu. Dönüp omzunun üstünden Vugar’a yandan baktı, teessüfle devam etti: - Sense bekliyorsun. Uzaklarda dolaşıyorsun, gelip derdini söylemeye utanıyorsun… Vugar, ayakta donup kalmıştı. Profesörden ilk defa işittiği bu azarlar onu şaşırtmıştı, konuşmadı. Terbiyeli asistanının bu suçlu duruşu, suskunluğu Güneşli’nin sinirlerini hemen yumuşattı. Hatta belki de, sebebini söylemeden sinirlenip sesini yükseltmesine de pişman bile olmuştu. Tekrar divana oturdu. Arkasına yaslanıp, gözlerini yorgun bir eda ile kapatarak, uykuda konuşuyormuş gibi hüzünlü bir fısıltıyla devam etti: - Tevazu, aslında çok güzel bir haslettir. İnsanın süsü, güzelliğidir. Fakat fazla olduğunda o da kibirlilik kadar insana zarar verir. Kalbin ateşini söndürür, insanın faaliyetleri sınırlandırır. Mücadele ruhunu ve cesaret hissini köreltir. Üstelik bazen insanı korkaklığa ve vesveseye de alıştırır. - Vugar, birden doğruldu. Endişeli bakışlarını Güneşli’ye çevirdi. Bu sözlerin anlamı neydi? Profesör bu bilinen ger77 Vidadi Babanlı çekleri ona niçin hatırlatıyordu? O, uygun cevabı bulup konuşana kadar, Güneşli onun yüzündeki telaşlı ifadeyi sanki hissetmişti. Bakışları, yaz yağmurundan sonra doğan güneş gibi dostlukla parladı: - Beni bağışla, Vugar, deyip bu defa özel bir incelikle söze başladı. - Yanlış anlama, son günlerde çok değiştin, seni tanıyamıyorum. Belki başka şeylerle ilgileniyorsun, çalışmaya vaktin olmuyor. Bu ne zamana kadar devam edecek? Vugar’ın yanakları kızardı. Profesörün neyi kastettiğini anlamıştı. Son zamanlarda çalışmalarını biraz azaltmıştı. Enstitüye az uğruyor, hocasıyla da arada bir görüşüyordu. Toplantıdan beri laboratuvara ise hiç gitmemişti, Arzu’yla sinemaya, tiyatroya gidiyor, eğlencelerden geri kalmıyordu. Vugar, hayret etti. Profesör bunları nereden biliyordu? Kimden öğrenmişti? Merak edilecek bir durumdu! Güneşli ondan cevap beklemedi. Yavaş yavaş asıl maksadını söyledi: - İşine engel olan başka düşünceleri şimdilik aklından çıkarmalısın. İlim, insanda her şeyden önce tükenmeyen bir heves, enerji ve fedakârlık bekler. Onun mahrumiyetlerine dayanmayı beceremeyenler, bu meydanı çok çabuk terk ederler. Tek kelimeyle, işinle meşgul ol. Senin konunla şimdi üst makamlar da ciddi olarak ilgileniyorlar. Anlaşılıyor ki, bizim, bedhahlar, sözden vazgeçip harekete geçmişler. Gerekli gördükleri yerlere dilekçe yazmışlar. Dün mesai sonunda akademiden de Bakanlar Kurulundan da beni aradılar. Geniş bilgi istiyorlar. Vugar, Profesörün onunla neden kinayeli ve üstü kapalı konuştuğunun asıl sebebini şimdi anladı. - Ne yazmışlar? Diye sordu, heyecanlandı. - Ne yazdıklarını henüz ben de iyi bilmiyorum. Ama medeni bir şekilde bize küfrettiklerini biliyorum. Dün beni arayanların bazılarından bunu hissettim… 78 Vicdan Sustuğunda - Güneşli, sustu. Derin bir üzüntü içinde iç geçirdi. Aynı üzüntüyle ekledi: - Evet, vicdanını çiğnemiş, hadiselere karşı objektifliğini kaybetmiş, cılız ve kötü emellerle hayat sürmüş bir insandan her şey beklenebilir. Bu tür şeylere her zaman şahit olmamız gerçekten çok üzücü bir durum. Ama elden ne gelir?.. Bu, kör bağırsak gibi kolayca tedavi edilip, bir defada kesilip atılacak bir hastalık değil ki. Alçaklık, çekememezlik, iftira etmek birçoklarının kanına, ruhuna işlemiş. Bu korkunç hastalıklarla insanoğlunun daha çok, hem de pek çok, mücadele etmesi gerekecek, çoklarının bundan dolayı ağzının tadı kaçacak. Bunların isimlerini tarih kitaplarından ve ansiklopedilerden öğrenecek olan nesil mutlu nesildir. Profesör kaşlarını çattı. Gözleri uzak bir noktaya yöneldi, birkaç anlığına hayale daldı. Sonra ellerini dizlerine dayayıp divandan kalktı. Yazı masasının arkasına geçip içinde bir huzurla: - Önemli değil! Dedi. Böyle yazılar, demagojiler sakın senin canını sıkmasın. Diğer yandan bakarsan bunların da bir hayrı vardır. İnsanın düşmanı ne kadar çok olursa, kendini o kadar çok mücadeleci hisseder. Aklı ve zekâsı güçlenir, özel bir gayretle çalışır… Şahsen ben böyleyim. Sana da öyle olmayı tavsiye ederim. Bizim camiada zafer ancak bu yolla mümkündür. Güzel iş kalıcı olur, yaşar ve sahibini de yaşatır… O, ara verdi. Biraz daha sakinleşip, devam etti: - İdare ile konuşup senin için oda ayırdım. 102. oda. Yardımcıların da olacak. Git, düzenle, eksiği varsa gider. Senin bir dakikayı bile boş geçirmemen gerekiyor. İşinin en zor, en fazla sorumluluk isteyen zamanı bundan sonrasıdır. Demagojiyi önlemek için bir tek yol vardır, o da problemi çabuk ve başarıyla ortadan kaldırmak! Vugar, konuşmadı, odadan sessizce çıktı. 79 Vidadi Babanlı 8. Bölüm 102. oda o katın sonundaydı. Odanın ihtiyaca göre, tahta bölmelerle sonradan yapıldığı anlaşılıyordu. Duvarları ve tavanı is lekesi olmuş, bu küçük laboratuvarın sadeliği ilk bakışta göze çarpıyordu. Tam ortada uzun, ensiz dolaplarda irili ufaklı koni şeklinde cam ısıtma kapları, çeşitli şekillerde sıvıları ölçen şişe ve bardaklar, büyük cam kavanozlar, cihazlar, aletler düzensiz bir şekilde, yığılmış kalmıştı. En köşeye konulmuş tek tezgâhın üstündeki analiz terazisinin kahverengi kutusu uzun haftaların, belki de ayların tozu altında rengi kaybolmuş, bomboz olmuştu. Döşemenin rengini belirlemek mümkün değildi. Kim bilir, temizleneli ne kadar zaman geçmişti. İçerisinin havası da çok ağırdı. Yumurta kokusuna benzeyen ağır bir koku kapıdan girene tesir ediyordu. Fakat Vugar, buna önem vermedi. O, laboratuvarlarda bu tür kokulara çoktan alışmıştı. İçeri geçti. Odanın karşı duvarını tamamen kaplamasına az bir kısım kalmış olan büyük, ışık saçan pencerenin önünde, içerideki düzensizlikle hiçbir şekilde uyuşmayan beyaz önlüklü, zarif bir kız oturuyordu. Kınalı saçlarını modaya uygun olarak, zayıf, uzun boynunun arkasına toplayıp birkaç yerinden toka takan bu kız, yarı açık gözlerini dizinin üstündeki açık kitaba dikip öylece hareketsiz duruyordu. Canlı insandan çok, şık giyimli bir mankene benziyordu. Vugar hem kızı, hem de odayı bir daha dikkatlice gözden geçirdi, yavaş yavaş öne doğru geldi. Kız eski parke döşemenin yerinden oynamış tahtalarını gıcırdatarak ona doğru yaklaştı. Ağır adımların sesinden birden ürperen Vugar şaşırıp kaldı. Ani şaşkınlıktan sonra kitabı kapatıp pencerenin köşesine attı, süratle ayağa kalktı. Küçük, hızlı adımlarla Vugar’ın doğru yürüdü. Çok ilginç bir acelecilikle ona selam verdi, nefes nefese: - Şimdiye kadar neredeydiniz?.. İki gündür sizi bekliyoruz, dedi. Başını kaldırıp Vugar’ın yüzüne bakmadı. 80 Vicdan Sustuğunda Vugar cevap vermek yerine omzunu silkti. Gözleri yine odanın içinde geziyordu. Bu dar labaratuvar odası, onun eline sanki gökten düşmüştü, seviniyordu. O zamana kadar bundan daha dar bir odanın, sakin, müstakil kendine ait bir iş yerinin hasretini o, az çekmemişti! Kız, gencin suskun ve dikkatli bakışlarını başka şekilde yorumladı. Küçük aralıklarla: - Odaya bilerek dokunmadık, deyip Vugar bir şey söylemeden, ondan önce davranmak istedi: - Odada yapılacak çok iş var. Durumu sizin görmenizin, iyi olacağını düşündük... Vugar bu defa da sesini çıkarmadı. Düşünceli bakışları şimdi de dolaplardaki yığın yığın cihazlarda geziniyordu. Kız susmaktan sıkılmış gibi, yine acele acele konuştu: - Hatice hala sizden biraz önce eve gitti. Bizim yardımcı laborantımızı diyorum. Küçük çocukları var. Yarım saate, en fazla bir saate döner... Burada, yakında oturuyor. “Konuşmalarından maşallah, çok usta kıza benziyor. Acaba kabiliyeti nasıldır?...” Vugar kızı gizli bir merakla süzüp, başını yavaşça çevirdi. Bakışları cihazlar arasında dolaştı. Kız çabuk davrandı. - Affedersiniz, deyip salınarak, bir iki adım daha yakına geldi, Vugar’la nefes nefese durdu. - Özür dilerim, şaşkınlıkla kendimi size takdim etmedim. Benim adım Narin. Narin Mahmudova. Narin yaramaz bir kız gibi oynaklığıyla Vugar’ın gözlerinin içine baktı. Onun kısık kapkara, küçük gözlerinin derinliklerinde hafif, hilekâr bir tebessüm gizlenmişti. Vugar önce buna hayret etti. Kızarıp bozardı. Sonra Narin’in cesaretine mi, oynaklığına mı, neye ise ister istemez gülümsedi. - Özür dilemeye gerek yok. Bizim tanışmamız gerekiyor. Aynı yerde çalışacağız, ismimizi muhakkak öğrenmeliyiz, dedi. Fakat kural gereği, kızla el sıkışmadı. Kendi adını söylemeye de hiç acele etmedi. 81 Vidadi Babanlı Narin neşeli neşeli gülümsedi. - Siz adınızı söylemeseniz de olur, zaten biliyorum. Sadece ben değil, bütün enstitü biliyor. - Bütün enstitü mü? Vugar hayret etti. Narin tasdik işareti olarak uzun kirpiklerini birbirine kapatıp açtı. - Evet, niçin hayret ediyorsunuz? Değerli oğlanı herkes tanımaya mecburdur. - Değerli oğlanı mı?.. Vugar memnuniyetsizlik içinde sordu. Narin’in zayıf, solgun yüzü kızardı. Bir an susup, sonra ince dudaklarının kenarları titreye titreye söylemek istediğini anlattı: - Yetenekli insanı... Sizin hakkınızda herkes böyle diyor. - Herkes mi? - Evet, herkes. Narin’in açıktan aşırı övgüsü Vugar’ı kötü durumda bırakmıştı. O, diyecek söz bulamadı, kızdan uzaklaştı. Dolaplara doğru gitti. Cihazları dokunup, onları kontrol etmek istediğinde (O konuyu değiştirmek için yapıyordu) Narin birden bire, korku uyandıran garip bir sesle bağırdı: - Dokunmayın... Onlara dokunmayın! Vugar hayret içinde geri çekildi. Kıza donuk gözlerle baktı. - Niçin? - Çünkü hepsinin elden geçmesi lazım. Temizlenmesi gerekiyor. Üstündeki tozu görmüyor musunuz?... Elinizi kirletmeye değmez! Narin heyecanla konuştuğu için hala nefes nefeseydi. Toparlanıp sakin bir ses tonuyla ilave etti: - Onların çoğunu yenilemeliyiz. Profesör böyle emretti. Sizden çok önce kendisi buraya geldi. Her şeyi gözden geçirdi. Siz işe başlar başlamaz bir istek mektubu yazalım dedi. Gidip teçhizat şubesinden yeni cihazlar, araçlar alalım... 82 Vicdan Sustuğunda Vugar, hiç bir şey söylemedi, başını sallayıp sustu. Narin hızla geri dönüp, az önce pencerenin önüne koyup oturduğu tabureyi yakına getirdi. (bu, odadaki tek sandalyeydi) üzerini eski gazete kâğıdıyla silip, Vugar’a doğru itti: - Oturun! Aklımızdayken bize lazım olacak bütün araçların listesini yapalım. Şimdi size kâğıt kalem de bulup getireceğim. Vugar kızın emrine gülerek tabi oldu. Narin içeride dolanıp, keskin ve hızlı adımlarla odadan çıktı. Vugar şaşkınlıkla onun arkasından baktı.” Çok ilginç bir kız!” dedi. Narin’in gitmesiyle dönmesi bir oldu. İki tane defter kâğıdını ve tükenmez kalemi Vugar’ın önüne koydu: - Çabuk yazın! Sonra Profesör çıkıp bir tarafa gider, işimiz gecikir. Vugar, kızın samimi buyruklarına yine gülümseyerek kalemi aldı ve önüne koydu. Fakat hangisinden başlayacağını bilmiyordu. Etraftaki eşyalara bir bir göz gezdirip onları fısıltıyla tek tek saydı. - Aparatlardan: Vesvalt, Gadaskin, Vakum pompası var. Engler, Refraktometr de az önce gözüme çarpmıştı... Narin ciddi bir şekilde itiraz etti: - Hayır! dedi. Onların hiçbiri işe yaramıyor, ben baktım. Çok eskiler. Fırsattan istifade hepsini yenilemek gerekiyor. Ben söyleyeyim, siz de bir taraftan yazın. Müdürümüz bürokrat bir adamdır. Sonra bizi süründürür, git gel yaptırır. Vugar Narin’in söyledikleriyle bütün bir sayfayı yazıp doldurdu. Kız ona dilekçenin altına imza attırdı. Kâğıdı acele alıp, topuklarının üstünde döndü ve yıldırım gibi dışarı çıktı. Vugar, onun arkasından bu defa gönül rahatlığıyla baktı. Koridorun parkelerinde süratle takırdatarak uzaklaşan hafif adımların ahenkli sesini bir hayli dinledi, yine gülümsedi: “Tuhaf ve becerikli bir kıza benziyor. Galiba okuma yazması da fena değil. Dili de neredeyse adamı yiyecek.... Böyle becerikli ve cesur yardımcı benim için gökten düşmüş gibi!” 83 Vidadi Babanlı O, Narin hakkındaki düşüncelerini daha tamamlamadan, kızın keskin adımları odada duyuldu. Kapı eşiğinde büyük bir mutlulukla: - Hazır! İmzalattım! Dedi kâğıdı yukarı kaldırıp, omzunun üstünde salladı. Sonrada yana çekilip, arkasında duran kadına yol açtı. Hatice hala işte bu, dedi. Hatice hala kısa boylu, zayıf bir kadındı. Saçı başı vaktinden önce ağarmıştı, fakir, zavallı, utangaç bir görüntüsü vardı. Onun halinden ne kadar çok sıkıntı çektiği hemen anlaşılıyordu. Hatice hala Vugar’la Narin gibi, şamatayla tanışmadı, utana sıkıla el sıkışıp, hemen kenara çekildi, odanın tek penceresinin önüne geldi. Narin’in okuduğu kitabı aldı, yavaşça çevirdi, kendini meşgul göstermeye çalıştı. Narin Vugar’a baktı. - Sizden saklanıyor, diye Hatice halayı işaret edip kıs kıs güldü. Sonra bir anda ciddileşip gitmeye hazırlandı. – Siz Hatice halayla sohbet edin. Ben çıkıp lazım olan şeyleri almak için aşağıları bir yoklayayım, bakayım kimler var. Vugar kızı durdurdu. - Zahmet etmeyin, ben kendim giderim. Narin gülümsedi. - Öncelikle, bu benim için zahmet değil, büyük bir şereftir. İkincisi siz beceremezsiniz. Bizim enstitüdeki bazı görevli şahıslarla konuşmak için özel bir dil gerekiyor. - Yoksa beni zavallı, aciz biri mi zannediyorsunuz? Ya da yeteneğinden şüphe mi ediyorsun? - Aksine! Siz çok yeteneklisiniz. Narin, biraz düşündü, sonra kibirlenerek devam etti: - Haddinden daha fazla yeteneklisiniz. Bu sizin hareketlerinizden ve davranışlarınızdan hemen belli oluyor. - Bizim idari görevlileri için terbiye, edep, erkan, yetenek gibi şeylerin bir kuruş değeri yoktur. Onlara boğaz çatlatman, 84 Vicdan Sustuğunda bir sözlerine beş misliyle cevap vermelisiniz. Onları tehdit etmelisin. Yoksa seni kapının arkasına koyarlar; bugün git, yarın gel derler. Sonra da yarın git, öbür gün derler! İki yıldır burada çalışıyorum, hepsinin geçmişini, karakterini çok iyi bilirim. - Her halükarda, benim gitmem gerekli. Alınacak şeylerin sorumlusu benim. Size vermezler. Narin biraz düşündü. Nedense yine gülümsedi. - Tamam, dedi. O zaman gelin birlikte gidelim. Ben olmadan orada işinizin yapılmayacağına hiç şüphe yok. Bürokratla bürokrat dili konuşmak lazım. Vugar kabul etti. Birlikte aşağı indiler. Enstitüdeki bütün çalışan görevliler birinci katta bulunuyordu. Onları müdürün odasında buldular. O, çıkmak üzere idi. Narin, kapının eşiğinde duran Vugar’a, çabuk hareket etmezse, müdürün hemen çıkıp gideceğini işaret etti. Vugar selam verip, izin istedi. - Girebilir miyim? Müdürü çok kaba, sert birine benziyordu. Başını yerden kaldırmadan homurdandı: - Vaktim yok! Vugar bu soğuk, umursamaz cevaba bozuldu. Düşündü. Narin onu arkadan bir kere daha dürttü. Vugar iki adım ileri yürüdü. - Rica ederim, bizi dinleyin. Önemli bir iş için geldik, vaktinizi çok almayacağız. Müdür, oralı bile olmadı. Önündeki kâğıtları karıştırarak aynı cevabı aynı tarzda tekrar etti: - Vaktim yok! Narin’in sabrı tükendi. Birden içeri dalıp, dilekçeyi Vugar’ın elinden aldı ve götürüp şak diye müdürün önüne koydu. - Bizim de vaktimiz yok! Buyurun, lütfen istek formunu imzalayın. 85 Vidadi Babanlı Müdürün tüyü bile kıpırdamadı. Donuk, ifadesiz yüzünü lakayt bir şekilde çevirip, acele eden kıza soğuk bir ifade ile baktı. Tekrar: - Vaktim yok! Dedi ayağa kalktı. Vugar nazik bir şekilde sordu: - Ne zaman gelelim? Ne zaman müsaitsiniz? Müdür omzunu çekti. Kaşları çatılıp gözlerinin üstünde sallandı. Narin inatla konuştu: - İstediğimizi yapmazsanız, buradan gitmeyeceğimizi bilin! Müdür bu sözlere de aldırış etmedi, yine omzunu çekti. Yani bu sizin işiniz, beni ilgilendirmez anlamına geliyordu. Ve masasının çekmecesini kapatıp, anahtarları ceketinin cebine koydu, Vugar’la Narin’i odada bırakıp çıktı. - Şuna bak! Konuşmak bile istemiyor!.. Narin onun arkasından konuştu. Papağan gibi iki de bir: “Vaktim yok”, “Vaktim yok!”... Ben sana vakit buldururum! Çok güzel buldururum!... Sonra Vugar’ın kolundan tutup dışarı çıktı. Gidelim buradan. Yarın erkenden onu hesaba çektiririm. Deveden de büyük fil var. Onlar geri döndüler. Basamakları kızgınlıkla çıktılar. Narin’in hırsı çabuk geçti. Gülümseyip, Vugar’ı teselli etmeye başladı. - Siz dert etmeyin. Her şey düzelecek. Yarın işe geldiğim zaman, nereye gerekiyorsa gidip, yerin dibinde de olsa, aletlerimizi bulup yerine koyduracağım. Kesinlikle rahat olun! Dedi ve yolun yarısında yönünü başka tarafa çevirdi. Aradan on dakika geçmeden bir elinde su dolu kova, öteki elinde bir paspasla odaya girdi. Kovayı ve paspası kapının dibine koyup kollarını dirseklerinin üstüne kadar sıvadı, Vugar’a döndü: - Siz şimdilik gidip başka işlerinizle uğraşın. Biz bugün Hatice halayla burayı silip süpürelim, duvarların kirini pasını temizleyelim. Yarın gelirsiniz esas işimize başlarız. 86 Vicdan Sustuğunda 9. Bölüm - Ne güzel, oğlum, ne güzel! Hangi dağın kurdu öldü? Ne olur her gün böyle erken gelsen. Çayın, yemeğin soğuyor, buza dönüyor. Aç susuz kalıp kendine eziyet ediyorsun, benim de emeğim boşa gidiyor. Vugar, Cennet Ananın bu azarlar gibi, dokunaklı sözlerini çok duymuştu. O, eve gece saat on birden, on ikiden önce gelmezdi. Ya kütüphanelerde oturup ışıklar sönene kadar dergileri, kitapları karıştırır, çalışmalarına dair notlar alır, ya da önemli toplantılarda, meclislerde takılıp kalırdı. Boş vakitlerinde arada bir Arzu’yla sinemaya, tiyatroya gider, Cennet Anayı merak ve endişeye koyardı. Fakat şu çok ilginçti: Vugar’ın işte, önemli toplantılara katılıp gecikmesine, aç susuz kalmasına sinirlenen Cennet Ana onun Arzu’yla gezdiğini öğrendiğinde, gecenin yarısı da geçse üzülmez; aksine; buna sevinirdi: “Bak, bu başka mesele, derdi. Kızla gezmeye çıkmak, sinemaya tiyatroya gitmek, zaten bir tür dinlenmedir, diyordu. Sonra nedense gülümseyen Vugar’a yan yan baktı, dudakları titreyerek konuştu: Eeee, niçin gülüyorsun, yaramaz? Yabancılarla, sokaktaki kızlarla gezmekten bahsetmiyorum ki... Kendi sevgilinle gezmekten bahsediyorum. Yanlış işlerle uğraşıyorsan, bileyim ha! Kâkülünden tutup tek tek yolayım. Sen Cennet Anayı daha tanımıyorsun!..” Yaşlı kadın yarı şaka söylediği bu sözlere her ikisi de anne ve çocuk gibi birden yüksek sesle kahkaha atarlardı. Sonra Vugar, gönül rahatlığıyla geçip sofraya otururdu, Cennet Ana büyük bir hevesle, bütün sevecenliği ve nezaketiyle ona hizmet ederdi. Evde ne var ne yok getirir, sofraya koyar, Vugar’ın yan tarafına geçer, ona iştahsız bebek gibi dil döker, doyuncaya kadar yedirir, yemekten sonra bir bardakta reçelle çay verirdi. Vugar, bu asil tabiatlı, kırılgan ve yumuşak ananın zayıf yönünü keşfetmişti. Son zamanlarda işte, ya da kütüphanede uzun süre kaldığında bahanesini hazırlamıştı: Kapıdan girer 87 Vidadi Babanlı girmez, Arzu’nun adını anar ve onu azarlamaya hazırlanan Cennet Ananın ağzını dilini bir anda bağlayıverirdi. Ama bugün hiçbir bahaneye ihtiyacı yoktu. O, gülerek, teklif beklemeden sofraya oturdu. Çok acıktığını söyledi. Sonra da Cennet Anaya müjde verirmiş gibi, yüksek sesle, sevinçle: - Artık gecikme meselesi bitti, Cennet Ana. Bugünden itibaren asıl işime başladım. İdare yedi saatlik mesai istiyor. Ben de bu rejime uyacağım. Cennet Ana bu habere çok memnun oldu. Ona hizmet etmek için canını ortaya koydu. İsmet öteki odada yalnızdı. Konuşmalarını duyuyor; fakat ses çıkarmıyordu. Vugar sofradan kalkıp onun yanına geçti. Kaç gündür küstüler. Daha doğrusu, İsmet küsmüştü, Vugar’ı konuşturmuyordu. Sütkardeşiyle yüz yüze gelmemek, onunla aynı masada oturmamak için akşam yemeğini erkenden yiyor, işlerini de yapıp hemen yatıyordu. Sabah ise erkenden kalkıp kahvaltısını yapıyor, aceleyle hazırlanıp enstitüye gidiyordu. Vugar, bir iki defa onun gönlünü almak için çaba göstermiş, ancak sonuç alamamıştı. İsmet’ten ağır sözler işitmişti “Bırak ne kadar isterse küssün, bir gün kendisi pişman olacak.” diye düşünmüştü. Fakat dayanamadı. Teslim bayrağını yine kendisi kaldırdı: - Hıı, nasılsın? Keçilerin gitti mi? diye İsmet’e şaka yaptı. İsmet başını kaldırıp cevap vermedi. Ama ister istemez gülümsedi: - Çok şükür! Vugar da gülümsedi. Sandalye çekip ona yakın oturdu. İşlerin ne âlemde? - Fena değil. - Anlıyorum! -Vugar onun sakin konuşmasından biraz daha cesaretlendi. - Aşk meşk meselesi ne alemde? Kız arkadaşınla son günlerde görüşebildin mi? - Gördüm, biraz önce onlardaydım. - Onlarda mıydın?!- Vugar şaşkınlığını gizleyemedi. Nasıl, ne cesaretle gittin? 88 Vicdan Sustuğunda - Yalnızca!... Hocayla işim vardı. - Ne işi? - Onunla konuşmak istiyordum. - Alagöz hakkında mı? Vugar gülümsedi. - Hayır. - Peki, başka ne olabilir ki? Senin onunla başka ne işin, ne konuşman olabilir; - Ben de onun bölümüne geçmek istiyorum. - Nasıl?!..- Vugar’ın yüzündeki mutlu ifade birden değişti. Fakat ne düşündüyse, yeniden gülümsedi.- Hııı, şimdi anladım, - dedi. Doğru, o söz... Şair, maksat yâri görmek, her şey bahane demiş! - Bahane değil, bu konuda ciddiyim. Vugar’ın parlayan gözleri acı bir üzüntüyle kısılıp küçüldü. - Buna Profesör ne dedi?... Kabul etti mi? - Profesörü evde bulamadım. Toplantıdaydı. Bekledim, gelmedi. Odaya derin bir sessizlik çöktü. Üç dört dakika hiç biri konuşmadı. Vugar sohbeti ciddileştirmek istemedi. Yeni düzelen ilişkilerini bozmak istemiyordu. Şakayla sordu: - İyi, söyle bakalım, kızla ne konuştun? Özel olarak konuşabildin mi? İsmet cevap vermek için acele etmedi. Omzunun üzerinden geriye dönüp baktı. Ara kapı açıktı. Aceleyle kapıyı kapattı. Çekinerek fısıldadı: - Mümkün olmadı. Annesi bizi yalnız bırakmadı. - Ah beceriksiz!... - Vugar yüksek sesle güldü. - Kaç gündür, mektubunu ona vermediğim için benimle küs duruyorsun. Düşündüğün kadar kolay bir şey olmadığını şimdi sen de gördün mü? Hiç utanmıyor musun?! Ben neyse de hiç olmazsa o çocuklardan utan! 89 Vidadi Babanlı Vugar yazı masasının arkasından duvara asılmış kestane renkli tahta çerçeve içindeki resmi gösterdi. Fotoğrafta dört, ya da beş yaşlarında iki erkek çocuk birbirine sıkı sıkı sarılmış, öpüşüyordu. Bu onların çocukluklarıydı. Bu resim, Vugar’ın babası yaşarken çekilmiş olmalıydı. Onlar yıllardır, çocukluğun aziz hatırası olan bu fotoğrafı, sütkardeşliğinin ve dostluğun bir remzi olarak her zaman yanlarında taşır, nereye gitseler, nerede yaşasalar onu evin en güzel yerine, gözlerinin önüne asarlar. İsmet resme bakmadı. O, özür dilemeyi de aklına getirmedi. (Bu tür insanlar kendilerini her zaman haklı zannederler.) Yarı kırgın, yarı küskün halde mırıldandı: - Senin durumun başka, benim durumum başka. - Anlamadım, konuyu biraz aç. - Başkasının söylediğini, bir başkasına ulaştırmak kolaydır! - Yani sen şimdi yenge düğünden önce lazımdır, demek mi istiyorsun? - Yenge değil, konuyu açacak birisi gerekiyor! - Yani aracı, öyle mi?.. Kusura bakma, kardeş, bu benim yapabileceğim bir iş değil. - İstesen yaparsın. Elçiye zeval olmaz. Onların sana karşı büyük hürmeti var. - Atalarımız bu konuda ne demişler biliyor musun? “Gönlü balık isteyen kendisini soğuk suya atar.” - Elimden gelecek bir iş olsaydı, sana yalvarmaz, ağzımı açmazdım. Vugar hayret ifadesi olarak ellerini yana açtı. - Sen çok değiştin, İsmet,- dedi. – Ben seni tanıyamıyorum artık. Kızların başına torba takıp oynatan feleğin çarkından geçen genç şimdi eli kolu bağlı aciz kaldı. - Ben aciz kaldım, avare oldum, sense bana gülüyorsun! - O kızı gerçekten seviyor musun?.. Samimi misin? 90 Vicdan Sustuğunda - Şaka yapacak mevzu mu buldum?! - Niye şaka olsun? Doğrusunu bilmek istiyorum. - Sevginin doğrusu, yalanı olmaz! - Ama, laf aramızda, sende oluyor. Bundan bir yıl önce Zarife diye bir kıza vurulmuştun. Geceleri adını uykuda sayıklıyordun. Köye, annene, tasını tarağını satıp nişana hazırlık yap, dedin. Sonu ne oldu?.. Ondan öncekileri, şapka gibi yılda bir değiştirdiğin kızları şimdi söylemeye gerek var mı? İsmet sinirlendi: - Geçmişe, mazi diyorlar. Ben o konuları artık bitirdim. Ama sen... - Evet, ben... Sonra?... Açık konuş, homurdanma. - Sen ise her şeyi gizliyorsun. Düşündüğünü açıkça söylemekten korkuyorsun. - Mesela; nerede, ne zaman ve ne hakkında? - Sevdiğin kız hakkında! Profesör Söhrap Güneşligilde! O, Vugar’ı sanki cinayet işlerken yakalamış gibi kükredi: Merhamet Hanım sana nişanlını sormuş, ona nasıl cevap verdin? - Hatırlamıyorum. İsmet sesindeki suçlayıcılığı artırarak: - Nişanlım filan yok, demişsin. Çok masumsun ve suçsuzsun. - Öncelikle, öyle bir konuşma olmadı. O, bana öylesine evli olup olmadığımı sordu. Ben de dedim ki... - Ne dediğin belli oluyor!.. Kendini sütten çıkmış ak kaşık gibi görüyorsun. - Yalan! - Yalan değil, beyaz yalan!.. Öyleyse Arzu kim? O, senin neyin oluyor?! - Arzu benim sevgilim. Ama daha nişanlı değiliz. İş resmiyete dökülmeden hangi hakla ben bunu herkese söyleyeyim? 91 Vidadi Babanlı Vugar’ın sade ve net mantığı İsmet’i susmaya mecbur etmişti. Fakat o, yine de söylenmeyi bırakmadı. Kaşlarını çatıp, yüzünü yana çevirdi. Vugar münakaşayı devam etti: - Mademki konuyu açtın sonunu da getir bari. Bizim orada konuştuğumuz şeyleri sana kim söyledi? - Merhamet Hanım’ın kendisi! - İsmet duvara dönüp konuştu. - Bugün mü? - Evet, bugün… Bana seni tanıyıp tanımadığımı sordu. Ben de kardeşim olduğunu, beraber kaldığımızı söyledim. Bu sözlerden sonra beni sorguya çekti. Ben de hiçbir şeyi saklamadım. Bildiğim her şeyi açıkça söyledim. - İyi yapmışsın, o zaman niçin hala sinirleniyorsun? Başka ne konuştunuz? - Başka hiçbir şey. Baştan sona kadar seni konuştuk. İsmet ara verdi. Vugar’a döndü. Sesinin tonunu alçalttı, birden yumuşadı. - Ben bir şeyden şüpheleniyorum, Vugar. - Niçin? Vugar, lakayt bir şekilde sordu. - O kadının seninle ilgilenmesinden. - Kızını bana mı vermek istiyor, yani? - Sanırım öyle bir düşüncesi var… - İsmet gözlerini Vugar’dan çevirdi yere dikti. - Ben ona senin sevgilinin olduğunu söylediğimde biraz daldı, kaldı. - Kalbi doğru bir insan değilsin, İsmet! Neler düşünüyorsun? Vugar, başını sallayarak yatağına doğru gitti. – İlgilenince ne olur?.. Tanıdıklar kocası beni kendi oğlu gibi görüyor. Kadınlar her şeyi merak eder, biliyorsun. Bu onların hastalığıdır: İyisinin de kötüsünün de! Tek kelimeyle senin şüphelenmene hiç gerek yok. Ama benim tereddütlerim yavaş yavaş doğru çıkmaya başlıyor. 92 Vicdan Sustuğunda O, bir hayli düşündü. Sonra elinde olmadan konuşmasını sertleştirdi. - Bölümünü niçin değiştiriyorsun? İsmet, Vugarın bu tarz sert çıkışına alışık olmadığından birden durakladı. Kirpiklerini kırpa kırpa konuştu: - Hoşuma gitmediği için. - Hoşa gitmemek basit bir sebep, bunun ilimle alakası yok! – Vugar, ondan rahatsız olduğunu hisseder şekilde baktı. – Güneşli’nin ailesine yakın olmak için böyle bir şey yaptın, değil mi? - Diyelim ki öyle, sana ne? - Beni ilgilendirmez. Senin için diyorum. Bölüm değiştirmeden de o dediğini yapabilirim. Bilimi kız tavlamak, niyetiyle aşka kurban vermek affedilmez. - Belki başka sebepler de vardır, nereden biliyorsun? - Hayır, benimle kafa bulma, İsmet. Başka sebep olamaz. Aklını başına topla. Senin kendi sahan hiç de fena değil. Modern kimyanın problemleri her geçen gün artmaktadır. Bu alanın geleceği parlaktır. - Ben hiç de gelecek görmüyorum. - Çünkü sevgi gözlerini kör etmiş! – Vugar, acı acı güldü.Kardeşim şapkanı önüne koy iyice düşün. Sen kendine güzel bir yol seçtin. Güneşli ile akraba olup şan, şöhret kazanmaya çalışmak ahlaksızlıktır. - Bana nutuk çekme! - Nutuk çekmiyorum sana gerçekleri söylüyorum. Asistanlık süresinin çoğu gitti, azı kaldı. Sen de bölüm değiştirme düşüncesindesin, ayıp değil mi? - Hiç de değil. Aksine tam zamanı. - Nasıl zamanı? Herkes tezini tamamlayıp savunduktan sonra mı? - O, ağzı bağlı bir bohçadır. Savunmayı kim nerede, ne zaman yapar, belli olmaz. Bazılarının sahte övmelerinden gözü kör olmasın. Sonra ah vah ederler. 93 Vidadi Babanlı - Bazı şahısların övmeleri gözünü kamaştırır. Zayıf iradeli insanlar ümidini başka şeylere bağlarmış. - Hayat tesadüflerle doludur. Birçok ihtiyaç da bunlara bağlıdır. İlimde de böyledir. Önceden yapılan planlar, projeler genellikle iflas edebilir. - Yanlış bir düşünce! Metafiziktir! - Bu düşünce bana ait değildir. Meşhur İngiliz bilim adamı Josef Pristli’nin fikridir. Modern kimyada çok önemli bir yere sahip olan gazı keşfeden, hayatımızı kolaylaştıran bir ilim adamına karşı bunu söylemek haddi aşmaktır. - Pristli’ye kadar ve ondan sonra bu sahada araştırma yapan ilim adamı az değildir. “Flogiston” nazariyecileri daha sonra Kelmont, Boyl, Lord Keendiş, Lavuazye! - Paskal, Faradey, Valter Nernst vs. - Evet, belli sahada onlar da… Yani ilim dünyasında senin dediğin gibi tesadüfe yer yok. Bir düşünce kendisinden önceki fikirden doğar. Biri diğerini farklı yollarla geliştirir, tamamlar. - Sen kimi?! - Biz büyük bilim adamlarından bahsediyoruz. - Sen de büyüksün ya! Her yerde senden övgüyle bahsediyorlar! - İşe bak! Kendi sütkardeşin bile beni kıskanıyor. Az çok elde ettiğin şöhrete dayanamıyor… Seni gidi köftehor! – Vugar, üzüldü. Ona çok ağır cevap verip haddini bildirmek istedi. Ama ne faydası olacaktı ki? Aklına Cennet Ana geldi. Onların küsmesi, aralarının açılması onu da üzüyor canını sıkıyordu. Birkaç defa bu konuda Vugar’a kızgınlığını belirtmişti. Ona yalvarır bir tarzda: “ Sen ona aldırma ne olur! – demişti - Onu idare et, yabancı birisi değil ki senin sütkardeşin. Allah herkesi aynı yaratmamış. O da böyle bir insan işte. Sen üzerine gitme. Bir gün gelir, her şeyi anlar… Sizin aranız açıldığında benim de günlerim berbat oluyor. Benim için onun hareketlerini, sözlerini hoş gör.” Vugar, iç çekti, sustu. 94 Vicdan Sustuğunda II. Fasıl 1. Bölüm Son günlerde Merhamet Hanım, çok düşünceli görünüyordu. Genellikle o gecenin geç vakitlerine, saat on bir on ikiye kadar, ayak ayaküstüne atıp koltukta oturur, sallana sallana dost ve arkadaşlarıyla şen şakrak telefonda sohbet eder, filmlere bakar, sunucunun “İyi geceler...” deyip televizyon programlarının bittiğini söylediğinde koltuğundan kalkar esneyerek yatak odasına çekilirdi. Burada, garip yaz akşamları gibi gönle sürur veren, mavi lambanın latif ışığı altında, iki kişilik alçak, yaylı yatakta o kadar huzurlu, o kadar tatlı uyurdu ki görenler ona imrenmekten kendisini alamazdı. Ama son birkaç gündür Merhamet’in o güzel, tatlı uykusuna zehir karışmıştı. Yatağında adeta kıvranırdı. Ağır vücudunu bir taraftan diğer tarafa çevirdiğinde yatağın altındaki yayların gıcırtısıyla, şikâyetleri birleşirdi. O, ne düşünüyor? Bu şen şakrak kadının derdi ne idi? Onun her zamanki sevinçli, dinç, gönlü rahat kadının böyle olmasına kim sebep olmuştu? Bunlar şimdilik anlaşılmaz sır idi. Ailede hiç kimse bu sırrı çözemezdi. Her gün bir şikayetten dert yanardı. Bazen başı ağrır, bazen böbreğinden rahatsız olduğunu söylerdi. Merhamet Hanım’ın bugün de keyfi yoktu. Her zaman yaptığının aksine, bugün sağa sola ne telefon etti, ne de dizilere baktı. Akşamın erken saatlerinde yatak odasına geçti. Yatağın yaylarını gıcırdatarak bir sağa bir sola döndü. Gece yarısı geçti. Alagzöz’le dedesi uyuduktan sonra kalkıp yastığa dirseğini koydu. Nazlanarak diğer odaya seslendi: - Söhrap, Söhrap! Cevap gelmedi. Merhamet yorganı üzerinden attı, yatağa bağdaş kurdu. Sesini yükseltti: - Hayatım, niçin sesin çıkmıyor? 95 Vidadi Babanlı Söhrap, onun kendisine seslendiğini yine işitmedi. Merhamet Hanım sinirlendi. Yataktan güç bela indi. Geceliğini giyip terliklerini şakırdata şakırdata eşinin odasına yöneldi. Profesör meşgul idi. Uzun enli masanın üstünde deste deste notlarından oluşan yazılar, kitaplar, bilimsel ve tekniki dergilerle dolu masada, zürafa boğazına benzeyen lambanın sarıya çalan ışığı altında belini eğip oturmuş, bir kısmı ağarmış gür saçları sanki rüzgâr vurup dağıtmış gibi bölünmüş bir kısmı alnına, bir kısmı da kulaklarının arkasına dökülmüştü. Merhamet Hanım bir dakika kapının önünde bekledi. Eşine uzaktan imrenerek baktı. Hoca çok dalmıştı. O, bazen bir eyler yazıyor bazen de elini alnına koyup bir şeyler düşünüyor, tekrar kalemi eline alıyordu. Merhamet Hanım ona iyice yakınlaştı. Yanında durdu. Söhrap’ın önünde duran kâğıtlarda zincirvari dizilmiş kimya formüllerine nefret nazarıyla baktı, sinirlenerek sallandı: - Niçin konuşmuyorsun? Yanına geldim. Profesör kulağının dibinde bomba gibi patlayan bu sesle birlikte irkildi. Başını ağır ağır çevirip sakin, aynı zamanda dalgın bakışlarını burnunun üstüne kadar düşen gözlüğünün üzerinden baktı, hiçbir şey demedi. Söhrap’ın lakaytlığı, Merhamet’i çileden çıkardı: - Niçin susuyorsun, dilin mi tutuldu? Anlaşılan Profesör kendisini işinden ayıramamıştı. Hanımının serzenişine aldırış etmedi, sessizliğini korudu. Merhamet Hanım kükredi: - Anan seni taş mı doğurdu? Bu ne biçim hayat? Gece gündüz çalışıyorsun! Senin başka işin yok mu? Çoluk çocuğun yok mu? Profesöre bu sözler de pek tesir etmedi. İstemeyerek konuştu: - Ne oldu, Mehri? Yine neye hırslandın? – Garip bir ses tonuyla sordu. 96 Vicdan Sustuğunda Merhamet Hanım, daha fazla çıngar çıkarmadı. Küsüp yüzünü başka tarafa çevirdi. Derinden nefes aldı. Konuşmaya başladı: - Dışardan görenler benim çok mesut olduğumu sanırlar. Bilmezler ki dışım başkasını yakar içim beni… Herkesin eşi var, insanın imrenesi geliyor. Hanımlarını başları üzerinde gezdiriyorlar. Konuştuklarında “canım” diyorlar. Benim ki de… adı erkek. Seslendiğinde sesi de çıkmıyor. Ne gençliğinden fayda gördüm, ne de ihtiyarlığından!... Profesör eşinin şikâyetlerini sabırla dinledi. O, sözlerini bitirdikten sonra yine gülümseyerek cevap verdi: - Merhamet yine ne oldu söyle bakalım? Niçin canın sıkkın? - Ne demek ne oldu? – Merhamet Hanım cilvelendi- Sen erkek misin yoksa taş mı? - Ne biçim konuşuyorsun, Merhamet? - Sen söyle bakalım, hangisisin? Profesör, hiç aldırmadı. İşi şakaya vurdu: - Sen hangisi dersen oyum - Bana kalırsa sen erkek değilsin!- Kadın sinirinden titredi. - Evet erkek değilsin! Eğer erkek olsaydın bütün ömrünü bu kâğıtların arasında, labaratuvarda, toplantılarda, fabrikada geçirmezdin. Hiç olmazsa ara sıra eşini, çocuklarını da düşünürdün. Onların da dertleriyle ilgilenirdin. Sabah erkenden kalkıp işe gidiyorsun akşam gelince de burada devam ediyorsun. Ne evin işlerinden haberin var, ne de hasta sökel olandan. Söhrap hiçbir şey demedi. Sakince ayağa kalkıp eşinin yüzüne dalgın dalgın baktı. Sonra ne düşündüyse yavaşça başını salladı, çalışmaya devam etmek istedi. Merhamet Hanım eşi olmasının verdiği düşünceyle kalemini elinden aldı bir tarafa attı. - Yeter artık! 97 Vidadi Babanlı Söhrap soğukkanlılığını korudu. Söz dinleyen çocuk gibi geri çekildi. Masaya yaslandı, ellerini göğsüne bağladı, burnunun ucundaki gözlüğünü geriye doğru çekti, bekledi. Soğuk bakışlarla hanımını süzdü. Merhamet Hanımın sinirleri yatıştı. O, sadece inatla yoğrulmuş akılsız bir kadın değildi. Ortama göre hareket eder, çılgınlıkla beraber, yeri geldiğinde çok mülayim olur, alttan almasını bilir, bütün bunları ustalıkla becerirdi. Özellikle de Söhrap’tan bir şey talep ettiğinde onun karşısında ipeğe dönerdi. Ağzından bal dökülürdü. Söhrap işten geldiğinde onu kapıda güler yüzle karşılar, bin bir türlü cilve ile koluna girer, onu konuştururdu: - Nasılsın hayatım? İşlerin nasıl geçti? Bugün seni çok özledim, yolunu gözledim! Derdi. Bu gönül alıcı sözlerle o, Söhrap’ın elbiselerini çıkarmasına yardımcı olur, elin yüzünü yıkayınca havlusunu tutar, etrafında pervane gibi dönerdi. Yemekte de kızının, kayınpederinin yanında işi şakaya vurup eşinin boynuna sarılır, onu öperdi. Yemekten sonra Söhrap dinlenmeye çekildiğinde onun yanına giderdi. Yeni gelin gibi ona cilve yapar, maksadına nail oluncaya kadar da bu edasını sürdürürdü. Söhrap ev işlerine fazla karışmazdı. Merhamet Hanım’ın dediği gibi ev işlerinde yüzü yoktu. Gece gündüz bilisel çalışmalarla vakit geçirirdi. Para işlerinden nefret ederdi. Canının sıkılmasındansa hanımının istediklerinin yerine gelmesi için elinden geleni yapardı. Yeter ki sinirlenmesin, ailenin ağzının tadını bozmasın. Merhamet’e de zaten bu lazımdı. Ta gençken eşinin zayıf yönlerini keşfetmişti: Evinin tek sahibi olmuştu. Her şey onun elinden geçiyordu. Hatta bazen Söhrap’ın arabasını da o eve getiriyordu. O, şimdi de bir yol buldu. Hemencecik yumuşayıverdi. Kollarını açıp Söhrap’ın üzerine atıldı, yalvarmaya başladı: - Canım benim! – Bu kadar çalışmak yeter artık. Kendine acımıyorsan bari bana acı. Öbür odada yalnız kaldım, gözüme 98 Vicdan Sustuğunda uyku girmiyor. Sanki duvarlar üzerime geliyor. Hadi kalk yatalım! Söhrap hanımının niyetini anladı. Omuzları kalka kalka gülmeye başladı: - Sen ne kadar şen şakraksın Merhi! Sanki yirmi, yirmi beş senelik hanım değil de, yeni gelin gibisin. - Sen yeni gelin diyorsun, Söhü! Ben şimdi beş yaşındaki çocuk gibiyim. Kalk hadi. - Ama benim işim var! - İş kalmıyor ya! Yarın yaparsın. - Yarının da kendin göre işleri var ama. - Tamam inat etme! Kal gidelim - Sen git, ben işimi bitirir gelirim. - Öyle şey olmaz.- Merhamet masanın üstündeki yazılara nefretle baktı. Onları kenar itti. – Bak bunlar bizim aramızı açanlar. – dedi. – Bunları her şeyden çok seviyorsun. Bunlar benim düşmanın. Sevgilimi elimden alıyor, onunla sohbet etmeme engel oluyorlar. Seni onlardan kıskanıyorum, Söhü! Söhrap güldü: - Sen her geçen gün çocuklaşıyorsun, Merhi, başka birisi oluyorsun. Meninle dalga mı geçiyorsun? - Hayır Söhrap, doğru söylüyorum. Merhamet kollarını eşinin boynuna attı. - Dur, lütfen dur! Kadının hal ve hareketi, Söhrap’ın inadını kırdı. Yatak odasına geçtiler. Yatağa uzandılar. Bir süre hiçbirinin sesi çıkmadı. - Beni bu mesele çok rahatsız ediyor, Söhü! - Hangi mesele? - Alagöz’ün meselesi. Hanımının sözlerine pür dikkat dinleyen Söhrap birden endişelendi, korktu. O, kızını çok seviyordu. Alagöz on dört 99 Vidadi Babanlı yaşında kalp hastası olmuştu. Söhrap onu bütün doktorlara gösterdi, gezdirmediği şehir kalmamıştı. Bütün doktorlar aynı şeyi söylüyordu: “Rahatsız olmayın. Korkulacak bir şey yok. Kız evlenince bu hastalık da tamamen yok olacak. Epilepsidir…” Söhrap aceleyle sordu: - Yoksa, hastalığı yine şiddetlendi mi? - Hayır! Maşallah çok iyi… - Dersleri mi zayıf? - Düşündüğüne bak… Başka bir mesele. Söhrap loş ışıkta eşine manalı manalı baktı. Onun yarı açık dudaklarında sihirli bir gülümseme vardı. - Niçin bana öyle dik dik bakıyorsun? Anlamadın mı? - Hayır, hiçbir şey anlamadım. - Ah cahil!! – Merhamet, artık konuşmuyor içten içe kaynar gibi gülüyordu. Eşinden ayrıldı, sırt üstü yattı. Kollarını yanlarına açtı sevinçle genleşti. – Kızın büyüdü, artık yirmi yaşına bastı. Söhrap bu sözlerden de bir şey anlamadı. Sorgulu bakışlarla hanımına baktı. - Şimdi de mi anlamadın? - Yok, hayır! Merhamet hanın biraz sessiz kaldı. Sonra yavaş yavaş tekrar konuşmaya başladı: - Kızın evlenme meselesini diyorum! Artık vakti geldi. Gelin etmenin zamanıdır. Evde biraz daha kalsa hastalığı şiddetlenecek. Doktorlara göre onu biz iki sene önce gelin etmeliydik. Söhrap derin derin düşünmeye başladı. Merhamet Hanım ara verdikten sonra sevinçle fısıldadı: - Kızımız için ben çok güzel bir damat buldum. Senin düşünceni de almak istiyorum. 100 Vicdan Sustuğunda - Buldun mu? Merhamet, Söhrap’ın cevabındaki kinayeyi anlamadı. Yüksek sesle devam etti: - Evet, buldum! Biliyor musun kim o? O gün bize gelen genç. - Bize gelen mi? - Evet, o senin meşhur asistanın… - Merhamet Hanım’ın sevinçli gözleri güneşe tutulmuş ayna gibi parladı. – Çocuk çok hoşuma gitti. Ben de damadımızın güzel ve akıllı olmasını istiyorum. Geleceği de kendisi gibi parlağa benziyor. Nasıl bulmuşum ama? Söhrap hiçbir şey demedi. Sabırsızlıkla ondan cevap bekleyen Merhamet Hanım daha fazla dayanamadı: - Sana ne oldu böyle? Niçin bir şey demiyorsun? Söhrap sinirlendi cevap verdi: - Ben bu konuda hiçbir şey demeyeceğim, Mehri! Böyle lüzumsuz işlerle uğraşmamanı tavsiye ederim. Kızla oğlanın hiçbir şeyden haberi yok, sen kendi kendine gelin güvey oluyorsun! Kendi kızının dünürlüğünü de kendin mi yapmak istiyorsun? Ayıp değil mi? - O da ne demek! Neden ayıp oluyormuş? Bunun neresi ayıp? Bir kız bir oğlanındır. Öyle değil mi? - Bir kız bir oğlanındır, ama bu şekilde değil. - Ne var bunda? - Kızla oğlan birbirini sever, aile de ister. - O adet şimdi modadan düştü. Senin dediğin aşk şairlerin çok eskiden uydurduğu palavradır. Aile kurmak için daha önemli şartlar gerekir. Bir defa senin kızın evden dışarı çıkmıyor. Bütün gün ders çalışmakla, kitap okumakla meşgul. Hiç kimseyle konuşmuyor, dostluk kurmuyor. Utanır. Söhrap artık hiçbir şey duymuyordu. Bu sözler onu başka bir aleme götürmüştü. Çok eski bir mesele, hatırladıkça yüreğine köz gibi düşen bir meseleydi bu… 101 Vidadi Babanlı 2. Bölüm …Söhrap Bakü’de yüksek okulu bitirip köyüne döndü. Bir yıl öğretmen olarak görev yaptı. Sonra okulda müdür oldu. (O yıllarda ortaokul öğretmenlerine ihtiyaç çoktu.) Ona tabanca da verdiler. Silahlanıp dağlara çıkan, düşmanlar ara sıra köylere baskın yapıyor, genç Sovyet öğretmenlerini amansızca öldürüyorlardı. O yıllarda onlarca doktor, öğretmen, işçi kurban gitmişti. Birçok devlet dairesi, okul yakılmıştı. Söhrap tabancasını sürekli hevesle taşıdı. Ütülenmiş jilet gibi pantolon, güzel gömlek, çizme çekip köyde dost düşman önünde gururla gezdi. Genç, delikanlı birisi için bu az bir saadet değildi! Söhrap mutluluğunu şehirde devam ettirmek istedi. Talebelik yıllarında pejmürde giyimiyle, ezile büzüle geçtiği yollardan şimdi gururla yürümek istiyordu. Yanından imrenerek geçtiği lüks restoranların, kahvehanelerin cebi dolu müşterisi olmanın, sinemaya gitmenin, tiyatroları takip etmenin elbette ayrı bir zevki vardı! O, yaz tatilinde Bakü’ye geldi. Ağzına o zamana kadar içki almamıştı. Aslında içkiye hiç hevesi de yoktu. Merak için lüks restoranları ziyaret etti. Buralardaki eğlenceyi doyuncaya kadar takip etti. Tiyatrolara, sinemalara gitti. Sevincinden ayakları yere basmıyordu. O, sokaklarda, tiyatro ve sinema önlerinde kol kola gezen gençler görüyordu. Onlara imrenerek bakıp yanlarından geçiyordu: Keşke benim de güzel bir kız arkadaşım olsaydı… Söhrap’ın bu gençlerden neyi eksikti? Giyimi kuşamı yerinde, yanakları sanki dağ lalesi gibi kırmızı idi. Cebinde para kum gibiydi! Bir akşamüstü yolu bankaya düştü. Niçin olduğunu o da bilmiyordu. Kasada şık giyimli bir bayan vardı, vezneden aldığı paraları sayıyordu. Söhrap onu dışarıdan görmüştü. Camların ayrılan beri tarafında kadından başka hiç kimse yoktu. Söhrap ileri yürüdü, kadına yaklaştı, gözlerini onun 102 Vicdan Sustuğunda yüzüne dikti. Bayan onun bakışlarını hissetmişti. Nazik parmaklarını biraz önce kasadan alıp saymaya başladığı paradan ayırdı, yanında duran Söhrap’a bakmaya başladı. Söhrap bu sert bakışlardan hiç rahatsız olmadı. Huşu ile başını aşağıya eğdi. Genç kadın yüzünü ekşitti, ona arkasını döndü. Parayı saydıktan sonra cüzdanına koydu, tekrar döndü, sert bakışlarını Söhrap’a çevirdi, dışarı çıktı. Söhrap biraz önceki durumunu bozmadı. Onun imrenen bakışlarında şimdi de, nedense, biraz üzüntü ve acıma hissi vardı, boynu bükülmüştü. Genç kadının sinirleri birden gevşedi. Söhrap’ın kendisini para için takip etmediğini anladı. Yüzündeki memnuniyetsizlik ifadesi bir anda tebessümle dağıldı. Bakışları yumuşadı: “Belki tanıdık birisidir.” diye düşündü. Başını kaldırdı, Söhrap’ı daha dikkatli süzmeye başladı. Gencin halini bozmadan duruşu, onu biraz daha cesaretlendirdi. Samimi bir ses tonuyla: - Bir şey mi lazımdı? –dedi. Söhrap sanki derin uykudan uyandı. Kadının onunla konuşacağına ihtimal vermemişti. Heyecandan boğazı kurudu: - Ba… Bana?.. O, konuşmakta güçlük çekti. Yanaklarının kırmızısı daha da koyulaştı. …-Sizin sağlığınız… Genç kadının zarif dudaklarında tebessüm belirdi. Hiçbir şey demeden yavaşça kapıya doğru yürüdü. Acele edip gençten kurtulmak isteyen bir hali yoktu. Bunu Söhrap da hissetti. Böyle işlerden pek anlamıyordu. Dışarı çıktı, beklemeye başladı. Söhrap’ı kendisi konuşturdu: - Affedersiniz, nerelisiniz? – dedi. - Bakülü birine benzemiyorsunuz. Söhrap sadece konuşmasıyla değil, giyim kuşamıyla da Bakülü gençlere benzemiyordu. Genç kadın onun kırılacağını düşünüp bunları söylemek istemedi. Söhrap yavaş yavaş: - Gencebasardanın, - dedi. - Hayırdır, niçin buraya geldiniz? 103 Vidadi Babanlı - Öylesine gezmeye. Genç kadın başını salladı. Sokağı dönüp yavaş yavaş yola devam etti. Söhrap yerinde kalakaldı. Genç kadının arkasından tereddütle baktı. Onunla gidip gitmemeye karar veremedi. Kadın dört beş adım yürüdükten sonra geri döndü. - Peki niçin gidip gezmiyorsun? –dedi. Söhrap şaşırıp kaldı. Bu sorunun cevabını nasıl yormalıydı? Onunla dost olmak istiyor muydu acaba? Söhrap tereddütle ona yakınlaştı: - Yalnız sıkılıyorum. -dedi. - Yalnız mı? – Kadının kirpikleri oynadı. Dudaklarında samimi bir gülümseme belirdi. Hemen ciddileşip yoluna devam etti. Söhrap da onu takip etti. Bir hayli sessizce yürüdüler. Kadın çok dalgın idi. Söhrap çok heyecanlanmıştı. Birden yüreğindeki dilinin ucuna geldi: - Sizinle arkadaş olabilir miyim? Kadın şaşırır gibi oldu. - Ben mi? Onun ses tonundaki garip ifade Söhrap’ı da şaşırttı. Ama kendisine hâkim oldu hemen. Bütün cesaretini toplayıp genç inatla devam etti: - Evet, -dedi. Daha ne zamana kadar beklemeli idi? Ya evet, ya da hayır! Kadın gözlerini süzdü. Gülümsedi. Çok garip bir gülüş idi. Söhrap bunun takdir mi, alay mı olduğunu anlayamadı. Sahil sokağına indiler. Buradan da Bayıl tarafına yöneldiler. Söhrap ümidini kaybetmiş kadının kendisiyle alay ettiğini düşünmeye başlamıştı. Ama ondan ayrılamadı. Kadın birden durdu. Söhrap’a döndü, düşünceli düşünceli sordu: 104 Vicdan Sustuğunda - Siz nereye gitmek istiyorsunuz? Söhrap şaşırdı. Sorunun ne anlama geldiğini anlamadı. Kadının yüzüne öylesine baktı kaldı: - Siz nereye gidiyorsanız, ben de oraya. –dedi. Kadın kirpiklerini indirdi. Bir şeyler düşündü. Sonra karşısında her emre amade vaziyette duran genci süzdü. Söhrap dikkatlice onun gözlerinin içine baktı. Simsiyah gözbebeklerinin derinliklerinde gizli bir keder ifadesi vardı. - Gideceğimiz yerde bir şey olsa beni korur musun? –dedi. Söhrap durakladı. Bu ne anlama geliyordu? Kadın daha açık konuştu: - Diyelim ki seninle restorana gittim… Birden orada bana birisi sataşsa, beni korumaya gücün yeter mi? Kadının yumuşamasına sevinen Söhrap elinde olmadan belindeki tabancayı yokladı. Dili kalbinden önce: - Benim yanımda hiç kimse sana bir şey diyemez! Kadın dikkatli bakışları ondan ayıramadı. - Öyle ise önce tanışalım, benim adım Ziynet. - Benimki de Söhrap. - Memnun oldum! – Kadın altın saatine bakıp acele etti.vakit geçiyor, hadi acale edelim. –dedi. Söhrap kulaklarına inanamadı. Bu güzel kadın gerçekten mi onunla restorana gidecekti. Kalbine bin bir türlü şüphe geldi. Ayaklarının takati kesildi. Artık çok geç oldu, sözünden de dönemezdi. Elini beline uzattı, tabancasını kontrol etti. Henüz erken olduğu için restoranda çok az insan vardı. Beyaz örtülü, satranç resimlerinin olduğu masalar paralı müşterileri gözlüyordu. Restorana önce Ziynet girdi. Ancak oturmak için acele etmedi. İçeridekileri dikkatlice süzdü. Bakışları masalarda sanki birini arıyordu. En sonunda bir köşede oturanları görünce gözlerine kin bürüdü. 105 Vidadi Babanlı Onlar iki kişi idiler. Sanki yılların hasretini gideriyormuş gibi birbirlerine sokulup sohbet ediyorlardı. Öncelerinde çeşit çeşit yemek ve iki boş şampanya şişesi vardı. Birisi daha yeni yarılanmıştı. Ziynet’in beti benzi attı. Birden başı döndü dengesini kaybetti, ama kendisine hâkim oldu. Söhrap’ın koluna girip kendisine geldi. Gürültüyle, ayakkabılarının tabanına basa basa en üst başa geçti. Yeni misafirleri garsonlar da diğer misafirler de gözlerinin ucuyla süzdüler. Ama köşedeki iki kişinin hiçbir şeyden haberi yoktu. Kafaları öyle karışıktı ki top atılsa duymazlardı. Ziynet öndeki masaya oturdu. Yüksek sesle garsonları çağırdı. Söhrap’a da karşı karşıya oturmayı teklif etti. İçkilerin ve yemeklerin adını hemen söyleyip yüksek sesle siparişlerini yaptı. Gözlerini de yan masada oturanlara dikti. Onun bu anormal hareketleri Söhrap’ı şüphelendirmeye başladı, dönüp o da Ziynet’in biraz önce baktığı masaya göz attı. Ama orada hiç de anormal bir şey görmedi. Gür, kıvırcık saçlı esmer bir gençle bir kız baş başa vermiş sohbet ediyor, konuşup gülüyorlardı. Garson hemen geldi. Yemekleri özenle masanın üstüne dizdi, müşterilerine tazimde bunup ayrıldı. Bardaklara şarap koydu. Ziynet yemeğe dokunmadan şişelere el attı. Söhrap’a konyak kendisine de şarap koydu. Kadehi başının üstüne kadar kaldırdı, Söhrap’ın kadehiyle tokuşturdu. Yüksek sesle: - İçelim, -dedi. – Her ikimizin sağlığı için içelim.- dedi. Söhrap, onun niçin bu kadar yüksek sesle konuştuğuna bir anlam veremedi. Ziynet niçin kendisini kaybetmişti? Ziynet kadehi dudağına yakınlaştırdı, ama içmedi. Yerine koydu. Söhrap’ın kulağına eğilip: - Beni bağışlayın, siz içmeye devam edin. – dedi. Söhrap istemeyerek kendi konyağını içti. Ziynet bi kadeh daha doldurdu, elini eline vurup kahkaha attı. Bu gülüşe 106 Vicdan Sustuğunda Söhrap bir anlam veremedi. Ziynet deli gibi tekrar bir kahkaha attı. Yanaklarından damla damla yaşlar inmeye başladı. Bu gülüş hayra alamet değildi. Sesi titremeye başladı. Ağlıyordu. Kederini gizlemek için gülerek ağlıyordu. Restorandakiler şaşırıp kalmışlardı. Herkes onlara bakıyordu. Nihayet yandaki masadakiler de sohbetlerini bitirdiler. Kıvırcık saçlı genç sinirlenip geri döndü. Bu ne biçim gülme böyle? “ demek ister gibi bir hali vardı. Ama birden kelimeler ağzında kaldı. İçkiden mi yoksa kadın sesinden mi nedense kızarmış suratı birden bembeyaz kesildi. Gözleri biraz önce hayret içerisindeyken şimdi hiddette halka gibi açıldı. - Ziynet?!!! Gencin sesi restoranda dalga dalga dağıldı. Ziynet bu vahşice çığlıktan zerre kadar etkilenmedi. Parmaklarının ucuyla nemli kirpiklerini kimseye aldırmadan sildi, sesin geldiği tarafa döndü. Gence nefretle baktı, tekrar döndü. Kendisini mutlu göstermek istercesine kadehi aldı, Söhrap’a döndü. - Ben seni hiçbir zaman unutmayacağım, sevgili Söhrap! – dedi birden senli benli konuşmaya başladı. Kendisini onunla samimi br dost gibi göstermeye çalıştı. – Allah bizi hiçbir zaman birbirimizden ayırmasın, her zaman mutlu yaşayalım! Söhrap, olanların ne anlama geldiğini şimdi anlamıştı. Bu güzel ve namuslu kadının restorana niçin geldiğini ortaya çıktı. Söhrap’ın morali bozuldu. “Demek ki beni buraya birisinden intikam almak için getirmişti.” Kıvırcık saçlı genç masasından kalktı onların yanına geldi. - Ziynet!!!- Sen burada ne yapıyorsun? - diye avazı çıktığı kadar bağırdı. Ziynet aldırış etmeden: - Senin yaptıklarını, dedi. Oğlan dudaklarını ısırdı. - Çabuk buradan git,- dedi. Ziynet, oralı bile olmadı. Kadehini tekrar Söhrap’a uzattı. Genç kadehlerin tokuşmasına mani oldu. Elinin arkasıyla ka107 Vidadi Babanlı dehe vurdu, şarap sağa sola döküldü. Kadeh de havada döndü, duvara çarpıp kırıldı. - Dur, diyorum!!! - Sen kimsin? - Kim olduğumu öğreneceksin! - Git, bunları oynaşına ver! Gencin dişleri kilitlendi. Gözleri kızardı. Sağ eliyle Ziynet’e tokat attı, tokat kamçı gibi ses çıkardı. - Şimdi kalkacak mısın, yoksa!!! Ziynet aldığı darbe ile sendeledi. Düşmemek için masaya dayandı. Yüzünün bir tarafı kızarıp yansa da sesini çıkarmadı. Söhrap’a bakıp: Hani senin erkekliğin nerede kaldı? Dedi. Söhrap onun dolu dolu olmuş gözlerinden ve tahrik edici sözlerinden harekete geçmek istedi. Genç ondan erken davrandı. Omzundan aşağı bastırıp: - Otur, dangalak! Seninle sonra görüşeceğiz! – dedi. Ziynet’in üzerine yürüdü: Kalkmıyor musun?! - Hayır, - İnatla cevap verdi.Genç titremeye başladı. Ziynet’i ayağının altına almak istedi. İleri atıldığında Söhrap’ın “eller yukarı” sesiyle irkildi. Genç şaşırdı: “Ağzından süt kokusu gelen bu köy zibi-disi bana emrediyor! O, bu cesareti nereden alıyor?” diye düşündü. Geri döndüğünde başına dayanmış silahı gördü. Birde yerinde donakaldı. Dili dudağı kurudu, elleri aşağı düştü. Yüzü sararıp soldu. Söhrap gencin durumunu görüp cesaretlendi. Hemen ayağa kalktı, rakibini duvara yasladı: - Defol buradan hemen!!! Yoksa yedi mermiyi de boşaltırım.- dedi. Gencin morali bozuldu. Sendeleyerek geri çekildi. Kapıya yöneldi. Silah onu öyle korkmuştu ki ne masadaki kızın feryadını işitti, ne de hesabını ödemek aklına geldi. 108 Vicdan Sustuğunda *** Gözyaşları Ziynet’in gözlerini yaktı. Hüngür hüngür ağlamaktan kendisini zor tuttu. Söhrap erkekliğini gösterdiğinden memnun kalsa da iştahı kalmamıştı. Boğazından hiçbir şey geçmedi. Bir müddet öylece sessizce oturdular. Ziynet garsonu çağırdı, Söhrap’tan önce hesabı kendisi ödedi. Sokağa çıkınca dayanamadı, gözlerinden damlalar yanağına süzülmeye başladı. Hıçkırıklar peşi sıra geldi. Elleriyle yüzünü kapattı, omuzları kalkıp inmeye başladı. Sessizce ağlıyordu. Söhrap fayton çağırdı. Onu evlerine kadar götürdü. Ziynet yol boyunca elini yüzüne kapadı, hiç konuşmadı. İçin için ağladı. Söhrap çok üzüldü. O, hiçbir şey anlamamıştı. O genç kimdi? Ziynet niçin ağlıyordu? Olanlara bir anlam veremedi. Bütün bunların bir anlamı olmalıydı. Söhrap bunda bir iş olduğunu anlamıştı. Sebep neydi anlamamıştı. Eve varıncaya kadar bu bulmacayı çözemedi. Kafasındaki sorular onu rahat bırakmadı. Genç kadına da bir şey sormadı. Onun derdini tazelemek istemedi. Eve gelince Ziynet memnuniyetle onun elini sıktı. Hıçkırıklara ara verip: - Çok teşekkür ederim, bana kardeşim gibi yardım ettiniz, - dedi. Söhrap konuşmadı. Sorgu dolu bakışlarını Ziynet’in gözlerine dikti, ona cevap verecek söz aradı. Ziynet de bakışlarının ne anlama geldiğini anlamış gibi: - O rezil benim eşimdi. – İç çekip güç bela konuştu. - Bir sene bile olmadı evleneli… Ama o… Ziynet tekrar ağlamaya başladı. Tekrar susup devam etti: - Bilmiyorum. – dedi – Belki doğru bir iş yapmadım. Ama ondan intikamımı aldım. Söhrap yine konuşmadı. Ne diyebilirdi ki? Aile hayatı, aile kavgaları ona uzak şeylerdi. 109 Vidadi Babanlı Ziynet nispeten sakinleşti. Çantasından mendilini çıkardı, gözyaşlarını sildi. Dudaklarında ılık bir tebessüm belirdi hemen kayboldu. - Beni affedin, Söhrap kardeş.- dedi.- Sizi de zor durumda bıraktım, moralinizi bozdum… Keşke benimle restorana gitmeseydin, o terbiyesize ben bir şekilde haddini bildirirdim. Söhrap itiraz etti: - Öyle söylemeyin, kırılırım.-dedi.- Ben sizi yardım ettiğim için çok mutluyum. Gerekirse yardımınıza her zaman hazırım. - Çok teşekkür ederim…- Kelimeler Ziynet’in dudaklarında kaldı. Tekrar omuzları inip kalkmaya başladı. Söhrapla vedalaştı, yavaş adımlarla evinin yolunu tuttu. Sonra ayakları birbirine dolaşa dolaşa yürüdü… *** - Ne kadar çok düşündün, Söhü? Söylediklerim aklına yatmadı mı? Güneşli hayalinden geç ayıldı? İstemeyerek cevap verdi: - Hayır, akla yatacak söz demiyorsun. Kendin de biliyorsun, bu tür sohbetleri sevmiyorum, canım sıkılıyor. Çöp çatanlık etmek, birilerin arasını düzeltmekten nefret ederim. Edebinle otur, bu yaşta bizi ele güne rezil etme: Merhamet inat etti: - Çok korkuyorsun- dedi- Bunda korkulacak, çekinilecek ne var? - Bilmiyorum. – Güneşli çok sert konuştu.- kendin bir düşün konuştukların akla mantığa uyumuyor mu? - Ben senin fikrini almak için diyorum… - Bu konuyu kapatmanı istiyorum. Bu son olsun artık, bu konuda bir şey duymak istemiyorum. Bu meseleyi yarın el alem duyarsa: “Profesör kendi kızını asistanına yamamak 110 Vicdan Sustuğunda istiyor, ondan dolayı da ona yardım ediyor.” Diyecekler. Bu sözler bizi rezil etmek için yeterli olacak. - Peki, biraz önce dediğin gibi kızla oğlan birbirlerini sevse, o zaman ne diyeceksin? İstemeyenler bu sözleri o zaman da söylerler. - Duruma bakarız, o zaman karar veririz! – Güneşli biraz sustu, tekrar konuşmaya başladı: - Bak, sana tekrar söylüyorum, Mehi, bu tür planları kafandan çıkar! Yoksa bozuşuruz. Merhamet Hanım ısrar etmedi. Kocasının tehdidinden kendisine göre netice çıkardı: Söhrap birkaç yıl önce Ziya ve Şule meselesini işittiğinde Merhamet’e çok kızmıştı. Onu uzun süre susturup konuşturmamıştı. Kalbinde hala o uğursuz evlenmenin hacaletini çekiyordu. Şimdi de: “ Bu tür sohbetler beni üzer, sinirlendirir” diyince bu meseleyi hatırlattı. Merhamet Hanım hileye baş vurdu: - Canı sağ olsun.- diyerek eşine teminat verdi- Kim kızını zorla birisine verir? Aslını neslini bilmiyorum ki ona kız vereyim! Öylesine ağzımdan çıktı işte. Seni denemek istedim. O genci gerçekten beğenip beğenmediğini öğrenmek istedim. Başka hiç maksadım yok. Senin rızan olmadan bir şey yapmam. Güneşli sakinleşti. Ama kalbinde bir sızı vardı, gençlik hatırları onu duygulandırdı. Hanımına arkasını döndü. Birkaç dakika sonra tekrar hayalleri gençlik yıllarına gitti… 3. Bölüm …Bakü’ye gezmek için gelen Söhrap çabuk yoruldu, hevesi kalmadı. Şuç Ziynet’te idi. O, henüz yirmi yaşına giren hayatın zevk ve sefasını yeni yeni öğrenen genci kedere sokmuştu. O gece Söhrap uyuyamadı, uykusu kaçtı. Bazen gülüp eğlenen bazen de için için ağlayan Ziynet’in restorandaki hali 111 Vidadi Babanlı gözünün önüne geldi, bir an olsun aklından çıkmadı. Rüyasında da o genci gördü. Kavga, gürültü… Sabah erkenden uyandı. Başı çok ağrıyordu. Dayak yemiş gibi bütün vücudu sızlıyordu. Önem vermedi. Kalktı direk Ziynet’in evinin önüne geldi. Burası onun kaldığı otele çok yakındı. Şehrin en rahat bulunacak yeri idi. Burasını iyi öğrenmişti. Saatlerce burada gezindi durdu. Gözü gelip geçende idi. Ziynet’i tekrar görmek, onunla konuşmak, hatırını sormak için can atıyordu. Ziynet onu çok etkilemişti, aklından atamıyordu. Ama arzusuna ulaşamadı… Gerisin geri döndü. Yüzüstü yatağa yattı. Öylece uyuya kaldı. Akşama doğru kalktı. Lokantaya gitti, iştahsızca akşam yemeği yedi. Tekrar Ziynet’i görmek için yola çıktı. Gece yarısı o bahçede nöbet tuttu. Bu defa da bir netice elde edemedi. Üç gün boyunca sabah, akşam buraya geldi. Her defasında saatlerce burada bekledi. Bekleme onu çok yordu. Fakat… Söhrap ümidini yitirmedi. Bakü’de daha fazla kalamadı köye döndü. Burada Ziynet aklından çıkmadı. Gece gündüz onu düşündü. Ziynet hayallerinde daha güzel oldu. Gözünde biraz daha yüceldi. Niçin? Niçin onu sevmişti? Kesin bir şey söylemek çok zordu. Bu soruların cevabını kendisi de bilmiyordu. O, elinden tuttuğu tek kadındı. Bazen cana yakın, bazen sırlı, bazen de kederli kadınların bakışlarına muhatap olmuştu. Bu bakışlardan duymadığı sıcaklığı Ziynet de hissetmişti. Her şeyden önemlisi onu birisi kendisine yardım etmek için çağırmıştı. Bunlar az şey midi? Bir yıl geçti. Söhrap Ziynet’i unutamadı. Aziz hatıralar aşka döndü. Yüreğinde yuva kurdu. O, tekrar Bakü’yü özledi. Yola çıkmak için hazırlandı. Bu defa yaz tatilinde değil, imtihan döneminde geldi. Okumak için geldi. Böyle bir düşüncesi önceden de vardı. Ziynet’in arzusu bu duyguyu körükledi. Bakü’de kaldğı müddetçe kaderin bir yerde onları buluşturacağına kalpten inanıyordu. Hayatta bu tür mucizeler az mıydı? Şehre gelir gelmez Ziynet’i aramaya başladı. Birkaç gün onların evinin yanında nöbet tuttu. Sonra utana utana kom112 Vicdan Sustuğunda şularından onu sordu. Bazıları ona: “Tanımıyorum” dedi. Bazıları da onu sorguya çekti: ”Burada Ziynet adında kadın çoktur. Hangisini soruyorsun. Annesinin, babasının adı ne? Soyadını bilmiyor musun? Evlerinin numarası kaç?” Söhrap kızardı, bozardı, söyleyecek söz bulamadı. O, bunları nereden bilecekti?! Artık ümidini kesti. Sevgisini kalbinin derinliklerine gömüp imtihanlarına hazırlanmaya başladı. Bir ay sonra onun ismi Üniversitenin Kimya bölümünü kazananları arasında yer aldı. Dersler başladıktan sonra Söhrap çok meşgul olmaya başlamıştı. Ziynet’i düşünmeye vakti bile olmuyordu. Gündüz dersler, akşam da laboratuvar çalışanları bütün vaktini alıyordu. Üç dört ay böyle devam ederse sadece Ziyenet’i değil kendisini de unutabilirdi. Yine hoş bir tesadüf her şeyi yoluna koydu. Kalbinin derinliklerine sıkışan aşk tekrar kıvılcımlandı… Ara sınavlar yakınlaşmıştı. Söhrap neredeyse yorganını getirip kütüphanede yatacak hale gelmişti. Gece herkes çekilip ışıklar yanıncaya kadar burayı terk etmiyordu. Bu gece de sona kalmıştı. Kitaplarını toplayıp çıkmaya hazırlandığında ışıklar söndürülüştü. Burada çalışan kadın Söhrap’la anlaşamıyordu. Her zaman sona kaldığı için gelip ona çıkışıyordu. Foyanın bazı ışıkları da söndürülmüştü. Sadece girişteki kapının büyükçe aynanın yanındaki küçük lamba binayı kaplayan karanlığı dağıtıyordu. Aynanın karşısında arkası Söhrap’a dönük genç bir kadın elbiselerini düzeltiyordu. Söhrap onun yanından geçtiğinde ayaklarının takati kesildi, yere yığılayazdı. Söhrap’ın aklı başından gitti. Çok mu yorgundu yoksa halüsinasyon mu görüyordu? Bugün sabah erkenden Ziynet yine aklına geldi, aklı başından gitti. Kütüphanede kitap okurken iki üç defa hayal kurmuştu. Ziynet kitabın siyah satırları arasında peyda oldu, onun dikkatini dağıttı. O bir sayfayı birkaç kez okumak zorunda kaldı. Belki şimdi de aynı hayalleri görüyordu?! 113 Vidadi Babanlı Söhrap ileri çıktı, aynaya dikkatlice baktı. Sadece gözleri değil orada bütün canlılığı ile güzel zarif kız duruyordu. Söhrap önce donakaldı. Sonra kalbinden gelen bir sesle büyük binayı adeta titretti: - Ziynet!!1 Kadın irkildi. Korkuyla geri döndü. Ürkek bakışlarından onun çok korktuğu belli oluyordu. –Söhrap’ı tanımamıştı. Söhrap sevincini saklayamadı. Ziynet’e uçarak gitti. - Nasılsın Ziynet? Ziynet’in bakışları normale döndü. Korkudan solan benzi düzeldi. - Teşekkür ederim… - O, duraksadı belki de Söhrap’ın adını hatırlayamadı. Söhrap çok üzüldü “Unutmuş beni” diye düşünmeye başladı. Adını ona kırgın kırgın hatırlattı. Ziynet memnuniyetini gösterdi. Elini hararetle sıktı. - Merhaba, Söhrap kardeş - dedi. Neredeyse ona sarılacaktı. - Affedersin tanıyamadım… Çok değişmişsin. İşler nasıl gidiyor? Söhrap iç geçirdi. Üzgün olduğu sesinden hissedildi: - Teşekkür ederim, iyi - dedi. Ziynet sustu bu tür durumlarda söylenecek söz bulunmaz. Biraz düşündükten sonra sordu: - Ne güzel sürpriz!... Burada ne yapıyorsunuz? - Okuyorum. - Çok mu oldu? - Hayır, bir yıl oldu. - Tebrik ederim! Yine söylenecek söz kalmadı. Biraz vakit geçince Söhrap konuşmaya başladı: 114 Vicdan Sustuğunda - Burada niçin duruyoruz, gidelim.- dedi- O dışarı çıkmak için acele etti. Sanki bu suskunluğun sebebi içerisinin ürkütücü sessizliği idi, dışarı çıksalar dilleri çözülecekti. Ziynet acele etmedi. - Bekleyelim, arkadaşım da gelsin.- dedi. - Arkadaşınız mı?!... – Söhrap’ın sesi bir tuhaf çıktı. - İşte.- Ziynet kütüphaneye doğru baktı. – İş arkadaşımı diyorum. Ben burada kütüphanede çalışıyorum. Yarım gün. Öğleden sonraları. Aynı zamanda okuyorum. - Nerede? - Burada Matematik bölümünde. Söhrap’ın heyecanı geçti. Rahatladı. - Kaçıncı sınıf? - İkinci. – Ziynet ara verdi.- Geçen sene başladım. O olaydan sonra. - Ayrıldınız mı? Ziynet geç konuştu. Yüzünün ifadesi değişti. Anlaşılan bu ayrılık kolay olmadı. - Ayrıldık –dedi. Derinden nefes aldı.- O ahlaksız hadiseden sonra devam edemezdim. Söhra bu habere çok sevindi. Emin olmak için tekrar sordu: - Pişman mısınız? Ziynet kaşlarını çattı, yere baktı. - Pişman olsam da acısı hala yüreğimdedir. İnsan bazen öyle hata yapıyor ki ömür boyu unutamıyor. Söhrap rahat nefes aldı. Gönlünde taze ümit kıvılcımları parladı. Ziynet’i evine kadar götürüp yatakhaneye döndü… *** O gece deliksiz uyku uyudu. Ertesi gün kütüphanedeki yerini daha da kuvvetlendirdi, hem imtihanlara hazırlandı 115 Vidadi Babanlı hem de Ziynet’i takip etti. Onu bu defa da kaybederse bir daha bulamayacağını düşündü. Söhrap’la arası limonu olan kütüphaneci kadın da artık ona iyi davranıyordu. Bir ay böylece geçti. Kalbini ona açamadı. Çekiniyordu: “Bakalım Ziynet benim hakkımda ne düşünüyor? Söylesem beni reddeder mi?“ diye düşünüyordu. Son iki aydan beri Ziynet’in de kalbinde bambaşka duygular vardı ona karşı. Önceleri onunla saygı duyduğu içi görüşen Ziynet, son zamanlarda onunla görüşmek için adeta can attı, bu içinden gelen bir duygu idi. Aynı zamanda içinde bir korku da vardı. Çünkü bu hisleri o çok iyi biliyordu. Sütten ağzı yanmıştı. Sevgi kelimesini bir daha aklına getirmeyeceğine yemin etmişti. Ama onun kalbi, kalbinin iradesini, aklının diktasına karşı çıkıp yeni bir aşkla çırpınıyordu. Yok! Asla! Bu ateşi hemen söndürmek, ilk kıvılcımda son vermek gerekir. Ziynet, Söhrap’a bu işe bir son vermek için kendi kendine söz verdi: “Artık beni eve getirme…” Fakat onunla yüz yüze geldiğinde bu söylemeye cesaret edemedi. Dili onu dinlemedi. Kararın tam aksine, hazin ve tatlı bir dille: - Sana zahmet veriyorum, Söhrap. – dedi. – Her gece beni eve kadar getirmek zahmet olur sana. - Benim için zahmet olmaz, Ziynet! – deyip heyecanlandı Hatta sesi titredi. – Seninle gitmek benim için zevktir. Ben bu günlerin hasretini çok çektim. - Niçin Söhrap, bunun sana ne faydası var? - Sevgide menfaat yoktur, Ziynet! - Muhabbet!!! – Ziynet kinaye ile gülümsedi. – Sevgi boş şeydir, Söhrap! - Hayır, Ziynet! Kıymetini bilen için çok şeydir.- Söhrap sustu. Sanki güç topladı. Aynı heyecanla devam etti: Ben seni seviyorum, Ziynet! Gece gündüz aklımdasın! Ziynet yavaş yavaş başını salladı: 116 Vicdan Sustuğunda - Bu sözlere gerek yok! – O başını tekrar tekrar salladı. Sonra dalgın düşünceli bakışlarla ona baktı. Sordu: - Sen kaç yaşındasın, Söhrap? Söhrap durakladı. Bu sohbetle yaşın ne ilgisi vardı? Ziynet ne demek istiyordu? Onun gözlerinin içine baktı ama bir şey okuyamadı. - 1911 yılında dünyaya geldim, dedi. Sanki rakamları tek tek söylemekle ona bir mesaj vermeye çalışıyordu. Fakat onun yüzünde bir üzüntü emaresi vardı. Gözlerinin nuru kayboldu, gazı bitmiş ocak gibi ışığı azaldı. - Ben senden üç yaş büyüğüm!... Bu meseleyi burada bitirmek mümkün. Söhrap şaşırdı. Bakışları Ziynet’e yöneldi. - Neyi? - Bu sohbeti! – Ziynet nefesini topladı.- Aramızda yaş farkı çok. Hem de… - Hem de ne? - Hem de ben bir kez evlendim, boşandım. Eşimden ayrıldım. - Bunları zaten biliyorum ben. Hayır, Ziynet böyle şeylerle benim karşıma çıkma. Bunlar benim için engel değil! - Sen şimdi böyle diyorsun, Söhrap! Ben bu işlerde tecrübeliyim. - Bana bunları anlatma, Ziynet! – Söhrap kızdı.- Ben gerçek diyorum, düşündüm karar verdim, kalbimin hislerini söylüyorum. Ben seni seviyorum. Ziynet’i o ikna edemedi. Yine yavaş yavaş başını salladı: - Az düşünmüşsün, Söhrap! – Aynı hüzünlü haliyle inatla devam etti.- Git iyice düşü, o zaman beni daha iyi anlarsın! Söhrap, onun dediklerine aldırmadı. Duygularını bir nefeste söyledi: - Çok düşündüm. Bir ay değil tam bir sene düşündüm. Hem de gece gündüz. Hiçbir zaman da kalbimden çıkmadın. 117 Vidadi Babanlı Buraya okumaya gelmeme de sen sebep oldun. Seni bulmak için geldim. Geçen sene senden ayrıldıktan sonra belki yüz defa sizin mahalleye geldim. Saatlerce seni orada bekledim. Yolunu beklemekten gözlerim yoruldu, ama kalbim yorulmadı. İyi ki kader bizi tekrar karşılaştırdı. Beni ıstıraptan kurtardı. - Niçin Söhrap? Ben sana söz vermedim. Hele hele bu konu hakkında hiç sohbet etmedik. - Bilmiyorum, hiçbir şey bilmiyorum! Kalbim beni dinlemiyor, sırlarını bana açmıyor. Ziynet sustu. Söhrap’ın samimi içten cevapları onun aklını allak bullak etti. “Tılsım” için bir adım daha atmak, bir söz söylemek yeterli idi. Söhrap artık güçten takatten düşmüştü. Boynu büküldü, başı göğsün üzerine düşmüştü… Ziynet onun bu duruşunda, boynu bükük halinde samimiyet hissetti. İlk adımı kendisi attı. Başını elleriyle tutup nezaketle yukarı kaldırdı. Şefkatle, onun gözlerinin içine baktı. Bir dakika boyunca hiçbir şey konuşmadı. Ziynet, bir adım daha ileri attı, şen şakrak bir kız edasıyla Söhrap’ın alnında öptü, evin bahçesine girdi. Söhrap sanki sinirlenmişti. Ne olduğu anlayamadı. Kendisine geldiğinde Ziynet’in dudaklarının sıcaklığını alnında hissetti. Şaşkınlığı, beklentisi bir anda kayboldu, yerini sevinç ve mutluluk almıştı. …Ziynet hemen onu anne va babasıyla tanıştırdı. Yaşlı anne ve baba Söhrap’ı çok samimi karşıladılar. Onların sayesinde Bakü’de Söhrap’ın bir anne babası oldu. Sofralarında her zaman ona yer verdiler. Söhrap olanları bir mektupla köye bildirdi. Annesi okuma yazma bilmiyordu. Mektubu babasının okuyacağını biliyordu. Buna rağmen yüreğini annesine açtı. Mektubunda ona seslendi. Olanları biraz abartılı anlattı. Bir ay geçmeden babası şehre geldi. Murguz istikbaldeki gelini ve dünürleriyle tanıştı, onları çok sevdi. Kız eviyle böylece tanışmış oldu. Her iki taraf da çocuklarının okulunun bitmesi gerektiğini söylediler. Evli118 Vicdan Sustuğunda lik için henüz erken olduğu görüşüne vardılar. Ziynet’in babası: - O zamana kadar gençler birbirlerini daha yakından tanırlar. Aile kurmak mesuliyet ister. Muhabbetle yaşadıktan sonra başka söze ne hacet! Anlaşılan kızının ilk tecrübesi onun gözünü çok korkutmuştu. Anne babalarının kararına gençler saygıyla karşıladılar. O, hoş günü sabırsızlıkla beklediler. Fakat kaderlerinde başka şeyler varmış… *** … Profesör hayallerinden tekrar ayrıldı. Kalktı hanımına döndü. “Sevgi her zaman vardır! Onu hiç kimse uydurmamıştır. Hayat devam ettiği müddetçe o da sürecektir. Sonsuza kadar yaşayacaktır.” diye avazı çıktığı kadar bağırmak istedi. Ama o sıralarda Merhamet Hanım onu duyacak halde değildi. Bütün amaçlarına ermiş bir insan gibi sırt üstü yatmıştı, hiçbir şey duyacak halde değildi. Güneşli iç geçirdi. Merhamet Hanım’ın sevgi hakkında söyledikleri sözlere itirazı dilinin ucuna geldi, söyleyemedi. Sonra kalktı, ayaklarını yataktan aşağı salladı. Odasına çekilip yarım kalan işini tamamlamayı düşündü, zaten sabaha kadar gözüne uyku girmeyecekti. Sıkıntı bastığında her zaman işle meşgul oluyordu. İş onun tek tesellisi, manevi sığınağı idi. Ama bu defa öyle olmadı, hayallerinden kurtulamadı. Üstelik kafasına takılan “Ziynet acaba şimdi nerededir, mutlu mudur, günah bende ben onu aramadım.” sorular onu çok rahatsız etti. Bunun üzerine çalışmadan vazgeçti, yatağa uzandı. Acı tatlı hatıralar zihninden süratle gelip geçti. Bu onun hayatının dolambaçlı yollarının sayfası açılmamış kitabı gibiydi… 119 Vidadi Babanlı 4. Bölüm Söhrap, akademik kariyerini çabuk tamamladı. Daha üçüncü sınıfta iken çeşitli dergilerde ilmi makaleleri yayımlanmaya başladı. O dönemde daha yeni gelişmeye başlayan petro-kimya endüstrisi ile ilgili makaleleri Moskova’daki bazı dergilerde yayımlandı. Onu üniversitede herkes çalışkan terbiyeli bir talebe olarak tanıdı. Ona bilim adamı demeye başladılar. Onu diğer ünlü bilim adamlarının yer aldığı akademik kurullara aldılar. Her yıl rektörlüğün, çeşitli meslek kuruluşlarının başarılı ilim adamlarına verdiği ödüllere layık görüldü. Kızlar ona gizli aşk mektupları yazmaya başladı. Ama hiç kimse onun aklını çelemedi. Bu tür dedikoduların önünü almak için o toplantılara Ziynet’le birlikte geldiler. (Önceleri onlar Ziynet’in ricası üzerine üniversitede gizli gizli konuşuyorlardı.) Sevgilisi ile kol kola gezerek yüzsüz kızların önünü aldı. Kısa bir süre sonra aşk mektuplarının sonu geldi. Ama bir tanesi hariç… Merhamet, Söhrap’tan iki sınıf aşağıda idi. Çok güzel olmasa da beyaz tenli, hafif şişman bir kız idi. Fettan, cazibeli gözleri vardı. Üniversitede şen şakrak olarak bilinirdi. Genelde bu tür kızlar erkeklerin dikkatini çok çekerler. O, da üniversiteye geldikten sonra birçoğunun dikkatini hemencecik çekmişti. Ama hiç kimsenin ağına düşmemişti. Söhrap’ın şöhreti onu da avladı. Herkes yalan oldu, o gerçek. Genci adım adım izledi, hiç kimseden çekinmeden köşede bucakta yolunu kesti. Bazen “Biz hemşeriyiz. Annem babam da sizin şehirden, tanışalım.” Dedi. Bazen de onun makalelerini okuduğunu bazı yerleri anlamadığı, kendisine anlatmasını rica etti. Bazen iki eski dost gibi yanına geldi, hal hatır sordu. En sonunda sağda solda herkese Söhrap’ın kendisine vurulduğunu çok yakında nikâhlarının olacağını anlattı… Tabiî ki Merhamet’e inananlar çok az oldu. Çünkü Söhrap’a gizli gizli aşık olanlar çoktu. Her şeyi uzaktan takip ediyorlardı. Söhrap’ın bu arsız kıza yüz vermediğini görüyorlardı. 120 Vicdan Sustuğunda Merhamet’le herkes dalga geçmeye başladı. Meseleyi öğrenenler, sınıf arkadaşları onu makaraya alıyor, onunla kafa buluyorlardı. Ama Merhamet’in kılı bile kıpırdamıyordu. Söhrap yolundan dönmedi. Dersi olsun olmasın bütün gün üniversitede idi. Sürekli Söhrap’ı takip etti. Ziynet’i öğrendiğinde divaneye döndü. Deli gibi koşup kendisini kütüphaneye attı. Ziynet’i yakaladı: - Söhrap’tan uzak dur! O, benim sevgilim.- deyip herkesin yanında onu azarladı. Onun bu sözlerini duyanlar hem şaşırdılar, hem de kahkaha atıp güldüler. Ziynet de güldü: - Seninse niçin yanında değil o zaman?- diye ona önemsemeden cevap verdi. Merhamet çok kızdı. Kendisinden emin bir şekilde ona cevap verdi: - Bugün olmazsa da yarın mutlaka benim olacak. Sana baştan söylüyorum. Ondan uzak dur. Kendine başka birisini bul! Hayâsız bu kızın sözlerine oradakiler kahkaha attılar. Sözlerine önem vermediler. Aklı başında bir insan böyle konuşmazdı. Ama kim bir gün onun bu hayallerinin gerçekleşeceğine ihtimal verirdi. Dördüncü sınıfta, 1937 yılının başlarında Söhrap’ı üniversitenin Genç Komünistler komitesine çağırdılar. Komitenin kâtibi ona: - Oturun! Dedi. Söhrap şaşırdı. Üniversiteye girdiğinde herkes ona saygı gösterir, ona yer gösterirdi. Ama şimdi niçin bu şekilde davrandılar bir anlam veremedi. Komitenin kâtibiyle Söhrap’ın arası çok iyi idi. Seyfeli Halilov onu uzaktan gördüğünde kollarını açar koşarak sarılırdı. Kendisi önce selam verir, onunla yakından ilgilenirdi. Ona “Sen bizim gurur kaynağımızsın” derdi. Ama şimdi niçin böyle oldu? 121 Vidadi Babanlı Söhrap düşünceli düşünceli oturdu. Gözlerini önündeki kâğıtlardan ayırmayan suratını ekşitmiş Halilov’un yüzüne uzun süre baktı. Halilov resmiyetini bozmadı. Odaya derin bir sessizlik çöktü. Bu çok ciddi bir meseleye işaret ediyordu. Söhrap düşündü aklına hiçbir şey gelmedi. Sormak istedi, dili açılmadı. Kâtip nihayet konuşmaya başladı: - Siz bu günden itibaren genç komünistler birliğinden uzaklaştırıldınız! Söhrap, bu sesi sanki gaipten geliyor gibi hissetti. O ses Halilov’un her zamanki yumuşak sesine benzemiyordu. Kilitlenen çenesi açıldı: - Nasıl! - Nasılı yok! Büronun kararı böyledir. Söhrap işittiklerine inanmadı. Söylenilenleri şaka olarak kabul etti. Tebessümle sordu: - Benden habersiz mi? - Evet, - Halilov’un yüzü daha gerildi. Söhrap şakayla devam etti: - Ama bu karar yönetmeliklere terstir. Genç komünistin iştiraki olmadan böyle bir karar alınamaz. - Uzatmayın! – Halilov elini sertçe masaya vurdu, bağırdı. – Böyle karar alınmıştır, bu kadar! Söhrap’ın kanı dondu. Ağlamaktan kendisini zor aldı. - Niçin, Seyfeli? - Seyfeli değil, Halilov! Söhrap, yutkundu kaldı. Her zaman samimi olduğu arkadaşına böyle resmi olarak konuşmak çok ağır geldi. - Neye göre, yoldaş Halilov? - Yoldaş mı? Söhrap dayanamadı. Bu resmen tahkirdi. Damarlarındaki donmuş kanı birden coşturdu. Ayağa kalkıp bağırarak: - Sebebini söyleyin, tahkir etmeyin! 122 Vicdan Sustuğunda - Sebebi mi!... Seyfeli’nin ekşimiş suratında birden kinayeli bir tebessüm belirdi. Başını kaldırdı Söhrap’a küçümseyerek baktı. Sakin ama amirane devam etti: - Lenin düşmanı birisinin oğlu genç komünistler komitesinin üyesi olamaz. - Ne? – Söhrap’ın boğazı iyice kurudu. Seyfeli, gayet resmi bir eda ile: - Sizin babanız halk düşmanı olarak hapse atıldı! Söhrap sarsıldı. Başı döndü. Sanki bir darbe ile ayakları kesilmiş gibi oldu. Elinde olmayarak sandalyeye yığılıp kaldı. Biraz kendisine gelince yavaş yavaş konuşmaya başladı: - Yalan! – dedi, iftira atmışlar. Ben onun yanından geleli daha on gün olmadı. Seyfeli güldü: - On gün çok uzun bir süredir. Günümüzde her saatin çok büyük anlamı var. - İftiradır!- Söhrap tekrar haykırmak istedi, ama sesi çıkmadı. Yavaş yavaş konuşarak ilave etti: - Benim babamı sen de tanıyorsun, Seyfeli, sen birkaç kez bize geldin. - Maalesef iyi tanıyamamışım! - Onu cümle âlem biliyor! - Söhrap, ümidini kesti. Konuşmaya devam etti…- Yirmi yıldan daha çok Bolşeviklerin partisinin üyesi olan partiye inkılâptan önce de hizmet eden birisi nasıl halk düşmanı olur? - Yeter artık! – Kâtip sinirlendi ayağa kalktı. – Gidebilirsiniz! O, elini uzattı. Söhrap donup kaldı. Bu el ona niçin uzanmıştı? Vedalaşmak için mi? Söhrap’ın kafası karıştı. Hiçbir şey anlamadı. Seyfeli’nin açık avucuna çekine çekine baktı. - Parti kimliği vardı. Söhrap kendisine uzanan elin ne anlama geldiğini şimdi anladı. Donakaldı. Artık her şey bitmişti. Komiteden atılması ona ciddi bir uyarı idi. Bugün olmasa yarın üniversiteden de kovulacağı anlamına geliyordu. Son bir sene içinde bu tür on123 Vidadi Babanlı larca olay olmuştu. Onun bildiği birçok öğrenci önce komiteden uzaklaştırıldı, sonra da üniversiteden atıldı. Sözü edilen toplantılara kendisi de katılmıştı. Hatta toplantılarda halk düşmanlarına karşı o da ateşli nutuklar çekmişti. Şimdi şaşırıp almıştı: Babası gerçekten halk düşmanı mıydı? O, gerçekten de Komünist Partisinin aleyhinde çalışmış mıydı? O, zor sorulara beyninde cevap arayarak dışarı çıktı. Beyni uğulduyordu. Duydukları karşısında ayaklarının bağı çözülmüştü, ayaklarını sürüye sürüye dışarı çıktı. Hiçbir yerde durmadı. Birkaç gün önce kiraladığı eve geldi. Bir yatakla küçük bir masanın bulunduğu odayı arkadan kilitledi. Başındaki ağrı gittikçe şiddetlendi. Elbisesiyle yüzüstü yatağa uzandı. Babası hakkındaki sorular onu burada da rahat bırakmadı… 5. Bölüm Murguz Sultanoğlu, eski Bolşeviklerdendi. Uzun süre Bakü petrol kuyularında işçi olarak çalışmıştı. Köye yirminci yılların başında Bakü Şura hükümeti kurulduktan sonra dönmüş, mahalle inkılâp komitesine üye seçilmişti. Yeni görevinde elinden geleni yapmıştı. Sultanoğlu kaçaklarla ve hükümete isyan edenlerle uzun süre mücadele etmişti. O zor yılları Söhrap da hatırlıyordu. On iki, on üç yaşlarında idi, her şeyi anladığı yaşlardı. Babasının o yıllardaki canlı, genç halini çok iyi hatırlıyordu. Siyah pantolonu, uzun gömleği, kaşlarına kadar indirilmiş kazak şapkası, her zaman kaygılı, endişeli bakışları, uzun boyu Söhrap’ın gözlerinin önünden gitmiyordu. Sultanoğlu’nun her zaman belinde taşıdığı, sarı renkli kılıfındaki mavzeri, yürüdükçe aşağı inip çıkıyordu. Murguz köyde çok az bulunurdu. Söhrap annesinden onun isyancılarla kaçaklarla vuruştuğunu, mücadele ettiğini söylerdi. Bir gece onların evinin önünde bir gürültü koptu, köpekler havlamaya başladı, bütün köy ayağa kalktı. Söhrap da bu gürültüyle uyandı. Korkarak dışarı çıktı. Komşular, elinde kürek, bel, yaba, kova alıp onların evlerinin önüne geldiler. Işık124 Vicdan Sustuğunda la her taraf gündüz gibi aydınlatılmıştı. Söhrap insanların koştuğu tarafa doğru yürüdü. Yakınlarda alevler göğe yükseliyordu. Yanan Söhrapların ot yığını idi. İnsanlar oraya koşmuyorlardı. Hemen yakınlarında bir şeyler tütüyordu. Bazen sarı bazen de kırmızı renkte dumanlar yükseliyor, ot yığını dumanı çevreliyor, duman gittikçe etrafı kaplıyordu. Sesler arasında Söhrap annesinin ağladığını duydu. O, birilerine durmadan çabuk olun, acele edin diye yalvarıyordu. İçeride hayvanlar boğuluyor, çocukların nasibi yanıyor diye insanlardan yarım istiyordu. Duman çıkan yer ahır idi. Söhrap koşarak oraya gitti. Birçok insan öksüre öksüre ahırın yakınlarından toprak kazıp alevlere atıyor, kadınlar kovalarla su taşıyor tutuşan ateşi söndürmeye çalışıyorlardı. Ateş daha güçleniyordu. Söhrap ahırda kendisini ateşten kurtarmak için sağa sola atan hayvanların feryadını işitiyordu. Hiç kimse onlara yardım edemiyordu. Kapıya yaklaşmak mümkün değildi. Ot yığını tamamen kül olmuştu. Ahırdan hala duman çıkıyordu. Tan yeri ağardığında duman da azalmıştı. Koyu duman yavaş yavaş çekildi. O gün köpekler bayram ediyordu. Murguz iki gün sonra köye geldi. Mesme’nin acı gözyaşlarıyla olanları anlatması herkesi üzdü: - Çocukların nasibi yok oldu, Murguz. Yavan ekmeğe muhtaç kaldık! Murguz’un kederi bu haberleri duyunca daha da arttı. Gidip ahırdaki ot yığınına baktı. Sinirden gözlerinin önü karardı. Hiçbir şey yapmadan donakaldı. Ellerini pantolonunun cebine koydu, orada gezinmeye başladı. Sakinleştikten sonra: - Kesinlikle düşman işidir.- dedi. – Çetelerin elinden başka bir şey gelmiyor, çocukların kısmetini telef ediyorlar! O, kederden kurtulup gülümsemeye çalıştı. Hanımına yakınlaşıp elini boynuna attı. Teskin edici bir ses tonuyla devam etti: - Önemli değil, Mesme, önemli değil üzülme! Bizim işimiz böyle kurban talep ediyor. Çocukların canları sağ olsun. On125 Vidadi Babanlı ları kimseye muhtaç etmem. Üzülme! Onların hepsini buradan çıkaracak, köklerine kibrit suyu dökeceğiz. O zaman her şey düzelecek. Ertesi gün ata binip gitmeye hazırlandığında Mesme hüngür hüngür ağlamaya başladı. Üzengiye sarıldı: - Gitme! Ne olur gitme! Çocuklarımız için gitme, kalbime doğdu, sana ya da evimize zarar verecekler. Kimse imdadımıza yetişemeyecek, gitme! Murguz eşini teselli etti: - Korkma, Mesme! Ona cesaret edemezler. Artık son çırpınışlar bunlar. O, attan inmedi. Mesme’nin yalvarmasına aldırmadı. Altında durmadan hareket eden, ön ayaklarıyla yeri eşeleyen Kama’nın gemini gevşetti. At kuş gibi uçtu, gözden kayboldu. Bir ay geçmeden başlarına bir bela daha geldi… ∗∗∗ Söhrap’ın büyük kardeşi beşinci sınıftan sonra komşu köyde okumaya gidiyordu. Sabah erkenden gidip akşam da geç dönerdi. Bir gün eve gelmedi. Annesi bütün gece uyumadan oğlunu bekledi. Ağladı, sızladı uyumadan sabaha kadar bekledi. Sabaha yakın köpek havlamaları duydu. Köpekler bir şeye saldırdıktan sonra seslerini kestiler. Mesme, önce çok sevindi. Oğlunun geldiğini sandı, onu karşılamak için dışarı çıkmak istedi. Yatağından sıçradı kalktı, kapıya doğru yöneldi. Elini kapının koluna uzattığında bir güç onu durdurdu. Büzüldü duvara yaslandı, kalbi atmaya başladı. Dışarıda at sesleri geldi. Acaba Murguz mu gelmişti? Belki de oğlunu alıp getirmiştir! Anne kendisine geldi, elini kapıya uzattı. O sırada dışarıdan bir ses işitildi: - Ev sahibi, ev sahibi! 126 Vicdan Sustuğunda Mesme şüphelendi, titremeye başladı. Sesi tanıyamadı. Aynı şahıs dışarıda kahkaha ile güldü, devam etti: - Size hediye getirdim, gelin alın! Kapının önüne sert bir şey atıldı. Gürültüyle yere düştü. Nal sesleri geldi. Atlar uzaklaştı, köpeklerin sesi çıkmadı. “Bu adam kimdi? Getirdiği hediye ne idi? Köpek niçin sesini çıkarmadı?...” Mesme düşünmeye başladı. Duvara yapıştı, ayrılmadı. Kalbine şüphe düştü, küçüldü, küçüldü… Söhrap da uyanıktı. Annesi onu da uyutmamıştı. Dışarıdaki sesi duyunca yatağına oturmuştu. Gözleri büyümüştü. Gözlerini kırpmadan duvarı dibine oturan annesine bakıyordu. Mesme kendisine zor geldi. Ama konuşmaya, hareket etmeye hali yoktu. Başını zorla çevirip Söhrap’ı yanına çağırdı. İşaretle: “Kapıyı aç”- dedi. Yabancı şahsın şüpheli sesinden ve annesinin garip hareketlerinden sonra korkuya kapılan çocuk ayakları titreye titreye yataktan indi. Ayakları birbirine dolaşarak kapıya yaklaştı. Elleri titreyerek kapının koluna elini uzattı. Artık güneş doğmuştu. Yakınlarda tek tük insan görülmeye başlamıştı. Çobanlar sürülerini çıkarıyorlardı. Mesme oğlunun elinden tuttu, birlikte eşiğe çıktılar. Eşikte kadın birden bire fenalaştı, yere yığıldı. Bir defa anne yüreğinin bütün feryadıyla: “Oğlum, yavrum” diyebildi. Söhrap sendeleyip yüzüstü yere düştü. Söhrap, daha da korktu. Annesinin şuurunu kaybedip yere yığılması onu daha da korkuttu. Bunun sebebini anlayamadı. Kapının kenarına atılan kanlı çuvalın içinden dışarı çıkan kanlı eli görmemişti. Mesme’nin gür saçları dağılıp bahçedeki ocağın küllerine bulanmıştı. Düştüğü yerde hareketsiz kaldı. Sadece omuzları titriyordu. Ara sıra zayıf zayıf inliyordu. Söhrap ağlamak, bağırmak istiyordu; ama sesi çıkmıyordu. Bir hayli vakit geçtikten sonra dili açıldı. Önce annesini 127 Vidadi Babanlı çağırdı, ama annesinden ses çıkmıyordu. Sonra feryat edip komşulara haber verdi. Komşular hemen geldiler. Kadınlar Mesme’yi alıp eve götürdüler. Erkekler kanlı çuvalı açıp baktılar. “Hediye” kaybolan çocuğun doğranmış cesedi idi. Cesedi Söhrap’a göstermediler. Bir yerde gizleyip Murguz’un akasından haber gönderdiler. Murguz köye akşama doğru geldi. Oğlunun ölümü onun belini büktü. Atından indi yavaş yavaş kalabalığa doğru yürüdü. Bahçeyi dolduran insanlar arasından yürüyüp cesede yaklaştı. Kilime sarılı cesede yakınlaşıp dizleri üzerine çöktü. Anlaşılan oğlunun yaralarına bakmak istiyordu. İzin vermediler. Parçaları topladılar. O ana kadar ağzından söz çıkmayan Murguz, yaşlı gözleriyle elinden kolundan tutanlara yalvararak “Niçin bırakmıyorsunuz oğlumun yaralarına bakmak istiyorum” dedi. Sonra elleriyle yüzünü kapatıp başını öne eğdi. Geniş omuzları bir hayli titredi. Eşinin geldiğini duyan Mesme de dışarı çıktı. Kalabalığı yarıp ileri çıktı Murguz’un başı üzerine kana susamış kunduz gibi atıldı: - Geri getir oğlumu, getir! – deyip Sultanoğlu’ya saldırdıSensin onun sebebi, geri getir onu! Mesme’nin ağzı köpükle doldu. Gözleri yerinden çıktı. Tekrar şuurunu kaybetti. Anne feryadı oradaki herkesi ağlattı. Söhrap babasının yanında sığındı kaldı. İçin için ağlıyordu. Anasının çığlığı onu da ağlattı. Yaşlılardan birisi müdahale etti: - Çocuğun burada ne işi var, götürün onu buradan! Söhrap’ı hemen oradan uzaklaştırdılar. Yaşlı bir kadın elbisesinin eteği ile gözyaşlarını sile sile ona yakınlaştı: - Sen ağlama, yavrucuğum. Hadi gidelim yemek yiyelim, dünden beri açsın. Söhrap dünden beri açtı. Akşamdan beri kardeşini bekliyordu. Sabaha kadar boğazından bir yudum su dahi geçmemişti. Açlıktan karnı gurulduyordu. Yaşlı kadının teklifini geri çevirmedi. Kadın onu uzaktaki bir eve götürdü. 128 Vicdan Sustuğunda Söhrap döndüğünde ağlama kesilmişti. İnsanlar cenazenin yanından bahçeye dağılmışlar, kendi aralarında bir şeyler konuşuyorlardı. Murguz ise her zaman yaptığı gibi ellerini cebine koymuş, düşünceli düşünceli geziniyor, arada bir duruyor birilerine bir şeyler söylüyor, bahçede ileri geri geziniyordu. Yürümesinden konuşmasından vakarını koruduğu belli oluyordu. Sanki başına hiçbir şey gelmemiş gibiydi. Söhrap gidip bir köşede durdu. Mahsun mahsun babasına baktı. Sultanoğlu birden onu gördü. İşaret ederek yanına çağırdı. Eğilip alnından öptü. Sonra ona sarıldı. Ayağa kalktı, oğlu ile birlikte bahçede yürümeye başladı sanki bu tavrıyla “Evim boş kalmadı. Oğlumun birini çeteler alsa da diğeri yanımda” der gibiydi. Cenazeyi ertesi gün kaldırdılar. Sultanoğlu, Mesme’yi kabristanlığa götürmedi. Kadın ve çocukların da kabristana gitmesine izin vermedi. Birkaç gün eve misafirler taziye ziyaretine geldiler. Murguz oğlunun ölümünün yedisinde yemek verdi, ailesini güvenliği için yakın bir köye götürdü. Silahlanıp atına bindi. “Şura hükümetinin düşmanlarını oradan kaldırmak için yola çıktı.” Onun intikam hisleri şimdi daha da arttı. Fakat bu onun düşündüğü kadar kısa zamanda olmadı… Murguz, oğlu Söhrap için de endişe etmeye başladı. Onu köyden uzaklaştırıp Bakü’ye okumaya gönderdi. Silahını elinden bırakmadı. Yaklaşık dört yıl boyunca çetelerle mücadele etti. En sonunda onların köküne kibrit suyu döktü. Köyde sovhoz ve kolhoz kurdu. Ama yine de mücadelesi bitmedi… Bu yaz Söhrap köye gittiğinde babasını göremedi. Onun oturup uzun uzun dertleşemedi. Sabah şafak sökerken evden çıkan kolhoz müdürü gece yarısı evine dinlenmeye gelirdi. Sanki annesi on çalışmak didinmek için doğurmuştu. Yorulma nedir, bilmiyordu. Oğlunun işini de bundan dolayı sonbahara bırakmıştı. Gelin görün ki buna rağmen onu bazıları halk düşman ilan etmişlerdi. Şaşılacak şeydi… Söhrap, geçmişi hatırlayarak kendisini teskin etti. Kalbinde babasına olan güven daha da arttı. “yok” diye haykırdı. 129 Vidadi Babanlı “Asla benim babam devletin düşmanı olamaz. Devleti uğruna on beş yaşındaki oğlunu kurban verdi. Her şeyiyle devlete karşı ayaklananlarla savaştı. O, hükümet aleyhine hiçbir şey yapamaz. Her şey çok yakında ortaya çıkacak.” dedi. Söhrap bu sözleriyle sanki omzundaki dağ gibi yükü atmış gibi oldu. Hiçbir yere gitmeden direkt Ziynetlere doğru yol aldı. Kalbindeki dertleri birisiyle paylaşmaya ne kadar ihtiyacı vardı!… Ziynet evde yoktu. Onu babası karşıladı. Her zaman olduğu gibi bu defa da nur yüzlü adam Söhrap`ı güler yüzle, sevinçle karşıladı. Samimi bir şekilde sordu: - Gözüme bir tuhaf görünüyorsun, evladım. Bir şey mi oldu? Söhrap cevap vermek için acele etmedi. Adamın samimi, cana yakın sorusu onu etkilemiş, duygulandırmıştı. Kendisine zorla hakim oldu. Olayı kısaca anlattı ve tekrar duygulandı. Adamın samimi, nurlu yüzü aniden değişti. Biraz suskunluktan sonra - bu kötü bir haber oldu... Çok kötü haber oldu!... Dedi. Ellerini göğsüne koyarak odada düşünerek dolaşmaya başladı. Sonra kendisinin bile inanamadığı umutla teselli vermek istedi. Şayia olabilir... Belki birileri sana şaka yapmış olabilir. Söhrap başını aşağı eğdi. İşin ciddi olduğunu, şayiaya benzemediğini söyledi. Biraz ara verdikten sonra komünistlik belgesinin elinden alındığını söyledi. Adamın yüzü daha da buruştu, alnının kırışları daha da belirgin hale geldi. Kaşları çatıldı. Uzun uzun nefesini toplamaya çalıştı. -Allah yardımcın olsun!... Adam çarpılmışa döndü. Kara haberi duyunca kıpırdayamadı, evin ortasında heykel gibi duran eşiyle anlamlı anlamlı bakıştı. Eşi yarasına tuz basılmış gibi iç çekti. - Allah’ın işine bak!... Bedbahtlığa seyirci kal, elinden bir şey gelmesin!... Diyerek ağladı. Kaderinden dert yandı. 130 Vicdan Sustuğunda - Gariban kızın şansı açılmıyor... O zaman öyleydi şimdide böyle. Adam derinden bir ah çekti. - Artık hiçbir şeye inanılmıyor. Zamanın tadı tuzu kalmadı... Sonra derin bir sessizlik oldu. Hiç kimse konuşmuyordu. Korku içinde düşünmeye başladılar. Aslında şaşılacak bir şey yoktu. Son zamanlar böyle hadiseler çok yaşanmıştı, evler dinleniyordu, sürekli gözetleniyordu. Kendi evleri bile dinleniyor olabilirdi. Bundan dolayı yüksek sesle konuşmuyorlardı. Ne yapsınlar? Her gün bir olaya şahit oluyorlar. Bir ailenin felakete düştüğünü görüyorlardı. Her gün birkaç kişinin hapse atıldığını, birkaç evin kontrol altına alındığını duyuyorlardı. Bugün bu komşunun, yarın bir başkasının çocuklarının, annelerin, kardeşlerin çaresiz çığlıklarını işitiyorlardı. Herkes kendisinden korkuyor, endişe ediyordu. Hiçbir suça bulaşmadıkları halde korku içindeydiler. Kardeş kardeşle, eşi hanımıyla, akraba akrabayla sohbet etmekten korkuyordu. Hatta baba kendi oğluyla bile dertleşemezdi. Parti üyeleri, genç komünistleri yukarı makamlarla korkutuyordu. Evlatlarını anne babalarına karşı şahit tutuyorlardı. Sen artık çabala ki nerede yanlış yaptım diye! Şahidi zaten gözünün önünde fazla uzağa gitmeye gerek yok. Bir anda “Milletin düşmanı” ile akraba oluverirsin. Korkunçtu, hem de çok korkunçtu. Bu durum kefeni diri diri boyna dolamak gibiydi. Ama ne her ne kadar dehşet içinde olunsa da insanlık bazen galebe çalabiliyordu. Yakın gördükleri insanlara yardım etmeliydiler. Ama nasıl? Eli kolu bağlı kalmıştılar. Teselli için bir söz söylemek bile tehlikeli idi. Söhrap, Ziynetlere geldiği için pişman oldu. Dertlerini azalacağına daha da artmıştı. Aldıkları kara haberden kayınpederi ve kayınvalidesinin korktuğunu, yüzlerinin solduğunu 131 Vidadi Babanlı gördü, sebebini de hemen anladı. Ayakta zor duruyordu; ama buna rağmen oturmadı. Aklından çok kötü şeyler geçti: “Şimdi de benden yüz çevirecekler, akrabalık ilişkileri bozulacak.... Halk düşmanını oğluna kim yakınlık gösterir.?!..” O, iki büklüm olarak geri döndü. Kapıya vardığında kadın ve eşi sanki kendilerine geldiler. Koşarak Söhrap`ın yanına gittiler. Kolundan tutup getirdiler. Masaya oturdular. Çay ikram ettiler. Yemek yaptılar. Dilleri çözülmeye başladı ve onu teselli etmeye başladılar: Biri: - Çok düşünme Allah kerimdir. Adalet er ya da geç yerini bulacaktır, -dedi. Diğeri: - Allah yardımcımız olsun, evladım. Allah yüzünüzü güldürsün! – dedi. Ama bu söylenilenler Söhrap`ı rahatlatmıyordu. Sadece insanlık için yapılan şeylerdi söylenilenler.. Söhrap çocuk değildi, her şeyi anlıyordu. Çok oturmadı. Yemeğe de dokunmadı. Çok susamıştı. Çaydan bir kaç yudum aldıktan sonra kendine gelmeye başladı, ayağa kalktı. Onlara teşekkür etti. Hiç kimsenin yüzüne bakmadan boğuk bir sesle rica etti: - Ziynet’i bu akşam tiyatroya götürmeye söz vermiştim; ama gelemeyeceğim... Kendimi çok kötü hissediyorum. Ona ulaştırırsanız çok sevinirim. Kadın acil bir şekilde: - Ulaştırırım merak etmeyin dedi. Kocası: - Git rahatlan biraz –dedi.- Üzülme. İnşallah her şey düzelir. Söhrap, bu samimi, tabiî olmayan sözlerden rahatsız oldu. Karı kocanın ondan kurtulmak istediğini anladı. Kapıyı açtı dışarı çıktı. - Sağ olun. 132 Vicdan Sustuğunda - Güle güle - Allah yardımcın olsun. Söhrap, daha merdivenden inmemişti, kapıyı kapattılar. Kapıyı hemen kapamaları onu çok incitti. Söhrap’ın kalbi sızlandı. Dünyası yıkıldı. O, her zaman Ziynetlerden çıktığında onu yalnız bırakmazlar, onlardan birisi bahçenin kapısına kadar uğurlardı. Tekrar tokalaşırlar, çok samimi şekilde ayrılırlardı. Her zaman beklediklerini ısrarla söylerlerdi. Şimdi ise.... Söhrap bu sıkıntılı uzun bahçenin sonuna geldi. Sarhoş gibi yürüyordu. Kapıya vardığında birileri ona yetişip kolundan tuttu. Karanlık bir köşeye çekti. - Bizi bağışla evladım. Kusura bakma hakkında yanlış düşündük. Kendin de görüyorsun. Herkes kendi gölgesinden korkuyor. Kardeşin kardeşine bile güveni yok... Kocam çok yaşlı, hem de kalp hastası, onun kalbi bunlara dayanamaz. Konuşan kadını Söhrap ilk önce tanıyamadı. Kafası karışık olduğundan neden bahsettiğini anlamadı. Daha sonra sesinden ve boyundan tanıdı. Kadın Ziynet’in annesi idi. O, konuşmasına devam etti: - Aklına kötü bir şey gelmesin evladım. Bizleri korkaklıkla, vefasızlıkla suçlama. Zor durumda olan insanı yarı yolda bırakmak hiç de insani değil. Buna insanlıktan uzaklaşma denir. Ama ne yapalım. Bizi senin yanında zor durumda bırakanlar utansınlar. Herkesi küstürmek için fırsat kolluyorlar. Zaten bizi sevmeyenler çok. Akrabalarımız bile bizden uzak duruyorlar. Bizi hiç sevmiyorlar. Kötülerin Allah evini yıksın, zaten ev yıkmaya hazırlar. Evladım, bizi sakın yanlış anlama. Bunları kocamın yanında sana söyleyemedim. O, biraz farklı birisi senin yanında bana hakaret ederdi. Bunun için senin peşinden koşarak geldim, yalnız konuşalım diye... Biraz bize gelme. İşler düzelsin ondan sonra her zaman kapımız sana sonuna kadar açık. Eskisi gibi gelip gidersin. Söhrap hiç bir şey söylemedi. Kuru odun parçasına gibi başını önüne eğip söylenilenleri dinliyordu. Kadın konuşma133 Vidadi Babanlı sına ara verip, derinden nefes aldı. Etrafına bakındı. Hiç kimsenin onları görmediğinden, dinlemediğinden emin olmak istedi, konuşmasına devam etti. - Ziynet de seni görmesin şimdilik... Sen de biliyorsun, kızımın ilk arkadaşı iyi çıkmadı. Kötü birisiydi. Bir kız için bu çok zor durumdur, adını lekelemektir. İkinci defa da.....- Kadın ağlamaklı oldu ve sustu. Derinden ah çekti. Sözünü zorlukla bitirdi: - Kızlarının bahtsızlığı anne baba için büyük dert evladım. Sağalmaz yaradır... Kusura bakma! Söhrap yüreği yana yana söylenilenleri dinledi. Başını sallaması onun dediklerini kabul ettiğini gösteriyordu. Söhrap kapıya doğru ilerledi. Kadın hata ettiğini çok geç anladı. Oğlanın gönlünü almak için peşinden koştu. - Bize küsme, bizden el çekme, yanlış anlama lütfen! Allah`ın izniyle tekrar görüşürüz. Biz her zaman buradayız. Bu teselli edici sözlerin Söhrap için hiç bir önemi yoktu. Onu hiçbir şey durdurmuyordu artık. Beyninde dehşetli bir uğultu vardı. Sanki dünya dağılmış, altında sadece kendisi kalmıştı. Caddede yürüyordu. Ne yapacağını, ne işle uğraşacağını, nereye gideceğini bilmiyordu. Umudunu kaybetmiş, serseriler gibi olmuştu. Gidecek yeri, yardım edecek kimsesi yoktu. Duvara yaslandı, başındaki uğultunun geçmesini, aklının başına gelmesi için bekledi. Istırabı sanki dinmişti, kalbine bir rahatlık, umut geldi. Ziynet’le görüşüp ondan yardım istemeye karar verdi. Her halde o da anne babası gibi yapmazdı. Konuşup belki bir çıkış yolu bulacağını ümit ediyordu. Bunun için Ziynetlerin evlerinin önünde iki saate yakın dolaştı. Çok yorulmuştu. Ayaklarına kara sular inmişti adım atmaya takati kalmamıştı. Çevrede oturacak, bir park bile yoktu. Duvarın dibinde dilenci gibi oturdu. Biraz da orada bekledi. Ziynet’in iş yerine gitmek, söyleyeceklerini kendisine orada söylemek aklına bile gelmedi. (Belki de tanıdıkların görmesinden korkmuştu.) Yollara bakmaktan yoruldu, beklemekten vazgeçti. Kadının haklı olduğunu düşündü. Ziynet’le konuşup 134 Vicdan Sustuğunda onun da üzülmesine gönlü razı olmadı. Zaten bütün kapılar yüzüne kapanmıştı. “Düşman oğlu”na artık kim sahip çıkmaya cesaret edebilirdi. Daha başına neler geleceğini nereden bilebilirdi? “Bırakın beni insafsız, güvenilmez, sözünde durmaz birisi olarak tanısınlar. Beni kınasın, lanetlesinler. Sevgisi nefrete, gazaba dönsün. Bu hafif bir derttir. Çabuk unutulur, bir ömür boyu vicdan azabına mahkûm olamayız. Nefret çaresi olmayan bir hastalıktır. Kalbindeki kötü duygular sevda ateşini söndürecek. Hep gam çekmektense böylesi daha iyi.....” Söhrap, kalktı avucunun içi gibi tanıdığı Ziynetlerin mahallesindeki postaneye geldi. Ziynet’e mektup yazmaya karar verdi. Beş on kelimelik bir mektup yazmak için çok zorlandı. Kalem elinde titriyordu. Hiç bir şey yazamıyordu, sanki hafıza kaybına uğramıştı. Kalpten gelmeyince yazmak çok zordu! “Sevgili Ziynet!” Beni bağışla. Elimde olmayan hatalarımdan dolayı beni affet! Ben seni mutluluğun zirvesine taşımak istiyordum. Yaşananları kalbinden silerek mutlu bir kadın yapmak istiyordum. Senle beraber ben de mutlu olacaktım... Başaramadım. Unut beni ebediyen unut! Yazdıklarını yeniden okudu. Zarfa koydu. Posta kutusuna bıraktı. Son umudu, tesellisi de böylece elinden çıkmış oldu. Büyük şehirde yalnızlık, gariplik, kimsesizlik duygusu onu dehşete düşürdü. Sanki bütün bedeni mengenede sıkılıyor gibiydi. Bundan sonra ne yaptığı umurunda bile değildi. Kendinde olmadan ayakları, çok iyi bildiği evine, onu getirdi. Yatağına yüzüstü uzandı. 6. Bölüm Gece yarısı kapı şiddetle çalındı. Söhrap, geç kalktı. Halsizlikten ne kadar uyuduğunu bilemedi. Ölü gibi yatmıştı. Kapı bir daha çalındı. Söhrap gözlerini güçlükle açtı. İsteksiz isteksiz yataktan kalktı. Bu saatte kimdi acaba? Aniden 135 Vidadi Babanlı umutlandı: “Belki Ziynet’tir”... Belki Ziynet’in babasıdır, pişman olmuştur?... Sevinerek elbiselerini giyinmeye başladı. Ama kapıda ne Ziynet’i ne de babasını gördü. Başka birisiyle karşılaştı. Sevinçten parlayan gözleri aniden parlaklığını kaybetti. Uzun boylu Albay, hiç teklif beklemeden içeri girdi. Söhrap’ı ve odayı dikkatle inceledikten sonra soğuk bir ses tonuyla sordu: - Söhrap Murguz oğlu Soltanov siz misiniz? Söhrap konuşamadı. Başını aşağı eğerek “evet” cevabını verdi. - Toplanın gidiyoruz. Söhrap’ın umutları bir anda suya düştü. Hayalleri yıkıldı. Beyninde şimşekler çaktı: “Demek ki buraya kadarmış?! Artık her şey bitti.... Ben de düşman oğluyum. Korkulacak, tehlikeli bir adamım, hür yaşamam mümkün değil... Ah!..” - O derinden nefes aldı. “Nereye gittiğini”, “Niçin gittiğini” sormadı bile. Nereye gittiği belliydi zaten. Gecenin bu vaktinde gidilen yer neresi ola bilirdi ki?! Söhrap kanadı kırılmış kuş gibi geri döndü. Elleri, dizleri titriyordu, çantanı aldı, Albaya baktı. Albay masanın üzerindeki defterlere ve kitaplara baktı. - Gerekli eşyalarınızı alın. Bir daha buraya dönmeyeceğiz. Bu sözlerle Söhrap kalan umudunu da yitirdi. İsteksiz bir şekilde: - Artık bana hiç bir şey lazım değil....-dedi. Sesi güçlükle duyuluyordu. - Toplayın!- Albay emretti. Söhrap mecburen kitap ve defterlerini topladı. Onları da çantasına koydu, diğer emri bekledi. Albay odaya dikkatlice baktı ve gitmek için işaret etti. Dışarıda “Siyah araba” yoktu. Böyle gidenleri son yıllarda siyah arabayla götürürlerdi. Söhrap, bu arabalar hakkında çok 136 Vicdan Sustuğunda şey duymuştu. Onlar sessiz ve kimsesiz sokakta yürümeye başladılar. Her ikisi de hiçbir şey konuşmuyordu. Birinin yürüyüşü gecenin sessizliğini bozuyordu, caddelerin uykusunu dağıtıyor, öbürünün süslü ayakkabılarının sesi hiç duyulmuyordu. Gözleri hiç bir şey görmüyor, elindeki çantanın ağırlığını bile hissetmiyordu. Beyninde onlarca cevapsız soru peşi sıra geliyordu: “Niçin?..., niçin?..., niçin?...” Merdivenlerden çıkmaya başlayınca Söhrap kendine gelmeye başladı. Etrafına bakmaya başladı. Burası devlete ait bir bina değildi. Dönüp Albaya baktı. Albayın kalın kaşları çatılmıştı. Çok düşünceliydi. Onun kendisine baktığını hissetmedi. İkinci katta durdular. Albay acele etmeden kapının zilini çaldı. Bir an oğlanın geçirdiği heyecandan sonra şaşırdı. Kapıyı orta boylu güler yüzlü, güzel bir kadın açtı. Söhrap`ı görünce: - Buyurun, buyurun! -dedi ve çantasını onun elinden aldı.- Hoş geldiniz, geçin içeri. Albayın tavrı da aniden değişti. Yüzündeki ciddi çizgiler yok oldu, yumuşadı. Göz bebeklerindeki buz tabakası eridi. Samimi bir şekilde misafirin koluna girdi ve içeri geçtiler. Albayın bu samimi davranışı Söhrap`ı da şaşırtmıştı. “Burası neresiydi? Onu niçin buraya getirmişlerdi?... Bu kadında kimdi, ne iş yapıyordu?...” Kadının büyük gözleri, gülümseyişi ona tanıdık geliyordu, bir yerlerde sanki onu görmüştü. Ama nerede? Düşündü hatırlayamadı. O gün yaşadıkları kafasını tamamen karıştırmıştı. Büyük, temiz bir odaya girdiler. Daha yeni oturmuşlardı ki, bir kız geldi. Kız sağa sola koşuyordu, sevinçli bir halde misafirle el sıkıştı, daha sonra sandalye alıp misafirin yanına oturdu. Bu kız Söhrap`a tanıdık geldi. Kıza gözünün ucuyla dikkatlice baktı ve hemen tanıdı. Bu onu üniversitede adım adım takip eden, Ziynet’i kıskanan kız, Merhamet idi. Söhrap nihayet kadını hatırlayabildi. Bu kadınla da üniversitede iki defa karşılaşmıştı. Birinci defa öyle böyle karşılaşmışlardı. 137 Vidadi Babanlı Kadın sabah erkenden okulun girişinde onunla tanışmıştı: “Biz hemşeriyiz” demişti. Hatta Söhrap’ın babasını tanıdığını, Muguz Soltanoğlu’nun iki üç defa kendilerinde misafir olduğunu söylemişti. Sonra ona evin adresini verdiğini, her zaman kendilerine gelmesini rica ettiğini söyledi. İkinci görüşmeleri ise çok şatafatlı olmuştu. Kadın kızı Merhamet’le beraber ellerinde çiçeklerle Söhrap`ın diploma törenine gelmişti. Kutlamadan sonra herkesin gözünün önünde ona sarılmış ve tebrik etmişti. Bütün dost tanıdıkları ile beraber evine misafir çağırmıştı, ısrarla “Mutlaka gelin. Oğlumuzun başarısını ailece kutlayalım.” –demişti. Bu cana yakınlığın sebebini Söhrap anlamıştı. Teşekkür etti, ondan yakasını zor kurtardı. Şimdi de kendisi ayağıyla buraya geldi. Bu nasıl bir işti? Albay onu niçin buraya getirmişti? Yoksa bu rüya mıydı? Söhrap şaşırmıştı. Albay onu şüphelerden kurtardı: - Heyecanlanmayın, -dedi. Sesinde teselli edici bir ton vardı.- Şimdi her şey anlaşılacak. Söhrap, ağırlaşan başını yavaş yavaşa kaldırdı. Derinlere dalmış gözleri Albaya yöneldi. Dilinin yerine gözleri konuştu: “Siz kimsiniz? Beni niçin buraya getirdiniz? Bu nasıl bir oyun?” der gibiydi. Albaya kuru ciddiyet, şüpheci bir şahıs özelliği veren mavi şapkasını çıkarıp bir yere koydu. İnce saçları alnının üzerine düştü. Yüzü sanki biden bire nurlandı, parladı. - İşte böyle.- deyip mukaddimesiz söze başladı.- babanız bir haftadır ceza evindedir. Suçlu bulundu.-Albay sustu, birkaç dakika sonra tekrar konuşmaya başladı.- O, gerçek komünisti. Yıllarca onunla arkadaşlık yaptım. Beraber yiyip içtik. Kaçaklara, kanuna karşı geleneklere karşı onunla birlikte mücadele ettik. Kaç defa kendisinde misafir oldum. Sen o zaman küçüktün hatırlamazsın. Murguz da Bakü’ye geldiğinde mutlaka bize uğrardı, geçen kış yine kendisiyle görüşmüştük. Bu hadisede kendisine yardımı dokunmadı. İşler biraz karışık, bakalım nasıl olacak. Albay, çok şey bilen birisine benziyordu. Ona bazı şeyler söylemek istiyordu. Ama bir şeyler mani oluyordu. Tekrar 138 Vicdan Sustuğunda sustu, cebinden sigara çıkardı, yaktı. Acele acele içti. Duman gür, beyaz saçlarını yalaya yalaya yukarı doğru süzüldü. Öksürdü. Öksürüğü bitmeden sordu: - Aldığım habere göre bu sabah seni partiden de üniversiteden de uzaklaştırmışlar... Şimdi ne yapmayı düşünüyorsun? Söhrap sorunun amacını anlamadı. Dalgın dalgın omzunu silkti. Albay soruyu daha açık sordu: - Köye dönmek istiyor musun? Söhrap ümitsizce cevap verdi. - İzin verseler dönerim. Albay razı olmadığını ima eden bir tavırla başını salladı. - Hayır, -dedi.- Dönmek uygun değil.- O, sigarasını acele acele tekrar içine çekti tekrar ateşledi. Parmakları titreye titreye külünü kül tablasına bıraktı tekrar ekledi: - Köyde artık senin hiç kimsen yok, oraya gitmen anlamı yok, dedi. - Nasıl?...-Söhrap’ın dudakları morardı.- Peki anam? Albay yere baktı, yavaş yavaş cevap verdi: - Anneni Sibirya’ya gönderdiler. Bu haber onu babasının tutuklanmasından daha kötü yıktı. Onu diri diri toprağa gömdü. Anası yıllardır ağır hasta idi. Büyük oğlunun acı ölümüyle o da yıkılmıştı. Eriyip gitmişti kadın. Şimdi bu belaya nasıl dayanacaktı? Bu ne büyük adaletsizlik?!! Söhrap sıçrayıp kalktı. Kapıya doğru yürüdü. - Ben gidip anamı bulmalıyım. Onu yalnız bırakmamalıyım! Kadın onun önünde durdu. Albay da hemen yardımına yetişti. - Çocukluk yapma! Gecenin bu vaktinde nereye gidiyorsun?! –dedi.- Söhrap’ın kolundan tutup geri çekti oturttu. – Derdi büyük olanın sabrı da büyük olmalıdır. Denilene göre yetenekli bir gençmişsin. Topluma çok faydan dokunabilir. 139 Vidadi Babanlı Söhrap’ın gözleri yaşla doldu. Ağladığını hissettirmemek için elleriyle yüzünü kapattı. Açıklı, dokunaklı sesi elleri arasından zor işitildi. - Halk düşmanının oğlundan bu vatana ne fayda olur? Ona kim inanır, kim itibar eder? –Gözyaşları parmaklarını ıslattı. Sesi boğuldu. –Bitti artık! Her şey bitti! Albay konuşmadı. Geniş odada omuzlarını sallayarak dolandı, durdu. Yeniden sigara yaktı. Dumanını burnundan bıraka bıraka Söhrap’a itiraz etti: - Ümitsizliğe düşmek senin gibi akıllı birine yakışmıyor. Bunların böyle devam etmeyeceğine inanıyorum. Bir gün gelecek iyi kötüden, dost düşmandan ayrılacak. Bu hercümerçlik sona erecek. Yoksa... Albay sözünün devamını getirmedi. Acı dumandan çıktı. Yarıya kadar gelmeden sigarasını avucunda ezdi, açık pencereden dışarı attı. Tekrar yerine oturdu. Bacak bacak üstüne atıp alnını ovuşturdu, yorun yorgun konuşmaya başladı: - Neyse şimdi bu meselenin zamanı değil, şimdi bir çay içelim. Sabah konuşuruz. Kadın hemen çay getirdi. Söhrap içmedi. Albay, çayını sesli sesli yudumlayıp yatmaya gitti. Kadın Söhrap’ı başka bir odaya götürdü. “Yatın Allah kerimdir.” deyip ışıkları söndürdü, kapıyı kapattı. Söhrap karanlık odada dertleriyle baş başa kaldı. *** Sabah kahvaltıda Albay Söhrapla yine resmi konuştu. - Köye gitmeyeceksin. Burada kalman senin için daha uygun. Gidip orada birilerinin gözü önünde bulunursan seni de tutuklarlar. Zaten annenin yerini sana söylemeyecekler. Ben annenle ilgileneceğim, hasta raporu alıp onu buraya getirmeye çalışacağım. Söhrap kabul etmedi. Dünya yıkılsa da gideceğini söyledi. Başına ne gelirse gelsin umurunda değildi. Bugün annesinin 140 Vicdan Sustuğunda yanında olmadıktan sonra evlat olmanın ne anlamı olacaktı. Niçin yaşıyordu. Saklanarak süreceği bir ömrün ona ne faydası olacaktı? Albay anlayışlı bir insandı. Söhrap’ın ne düşündüğünü hemen anladı. Meseleyi biraz daha açık ve net anlattı. - Halk düşmanı olanların yeri gizlidir. Moskova’dan izin alınmadan onların yerini hiç kimse bilemez. Yakınlarıyla konuşmak, görüşmek de kesin yasaktır. Tavsiyelerime uy! Akıllı, temkinli olup sabırla beklemek gerekir. Ben işin içindeyim. Elime fırsat geçer geçmez meseleyi halledeceğim. Albay ona gerçekleri söylüyordu. Söhrap meselenin ciddiliğini şimdi anladı. Düşünüp ister istemez teslim oldu. Bu durumda duygusal hareket etmek hiç de onun lehine değildi. Bu durumda annesini bulamayacak, onunla görüşemeyecekti, öyleyse kendisini ele vermenin bir faydası olmayacaktı. Bunu yapmaktansa biraz sabredip işin neticesini beklemek en güzeli idi. Belki gerçekten de bir yolu bulunur, annesi babası döner, gelirdi. Zaten onların hiçbir günahı yoktu!... Albay onun bu konuda ikna ettikten sonra bir konuyu onunla açık olarak konuştu. - Bu günden sonra sen benim bacımın oğlusun. Kim sorarsa böyle dersin. Belli bir süre şehirde görünmeyeceksin. Bütün tanıdıklardan alakanı kesmelisin. Yoksa senin yüzünden beni de baban gibi sürerler. Şimdi insanları damgalamak çok kolay. Kimsenin hizmetine, rütbesine bakmıyorlar. Herkes gölgesinden korkuyor. Sanırım ne demek istediğimi anladın. Söhrap dalgın dalgın cevap verdi: - Evet, anladım.... *** Ziynet, o akşam eve geldiğinde anne ve babasını elleri koynunda dalgın dalgın düşünür halde buldu. Çok üzüldü. Annesine, babasına baktı, endişeyle sordu: 141 Vidadi Babanlı - Ne oldu? Niçin böyle düşüncelisiniz? Annesi başını öne eğip, iç çekti. Babası bacağını bacaklarının üzerinden indirdi, yutkundu. Cevap veremedi. Ziynet endişelendi, ağa düşmüş balık gibi çabaladı. - Biriniz söyleyin ne oldu? Niçin susuyorsunuz? Babası nihayet konuşabildi. Daha önce anlaştıkları gibi o konuşmalı idi. - Heyecanlanma kızım! Önemli bir şey yok! Ziynet babasının sesinin titremesinden iyice endişelendi, beti benzi soldu. - Nedir o önemsiz şey? Bir şeyler olduğunu hissediyorum. Hadi söyleyin. Ziynet artık hiç konuşmadı. Kendisini içten saran korku onun takatini kesmişti. Sandalyenin ucuna halsiz bir şekilde oturdu. Korkudan endişe saçan gözlerini babasına dikti. Babası kızının keskin bakışları karşısında daha fazla dayanamadı. Aralıklarla öksürdü, burnunun ucuna baka baka konuştu. - Söhrap biraz önce buradaydı. –dedi, sesi kesildi. Konuşmasına bir şeyler mani oldu. Ziynet babasını bekledi. Acele etmedi. Bu sessizliğin, üzüntünün Söhrap’tan dolayı olduğunu sezmişti. Kalbinde bir sızı vardı. İşiteceği kötü haberin korkusundan kalbi aralıksız atıyordu. Babası tekrar yutkundu. Kızının renkten renge girmesi onu endişelendirmişti. Ne desin? Olanları nasıl anlatacaktı? Ziynet gelmeden öce karı koca bu konuda istişare ettiler. Meseleyi kızlarına nasıl anlatacaklarını kararlaştırdılar. Elbette böyle bir hadiseyi direkt olarak söylemek doğru değildi. Ziynet zor durumda kalabilirdi. Alıştıra alıştıra söylemek daha uygundu. Uzunca istişareden sonra hakikati kendisine söylememeyi uygun buldular. Ömürlerinde yalan nedir bilmeyen bu iki yaşlı insan “Allah’ın azabı”na razı olup yalan söylemeye karar verdiler. Hatta ne söyleyeceklerini de belirlediler. 142 Vicdan Sustuğunda Muhtemel sorulara da cevaplar bulmuşlardı. Hata yapmamak için söyleyeceklerini birkaç kez tekrar ettiler. Ama, iş başa düştüğünde bunun ne kadar zor olduğunu gördüler!... - ... Acele ediyordu. – Babası yavaş yavaş, kendisini zorlayarak devam etti.- Köye gidiyorum, dedi. - Köye niçin gitti, ne oldu? - Telgraf gelmiş, sanırım babası hasta imiş. Ziynet biraz rahatladı. Kalbinin atışları sakinleşti. Ama şüphesi vardı. Babasının yüzüne endişe ile bakamaya devam etti. Söhrap’ı çok iyi biliyordu. Böyle bir şey olsaydı ona hemen haber verirdi. - İyi ama, bana niçin haber vermedi? ...Akşam görüşecekti ama... - Onun için gelmişti. –Annesi de müdahale etti. – Trene gecikiyorum, dedi. Ziynet’in iş yerine gitmeye vaktim yok, hemen trene yetişmeliyim, dedi....Garip çocuk çok acele ediyordu. Bir bardak çay içmek için bile beklemedi. Babası bekledi. Yardımına gelen kocasına destek çıktı: - Sana uğramaya vakti yoktu, kızım. Bilet için acele ediyordu. Eczanelere uğraması gerekiyordu. Sonra da birilerine uğrayacaktı. Kötü haber insanı zor durumda bırakır, aklını başından alır. Köye gidip babasını gördükten sonra hemen dönecekmiş. Ben de annen de babasına bir şey olursa hemen bize bildirmesini istedik. Ziynet kendisine geldi. Rengi düzeldi. Ama kalbindeki sıkıntı hala geçmedi. Söhrap’ın kirada kaldığı evi biliyordu, gidip eve uğramak istedi. Ama çok geç idi. Saat on bire geliyordu, bu vakitte bir genç kızın sokağa çıkması uygun değildi. Şehirde güvenlik sorunu vardı. Başıboş olanlar, sarhoşlar sokaklarda geziyordu. Annesi kızının kalbinden geçenleri hemen anladı. Onu uyardı, azarladı. - Bize inanmıyor musun, kızım? Niçin öyle bakıyorsun? 143 Vidadi Babanlı Ziynet bir şey demedi. Sessizce kalkıp öbür odaya geçti. Bir şeyler yemek içmek istemedi. Yatağına girdi. Bütün geceyi huzursuz geçirdi. Uykusu kaçtı. Karmakarışık rüyalar gördü. Sabah erkenden uyandı odada gezindi, kendisini kafesteki bir kuş gibi hissetti. Sokaktaki insanları pencereden izledi. Sabah aydınlanır aydınlanmaz hemen yola düştü, Söhrapların evine gitmeye karar verdi. Dedikleri doğru çıktı onu evde bulamadı. Bir gün sonra rahatsızlığının sebebini anladı. İş yerinde bir fısıltı dolaşmaya başladı. Söhrap’ın partiden ve üniversiteden uzaklaştırıldığı ağızdan ağza dolaşmaya başladı. (O dönemde bu tür haberleri insanlar birbirlerine gizli gizlice söylerdi.) Ziynet, o günden sonra karalar giydi. Artık yüzü hiç gülmedi. Ümitsiz aşkı için hayat boyu yas tutmalıydı.... Söhrap’ın bunlardan hiç haberi olmadı. Yağmurdan kaçarken, doluya tutulan Ziynet’in neler çektiğini de bilmedi. Hiçbir zaman da bilemeyecekti. *** Haftalar geçti. Söhrap dışarı çıkamadı. Albayın evinde gönüllü tutsak gibi kaldı. Anne babasının kederini çekti. Kalbini dağladı acılar. Ziynet’in hayali gözlerinin önünden hiç gitmedi, uyanıkken de rüyada da onun hayali gözlerinin önüne geldi hep. Dert üstüne dert kattı. İnlemeleri arşa ulaştı. Saatlerce düşündü: “Acaba Ziynet olanlardan haberdar mıydı? Benim hakkımda ne düşünüyordu?... Başıma gelen belalar biliyor muydu? Babam serbest bırakılmazsa halk düşmanının oğluyla evlenir miydi?” Bu düşünceler onu gece gündüz bırakmadı. Aradan üç dört ay geçti. Söhrap’ın anne babasından haber gelmedi. Ülkede sınıf düşmanlarıyla olan mücadele daha da arttı. Albay, bir şekilde Söhrap’ın kimliğini değiştirdi. Yeni kimlikte ona kendi köyünün ismi “Güneşli” soyadı olarak verildi. Böylece onun hayatı başka şekilde devam edecekti. İlk günlerde Albayın ailesi Söhrap’a çok iyi davrandılar. Onun üzülmemesi için ellerinden gelen ihtimamı gösterdiler. 144 Vicdan Sustuğunda Ona kimsesiz bir misafir gibi baktılar. Onun nazını çektiler. Ona dertlerini unutması hususunda yardımcı oldular. Olanları kabullenmesi ona için zaman tanıdılar. Hem de Merhamet’le birbirlerine alışmalarını beklediler. Canını Söhrap için vermeye hazır olan Merhamet, mecburen sabretmek zorunda idi. İçten içe yana yana dayandı. Bu çekilmez işkence idi, günlerce uzaktan kendisini seyrettiği, yüzün görmeye can attığı gençle şimdi aynı evde idiler. Fakat oturup konuşamıyor, el ele tutup gülemiyor, eğlenemiyordu. Onun için bundan daha büyük azap olur mu?! Sonunda beklenilen zaman geldi. Kıza kimse karışmamaya başladı. Evde daha serbest oldu. Vakitli vakitsiz oğlanın odasına girmeye başladı. Ona hiç kimse bu konuda hiçbir şey demedi. Üstelik öğlen ve akşam yemeklerinde annesi kızına misafiriyle ilgilenmesi için direktifler vermeye bile başladı. Ona: - Misafirimize yakın otur kızım, demeye başladı. Ona hizmet et, -dedi.- Söhrap’a da gizli gizli dokundurmaya başladı: Oğlum utanma, çekinme. Kendi evin gibi bil burasını. Bundan sonra sen bu ailenin bir parçasın. Sen bizim evladımızsın. Senin Merhamet’ten hiç farkın yok bizim için. Merhamet her şeye hazırdı. Annesinin emirlerini hemen yerine getirmeye başladı. Sandalyesini sürüyerek hemen Söhrap’ın sandalyesiyle birleştirdi. Söhrap’a yaslandı. Onun tabağına yemek servisi yaparken bilerek omzuna dokundu. Fırsat buldukça ellerinden tuttu. Annesi, kızının yaptıklarını görmezlikten geldi. Söhrap yemeğe oturduğunda kendisini sanki diken üstsünde gibi hissediyordu. Kızın utanmadan yaptığı hareketler karşısında aciz kaldı, ne yapacağını bilemedi. Masanın altından kızın elini iteler, yüzüne sert sert bakardı. Kendisini geri çekerdi. Ama kızın umurunda değildi hiçbir şey. Gizli yaptıklarını bazen açıktan yapmaya bile başladı. Yemekten sonra Söhrap odasına çekilip dertleriyle baş başa kaldığında hemen yanına gelirdi. Bazen ona çay, çerez getirir, bazen şehirde yeni 145 Vidadi Babanlı olmuş bir hadiseyi ona aktarır, bazen de okuyup anlamadığı bir yeri getirip ona sorardı. Saatlerce onun yanında bu bahaneyle dururdu. Bahane kalmadığında yeni bir şeyler mutlaka bulurdu. Bu yönden kafası çok güzel çalışıyordu. Düzenbazlıkta onun üzerine yoktu. Söhrap’ı yasaklarını şeytanlıkla iptal ettiriyordu. Kızların, kadınların oyunlarından dünyada hiçbir dahi kurtulamamıştır! Söhrap yağmurdan kaçarken doluya tutulmuştu. Bir çıkmazın içerisinde kalmış, çıkar yol bulamamıştı. Ne yapıp da nefret ettiği bu kızdan kurtulmalıydı? Çok düşündü; ama bir çıkış yolu bulamadı. Ne yapsa kar etmiyordu. Yüzünü asıyor, ona yüz vermiyor evden çıkıncaya kadar öylece duruyordu. Merhamet ona iliştiğinde, sakız gibi yapışığında kendisine göre onu yola getirmeye çalışıyordu: “Bu hareketlerine son ver. –derdi.- Ayıp olur, dedi kodu çıkar. Kendini düşünmezsen beni düşün. Halime acı. Görüyorsun ben ne haldeyim sen ne düşünüyorsun? Başıma neler geldi, bir de sen bana zulmetme! Bana acı, misafire böyle davranılmaz. Misafire bu şekilde muamele etmek günahtır. Allah bunu hoş görmez. Onun bunun dilinden kurtulamayız.” Merhamet onu sessizce dinliyordu. Gözlerini Söhrap’ın ağzına dikip söylediklerine dikkat kesiliyordu. Ama söyledikleri bir kulağından girip diğerinden çıkıyordu. Kendi burnunun doğrultusunda gidiyordu. Gencin gözünün içine baka baka açıkça: “Ben seni seviyorum, sözümden de dönmem diyordu…” Söhrap sinirden küplere biniyordu. Homurdanarak yüzünü başka tarafa çeviriyordu. Elinde değildi ki bu arsız kızı kovsun, yanından uzaklaştırsın. Gemide yolculuk edip gemiciyle nasıl dalaşsın ki?... Kızın evinde mecburen kaldığı halde nasıl kıza sert davransın? Bir şekilde bu arsız kıza tahammül etmeliydi. Kız bin bir türlü oyun kursa o kendisinden emindi. Kendisine güveniyordu. Dünya yıkılsa da Ziynet’e ihanet edemezdi. Ona verdiği sözün arkasında idi. İlk aşkını hiç kimseye değişmezdi. Buna emindi. 146 Vicdan Sustuğunda O dişini sıktı, dayandı. Kendi kendine Merhamet’in bütün oyunlarının üstesinden gelmek için söz verdi. Babasının durumu belli oluncaya kadar sabretmeye, kızla da arasındaki mesafeyi korumaya karar verdi. Başka çaresi de yoktu zaten. Fakat işler istediği gibi gitmedi. Feleğin çarkı ters döndü. Onu göz göre göre tuzağa düşürdü. Bir sabah herkes evden çıktıktan sonra Albayın hanımı, Söhrap’ın sofradan kalkmasına izin vermedi. Havadan sudan konuştuktan sonra sadede geldi: - Biliyorsun Söhrap kardeş, çok önemli bir mesele var. – dedi.- Seninle bunu baş başa konuşmak istiyorum… - Kadın biraz sustu. Bazen yere bazen de Söhrap’ın yüzüne bakıp konuşmaya devam etti.- Sen de biliyorsun, bizim kız sana çoktandır vurgun. Gözü senden başka hiç kimseyi görmüyor. Seni dilinden hiç düşürmüyor. Senin için aklını kaybedecek nerdeyse. Ne söz dinliyor, ne de yola geliyor. Sen bu eve geleli aklını tamamen kaybetti. Ele güne rezil oluruz diye korkuyorum… Kadın yere baktı. Sözlerine ara verdi. Bir şeyler söylemek istedi ama dili varmadı. Söhrap onu zor durumdan kurtardı: - Korkmayın!- dedi- Rezil olmazsınız. Ben çıkıp giderim bir daha da görünmem, her şey son bulur… Zaten benim burada daha fazla durmam da uygun değil. Misafirliğin üç günden fazlası yüzsüzlüktür. Ben haddimi açtım, misafirliğin sınırlarını aştım. Kaç aydan beri yabancı bir evde çakılıp kaldım. Asıl utanılacak şey budur! Albayın hanımı renkten renge girdi. Telaşlandı: - Hayır, hayır!... Ne diyorsun sen?!- dedikten sonra yalvarmaya başladı.- Ne olur, bu söylediklerini bir daha deme. Bir daha böyle şeyler aklının ucundan da geçmesin. “Çıkıp gitmek de ne demek” İsrafil amcan (kendi eşi) bunu işitirse evden beni kovar. Seni kıracak bir şey yaptığımı sanır. Evde çıngar çıkarır, bütün günahı benim üzerime yıkar. O, sana çok saygı duyuyor. Kendi oğlu yok, seni Allah tarafından kendisine verilmiş bir lütuf olarak görüyor. Sadece o değil hepi147 Vidadi Babanlı miz sana ısındık. Sana kanımız kaynadı. İsrafil her zaman senin hakkında konuşuyor, geleceğinden bahsediyor. O, gün sabaha kadar yatakta gözüne uyku girmedi, beni de uyutmadı. Sonda Söhrap’ın geleceği ile ilgili düşünüyorum dedi. Allah nazardan korusun, çok akıllı, becerikli genç, onu başka bir şehre okumaya göndereceğim, dedi. Senin, toplumumuz için çok faydalı bir insan olacağına inanıyor. Ben de sözlerine destek çıktım. Şimdi senin de buradan ayrılacağını, başka şey düşündüğünü duyarsa aklını kaybeder, kalp krizi geçirir. Yine söylüyorum tek suçlu ben olurum o zaman. Senden rica ediyorum “gitmek” kelimesini bir daha ağzına alma, unut ne olur! Söhrap yakındı: - Ama bu da yaşamak mı, daha ne zamana kadar burada gizlenebilirim? - Onu ben bilmem, bu meseleyi kendisiyle konuş. O daha iyi bilir. Söhrap derinden nefes aldı. Başını ellerinin arasına aldı, kendisini kadından gizletti. Ağlamaklı olmuştu. Kadın da etkilendi. Biraz hüzünlü hüzünlü öylece beklediler. Sonra kadın yaşaran gözlerini sildi. Kalktı çayı tazeledi. Hazin ve suçluluk psikolojisiyle konuşmasına devam etti: - Ben kendi suçumu biliyorum. Yaptıklarım hiç de uygun değil.- diyerek özür diledi.- Bütün bunları sana ben açmamalıydım. Seviyeyi korumalıydım. Bizim çok güzel adetlerimiz var, anne kızına koca aramaz. Onurunu ayaklar altına almaz. Yabancı birisi yanında kendisini de kızını da küçük düşürmez. Ama nedense ben seni hiçbir zaman bize yabancı olarak görmedim. Buraya gelince seni can ciğer dost olarak gördük. Geçen üç dört ay zarfında sana daha da ısındık. Bir aile gibi olduk. Biz senin oğlumuz olmanı istiyoruz. Kızımızı tanımadığımız bir aileye vermek istemiyoruz. Sen de mutluluğu başka ailelerde arama! Huyunu suyunu bilmediğin insanlarla akrabalık kurmayasın!… Ben seninle bu hususu konuşmak istedim. Aklına başka şey gelmesin. Biraz önce de dedim, İsrafil de ben de seni çok sevdik. Eğer dediklerimi tasvip etmiyorsan ikimiz arasında kalsın. Hiç konuşmamış olalım. 148 Vicdan Sustuğunda Kadın rahat bir nefes aldı. Hüzünlendi biraz daha sesini yükseltti: - Sakın, aklına bunlar benim sıkıntılı durumumdan istifade edip de kızlarını bana yamıyorlar diye düşünmeyesin. Asla! Asla! Öyle bir şey düşünmeyiz. Allah’a şükürler olsun kızımız kör değil, topal değil. Sen de görüyorsun kendisi çok güzel bir kızdır. Evde kalacak değil. Büyük ablası gibi birisi ona talip olur, o da yuva kurar. Ablası iki yıldır evli, mutlu bir hayat sürüyor. Merhamet hususunda da hiç endişem yok. Sana öylesine kalbimi açtım. Kıza gönlün ısınmadıysa, beğenmediysen senin bileceğin bir iş. Bu da gayet normal bir şey. Her şeyden önemlisi kızı beğenmen gerekir. Aksi takdirde kızın da oğlanın da hayatı zehir olur. Burada özellikle şunu da söyleyeyim, bu benim teklifim… İsrafil’in rüyasına da girmez bu tür şeyler. Bu konuda rahat ol. Bu teklife hayır dediğinde benim sana kırılacağımı, senden nefret edeceğimi de düşünme. Asla! Bu konuda müsterih ol! Sana önceden olduğu gibi bundan sonra saygı duymaya devam edeceğiz. Gönül işinde kırılıp gücenme olmaz. Söhrap’ın gerilen yüzü yavaş yavaş düzelmeye başladı. Albayın hanımının samimi sözleri onu memnun etti. Heyecanı, sıkıntısı kalktı. Hiçbir şey demedi. Sakince kalktı odasına gitti. Ayrıldıktan sonra kapı arkasından Albayın hanımı özür diledi. Bütün bunlar Söhrap’ın sinirlerine iyi geldi. Onu kötü düşüncelerden uzaklaştırdı. Sakin kafayla geleceğe yönelik plan yaptı Zor günler geçiriyordu. Öyle bir zamanda yaşıyordu ki aile bireyleri bile birbirinden kaçıyordu. Kırılıp bu evden çıksa gitse ona kim sahip çıkacaktı? “Halk düşmanı”na kim sahip çıkar? Albay’dan ve hanımından Allah razı olsun. Ona evlerini açmaları bir yana onunla akrabalık bile kurmak istiyorlar. Böyle bir zamanda kim ona sahip çıkabilirdi?! O, bu düşüncelerin cenderesinden kendisini kurtaramadı. Uykusu kaçtı. Bütün günü düşünerek geçirdi. Ziynet’le görüştükleri anı hayal etti. Ziynet’in anne ve babasının kendisine söylediklerini hatırladı. Koskoca insanların tir tir titremeleri, 149 Vidadi Babanlı yalvarıp yakarmaları Ziynet’i unutması gerektiğini aklına getirdi. O, kaderin cilvesine razı olmak zorunda kaldı. Başka ne yapabilirdi ki? İlk aşkına ulaşamayanlar sadece onlar mıydı bu dünyada? Merhamet’in işleri yolunda gitti, talihi açıldı. Daha bir hevesle harekete geçti. Oyunlarını, cilvelerini biraz daha artırdı. Oğlanın aklını çalmak için her yolu denedi. Bir geceyi de onun yatağında geçirdi. Aile hemen nikâh derdine düştü. Günahı gençlerin üzerine attılar, alelacele düğün hazırlıklarına başladılar. En yakınlarını eve davet ettiler, gençlerin geleceği için dua ettiler. Aradan altı ay geçti. Ülkede siyah bulutlar dağılmaya başladı. Siyasi hava tamamen değişti. Halk düşmanı olarak kabul edilen insanlara karşı davranışlar da değişti. Gazeteler manşetten, radyolar ilk haber olarak “Oğullar babalarının sucuyla yargılanamazlar…” diye haberler vermeye başladı. Söhrap da ev hapsinden kurtuldu. Gölgesinden korka korka köşe bucakta gezmeye başladı. Parka, insanların toplu halde bulundukları yerlerde göründü. Bir zamanlar Ziynet’le gezdiği yerlerde ilk aşkı gözünün önüne geldi. Aşkı depreşti. Ziynet’i aramaya onunla görüşmeye can attı. Onu hiçbir yerde göremedi. Ziynet’in çalıştığı yere gitti, onu orada da bulamadı. Söhrap ümidini kesti. Ona mektup yazmaktan, evine gitmekten de utandı, cesaret edemedi. Ama hangi yüzle görüşecekti?! Albay, Söhrap’ın okul işini de yoluna da koydu. Onu her ihtimale karşı Moskova’ya gönderdi. Şimdilik gözden uzak olmasında yarar vardır, dedi. Söhrap, anne ve babası hakkında malumatı da Moskova’da aldı. Köydeki akrabalardan birisine mektup yazdı. Geç de olsa aldığı cevapta annesinin Sibirya’ya yakın bir yerde vefat ettiğini öğrendi. Yakınları mezarının yerini bilmediklerini yazdı. Babasından ise hiçbir haber alamadı. *** 150 Vicdan Sustuğunda Acı hatıralar Profesörü çok yordu. Oda, ona dar geldi. Derinden nefes aldı. Böylece sanki geçmişin bütün sıkıntılarını sildi, süpürdü. Biraz hafifler gibi oldu. Birkaç dakika sessiz ve hareketsiz öylece durdu. Sonra hafızasının derinliklerine dağılan hatıraları bir yerde topladı, bir araya getirdi. Vugar aklına geldi. Kabiliyetli talebesi için “Sen çok şanslısın, çok” dedi ve gülümsedi. – “Benim çektiğim sıkıntıları, ezaları sen çekmeyeceksin. İnsanı insanlıktan çıkaran zilletlere sen maruz kalmayacaksın. Masallardaki şüphelerle karşı karşıya kalmayacaksın. Engeller, beklenilmez oyunları hissetmeyeceksin. Şimdi devir değişti. Hiç kimse seni susturamaz.” O, içinde huzur duydu. İç geçirdi. Kirpiklerini yavaş yavaş kırptı. 7. Bölüm Vugar, bu sabah her zamankinden daha erken uyandı. Bir önceki gün kafasında yeni düşünceler vardı, çabucak giyindi, çantasını eline aldı, kapıya yöneldiğinde, her zaman olduğu gibi, Cennet Ana kendisini durdurmak istedi. “Yine aç susuz nereye böyle?” deyip çıkışmaya başladı. Fakat kiracısının yüzündeki ciddi ifade ona bir şey söylemesine mani oldu. Vugar, işe yürüyerek gitmeye karar verdi. Mesainin başlamasına daha bir saat vardı. Hava da çok güzeldi. Böyle havalarda yürümeyi çok seviyordu. O, Karaşehir köprüsünü geçer geçmez peşi sıra iki, üç defa arkadan korna sesi duydu. Geniş kaldırımda yürüyen Vugar arkasına bakmadı. Sebepsiz yere şehirde kornaya basan birçok genç vardı. Onlardan birisi olabilirdi. Korna onun yanında tekrar çalmaya başladı. Kadın sesine benzeyen bir ses ona seslendi: - Şemsizade! Şemsizde! Vugar yavaşladı. Mavi renkli Moskoviç onun yanında durdu. 151 Vidadi Babanlı - He, he, he… Yanındayım nereye bakıyorsun? Arabanın arka aynasından görünen Ziya Leleyev’in yumru, şişman yüzünü o an görebildi. - Gel! Vugar, isteksiz bir şekilde araba yakınlaştı. Leleyev, ıkına ıkına karnını direksiyondan kurtardı. İreli yöneldi. - Selamün aleyküm, nereye öyle? Vugar, Leleyev’in pencereden uzanan etli elini istemeden sıktı. Dilinin ucuyla işe gittiğini söyledi. - O zaman gel, beraber gidelim. - Çok teşekkür ederim, yürüyerek gitmek istiyorum. - Gel, bin. Şimdi gezmenin sırası mı? Sana diyeceklerim var. Ziya, arabasının kapısını açtı. Vugar’ı ısrarla yanına oturttu. Tekrar yerine yerleşti. - Arkada birisinden gizlenir gibi oturan eşi ile onu tanıştırdı. Al yanaklı, piyale gözlü, sakin ve sevgi dolu bakışlı kadını Vugar, süzdü. Bakışlarını ondan ayırsa da aklı onda kaldı. Gerçekten de güzelmiş, dedi. Onun hakkında duydukları aklına geldi. Hafifçe gülümseyip işittiklerine hak verdi. Kıskanç erkekler gibi bir gözü Vugar’da kalan Leleyev, yola koyuldu, sessizliği bozdu: - Bunca zamandır nerelerdesin, yavrum? Niçin gözükmüyorsun? - Burada mısın? Vugar, düşünceli şekilde ona döndü. - Elbette buradayım. He, he, he… Zatıâlinizden, aklınızın nerede olduğunu soruyorum? Vugar soruyu iyi duyamadığı için durakladı. Ziya başka konuya geçti: - Duydum ki Söhrap kardeş üniversitede senin için özel bir laboratuvar açmış. Nasıl bari işine yarıyor mu? - Fena değil çalışıyorum işte. 152 Vicdan Sustuğunda - Hım!...Yine mütevazılık, - Leleyev Vugar’a ters ters bakıp laf attı.– Anladım! Her şey iyi öyle mi... Aslında iyi olmalı. Söhrap kardeşin yaptığı iş her zaman iyi olur. Leleyev, konuşma anında aniden arabanın frenini basarak sinirli halde kafasını salladı. - Of! Artık bunlar canımıza tak ettiler sokakta rahatça dolaşmamıza da izin vermiyorlar. İkide bir orman güvercinin kuyruğuna benzeyen sopaları burnumuza kadar uzatıyorlar. Rahatça çalışamıyoruz... Leleyev, caddenin ortasında durup araçlara yol gösteren polisin arkasından bir hayli konuştu. Yol açılınca yine Vugar’a döndü. - Sen ne düşünüyorsun, Vugar? Önce Şule Hanım’ı işine bırakıp sonra yine yolumuza devam edelim mi? Rahatsız olmazsın değil mi? - Hayır.-Vugar Ziya Leleyev’in samimi bir şekilde fikrini sormasına şaşırmıştı. - Tamam!- Leleyev arabanın hızını artırdı. Konuşmaya başladı. Başka çaremiz yok, kadınlara saygı duymak zorundayız. O, dikiz aynasından eşine baktı, yüzsüzce gülümsedi. Sonra yeniden Vugar’a baktı: - Sahi unuttum, sen de sormuyorsun... De bakalım arabam nasıl? Hoşuna gitti mi? - Yeni mi aldınız? - Evet, iki ay kadar oldu. - Hayırlı uğurlu olsun! Fena değil. Ziya Leleyev, başın yukarı kaldırdı, kahkaha attı. - Ne biçim söz? Fena araba değilmiş – O, derinden nefes aldı, tekrar kahkaha attı. – Çok garip bir adamsın, başkasına bunu söyleseydin sana kırılırdı. Ama ben senden incinmiyorum. Çünkü seni çok iyi tanıyorum. Senin dilinde “fena değil” kelimesi “çok güzelden” biraz daha yukarıdır... Doğrusunu söylemek gerekirse araba almayı düşünmüyordum. Bazı 153 Vidadi Babanlı insanlar gibi arabaya binerek hava atmayı beceremiyorum. Mizacım buna elvermez. Ben de Şule Hanım da sadeliği seviyoruz. Servetimiz başımızdan aşsa da bizim içim bir anlam ifade etmez... Evet, mecbur kaldık. Doktorlar tavsiye etti... Ama özel araban olması çok güzel bir şey. İnsanı dinç tutuyor... Ama biraz da vakit alıyor. Çabuk sinirleniyorsun. Bak yine ızbandut gibi kesti önümüzü. Böyle olunca nasıl sinirlenmezsin?! Leleyev, Vugar’a hava atmak için kafasını pencereden dışarı çıkardı. Trafik polisine çıkıştı: - Hey buraya bak!.. Ne sağa sola bakıp duruyorsun? Görmüyor musun seni bekliyoruz? Polis, ona aldırmadı bile. Hiçbir şey olmamış gibi işine devam etti. Tanımadığı, belki de hiç görmediği bu şoföre kızmak şöyle dursun ona gülerek yol verdi. Polisin bu aldırmazlığı Leleyev’i çileden çıkardı: - Aptal! Bu kadar beklettiği yetmiyormuş gibi bir de laf atıyor. Arka kapıyı açtı. Şule’nin elinden tuttu. Onu indirdi. Sonra da “centilmenlik” göstererek eşinin elini öptü, hoşça kal, dedi. “Karaşehir”in yolu çok güzeldi, Ziya gaza bastı. Leleyev’in dili yine çözüldü: - Bu kadınları anlamak çok zor. Evde oturup yiyip içeceklerine, eşlerine bakacaklarına, yeteneklerinin olup olmasına bakmadan, sokak sokak gezip iş arıyorlar. Çalmadıkları kapı bırakmıyorlar. Aldıkları para bir şey olsa bari... Tramvay, troleybüs biletine bile yetmiyor. Şule Hanım da öyle. Evde hiç bir şeyi eksik değil. Hadi bir şeye ihtiyacı olsa çalışsa neyse! Eski parayla yaklaşık dört bin alıyorum. Bazen ek gelirim de oluyor. Gazete ve dergilerde yazım çıkıyor, telif ücreti alıyorum. İnsan becerikli olunca Allah da veriyor. Daha doğrusu becerikli insanı para kendisi buluyor… Aslında, ailemiz o kadar büyük değil. Ben, karım ve hizmetçimiz. Kardeş ben yanlış yaptım; ama sen yapma. Kadın çalışmamalı. 154 Vicdan Sustuğunda Vugar, hiçbir yorumda bulunmadı. Ziya da konuşmadı. Petrol - Kimya Üniversitesine vardıklarında o küçük gözlerini aniden titreyip oynattı... Gözlerini kısarak kurnazca gülümsedi. - Bak az daha unutuyordum, durup dururken başıma iş açacaktım... Bugün Merhamet Hanım, seni görmek istedi. Sabah bize telefon açtı, sana haber vermemi benden rica etti. Akşam işten döndüğünde onlara uğrasan iyi olur. Bekleyecekler seni. Vugar şaşırdı. - Merhamet Hanım benimle görüşmek mi istiyor? Peki, ama niçin? - Ben nereden bileyim, niçin olduğunu? Sebebini kendisi söyleyecektir. – Leleyev bir an durakladı, sonra sert bir şekilde ilave etti. - Bak, unutma! Sonra beni niçin uyarmadın deme. Merhamet Hanım çok hassas birisidir. Onu kırmasan iyi olur. Çünkü kadın ailede her şeydir. Kendi deneyimlerinden hareketle söylüyorum bütün bunları.... Bu kadar! Vugar içten içe güldü: “Bu niçin beni korkutuyor? Merhamet Hanım’la benim ne işim olabilir ki?... Usulca arabadan indi. Ziya’nın söylediklerini o anda unuttu. Laboratuvara gitti. İşe kendisini verdi, başka hiçbir şey düşünmedi. 102 numaralı oda değişmişti. Döşemeler, aynalar temizlenmiş; ama odadaki bayatlamış yumurta kokusunu andıran koku hala gitmemişti. Vugar bir anlık başka bir yerde olduğunu düşündü. Hayalinde bu küçücük oda genişlendi ve büyük bir laboratuvar oldu. Köşede yan yana toplanmış yeni teçhizatı gördüğünde daha da sevindi. Dün olduğu gibi, pencere önünde utangaç halde duran Hatice halaya ve Narin’e minnet duygusuyla: - Çok teşekkür ederim, size zahmet oldu!- dedi. - Bu “teşekkür”ü siz Hatice halaya borçlunuz. İşin büyük bir kısmını o yaptı. 155 Vidadi Babanlı Haitce hala duygulanarak gülümsedi: - Şeytan kız! Öyle yalan söyle de inansınlar! Senin gibi hamarat kızın yanında Hatice hala ne yapa bilir ki?! - Narin, tartışmaya girmedi. Bu sözleri Hatice halaya söyletmek istediği belli idi. Bir anlık kirpiklerini mütevazı şekilde aşağı indirdi. Sonra eski, hareketli haline dönerek öne geldi, Vugar’la karşı karşıya durdu. - Biliyor musunuz bunları nasıl aldım?... Diyerek yeni teçhizatları gösterdi.- Tarım işleri müdürü ile kavga ettim. Ağzıma geleni söyleyip üzerine yürüdüm. Dinsizin hakkından imansız gelir. Baktım müdür, hık mık ediyor, işçisini savunuyor, ona da haddini bildirdim. Yüzüme şaşırmış halde bakarak güldü: “Çok yaman biriymişsin!- dedi –Vay seninle evlenecek adamın haline!...” dedi. Yüzüme baka kaldı. Sonra da: “Niçin sinirleniyorsunuz?.. Lütfen sakin olun...” dedi. Ben de daha sözümü bitirmedim, dedim: “Beni ikna etmek için zahmet çekmeyin. İmza atacaksanız atın, atmasanız kendiniz bilirsiniz. Şimdi “Merkezi Komiteye” gidiyorum. Hiç bir şey söyleyemedi. Kafasını sallayarak kalemi aldı, müdürü çağırıp söylediklerini yerine getirin dedi.” Hatice hala manalı manalı güldü. - Doğru söylüyor yavrum yaman biriymişsin, Annen seni kız değil, ateş parçası doğurmuş. Nereye gitsen işini halledersin. Narin ona itiraz etti: - Sen de bilmiyorsun Hatice hala. Onlar bu dilden anlıyorlar. Ateş ol ki sana el değmesinler. Kül olursan havaya savururlar. Doğru değil mi Vugar kardeş? Vugar ciddiyetini bozmadan gülümsedi. Doğru söylüyorsun diyerek kafasını salladı. Bu zarif kızın becerikli olması ve açık sözlülüğü de onun çok hoşuna gitmişti. Narin, hiçbir şey konuşmadan bekledi. Sonra dizgini çekilmiş huysuz at gibi yeniden konuşmaya başladı. Elbisesinin 156 Vicdan Sustuğunda kollarını sıvayarak hızlı adımlarla bir yere koştu. Hemen döndü. Elinde tuttuğu beyaz elbiseyi Vugar’a verdi. Hatice halayı yardıma çağırdı. Çalışmaya başladı. Yeni teçhizatlar onların bir hayli vakitlerini aldı. Bunları istenilen şekilde kurmak, sonra vakum pompasının ayarlarını yapmak, basit ama dikkat isteyen işlerdi. Bütün bu işlerin üstesinden gelmek için bir alanda uzman olmak yeterli değildi. Alanında uzman kimyacıya ve mühendis yeteneği olan tecrübeli, yeterli düzeyde donanıma sahip uzmanlara ihtiyaç vardı. Vugar enstitünün küçük laboratuvarında böyle şeylerle çok az uğraşmıştı. Orada her şey ona hazır şekilde teslim edilmişti. Narin’in bilgi ve becerisi burada da onun işine yaradı. Bu zayıf vücutlu kız öyle istekli çalışıyordu ki onu görenlerin çalışmasına hayran olmaması mümkün değildi. Narin, Vugar’ın kendisine hayran hayran bıraktığını gördükçe mutlu oluyordu. Daha çok gayret ediyor, bazen Vugar’a tatlı tatlı bakıyor, gülümsüyor, ama işini bir an bile aksatmıyordu. Hatice hala bile kızın hareketliliğine şaşıyordu. Bir gözüyle Vugar’a bir gözüyle de Narin’i bakıyor, sessiz sessiz gülüyordu. Uzun süre suskunluktan sonra kız konuştu: - Size baktıkça kendi kendime şüphe ediyorum,- deyip söze Hatice halaya hitapla başlasa da bakışlarını Vugar’ın üzerine çevirdi. - Belki bir yerde hata yapıyoruz! Vugar mutlulukla: - Hayır, hayır!,- dedi kendisi Hatice halanın yerine cevap verdi. - Tam tersi her şey yolunda gidiyor. Çok güzel çalışıyorsunuz. - Gerçekten beğeniyor musunuz?..- Narin nazlandı. Hoşunuza gidecek ne var burada? İşimizi yapıyoruz sadece. - Bir iş iki şekilde yapılır, biri zorla, diğeri de içten gelerek hevesle. 157 Vidadi Babanlı - Narin tevazuuyla başını önüne eğdi.- İşimin birileri tarafından beğenileceğini hiçbir zaman aklıma gelmezdi. - Güzel iş herkesin hoşuna gider!- Vugar sesini biraz daha yükseltti. - İşin güzelliği kolaylığında ya da zorluğunda değil, onun nasıl yapılmasındadır. Hatice hala destek verdi: - Doğru söylüyor, en sade işi bile çok kötü yaptığında herkes o işten nefret eder. - dedi. Bu sözler Narin’in çok hoşuna gitti. Tevazu ile başını aşağı eğdi. - Ne bileyim diyerek omuzlarını çekti.- Vugar kardeşin işimi beğenmediğini düşünüyordum. İlk defa nasıl çalıştığımı gördü. Benim çalışmalarımı beğenmeyebilir. O, çok yetenekli, çalışkan birisi bense sıradan bir memurum. Vugar, onun sesindeki inceliği hissetti; ama neyi ima ettiğini anlamadı. Samimi bir şekilde cevap verdi: - Her işin bir uzmanı var. Bilim adamlarının çoğu bu işlerden anlamazlar. Örneğin benim gibi. - İnanmıyorum!- Narin ince dudaklarını büzerek kendinden emin şekilde kafasını salladı.- Sizin bu işten anlamayacağınıza ihtimal vermiyorum. Bu olamaz! Vugar güldü. - Elbette az çok anlıyorum. -dedi.- Ama sizinle kıyaslandığında ben daha işin başındayım. - Evet, bu biraz doğru olabilir.- Narin istese de istemese de kabullendi.- Çünkü sizin işiniz farklıdır. Siz, işin daha çok ilmi taraflarıyla ilgileniyorsunuz…- O, birden sustu. Bir şeyler hatırlayıp devam etti:- Ben, bu üniversitede işe başladığımda çok sıkıntı çektim. İşi nasıl yapılacağını bilmiyordum. Zamanla alıştım. Ne yapacağımı bilmiyordum. İşleri üstün körü yapmak da istemiyordum. Bir taraftan da laboratuvar müdürümüz tahammülsüzdü. Her zaman kavga ederdik. Ben, çocukluktan beri başka birisinin işine karışmayı sevmiyor, kimsenin de benim işlerime müdahale etmesini istemiyordum. Sab158 Vicdan Sustuğunda ret işimi bitireyim, sonra gel kontrol et. Nerede hata yaptıysam söyle. Her beş dakikada yanıma gelme. Bana engel olma. Böyle çalışamam. Bu şekilde benim çalışmam mümkün değil. Hür yaşamayı seviyorum... Dedim. En sonunda onu bu yaptıklarından vazgeçirdim. Korkusundan benim yanıma gelemedi. Bana karışmayın, kendinize güvendiğiniz kadar bana da güvenin. Rahat olun ben işimi iyi yaparım. Anlamadığım işi hiç bir zaman yapmam. - Tamam!- Vugar şartını gülerek kabul etti.- Söz veriyorum işinize hiç bir zaman karışmayacağım. Bilmediklerimi sizden öğrenmeğe gayret edeceğim. Narın Hatice halaya baktı. Bu yaşlı iffetli kadının tavrından çizmeyi aştığını, ifrata kaçtığını anlayıp, Vugar’n hoşuna gitsin diye nazlanarak, tatlı dille konuşmaya başladı: - Size bir şartım daha var. Çekinmeyin ne işiniz olursa söyleyin. Gerekirse işten sonra da sizinle ilgilenirim. Yeter ki sizin işleriniz yolunda gitsin. Ben çalışmaktan korkmuyorum. Bütün gün ayakta kalsam da, yorulmam, “uf” bile demem. En sevmediğim şey boş boş oturup onun bunun gıybetini yapmaktır. On dakika bile boş duramam. Oturduğumda bile mutlaka kendime bir iş bulurum. Geç saatlere kadar bir şeylerle uğraşırım. - Onun için çok zayıfsın. –Hatice hala dedi.- İnsan kendine zulmetmemeli. Bugünün yarını da var. Narın sakinleşti. - Annem de bana çok kızıyor. Hatta haftalarca benimle konuşmuyor. Ama ne yapayım ben böyleyim işte. Elimde değil. Çocukluktan beri böyleyim. Can çıkar huy çıkmaz. Hatice hala bu sözden rahatsız oldu, başını eğdi. Vugar da hiç bir şey söylemedi. Narın sözlerini şakayla tamamladı.: - Eh, ne olacaksa olsun. Zaten bu dünya hayatı ebedi değil. Beş gün önce beş gün sonra ne fark eder, sonunda toprağa gireceğim. Orada istesem de istemesem de uyuyacağım. En iyisi nefes alıp verirken, aklım başımdayken çalışayım, öldükten sonra arkamda bir şey bırakmak istemiyorum. Yiyip içe159 Vidadi Babanlı rek şişmanlayan et yığını haline gelenlerden nefret ediyorum. Şişmanların yazın nefes nefese kalmasından, kışın da pineklemesinden nefret ediyorum. Bir poşet et gibi yığılıp kalıyorlar. Şişman kızları seven erkekleri anlamıyorum. O, bu son sözleri Vugar duysun diye söylüyordu. Bu sözleri de sessizlikle karşılandı. Ne Hatice hala, ne de Vugar konuşmadı. Akşama kadar durmadan çalıştılar. İşin sonunda Vugar’ı yan odadan telefona çağırdılar. Telefondaki Ziya idi. Konuşmadan önce, her zaman olduğu gibi, yersiz gülüşünden onun olduğunu hemen anlamıştı. Leleyev’in tüyleri diken diken eden ürpertici sesi çınladı: - Benim Ziya... Tanımadın mı yoksa? He, he, he! Vallahi çok garip birisin. Ne çabuk unuttun?... Sana en yakın olan birisini nasıl unutursun?!.- Leleyev biraz konuştuktan sonra kendinden emin halde dedi: - Bu kadar kendini yorma. Ne senden ne benden daha bilgili birisi olmayacak. Beş dakikalığına aşağı in seni bekliyorum. Birinci katın girişinde kapının önündeyim. Çabuk ol! Merhamet Hanım şimdi telefon etti. Sana hatırlatmamı istedi onlara gitmeyi unutma. Nasıl?.. Niçin?... Onu ben bilmiyorum. Kendin gidince görürsün... Şimdi aşağı in. Seni ben bırakacağım. Ne dedin?.. Kendin geleceksin?...He, he, he… Beni kandıramazsın. Hiç kimseye güvenim yok benim. Seni kendi elimle bırakacağım söz verdim. Bu benim için zahmet olsa da yapmam gerekiyor, başka çare yok. Annem beni önemli insanlara hizmet için doğurmuş. Merhamet Hanım’ın dediğini yapmalıyım. Çabuk ol, in aşağı! Vugar ahizeyi yerine bıraktıktan sonra düşünceye daldı: Acaba bu davetin sebebi ne idi? 8. Bölüm Merhamet Hanım bekliyordu. Kapı zilinin çalınmasıyla birlikte kapıya koştu, hemen kapıyı açtı. Misafirini burnundan soluyarak karşıladı. 160 Vicdan Sustuğunda - Şükür, Allah’a en sonunda geldiniz!.. Nerede kaldınız, gözlerimiz yollarda kaldı. İnsan bu kadar ihmalkar olur mu?! Kaç gündür nerelerdesiniz? Sesiniz soluğunuz çıkmıyor? Madem zamanınız yok, insan bir telefon da mı açmaz? Merhamet Hanım böyle konuşmaya başlayınca Vugar şaşırdı, hayret etti. Onları ziyaret etmediğini, telefon edip hatırlarını sormadığını düşünüp hata ettiğini düşünüp utandı. Ne diyeceğini bilemedi. Bu “suçu” nasıl telafi edeceğini düşündü. - İçeri buyurun, buyurun!... Sizde hiç bir suç yok, devir değişmiş. Şimdi gençler başka şekilde yetişiyorlar. Bizim zamanımızda böyle değildi. Biriyle selamlaştıktan sonra bu ölünceye kadar sürerdi. Böyle giderse ne arkadaşlık, ne vefa, ne itibar kalacak. - Merhamet Hanım, ciddi olarak serzenişte bulunsa da gözleri mutluluktan parlıyordu. Bütün bunların geçici olduğu anlaşılıyordu. Nisan yağmurları gibi kızgınlığı kısa sürdü. O, bu defa çok farklı idi. Saçları dağınık bir ev hanımı gibi değildi. Sosyete hanımlarına benziyordu. Süslenmiş, hatta parfüm bile sürmüştü. Merhamet Hanım misafiri içeri davet ettikten sonra, kapıyı kapadı, sonra şikayeti bırakıp tatlı dille konuşmaya başladı. Vugar’la bu defa daha çok ilgilendi. - Size geçen defa da söyledim, şimdi de diyorum, kendinizi bu aileden birisi olarak kabul edin. Bize her zaman gelebilirsiniz. Söhrap’ın sevdiği birisini onun ailesi de sever. Size açıkça söyleyeyim, biz sizi çok sevdik. Bizim ilk çocuğumuz oğlandı. Beş yaşında vefat etti. Size baktığım zaman onu hatırlıyorum. - Teşekkür ederim. - Vugar içtenlikle cevap verdi. - Bir şey değil! Merhamet Hanım iyi başladığı sözü tamamlayamadı. Kayınpederi dışarı çıkmıştı. Büyük ihtimalle her zamanki gibi kalbine iyi gelsin diye yürüyüşe çıkmıştı. Üzerinde kalın paltosu olan Soltanoğlu Vugar’ı görünce ona yaklaştı. 161 Vidadi Babanlı - Selamun aleyküm! - dedi, bıyığının altından ona güldü. Vugar’la tokalaştı. - Nasılsınız, kendinizi nasıl hissediyorsunuz? Vugar, bu nur yüzlü ihtiyarın elini samimiyetle sıktı. Elinde olmadan sevinçle: - İyiyim,- dedi. - Siz nasılsınız? - Ben mi?.. Soltanoğlu içini çekti.- Nasıl olunur bu halde oğlum? Bir adam üç beş gün daha fala yaşamak için her gün yürüyüşüne çıkıyorsa günlerini bahçede “hava almakla” geçiriyorsa onun hali nice olur? Ben bu dünyadan elimi eteğimi çektim. Sizlerin canı sağ olsun. Muguz Soltanoğlu sözünün sonunda gelinine baktı. Onun sözlerinden rahatsız olduğu belliydi. Soltanoğlu onun bu halini görünce yine içten içe gülümsedi. - Beni affet ben gitmeliyim, yolum çok uzak - diyerek vedalaştı. Merhamet Hanım, kayınpederi dışarı çıkar çıkmaz rahat nefes aldı. Hemen devam etti: - Evet, kendinizi her zaman bizden biri olarak görebilirsiniz. Kalbimizde her zaman yeriniz var. O, bu sözleriyle misafiri içeri götürdü. Büyük oda bugün özenle süslenmişti. Yenice temizlenmiş döşeme pırıl pırıldı. Geniş paspas döşemeyi ikiye bölmüştü. Odanın bir tarafında porselen kaplar, bir tarafında siyah piyano, kanepe ve yatak, yukarı tarafta köşede kadife örtülü televizyon, televizyonun yanında büyük bir radyo vardı. Oda maviye boyanmış, duvarın en güzel yerinde Söhrap’la Merhamet’in yan yana resimleri, hemen yanlarında Alagöz’ün resminin altına da halı asılmıştı. Büyük pencerelerin yanlarından ince tüllerle beraber çeşitli renklerde perdeler ağır ağır sallanıyordu. Dikkatli ve zevk sahibi bir insan buraya baktığında birçok dekorun gereksiz olduğunu hemen anlaya162 Vicdan Sustuğunda bilir. Ev sahibinin amacı kendilerinin zengin ve lükse düşkün olduğunu herkese göstermeye çaba harcadığı hemen belli oluyordu. Vugar, her şeye hayran kalmıştı. İlk defa böyle şeyler görüyordu. Hocasının yanında evi istediği gibi gözlemleyememişti. Evdeki bir resim çok dikkatini çekmişti. Bu resim şöminenin yanında ısınan iki çıplak erkek çocuğunun resmi idi. Çocuklardan biri oturmuş, minicik ellerini alevlere doğru uzatmış, diğer çocuk da şömineye dönmüştü. Şöminenin sarı alevleri çocukların mutlu yüzlerinin bir taraflarını aydınlatmıştı. Resmin tasvirleri, boyaları o kadar doğaldı ki sanki canlı gibi duruyordu. Vugar sobanın sıcaklığını hisseder gibi oldu. Misafirin eve hayran kalması ev sahibini sevindirdi. “Baksın. Zavallı böyle bir evi nerede görsün?...”- diye düşündü, ona oturmayı bile teklif etmedi. Vugar Merhamet Hanımın iyi uyuyamamış köpek sesine benzeyen nefesini yanında hissedip aniden utandı. Ancak Merhamet Hanım ustaca hareket etti: - Biraz ara ver kızım. Bak bakalım kim gelmiş!- deyip piyanonun arkasındaki sandalyede oturup piyano derslerine hazırlanan Alagöz’e seslenerek, misafirin rahatlamasını sağladı. Vugar şaşırdı, içeride ne kızı fark etmiş, ne de piyanonun sesini işitmişti. Alagöz, ellerini piyanodan kaldırıp omuzları üzerinden geriye baktı. Vugar’ı görünce nedense solgun yüzüne renk geldi. Kirpikleri titreyip yavaşça gözlerinin üzerine indi. - Kalk kızım. Buraya gel insan misafiri böyle mi karşılar! Dedi. Kız annesinin ısrar etmesinden yüzü kızardı. Bir an yerinden kımıldamadı. Sonra istemeden ayağa kalktı. Onların yanına geldi. Hızla kaldırıp indirdiği kirpiklerini aşağı indirdi, misafirlerle istemeden selamlaştı. Sonra nedense kaçıyormuş gibi geri döndü. Başını piyanonun üzerine indirdi. Ne çaldığını kendisi de bilmiyordu. 163 Vidadi Babanlı Merhamet Hanım, kızının hareketlerinden memnun kalmadı. Gözünün ucuyla ona ters ters baktı. Lakin kızgınlığını misafire sezdirmedi. - Sizden utandı- diyerek güldü.- Diğer odaya geçelim onu rahatsız etmeyelim dersine çalışsın, dedi. Merhamet Hanım yan odayı alelacele düzenledi. Önceden hazırlanan çay takımını hemen odaya getirdi. Çeşitli reçeller koydu masaya. Bir bardak Vugar’a bir bardak da kendisine çay koydu. - Lütfen Alagöz’e aldırmayın büyüse de o hala çocuktur, dünyadan haberi yok- diyerek kızından bahsetmeye başladı. – Şehirde büyüdüğüne hiç kimse inanmıyor. Sanki köyden dün gelmiş gibi. Günümüzde böyle akıllı iffetli kızlar pek bulunmaz. O, sustu. Sonra omuzları hareket ede ede gülmeye başladı. - Ama, siz birbirinize çok benziyorsunuz. Sanki hamurunuz ayı kapta yoğrulmuş gibisiniz. Vugar, onun bu sözlerinden bir şeyler söylemek istediğini anlamıştı. Kulaklarına kadar kızardı ve yere baktı. Asıl konuya gelmek için Vugar’ın fikrini almak istiyordu. Vugar’ın ciddiyetini bozmadan durmasından, susmasından ve kızarmasından rahatsız oldu: Tekrar havdan sudan konuşmak zorunda kaldı. - Savunmanız ne zaman? Ne zaman sizi tebrik edeceğiz? Vugar dudaklarının ucuyla cevap verdi: - Bilmiyorum. Daha çok işim var. Merhamet Hanım: - Biraz acele etmeniz gerekiyor. Duyduğuma göre siz yavaş hareket ediyormuşsunuz. Bu tür şeylerde çabuk olmak gerekir. Yeni sorunlar çıkarabilirler karşınıza. İşinizi hemen halletmenin yollarını bulun. Bu konuda sizden daha çok biz rahatsızız. Merhamet Hanım burada rol yaptı. İlk oğlunun kabirde kemiklerinin bile çürüdüğünü hatırladı, gözleri dolu dolu oldu. 164 Vicdan Sustuğunda - Yavrumun aziz ruhu için seni onun kadar çok seviyorum. Seni onun yerine koyuyorum. İşte bundan dolayı rahatsızım. Sizin o güzel gününüzü hemen görmek istiyorum. Anne yüreği acele eder! - Vugar dilinin ucuyla minnettarlığını dile getirdi. Dikkati başka yerde idi. Büyük odada Alagöz piyanoda bir şeyler çalıyordu. Piyanonun karışık sesleri şimdi durulmuştu. Meşhur Avrupalı bestecinin parçası gönül okşuyordu. Vugar bir hayli yan odadan gelen musikiyi dinledi. Sonra rahatsız olmaya başladı. Merhamet bunu sezdi hemen harekete geçti: - Ben sizi bir meseleden dolayı rahatsız ettim… Daha doğrusu sizden küçük bir ricam olacaktı. Mümkünse haftada bir iki defa gelip Alagöz’e derslerinde yardımcı olabilir misin? Vugar, düşünceye daldı. Merhamet Hanım hemen araya girdi: - Kızımız on yıldır, musiki okuluna gidiyor. Bu yıl son sınıfa geçti. Dersleri çok ağır. Müzik derslerinin yanında diğer dersleri de alıyorlar. Ne ben ne de babası bu konuda ona yardımcı olamıyoruz. Vugar’ın aklına İsmet geldi. Güzel bir fırsattı, hemen cevap verdi: - Benim zamanım yok. Ama size birisini önerebilirim. Benim sütkardeşim var, aynı evde kalıyoruz. Çok becerikli birisidir. Sizin onu tanımanızda fayda var. Kendisine söylerim, gelir yardımcı olur. Merhamet Hanım, yüzünü ekşitti. Teklife razı olmadığını ima etti: - Önemli değil. Alagöz bekler. Hem imtihanlara da çok var. Önemli olan sizin işiniz, siz çalışın işinizi hemen bitirin. İşleriniz azaldığı, hafiflediği zaman yardımcı olursunuz. Ama bir şartla bundan sonra bizi unutmayacaksınız. Sık sık gelemezseniz de telefon etmenizi bekleriz. Biz ailece sizi çok seviyoruz. Sesinizi soluğunuzu duymadığımızda rahatsız oluyoruz. 165 Vidadi Babanlı 9. Bölüm Vugar, birkaç basamağı yavaş yavaş, düşünceli bir şekilde indi. Merhamet Hanımın söyledikleri onu düşünmeye sevk etmişti: “Bu kadı niçin iki de bir kızından söz ediyor, sözü dönüp dolaşıp kızına getiriyor?” Birden Arzu’nun söylediklerini hatırladı: “Seni kendilerine damat yapmak istiyorlar...” Kalbi üzüntüyle atmaya başladı. Bedeninde bir ağırlı hissetti. Ayaklarına sanki taş bağlanmış gibi oldu. İsmet’in şüphelerini, sitemlerini hatırladı: “Ben ne kadar safım, gerçekleri görmüyorum.” diyerek kendisini kınadı. – Onlar haklıymış. Onlar uzağı benden daha iyi görüyorlar… Demek ki o kadının bütün cana yakınlığı, benimle yakından ilgilenmesinin bir sebebi varmış. Ah, insanlar siz ne kadar farklısınız. Sizleri tanımak ne kadar zor! O, dalın dalgın birkaç basamak daha indi. Ziya’nın hatırlattıkları aklına geldi: “Merhamet Hanım her şeyi üzerine alır. Sakın onun gözünden düşme. Bir daha seni hiç kim kurtaramaz.” Vugar, daha da endişelendi. Elinden yeni kurtulduğu Merhamet Hanım, gözünün önüne geldi. Onunla karşı karşıya oturduğunda göremediği, hissedemediği hilelerini, hayalinde şekillenen kadında açıkça gördü. Merhamet’in oturuşu, duruşu, bakışı; bazen ağır temkinli hareketi bazen genç bir kız gibi hemen değişen, kaygılı, kederli, muammalı ifadeleri Vugar’ın gözünün önüne geldi. O, iri, badem gözlerinin derinliklerinde ara sıra peyda olup parlayan fitne kıvılcımları ne kadar güçlü, ne kadar sihirli idi! Vugar, sıkıldı. Büyük binanın kalan merdivenlerini hızlı hızlı indi. İlk defa o, kalbine sığmayan sevinci, “en mutlu aile”den edindiği teessüratı Arzu’yla paylaşmak istiyordu. Şimdi ise kalbinde birden beliren bir korku, bir endişe ona acele ettiriyordu. Sanki şimdi hemen Arzu’yu görmesi onu ebediyen yitirecek, bir daha onunla görüşemeyecek gibi bir duyguya kapılmıştı. 166 Vicdan Sustuğunda Vugar, birinci katta da durmadı. Nefesini toplamadan sokağa çıktı. Kendisini önceden sık sık telefon ettiği kulübeye zor attı. Kaldırımda durdu, yakasını düğmeledi, ceketinin yakasını kaldırmak zorunda kaldı. Hava çok soğuktu. Rüzgâr çok sert esiyordu. Sokakta birçok insan kışlık palto giymiş, şapka takmıştı. Kış artık kendisini hissettirmeye başlamıştı. Rüzgâr kâh şiddetleniyor kâh yavaşlıyordu… Bu sabah güneş doğmuştu. Doğada ilkbahar kokusu, ilkbahar nefesi vardı. Vugar evden paltosuz ve her zaman olduğu gibi başı açık çıkmıştı. Öğleden sonra hava tamamen kapandı. Boz bulutlar göğü kapladı. Şimdi kışın sert de rüzgârı esiyordu! Vugar’ı ateş bastı. Ancak kalbindeki hasret ateşi öyle güçlüydü ki hemencecik dışarıdaki keskin soğuğu unuttu. Kulübeye yetişmek için biraz daha acele etti. Karşısından gelen insanlara çarpa çarpa koştu. Kulübeye girdi acele acele numarayı çevirdi. Telefonun diğer ucundan boğuk bir erkek sesi cevap verdi. Vugar bu sesi önce tanımadı, hatta başka yeri aradığını zannetti. Bir anda alnından soğuk ter boşaldı. Onunla konuşan Ağarza idi. Demek ki o evdeymiş, tatilden geri dönmüş… Kendini tanıtmadan ahizeyi geri komak istedi ama beceredi. Ağarza, onu sesinden tanımıştı. - Vugar? Sen misin oğlum?..- Bu boğuk seste bir baba samimiliği vardı. - Hayırlı akşamlar! Artık o nasıl susabilirdi ki? Dudaklarının kilidini güçlükle açtı: - Hayırlı akşamlar! Bir anlık sessizlik oldu. Vugar, selamdan sonra Ağarza’nın kendisine mutlaka: “Buyur, sen nasılsın?..” diyeceğini bekledi. Ama o başka türlü soru sordu: - Keyfin nasıl? İşlerin yolunda mı? Vugar`ın sıkıntısı geçti. - Teşekkür ederim. Fena değil. - Peki niçin gözükmüyorsun? Bir problem mi var, yoksa bize kırıldın mı? 167 Vidadi Babanlı Vugar sustu. Bu son söz ona dokunmuştu. Ağarza, onun geç cevap vermesinden işkillenip hemen cevap beklemedi. - Vaktin olduğunda bize gel, - dedi. – Hala bir hafta evde kalacağım, tek başıma sıkılıyorum… Hiç bir şey olmasa da sana güzel incir reçeli ikram ederiz. Kendi bağımızın meyvesidir. Arada bir tavla da oynarız. Oynayabiliyor musun? Önemli değil, zaten ben de pekiyi bilmem. Yine sustular. Vugar Arzu`yu telefona çağırmağa utandı. Ağarza aniden öksürmeye başladı. Bu yaşlı adamın bir hilesiydi: Gencin konuşması kendisini toplaması için ortam oluşturuyordu. O konuşmayınca kendisi başladı: - Arzu kızımız evde yok. Uzun zamandır annesinin yanında. Bir, iki saate dönerler. Mutlaka ara. - Tamam! Vugar, ahizeyi yerine koydu, alnındaki ter damlalarını sildi. Telefon kulübesinden çıkar çıkmaz, Arzuyla karşılaştı. - Merhaba, Vugar! Nereye böyle? Vugar cevap vermek için değil, onunla görüşmek için acele ediyordu. Arzu`nun zarif, yumuşak elini avucunda hissederek duraksadı. - Seni arıyordum. Ahizeyi şimdi yerine koydum. Arzu gülücük dolu gözlerini anlamlı anlamlı süzdürdü ve derinden nefes aldı. Vugar bu sessiz imanın ne anlama geldiğini hemen anladı: “Vefasız, çok geç hatırlıyorsun…” Vugar, bir şey demedi, yere baktı. Arzu`nun dudaklarındaki sitem gülücüğü silindi. Yüzünde kaygılı bir ifade belirdi. - Peki, şimdi nereden geliyorsun?.. Palton, şapkan nerede? Vugar ilk soruyu duymazlıktan geldi. - Ben üşümüyorum. Soğuğa alışığım.- diyerek sohbeti başka tarafa çekmeye çalıştı. Arzu onun hocasında olduğunu bilmese iyi olurdu! Çabucak sordu: - Peki sen nereden gelip, nereye gidiyorsun? 168 Vicdan Sustuğunda - Ben mi?.. Sinemaya gidiyorum. Kesik kesik söylenen bu kelimelerin sitem olduğunu hissetti. Gönül alıcı hoş söz aradı, ama bulamadı. Şakayla dedi: - Anlaşıldı! Demek ki gezmekten geri kalmıyorsun! Sevgilisi senin gibi çok ezen gencin vay haline! Arzu kırgın bir tavırla ona baktı. Uzakta duran annesini gösterdi. - Annemle gidiyorum. Vugar`ın yüzüne eski bakır kızartısı çöktü. O, Şirinbacı öğretmeni görmemişti. Öğretmen yakınlaştı. Vugar’a selam verdi, gülerek kızına: - İzin ver, artık ben gideyim, sana arkadaş bulundu, -dedi ve dönüp uzaklaştı. Arzu aniden telaşa kapıldı. - Hemen gidelim, filim başlayacak. Vugar öylesine sordu: - Filim güzel mi? - Bilmiyorum. Gitmedim. Ama çok övüyorlar. Çok bekledim sen aramadın. Ben de annemi zorla gitmeye ikna ettim… Yine mi sitem! Vugar tekrar şaka yapmaya başladı: - Kanunda bir madde var: Suçlu suçunu itiraf ettiğinde cezası hafifler, şeklinde. - O suçun derecesine bağlı. - Ve de hakimin adaletine! - Doğrudur. – Arzu çabucak Kabul etti. Sonra da ince alıngan bir ses tonuyla ilave etti: - Nedense son zamanlarda bizi tesadüfler karşılaştırıyor . - Demek ki, böyle olması gerekiyor! Marksizm felsefesine göre bütün tesadüfler zarureti doğurmaktadır. Genç bir tarihçinin bunu bilmemesi çok garip doğrusu. - Of…- Arzu`nun yavaş yavaş göğsü kalkıp indi. - Sen hiç bir şeyi ciddiye almıyorsun, Vugar. Bu özellik sende son zamanlarda çıkmaya başladı. 169 Vidadi Babanlı - Şaka sağlıklı, dinç insanların anahtarıdır. İnsan için ilaç gibidir. Tabiî ki bunlar tarih kitaplarında yazılmaz. Böyle şeyleri sen benden öğrenmelisin. - Ben senden başka şeyleri öğrenmeğe başladım, Vugar. - Ne gibi? - Soğukluğu, lakaytlığı, unut…- Arzu`nun sesi kesildi, kederlendi.- Artık benimle görüşmüyorsun, beni çok az arıyorsun. Önceler böyle değildin. İki gün görüşmediğimizde aramalar arka arkaya oluyordu, beni rahat bırakmıyordun. Şimdi haftalarca hatırlamıyorsun. - Sen her zaman benim aklımdasın, hayatım. Hem de her dakika, her saat! - Tabii, tabii sadece sözde! - Dil, insanlara duygu ve düşünceleri anlatmak için verilmiştir. - Dil her zaman kalbe tercüman olmuyor. - Evet, haklısın. Ancak herkes için geçerli değil. Senin dediğin riyakâr vicdansız insanlarda olur. Ben onlardan değilim. Arzu bir şeyler düşündü fısıltıyla konuşmaya başladı: - Seni birilerinden kıskandığımı düşünme, Vugar. Asla, öyle bir şey yok! Kıskançlık sevginin makasıdır, diyorlar. Bunu anlıyorum, hak da veriyorum. Ama senden bir ricam var. Baştan tedbir alalım, kalbimize hiçbir şüphe gelmesin. Senin bize kendi eviniz gibi her zaman gelmenizi istiyorum. Sokaklarda, parklarda görüşmemiz artık yeter. Bunu annem de babam da istiyor. - Olacak, güzelim, bunların hepsi olacak! Size gidip gelmeyi ben de istiyorum. Babanı da, anneni de hoşlanıyorum. Sade ve samimiler. Ama kafam şimdi çok karışık. Bana ayrı bir laboratuvar verdiler. Asıl işime yeni başladım. Seninle sık sık görüşemememin sebebi de budur. Başka hiç bir sebep yok, zaten olamaz da! Vugar, bu sözleri söylediğinde Merhamet Hanım gözünün önüne geldi. Söylediklerini ona da duyurmak istiyormuş gibi yüksek sesle kararlı bir ses tonuyla devam etti: 170 Vicdan Sustuğunda - Ölümden başka hiçbir şey seni benden ayırmaz, ayıramayacak. Bundan emin olabilirsin! Arzu konuşmadı. Vugar`ın omzuna yaslandı. Vugar onun başını göğsüne bastırdı. Hallerinden hoşnut olmalı ki hiçbiri kıpırdamadı. - Ha unuttum, filmin adı neydi? - İtalyan filmi. İki gencin aileleri arasındaki ilişkileri konu ediniyor. - Galiba sen filmi izledin? Çok övdüğüne göre. - Evet gördüm. Annemle sinemadan geliyorduk. - Peki biraz önce görmediğini söyledin… Ayıp değil mi bana yalan söylüyorsun? - Çünkü senin de izlemeni istiyorum… Birlikte izleyelim. - Anlaşıldı, bana bu filim aracılığıyla mesaj vermek istiyorsun öyle mi? Arzu cevap vermedi. Vugar tatlı dille konuşmaya başladı: - Yüzde yüz emin olabilirsin, canım! Ben, her zaman senin kalbinde olmamı istediğin gibi olmak istiyorum. Arzu düşünceli bir eda ile fısıldadı: - O zaman ben dünyanın en bahtiyar insanı olurum, Vugar. Şanslı olurum!.. Aile mutluluğunun, bütün mutlulukların kaynağı olduğunu söylüyorlar. Ben de öyle düşünüyorum, ya sen? - Ben de öyle düşünüyorum, Arzu. - Demek, biz şanslı insanlarız! - Gelecekte daha şanslı olacağız! El ele tutuştular. Güzel sözler, güzel arzular onların kalplerini kanatlandırdı. Filme koşarak gittiler. Sanatın mucizeli gücünün kendilerine güveni artırmalarını düşünerek sinemaya koştular. Fakat arzu ettikleri o mutluluğun sadece onlara bağlı olmadığını akıllarına getirmediler! 171 Vidadi Babanlı III. Fasıl 1. Bölüm Bakü’nün iklimine hiçbir zaman güven olmaz. Kışın ortasında bahardan güzel bir gün yaşamak ya da ilkbaharın en güzel günlerinde çiçeklerin açtığı bir dönemde kıştan bir gün yaşamak işten bile değil. Beşikten yaşlılığa kadar ömrünü bu eski ve tuhaflıklarla dolu şehirde geçiren Bakülüler bile mevsimlerin başlangıcını ve sonunu doğru dürüst tayin etmekte acizdirler. Kışın sert soğuklarına henüz alışmadan güneş kızdırmaya, üzerinizdeki kış elbisesi ağır gelmeye başlıyor, neredeyse omuzlarınızı koparacak gibi oluyor. İlkbaharda da yeni açan çiçeklerin, üzerine kırağı düşen küçük otların, zarif çiçeklere doymadan bir bakıyorsunuz ansızın sıcaklar bastırıveriyor. Can sıkıcı sıcaklardan gölge aramaya başlıyorsunuz. Vugar Şemsizade de bu kışın nasıl gelip geçtiğini hissetmedi. Yeni laborutuar onu her şeyden mahrum bırakmıştı. Yıllardır yaptığı deneyler, araştırmalar son zamanlarda daha da zorlaşmıştı. Her deneyi en az on, on beş kez tekrar ediyordu. Sonuçta yine mutsuz, rahatsızdı! Dünkü deneyin sonucu bugünkü ile bugünkü de yarınki ile uyuşmuyor; birinde basınç yüksek veya alçak çıkıyor, diğerinde hararet gerekli ölçüde olmuyor, bir diğerinde ise özgül ağırlık farklı çıkıyordu. Daha neler neler uygun düşmüyordu. Bilim adamı olmak şanslı olma demek değilmiş! Gözünü bir noktaya dikerek daha ne kadar oturabilirsin? Aynı kelimeler, aynı sorular bir günde kaç defa tekrar edilir? - İyot oranı ne kadar? - V akum? - Reaksiyon! - Temizlik? Hatice halanın artık buna sabrı kalmamıştı. O, sık sık uyukluyordu. Beyaz cuna ile makine arkasında başı ağır ağır 172 Vicdan Sustuğunda inip kalkıyordu. Sanki eski petrol kuyusunun hareketleri gibi aşağı yukarı inip çıkıyordu. Vugar`ın gün boyunca sesi soluğu çıkmazdı. Köşede küçük yazı masasında dalgın dalgın oturuyor, sürekli bir şeyler düşünür, verilere göre çeşitli hesaplamalar yapıyordu. Ayakları üşümesin diye mi yoksa zihnindeki düşünceleri dağıtmak için mi nedense arada bir kalkıp yavaş adımlarla odada dolaşıyor, araçları kontrol ediyor, cihazları gözden geçiriyor; makinenin basıncını düzenliyor, verileri ayaküstü not alıyordu. Sonra yine hesaplamalar, hesaplamalar... Vakum pompasının boğuk sesinden başka hiçbir şey hissedilmeyen sessiz odanın derin ve sıkıcı sessizliğini ara sıra Narin bozuyordu. O, bazen Hatice halanın kestirmesine aniden kahkaha ile gülüyor, (bu gülüşle o sadece Vugar’ı, Hatice halayı kızdırmıyor, yanındaki cam tüpleri de titretiyor, oynatıyordu) bazen de Vugar`a işle ilgili yerli yersiz sorular soruyor, onunla tartışıyor, böylece Hatice halanın uykusunu kaçırıyor, laboratuarın sessizliğini bozuyor, havasını değiştiriyordu. Yazın ilk günlerinde yeni problemler çıktı. Haziranın ortalarında deneylerde kullanılmak için buz bulunamadı. Bu durum laborutuardaki işleri hayli aksattı. Narin burada da herkesten hızlı ve cesur davrandı. O, bu kez hiç kimseyi tehdit etmedi ve hiç kimseden de şikayetçi olmadı. Kendine göre çıkış yolu buldu. Her sabah elinde içi buzla dolu iki kova ile işe geldi. Bunu nereden, kimden alıyordu, hiç kimsenin haberi yoktu. Vugar bunu sormaya nedense utanıyordu. Ama bir sabah mesele anlaşıldı. Temmuz ayıydı. Hava daha da ısınmıştı. Narin içeri eli boş girdi; çok heyecanlıydı., yanakları kızarmıştı. Sık sık nefes alıyordu. Sanki onu birisi kovalamış gibiydi. Bir hayli nefesini toplayamadı. Sandalyeye oturup kaldı. Vugar çok şaşırdı. Şaşkın şaşkın Narin’e baktı. Kızın durumu sormaya kelime bulamadı. Narin biraz sakinleşti. Sandalyeden kalkıp ani bir hareketle Vugar`ın üzerine yürüdü. Çok yakın dostuymuş gibi şımarıkçasına kolundan tutup tüm gücüyle çekiştirdi. 173 Vidadi Babanlı - Gidelim! – dedi. – Gidelim de haddini bildirin ona! Vugar hala da hayretler içerisindeydi. - Kime? - Ona! O, yaramaza! - Vugar sonunda kendini toparladı. Ne yaptı size? Biraz sakinleşin öyle anlatın... - Zamanımız yok! Gidelim, her şeyi orda öğrenirsiniz. Vugar, çekinerek yürüdü. Aklına, birisinin Narin’e sokakta sataşmış olabileceğini, bundan dolayı da Narin’in heyecanlı olabileceği geldi. Adımlarını daha da ağırlaştırdı. Zaten kavga etmek, birileriyle tartışmak onun işi değildi. Gidip o “yaramaz”a ne diyecekti?... O, Narin’e her ağzı bozuk olana cevap verirse evinin yolunu bulunamayacağını anlatmaya çalıştı. Toplumda her çeşit insanın olacağını söyledi. Ama Narin onun kolunu bırakmadı: - Gelin! - diyerek inatla onu çekti. – Yüzünde hayır meymenet yok. Ama o kendisine o kadar çok güveniyor ki sanki küçük dağları o yaratmış!? ”Ben üniversite falan takmam... İlim adamından filan anlamam...”Kız zayıf avurtlarını şişirterek komik hale getirdi. Ağzını, burnunu eğerek birisini taklit etmeye başladı: - Aklına yanayım, sanki çok önemli beni tanıması! Vugar, olayın onun düşündüğünden çok daha ciddi olduğunu anladı. İşle ilgili bir mesele olduğunu düşündü. Narin’in peşinden gitti. Yakınlarda bulunan su istasyonuna geldiler. O gün sıcaklar erkenden bastırmıştı. Evlerinin üzerinde görünen köz renkli güneş her yeri kavuruyordu. Sokakta kesif bir yanık kokusu vardı. Su istasyonunun karşısında insanlar sıraya girmişti. İnce gömlek giymiş büyük bir erkek homurdanarak ter içerisinde su satıyordu. Elindeki borudan fışkıran su ara sıra onun enli, etli suratına sıçrıyor tere karışarak yumru çenesinin ucunda damla damla olup kendinden bir karış ileri çıkmış olan göbeğine damlıyordu. 174 Vicdan Sustuğunda Adam Narin’i görür görmez işe ara verdi ve yüzünü buruşturdu: - Yine mi sen geldin?! Narin, Vugar’ı kendisine doğru çekerek kendisine yardımcı olmak için getirdiğini göstermek istedi. Ancak onun yardımına ihtiyacı kalmadı. Biraz önce moralini bozan iri yarı adamla tekrar burun buruna geldi: - Evet, geldim! - dedi. - Boşuna gelmişsin! – Adam sarsıldı. - İnsana olana bir kere söylenir! Ben sana buz vermeyeceğim. Anlaşıldı mı! - Hayır, anlaşılmadı! - Lütfen, işime engel olma, - dedi. - İzin ver, işimizi yapalım, beni sinir etme! Narin ekledi: - Siz çok büyük insansınız ya! Sanki siz sinirlenseniz dünyanın sonu gelecek! Adam iç çekti. Göbeği oynadı. Nefesini çekerek sırada duranlara döndü: - Şunun konuşmasına, edasına bakın! Babası yaşındaki bir insana söylediklerine bakın! Dünyanın sonu gelmiş, saygı sevgi kalmamış! Narin saldırıya geçti: - Dünyanın sonunu getirenler sizin gibiler! Sizin gibi her türlü hile ve düzenbazlıkla uğraşanlardır! Adamın büyük vücudu birden titremeye başladı. Yeni doldurduğu kabı çalkaladı, suyu dalgalandırdı. Kırmızı renkte suratı koyulaştı, narçiçeği rengine döndü. - Defol buradan! - diyerek bağırdı. - Defol karşımdan!... Sana buzun zerresini de vermeyeceğim. Bu cehennem sıcağında senin için zahmet çekip getirmedim onları. - Peki, kimin için getirdin? - Bak, bunlar için! Bir bardak su için bu sıcaklıkta güneşin altında yananlar için getirdim! 175 Vidadi Babanlı Adam eliyle sırada nöbet bekleyenlere işaret etti. Bu hareketiyle kendisine taraftar çıkmalarını ister gibiydi. Narin hiç kimseye fırsat vermedi. Konuşmaya hazırlananların sözlerini ağızlarında koydu: - Hayır, doğru söylemiyorsunuz! Kendi cepleriniz için! Büyük karınlarınız için! Taş başınız için! - dedi. Karın kelimesi tekrar edilince adam beyninden vurulmuşa döndü. Sanki soyuna sopuna küfretmişlerdi: - Benim karnım senin gözüne batmasın, kızım! - diyerek acıklı acıklı nefes aldı. - Büyük karınlar sizin üniversitede de çoktur. Git onlarla ilgilen. Devleti aldatıp kucak dolusu para alıyorlar. İnsanlara ne faydası var onların? Kime ne hayırları var? Aldıklarının karşılığında ne yapıyorlar?... Ben hiç olmazsa yüreği yanana bir bardak su satıyorum. Bu sıcakta onlarla birlikte yanıyorum. Sizinkiler de yaz gelmeden işi gücü bırakıp kendilerini serin yerlere keyif sürmeye gidiyorlar. Menfaatçileri git sen onların arasında ara. Ben çocuklarımın ekmek parasını kuruş kuruş kazanıyorum. Benimle uğraşma! Narin, bir su satıcısından böyle cevap alacağını beklemiyordu. Sesi soluğu kesildi. Sıradaki insanlar fısıldamaya başladılar. Ona bazıları güldü. Biraz vakit geçtikten sonra: - Büyük konuşmayın! İlim adamlarını değerlendirmek sizin haddinize düşmemiş! - Dili böyle dese de kalbi tam tersini düşünüyordu. Sahte ilim adamları, bilimi, kariyer yapmayı sadece kazanç kaynağı olarak görenler az mıydı?... Böylelerini Narin bilmiyor muydu?! O, sustu. Sanki söyleyeceği kelime kalmamıştı. Başını önüne eğdi, konuşmadı. Vugar da susuyordu. Baştan beri hiç konuşmadı. Su satan kişinin sözleri ona da dokunmuştu. Yavaşça ileri çıktı. Narinin kulağına fısıldadı: - Yeter artık. Gitmemiz lazım, yoksa daha çok şey duyacağız. Narin, pişman olarak geri çekildi. Karı kaldırıma geçtiler. Taksiye binip ara sokaklarında buz aramaya gittiler. 176 Vicdan Sustuğunda *** Onlar enstitüye döndüklerinde günün yarısı geçmişti. Vugar’ın eli ayağı birbirine dolaştı. Her dakika onun için çok kıymetliydi. Yaz bitinceye kadar, kesin sonuç elde etmese de son deneylerini tamamlaması gerekiyor, aksi takdirde eline rahat çalışacağı vakit olmayacak. Bu sıralar hiç kimse ona bir şey sormuyor, ondan bir şey talep etmiyor. Onu sürekli kontrol eden hiç kimse yoktu. Enstitüdeki ilim adamlarının bazıları tatile çıkmıştı. Sonbaharda hareketlilik yaşanacaktı. İstekler artacak, sorular peşi sıra gelecekti. Vugar vakum pompalarını çalıştırdı. Cihazları, makineleri, her zaman olduğu gibi, kontrol etti. Cam balonlardaki sıvıları yeniledi, buzdolabına buz için su koydu. Hesap cetvellerini, gündelik deneylerini kontrol etti, not defterini alıp masaya oturdu. Narin ise hala kızgındı, kaşları çatıktı. Ellerini göğsü üzerinde bağlayıp uzun kirpiklerini ara sıra oynatıp duruyordu. Deney için hazırlıkları her zaman o yapardı. Vugar’ın bu işlerle vakit kaybetmesini istemezdi. Ama şimdi sanki burada misafir gibi duruyordu. Ya da sanki bugün işe başlamış bir talebe gibiydi. Birilerinden emir bekler gibi hali vardı. O birkaç dakika, her zaman olduğu gibi, sessizce durdu. Sonra doğruldu, yüksek sesle konuştu: - Aslında doğru söylüyorlar. Bizde hakiki bilim adamı parmakla sayılacak kadar azdır. Gerçek bilim adamı diyeceğimiz çok az sayıda. Geçen sene müdürümüz gazetede bu konuya dikkat çekmişti: Enstitüde yirmiden fazla kimya sahasında Profesör, yetmiş kadar doktoralı elaman, yüzlerce laborant ve asistan çalışıyor... Anlayamıyorum bu kadar insan küçücük bir enstitüde ne yapıyor? Burası kuluçka makinesi fabrikası değil ki her sene şu sayıda civciv hesabı versin! Vugar kafasını kağıtların üzerinden kaldırdı, hayretle Narin’e baktı. Yüreğiyle kalbi hiçbir zaman örtüşmeyen bu kız galiba ona laf vuruyor, işlerinden memnun olmadığını ima ediyordu. 177 Vidadi Babanlı - Aslında, o şişman adam haklıydı. Hükümetimiz ilim için gereğinden fazla fedakârlıkta bulunuyor. Bazen basit bir mesele üzerinde birbirinden habersiz kaç kişi çalışıyor, yüzlerce insan maaş alıyordu. Aslına bakarsanız devletin harcadığına karşılık binde birini dahi karşılayamıyor. Bundan dolayı da işler için buz bile yetmiyor. Vugar`ın rahatsızlığı çabuk geçti. Narin’in, su satan şahsın sözlerini unutmadığını gördü. Hiç bir şey söylemedi, dudağının ucuyla gülümseyerek işine devam etti. Birkaç dakika sonra o çalışmalarına kendisini verdi. Bütün dikkatini önünde duran hesaplara verdi, sadece Narin’i değil kendisini bile unuttu. Sonunda Narin de sakinleşti. Önlüğünü giydi, kollarını sıvadı. Her zamanki aşk ve şevkle dikkatini cihazlara yöneltti. Sessiz odada onun keskin adımları aralıksız çalışan vakum pompasının monoton sesine karışarak odaya coşkunluk veriyordu. Onlar bugün laboratuvarda her zamankinden daha çok kaldılar. Mesai saatinin bittiğinden herkesin enstitüden ayrıldığından haberleri bile olmadı. Dışarıda hava kararmış, içeride de cihazlar da zor seçiliyordu. Narin dikkatini cihazlardan ayırdı, Vugar’a baktı. O, hala dünyadan habersiz işine bakıyordu. Yavaş yavaş yürüyüp ışığı yaktı. Vugar odadaki canlanmayı hissetti. Kafasını elleri arasından bir anlık ayırdı, meraklı bakışlarla Narin’i süzdü. Ama bir şey demedi. Narin Vugar`ı artık çok iyi tanıyordu. O, çok iyi biliyordu ki bu anlarda onun dikkatini dağıtmak, kafasında planladığı herhangi bir planı mahvetmek demekti. Narin topukları üzerinde yerine döndü. Aradan iki üç saat geçti. Kız artık ellerine hükmedemiyordu. Bacakları sızlamaya başlamıştı. Şakaklarında ağrılar vardı. Çok yorulmuştu. Vugar’ı düşünceli halinden ayıramadı. Cihazları durdurdu. Hatice halanın her zaman sessizce oturduğu tabureyi çekip oturdu. Vugar’ı izlemeye başladı. Onun halden hale geçen ekşimiş suratına, alnında kah sıklaşan, kah da seyrelen kırışıklıklara 178 Vicdan Sustuğunda sık sık kirpikleri oynayan küçülmüş gözlerine, bazen aceleyle bir şeyler yazan bazen de bir noktada takılan kalan kalem tutmuş eline merakla, tuhaf bir hayranlıkla baktı. O, Vugar’la bu kadar hiç ilgilenmemişti. Bilim adamları ne kadar komikmiş! Onlar, hayale dalınca daha da gülünç duruma düşüyorlar!.. diye düşündü. Vugar`ın oturuşu, duruşu çok değişmişti. Yaramaz çocuk gibi yerinde duramıyordu. Bazen dudaklarını çiğniyor, bazen kulağıyla oynuyor bazen de alnını ovuyordu. Bazen de eli ile gözlerini kapatıp sessiz bir şekilde dakikalarca duruyordu. Velhasıl bütün bunlar Narin için izlemeye değer eğlencelik şeylerdi. Sanki hiçbir yerde sergilenmeyen tiyatro gibiydi! O, sessiz sessiz mırıldandı. Herhalde Vugar da artık yorulmuştur. Genleşerek tabureden kalktı. Dikkatini ilk önce yüksek tavanın tam ortasında sallanan elektrik lambası çekti. Yüzlük lambanın gür ışığı biraz daha artmıştı. Demek ki hava bir hayli kararmıştı. Diğer laborutuarlarda elektrikler kesilmiş, çalışanlar evinin yolunu çoktan tutmuştu. Vugar, birden bir şeyler hatırlayıp yan tarafa baktı. Ellerini yüzüne koyup ona dalgın dalgın bakan Narin’i gördü, yerinde donakaldı. Biraz vakit geçtikten sonra sordu: - Siz hala burda mısınız? Narin konuşmadı. Kımıldamadı. Dalgın bakan gözleri süzülüp kısıldı, alaylı tavırla hafif gülümsedi. Vugar, sesinin yüksek çıkmasından rahatsız oldu. Güzel bir şeyler söylemek için saate baktı. Şaşkınlığı biraz daha arttı: - Saat on bir mi?! Narin bir şey demedi. Sert bakışlarını ondan gizletmedi. Vugar, bu küskün, tebessümlü bakışlarda suçlama ile beraber fevkalade bir ifade gördü. Tiksindi. O, önceleri de Narin`in bu tür bakışlarına şahit olmuştu. Ama hiç bir anlam verememişti. Daha doğrusu pek önemsememişti. Hatta son iki, üç gün içerisinde kızın çok değiştiği gözünden kaçmamıştı. Şen şak179 Vidadi Babanlı rak, şakacı kız bir anda başkalaşmıştı. Her zaman dalgın, düşünceli, kaygılı görünmeye başlamıştı. Az konuşuyor, az gülüyordu. Özellikle Hatice hala izne ayrıldıktan sonra o çok sessizleşmişti. Herhangi bir konuda Vugar’a başvurduğunda sesi titriyor, heyecanlanıyordu. Yüzü halden hale giriyordu. Vugar ciddileşti. Gayet resmi bir ses tonuyla: - Artık geç oldu. - dedi. - Siz gidin! Ben biraz daha çalışacağım. Aklıma yeni fikirler geldi, yarına kalırsa unuturum. Narin, ağır ağır yerinden kalktı. Önlüğünü isteksiz şekilde çıkardı. İş yerinde giydiği ayakkabıları çıkardı, diğer ayakkabılarını giydi. Vedalaşarak koridora çıktı. Vugar, birden rahatsız oldu. Narin`in isteksiz gidişinin sebebini geç de olsa anlamıştı. Genç kız, gecenin bu vaktinde tek başına nasıl gidecekti? Şimdi tramvaylar, troleybüsler de azalmıştı. Karaşehrin yavaş yavaş uykuya daldığı vakitti. O telaşla kapıyı açtı, arkasından Narin’e sesledi: - Bekleyin, ben de geliyorum! Kızın adım atmakta zorlanan ayakları bir anda iyice yavaşladı. Vugar geri döndü, masasını topladı. (O, yorgunluğu geçince çalışmak istiyordu. Bu saatlerde hava serinliyordu.) Çantasını koltuğuna aldı, lambayı kapattı. Bina boşalmış, sessizlik her yeri kaplamıştı. Onların ayak sesleri bütün katlarda yankılanıyordu. Aşağıda, çıkışta bekçi Vugar’a kuşkulu kuşkulu baktı, rahatsız olmuş bir tavırla başını salladı. - Çok gecikiyorsunuz, genç adam. Bu kadar gecikmeye gerek var mı? - Bekçi önce çok ciddi idi. Sonra gözlerini kıstı, gözleri küçüldü, parladı. Narin’e yol vererek, Vugar`ı kenara çekti. Fısıltıyla: - Anlıyorum, -dedi.- Gençliktir. Ama.. böyle olmaz. Burada öyle şeylere kesinlikle izin vermezler. 180 Vicdan Sustuğunda Vugar, bu sözlere önem vermedi. İzin isteyip Narin’in arkasından acele ile dışarı çıktı. Gökyüzü pırıl pırıldı. Hilal yolunu yarılamıştı. Hava ılıktı. Onlar tramvay durağında biraz oturdular. Tramvaydan ses yoktu. Narin Vugar’a: - İstersen yürüyerek gidelim? Vugar, sağına soluna baktı. Öylesine sordu? - Uzakta mı yaşıyorsunuz? - Hayır, evimiz tam sizin yolunuzun üzerinde. – Narin, bilerek evinin yakın olduğunu söyledi. O bütün yolu Vugar`la birlikte yürümek istiyordu. Vugar, kızın ne düşündüğünü anlamadı, çaresiz teklifine evet dedi. Kaldırıma çıktılar. Onlar da etraftaki sessizliğe uydular. Bir hayli sessiz yürüdüler. Sonra Narin sıkıldı. Vugar’ın ona bigane kalmasından rahatsız oldu. - Ben her şeyi kendime göre yapıyorum. - diyerek tekrar konuşmaya başladı. İsterseniz bekleyelim?... Ama siz çok yorgunsunuz... Vugar, tekrar dönüp arkaya baktı. Tramvay yine de görünmüyordu. Cevap verdi: - Önemli değil. Vakit kaybetmektense gitmek daha iyidir. Narin başını kaldırdı, gözlerini gökyüzüne dikti, uzaktaki yıldızlar arasında bir şeyler aradı: - Ben sizin için diyorum... Ben bu yolun on katı uzaklığı bile yürüyerek gidebilirim.- O, “sizinle” demekten kendisini zor aldı. Vugar, konuşmadı. Tekrar arkasına baktı. Onu yolun uzunluğu değil, Narin’in biraz önce söylemekten kendisini zorla aldığı kelimeye duymaktan korkuyordu. Kızın sesindeki tuhaf titreyiş onu kuşkulandırmıştı. Narin devam etti: - Biliyorum, yürümeyi siz de seviyorsunuz. Birkaç defa sizi sabah penceremden yürüyerek işe geldiğinizi gördüm... 181 Vidadi Babanlı - Pencerenizden? - Evet! - Narin’in sesi çınladı. - Bizim pencereler sokağa bakıyor. Birinci katta oturuyoruz. Vugar düşünceli halde: - İlginç, - dedi.- Peki nasıl oluyor da siz beni pencereden beni işe giderken görüyorsunuz, oysaki ben sizi her defasında iş yerinde buluyorum? - Bunda anlaşılmayacak ne var? Benim adımlarım çok hızlıdır. Yolda sizi geçiyorum. Siz hep düşünceli oluyorsunuz, sağınızdan solunuzdan gelip geçenleri görmüyorsunuz. Narin biraz ara verdi. Vugar’a ters ters baktı. Onun konuşmasını istedi. Ancak sessizliği yine kendisi bozdu: - Önceler gelip yanınızdan geçtiğimde üç dört defa size selam verdim. Ama hiç Birisini almadınız... - Hayır olamaz! - Maalesef oldu! - Narin sallandı. Yabancı birisine yeni ısınan çocuk gibi konuştu. - O zaman size çok kırılmıştım, sizinle bir daha konuşmamayı düşündüm. Sonra sizin çok düşünceli olduğunuzu, selamımı işitmediğinizi öğrendim... Şimdi de böylesiniz. Vugar, elinde olmadan gülümsedi. - İyi ki konuşmuşsunuz. Küsmek çok kötüdür. - Ama konuşmak tam olarak barışmak demek değildir. - Neden? - Çünkü konuşmaya mecbursun, bu işimizin gereği. Ama kalbin de kendine özgü istekleri vardır. Vugar’ın, biraz önceki korkusu yeniden başladı. Sohbet dönüp dolaşıp istemediği mevzua geliyordu. Konuyu değişmek için tramvayı bahane ederek ekledi. - Bu tramvay nerede kaldı, bir türlü gelemedi... Narin elini salladı. 182 Vicdan Sustuğunda - Bu saatten sonra gelmese de olur, artık nasıl olsa geldik. Vugar sustu. Narin, tekrar dillendi: - Bizim evin yeri ve manzarası çok kötüdür. Gürültüden kulaklarımız sağır olacak. İş yerime ve okuluma yakın olması çok güzel. Geçen sene annem evi değişmek istiyordu, iyi de müşteri bulmuştu. Ben izin vermedim. Üniversiteyi bitirdikten sonra değişelim dedim. Doğru mu yapmışım? Vugar’ın sesi çıkmadı. Narin ısrarla sordu: - Sizin fikrinizi almak için bir şey sordum, doğru mu yapmışım? Vugar omzunu silkerek: - Siz daha iyi bilirsiniz. Anladığım kadarıyla doğru yaptım, aksi takdirde benim için çok tehlikeli olurdu. Akşam okuldan eve döndüğümde karşıma koyun postunda bir sürü kurt çıkardı. Şimdi bile eve ulaşıncaya kadar yüreğim ağzıma geliyor... Size nerede okuduğumu söylemiş miydim? - Herhalde söylemiştiniz. - Yok söylemedim... Hatırlamıyorum. Söylesem de hatırlamıyorum.... Söylememde fayda var. Belki sizden birisi sorabilir. Kendi yardımcınızın okuduğu okulu, ihtisasını bilmenizde fayda var. Vugar kızardı. Narin haklıydı. Böyle cesur, işgüzar yardımcı hakkında bir şeyler bilmemek gerçekten de uygun değildi. - Ben Petrol Kimya Üniversitesinin, Teknoloji bölümünde okuyorum. Akşam okulu dördüncü sınıf talebesiyim. Annem gündüzlü olmamı istedi. Ona kıyamadım. Kendisi hasta. Bizi tek başına büyüttü. Üzerimizde çok hakkı var... - Babanız yok mu? - Hayır. - Vefat mı etti? Çenesi kapanmayan Narin bir anda durakladı. 183 Vidadi Babanlı - Vefat etmedi, başka birisiyle evlendi... - Onun sesi tekrar tutuldu. Bu durum Vugar’a dokundu. Yetim kalbi çok yufka olur! - Çok mu oldu? - Evet çok. Ben o zamanlar okula yeni başlamıştım. - Peki babanız size yardım etmiyor mu? Narin derin nefes aldı. Hazin bir ses tonuyla: - Hayır, etmiyor,- dedi ve alt dudağını dişleriyle ısırdı. Sonra üzüntü ve gazapla ekledi: - Sarhoşun, ehlikeyfin birisidir. Kazancını restoranlarda, pavyonlarda bitiriyor. Ayık vakti olmuyor ki bizi hatırlasın?! Narin sustu. Kederli gözlerini uzaklarda dolaştırdı. Tekrar derinden nefes alarak konuştu: - O, bizi terk ettikten sonra annem üzüntüden hastalandı. Dört ay hastanede yattı. Ben postanede işe başladım. Evlere gazete, dergi dağıtarak ailemi geçindirdim... Vugar, daha da etkilendi. Narin’e acıyarak baktı. İnsanları tanımak ne kadar da zormuş! Bu şen şakrak kızın ne kadar acı kaderi varmış? O, kaderini nasıl da ustalıkla saklıyormuş?!. - Benim bu hızla yürüyüşüm postanede çalıştığım dönemden kaldı. - Gülümsedi. Çocukluğunun kederli masalını garip bir zindelikle tamamladı: - Artık babama ihtiyacımız yok. Şimdi maaşım iyi ve bize de yetiyor. Bu sene küçük kız kardeşim de işe başladı. İki yıla kadar ben de Üniversiteyi bitireceğim. Sonra annem inşallah sıcak sudan soğuk suya elini sokmayacak. Evde oturup dinlenecek ve kendi tedavisi ile meşgul olacak. Beş on adım yine sessizce yürüdüler. Narin kendi kendine konuşuyormuş gibi yavaşça fısıldadı: Ama çok kötü bir şey yaptım. Annem öğrense buna çok üzülecek... - Ne ? - Vugar birden sordu. O, artık her şeyle ciddi olarak ilgilenmeye başlamıştı. 184 Vicdan Sustuğunda - Bahar dönemi sınavlarında başarılı olamadım. - Hiç birinde de mi? - Evet. - Niçin? - Çalışmaktan vakit ayıramadım... Hatice hala hastalandığı için izne erken ayrıldı. - Peki bana niçin demediniz, size izin verirdim. - Siz, tek başınıza kalırdınız. - Narin kafasını salladı. – Hayır, bu doğru olmazdı. Siz, izin verseniz de ben gitmezdim. Son sınav değil ya çalışır, sonbaharda tekrar girerim. Narin’in düşüncesi Vugar’ı bu defa da kendisine hayran bıraktı. Kalbinde bu tuhaf kıza karşı sonsuz minnet hissi belirdi. Ama bu hissi nasıl ifade edeceğini bilemedi. O, düşünene kadar kız tekrar konuşmaya başladı: - Teşekkürler! Vugar şaşırdı. Be ne demekti şimdi? Kıza hayretle baktı. Narin ayaklarını yan yana getirip durdu. - Size zahmet verdim, hakkınızı helal ediniz. Vugar, bu sözlerin ne anlama geldiğini anlamadı. Kızın şeytan gözleri birden parladı. - Evimiz burası. Size hayırlı geceler! Vugar, kendisine uzatılan küçük eli aceleyle sıktı. - Size de hayırlı geceler! 2. Bölüm Cennet Ana yatağını terasa çıkarmıştı. Bütün camları açıp kendine yer yapmıştı. Ancak uyuyamıyordu. Sıcakta beklemek yaşlı kadının uykusunu kaçırmıştı. Vugar, onunla bahçede karşılaştı. Cennet Ananın elinde büyük bir mendil vardı. Yavaş yavaş geziyor, ara vermeden iki de bir mendili yüzüne sallıyordu. O, Vugar’ı her zamanki gibi 185 Vidadi Babanlı azarlamadı. Nerede kaldığını, aç olup olmadığını da sormadı. Anlaşılan sıcaklık yaşlı kadını bunaltmıştı. – Sıcakları görüyor musun oğlum?.. Sanki cehennem sıcağı, her yeri yakıp kavuruyor – diyerek yakındı. Gerçekten de hava çok sıcaktı. Yaprak bile kıpırdamıyordu. Dört tarafı yüksek apartmanlara çevrilen küçük bahçe gece yarısı olmasına rağmen hala serinlememişti. Alt katta kalanların bazıları dışarı taşınmışlardı. Hafif, katlanan yataklar kapıların önüne sırasıyla dizilmişti. Vugar, konuşmadı. Yavaşça eve geçti. Mendilini elinden bırakmayan Cennet Ana da onun arkasından gitti. Ama terasa geçmedi. – İçeri girme. – diyerek Vugar’ı gömleğinden geri çekti. – Odalara girmek mümkün değildi. Cennet Ana sandalye çekerek pencerenin karşısına koydu, oturdu. Vugar’a da sandalye verdi, şimdilik orada oturmasını söyledi. Geniş basma gömleğini yakalarından tutup yellendirdi, sıcaktan yakındı. – Bugün ölüp ölüp dirildim. Öğlenden sonra nefes alamadım. Kalbim az daha duracaktı. Bu sıcaklarda nasıl çalışıyorsun? Nasıl dayanıyorsun? – Ben yalnız değilim Cennet Ana. Enstitüde benimle birlikte çalışanlar var. – Yok, çocuğum, yok! – Yaşlı kadın kararlılıkla başını salladı. – Ben de çalıştım, çalışanları da gördüm; ama senin gibisini hiç görmedim. Çalışmanın da bir sınır var, insan bu kadar da canına kastetmez ki! – Benim işim bunu gerektiriyor, Cennet Ana. Zaman çok önemli, beklemeye gelmez. – Peki İsmet senin gibi değil mi? O, niçin istediği gibi zaman bulabiliyor?... İki de bir dinlemeye gidiyor. – İsmet’in işi biraz kolaydır. – Öyle deme! – Cennet Ana itiraz etti. – O, benden daha çok canının kıymetini bilir, desene. Kendisini boş yere yormaz, üzmez. Böylesi daha doğru olurdu! 186 Vicdan Sustuğunda Vugar, ısrar etmedi. Sütkardeşi hakkında daha fala konuşmanın bir anlamı yoktu. Kendisi onun dinlenmeye değil de başka amaçlar için gittiğini çok iyi biliyordu. Alagöz’ün aşkı – Büyük bir ilim adamının damadı olma hevesi onun aklını başından almıştı. Bunun için Kislovodski’ye gitti. (Güneşlinin ailesi her yaz orada dinleniyordu.) Vugar, bunları Cennet Ana’ya söylemeye gerek duymadı. Çok yorulmuş, susamıştı, ağzı kurumuş çok zor konuşuyordu. Su istedi. Cennet Ana ona yeni demlenmiş kokulu çay getirdi. – Al, şunu iç – dedi.– Su kafi gelmez. Yaz çayıdır. Susuzluğunu hemen giderecek. Vugar, çay içti. Daha da hararet bastı. Kalkıp bahçeye çıktı. Cennet Ana onun dışarıda uyumasını tavsiye etti. – Kimden utanıyorsun? Sen de herkes gibi bu mahalledensin. Yatağını dışarı çıkar, orada rahatça uyu. Vugar, teri biraz soğuduktan sonra içeri tekrar döndü. Oda çok sıcaktı. Aldırmadı. Teri soğuduktan sonra yatağına uzandı. Çabucak uyumak için kirpiklerini sıkıca kapattı. Uyumadan önce yarım saat hayal kurmak adetiydi. Ama bu kez âdetini bozmak istedi. Artık yorulmuştu. Narin’den ayrıldıktan sonra yürüyerek geldi, adımlarının sayısı kadar kafasına fikir geldi. Hem bedenen hem de ruhen yorulmuştu. Uyumak istiyordu, sadece uyumak! Ama içerisinin sıcağı onun da uykusunu kaçırmıştı. İnce yorganı yan tarafa attı, sağa sola döndü; ama yine de rahat edemedi. İlk defa sütkardeşi İsmet’e imrendi: “Cennet Ana doğru söylüyor. İsmet canının kıymetini biliyordu. Keyfine düşkündü. O, denizde sefa sürüyor ben de bu cehennem sıcağında kavruluyorum...” Bu düşünceler, onun yorgun beynini karıştırmaya yetti de arttı bile. O, yine İsmet’i düşündü. Sütkardeşinin önceleri tasvip etmediği hareketlerine şimdi kendisi imreniyordu: “Aslında iyi yapıyor. Hem dinleniyor hem de... Belki orada işi de iyi gider. Böylece ben de rahat ederim. Canımı Merhamet hanımdan, 187 Vidadi Babanlı Ziya Leleyev’den kurtarırım. Söz sohbet de böylece biter. Arzu’nun bu işlerden haberi olmaması güzeldi. Merhamet Hanım’ın niyeti belli idi. Bütün olup bitenlerden Arzu’nun da haberi olsa beni sıkboğaz eder, canımı sıkardı....” Vugar, birden aklına gelen ikinci düşünceden telaşlandı. Daha da tedirgin oldu. Hemen kalbinin derinliklerinde bir rahatsızlık beliriverdi: Narin’in dalgın bakışları, ışık saçan gözleri hayal “ekranında” canlandı. “İşim çok iyiydi, şimdi bu nereden çıktı!” dedi. O, sinirinden arkasını döndü. Elini karanlıkta havaya salladı. Sanki sinek kovalıyordu. Biraz sessiz kaldı, içten gülümsedi: “Ama çok garip bir kız. Çocuk gibi masum. Hile nedir bilmiyor. İçi de dışı da aynı...” Narin’e olan ilgiden doğan bu candan tebessüm Vugar’ın dudaklarından bir hayli silinmedi. Biraz sonra güvenlik görevlisinin ona Narin’den gizli dediği sözler aklına geldi: “Anlıyorum gençliktir...Ama bu tür..” Şaştı kaldı. Onun söylediklerini şimdi daha iyi anladı. – Yok, – dedi.– Güvenlik görevlisinin şüphelenmeye hakkı var. Genç kızla koca binada tek başına kalmak doğru değil. Kim olsa bundan kuşkulanır... Bu kadarı yeter artık. Yarından itibaren onu izne göndermek gerekir. Tek başıma olduğumda bundan daha iyi çalışırım, böyle gereksiz şeylerle zihnimi de yormam. Dedi kodu da çıkmaz böylece...” O, birazcık olsun rahatladı. Heyecanı, rahatsızlığı azaldı. Sanki odanın sıcaklığı da azalmıştı. Ayağa kalktı. Yastığı terden vıcık vıcık olmuştu. Diğer tarafını çevirdi. Rahatça uzandı. Bir iki dakika hiç kımıldamadı. Hiç bir şey düşünmedi. Sonra yine hayal çilesi başladı. Bu defa da Arzu’yu hatırladı. Bir aydan beri görüşemiyorlardı. Okullar tatil olur olmaz, Şirinbacı’yla yazlığa gitmişti. (Ağarza hala izne ayrılmamıştı.) Bu süre zarfında Vugar iki defa Arzu’nun sesini duymuştu. Her ikisinde de kız kendisi aramıştı. Vugar’a adres verip onu yazlıklarına davet etmişti. Fakat Vugar, görmek için can attığı sevgilisinin bu teklifini geri çevirmişti. Vaktinin olmamasın188 Vicdan Sustuğunda dan, işinin fazlalığından şikâyet etmişti. Geçen hafta Ağarza da onu aramış: “Yazlığa gidiyorum. Vaktin varsa gel seni de götüreyim. Bir gün bile dinlenmek ganimettir” –demişti. Vugar bu saygılı ihtiyarın davetini de geri çevirmedi. O, şimdi bütün bu olaylardan, sonra Arzuyu daha çok özledi. Onunla acil olarak görüşmek için can attı. ”Allah kahretsin! Arzu’nun gözünü yolda koydum. Böyle aşk mı olur?... Böyle gençlik mi olur?!. Yok, ben galiba, hislerim kaybetmişim, hevesim kalmamış, ihtirasım sönmüş...” Vugar kendinden kuşkulandı. Kalbindeki hasret duygusu giderek güçlendi. O kadar ki bu saatte araba bulsa kalkıp yola koyulabilirdi... 3. Bölüm Enstitünün girişinde omzuna hafif bir el dokundu. Sıçrar gibi oldu. Ancak o anda da kalbindeki şüpheden vücudu titredi. Ziya Leleyev’den başkası böyle bir şey yapmazdı. Kendisini çok kötü hissetti. “Bu da nereden çıktı şimdi?... Yine ne konuşacak?”– diyerek kalbinden Ziya’ya küfretti. Arkaya dönmek istemedi, onu görmemek için. Belki ondan kurtulabilirdi. Ancak Leleyev’in ince sesi yerine kalın bir ses onu yolundan çevirdi. – Hayırlı sabahlar, Şemsizade! Vugar, elinde olmadan sesin geldiği yöne doğru döndü. Profesör Bedirbeyli’yi karşısında görünce şaşırdı. Şaşılacak şey! Hangi dağın kurdu ölmüştü? Bedirbeyli ona böyle samimi davrandı?!. Geç cevap verdi: – Hayırlı sabahlar, hocam! Bedirbeyli onu baştan aşağı süzdü. – Hiç iyi görünmüyorsun, hayırdır bir şey mi oldu? – Hayır! – Vugar tuhaf aceleyle cevap verdi. Sesinde nedense bir şeylerden çekinen bir insanın haletiruhiyesi vardı, yüzü kızardı. 189 Vidadi Babanlı – İnanmıyorum! –Bedirbeyli dudaklarının ucunda titreyen dalga geçirmişçesine gülüşünü gizletmek istermiş gibi elini ağzına tuttu. – Cevabın da benim kuşkuma hak veriyor... Çok mu heyecanlısın. Vugar, cevap vermede zorlandı. Bakakaldı. Bu da neyin nesiydi? Bedirbeyli’den korkuyor muydu yoksa? Neden dili, dudağı kurumuştu? Kalbi neden çırpınıyordu?... Böyle zayıf irade ve zayıf kalple yarın tartışmalarda ne yapacaktı?! O, hatasını düzeltmeye çalıştı. Ancak gecikmişti. Bedirbeyli yine de elini ağzına yakınlaştırdı. Gözleri kurnazca gülümsedi. – Benden saklama, açık konuş! – Bir şey gizlemiyorum, hocam. – Tedbir yiğidin ziynetidir, demişler, yavrum. Ama ihtiyatın nerede ve nasıl olması önemlidir. Benim gözlerimden hiçbir şey kaçmaz. Ben insanın yüzünden ne düşündüğünü hemen anlarım. İşler senin dediğin gibi iyi gitseydi böyle telaşlı görünmezdin. Yazın bu sıcaklarında şehirde kalıp canını sıkmazdın. Bir deri kemik kalmışsın. Beşir Osmanoviç, bir şeyler düşünüp aniden sesini kesti. Vugar’a dik dik baktı, kederli bir şekilde devam etti: – Sorun olduğunu gözlerinden okuyorum. Sen de, peki kendin niçin bu sıcaklarda şehirde kalıyorsun, burada seni gözleyen birisi mi var, diye düşünebilirsin. Herkes evini terk etti, tatil yerlerinin yolunu tuttu. Peki ben niçin buradayım?... Öncelikle şunu söyleyim, ben şehirde değil, Bilgehteki yazlığımda kalıyorum. Çok önemli bir işim olduğunda enstitüye geliyorum. Buraya göre orası biraz daha serindir, yayla gibidir. Benim kendime göre sıkıntılarım var. Senin patronun gibi Kislovodskiye, Pyatigorski gibi yerlere keyif çatmaya gidemem. Maddi bakımdan değil tabiî ki. O bakımdan bir sıkıntım yok. Kazancım onunkinden çok. Ama benim yüküm ağır. Birkaç aydır hanımım felçli yatıyor. Başka şehirlere götürmeye doktor izin vermiyor. Onu da yalnız bırakıp gidemiyorum.... 190 Vicdan Sustuğunda Bedirbeyli, öylesine öksürdü boğazını temizledi. Adeti üzere çenesini ileri geri hareket ettirip yeniden konuya döndü: – Kırılma ama senin halini bir misalle anlatacağım. Tilkinin pazarda ne işi var, demişler ayağını kırmışlar. Duydun mu darbı meseli? – Evet, duydum. – Vugar alçak sesle cevap verdi. – Çok güzel! Bu senin durumunu çok güzel anlatıyor. Üzerine vazife olmayan bir işin altına girmişsin. Gereksiz bir işin altında eziliyorsun. Ne kadar çalışıp çabalasan da bir şey çıkmayacak. Doğru mu?... Dürüstçe kabul et bunu. Kıskanmakla alakası yok. Ben seni dostunum. Bunu da bilmeni istiyorum. Sana acıdığım için söylüyorum bütün bunları. Vugar konuşmadı. Meseleyi anladı, her ne kadar içinde fırtınalar kopsa da belli etmemeye çalıştı. Bedirbeyli esas konuya geçti: – Ben senin istidatlı ve becerikli olduğunu biliyorum. Akıllı, düşünceli bir gençsin. Bilim dünyasına kendi çalışmalarınla bir şeyler kazandırmak istiyorsun. Bu takdir edilecek bir durum. Ancak istemek başka, onu hayata geçirmek başkadır. Sen çok acele ediyorsun. Dereyi görmeden paçalarını sıvıyorsun. Acele etmenin faydası yok. – Affedersiniz, hocam. Siz... – Sabret! – Bedirbeyli Vugar’a bağırarak sözünü ağzında koydu. – Sabretmesini bil! Biz her şeyden önce Azeri’yiz. Halkımızın çok güzel bir adeti var. Büyükler konuşurken küçükler dinler. Ben senin baban yaşındayım. Vugar, bir şey demedi. Bedirbeyli, unvanına, eskiden gördüğü saygıya dayanarak yavaş yavaş konuşmaya devam etti: – Ben, biraz önceki sözleri boşuna demedim. Biraz kırıcı da olsa bilerek söyledim. Duyduğuma göre yetimmişsin, kimin kimsen yokmuş. Sana mı kaldı aslı astarı olmayan boş işlerle uğraşmak. Güneşli’nin sana acıdığını, merhamet ettiğini mi sanıyorsun?... O, seni kullanıyor. Kendi emellerine alet ediyor. Kendi danışmanlığı altında bir şeyler yapmak istiyor. 191 Vidadi Babanlı Bu konuları çalıştırıyor desinler diye çabalıyor. Yarın senin emeklerinin boşuna çıkması pek de umurunda değil!.. Söz dönüp dolaşıp Güneşli`ye gelmesi Vugar`ın canını sıktı. Bedirbeyli, bu durumu onun gözlerinden hemen okudu. Açıkça hücum etmeye başladı: – Önceleri sana çok kızıyordum. Niçin? Nedenini biraz önce söyledim: Düşünmeden hareket edip sonu olmayan bir işin altına girdin. Yıllardır Amerikan’ın önde gelen bilim adamlarının, sınırsız imkanları olmasına rağmen, üstesinden gelemediği bir meseleyi sen mi çözeceksin?... Çok komik! Boşuna kürek çekip duruyorsun. Yedi sekiz ay önce gerekli imkanların olmadığını bahane etmeye başladınız. Kendinize yeni bir laboratuvar bile ayarladınız. Peki sonuç ne? Soruyorum, hadi cevap ver?! – Neticesi var, hocam. – “Var” çok genel bir cevap. Somut konuş! – Zamanı gelince somut konuşacağız. – Ölme eşeğim ölme... – Bedirbeyli ağız dolusu kahkaha attı. – Ne zaman gelecek o zaman?! – Yakında. – Anlaşıldı. Her şey ortada!... Bu konuda bir neticeye varmanız mümkün değil. – Bedirbeyli, kendisinden memnun bir eda ile çenesini uzatıp çekti. – Bak, söz dinlememenin sonu bu. Sesin soluğun kesiliyor. Cevap veremiyorsun. Sen ve danışmanın Güneşli, bir şeyi çok iyi bilmelisiniz. Moskova`daki, Leningrad`daki dünya çapındaki ilim adamlarının üstesinden gelemedikleri bir meseleyi siz mi çözeceksiniz. Şapkanı önüne koy, düşün bu ukalalık değil de başka nedir? Vugar şaşırdı. Çok ilginç bir iddia idi bütün bunlar. Bu iddiada tutuculuk da cahillik de vardı. Filan filan şahıslar bu meseleyi ele almamışlarsa o zaman bu konu önemli değildir... Ah otorite ah!... 192 Vicdan Sustuğunda – Özür dilerim, hocam, sizin iddialarınızda gereğinden fazla temkin söz konusu, hiçbir dayanağı yok. Biz kendi gücümüze inanmalıyız. – O, hangi güçtür, yavrum? Peki, bu güç şimdiye kadar neredeydi? – Bedirbeyli, suçlayıcı bakışlarını Vugar’ın gözüne dikti. Kibirli bir eda ile: – Hiç zahmet etmeyin, – dedi. – Kendini haklı çıkarmaya çalışma! Senin de, danışmanının da yerine mantık çok güzel cevap veriyor. Ben size o zaman toplantıda boş bir hayalin peşinde olduğunuzu defalarca söylemiştim. Ama dinlemediniz. Bir büyük olarak size tekrar söylüyorum. İster inanın ister inanmayın benden söylemesi. Ben üzerime düşeni yapıyorum. Yetimsin, kimsen olmadığı için sana açıyorum. Emeğin boşuna gitsin, heder olsun istemiyorum. Vugar, vücudunun titrediğini hissetti. Bedirbeyli`nin ona sık sık yetim olduğunu, kimsesinin olmadığını hatırlatması rencide edici idi. Tahammülü kalmamıştı. İsyankar bir ses tonuyla: – Bunun meselenin bilimle ne alakası var? – dedi – İsyankâr bir ses tonuyla: – Benim öksüzlüğüm, kimsesizliğim beni ilgilendirir! Bedirbeyli`nin dudaklarında ince alaylı gülümseme belirdi. – Bak, gördün mü? – O, elini ve başını aynı anda salladı. – Gençlik hissine kapıldın yine... Sen hangi dünyada yaşıyorsun? Bizde her şeyin insanın mutluluğu için olduğunu, Sovyet ilminin buna hizmet ettiğini bilmiyor musun? Toplumumuzun faydasına, insanımızın refahını yükseltmeye yaramayan bilim gıyl ü kaldir. Sen de bu ülkenin vatandaşısın. Senin geleceğini biz de düşünmeliyiz. Yarın bütün çalışmaların boşa çıktığında, işsiz güçsüz kaldığında biz de zarar göreceğiz. Herkes bize o zaman siz neden uyarmadınız diye soracaklar. Niçin ona doğru yolu göstermediniz diyecekler... O zaman ne cevap vereceğiz. Sanki benim sözünü dinleyen var da! Herkes bir yol tutmuş gidiyor. 193 Vidadi Babanlı Vugar, tekrar susmak zorunda kaldı. Deneylerden hala kesin sonuç elde edememesi onun ağzını, dilini bağlamıştı. Bu, ilk ve en önemli deneylerdi. Yarın yapacağı deney sonuçları da istediği neticeyi vermezse Bedirbeyli gibilerin ağzını nasıl kapatacaktı. Onların suçlamasından yakasını kurtarması mümkün değildi. Şimdi ağzına geleni söyleyen Bedirbeyli bakalım o zaman ne diyecekti!... Vugar aniden irkildi. Tereddütler, kuşkular kalbinde anbe an arttı; onu sarstı. ruhunu sıktı. Bedirbeyli, Vugar`ın korkularını hemen sezdi. Aynı tarzda deva etti: Zararın neresinden dönersen kardır, demişler. Cehennem olsun yeni yakıt da diğerleri de. Neyine gerek böyle karışık işlerle uğraşmak. Horoz olmayınca sabah olmaz mı?... Başkaları ne yapıyorsa sen de öyle yap. Kolayca netice elde edeceğim yüzlerce konu var. Al onların birisini hazırla ve savun. Sen aile kurmalısın. Yemen, içmen iyi olmalı, boş işler karın doyurmaz. Bedirbeyli, söylediklerinin tesir edeceğine inanarak sesini kesti. Bir dakika sonra aynı tarzda devam etti: – Ben, tabiî ki, bu konunun tamamen aleyhinde değilim. Şehirlerimizin havasını zehirli dumanlardan temizleyen, motorların ömrünü uzatan, insan sağlığını koruyan, bütün canlılara faydası olan yeni yakıt fikri çok güzeldir. Ama şu an bu tezi gerçekleştirecek teknik imkanlar yok. Belki on, on beş yıl sonra teknolojik gelişmeler bunun da gerçekleşmesini sağlayacaktır. Sonu belli olmayan bir problem üzerinde kafa yormaktansa kendi hayatını düşünmek daha akla uygundur. Ben bu kadar söylüyorum. Gerisini siz düşünün. Git, salim kafayla bu meseleyi tekar düşün, kararını sen ver. Söylediklerimi eğer anlarsan, yanıma gelirsin, gerekeni yaparız. Bedirbeyli, nasihatini vurgulu bir şekilde tamamladı. Şehadet parmağını havada gezdirdi, ağır adımlarla oradan uzaklaştı. O, gururlu yürüyüşüyle, el, kol hareketleriyle bir şeyler ima ediyordu. Vugar, bir süreliğine yerinde dona kaldı. Bedirbeyli bütün bu uyarıları niçin yapıyordu? Niçin bu işle ciddi olarak ilgile194 Vicdan Sustuğunda niyordu? Yoksa burada bir hile mi saklıydı?... Belki Beşir Osmanoviç onu bilerek endişelendiriyordu! Vugar yerinde kalakaldı. Profesör Beşir Bedirbeyli gözünden kayboluncaya kadar kirpiklerini oynatmadan arkasından baktı. Önceleri de bu ihtiyardan nefret ederdi. Güneşli`nin ve diğer büyük bilim adamlarının bu şımarık ihtiyara olan saygısı, her zaman, her konuda onu haklı bulmaları, asılsız ilmi tartışmalarına gereken cevabı vermemeleri ona hem garip gelirdi. Bunları şahit olunca sinirlenirdi. O, şimdi bütün bu “tavizlerin” sebebini anlamıştı: Hayır, Beşir Bedirbeyli onun düşündüğü kadar, Ziya Leleyev`in söylediği gibi arkası kolayca yere vurulacak, üstesinden kolayca gelinecek birisi değildi. Bu hamura daha çok su gerekecekti!... 4. Bölüm Profesör Beşir Osmanoviç Bedirbeyli ilim alemine direkt olarak üretim sahasından gelmiştir. Tabiri caizse, cefa çekerek “taşlı, kayalı” yolları baştan sona adımlamamıştı. Sanki Allah, ilmi dereceleri ona gökten zembille indirmişti. Hayatın bu hoş lütufları – İlahi bahşişler herkesin bahtında, talihinde olmuyor. Devlet kuşu her fakiri bulup omzuna konmuyor. Bedirbeyli Allah`ın en sevimli kulu, dünyanın en mesut insanlarından birisiydi. Yetmiş yaşını bitirmesine rağmen, şimdiye kadar maddi manevi bir sıkıntı, sarsıntı geçirmemişti. Zamanın kavgaları, keşmekeşleri onu teğet geçmişti. Sağlığı iyi, bünyesi de çok güçlüydü. Buz baltasından bile sertti. Zayıf olmasına rağmen bugüne kadar ne başı ağrımış, ne dişi sızlamıştı. Diğer akranları gibi hastane nedir, doktor nedir bilmiyordu. Nezlesini soğuk algınlığını da her zaman ayaküstü geçirmişti. Kısaca bir eli yağda bir eli balda idi. Beşir, fakir, yoksul bir petrol işçisi ailesinde doğmuştu. Babası devrimden çok çok önce Güney Azerbaycan`dan Bakü madenlerine gündelik yevmiye ile çalışmak için gelmişti. Burada da kendisi gibi fakir, yoksul bir kızla evlenmişti. Eli na195 Vidadi Babanlı sırlı, yüreği kederli idi. Miskin bir ömür sürmüştür. Ömrünün baharında vefat etmişti. Öldüğünde üç metrelik bir kefene bile sarılmamıştı. Ailesinden uzakta, vurduğu sondajdan petrolün şiddetle fışkırması neticesinde canından olmuştu. Vücudundan bir parça bile bulunamamıştı. Ama üzülmeye gerek yoktu. Ömrü az olan babanın kara bahtı, oğlunun bahtını açmıştı. Azerbaycan, Sovyet yönetimine geçtikten sonra Beşir himaye edilmişti. İlk önce çocuk esirgeme kurumunda büyütülen Beşir, daha sonraları çalışmak için yeni açılmış fabrika okuluna gönderildi. O, çok çevik ve kabiliyetli bir çocuktu. Hem okudu, hem çalıştı. Sanat mektebini bitirdikten sonra da işçi gençler fakültesini kazandı. Artık tüm kapılar onun yüzüne bir bir açılmaya başladı. Çünkü o bir işçi çocuğuydu. Adaletsiz zamana günahsız kurban olmuş işçi çocuğu! Beşir’in aynı talihi taşıyan yüzlerce çocuk vardı o dönemde. Ama bu fırsattan yararlanan, sosyal geçmişinden istifade ederek meşhur olanı çok az idi. Hiç şüphesiz bunun için de güçlü bir yetenek beceri gerekiyordu. O, üniversiteyi de imtihana girmeden çok kolaylıkla kazandı. Eğitimini bitirip, iş hayatına atıldığında da talihi kendisine yardımcı oldu. Büyük bir petrol rafineli fabrikasında işe başladı. Çok kısa sürede çalışkanlığı ve yüksek gayretleri neticesinde başarıya ulaştı. Üç yıl boyunca üç önemli vazifeye geldi, fabrikaya baş mühendis olarak atandı. Hakikaten de o yıllarda fabrikanın işleri güzel gitti, üretim çok güzel idi. Gazeteler sayfalarını Beşir`e sonuna kadar açtı. Muhabirler kalemlerini büyük bir şevkle onu övmek için kullandılar, en değerli söz incilerini ondan esirgemediler. Beşir, yükseldi, prestij sahibi oldu. Kısa bir süre sonra onu fabrikalar birliği idaresine başkan seçtiler. Bütün teşkilat ve müesseselerde çalışanlar Bedirbeyli`nin emrine amade oldular. Petrol üretiminde önde olanlara ödül vermek gerekiyordu. Beşir’in ismi listenin en başında yer alıyordu. Devlet nişanı, madalya sohbetleri başladı. Beşir, madalyaların en şereflisine layık görüldü. Bir yere saygın bir temsilci gönderilmesi gerektiğinde Beşir yine unutulmadı. Doğum günlerinde, bayram 196 Vicdan Sustuğunda şenliklerinde de o, her zaman hatırlandı, birçok yere fahri başkan seçildi. Ülkede petro–kimya endüstrisi güçlendiğinde, yeni ilmi araştırma merkezleri açılması gündeme geldiğinde Beşir Bedirbeyli ilk hatırlanan kişi oldu: – Bu yeni bir meseledir, çok sorumluluk isteyen bir iştir. Ona partiye üye olan, güçlü, istidatlı ve teşkilatçılık yönü güçlü olan bir yönetici lazımdır. Bedirbeyli önemli ilmi araştırma enstitüsüne müdür olacak en uygun adaydır. Onun karlı ve isabetli teklifleri, üretime getirdiği yeni görüşlerin sayısı sınırsızdır. Bizim hiçbir ilim adamımız Beşir Bedirbeyli kadar devlete faydası olmamıştır... Evet, Bedirbeyli yeni açılan Bilimsel Araştırmalar Enstitüsüne müdür olarak atandı. Beşir, çok uyanık birisiydi. Yüksek eğitimli, her yönden hazır olan bilginlerle iş birliği yapmak ve ilmi çalışmalara rehberlik etmenin nasıl sorumlu bir iş olduğunu algılıyordu. Bundan dolayı da ilk günden itibaren işini sağlama aldı. Çevresine yalaka ve avanak tipli insanları topladı. Onları sadakatlerine göre değerlendirdi, çeşitli görevler verdi. Tecrübesine dayanarak biliyordu ki, ilmi bakımdan kendinden zayıf olan insanlarla çalışmak daha kolaydı. Böyle insanlarla çalışırsa kendi faaliyetleri öne çıkacak ve onlardan daha ileride görülecektir. İstidadından, bilgisinden çekindiği insanları enstitüden uzaklaştırmaya başladı; onun lisanıyla onları, “zararsızlaştırdı.” Bu uzaklaştırılan şahıslardan birisi, belki de en tehlikelisi Söhrap Güneşli idi. Bedirbeyli daha fabrikalar birliğinin başkanı görevini icra ederken onunla çok şiddetli bir şekilde vuruşmuştu. Güneşli`nin darbesini almıştı, öcünü kıyamete bırakmaya niyeti yoktu. İlim adamları onun hakkında çok yazı yazmış, onun kaba tutumundan, “kendi başına buyruk” olmasından şikayet etmişler, farklı teşkilatlara dilekçeler yazmışlardı. Ama bir netice elde edememişlerdi. Çünkü, Bedirbeyli`nin arkasında çok yetkili şahıslar vardı. Kısa sürede “isyanı” bastırdılar. 197 Vidadi Babanlı Beşir, enstitüde makamını sağlama aldıktan sonra akademik kariyer elde etmek için harekete geçti. Çarpışmaya başladı. O da çok iyi biliyordu ki çok yakın bir zamanda ondan akademik kariyer de soracaklardı. Çok kısa bir sürede doktor, daha sonra da Profesör oldu. Yine övüldü, yine gazetelerde çarşaf çarşaf haberleri yer aldı. Ama onun ilme getirdiği yenikleri hiç kimse anlamıyordu. Beşiri methedenler, onun hakkında uzun uzun makaleler yazanlar bile, bu ince mesele hakkında üç beş cümle kurmakla yetiniyordu. Daha çok onun geçmişteki üretime yapmış olduğu katkıdan, teşkilatçılığından becerilerinden genişçe bahsediyorlardı. “Her çıkışın bir inişi vardır.” derler. Sonunda Bedirbeyli de inişe geçmişti. Söhrap Güneşli`nin ve diğer ilim adamlarının gayretleri ve sıkı çalışmaları neticesinde onu enstitüdeki idari görevinden uzaklaştırdılar. Beşir’in keyfi kaçtı, boynuzu kırıldı. Ama o yılmadı, çalışmaya devam etti. Eski prestijini korumak, meslektaşları arasında saygınlığını korumak için çaba sarf etti. Uyanıklığı, kurnazlığı burada da onun yardımına koştu. Kendisini muhaliflerinin yerine koydu. Onlardan özür diledi. Yalvarışa geçip yanlış yaptığını, hata ettiğini itiraf etti. Dost meclislerinde, özel sohbetlerde, gizli toplantılarda bahaneler uydurup, yeminler ederek suçun kendisinde olmadığını bütün olanların “yukarıdan” gelen bir emirden dolayı olduğunu iddia etti. Yalanın ne olduğunu bilmeyen, saf ve ince kalpli insanlar, Beşir`in yalanlarına, yakarışlarına yeminlerine inandılar. Yüreklerindeki kin ve nefreti sildiler. Hatta, onu çok iyi tanıyan, kurnazlığını bilen Güneşli bile Beşir`in bu oyununa geldi. Hem, düşene vurmanın ne anlamı vardı? O cezasını aldı, bitti! Bedirbeyli`nin karakterinde bazı değişiklikler görülmeğe başlandı. Başkanlık devrinde işçilerin selamını gönülsüz, itinasız alan Beşir, şimdi küçükten büyüğe herkesle selamlaşıyordu. Onlarla tokalaştı. Davet edildiği her yere de gitti, edilmediği yere de. Böylece insanları büyüledi. Bir anda melek gibi oldu. Eski günahlarını unutturdu. Kendi ise hiçbir şeyi 198 Vicdan Sustuğunda unutmadı. İntikam almak için fırsat kolladı. Ayları yıllara bağlayarak bekledi. Ve sonunda Bedirbeyli’nin yeniden yükselme günü geldi. “Üretimin tüm sahalarında kimya ürünlerini kullanma” projesi gündeme geldiğinde o, maskesini çıkardı, eski gururu ve tekebbürünü tekrar takındı. Enstitüde bu konuda yapılan toplantıda kürsüye ilk o çıktı. Nutkuna yüksek sesle başladı: – Arkadaşlar!!. Beşir`in ilk kelimesi gösterişli toplantı salonlarında, çok güçlü mikrofonlardaki gibi, yankılanıp dalgalandı. O bundan ilham aldı. Kucağına sığmayan kürsüye her iki taraftan sarıldı, kabarık göğsünü kürsüye öyle yapıştırdı ki sanki ebediyen orada heykel olup kalacaktı. – Çok değerli meslektaşlarım!.. Devrin, zamanın talebi yeni açılımları gerekli kılmaktadır. Hayat hiç durmadan ilerlemekte, toplumumuz gelişmektedir. Eşi benzeri olmayan cihanşümul gelişmelere gebe dünyamız!... Bedirbeyli, elini kolunu ölçüp, göğsünü kürsüye daha da yaklaştırdı. Daha büyük, daha azametli görünmeğe çalıştı. Tabanlarını kaldırarak, dik durdu. – Gelin, bu talepler açısından kendi işlerimize daha açık, daha objektif bakalım. Komünist prensiplere dayanarak son yıllarda yaptığımız faaliyetleri iyi ve kötü şeklinde değerlendirelim. Bakalım, şimdiki başarılarımız nedir, görelim? Devrin isteklerine nasıl yanıt veriyoruz? Hayata, onun dev adımlarına ayak uydurabiliyor muyuz? Bir ilim adamı, saygın bir insan olarak halkımıza, vatanımıza, partimize nasıl hizmet ediyoruz?.. O, kızgın, soğuk bakışlarını sıraların arasında dolaştırdı. Rakiplerine galip nazarıyla baktı. Ve sorularına kesin bir hükümle cevap verdi: – Elbette, kötü!...Hatta daha da kötü!!. Peki, bunun sebebi nedir? Suçlusu kimdir? Böyle başarısız faaliyetlerin ucu kime dayanmaktadır? İşte, ilk olarak buradan başlamak gerekir. 199 Vidadi Babanlı Bizim geri kalmamıza sebep olan amilleri araştırmalıyız. Bu sebepleri hiçbir şeyden çekinmeden ortaya çıkarmalı, toplum karşısında açıkça söylemeliyiz. Beşir Osmanoviç derinden nefes aldı. Ciğerlerini hava ile doldurdu ve bundan sonra hızını alamadı. Sözü söze ekleyerek tam bir saat boyunca nutuk çekti. Partinin yeni kararının zaruretinden, onun tam zamanında ileri sürüldüğünden, Sovyet hükümetini ilim adamlarına verdiği değerden, ağzından köpük saçarak uzun uzun anlattı. Fırsattan yararlanarak kendi düşmanlarını da unutmadı, güzelce onları da payladı. Onlara, “Mücerretçiler”, “Teorik problem taraftarları”, “Sahte ve yalancı yenilikçiler” damgası vurdu. Tabiî ki, bunların başında Söhrap Güneşli gelmekteydi. Ve böylece kaybettiği prestijini avanaklar karşısında yeniden elde etmiş oldu. Biraz sonra sosyal ortam onun lehine değişti. Eski arkadaşları, şakşakçıları yeniden merkezi teşkilatlarda en saygın yerleri tutmuş oldular. Bedirbeyli`nin sönmeye yüz tutmuş talih yıldızı yeniden parlamaya başladı. O, dişlerini göstermeye başladı. Herkesi korkutmaya, tehdit etmeğe başladı. Kuzu postuna bürünmüş kurt gerçek kimliğini ortaya koydu. Herkesle husumete son verdi, Güneşli`yle yıllardır süregelen adavetini yeniledi. Açık açık savaşa, mücadeleye başladı. O, çok iyi biliyordu ki, Güneşli kendi mevkiinde durdukça, ilim camiası onu saygıdeğer biri olarak gördüğü müddetçe – Beşir Osmanoviç saygıdan, hürmetten geri kalacaktı. İstediği mevkie, şöhrete ulaşamayacak; her zaman gölge gibi olacaktı. Yüksek mevki sahipleri yanında her ne kadar hoş görülse, sayılsa da, kendi meslektaşlarının karşısında kıymeti bilinmeyecekti. Ona layıkıyla ihtiram gösterilmeyecekti. Tek yolu mevkiini güçlendirerek, kendisini ispatlamak ve Güneşli`nin nüfuzunu zayıflatarak saygıdan düşürmekti. Bunu da Vugar Şemsizade`nin ilmi çalışmasıyla yapabilirdi ancak. Beşir Bedirbeyli biliyordu ki, “keşif” sonuçsuzdur. Bu ortamda, tez sahibinin öne sürdüğü mesele hiçbir şekilde kanıtlanmayacaktı. Mutlaka başarısızlığa uğrayacaktı. Bundan dolayı da o kılıcını inançla sıyırmıştı... 200 Vicdan Sustuğunda 5. Bölüm Vugar laboratuvardan çok üzgün ayrıldı. Selamsız sabahsız başını kaldırmadan yerinde oturdu. Başını kaldırıp hiçbir şeyle ilgilenmedi. Cihazların, düzeneklerin olduğu tarafa göz ucuyla dahi bakmadı. Narin bu duruma çok şaşırdı. – Günaydın, Hayırlı sabahlar! –deyip telaş içinde ona yaklaştı. – Ne oldu size?.. Hastalandınız mı? Bir yeriniz mi ağrıyor? – Hayır, hasta değilim... – Vugar düşünceli ve gönülsüz halde cevapladı. – O zaman sizi üzen bir şey oldu...Hangi uğursuz sizi sabahın bu saatlerinde üzdü? Vugar, sonunda kıza doğru döndü. Dalgın gözleriyle Narin’in yüzüne dikkatlice baktı, hiçbir şey söylemeden öylece kalakaldı. Sonra yine düşünceli düşünceli: – Rahatsız olmayın, önemli bir şey yok... – dedi. – İşinizle mi ilgilidir? – Evet, –Vugar bu defa da dalgın bir şekilde cevap verdi. Birden kızın keskin bakışlarını hissedip uykudan uyanır gibi oldu. Dün akşamki kararını hatırladı. Ciddi bir tarzda, resmi bir eda ile: – Dilekçe yazın ve bugünden itibaren izine çıkın, – dedi. – Niçin? – Böyle uygun görüldü!– Vugar, Narin`in yüzüne bakmamaya özen gösterdi. – Siz imtihanlara çalışmalısınız... – Ben istemiyorum. – Narin çocuk gibi şımardı. – Ben dinlenmek istemiyorum. Boş boş dolaşmaya alışık değilim. İzine de Hatice halanın dönüşünden sonra giderim. – O zaman belki mümkün olmayabilir, işimiz gücümüz çok olabilir. En uygun zaman şimdidir. – Siz de mi izne çıkıyorsunuz? – Hayır, ben çalışacağım. 201 Vidadi Babanlı – Nasıl olur?! – Bu kadar büyük laboratuvarı yalnız nasıl idare edeceksiniz?! – Laboratuvarlık işimiz fazla değil zaten. Aldığımız sonuçlarla yetineceğiz şimdilik. Ben bu sonuçlar üzerinde araştırmalar yapacağım. Onları birbiriyle karşılaştırmam gerekecek. Deneme sırasında yapılan hataların sebeplerini araştıracağım. Siz de biliyorsunuz ki bu tür işler için yardımcıya ihtiyaç duyulmaz. Narin alaycı bir tavırla dudaklarını büzdü, Vugar`ın söylediklerine inanmadığını ima etti. Vugar açık konuşmak mecburiyetinde kaldı. – Doğrusunu isterseniz sizi burada gördüğümde şaşırıyor, fikirlerimi toparlayamıyorum. Kırılmayın; ama bana sakin bir ortam gerekiyor. Bunun yanında... Sizin sınavlara girmemeniz de beni menfi manada etkiliyor... Narin çocuk değildi. Bu türlü bahanelerle onu inandırmak mümkün değildi. “Tek kelimeyle benimle çalışmak istemiyor, birilerinden korkuyor ...” diye düşündü. Vugar`a kırıldı. Hemen kağıt kalem alarak dilekçesini yazdı, vedalaşmadan çekip gitti. Vugar pişman oldu: “Keşke başka türlü anlatsaydım, başka bahaneler uydursaydım. Söylediklerim çok kaba oldu, onu kırdım...” Bir dakika sonra gülerek kendi kendini sakinleştirmeye çalıştı: – “Bir şey olmaz, – dedi. – bunlar geçici şeylerdir. Tatil bitince küslük de biter...” O, Narin`in dilekçesini enstitünün idari işler şubesine götürdü. Odaya hakim olan garip sessizlik tam gönlünce oldu. Serbestlik çok güzel bir duyguymuş! Hevesli bir şekilde masaya yaklaştı. Kasayı açtı, hesap cetvelini çıkardı. Ama eli kalem tutmadı. Bedirbeyli`yle yaptığı tartışmayı biden hatırladı. Morali yeniden bozuldu. İhtiyar Beşir`in zahiren yumuşak gibi görünen sözlerinde tehdit nidalarını yeniden duymuş gibi oldu. Onun gururlu, kibirli bakışları gözünde canlandı. Aynı sorular kafasında yüzlerce defa döndü durdu: Ne yapmak 202 Vicdan Sustuğunda gerekir? Kimin mantığına itimat etmeli? Bedirbeylininkine mi yoksa kendi yüreğine, idrakine mı? Bu basit bir konu, geçici bir heves değildi. Ortada yılların zahmeti, cefası vardı. Ümidini, arzularını yapacağı icada bağlamıştı! O, hayalinde bazen Bedirbeyli`ye, bazen de kendisini hak verdi. Çok zor bir durumdaydı. İki fikir, iki düşman gibi onun kalbinde karşı karşıya durmuştu sanki. Bir tarafta basit insani arzuları: Mesut hayat, güzel bir yaşam, bahtiyar bir aile! Diğer tarafta ise bilme muhabbet, yeni yeni buluşlar, araştırmalar aşkı bir köşeye sıkışıp kalmıştı: Kendisine geniş bir yol, geniş bir meydan istiyordu! Vugar aniden kalbini inciten acı bir duygu hissetti. Arzu`yla tanıştığı, ona ümitler verdiği için pişman oldu. Eğer Arzu olmasaydı, ona verdiği ümitler, sözler olmasaydı tek başına her şeyden vazgeçebilirdi. Hiç kimseden, hiçbir şeyden çekinmez, korkup geri çekilmek zorunda kalmazdı. Ya maksadına ulaşır ya da bu uğurda “of” bile demeden canını kurban verirdi. Düşünceler onu yordu, bezdirdi. Diğer taraftan da Arzun’yu görme isteği yüreğinde canlandı. Zaten bugün hiçbir şey yapamayacaktı. Sinirleri sakinleşmemişti. Yarın pazardı. Erkenden sahile gidip dört beş saat dinlense hiç fena olmazdı. Belki sinirlerine iyi gelir, sinirleri yatışırdı. Acele acele yan odaya geçti. Telefona doğru yürüdü. Zaman geçerse fikrinden vazgeçeceğini düşündü. Numaraları bir hemencecik çevirdi. İyi ki, Ağarza evdeydi. Eğer cevap vermeseydi, Vugar büyük bir ihtimalle bir daha telefon etmeyecekti. – Alo, kimsiniz?... –Ağarza`nın yumuşak sesi Vugar`ın kulağına çok hoş geldi. Ama sesini çıkaramadı. Ondan çekinmişti. Utanarak: – Selamun aleykum, – dedi. – Hayırlı günler. – Ve aleykum selam! – Ağarza Vugar’ı tanıdı ve daha samimi davrandı: – Nasılsın evlat? Bu sıcaklarla neler yapıyorsun? 203 Vidadi Babanlı Vugar: – Fena değilim, – dedi ve yine utandı. Ağarza onun utangaçlığını bildiği için konuşmaya kendisi devam etti: – Araman iyi oldu. Deminden beri evde seni nasıl bulabileceğimi düşünüp duruyordum. Sabah erkenden yazlığa gideceğim. Yalnız çok sıkılıyorum oralarda. Çoluk çocukla olmuyor işte. Yanında halinden anlayan birisi olunca o zaman yazlığın tadı çıkıyor. Yiyip içtikten sonra denize girmek başka oluyor. Boğazın kuruduğunda da ceylan sütünden tatmak ne hoş olur. Evet, nasıl? Senin için uygun mu? Vugar, Ağarza’nın sesini işiteli telaş içindeydi, yüreği küt küt atıyordu. Ona yazlığa gitmek istediğini nasıl diyebileceğini düşünüyordu. Şimdi ise onun kendi dilinden duyunca rahatladı. Dili çözüldü: – Çok güzel olur! – dedi. – Bu cevabına çok sevindim. Şimdi söyle bakalım yarın benimle gidiyor musun? Zamanın var mı? – Evet, gidiyorum. Yarın müsaidim. – Çok güzel! O zaman şöyle yapalım.... – Ağarza bir şeyler düşündü. Sesi bir anlığını kesildi. – Ben neft taşlarından yeni geldim. Gidip biraz alış veriş yapmam gerekiyor. Şirinbacı öğretmenin de bazı istedikleri var. Onları da alayım ki, bize orada iyi baksınlar. Sabah erkenden de yola çıkalım. Uyku ile aran nasıl? Saat altıda uyanabilecek misin? – Kalkarım. – Bakıyorum, çok geç cevap verdin. O zaman saat sekizde buluşalım. Saat sekizde Sabuncu istasyonunun kasasının karşısında seni bekliyor olacağım. Unutmazsın değil mi? – Yok, unutmam. – O zaman hoşça kal! Yarın görüşürüz! – Siz de hoşça kalın! *** 204 Vicdan Sustuğunda İstasyon çok kalabalıktı. Omzunda çanta, elinde poşetlerle dolu insanlar, gözleri mahmur, uykudan tam uyanamamış, saçları taranmamış kızlar bekliyordu. Gençlerin içinde ihtiyarlar, kadınlar ve çocuklar da vardı. Herkes yazlığa, deniz kıyısına bir günlük dinlenmeye gidiyordu. Vugar, Ağarza’yı çabucak bulamadı. O, beyaz takım elbise giyinmiş, gömleğini sonuna kadar düğmelemişti. Yanları bükük hasır şapkası kaşlarının üzerine inmişti. Her iki eli dolu olan, kasanın bir köşesinde duran bu zayıf adamı içerisinin boğucu sıcak havası etkilememişti. Güneşin esmerleştirdiği yüzü parlıyordu. Ağarza, Vugar`la selamlaştıktan sonra sepetin birini ona verdi. – Biraz çabuk ol! Gitmemize beş dakikadan da az zamanımız kaldı. Perona çıktılar. Vagonlar tıklım tıklım doluydu. Ellerde yelpazeler, gazeteler sallanıyordu. Elektrik gatarı yola koyulduktan sonra hava az da olsa değişti; yelpazeler, gazeteler, mendiller azalmaya başladı... Güneş tepeye yükselmeden Merdekan`a ulaştılar. Ağarzaların evi denize çok yakındı. Denizle yazlığı arasında bir kilometre bile yoktu. Büyük bahçede iki büyük dut ağacı vardı. Kısa boylu asmalar, kavun fideleri gibi yere serilmişti. Daha yeni olgunlaşan üzüm taneleri kumların arasından kehribar gibi parlıyordu. Solgun yapraklı incir dalları büyük taş duvarın boyunca uzanıyordu. Bakü bağları hakkında hiçbir fikri olmayan, onu ilk defa gören Vugar`ın dudaklarında hafif istihzalı tebessüm titredi: “Müthiş bir bahçe!” Karşılarına Şirinbacı çıktı. O yalın ayaktı. Her zaman solgun gözüken yüzü canlanmış, kan gelmişti. Vugar, öğretmenin birkaç yaş gençleştiğini düşündü. Ağarza da bunu hissetmişti: – Tü, Tü, Allah nazardan korusun! – deyip karısına laf attı: Maşallah, çok güzelleşmişsin, sevgili Şirin, sana yeniden aşık oldum. 205 Vidadi Babanlı Öğretmen, gülümsedi. – Bu ihtiyar yaşında delikanlılığa kalkışma, Ağarza. Nazara geliriz! – deyip, şakaya şakayla cevap verdi. Şirinbacı öne çıktı. Önce Vugar`la, sonra da kocasıyla tokalaştı. Ama dikkati misafirde kaldı. –Çok zayıflamışsınız. Herhalde Bakü’nün sıcağına dayanamıyorsunuz? Ağarza alaycı bir şekilde gülümsedi. Edalı bir tavırla: – Evet, evet tabiî ki, zayıflayacak! Deyip gururla cevap verdi. Yazın bu sıcak günlerinde çalışmak öyle kolay mı? Bana niçin bakmıyorsun? Görmüyor musun sıcaklar beni ne hale getirdi? Sıcaklar sıkıp suyumu çıkardı, pantolonum bile belimde zor duruyor. – Sen çoktandır suyu sıkılmışsın, Ağarza. Kendini Vugar’la bir tutma. Şirinbacı bunu tatlı dille dedi; ama hakikati de saklamadı: – Aslına bakılırsa senin yüzün de zayıflamış. Geçen defa daha iyiydin. Ağarza hanımının samimi sözlerinden çocuk gibi sevindi. Sevinerek Vugar`a baktı. –Duydun mu? – deyerek, yeniden gururlandı. – Erkeğin canı, ciğeri hanımıdır. İyi bir hanım eşinin etini yese de kemiklerini atmaz! Arzu dışarıdaki konuşmaları işitince içeriden koşarak geldi. Denizin havası, suyu ona da yaramıştı. Yanakları tombullaşmıştı. Arzu Vugar’ı uzaktan muhabbet dolu bakışlarla selamladı. Babasıyla kucaklaşıp öpüştüler. Vugar`a parmak ucu ile selam verdi. (Anne babasının yanında başka türlü yapmazdı.) Ama gözleri sevinçten parlıyordu. Turuncu renkli yüzüne şimdi hafif renkte bir kızartı serpilmiş gibiydi. Bu da onun güzelliğine güzellik kattı. Ağarza, Vugar`ın dikkatini kızından ayırdı: – Hadi oğlum, gel elini yüzünü yıka, biraz serinlen. Ama ayakkabı ve çoraplarını da çıkarman gerekiyor. Bu kumda 206 Vicdan Sustuğunda yalın ayak gezmek ilaçtır. Öyle yapmadıktan sonra kumun denizin ne anlamı var. Ağarza dediklerini önce kendisi yaptı: ayakkabılarını çıkarıp, pantolonunun eteğini dizine kadar sıvadı. Onun kömür gibi kara ve kıllı baldırları kasları ortaya çıktı. Vugar da ayakkabılarını çıkardı. Pantolonunun paçalarını sıvadı. Ayaklarını yıkadılar. – Evet, şimdi sana bizim bahçeyi gezdireyim. İncirin, üzümün tadına bak. O zamana kadar öğretmen hanım da kendi işini yapsın. Bize yemek ve çay hazırlasın. Sonrasını düşünürüz. Karın tok olunca kafa daha iyi çalışırmış. Kızgın güneş komşu evlerin üzerinden buraya yeni yeni gelse de kum çoktan ısınmıştı. Vugar, sanki kor üzerine basıyormuş gibi hissetti. Sanki ayaklarının altını birileri kaşıyor, gıdıklıyordu. Vugar acıkmıştı. Kendini incir ağacının kalın dalları altında buldu. Olgunlaşmış, ortası açılmış incirlerden birkaçını yemeğe başladı. Ağarza onu gördü, çenesi oynaya oynaya: – Biraz bekle! - dedi. En iyilerini seç ye. Yoksa iştahın gider. Vugar, çok utandı. Elini zarif dallara utangaçlıkla uzattı. İncir ağaçlarının olduğu yerden çıkıp asmaların olduğu yere doğru yürüdüler. Ağarza büyük bir salkım kopardı, Vugar`a uzattı: – Beyaz şanıdır3. Aç karnına bunun da tadına bak! Vugar Abşeron şanılarının ününü çok duymuştu. Tadını da iyi biliyordu. Talebeliğin fakir yıllarında pazardan şanı alıp kuru ekmeğiyle az yememişti. Ama böylesini hiç görmemişti. Sapsarı, kehribar taneleri kadar güzel üzüm göz kamaştırıyor, iştah açıyordu. Vugar, biraz önce alay ettiği bu bahçe hakkındaki fikirleri değiştirmeye başladı. Elbette, Bakü bahçelerinin, kendisine has güzellikleri vardı. Havasını anlatmaya ise kelimeler kifayetsiz kalır! 3 Vidadi Babanlı Eve geldiler. Eyvanın gölge kısmında hazırlanmış olan sofrada karşı karşıya oturdular. Şirinbacı çabucak güzel bir sofra hazırlamıştı. Bir yanda taze kaymak, kaynamış yumurta yağ, peynir, diğer yanda gözleme, fasulye haşlaması... (Büyük ihtimalle bunlar Ağarza `nın en sevdiği yemeklerdi, onun için önceden hazırlanmıştı.) Kahvaltı çok uzun sürdü. Sofra toplanırken Ağarza yerine iyice yerleşti. – Arzu kızım, tavlamız nerededir? Bul getir bakalım! Tavla ortaya geldiğinde, mutfaktan Şirinbacı`nın nazik sesi duyuldu: – Oyun zamanı değil! – Bırakın Vugar dinlensin biraz. Gitsin denize, rahatlasın. – Doğru söylüyorsun! – Ağarza hemen razı oldu. –Denizin zamanını geçirmeyelim. Hadi, gidip orada oynayalım. O kalktığında tavlayı da kendisi ile götürdü. – Hayırdır, sen nereye gidiyorsun? – Denize, yüzmeye! –Ağarza mutfak kapısından ona gülümseyen Şirinbacı`nın sorusunu şaka olarak kabul etti. Ona umursamadan cevap verdi: – Peki, beni burada yalnız mı bırakıyorsun? Ağarza şaşırdı. Hanımına şaşkınlıkla baktı. – Sen bizimle gitmiyor musun? Öğretmen “hayır” anlamında başını salladı. – Ben hiçbir yere gitmiyorum, seni de bırakmıyorum.– O, yine anlamlı anlamlı eşine gülümsedi. Ağarza meseleyi çok geç anladı. Derinden nefes aldı, yüzünü Vugar`la Arzu`ya dönüp: – Siz gidin, –dedi.– Bana izin yok. Galiba öğretmen gençliğini hatırlamış. Gençler gülüştüler. *** Bakü’de yetişen meşhur üzüm. 207 208 Vicdan Sustuğunda Onlar, ihtiyarların gözlerinden uzaklaşıncaya kadar araları açık yürüdüler. Evler, mahalleler arkada kalınca el ele tutuştular, adımları yavaş yavaş ağırlaştı, üşüyormuş gibi birbirine sarıldılar. Deminden beri hiç konuşmamışlardı. Hislerinin sonsuz çılgınlığı dillerini lal etmişti. Uzun suskunluktan sonra hazin bir fısıltı duyuldu: – Seni o kadar çok özledim ki!.. – Sen bir de bana sor! Konuşma bununla bitti. Ayaklarının takati kesildi. Karşı karşıya, nefes nefese durdular. Gözlerini kırpmadan birbirinin gözlerine sevgiyle baktılar. Sonunda bakışların da söyleyecekleri bitti. Vugar Arzu`yu deli bir ihtirasla kucakladı. Arzu bu çılgınlığa şaşırdı. Vugar`ı tanıyamıyordu. Hiç sabrı kalmamıştı. Tanışalı nerdeyse üç yıl olmuştu. Bu süre zarfında belki de bin defa görüşmüşlerdi. Ama o Vugar’ı hiç böyle görmemişti. Ama şimdi... Bu çılgınlığın sebebi neydi? Bir aylık ayrılığın neticesi miydi? Yoksa Narin`in dünkü davranışı, bakışları mıydı? Anlamak çok zordu! Arzu yeniden fısıldadı: – Niçin izne çıkmıyorsun, Vugar? Vugar kendisine geldi. Başını döndüren çılgınlık bir anda kayboldu. Yavaş yavaş konuşmaya başladı: – Bu aralar işimiz çok yoğun, canım. İşlerimi yarım bırakamam. Arzu onun kollarından ayrıldı, öne çıktı. Sesindeki hazinlik değişmedi: – Ama kendi sağlığını da düşünmen gerekiyor. Çok zayıflamışsın. İnsan dinlenmesini de bilmeli. – Olsun, zayıflık o kadar da önemli değil. – Vugar`da ileri doğru yürümeye başladı. Şimdi izne ayrılsam bir faydası olmayacak. İstediğim gibi dinlenemeyeceğim zaten. Aklım fikrim hep laboratuvarda kalacaktır. 209 Vidadi Babanlı – Ama bu şekilde çalışmanın da bir faydası yok, Vugar. Son telefon konuşmamızda, kafam almıyor, ne kadar çalışsam istediğim sonuçlara ulaşamıyorum, her deney farklı şekilde neticeleniyor, diye şikayet eden sendin. Bence bütün bunlar yorgunluktandır. Geçen sene de böyle yoğun çalıştın. Senin dinlenmen gerekiyor. Bir ay boyunca dinlenmelisin! – Yapamam! – Vugar kararlı bir şekilde söyledi. – Eylüle kadar tüm deneylerimin bitmesi, neticelenmesi gerekir. – Niçin bu kadar acele ediyorsun, Vugar? Senin asistanlığının bitmesine daha bir yıl var. – Mesele bu değil ki, Arzu. – Nedir, peki?... Falancanın asistanlık süreci çabuk bitti demelerini mi istiyorsun? Buna senin ihtiyacın yok ki Vugar. Sen kendi istidadını çoktan kanıtladın. – Ah, Arzu!... – Vugar teessüflendi. – Senin beni herkesten daha iyi anladığını, kalbimdeki her şeyden haberdar olduğunu, isteklerimi herkesten daha iyi bildiğini düşünüyordum. Demek ki, sen beni daha tanıyamamışsın?! – O derinden nefes aldı, iç geçirdi. Küskün küsken devam etti: – Ben diğerlerinden farklı olmak için mi çalışıyorum?... Mevki kazanmak için mi senden uzak duruyorum?... Hayır, canım! Sana yemin ederim ki, bu tür şeyler aklımın ucundan bile geçmiyor. Ben başka yolun yolcusuyum. Tüm bu zahmetlere, cefalara katlanmamın tek sebebi var. Kendi çapımda insanlara faydalı olmak istiyorum. Şehirlerin, arabaların hoş olmayan kokularından, zehirli dumanlardan kurtulmasını, milyonlarca insanın ömrünün uzamasını istiyorum. Güzel şehirlerimizin havası da güzel olsun, temiz olsun diyorum. Sen hiç Dağüstü parkından sabah sabah şehre baktın mı? Evlerin üzerindeki kapkara dumanı gördün mü? Bu duman yazın durgun havalarında daha çok oluyor, daha rahat gözüküyor. O, binlerce arabanın benzin atıklarından, fabrikaların zehirli dumanlarından kaynaklanıyor. Ben bu dumanlardan şehrimizin kurtulmasını istiyorum. Benim derdim bu, canım. 210 Vicdan Sustuğunda – Bu düşünceler çok güzel. Buna kim ne diyebilir ki?! Ama ... ya senin kendi sağlığın, kendi hayatın? ... İnsanların ömrünü uzatmak isteyen birisi, kendi ömrünü de uzatmak istemez mi? – Ömrümün uzaması bu maksadımın hayat bulmasına bağlı. İnsan çalışmalarının karşılığını, semeresini, gördüğünde nasıl seviniyor, nasıl zevk alıyor biliyor musun?! Arzu hiçbir şey söylemedi. Vugar`la aynı fikirde olduğunu başını hafifçe sallayarak gösterdi. Bir hayli sustuktan sonra: – Ben son zamanlarda bir garip oldum, Vugar – diye yeniden yakındı Arzu. –Kendimi tanıyamıyorum. Son zamanlarda seni herkesten, hatta bilimsel çalışmalarımdan dahi kıskanıyorum. Herhalde çok az görüşmemizden kaynaklanıyor bütün bunlar. Yolda birbirine yakın bir çift gördüğümde, deliriyorum, onları kıskanıyorum. Ben önceleri böyle değildim. – Vugar güldü. – Çünkü sen beni şimdi daha çok seviyorsun, güzelim, daha çok sevdiğin için de kıskançlığın arttı. Kıskançlığının sebebi de bu! – O, sevgilisini kendine doğru çekti, göğsüne bastırdı; saçlarını öptü, okşadı. Arzu Vugar`ın kucağında dili titreyerek itiraf etti: – Doğrudur. Seni çok seviyorum. Hem de çok! Vugar, yürekten gelen itiraftan çok etkilendi. Ona, aslında bu sözler güç kuvvet verdi: – Kötü günün ömrü az olur, sevgilim. Tüm işlerimi bir bitireyim, ondan sonra senden bir gün bile, bir saat bile ayrılmayacağım! Arzu`nun yüreği o mesut anların hasretiyle alevlendi: – Keşke o günler çabuk gelseydi!.. *** Plajda iğne atsan yere düşmez. Bir köşede yan yana park edilmiş, rengarenk özel “Volga”, “Moskiviç”, arabaların, oto211 Vidadi Babanlı büslerin çevresi bile kadınlar, kızlar, farklı yaştaki çocuklarla dolmuştu. Denizin içinde de durum aynıydı. Sineden yukarı tunç bedenler birbirine karışmıştı. Uzaklarda da onlarca insan görülür; köpüklü dalgalar da kah batıyor, kah suyun yüzüne çıkıyorlardı... Arzu, Vugar`ın elinden tutarak öne geçti. Uzun arayıştan sonra sudan yeni çıkmış bir ihtiyarın yanında durdu, onların yanına oturmak için izin istedi. Adam fısıltıyla kurulanmaya devam etti, bir şey demedi. İşini bitirince havlusunu karnının üzerine örttü, kuma uzandı ve Vugar`a yan yan baktı: – Ne bekliyorsunuz? – dedi. – Hadi çıkarın üzerinizdekileri. Şimdi denize girmenin tam vakti, birazdan su ısınacak, dedi. Adam gazetelerle yüzünü kapattı, tekrar bir şeyler fısıldamaya başladı. Arzu zaman kaybetmedi. Elindeki havluyu yere bırakıp, elbisesini değiştirmek için kulübeye gitti. Vugar üst gömleğini çıkardı; bir kendine, bir de çevresindekilere baktı ve yeniden giyindi. Arzu çabuk döndü. Vugar`ın daha soyunmadığını görünce sordu: – Niçin soyunmadın? Vugar geç cevap verdi. Onun nazarı Arzu`nun güzel vücudundaydı. O, sevdiği kızı ilk defa böyle görüyordu. Gözlerini ondan alamıyordu. Arzu’nun güneşte yanmış güzel bedeni Vugar’ı mest etti. O gözlerini ondan ayırmadı: – Utanıyorum, – dedi. – Utanıyor musun?! – Arzu kahkaha attı. – Benden mi? – Senden değil, kendimden. – Niçin? – Çünkü ben senin yanında bembeyaz kuzey ayılarına benziyorum. – Arzu yine yakındı: – Peki, bunun suçlusu kim!?. Kaç defa seni aradım, yalvardım ki, hiç olmazsa haftada bir kez bize gel, diye. Söz verdin ama gelmedin... Sözümü dinleseydin şimdi utanmazdın. 212 Vicdan Sustuğunda – Suçumu kabul ediyorum. Adam gazetenin altından sohbete karıştı. – Hayır, genç adam. Bu, aslında günah değil, cinayettir! Canının kıymetini bilen insanlar uzak uzak diyarlardan dinlenmek ve burasının güzel havasından istifade etmek için geliyorlar. Bronzlaşıyorlar; ama bizim insanlarımız doğanın bu güzel nimetinden kendilerini mahrum bırakıyorlar. Niçin? Çünkü çok tembeller!.. Yaşamaktan zevk almıyorlar, yaşamın ne anlama geldiğini bilmiyorlar. Bundan dolayı da hayatlarını yaşayamıyorlar! Arzu, ihtiyarın sözlerinden alındı. Onun herkesi, özellikle de Vugar`ı tembel ve hayattan zevk almaz birisi olarak nitelendirmesi hoşuna gitmedi. – Yanılıyorsunuz!–diye adama sert cevap verdi. – Bu imkanla ilgili bir mesele. Herkes aynı şartlarda değil. – Şartlar mı?! – adam gazeteyi yüzünden iterek Arzu`ya alayla baktı: – O nedir ki, kızım? – Şu an şartın ne anlama geldiğini bilmiyorsunuz, bundan dolayı da boş yere izah etmeye değmez. Adam yüzünü kapattı. – Şart de zaman da bahanedir! – deyip itirazını gazetenin altından dedi. – Bunlar tembellerin bahanesidir. En zor iş yapanlar bile istese, deniz gitmek için zaman ayırabilirler. Atalarımız “Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur.” demişler. İnsan kendi işinin, kendi sanatının hatırı için sağlığına özen göstermelidir. Sağlığın yerinde olmadıktan sonra işin ne faydası olur? Arzu tartışmayı uzatmadı. Tanımadığı birisiyle tartışmanın ne anlamı vardı. O, elini sallayıp, Vugar`ı acele ettirdi. – Hadi gidelim! Vugar, soyunmak zorunda kaldı. Su soğuktu. O, ayağını sahil kumlarını yalayarak dönen dalgalara iki üç defa vurdu, geri çekildi. Arzu onun elinden tuttu, sürükleyip arkasından götürdü. 213 Vidadi Babanlı Su boğazlarına kadar geldiğinde Arzu Vugar`ı itti, kendisi de onun yanında atladı. Serin sudan zevk almaya başladılar. Yüzmeğe başladılar. Arzu kurbağalama yüzmeye başladı. Vugar geniş geniş kulaç attı. Tehlike çizgisine kadar bir nefeste geldiler. Geri döndüklerinde Arzu sırt üstü yüzmeğe başladı. Vugar da sırtüstü döndü. Ellerini başının arkasına koyarak suyun üzerine kalktı. Hiç hareket etmeden orada durdu. Sonra ayaklarının süratli hareketiyle ileriye doğru hareket etti. O, sanki suda değil de buz üzerindeymiş gibiydi. Arzu hayretini saklayamadı. – Aferin! – diyerek onu alkışladı. – Önceleri ben senin yüzme bilmediğini bundan dolayı da denizden uzak durduğunu sanıyordum. Ama tam aksiymiş, sen usta yüzücüymüşsün de haberimiz yokmuş. Vugar şakayla karışık cevap verdi: – Böyle düşünen sadece sen değilsin. Bakülülerin çoğu ilçelerden gelenlerin su yüzü görmediğini düşünüyor. Sizin deniziniz olduğu gibi bizim de sesi kulakları sağır eden coşkun derin nehirlerimizin olduğundan birçoğunun haberi yok. İlkbaharda coşkun aktığı zamanlar o nehirlere kimse yaklaşamıyor. Ben çocuklukken çok güzel yüzüyordum. Şimdi biraz unutmuşum. – Aksine! – Arzu sırtüstünden yan tarafa döndü, ellerini suda usulca kımıldattı. – Biraz önceki o adam doğru söylüyordu aslında. Ben kasten onunla tartıştım. Çünkü biraz sert konuştu. Ama biz hakikaten de kendi denizimizin kıymetini bilmiyoruz. Yanılmıyorsan “sağlık” dergisinde ya da başka bir yerde okumuştum, Hazar denizi bazı hastalıkları tedavi etmede dünyanın birçok denizinden önde geliyormuş. Hazar denizinde iyot yönünden zenginmiş. Sahilindeki ince kuma diyecek yok. – Öyledir. Hazar`ın suyunda iyot ve vücut için gerekli organik maddeler var. Deniz dalgalı olduğu zaman kimyasal maddeler suyun gözle görülmez zerreleriyle birlikte ciğerlere doluyor, bu da organizmanın daha rahat çalışmasına yardımcı oluyor. 214 Vicdan Sustuğunda – Ama sen bütün bunları bildiğin halde denizden uzak kalıyorsun... – Arzu yine suçlamaya başladı.... Kendine önem vermiyorsun. Senin kusurunu elbise örtüyormuş. Vücuduna bakıyorum da, bir deri, bir kemik kalmışsın. Kaburgaların sayılır. Böyle devam ederse ciddi bir hastalığa yakalanacaksın. Korkma, hastalanmam, – Vugar şakayla gülümsedi. – Sen benim zayıflığıma bakma, bünyem kuvvetlidir. Çocukluktan zorluklara alışıktır. Arzu: – Ah, –deyip, derinden nefes aldı. – Seni inadından vazgeçirmek ne kadar zormuş! Vugar bir şey demedi. Onu hiçbir şey düşündürmüyordu. Bir arzusu vardı: Bugün tüm düşüncelerden uzak olmak, herkes gibi doya doya dinlenmek istiyordu. Sadece bir gün... başka yok!... Çünkü kendisini çok iyi biliyordu ki yarın çalışmaya başlayınca her şeyi unutacaktı. O, suyu tekmeledi, bir hayli yüzdü. Sonra geri dönerek Arzu’yu kollarına aldı, güle güle başı üzerine kaldırıp karşıdan gelen dalganın koynuna attı. Kendi de gözden kayboldu. Saklambaç oynadılar ... 6. Bölüm Vugar, Merdekan’da geçirdiği o güzel günden memnun kaldı. Plajda Arzu`yla beraber geçirdiği bir gün, Ağarza`dan, Şirinbacı`dan gördüğü ilgi onu çok etkilemişti. Çok rahatlamıştı. Zihninde, hafızasında bir rahatlık hissetti. Sanki bir gün değil, bir ay boyunca dinlenmiş gibiydi. Fakat bunun acısı evde çıktı. Bütün vücudu ağrıyordu. Vücudu kıpkırmızı olmuştu. Arzu`nun kendisini uyarmasını hatırladı, “Güneşin altında çok kalma, sonra pişman olursun...” O, bu sözlere o kadar da önem vermemişti. Sevgilisinin uyarısına aldırış etmeden güneşin altında uzun süre kalmıştı. Beyaz vücudunu bir günde bronzlaştırmak istemişti. İşte, şimdi sanki fırına girmiş gibi yanıyordu. Ateşi kırka çıkmıştı. 215 Vidadi Babanlı O, dişine sıkıp Cennet Anaya bu konuda hiçbir şey söylememeye karar verdi. Elbiselerini zorla çıkardı. Yatağına yatarken ağrılara dayanamadı....Yumuşak döşek, hatta tüy yastık bile ona işkence gibi geliyordu. Cennet Ana yardıma koştu. Durumu öğrenince çok kızdı: – Sanki küçücük çocuksun, dinlenmenin de usulü vardır. İnsan güneşin altında bu kadar kalır mı? Vugar cevap vereceğine of çekti. Cennet Ana hemen işe başladı. Eski dolaplarını bir bir aramaya başladı. Uzun zamandan beri bir köşede kalmış bir vazelin buldu. Vugar`ı tepeden tırnağa yağladı. Kürek kemiklerine ıslak havlu koydu. O, vücudunun acısı azalır azalmaz uykuya daldı. Gece çektiği acılardan dolayı dünkü yaptıklarından pişmanlık olmaya başlamıştı. Hasta olacağını ve birkaç gün işe gidemeyeceğini düşünerek yaptıklarından dolayı kendisini suçladı. Kendi kendine “Tövbeler olsun, bir daha oraya ayak basmam” – dedi. Ama sabah tövbesini ve pişmanlığını çoktan unutmuştu bile. Laboratuvara ulaştığında dünün hoş hatıralarını yaşadı. Kendisinin de inandığı gibi güzelce dinlenmişti. Her pazar mutlaka gitmem lazım, diye düşündü. Sanki dünyaya yeniden gelmiş gibi oldum. –dedi ve o anda Merdekan istasyonunda Arzu’dan ayrılırken verdiği sözü hatırladı. Ona da her pazar geleceğine dair söz vermiş, onun yanında olacağını söylemişti. Deniz çok hoşuna gitmişti. Bundan sonra hafta sonlarını onunla – yani Arzu`yla beraber geçirecekti. Hiç kuşkusuz! Pencereleri açtı. Çıkıp koridorda sevinçle gezindi. Yalnızlıktan zevk alıyordu. Keyfini bozacak, fikirlerini dağıtacak hiçbir şey yoktu. Odaya döndü; ama çalışma masasına yaklaşmadı. Çok ilginçti, sanki bu masadan, bu odadan uzun bir süre ayrı kalmış gibiydi. Bu ortamı yadırgamıştı. Biraz odada gezindi. Düşüncelerini, iradesini toparlayarak masasının arkasına geçti. Deneylerin kaydedildiği cetvelleri, günlük hesaplama defterlerini karşısına koydu. Her birini usulca, dikkatlice gözden geçirdi. Meşhur bilginler hakkında okuduğu kitaplardan, çalışma sırasında dikkatsizlik sonucunda yapılan küçük 216 Vicdan Sustuğunda hataların deneylerin sonucunu etkilediğini biliyordu. Vugar, kendi deneylerinden de bu dunu biliyordu. O dört yıl boyunca onu meşgul eden yeni motor yakıtı ile ilgili arayışlarını unutmamıştı. Bu meselenin hayata geçmesi teorik yönden de mümkün görünüyordu. Daha üniversite laboratuvarlarından aldığı ilk sonuçlar bunun prensip olarak da gerçekleşebileceğini kanıtlamıştı. Söhrap Güneşli gibi bu alanda söz sahibi olan ilim adamları da bu meselenin önemine inanmıştı. Şimdi nasıl olur da istediği sonuçlar mükemmel bir laboratuvar ortamında yapılmamış olsun? Buna ne engel olabilirdi ki? O, bu düşüncelerle sayfaları tekrar tekrar çevirdi. Deneylerin sonuçlarına yeniden baktı. Onları hayalinde canlandırdı, farklı neticelerin sebeplerini araştırdı ve böylece dakikalar, saatler geçti. İşe ne zaman başladığını, nasıl bitirdiğini anlayamadı. Diğer günleri de böyle geçti. Kuşkulandığı işlerle ilgili yeni çalışmalar yaptı. Her şeyi tek başına baştan sona kadar okudu. Bazen bununla yetinmeyerek deneylerini yeniden tekrarladı. Fakat bu da bir fayda vermedi. Yeni arayışlara başladı. Arzu da deniz de verdiği sözler de bu ara unutuldu. Sadece bir defa işten eve döndüğünde vücudunun kabuk bağladığını gördü, Arzu`yu hatırladı. Yarın erkenden kalkıp yola düşmesi gerektiğini düşündü. Ama mümkün olmadı, çünkü pazar çoktan geçmişti. O, sonraki pazarlarda da sözünde durmadı. Pazar günleri sıradan günlere karışarak bir bir arkada kaldı. Sıcakların kasıp kavurduğu ağustos ayı da bitti. Vugar yine yoğun bir çalışma içindeydi. Arayışları bitmek bilmiyordu. Bir defasında, iş gününün sonunda ilginç bir olayla karşılaştı. Esas cam balonda yer alan maddenin rengi değişmişti. Oldukça duru ve şeffaf gözüküyordu. Vugar dikkatlice baktı. Teorik olarak alınmış maddenin rengi son merhalede bu şekilde duru olmalı, şeffaf hale gelmeliydi. O, gözlerine inanamadı. Bunun sebebi neydi?! Uzun zamandan beri aradığını bulmuş muydu?... Problem çözülmüş müydü? Eğer böyleyse peki neden beklenmedik bir zamanda?... Neden bunu hissedememişti? 217 Vidadi Babanlı Vugar bir hayli yerinden kıpırdamadı. Daha doğrusu kıpırdayamadı. Hayreti zamanla derin tereddüde dönüştü. Bir şeylerden çekiniyordu. Korkmaya başladı: Yine mi yanlıştı?! Uzun zamandan sonra kendine gelebildi. Aceleyle aparata yakınlaştı. Isısı da normaldi: ampermetrenin titrek mili gereken rakamı gösteriyordu. “İşte budur.... tam kendisi!...” Vugar sevincini dizginleyemedi. Avazı çıktığı kadar bağırdı. Yanılmadığına yeniden bakmak için refrakrometreye, sonraysa piknometreye yaklaştı. Maddenin özgül ağırlığı da ışık düzeyi de istenilen seviyede idi. Vugar, kollarını yanına saldı ve derinden nefes aldı: – “Buldum!...sonunda, tılsım çözüldü!” deyerek sevinçle ama bu defa yorgunlukla konuştu. Hemen sesi kesildi. Yine kuşkular beynini kemirmeye başladı: “Belki gördüklerim bir hayaldir? Belki yorgunluktan, takatsizlikten gözlerim yanlış görüyordur, belki de aklımı kaybediyorum?...” dedi. O, elini yüzünde gezdirdi, pencerenin önüne geldi, bahçeye baktı. Her şeyi kendi yerinde ve kendi renginde gördü. Demek ki her şey normaldi. Sevinçle gülümsedi. O kadar sevinçliydi ki neredeyse sevincinden uçacaktı. Bir anda çok yorulduğunu hissetti. Kalbinde yeni bir fikir geldi: Uyumak! Eve gitmeye ne takati vardı, ne de mecali. Laboratuvarı terk ederse her şeyin bir anda yok olacağını düşünüyordu. Vugar orada bir iki saat kestirip dinlenemeye karar verdi. Çalışma masasının arkasına geçti yorgun yorgun oturdu. Başını bileğine dayadı ve tatlı bir uykuya daldı... O, uyandığında güneş çoktan evlerin üstünden aşıyordu. Başını bileğinden zorla ayırdı. Kalkarken belinin tam ortasında bir acı duydu. Ellerini kaldırmak istedi; ama onlar da kıpırdamıyordu. Ellerini biraz oynattıktan sonra masanın üstünden yanlara düştü. Bir anda hafızasının da akim kalmıştı. Niçin burada kimsesiz laboratuvar odasında uyuduğunu bir hayli hatırlayamadı. Hastalanıp, bayıldığını ve hiç kimsenin de haberi olmadığını düşündü. 218 Vicdan Sustuğunda Biraz bekledi. Boynunun ve belinin uyuşması yavaş yavaş geçti. Çok terlemişti. Terini bileklerini sildi. Kendisini dengeleyip usulca ayağa kalktı. Ayakları da üşümüştü. Başını musluğun altında bir hayli tuttuktan sonra kendisine geldi. Bir hayli vakit geçmişti. Sıkı çalışmadan dolayı çok halsizdi. Üstelik başı dönmeye, gözünün önü de kararmaya başlamıştı. Biraz sonra bağırsaklarından ilginç sesler gelmeye başladı. Bu yirmi dört saat boyunca aç kalmış midesinin isyanıydı. Vugar toparlandı. Acelece yemekhaneye indi. Kapalıydı. Komşunun işçi yemekhanesine uğradı. Güveç sipariş etti. Derin kazandaki sıcacık yemeğin masaya gelmesiyle bitmesi arasında fazla zaman geçmedi. Böyle yemesinden kendisi de hayrete düştü. Utancından etrafındaki insanların ona bakıp bakmadığını kontrol etti. İyi ki ona bakan yoktu. Yemekhaneyi dikkatlice terk etti. Hava serindi. İnceden bir rüzgar esiyordu. Kavurucu sıcaklar sona ermek üzereydi. Vugar yüzü rüzgara dönük şekilde yavaş yavaş yürüyordu. Başının dönmesi, midesinin sancısı geçmişti. Serin hava ona iyi gelmişti. Böyle güzel havayı bırakıp yeniden laboratuvara dönmek istemedi. Gömleğinin yakasını açarak cadde boyunca süklüm büklüm ilerledi. İki caddenin kavşağında bir kamyon hızla yanından geçti, virajda egzozundan duman yükseldi. Vugar`dan beş on adım ilerde yürüyen kadını siyah bir duman kapladı. Kadın öksürdü, neredeyse, nefesi kesilecekti. Öksürüğü kesildiğinde nefretle kamyonun arkasınca baktı ve söylendi: – Lanet şey nefesimi kesecekti. Bu manzara ilk önce Vugar`ı çok üzdü. Sonra gayri ihtiyari gülümsemeye başladı. Zahmetinin neticesi aklına geldi: Bu isli, boğucu, kötü kokulu dumanlar artık tarihe karışacak, dedi. O kadına destek verip ekledi: – Endişelenmeyin, hanımefendi! Bunların bitmesine az kaldı. Bu dumanları artık görmeyeceksiniz. 219 Vidadi Babanlı Kadın, solgun yüzlü, yorgun görünümlü bu gence yan yan bakıp, taaccüple dudak büktü. Herhalde Vugar`ı ya sarhoş ya da sersem birisi sanmıştı. O, bütün canlılar için ciddi tehdit olan atık gazlar hakkında beyin yoran gecesini gündüzüne katarak çalışanlar yapan birisi olduğunu nereden bilecekti ki!? Vugar kadının şaşırmasına aldırış etmedi. Zafer sevinci yeniden yüreğinde coşup taştı. Yoluna devam etti. Az sonra vücudundaki ağrılar yeniden depreşti. Uyumak, yumuşacık yatakta doya doya uyumak arzusu tekrar zihnine hakim oldu. Bir an önce evine, yatağına kendisini atmak için acele etti. Cennet Ana onu çocuk gibi karşıladı. – Neredeydin, yavrum, niçin geç kaldın? – diye müteessir bir şekilde sordu. – İnsan böyle yapar mı? Nereye gittiğini söylemez mi? Vugar heyecanlı, kendisini hasretle bekleyen ananın sitemli sorularına halsiz ama sevinçle cevap verdi: – Bitti, Cennet Ana. Tamamen bitti! İhtiyar kadın bu sözlerin ne anlama geldiğini anlayamadı. –Dünden beri beti benzi iyice solmuştu, sanki kaygıdan çökmüştü. – Nereye gitmiştin? Neden dün gece eve gelmedin? – diyerek, sorularına cevap aradı. – İşteydim, Cennet Ana. Geceyi de orada geçirdim. Ana sanki onu duymuyormuş gibi kendi kendine söylendi: – İnsan hiç bu kadar içer mi?.. Başın üzerinde durmuyor. – İçmek mi?! – Vugar yorgun yorgun gülümsedi. – Ben içmedim ki, Cennet Ana. Uykusuzum sadece. Çok çalıştım... Ana ellerini dizlerine vurdu. – Kendine hiç acımıyorsun, hem de hiç! Zayıfladın, çöp gibi kaldın. 220 Vicdan Sustuğunda – Bundan sonra kilo alacağım, Cennet Ana. Gidip kaplıcada dinleneceğim. – İnanmıyorum, hangi dağda kurt ölmüş! – Ana kederle iç çekti. – İsmet gelmiş. Git bak, maşallah, nasıl kilo almış. İnsanın hoşuna gidiyor. Canının kıymetini bilen öyle oluyor işte! – İsmet mi gelmiş?.. – Evet, evde. Vugar yan odaya geçti. Yorgunluğunu, uykusuzluğunu unutarak, sütkardeşine doğru kollarını açıp yaklaştı: – Hoş geldin! İsmet yerinden kımıldanmadı. Dilinin ucuyla: – Hoş bulduk, dedi. Vugar bu soğuk hareketten incinmedi. Aynı ses tonuyla devam etti: – Konuş bakalım, yolculuk nasıl geçti? İyi dinlenebildin mi? – Eh! – İsmet elini salladı. – Neden “eh”? – Vugar onu hoş bir tebessümle baştan ayağa süzdü. – Çok kilo almışsın, maşallah, çok yakışıklı olmuşsun. Oradaki kızların haline acıdım! İsmet donmuş suratını astı. – Kızların mı? Niçin? – Biliyorum ki, öyle elini kolunu sallayarak durmamışsındır; birkaçının yüreğinde muhabbet ateşi yakmışsındır muhakkak... dediklerim oldu değil mi? – Evet, oldu! – İsmet kırgın bir şekilde cevap verdi: – Bilmez miyim! – Vugar yürekten kahkaha attı. – Pir benim olduğu için kerametini de çok iyi biliyorum. Peki, diğer mesele nasıl oldu? – Hiç bir şey olmadı! – İsmet kendi kendine homurdandı. – Elagöz`ü göremedin mi? Karşına çıkmadı mı? 221 Vidadi Babanlı – Gördüm.... Ama keşke görmeseydim.... Daha iyi olurdu... Vugar, Profesörün kızından söz açtığı için pişman oldu. İsmet`in ona soğuk davranması, gönülsüz konuşması, işlerin yolunda gitmediğimi gösteriyordu. Morallerinin bozulacağını düşünerek konuyu değiştirdi: – Beni tebrik edebilirsin. Bugün çalışmamı tamamladım, noktayı koydum. – İyi?!. Tebrik ederim. – Sanki kelimeler İsmet`in ağzından zorla çıkıyordu. Vugar`ın morali iyice bozuldu. Vücudu yine ağırlaştı. Bu sevinçli haberiyle sütkardeşini sevindireceğini, gönlünü açacağını düşünmüştü. Ama İsmet hala vurdumduymaz, lakayt konuşuyordu! İnsanda bu kadar da katı yürek mi olurmuş!? Diye düşündü. Vugar kırgınlıkla ondan ayrıldı. Kendi yatağına yaklaşıp, elbiselerini soyundu: – Kusura bakma, – dedi. – Ayakta zor duruyorum. Hiç halim yok. İki gündür uyuyamadım. Yarın bol bol sohbet ederiz. O yatağına yattı. Yüzünü duvara döndü. İsmet dayanamadı: – Niçin yarın? Şimdi konuşalım, – diyerek bir anda patlayıverdi: Söyle bakalım ne zamana kadar ikiyüzlülüğe devam edeceksin? Ne zamana kadar bir koltuğunda iki karpuz taşıyacaksın? Vugar acı acı düşündü: “Çok garip bir kardeş. Bir buçuk aydır görüşmedik. Ahvalimi sorup gönlümü alacağına, sevinçlerime ortak olacağına bana surat asıyor. Yetmiyormuş gibi bana “ikiyüzlü!,..” diyor. Böyle birisine ne diyeyim ki?!..” – Sen ne diyorsun, İsmet? İkiyüzlülükle benim ne alakam olabilir? – Tilki gibi kurnazlığı bırak! Açık konuş, ne zamana kadar bana tuzak kuracaksın? – “Ne güzel sözler duyuyorum senden: “tilki”, ”tuzak”! Çok marifetlisin maşallah!” – Kırılma, İsmet ama çok acı konuşuyorsun. Bu kelimeler yenilir yutulur cinsten değil. 222 Vicdan Sustuğunda – Boşuna kendini yorma! Artık beni böyle şeylerle aldatamazsın. Seni çok iyi tanıdım! – Şimdiye kadar tanımıyor muydun yani? – Maalesef, tanımamışım. Melek kılığına girmiş, şeytanı tanımak zormuş meğer! Vugar`ın yorgun ve sakin sesi uzaktan duyuldu. Uyku onu sersemleştirmişti. – Galiba sende yeni haberler var. Rica ediyorum sabaha kadar sabret. Uykumu burnumdan getirme! Bana birazcık merhamet et ne olur.... – Senin bana acıdığın gibi mi? Vugar hiçbir şey demedi. İsmet cevap vermemesini kendi başarısı zannedip alevlendi: – Bu senin eski adetindir. Her zaman sadece kendini, kendi menfaatini düşünüyorsun. Bencil ve düşüncesizsin. Yeter artık sabrettiğim! Vugar kapalı gözlerini zorlukla açtı. Kızgın sütkardeşini barışa sesledi: – Günahım nedir onu söyle, İsmet. Son sözünü baştan söyleme. – Bunlar az bile! – Ama neden, İsmet? Ben sana ne yaptım? – İçindekini niçin açık açık söylemiyorsun?! Niçin kendi sevgilin olduğunu, başkasında gözün olmadığını söylemiyorsun?!... Eğer dürüstsen, yalan söylemiyorsan, o halde niçin susuyorsun?!.. – Ben bunları kime söylemeliyim ki, İsmet? – Merhamet Hanıma! Kızın kendisine! Söhrap Güneşli’ye! – Yine başladı bu gereksiz sohbetler, ne zamandır kulağım rahattı.” – Komik şeyler söylüyorsun, İsmet. Çok komik hem de! Bunları benden soran olsa cevabını verirdim. Kendiliğimden nasıl söyleyeyim? Kelin ilacı olsa başına sürer! 223 Vidadi Babanlı – Soran olmasa da sen söylemelisin! Mızrağı çuvalda saklamak olmaz! Merhamet Hanım kendi kızını alacağını düşünmüş. Kislovodsk`dayken durmadan senden bahsetmiş, sohbetlerin konusu sen olmuşsun. Her defa beni gördüğünde senin hakkında konuşurdu. Adın geçtiğinde Elagöz`ün de ilgilendiğini görüyordum. – Bunlar boş şeyler! – Vugar`ın sesi yavaş yavaş uzaklaştı. – İnan ki boş şeyler. – Hayır, boş değil! Ben gördüğümü gördüm, anlayacağımı anladım... Senin her şeyimde gözün var. Daha çocukken anne sütüme, şimdiyse Elagöz`e göz diktin. Vugar artık uyumuştu. O, İsmet`in son sözlerine tatlı ve sakin mışıltıllarla cevap verdi... 7. Bölüm Enstitü bugün çok kalabalıktı. Bayram günlerinde olduğu gibi bugün de foyada bir kaynaşma vardı. Bazı insanlar yeni kıyafetler giymişti. Herkesin yüzü gülüyordu. Vugar önce hayret etti: “Bu kalabalığın, şenliğin sebebi ne idi?..” Sonra birden yaz mevsiminin yeni bittiğini hatırladı. Foyada yüksek sesle konuşan, kahkahalar atarak gülen bu insanlar, serin, güzel mekanlarda dinlenip gelen insanlardı. Onlar gittikleri tatil yerlerinde yaşadıklarını birbirlerine anlatıyor, izlenimlerini paylaşıyorlardı. Onlara bir anda gıpta etti. Sonra aniden yüreğinden bir his geçti, gurur hissi! O, herkes dinlenirken işinin başında idi. İlmi çalışmasını başarıyla tamamlamıştı. Artık onun da dinlenmeye, gezmeye zamanı, imkanı vardı!.. Vugar bu hoş düşüncelerle merdivenleri hızlıca çıkıp, laboratuvara geldi. Odayı yine düzenli buldu. Narin de Hatice hala de izinden dönmüştü. Her tarafı tertemiz yapmışlardı. Narin önceleri olduğu gibi yine belini bükerek pencerenin 224 Vicdan Sustuğunda önünde oturmuştu. Alnını kırıştırarak kitap okuyordu. Hatice halaysa ondan bir adım önde oturarak bir şeyler örüyordu. Ayak seslerini duyarak her ikisi aynı anda kalktı. Narin eski alışkanlıklarındaki gibi selamsız kelamsız söze başladı: – Neredesiniz, niçin gelmediniz!?. Deminden beri sizi bekliyoruz. Çok endişelendik. Hastalandığınızı düşündük. Vugar ona minnettarlıkla baktı. Bu şen ve oynak kızın sesinde ve hareketinde yazdaki kırgınlıktan eser kalmamıştı. Önce Hatice halayla el sıkıştı, sonra Narin tokalaşıp sakin sakin konuştu: – Hayır, hasta değilim. İşimi bitirdim. – Tamamen mi? – Evet – Vugar hafif gülümsedi. – Tamamen bitirdiğimi düşünüyorum. Narin bir anlığa hareketsiz durdu. Hayran hayran Vugar’ın gözlerinin içine baktı. Sonra adeti olduğu gibi yine cilveli bir şekilde fokurdamaya başladı: – O ne güzel, çok sevindim! Tebrikler!.. Kız öyle ilginç tavırlar sergiliyordu ki sanki Vugar’ı kucaklayıp öpecekti. Kim bilir belki de bu bu his onun kalbinden gerçekten geçiyordu. Ama Vugar`ın ciddiyeti Narin’i zamanında durdurdu. Kollarını aşağıya bırakıp yerinde kaldı. Pek konuşmayan, Vugar`ın iş sohbetlerine katılmayan Hatice hala de konuştu: – Çok şükür! Zahmetimiz karşılığını buldu, boşa gitmedi. Sonra odayı derin bir sessizlik aldı. Şiddetli gök gürlemesiyle güçlü yağmur yağması arasındaki sessizliğe benzer bir sükuttu gibiydi bu. Narin yine müdahale etti: – Gidip, Profesöre bu müjdeli haberi vereyim. Sabah erkenden sizi sorup duruyordu. O da sevinsin bari. Kız kapıya doğru yönelmişken, Profesörün sesi eşikte duyuldu: – Ben buradayım, kızım! 225 Vidadi Babanlı Güneşli yüzünde tatlı bir tebessümle içeri girdi. Vugar’la selamlaştıktan sonra Narin’e: – Sen müjde konusunda rahatsız olma, kızım. Narin utandı. İzin döneminde biraz sulanmış zayıf yüzü kızardı. – Seni tebrik ediyorum! – Profesör Vugar`a doğru döndü, onunla tokalaştı. – Narin yanılmıyor. Haber gerçekse müjdeye değer demektir! Güneşli ceketinin cebinden gözlüğünü alıp, Vugar`ın çalışma masasının arkasına geçti. – Hadi sonuçlarınızı getirin de bakalım. Belki yanılıyorsunuzdur. Profesörün şakayla dediği bu sözler Vugar`ı şaşırttı. Bir anda aklı başından gitti “Ya gerçekten yanıldıysam?..” O, endişeden dolayı elleri titreye titreye deneylerin bütün sonuçlarını Profesörün önüne koydu. Güneşli ilk önce ayrı ayrı rakamlarla ilgilendi. Şahadet parmağını cetvelin üzerinde gezdire gezdire uzun süre sustu. Başka bir kağıtta kendi hesaplamalarını yaptı. O, bu esrarlı rakamlar alemine öyle daldı ki, ne ayak üste donup kalmış Vugar`ı, ne de bir hayli ondan uzak durarak gözlerini ondan ayırmayan Narin`le Hatice halanın bakışlarındaki tükenmez sabrı görebildi. Nihayet kalemini bıraktı. Ciddi ve sorgulayıcı bakışlarını burnunun ucuna inmiş gözlüğünün üzerinden Vugar`a doğru yöneltti. – Manometrenin temizliği ne kadardır? Ayrıca kontrol ettin mi? – Evet... – Vugar gergin bir şekilde cevap verdi. Endişeli gözleri Profesörün yüzünde kaldı. Bu sakin yüzde onu sakinleştirecek hiç bir ifade bulamadı, sustu. Güneşli düşündü. – Peki, sıcaklık ne kadar? Bunun sonuçları nerede? Vugar çalışma notlarını açtı. Profesör sonuçlara baktı. 226 Vicdan Sustuğunda – Statiğin oranı ne kadar? Vugar çalışma notlarından onun miktarını da gösterdi. Güneşli yeniden hesaplamalara başladı ve gözünden gözlüğünü çıkartıp, düşünceli düşünceli ayağa kalktı. Alete doğru yöneldi. – İzomerlerin krom otografi tahlilleri ne gösteriyor? – Kontrol etmedik. – Vugar`ın sesinde derin ümitsizlik hissedildi. Danışmanının hiçbir söz söylememesi, zor soruları onu bitirmişti. – Mutlaka kontrol etmek gereklidir. Narin arık dayanamadı: – Yine mi kontrol etmek?! – Bu kontroller ne zaman bitecek? Güneşli omzunun üstünden dönüp ona baktı ve gülümsedi. – Biter, kızım, – dedi. – Birazcık sabredelim, biter. – Peki, ne zaman? –Narin rahatsızlığını açık açık söyledi: – Biri bitir bitirmez diğerine başlıyorsunuz. Düşündüklerinizi açık açık söylemiyorsunuz ki zahmetimizin nasıl sonuçlandığını bilelim. Neredeyse kalbimiz duracak ama... Profesör aletlerin göstergelerini bir bir kontrol etti, geri döndü. Elini Narin`in omzuna koydu, ona cevap verdi: – Genellikle fikrim olumludur, kızım. Sonuçlardan şimdilik memnunum. Narin şımarıklıkla sallandı: – Of şimdilik, şimdilik!... Peki ne zaman “şimdilik”siz, “genellikle”siz konuşacaksınız? – O zaman ki....– Güneşli sevgiyle onun saçlarını okşadı. – Bütün gün sizin yanınızda oturacağım, her şeyi, tüm sonuçları yeniden kontrol edeceğim. Neticenin doğruluğuna hiç şüphem kalmayacak. İşte o zaman ilk olarak sana “aferin” diyeceğim. Anlaştık mı? 227 Vidadi Babanlı Narin cevap vermedi. Ellerini koynuna koydu. Derinden nefes aldı. Üzülerek yere baktı. Vugar`ın da omuzları düşmüştü. Yüzünü ekşitmesi, kederli duruşu bütün emekleri boşa gitmiş bir insanın halini gösteriyordu. Güneşli onun halini gördü. Yumuşak bir ifade ile ekledi: – Sözlerim sizin moralinizi bozmasın, aşkınızı şevkinizi söndürmesin. İşinizde bir hata bulduğumu, çalışmanızın eksik olduğunu düşünmeyin. Böyle bir şey yok. Çalışmanın önemli kısmının yapıldığını düşünüyorum. Biraz önce de söylediğim gibi her şeyi tekrar tekrar kontrol etmeliyiz, ta ki eksik hiçbir şey kalmasın. Savunmalarda bizi dikkatsizlikle veya başka eksikliklerle suçlamasınlar! Profesör Narin`den uzaklaştı. Kapıya doğru birkaç adım atıp durdu. Hala sakin, hareketsiz duran kıza özel olarak dedi: – Sen müjde konusunda endişe etme, kızım. Artık onu cebinde bil. Haberin buna değer! Narin sevincinden yerinde duramadı. Elinde olmadan yerinde zıplamaya başladı, gözleri yeniden parladı. Mutluluğunu Hatice halaya sarılarak gösterdi. Kadını her iki yanağından öptü: Yaşasın....! yaşasın!.... – diye bağırdı. *** Söhrap Güneşli laboratuvardan çıktığında, Vugar da kendini dışarı attı. Göğsü kabarmıştı. Acele ediyordu. Bu güzel haberi Arzu`ya vermek için can atıyordu. Sonunda bütün endişeler sona ermişti. İlk zafer kazanılmıştı. O, enstitünün girişindeki telefon kulübesine baktı. Telefon kulübeleri çok kalabalıktı. Yabancı insanlar arasında sevgilisiyle rahatça konuşamazdı. Yüreği dolmuştu. Neredeyse bir aydan fazla Arzu`yla görüşememişti. Sevgilisinin ona küstüğüne emindi. Şimdi ilk olarak ona bu hoş haberi vermeyi düşünüyordu. Böylece onun gönlünü de almış olacaktı. 228 Vicdan Sustuğunda Vugar merdivenleri hızlıca indi. Birinci kattaki “koridor”a girdiğinde morali iyice bozuldu. Karşıdan Bedirbeyli geliyordu. Bu şeytan suratlı adam sanki havadan koku alıyor, her şeyi bir anda öğreniyordu. Artık kaçıncı defaydır ki, böyle güzel anlarında karşına çıkıp moralini bozmuştu. Vugar başını önüne eğip adımlarını biraz daha hızlandırdı. Bedirbeyli`yi görmemezlikten geldi, yanından hızlıca geçmek istedi. Tam yanına gelmişken Bedirbeyli onun yolunu kesti. Kolundan tutarak durdurdu. – Ne haber, Şemsizade? Kanatlanarak nereye uçuyorsun böyle? Vugar dilinin ucuyla: – İşim var, – dedi. İçinden ona hakaret etti: –“Uğraşma benimle artık, bunak!” – Selam sabah da mı yok? – Vugar hiçbir şey söylemedi. Bedirbeyli kaşlarını çattı. Tekebbürle sordu: – Çok heyecanlı görünüyorsun, hayırdır inşallah? – Hayırdı, hocam. – Çok sevindim! – Bedirbeyli biraz sustu. Sonra ekledi: – Peki benim yanıma neden gelmiyorsun?... Seni çok bekledim. – Zamanım olmadı, hocam. – Öyle miiii...? – Bedirbeyli “öyle mi” sorusunu sakız gibi uzattı. Dudaklarında donmuş hile tebessümü buz parıltısı gibidi. – Peki işlerin nasıl gidiyor, bir yenilik var mı? – Yenilik çok! – Vugar gururlu cevaptan kendini tutamadı.– İşimizi bitirdik. Bedirbeyli ona kinayeyle baktı. Alay edercesine gülümsedi. – Yanılmıyorsun değil mi?! Böyle işlerde yanlışlıklar affedilmez ona göre. Geçen defaki görüşmemizde de söylemiştim bunu sana. – Hayır, yanılmıyorum! 229 Vidadi Babanlı Bedirbeyli çenesini uzatıp çekti. “Ağzından süt kokusu çekilmemiş” bu gencin gururu onu delirtti. Kısılan gözleri yılan gözü gibi parladı. – Aklını başına topla, evlat. Geçen defa sana söylediklerimi iyice düşün, henüz geç değilken. Vugar Bedirbeyli’nin bu tehdidine aldırış etmedi. – Görüşürüz, hocam. Hemen gitmem lazım, – diyerek kolunu onun elinden çekti ve arkasına bakmadan gitti Bedirbeyli arkadan bağırdı: – Artık benden günah gitti, Şemsizade! Bundan sonra olacakları kendinden bil! *** Vugar telefon kulübesine kadar keyifsiz ve asabi bir şekilde geldi. Numaraları çevirip Arzu`nun yumuşak sesini duyunca bütün sıkıntılarından kurtuldu. − Merhaba, Arzu! − Kimsiniz? − Benim... Tanımadın mı? − Şimdi tanıdım. − Nasılsın, hayatım? Keyfin yerinde mi? − Sen soralı iyiyim. Bak yine başladı. Uf, lanet olsun bu küskünlüğe! − Arzu, canım! − Buyur. − Beni tebrik edebilirsin artık. − Niçin? − Her şey için! Ahizeden ses gelmedi. − Arzu! – Vugar ciddileşti. – Yazlıktan ne zaman geldiniz? 230 Vicdan Sustuğunda − İki gün oluyor. – Arzu bu sözleri basa basa söyledi. “Yine kırgınlık!...anlıyorum. Bu iki günde beni aramadın demek istiyorsun”. − Bana üzüm getirdin mi? − Gönlü balık isteyen kuyruğu suda olmalıdır! – Ha, ha, ha! – Vugar kahkaha attı. Benim kuyruğum yok ki, ama... Ahizeden ses gelmedi. - Arzu! Kız konuşmadı. − Arzu canım! Cevap gelmedi. − Gülüm! − Güller çoktan soldu. Artık sonbahar geldi. − Sen solmazsın! Benim Arzu gülümü hiçbir mevsimde solduramaz!.. - ... − Neden susuyorsun, gülüm? − Çok komik konuşuyorsun, Vugar. Sözlerin midemi bulandırıyor. Ne oldu sana bugün? − Bugün?!. Benim istediklerim oldu. Arzularım hakikate dönüştü. − Seni anlayamıyorum. − Olsun. Biraz sabret, anlatacağım... – Vugar ahizeyi sağ kulağından sol kulağına aldı. Derinden nefes alıp, sakin sakin konuşmaya başladı: – Çalışmamı bitirdim. − Nasıl?! Bitirdin mi?...– Arzu`nun sesi ısındı sanki. Kırgınlığının yerini sevinç aldı. “Nasıl da çabuk değişti. Asıl sevgili böyle olur işte!” − Evet, bitirdim! Profesör de beğendi. 231 Vidadi Babanlı − O zaman tebrik ederim! En içten duygularımla tebrik ederim! − Tebrik etmek yetersizdir. − Seni öpüyorum! − Gıyaben mi?!... Hayır, buna razı değilim. − Tamam... − Peki nerede? Ne zaman? − Hemen şimdi. Hadi bize gel. − Of!...– Vugar elini salladı. – Beni aldatamazsın. Sen gel. Bugün hava çok güzel. − Ama işim var. Yemek yapıyorum. − Ben anlamam. İş konusunu kapattık. Ben artık özgür bir insanım. − Tamam. Senin istediğin gibi olsun! Onlar bir saat sonra, her zamanki buluşma yerlerinde – Nizami müzesinin yanında görüşmek için sözleştiler. 8. Bölüm Vugar`ın başarısı herkesten çok Merhamet Hanımı sevindiriyordu. Kendi kurgusuyla bir anda Vugar’ın gelecekteki kayınvalidesi olan Merhamet Hanım, müstakbel damadıyla nasıl gurur duymazdı? Bu bir bakıma biricik kızının da mutluluğuydu. Akıllı ve şöhret sahibi bir koca herkese kısmet olmuyordu. Özellikle de şimdi, şehir gençlerinin bir kısmının zahmet çekmeden, sıkıntıya girmeden hayat geçirme hayaline kapıldığı bir dönemde giyinip kuşanıp akşama kadar o köşe bu köşe gezip dolaşan gençler az mıydı? “Böyleleriyle evlenenlerin de bunlara kız veren ailelerin de aklı yoktu. Kendine değer vermeyenler nasıl aile ve çocuklarına değer versinler? Onlar için hayat danstan ibaretti. Akşama kadar gülüp oynamak tek gayeleri idi.” 232 Vicdan Sustuğunda Buna mukabil ifadeler, Merhamet Hanımın modern şehir gençleri hakkında her zaman söylediği sözlerdi. O, mutlu bir ailenin tek şartını zengin bir yaşayışta, kocanın toplumdaki makam ve mevkiinde görüyordu. Atalarımız boşuna “Aşık gördüğünü çağırır” dememişler. Merhamet Hanım, hayatı böyle görmüştü. Söhrap Güneşli`nin istidadı, ilim alemindeki başarısı, her geçen zirveye çıkan şöhreti onların yüzünü güldürmüş, onları nimete boğmuştu. “Aile kurmak mücadeledir, çok ciddi mücadeledir!” Bu mücadele kızın, akıllı, becerikli olması gerekir. Yeri geldiğinde kızı, hile ve kurnazlıktan da anlamalıdır. Aklın değil de yüreğin hislerine kapılan kızların vay haline. “ar”, “utanç” hislerini muhafaza ediyorlar. Aslına bakılırsa bu ar, utanç değil, acizlik, mutiliktir, diyen Merhamet Hanım aslında kendi deneyimlerini anlatıyordu. Kendi gençliğini, Söhrap Güneşliyle nasıl evlendiğini hatırladı. Onun Vugar’ı desteklemesinin sebebi de bu idi. Merhamet Hanım, Vugar`ın geleceğinin çok parlak olacağını onu ilk defa gördüğünde anlamıştı. Onun sakinliği, düşünceli hali, ağır başlı olması, oturup kalkmayı bilmesi ona Söhrap`ın gençliğini hatırlatmıştı. Sanki Güneşli`nin gençliği bu genç adamla tekrarlanıyor gibiydi. Sadece bir konu onun rahatsız ediyordu: Elagöz ona benzemiyordu, çok utangaçtı. Onun marifet saydığı “maharet”, “kız cilvesi” maalesef kızında yoktu. Her ne kadar kızına anlatsa da onu bir türlü yola getirememişti. Bazen çok kızıyor; ama anne yüreği işte hemen yumuşayıveriyordu: “Zavallı kızın ne günahı var ki?” Tüm günahları kahrolası hastalığındadır – diyordu. Onun başka bir tesellisi de vardı. Zamanı geldiğinde Elagöz`e oğlanın kendisi yaklaşacaktı. Söhrap`ın dediği gibi, Merhamet`in kendisini parçalayıp müdahale etmesine hiç gerek yoktu. Hangi akıllı Söhrap Güneşli`nin kızını bırakıp da gidip bir işçi kızı alır? Oğlana birkaç defa laf atması, cilve yapması yeterli olacaktı. Buna ne kendisinin ne de Güneşli`nin itirazı olmadığını hissettirmesi kafi idi. Mesele bu kadar basitti! 233 Vidadi Babanlı Ama bu yaz Kislovodski`de iken İsmet`ten duyduğu bazı sözler onu çok düşündürüyordu. Rahatsız olmaya başlamıştı. İsmet, Elagöz`ün yanında Vugar`la Arzu`nun evlenme arifesinde olduklarını söylemişti. Hatta, İsmet Kislovodski’ye gitmeden beş altı gün önce annesinin köyden gelip Arzu`yu nişanladığını ve düğün tarihinin de belirlediklerini söylemişti. Merhamet Hanım kendisine ve gücüne güveniyordu. Bu meselede ağırlığını koysa hiç kimsenin onun karşısında duramayacağından adı gibi emindi. Nişanlanıp da ayrılanlar o kadar çok ki! O, daha Kislovodsk`dayken Bakü`de yapacağı işlerin planını yapıyordu. Bu planlardan birisi de Vugar`ın, Elagöz`ü sevdiğini şehre yaymaktı. Bu söz özellikle de Vugar`ın çalıştığı yerde – enstitüye yayılmalı, bütün ilim adamlarının kulağına gitmeliydi. Merhamet Hanımın bunu yapmasının altında iki sebep vardı. Birincisi; “Bu yalan ne kadar çabuk yayılırsa Vugar`ın çıkış yolları kapanacaktı. Bu durumda Elagöz`le evlenmekten vazgeçmeye kalkışması imkansızlaşacaktır.” Çünkü bu kadar dedikodudan sonra böyle bir şey yapamazdı. Bu durumda her şeyden önce danışmanına ihanet etmiş olur. Hocasının namusunu payimal etmeye cesaret edemezdi. Olay ahlak meselesi haline gelir, toplum bu ahlaksızlığa izin vermez. İkinci diğerine göre daha az önemli idi. – Bu sadece Merhamet`in kendisini ilgilendiriyordu. –rakiplerini, onu sevmeyen, kıskanan Profesörlerin hanımlarını kıskandırmak istiyordu. Özellikle de, Beşir Bedirbeyli`nin hanımını. Bu iki Profesörün arasındaki soğukluk ailelere de sirayet etmişti. Onların hanımları da birbirine düşman kesilmişlerdi. Merhamet`in tek arzusu Bedirbeyli çatlatmaktı. Çatla, patla! Senin hasta dediğin, derdinden öldüğün Merhamet’in kızına kimler talip, desinlerdi. Merhamet Hanım, Vugar`ın ilmi çalışmasının bittiğini birilerinden duyar duymaz zaman kaybetmeden harekete geçti. Her zaman olduğu gibi yine kızı ve kayınpederi uykuya dalınca kocasının çalışma odasına geldi. Arkadan sessiz sedasız gelerek Söhrap`ı kucakladı. Yüzünü onun yüzüne yakın234 Vicdan Sustuğunda laştırdı. Yazı masasına, onun üzerindeki düzensiz kağıtlara, bu kağıtların üzerinde yazılmış notlara baktı, genç kız edasıyla sordu: – Yine mi çalışıyorsun? – Çalışmayayım mı!? – Güneşli kızgınlıkla cevapladı. – Bu kadar dinlenmemiz yeterli değil mi? – Çalış, hayatım, gözümün nuru, çalış! – Merhamet Hanım onu şirin diliyle avladı. – Eline, koluna sağlık! – O zaman diğer odaya geç, beni rahatsız etme. Merhamet Hanım elini onun omuzlarından çekti. Bir sandalye çekerek kocasının yanında oturdu. Güneşli başını kaldırdı, ona dönüp gözlüğünün kenarından onu göz ucuyla süzdü: – Niçin yatmıyorsun? – Uykum yok, hayatım. – Merhamet Hanım biraz daha tatlı dilli konuşmaya başladı. – Seni izlemek istiyorum. Çalışmandan zevk alıyorum. – O, eğilerek Söhrap`ın kağıtlar üzerinde yazdığı eğri büğrü yazılara, formüllere baktı. – Şimdi ne üzerinde çalışıyorsun? Güneşli alaycı bir tavırla güldü. – Seni çok mu ilgilendiriyor? – Evet, canım. Tabiî ki, ilgilendiriyor… Bana dünyada herkesten aziz olan kocamın yeni icadını ne olduğunu bilmek istiyorum. Güneşli hiçbir şey demedi. Uzun zaman bakışları hanımının yüzünde dolaştı. Kalbinde eski bir yara sızladı: Gençken bu ilgiyi ondan ne kadar çok beklemişti. Başarılı bir çalışmadan sonra duyduğu hazzı birileriyle paylaşmaya ya da çok zor bir duruma düştüğünde, işlerin kör düğüm olduğu vakitlerde ruhuna azap veren sıkıntıları dağıtmak için bir gönül dostuna, sırdaşa ne kadar çok hasret kalmıştı. Merhamet ise bunların hepsine bigane idi. Kocasının ince işlerini hiçbir zaman anlamamıştı. Kocasının ilmi çalışmaları – onun ikinci büyük hayatı olan Merhamet`i ilgilendirmemişti. Şimdi bu heves 235 Vidadi Babanlı nereden, niçin doğmuştu? Belki ihtiyarlık artık kendisini göstermeye başlamıştı? İnsan yaşlandıkça hassas olmaya başlıyor! Güneşli hanımının düşüncesini okumaya çalıştı. Merhamet Hanımın duygusuz, ifadesiz yüzünde, anlamsız bakışlarında arzuladığını yine bulamadı. “Hayır, onun bir derdi var, bana bunu söylemeye gelmiştir muhakkak.” – deyip, iç geçirdi. – Meramını söyle, Merhi. Dilinin altında bir şeyler gizliyorsun. – Söyleyeyim mi?! – Merhamet Hanım aniden şenlendi. – O zaman kalemini beş dakikalığına bırak. Güneşli kalemini gönülsüz kağıdın üzerine koydu. Kollarını göğsünün üzerine bağladı. Hanımına kederli kederli baktı. Merhamet Hanım sandalyesini ona biraz da yakınlaştırdı. – Biliyor musun, ne düşünüyorum Söhü?... Zamanını alıyorum kusura bakma... Güneşli derinden nefes aldı. – Hadi, söyle artık! – Bir mesele hakkında seninle konuşmak istiyorum. – Buyur! Merhamet Hanım sağ sola hareket etti, zorlukla konuştu: – Elagöz`le ilgilidir... Biliyor musun gelecek hafta kızımız yirmi yaşına giriyor? – Evet, biliyorum. – Ne diyorsun, doğum gününü kutlayalım mı? – Zaten her yıl kutluyoruz... – Bu sene daha geniş kutlayalım. Çok sayıda misafir davet edelim, yirmi yaş az bir yaş değil. –Tamam, itirazım etmiyorum. Merhamet Hanım, genellikle istediği konuda eşinden onay aldığında derinden nefes alır, Söhrap`ı öperek yatak odasına koşardı. Ama şimdi bunları yapmadı, yerinden kımıldamadı 236 Vicdan Sustuğunda bile. Sandalyesine yapıştı kaldı. Beyninde zonklayan düşünceler onun her halinden belli oluyordu. Güneşli bütün bunların daha başlangıç olduğunu hemen anladı. Hem böyle kolay halledilecek bir mesele için Merhamet bu kadar zahmet çekip, çenesini yormazdı. Güneşli kendiliğinden sıkıntı geçirdi: “Kim bilir, aklına yine ne esmiştir?...” Merhamet konuşuncaya kadar Söhrap`ın yüreği sıkıldı, patlayacak hale geldi. Bu suskunluğun boşuna olmadığını biliyordu çünkü. – Sevgili Söhrap, sana söylemem gereken başka bir konu daha var. Ama önceden sinirlenmeyeceğine dair söz vermeni istiyorum. Güneşli daha çok merak etmeye başladı, onun önünü açmak, konuşturmak için imalı imalı yüzüne baktı ve sordu: – Başka ne, Merhi?.. Bitmedi mi?! Merhamet Hanım gülümsedi. – Ağzımı açmaya izin vermiyorsun ki. Çok sabırsız olmuşsun bu aralar... – Sabır buna ne yapsın, Merhi?.. Biliyorsun, çalışmam gerekiyor. – Tamam, sinirlenme, hayatım. Boş ver her şeyi. Bana sadece sen lazımsın. İstersen hiç söylemeyeyim. Yeter ki senin moralin bozulmasın. Şimdi kalkıp giderim. Merhamet Hanım hakikaten de kalkmak istedi. Biraz doğrulduktan sonra hemen geri oturdu. – Bak, ben gidiyorum, ama yüreğim gitmiyor! – dedi. Yüreğimdeki dikeni çıkar da öyle gideyim. Güneşli`nin sabrı tamamen tükendi. – Uzatma Merhamet! Ne demek istiyorsan hemen söyle, bitsin. Merhamet Hanım yine uzatmaya başladı: – O kadar da önemli değil aslında. Sadece kimleri davet edeceğimizi merak ettim. 237 Vidadi Babanlı – Kimi istiyorsan davet et. Benim böyle şeylerle uğraşmaya vaktim yok. – Güneşli karşındaki kağıtları düzenledikten sonra, kalemini alarak çalışmaya başladı. – Belki benim çağırmak istediklerimin içinde senin beğenmediklerin vardır, diye düşünmüştüm. Güneşli cevap vermedi. Onun dalgın bakışları yazısının son satırları üzerinde dolaştı. Merhamet Hanım maksadını açıklamak zorunda kaldı. – Ben istiyorum ki.... – O, kelimeleri ağzında geveledi, konuşmada zorlandı. – Elagöz`ün bu doğum gününde senin iş arkadaşlarının da olmasını istiyorum... Hanımlarıyla beraber. – Mesela kimler? – Mesela...– Merhamet Hanım düşündü. – Müdürünüz, parti üyeleri, işçileriniz ve... – Güneşli suratını astı. – Ve kimler? Merhamet Hanım, yutkundu, ne diyeceğini bilemedi. Deminden beri lafı ağzında gevelemesinin sebebi Bedirbeyli’den dolayı idi. Söhrap`dan korkuyordu. Kocasının ondan hoşlanmadığını, ondan nefret ettiğini, onunla yüz yüze gelmek istemediğini iyi biliyordu... – Ne bileyim, – dedi. – İş arkadaşlarının çoğunu tanımıyorum. Sen kimleri istersen onları davet ederiz. – Güneşli gönülsüz halde başını salladı. – Düğün mü yapıyoruz?!. Bu kadar misafiri nasıl ağırlayacağız?... Hem ne gereği var bu kadar masrafa ve tantanaya? – Ağırlarız! – Merhamet Hanım kendisini haklı çıkarmaya çalıştı. – Biliyor musun, kocacığım... sana bir şey söyleyeyim, son zamanlar kulağıma bazı sözler geliyor. Duyduğuma göre sizin Profesörlerden bazılarının hanımları nişan ve düğünlerde bizim gıybetimizi yapıyormuş. Gül gibi kızımızı alaya alıyorlarmış. O gün Bedirbeyli`nin genç karısı(!) Elagöz`ün hastalığının ömür boyu süreceğini söylüyormuş... Zavallı kızımız, 238 Vicdan Sustuğunda daha çok gençtir, niçin ismi hastaya çıksın?... İşte bundan dolayı kızımızı gelip görmelerini istiyorum. Bundan sonra da dedi kodu yapmasınlar. Yoksa ben, ister miyim onlara el pençe durup hizmet etmeyi?! Onların canı cehennem, benim Söhrap`ımın tırnağı bile olamazlar! Güneşli, hanımının yalanlarına ister istemez inandı. Hem o, Elagöz için her şey yapmaya hazırdı. Kızının hastalığı onun zarif baba yüreğini uzun yıllar, titretiyordu. – Tamam, ne istiyorsan yap! Yeter ki beni rahat bırak! Merhamet hanım daha başka bir şey demedi. Söz biraz sert söylense de onay alınmıştı. Bedirbeyli’nin davetini uygun bir zamana bırakıp hemen ayağa kalktı. Kocasını şiddetle öpüp yavaş yavaş odadan ayrıldı. Ertesi gün de erkenden Ziya Leleyev’i arayarak yanına çağırdı. Bu tür işlerde Ziya onun sağ koluydu. Onun kendisine yardım edeceğini düşündü. İkisi bir olurlarsa Söhrap`ı yola getirebilirlerdi. Ziya Leleyev sırıta sırıta odaya girince Merhamet Hanım kızdı. Sanki, onu kendisi çağırmamıştı. – Ne var? Niçin gülüyorsun? Ziya bozuntuya vermedi. Merhamet Hanımdan böyle “tatlı” sözler ilk defa duymuyordu. – Evvela selamün aleykum, – diyerek yanına yaklaştı, Merhamet Hanımın elini öptü, huzurunda hazır ola geçti. – Şimdi buyursun bizim çok saygıdeğer, merhametli halamız, canımız, ciğerimiz! (Şule gibi o da Merhamet Hanıma hala diyordu) Söylesin bakalım biz zavallı bendelerine nedir emri? Yeter! Artistlik yapma! Canım sıkkın! – Tamam, emrin bu kısmını duydum: Baş üstüne! – Ziya kendisine çeki düzen verdi, ama yine dişleri görünüyordu.– Diğer emrini dinliyorum. Merhamet Hanım yine kızdı: – Senden ciddi olmanı istedim! Canımı sıkma! – Emredersiniz! 239 Vidadi Babanlı Ziya ciddileşti. Köşeye çekildi. Boynunu bükerek uzakta durdu. Merhamet Hanım biraz yumuşadı. Aksi takdirde onu üzmek işine zarar verebilirdi. Sandalye gösterdi: – Hadi, otur bakalım! Sana diyeceklerim var. Ziya kırgınlıkla mırıldandı: – Benim gibi ciddi olmayan insan uzakta dursa daha iyi olur. – Tamam, kendini pahalıya satma! Hadi gel otur! Ziya öne çıktı. Karşı karşıya oturdular. Merhamet Hanım kısa bir girizgahla onu niçin çağırdığını söyledi, Ziya’nın gönlünü aldı: – Söhrap dayın seni çok seviyor. Onun en iyi anlayan da sensin. Düşün bakalım Bedirbeyli`yle, yüzünü şeytan göresi karısını davet etmek için Söhrap`ı nasıl ikna edebiliriz. Ben bu konuda kendisiyle konuşmaya korkuyorum doğrusu. Benden incinebilir. Ziya, Merhamet halasının fikrini çok beğendi. Bedirbeyli Söhrap`a olan öfkesinden dolayı onu da sık sık incitiyordu. Leleyev`e “Güneşli`nin ilim alemindeki veled–i zinası” olarak nitelendiriyor, onunla her yerde alay ediyordu. Araları iyileşse tabiî ki, Ziya`nın da bu sıkıntılardan kurtulacak, yolu açılacaktı. Ama o düşündüklerini halasına söylemedi. Gururlanıp, keyifle güldü: – He, he, he! Merhamet Hanım fısıldadı. – Hayırdır seni şeytan mı gıdıklıyor, nedir?... Şimdi niçin gülüyorsun?! – Bensiz bir şey yapamadığına gülüyorum, hala. Ben olmazsam işin harap. Bir sıkıntın olunca hemen beni arıyorsun. Merhamet Hanım Ziya`nın büyüklenmesinden hoşlanmasa da bir şey söylemedi. Mutfağa geçti. Ziya’ya çay ikram etti, yanına da reçel koydu... Birlikte Söhrap`a tuzak kurdular. *** 240 Vicdan Sustuğunda Akşam Murguz Sultanoğlu hava almak için dışarı çıktığı zaman, anlaştıkları gibi, Ziya, Söhrap Güneşli`nin karşısında hazır oldu. Merhamet Hanım Elagöz`ü yan odaya gönderdi, kendisi de mutfağa geçti. Konuşmaların başına iştirak etmedi, güya hiçbir şeyden haberi yoktu. Ziya cebinden bir kağıt çıkartıp yılışa yılışa Güneşli`ye verdi. – Söhrap dadaş, lütfen, buna bakabilir misiniz? Güneşli bir kağıda, bir de Ziya`nın yüzüne şaşırarak baktı: – Bu ne böyle? – Aslında hiçbir şey, küçük bir şey. – Yani? Ziya yutkundu. – Listedir. Elagöz`ün doğum günü partisine davet edeceğimiz misafirlerin listesi. Güneşli`nin yüzünden bulut gölgesi geçti, alnı kırıştı. – Merhamet`le sen, galiba bu misafirliğe özel olarak hazırlanıyorsunuz? Bir hafta önceden eliniz ayağınız tutuştu, hayrola? – Öyle bir hazırlığımız yok. Bu listeyi ben hazırladım. – Niçin? – Şey için...– Ziya yine yutkundu.–İstiyorum ki, unuttuğumuz biri kalmasın. Hani sonra küserlerse diye... Güneşli Ziya`nın elini havada bıraktı. Sert bir tavırla: – Git, Merhi`nin yanına. Küsenleri o daha iyi bilir. – Hayır, Söhrap dadaş, Merhi halalık bir iş değil bu. Bana siz yol gösterebilirsiniz. – Yırt, at o listeyi. Böyle küçük şeylerle vakit geçirme! Ziya vazgeçmedi. – Siz meseleyi bilmiyorsunuz. Küsenler sadece akrabalar değil. İş arkadaşlarınız da sizden küsüyorlar. Size bir şey demeseler de başka yerlerde gıybetinizi yapıyorlar. Kaç defa ben kulaklarımla, Söhrap Murguzoviç bizi umursamıyor, bizi 241 Vidadi Babanlı insan yerine koymuyor, dediklerini duydum. Evinin yerini bile bilmiyoruz, bayramlarda olsun bizi davet etmiyor, diye dert yanıyorlar. Güneşli gülümsedi. – Madem misafiri çok seviyorlar, söyle onlara önce onlar misafir çağırsınlar. – Söhrap dadaş, eğer onlar sizin bunu istediğinizi bilseler mutlaka çağırırlar. Baş köşeye de oturturlar. Ama siz... – Ama ben gitmem, öyle mi? – Bunu mu demek istiyorsun? – Evet, –Ziya biraz durakladı– Siz nedense davetlerden, toplantılardan hoşlanmıyorsunuz, kaçıyorsunuz. – Sence neden? Sebebini biliyor musun? – Hayır, bilmiyorum. Ama arkadaşların bundan dolayı çok incindiklerini biliyorum. Bazı şom ağızlar, bundan faydalanıp hakkınızda ileri geri konuşuyorlar, güya siz büyükleniyormuşsunuz. Güneşli daldı, alnının kırışıklıkları derinleşti. – Elbette, – dedi. – Davete gitmek de, iyi kötü günde bir arada olmak da güzeldir. Bunlar bizim güzel adetlerimizdir. Ama maalesef bizim göreneklerimiz bazı şerefsizler yüzünden biraz da olsa değişikliğe uğradı, mahiyetini kaybetti. Artık şimdiki davetler, eğlence meclisleri başka maksatlar için düzenleniyor. Suni münasebet, şahsi kazançlar için tertip ediliyor. Meslektaşlar arasındaki samimiyet, arkadaşlık bozuldu. Birliktelikler entrika yuvasına, çevriliyor. O zaman da yediğin de, içtiğin de içine sinmiyor. Bana göre kendisine saygısı olan, yaşadığı toplumu seven, toplumun değerini bilen birisi böyle davetlere gitmemeli, hatta bu durumla mücadele etmelidir. – Dediğiniz doğru, Söhrap dadaş! Siz haklısınız. Ama bir şeyi unutuyorsunuz. Küçüklerin her zaman büyüklerden bir şeyler umduğunu aklınızdan çıkarıyorsunuz. Büyük adamın hoş sözü, tebessümü küçük insanlar için bahşiştir. Sizin namınız dünyaya sığmıyor. Bundan dolayı da herkes sizden 242 Vicdan Sustuğunda ilk adımı bekliyor. Enstitümüzün büyüğü de, küçüğü de sizden ilgi bekliyor. Sizinle aynı davette olmayı, sizin misafiriniz olmayı kendileri için büyük bir şeref kabul ediyorlar. Bütün kırgınlıklar, küskünlükler de işte bunun içindir. Ziya sözünün sonunu iyi bağladı. Mutfaktan onu dinleyen Merhamet Hanım derinden nefes aldı. Fırsattan istifade hemen onların yanına geldi. – Ziya doğru söylüyor, kocacığım,– deyerek sohbete katıldı. – Basit bir meseleden dolayı niçin onları küstürüyorsun? Küstürmeye değer mi? Davet edelim de herkes gelsin. – Güneşli hem karısını hem de Ziya`yı tepeden tırnağa süzdü. Herhalde bir şeyler hissetmişti. Omzunu silkti. – Siz bilirsiniz, – dedi. Sandalyeden ağır ağır kalktı kinaye ile ekledi: –Nasıl uygun görürseniz öyle yapın! Herhalde iki adamın aklı bir adamınkinden üstündür. – O, çalışma odasına doğru ilerlediğinde, Merhamet Hanım Ziya`ya “sadede gel!” anlamında göz kırptı: Ziya bir çırpıda ekledi: – O zaman izin verin, Bebe`yi de davet edelim. Güneşli şaşırdı. – O kim öyle? Ziya küstahça gülümsedi: – Bebe, yani Beşir Bedirbeyli. Bizim arkadaşlar kendi aralarında onu böyle çağırıyorlar. Güneşli suratını astı: – İnsanlara öyle ad takmak çok ayıp! – Bu ismi ona biz vermedik ki, Söhrap dadaş. Talebeler vermişler, uğraşmak için. – İyi yapmamışlar! – Güneşli sinirlendi. – Böyle alay etmek terbiyesizliktir. – Atalarımız; “Ne ekersen, onu biçersin.” demişler. – Ben de bunun terbiyesizlik, saygısızlık olduğunu söyledim! 243 Vidadi Babanlı – He, he, he... Söhrap dadaş, siz çok kalender adamsınız, düşmanınızı da müdafaa ediyorsunuz. – Benim hiç kimseyle şahsi düşmanlığım yok, Ziya. Sen de biliyorsun bunu. Beşir Osmanoviç`le bizim aramızdaki kırgınlığa tek sebep ilmi meselelerdir. – Vallahi siz peygamber gibi insansınız. Yüreğiniz çok yumuşak. “Bebe” de sizin kanınızı içmek için fırsat kolluyor. Eline fırsat geçse asla affetmez. Ama siz... başkasınız. San ki, anneniz sizi insan değil, melek doğurmuş. Geneşli`nin kaşları çatıldı. Ziya`nın böyle yalakalığından tiksindi. Sessizlik içinde odasına geçti. Ziya Merhamet Hanımla işaretleşerek arkasından onun duyacağı şekilde seslendi: – Anlaşıldı, Söhrap dadaş. Sizi anladım... Bedirbeyli`yi de listeye ilave ediyorum. Bırakın gelsin ve sizin kaynak suyunuzdan içsin, saf ve temiz kalbinizin farkına varsın, utansın. 9. Bölüm Ziya Leleyev Merhamet Hanımlara bu defa Şule`siz gelmişti. “Davet” biraz iş niteliği taşıdığı için, hem de acil olduğundan Şule`yi bekleyememişti. Onun hazırlanması için en az yarım saat beklemeliydi. Güzel kadınların ayna karşısında cilvelenmesi, çeşit çeşit elbise değiştirip süslenmesi, acele etmeden makyaj yapması adetleri idi. Bu zevkten onları hiç kimse mahrum edemez. Ölürler ama alışkanlıklarından vazgeçmezler. Ziya “Halasının gazabından korktuğu için Şule`yi evde yalnız bıraktı. Söz verdiği saatte Merhamet Hanımın huzurunda hazır bulundu. Beş on dakika gecikmek haddine mi düşmüş! Merhamet halası onu bir kaşık suda boğardı. Şimdi de diken üzerindeydi. Zavallının fikri evde – Şule`nin yanındaydı. Leleyev, ailesinin kıymetini bilen birisiydi. Canından çok sevdiği karısını akşamları evde asla yalnız bırakmaz, onsuz 244 Vicdan Sustuğunda hiç bir yere gitmezdi. Bunun sebebi onun evde yalnız kalıp sıkılacağından veya korkacağından değildi, Ziya`nın şüphelerinden kaynaklanıyordu. Yüreği her zaman sıkıntıdaydı. Onu çok kıskanıyordu. Şule beş dakika gözünden kaybolsa, aklına bin türlü fikir gelirdi. Öyleki namussuz birisi onu aldatıp gizlice Şule’nin yatağına girer, onunla hoş dakikalar geçirir, diye düşünüyordu. Hemen, nerede olursa olsun koşarak evine gelir, rüzgar gibi içeri girerdi. Şule`yi ya televizyon karşısında ya da uzanarak kitap okur halde görünce rahat nefes alırdı. Sanki omzundan dünyanın yükü kalkardı. Peki, hakikaten o hanımını bu derece kıskanıyorsa, o zaman onun çalışmasını, farklı karakterdeki erkekler arasında olmasını, o namahremlerle bir arada bulunmasını nasıl kabul ediyordu? Sabahtan akşama kadar gözünden uzak olmasına nasıl dayanıyordu? Beş, on dakikalık ayrılığa tahammül edemeyen, kalbine bin bir türlü vesvese gelen birisi, yazın bu uzun günlerinde fenalık geçirmez mi? Buna Hz. Eyüp sabrı gerekmez miydi? Ziya hanımına kimsenin dokunmayacağına inanıyordu. Her türlü kuruntudan uzak gibi görünüyordu. Neden mi? Yüzden fazla işçinin çalıştığı bu fabrikada erkeklerin hepsi de sudan çıkmış ak kaşık değildi, elbette. Aklı başında olanı da cahili cühelası da vardı. Ancak hiçbir de beş para etmezdi. Hepsi de hilkat ucubesi şeylerdi… Uzaktan baksanız, dünyanın bütün çirkinlerini, tipi kaçıkları buraya toplamışlar derdiniz. Böyle olunca Ziya’nın rahatsız olmasının anlamı yoktu. Şule gibi güzel bir kadın erkek kırıntılarına gözünün ucuyla bile bakmazdı. Onlardan midesi bulanırdı. Başka türlü ona sağda solda hiç kimse görmezdi. Sokağa çıkmıyordu, pazara gitmiyordu. Bahçeye de ayda yılda bir kez çıkıyordu. Pazar işlerinin tamamını Ziya kendisi üzerine almıştı. Böyle olunca da Ziya kimden çekinsin?! Ama karısını evde kilitli kapı arkasında yalnız başına bırakıp gitmek ona zulümdü. Ne bağlı kapıya, ne taş duvarlara itibar etmiyordu. Bu kapıların yabancı ellerle açılabileceğini düşündükçe çıldırıyordu… Bir köy halkının sığabileceği, pence245 Vidadi Babanlı releri birbirine böyle yakın olan apartman sakinlerinin arasında kötü niyetli insanlar az mıdır? Ziya evden çıktıktan sonra bin bir bahane bulup, tatlı dille, fitneyle kapıyı açtırabilir, Şule`nin elini kolunu bağlayıp ona zarar verebilirlerdi. Ziya`nın evde sevmediği, nefret ettiği bir şey de telefondu. Onu görünce başına ağrılar çıkardı. Elinden gelse o “Şeytan icadı”nı ayakları altında parça parça ederdi. Hatta camdan dışarıya fırlatırdı. Onu icat edene de her zaman içinden küfürler yağdırıyor, lanetler okuyordu. Her ne kadar nefret etse de kırmaya eli varmıyordu. Çünkü kendisi de kullanıyordu. İstediği biriyle hemen konuşabiliyor, şehrin bu başından öbür başına zahmetsiz irtibat kurabiliyordu. Yakınlarından dostlarından haber alıyor, söyleyeceklerini ayaklarına gitmeden telefonla söylüyordu. Telefonsuz hayat sürmek bu çağda mümkün değildi. Gel gör ki bu iletişim vasıtasını çirkin emelleri için kullananlar az değildi. Son zamanlarda “Telefon manyakları” bir hayli artmıştı. Rast gele aramalarla, tatlı sözlerle ne kadar masum kızı, namuslu ev kadınını aldattıklarını, yoldan çıkardıklarını Ziya az işitmemişti. Böyle bir tuzağın, hilenin, er ya da geç, Şüle için de kurulacağını düşündükçe küplere biniyor, sinir krizlerine giriyordu. Şüpheye düştüğü vakitler yakasını tutuyor, ateşli hasta gibi tir tir titriyordu. İşte bundan dolayı Şule`yi evde yalnız bırakmak istemiyor, evde olduğu zamanlarda da telefona kendisi cevap vermeye çalışıyordu. Bugün nedense işler tersine dönmüştü. Ziya adetini mecburen bozmak zorunda kalmıştı.... O, Söhrap Güneşli`nin onayını aldıktan hemen sonra yola koyuldu. Sevinçten kanatlanan Merhamet Hanımın samimi duygularla yaptığı yemek teklifini iltifat etmedi. Zaman kaybetmeden evine gitmek istedi. Merdivenleri hızla indi, hemen bahçede duran arabasını bendi, süratle gitti. Evin anahtarı kendisindeydi. Kapıyı arkadan sıkıca kapatıp gitmişti. Heyecanlı bir halde, kapıyı aceleyle, elleri titreye titreye açtı. İçeriden tekrar aynı maharetle kapıyı kilitledi. Pencereden gizli gizli iç odayı gözetledi. (Televizyonun sesi gelmiyordu. Kapatılmıştı. Belki ...) Şüphe kalbini yedi. Hıyaneti ortaya koymak 246 Vicdan Sustuğunda için çaba gösterdi. Şule onu görmüyordu. Yatak odasına geldi. Bir elini başının altına koymuş, pencere tarafa bakarak sakince hayallere dalmıştı. İpek yorgan göğsünden bir hayli aşağı inmişti. Vücudu bu al kumaş içinde daha da güzel görünüyordu. Bembeyaz etli omuzları, omuz çukurları, gerdanı gecelik içerisinde daha başka güzeldi. Hayallere dalmış pürüzsüz yüzü de bu güzelliğe ayrı bir letafet katıyordu. Uzaktan gören olsaydı aklı başından giderdi. Ziya`nın hanımına ağzı sulandı. Kalbinde takdir hisleri canlandı. Allah`ın gönderdiği bu güzel kısmete sevindi. Güzel bahtına, talihine şad oldu. Kim bilir kaçıncı defa hanımına böyle gizli gizli bakmış ve kendi kendine mest olmuştu. Bu meleğin kocası olduğu için şükretmişti. Ama onu rahatsız eden, yavaş yavaş içini kemiren bir şey vardı. Elinde olmayarak hüzünlenirdi. Derdini hiç kimseye açamıyordu. Şimdiye kadar sevgilisiyle arası çok soğuktu. Hanımına tam sahip olamamıştı. Beş yıldır evli olmalarına rağmen hala Şule`yi sevgiyle bağrına basamamış, istediği gibi kucaklayamamış nefes nefese sarılıp yatamamıştı. Onu üzeride nüfuz kurmamıştı. Leleyev`in göğsüne dağ çekmişti. Bunlar bir yana bunca yıldır, Şulenin dilinden bir kez olsun sevgi ifade eden, muhabbetini gösteren bir tek söz duymamıştı. Zifaf gecesinden beri Şule’yi kendisine bağlamak, aile kurallarını öğretmek için zerre kadar gayret göstermedi. Şule ilk günlerde olduğu gibi sürekli ona arkasını dönüp yatmıştı. Leleyev ise sinesine dağ çekip bütün bunlara sabretmiş, bir gün bu soğukluğun biteceğine inanmıştı. Leleyev, Şule’yi ürkütmekten korktuğundan, biraz da ters tepki yapmasından çekindiğinden kadın koca ilişkilerine derinden girmedi. Ayda yılda, yalvar yakar, rica minnetle yakın olmaya çalışıp buna da bin şükür demişti. Bu istenilmeyen durum daha ne kadar sürüp gidecekti? Ziya`nın yerine bir başkası olsaydı belki de bu duruma tahammül etmez, sevgisini nefrete dönüştürürdü. Güzeller güzeli değil, melek de olsa, Ziya’nın yerinde başka birisi olsaydı bu meseleye bir çözüm yolu arar, bir çıkış yolu bulurdu. Ya şiş yanardı, ya da kebap. Ziya aşk yolunda cefa 247 Vidadi Babanlı çekmeyi kabul etmişti. Canından çok sevdiği Şule`nin uğrunda ıstırap çekmeye, her mahrumiyete sabretmeye razıydı. Yeter ki gözünden uzaklaşmasın, ondan başkasına yar olmasın. Ziya yavaş yavaş, parlayan gözbebekleri büyümüş bir şekilde ileri yürüdü. Sevgilisinin yanına yaklaşan çılgın aşık gibi alçak sesle selam verdi. Hanımına içten içten seslendi: – Nasılsın, canım?.. Sıkıldın mı?.. Yalnızlık yordu mu seni?.. – Şule oralı ile olmadı. Ziya`yı yanında görünce arkasını döndü: – Geldin mi? – diye sordu. – Geldim, güzelim. Biraz oldu geleli. Beş dakikadır seni izliyorum. Düşüncelere dalmıştın. Seni böyle düşündüren nedir? – Hiç...– Şule kesik kesik nefes aldı. – Öylesine. Ziya hemen soyundu. Yorganın ucunu kaldırıp sakince yatağa girdi. Elini çekinerek Şule`nin vücuduna dokundurdu. Sonra da: – Niçin böyle iç çekiyorsun? Ben varken sen niçin böyle düşüncelisin? Ben hayatta olduğum, canım sağ olduğu müddetçe bu dünyada sana gam keder olmayacak. Seni, bir elin yağda bir elin balda yaşatacağım. Hiç kimsenin senden daha iyi giyinmesine, senden iyi olmasına gönlüm razı olmaz. Eğer dediklerini yerine getirmezsem o zaman beni öldü bil! – Şule sesini çıkarmadı. Duyduklarına bigane olduğunu göstermek istercesine yine derinden nefes aldı. Ziya buna bir bir anlam veremedi. Bu defa eli devreye girdi. – Şule hemen sinirlendi. – Elini çek! Bedenim ürperiyor – dedi. Ziya vazgeçmedi. Elini vücudunda gezdirmeye devam etti. Şule kendisini geri çekti, bileğini tutup itti. – Rahat dur! Gıdıklanıyorum! – He, he, he...–Ziya sessizce güldü.– Olsun gıdıklan! Senin gıdıklanmandan zevk alıyorum. –O, yüzsüzlükle elini yine kullanmaya başladı, kendisini de öne çıkardı. Şule ile sohbet etmeye başladı.–Senin için canımı veririm... Bana merhamet et! 248 Vicdan Sustuğunda Şule yüksek sesle bağırdı! – Ne dediğimi duymadın mı?! Çek elini!–deyip tekme attı, onu kendinden uzaklaştırdı. Eğer devam etmeye kalkışırsa yataktan kalkmakla korkuttu onu. Ziya aciz aciz yalvarmaya başladı: – Halamlarda seni çok özledim, sevgilim. Hasretin beni yandı tutuşturdu. Sana bu kadar hiç hasret kalmamıştım. Buraya kadar arabayla uçarak geldim. Bari izin ver de sırtında sarılayım. Başka bir şey istemiyorum. – Olmaz!! –Şule inadından vazgeçmedi, itirazını tekrarladı. – Yoksa kalkıp kendime ayrı bir yatak yaparım. Aramız açılır, bir daha da seninle barışmam. Ziya hemen pişman oldu, geri çekildi. Aralarının açılmasından korkmuştu. Bunun ne anlama geldiğini çok iyi biliyordu. Bu Şule’nin haftalarca asık surat oturması demekti. Ziya’nın konuşmasına izin vermedi. Keşke bununla yetinse, onun başına daha ne çoraplar örecekti. Bir de bakarsınız ki toplanıp dedesinin evine de gidebilirdi. Artık gel, ayıkla pirincin taşını. Onun gönlünü alıp eski düzene getirmek için Ziya aktan karayı seçecekti. Bu da Ziya için ölüp tekrar dirilmek gibi bir şeydi. İki defa bunu yaşamıştı, bundan dolayı da ne anlama geldiğini çok iyi biliyordu. – Sinirlenme, sinirlenme sevgilim, sakin ol!–Ziya gerçek manada yalvarıyordu.–Hata yaptım. Artık dokunmam sana. Rahat uyu. Şule yorganı tamamen kendine doğru çekti. Bürünüp yanlarını iyice sıkıştırdı. – Kalk kendine başka yorgan getir. Ben çok üşüyorum. Galiba hastalanıyorum. Terlemem gerek, yoksa zor iyileşirim. Ziya, “terlemen gerekirse, ben seni kucaklayım, terle” demek istese de, kendisini zor tuttu. Kelimeler dilinin ucuna geldi; ama söylemedi. Deseydi alacağı cevap yaralarını iyileştirmeyecekti. Sakince kalkıp, kendine başka yorgan getirdi. Canı tüylü yorganda yatmak istedi. Kor olmuş hisleri sönüp, 249 Vidadi Babanlı üzeri kül bağladıktan sonra hanımıyla olan küslüğünü aradan kaldırmaya çalıştı. Sevecen koca edasıyla sormaya başladı: – Şimdi nasılsın, canım? .. Terleyebildin mi? – Evet, azacık. – Şule çok isteksiz cevap verdi. – Terle, başını da kapat. Yakında hayır bir işimiz var. Ona kadar iyileşmen lazım. – Ne işi? – Haberin yok mu? Halan sana söylememiş miydi? – Hayır, haberim yok. Yoksa Elagöz`ün nişanı mı olacak? – Nişan değil, ama onun gibi bir şey. Ziya hanımının sesinde sıcaklık duydu, devam etti. Kızın doğum gününü kutlayacağız. Halamız büyük davet için hazırlanıyor. Beni de bu yüzden çağırtmıştı. Söhrap amcanın onayını almak için. – Razı oldu mu, Söhrap dayı? – He, he, he...– Ziya kendisine güvenerek gülümsedi. – İtiraz etmeye koyar mıyım hiç?!... Öyle sözler, öyle örnekler getirdim ki, adamın söyleyecek sözü kalmadı. Sen daha kocanı iyi tanımıyorsun. Seni kendisinden çok seven bu zavallı feraset sahibidir. Halan boşuna beni yardıma çağırmıyor. İşi biraz yokuşa sarınca hemen beni arayıp buluyor. Telefonda ulaşamazsa arkamdan birilerini gönderiyor. – Şimdi de mi zorda işi? Söhrap dayıdan kendisi de izin alabilirdi. Doğum gününü her zaman kutluyorlar zaten. – Bu defa öyle değil, hayatım! Halanın başka şeyler düşünüyor bu defa. Hala, bu defa, Söhrap dadaşla iyi geçinemeyen, onu kıskananları da davet etmek istiyor. Mesela, “Bebe” Profesör gibi. Bizim baş düşmanımızı. – Onu niçin? – Allah bilir, bilmiyorum, halanın işini anlamak mümkün mü? Bana söylediklerine göre, Elagöz`ün iyileştiğini herkese göstermek istiyor. Herhalde kendinin de başka düşünceleri var. 250 Vicdan Sustuğunda “Bebe”nin şom ağızlı hanımı her yerde Elagöz hakkında ileri geri konuşup, hastalığının iyileşmediğinden bahsediyormuş. – O kadının lüzumsuz konuşmalarını ben de çok işittim. Kızı kötülediğini, alaya aldığını ben de duydum. Halam bu konuda haklı. Ziya, bir anda duruşunu değiştirdi. Her ihtimale karşı Merhamet halasını gıyabında övmeye başladı. (Yerin kulağı vardı, söyledikleri ona gidebilirdi. Şule’nin de sır saklamadığı belli idi.) – Elbette, elbette, ona ne şüphe?... Hala hiçbir zaman boşa kurşun atmaz. Aptal değil ki boşuna o kadar masraf yapsın, yemeğini can düşmanına yedirsin. Ev hanımı olmasına, mutfaktan dışarı çıkmamasına rağmen politikayı Söhrap dadaştan daha iyi biliyor. Çok kurnaz ve çok bilmiş kadın. Şule yorganın altında kıpırdandı bir şeyler söyledi. Ziya onu anlayamadı. Yanlış bir söz söylediğini sanarak sözünü açıklık getirdi: – Çok bilmiş derken, hayatı her yönüyle kavrayan demek istiyorum. Her durumdan doğru netice elde etmeyi çok iyi becerir. İleriyi görür, tedbirlidir. Ondan çok güzel devlet adamı olurdu. Şule hiçbir şey söylemedi. Ziya bir dakikalık aradan sonra bir şeyler düşündü hanımına yaltaklandı gülerek konuşmaya başladı: – He, he, he... O davet için senin de acele etmen gerekiyor, güzelim. Hazırlık yapman lazım. – Ben mi? Niçin?... – Şule yine kırgın kırgın cevap verdi.– Allah halama sağlık versin, ne gerekiyorsa kendisi yapacaktır. Aşçı da, yardımcı da getirecektir. Öyle şeylerde kesenin ağzını açar halam. – He, he, he... Ben öyle hazırlık demiyorum ki. Giyim kuşam hususunda diyorum. O gün sen herkesten güzel giyinmelisin. Bütün kadınlardan güzel olmalısın. 251 Vidadi Babanlı – Ne gerek var!,. – Hayır, canım. Gereği var. Dostumuz var, düşmanımız var. “Bebe” Profesörler var. Onların gözlerinde melek gibi görünmeni istiyorum. Kıskançlıktan çatlasınlar. Tabiî sen zaten herkesten güzelsin. Bakü`de senden güzelini ne gördüm, ne tanıdım. Benim olduğun için demiyorum. Bu bir hakikattir. Dünyalar kadar sevdiğim aziz sevgilimsin. Sevenlerin gözünde sevgilisi herkesten daha güzel olurmuş. Bundan dolayı da en önde sen olmalısın. Senin güzel giyinmeni istiyorum. Bir söz vardır “Güzelliğin onda dokuzu elbisedir” diye. Yani güzel giyim insanı daha da güzelleştirir. Daha zamanımız var. Yarın işten izin alıp, alışverişe gidelim. Sana güzel bir elbise alalım. Şule Ziya`nın bu isteğini de kayıtsız bir tavırla geri çevirdi. – Yeni elbiseye ne gerek var, – dedi. – Elbisem var benim. – Tamam da, yani yeni olsun istiyorum. Doğum gününden hatıra kalır. Fazla mal göz mü çıkarır? – Yeter ne olur, az konuş!.. Sinirlendiriyorsun beni. Bırak da uyuyayım. - Uyu canım, uyu, tatlı rüyalar... Ben sustum. Ziya itaat eder gibi parmaklarını dudaklarının üstüne koyup sustu. Düşüncelerini başka şeylere yöneltti. Beşir Bedirbeyli hakkında düşündü. “Bebe ” dediği bu adamdan aslında çok çekinirdi, ona karşı dikkatli olurdu. Son bir iki senedir onun yine adının çok sık geçtiğini, toplumda prestijinin arttığını Ziya biliyordu. Beşir’in her yerde sözünün geçtiğine şahit oluyordu. Güneşli’ye göre eski düşmanlığın faal iştikakçısı olarak “Bebe”nin ona da zararı dokunacağını çok iyi biliyordu. Bu darbeyi zamanında uzaklaştırmak, düşmanlığı dostluğa çevirmek için şimdi eline fırsat geçmişti. Söhrap’ın davetini kendisi organize eder, orada da işleri yoluna koyar. Ziya için bu mesele tereyağından kıl çekmek gibi bir şeydi. Maşallah tatlı dil onda, yalakalık onda, kurnazlık onda, üstelik bunları yaparken yüzü de hiç kızarmaz... Daha ne gerekir, dumanlı hava oluştu? Onların hayırları da şerleri de ken252 Vicdan Sustuğunda disine... Arada garibanın başı derde niçin girsin?! Şimdiye kadar Güneşli`nin tarafını tutmakla şimdiye kadar yanlış yaptı. Gerekli gereksiz her zaman ona arka çıktı. Şu an için en güzel siyaset tarafsız kalmaktı. Ziya Leleyev, Şule`ye olan kızgınlığını hemen unuttu. Beşir Bedirbeyli ile ilgili düşünceleri onun keyfine keyf kattı. Sevinerek ellerini birbirine sürüp, sabahı sabırsızlıkla beklemeye başladı. 10. Bölüm Kapı usulca çalındı. İşe yeni gelen Profesör Bedirbeyli, her zaman ki gibi, gazetelere göz gezdiriyordu. Geniş ve çok güzel laboratuvarın (Buraya makam odası demek mümkün. Kendi müdürlüğü zamanında bu odayı tamir ettirmiş, her türlü konforla donatmıştı.) uzak bir köşesinde bacak bacak üstüne atıp, bir yandan çayını yudumluyor, diğer taraftan gazetelerin bir başına bir de sonuna bakıyor, köşe yazılarını nazardan geçiriyor, ilgisini çekecek bir yazı bulmazsa başka gazeteye geçiyordu. Kapının çalındığını geç fark etti. Meşguliyetine devam ederek kuru ve resmi ses tonuyla: – Buyur! – Dedi. Leleyev kapıyı tam açmadan içeri yan yan girdi. Büyük bilgin huzuruna gelmiş talebe gibi “sınırı” aşmadan kapının önünde durdu. – Hayırlı sabahlar, Profesör! Bedirbeyli gazeteyi yüzünden yana doğru çekti. Burnunun ucuna inmiş gözlüğünün üstünden sese doğru baktı. Bir dakikaya kadar hiçbir şey demeden öylece kaldı. Leleyev’i görünce gözleri dört açıldı. Bir hayli vakit geçtikten sonra sordu: – Leleyev?! Sen misin?! – Evet, benim. – Ziya gülümsedi. Cesaretlenerek öne doğru ilerledi. 253 Vidadi Babanlı – Hangi rüzgar attı sizi? – Bedirbeyli gazeteyi masanın üzerine bıraktı. Dimdik durup, dirseklerini koltuğa koydu. Ziya`ya bön bön, sorgulu gözlerle bakmaya devam etti. Yolunu mu kaybettin nedir? Sen buralara uğramazdın. – Hayır, Profesör, yolumu kaybetmedim. Sizin yanınıza geldim. Ziya`nın tutulan dili yavaş yavaş açılmaya başlamıştı. Onunla rahat konuşmak için biraz daha ona yaklaştı. Sağ elini Bedirbeyli tarafa uzattı. – Selamünaleyküm! Bedirbeyli selamı almadı. Ona uzatılan ele de aldırmadı. Alaylı ifadelerle kısılmış gözlerini Leleyev`e dikti ve sordu: – Benim yanıma gelmişsin demek? – Evet efendim! Sizin yanınıza geldim. Çok saygıdeğer büyük bilgin Beşir Osmanoviç`in yanına geldim! – Ziya havada kalan elini indirmedi. Yeniden yüksek sesle selamını verdi: – Selamünaleyküm! – Aleyküm... – Bedirbeyli selamını isteksizce aldı. Bu da bir hakaret sayılıyordu aslında. Ziya yine de bozuntuya vermedi. Yüzsüzce Profesör el sıkışıncaya kadar aynı pozisyonda kaldı. Bedirbeyli, Ziya`nın bu yüzsüzlüğü karşısında parmağının ucuyla tokalaştı. Ziya bunda da muvaffak oldu. Ziya yine yüzsüzce teklif beklemeden sandalye çekti. – İzin verirseniz oturayım, Profesör. Bacaklarım ağrıyor. Dizlerimden rahatsızım. Bedirbeyli alaycı bir tavırla: – İzni oturduktan sonra istiyorsun, Leleyev. Maşallah çok saygılısın. Bu özelliğini müdüründen almış olmalısın. – Haklısınız, Profesör. Atalarımız “Kır atın yanında duran ya huyundan ya suyundan” demiş. Ama hakikaten bacaklarım çok ağrıyor. Bu tuz benim takatimi kesti. Bedirbeyli güldü. Ziya`nın yarım metre kendinden öne çıkan göbeğini göstererek: – Çok şişmanlamışsın, Leleyev. Zavallı bacaklar ağrımasın da ne yapsın?! Bu kadar büyük bir yükü taşımak kolay mı sence?! 254 Vicdan Sustuğunda – He, he, he...Varım yoğum tek budur zaten. O da her yerde başıma kakılıyor! – Ziya şakaya vurup karnını okşadı ve yerini iyice yerleşti. Bedirbeyli onun oturmasından çabuk kalkmayacağını anladı. Bu ziyaret tesadüf olamazdı. Vakit kaybetmeden söze başladı: – Buyur, Leleyev, söyle bakalım, seni benim yanıma getiren sebep nedir? Ziya hiçbir şey demeden elini ceketinin cebine götürdü. Davetiyeyi çıkardı, Beşir Osmanoviç’in önüne koydu. – Bu nedir, Leleyev? – Bedirbeyli bir zarfa, bir de Ziya`nın yüzüne baktı. Yüzünde ciddi bir hava oluştu. Ziya söze başladı: – Bir saygıdeğer Profesörden, diğer saygıdeğer Profesöre zeytin dalı! Bedirbeyli daha da ciddileşti: – Abartmadan konuş, Leleyev. Soruma açık cevap ver. Nedir bu? Ziyanın ayakları yere bastı. Beşir Osmanoviç`in korkusu onu boğdu. Boynunu yana doğru eğerek: – Davetiyedir, Profesör. Söhrap Murguzoviç size gönderdi. – Davetiye mi?!..ilginç...– Bedirbeyli hayretle alt dudağını öne doğru çıkardı.– Bizi hatırlaması çok ilginç. Bugüne kadar evinin eşiğine dahi bize adım attırmayan bize davetiye göndermiş. Hangi dağda kurt ölmüş? – Orasını ben bilemem, Profesör. –Ziya yakasını düzeltti.– Benden sadece bunu size vermem rica olundu. Ben de ricayı yerine getirdim. Ben elçiyim. Bedirbeyli gözünün ucuyla zarfa baktı. Ama dokunmadı. Ziya`yı kasten konuşturdu: – Niçin? Senin her şeyden haberdar olman lazım ama. Duyduklarıma bakılırsa Güneşli`nin en yakın adamısın, ailesi seni sever sayar. Onun senden gizlisi saklısı yoktur. 255 Vidadi Babanlı – He, he, he... Bunlar boş sözler, Profesör. Bir insanın adı çıkmasın canı çıksın. Geveze insanlar işte, ne konuşacaklarını bilmiyorlar. Ben nereden onun yakını oluyorum? – Yakın akraba değil misiniz, Leleyev? Neden inkar ediyorsun? Hem akrabalıktan da öte can ciğer dostsunuz. – Nerede bende o şans?! İçi beni yakar, dışı seni. – Hoşuma gitmedin, Leleyev. Hakkı inkar etmek büyük günahtır. Affedilmez cinayettir. –Bedirbeyli hakaret dolu bakışlarını Ziya’nın oynayan gözlerine dikti, kafasını karıştırdı. Düşmanım da olsa hakikati söylemek benim borcumdur. Söhrap`ın senin üzerinde emeği var. Hem de çok. Akademik kariyerde elinden tutması bir yana güzeller güzeli akrabasını, alınma ama, senin gibi birine(!) verdi... İsmi neydi onun? Bu söz Ziya`nın boğazını kuruttu. Kesik sesle sordu: – Kimin? – Senin evlendiğin o güzel kızın ? Ziya birkaç defa yutkundu. Bedirbeyli`nin yine kendisiyle alay edeceğini düşündü, konuyu değiştirmek istedi. Ama Bedirbeyli`nin bakışları onu fikrinden döndürdü. Çaresiz: – Benim hanımın ismi....Şule`dir, – dedi. – Evet, evet, Şule hanım. Bedirbeyli bir şeyler hatırlamış gibi bıyığının altından gülümsedi. Oturuş şeklini değiştirdi. Masanın öbür tarafına dirseğini direyip alaylı bir ifade ile devam etti: – Turnayı gözünden vurmuşsun, Leleyev! Hakikati söylemek gerekiyorsa, insan seni kıskanıyor vallahi. O, şehrimizin en güzel hanımıdır. Yakışıklı erkekleri bırakıp sana kısmet olmuş. Ziya`nın kulakları kızardı. Bu hakarete cevap veremese de, gururunda dönmedi. Ona üstü örtülü cevap verdi: – Haklısınız, Profesör. Benim hanımımın eşi benzeri yoktur. Bazen kendimden de kıskanıyorum. Şule hanım sadece eş olarak değil, vefalı ve hamarat olması yönüyle de eşsizdir. Ben çok mutluyum! 256 Vicdan Sustuğunda Bedirbeyli omuzlarını oynattı, kaşlarını oynatarak konuşmaya başladı: – Galiba sen gençliğinde şiir de yazıyordun, değil mi? Şule’nin aşkı sana şiir yazdırmış. Mahlasında yanılmıyorsam, Ziya Bariz`di. Bizim arkadaşlar şiirlerinden birini okuyup, seninle alay ediyordu. İsmi.... “kazlar ” mıydı, yoksa “kızlar” mı? Ziya kırılmadı. – Evet, Profesör. Zamanında şiir de yazmıştık! – Şimdi de yazıyor musun? Yoksa Şule hanıma elde ettikten sonra ilham kaynağın kurudu mu? – Bülbülün yanık nağmesi baharda olur, Profesör. Güller açtığı zaman!.. İki gönül bir olduktan, vuslat gerçekleştikten sonra gönül de huzur buluyor. Şiirler hasretten doğar. Bedirbeyli uzun süre bakışlarını Ziya’dan ayırmadı. – Seni değirmenin başından ölü bıraksalar, altından sağ çıkarsın! Çok kurnaz adamsın! Ziya’nın kürküne pire düştü. Telaşa kapıldı: “Bebe ” neyi ima ediyordu? Şule gibi güzel bir kadına sahip olmamı mı kıskanıyordu, yoksa gelişimin asıl maksadını anlamış mıydı?.. Ziya, şüphelere kapılıp kendisini kaybetmedi. Bedirbeyli’ye şirin görünmek için acınaklı acınaklı konuşmaya devam etti: – Sizin dediğiniz kadar kurnaz değilim, Profesör. Zamana ayak uydurmaya çalışıyorum sadece. Gemimi karada da yürütürüm. Bedirbeyli birkaç dakika sustu. Gözünün ucuyla yeniden davetiyeye baktı. – Peki, bu davetin ne maksatla olduğunu söylemedin hiç! Söhrap Murguzoviç`in bize olan bu ihtiramının sebebi nedir öğrenelim bakalım. – Sebebi de, münasebeti de davetiye de bildirilmiştir, Profesör. Okursanız, görürsünüz. Bedirbeyli merakla zarfı eline aldı. Gözlüğünü burnunun ucundan kaldırıp, davetiyeyi çıkardı. İsteksizce okumaya başladı. 257 Vidadi Babanlı – Hımm!...Kızının doğum gününe çağırıyormuş demek. – Evet, Profesör. Doğum gününe! – Ben büyük bir davet olduğunu düşünüyordum; Hayırlı bir iş filan olduğunu... – Bu da küçük bir davet değil aslında. Büyük bir davet. Kızları yirmi yaşına ayak basıyor. Tek göz ağrıları olan kızlarının doğum gününü güzel geçirmek istiyorlar. Sizin gibi büyük bir şahsı, halkımızın değerli ilim adamını sıradan bir davete çağırmazlar elbette! Bedirbeyli bu övgü dolu sözlerden hoşnut olsa da, gizletmeye çalıştı. Alayla gülümsedi: – Söhrap Murguzoviç`ten her şey beklenilir, Leleyev. Karşındaki insanı küçümsemek, hakaret etmek için o her yola baş vurur. Onu bana tanıtma istersen. Ben onun cemaziyel evvelini bilirim. Ziya tarafsız kalmayı uygun buldu nalına da mıhına da vurdu: – Bunu siz daha iyi bilirsiniz, Profesör. Ben o kadar da iyi tanımıyorum Güneşli`yi. Sırlarını bana hiçbir zaman açmaz. Ama bu davet şatafatlı olacak. Çok güzel hazırlanıyorlar. Bütün ekabiri davet ediyorlar. – Kimler? – Tabiî ki başta siz varsınız. Bunun yanında enstitümüzün en itibarlı ilim adamları, çalışanları... – Öyle miii?! Tamam! Çok iyi!... Bedirbeyli düşüncelere dalarak dudağın altından söylendi. – Ama yine de inanamıyorum. Cimrilikte nam salmış Söhrap Güneşli`nin böyle büyük bir davet düzenleyip kesenin ağzını açmasına hayret ediyorum doğrusu. İçimden inanmak gelmiyor. O biraz düşündü ve aniden kahkaha atarak güldü. Anladım!,.. Anladım!... Doğum günü bahanesiyle kızına nişan takıyordur. Şimdi yeni moda çıkmış, böyle meşhur insanlar bu tür şeyleri gizli saklı yaparlar. Üst makamlardan korktuklarından, kendilerinin uyarılacağını düşündükleri için böyle şeyleri başka adla yapıyorlar. 258 Vicdan Sustuğunda Ziya`nın dili kurudu. Beşir Osmanoviç`e hayretle baktı. Merhamet halası ile kendisinden başka hiç kimsenin bilmediği bu sırrı “Bebe ” nasıl haberdar olmuştu?...O bunu nasıl anlayabilmişti? Leleyev telaşlandı. Böyle bir niyetin olduğunu inkar etti: – Hayır, Profesör, nişan falan yok! Bedirbeyli masanın arkasında kıpırdadı: – Hayır, Leleyev, yine hoşuma gitmedin!.. Deminden beri bana saygıdan, hürmetten söz ediyorsun, şimdi de gözümün içine bakarak bana yalan söylüyorsun. Hiç utanmıyor musun?! Ziya kızarıp bozardı. Ama yine de bozuntuya vermedi: Boşuna kırılıyorsunuz, Profesör. Ben yalan söylemiyorum. Başka bir şey bilmiyorum. Bedirbeyli çenesini ileri doğru uzatıp geri çekti, yüzünde kırgınlık ifadesi belirdi. – Bana bak, Leleyev, bu yalanları git başkasına anlat! – dedi. – Ben insanın bu tarafına bakınca öbür tarafını görürüm. Ziya elini göğsüne koydu. İtaatkar bir eda ile yemin etti: Vallahi, Profesör sizin dediğiniz konu hakkında hiçbir şey bilmiyorum. – Nasıl bilmiyorsun yani?!.. –Bedirbeyli öfkelendi. – Bütün enstitü kızını asistanı Şemsizade`ye verdiğini söylüyor. Bunları sen bilmiyor musun?! – İnanın, bilmiyorum. İlk defa sizden duydum. Bedirbeyli Ziya’nın inat etmesine çok kızdı. Kısık, küçücük gözleri tohum gibi gözleri, kuyruğu üzerine kalkmış engerek yılanı gibi heybetle parladı. – Kendini tilki yerine koyma, Leleyev. Ben seni de iyi tanıyorum, senin kaçın kurası olduğunu çok iyi biliyorum– dedi. Azarladı. Sonra da acı acı gülümsedi. Sen olacaksın da haberin olmayacak?...Yok, Leleyev, inandıramazsın beni. 259 Vidadi Babanlı Ziya çok kırıldı. Dili dudağı kurudu. Sandalyeye yeniden yerleşti, sesi soluğu kesildi. – Beni haksız yere yalanlıyorsun, Profesör? – deyerek suçlu suçlu yutkundu. Sesi tamamen kısıldı. Sohbetimizin başından beri size Güneşli ailesiyle fazla ilişkim olmadığını söylemiştim. Çok gidip gelmeyiz. Onların gizli yaptıkları işleri ben nereden bileyim? Önceleri, daha yeni akraba olduğumuz dönemlerde evet, ilişkilerimiz iyiydi. Sizin dediğiniz gibiydi. Sık sık görüşürdük. Bayramları hep birlikte geçiriyorduk. Gizli saklımız yoktu. Bir aile gibiydik. Ama son zamanlarda, yaklaşık bir yıldır aramız biraz açıldı. Haftalarca bazen aylarca birbirimizin kapısını açmıyoruz. Hatta telefonlaşmıyoruz bile. Artık biz onlar için yabancıyız. Şemsizade ile Elagöz`ün meselesini de sizden işittim. Bedirbeyli sakinleşti. Düşük meşrep Ziya’yı yeniden denemek istedi: – Anlayamıyorum, neden böyle oldu?... Niçin soğuk rüzgarlar esti aranızda? – Sebepleri vardır mutlaka, Profesör. Bu dünyada sebepsiz hiçbir şey yoktur. Belki, Şemsizade`den dolayıdır? – Bedirbeyli Ziya`nın zayıf damarını yakalamak istedi. Onun aileye yakınlaşması seni uzaklaştırmış olmasın? – Hiç kuşkusuz öyledir. – Ziya da Bedirbeyli’yi tasdik etti. O, gelince bizim pabucumuz dama atıldı. Bedirbeyli güldü: – Bu bir kuraldır, Leleyev. Kendi damadı elbette ki, senden önde olmalıdır. Hanımın akrabasının yanında kendisininkinin adı olur mu? Ziya, sevindi: – Şimdi bana inandınız mı? Benim yalan söylemediğimden emin oldunuz mu?.. Bedirbeyli bir şey demedi, başını salladı. Ziya daha da açıldı, yalakalık etmeye başladı: 260 Vicdan Sustuğunda – Bir şeyi de bilmenizi istiyorum, emin olunuz, benim size saygım sonsuzdur. Siz çelikten yoğrulmuş, tunçtan dökülmüş bir şahsiyetsiniz. Kendinizden sonraki nesillere örneksiniz. Biz gençler sizden çok şey öğrendik, daha da öğreneceğiz. Şahsen ben sizin hayranlarınızdanım. Size olan saygım, ihtiramım her geçen gün biraz daha artıyor. Şu an ülkemizde sizden daha büyük ilim adamı, sizden nüfuzlu bir şahsiyet tanımıyorum. Bedirbeyli duyduğu mübalağaları hakikat gibi kabul etti. Kasten sordu: – Güneşli`den de mi yüksekte görüyorsun beni? – Evet – Ziya bir an bile düşünmeden cevap verdi. – Siz Güneşli`den de yüksektesiniz. Ben bunu bütün samimiyetimle söylüyorum, Profesör. – İlim bakımından mı? Yoksa başka yönlerden mi? – Her yönden! – Başka yerlerde de söyleyebilir misin bunları? – Nerede isterseniz, söyleyebilirim. – Güneşli`nin yanında da söyleyebilir misin? – Evet, onun yanında da söylerim. – Kızının davetinde de isterseniz tüm misafirlerin karşısında şimdi söylediklerimi tekrar ederim. Eğer söyleyemezsem annemin sütü haram olsun bana! – Sağ ol, Leleyev, adam gibi adammışsın meğer!.. – Bedirbeyli kurnazca gülümsedi. “Bu adamı Söhrap`ın aleyhinde kullanabilirim” diye düşündü, onun omuzlarına ağır bir vazife koydu. Ziya`yı övmeye başladı: – Şimdiye kadar senin hakkında yanlış düşündüğümün farkına vardım. Söhrap Murguzoviç`in kölesi, gölgesi olarak tanıyordum seni. Ne yalan söyleyeyim, seni yılana zehir veren kertenkele gibi görüyordum. Ama... hata yapmışım. Leleyev, benim düşündüğüm Leleyev`den çok farklıymış!... – Ziya sevindi. Bedirbeyli`yi kendisine bağladığını zannetti. Ona nasıl teşekkür edeceğini bilemedi. Onu bağrına mı 261 Vidadi Babanlı bassın? Karşısında diz çöküp, elini mi öpsün?... Çok düşündü. Ama düşündüklerinin hiç birini yapmadı. Çünkü yalakalığıyla birlikte az da olsa gururu da vardı. Karşısında eğilerek: – Çok sevindim, Profesör. Size çok minnettarım. Benim hakkımda düşüncelerinizi değiştirdiniz. Beni müspet yönden tanımaya başladınız. Ne mutlu bana… Sizi kınamıyorum hepimiz böyle önyargılıyız. İnsan insana yakınlaşmasa, dostluk kurmasa, birbirini gereği gibi tanıyamıyor. Ben de sizin hakkınızda iyi şeyler düşünmüyordum açıkçası. Ne yalan söyleyeyim, birkaç yıl önceye kadar sizi sevmiyordum. Çünkü baskı altındaydım. Gözlerim kapanmıştı. Hem o zamanlar daha gençtim, iyiyi kötüden ayıramıyordum. Yeterince hayatı kavrayamamıştım. Sizin büyüklüğünüzü, manevi yüceliğinizi anlayamıyordum. Onun bunun sözüne bakıp sizi düşman görüyordum. Sonra yavaş yavaş gerçekleri idrak ettim. Aklımın, idrakimin ışığında her şeye fehmetmeye başladım. Sizin ilmi faaliyetlerinizi, şahsi niteliklerinizi objektif olarak akıl süzgecinden geçirdim. Yanıldığımı gördüm. Başımdan büyük işe girişmişim. Artık olan oldu, sizden af diliyorum. Beni bağlayın, günahlarımı mazur görün. Size karşı her ne saygısızlığım, uygun olmayan hareketim, kusurum olduysa hepsi de aymazlıktan başkasının tesiri altında kalmamdan ileri geldi. Bugünden, hatta şu saatten itibaren kendi yakın adamınız olarak görün beni. Sizin hizmetinizde canla başla mücadele etmeye hazırım. Zararın neresinden dönersek kardır. Sadakatime, samimiyetime inanın. Bedirbeyli Ziya’yı baştan aşağı, bir daha süzdü, yine kurnazca gülümsedi. Kalbinden geçenleri tekrar tasdik etti: “Bu gerçekten de Güneşli`den ayrılmış. O zaman onu Söhrap`a karşı kullanmak hiç de zor olmayacak. Düşmanı kendi akrabasının, dostunun eliyle vurmak en güzel politikadır. Bu tür darbeler ölümcül olur... Ama şimdi biraz daha sabretmem lazım. Bırakalım her şey kendi mecranda gelişsin. Ziya’nın bana yakınlaşması için biraz daha azap çekmesi gerekir. O zaman eteğimden düşmez...” 262 Vicdan Sustuğunda – Onu bakarak, Leleyev, sağlık olsun, ileride daha çok görüşeceğiz. Eğer senin dediklerine tam emin olursam, o zaman elbette geçmişi unutur, seninle barışırım. Geçmişe bir sünger çekeriz. – Söylediklerimde zerre kadar yalan yoktur, Profesör. Size söylediklerimin hepsi hakikattir. Yüreğimden gelen sözlerdir. – Çok güzel! – Bedirbeyli razı oldu. Ama bir şey daha ekledi.– Ne diyeyim, öyle olsun. Her halde söylediklerine inanmak gerekir. Aynı zamanda, sözün icraata döküldükten sonra anlam kazanır. Leleyev ne diyeceğini bilemedi, homurdandı. Bir şeyler daha söylemek istedi. Fakat Bedirbeyli sohbetin tamamlandığını bildirmek için biraz önce okuduğu gazeteyi eline aldı. Ziya sözlerini yuttu. Yavaş yavaş ayağa kalktı. Sandalyeyi özenle yerine koydu. Sakince sordu: – O zaman, davete geliyorsunuz değil mi? İzninizle daveti kabul ettiğinizi Söhrap Güneşli`ye söyleyeyim? – Ne diyeyim, vallahi...–Bedirbeyli omzunu silkti. Sözü ağzında geveledi.– Duruma göre, bakalım iyi olursam, keyfim yerinde olursam gelirim. Ziya aldığı cevap onu ikna etmedi. – Bu olmadı işte. Biz kendi aramızda konuştuk, mutlaka gelmeniz lazım. Sizsiz olan toplantının ne anlamı olur. – Ben de öyle düşünüyorum, Leleyev. Söhrap Güneşli`nin evini tanımak, sofrasında oturmak iyi olur bence de. “Domuzdan bir tüy kapmak ganimettir.” Rusların bu konuda çok güzel bir sözü var: “Durujba–durujba; sulujba–sulujba4” Yani düşmanın yüzüne gül, ekmeğini ye, yine de kılıcını hep hazır tut. Atalarımız güzel demiş: “Köpekle arkadaşlık yap; ama sopanı yere koyma”. Güneşli`yle benim barışmam elbette mümkün değil. Davetini kabul edip, dostlarını tanımak benim için iyi olur, diye düşünüyorum. 4 Dostluk dostluk;hizmet himet. (Dostluk başka iş başka. İkisinin yeri de ayrıdır.) 263 Vidadi Babanlı – İşte ben de bundan dolayı mutlaka gelmenizi istiyorum. Bu konuda ısrar ediyorum. Sizin teşrif etmeniz oradakilere müspet tesir eder. Bu hareketinizle orada bulunan herkese sizin böyle küçük adavetlerden uzak olduğunuzu gösterir. Bütün düşüncelerin üstünde olursunuz. – Tamam, Leleyev. Gelmeye çalışacağım. Aslında biraz sıhhatimde problem var. Ama gelmeyi düşünüyorum. – Daha üç gününüz var. Davet hafta sonu cumartesi günü olacak. İnşallah o zamana kadar iyileşirsiniz. – İnşallah, inşallah. – Sizden bir ricam daha var, Profesör. Hanımınızı da davete getirin lütfen. Söhrap Murguzoviç`nun hanımı bunu önemle rica etti. Eğer hanımınızı getirmezseniz çok kırılır. O, size davetini iletmediğimi düşünebilir. – Baş üstüne! – Bedirbeyli güzel sözlerle Ziya`yı memnun etmeye çalıştı. – Sıhhati iyi olursa, elbette getiririm. – O zaman, hoşça kalın, Profesör. – Görüşürüz! – Ziya odadan mutlu bir şekilde ayrıldı. Bir taşla iki kuş vurmuştu. Hem Beşir Osmanoviç`le arasını düzeltmiş, hem de Merhamet Hanımın arzusunu yerine getirmişti. Mutlu haberi ona uçarak ulaştırmak için harekete geçti. İş bittikten sonra eve gidip her şeyi en ince detaylarına kadar anlatmak için can attı. Mesainin bitmesine daha çok vardı. Günün yarısı dahi geçmemişti. Yüreğindekini boşaltmasa, sevincini halasıyla paylaşmasa yüreği patlardı. Hemen koşarak telefona koştu. Merhamet Hanımı arayarak ona müjdeyi sevine sevine verdi. Bu müjdesine karşı da halasından içten bir teşekkür aldı. Bu “teşekkür” Ziya için en büyük hediyeydi. 11. Bölüm Bir hafta boyunca Söhrap Güneşli Vugar`ın çalıştığı laboratuvara gitti. Deney sonuçlarını bir iki gün kontrolle yetinmedi. Kollarını sıvadı işe girdi. Küçükten büyüğe en ince 264 Vicdan Sustuğunda ayrıntısına kadar her şeyi tekrar inceledi. Sabah erkenden geldi, akşam gün kararıncaya kadar laboratuvardan çıkmadı. Günlük hesapları, deney sonuçlarını yalnız başına, acele etmeden yeniden baştan aşağı kontrol etti. Sonuçları karşılaştırırken saatler geçti. Sonra elde ettiği bütün sonuçları birbirine ekledi. Bu süreç içerisinde gergin dakikalar geçirdi. Stres ve sıkıntıya girmekten kaçınmadı. Hiçbir sonucu göz ardı etmedi. Böyle yapmasaydı fırsat kollayan, kurnaz, hilekar araştırmacıların, pireyi deve yapan demagogların dilinden kurtulamazdı. Beşir Osmanoviç ve adamları onları yerden yere vururdu. Profesörün ifrat derecesindeki şüpheciliği, sorgulayıcı tavırları laboratuvarda çalışan diğer araştırmacıları canından bezdirmişti. Vugar, tekrar heyecanlanmaya, telaşlanmaya başlamıştı. Güneşli’nin deneyleri tekrar etmesi, inatla sonuçları test etmesi onun boynunu armut sapına çevirmişti. Narin’in ise beklemekten gözlerinin ışığı sönmüşü. Boynunu büküp sessizleşmişti. Sıkıldığından ne yapacağını bilmiyordu. Ara sıra Güneşli`yi taklit ediyor, yorulduğunda koridora çıkıp saatlerce volta atıyor, sıkıntıdan kurtuluyordu. Kah Profesöre sinirleniyor, onu fırçalıyor kah ona diş gıcırdatıyordu. Bazen de ondan habersiz hareketlerini taklit ediyor: Sol elinin işaret parmağıyla gözlüğünü ileri itiyor, burnunu kağıtlara kadar eğerek yazıları okuyor, ara sıra çenesinin altını kaşıyor, bazen de Profesörün hayale dalıp kirpiklerini oynatmasını taklit ediyor, ona benzemeye çalışıyordu. Ne Hatice halanın ne de Vugar’ın ona ilgi göstermediğini görüyor tekrar sükunete dalıyor, boynunu büküp elleri koynunda bir köşede duruyor. Ara sıra dışarı çıkıp uzun dehlizde bir iki saat gezip sıkıntısından kurtuluyordu. Sadece Hatice halanın her zamanki gibi hiçbir şey umurunda değildi. Ne üzülür ne de sıkılırdı. Eski yerinde süklüm büklüm taburede oturur, torunları için yün çorap örerdi. Nihayet bütün intizarlar sona erdi. Can sıkıcı gerginler nihayet buldu. Profesör kalemini bırakıp kalktı. Gülümsedi. – Her şey yolunda!... Sonuçlar güzel. 265 Vidadi Babanlı Söhrap Güneşli`nin söylediği bu kelimeler, Vugar`ın dört gözle güzel haber bekleyen kulaklarına çok hoş geldi. En yüce kürsüden denilmiş övgü kadar makbul oldu. Yorgun çehresine saadet nuru çiseledi. Narin’in de yüzünden kırgınlıklar gitti. O anda kafasındaki bulutlar dağıldı. Kaşı gözü oynamaya başladı. Zayıf omuzları çingene kızlarının omuzları gibi fingirdemeye başladı. Göz açıp kapayıncaya kadar Profesörün üstüne atladı. Geçen defa Hatice halayı öptüğü gibi Güneşli`yi de öptü. Güneşli Narin’in bu özelliğini bildiği için hiç şaşırmadı. Güneşli artık Narin’in kendisine hakim olamadığı, sıra dışı hareketlerine alışmıştı. Onu zor durumda bırakmadı. Baba şefkatiyle gülümsedi: – Beni niçin, öpüyorsun kızım? – dedi. – Onu öpmek lazımdır! Dedi – Vugar`ı gösterdi. – Çalışma onun, bütün teşekkürler onadır! Narin hiç bozulmadı. Yaptığından hiç pişman olmadı. Şakaya vurup yüreğindekileri teker teker söyledi: – Onu sonra öpeceğim, Profesör. – dedi ve şeytanca Vugar’a baktı – Odada ikimiz tek kalınca! Profesör kahkahayla güldü, kendinden geçti. Vugar utandı kızarıp bozardı, başını aşağı indirdi. Hatice hala de Nari`nin bu sözlerinden çok utandı, yüzünü başka tarafa çevirdi, kızı kınadı: – Dilin kurusun!... Utanmadan nasıl konuşuyorsun?! Böyle yüzsüzlük olur mu?! – Narin bozuntuya vermedi. Annesi yaşında olan bu kadının kınamasına aldırış etmeden: – Günahkar değilim ki dilim kurusun!...Gıybet edenlerin, ağzı gıybet yuvası olanların dili kurusun!! Hatice hala yüzünü ekşitti, Narin’e sitemle cevap verdi: – Yeter!...Bir hanım kıza böyle konuşmak yakışmaz. Ayıptır! Narin bir çocuk edasıyla şakaya vurarak karşılık verdi: 266 Vicdan Sustuğunda – Bunun neresi ayıp?... Profesör gitsin, sende çorapla meşgul ol, o zaman görürsün nasıl öpüp öpmeyeceğimi! Güneşli yine güldü. Belki de ömrü boyunca böyle hiç gülmemişti. Cebinden mendilini çıkarıp gözlüğünün altından gözlerinin yaşını sildi. Ara sıra fıkırdaya fıkırdaya Narin`e sahip çıktı: – Sen haklısın, kızım! Burada utanılacak bir şey yok. Büyük bir buluş yapmış, insanlığa hizmet etmiş iş arkadaşını samimi kalpten öpmek suç değil, Vugar bunu hak etti! – Narin cesaretlendi. Küsmüş gibi yüzünü ondan çeviren Hatice halaya duyurmak için yüksek sesle: – Siz bunu beni kınayanlara söyleyin, Profesör. Ona onun bildiği kızlardan birisi olmadığımı söyleyin. Vugar benim kardeşim, onu öpmek günah mı?.. Bu yaşlılar da her şeyi yanlış anlıyor, kötüye yoruyor. Güneşli hemen durdu. Gülmeyi kesti. Kızın “yaşlılar” demesi ona da dokundu. Bu defa hem Hatice halaya, hem de kendisine hak verdi: – Evet, kızım, biz yaşlılar eski adetlerle, eski modayla yaşıyoruz. Çağdaş gençliğin bazı hareketlerini tasvip etmiyoruz. Açık saçıklığı kabul etmiyoruz. Galiba bu yaşlılık psikolojisiyle alakalı bir durum. İnşallah zamanı gelir sen de yaşlanırsın. O zaman hakikati daha iyi anlar, bizi affedersin. Hiç kuşkusuz sen de kendinden sonraki gençleri anlayamayacak, kabul edemeyeceksin. Narin hatasını kabul etti, sustu. Kalbini kırdığı Hatice halaya yaklaştı, onu sarılarak öptü. Profesör gözlüğünü gözlerinden çıkartıp ceketinin cebine koydu. Ağır ağır kapıya doğru ilerleyerek Vugar`a seslendi: – Bugün geçti. Yarından itibaren otur ve işlerini düzenle. Proje şubesine vereceğimiz dosyaları titizlikle kontrol et. İdarenin imzalanması gerekenleri bana getir, imzalatalım. Kendin ise.... 267 Vidadi Babanlı – O eşikte durdu. Dönüp ciddi bir eda ile bakışlarını sevgili asistana çevirdi. Bir baba şefkatiyle ilave etti: – Sen de biraz toparlan ve bir süreliğine dinlenmeye git. Projemiz bitene kadar dinlen, kendine gel. Çok zayıflamışsın. Güç toplaman gerek. Daha çok işimiz var. *** Her zaman olduğu gibi işe herkesten erken gelen, etrafı toplayıp düzenleyen tecrübeli kadın Hatice hala ertesi gün Vugar’a bir zarf verdi. “Ziya Leleyev verdi” – dedi. Vugar`ın morali iyice bozuldu. Ziya`dan hoş bir haber beklemiyordu. Elagöz`ün büyük harflerle doğum günü davetiyesi olduğunu görünce irkildi, endişeye düştü. Davetiyenin sonunda Ziya`nın kötü yazısını görünce ise iyice sinirlendi. “Rica ediyoruz unutmayın. Davette sizin bulunmanız hassaten önemlidir.” Vugar düşünceli bir tavırla pencerenin önüne yaklaştı. Korkuluğa dayanıp hayale daldı: “Yine ne karıştırıyorlar? Neden davette benim olmam önemli?...” Aklına İsmet`le yaptığı son konuşma geldi. Elagöz’la ilgili yeni dedikoduların ortaya çıkacağını tahmin etmişti. Şimdi bu ısrarlı davetin arkasında yeni bir hilenin olduğunu hissetti. Sinirlenerek zarfı cebine koydu. Bu meseleye son koymanın zamanı gelmişti. Lakaytlık davrandığı, zamanında çözüm bulamadığı bu mesele, ileride çok ciddi problemlere sebebiyet verebilir, uzun süreli kırgınlıklara belki de, düşmanlığa kadar gidebilirdi. Zaten bundan dolayı sütkardeşiyle yaka paça olmuştu. Bir seneden beri yüzü gülmüyordu. Eğer mesele çözülmezse İsmet`in dilinden ömür boyu kurtulamazdı. Arzu`yu da kaybedebilirdi. Vugar davete katılmamayı düşündü. Bunun için bahanesi de hazırdı. Geçen gün bizzat Güneşli`nin kendisinden dinlenmek için Bilgeh kasabasına gitmek için izin almıştı. Gidiş tarihiyle davet tarihi aynı güne denk geliyordu. O güne kadar 268 Vicdan Sustuğunda tüm işlerini tamamlayıp, davetten bir gün önce şehirden ayrılmayı düşündü. Döndükten sonra da Allah kerimdi! O sakinleşti, masasının arkasına geçti. Yine iki gün, geceli gündüzlü çalışıp bütün işlerini düzene soktu. Yarın yola düşeceği sırada Ziya bir anda karşısına çıktı, sanki pusuda bekler gibi kendisini yakaladı. – Eee işler nasıl gidiyor? Elagöz`ün doğum gününe hazırlandın mı? Vugar şaşırdı: – Ne hazırlığı? Ziya bir hayli güldükten sonra: – Sen ne kadar aptalsın?! Uzaydan mı geldin yoksa?! Doğum gününe hediyesiz mi gideceksin? Vugar sert cevap verdi: – Herkes kendi durumuna göre hareket eder. İster hediyesiz giderim, isterim hediyeyle! – He, he, he... Neden böyle garip konuşuyorsun? Seni kendi içimizden bildiğim için söylüyorum. Kızacağını bilsem söylemezdim. Vugar yüzünü astı. Bu yüzsüzle yüz göz olmak istemedi; ama o bir türlü onun yakasını bırakmadı. – Sen daha gençsin, şehrin bazı gelenekleri bilmiyorsun. – diyerek nasihate başladı. – Bu tür davetlere mutlaka hediye götürmen gerekir. Başkası hediyesiz gitse de olur. Ama sen Elagöz`ün doğum gününe ona layık bir hediye götürmezsen, saygısızlık olur. Her şeyden önce seni davet eden şahıs, senin danışman hocan. Üzerinde çok emeği var. Bundan sonra da onunla çok çalışacaksın. Sen de üzerine düşeni yapmalısın?! Vugar hiçbir şey söylemedi. Ziya, boynu dönmediğinden gövdesini çevirdi, ona baktı. Sonra da tatlı dille tekrar konuşmaya başladı: – Doğrusu, Söhrap dadaş bu tür şeylere önem veren birisi değil. Ama hanımı... Kendisi akrabamdır. Kendisini çok iyi tanırım. Dün bana, “Vugar`ın marifetini şimdi göreceğiz. Ba269 Vidadi Babanlı kalım, Elagöz`e ne hediye getirecek, bize olan saygısını nasıl kanıtlayacaktır?... dedi. Aslında ben Merhamet Hanımı kınamıyorum. Onun bir suçu da yok. Çünkü gelenekler böyle. Dost cömertliğinden belli olurmuş. Tabiî ki, onların bu hediyelere ihtiyacı yok. Güneşli`nin aylığı birçok kişiden çoktur. Onlara yeter ve artar da. Sadece Merhamet halanın gizlediği, sakladığı bir yana boynunda ve parmaklarında binlerce liralık altın ve inci var.” Ama biz de öyle sıradan insanlar değiliz. Bizim de toplumda bir yerimiz var. Bizim gibi akrabaların bu davete hediyesiz gitmesi uygun düşmez. Vugar dalmıştı yine. Leleyev`in gevezeliğini sanki duymuyordu. Ziya onu hayallerinden ayırdı: – Ne oldu sana? Niçin donup kaldın?... Yoksa paraya filan ihtiyacın mı var, ondan dolayı mı böyle düşüncelisin? Vugar kızardı. Aslında Ziya doğru söylemişti. Burstan başka hiçbir geliri olmayan bir asistan için pahalı hediye almak “cömertlik sergilemek” çok zordu. Ama asıl mesele bu değildi. Vugar`ın düşünceli olmasının esas sebebi bu davetin arkasındaki hileydi. Bu durumdan çıkış yolları arıyordu. Ziya sorusuna cevap beklemeden: – Hiç çekinme! – dedi. Niçin utanıyorsun? Kardeşin ölmedi ya. Sana da, kendime de yetecek kadar param var. Hadi gel dükkanlar kapanmadan bakalım belki güzel bir şeyler bulabiliriz. O, Vugar`ın kolundan tuttu, dışarı çıkardı. *** İsmet evde Vugar`ın ayak seslerini duyunca yüzünü duvara çevirdi. Bu, “Bana yaklaşma! Benimle konuşma! Seni görmek bile istemiyorum!...” anlamına geliyordu. Vugar sütkardeşinin çocukça tavırlarına gülerek karşılık verdi. Tatlı dille selam verdi. İsmet yüzüne biraz da uzaklaştırdı. – Keçilerin gitmedi mi hala?! Neredeyse bir haftadır suratını asıp duruyorsun. Buna nasıl dayanıyorsun? 270 Vicdan Sustuğunda İsmet sesini çıkarmadı. Eliyle “def ol!” anlamında işaret etti. Vugar sakin sakin: – Tamam artık!... – Kov hadi keçilerini. Hayırlı bir iş var. İsmet yine sesini çıkarmadı. Sadece omzunu oynattı. Vugar davetiyeyi cebinden çıkardı ve aldığı hediyeyle beraber önüne koydu. Bak, ne getirdim sana. Küsmek yok, bunun için bana teşekkür edeceksin. Taştan ses çıktı, İsmet’ten çıkmadı. – Yarın Elagözlere gitmen gerekiyor... Davetlisin. – Ben mi? Sen mi?! – Tabiî ki, sen! – Alay etme! – Doğru söylüyorum. – Ben çocuk değilim. Boşuna nefesini yorma. – Görüyorum. Çocuğun bıyıkları bu kadar olmaz. – Sen yine soğuk ve boş şakalarından vazgeçmiyorsun! – Ben sen değilim ki her şeye küseyim. – Arsızsın sen. Hiçbir şey umurunda değil. Vugar’a bu sözler çok dokundu. Kalbi kırıldı. Sütkardeşinin dediği sözleri acı ilaç gibi yuttu. – Tamam, – dedi. – Beni nasıl biliyorsan bil. Sen bilirsin. Ama bu küslüğe bir son ver artık. Sana yakışmıyor. Yüzünü çevir de adam gibi konuşalım. İsmet isteksizce yüzünü döndü. Davetiyeni alıp okudu. Yine deliye döndü: – Burada senin ismin yazıyor. Davetiyeyi Vugar`ın üzerine fırlattı. – Bir de benimle alay mı ediyorsun?! Bu mu senin doğru sözün?!. Vugar sabırla cevapladı: – İsmin meseleyle ilgisi yok. Ben oraya gitmeyeceğim. 271 Vidadi Babanlı – Bana yutturamazsın!.. Başkasına gelmiş davetiye bana lazım değil. – Çocukluk ediyorsun, İsmet! Önce beni dinle, sebebini öğren, son sözüne söylersin. Ben yarın burada olmayacağım. Dinlenmeye gidiyorum. Sabah erkenden yola çıkacağım. – Senin yerine mi gitmemi istiyorsun?... Hayır! Yanlış adrese başvurdun. Başka birinin yerini doldurmayı şahsiyetime sığdıramam. – Peki, ben oraya gitmiş olsam, arkamca gelir misin? – Evet, gelirim! – Bensiz gitsen olmaz mı? – Hayır, olmaz! – Niçin? – Orada herkesin içinde seni ifşa etmek için! Yüzüne tükürmek için! –Niçin? Ben sana ne yaptım? –Sen bana düşmanlık yaptın. Bana hiç bir şeyden haberin olmadığını söylüyorsun. Ama gizli gizli kendi işini yapıyorsun. Bu düşmanlık değil mi?! Vugar teessüfle başını salladı. – Ben bir şey için üzülüyorum, İsmet, – dedi. – Ben, senin benim samimiyetime inanmadığına çok üzülüyorum. Biz bir evde, bir annenin sütüyle büyüdük. O gün bunu benim başıma kaktın. Bu sözleri bana nasıl söyleyebildin?! Bunları söylerken hiç mi vicdanın sızlamadı?! O sütün benim için çok mukaddes olduğunu bilmeni isterim. Ben o sütü hiçbir zaman inkar edemem. Şahsenem annemin hakkını hiçbir zaman ödeyemem. Ben onu anne bildim. Anne şefkatini, anne merhametini ondan öğrendim. Seni de öz kardeşim sanmışım. Şimdi bir kız için bütün bunları yok mu sayalım?! Sen de çok iyi biliyorsun ki, benim sevdiğim var. Arzu`yu hiç kimseye, hiçbir şeye değişmem! – Eğer söylediklerin doğruysa, peki neden şimdiye kadar hep sustun? O gün sana söylediğimde neden Merhamet Hanımın “hayır” demedin? 272 Vicdan Sustuğunda – Çünkü, ben bugüne kadar çok saf idim. Sevgi konusunda mecburiyet olacağını, zor kullanılacağını aklıma bile getirmemiştim. Ama şimdi bunu açık görebiliyorum. Bunu çeşitli yollarla yapmak için gayret gösterdiklerini görüyorum. Bundan sonra o aileye hiçbir zaman gitmeyeceğim! – Ya bunu Profesörün kendisi isterse? O zaman ne yapacaksın? – O zaman da aynı. – Peki, korkmuyor musun? – İsmet alayla güldü. – Neden korkayım ki? – İşinin zora düşeceğinden. – Yani kızını almazsam, Profesör benimle düşman mı olacak, bunu mu kastediyorsun? – Elbette. – İnanmıyorum! – Vugar bu sözü inanarak söyledi. Ve ilave etti: – Güneşli çok temiz bir insandır, objektif bir ilim adamıdır. Onu düşmanları bile takdir ediyor, bu hakikati inkar etmiyorlar. Elagöz konusuna gelince bütün bu dedikodulardan, eminim onun haberi yok. İsmet susmak zorunda kaldı. Vugar`ın söylediklerine itiraz edemedi. Ona hoşuna gitmeyecek bir soru sordu: – Mademki gitmeyi düşünmüyordun, o zaman niçin bu hediyeyi aldın? Yoksa burada bir planın mı var? – Plan filan yok. Bunu bana Ziya aldırdı. İşten çıkınca ondan yakamı kurtaramadım. Almasam iyi olmayacağını söyledi. Para meselesi aklıma geldi. – Demek öyle?! – İsmet alay ederek– Ben de bu hediyeyi benim için aldığını düşündüm. Biraz önce söylediğin “öz kardeşlik” duygusuyla hareket ettiğini sanmıştım. – Ne fark eder? Zaten onu sen vereceksin. O zaman hediye senindir demektir. İsmet çok alındı. Gururu, benliği kendinden önce dile geldi: 273 Vidadi Babanlı – Olmaz! Ben başkasının davetiyle, hediyesiyle küçülüp de davete gitmem! Vugar gülümsedi, hayatında ilk defa o da kinayeli konuştu: – İşte şimdi gözüme girdin, – dedi. – İnsanda gururun olması çok güzel bir şey. Bazı konularda da böyle gururlu olsan o kadar sevinirim ki anlatamam! İsmet onu anlamadı. 12. Bölüm Merhamet Hanım Elagöz`ün doğum günü için bir düğünlük masraf yapmıştı. Özel aşçılar davet etti, beş altı çeşit yemek hazırlattı. Geniş salonda iki sıra halinde kurduğu masaları renkli sofra örtüleri ile süsledi. Masayı pahalı turfanda meyvelerle donattı. Masaların ortasına çeşit çeşit çiçeklerden oluşan vazolar koydurdu. Bu gösterişli ortamı gören birisi düğün olduğunu düşünebilirdi. Elagöz`e tanıdık bir terziye götürdü, bir hafta içinde, çok pahalı kumaştan güzel bir elbise diktirdi. Kuaföre de hatırı sayılır para vermişti. Misafirlerin gelmesine az bir süre kala onu tavus kuşu gibi süsledi karşına geçip yürekten “maşallah” dedi. Sonra da Elagöz`ü bir köşeye çekip öğüt ve nasihat vermeye başladı. – Annen sana feda olsun! Bak hiç kimseden utanma. Seni Vugar`la beraber oturtacağım sakın sıkılma! Onun hoşuna gitmeye çalış. Gül, konuş, tatlı sözler söyle ona. Gözlerini senden alamasın. Öyle yap ki, gözünü senden ayırmasın. Görenler size imrensin. Dostumuz kadar düşmanımız var, bunu sakın unutma! Merhamet Hanım, bununla da yetinmedi. İşi garantiye almak için kızı bir güzel imtihan etti. Kızına ne konuşacağını, nasıl konuşacağını öğretti, gülmenin, tatlı tatlı tebessüm etmenin yollarını, hatta, yeri geldiğinde nazlanmanın yollarını da güzelce tatbik ettirdi... Misafirler belirtilen saatte geldiler. 274 Vicdan Sustuğunda Onları Ziya ev sahibi adına karşıladı. Merhamet Hanım, mutfakta yemeklerle ilgileniyordu. Oradan çıkamıyordu. (Her gelenin karşısına koşarak kendisini küçük düşürmek istemiyordu.) Söhrap ise misafir karşılamaktan, “hoş geldin” demekten hiç hoşlanmazdı. Herkesin yüzüne gülmeyi, şahsiyetini, karakterini sevmediği insanlarla konuşmayı hiç beceremezdi. Bunun yerine sırtında yük taşımaya razı olurdu. Bundan dolayı “karşılama” işini Ziya`ya vermişti. Ziya da kendi işini kurallara uyarak hakkıyla eda ediyordu. Evin eşiğinde durdu, misafirlerin yaşına ve makamına bakmadan içeri buyur etti, hizmetinde bulundu, nezaketle “buyur, buyur” dedi. Yol gösterdi misafir odasına kadar yanlarında bulundu, nerede kiminle oturacağına onlara gösterdi. Hizmetlerinin daha da göze çarpması, şirin görünmesi için billur bardaklara çay koydu. Aslında çay meselesine Şule bakmalıydı. Halası bu işi ona vermişti. Ama Ziya, hanımının zahmet çekmesini istememişti. Daha doğrusu onu misafirlerden kıskanmıştı. Niçin Şule gibi zarif, güzel bir kadının, ağzına diline hakim olmayan, ne idiğu belli olmayan insanlara çay servisi yapmasına ne gerek vardı?!.. Her gelip gittiğinde onun arkasından bakıp, ona laf atmalarının, göz kırpmalarının ne anlamı var. Canı çıkardı da yine bunlara razı olmazdı. Hanımının yerine hizmet etmekle rütbesinden ne eksilecekti! En uçtaki odadan Şule’nin hoş kokulu, güllü tepsiye koyduğu çayları ıkınarak taşıyor misafirlere ikram ediyordu. Misafirlere içip içmediğini sormadan çayları önlerine bırakıyordu. Çayları taşırken diğer taraftan da gelenleri karşılıyordu. Yüreğinde sıkıntıyla Bedirbeyli`ni bekliyordu. O, gelmezse bezi pazara çıkardı. Merhamet halasının dilinden kurtulmazdı. Başının etini yerdi. Böyle gayri resmi toplantılara, şenlik ve ziyafetlere ağır aksak gelen, ağır bir misafir gibi kasıla kasıla teşrif eden Bedirbeyli, nedense bu defa, erken geldi. O kapıda görünür görünmez Ziya yeni dostunu (Ziya artık böyle düşünüyordu) karşılamak için koşarak kapıya gitti. Onu görülmemiş saygı ve hürmetle karşıladı: 275 Vidadi Babanlı – Hoş geldiniz, sefalar getirdiniz, Sayın hocam! Şeref verdiniz! İşte ahde vefa denilen şey budur. İnsan ahde vefa da böyle olmadır!! Bedirbeyli Ziya`nın bu davranışını çok da önemsemedi. Onun başı üzerinden odanın derinliğine doğru başını uzattı. Gözleri Söhrap Güneşli`yi aradı. Sesini yükselterek: – Ev sahibi nerede?...Neden bizi karşılamıyor? – diye sordu. – Evde Profesör!.. Deminden beri sizi sorup duruyordu, gelecek mi diye. Ziya onu lafa takıp içeri almaya çalıştı. – Buyurun herkes sizi bekliyor. Herkesin gözü yolda kaldı. Bedirbeyli kolunu çekip Ziya’nın elinden kurtardı. Ayağını eşikte bekletti. İçeri girmek istemedi. – Sen dur, Leleyev. Çekil yanda dur! Yoksa evin sahibi bizden gizleniyor mu?!. – Sesini daha da yükseltip içerideki konuşmaları bastırdı: – Yoksa bizim gelişimizden memnun değil mi? Eğer böyleyse, kapıdan gerisin geri dönmek daha uygundur. – Yok! Yok!... Böyle konuşmayın lütfen! – Ziya Bedirbeyli’nin eline yapıştı. – Geri dönmek de ne demek? Sizin gelişinizden habersiz. İçeride misafirlerle ilgileniyor. Şimdi gelir neredeyse... Tabanlarının üzerinde yükselip, mırıldanarak seslendi: – Söhrap dadaş!... Söhrap dadaş!... Bu seslenişe içeriden Güneşli`den önce Merhamet Hanım cevap verdi. Nefes nefese selam verdi, kendisinden özür diledi: – Hayırlı akşamlar, Beşir kardeş!... Hoş geldiniz! Lütfen kusurumuza bakmayın. Çok meşgulüz mutfaktan çıkamadık. Buyurun lütfen. Kapıda beklemeyin içeri buyurun. – Merhamet Hanım aceleyle göz gezdirip merdivenlere doğru baktı. – Peki niçin yalnızsınız?! –Sorusunda rahatsız olduğu hissedildi – Ya benim Leyla bacım nerede?.. Onu niçin getirmediniz? Bedirbeyli soruyu cevaplamadan önce centilmenlikle – Merhamet Hanımın elini öptü. Ve donuk yüzünde gülümseme belirdi: 276 Vicdan Sustuğunda – Leyla bacınız işleri zora soktu. – dedi. Altı aydan beri hasta yatıyor. Nadiren evden dışarı çıkabiliyor... Siz de bacınızı ayda yılda bir kez olsun ziyaret edip de hatırını sormuyorsunuz. Bir telefon bile etmiyorsunuz. – Vallahi, hiç haberim yok...–Merhamet Hanım Bedirbeyli’nin yalancı küskünlüğüne yalancı bir cevap verdi. – Allah acil şifalar versin,– dedi. Ve hemen yüreğinde bedduasını da yapmayı unutmadı: “İnşallah hiçbir zaman ayağa kalkmaz. Hastalıkları da şiddetlensin, yatakta koksun!...” Bedirbeyli de fırsatı kaçırmadı. Geneşli’ye göndermede bulundu. – Sizde suç yok, Merhamet Hanım! Manevi değerlerimiz dumura uğradı. Kadınlar erkeklerden daha kindar oldular şimdi. Kocalarının kinlerini güdüyorlar, onlara arka çıkıyorlar. Dışarıdaki kavga eve niçin taşınsın, buna ne gerek var?! İş yerinde mesai arkadaşlar arasında incinme de olur kırılma da. Hatta kavga da olabilir. Can sıkan bu tür sohbetler iş yerinde kalmalıdır. Eve, aileye taşınmamalı. Bu tür meseleler eve getirildiğinde üzerine katıldığında işte böyle oluyor! Hanımlar birbirinden soğuyor, dostlar dostundan uzaklaşıyor, tanıdıklar birbirinden selam kelamı kesiyorlar. Bütün suçlar ailenin reisinde. Kendimizi ne kadar medeni, kültürlü kabul etsek de hala şarkın menfur adetlerinden yakamızı kurtaramadık. Kin, nefret bizi içten içe yiyip bitiriyor. – Bitirmek ne demek, kanımızı soruyor! – Ziya horozlanarak Bedirbeyli`ye arka çıktı. Merhamet Hanım hiçbir şey söylemedi. O çok kızgındı. Planlarından birisi tutmamıştı: – Rakip olarak gördüğü Lale Hanım kızının süslü püslü halini, sapasağlam olduğunu görmeyecekti. Bedirbeyli kibirlenerek çenesini uzattı. Yüzünü kaşlarını çatan Merhamet Hanıma dönüp Güneşli’nin hatalarına dokundurdu: – İşte bakın, biz böyle medeniyet sahibiyiz!.. Misafir neredeyse yarım saattir kapıda kaldı; ama saygıdeğer Söhrap Gü277 Vidadi Babanlı neşli tenezzül edip de bu kadar beklememize rağmen zatıalilerini göstermiyor. Yalandan da olsa dışarı çıkıp “Hoş geldin!” demiyor. Bu tür lakaytlığa, soğukluğa ne denir?! – Ben buradayım, Beşir Osmanoviç... – Güneşli yan taraftan hafif tebessümle cevap verdi. – Hoş geldin! Bedirbeyli bir anda Söhrap`ın nereden nasıl çıktığını göremedi, hayret etti. Ama kendisini tutamadı: – “Hoş bulduk!” dedi. Söhrap Murguzoviç! –dokundurmaya kınamaya devam etti: – Böyle olmaz ama! Misafiri kapıda bu kadar bekletilmez... Bana saygın yoksa halkımızın gelenek göreneklerine saygı duy. Misafiri sevmesen de saymasan da bu gibi durumlarda kinini nefretini saklaman gerekir. Her şeyin bir yeri vardır! – Sana saygısızlık yapmam, Beşir Osmanoviç. – Yanlış düşünüyorsun. –Güneşli, Beşir’in kinayeli konuşmalarına sakince cevap verdi.– Elbette, misafire saygı bizim borcumuzdur. Ayrıca lütfedip geldiğiniz için size çok minnettarım. Ayaklarına sağlık. Şimdi rica ediyorum içeriye buyur. Bedirbeyli kasılarak içeriye girdi. Sofradaki misafirlere göz gezdirdi. Tanıdıklarına uzaktan uzağa selam verdi. Montunu, şapkasını çıkarttı etrafta pervane gibi dönen Ziya Leleyev`e verdi. Ceketinin eteklerini aşağıya doğru çekti. Ucu dışarı çıkan kravatını düzelti. Saçlarını sıvazlayıp Güneşliye tekrar sataştı: – Benim inancıma göre, saygı ve hürmet karşılıklı olarak gözetildiğinde bir anlam ifade eder. Yani herkes sadece bir şahısa saygı duysun, güvensin, onu elleri üzerinde tutsun, o şahıs da hiç kimseyi önemsemesin, herkesi kendinden küçük görsün, böyle şey olamaz. Böyle olduğunda “Hıyar eğri biter.” Sana saygı duyana sen iki defa saygı duymalısın. O zaman ne şiş yanar ne de kebap. Eskiden kan davalarında bile insanlar barışabiliyorlardı. Hata etmiş birisi özür dilemeye geldiğinde, suçu ne kadar büyük olsa da, onu affedebiliyorlardı. Çünkü o devrin erkekleri müsamahalı idi. Civanmertlik o zaman kat kat fazla idi. İtiraf etmek gerekirse biz erkekler onlar kadar 278 Vicdan Sustuğunda değiliz. Çok küçülmüşüz. Atalarımızdan gönül zenginliğini miras olarak almamışız...–Bedirbeyli keskin bakışlarını misafirler üzerinde gezdirdi. Herkese hitaben sordu: – Nerede bizim büyüklerimiz? Nerede atalarımızın temsilcileri?.. Onlar dediklerimi tasdik etsin. Ziya hemen öne çıktı: – Kimi soruyorsunuz, Profesör? Kimi istemiştiniz?– dedi. – Bu evin büyüğünü, muhteremini!–Bedirbeyli araştırıcı bakışlarını sürdürdü. – Murguz amcayı mı diyorsunuz? – Evet, tabiî ki. O gerçek erkektir. – Murguz amca diğer taraftadır. Gelin göstereyim. Bedirbeyli Ziya`nın işaret ettiği tarafa baktı. Ziya`yı hafifçe iterek Sultanoğlu tarafa doğru gitti. Her iki eliyle tokalaştı. Keyfini sordu: – Nasılsınız? Sağlığınız, sıhhatiniz nasıl? – Teşekkür ederim, oğlum. İyiyim şimdilik. – Sultanoğlu saygıyla, samimi bir şekilde cevap verdi. – Her zaman iyi olun!.. – Bedirbeyli büyük gözükmeye çalıştı. – Sizin iyiliğiniz bizim iyiliğimizdir. Evde bir büyüğün olması, nefesinin duyulması, en büyük zenginliktir. Söhrap çok bahtiyar bu konuda. Sizin gibi bir babanın gölgesi var üzerinde. Dünyanın en mutlu insanı o! Sultanoğlu isteksizce başını salladı. Bir şey demedi. Bedirbeyli çenesini uzatıp çekerek sadede geldi: – Lütfen aksakal söylediklerimi siz tasdik edin. Benim dediklerim oldu mu olmadı mı?! Kan davası olanları bizim büyüklerimiz barıştırdı mı barıştırmadı mı?! – Haklısın. Çok oldu böyle şeyler. Kanı kanla yıkamak cahillikten doğar. Medeniyette bu tür şeyler yiğitlik, mertlik değildir. Düşmanı dost yapmak büyük iştir. – Ağzınıza sağlık!... Çok doğru söyledin. İşte benim de söylemek istediklerim, beni rahatsız eden hususlar bunlardı: 279 Vidadi Babanlı Herkesi dost olmaya çağırmak. Sizin aralarından kan davası olan birçok aileyi barıştırdığınızdan hiç şüphem yok. Sayısız sevap işlemişsinizdir. Bundan dolayı da uzun ömür sürmüşsünüz. Allah daha da üzün ömürler versin! Sultanoğlu bu defa hiçbir şey söylemedi. Teşekkürünü başını sallamakla ifade etti. Bedirbeyli dirsekleri ile düşen pantolonunu çekti. Enstitüde ders anlatır gibi masaların arasında gezindi. Ve ekledi: – Yanılmıyorsam, bu muhterem insanın yaşı seksenden fazladır. Maşallah, bakın nasıl da canlıdır. Biliyorsunuz belki de, bu muhterem insanın ömrünün bir kısmı azap çekerek geçmişti. Ömrünün bir kısmı devrim zamanına denk düştü, bir kısmı da Stalin`in “merhametine(!)” Sibirya`nın kuytu köşelerinde karın, buzun içinde kaldı, oraların soğuğunu hapishanelerini, cehennemini, kendi gözü ile gördü. Saflığı, temizliği, güzel amelleri onu böyle korudu. Onun bu vasfı dizlerine takat, canına can kattı, sağ salim evine, ailesine dönmesine yardımcı oldu. Orada birçokları karanlık, işkence odalarında öldü, kör kuyulara atıldı. O, şimdi hayatının en güzel günlerini yeniden yaşıyor. İşte bunların hepsi onun güzel insan olmasının bir neticesidir. Biz çoğu zaman bu tür hasletleri unutuyoruz. İyilik etmeyi, menfi hayallere kendimizi kaptırmaktan koruyamıyoruz. Yani akılla ayak üzerinde yaşamayı bilmiyoruz. Hayırseverliğin, alicenaplığın insan için ne derece büyük bir kuvvet, tükenmez hazine olduğunu aklımızdan çıkarıyoruz. Atalarımız, büyüklerimiz gibi hareket etmiyoruz. Beşir Osmanoviç`i tanımayan, ahlakını bilmeyen bir insan, onun zekasına, saf kalbine hayran kalabilirdi. Onun söylediklerine Kuranı Kerim`in ayetlerine inanır gibi inanırdı. Hipnoz sanatını Başir çok iyi bilir. Bu alanda kabiliyeti vardır. Kalabalıklar karşısında, oradan buradan konuşur ahkam keser, göz boyar. Kendisini çok soylu, manevi yönü olan bir şahıs olarak gösterir, kendisini küçük, hırda meselelerden uzak, çok değerli bir şahsiyet olarak takdim eder. Gelişigüzel sözlerle, güzel nutuklarla yürekleri yumuşatmak, kalplere girmek 280 Vicdan Sustuğunda onun en güzel silahı idi. Bu itibarlı silahı sayesinde o çok büyük imtihanlardan başarı ile çıktı. Siyasette bin bir hile ile şeytana pabucunu ters giydirenleri dahi aldatmayı becermişti. Kitaplardan okuyup, öğrendiği güzel sözleri ezberler ve onlardan kendine müthiş bir kale kurar, bu kalenin etrafındaki tehlikeleri maharetle uzaklaştırırdı. Onu çok iyi tanıyan, insanları bile eline alır, makam ve mevkiini sağlama alırdı. Şimdi de o bu konuda muvaffak oldu. Oradakileri hemencecik büyüledi. Sanki karşısındakiler onu hiç tanımıyorlardı, sanki onlara hitap eden şeytan tabiatlı Beşir değil de bir melekti. Hatta Söhrap da onun süslü sözlerinden etkilenmişti. Sessiz sakin bir köşede coşan Beşir’i memnuniyetle dinliyordu. Belki de kalbinin bir köşesinde hilekar rakibinin samimiyetine inanıyordu. Bedirbeyli başarısına çok sevindi. İnsanları kendisine hayran bıraktığı için keyiflendi. Sonra kendinden memnun bir halde Güneşli`nin yanına geldi. Elini onun omzuna koydu ve yüzünü misafirlere doğru çevirerek konuşmaya başladı: – Bakın, çok değerli arkadaşlarım. Siz de şahitsiniz ben artık kılıcımı kınına koyuyorum. Aramızda olan bütün kırgınlığa, küslüğe bu dakikadan sonra nokta koyuyorum. Şimdi Söhrap Murguzoviç de de aynı şekilde harekete geçsin, sulh imzalasın. Ne demişler: “Senden hareket benden bereket” Söhrap Güneşli de elini saygıyla onun omzuna koydu ve sakin bir tavırla: – Değerli Beşir Osmanoviç, – dedi. – Sen bu insanları şahit bilerek kılıcını kına koyduğunu ilan ettin. Çok teşekkür ederim. Samimi itirafın için sana minnettarım. Ama inanın, herkes buna şahit olsun, benim sana karşı kullanmaya ne kılıcım olmuştu, ne de onu sana çekmiştim. Eski küslükleri de çoktan unutulmuştu. Ben seni hiçbir zaman suçlamadım. Sana karşı kırgınlığım da yok. İlmi tartışmalarımız, ihtilaflarımızda gayet olağandır. İşimizin gereği bu. Bilim çekişmesiz, ihtilafsız gelişemez, ileri gidemez. O zaman tek düze, sıkıcı bir hayat olurdu. 281 Vidadi Babanlı – Kör öküzün bataklıkta kalması gibi çaresizliğe düşerdik. – Ama bilimin bataklığı daha derin ve daha dehşetlidir. Oraya düşeni hiçbir şeyin kurtarması mümkün değildir. – Biz bunu anladığımız için, kendi akidemizden geri dönmüyor, bilimin inkişafı için bu tartışmalara devam ediyoruz. – Ama bu ilmi tartışmalarımız bizim özel hayatımıza tesir etmemelidir. Biraz önce sizin dediğiniz gibi biz her şeyin fevkinde durmalıyız. Aydınlara yakışmayan davranışlara vermemeliyiz. – Elbette, elbette!..– Bedirbeyli el kol hareketiyle destek verdi. – Bizim bugünkü hareketimiz bilginlere has bir davranış. Sen bana saygı gösterip evine davet ettin. Ben ise bu daveti lütfedip kabul ettim, teşrif buyurdum. Bu basite alınacak bir şey mi? – Beşir Osmanoviç, burada anormal olan hiçbir şey yoktur ki. Bu samimi insanların birbirleriyle olan münasebetidir. Biz meslektaş olmamızdan ziyade Azerbaycanlıyız. Bir halkın oğluyuz. İyi ve kötü günlerimizde beraber olmamız hepimizin görevidir. – Çok doğru!...Yürekten katılıyorum! –Bedirbeyli her iki elini yukarı kaldırdı. –Bütün rahatsızlıklar, küskünlükler bununla son buldu, bir vakte kadar tehir edildi... Ver elini, Söhrap Murguzoviç, bugünden itibaren bizim dost ve kardeş olduğumuzu herkes görsün!... Arkadaşlar, bizi canu gönülden tebrik edebilirsiniz! Misafirler alkışladılar. Beşir Bedirbeyli coştu. Merhamet Hanıma doğru yöneldi: – Doğum gününü kutladığımız, güzel kız nerede? Bu güzel birlikteliğe sebep olan nerede? Gelsin, görelim onu. – Sizden utanıyor, Beşir kardeş... – Merhamet Hanım kendinden bahane buldu. Nedense Elagöz`ü onunla görüştürmek istemiyordu. – Nereden çıktı utanmak?...– Bedirbeyli ısrar etti. İnsan kendi amcasından utanır mı, canım? Leyla halası ona hediye yolladı. Gelsin de onu takdim edeyim. 282 Vicdan Sustuğunda Ceketinin cebinden küçük bir kutu çıkardı. Avucunun içinde tutarak herkesin görmesini istedi. – Neden zahmet ettiniz, Beşir kardeş?! Hiç gerek yoktu buna. En büyük hediye sizin gelmenizdi. – dediyse de gözleri hediyede kaldı. Bedirbeyli Merhamet Hanımın tavrından ne düşündüğünü hemen anladı. Merhamet Hanıma hediyeyi vermedi, ısrarla kızın gelmesini istedi. – Çağırın, – dedi, – kızı. Rica ediyorum, söyleyin gelsin. Leyla hanım da onu tebrik etmemi ısrarla benden istedi. Hediyeyi de bizzat kendisine vermemi söyledi. Merhamet Hanım çaresiz kaldı, kızının yanına istemeyerek gitti. Aradan bir dakika geçmeden tavus kuşu gibi süslü kızını elinden tuttu, sürükleyerek misafirlerin yanına getirdi. Herkesin bakışları bir anda Bedirbeyli`den kıza doğru yöneldi. Tepeden tırnağa kadar altın ve takıyla süslenen kız canlı insandan daha çok güzel bir kuklaya benziyordu. Utancından yanakları kızarmıştı. Başını öne eğdi hiç kimseye bakmıyordu, herkesin gözü onun üzerindeydi. Bedirbeyli’ye nazikçe selam verip karşısında durdu. Bedirbeyli onun selamını yüksek sesle aldı, kutunun kapağını açtı. İçinden parlayan çok pahalı olduğu belli olan bir küpe çıkardı. Elagöz’ün kulaklarına yakınlaştırıp, herkese gösterdi. Sonra kutusuyla beraber kızın avucuna koydu. Ve yüksek sesle duasını ekledi: – Bu amcanın ve halanın hediyesi kısmetini açsın, düğün gününü yakınlaştırsın inşallah! Düğününde de böyle bir araya gelelim. – Misafirler kuvvetle alkışladılar. Herkes “amin” dedi. Alkışlar kızı daha da utandırdı. Birden mini bir güvercin gibi annesinin elinden uçup diğer odaya doğru koştu. Onun çocukça davranışı herkesin keyfini açtı; gülümsemeler ve takdir edici sözler peşi sıra geldi. 283 Vidadi Babanlı Beşir Bedirbeyli de kahkaha ile güldü. Yaşaran gözlerini sildi, baş köşeye geçti. Büyüklenerek masabeyinin 5 yanına oturdu. Artık herkes yerine oturmuştu. Davetlilerin hepsi de gelmişti. Ama Vugar’dan hala haber yoktu. Merhamet Hanımın ikinci sıkıntısı başladı. Bedirbeyli’nin “genç hanımının” gelmemesine üzülse de aklından çıkarmaya çalıştı. Vugar’ın gelmemesi onu çok üzdü. 13. Bölüm Ziyafet gece yarısına kadar devam etti. Beklenilenden daha eğlenceli geçti. Merhamet’in yüreği kan ağladı. En baştaki masada dedesinin yanına büzülmüş oturan kızının yanında Vugar için ayrılan boş sandalyeye baktıkça, sanki kadın, kabir azabı çekiyordu. Sanki beli bükülmüştü. Merhamet Hanım misafirlerin dağılmasını beklemedi. Yan odaya geçerek kendisini yatağa attı. Ama derdini hiç kim-seye açamadı, içten içe üzüldü. Soranlara: – Üzgünüm, canım sıkılıyor, – dedi. O asıl sıkıntısını Söhrap`dan da gizledi. Ona da aynı cevabı verdi. Güneşli onun dediklerine inandı, şüphelenmedi. Tabiî ki, otuz kırk kişilik misafire hizmet etmek, Merhamet gibi kilolu bir kadın için hiç de kolay değildi. Hem yaşı da bir hayli ilerlemişti artık. Geneşli şakayla hanımına takıldı: – Bunun sebebi seksen yaştadır, Merhi. Artık ihtiyarlamışsın, yavaşlamışsın. Merhamet Hanım derinden bir “ah” çekti. Sesini çıkarmadı. Güneşli şaşırıp kaldı. Her zaman dişi veya başı ağrıyınca hiç kimseyi rahat bırakmayan Merhamet, şimdi sesini bile çıkarmıyordu. Niçin acaba? 5 Toplantıları idare eden, sunuculuk yapan kişi. 284 Vicdan Sustuğunda Güneşli şaşkınlığını belli etmedi. Onun da canı sıkılmıştı. Misafirleri yolcu ettikten sonra sakince odaya çekilip yatağına uzandı. Bazı iş arkadaşlarının içki aldıktan sonra riyakar ve ikiyüzlü davranmaları; aşırı övgüleri onun da sinirlerini germişti. Aynı zamanda çok yorulmuştu. Hemen uykuya daldı. Merhamet ise sabaha kadar gözlerini yummadı. Yatağında sağa sola döndü, uyuyamadı. Belki yüreğini birine açabilseydi biraz da olsa rahatlayacaktı. Ama derdi açılacak dert değildi. Davet boşa gitmişti. Yaptıkları bütün harcamalar, masraflar; çektikleri sıkıntılar heder olmuştu. “Bir yetim” onu saymamış, davetine icabet etmemişti. “Şu gurura, kibire bak?! İt araba gölgesinde yatar, bunu da kendi hüneri sanır... Güneşli onu adam etsin, her türlü sıkıntısına katlansın sonuçta da o da böyle yapsın?! Olur şey değil. Bu edepsizlikten başka bir şey değil. Şimdiden böyle yapan birisi biraz daha ayakları yere bassa o zaman hiç ipe sapa gelmez!...” Merhamet Hanım bunları düşündükçe yanmaktan ziyade, yaş odun gibi duman çıkarıyordu. Hayatında ilk defa planı tutmamış, istediği sonuca varamamıştı. Peki niçin? Belki arada fitne yayan birisi vardır! Yoksa, Vugar`a bir şeyler mi anlatıldı?... Kimdir o? Kimdir Merhamet`le gizlice mücadele eden?! Merhamet Hanım hayalinde herkesi kesti biçti. İlk önce eski rakiplerini: Söhrap`ı sevmeyen, kıskanan Bedirbeyli`nin ve diğer Profesörlerin hanımları aklına geldi. Her birisine içinden ayrı ayrı kin kustu, hakaret etti; onlara demediklerini bırakmadı. Biraz sakinleştikten sonra, aslında onların günahı olmadığını düşündü: “Benim kalbimde ne olduğu onlar nereden bilsin! Birisi kulaklarına fısıldamadı ya. Hayır, bunda onların hiç suçu yok. Bu şeytan fitnesinin kaynağı başka yerdedir.!...” O, biraz sakinleşti. Sinirleri yatıştıktan sonra, sonra biraz yumuşadı: “Ben de neler düşünüyorum! Neyi aklımdan çıkarmışım?! – diye kendisini kınadı. Ateşi bırakıp, külle oynamak diye buna derler işte. Asıl düşmanı bırakıp, başkalarını suç285 Vidadi Babanlı luyorum.... Söhrap haklı ben çok ihtiyarladım, aklımı kaybediyorum galiba... ” Merhamet Hanım gamlı gamlı gülümsedi. Böylece omzundan gam yükünü attı. Derinden nefes aldı: “Bütün bunların suçlusu onun sevdiği kız. Vugar`ı bizden uzaklaştıran odur!..– diye düşündü. Hiçbir şeyden haberi olmayan Arzu’yu günah keçisi yaptı...–İşe bak! Benim alanımda kimler at oynatıyor?! Vah zavallı?!” Merhamet Hanımın kahkahası neredeyse herkesi yatağından kaldıracaktı. Kendisine zor hakim oldu. Bir kez daha derinden nefes alıp kendisini sakinleştirdi. Arzu gibilerle uğraşmak onun için çocuk oyuncağıydı. Su içmek kadar kolaydı. Sade bir işçi kızının, dünyayı parmağında oynatan, ünlü Profesör hanımı Merhametle aşık atması, karşısına çıkıp onunla mücadele etmesi, kızının saadetine ortak olması mümkün mü?! Kendi gücüne, kuvvetine olan inancı Merhamet Hanıma güç kuvvet verdi. Akşamdan beri kalbini yoran gizli telaşları bir anda unuttu. Hatta Arzu’ya acımaya bile başladı. Tuhaf bir rahatlıkla: “Zavallı kız, kendini harap edecek! – dedi. Ama kalbinin bir köşesinde sıkışıp kalan gizli bir endişe hiç bir zaman silinip gitmedi. Onu tekrar endişeye sevk etti, ihtiyatlı olması gerektiğini aklına getirdi: “Bugün bizi takmayıp davete icabet etmeyen yarın burnunu daha da dik tutabilir. İnsanoğlu çiğ süt emmiş. Çok geç olmadan rakibin işini bitirmek gerekir?!... Merhamet Hanım kendi kendine aldığı bu kararla gözlerini kapadı. Sabah bilerek çok geç kalktı. Kayınpederi yürüyüşe, kızı okula gittikten sonra kalkıp banyoya girdi. (Söhrap da bugün işe erken gitmişti.) Bir bardak çay koyup, telefonun başına oturdu. Aklına yeni bir fikir gelmişti: Arzu`nun bütün soyunu sopunu, en ince ayrıntısına kadar öğrenmeliydi! Her aile açılmamış bir bohçadır, kendisine has sırları vardır. Ama bunu kimden ve nasıl öğrenecekti? 286 Vicdan Sustuğunda O, ahizeyi eline aldı, bir hayli düşündü. Kimi arasın? Herkese de inanmak olmuyor. Tanıdıkların hepsi de aynı değil. Biri bundan haberdar olsa dünyayı ayağa kaldırır, herkese söyler. “Evet, işi usulüne uygun olarak yapmak, tedbirli olmak gerekir. Mesele istenilen düzeye gelmeden herkesin diline düşürmek uygun olmaz....” Merhamet Hanım düşünceye dalmıştı ki kapının zili kulakları sağır edercesine çalmaya başladı. O, ahizeden elini çekti, yüzünü buruşturdu, kapıya doğru koştu. Koridora doğru ilerledi. Sabah gezintiye çıkan kayınpederinin geldiğini sandı. Ama kapıyı açtığında kadının sanki yüzüne güneş doğdu. Kederli gözleri sevinçle gülümsedi. – Bu ne güzel sürpriz, karşımda kimleri görüyorum?! Deyip kollarını yanlara açtı.–Hoş geldin Zümrüt kardeş, hoş geldin! Yüreğimiz ne kadar da birbirine karşı imiş. Ben de şimdi seni arayacaktım ki sen çıkıp geldin... – Çok az arıyorsun! – Zümrüt Merhamet`in etli kollarında kayınvalidesine naz eden gelin gibi naz yaptı. – İşittiğime göre kaç gündür şehirdeymişsin, aklına şimdi mi geldim? – Vallahi, gelir gelmez seni aradım. İş yerine kaç defa telefon açtım. Birisinde partinin toplantısında olduğunu, diğerinde de bilmem hangi mahallede ev işleriyle uğraştığını söylediler... Her telefon ettiğimde başka bir yerde olduğunu söylediler. Bir yerde oturmuyorsun ki seni arayan yerinde bulsun. – Ne yapalım. İşimiz böyle!... – Zümrüt yine kırgın kırgın cevap verdi. –Ne güzel ev hanımısınız, rahatça evde oturuyorsunuz. Üçte alacağınız yok, beşte vereceğiniz... Biz de emir kuluyuz işte. Sapan taşı gibi oradan oraya atılıyoruz... – Emir kulu mu? – Merhamet Hanım onun kalbine girmek için mübalağa yaptı.– Sen de önder sayılırsın. Büyük bir şehirde ev idaresinin müdürü olmak öyle kolay bir şey mi?! Zümrüt kibirlenerek söylediklerini tashih etti: – Ev idaresinin değil! Bari ismini doğru söyle. Bakü şehrinin bir numaralı ev işletme idaresi! 287 Vidadi Babanlı Merhamet Hanım bıyık altından güldü, ama ona hissettirmedi. – Bak görüyor musun! – diyerek kendini ciddi göstermeye çalıştı. – Küçük bir iş değil. Adını bile bir gatar deve ancak çeker. Yönetiminde ne kadar cadde... her caddede ne kadar apartman, her apartmanda ne kadar ev var. Kaç insanın sorumluluğunu taşıyorsun. Vallahi, Zümrüt bacı, bu iş benim nazarımda bir şehrin idaresinden daha da önemlidir. Zümrüt kederlendi. –Şöhret her gün yiyemediğimiz lezzetli yemek gibidir, tadı damağımızda kalır. Bu tat Zümrüt Vahidova`nın da damağında kalmıştı... ...Vahidova otuzlu yılların en aktif kadınlarından birisi idi. Uzun yıllar çok önemli görevlerde bulunmuştu. Bakü dokumacılık fabrikasının sade işçiliğinden, büyük ilçelerin birinde yönetim kurulu başkanlığına kadar yükselmişti. Erkeklerin görevlerini deruhte etme gibi durumlar yeni uyanan Şark kadınları arasında ender görünen hallerdi. Bazı kadınlar çarşaflarını atsalar da, sosyal yerlerde yaşmaklı otururlar, iki üç kelimeyi bir araya getirip konuşmaktan çekinirlerdi. Zümrüt Vahidova çok faal idi. Ağzı laf yapıyordu. Toplantılarda, ziyafetlerde çok sık görünür, işçi kadınlar adına hamasi konuşmalar yapardı. Onun gibi kadıların önemli görevlerde bulunması, toplantılara iştirak etmesi o dönemin gereksinimlerindendi. Peki sonra?... Sonra devrin talebi değişti. Zümrüt zamanın süratli değişimine ayak uyduramadı. Gıpta edilen yükseliş bir anda akla hayale gelmez inişe geçti. Bir daha hiçbir yere fahri üye seçilmedi. Hiçbir toplantıya davet edilmedi. Makamı ise yıldan yıla düştü. Hiç kuşkusuz, Zümrüt Vahidova da görevinden ayrılmasının sebebini başka yerlerde, başka şeylerde aradı: O, “Birileri kendisinden intikam aldığını”, “bazıları onun yükselmesini istemediğini” düşünmeye başladı. Kendisine göre daha birçok sebep buldu. 288 Vicdan Sustuğunda Zümrüt hala görev peşindeydi. O, hala eski tas eski tarak diyordu. Bu “durum” onu çok kıskanç ve bencil yapmıştı. Meşhur, görevi olan kadınları çok kıskanıyordu. Son dönemlerde herkesin gıybetini yapar, sağ sola söz taşır, ağzı hiç durmazdı. Bu durum onda hastalık halini almıştı. Gazete ve televizyonda bulunmayan “haberler” bile Zümrüt`ün avucunda idi. Merhamet Hanım evde canı sıkıldığı zaman ona buna telefon açar, şehirde olan biteni birer birer öğrenirdi. İstediği zaman da keyfince güler eğlenirdi. Şimdi, tabiri caizse, Zümrüt Hanım onun eline gökten zembille düşmüştü. Planlarının hayata geçmesinde ona yardım edecek tek kişi o idi. O da kendi ayağıyla gelip Zümrüt Hanımın yanına gelmişti. – Hadi gel geç içeri. Ne var ne yok? Şehrimizde benden sonra neler oldu bitti? Hele anlat bakalım! – Hiç zamanım yok, acele işim var. – Ne kadar acelen olsa da benim için beş on dakika bulabilirsin değil mi?! – Merhamet Hanım onun kolundan tuttu, bırakmadı. – Hayır, gitmem gerekiyor! –Zümrüt kendisini geri çekti– Bir iş için gelmiştim.... – İş için gelmen haha iyi ya, gel otur! – Oturamayacağım!...– Zümrüt çocuk gibi şımarıklık yaptı. Sonra gayet resmi bir tavırla sordu: – Ev kirasını niçin bu kadar geciktirdiniz? İki aydır borcunuzu ödemiyorsunuz. Merhamet Hanım Zümrüt hanımın sinirlerini yatıştırmaya çalıştı, mülayim bir şekilde dedi: – Dünden beri onu düşünüyordum ben de... Bugün mutlaka ödeyeceğim. – Çok geciktiriyorsunuz, çok!! – Zümrüt coştu. – Sizin gibi sorumsuz insanların yüzünden bizim işçilerin maaşları da gecikiyor. Planlarımız da mecburen gecikiyor, müdürlerimiz de bize fırça çekiyor. 289 Vidadi Babanlı – Tamam, tamam. Moralini bozma. Güzel pilavımız var. – Teşekkür ederim, aç değilim! – Biliyorum, sen bu zamana kadar aç kalmazsın. Canının kıymetini çok iyi bilirsin... Azıcık getireyim de tadına bak. Pilavın beklemişi lezzetli olur – Merhamet Hanım onu içeri çekti, kapıyı kapattı. – Ben hala hiçbir şey yemedim. Hiç iştahım yok. Seninle birlikte belki benim de iştahım açılır. – Zümrüt mutfağa doğru baktı. Bulaşıkları görünce dudaklarını büktü: – Hımmm... Anlaşıldı!...Dün misafirleriniz mi vardı? – Evet, Zümrüt bacı. Söhrap`ın iş arkadaşları gelmişti. – Hayırdır? – Öylesine canım. –Merhamet Hanım sözü ağzında eveledi, geveledi, anlatmak istemedi.– Bizim Elagöz`ün doğum günü partisi vardı da. – Beni neden çağırmadınız?... layık görmediniz mi yoksa? – O nasıl söz, Zümrüt bacı.... – Merhamet Hanım ne diyeceğini bilemedi. Güzel bir bahane düşündü. – Erkekler gelmişti sadece... – Olsun, ne fark eder?... Ben de erkek gibiyim zaten! – Öyledir de... Ne bileyim. – Merhamet Hanım yine düşündü. Yine bahane bulmaya çalıştı.– Eh Zümrüt bacı!... dünkü toplantının adı doğum günüydü, ama hiçbir işe yaramadı. Çok kötü geçti. İyi ki seni çağırmamışım çok üzülürdüm, yediğin içtiğin içine sinmezdi. – Benimle dalga geçme Merhi! Seni çok iyi tanırım. Bahane bulmakta üzerine yoktur. – Yemin ederim, hiçbir şey uydurmuyorum. Söylediklerimin hepsi doğru. O kadar masraf yaptık, zahmet çektik hepsi boşa gitti. Hem ne fark eder, dün olmadı, bugün olsun. Hele bir bak sana Kislovodski`den ne getirdim? – Ne getirdin? – Söylemeyeceğim. Geç de kendin gör. 290 Vicdan Sustuğunda Zümrüt nazlandı. Yerinden kıpırdamadı. Merhamet Hanım onu zorla misafir odasına çekti. Onu kucaklayıp sofrada boş bir yere oturttu. Ve hemencecik öbür odaya geçti. Çin kumaşına benzer çeşit çeşit renkteki parıltılı bir kumaşı sallayarak getirdi. – Çok güzel bir şey, – dedi. – Kislovodski`den aldım. Birini Elegöz`e, birini kendime, birini de sana. – Kaça aldın? – O söylenmez! – Merhamet kurnazca gülümsedi. – Hediyenin kıymeti mi sorulmaz?! – Hediye?! –Zümrüt inanmadığından dudağını büzdü, omzunu oynattı. – Bana hediye mi aldın?... Çok ilginç! Kaç yıl yüksek makamlarda çalıştım; ama bana hiç kimse hediye falan almadı. – O zaman sana hediye getirseydiler, rüşvet yerine geçerdi. – Peki şimdi bunun rüşvet olmadığı nereden belli? – Şimdi rüşveti makam sahibi olmak için veriyorlar. Allah’a şükür ne benim böyle bir makama ihtiyacım var, ne de sen öyle bir yetkiye sahipsin... Bu ancak kardeşinin bir hediyesidir. – O zaman ver bakalım! – Zümrüt hemen kumaşı alıp çantasına koydu. – Teşekkür ederim, zahmet etmişsin. – Güle güle kullan! – Merhamet Hanım artık sakinleşti, Zümrüt hanımdan isteyeceklerinin artık çok kolay gerçekleşeceğini düşündü. Bunda hiç şüphesi kalmadı. Sevinerek mutfağa gitti. İki tabak pilav, yanında da konyak getirdi. – Bunu da iç ki, iyice yiyebilesin. Zümrüt nazlandı. – Yok, yok!...Onu uzak tut benden, ben iş adamıyım. Ağzım kokar sonra. – Korkma, buyur! 291 Vidadi Babanlı – Ama sarhoş olurum, işim gücüm var benim. – Olmazsın. Yüz gram konyak senin gibi dev birisine ne yapabilir, canım. – Tamam, madem bu kadar ısrar ediyorsun, başka çarem yok, ben de içerim. Zümrüt bir yudumda konyağı kafasına dikti. Dudaklarını erkekler gibi avucunun içi ile silip yemeğe başladı. Şimdi Merhamet Hanım işi garantiye aldı. Zümrüt`ün içtikten sonra çenesi düşecek, dünyada olup biten her şeyi anlatacaktı. Sansürsüz haberlerine başlasa artık bitmeyecekti. Bundan dolayı da Merhamet Hanım erken davranarak; – Senin idare ettiğin çevrede boş ev var mı? – diyerek sadede geldi. Zümrüt kurnazca sordu: – Boş derken, neyi kastediyorsun?... Satılık mı? – Hayır, kiralık ev diyorum. – Gerekirse bulunur... – Önemli olduğu için soruyorum zaten... Ama iyi bir ev olsun. – Bulmaya çalışırım... Kimin için istiyorsun? – Yakın bir akrabamız var. Oturduğu evin şartları çok kötü. Bodrum gibi bir yerde kalıyor. Benden ısrarla ev sormamı rica etti. Şimdi seni görünce aklıma geldi. – Mümkün! Nasıl bir ev isterse bulurum. Sen onu benim yanıma yolla. İyi akrabaya canımız feda olsun. – Çok sevap işlersin, Zümrüt kardeş. İyilik yapmış olursun! Ama bize yakın bir yer olursa çok iyi olur. Bize sürekli gelip giden birisidir. – Yoksa?... Zümrüt gülümsedi. Merhamet”e baktı. – O adam, sizin kızın sevgilisi mi? Merhamet Hanım telaşlandı. Şakayla karışık ekledi: – Her şeyi bilmek zorunda mısın sen ya? 292 Vicdan Sustuğunda – Bilsem ne olur ki?... Ben yabancı birisi değilim ki?! Merhamet Hanım ciddileşti. Kendini, geri çekti, sanki bu çok büyük bir sırmış da kimseye söylenmesi uygun değilmiş gibi bir tavır takındı. Aslında o Zümrüt`ün bilmesi için çaba sarf ediyordu. Hani derler ya “Halam bildi, alem bildi” bu da öyle bir şeydi. İki gün içinde bütün şehir haberdar olacaktı. – Bakalım, – dedi. – Daha düşünüyoruz. Ama oğlan ısrar edip duruyor. – Bari elinde bir işi filan var mı? – Söhrap`ın asistanıdır. Bugün yarın doktor olacak. Çok akıllı biri olduğunu söylüyorlar. – O zaman niçin düşünüyorsunuz verin gitsin? Merhamet Hanım Zümrüt`ü daha da alevlendirdi: – Ne olur, bu konu aramızda kalsın. Bunu senden başka hiç kimse bilmiyor. Hatta Söhrap bile habersizdir. Dile düşmesin... – Aaaa!...Beni tanımıyor musun?! Söyler miyim?! Öyle şey olur mu? – “Tanıyorum, iyi tanıyorum seni! Hatta şimdi, bu kapıdan çıkar çıkmaz aleme yayacaksın, duymayan kalmayacak...” – Merhamet Hanım içinden bunları düşündü çok ciddi görünmeye çalıştı ısrarla: – Bak, eğer, söylediklerimi ağzından kaçırıp da birilerine söylersen seni ölünceye kadar affetmem! – dedi. Zümrüt birkaç kez yemin etti. Ama bu yeminin sahteliği onun kurnaz bakışlarında, yağlı dudaklarının soğuk işaretleriyle karışmış hileli tebessümde ortaya çıkarıyordu. Merhamet Hanım sonunda asıl konuya geçti: – Benim senden bir isteğim de var.... Biliyorum senin tanıdıkların çok, herkes seni sever sayar, sana saygı duyar. Belki İçerişehir`in ev idaresinde de tanıdıkların vardır? – Var! – Zümrüt gururla cevap verdi. – Benim her yerde tanıdığım vardır. 293 Vidadi Babanlı – O zaman senden bir ricam olacak. – Tabiî, buyur. – Orada Gülbabayev soyadlı yaşlı bir petrol işçisi yaşıyor. Tam olarak adresini bilmiyorum. Denizde çalıştığını söylüyorlar, petrol çıkarıyormuş. Öğren bakalım nasıl bir insanmış. – Neyine gerek? Petrolcü dedeyle senin ne alıp veremediğin var? – Hiç... – Merhamet Hanım telaşlandı. Aceleyle söyledi: – Bir tanıdığım rica etti de. – İşini gücünü mü öğreneyim? Yoksa... – İşi gücü neyimize lazım? Sen onun neslini, soyunu öğren. Hangi yuvanın kuşu olduğunu araştır. Anket filan mı doldurayım. – Merhamet Hanım biraz düşündükten sonra ilave etti: – Onun Arzu isimli bir de kızı varmış, diyorlar. Önemli olan kızı. Ondan bir haber getirmeye çalış. Ahlakı, falan nasılmış diye öğren bakalım. – Anladım!...– Herhalde o kızı seven biri var tanıdıklarından, öyle mi? – Öyle! – Merhamet Hanım onun yanıldığı için sevindi. Söhrap`ın işçilerinden biri bir yerlerde görmüş o kızı. Hoşlanmış. Benden de rica etti. Ailesini falan öğrenmemi istedi. Ben de... kendin de biliyorsun işte hiç bir yere çıkamıyorum. O taraflara da hiç gitmediğim için hiç kimseyi tanımıyorum. – Evet, yeni görevimiz var desene!...–Zümrüt birden kaşlarını çattı.– Benim idaremin arabuluculuk yapmak, kız istemek gibi bir görevi de varmış meğer! – Hayır öyle söyleme, kızma! Bu arabuluculuk değil ki. Sadece bilgi elde etme. Senden başka bir şey istemiyorum. Bu yeterlidir. – Zümrüt hiçbir şey söylemedi. Çok kırgındı aslında. Vaktiyle onun korkusundan yol değiştiren Zümrüt Vahidova bugün ne hallere düştü. Basit kadınlara havale edilen işler artık ona veriliyordu. 294 Vicdan Sustuğunda Merhamet, arkadaşının suratını asmasından bunları hissetti. Bu defa isteğini başka şekilde dile getirdi: – Beni yanlış anlama lütfen. Seni kendime çok yakın hissettiğim için bunları senden rica ediyorum, başka çarem yok... O gençleri de kınanmanın bir anlamı yok aslında. Köyden gelmişler. Gelip şehirde yurt yuva kurmuşlar. Buralarda da akrabaları olmadığı için iş bize kalıyor. Bize sığınıyorlar. Bir dertleri, sıkıntıları olduğunda gelip bize anlatıyorlar. Yardım bekliyorlar. Hepsi de bana “anne” diyor. İstesem de istemesem de onlara bu anne şefkati göstermek mecburiyetindeyim. Öyle acıklı, öyle aciz yalvarıp yakarıyorlar ki benim onlara hayır diyebilmem için kalbimin taşa dönmesi, hissiz bir insan olmam gerekir. Öyle katı kalp ne sende var ne de bende var. Zümrüt tatlı sözlere çabucak inandı. Yüzünden küskünlük gölgesi silindi. Arkaşına bu konuda yardımcı olmaya söz verdi. 14. Bölüm Vugar Bilgeh’e dinlenmeye giderken çok sakindi. Hiçbir şey düşünmüyordu. Proje şubesindeki bütün işlerini bitirmiş, ön savunma için de dilekçesini vermişti. Yazlığa gidip kafası rahat bir şekilde dinleneceğini düşünüyordu. Orada çok güzel dinlenmişti. Özel yerde kaldı. Sabah akşam deniz kıyısında hiçbir şey düşünmeden yürüyüş yaptı. Öğleye doğru denize girdi, “kutup ayısına” benzetilen derisini iyice bronzlaştırdı. Kendine çok iyi sohbet arkadaşları buldu; filimden, eğlenceden geri kalmadı. Ama bir hafta sonra canı sıkılmaya, kendisini yalnız hissetmeye başladı. Artık hiçbir şey onun ilgisini çekmiyor, gözünü gönlünü doyurmuyordu. Deniz kıyısında yürüyüşler de, arkadaşlarının yaptıkları güzel, matrak şakalar da de artık tat vermiyordu. Kendisinin de bilmediği bir sıkıntı onu içten içe kemiriyordu. Niçin? Arzu`yu mu hatırlamıştı?... Hiç kuşkusuz Arzu burada olsaydı, Vugar sadece günlerin değil, saatlerin, hatta saniyelerin de uzun geçmesini isterdi. Ama sıkıntısı 295 Vidadi Babanlı Arzu`yla ilgili değildi. Son iki üç gün enstitü, laboratuvar hiç aklından çıkmıyor, onu rahatsız ediyordu. Kim bilir proje şubesinde durumlar nasıldır? “Keşke acele etmeseydim, birkaç hafta daha bekleseydim, kendim işin başında bulunsaydım daha güzel olurdu....” diye düşündü. Vugar’ın huzursuzluğu geceleri de bozulmuştu. Çok kötü rüyalar görüyordu. Sabah uyandığında başında ağrılar, bedeninde halsizlik hissediyordu. Bu onun rahatsızlığını daha da artırdı. Uyuduğunda da kabuslar onu rahat bırakmıyordu. Son gördüğü rüya onu çok korkuttu: Güzel, manzaralı bir dağın eteğiydi. Rengarenk çiçeklerin kokusu her yeri kaplamıştı. Vugar Arzu`nun elinden tutmuş dağın eteğinde geziyordu. Onlar en güzel çiçeklerden toplayıp, çelenk yapıp birbirinin başına taktılar. Yeşil otların üstünde koştular, kucaklaştılar... Sanki sevinçten uçuyor gibiydiler. Sonra... Bir anda hava karardı, duman çöktü... Vugar dehşete düştü. Sanki Arzu dumana karışıp uçmuştu. Ama sesi çok yakından geliyordu. Öyle yakın ki, Vugar adım atsa mutlaka ona ulaşacak, elini uzatsa mutlaka onu tutacaktı. Ama çok ilginçti, ona yaklaşamıyordu.... onu yakalamıyordu... Deminden beri Vugar`ın bağlanan dili açıldı. Bütün gücüyle, çığlık attı, kendi sesiyle yataktan fırladı. Bedeni titriyordu. Çok terlemişti. Kalbi küt küt atıyordu. Uzun süre kendisine gelemedi. Titremesi geçtikten sonra yataktan kalktı. Masanın üstünden bir bardak su aldı. Suyu bir yudumda içtikten sonra kalp atışları azalmaya başladı. Uyku sırasında attığı çığlıkla oda arkadaşlarını da uyanmıştı. Karyolalar ağır ağır gıcırdadı. Fakat hiçbiri yataktan başını kaldırıp ona bakmadı. Daha sabahın olmasına çok vardı. Ufukların eteği daha yeni yeni ağarıyordu. Vugar yeniden yatağa uzandı. Uyumak istedi; ama gözleri kapanmadı. Hala titriyordu. Bu neydi böyle? Acaba kötü bir şey mi oldu? Belki Arzu kaza falan geçirmiştir? Ya da hastalanmıştır! Bazen rüyalar da gerçek çıkabiliyordu. 296 Vicdan Sustuğunda Vugar`ın aklına bin bir türlü vesvese geldi. Rüyasını yüz türlü yorumladı. Sonunda kendi kendine gülmeye başladı. “Ne oldu bana böyle ya… son zamanlarda her şeyi kötüye yorumluyorum. Galiba sinirlerim bozulmuş benim...” Sabaha kadar uyuyamadı. Erkenden kalkıp elbisesini giydi. Artık sabrı kalmamıştı. Bu şekilde uyumanın ne anlamı olacaktı ki?! Kalkıp otobüsle şehre gitti. Şehre kadar sabredemedi. Hemen garajdaki telefon kulübesine kendisini attı. Arzu`yu aradı. Arzu’dan haber almak için sabırsızlandı. Telefonu Şirinbacı açtı. Selamlaştılar. Vugar onun sesinde hiçbir telaş, heyecan hissetmedi. Kendi sıkıntısını da ona sezdirmedi. Dinlenmekten döndüğünü ve müsaitlerse akşam onlara geleceğini söyledi. Vedalaştılar. Ama Cennet Ana onu her zamanki gibi karşılamadı. Kendisiyle biraz kırgın, morali bozuk konuştu. Sanki bir şeylerden dolayı kalbi kırılmıştı. Vugar dinlenmeye gittiği on gün içerisinde sanki yaşlı ana on yıl daha ihtiyarlamıştı. Yüzündeki, alnındaki kırışıklar, çizgiler daha da derinleşmişti. Çukurda kalmış, ışığı sönmüş gözlerinde tedavisi mümkün olmayan hastalığın izleri vardı. Vugar hayret etti. Anaya ne olmuştu? Hasta mıydı? O, küçük çantasını aceleyle yere bıraktı. Cennet Anasının koluna girdi ve heyecanla sordu: – Size ne oldu, Cennet Ana? Neden böyle keyifsizsiniz? Cennet Ana başını ağır ağır göğsüne indirdi. Cevap vermedi. Vugar ısrar etti: – Çok halsiz görünüyorsunuz. Hasta mısınız? Cennet Ana derinden nefes aldı. Konuyu değiştirmek maksadıyla: – Geç otur. Niçin ayakta kaldın? – dedi. Vugar meselenin ciddi olduğunu anladı. Birisi Cennet Ananın kalbini fena halde kırmış, onun yaraları depreşmişti. Eğer hasta olsaydı bunu Vugar’dan saklamazdı. 297 Vidadi Babanlı Vugar İsmet`ten kuşkulandı: “Kim bilir yine ne söyledi de yaptığı kabalıkla kalbini kırdı? Bu çocuk hiç utanıp sıkılmaz, laf dinlemez. Kalbi zaten yaralı kadının. Bir de bunun üzerine tuz biber olmanın ne anlamı var!...” Çantasını alıp, yan odaya geçti. Odaya girince hayretten gözleri fal taşı gibi açıldı, yerinde donakaldı. Sürekli masanın üzerinde dizili duran kitaplar kaldırılmış, yataklar toplanmıştı. Karyolanın paslı demirleri mide bulandırıyordu. Eski boyalı odanın eşyaları toplandıktan sonra ne İsmet’ten ne de ondan bir tane bile işaret kalmamıştı. Bütün bunlar ne anlama geliyordu? Vugar boynunun üzerinden dönüp sorgu dolu bakışlarla Cennet Anaya baktı. Ana karşıda yetim çocuklar gibi boynunu büküp yere bakıyordu. Nemlenmiş gözleri dalmış gitmişti. – Bu ne anlama geliyor, Cennet Ana? Ana kederlendi, ağlamaklı cevap verdi: – Sen bilmiyor musun? Vugar hayır anlamında başını salladı: – Hayır, ben hiçbir şey bilmiyorum. Cennet Ana kirpiklerini zorla araladı. Vugar`a kırgın nazarlarla baktı: – Siz artık burada kalmayacaksınız,– dedi. Sonra gözlerinden süzülen bir damla gözyaşı yanağına doğru süzüldü. Vugar hayret etti. – Niçin, Cennet Ana? Cennet Ana omzunu silkti. Titreyen dudakları biraz vakit geçtikten sonra hareket etmeye başladı: – Artık burayı beğenmiyormuşsunuz... – Oda küçükmüş... Karanlıkmış... Havasızmış... – Kim diyor bunları? İsmet. – Anne artık dayanamayıp ağlamaya başladı.– O, bütün bunları senin dediğini söyledi. Dinlenmeye giderken ona ben gelinceye kadar ev bul demişsin. 298 Vicdan Sustuğunda Vugar çok kızdı. Bu defa sesini yükseltti: İsmet yalan söylüyor! Eğer burasını beğenmiyorsa kendisi bilir, cehennem olup istediği yere gidebilir. Ana biraz sakinleşti. Benim adıma niçin yalan söylüyor. Ana biraz sakinleşti, kendisine geldi. Kirpiklerini kırpa kırpa çocuk masumluğuyla sordu: – Gerçekten bütün bunlardan senin haberin yok mu yani? – Siz ne diyorsunuz, Cennet Ana? Öyle şey olur mu? Bu kadar saygısızlık yapar mıyım ben? Biz her zaman sizden saygı gördük, anne şefkati gösterdiniz bize. Bizim başka bir ev aramaya ne hakkımız var?! Bu nankörlükten başka bir şey değildir. İnsan böyle bir şey yapar mı? Cennet Ananın morali düzeldi, Gözlerinin kenarındaki kederli kırışıklar seyreldi. – Senin beni bırakıp başka bir yere gidebileceğine inanmıyordum!, dedi. Masum masum baktı. Razılığını ifade eden garip hisle gülümsedi. Vugar, bir kez daha, bu yaşlı, yabancı kadının kendisini öz oğlu kadar sevdiğinin farkına vardı. Ona bütün gönlüyle bağlanmıştı. Ondan ayrılmak, onu bu dört duvar arasında tek başına bırakmak, sözün gerçek anlamıyla, bu kadını diri diri toprağa gömmek demekti. Vugar`ın yüreği sızladı. Ananın bu haline tahammül edemedi. Yanına gelip, bir evlat muhabbetiyle ona sarıldı. – Üzülme ana sen, hiç üzülme! – dedi. – Seni hiçbir zaman bırakıp gitmem. Hiç bir zaman... O, “ana” kelimesini ilk defa böyle içten söylemişti. Hem bu defa “siz” yerine “sen” diyebilmişti. Cennet Ana bu hitaptan daha da müteessir oldu. Yeniden gözleri dolu dolu oldu. Kirpiklerinden yeniden gözyaşları dökülmeye başladı, yanaklarında eğri büğrü iz bıraktı. – Allah o günü bana göstermesin dedi, süratle kendisini dışarı attı.– İsmet niçin böyle yaptı bilmiyorum. Ben ona karşılığında beni bu kadar üzecek ne yaptım?! 299 Vidadi Babanlı Aynı sorular, Vugar’ın zihnini de zorluyordu. “Evi değiştirmek İsmet’in aklına nereden esmişti? Niçin benden izinsiz böyle bir şeye kalkışsın?... Hakikaten Cennet Ana onu hiçbir zaman kırmadı. Peki niçin onun Cennet Anayla yıldızı barışmıyordu?...” Vugar kendi sorularına da cevap bulamadığı için anaya da bir şey demekten çekindi. Cennet Ana cevap beklemedi. Derinden “ah” çekerek masadan aldığı bir notu Vugar`a verdi. – Bunu sana vermem için verdi. Vugar kağıdı açıp okudu. Ama yine bu dundan bir şey anlayamadı. Çünkü kağıtta yeni evin adresinden başka hiçbir şey yazılmamıştı. Cennet Anaya döndü ve: – Eşyaları yalnız mı taşıdı? Yanında başka birileri var mıydı? Diye sordu. – Yalnızdı. Ama ondan bir gün önce eve bir kadınla gelmişti. Adını İsmet söylemişti; ama hatırlamıyorum. Vugar parmağını ağzına götürdü, düşünceli dudaklarını dişlemeye başladı. Her şeyi anlamıştı. “Merhamet Hanım...! Bütün bunlar onun başının altından çıkmış olmalı. Demek ki, yine bir şeyler planlıyor. Yoksa İsmet böyle bir halt etmezdi. Bensiz hiçbir yere kıpırdamazdı.” 15. Bölüm Vugar evde biraz oturdu. Eşyalarını geri getirmek için harekete geçti. Fakat dışarı çıkınca birden bire fikrini değiştirdi. Aklına İsmet’in şimdi evde olmayabileceği geldi. En iyisi onu enstitüde yakalayıp ağzının payını vermek ve götürdüğü eşyaları da kendisine tekrar getirtmekti. – “Köpeği öldürene taşıtırlar!” diye düşündü. Enstitüye vardığında İsmet’i de ona olan kırgınlığını da unuttu. Direkt laboratuvara doğru yürüdü. Laboratuvarın kapısı sonuna kadar açıktı. İçeriden ses soluk gelmiyordu. Başka 300 Vicdan Sustuğunda zaman sesi hemen fark edilen Vakum pompası da çalışmıyordu, sanki binada in cin top atıyordu. Kapının önünde durdu. Odaya merakla göz attı. Aletler, içi sıvı dolu balonlar, cam borular, deney araç ve gereçleri terk edilmiş gibi görünüyorlardı. Vugar odaya girdi. Hatice hala her zamanki yerinde oturmuş, her zamanki gibi örgü örüyordu. Sesi duyunca ayağa kalktı. Vugar’ı görünce nedense utandı. – Merhaba, Hatice hala. Nasılsınız? Hatice ağzının ucuyla mırıldandı: – Merhaba, iyiyim. Hatice hala ilginç bir kadındı. Vugar onunla konuştuğunda her zaman utanırdı. Yavaş yavaş alçak sesle cevap verdi. Sanki, saçları beyazlamış, hayatın dolambaçlı yollarını kat etmiş yaşlı bir kadın değil de, tanımadığı insanlar arasına, yeni gelmiş utangaç genç bir kız gibiydi. Vugar onu çok iyi tanıdığı için, isteksiz, telaşlı cevabında bir şeyler aramadı, sorusunu yeniledi: – Proje şubesinde durum nasıl? Çalışmamızdan bir haber var mı?.. Hatice hala duymazlıktan geldi. Hemen ayağa kalkarak: – Narin buradaydı. Sizden biraz önce çıktı. Ben bir bakayım.– Diyerek kapıdan çıkmak isterken Narin`nin ayak sesleri duyuldu. Hatice hala tekrar yerine oturdu. Vugar`ın döndüğünü görünce Narin`in de halinde değişiklik hissedildi, keyifsiz selam verdi. Vugar`ın endişesi arttı: – Ne oldu, Narin Hanım? Neden keyifsizsiniz? Narin soğuk soğuk cevap verdi: – İyi olmamıza, keyfimizin düzelmesine imkan veriyorlar mı ki!? – Kim imkan vermiyor? – Bizi sevmeyenler, ayağımızın altına sabun koyanlar! – Rica ediyorum, lütfen açık konuşun. Narin başını indirdi. 301 Vidadi Babanlı – Proje şubesinden çalışmamızda bir engel bulmuşlar... Vugar`ın beti benzi attı. Yüreğine sızı düştü. – Niçin? Narin omzunu silkti: – Sebebini ben de tam olarak bilmiyorum. Söylentilere göre ciddi yanlışlıklar bulmuşlar. Vugar birden felce uğramış gibi öylece donup kaldı. Kız devam etti: – İyi ki, siz geldiniz.... Şimdi Profesörün yanından geliyorum. Sizin ne zaman döneceğinizi soruyordu. Size telgraf çekmeyi düşünüyorduk. Vugar birkaç dakika yerinden kımıldayamadı. Sonra telaşla Narin`in yanından geçip kendisini Güneşli`nin odasına attı. Profesör yalnızdı. Üstü küçük cam balonlar, yılanvari kıvrım kıvrım borular, içi sıvı dolu rengarenk kaplar, cihazların kapladığı dağınık masanın arkasında oturmuş, dikkatlice bir şeyleri kontrol ediyordu. O, sesi duyunca başını usulca çevirdi, gözlüğünün siyah çerçevesinin üstünden gelene baktı; fakat işine ara vermeden: – Sen miydin?! Buyur, – dedi. –Sağ elini kalemle birlikte ona doğru uzattı toklaştı. – Otur dedi. Vugar oturmadı. Profesörün onu bu tür karşılaması hoşuna gitmedi. – Söyle bakalım, dinlenmem nasıl geçti? İyi dinlenebildin mi bari? – İyiydi, hocam. – Öylemiiii?! – Güneşli iki cam balondan şişe kaba sıvı bir şeyler döktü çalkaladı: Birkaç dakika gözünü ondan ayırmadı. Sonra bir balonu diğerine boşalttı, tekrar çalkaladı. – İyi dinlendiğin pek fark edilmiyor. Çok değişmemişsin... Kaç gün kaldın? Vugar, Profesörün sıkıntılı anlar dahi, her şeyi hissetmesine hayret etti. 302 Vicdan Sustuğunda – On gün. – Peki niçin on gün?... Normalde yirmi dört gün kalman gerekmiyordu mu? “Bu ne kadar tuhaf bir soruydu?... Hem beni çağırtmalarını istemiş, şimdi de bana niçin on gün kaldığımı imalı bir şekilde soruyor... Yoksa Narin bana bütün bunları şaka yapmak için mi söyledi?...” Vugar susunca, güneşli Yeniden sordu: – Demek öylee?! Başka ne var, ne yok? Vugar, Profesörün kendi aleminde olduğunu şimdi anladı. Bu soruları da onu yalnız bırakmamak amacıyla sorduğunu hissetti. Konuşmadı. Profesörün tam olarak işini bitirmesini bekledi. Güneşli biraz daha çalıştı ve nihayet masasında işini bitirince Vugar`a doğru yöneldi. – İşte böyle işler!– deyip gözlüğünü çıkarttı. Gözlerinin etrafını parmağının ucuyla silip kaşlarını alnına kaldırdı. Gözbebeklerinin uzaktan görünün ışığı nihayet ısınıp yakınlaştı. Profesörün şimdi kendi düşüncesinden ayrılmaya başladığı hissetti. Durumdan haberin var mı? – Evet, hocam, duydum. Ama anlayamadım... Vugar`ın telaşlı sorusu Profesörü düşüncesinden tamamen ayırdı. Aslında o kadar da önemli bir şey yok. – dedi. – Ama bizi sevmeyenler büyük ihtimal ki, bu raporu büyütecek ve kendi maksatları için kullanmaya çalışacaklar. – Eksiğimiz nedir peki? Neyi yanlış yapmışız? – Temel bir meseleyi – Meseleyi teknolojik açıdan doğru planlamamışız. Sonuç istenilen gibi çıkmıyormuş. Vugar’ın ısırmaktan dudaklarının kanı kaçtı. Bütün bunların ne demek olduğunu o, çok iyi biliyordu. Proje şubesi çalışmanın fabrikada deneyimden geçmesini kabul etmiyordu. 303 Vidadi Babanlı Ayakta duramadı. Ayaklarında takat kalmadı. Profesör teklif etmeden yanda duran sandalyeye oturdu. – Ne oldu?,.. Niçin rengin sararıp soldu? Vugar`dan cevap alamadı. Güneşli gülümsedi. – Çok çabuk teslim–i silah ediyorsun! – diyerek onu hafiften azarladı. Güçlü ol, dimdik dur! Asıl savaş ileride olacak. Yeni bir buluş yapmak, yeni problem ortaya koymak madalyonu bir tarafı. Kolay olanıdır. Asıl kahramanlık ileri sürülen düşünceyi liyakatle savunmak, onu her türlü hücumlardan korumasını bilmektir. Projeden sorumlu şube olumsuz görüş bildirerek karşımızdakilerin ekmeğine yağ sürüyor Bizim de bildiklerimiz var. Gerektiğinde kendi fikirlerimizi söyleyecek, tezlerimizi ispat edeceğiz. Bu tür tartışmalar çoğu zaman meselenin zararına gibi görünür ama faydasınadır. Vugar Profesörün karşısında zayıflık gösterdiği için utandı. Başını öne eğdi. Güneşli daha da halim bir sesle ona destek oldu: – Kafana takma! –dedi.– Bütün bunlar bizim alemin cilveleridir. Proje şubesiyle buna benzer ihtilaflarımız her zaman olur. En iyisi sen şimdi eve git, güzel bir çay yap, deneylerin sonuçlarını sil baştan yeniden dikkatli bir şekilde kontrol et. Dinlenmiş kafayla gözünden hiçbir şey kaçmaz. Güneşli sustu. Bir şeyler düşünüp yavaş yavaş konuştu: – Meseleye büyük kurulda görüşülecek. Senin dönmeni bekliyorduk... Biraz önce dediğim gibi deneyleri çok dikkatli bir şekilde sil baştan kontrol et. Proje şubesine verdiğimiz evraklarda, belki de, eksiklikler bulmuş olabilirler! Sen tekrar bak. Sonra beraber kontrol ederiz. *** Vugar, odadan çıktığında kendisini hafiflemiş hissetti. Endişeleri geçse de, utancından yanaklarındaki kırmızılık hala geçmemişti. O, gerçekten de hemen teslim oluyordu. Belki de Proje şubesinin suçu yoktu, sunduğu belgeler eksikti. Bir 304 Vicdan Sustuğunda taraftan yazın çekilmez sıcakları, diğer taraftan son ayların yorgunluğu onu bu hale getirmişti. Bu durumda elbette basit hatalar yapabilir, dikkatinden bir şeyler kaçabilirdi. Bu sadece onun değil herkesin başına gelebilirdi! Sakinleşmiş bir şekilde laboratuvara döndü. Gerekli evrakları toparlayarak yola düştü. Çıkarken bazı önemli belgelerin Cennet Ananın evinde olmadığını, İsmet`in onları elbise ve diğer eşyalarıyla birlikte yeni eve götürdüğünü hatırladı. Sütkardeşinin bu hareketi şimdi onu daha da çok kızdırdı. Aceleyle geri döndü. İsmet`in çalıştığı laboratuvara gitti. Sinirden küplere binmişti. “Gidip ona hesap soracağım. Haddini bildireceğim.” Dedi. İsmet`le merdivende karşılaştı. Selamsız kelamsız sordu: – Benim eşyalarımı nereye götürdün? – Yeni evimize!–İsmet gururlanarak söyledi. – Niçin? – Memnun değil misin? – Soruma cevap ver! Ne zamandan beri beni düşünmeye başladın sen?! – Her zaman! – İsmet sinirlendi. İsmet bir anda sinir küpü olmuştu. Sabrı taşmıştı. Vugar çok üstüne gitmedi. Onun bir sorusu İsmet’i sinirlendirmeye yetti. Vugar daha fazla üzerine gitmedi. Zaten kızmayı da beceremiyordu. Sinirleri hemen yatıştı. Haddini bildirmek için geldiği adam bir iki sözle pimi çekilmiş bomba gibi olmuştu. Tartışmaya mahal vermeden gayet sakin bir tavırla: – İyi yapmamışsın, İsmet, – dedi. – Zavallı çok zor durumda kalmış, fenalık geçirmiş. Onun halini bir görseydin. Neden düşünmeden hareket ediyorsun. Bugüne kadar onun bize karşı bir hata yaptığını gördün mü?! Kendi evlatları gibi bize şefkat kollarını açtı her zaman. Kaç yıldır bize hizmet ediyor. Yemeğimizi pişirip, karşılıksız elbiselerimizi yıkıyor, ütülüyor. Biz bu iyiliklerin karşılığını böyle mi ödemeliyiz?! 305 Vidadi Babanlı – Ne yapalım?! – İsmet yüzünü buruşturdu.–Kaç defa ona yaptıklarının karşılığı vermek istedik; ama kendisi kabul etmedi. Bizim bunda bir kabahatimiz var mı! – Bizim suçumuz, yüreği kırık yaşlı bir kadını üzmek, İsmet! Bizim yeni bir eve taşınmamız o yaşlı kadını, ölmeden önce, diri diri toprağa gömmek demektir. Vicdanı olan birisi böyle bir şey yapar mı, İsmet? Şapkanı önüne koy bir düşün bakalım! Yaptığımız doğru mu?! O, bütün ümidini bize bağlamış, bizi arkadaş gibi görüyor, bize nasıl “oğlum” dediğini görmüyor musun? – Derse desin!... Onun “oğlum” demesiyle biz onun evladımı oluyoruz? Ömrümüzün sonuna kadar onunla birlikte kalacak değiliz herhalde! Eninde sonunda ondan ayrılmayacak mıyız?! Bugün olmuş, beş gün sonra olmuş, ne fark eder?! Vugar sütkardeşine sinirle baktı: – Bu senin fikrindir. Şahsen ben öyle düşünmüyorum. – Peki sen ne düşünüyorsun? – İsmet’in dudaklarında alaycı bir gülümseme belirdi. –Onun oğlu mu olacaksın? – Gerçek manada ona layık oğul olmayı belki de beceremem. Çünkü bu çok zordur. Ama bunu yapmak için elimden geleni yapacağım. – Aferin! – İsmet kahkaha attı. – Şimdiye kadar seni tanımamışım meğer! Ne kadar da fedakarmışsın!? – Burada gülecek ne var, İsmet?! Bu fedakarlık değil, insani bir vazife. Kadir kıymet bilmektir, vefadır! – İstersen kucağımızda gezdirelim onu, ne dersin? Fedakarlık diye... – Onun buna ihtiyacı yok, sen de biliyorsun. – Peki benimle derdin ne? – Senden bir ricam var sadece. – Ne ricası? – Hadi, gidip Cennet Anadan özür dile. Yanlış yaptığını söyle. İnan dünyalar onun olacak o zaman. Çok mutlu olacak. 306 Vicdan Sustuğunda – Gitmiyorum. – Bunu yapmalısın, İsmet. – Başıma ağrıtma! Ben o tavuk kümesi eve bir daha dönmem. Vugar ona ağır bir söz söylemek istedi; ama aniden göğsüne sert bir şey değdi. Bu, İsmet`in onun üzerine attığı anahtardı. – Git, eşyalarını al götür! Sana hamallık yaptığım için çok pişmanım. Vugar hiçbir şey demeden anahtarları yerden aldı. Ve oradan uzaklaştı... 16. Bölüm İsmet de enstitüde çok kalmadı. Vugar`ın yeni evi istememesi aslında onu çok sevindirmişti. Hemen Merhamet Hanıma haber vermeğe gitti. Onların arasını bozmak için eline yeni bir fırsat geçmişti. Niçin İsmet`in yıldızı Vugar`la bir türlü barışmıyordu?... Elagöz`ü ona kıskandığı için mi?... Elbette sebep sadece bu değildi. İsmet Elagöz konusunda biraz rahattı. Sütkardeşinin Elagöz`ü istemediğini biliyordu. Vugar`ın kendi sevdiği, gönül verdiği birisi vardı çünkü. Ama Merhamet Hanımın bu tavrı – Vugar`dan vaz geçmemesi meseleyi zorlaştırıyordu. “Benim ondan neyim eksik ki?.. Niçin beni önemsemiyorlar?..” diye düşünüyordu. Bir bakıma onun böyle düşünmeye hakkı da vardı. İsmet, Vugar`dan daha yakışıklıydı. Onunla Vugar’ı bu konuda kıyaslamak yanlış olurdu. Boyu posu, çatık kaşları, bembeyaz teni İsmet`e kızlar arasında ayrı bir saygı kazandırmıştı. Enstitüde herke ona “güzel oğlan” diyordu. Peki ne olmuştu da böyle yakışıklı birisi Vugar`ın gölgesinde kalmıştı? İsmet sadece Merhamet Hanımla samimi iletişim kurmakta zorlanıyordu. Hayır, onu bundan dolayı suçlamak da yanlış olurdu. 307 Vidadi Babanlı İstediği zaman kendisini büyük insanlar arasında entelektüel olarak gösterebiliyor, kendisini şirin göstermeyi de becerebiliyordu. Ama ne hikmetse Merhamet Hanımla yakınlık sağlamada sıkıntı çekiyordu. Akı karayı seçiyor ona yaklaşamıyordu. Bunun tek sebebi ona göre Vugar’dı: “O benim en büyük düşmanımdır!...Tüm bunların sebebi o!” “yetenekliymiş, yetenek...!” Sanki ondan daha bilgili hiç kimse yok. Merhamet Hanım da bu saçmalıklara kanmış?! Dilinden “Şemsizade” kelimesi hiç düşmüyor. Ben onun için bir hiçim”. Evet, İsmet böyle düşünüyor ve tek çare olarak da, ne pahasına olursa olsun, Vugar`ı Merhamet Hanımın gözünden düşürmesi gerektiğine inanıyordu. Eğer o bunu başarabilirse, bütün işler kendiliğinde yoluna girecekti. Güneşli ister istemez ona da hamilik edecek, kısa zamanda Vugar gibi o da şan şöhrete kavuşacak, belki de ondan daha yüksekte duracaktı. İşte, eline güzel fırsat geçmişti. Onun hayallerindeki mutluluğa yakınlaştığı anlar artık çok yakındı. Bu fırsatı kaçırmaması gerekiyordu: “Mutluluk kapısının anahtarı insana hayatta bir defa verilir. O kapıyı açmak ise kişinin kabiliyetine bağlıdır.” Bir kitapta okuduğu bu cümleler İsmet`in omzuna kanat taktı. Bu düşünceler onu sanki uçurdu. Yürümedi sanki, uçarak nefes nefese gitti. Bir saatlik yolu yürüyerek yarım saate kat etti. Kapıyı Merhamet Hanım açtı. – Eee, ne haber var? – diyerek üstünkörü, soğuk bir tavırla sordu. – Hayır mı? İsmet, bu şekilde kötü karşılanacağını, içeriye davet edilmeyeceğini bilseydi, belki de, canını dişine takarak kat ettiği bu kadar uzak yolu tepip gelmezdi. Morali iyice bozuldu. Ne diyeceğini bile şaşırdı, haberini ayak üstü iletti: – O gitmedi, Merhamet Hanım... Gitmek istemedi. – Kim gitmedi? Nereye gitmedi? Merhamet Hanım soğuk sorularıyla İsmet`i biraz daha şaşırttı. Kekeleyerek: 308 Vicdan Sustuğunda – Vu...Vu... Vugar. – Anlamadım. Sakin ve tane tane konuşun. İsmet`in ateşi birkaç derece düştü. İsteksiz isteksiz: – Vugar geldi, – dedi. – Ama yeni eve taşınmak istemiyor. – Niçin? – Bilmiyorum... Benimle de tartıştı ve eşyalarını almaya gitti. Bir anlığa Merhamet Hanım daldı. Bir şeyler düşündü, gülümsedi. – Önemli değil. Gençlik işte. Herhalde yaşlı kadını yalnız bırakmayı şanına yakıştıramıyor. Buna gönlü razı olmamış Aslında yaşlılara saygı duymak, onları unutmamak takdire şayan bir hususiyettir. Doğrusu takdire şayandır. İsmet canı sıkıldı. İsmet ondan çok değişik sözler beklerken bir anda onun Vugar’ı övmesi bozuldu. – Ya sizin ona yaptığınız iyiliklere ne demeli?! Bu daha da takdire şayandır. Yaşlı bir kadının yaptığı iyilikle sizin gibi soylu bir kadının yaptıkları bir tutulur mu?! Merhamet İsmet`e anlamlı anlamlı baktı, tekrar gülümsedi. – Neyse... Herhalde bir anlaşmazlık olmuş. Ona taşınmanızı gerektiren sebepleri iyice anlatmamışsınız herhalde... O çok inatçıdır, Merhamet Hanım. Hiç kimseyi dinlemez, burnunun dikine gider. Her zaman kendi bildiğini yapar. Kaç defa tekrar tekrar bunu Merhamet Hanım ve Profesör istiyor, onun ricasıdır diye. Ama bağırmaya, sizin hakkınızda ileri geri konuşmaya başladı... Merhamet Hanım temkinli davrandı, sükunetini muhafaza etti. Çok kurnaz bir kadındı. İsmet`in derdini daha yazın, Kislovodski`deyken anlamıştı. Onun Elagöz`ü gölge gibi izlemesi, etrafında pervane gibi dönmesi gözlerinden kaçmamıştı. – Olsun! – dedi, canınız sağ olsun! Zamanı gelir, dediklerinden utanır. Dert etmeyin. 309 Vidadi Babanlı – Eğer o sözler sadece benim yanımda söylenseydi hiç önemli değildi, size bile söylemezdim, Merhamet hanım. Onun söylediklerini bütün enstitü duydu... Merhamet Hanım kaşlarını çattı. Suratını astı. Bir hayli sustuktan sonra sordu: – O kız meselesi nasıl gidiyor? Hala görüşüyorlar mı? Görüşmek ne demek, Merhamet Hanım. Hep beraberler. Günün çoğunu onlarda geçiriyor. Galiba yeni eve de onun yüzünden taşınmak istemedi. Cennet Anaya merhamet etmesi aklının ucunda dahi geçmez. Onun hayalinde kızın evine taşınmak da vardır. Merhamet Hanımın alnındaki kırışıklar daha arttı. Gözlerine kin bürüdü. – Tamam, siz gidin. Ben ilgilenirim! İsmet maksadına ulaştığını, sonunda Merhamet Hanımı kendinden çıkarmayı başardığını düşünüp, bir iftira daha uydurmak istedi. Ama beklenmedik bir anda kapının sert kapanışıyla kendisine geldi. Ne olduğun ilk önce anlayamadı. Kapının karşısında şaşırmış halde bir hayli durdu. Aklı başına geldiğinde bedenini halsizlik kapladı. Ayaklarının ağrıdığını hissetti. Sendeleyip geri çekildi. Merdiven aşındaki korkuluğa yaslanıp sessizde durdu. Sonra çok sinirlendi. Ama bu kızgınlık kendi yaptıklarına ve kendisine saygısızlık yapan Merhamet Hanıma değil, Vugar’aydı... – “Bütün bunlar onun yüzündendir... Benim önümü kesen, işlerime mani olan, yolumu kapatan o alçaktı!...”diye düşündü. *** İçeri de – kapının karşı tarafında da aynı durum yaşanmaktaydı. İsmet’in karşısında kendini soğukkanlı göstermiş olsa da aslında o da çok kızmıştı. Merhamet Hanımın öfkesi evin her yerini kaplamıştı. Evin ortasında geziniyor kendi kendisine konuşuyordu: “Beni düşürdüğü duruma bak! Be310 Vicdan Sustuğunda nimle alay mı ediyor!? Davet ediyorsun gelmiyor, ev tutuyorsun istemiyor... Dünkü çocuk seninle aşık atıyor. Ne sanıyor bu aptal kendisini?!” Merhamet Hanım yaralı aslana dönmüştü. Eğer bir köşede sakince oturup gazete okuyan kayınpederinin ona bakmasını görmeseydi nara atacaktı. O, Sultanoğlu’ndan çekindi, sesini kesti. Yatak odasına gitti, kapıyı arkadan kilitledi. Burada da bir hayli sövüp saydı. Vugar’a küfürler hakaretler yağdırdı. Yine de sinirleri yatışmadı. Bu hafife alınacak küçük, sıradan bir olay değildi! Dünya alem biliyordu. Bütün tanıdıklarına Vugar Şemsizade’nin Güneşli’nin kızına aşık olduğunu söylemişti. Şimdi oğlan kendisini naza çekiyor. Böyle devam ederse kızının ismi lekelenecekti. Herkesle alay eden Merhamet’in kendisi ise alay edilecek duruma düşecekti!! O, yanıp yakıldı. Kalbine titreme geldi. Kemikleri bile sızladı. Birden arkadaşı Zümrüt Vahidova’yı hatırladı. “Bu sokak çocuğu köpeğin kızı da bir gidiyor, pir gidiyor... konuşmaktan başka bir işe yaramıyor, yaptığı bir iş de yok...” Hemen onu aradı: – Zümrüt?!... – Efendim! – Kaç gündür neredesin?! – Kimsiniz?!... Merhi? sen misin? – Vahidova onu tanıdı kesik kesik güldü. – Bu zehir küpü senden başka kim olabilir dedim!.. Yine ne haber var? Niçin böyle asıp kesiyorsun?! – Yeter artık boş boş güldüğün! Sendeki keyif bende yoktur! Vahidova gülmesini kesti. İki arkadaşın bu tür samimi şakaları, erkekvari sohbetleri çok olurdu. Ama şimdi durum başkaydı. Merhamet’in şaka yapmadığını hissederek sordu? – Hadi, söyle bakalım ne oldu sana böyle? Sesin hiç hoşuma gitmiyor. Kim üzdü seni böyle? –Ahhh!... – Merhamet Hanım derinden “ah” çekti. Senin neyine! 311 Vidadi Babanlı – Allah aşkına, hadi söyle artık. Merhamet Hanım iyice keyifsizlendi. Ağlamaklı: – Öldüm ben Zümrüt, öldüm! Gel de beni göm! Vahidova kendisini büyük bir insan yerine koydu: – Artistlik yapma kız! Boşuna zamanımı da alma. İşim var gücüm var benim. İnsanların “talihini” hallediyorum. Hadi sadede gel bakalım. Başka zaman olsaydı, hiç kuşkusuz Merhamet Hanım onun bu tavrına yürekten gülerdi. “talih halledene de bak” – diyerek onunla alay ederdi. Ama şimdi mırıldanıp durdu. – Senden bir şey istemiştim, rica etmiştim.... – dedi. – Ne ricası?... Zümrüt düşündü. – Bir rican vardı, onu da hallettik. Sana güzel bir ev buldum daha ne istiyorsun? – Off, ne işe yaramaz adamsın! Sana o kızın soyunu sopunu araştır, öğren dememiş miydim?! – Hangi kızın, kimin soyunu sopunu? – Aklın kurusun senin!–Merhamet Hanım fenalık geçirdi. –Seni gidi düzenbaz! Seni gidi lafazan!...Ben sana o içeri şehirdeki kızın aslını faslını git de öğren gel demedim mi? – Haaa… Onu mu diyorsun? –Zümrüt’ün sesi kısık geldi. O mesele maalesef olmadı, emeğimiz boşa gitti. − Nasıl olmadı? Dili kuruyasıca! − Haberler çok uzundur, Merhi. İşten çıkınca sana uğrar, konuşuruz. − Hayır, şimdi söyleyeceksin! İki üç saat seni beklemeye takatim yok. − Telefonda mı söyleyeyim? − Evet, telefonda. − Ama yanımda adamlar var... − Olsun! Üstü örtülü söyle. Ahizeye fısılda, kulağım sendedir. Zümrüt işi yavaştan aldı, kasten Merhamet’i kızdırmak istiyordu. Merhamet öldü öldü dirildi: 312 Vicdan Sustuğunda − Bana çok zahmet vermiştin. Bir hafta boyunca İçerişehrin dar, sıkıcı sokaklarında yürümekten canımdan bezdim. Ayaklarıma kara sular indi. − Bunlar anlaşıldı. Sonra? − Kaç ev idaresine gittim. Kaç tanıdığıma sordum. Ama hiç kimse aileyi tanımıyor. O ona havale etti, o ona. Karışık yerde iz sürmek öyle kolay mı? Büyük bir deryada inci aramak gibi bir şey bu... Merhamet Hanımın sabrı tükendi. − Offf! Kısa kes! Beni verem ettin! − Kısası, kız piçmiş. − Piç mi?!..– Merhamet Hanım kulaklarına inanamadı. – Nasıl yani piç?.. Hangi anlamda piç? − Yani anne babası belli değil! − Hakikaten mi? − Evet. − O zaman annesi ... Ahlaksız mı? − Artık o tarafını bilmiyorum. Vebalını alamam. − Peki, onu evlatlık edinenler kimdir? Akrabaları mıdır? Merhamet Hanım kederlendi. Bir hayli sesi kesildi. - Hayır, akrabaları değil, bildiğim kadarıyla başkaları. Çocukları olmadığı için evlatlık almışlar. − Merhamet Hanım sevindi. Yüreğine soğuk su serpildi. Ama işini sağlama aldı. − Zümrütçüğüm, yanılmıyorsun değil mi? Sonra el aleme rezil oluruz. Hiç benim yanıldığımı gördün mü sen?! Sen kalbini ferah tut. Bu haberde yanlışlık yok. İstersen ismini, yaşını, işini ne istiyorsan hepsini ayrıntılı olarak söylerim. – Zümrüt öğrendiklerini aceleyle ahizeye fısıldadı. Arzu’nun nerede, kaçıncı sınıfta okuduğu, Şirinbacı’nın çalıştığı okulu, Ağarza ‘nın öz geçmişini olduğu gibi anlattı. – Nasıl?... Doğru mu? 313 Vidadi Babanlı − Doğru. − Tabiî ki, doğru olacak! – Vahidova gururlandı. – Başka?... Bana başka emrin var mı? − Teşekkür ederim! – Merhamet Hanım Zümrüt’e teşekkürlerini ilettikten sonra vedalaştı. Gözlerinde yeni bir hile tebessümüyle derin fikre daldı. 17. Bölüm Bakü yazlıklarının misafirleri sonbahar sonuna kadar gelip gidiyorlardı. Yazlıkların vefalı sakinleri, sevenleri kışın başlarına kadar buradan ayrılmazlardı. Vakti olanlar bütün hafta boyunca, imkanı olmayanlar da hafta sonları da geliyordu. Elbette, bu dönemlerde tabiat çok fakir olur. Ağaçlar yapraklarını döker, asmaların kuru çubukları toprak üstünde kalır. Kum soğumaya başlar. Rutubet kemikleri sızlatır. Fakat hava her zamankiden biraz daha serin biraz daha temiz olur, ciğerlere merhem gibi gelir. Vücut temiz havayla hayat bulur. Yüzlerden şehir solgunluğunu, vücutlardan iş yorgunluğunu alır, iki günde sanki iki ay dinlenmiş gibi olur insan. İnsanın gözü gönlü açılır. Söhrap Güneşli de yazlık sevdalısıydı. O yaz mevsimini hanımı Merhamet’in tekidiyle başka şehirlerde geçirse de, sonbaharı kendi yazlığında geçirmekten haz alır. Ailesiyle beraber yazlığa gitmediği, tabiatın bu güzel köşesinin kucağına kendilerini atmadığı hafta sonu yoktu. O, burada şehrin gürültüsünü, iş yorgunluğunu unutur, sinirleri sakinleşiyordu. Son üç dört yıldan beri kendisini daha rahat hissetmeye başlamış, ani kalp ağrıları dinmişti. Söhrap Güneşli bu sabah da erkenden kalktı. Akşam bir toplantıdan geç vakitte dönmüştü. Bağa geciktiği için bütün geceyi diken üstünde geçirdi. Aceleyle yıkandı. “bağ elbisesini” giydi. Ama yola koyulmak için hiçbir hazırlığın yapılmadığını gördü. Genelde Merhamet Hanım bu tür hazırlıkları bir gün önceden yapardı. Yemekleri hazırlar, içecekleri büyük 314 Vicdan Sustuğunda kaplara özenle yerleştirir, oraya gittiklerinde yemek için vakit kaybetmezdi. Şimdiyse... Söhrap hemen yatak odasına döndü. Merhamet Hanımı yatakta görünce şaşırdı. – Niçin kalkmıyorsun, Merhi? Zaman geçiyor? Merhamet Hanım yorganı başına doğru çekerek: – Ben gidemeyeceğim, Söhü... İstemiyorum. – dedi. – Niçin istemiyorsun?.. Bir gün dinlenme de ganimettir. – Israr etme! Gitmek istemiyorum. Hastayım... Söhrap, Merhamet’in nazlandığını, bir şeye canının sıkıldığını düşündü. Akşam da suratı çok asıktı. Israrla: – Kalk hadi! – diyerek yorganı başından çekti. – Hasta olduğun için gitmen şart. Temiz havada iyileşirsin. –Bırak! – Merhamet Hanım yarasına dokunmuş gibi bağırdı. –Beni sakin bırak! Söhrap yorganı bıraktı. Hanımına şaşkın şaşkın baktı. Merhamet Hanım kocasının kınayan bakışları altında bir dakika sustuktan sonra yalvar yakar konuştu: – Rica ederim Söhü. Bugün bensiz gidin. Yerimi yeni ısıttım, biraz terleyeyim, ayağa kalksam üşütürüm. Murguz amcanı da al, git. Elagöz kalsın.O da hasta sanki. Söhrap düşündü: – Biz iki erkek orada ne yapacağız? Aç mı kalalım? – Niye aç kalıyorsunuz ki? Sizin için bir şeyler hazırladım ben. Yemekleri bozulmasın diye mutfakta pencerenin önüne koydum. Söhrap konuşmadan, mutfağa gitti. Merhamet Hanım kocasıyla, kayınpederinin ayak seslerini merdivenlerde duyar duymaz hemen yorganı üzerinden attı, ayağa kalktı. Geceliğini giydi, pencerenin önüne geldi, gelip, gidenlere baktı. Artık bütün gün onu rahatsız eden hiç kimse olmayacaktı. O, yeniden yatağına döndü. Daha güneş doğmamıştı. Sokak daha yeni canlanıyordu. İki üç saat uyuyabilirdi. Ama bir türlü uyuyamadı. Fikirler onu rahat bırakmıyordu. Zümrüt 315 Vidadi Babanlı Vahidova’nın “mutlu haberini” düşünüp gülümsedi. “Galiba işler yoluna giriyor. Niçin olmasın ki?! Söhrap Güneşli gibi bir şahsın kızını hangi ahmak elinin tersiyle iter?! Vugar çok kurnaz birisi, naza çekiyor, gururu incinsin istemiyor. Paçasını baştan kaptırmak istemiyor. Her saza oynamayan bir genç olduğu göstermeye çalışıyor... Böyle şeylere aldırmamak lazım, gençlik işte, zamanla o da kuzuya dönecek. Söhrap da gençken onun gibiydi. Evlendikten sonra değişti... Kıza söz verdiği için geri dönmeyi kendine yediremiyor herhalde... Ama artık şımarıklık yapamayacak. Zümrüt’ten Allah razı olsun çok güzel işler yaptı..Çocuk yuvasına verilmiş, soyu sopu belli olmayan bir kızla hangi aptal evlenmek ister ki?!. Vugar durumu öğrenince kızdan vazgeçecek mutlaka, kıza verdiği söz de ettiği yemin de bozulacak.” Merhamet Hanım ayağa kalktı. Kızının odasına koştu. Kızın iştahı olmadığı için Merhamet kıza kendi eliyle bir şeyler yedirmek istedi. Piyanoda biraz çalıştıktan sonra Vugar’ın yanına gitmesini istiyordu. Elagöz mışıl mışıl uyuyordu. Solgun görünen yanakları pembeleşmişti. Dudaklarında zarif bir gülümseme sanki sabahın ayazında donmuş kalmıştı. Kaşları ve kirpikleri o kadar güzeldi ki sanki efsanelerde uyuyan bir melek gibiydi. Annesi onun güzelliğine hayran oldu. Onu sanki ilk defa görüyormuş gibi uzaktan seyretti: “Kızım nasıl da güzelmiş!” – diyerek gururla, anne şefkatiyle fısıldadı. Hemen acı bir teessüfle yüreği burkuldu: “Allah bu hastalığı benim güzel kızıma verdi. Yoksa benim ne derdim olurdu ki?...Böyle melek gibi kızı olan birisinin başka ne derdi olurdu? Yoksa kızıma koca arar mıydım hiç?!”. Merhamet Hanım hüzünlü bir şekilde kızına yaklaştı. Elagöz’ün yüzünün bir tarafını gölgeleyen siyah saçlarını yavaş yavaş okşadı. Şefkat dolu bir sesle: – Kızım! – dedi. Elagöz’üm!...Kalkıyor musun? Elagöz’den cevap alamadı. Merhamet Hanımın yüreği sızladı: 316 Vicdan Sustuğunda – Kalk hadi, elini yüzünü yıka, evimin yıldızı benim güzel kızım! Elagöz hafifçe kımıldadı. Ama yüzünü ifadesi hiç değişmedi. Rüyada konuşurmuş gibi hazin sesle sordu: – Saat kaç ki, anne? – Saati ne yapacaksın, güzel kızım. Çok uyumak senin için zararlı. Gözleri aç, sabahın temiz havasını teneffüs et. Elagöz’ün kirpikleri hafifçe titredi, ama açılmadı. Dudakları füsunlu füsunu fısıldadı: − Uykum var, anne. − Kalk, annesinin gülü – Kalk, kahvaltını yap, derslerini bak. Sonra uykun olursa yine uyursun. Elagöz cevap vermedi. Kirpiklerindeki titreyiş yok oldu. Yeniden uyudu. Merhamet Hanım onu uyandırmaya kıyamadı. Sabah uykusu tatlı olur, biraz daha uyusun, deyip diğer odaya geçti, dönüp kızına tekrar baktı. Kızının güzelliğinden ilham aldı elbise dolabına yöneldi. Misafirliğe giden birisi gibi elbiselerinden en yenisini alıp giydi. *** O, Cennet Ananın evine geldiğinde, Vugar daha yeni uyumaya hazırlanıyordu. Bütün geceyi uyumadan masa arkasında geçirmiş, Profesörün dediği gibi sonuçları kontrol etmişti. Cennet Ana kapıyı açtı. Yutkundu, endişeli bir sesle: – O, yine gelmiş, Vugar, – dedi. – Kim gelmiş, ana? – Vugar, gözleri yumuk şekilde sordu. – O işte, o kadın.–Cennet Ana başını kapıdan dışarı uzattı. Sesini biraz daha alçalttı.–O zaman İsmet’le bize gelen kadın. – Ne istiyor?! Cennet Ana sol elini dudaklarına yaklaştırıp, gelenin yakında olduğunu, onun söylediklerini işitebileceğini işaret etti. – Nerden bileyim bana bir şey demedi. Seni görmek istiyor. 317 Vidadi Babanlı – Ona uyuduğumu söyle, lütfen. Vugar soyunmağa başladı. Gömleğinin altını pantolonun içinden çıkarmamıştı ki içeriye Merhamet Hanım girdi. – Günaydın Vugar! – Günaydın! Merhamet Hanım Vugar’ın gönülsüz karşılık vermesine aldırış etmedi, ileri yürüdü. − Neden böyle geç kalkıyorsunuz? Sizin gibi genç birisi bu kadar uyur mu hiç? − Kalkmıyorum, Merhamet Hanım. Daha şimdi uyumaya hazırlanıyor. − Bu daha da kötü! – Merhamet Hanım masanın üstünde olan kağıtlara gözünün ucuyla bakıp acımış bir eda ile: – Gece çalışmak insanı daha çok yorar. Sağlığınızın değeri bilin. Sizin çalışmak için daha çok zamanınız olacak. Vugar ayaküstü son gücünü toplayarak durmaya çalıştı. Konuşmaya bile takati yoktu. Özür dileyerek yatağa oturdu. Saygısızlık yapmamak amacıyla sordu: − Çok mu acil bir konu? Başka zaman görüşmemiz mümkün mü? Merhamet Hanım razı olmadı. – Konu her ne kadar acil olsa da, senin sağlığın daha önemlidir. Herkes kendisine verilen ömrü hoş geçirmek, hayattan lezzet almak ister. Bu dünyadan göç ederken hiçbir şey götürmeyeceğiz. Ad da makam da zenginlik de kalacak burada. Vugar’ın sabrı tükenmişti. Gözünden uyku damlıyordu. Sözünü kesmek istemedi. Cennet Ananın ne misafir hoşuna gitti, ne de tavırları, ona: – Ayakta kaldınız, buyurun, oturun, – diyerek ona sandalye uzattı. Sonra Vugar’a göz işaretiyle karşısında bir kadın olduğunu ona saygısızlık yapmamasını işaret etti. 318 Vicdan Sustuğunda Merhamet Hanım çok hızlı yürüdüğü için yorulmuştu. Ayakları sızlıyordu. Cennet Ananın uzattığı sandalyeyi alıp, rahat rahat oturması Vugar’ın canını iyice sıktı: − Özür dilerim, – dedi. Uykusuzluk beni yordu. Sizin için ne yapabilirim? Merhamet yerine daha bir yerleşti: − Yok, hiçbir isteğim yoktur. Bir arkadaşa gidiyordum. Size de uğradım. Halinizi hatırınızı sorayım diye. Döndüğünüzü daha dün Söhrap’dan duydum... Vugar hiçbir demedi. “Misafir” sonunda meramını açıkladı: − Ama.... Size çok kırgınım. − Niçin? − Beni utandırdınız. − Bu nasıl olabilir, Merhamet Hanım? Sizi utandıracak ne yapabilirim ki?! − Ev konusunu diyorum... Ben önceden konuşup, parasını bile vermiştim. − Duyarlılığınız için teşekkür ederim. Ama... − Önemli değil! – Merhamet Hanım Vugar’ın lafını bilerek kesti ki, devamını getirmesin. Yardımseverlik havasına girdi.– Vazifemizdir!... Aslında bunu Söhrap istemişti. O kaldığınız evin size uygun olmadığını işitmiş. Bundan dolayı çok rahatsız oldu. Benden size ev bulmamı rica etti. Ben de buldum... − Zahmet etmişsiniz. Merhamet Hanım Vugar’ın bu tavrına hiç önem vermedi. Cennet Anaya duyurmak için: − Ablam kırılmasın sakın. Onu evi de kötü değil. Özellikle de bugün daha bir güzel. Tertip ve düzeni bugün daha da yerinde. Ama... Alt kat olduğu için güneş almıyor, havası da kötü. Hem çok küçük. Kafes gibi. − Bize yetiyor. 319 Vidadi Babanlı Merhamet Hanım bu defa da duymazdan geldi. Yüzünü Cennet Anaya cevirdi: – Ablacığım, – diyerek ona hoş görünmeye çalıştı. – Sizin bu gençlere anne gibi davrandığınızı biliyorum. İki senedir kiracı olarak değil de öz evladınız gibi baktınız. Bunun için size minnettarım. Zamanı gelince Vugar da, İsmet de size olan borcunu öder. Şimdi sizden rica ediyorum. Onları saygısızlık ve vefasızlıkla suçlamayın. İşleri çok ağırdır. Doktor onların yüksek katta, ışıklı evlerde kalmaklarını öneriyor. Vugar’ın rengine bir bakın nasıl sararıp solmuş. Sanki, Allah korusun, sarılık olmuş gibi. Bunun sebebi bu ışıksız ve karanlık odadır. Cennet Ana elleri koynunda öylece onu dinliyordu. Merhamet’in dediklerinde hakikat vardı. Çaresizce: – Ben bir şey demiyorum, kendileri bilirler. Benim onların işine karışmaya hakkım yok.– dedi. Vugar kararlı bir şekilde cevap verdi: Boşuna kendinizi yormayın, Merhamet Hanım. Ben buradan hiçbir yere gitmem. Burası benim kendi evim gibidir. Merhamet Hanım bozuntuya vermedi. O, evden çıkarken meseleyi tatlılıkla halletmek için kendi kendine söz vermişti. Mülayim bir şekilde ekledi: – Ben sizi çok iyi anlıyorum. Cennet hanımı kırmak istemediğiniz için böyle yapıyorsunuz. Ama ne yapalım? Durum bunu gerektiriyor. Vugar Merhamet Hanımın sözünü keserek: – Ev konusunu kapattık, Merhamet Hanım. Başka deyecekleriniz var mı? Son verilen cevap sanki Merhamet’in nefesini kesti. Birkaç dakika sesini çıkaramadı. – Var! – diyerek sandalyede sağa sola hareket etti.– Sevdiğiniz o kız hakkında size birkaç diyeceğim var. Vugar telaşlandı. Kalbi hiç durmadan çarpmaya başladı. “Bu Arzu’yu da nereden tanıyor? Onun hakkında bana ne deyebilir ki? Herhalde iyi bir şey söylemeyecektir...” 320 Vicdan Sustuğunda − O kızın çocuk esirgeme kurumundan alındığını biliyor muydun? Şimdiki anne babaları onu evlatlık almışlar. Vugar kalbi sızlayarak konuştu: − Öksüzlük ayıp değil ki, Merhamet Hanım... Ben de öksüzüm. − Bu nasıl bir öksüz olduğuna bağlıdır. O piçtir. Babası belli değil! Piç kelimesi Vugar’ı çok kötü etkiledi. Sarsıldı, çok sevdiği bir insanın bu sıfatla nitelendirilmesi onu yıktı. Ama yine de sabrı elden bırakmadı. − İlk önce bu kocaman bir yalandır, – dedi. – Tamamen yalan. Diyelim öyledir, onun bu durumda onun ne suçu var? Ayrıca sizi niçin bu kadar ilgilendiriyor? − Tabiî ki, beni ilgilendirir! – Merhamet Hanım yavaş yavaş kükredi. – Unutmayın sizin için söylenilen her bir kelime ilk olarak bizim de adımıza söylenmiş oluyor. − Niçin? − Şundan dolayı... – Merhamet Hanım nefes alıp, gururla devam etti. – Siz Söhrap Güneşli’nin asistanısınız. Bakü’de herkes tarafından tanınan, toplumda yeri olan bir insan. Bunun için sizin attığınız her adımdan o sorumludur. Vugar Merhamet’i sabahın bu saatlerinde buraya getiren asıl sebebi anlamıştı. Bundan dolayı da biraz daha sabretti. Cevap vermedi. Kayıtsızca yorganı üzerine çekti. Yastığını düzeltti. Ellerini gömleğinin yakasına getirerek sohbetin bittiğini ima etti. Merhamet Hanım buna bu işarete önem vermedi. Yüksek tizdeki sesini maharetle mülayimleştirdi. Yeni bir yalan uydurmaya çalıştı. Sakin sakin söylenilenlerin etkili olacağını çok iyi biliyordu. – Atalarımız ne güzel demiş: “Anası gezen ağacın kızı, dal dal gezer.” Biliyorsun atalarımız yalan söz söylemezler. O kız sizden önce iki oğlanla çıkmış. Siz üçüncüsünüz. Kim bilir ileride daha kaçı olacak daha! 321 Vidadi Babanlı Sabrında bir sınırı vardı. Vugar artık sinirlerine hakim olamadı. Boğula boğula cevap verdi: − Olsun!...Ben kabul ediyorum – diyerek bağırmaya başladı. − Gidin buradan! Defolun, cehenneme kadar yolunuz var! − Neee?! – Merhamet Hanım duyduklarına inanamadı. Kovulacağını tahmin etmemişti. Gözleri fal taşı gibi açıldı. Birkaç dakika yerinde donup kaldı. Ayağa kalktı: − Cehenneme kadar yolumuz var demek?! Tamam... Ben yapacağımı iyi biliyorum... Odadan kurşun gibi çıktı. Vugar o gittikten sonra yatağa girdi. Merhamet’in dediklerini unutmak için hemen uyumak istedi. Yorganı üzerine çekti. Ama deminden beri kendiliğinden kapanan göz kapakları kapanmadı. “Gerçekten Arzu piç miydi?... gerçekten de benden önce onun hayatında iki kişi olmuş muydu? – soruları beynini kemirdi. – Yoksa Merhamet bunları kendinden mi uyduruyordu?.. Olmayan bir şeyi insan nasıl söyleyebilir?! Bu tür bir yalanı, insafsızca iftirayı nasıl diline alabilir?!” Sorudan soru doğdu. Kafası karıştı... 18. Bölüm ...Onlar ilk baharda tanışmışlardı. O zaman Vugar son sınıftaydı. Tezini hazırlıyordu. Gece gündüz kütüphanede idi. Bir gün merkezi kütüphanelerin birinde geç vakitlere kadar çalışmıştı. Okuma salonunun ışıkları artık kapanmaya başladığında yorgun argın girişteki salona indi. Elbiselerin bulunduğu yere yaklaştığında tanımadığı bir kız da oraya geldi. Yaşlı görevli önce kızın paltosunu aldı. Vugar gayri ihtiyari kıza paltosunu alıp yardım etmek için izin istedi. Kız şaşırmış halde Vugar’ın yüzüne baktı ve gülümsedi. Usulca: − Size zahmet olmasın? – dedi. 322 Vicdan Sustuğunda − Rica derim, önemli değil! –Koltuğunun altındaki kalın dosyaları koydu, kızın paltosunu giymesine yardımcı oldu. Kız giyindikten sonra teşekkür edip, aynanın karşısına geçti. Vugar onunla ilgilenmedi. O yıllarda o, hiç kimseyle ilgilenmiyordu zaten. Bütün zamanını okumakla geçiyordu. Tiyatroya, sinemaya çok az giderdi. Kızlarla ilgilenmek, birilerini sevmek aklının ucundan bile geçmezdi. Vugar giyindikten sonra çıkmak için acele etti. Kapıda yine karşılaştı onunla.... Ona yol verdi. Ve sebebini kendi de bilmeden sordu: − Yolunuz uzak mı? Kız Vugar’a tebessümle baktı. − Niçin sordunuz? – dedi. Sesinde telaş vardı. Vugar ne diyeceğini bilemedi. Sorduğu sorudan utanarak yere baktı. − Öylesine....Eğer uzakta oturuyorsanız size eşlik ederim, diye düşündüm. Kız anlamlı anlamlı güldü. Şaşkınlık ve saflıkla onun dediklerine hak vermeye çalıştı. − Artık geç oldu... İnsanlar da kalmadı sokakta. Herhalde yalnız gitmek... – O cümlesini bitirmedi. Biraz sessiz kaldıktan sonra güçlükle ilave etti. – Yanlış anlamayın, ben de çekinmeyin lütfen... Kız yine gülümsedi. − Ben yalnız gitmekten korkmuyorum... Sizi de yanlış anlamadım.... Durup dururken kendisini zora soktu. Kızardı, bozardı. Susmaktan başka çaresi kalmadı. Kız birden dillendi: − Siz üniversitede mi okuyorsunuz? − Evet, – Vugar aceleyle cevapladı. Sizde mi? Kız yine gülümseyerek. Başını salladı. 323 Vidadi Babanlı − Kaçıncı sınıftasınız? − Daha bu yıl kazandım. − Hangi bölümü? − Tarih bölümü. − Öylemiiii....– Vugar ne diyeceğini bilemedi. Sustu... İyi ki yol kısaydı. Çünkü susmak da büyük bir zulümdü onun için. − Kusura bakmayın.... Otobüs geldi. – Kız onu yolda bırakıp tek başına yürüdü. Vugar kendini hafiflemiş hissetti. Kızdan hemen ayrıldığı için sevindi. Ama dumanlı, anlaşılmaz bir his onu bir hayli terk etmedi. Arzu’nun anlamlı tebessümleri hayalinde sık sık canlandı. Sonra her şey unutuldu... Onlar birkaç gün karşılaşmadılar. Vugar kızı hatırlamadı. Eskisi gibi yine kütüphanelere gitse de kızı görmedi. Eskisi gibi çalışmalarına devam etti. Saatlerce masada oturdu, çalışmasını yaptı. Her zaman olduğu gibi hiç kimseyle ilgilenmedi. Bir gün yine... Vugar sabah erkenden gelip kitapların dünyasına girmişti. Hiçbir şeyden haberi yoktu. Sanki birileri ona “Yan masaya bak!...” – dedi. Vugar başını kaldırıp yan masaya baktığında o kızı gördü. Kız da aynı anda bakışlarını karşısındaki kitaptan alıp ona baktı. Gözler buluştu... Kızın kumral gözlerini tatlı bir gülümseme kapladı. Başlarının usulca sallanmasıyla, sessiz fısıltıyla selamlaştılar. Bu durum biraz sonra yine tekrarlandı. Vugar artık dikkatini bir türlü toparlayamadı. Kitabın satırları birbirine karıştı. Okuduklarını anlayamadı. İki üç dakikadan bir kıza bakıyordu. Ama kız, kitap okuyor, bir anlık da olsa o güzel bakışlarıyla Vugar’ı sevindirmiyordu. Vugar bu efsunlu gözlerin resmini hayallerinde yatakhaneye götürdü. Onu düşünmekten kendini alamadı. Sabah yine kütüphaneye gitti, onu bulmak için. O gözlerin sahibini hasretle aradı. 324 Vicdan Sustuğunda Bu neydi, nasıl bir sırdı? Kendisini onu düşünmekten alamıyordu. Yoksa?.. O, birden irkilir gibi oldu. Aşk kelimesini diline getirmekten çekindi. Üniversiteyi bitirmeden, iş sahibi olmadan bu tür işlerle uğraşmayacağına dair kendisine söz vermişti. İlimden, yeni bilgiler öğrenmekten başka bir isteği yoktu. Evlenmek hiçbir zaman geç değildi onun için. Nasıl olsa “Bir Allah’ın kulunu” bulup onunla yuva kuracaktı. Önemli olan üniversiteyi başarıyla bitirmekti. Son sınıfta aşk kelimesinden biraz daha uzakta kalmaya çalıştı. Yeni bir amacı olmuştu bu sınıfta: Asistan olup Profesörlüğe kadar yükselmek istiyordu. Onun tek düşüncesi hedefine ulaşmaktı.– İmtihanların arifesinde bu düşünce onu daha sardı. Şimdi onun karşısında çok büyük bir hedef vardı. Kendisini sadece ilme vermek, sevincini neşesini ilimde aramak! Başka türlü olamazdı zaten. Kalbini ikiye bölmek, bir kısmını ilme, bir kısmını da sevgiye ayırmak, aile kurması mümkün değildi. Her ikisini aynı anda bir arada götürmek kolay değildi! Vugar aklı başında olduğu, muhakeme yapma gücünün çok yüksek olduğu vakitte her şeyi enine boyna ölçüp biçip sevgi işlerinin üzerine kalem çekmişti! Aşk, sevgi gibi meseleleri düşünmeyi kendisine yasaklamıştı. Kızlarla gezip tozan eve geç saatlerde dönen sütkardeşine de yarı şaka yarı ciddi Fuzuli’nin bir mısrasını okurdu: “Can verme gam–ı aşka ki, aşk afet–i candır...” ama şimdi kendisi “can afetine” gönül vermeye başlamıştı. Kalbi ikiye bölünmüştü... Vugar hissettiklerinden bir anda ürktü. Sevdaya benzer bu dumanlı, anlaşılmaz duyguları daha büyümeden kalbinde boğup, gönlünün derinliklerinde gömmeye çalıştı. Birkaç gün etrafına bakmadı, onu aramadı. Ama kendine her ne kadar yasaklar koysa da, kafası allak bullaktı. Bunların bir faydası yoktu. Okuduğu satırlar arasında cezbeci o gözler ortaya çıkıyor, dakikalarca saatlerce o güzel gözler hayalinden çıkmıyordu. Bu durumdan kurtulmak için bir yol aradı. Başka kütüphanelere gitmeye karar verdi. Böylece onu unutacağını düşündü. Yeter ki, o kızı görmesin, ondan uzak olsundu. Ama 325 Vidadi Babanlı bunun hiç bir faydası olmadı. Merkezi kütüphanede en azından onu uzaktan görüyor, biraz da olsa sakinleşiyordu. Şimdi kendini çok rahatsız hissediyordu. Mecbur kalıp yeniden merkezi kütüphaneye döndü. Ama burada da sakinleşemedi. Istırabı daha da çoğaldı. O daha da zor duruma düştü. Kızın salınarak gelişi de ayak sesleri de sanki ona malum oluyordu. O yüzlerce ayak sesinin içerisinde Arzu’nun ayak sesleri tanıyordu. Kız salona girdiğinde, Vugar’ın aşkının bekçisi olan kalbi sevinçten mi, hasretten mi küt küt atmaya başlıyordu. Bedenini tarifi mümkün olmayan bir mutluluk sarıyordu. Kız salonu terk ettiğinde ise bedeni soğuk bir suya dalmış gibi oluyor, sanki donuyordu. Hasret dolu gözleri Arzu’yu yolcu ediyor, saatlerce gözleri kapıdan ayrılmıyordu. Daha bu neydi ki? Sonraları o, kendini bile yönetemez oldu. Kızı gölge gibi izlemeye başladı. Arzu eve gitmek için hazırlandığında, Vugar da hemen merdivenleri aceleyle inerek kapıda onu bekliyordu. Kız paltosunu giyip, (çok ilginçti, paltosunu giymesinde ona yardım etmek için cesareti bile kalmamıştı.) gözden kayboluncaya kadar gözleriyle onu yolcu ediyordu. Sonunda, o beklenen gün geldi, onlar yine konuştular. Bu defa Arzu erken çıkmak için hazırlandı. Vugar da onun arkasından çıktı. Kız kapıdan çıkmak isterken Vugar nasıl olduğunu anlamadan kızın karşısına geçti. – Affedersiniz... – Neden böyle erken gidiyorsunuz? – Nasıl yani?... – Arzu Vugar’ın gözlerinin içine baktı. Dudaklarında tatlı bir tebessüm belirdi. – Gidemez miyim? Vugar kızardı. – Gidebilirsiniz, – Elbette, gidebilirsiniz! Biraz sustu, yavaş yavaş ilave etti: – Bugün erken gidiyorsunuz da. Belki... Telaşını hiçbir sözle ifade edemedi, sustu. Arzu gülümseyerek cevap verdi: – Hiçbir sebep yok. Bugün işim erken bitti sadece. Şimdi de sinemaya gitmek istiyorum. Boş vakit bulunduğumda hep sinemaya giderim ben. − Yalnız mı gidiyorsunuz?.. 326 Vicdan Sustuğunda Arzu’nun samimi gülümsemesi yerini alaya bıraktı: − Evet, yalnız gidiyorum! – yumuşak sesi ciddileşti. – Bir şey ilgimi çok çekti. Siz neden “yalnız” kelimesini bu kadar sık kullanıyorsunuz? Geçen defa da bu kelimeyi vurgulayarak söylemiştiniz... Ben yalnızlıktan korkmuyorum. Vugar ne diyeceğini bilemedi. Kendisini tahkir edilmiş gibi hissetti. Arzu da zor durumda kaldı. Söylediklerinden pişman oldu. Anlaşılan bu cevap kızın da hoşuna gitmemişti. Dili kalbine iyi tercümanlık yapmamıştı. Hatasını düzeltmeye çalıştı: − Ben sinemayı çok seviyorum. En çok da başka ülkelerin tarihini konu edinen filmleri tercih ediyorum. − Anladım. – Vugar, kendisine geldi. Hevesle sohbetine devam etti: – Bunlar sizin bölümünüzle ilgili filmler. Budan dolayı mı seviyorsunuz? − Hayır! – Arzu kararlılıkla başını salladı. – Sadece bu yüzden değil! Elbette ben tarihe etnografya ile ilgilenmeyi çok seviyorum. Bu kendi bölümünü seven herkes için söz konusudur bence. Ama sadece kendi ihtisasıyla ilgilenip, başka alanlardan uzak kalmak çağdaş geçlik için kabul edilemez bir eksikliktir. Doğrusu bunu tasvip etmiyorum. XX. yüzyılda yaşayan bir insanın her şeyden haberdar olması gerekiyor. Vugar, Arzun’un bu sözleriyle kendisine taş attığını sandı. Dolayısıyla da kendisine ima yoluyla, “Biz zevk itibariyle başka dünyalarının insanlarıyız. Git kendi dengini bul” dediğini düşündü. Ümidi kesildi. Arzu’nun titrek sesinde deminki alaycı gülüş yine belirdi. − Demek istiyorum ki, hayat sadece sizin delicesine tutulduğunuz kimya mucizelerinden ibaret değildir!.. Vugar şaşırdı. Kızın kendisiyle dalga geçtiğinden artık hiç şüphesi kalmadı. Şaşırmış bir ses tonuyla sordu: − Neyi kastediyorsunuz? − Ne olacak.... – Arzu bir anlık düşündü. Vugar’ın yüzüne baktı, dudaklarında hafif tebessüm belirdi – Bütün gün labo327 Vidadi Babanlı ratuvarda, sonra kütüphanede uzun süre kalmak, başka şeylerle ilgilenmemek hiç de hoş bir durum değil, doğrusu. Vugar çok şaşırdı. “Siz beni nereden tanıyorsunuz? Bu alay neden?..” Diyerek kıza kızmak geçti içinden. Ama hemen geçen defa bu sorusuna gereken cevabı aldığını hatırladı, sesini çıkarmadı. Arzu bu defa hakikaten ona sataştı. − Kusura bakmayın; ama dışarıdan hiç de hoş birisi olarak görünmüyorsunuz. Eğer bu durumunuzu değiştirmeseniz, gelecekte resmi, sadece kendi alanınızda bilgi sahibi bir ilim adamı olacaksınız. Talebeleriniz bile sizi sevmeyecekler. Vugar’ın bu kızın onu tanıdığına hiç kuşkusu kalmadı. Cesaretlenerek: − İnsan karakterini nasıl değiştirebilir?... benim hamurum ezelden böyle yoğrulmuş. Kötü huyları şimdi değiştirmek mümkün. Henüz geç değil. Pekişmeden, sizin hayat anlayışınız haline gelmeden bunu değiştirebilirsiniz. Psikologlar, insanın her yaşta istediği bir özelliğini değiştirebileceğini söylüyorlar. Sadece iradenizin kuvvetli olması yeterlidir. − Ya irade zayıf olursa? − Onu da terbiye etmek mümkün. − Ya o şahsın bunu yapmaya kudreti yetmezse?.. − O zaman başkalarının tavsiyelerine baş vurmak gerekir. − Ehh... – Vugar ümitsizce iç çekti. – O hiçbir zaman tavsiye ile yola gelmez. − O zaman başka çareler denenmelidir.... İsterseniz ben size yardımcı olurum. Bu konuda biraz tecrübem var... orta okuldayken tembel öğrencilere bu konuda çok yardım ettim. − İşte bu olur! – Vugar hiç tereddüt etmeden razı oldu. Ben sizin yardımınızı kabul ediyorum. Arzu’nun sesi aniden kesildi. Yüz ifadesi değişti. O bu meselenin buraya geleceğini, utangaç bir gencin cesaretlenerek bu teklifi kabul edeceğini hiç düşünmemişti. 328 Vicdan Sustuğunda Vugar bu fırsatı kaçırmadı: – Nereden başlayacağız?... Şartlarınızı söyleyin. Arzu’nun bakışları yere dikildi. Omuzlarını oynattı. Vugar dedi: − İlk işinize sinemaya beni götürmekle başlasanız?... Bugün ben de işimi erken bitirdim. Arzu çıkış yolunun olmadığını anlayınca: − Olur, – diyerek bir anlık tereddütten sonra eski tavrını aldı, devam etti: – Bu filmi mutlaka izlemelisiniz. Afrika ormanlarından bahsediliyor. Kendinize ait bir çok bilgi edinebilirsiniz. Sizin gibi ilim adamları ilgilendiren doğal kauçuğu eskiden insanlar hevaya adlı bir ağacın şırasından hazırlamışlar. O ağaçlar şimdi Afrika’nın tropik ormanlarında yok olmak üzere. Vugar gülümsedi. − Ben kauçukla ilgilenmiyorum, benim alanım değil. − Biliyorum. Arzu bu resmi sohbeti uzatmak istemedi. Tombul bileğindeki saate bakıp “Acele etmemiz gerekiyor” – dedi. Geç kalmayalım. Şimdi benimle sinemaya gitmek istiyorsanız. Hemen yukarıdan kitaplarınızı alın gelin. Filmin başlamak üzere. – Memnuniyetle! Bir dakika! Vugar sevinerek geri döndü. Merdivenleri uçarak çıktı. İşte onlar böyle başladılar. Aras sıra sinemaya gittiler. Bazen sahilde dolaştılar. Belli bir süre sonra kol kola olduklarını birbirine aşık oldukları hissettiler. Ama “Seni seviyorum.” Cümlesini hiçbiri kurmadı. Buna gerek de yoktu. Gözlerin, kalplerin açık açık konuştuğu yerde, dilin bunu söylemesine ne gerek vardı?! Önceleri Vugar’ı ürküten düşünceler zamanla yok oldu. Arzu’yla buluşmaları, onun tatlı, akıllı sohbetleri Vugar’ı kendi işine daha da odaklandırdı. Buluşmalardan döndükten sonra o tez çalışmasını daha bir hevesle, zevkle yazmaya baş329 Vidadi Babanlı lardı. Aşk onun ufkunu açtı, zihnini, hafızasını daha da kuvvetlendirdi. Yorulmak, usanmak nedir, aklına dahi gelmedi... Vugar şimdi bile o sevginin gücüyle çalışıyordu. Arzu’ya olan sonsuz sevgisi onu en umutsuz zamanlarında bile yalnız bırakmadı, kalbinde hayat ve mücadele aşkını kuvvetlendirdi. Ama şimdi Merhamet onun tertemiz bildiği sevgilisi hakkında neler diyordu: “Piç, sokak çocuğu!!” Vugar sıkıldı. Merhamet’in söyledikleri onu huzursuz etti. Bunları düşündükçe aklını kaybeder gibi oluyordu. Her şeyi ayrıntılı düşünüp iyiyi kötüden ayıracak kudreti kendisinde bulamadı. O dakikalarda sağlam düşünecek halde değildi. Beyni yorgunluktan, uykusuzluktan ve işlerin herc ü merc olmasından dolayı adeta durmuştu: “Gidip, kendisine soracağım. Hakikati söylesin bana!... Eğer söylenenler doğruysa, benden bütün bunları niçin sakladığını açıklasın. Eğer yalansa, bunu ispatlasın. Ben bütün mahrumiyetlere tahammül ederim; ama kirlenmiş, lekelenmiş bir ismi kabul edemem!.. Yapamam!... Hatta şimdi gideceğim. Daha sonraya kalırsa kalbim durur, parça parça olur...” O deli gibi yataktan fırladı. Aceleyle giyindi. Cennet Anayı hayret içinde bırakıp, kendisini sokağa attı. 19. Bölüm Hafta sonları, temizlik yapmak şehir kadınları için vazgeçilmez adet haline gelmişti. Özellikle de çalışan kadınların için bulunmaz fırsattı hafta sonları. Elbette kınanacak bir durum değildi, diğer günlerin de kendisine has işleri oluyordu. Bugün Arzularda da temizlik yapılıyordu. Anne kız sabahın alaca karanlığında kalktı, kahvaltı yapmadan bütün eşyaları ortaya döktüler. Odalar sanki savaş alanı gibiydi. Vugar’ın seslenmesine ilk olarak salonda bir şeyler yapan Şirinbacı cevap verdi. Onu sevecen bir tavırla içeriye davet etti. Ama evin durumundan dolayı da çok ısrar etmedi. 330 Vicdan Sustuğunda Arzu kısa, eski elbiseleriyle dışarı çıktı. Ortası boz bir iple bağlanmış su geçirmeyen muşambadan yapılmış önlük, kolları omuzlarına kadar kıvrılmış ince üstlük, burnunun ucu yırtılmış tabanları sökülmüş terlik onu çok komik gösteriyordu. Bir de başını Terekeme kadınlarının yaptığı gibi beyaz bir tülbentle örtmüştü. Kısaca kahkaha atılacak bir durumdaydı. Ama buna rağmen Vugar hiç aldırış etmedi. Arzu onun yanına koşarak geldi. Sevinerek selam verdi. Vugar’ın kılı dahi kıpırdamadı. Kızın bu samimiyeti Vugar’a geliş sebebini kısa bir anlığına da olsa unutturdu. Sadece bir anlığa... Sonra soğuk bir eda ile: − Bu tarafa gel, sana söyleyeceklerim var, dedi. Arzu Vugar’ın bu soğukluğundan, resmiyetinden rahatsız oldu. Gidelim de, söyleyeceklerini evde söyle. Yolun ortasında konuşmayalım. − Hayır, eve gitmeyeceğim. Arzu Vugar’a dikkatle süzdü. Bugüne kadar onda görmediği bu kabalıktan telaşlanmaya başladı. Kalbi titrese de hissettirmedi. Şakayla sordu: − Bu kılıkta ben nereye götürüyorsun, Vugar?... Milletin bana gülmesini mi istiyorsun? Çok komiğim değil mi?.... Çingenelere benziyorum değil mi?! Vugar hiçbir şey söylemedi. Suratı her geçen dakika daha arttı. Israr etti: − Gel diyorum! Arzu yerinden kımıldamadı. Korkunç bir şey duyacağını hissetti. Buna rağmen soğukkanlı olmaya çalıştı. Temkinle: − Tamam, – dedi. – Madem eve gelmiyorsun o zaman bahçemizde konuşalım. Bu kılıkta dışarıya çıkmam uygun olmaz. − Olmaz! – Vugar’ın yüzü gibi sesi de boğuldu. Arzu tartışmadı. Ona itaat etti. Arkasından gitti. Yakındaki köşeyi dönüp durdu. Buradan gelip geçen azdı. Arzu kal331 Vidadi Babanlı binin çırpınışıyla beklemeye koyuldu. Kendisini duyacağı sözlere hazırladı. Vugar söyleyeceklerini bir anda unuttu, bir hayli ayaklarının ucuna baktı, daldı. − Dün neredeydin, Vugar? Neden gelmedin? –Bu üzücü sessizliği biraz sonra olacak tatsız şeylerin önünü almak bozmak istedi. – Okuldan gelince annem hemen bana müjdeyi verdi. Senin dönünce beni aradığını duydum, çok sevindim. Geceye yarısına kadar senin gelmeni bekledim. Sevgilisinin sitemi, kırgınlığı ve sevgi dolu sözleri Vugar’ı başka dünyalara alıp götürdü, sinirlerine derman oldu. Sakin sakin: − Gelemedim, – dedi. – çok meşguldüm. − İş, iş, işten başka şey düşünmez misin?... – Arzu’nun yumuşak sesi titredi. – Yine ne oldu? Yine bir engel mi çıkı? − Evet! – Vugar samimi olarak söyle. Arzu’nun rengi biraz da olsa açıldı. Kendisini endişeye sevk eden korkudan az da olsa uzaklaştı. Vugar’ın anlaşılmaz tavrının sebebini işine bağlayıp biraz daha sitem etti: − Olmaz olsun bu çalışma! Sende hal bırakmadı. Yüzünde bir damla kan kalmadı. Gözlerin içine çöktü. Sevgilisinin eseflenmesi, Merhamet Hanımın söyledikleri hatırlattı ve acı acı gülümsedi. − Benim için çok mu endişe ediyorsun? − Elbette! Buna şüphen mi var? Sen benim ilk ve biricik aşkımsın. − İlk aşkın mı?! − Tabiî ki! – Arzu samimi olarak cevap verdi. – Bilmiyor muydun? − Demek ki, bilmemişim. − “Demek ki” ne demek? Kuşkun mu var bundan? − Evet, var! – Vugar sert cevap verdi. Neden benden sırlarını sakladın?! 332 Vicdan Sustuğunda Hiçbir şey anlayamadığı bu soruya, beyni yıldırım hızıyla, bütün varlığını titreten bir cevap aradı. “Aklını mı yitirmiş?... Son ayların gergin, aralıksız çalışması sinirlerini iyice bozmuş...” – ansızın hayalinden geçirdiği bu düşünce onu sarstı. Vugara baktı: − Vugar Allah aşkına bu nasıl söz! Sen, ne diyorsun? − Beni niçin aldattığını anlat? Arzu’nun başı döndü. Düşmemek için duvara yaslandı. − Nasıl aldatmışım seni, Vugar? Vugar sessizce yutkundu meseleyi açıklamakta zorlandı. Arzu dayanamadı. − Sen hastasın.... Hakikaten de hastasın! – diyerek Vugar’ın kollarında tutarak eve doğru çekiştirdi. – Gidelim bize, hadi! Doktor çağırayım... Bütün bunlar yorgun, uykusuz kalmanın sonucu. Kendine zulmettin! Sağlığını önemsemedin... − Hata ediyorsun! – Kollarını Arzu’nun ellerinden kurtardı. Ben hasta değilim, gayet aklım da başında... Arzu onun “aklı başında” olduğuna inanmadı. Yine kollarından tuttu. Yalvardı. Tatlılıkla onu eve götürmek istedi. − Hayatım Vugar, kendine gel ne olur. Eve orada rahatça konuşalım. − Size gitmeyeceğim dedim! – Vugar sesini yükseltti. Asıl konuya geçti: – Ağarza amca senin öz baban mıdır? Arzu gülümsedi. − Bu nasıl soru, Vugar? Elbette, kendi babam. Bilmiyormuş gibi konuşuyorsun. − Şirinbacı öğretmen de öz annen mi? − Evet! – Arzu bu defa gururla cevap verdi. – Şirinbacı öz annemdir! − Ama... – Vugar sözünün sonunu getiremedi. Kelimeler boğazında düğümlendi. − Sende bir şeyler var, Vugar. Çekinmene gerek yok. Açıkça söyle. Dilinin altındakileri çıkar. 333 Vidadi Babanlı Arzu’nun ısrarı onu cesaretlendirdi, dili açıldı: − Senin evlatlık olduğun söyleniliyor. Gerçek anne baban da belli değilmiş... Arzu halsizleşti. Bir anda sanki onu yıldırım çarptı. Beti benzi attı. Yüzü bembeyaz oldu. Hayretten dudakları titredi, sinirlendi. Eğer bu kelimeleri başka birinden duymuş olsaydı, kavga çıkarırdı. Ona başka türlü cevaplar verirdi. Ama karşısında duran, ona bu kelimeleri söyleyen Vugar’dı. öfkesini yuttu... − Yani, ben piçim öyle mi?... Evlilik dışı doğmuşum... Bunu mu söylemek istiyorsun?! Vugar sustu. Kız alevlendi. Ağzına geleni söylemeye başladı. Bu, onun için beklenmedik bir durumdu. Büyük bir hakaret idi. Onun, anne babasına karşı saygısızlıktı. Vugar, bütün bunları nasıl söyleyebilirdi, nasıl onu kırabilirdi?! Hangi hakla bunları ona reva görebilir?! Arzu yutkundu. İrkildi, gözlerinden yaş, sıcağa konmuş cıva gibi süzüldü. Ama Vugar’ın karşısında kendisini güçsüz göstermek istemedi. Ona karşı dimdik durdu. − Sonra?! – diyerek sordu. – başka ne diyorlar?... Daha ne duydun? Hadi, yüreğini iyice boşalt! Vugar artık tereddüt içindeydi. Arzu’yu kırdığı için, onun kalbini yaraladı için pişman olmuştu. Ama kızın bu tür davranışı onu sinirlendirdi. Dili çözüldü: − Başka... senin benden önce iki kişiyle çıktığını – söylüyorlar. – Öyle miiii?! – Arzu içini çekti. Sanki içerisinde bir şeyler kırılmıştı. Ağrısında kıvranıyordu. Yüzünü elleriyle kapatıp bir hayli hareketsiz kaldı. Omuzlarındaki titreyişi hissedince elini yüzünden çekti. Gözyaşları yanaklarını ıslatmıştı. Zorlukla konuşabildi: – Bunları söylemek için mi gelmiştin?... Teşekkür ederim! O, üç dört adım atarak geri dönüp omzunun üstünden Vugar’a baktı. Sonra da incinmiş bir tavırla: 334 Vicdan Sustuğunda – Sen çok insafsız, iftiracının birisin! Kendi çıkarların, makam kaygısı için başkalarına iftira atıyorsun!.. – Burada sesi kesildi. Kalbi hızlı hızlı çarpmaya başladı.– Devam etti: – Bu iftiralara, hakaretlere ne gerek vardı, Vugar? Sen erkeksin eğer artık bana olan sevgin bittiyse, hayatında başka biri varsa açıkça ayrılmak istediğini söyleyebilirdin. Ben seni tutmazdım... Eğer seni anlamayacağımı düşündüysen...Çok yanılmışsın!... Gözyaşları artık durmuyordu. Boncuk boncuk yanaklarına süzülüyordu. Biraz önceki sakin sesinden de eser kalmamıştı. Arada bir sesi kesiliyordu. Sözleri arasındaki aralar artıyor, hıçkırıklar boğazında düğümleniyordu. O, üç dört adım atarak, arkaya baktı: – Sen beni yalan söylemekle, olmayan bir sırrı saklamamla suçluyorsun. Birilerinin iftiralarına inanarak bana “ahlaksız” yaftasını vuruyorsun. Kendi yalanlarını da unutuyorsun. Nerdeyse bir yıldan fazla yüzünü haftalarca göremiyorum. Telefon ediyor, görüşmek için anlaşıyoruz; ama sen gelmiyordun. İşinin çok olmasını bahane ediyordun. Şimdi meselenin aslı anlaşıldı... Sen söyle buna ne denir?! Niçin yıllardır beni kandırıyor, boş vaatlerle beni avunduruyorsun? Ne yaptım ben sana?! Arzu hüngür hüngür ağlıyordu. Yüzünü yine elleriyle kapadı, koştu. Bir daha arkasına bakmadı. Vugar şaşırmıştı. Arzu’nun sözleri iliklerine kadar işlemişti. Söylediklerinden utanç duydu: – “Ben ne yaptım?! Bu iğrenç kelimeleri nasıl söyleyebildim ona?!” Utancından iki büklüm oldu. Birkaç dakika sonra kendine geldi. Arzu’nun arkasından koşmak, diz çöküp ondan af dilemek, yalvarmak istedi. Ama ne ayakları yürüdü, ne de dili açıldı. Çok sarsılmıştı. Ayakta duramadı, duvara yaslandı. Bir hayli bekledi. Başının dönmesi geçtikten sonra kendisine geldi, Arzu’nun arkasından gidip gönlünü almak istedi. 335 Vidadi Babanlı Ama bunu yapmaya gücü kalmamıştı, “Bu sinirli haliyle Arzu beni yanına almaz, beni dinlemez. Dinlese bile samimiyetime inanmaz. En güzeli o biraz sakinleşsin. Ben de kendine geleyim. Şu halimle maksadıma ulaşamam zaten...”diye düşündü. Vugar çok düşündü. Omuzlarını duvardan zor ayırdı, gerisin geri eve döndü. 20. Bölüm Merhamet Hanım eve döner dönmez telefona koştu. Çok sinirliydi. Tepesinden duman çıkıyordu. Nefes alış verişi sıklaştı. Normal zamanlarda evin merdivenlerini çıkınca nefes nefese kalan, salondaki kanepeye uzanıp on on beş dakika nefesini toplayan Merhamet Hanım, şimdi telefonun yanı başında bulunan koltuğa bakmadı bile. Ahizeyi alelacele alıp önce arkaya doğru sallandı. Birilerine hakaret edip sövmeye başladı. Kahrolası, lanet şeyleri görüyor musun?! Birisi telefonu açmıyor. Dünya ışığına muhtaç olasınız, zelil olasınız. Piyano arkasında ders çalışan Elagöz annesinin kime beddua ettiğini merak etti şaşırdı. Ellerini piyano tuşlarının üzerine koydu şaşkınlıkla bekledi. Sanki Merhamet Hanım onu görmüyordu. Yüzünü duvara çevirdi derinden nefes alıyordu. Telefonu çok geç açtılar. Merhamet Hanım Ziya’nın cırlak sesini duyunca bağırmaya başladı: − Neredeydin ölmüş müydün?... Niçin geç açtın? − Merhamet hala siz miydiniz? Hayrola bir şey mi oldu?... Niçin sinirlisiniz? Merhamet Hanım daha da sinirlendi. − Bana soru sorma! Çabuk gel! − Hayır ola? − Gel de hayır mı şer mi görürsün. 336 Vicdan Sustuğunda Merhamet Hanım kızgınlıkla ahizeyi yerine fırlattı. Takati kesilmiş gibi of çekip kendisini kanepeye attı. Oda onun oflamasıyla doldu. Vugar’dan aldığı cevaplar, onun yüzünü soldurmuştu. Yol boyunca kendi kendine konuşmuş, çareler bulmaya çalışmıştı. Bu dehşetlerden, utançtan kurtulma yolu.... O, gürültüyle kanepeye oturduktan sonra “çare çare” diye mırıldandı. Avucuyla alnını sıkıp, gazaptan sersemlemiş hafızasında ümit kıvılcımları aramaya başladı. Ama telefonun sesi ona imkan vermedi. Telefonu açtı. − Benim, hala. Ziya! Kusura bakmayın rahatsız ediyorum... Eğer çok önemli değilse, sonra geleyim... Yapacak işim var da.... Merhamet Hanımın ağzı köpürdü. − Hergele şey ne işiymiş?... İşin batsın! Başını orada ıslat burada tıraş ettir! Hemen buraya gel! − Bu kadar acele ne iş olabilir ki hala? − Offff! – Merhamet Hanım, açıldı. –Kimlerin elinde kaldık.!? Yangın var, yangın! Şimdi de mi anlamadın. Pajar... pajar6 Sinirli bir şekilde telefonu kapattı. Kalkıp odanın içinde yürümeye başladı. Elagöz hala hayret içindeydi. Gah elini başına vuruyor gah kalbine. Oflayarak odada dolaşıyordu. Sanki birisi vücudundan penseyle etlerini çekiyordu. Elagöz annesinin bu halini görünce hayret içerisinde kalmıştı. Annesinin feryat figanı onu çok üzmüştü. – Anne, yangın nerede, kimin evi yanıyor? Kızının heyecanlı sorusuyla Merhamet Hanımın ayaklarını yere bastı. Biraz düşündükten sonra kızına döndü: − Yangın burada işte!– Diyerek yeniden yakınmaya başladı. İki eliyle yakasını tutup çekti. Eliyle peşi sıra küt küt kalbine vurmaya başladı. Burası yanıyor, burası. Can evimdir yanan, canımın alevi! Senin yüzünden küle döndüm!.. 6 Pajar: Rusça’da yangın. 337 Vidadi Babanlı Elagöz hüzünlenip için için ağlamaya başladı. − Anne ben ne yaptım! Suçum nedir? Merhamet Hanımın sinirden gözleri kararsa da, kızının bu şekilde üzülmesinin uygun olmayacağını düşündü. Bu onun sağlığı için zararlıydı. Ama kendisini tutamadı. − Senin gibi başka kızlar da var, – erkeklerin arkasından koşuyorlar. (Merhamet Hanım kendi gençliğini hatırladı, sesini yükseltti.) Ama sen, beceriksizin uyuşuğun tekisin. Erkek gördüğünde yağmura yakalanmış civcive dönüyor, sesin soluğun çıkmıyor. Sana geçen seneden beri öğüt vermekten, anlatmaktan yoruldum; ama sende hiçbir değişiklik yok. Ne olacak senin halin?! Ben öldükten sonra ne yapacaksın?! Merhamet Hanımın derin nefes alması odayı doldurdu, dili ağzında kurudu. − Bilmiyorum, ne yapmalıyım?! Gittin baban tarafına çektin. Utanmak, çekinmek dünyada sadece size kalmış. Hile nedir, politika nedir bilmiyorsunuz. Sanki bu dünyada yaşamıyorsunuz. Her şeyde doğruluk, hakikat arıyorsunuz. Böyle olmasaydı baban şimdi daha güzel makamlarda olurdu. Sen de onun kızısın ya... Ot kendi kökü üzerinde bitermiş. Benim kızım olacaksın, sütümü içeceksin, bana benzemeyeceksin olacak şey mi bu?!. Off... biçare canım tuz dağıymış, derdinizden eriyor, hala bitmedi gitti. Annesinin söylediklerinden çok etkilenen Elagöz hıçkırarak içini çekti. Nefesi daralarak: – Senin dediğini ben yapamam, anne. İstersen öldür beni; ama yapamam. – diyerek hıçkırıkları gözyaşlarına karıştı. Merhamet Hanım, hemen sesini kesti. Kızının gözyaşlarıyla söylediği bu sözler, gazapla alevlenen yüzüne sanki su serpmiş gibi oldu. Kızı ilk defa bu konuda fikrini annesinin yüzüne karşı söylemişti. Bugüne kadar Merhamet Hanım ne kadar çalışsa da ondan bu konuda bir söz bile alamamıştı. Hatta “Yoksa bu hastalık kızımın sevgi duygusunu mu öldürmüş” – diye düşünerek endişe ediyordu. Hatta o gizli gizli 338 Vicdan Sustuğunda doktorlara da danışmış ve hiçbir problemin olmadığını öğrenince rahatlamıştı. Elagöz’ün aşk ve evlilik hususunda lakayt kalması onu endişeye sevk etmişti. Özellikle bu yaz o açıktan açığa her şeyi söylemeye başlamıştı. Her gün Vugar’ın çok yakışıklı, ahlaklı bir çocuk olduğunu söylüyordu. Bunun da faydası olmadığını görüce düşüncelerini açık açık söylemeye başlamıştı. Buna rağmen Elagöz’de en küçük bir kıpırdama görmemişti. Şimdi de birden bire kız dile gelmiş, beceriksizliğini anlatamaya başlamıştı. Bu da azımsanacak bir başarı değildi. Merhamet Hanım onun titrek ve hazin sesinden onun Vugar’ı sevdiğini hissetti! Kadın sevincinden uçacak gibi oldu. Hemen kızının yanına yaklaştı. Ona sarılarak: − Benim derdim de budur işte, kızım. Senin başaramaman. Eğer başarsaydın, dediklerimi yapabilseydin… – diyerek duygulandı. Sonra gururla başını kaldırdı, ekledi: “Bu işi böyle bırakamam. O bencil, saygısız Vugar’ı yola getireceğim... Öyle ki, elimi açtığımda avucumda, yumduğumda da yumruğumda olacak.” Merhamet Hanımın göğsü inip kalktı. Hemen ayağa kalktı. Ağır adımlarla oda volta attı. Iri gözleri gah açılıyor gah kısılıyordu. “Artık gülüm, balım devri bitti. Güzel laftan anlamıyor o. Artık onunla anladığı dilden konuşacağım !..” Geri döndü. Yeniden kızına yaklaştı. Elagöz’ü göğsüne bastırıp kendisine güvenerek: – Ağlama, kızım, – dedi. Her şey güzel olacaktır. Bizim istediğimiz gibi, dilediğimiz gibi olacak. Daha senin annen ölmedi. O, seni mutlu edecek, mutlaka…. *** Ziya ve Şule Leleyev’ler “imdadına” geldiklerinde Merhamet Hanım sakinleşmiş, kanepede sakin bir şekilde oturuyordu. Ziya sağa sola bakındı: − Hala, yangın nerede? 339 Vidadi Babanlı Merhamet Hanım cevap vermedi. Şule teyzesinin sustuğunu görünce daha bir heyecanlandı. − Halacığım, ne oldu Allah rızası için söyle! ne oldu sana... Neden böylesin?... – O, cevap beklemeden piyanonun arkasında oturan Elagöz’e baktı, daha da telaşlandı. – Bu kız sanki ağlamış gibi?!. Merhamet Hanım kapalı kirpiklerini halsizce açtı, sönmüş gözbebekleri uzak yıldızlar gibi zayıfça parladı. Kısık sesi kuyu dibinden geliyormuş gibi duyuldu: − Ağlamayı hak ederse, ağlar!... Korkudan titreyen Şule yeniden sordu: − Niçin?... hastalığı mı yoksa...? Merhamet Hanım yine cevap vermedi. Ziya, meseleyi anlamıştı, gülümsedi. Karısına sandalye verdi. Kendisi de bir köşeye oturdu.: − He, he, he ... Halamı sinirlendirmişler, – dedi. – Başka korkulacak bir şey yok. Merhamet Hanım yine sustu. Ziya: − Bizi neden telaşlandırdın bre kadın?... Yangını bahane ederek niçin çağırdın?! Bizi zor durumda bıraktın!! Merhamet Hanım kanepeye yasladığı başını kaldırıp yavaşça salladı: − Ehh, keşke yanan evim, barkım olsaydı! Ah bile demezdi. – O, sağ elini yavaş yavaş kaldırıp göğsüne indirdi. – Burasıdır yanan. Kebap olan burasıdır!! Dedi. Ziya güldü. − O da senin elindedir, halacığım. Orasını yakmamak da sana bağlı. Merhamet Hanım gözünün birini açtı, dişleri ağaran Ziya’ya nefretle baktı. − Nasıl yani? − Yani kendini ayakta tutmayı bilmelisin hala. Her şeye kızıp böyle sinirlenmeyesin, kıyametler koparmayasın. 340 Vicdan Sustuğunda − Kes sesini, şişko! Bana akıl verme! Ziya susmadı. − He, he, he... Göbek konusu istersen hiç açmayalım, hala. Ondan sende de var. Hem de maşallahı var. Merhamet Hanım çıra gibi bir kıvılcımda ateşlendi. Hantal bedenine can geldi, sıçrayıp yerinden ayağa kalktı: − Git kendinle alay et! Dingil haramzade – diyerek neredeyse on parmağını da Ziya’nın gözlerine sokacaktı. –Sen nerenin itisin ki benimle alay ediyorsun! Kendini ne sanıyorsun ha?!. – kadının gözleri yerinden fırladı. Ağzından köpükler saçmaya başladı. – İt ağacın gölgesinde yatar, mahareti kendisinden bilir! Benimle alay edene bakın. Kimsin sen?! Nerenin köpeğisin?! Seni bu makama, bu rütbeye kim ulaştırdı? Kim seni insanlar içine soktu?! Karşılığı bu mu?! Saygın bu mu? Burnundan gelecek yaptıklarım!! Ziya tehlike hissetmiş kaplumbağa gibi kabuğuna çekildi, tebessümü dudaklarının ucunda dondu. Korkmaya başladı. Merhamet’in bir şeye kızdıktan sonra içinde ne varsa hemen her şeyi çekinmeden söyleyeceğini çok iyi biliyordu. Titremeye başladı. Çok iyi biliyordu ki biraz daha sinirlense bütün sırlarını ifşa edecek, herkes her şeyi bir anda anlayacaktı. Şule’nin yanında onu mahcup edecekti. Bir işaretle Merhamet Hanımın ayağına kapanmaya hazır oldu. Yanlış yaptım, halacığım. Özür dilerim! – Ağlayacak gibi oldu. – yalvarıp yakarmaya başladı. – Ben kimim ki, seninle alay edeyim?!. Şaka yapmak istedim sadece, belki biraz rahatlar da içini dökersin diye düşündüm. Sinirlenme lütfen! Onun yalvarıp yakarmaları bir kulağından girip diğerinden çıktı. Hiç aldırmadı. Ağzına gelenleri saymaya devam etti: − Ben bu yaşta kaç yıldır, çocuk gibi senin için kapı kapı gezdim. Ömrümde gitmediğim kapıları dövmek zorunda kaldım. Beğenmediğim, kendimden küçük gördüğüm insanlara dil döktüm. Evimde davetler düzenledim., niçin?! Senin savunmana yardımcı olmaları için! Adam olasın diye... 341 Vidadi Babanlı Ziya’nın telaşı arttı. Merhamet böyle başladıysa, her şeyi açıklayabilirdi. − Doğru söylüyorsun haklısın, hala! Size ömrüm boyunca minnettar kalacağım– diyerek yutkundu, kekelemeye başladı. Sonra Şule’ye baktı. Ona dert yandı. – Vallahi bu halanın çok garip huyları var. Hangi alçak oğlu alçağa kızsa, haklı da olsa haksız da olsa, sinirini benden çıkarıyor. Merhamet Hanım onu taklit etti, “güzel” sözler söylemeye hazırlanırken, Ziya ondan erken davrandı. Muti bir hal alıp göz işaretiyle Şule’yi gösterdi. Onun anında lütfen beni boğazlama dedi. − İşte böyle! – Merhamet Hanımın sinirleri birazcık daha yatıştı. Gülümseyerek – Siz erkekler, hepiniz aynısınız, kuyruğunuz kapıda kalmayınca gözünüz ayağınızın altını görmez, iyilikten anlamazsınız. O aptalı da bu duruma getirmem lazım. Senin gibi o da benim ayaklarıma kapanacak! O daha beni iyi tanımıyor. Ben ona gücümü göstereceğim! Ziya sesini çıkarmadı. Merhamet Hanım ellerini beline koyarak kabadayı gibi ortada dolaşmaya başladı. Birden Elagöz’le göz göze geldi. Kız, biraz daha ezilip büzülmüştü. Omuzları hala inip çıkıyordu. Merhamet Hanım bunu görünce Ziya’yı suçladı yine: − Bak, zavallı kızım ne hallere düştü!. − Görüyorum, halacığım!– Ziya yavaş yavaş dillendi.– Peki niçin böyle oldu?.. Artık iyi olduğunu söylemiştiniz. − Nedenini git o Vugar denen aptaldan sor! Söhrap dadaşınla yerlere göklere sığdıramadığınız o Vugar’dan sor. Gizi gizli işler çeviriyor. Yetim birisiyle aşna fişne eyliyor. Benim gül gibi kızım da burada onun hasretini çekiyor... Eğer bu kızın başına bir şey gelirse, dünyayı başınıza yıkarım! − Benim ne günahım var ki?... Elimden gelen her şeyi yaptım... − Yaptıklarını başına çal! Yapsaydın böyle olmazdı. 342 Vicdan Sustuğunda − Vallahi, yapıyorum. Kendisiyle defalarca da konuştum. Çok inat Nuh diyor peygamber demiyor. Hiçbir şey kar etmiyor. − Olsun!... Sen anlatamadın, ben kendim ona anlatırım! Canına okur asistanlıktan kovdururum, siz de seyredersiniz. O zaman anlar! Şule utanarak araya girdi: − Kızma hala, doğru iş yapmıyorsun. Haksızlık ediyorsun bence. Bu gönül meselesidir, zorla olmaz ki... − Sen sus! Sana söz vermedik!.. − Ne olur, halacığım sinirlenme! Bırak da düşündüklerimi söyleyeyim... Sevgi zorla olmaz. Muhabbet kalbe şırınga edilmez ki. Temelinde sevgi, saygı olmayan bir ailenin devam etmesi mümkün değildir. Anlamsızdır... − Yeter! Kapa çeneni! – Kadın nasıl bağırdıysa, kendinden geçmiş bir köşede oturan Elagöz korktu. – Bana sevgi dersi mi vereceksin?! Anlat bakalım nedir o sevgi denen şey? Nerede satılıyor, nereden alınıyor?... O kimi mutlu etmiş?... Hadi söyle, bir örnek ver! Şule iki üç adım geri çekildi. Halasının sinirinden salladığı parmakları bu defa da onun gözü önünde oynuyordu. − Bir değil, bin örnek verebilirim sana, şimdi herkes... − Sus! – Merhamet Hanım sözü yetersiz bulup, elleriyle kızın ağzını kapattı. –Başkaları söylese de sen söyleme bari. Sevgi hiç kimseyi mutlu etmemiştir, hiç kimseye güzel günler yaşatmamıştır. Sevgi sadece kitaplarda, romanlarda oluyor. Sen kendin de Ziya’yla evlenmek istemiyordun. Saçını başını yoluyordun. Bizi intiharla korkutup, kendimi yakarım diyordun, “Onunla bir gün bile yaşamayacağım” – diyordun. Eee ne oldu? Niçin söylediklerinden hiçbirini yapmadın?!.. − Şule’nin güzel yüzünde rahatsızlık belirdi, bir şeylere itiraz etmek istedi; ama Merhamet Hanım izin vermedi: − Çünkü, sonradan aklın başına geldi. Hayrını anladın. Halanın senin kötülüğünü değil, mutluluğunu istediğini anladın. İnsan gibi yaşamanı istiyordum. Seni kendi başına bırak343 Vidadi Babanlı saydım, aç birisiyle evlenip hayatını kendine zehir edecektin. Ömrün boyunca da zaruret içinde yaşayacaktın. Bunları söylemeye kalktığında da “sevimli kocanın” zehir zemberek sözlerini işitecektin. Şimdiki gibi bir elin yağda bir elin balda olmayacaktın. Günde birkaç elbise de değiştiremeyecektin. Ziya’dan gördüğün hizmeti başka birinden göremeyecekti. Bak, seni nasıl koruyor, nasıl kolluyor. El üstünde tutuyor. İşte budur sevgi, budur mutluluk! Şule derinden “ah” çekti. Söylenilenler Ziya’nın da hoşuna gitti: − Çok güzel konuşuyorsun hala. Ben Şule için gökten zembille inmişim! − Sen de sus! Boş boş konuşma! Senin de değerini bilirim. Ziya söylediklerine pişman oldu. Boynunu büküp sesini kesti. Merhamet kırılan bacısının kızına acıdı. − Avlanmış ceylan gibi boynunu bükme öyle! Hadi, Elagöz’ü odasına götür. Uyusun, dinlensin biraz, – dedi. Yine sinirlenerek sanki Ziya’yı dövecek gibi üzerine yürüdü. − Bugünden itibaren Vugar denen o köpeğin ismini duymayacağım. Bu şehirde izi tozu kalmasın, yok edilsin!... Anladın mı beni?! − Evet, – Anladım, halacığım. Yok edilecek! 21. Bölüm Söhrap Güneşli’nin yazlığı Şüvelan kasabasının en uç noktasında, denize çok yakın bir yerdeydi. Burası Abşeron’un en güzel yerlerindendi. Havası temiz, toprağı bereketliydi. Her çeşit meyve yetişirdi. Üzümün, incirin tadı da bir başka idi. Anlatılanlara bakılırsa, burası Bakü zenginlerinden birisine aitmiş. Toprağını kervanlara Lenkeran’dan getirtmiş. Dört beş hektarlık alanda kat kat toprak yığmış. O dönemim önde gelen ziraat mühendislerinin yardımıyla çeşit çeşit ağaçlar diktirmiş, bahçesini lalezara çevirmiş. Seyrine doyum olmazmış. 344 Vicdan Sustuğunda Devrimden sonra bu “cennet bahçesi” güzelliğini yitirmiş, bakımsız hale gelmiş. Sahibi yurtdışına kaçmak zorunda kalmış. Bakımsız kalan toprak verimini kaybetmiş. Toprak bölünerek bahçıvanlar arasında dağıtılmış. Bağbanlar, kiracılar yeni hükümetten korkup kaçmışlar. Ağaçlar, meyveler bakanı olmayınca susuzluktan kurumuş. Güller solmuş. Gönüllere sürur veren bahçe bir anda bozulup harap olmuş. Bu yetmiyormuş gibi birkaç kişi tarafından paylaşılmış, araya duvarlar çekilmiş. Toraktan anlamayan, bağ bahçe nazını çekmeyen, ekip biçmeyi bilmeyen insanlar bu cennet köşesini harabeye çevirmişler. Aradan birkaç yıl geçtikten sonra savaş başlamış. Vatanı Almanlardan korumak zorunda kalan insanlar dinlenmeyi, bağa gitmeyi tamamen unutmuşlar. Yaşam mücadelesi vermişler. Bağlar, bahçeler kimsesizleşmiş, viraneye dönmüş. Kırklı yılların sonlarına doğru her şey yavaş yavaş yoluna girmeye başlar, bahçeler, yazlıklar eski değerini tekrar kazanır. Yaz ve ilkbahar mevsiminde şehrin gürültüsünden kaçmak, günlerini deniz kıyısında geçirmek isteyen insanlar, Bakü’nün köylerine, kasabalarına akın etmeye başlar. Arsa alıp kendilerine yazlık yerler yaparlar. O yıllarda Söhrap Güneşli de yazlık sevdasına tutulur. Ve bahsettiğimiz bu bahçenin küçük bir kısmını alır. Söhrap zihni zahmeti sevdiği gibi, fiziki zahmeti de seven bir insandı. Bahçe işlerine daha çocuk yaşlarında ilgisi vardı. Gence’de – eski baba yurdunda bahçe işlerine hep o koşar, bahçenin bellenmesinde, ilkbahara doğru ağaçların budanmasında babasına yardımcı olur, asmaların budanmasında rahmetli anasına yardımcı olurdu. (Babası gece gündüz sosyal işlerle iştigal eder, eve döndüğünde bu işler için kendisinde mecal kalmazdı.) Çocukken edindiği bu alışkanlık, şimdi onun yardımına koşmuş, kendi bahçesini düzene sokmuştu. Kendisi yapamadığı işleri bahçıvanlara havale ederdi. Ölü toprağı böylece tekrar canlandırdı. Ağaçlarla ilgilendi, tekrar meyve vermesini sağladı. Yeni asmalar dikti. Kısaca bağında gerekli düzenlemeleri yapıp burasını cennet köşesine çevirdi. Bir köşesinde de bü345 Vidadi Babanlı yük eyvanlı güzel bir ev yaptırdı. Arada bir gelip bu evde kalıp dinlenmekten büyük zevk alıyordu. O bugün de yazlığa boşu boşuna, geçici bir hevesle gelmemişti. Günlerdir vücudunda birikmiş olan ağırlığı atmak, terlemek, üzerindeki ağırlıktan kurtulmak ve zihnini dinlendirmek için yazlığa gelmişti. Aslına bakılırsa, sonbaharda bahçede görülecek bir iş olmazdı. Bu mevsimde ne ağaçların dibi bellenir, ne fide ekilir, ne mıntıka temizliği yapılır. Bunların tamamı ilkbahar başlarında yapılır. Şimdi toprak derin bir uykuya hazırlanır, onu rahatsız etmek uykusundan uyandırmak cinayet gibidir. Söhrap oyalanmak için başka bir iş budu. Hava çok güzeldi. Rüzgar yoktu. Sanki bahar gelmişti. Denizin arkasından doğan, mavi ufukta iki üç kulaç açılan güneşin mavi ufukta rengi çok güzel görünüyordu. Sanki dalgasız sularda yıkanıp çıkmış gibiydi... Şuaları damarlardaki kanı coşturup kaynatacak güzellikte idi. Söhrap montunu çıkarıp yaprakları sararıp, dökülmüş dut ağacının dalından astı. Ceketini ve şapkasını da oraya bıraktı. Pantolonunun paçasını sıvadı. Havuzdan su çıkardı ve bahçeye serpti. Bir gün önce şiddetli rüzgar esmiş, toz toprak olmuştu her taraf. Süpürge buldu, bahçeyi güzelce süpürdü. Sonra elini yüzünü yıkayarak içeriden sandalyeler çıkardı. Sofra kurdu. Merhamet Hanımın akşamdan hazırladığı yemekleri sofraya dizdi. Sepetten emek aldı, yemeye başladı. Deminden beri dut ağacının altında durup oğlunu izleyen babasını yemeğe davet etti: − Baba, gel istediğin yerde otur. Kahvaltımızın zamanını kaçırmayalım. Ben çok acım. Bu güzel hava iştahımı açtı. Şehirdeyken yemek aklıma bile gelmiyor. Sultanoğlu, oğlunun ağzında ekmeği gevelemesine değil, kendisine baba demesine tatlı tatlı gülümsedi. Oğlunun ona “baba” demesi hoşuna gitmişti. Başka zamanlarda ona şakayla “genç adam” veya başkalarının söylediği gibi resmiyetle “Sultanoğlu” derdi. Murguz duygularını oğlundan saklamadı. Biraz düşünceli: 346 Vicdan Sustuğunda − Ara sıra diline yol bulan bu “baba” hitabın beni eskilere götürüyor, – dedi. –gençleştiriyor. – Kulaklarımda senin küçükken söylediklerin geliyor. Söhrap yenice ağzına koyduğu lokmayı aceleyle yuttu, o da gülümsedi. − O zaman sana her gün birkaç defa “baba” diyeyim. Her zaman genç kalasın.Yaşlanmayasın! Sultanoğlu’nun yüzü değişti, sesi titredi. − Oğlu kendinden yaşlı görünen baba nasıl genç kalabilirdi ki?! Güneşli kalbinden geçenleri söyledi: − Oğul yaşlanmasın da ne yapsın?... Derdi başından aşkın. Kendine dikkat etmeye zamanı bile yok. Baba böyle şeylerle kendini yormasın. Kendisini düşünmeye, sağlığını korumaya mecali kalıyor. Baba bu tür meseleleri kafasına takmamalı. Hiçbir şeyin kederini çekmemeli. O zaman oğlun da yükü hafifler, endişelerden kurtulur. Genç, dinç babasına bakar, o da genleşir. − Sultanoğlu derinden nefes aldı: − Ahh, oğlum, – dedi. Benim zamanın geçti artık. Günlerim sayılı. Bundan sonra ne kadar yaşasam kardır. Sen kendini koru. Elli beş yaşına daha yeni girdin; ama yetmiş, seksen yaşında görünüyorsun. O gün sen tıraş olurken yanından geçtim. Aynadaki akislerimizle karşılaştım. Şok oldum. Bir sana baktım, bir de kendime. Sanki senin yaşındaki bendim, benim yaşımdaki sen. Kalbimde burkuldu. Sanki yüreğime ateş düştü. Akşama kadar kendime gelemedim Söhrap şakayla: − Bu senin başarın, baba. Her baba oğlundan genç görünmez. Sultanoğlu ciddiyetle başını salladı. − Şaka yapma. Senin halin beni çok düşündürüyor. 347 Vidadi Babanlı − Ne olmuş benim halime?... Maşallah çelik gibiyim!... Molla Veli Vidadi’nin sözlerini hatırladım... “Ne kadar yaşlı olsa da gerçi hasta Vidadi, yine Vagif gibi, yüz oğlana yeter”. − Boş boş tesellidir bunlar. − Tesellisiz hayat yoktur, baba. İnsan hep teselliyle yaşar. − Maalesef, böyledir. Her ikisinin de kalbi dolmuştu. Sohbet uzarsa bir türlü toparlayamayacaklardı. Ortaya çok şeyler çıkacaktı. - Allah aşkına, baba, – dedi, – çıkar aklından bu düşünceleri. Moralimizi bozmayalım. Üç, beş saat dinlenelim. Yemeğimizi yiyelim. Akşama kadar buradayız. Şansımızdan bugün hava çok güzeldir. Akşam olmadıktan sonra buradan gitmek yok! Galiba Merhi’nin yemekleri bize yetmeyecek. Aç kalacağız. Aklıma yeni bir fikir geldi. Şoförü pazara yollayalım. Et, patates, soğan yeşillik falan aldıralım. Yemek hazırlarız, bir de yanında içki oldu mu, tamamdır. Bu havada bizi etkilemez. O zaman sohbetimizde daha iyi olur. Baba oğluna bakarak güldü. Teklif gönlüne yattı. − Avazın güzeldir, oğlum, okuduğun Kuran olursa. Peki yemeğimizi kim pişirecek? − Kendim! – Söhrap gururla göğsüne vurdu. – beni öyle beceriksiz sanma baba! Sana öyle bir yemek pişireyim ki, tadı damağında kalır. Sultanoğlu alayla dudağını büktü güldü: − Evet, inanıyorum. Profesör adamın pişirdiği yemek çok güzel olur! − Şüphen mi var, baba?! Benim aşçılığıma güvenmiyorsun demek ki. Önemli değil, görünen köy kılavuz istemez. Yapınca hakkımı verirsin. – Söhrap durakladı, ne düşündüyse birden bire çekindi. Sözünü gülerek bitirdi: Peki baba madem yemek yapmak elinden gelmez, o zaman mangala ne dersin?! Onu çok güzel yaparım. − Ha bak, ona bir şey diyemem. Ama bunun için sağlam diş gerekiyor. 348 Vicdan Sustuğunda − Öyle yaparız ki, problem olmaz. İkimiz de aynı dertten mustaribiz. İcabına bakarız. Sultanoğlu kabul etti. Baba oğul sofrada karşı karşıya oturdular. Konuşmadan yemeklerini yemeye devam ettiler. Sultanoğlu çok acıkmıştı, açlıktan karnı gurulduyordu. Söhrapla yemek bitinceye kadar sofrada kaldı. Tan doyduktan sonra güzel bir çay içtiler. Boş sofraya baktı. Pazar meselesini yine ortaya attı. − Bak, nasıl bildim, baba. Merhi’nin hazırladıkları bize zor yetti. Öğlen için bir çare bulmamız lazım. Benim aşçılığımı beğensen de beğenmesen de pişirdiğimden yemek zorundasın. Başka çaren yoktur. Bir yemek için böyle güzel havayı bırakıp, şehre dönmek cinayettir. Anlaştığımız gibi hava kararana kadar buradayız. O, hemen kalkıp şoförünü çağırdı. (Şoför çok saygılı biriydi. Hiçbir zaman Profesörle aynı masada oturmaz, saygıda kusur etmezdi. Önceleri Güneşli ona çok kızıyordu sofrada oturmuyor diye; ama bu bir sonuç vermedi, o, yine de aynı masada yemek yemedi. Güneşli de bir daha ısrar etmedi.) Şoför bahçenin arkasında arabayı temizliyordu. Sesi duyunca hemen koşup geldi. Söhrap ona para verip pazara yolladı. Kendisi de sofrayı toparlayıp ateş yakmak için kuru ağaç dalları, asma çubukları aramaya başladı. Sultanoğlu da boş kalmadı. Elinden geldiği kadar oğluna yardı etti. *** Onlar her şeyi hazırlayıp sofraya oturduklarında güneş tepeden batıya doğru yol alıyordu. Saat neredeyse iki, üç civarındaydı. Kıpkırmızı etleri şişlerden tabaklara koyan Güneşli parmaklarını yalayarak babasına: − Buyursun Sultanoğlu açılışı siz yapın bakalım, mangallarımızı beğenecek misiniz? Zahmetimizi yeterli puan verecek mi? Göreceğiz.– dedi. − Sultanoğlu resmiyetini koruyarak elini tabağa uzattı. Küçücük bir kebap alıp, çiğnemeye konuşmaya başladı: 349 Vidadi Babanlı − Galiba iyi. − O zaman, becerikli aşçıya aferin! – Söhrap kendisini övdü: − İzninle, şeytanın bacağını kırmak istiyorum, baba. Burada Merhi’den gizli bir şişe rakı saklamışım. Bazen insanın buna ihtiyacı oluyor. Hadi birkaç kadeh içelim. Bugün neden bilmiyorum, ama keyfim yerinde. Senin şerefine içmek istiyorum. − Az mı içmişsin benim şerefime? − Yok, onlar başka.... Şimdi söyleyeceğim sözler başkadır. İzin ver, getireyim o şişeyi. Sultanoğlu düşündü. İzin vermeye gönlü razı olmadı. − Sana bir zarar vereceğinden korkuyorum. Kalbinden rahatsızsın. − Bir şey olmaz!.. – Söhrap ısrar etti. – Korkma. Demin kendin söyledin ya, herkesin sayılı günü var diye. Nerede kırılırsa, kırılır. − Bunu ben söyleyebilirim. Çünkü zamanla hesabımı yapmışım. Sen böyle düşünmemelisin. Sen daha yaşamalısın. − Birkaç kadehle ömür sona erecekse, bırak ersin... Biz hiç böyle baş başa kalmadık. Senin şerefine içmek istiyorum. Hem hava da çok güzel. Yüreğimin enginliklerinde gömdüğüm, evde sana söyleyemediğim sözleri söylemek istiyorum. Sultanoğlu yeniden daldı. Hakikaten de ilginç bir durumdu. Baba oğul çoğu zaman bir birbirlerine kalplerini açmaz, içlerini dökmezdi. Biri utanır, saygı perdesini aradan kaldırmak istemez, diğeri de evladını kırmaktan çekinir, susardı. Ama eğer, onar içlerini birbirine dökseydiler her ikisi de hafifler, rahatlardı. Ne yazık bütün bunlar ya gereksiz bir ifrattan, utanmadan ya da lüzumsuz ihtiyattan doğan lüzumsuz davranışlardı. Bütün bunlar, kalbin kapısına kilit vurmaktan başka bir şey değildi. Murguz’un da oğluna söylemek isteyip de söyleyemediği çok şey vardı. On sekiz yıl hapisten sonra vatana dönen 350 Vicdan Sustuğunda Söhrap’la baş başa sohbet etmemişti. Başından geçenleri baştan sona kadar anlatmamıştı. Eski yaraları yenileyeceğinden, oğlunun moralini bozacağından korktuğu için bu konuya hiç girmezdi. İşte o an gelmişti. Eğer konuşabilirse ona birçok meseleyi anlatacaktı. Uzun uzun düşündükten sonra zor da olsa söze başladı: − Ne diyeceğimi bilmiyorum, oğlum. Ben içki içmesem iyi olur. Sana da doktorlar yasakladılar zaten. Güneşli kızdı. − Kabahatim için özür dilerim, baba.... Boş konuşuyorlar işte doktorlar! Onlar da sahte imamlar gibiler. Hastalarına yasakladığı şeyleri kendileri daha beter yapıyorlar. Biliyoruz onları! Söhrap artık “İzin veriyorum” demesini beklemedi. Söylene söylene kalkıp, eve girdi. Rakı yerine, süslü bir şişe şarap getirdi. Ve sevinerek masanın üzerine koydu. − Çok güzel bir şey buldum, baba. Bunu bana çok eskiden Gürcü bir arkadaşım vermişti. Bir zamanlar seninle içerim diye bir köşede saklamıştım. Birden hatırladım. Şerbet tadındadır. Bundan sen de içebilirsin. Bir zararı olmaz. Sultanoğlu süslenmiş şişeyi görünce iştahı açıldı. − Bir, iki değil ama yarım kadeh içerim. Sana eşlik etmek için. Güneşli şişeyi açtı. Pekmez renkli katı şarabı iki kadehe yavaşça döktü. Birini babasının önüne koyup, diğerini eline aldı. − Benim muhterem, dünyada herkesten ve her şeyden çok sevdiğim babam! – diyerek babasına seslenmeye başladı. – Senin şerefine arzu dolu bir yürekle, coşkun bir kalple, sonsuz sevgi ile kadeh kaldırıyorum... Senin şerefine... Sen sadece yıllarca hasretinden yandığım babam değil, benim canımsın, ciğerimsin. İşte bu yüzden senin şerefine çok yüce sözler söylemem gerekiyor. Ama bugün benim yüreğimi titreten, beni coşturan daha önemli bir sebep var. – O, nefes alıp, kadehi 351 Vidadi Babanlı başının üzerine kaldırdı. Şakayla söylediklerini yavaş yavaş ciddiye çevirdi: Nedir o sebepler?... Sebeplerden birisi senin neslinin çok talih, bahtının kara olmasıdır. Zıtlıklarla, karışıklarla dolu bir asrın, hem müthiş, hem de çok zevkli bir devrin şahidisin. İkinci sebep ise, senin zahmetle, mahrumiyetle ve hiç yoktan yeni bir dünya kuran, yeni bir hayata adım atan, ama bu yeni dünyanın, yeni hayatın hiçbir güzelliğini görmeyen ender insanların en yücesi olmandır. Üçüncü sebep ise en ağır maddi ve manevi zorluklara, en korkunç hakaretlere dayandın, idam edilmeden sağ salim ülkene döndün!!.. − Çok övme!.. – Sultanoğlu mütevazılıkla oğlunun sözünü kesti. – Öyle konuşuyorsun ki sanki baban çok büyük bir kahramanlık yapmış. − Bu kahramanlık değil mi, baba?.. Bu sitemlere, işkencelere tahammül etmek, her adımda ölüme yaklaşmana rağmen sabretmek, kahramanlık değil de nedir? Sultanoğlu yine mütevazılık yaptı. Söhrap’ın söylediklerini düzeltti: − Keşke o işkenceleri, cehennem azabını sadece kendimiz çekmiş olsaydık. O zaman“of” bile demezdik. En büyük işkence kendi yakınlarını, evlatlarını, aileni sürgünlere götürmekti. Bir insan yüzünden kaç günahsız insanın ömrü heder oldu. İşte en acı, en dayanılmaz işkence budur! − O konuya değineceğim, baba. Acele etme. Sözümü daha bitirmedim. – Güneşli babasıyla kadeh tokuşturdu. – İyi ki, varsın, baba. Ne büyük mutluluk ki, sağ salimsin, gözümün önündesin. Çok şükür ki, on sekiz yıllık ayrılıktan sonra yuvamıza, yurdumuza döndün. Senin dönmen beni de hayata döndürdü. Yüreğimi delen keder, aklımdan çıkmayan türlü düşünceler beni çoktan verem edip öldürmüştü belki de... Daha doğrusu, beni sevmeyenler, beni kıskananlar, benim kalbime indirmiş olacaktılar. Babamın “halk düşmanı” olduğunu yüzüme vururlar, benimle alay ederlerdi. Benimle alay edip dalga geçerlerdi. Benim yaşlandığımı, ihtiyara benzediğimi söylüyorsun.Tabiî ki ihtiyarladım. Buna benzer manevi 352 Vicdan Sustuğunda işkence çeken, ruhi sıkıntı içerisinde olan birisi başka nasıl olabilir ki?!. Eğer sen geri dönmeseydin, yüzünü bana göstermeseydin, ben şuan hayatta olur muydum, bilmiyorum. İşte bu yüzden senin şerefine içiyorum, baba. Sana uzun ömür diliyorum. Çektiğin tüm azapları unutmanı diliyorum. Yaşa, benim yücelerden yüce babam. Çok yaşa!!! Söhrap kadehi bir nefeste içti. Sonra kebaptan yağlı bir pirzola alıp, iştahla yedi. − Çok güzelmiş, baba. Hadi sen de iç! Hoşuna gideceğinden eminim. Murguz oğlu kırmak istemedi. Kadehi usulca kaldırdı. Üç, dört yudum aldı. Hoşuna gitti: − Evet, hakikaten de iyiymiş. Ekşi falan değil. − O zaman, sonuna kadar iç, korkma bir şey olmaz. − Yok, yeter bu kadar. – Sultanoğlu kadehi masaya bıraktı.–Artık fazlası zarar. Arada böyle tadına bakarak sana eşlik ederim. Söhrap kabul etti. − Teklif var, ısrar yok. Nasıl istersen, öyle olsun. Bir hayli konuşmadılar. Tatlı bir sessizlikte yemeğe devam ettiler. Sonra Söhrap kadehini tekrar doldurdu. Biraz kendinden geçmişti. Şarabın kırmızısı Söhrap’ın yüzüne çıkmıştı. O, içmek için acele etmedi. Babasına bakarak sordu: − Bir konu var. Çok eskiden, sen tutuklandığın gündün beri beni çok düşündürüyor. Çok çalışıyorum; ama bir türlü cevap bulamıyorum... Senin suçun neydi baba? Devrimci faaliyetin olduğu halde seni niçin tutukladılar? − Bilmiyor musun? − Tam bilmiyorum. O zaman herkesi aynı suçla itham ediyorlardı. – “halk düşmanı”, “toprak ağası”, “vatan haini”... en etkili yaftalardı. Peki işin aslı neydi? Neyle suçluyorlardı seni? − Hiçbir gerekçe yoktu. Arkadaşlarımın, yakın dostlarımın bulunduğu bir ziyafette coşup, “Biraz maddi durumu iyi olan, 353 Vidadi Babanlı hali vakti yerinde olan köylülerin içerisinde zorba aramak doğru değil, yanlıştır. Onları kendimize karşı çıkarmayalım”, demiştim. Bunu da bir çenesi düşük gidip, üstüne de bir şeyler ekleyerek gerekli yerlere ulaştırmış. Gece uykudan uyandırdılar. Sorgusuz, sualsiz beni “kodese” attılar. İki ay sonra sorguya çektiler beni. O haber ispiyoncuları da şahit olarak karşıma çıkardılar. “Zorba taraftarı”, “Sovyet yönetimini aleyhtarı” olarak suçlayıp Sibirya’ya en uç noktasına gönderdiler. − Dehşete bak!.... Adalet perdesi altında yapılan adaletsizliğe bak!!! – Güneşli kızdı. – Ben seni birileriyle karıştırdıkları için, bir yanlışlık olduğu için sürdüklerini düşünüyordum. Er ya da geç yanlışlık ortaya çıkacak seni salıverecekler, diyordum. Uzun zaman bu ümitle, bu inançla yaşadım. Nasıl da aldanmışım. − Sadece sen aldanmamışsın ki, herkes böyle düşünüyordu. Bütün bunların bir düşman hilesi olduğunu, devrimcileri kasten lekelemek istediklerini sanıyordum. Er ya da geç gerçek öğrenilecek mesele Stalin’e ulaşacak ve her şey düzelecek diye düşünüyordum. − Ne kadar de güzel bitmiş(!)...– Güneşli acı acı gülümsedi. – Bir insan hayatının yarısını hapishanelerde geçirecek, bir deri bir kemik kaldıktan sonra yuvasına dönecek. Bu mudur bizin kurduğumuz bağımsız toplum!? Bu mudur dünyaya haykırdığımız mutlu dünya!? Söhrap karşında duran dolu kadehi sinirli bir şekilde aldı. Günlerce susuz kalmış bir insan gibi başına dikti. Yüzünü yan tarafa çevirip sustu. Sultanoğlu bu duruma şaşırmadı. Kötü anlam da veremedi. Oğlunun heyecanını, onun içindeki karma karışık hislerin vuruştuğunu duyabiliyordu. Bundan dolayı da sözünü kesmedi. Kendi de içine kapanıp, sustu. Güneşli yavaş yavaş nefesini topladı. Bir hayli vakit geçtikten sonra Güneşli heyecanını boğarak önceki sakinliğiyle babasına döndü: 354 Vicdan Sustuğunda − Beni bir mesele daha çok ilgilendiriyor, baba. Uzun zamandır yüreğimi kavuran; ama bir türlü cesaret edip soramadığım bir meseleyi senden öğrenmek istiyorum. – Biraz duraksadı, bir şeyler düşündükten sonra sorusunu rahatça sordu. – Bu uzun ayrılıktan sonra ülkemize geri döndüğünde, hayatımızla ilgili ne gibi değişikliklere şahit oldun? Ne gibi yenilikler gördün? Yaşam tarzımız, sosyal ve politik durumumuz sende hangi hisleri uyandırdı? Sizin, yani devrimcilerin kurmak istedikleri toplumla gerçekler arasında ne gibi benzer ve farklı yönler vardı?... Genel olarak senin bu hayat tarzı hakkında düşüncelerin neler? Murguz tam bir dakika oğluna dikkatlice baktı. Dudaklarında gülümseme belirdi: − Çok zor sorular soruyorsun, – dedi. – Senin gibi büyük bir ilim adamı olmadığımı unuttun galiba. Ben o kadar bilgili değilim. Ben sıradan bir insanım. Bu tür soruları cevaplamak benim için çok zordur. Söhrap inatla ısrar etti: − Benden yakanı kurtaramazsın, baba, – dedi. – cevap vermekten kaçma. Sen sıradan bir insan değil, feleğin çemberinden geçmiş bir insansın. Hayatın öğrettiklerini hiç bir okul, hiçbir üniversite öğretemez. Hem ben senden sorumun ilmi açıklamasını, şerhini istemiyorum ki. Kendi gördüklerini, düşündüklerini benimle paylaşmanı istiyorum sadece. Sultanoğlu yine yan çizmeye çalıştı, sorudan kaçmaya çalıştı: − Geldiğimden beri nereyi gezdim, nereyi gördüm ki, bu konuda bir fikrim olsun. Gördüğüm yer bir senin evin bir de yüreğimi avutmak için her akşam seyretmeğe gittiğim sahil, o kadar. Güneşli biraz şaşırmış bir eda ile başını salladı. Babasına küsmüş gibi uzaklara bakarak konuşmaya başladı: − Özür dilerim baba, kırılma ama doğru söylemiyorsun. Sen birçok şeyi bizden daha iyi görebiliyorsun. Bizden daha çok şey biliyorsun. 355 Vidadi Babanlı Sadece susmayı uygun görüyorsun. Yerin de kulağı var, diye düşünüyorsun, söyleyeceklerinin bir yerlere gideceğinden korkuyorsun. Hayır, korkma, baba. Yerin kulağı kesildi artık. Hiçbir şey duymuyor. Burada bizden başka hiç kimse duymaz. Pazarlıktan dönen şoförü de şehre gönderdim. Akşam bizi almaya gelecek. Bu yüzden çekinmene gerek yok. Bir sen varsın, bir ben. Hadi, açık konuşalım. − Konuşmak istiyorsan buyur konuş. Murguz Sultanoğlu yerine daha da yerleşti. Sanki kendisini ciddi ve resmi bir röportaja hazırlanmış gibi oldu. – Sen bizim kurmak istediğimiz toplumla ilgileniyorsun... Bizim kurmak istediğimiz toplum, sizinkine benzemeyecekti. Biz bu meseleyi çok derinden ele almıştık. Bütün dünyada inkılap yapmayı düşünüyorduk. Kısa sürede büyük bir birlik, sınıfların olmadığı toplum kurmayı planlıyorduk. Lenin’in vasiyetlerini yerine getirmeye çalışıyorduk. Ama karşımıza başka şeyler çıktı: Yoksulluk, kıtlık, cehalet!.. Hukuk beraberlik de sözde kaldı. Pazarları, hastaneleri, dinlenme parklarını, hatta mezarlıkları bile ayırmışsınız. Yüksek makamda olanlar için başka, zavallı yoksullar için başka... Bu beraberlik midir?! Lenin’in bıraktığı kanunlar nerede?!. Geldiğimden beri işittiğim tek şey “Bu yetmiyor, o yetmiyor” serenatları, ekmek almak için sıraya gir, et almak için sıraya gir. Ne zamana kadar devam edecek bu sıralar... “geçici zorluklar” ?! − Düzelir inşallah– Güneşli’nin kaşları açıldı– ufukta yaz var, kış var, acele etmeye ne gerek var, baba? – Hiç aklıma yatmıyor değişeceği. Onu eğen kökünden eğmiş, belini kırmış!.. – Sultanoğlu içinden gelen heyecanla titredi– İnsanlar da değişmiş, başkalaşmış, bizim zamanımızda insanlar daha çalışkandı. Şimdi sanki herkes yasta gibi. Ne bir şenlik var ne de başka bir yürek açan bir şey. İnsanlar suskun, dertli. Bir yerlere ulaşmak, bir şeyler elde etmek için acele ediyorlar. Sokaklarda her zaman, insanların fısıltıyla konuştuklarını, konuşanların birilerinden çekindiğini hissediyorum. − Medeni olmuşlar, baba. Bu yüzden yüksek sesle konuşup gülmüyorlar! 356 Vicdan Sustuğunda − Hayır, oğlum, hayır!.. Bu medeniyetten kaynaklanmıyor. Bence insanlar mutlu değiller. Geçim sıkıntısı onların belini bükmüş. Gülmeleri de, birbiriyle görüşmeleri de sahtedir. − Bütün bunlar eski korkuların, şüphelerin sonucudur. İnsanlar unutamamış. Manevi azap hemen çabucak iyileşmiyor. − Toplumumuz kırgın, insanlarımız üzgün, dükkanlarımız pazarlarımız tam takır. Neyimiz iyi peki? Neyle övünüp dünyaya meydan okuyoruz? Güneşli kahkaha attı: − Bravo baba, bravo... Söyle bakalım! – o aralıklarla güldü– Hani hiçbir şey görmedim diyordun az önce? Bak, ne kadar da kusurlarımız varmış! − Ne yapayım, mecbur konuşturdun beni. − Konuş, baba, konuş! Sen konuştukça kusurlarımız daha da açığa çıkıyor. Şimdiye kadar biz alkışlamışız “yaşasın” demişiz, tenkit nedir işitmemişiz. Döşe nalına da vur mıhına da! Konuş, baba, yık bizi!! − Daha ne söyleyeyim?.. Zaten her şeyi biliyorsunuz. – Sultanoğlu sustu. Sonra aceleyle ilave etti: – Unutmadan şunu da söyleyeyim… Geçen gün Elagöz’ün doğum günü partisinde atıp tutan Profesörü gözüm hiç tutmadı. Kaşı gözü sürekli fıldır fıldırdı. Söylediklerinin hepsi de boğazından aşağı geçmez. Namussuz adamın birine benziyordu. − Doğru tanımışsın, baba. Çok iğrenç bir insandır. − Aman oğlum, uzak dur o adamdan. Samimiyetine, tatlı diline inanma sakın. Böylelerinden korkulur... İnsanın başına ne gelirse böylelerinin yüzünden gelir. − Az kötülük yapmadı o bana. Beni bir kaşık suda boğmaya hazır… Şimdi de fırsat kolluyor. Sultanoğlu derinden nefes aldı. − Orada ben hep seni düşünüyordum. Sadece hiç kimsenin sana dokunmamasını, sana kötülük yapmamasını, seni 357 Vidadi Babanlı kırmamasını istiyordum. Benim yüzümden senin de zulüm çekmene gönlüm razı olmazdı. Annen Mesme’nin akıbetini nasıl olacağını tahmin ediyordum. Onu inciteceklerini biliyordum. Ya tutuklayacaklardı ya da sürgüne göndereceklerdi. Yollarda ölüp kalacaktı. Çünkü benden önce tutuklananların ailelerinin başına gelenleri, onlara yapılan işkenceleri çok görmüştüm. Aklım fikrim seninleydi. Sadece seni düşünüyordum. Daha küçüklüğünde hissetmiştim senin büyük adam olacağını. Dokunmasalar ileri gideceğine inanıyordum. Her halükarda senin başarılı olacağını biliyordum. Allah’a şükürler olsun ki sana dokunmamışlar. − Çünkü onlara ben lazım idim. Savaşın zaferle bitmesinde benim de katkım vardı. Yakıt alanındaki buluşlarım askeri teknolojinin ilerlemesine çok büyük rol oynamıştı. Ama bütün bunlara rağmen başım az ağrımadı... Beni çok uğraştırdılar, sıkıntıya soktular. Güneşli hayallere daldı, eski günleri hatırladı. Bir hayli düşündükten yavaş yavaş konuşmaya başladı: − Derdimi açtın, baba. Müsaade et yüreğimdeki her şeyi söyleyeyim. Dertler yürekte kaldığında insanı boğuyor.– O, genleşti. Sanki omuzlarındaki ağır bir yükü atar gibi yaptı.– Son zamanlarda kendimle çok hesaplaşıyorum: Bir insan olarak ne kazandım ben bu dünyada? Aslına bakılırsa, hiçbir şey!.. İlk sevgim elimden alındı. Gençliğimde hakarete uğradım. Benliğim, gururum ayaklar altına alındı. Ailemi de kendin görüyorsun... Beni hayata bağlayan, yaşamaya teşvik eden bir kızım var, o da hasta... Söhrap yine ara verdi. Kederli bakışlarını uzaklardan ayırıp yakına getirdi. Önce babasına, sonra da yere baktı. Utanırmış gibi devam etti: − Doğrusunu söylemek gerekirse Merhamet kötü hanımlık yapmadı bana. Her zaman yanımda oldu. Gerekirse benim için ölüme bile gider. Babasının, senin arkadaşın İsrafil amcanın da hakkını ödeyemem. Onlar olmasaydı, kim bilir benim akıbetim nasıl olurdu. Kim bilir hangi kıyıda köşede yok olur 358 Vicdan Sustuğunda giderdim. Bunları unutmak, değerlendirmemek nankörlük olurdu. Ama karşılıklı sevgiyle kurulan aile başkadır. Hiçbir şey onun yerini tutmaz. − Ailene karşı olan soğukluğunu hissetmiştim... Evine geldiğim ilk gün bunu hissettim. Doğru tahmin etmişsin, baba. Bir türlü ona ısınamıyorum. Kendimi evimde yabancı gibi hissediyorum. Bu her zaman böyleydi bu. Çünkü hiçbir zaman Merhamet’i sevmedim. Zerre kadar bile sevgim olmamıştı ona karşı. Önce, zamanla geçeceğini, alışacağımı düşünüyordum. Ama olmadı... Sevmemek bir yana, hem karakterlerimiz, huylarımız da uyuşmuyor. O, zengin anne babanın şımarık kızı olarak büyümüş. Bense... − Hımm...maalesef! Sultanoğlu etkilendi. – Önceki kızı – nişanlını ben de çok beğenmiştim. Anne babası da iyi insandı. Neden ayrıldınız onunla? Sebep neydi? Güneşli’nin birden attı, rengi beyazladı. − Neyse, baba, neyse.... – diyerek ayağa kalktı. – Eliyle kalbini tuttu. – O konuya girmeyelim. Külü eşelemeyelim, altında koru var, elini yakar. Sultanoğlu sorduğuna pişman oldu. Özür diledi: − Özür dilerim, oğlum, birden ağzımdan kaçtı. Söhrap konuşmadı. Üzüntüsü geçene kadar gezindi. Sonra şarap şişesinin ağzını kapattı. Babasının üzüntüsünü gidermek için için gülümsedi: − Bunu çok kaçırınca insanın çenesi düşüyor. – dedi. – Yeter oturduğumuz. Kalk da bahçe de yürüyelim biraz. Gelince devam ederiz. Mangallar da soğumuş, sonra tazeleriz. Daha akşama çok var, yine ısıtır, yeriz. Murguz Sultanoğlu ayağa kalktı... 22. Bölüm Baba oğul bahçeden zinde döndüler. Bir günlük temiz deniz havası, yumuşak güz güneşi, tesirini göstermişti. 359 Vidadi Babanlı Merhamet Hanım kocasıyla, kayınpederinin eşikte geğirmesini işitince suratını astı. Sanki acı biber yemiş birisi gibi yüzünü ekşitti, yönünü duvara doğru çevirdi. Hanımının bu halini görünce Söhrap öfkelendi. Kavga çıkabilirdi. Bunu önlemek için ona yakınlaştı. Bu durumlarda Merhamet’e hiçbir nasihat, hiçbir söz tesir etmezdi: − Nasıl oldun, Merhi?.. başının ağrısı geçti mi? Merhamet Hanım, hiç kıpırdamadı, seslenene aldırış bile etmedi, yarı kapalı göz kapaklarını açmadı bile. Sanki oturan insan değil de bir heykeldi. − Keşke bizimle gitseydin, Merhi. Bugün çok güzel hava vardı. O güzel havayı bırakıp da şehrin boğucu, sıkıcı havasına dönmeyi hiç istemezdim. Söhrap bunu söyleyip, ateşine bakmak için elini hanımının alnına koydu, ateşini ölçmek istedi. Merhamet Hanım onun elini sert bir hareketle yana itti. Söhrap elini elektrik kaptı sandı. Söhrap öylece kalakaldı. “Heykelin” dudakları kımıldadı: − Gelmeseydin o zaman! Zaten hiçbir işle ilgilendiğin yok... Ailen bile umurunda değil. Bu iğneli sözler yaklaşan fırtınanın habercisiydi. Murguz Sultanoğlu gerginliği hissedince yan odaya, torununun yanına geçti. Karı kocanın bu hoş olmayan sohbetini işitmek istemedi. Babası gittikten sonra Söhrap biraz tatlılıkla konuştu. Bugünkü, dinlenme onda yeni bir çalışma hevesi uyandırmıştı. Aklına yeni fikirler gelmişti. Kalbi dolup dolup taşıyordu. Masasına geçerek bütün geceyi çalışarak geçirmek istiyordu. Bu istek öyle güçlüydü ki, moralini bozmamak için her şeyi alttan alıyor, Merhamet’i nazıyla oynuyordu. − Başının ağrısı çoksa, doktor çağırtalım. İstersen kendimiz gidelim, doktor Veyselovlara. O, çok iyi bir doktor. Şehrimizde en meşhur doktorudur. Seni dikkatlice muayene etsin, tansiyonunu ölçsün. Hastalık ilerlemeden tedbir almak gere360 Vicdan Sustuğunda kir. Sonra geç olduğunda tedavisi de uzar. Hem açık havaya çıkınca belki iyi olursun. Bugün evden dışarı hiç çıkmamışsın. Havasızlıktan da olabilir ağrılar.... − İlgin için teşekkür ederim! – “Heykel”, sonunda konuştu. – Doktora gerek yok. Gerekirse sensiz de hallederim. İlla birileriyle ilgilenmek istiyorsan, kızınla ilgilen. Belki kızının bir problemi var. Hiç konuştun mu onunla, bir derdi olup olmadığını sordun mu? − Elagöz’ün mü?... – Güneşli şaşırdı. – Ne oldu ona? − Hımm... Benden mi soruyorsun? – Merhamet Hanım alayla gülümsedi. – Babaya bakın!!! Güneşli kızının ismi anıldığında önceler olduğu gibi telaşlanmadı. Yılların tecrübesinden Merhamet’in kızının hastalığının ilerlemesi durumunda böyle sakin olmayacağını çok iyi biliyordu. Kendisi içeri girer girmez üzerine atılır, suratını asar daha o konuşmaya başlamadan ortalığı velveleye verirdi. − İnsaf Merhamet. Burnumdan getirme ne olur. Merhamet Hanım sağa sola yavaş yavaş hareket etti, dayanamayıp, patladı: − Kızına hakaret etmişler, izzeti nefsini ayaklar altına atmışlar!!! − Kim?...Güneşli sinirlenmeye başladı. − Senin değer verdiğin, sevdiğin biri!.. − Adam gibi cevapla. Bulmaca gibi söyleme. Benim seninle çene çalmaya vaktim yok. − Zamanım, zamanım!.. Cehennem olsun senin zamanın!! – Sinirden Merhamet Hanım titretmeye başladı. – Ya aile şerefini, evlat namusunu korumak kimin görevidir? Bununla kim ilgilensin?! − Boş konuşma, insansan insan evladıysan insan gibi anlat, diyorum. Merhamet Hanım Söhrap’ın kızdığını, renginin karardığını görünce sakinleşti. Çok az zamanlarda böyle kızan ken361 Vidadi Babanlı disini kaybeden Söhrap’ın daha sonra neler yapacağını Merhamet Hanım çok iyi biliyordu. O, sessizce kendi odasına çekilecek, odasını kapanacak; Merhamet dünyayı yıksa da, sesini çıkarmayacaktı. Böyle çok konuşan bir hanım için bundan daha büyük ceza olabilir mi?! Keşke onunla kavga etseydi, boğaz boğaza gelseydi. Merhamet hiç de altta kalmaz eteğindeki taşları maharetle boşaltırdı. Ama bu durumda kendisi çalacak kendisi oynayacaktı. O, bir an değişti, merhameti geldi. Vugar hakkında duyduklarını biraz şişirerek anlattı. Söhrap, hanımının yüzüne manalı manalı baktı. Sonra iç çekti, konuşmaya başladır: Biliyorum, Merhamet, bunların hepsi senin uydurmalarındır! Eğer insansan bu bu dolaplardan artık vazgeç! – dedi. Merhamet Hanımın sesi arşa yükseldi: − Aman Allah’ım neler duyuyorum ben?!. Bana neler söylüyorsun sen?!. − Bağırma! − Bağırtıyorsun, bağırıyorum! Yüreğimi yakıyorsun, canımı sıkıyorsun bundan dolayı da bağırıyorum!.. Senin canın yanmıyor mu?! Sen baba değil misin?! Kızının mutluluğunu istemiyor musun? Aklını başına al, Merhamet. Gözünü aç dünyayı anlamaya çalış. Hangi devirde yaşıyoruz? Kızı zorla birine vermek ne demek? Aile bu şekilde kurulmaz, mutluluk böyle elde edilmez. Senin mutluluk hakkında düşündüklerin çok eskide kaldı. Bu çürük zihniyeti sen nereden aldın? Çok merak ediyorum. Sen üniversite bitirmiş bir kadınsın, evlilik gibi kutsal bir meselede nasıl böyle düşünüyordun?.. Güneşli’nin sulhe, barışa çağıran nasihatleri Merhamet’i pek etkilemedi. − Onu seviyor, anlıyor musun, seviyor! – diyerek ayaklarını yere vurdu. – O aptal senin kızının gönlünü çalmış. 362 Vicdan Sustuğunda − Yeter! – Güneşli şiddetle elini masaya vurdu. – Kapat artık bu konuyu. Merhamet Hanım hemen kendisini toparladı. Söhrap’ın böyle sinirlendiğini daha önce hiç görmemişti. Korkarak geri çekildi. Ama yine susmadı: − Tamam, susalım. Bakalım ne olacak. Eğer Elagöz’ün başına bir iş gelirse, hesabını sen vereceksin! Senin yakana yapışacağım. Güneşli hiçbir şey söylemedi. Sinirli adımlarla çalışma odasına çekildi. Kapısını arkadan kilitledi. Ama uzun süre fikirlerini toparlayamadı. ... Gece yarısı dehşetli bir sesle irkildi. Ses odalarda yankılandı. Güneşli hemen ayağa kalktı. Odasından çıktı. Ses Elagöz’ün odasından geliyordu. Hemen oraya koştu. Kız kendinden geçmişti. Yataktan yere düşmüş, elini, kolunu sağa sola çarpıyor, acıdan kıvrılıyordu. Dudakları sol kulağının dibine kadar eğilmişti. Ağzından köpükler geliyordu. Güneşli çok korktu. Son üç, dört yıldır kızını hiç böyle görmemişti. Elagöz ara sıra rahatsızlansa sıkıntıyı hafif atlatıyordu. Doktorlar kızın birkaç yıla tamamen iyileşeceğini, hastalıktan eser kalmayacağını söylüyorlardı. Ama rahatsızlığı yine şiddetlendi… Güneşli öylece yerinde kalakalmıştı. Dedesi torununun elini tuttu, fakat gücü yetmeyince oğlu yardımına koştu. Beraberce Elagöz’ün elini ayağını tutup, çırpınmaması için çaba çalıştılar. Kucağına alıp yatağına koyar koymaz Merhamet Hanım bağırıp çağırmaya başladı: − Ahh.. evladım!... Benim bahtsız kızım!.. Derdine yananı, çare arayanı olmayan zavallı kızım! Bütün bu sözler Söhrap’a gönderiliyordu. Onu sinirlendirmek, acısını ondan çıkarmak, ona vicdan azabı çektirmek istiyordu. Güneşli susuyor, kızına hüzünle bakıyordu. Merhamet’in açılan ağzı ise bir daha kapanmadı. 363 Vidadi Babanlı − Şimdi seyret, bakalım! Seyret kızının halini, zevk al! Beni suçluyordun. Edep erkandan dem vuran baba! Beni suçluyordun. Bana utanmaz, sıkboğaz, çıkarcı diyordun. Ağzını açıp gözünü yumuyordun, şimdi buna ne diyeceksin peki?! Merhamet Hanım açtı ağzını yumdu gözünü. Ama Güneşli hiçbirine cevap vermedi. Müteessir bakışlarını kızından ayırmadı. Merhamet Hanım kocasıyla işini bitirdi, şimdi de kayınpederine geçti: − Bu zavallının babasından bize fayda yok, Murguz amca. Hiç olmazsa sen yardım et, bir ambulans çağır. *** Uzun bir süre sonra Elagöz kendisine geldi ve uyuduktan sonra da Merhamet’in siniri yatışmadı, çenesi kapanmadı. O, Söhrap’a söyleyeceklerinden sonra onun Vugar’a “görgüsüz köy çocuğuna” karşı kinle nefretle dolacağını sanıyordu. Onun “dersini” vereceğini düşünmüştü. Ama düşündüğü gibi olmamıştı. Kızmak bir yana, Söhrap Merhamet’in etkisinde kalmamış, kendi asistanını savunmuştu. Bu tavrıyla da Merhamet’i delirtmişti. Merhamet’in tepesinden duman çıkıyordu. Evin içinde kendi kendine konuşuyordu. Ne yapacağını, kalbinde yanan ateşi nasıl söndüreceğini bilmiyordu. Sinirleri öyle gerilmişti ki elinden gelen her türlü kötülüğü yapmaya hazırdı. O, derdine dermen bulmak için çareler aradı. Fakat gazaba gelen kalbine bir çıkış yolu bulamadı. Bu durum onu daha da sinirlendirdi, yarasına tuz bastı. Aniden Beşir Bedirbeyli’yi hatırladı. Onun Vugar’ı sevmediğini, ilmi çalışmasına karşı olduğunu, Ziya’dan ya da İsmet’ten işitmişti. Birden gözlerinin içi parladı. Alevlenen kalbine bir serinlik çiseledi: “Benim imdadıma ancak o yetişir. Beşir Osmanoviç’ten başka ona bu konuda yardım eden olmayacaktı. Gururunu kırmak pahasına olsa da gidip yalvarıp yakarıp ona bu işi yaptırmalıydı.”. 364 Vicdan Sustuğunda Merhamet Hanım hemen faaliyete geçti. Telefon rehberinden Bedribeyli’nin telefonunu buldu. Telefonu da alıp, mutfağa geçti. Buradan diğer odalara ses gitmiyordu. Buna rağmen kapıyı iyice kapattı. Ahizeyi eline kaldırdığında elleri titriyordu: “Ya bana karşı gelirse... kötü bir şey söylerse…” Ahizeyi yerine koydu. Bu defa süratle yeniden kaldırdı. Ve bir an bile bir şey düşünmeden numarayı çevirdi. − Alo, Beşir Bey?,..İyi akşamlar. − Kiminle görüşüyorum? Merhamet Hanım çok zor durumda kaldı. Bedirbeyli’nin soğuk sesi onu endişelendirdi. Gözlerinin feri kesildi. Hık mık edip zorla konuştu: − Benim, Söhrap’in, Güneşli’nin hanımıyım. Sizi rahatsız ediyorum. − Merhamet Hanım?!. – Bedirbeyli’nin bu sorusunda soğukluktan ziyade bir de şaşırma vardı. − Evet. – Merhamet Hanım nefes alıp vermede zorlandı. – özür dilerim... Gecenin bu saatinde sizi rahatsız ediyorum... − Önemli değil, buyurun. Bedirbeyli’nin bu iltifatı da Merhamet’in yarasına merhem olmadı. Kadın her zamanki hilesine baş vurdu. Tatlılıkla: − Nasılsınız Beşir kardeş? Keyfiniz, sağlığınız nasıl?... − Eh, işte – Bedirbeyli yine soğuk bir tavırla cevap verdi.– Hayat işte iyi de oluyoruz, kötü de. − Leyla kardeşim nasıl? İyileşti mi? − İyidir şimdi. Selamı var. − Benden de ona çok selam söyleyin. Bana kırılmasın, onun ziyaretine bir türlü gelemedim. − Kırılmaz, kırılmaz!.. – Buyurun sizi dinliyorum. Merhamet Hanım nasıl başlayacağını bilemedi. − Küçük bir mesele var da... size açmak istiyorum, bu konuda sadece siz yardım edebilirsiniz bana. 365 Vidadi Babanlı − Buyurun sizi dinliyorum. Nedir mesele? Merhamet Hanım bekledi, kesik kesik konuşmaya başladı. − Nasıl başlayacağımı bilemiyorum. − Çekinmenize gerek yok. – Bedirbeyli bir şeyler hissedip yumuşadı. – Sesinizde bir endişe var. Kötü bir şey yoktur umarım? Bu, “Benim heyecanlı olduğumu da nereden anladı?.. Kendimi toparlamam gerek...”. − Önemli bir şey değil, Beşir Bey. Biraz... − Çekinmeyin lütfen. Kocanızla münasebetim iyi olmasa da, size saygım büyüktür. Özellikle de o gün pişirdiğiniz lezzetli pilavdan sonra. − Çok sağ olun, Profesör. Çok teşekkür ederim, Merhamet Hanım işinin hatırı için ona yağ yakmaya başladı. Benim de size sonsuz saygım var. Evde her zaman Söhrap’a sizinle niçin iyi geçinmediği için kızıyorum. Siz büyük bir ilim adamsınız. Tecrübeniz, bilginiz herkesten daha fazladır. − Hayır, hayır! – Beşir’in sesi yeniden ciddileşti. – Sadece geçinememek değil mesele. Bizim ihtilafımız çok büyüktür. Onun kökü derinlere gidiyor. Ölsem, kabirdeki kemiklerim bile onunla barışmaz! Merhamet Hanım son sözlerinden endişeye kapıldı. Sanki ahize elini yakmış gibi oldu. O, Beşir’in Söhrap’dan bu denli nefret ettiğini bilmiyordu. Şimdi böyle bir düşmana sığınmak, ona aile “sırrını” vermek, Güneşli’yi arkadan hançerlemek demekti. Merhamet bunu geç de olsa anladı. Konuşmayı burada bitirmek istedi. Ama Vugar’a olan nefreti aklını aldı; “O aptala bir şeyler yapacaksa ancak Bedirbeyli yapabilirdi. Başka kimseden fayda yoktu. Onun eteğine çok sağlam yapışmalıydı. Sözü geçen adam o idi.” Bedirbeyli yanlışını anladı. Merhamet’in onu boşuna aramadığını hissetti. Önce söylediklerini düzelterek: − Tabiî ki, bizim savaşımız ilmi çalışmalarımız, fikri ayrılıklarımızla ilgilidir. Başka şeylerle ilgisi yok. İş dışında biz 366 Vicdan Sustuğunda arkadaşız, meslektaşız. O gün size gelmemle de bunu kanıtlamış oldum. − Ben kocamın temize çıkarma düşüncesinde değilim, Beşir Bey. Sizinle hesaplaşmakla, fikirlerinizi dinlememekle hata yaptığını çok iyi biliyorum. Bunun yanında sizin dediğiniz gibi asistanlarına, layık olsa da olmasa da, kapılarını sonuna kadar açıyor.... − Ağzınıza sağlık, Merhamet Hanım! – Bedirbeyli sevindi. – Haklısınız! Bu söylediklerinizle tamamen katılıyorum. Doğru söz taa uzaklara çıkar gider, derler. Bu sözleri şimdi sizin, Güneşli’nin kendi hanımının ağzından duymak, bunu bir kez daha ispatladı. Siz, doğruları savunmayı, hakikatleri haykırmayı eşinizden daha güzel yapıyorsunuz. Tebrikler, tebrikler… Övgü dolu sözler Merhamet’in çok hoşuna gitti. Beşir de rahatladı. Koltuğa rahatça oturdu. Sakince nefes alıp Merhamet’e: − İsterseniz biraz önceki sohbetimize dönelim. Bana bir şeyler söylemek istiyordunuz. Buyurun sizi dinliyorum. − Evet, size demek istiyordum ki, ....– Merhamet Hanım bir şeyleri hatırlamak istercesine bir hayli sustu ve sonra de-vam etti: − Sizin enstitüde Vugar Şemsizade isimli birisi var... Nasıl birisi?.. − Sizin kocanızın asistanıdır. Gözünün nurudur! − Evet, haklısınız. Söhrap onu çok seviyor. Ama sizin onu sevmediğiniz duydum. − Evet, doğru duymuşsunuz. Şemsizade’nin ilmi çalışmasının modern ilimle ilgisi yok, maceradan başka bir şey değildir. Merhamet Hanım coştu, kendisini kaybetti. − Peki onu neden hala enstitüde tutuyorsunuz? Neden kovmuyorsunuz? − Bu soruyu bana değil, kocanıza sormanız lazım, Merhamet Hanım. Ondan sorun! 367 Vidadi Babanlı − Bildiğim kadarıyla size de bağlı imiş. Bu enstitüde beş altı ilim adamı varsa onlardan birisi de sizsiniz. Siz prestijli, saygılı bir insansınız. Bedirbeyli temkinli davrandı, yine hileye baş vurdu: − Duyduğum kadarıyla Şemsizade ailenize yakın birisiydi. Sizin böyle düşünmenize şaşırdım doğrusu... − Sizin meseleden haberiniz yok, Beşir Bey. Haberiniz olsaydı beni kınamazdınız. − Yok! Yok!...Ben sizi kınamıyorum, Merhamet Hanım. Tam aksi söylediklerinize tamamen katılıyorum. Sadece bir şey düşündürdü beni karıyla kocanın fikirleri neden bu kadar farklı? − Sebebi sizin söylediğiniz gibidir. O düzenbazın suçudur! Gece gündüz bizde idi. Sanki ailemizin bir ferdi olmuştu. Her gün soframızda idi. Eşim onu oğlu gibi seviyordu. Siz alimlerin kalbi bayram sofrası kadar geniştir. Bir hoş söze, çocuğun şekere aldandığı gibi hemen aldanıyorsunuz... Bu vicdansız bize geldiğinde bizim kızın gönlüne girmiş... − Hangi kızın?... – Bedirbeyli kasten sordu. – Sizde öyle kız mı var?! − Bizim kızı diyorum, Elagöz’ü. − Evet, evet hatırladım. Doğum gününe geldiğim kız. − Evet! Bir kızımız var zaten. − Anladım, anladım!– Bedirbeyli kurnazca güldü. Ustaca, Merhamet’ten söz almaya çalıştı: – Bu meselenin sizin onayınızla olduğunu işin bittiğini duymuştum. − İşte görüyor musunuz, neler söylenilmişler?... – Merhamet Hanım dert yandı.– Emin olunuz ki bunların tamamı o vicdansızın işleridir. Ben hiç kimsede zerre kadar günah görmüyorum. Bu meseleyi herkese kendisi yaymış, zamanı gelince de bizim itiraz etmemize fırsat bırakmadan işini halletmeyi düşünmüş. − Gençlik işte, Merhamet Hanım... Siz de genç oldunuz. 368 Vicdan Sustuğunda Beşir, zamanında Merhamet’in kendisinin de Söhrap’la bu şekilde evlendiğini imha etti. Merhamet Hanım sinirlendi: − Hata yapıyor, başını örse vuruyor. Benim düzenbaza verecek kızım yok. Gitsin gençliğini başkasıyla yapsın. Bugün nişanlısı olduğunu öğrendim... − Ooo... – Bedirbeyli kahkaha atarak güldü. Demek böyle...?! Şunu desenize– İşte buna ikili oyun derler. Ayıp ayıp. Peki nişanlısı kimmiş? − Bir işçi kızı. Onu terk edip, bizim kızın peşine düştü. Amacı Söhrap’a daha da yakın olmak. − Analaşıldı! – Bedirbeyli kinayeli konuştu.– İlim aleminde kendisine yer açmak için! Merhamet Hanım sesine hazin bir ton katıp konuşmaya başladı: –Tek ümidim sizsiniz, Beşir Bey! Sizi büyük bir şahsiyet olarak gördüm, bundan dolayı da derdimi size açtım. Bunu Söhrap da bilmiyor. Bana yardımınızı esirgemeyin lütfen. Bu, bir namus meselesidir. Ailemizin şerefidir. Söhrap’la geçinemezseniz de, benim hatırım için kızımın lekelenmesine izin vermeyin. − Hımm.. – Bedirbeyli’nin cevabı gecikti. – Sizin hatırınız için çalışırım. Ama ricanızı yerine getireceğime söz vermiyorum. Çünkü savunma jürisinde benden başka ilim adamları da var. Onların da kendi fikirleri, görüşleri var. Bundan dolayı durum biraz zor.... – O, biraz ara verdi, bir şeyler düşündü. Sinsice gülümsedi.... – İsterseniz jürinin diğer üyelerine de söyleyin derdinizi... Merhamet Beşir Bedirbeyli’nin bu teklifini, ricasına karşı bir fikir olarak algıladı. − Ben yalnızca size güvenebilirim. Sizden başkasına ricada bulunamam. Başkalarını tanımıyorum. Sizden yardım istiyorum. − Bu söz üzerine... – Bedirbeyli düşündü, yeni bir hile aklına geldi. – En iyisi siz küçük bir mektup yazın. 369 Vidadi Babanlı − Kime? − Jüri başkanına ve üyelerine − Ne konuda? − Bana anlattıklarınızı o mektupta da anlatın. − Olur, memnuniyetle yazarım. Merhamet’in tereddüt etmeden verdiği cevap Beşir’i yüreklendirdi. − Bunun daha etkili olacağını düşünüyorum. Konuyu benim veya bir başkasının açması o kadar da inandırıcı olmaz. Bunu yalan iftira ya da uydurma sanırlar. Söhrap’a iftira attığımı düşünürler. Ben razıyım! Ben o Don Juan’dan kızımın intikamını almak için her şeye hazırım. Güzel tavsiyeniz, yol gösterdiğiniz için size çok minnettarım. Çok teşekkür ederim. − Siz de sağ olun! Bedirbeyli telefonu kapatıp, yüksek sesle kendi kendine konuştu. Yan odada uyuyan karısı sordu: − Kimdi arayan, Beşir?.. Ne uzun konuşma yaptınız öyle?.. Niçin gülüyorsun? Beşir gülerek hanımının yanına gitti. − İlginç bir şey oldu, – dedi. – Güneşli’nin karısıydı arayan. Kocasından dert yandı. Onun asistanı Şemsizade ile kızı Elagöz’ün meselesi… Kadında gülmeye başladı. Ama öksürükten gülmesine mani oldu. Mosmor oldu. Zavallı felçli idi. Bir ay iyi ayık oluyor, iki ay şuurunu kaybediyor. Söylentilere göre Beşir’in her şeyi problem etmesi, mızmızlığı, her şeyi büyütmesi onu bu hale getirmişti. Kadın zorlukla nefes aldı, yavaş yavaş sordu: − Senden ne istiyordu peki? − Ona yardım etmemi. − Ne yardımı? 370 Vicdan Sustuğunda − Ne bileyim ben?.. Çocuğu asistanlıktan atmamızı istiyor. Kadın yine bir şeyler sormak istedi. Ama öksürmesi ona izin vermedi. Beşir onu yalnız bıraktı diğer odaya geçti. Dudaklarında kinayeli bir gülüşle: − Böyle aptallar olmasaydı, dünyada akıllıların yaşaması zorlaşırdı! – diyerek Merhamet Hanımla alay etti. Sonra da Söhrap Güneşli’nin arkasından verdi veriştirdi: – Şimdi erkeksen, çık karşıma bakalım. İnsanın anasını nasıl ağlatırlarmış görürsün!!! 23. Bölüm Beşir yine gülmeye devam etti. Ama bu bir şaka değildi. Hiç beklemediği anda bir fırsat eline geçti. O yıllardır Söhrap Güneşli’yi yıkmak için adeta elinde lambayla bir şeyler arıyordu. Böylece Güneşli’yi ilim çevrelerinde yere vuracak, kendisine de resmi dairelerdeki imtiyazlarına ulaşacaktı. Arzu ettiği günü yıllar sonra yakalamıştı. Güneşli’ye karşı iki suçlaması vardı şimdi elinde. Biri; “Yüksek oktanlı yeni motor yakıtı” meselesine enstitünün proje şubesine verdiği olumsuz görüş Beşir’in “teşhisini” onaylamıştı. Şimdi o, rakibinin üzerine cesaretle gidebilirdi. Suçlamaları da artık hazırdı: “Devlet bütçesinin boş yere israf etmek” “gücünü kendi toprağından, kendi ortamından almayan sahte yenilikçiler”, “batıya meyil” vb... Kalbi yerinden fırlayacakmış gibi küt küt atıyordu. Geneşli’nin gücünü çok iyi biliyordu. Teorik konularda Söhrap’la aşık atmak öyle kolay iş değildi. Bedirbeyli bile onun ilmi bilgisi, mantığı karşısında her zaman aciz kalmıştı. Şimdi elinde bu kadar “delili” olduğu halde yine de endişeleniyordu. O, Söhrap’a karşı zafer kazanmak için bir şeylerin eksik olduğunu düşünüyordu. Beşir bir şeyler yapmak için kıvrandığı bir dönemde Merhamet Hanım onun imdadına yetişti. Ona çok güzel fırsat ver371 Vidadi Babanlı mişti. Gözleri parlıyordu, adeta gözlerine ışık gelmişti. Buna rağmen kazanacağı zafer onu kani etmiyordu. “Ezmek! Son nefesine kadar ezmek!” Aniden aklına yeni fikir geldi. “Onu toplantıda kendi adamlarının eliyle vurmak!” Gözleri hem gazap, hem de ilginç bir sevinçli parladı.: “İyi fikir! Böyle olursa sesini bile çıkaramaz. Üyelerden hiç kimse onu savunamaz, ona sahip çıkmaya da cesaret edemez. Sesi kesilir...” Beşir, zaferinin neşesini şimdiden duydu. Hanımının kızmasına rağmen yine kahkaha attı. Güle güle Ziya Leleyev’i hatırladı. “Eşeği yoldan çıkaran bir tutam ottur. Tatlılıkla konuşsam benim söylediklerimin hepsini yerine getirir. Onun gibileri kendi çıkarı için öz babasını bile satarlar...” Bedirbeyli telefona yöneldi. Her ihtimale karşı Ziya’nın ağzını arayıp fikirlerini öğrenmek istedi. Ama telefon rehberinde onun numarasını bulamadı. Geri çekildi. Her zaman olduğu gibi ellerini cebine koydu odada gezinmeye başladı: “Böyle olması daha iyidir. O kim ki, ben ona telefon edeyim?.. Yarına kalsın. Yarın erkenden onu enstitüde bulup, karşılıklı konuşurum. Daha zamanım var. Her şeyi düşünerek, ustaca yapmam gerek...” Beşir düşündüğü gibi ustaca davrandı. Gece yarısına kadar Ziya’yla nasıl konuşacağını planladı. Adeti olmadığı üzere işe o gün erken gitti. Ziya’nın yanına giderek: − Bilimin çilekeş mücahitlerine selam olsun! Leleyev Profesörün onu bu şekilde selamlamasından çok memnun kaldı. − Aleyküm selam, hocam – diyerek onu karşıladı. Eğilerek iki elini de ona doğru uzattı. – Hoş geldiniz. Hayırlı sabahlar. − Hayırlı sabahlar! – Bedirbeyli ilk dakikadan itibaren bir sıcaklık oluşturdu: –Ne kadar erken gelmişsiniz, memurların çoğu evinde, sıcak yatağında uyurken sen işinin başındasın. Ziya Profesöre tatlı görünmek için zoraki gülümsedi: − Başka çaremiz mi var, hocam?... Biz küçük insanlarız. Namusla, vicdanla çalışmasak, bizi kapıdan içeri alırlar mı? 372 Vicdan Sustuğunda − Ha, ha, ha!... Yani korkuyor musun? –Bedirbeyli kahkaha attı.– Senin arkan var, Ziyacığım. Neden korkuyorsun?! Güneşli gibi akraban, seni savunan birisi var. − Mesele korkmak değil, Beşir Bey. Mesele ilme, severek seçtiğin mesleğe saygısızlık etmekten çekinmektir. Aynı zamanda her zaman akrabaya yakınlara güvenmek onlardan yardım dilenmek hoş bir şey değil. Her konuda onlara bağlı kalmak akılsızlıktır. Hem ben size geçen defa da söylemiştim, Güneşli’yle beni akrabalığım yok! Bitti artık. Yakınında olmama bakmayın siz. Kalbim çok kırgın ona karşı. − Aferin, Ziya, aferin!... Çok akıllıca konuştun. “Başkasının gölgesinde yatanın, kendi gölgesi olmazmış!” çok haklısın. Bedirbeyli konuyu uzatmadan buradan sadede geçebilirdi; ama acele etmedi. Ziya’yı kendi diliyle tuzağa düşürmek için dolaylı yollara baş vurdu. − Senin çok akıllı bir insan olduğunu biliyorum. Dostuna karşı sadakatli, itibarlısın. İşte bu yüzden son zamanlarda gözüme girdin. Seni sevmeye başladım. − Teşekkür ederim, hocam. Benim de size sonsuz saygım var. Sizin bilginliğinize, şahsiyetinize hayranım. − Biliyorum, hissediyorum... – Bedirbeyli gülümsedi. Hemen de ciddileşerek hilesini saklamaya çalıştı. –Son günlerde birçok hakikati öğrenmek nasip oldu bana. Önceleri seni iyi tanıyamamışım. Senin hakkında yanlış düşünmüşüm. Seni Söhrap’ın elinin altında getir götür işlerine bakan, ona hizmet eden birisi olarak görüyordum. Gururu, izzeti nefsi olmayan birisi olarak görüyordum. Son zamanlarda seni dikkatlice takip ettim. Seni yakından tanıyınca yanıldığımı anladım. − Doğru söylüyorsunuz insanı uzaktan tanımak çok zordur. Sizi bu konuda kınamıyorum − Evet, haklısın. Özellikle de bizim enstitü içinde, ilişkilerin böyle karışık olduğu bir ortamda!.. Ruslarda çok güzel bir atasözü var: “Hiç olmamasından geç olması daha iyidir” Ben geç de olsa, seni tanıdım, sevdim. Artık bu sevgi her za373 Vidadi Babanlı man böyle devam edecek. Dün akşam neredeyse iki saat boyunca seni düşündüm. Hatta arayıp, düşündüklerimi seninle de paylaşmak istedim; ama numaranı bulamadım... Ne düşündüm biliyor musun? − Herhalde iyiliğimi düşünmüşsünüz, hocam. Sizin gibi büyük bir ilim adamı, bizim gibi küçük insanlar hakkında kötü düşünemez. − Evet, sadece ve sadece senin için güzel şeyler düşündüm!... Evet, düşündüm ki, Ziya neden hep yerinde sayıyor? Yıllardır zahmet çekip çok zor bir konu üzerinde savunma yapmış, doktora derecesini almış. Bilgisi kimden eksik ki? Peki o niçin öne geçmesin ki?! Önemli yerlerde niçin onun ismi de geçmesin? Onun gibiler çoktan Profesör oldu. Yüksek makamlara geldiler. Ama Ziya’ya laboratuvar müdürlüğü bile vermiyorlar. Niçin?... Neden?... düşündüm, düşündüm... bu “nedenlerin”, “niçinlerin” cevabını sonunda buldum. Biliyor musun bunun sebebi nedir? − Hayır, hocam. Siz daha iyi bilirsiniz bunları. − Birinci sebep, biz ihtiyarlar – yani eski dönemin temsilcileri mümkün olduğunca bütün imtiyazlar elde etmişiz. Elbette, kimimiz az, kimimiz de çok. Kimimiz layık olarak, kimimiz başka başka yollarla... Siz gençler de öylece ortada kalmışsınız. Bir tatlı sözden, tatlı vaatten başka hiçbir şey verilmemiş size... Haksız mıyım?! Ziyanı omzunu silkti. Bu sözler onun yüreğindekileri anlatsa da düşündüklerini açıkça söylemeye cesaret edemedi. İkiyüzlü olması, yaltaklığı buna müsaade etmedi. − Hayır, hocam. Bu tür sözlere “evet” diyemem. Vicdanım buna müsaade etmez. − Niçin? − Ziya ne diyeceğini bilemedi. O, yaltak olduğu kadar aynı zamanda kurnaz birisiydi. Öyle kolay kolay tuzağa düşmezdi. Bedirbeyli itirazını belirterek başını salladı. 374 Vicdan Sustuğunda − İşte sebebin ikincisi de budur. Sözünüzü yüze söylemeyi beceremiyorsunuz. Hakkınızı savunamıyorsunuz. Mücadele etmeniz gerektiği halde, siz susuyorsunuz. İşte bu yüzden de yerinizde saymaya devam edeceksiniz. Böylece yerinizi de başkaları alıyor. − Sizin döneminizdeki insanlarının zahmeti, hizmeti çok büyüktür, Beşir Bey. Azerbaycan’da modern kimyanın ilk kurucuları sizlersiniz. Petrol endüstrisinin temelini siz attınız. Siz canlı tarihsiniz. Bir alanın granit sütunusunuz. Bizim size karşı çıkmaya hakkımız yok. Beşir Bedirbeyli’nin “sütun” kelimesi çok hoşuna gitti. Boynunu ileri doğru uzattı. Zayıf çenesini ileri geri hareket ettirdi, onunla aynı düşüncede olduğunu ima etti: − Haklısın, sütün olmamız bir hakikattir. Ama bu bizim dünyayı kök salacağımız, ebediyen dünyada kalacağımız anlamına gelmez. Zamanı gelince biz büyükler toprağın altına gireceğiz. Siz ise hayatta olacak ve bizim işlerimizi devam ettireceksiniz. Madem ki durum böyle o zaman niçin geride kalmalısınız, niçin şimdiden gerekli makamlarda olmayasınız?! Ziya kurnazca gülümsedi ve şüpheyle cevap verdi: − Bu sizin gibi prestijli insanların, saygın ilim adamlarının insafına ve merhametine bağlı, hocam. − İnsafı bırak! – Bedirbeyli kızdı. – O, şuan günümüzde hiç kimsede bulunmaz. İnsaf, eskimiş, çiğnenmiş asıl anlamını yitirmiş bir tabirdir. Uzun zaman oldu kullanılmayalı!.. Merhamete gelince... Bu da çok insanda bulunmaz. En vicdanlı ilim adamı olarak nitelendirdiğimiz Söhrap Güneşli’ye bak. Kendisi Vugar Şemsizade’den başka, hanginize şefkatli davranmış, hanginize merhamet etmiş?... Hanginizin kıymetini bilmiş...? − Bu çok zor bir soru, hocam. Herhalde Şemsizade de büyük bir istidat görmüş olmalı ki ona sahip çıkıyor. Ona bu kadar çok inandığına göre... − Asla! – Beşir yine sinirlendi. Suratı asıldı. – Bu meselenin kökü çok derinlere gidiyor. Düne kadar ben de senin gibi 375 Vidadi Babanlı düşünüyordum. Ama yanıldığımı anladım.... Söhrap’ın kendi asistanıyla akraba olma isteği gerçekmiş. Senin bundan haberin var mıydı? Ziya şaşırdı. Şüpheyle cevap verdi: − Şimdi biraz var. Bedribeyli küçük hile dolu gözleriyle Ziya’ya baktı, imalı bir eda ile gülümsedi. − Mızrağı çuvalda saklamak aptallıktır. Er ya da geç ortaya çıkacaktır! – diyerek onun yalan söylediğini ima etti. – Bunları başka birinden değil, Merhamet Hanımın kendisinden duydum ben. Dün beni aradı. Ziya’nın boynu kızardı. Bedirbeyli’nin korkusundan kekeledi: − A–a–a... Aslında ben de dün öğrendim, hocam. Düne kadar hiçbir şeyden haberim yoktu. − Çok geç öğrenmişsin! – Bedirbeyli onunla alay etti.– Sana itibar etmiyorlarmış o halde. Seni kendi içlerinden biri gibi gösteriyorlar, ama sırlarını söylemiyorlarmış Ben bunu çok önceden hissetmiştim. Eğer böyle olmasaydı, Güneşli sana yardım ederdi....Ah... İnsanoğlu çok ilginç bir yaratıktır, oğlum. Yakın akrabaları da tabakalara ayırıyor. Karısının kardeşinin kızının kocası kim, kendi damadı kim?! Aranızdaki fark elbette çok büyük olmalıdır! Ziya sustu. Boynunun kızarması daha da arttı. Bedirbeyli onu can evinden vurmuştu. Şemsizade ortaya çıktıktan sonra, o, Merhamet Hanımın da gözünden düşmüştü. Ailedeki önemini de kaybetmişti. Her ne kadar söylemese de Vugar’a karşı aşırı kin besliyordu. Şimdi o kin Bedirbeyli’nin sözlerinden sonra açıkça nefrete dönmüştü. Bu nefret içten içe onu kavuruyordu. Ama bunu Beşir’e nasıl söyleyebilirdi?.. Beşir onun içinden geçirdiklerini hissedip kurnazlıkla dile getirdi: – Elbette, sizin özel işlerinize karışmam doğru değil, aynı zaman da benim böyle bir hakkım da yok. Kendiniz bilir376 Vicdan Sustuğunda siniz....Ben öylesine söyledim... Ama diğer meseleye gelince, – Şemsizade hususunda susar da bir şey söylemezsem bundan dolayı vicdan azabı çekerim. Gönlüm buna razı olmaz. Çünkü onun durumu bilimsel amaçlarımız ve etik bakımdan önem arz ediyor. Onun gibi düzenbaz insanların aramıza katılarak kolaylıkla makam, mevki sahibi olmalarına gönlüm razı olmaz, asla! Ziya’nın çok hoşuna gitti, birden açıldı... − Çok haklısınız, hocam! Şemsizade konusunda sizinle aynı fikirdeyim. − Aynı fikirde olmak yeterli değil. Harekete geçmek gerekir. Bu tür meselelerde mücadelemizin başarıyla neticelenmesi için birlikte hareket etmekte fayda vardır. − Benim yapacağım bir şey varsa, ben hazırım, hocam! − Sen çok şey yapabilirsin, gözümün nuru! – Bedirbeyli Ziya’nın kolundan tutarak onu bir köşeye çekerek biraz daha doldurdu: – İlk önce bir konuyu da aydınlatmamız gerekiyor. Bazılarının söylediği gibi Söhrap benim o kadar da düşmanım değil. Bunu sen de iyi biliyorsun. Benim ondan şahsi olarak intikam almak gibi bir isteğim de yok. Halbuki şimdi elimde büyük bir fırsat da var; ama bunu yapmıyorum. Ben bu namertliği yapamam. Demin de söylediğim gibi benim maksadım Şemsizade’nin yalancı icadının gereksizliğini ispatlamaktır. Bu her şeyden önce siz gençlerin de menfaatinedir... Yolunuzun üstündeki çöpler böylece temizlenir... Anlayabiliyor musun beni? − Evet, hocam, – Ziya tamamen teslim oldu. – Bana bir emriniz var mı? − Emir demeyelim, görevin şu... – Bedirbeyli bütün bunları çok önceden planladığını anlamasın diye düşünüyormuş gibi yaptı. – Zamanı geldiğinde, o kız hakkında bildiklerini, duyduklarını toplantıda diyeceksin. Güzel ahlak, manevi temizlik biz aydınlar için çok önemli haslettir. Şemsizade gibiler kötü niyetliler bizim aramıza sızmamalılar. Bu durum sadece Güneşli için değil, hepimiz için kara bir lekedir. 377 Vidadi Babanlı − Tabiî ki hocam! Merhamet Hanım da bunu benden özellikle rica etmişti. Bu konu üzerine, toplantıdaki üyelere okumam için bir mektup da yazıp verdi. − Çok güzel! – Bedirbeyli gülümsedi. – Bu çok iyi oldu! Mutlaka okuman lazım. Merhamet Hanım kadın olmasına rağmen erkekçe davranıyor. Onun ricasını yerine getirmeliyiz! Hadi görüşmek üzere hoş çakal! − Güle güle! 24. Bölüm Bedirbeyli toplantıya herkesten önce gelmişti. İlk sırada, herkesin dikkatini çekecek bir yerde bacağını bacağının üzerine atarak gururla oturdu. Her zaman ciddi yüz ifadeleriyle oturan Bedirbeyli bugün çok mutlu görünüyor, yüzünden gülücükler eksik olmuyordu. Gelenlerle yakından ilgileniyor, samimiyetle selamlaşıyor, herkesle sohbet ediyor, yerli yersiz kahkaha atıyor, eğleniyordu. Onun arkadaşları Bedirbeyli’nin mutluğunun sebeplerini çok iyi anlıyorlardı. Hepsi de onun, Güneşli’yi ve yakınlarını kızdırmak için böyle şen şakrak göründüğünü biliyorlardı. Bedirbeyli bunu Güneşli’ye de anlatmıştı. Önceleri hiç olmazsa uzaktan uzağa, başını gururla sallar, dudaklarını hafiften kıpırdatır, selamını alırdı Güneşli’nin. Ama şimdi bunu bile yapmadı. Güneşli odaya girdiğinde yüzünü çevirdi. Ama gülmeye ve arkadaşlarıyla konuşmasına da devam etti. O, toplantı salonuna herkesten geç gelen Vugar’a dik dik gururla baktı. Proje şubesi başkanının konu hakkında konuşması biter bitmez elini kaldırıp, söz istedi. Bu sadece sabırsızlık göstergesi değildi. İlk konuşma yapmakla, toplantıya renk katmak, aynı zamanda istediği gibi toplantıyı yönlendirmek niyetini de gösteriyordu. Asistan Şemsizade’nin ilmi çalışmasına, bazılarının “büyük buluş” nitelendirdiği projeyle ilgili, proje bölümünün 378 Vicdan Sustuğunda Vidadi Babanlı verdiği karar çok doğrudur. Ben bu konuyla ilgili kendi görüşlerimi söylemiştim. Asistanın koruyucusu, koruyucusu diyorum, çünkü Sayın Söhrap Güneşli onu her konuda onu koruyor, ona sahip çıkıyor... Toplantı başkanı gülerek dedi: − İthamınız biraz ağır oldu, Beşir Bedirbeyli. Siz görevinden şahsi çıkarları için kullanılmasın demekle neyi kastediyorsunuz? Biraz daha açık ve net konuşur musunuz? Bedirbeyli ne diyeceğini bilemedi. Yüzündeki memnuniyetsizlik ve kurnazlık ifadesi birbirine karıştı. − Burada kötü bir şey yok ki, Beşir Osmanoviç. Böyle bir durum takdire layık bir davranıştır. Herkesin yapması gereken bir tutumdur. Biz bütün hocalarımızın gençlere böyle sahip çıkmasını arzu ederiz. Bedirbeyli bu cevaptan hiç memnun kalmadı. Suratını astı. Bu cevaptan dolayı bozuldu. Konuşmasına devam etmek isterken enstitü müdürü de toplantı başkanı sözlerine katıldı: − Siz beni yanlış anladınız, Zahid Medetoğlu. Ben bütün enstitüyü kastetmiyorum. Kendi oturumumuzdaki meseleye açıklık getirmeğe çalışıyorum sadece... − Böyle bir himaye çok iyi bir davranış aynı zamanda hepimizin de yapması gereken örnek bir davranıştır. − Elbette, himaye ve ihtimam herkes için önemlidir. – Beşir bu görüşlere mecburen katılmak zorunda kaldı. – Ama bu himayenin niteliği de önemlidir… Bu meseleyle ilgili düşüncelerimi konuşmamım sonunda ayrıntılı olarak anlatacağım. Şimdi izin verin esas meseleye geçelim... − Buyurun, Sayın Bedirbeyli, sizi dinliyoruz. Bedirbeyli eğilmiş vücudunu düzelterek dik durmaya çalıştı. − Geçen sene asistan Şemsizade için özel laboratuvar odası verildiğinde ben karşı çıkmış ve itirazlarımı sunmuştum. Onun ilmi yönden yetersiz olduğunu, bu meselede başarı kaydedemeyeceğini dile getirmiştim. “Gelin bu genci yanlış yola saptırmayalım, iş işten geçmeden ona başka bir konu seçin demiştim... ama sözümü kimse dinlemedi...” Bir dakika ara verdi. Sağa, sola baktıktan sonra devam etti: – Bundan dolayı da kanuna uygun uyarak çalışmamız gerektiğini size hatırlatmak istiyorum. Bazılarının kendi başına hareket etmek suretiyle vazifesini ve makamını suiistimal etmesin. Müdür temkinle yaklaştı: 379 − Devam edin, lütfen. − Biz Sovyet ilim adamlarıyız, arkadaşlar! Her şeyin devletin menfaatine uygun olarak yapılması için gayret göstermeliyiz: Ekonomi bakımdan verimli, rantabl konular, bilimsel çalışmalar üzerinde durmalıyız. Şaibeli teoriler, geleceği belli olmayan “problemler” Sovyetlerin taleplerini karşılamamaktadır. Biz, eski neslin yetenekli gençlerini bugünün ruhuna uygun olarak terbiye etmeliyiz. Bilimin eşiğine yeni kadem koyan gençlerin daha ilk adımda kendi görevlerini doğru anlamaları için yardım etmeliyiz. Bilimsel çalışmalara ilk adımlarında üstesinden gelemeyecek, onları zorlayacak büyük projelerin altında ezmemeliyiz... − Bu çok yanlış bir düşüncedir! Bu tür bilimsel çalışmalar gençlerin ferdi eğilimlerini, isteklerini kısıtlamış olur. Onları bilimsel çalışmalardan soğutur, cesaretlerini kırar. Bedirbeyli gururla başını yana doğru uzattı, ona karşı çıkanı merak etti. Enstitün bilimsel araştırmalar bölüm müdür yardımcısı Mürşüd Hamzayev’i görüp, umursamadan: − Sen bunu bilmezsin fert kavramı artık bizim toplumuzda çoktan anlamını kaybetti. Mürşüd, – dedi. – Artık her şahıs emekte herhangi bir toplulukla, her bir topluluk da başka bir ferdin namuslu zahmetiyle birleşmiştir! Hemzeyev sakin cevap verdi: − Senin konuşmanda “tutucu” bir anlayış var, Beşir. Söylediklerinden, modern kimyanın sırf bugünün isteklerini kı380 Vicdan Sustuğunda sıtlamaya yöneliktir. Bilimin geleceği ile ilgili olan bütün gelişmelere karşısın. Beşir Bedribeyli “tutucu” kelimesine çok sinirlendi. Profesör Hamzayev de onun eski rakiplerindendi. Saldırıya geçti: − Evet, Sayın Hamzayev, doğru anlamışsın! Ben bugüne uymayan her şeye karşıyım. Çok güzel bir söz var, “Eldeki ………….. daha iyidir!” diye. – Örneğinden küf kokusu geliyor, Beşir. Bu, insan zekasını esarete mahkum etme düşüncesinde olan cahillerin ileri sürdüğü bir görüştür. Gericiliğe güzel örnektir… − Biraz doğru konuş, Mürşid!.. Konuşurken sınırı aşma! − Ben sınırımı çok iyi biliyorum, Beşir. Sınır koyma bilimin en büyük düşmanıdır. Onu ilerlemekten, yükselmekten alıkoyar, kanadını kırar... − Faydasız dalın kırılması iyidir! − Hayır, Beşir!.. O dal yaşamalıdır! Kozmik fezayı fetheden, gezegenleri bize yaklaştıran, elektronik makineleri üreten, kibernetik mucizeleri yaratan işte bu daldır. Sialkovskilerin, Anıştayınların ve diğer bilim adamlarının ölmez eserleri ve fikirleri o dallar vasıtasıyla bize ulaşmıştır. − Neyi kastettiğin anlaşıldı, Mürşid. Sialkovski’nin, Anıştayın’ın gölgesinden faydalanarak kendini ortaya sürmeye çalışıyorsun. Çok şey istiyorsun, büyük şeylerin peşindesin sen. O büyük şahsiyetlerden her yüzyılda bir veya ikisi dünyaya gelir. Ne sen, ne de ben onlardan değiliz. − Benim böyle bir isteğim de yok, gençliğe olan inancım büyüktür, Beşir. Onlar doğru yoldadırlar. Bu gençlerin içinden büyük şahsiyetlerin çıkacağına eminim. − O büyük dahilerden birisi, Şemsizade mi yoksa? − Evet, şuan bilimsel çalışmasının müzakeresi için toplandığımız Vugar Şemsizade de gelecek vaat eden gençlerden birisidir. Onun savunduğu tez, kimya sanayisinin gelecekte gelişme yollarını aralıyor, motor yakıtları alanında yeni bir yol 381 Vidadi Babanlı açmış olacak. Bizim görevimiz onun kusurlarını, teknik eksikliklerini büyütmek, kendisini de korkutup çalışmalarını yarıda bıraktırmak değildir. Aksine cesur gence yardım etmeli, onu teşvik etmeliyiz. − Hayır, Hamzayev, yardım bitti! – Bedirbeyli yeniden saldırıya geçti. – Bu boş, tumturaklı sözlerden uzak duralım artık. Bir insana ne kadar yardım edilir?!, Şemsizade için özel laboratuvar istediler, verildi. Yeni teçhizat istediler, verildi. Yardımcılar verildi, ne kadar para harcandı. Bu tür yardım enstitü tarihinde hiç kimseye yapılmadı. Yeterli değil mi?... Ne zamana kadar devam edecek bu talepler?!. Bedirbeyli bir an sustu ve etrafına bakındı. Hiç kimseden itiraz duyulmadı, gururlanarak sesini daha da yükseltti: − Hayır, arkadaşlar! Şemsizade ile hesaplaşmamız lazım. Ölçüsüz israfa son verilmelidir. Devlet malına, devlet parasına böyle kayıtsız kalamayız. Başka kurumlarda bu tür israf, fuzuli harcamalar mahkemelik olur, ilgililer cezalandırılır. Yeter artık! Parti ve yönetimin bize sunduğu sınırsız imkanları suiistimal etmemeliyiz. Devleti aldatmak affedilmez bir cinayettir! Beşir’in politik suçlamaları tesirini gösterdi. O yerinde outrunca, üç kişi daha söz alıp onun söylediklerini onayladı: − Tartışmaya ve müzakereye gerek yoktur. Beşir Bedirbeyli çok haklıdır. Kayırmacılığa son verilmelidir. − Ben de şahsen onunla aynı fikirdeyim. Asistanın üzerinde durduğu mesele bilimsel ve hayatili bakımından reel bir çalışma özelliği taşımamaktadır. − Şemsizade sahte yenilikçidir. O, bilimde aslı astarı olmayan hayallerin peşinde olan birisidir. Sözlerimin protokole aynen yazılmasını rica ediyorum! En arka sırada oturan, hakaretleri dinleyen Vugar heyecanlandı. Bedirbeyli’nin taraftarları harekete geçmişlerdi. Onun tezini ortadan kaldırmaya azmetmişlerdi. Eğer onlara tutarlı, bilimsel verilere dayanan bir cevap verilmezse, jüri 382 Vicdan Sustuğunda üyeleri çok zor durumda kalacaktı. Vugar çok telaşlandı. Güneşli’ye baktı. Profesörün yüzünde umursamaz bir ifade okunuyordu. Sanki asistanına söylenilmiş sözler umurunda bile değildi. Ellerini çenesine koyup sakin sakin oturuyor, diğer taraftan da Bedribeyli’ye bakıyordu. Hayalen o, çok uzak alemlerde dolaşıyordu... *** ...1941 yılından beri Söhrap Güneşli akademide çalışıyordu. Savaş başladığında seferberlik ilan edildiği halde onu cepheye götürmediler. Saygın, büyük ilim adamlarıyla beraber Söhrap’a da ilmi teorik konuları durdurup, savaş için çalışmasını istediler. Savaş bittikten sonra da o rahat yüzü görmedi. Sabah akşam kendi laboratuvarından dışarı çıkmadı. Çok önemli görevler onu bekliyordu. Çok süratli uçan jetler icat edilmişti. Bu jetler için yüksek sıcaklıkta yanmayan, çok soğukta donmayan, çökmeyen yakıta ihtiyaç vardı. Bütün kimyacıların üzerinde çalıştığı bu konuyu herkesten önce Güneşli çözdü. Onun icadı doğrultusunda yeni fabrika yapıldı. İşlerin tamamlanacağı sırada Bakü’de çok sert kış oldu. Bir hafta boyunca şiddetli fırtına oldu. Kaldırımları, caddeleri, yolları kar kapladı. Fabrikadaki teçhizatlar, dondu, çalışmalar durduruldu. Bir akşam üstü fabrikayı birileri aradı. Resmi bir tavırla gece saat onda Söhrap’ın fabrikalar birliği başkanının yanında olması gerektiğini söyledi. Güneşli heyecanlandı. Bu konuda hiç kimseye bir şey demedi. Eve geldi. Konuyu evde de kimseye açmadı. Görüşmesine kısa bir süre kala gitmek için hazırlandı. Merhamet ona mani olmak istedi. “Gitme, hava çok soğuk. Dışarıdaki fırtınayı görmüyor musun?!” – dedi. Ama onu engelleyemedi. Çünkü, onun geceleri de kalkıp, işe gitmesine alışıktı. Fabrika yapılmaya başlayalı uykusu da kaçmıştı. Başkanın odası resmi yönetici odasından daha çok müzeye benziyordu. Nakışlı altın işlemeli tavanda asılı elektrik kandili yüzüyor gibi duruyordu. Dört köşeli parke zemine 383 Vidadi Babanlı pahalı halılar ayak altına birbirine ulanarak serilmişti. Coşkun deniz dalgası resmini hatırlatan perdeler, pencereleri büsbütün kapatmıştı. Odanın baş tarafında, bir tarafı beyaz, diğer tarafı siyah renkli telefonlar, üzeri çeşitli yazı malzemeleriyle dolu olan masanın arkasında oturan adamın sadece başı görünüyordu. Onun küçük, çelimsiz vücudu oda ve büyük masayla bir türlü uyuşmuyordu. Güneşli tereddütlü adımlarıyla masanın önene yaklaştı. Saygıyla selam verdi. Başkan kafasını kaldırıp, onun yüzüne bile bakmadı. Suratı asılmış halde: − Oturun, – dedi ve uzun sıkıcı aradan sonra burnundan konuşmaya başladı: – Fabrikada işler nasıl? Güneşli sandalye çekip oturdu, kendisine hakim oldu, acele etmeden cevap vermeye çalıştı: − İş daha devam ediyor, Sayın Bedirbeyli − Niçin? − İstenilen zamanda yetiştiremedik. − Niçin? − Niçini çok basittir aslında, Beşir Osmanoviç, teknik sebeplerden dolayı. − Sadece teknik mi? − Evet. Başka hiçbir problem yok. − Teknik sebep derken, siz neyi kastediyorsunuz? − Örneğin, hava durumunu. Beklenmedik fırtınayla ortaya çıkan problemleri. − Bunlar sebep olamaz! – Bedirbeyli sonunda başını kaldırdı. – Bilim adamı olsanız da hayal dünyanız çok zayıf. Yalan söylemeyi becermek gerek!... Kışın soğuk olması fabrikanın işe başlamasını engelleyemez! − Haklısınız, Beşir Bey. Ben yalan söylemeyi beceremiyorum. Bu yüzden size bu hakikati aktarıyorum. Teçhizatların donmasını engellemek için gerekli önlemler alınmamış. Bundan dolayı da araçlar dondu. 384 Vicdan Sustuğunda − Bu tedbirleri sizce kim görmeliydi? − Projeden sorumu şahıslar. Aynı zamanda fabrikanın baş mühendisi, teknik personel. − Tabiî! İş kötüye gittiğinde suçu başkalarının üzerine atmak çok kolaydır.– Başkan alayla gülümsedi. Elindeki kurşun kalemi masanın bir kenarına fırlatarak, tehdit edici bakışlarını Güneşli’nin gözlerine dikti: – Biz her şeyden haberdarız! – Bu işte düşman eli var!...Güneşli temkinli hareket etti. Bu tür suçlamalara kendisini önceden hazırlamıştı. − Ben bunu söyleyemem. Çünkü böyle bir şey hissetmedim. − Tabiî siz hissetmezsiniz!... – Başkan coştu. – Devleti, partiyi aldatmak, milyonlarca parayı israf etmek, yüzlerce işçinin emeğini, zahmetini boşa çıkarmak, devleti zarara uğratmak sizin için elbette önemli değildir!.. − Bu kararı vermek için acele ediyorsunuz, Bedirbeyli. Biz fabrika konusunda ümitsiz değiliz. − İnanıyorum, ümitlisinizdir! Çünkü oradaki beleş milyonlar sizi heveslendirmiş olmalı! – Sinirli tebessümü onun küçük gözlerini daha da küçülttü. – sizin bu yalanlarınıza itibar etmeyeceğimizi bilmenizi isterim. Biz buna imkan vermeyeceğiz! − Ben yalancı değilim, Sayın başkan. Ben bilim adamıyım! − Boşuna uğraşmayın ben sizi çok iyi tanıyorum!.. – Başkanın hilekar göz bebeklerinde kötü niyetten tevellüt eden korkunç kıvılcımlar parladı. Aniden sordu: – Babanız nerededir? Güneşli iç çekti: − Onu siz daha iyi biliyorsunuz. − Evet, biliyoruz. Sibirya’nın kuş uçmaz kervan geçmez bir yerindedir! – Siz dost maskesi takmış düşmansınız! Sovyet yönetiminden babanızın intikamını alıyorsunuz. Arzularınız 385 Vidadi Babanlı gerçekleşmeyecek! Maskenizi düşüreceğiz. Mutlaka düşüreceğiz!.. Söhrap Güneşli artık tahammül edemedi. “intikam” kelimesi onun burada duyduğu hakaretlerin hepsinden daha da ağır geldi ona. Elinde olmadan masaya elini vurup, ayağa kalktı. − Sizin böyle söylemeye hakkınız yok! – diyerek bağırdı. – Namuslu insanları lekelemeye hakkınız yok! Bedirbeyli başkan olduğunu tekrar hatırlat: – Nerede olduğunuzu unutuyorsunuz galiba. Oturun yerinize! Güneşli oturdu. Ama yüreğindeki sözleri bitirmeden sakinleşemedi: – Siz çok büyük hata yapıyorsunuz, Sayın başkan. Ben Sovyet yönetimine karşı olsaydım, sizin de söylediğiniz gibi babamın intikamını almak isteseydim, savaş yıllarında alırdım. Siz de buna şahitsiniz. O zaman benim nasıl çalıştığımı, zafer kazanmamız için nasıl çabaladığımı gördünüz. Nasıl olur da savaşın en kızgın anlarında ihanet etmedim en güvenilir adam kabul edildim de şimdi böyle bir yafta ile suçlanıyorum. Siz de biliyorsunuz ki Bakü’nün müdafaası için elimden geleni yaptım. Peki o zaman niçin bu hususa dikkat çekmiyorsunuz? – Eskilere dönmeyiniz. Bunu yapmakla suçunuzu kapatamazsınız! Önce göze girerek, itibar kazanmak, kendini Sovyet yönetimine yardım eden biri gibi tanıtmak, sonra da kötü amellerini hayata geçirmeye çalışmak bizim çok iyi bildiğimiz bir usuldür. Dilde Sovyet yönetiminin dostu, yürekte ise onun düşmanı olan insanların mezarını çoktan hazırladık. Gerekirse size de borçlu kalmayız. − Yine çok yanılıyorsunuz, Sayın Bedirbeyli. Olmayan “düşmanı” aramak, insanlara iftira atmak doğru değildir. İnsanların gururuyla oynamak kabul edilemez. Bu Sovyet kanunlarına zıt bir harekettir!! 386 Vicdan Sustuğunda Vidadi Babanlı *** − Peki, niçin?! Güneşli öyle sarsıldı ki, Bedirbeyli’yle olan tartışmasının sonucu bile aklında değildi. Kendine geldiğinde fabrika sendikasında olduğunu fark etti. Gecenin geç saatleriydi. Sokaklar bomboştu. Söhrap kaldırımların buz bağlamış karlarını hışırdatarak bir hayli dolaştı. Soğuk vurdukça sinirleri bir hayli yumuşadı. Yorgun hafızasının bir köşesinde başkanın son cümleleri kulaklarında çınladı: “Fabrika bir hafta içinde çalışmaya başlamalıdır! Yoksa sizinle sohbetimiz başka türle olacaktır! Çıkabilirsiniz!..” O, serseri bir kurşuna hedef olmuş gibi iki üç defa hayıflandı, kendisini eve zor attı, koltuğa uzandı, sesi çıkmadı. Merhamet daha uyumamıştı. Kocasının durgunluğunu başka türlü yorumladı. Onun işte rahatsızlandığını düşündü, çok dokunaklı konuştu: − Sonunda istediğin oldu! Şimdi yat bakalım, ne kadar yatacaksın?! Canından bıkan çok insan gördüm; ama senin gibisini hiç görmedim... Söhrap konuşmadı. Karısının söyledikleri karşılık derinden bir ah çekti. Merhamet konuşa konuşa onun soyunmasına yardımcı oldu. Üzerini iki yorganla örttü. Ama Söhrap’ın uykusu çok kısa oldu. Gecenin yorgunluğu ve yaşadıkları onu uykusunu kaçırdı. Aradan birkaç saat geçtikten sonra hemen yataktan fırladı, giyindi ve karısından habersiz fabrikaya gitti. Fabrikada morali biraz da bozuldu. İş tamamen durmuştu. Burada inşaat işlerinden sorumlu bir kişiden başka hiç kimseyi bulamadı. − Sayın Kılıcov, adamlarınız nerede? – diye sinirli bir tavırla sordu. Şahmalı Kılıcov başını indirdi. − Gelmediler. Güneşli şaşırdı. 387 − Büyükler böyle uygun gördükleri için. Güneşli’nin boğazı kurudu, Kılıcov’a donuk, bütün ümitleri suya düşmüş bir insan edasıyla baktı: – “Bu nasıl bir oyun?.. Bir taraftan fabrikanın bir hafta içinde işe başlamasını talep ediyorlar, diğer taraftan da işi durduruyorlar...” Söhrap kulaklarına inanmak istemedi. Ama Kılıcov’u çok iyi tanıdığından şüphesini ona hissettirmedi. Şahmalı Kılıcov en zor, en sorumlu inşaatlarda çalışarak ün kazanmış birisiydi. Böyle biri asla yalan söylemezdi. Kılıcov onun düşüncelerini yüzünü bakan kederli gözlerinden okudu. Biraz sustuktan sonra açık konuştu: − Durum çok vahimdir, – dedi. – Fabrika zamanında işe başlamadığı ve ürün verilmediği için artık ödenek ayrılmıyor. Kılıcov, Söhrap’ın kederli bakışlarından onun ne düşündüğünü anladı. Biraz düşündükten sonra meseleyi açıkça söyledi: – Durum çok gergin.–dedi.– fabrika çalışmadığı, üretime katkı sağlamadığı için kapatıldı. Ek ödenek de ayrılmayacak. Bundan dolayı da işçilerin maaşlarını kestiler. Az önce baş mühendis de buradaydı. Haberi bize o verdi. İşçiler de gitmek zorunda kaldılar. Bu durum, Söhrap Güneşli’yi sanık kürsüsünde oturtup, ölüm kararını duymaktan daha kötü idi. O, tamamen yıkıldı. Her şeyin çok önceden halledildiğini anladı. Ona verilmiş ek süre belirli bir maksat için uydurulmuş bir hileden başka bir şey değildi. Güneşli dengesini kaybetti, gözlerine karanlık çöktü. Düşmemek için kendini zor tuttu. Kılıcov her şeyi hissediyordu. Ama sarsılan Güneşli’yi teselli edecek söz bulamadı. Aniden ısrarla sordu: − Rica ediyorum bana açık söyleyin. Hakikaten mi emeğinizin bir sonucu yoktur? Söhrap çok dalgın ve halsiz olarak cevapladı: 388 Vicdan Sustuğunda − Siz bu işin nasıl olduğunu çok iyi biliyorsunuz, nasıl sonuçlanacağına da tahmin ediyorsunuzdur. Kılıcov bir şeyler düşündü. − Evet, inanıyordum... – dedi, durakladı. – Aslında ben şimdi de inanıyorum. Ama bazen öyle durumlar oluyor ki, insan iki ara bir derede kalıyor. − İşte şüphe doğuracak hiçbir şey yok. Her şey yolunda gidiyor. Sadece... – Güneşli sözünü bitirmedi. Kılıcov’un kalın kaşlarının düğümü açıldı. Yüzü güldü. − İşte bana bu lazımdı. Sizin tereddüt etmediğinizi bilmek... Diğer şeyler kolaydır. Deminden beri burada oturup, çıkış yolları arıyordum... Risk etmeye ne dersiniz?! Kendi kararımızla yukarıdan izin beklemeden çalışmamıza devam edelim mi? − Nasıl? – Güneşli ümitsizlikle sordu. − İşçilerle konuşalım, durumu anlatalım. − Bu ne işe yarayacak, bize inanırlar mı ki? − İnanırlar! – Kılıcov kendisine güvenerek cevap verdi. – Siz işçi psikolojisini bilmiyorsunuz. Onlar çok mert insanlardır. Bizim, sözümüzden geri dönmediğimizi, sözümüzde olduğumuzu hissetseler bize yardım edeceklerdir mutlaka. − Diyelim ki, inandılar. Ücretsiz çalışmaya razı olacaklar mı? Kılıcov gülümsedi. − Niçin ücretsiz olsun? Fabrika işe başladığında herkes kendi emeğinin karşılığını alacaktır elbette. Güneşli omzunu silkti. Düşünceli bir tavırla yere baktı. İnşaat mühendisi onu ümitlendirmişti. − Moralinizi hiç bozmayın. İşçilerle konuştum, öğlenden sonra geri dönecekler. Onlarla kendim açıkça konuşacağım. Beni dinleyeceklerinden eminim. Başladıkları işi yarım bırakmak onlar için de iyi değil. Gururlarına yediremezler. − Peki ilgili kurumlar duyarlarsa? Bizi suçlamazlar mı? 389 Vidadi Babanlı − Ben o konuda düşündüm. Siz meseleye karışmayın, hiç kimseyle tartışmayın. Cevaplarını ben kendim vereceğim. Bürokratları işçi diliyle, işçi mantığıyla inandırmak daha kolaydır. Şahmalı Kılıcov’un akıllı sözleri Söhrap Güneşli’nin yüreğinde yeni ümitlerin filizlenmesine sebep oldu. – Çok teşekkür ederim! – deyip, kederlendi, gözleri yaşla doldu, teşekkür etti. – Çok sağ olun! İşçilerinizden benim yerime de ricada bulunun lütfen. Maaş konusunda endişe etmesinler. Gerekirse ben kendim veririm ücretlerini. Kılıcov elini samimiyetle Güneşli’nin omzuna koydu, şakayla ona cevap verdi: − Buna gerek yok. İşçinin bilim adamının parasına ihtiyacı yok, dedi. *** İşçiler hakikaten de öğleye doğru geri döndüler. Kılıcov gereken konuşmayı yaptı. Durumu anlattı. Çalışmaya devam etmeye hiç kimse karşı çıkmadı. Asılana bakılırsa iş o kadar da zor değildi. Zor işlere, ciddi teknik çalışmalara gerek yoktu. Esas inşaattan ziyade basit işler kalmıştı. Taşıyıcı ve kimyasal reaktif dağıtan boruları birleştirmek, içi buharla dolu ek borular çekmek ve her iki boruyu birbirine ekleyip üzerini bezle bağlamak gerekiyordu. Bu, sıcaklığın dışarı sızmamasına, hararetin aygıtlarda kalıp reaksiyonun istenilen düzeyde olmasına yardımcı olacaktı. Sadece bu kadar... Güneşli her şeyi sade ve anlaşılır bir dille işçilere anlattı. İşçiler hemen işe başladılar. Ama karşılarına başka bir engel çıktı... Bir iki saat geçmeden baş mühendis bağırarak fabrikaya geldi: –Ne yapıyorsunuz siz kendi başınıza burada?!. Size kim izin verdi?! Bu kadar işçinin ücretini kim ödeyecek?! – diyerek Güneşli’nin karşına geçti. 390 Vicdan Sustuğunda İddialı, suçlamalı sorularla öyle hücum etti ki, Güneşli hangi soruya cevap vereceğini bilemedi. Kılıcov ileri gelerek: − Ne oluyor? – diye, sordu. – Neden bağırıyorsunuz böyle? Baş mühendis, Kılıcov’un sesini arkadan duyunca, ona döndü. Yeniden coştu: − Siz de mi buradasınız?!.. Bu durumu yapan sizsiniz demek!? Kılıcov’un cevabı da sorusu gibi soğukkanlı oldu: − Haklısınız. İşe başlama iznini ben verdim. − Yanlış yapmışsınız. Hemen durdurun! − Bu mümkün değil. − Niçin?... Peki emir ne olacak? Bu yukarının emridir!... Baş mühendis sinirden küplere bindi. – Devlet kanunu, parti disiplini size ait değil mi yoksa?! − Elbette aittir. – Kılıcov sakinliğini muhafaza etti, sükunetini kaybetmedi. Biz bu ülkenin vatandaşıyız. − O zaman lütfen ülkenin kanunlarına uyun. Ve unutmayınız ki, siz burada sadece ama sadece görevlisiniz. Kendi kendinize karar verme gibi bir lüksünüz yok. Verilen emre itaat etmek, ona kayıtsız şartız uymak zorundasınız. − Kanunları herkes farklı anlar, Sayın mühendis. Bizim anladığımız kanuni zorunluluk, çalışarak işi sona erdirmektir. Emeğimizin heder olmaması için çaba sarf etmektir. En önemli görev, zannımca budur. − Bizi aldatamazsınız!... Boş boş konuşmakla elinize bir şey geçmeyecek. Bu havanda su dövmektir. Sahte vatanseverliktir... – Baş mühendis sesini yükselterek suçlamaya, karşı hakarete geçti: − Parti disiplinini bozmak, yönetimin emrini umursamamak, ona karşı çıkmak affedilmez bir cinayettir. Bunu yapanlar en ağır cezaya layıktır! Eğer bir dakika içinde çalışmanızı durdurmazsanız gerekli makamlara haber vereceğim ve sonucu sizin için çok ağır olacak! 391 Vidadi Babanlı Kılıcov sonuna kadar temkinli hareket etti. Mühendisin son sözlerini de soğukkanlılıkla karşıladı. − Tabi buyurun, nereye isterseniz gidin, ne isterseniz yapın. Bırakın da işimizi yapalım. Sonuçların kimin için iyi olacağını sonra konuşuruz! Ve baş mühendis olarak bütün işlerden sorumlu olduğunuzu aklınızdan çıkarmayınız. Buradaki her çalışmadan dorudan siz de sorumlusunuz. Her türlü önlemi ilk olarak siz düşünüp almalısınız. Eğer ceza meselesi gündeme gelse emin olunuz, siz de sanık sandalyesinde ilk sıralarda olacaksınız. Bunu unutmayın...! Baş mühendisin boğazı kurudu, yüzü beyazladı. Dili sürçerek bağırmaya başladı: - Her şey belli oldu!... Size bunları öğreten, bize karşı çıkaran, işte bu Güneşli’dir. Olsun! Kimin suçlu olacağını görürüz! Görüşürüz! Ertesi sabah erkenden Söhrap Güneşli, Devlet Güvenlik Komitesine çağırıldı. Binanın birinci katında ona eşlik etmesi için eli silahlı bir “görevli” verdiler. Suratından düşen bin parça olan görevli onu asansörle yukarı kata çıkarırdı. “Görevli” onu bir odaya getirdi. Çıplak duvarlı, sıkıcı küçücük odanın bir köşesinde bulunan mavi örtülü masanın araksında kaptan rütbeli, zayıf bir adam oturmuştu. Kaptanın başı üzerinde Beriya’nın portresi asılmıştı. Güneşli daha kapıdayken her şeye göz attı. Kaptan soğuk ve ciddi bakışlarla önce bilim adamına, daha sonra kolundaki saate baktı. Güneşli’ye oturması için yer gösterip, masanın çekmecesini açtı. Kağıt ve kalem çıkardı. Kısa soru ve cevaptan oluşan soruları bir tutanak doldurdu. Sonra soğuk bakışlarını Güneşli’nin gözlerinin içine yöneltti. − Buraya niçin çağırıldığınızı biliyorsunuz, herhalde? Güneşli cevap verdi: − Hayır, bilmiyorum. Kaptanın altı kararmış göz kapaklarını aşağıya doğru indirdi. Elini telefona doğru uzattı, ahizeyi kaldırdı ama kulağına yaklaştırmadı. Bir şeyler düşünüp yerine bıraktı. 392 Vicdan Sustuğunda − Bir dakika! – diyerek ayağa kalktı. Düzgün adımlarla odadan çıktı ve kapıyı açık bıraktı. “Görevli” açık kalan kapının arkasından göründü. Orada direk gibi hiç kıpırdamadan duruyordu. Güneşli’nin yüreğinde acı bir duygu belirdi: “Aman dikkatli ol, kaçabilirim!...” Kaptan geç döndü. − Bekleyin. Sizinle general Halidov konuşacak. – diyerek yeniden çıktı. Güneşli çok bekledi. (Herhalde bu da özel ceza usulüydü.) İki saatten daha fazla dört duvar arasında, silahlı bir nöbetçi nezaretinde kontrol altında oturup, beklemekten yoruldu. Aklından bin türlü fikir geçti: “Galiba, benimkisi buraya kadarmış. Beni buradan annemin, babamın gittiği yola gönderecekler...” Bu dehşetli düşünceden bütün vücudu titredi. Sonunda, kaptan geldi. Söhrap’ı çocuk gibi yanına alıp, generalin odasına götürdü. “Bekleme cezasına” burada da fazlasıyla çekmiş oldu, gözlerinin feri kaçtı. O açlıktan, susuzluktan mahvoldu. Kapalı siyah derili kapı, ürperten bir sesle açılınca Güneşli korktu. İçeriden kel afalı birisi başını dışarı uzattı. − Güneşli, buyurun! Kel adam başını hemen geri çekti. Söhrap eşiğe geldiğinde deri kapı şiddetle kapatıldı. İki, üç, dört kez kilit sesi geldi. Karşıda kendiliğinden açılan bir kapı daha vardı. Kendi kendine aralandı. Söhrap hayret etti. Bu durum ona çocukken okuduğu sihirli masalları hatırlattı. Generalin uzun ve büyük odasında Söhrap’ın dikkatini çekecek hiçbir şey yoktu. O, çok yorgundu. Ayaklarında takat kalmamış, çok yıpranmıştı. Çevresinde olanları görecek durumda değildi. Gözleri ayaklarının altını zorlukla görüyordu. Son kuvvetini toplayarak ileriye adım attı. Generali yakından görünce sevindi. Gözlerine yeni ışık, dizlerine güç geldi. Onlar birbirini tanıyorlardı. Aynı dönemde okumuşlardı. Hatta bir zamanlar arkadaşlık da etmiştiler. Evet, karşısında duran general rütbeli bu adam, üniversitenin eski genç komünistler 393 Vidadi Babanlı komitesinin katibi Seyfeli Halidov’du. Çok kısa sürede o bu general rütbesine... Söhrap, Güneşli ona imrendi. Üniversite arkadaşının bu makama gelmesine çok sevindi. Böyle ilerleme, başarı elde etme herkese nasip olmazdı. Sevincini Seyfeli’yle paylaşmak, onu en içten samimiyetiyle kutlamak isteğinden kendini alıkoyamadı. Her şeyi unutup, gülerek biraz da ileriye geldi. Yüksek sesle memnuniyetini ima eden bir sesle selam verdi, generalin elini samimiyetle sıkmak istedi. Ama Halidov aradaki resmiyeti korudu. Selamı gönülsüz, başını sallayarak aldı ve oturması için işaret etti. Güneşli’nin sevinci de, güzel duyguları da o anda yok oldu. Rengi attı. Bütün sülalesini sövseydiler belki bu kadar üzülmezdi. Elleri titreyerek sandalye çekip oturdu. Halidov elini çenesinin altına koydu, Güneşli’yi soğuk bakışlarıyla süzdü. Biraz vakit geçtikten sonra yavaş yavaş konuşmaya başladı: − Siz üniversite okudunuz mu? Söhrap’ın kalbinde yeniden ümit kıvılcımları parlamaya başladı. Seyfeli’nin onu tanımadığını düşündü. Sevinerek cevap verdi: − Evet, okudum, – dedi. Halidov’un bakışları sertleşti. − 32-37 yılları asında değil mi? − Evet, öyle. – 1932-1937 yıllarında, sizinle aynı dönemde okudum. − Yanılmıyorsam soyadınız da Soltanov’dur? − Evet, Soltanov’dur. − Burada Güneşli yazıyor. General parmağının ucuyla sorgu kağıdını gösterdi. – Niçin böyle? − O, benim mahlasımdır. Doğduğum köyün ismidir. − Siz şair misiniz ki, mahlas kullanıyorsunuz? 394 Vicdan Sustuğunda Vidadi Babanlı − Mahlası yalnızca şairler kullanmaz, ilim adamları da kullanabilir. Halidov’un kaşları çatıldı, alaylı ifadeyle: – Belki başka bir maksat için almışsınızdır?... Kendi soyadınızı gizlemek için. Güneşli’nin canı sıkıldı. Yanıldığı için, samimi duygulara kapılıp kendini aldattığı için üzüldü: “Kimden medet umuyorsun, kime bel bağlıyorsun?! – diyerek sinirlendi. – Seyfeli’yle ne zaman can, ciğer oldun?! Eskiden olanları sen unuttun; ama onlarında da unuttuğunu mu sanıyorsun? Yok! Herkes senin gibi aptal, akılsız değil!!.” Kalbi sızlanarak dedi: – Diyelim ki, sizin söylediğiniz gibi olsun. Soyadımı gizletmek için mahlas edindim, mahlas kullanıyorum.... Bunun Sovyet hükümetine ne gibi zararı var? Halidov Güneşli’nin sorusunu cevapsız bıraktı. Masasında bulunan kağıtlara bakarak bir şeyler okuyup ilave etti: − Sinirlenmeyin. Sakin olun!.. – Halidov sesini yükseltmeden, sinirlenen Güneşli’yi sakinleştirmeğe çalıştı. – Size düşmansın diyen olmadı. Eğer düşman olduğunuzu düşünüyorsak, o zaman ne yapacağımızı biz biliriz. O zaman sizinle fikir teatisinde bulunmayız bile. Şimdi bir soruma cevap verin. Fabrikanın çalışmamasına, yapılan masrafların israf edilmesinin sebebi nedir? Neden üretim bu kadar gecikiyor? Güneşli hemen cevap verdi: − Siz aynı zamanda korunmuşsunuz. Sadece soyadınızı değil aynı zamanda özgeçmişinizi de değiştirmişsiniz... Söhrap’ın içinde coşan duygular birden dilini açtı: − Yine anlamadım! – Halidov kızardı, bozardı, Söhrap’a sert sert baktı. Bakışları buz gibi soğuktu.– Biraz açık konuşun, hangi kuşku ve kıskançlıktan bahsediyorsunuz? Görevini kendi çıkarları için kimler kullanıyormuş? Güneşli açıklama yapmak için acele etmedi. Ölümü göze almış bir insan edasıyla, hiçbir şeyden çekinmeden generalin gözünün içine baktı ve devam etti: − Ben bir meseleyi bir türlü anlayamıyorum. Niçin bana her zaman şüphe ile bakıyorsunuz? Niçin sosyal geçmişimi, halk düşmanının oğlu olduğumu her yerde, her adımda yüzüme vuruyorsunuz? Niçin?...Bütün bunları ne maksatla yapıyorsunuz? Ben kaç yıldır namusumla, vicdanımla çalıştım. Benim vermiş olduğum hizmetler, faydalı çalışmalar birçok bilim adamından daha üstün olmuştur. Bir bilim adamı olarak, bir vatandaş olarak ülkem için elimden ne geldiyse yaptım. Devletimin çıkarlarını kendi şahsi çıkarlarımın üzerinde tuttum. Peki niçin hala bana inanmıyorsunuz? Bana itimat etmiyorsunuz? Yaptıklarınız benim maneviyatımı sarsıyor. Eğer düşmansam, beni kendinize yabancı olarak görüyorsanız, neyi bekliyorsunuz, hadi çıkarın idam kararımı. Ben da kurtulayım, siz de... 395 − Kuşku ve kıskançlık! Halidov kaşlarını çattı, kirpikleri süratle peşi sıra açılıp kapandı. − Anlamadım. Güneşli hafif gülümsedi. − Anlaşılmayacak bir şey yok, Sayın general. Siz benden çalışmamızın niçin bu kadar geciktiğini sordunuz, ben de kuşku ve kıskançlık, dedim. Bir de vazifeleri kendi çıkarları için kullananlar. − Kuşkunun mahiyetini biraz önce izah ettim. “halk düşmanının oğlu” lekesi var alnımda. Ne kadar çalışsam, gece gündüz didinip elimden geleni yapsam, kimsenin yapamadığını yapsam da çıkan en küçük problemde, gerginlikte hemen düşman oğlu olduğum hatıra geliyor ve üzerime geliyorlar. Güya ben toplum için yapılan işleri engelliyor, birilerinin intikamını alıyorum. Kıskançlığın açıklaması ise bazı yetkili şahısların beni kabul etmemesidir. Onlar beni görmeye tahammül edemiyorlar. Bilimsel, tekniki bir konuda yeni bir buluş 396 Vicdan Sustuğunda yapacağımız zaman hemen saldırıya geçiyorlar. Üstümüze gelemeye başlıyorlar. Her türlü engeli çıkarıp oyun üstüne oyun oynuyorlar. İşgal etmiş oldukları makamları bu amaç doğrultusunda çok iyi kullanıyorlar. − Niçin? − Ben sağ olduğum müddetçe, çalışmalarımı sürdüğüm sürece onların ayaklarına dolaşıyor, onlara engel oluyorum. Sahte prestijlerini baltalıyorum. − Size öyle geliyor olmasın? Kendinize olan aşırı güveninizden, kendinizi çok beğenmenizden, “büyük bilim adamı” iddiasından bu söyledikleriniz kaynaklanıyor olamaz mı? Halidov bu kinayesiyle Güneşli’yi iğneledi. O, bu acılara da tahammül ederek sabırla cevap verdi: − İlk önce şunu belirteyim ki, ben hiçbir zaman kendime hayran olmadım. “Kendini herkesten yüksek” olarak görme hastalığına tutulmadım. Bu meseleyi de size yanlış iletmişler. İkincisi, eğer böyle bir şey olmuş olsaydı, ben kendi hayalimle, “hasta” tasavvurumla çarpışmış olsaydım, şuan konuya sizin karışmanıza ihtiyaç kalmazdı. Daha aşağılarda hallolurdu. Generalin yüzündeki sertlik biraz da olsa azaldı. Bakışları yumuşadı. Verilen mantıki cevap çok hoşuna gitmişti. − Peki, söyle bakalım, size mani olanlar kimlerdir?.. Delillerle, ispatlarla konuşun ama. Genel ifadelerin, sözlerin biliyorsunuz inandırıcılık yönü çok zayıftır. − En önemli sebep, fabrikalar birliğinin başkanı Bedirbeyli bana her zaman karşı olmuştur. İşlerini sağlam ve objektif yapmıyor. Fabrikanın çalışmamasının da tek sebebi odur. − Bunu neye dayanarak söylüyorsunuz? − Beşir Osmanoviç’nun bana karşı olan şahsi kini. − Onun sizinle ne gibi özel durumu olabilir ki?... – Halidov yüzünü buruşturdu. – O kim, siz kim? − Söylediklerim size saçma görünmesin, Sayın general. Bunun bir hikayesi var. Sayın Bedirbeyli daha fabrikalar bir397 Vidadi Babanlı liğine başkan seçilmeden önce, üretimde çalıştığı zamanlar bir tez yazmıştı. Kısa ve kolay yoldan “üretimden ilme geçmek” geçerek akademik kariyer yapmak istiyordu. Esere rapor vermek için enstitü beni görevlendirdi. Çalışma ilmi yönden yetersizdi. İyi bir çalışma değildi. Bilimsel ve teorik açıdan oldukça zayıftı. Çalışmanın savunmaya alınması uygun değildi. Bundan dolayı da olumsuz rapor yazdım. Eser üzerinde yeniden çalışılması gerektiğini söyledim. İşte o zamandan beri SayınBedirbeyli benden nefret ediyor. Halidov gözlerini süzdü. Başını razı olmadığını ima ederek salladı: − Bu söyledikleriniz delil değil. Faraziyelerdir. − Hayır, Sayın general! Faraziye değil. Rica ediyorum, söyleyeceklerimi dinleyin... Güneşli birkaç dakikalığına sustu. Uzun süre devam eden gergin dakikalardan sonra ağzı kurumuştu. Generalin masasının ta öbür ucunda olan sürahiye baktı. Ama su istemeye cesaret edemedi. Boğazını bir şekilde ıslatıp zorlukla devem etti: - Dün o çağırdı beni. Beraberce el ele verip, engelleri kaldıracağımıza, beni suçladı, beni düşman olarak nitelendirdi. Sonra da işleri yoluna koymam için bana bir hafta zaman verdi. Bir gün geçmeden baş mühendisi göndererek işin durdurulması için emir verdi. İşçilere, personele, maaş vermemekle tehdit etti. Peki, bu garaz değil mi? Bu durumu nasıl yorumlarsınız? Halidov kaşlarını çattı, bir şeyler düşündü. Rast gele sordu: − İyi hatırlattınız.... İşçiler arasında propaganda yaptığınızı söylüyorlar. Devrime karşı yönlendiriyormuşsunuz, onları yönetime karşı kışkırtıyormuşsunuz. Bu doğru mu? − İftiradır! – Güneşli boğuldu. Zaten zor çıkan sesi tamamen kısıldı. Mecbur kalınca su istedi. General bunun üzerindeki zile bastı. Kapıda beliren memurdan su getirmesini istedi. Söhrap su dolu bardağı bir 398 Vicdan Sustuğunda nefeste içti. Utanmasa, yine isteyecekti, bir bardak su susuzluğunu gidermedi. Ama çekindi. Kendine geldikten sonra konuşmasına devam etti: − Yalan söylüyorlar. Bütün bunlar o kuşkunun, bana sürülmek istenilen lekenin sonucudur. Bana karşı kullanılan bir silahtır. Benim işçilere ne gibi propaganda yapabilirim Sayın general? Bunu neden yapayım ki?...Bunların hepsi iftiradır. Ben işçilerle iç konuşmadım. Sayın Bedribeyli’yle olan konuştuktan sonra hasta olmama rağmen fabrikaya gittim. Her şeyin tamamen durdurulduğunu gördüm. İşi yürüten şahısları gidip budum. Ondan işçilerin nerede olduğunu sorunca, yukarıdan emir geldiğini, fabrikanın işinin durdurulduğunu söyledi. Oturup, onunla biraz dertleştik. Fabrikanın inşaatına verilen paranın, çekilen zahmetin boşa gitmeyeceğine onu inandırdım. Düzeneklerin yapıldığı sırada boruların birleştirilmesi sırasında ortaya çıkan problemlerin nasıl izale edileceğini ona anlattım. O da, sağ olsun, işçileri geri çağırdı, onlarla konuştu. İşçiler de işlerini bitirmeye karar verdiler. Eğer propaganda dedikleri bu ise bunun neresi propaganda? − Ya, o teknolojik hatalar niçin oldu?... Niçin o kusurlar önceden ortadan kaldırılmadı? − Bu sorunun cevabını ben değil, fabrikalar birliğinin sorumluları vermeliler. O baş mühendis ve diğerleri. Çünkü inşaattaki tüm işlerden onlar sorumlular. Bu tür yanlışlıkları onlar önleyebilir. Ben sadece projeyi hazırlayıp, vermekle sorumluyum. Bilim adamıyım. Sözü edilen proje defalarca kontrol edilip doğrulandıktan sonra teslim edilir. Her yönden doğruluğu ispatlandıktan sonra, hataları ortadan kaldırılır fabrikaya gönderilir. Yani şimdi ortaya çıkan problemler fabrika yapıldığı sırada olmuştur. Onlar bu hataları ortadan kaldırmak için çalışacakları yerde bir günah keçisi arıyorlar. Bütün hatalarını benim üzerime yıkmaya çalışıyorlar. Garaz dediğim, menfur düşünce budur! General düşünceye daldı. Yüzündeki buruşukluklar yumuşadı. Soğuk bakışlarının buzu biraz daha eridi. Onaylarcasına başına salladı. 399 Vidadi Babanlı Ama Söhrap Güneşli bütün bunları görmedi. O çok heyecanlanmıştı. İç dünyasında isyan vardı. Yüreği yanarak konuşmaya devam etti: – Ben ilk dediğim sözüme dönmek istiyorum, Sayın general. Artık sabrım, tahammülüm kalmadı. Hayatımdan bıktım artık. Bu benim için hayat değil, azap ve işkencedir... Hiçbir şekilde bana inanmıyorlar. – her adımım, her davranışım şüphe doğuruyor, maneviyatıma hakaret ediliyor, ben bu şekilde yaşamak istemiyorum. Emir verin, beni tutuklasınlar. Ha böyle tutsak olmuşum ha öyle ne fark eder? En azından manevi sıkıntılardan kurtulmuş olurum. Halidov sustu. Karşında büzülmüş, küçülmüş olan ilim adamına dalgın dalgın baktı. Ne düşündü? Onun haline üzüldü mü, onu kınadı mı? Bilinmedi. Bir hayli vakit geçtikten sonra resmi sesi nispeten yumuşadı: − Boşuna bu şekilde düşünüyorsunuz. Gidin işinizi yapın, – dedi. – fabrikanın kusurlarını onarın, kendiniz yapın bunları. Biran önce işi bitirin. Moskova bizden ürün bekliyor. Arayıp, neden geç kaldığımızı soruyorlar sürekli. Acele etmemiz gerekiyor. Söhrap ayağa kalktığında başı döndü. Gözleri karardı... Fabrika bir hafta içinde işe başladı. Devlet tarafından törenle açıldı. Söhrap Güneşli ise açılışa katılamadı. Hastalandı, hastaneye kaldırıldı. Bir buçuk ay tedavi gördü... 25. Bölüm Vugar endişeliydi. Söhrap Güneşli’nin umursamaz, dünyadan el etek çekmiş hali onu korkuttu. “Niçin susuyor?... Neyi bekliyor? Bana hep mücadele etmemi, ümidimi kaybetmememi söyleyen birisi şimdi niçin soğukkanlılıkla öylece oturuyor?...” – diye, kendi kendine düşündü. Sakince oturup sesi sedası çıkmıyordu. Danışman hocasının bu durumunu içinden kınadı. O an aklına gelen başka bir düşünceyle deh400 Vicdan Sustuğunda şete kapıldı: “Yoksa, bu nutuklar onu da mı tesiri altına adı? Problemin halline olan güvenin, benim geleceğime o da mı inancını kaybetti?..” Vugar biraz da heyecanlandı. Çektiği zahmetler, bir gözlerinin önünden geçti. Ayağa fırlayıp ona yapılan suçlamalara karşılık vermek istedi. Herhalde, hakkını savunmak için, ilmi delilleri yetecekti. Onu sustursalar da yalnız kalıp zor duruma düşse de bu adaletsiz iddialara cevap verip rahatlayabilirdi. Güneşli hala kendi dünyasına kapılmış bir vaziyetteydi. Bedirbeyli’ye bakarak düşündü: “Boynuzun yine sivrilmiş Beşir Osmanoviç. O eski, çirkin amellerinden hala vazgeçmemişsin. Yine kana susamışsın. Ama bu defa elin boşa çıkacak!” Vugar’ın içindeki fırtınalar uzun sürdü. O kendisini toplayıncaya kadar Güneşli’nin sesi sessiz salonda yankılandı: − Başka fikir söyleyecek yoksa, izin verin ben de kendi düşüncelerimi söyleyeyim. Profesör’ün sabırlı, sakin konuşması Vugar’ın da yüreğine su serpti. Telaşı, heyecanı yerini sevince bıraktı. “Şimdi herkesin dersini verecek!... Bedirbeyli sesini bile çıkaramayacak!” Güneşli sakin adımlarla ileri çıktı, ama kürsüye çıkmadı. − Ben konuşmaların hepsini dikkatlice dinledim, – diyerek söze başladı. – Dinledim... Ve doğrusunu söylemek gerekirse çok üzüldüm. Niçin? Burada bulunan meslektaşlarımın beni ve asistanımın çalışmasını tenkit ettikleri için mi?... Elbette, sebep bu değil. Sağlam tenkit ve teorik tartışma her ne kadar rahatsız edici ve acı olsa da bizim için şifadır, faydalıdır. Bedirbeyli kabalık sergileyerek onun sözünü böldü: − Sakin sakin konuşup, gözümüze kül serpme, Söhrap! Bize nasihat etme. Sadede gel! Güneşi karşılık vermedi. Nefes alıp, aynı tavırla devam etti: – Ama maalesef duyduğum tenkitlerin hiçbirinde sağlam, faydalı olmadığını gördüm. Bize karşı olanlar kendi garezlerini saklamadılar. Kusurlarımızı göstererek bize yardım edeceklerine, bizi suçladılar.... Hatta siyasi olarak suçlamaktan da 401 Vidadi Babanlı geri kalmadılar. Olsun, ben böyle şeylerden kırılmam. Benim üzülmemin sebebi bazı arkadaşların küçük ve anlamsız duygulara kapılmasıdır. Bencil ruh hali, ve sadece kıskançlıktan doğan inkar etme duygusudur!... Biz hiç olmazsa mukaddes işimizin hatırı için onun geleceği için vicdanımızı susturmayalım, sübjektif olmayalım. Sonra bu halimizden utanırız. Bu yaşımızda utanç teri döküp toplum karşısında mahcup oluruz. Birileri kızgınlıkla söylendi: − Haklısınız, vicdanın susması rezalettir! Bedirbeyli sinirle elini salladı. − Süslü bir kelimedir!... Böyle tumturaklı gelişigüzel kelimelerle konuşup, dinleyenlerin hoşuna gitmek, dikkati esas meseleden başka yöne çekmek Söhrap’ın eski adetlerindendir. O, şimdi yine aynı politika ile bu gergin durumdan kurtulmak istiyordu. Güneşli sakinliğini koruyarak devam etti. − Burada çıkışı olmayan bir durum söz konusu değil, Beşir Osmanoviç, – diyerek gülümsedi. – Şemsizade’nin ilmi çalışmasının önemi, sanayi için taşıdığı değer hepimizin malumudur. Herkes bunun asrımızın büyük bir teknolojik eseri olduğunu biliyor. Şehrimizdeki arabalar neredeyse şehrin nüfusu kadar oldu. Artık büyük caddelere, yollara sığmıyorlar. Bu araçlardan çıkan zehirli gazlar ciddi olarak insan hayatını tehdit eder hale geldi. Bu zehirli gazlar havayı kirletiyor, insanları nefes alamayacak duruma getiriyor. Bu durum, özellikle de Bakü gibi sanayi şehrinde daha dayanılmaz oluyor. Yüzlerle fabrika borularından çıkan dumanlarla birlikte araçlardan çıkan kükürt ve kükürt asitleri havaya yayılıyor. Neticede atmosferdeki ültraviyole ışınlar azalıyor ve hava kirliği sınırları zorluyor. Bütün canlılar bundan zarar görüyor. Havanın ve atmosferin kirlenmesini önlemek günümüzde en önemli problemlerden birisidir. − Söylediklerinizin hepsinden bilim çevreleri tarafından uzun süredir bilinmektedir, Söhrap Murguzoviç. Bu konuyla 402 Vicdan Sustuğunda ilgili dünyada birçok bilim adamı kimyager çalışmalar yapmaktadır. Siz, asistanınızla geç kalmışsınız! − Yanılıyorsunuz, Beşir Osmanoviç! Bu, öyle büyük bir mesele ki, onun halledilmesi için bundan sonra da birçok ilim adamı çalışacak, emek sarf edecektir. Bu tür çalışmalara sınır konulmamalı. Bu konuyu araştıran ilim adamlarının her birisinin kendisine has ilmi usulleri, teorik ve teknolojik metotları vardır. Hiç kimse diğerini tekrar etmiyor. Bedirbeyli kendi zaferine emin olmuş gibi rahatladı. Bağırmadan, alayla dedi: − Çok değerli, Söhrap Murguzoviç, bilmelisiniz ki, bu yeni bir problem değildir. Yalanınız nihayet gün yüzüne çıktı. Sizin yeni icat olarak nitelendirdiğinizi Amerika çoktan keşfetti. Onu “Etil Korporeyşn” şirketi sanayide kullanmaya başladı bile. Buyurun, okuyun! O, güzel bir şekilde yayınlanmış dergiye başı üzerinde sallayarak herkese gösterdi. Sonra da Söhrap’ın karşısına attı. Güneşli onun bu davranışını da umursamadı. Ayaklarının altına düşen dergiyi kaldırmadı. Cevap verdi: – Zahmet etmişsiniz, Beşir Osmanoviç. Biz bunu biliyoruz zaten. Eğer siz daha yeni haberdar olduysanız, bu sizin probleminizdir. Mangan antidedanatorun ilk mucitleri Micley ve Boydur. – Bu daha da kötü! – Bedirbeyli yüzünü salona çevirdi. – Asistanın da, danışmanın da hırsızlık yaptığı ortaya çıkmıştır. Desenize bizimki hırsızlık peşindedir. – Asla! – Güneşli kızdı. – Siz bu sözlerinizle çok büyük bir yanlış yapmış oluyorsunuz, Söhrap Osmanoviç! Bu konu üzerinde 1954 yılından itibaren birçok ilim adamı, çeşitli şirketle çalışıyor. Fişer ve Yip, Payper ve Kotton, Braun ve Şapiro... Bu ilim adamlarından her biri aynı kimyasal birleşmenin başka başka yönlerden ele aldılar. Onun sentez usulünü, teknolojik usullerini, maddelerini içeriğini değiştirerek, herkes kendine özgü olarak çalışmıştı. Bizim bazı büyük Sovyet ilim adamları, 403 Vidadi Babanlı ilmi araştırma merkezleri de bu problemle ilgileniyorlar. Asistan Vugar Şemsizade’nin bulduğu yeni yakıtsa tamamen başkadır. Kimyasal içeriği ve üretim metoduyla diğerlerinden ayrılıyor. − Çok güzel!...Bedirbeyli elini ağzına tutarak alayla güldü. – Yoksa, sizin Şemsizade’niz ender bir şahsiyet mi?! Dünyanın büyük alimlerinin bulamadığı bir problemi ağzından süt kokusu gelen asistan mı bulmuş, bunu mu söylemek istiyorsunuz?! − Ben bu konuda kesin bir söz söylemiyorum. Gelecekte ekonomi ve sanayi bakımında Şemsizade’nin buluşundan da önemli icatlar yapılabilir. Şuan ise söylediğiniz gibi ağzından süt kokusu gelen asistanın projesi büyük bir süreçtir. − Ya, proje şubesinin olumsuz raporuna ne diyeceksiniz? Bunu nasıl açıklayacaksınız? − Proje şubesinin raporu hakkındaki görüşlerim başkadır. Bu raporda haklı hususlar vardır, çalışmada olan bazı yetersizlikler hakikaten de bulunmaktadır. Ama bu kusurlarda büyütülecek kadar ehemmiyetli değildir. Onlar teknik eksiklilerdir. Proje şubesi için hazırlanan raporda bazı dikkatsizlikten dolayı hesap hatalarına yer verilmiştir. Katalizörlerin birleşenleri ve miktarı aynı acelecilikle hatalı gösterilmiştir… Tekrar ediyorum bunlar teknik hatalardır. Proje şubesi dünyayı ayağa kaldıracağına asistanla birlikte o hataları düzeltebilirdi. − Böyle şey olur mu?! – Bedirbeyli yeniden öfkelendi. – Ahlaksızın biri için bu kadar imkan sağladığımız yeter artık! Zehirli gazlar eğer atmosferimizi kirletiyorsa, ahlaksız insanlar da toplumumuzu aynı şekilde bozuyor. Hatta ikinciler birinciye göre daha da zararlıdırlar. Şura üyeleri şaşırdılar. Bütün bakışlar Bedirbeyli’ye doğru yöneldi. Bu sözlerin bir açıklaması vardı mutlaka!.. − Güneşli hayret içinde sordu: − Ahlak meselesinin, manevi temizliğin tartışılan bilimsel konuyla ne ilgisi var, Beşir Osmanoviç? 404 Vicdan Sustuğunda − Var, Söhrap, ilgisi var! – Bedirbeyli büyüklenerek konuştu. – Biz kendi aramızda bu tür insanlara yer vermemeliyiz. Onlara tüm kapılarımızı tamamen kapatmalıyız! − Sözleriniz çok kapalı, açık konuşun, Beşir Osmanoviç. Muammalı, tahkir içerikli sözler ne anlama geliyor?! − Açık mı konuşayım? Seve seve!.. – Beşir gururla çenesi uzatıp çekti. Bilimsel teorik tartışma onun istediği yöne gelmişti. Sevinerek devam etti: – Sizin asistanınız olacak, arkada oturup kurnaz kurnaz bize bakan bu adam, çok düzenbaz birisidir. Kendisini çok güzel gizlemiş. Herkese kendisini sevdirmiş. Konunun üstü daha dün açıldı. Onun bir adamın kızına aşık olduğu, ekmeğini yiyerek üniversiteyi bitirdiği, diğer bir adama ise yağ yakıp asistan olduğu açığa çıktı. − İnsanları kuşkulandırmayın, ispatlayın dediklerinizi. − Delil mi istiyorsunuz?. – Bedirbeyli Merhamet Hanımdan duyduklarını daha süslü bir şekilde anlatmaya başladı: – Şemsizade talebeyken bir işçi kızına aşık olması onun işine yarıyordu. Bu sevgi ile kendisine bir ortam buldu. Öğrenimini tamamladıktan sonra, makam, mevki edinmek için kendine başka bir sevgili aradı. Çok uzaklarda aramadı bunu, Söhrap Murguzoviç. Sizin kendi ailenizde aradı ve kısa sürede de buldu. Birkaç yıl flört ettiği kızı unutarak sizin kızınızı seçti. Niçin?.. Çünkü ilmi talihi sizin ellerinizdeydi. Ona arka çıkacak, onu kollayacak birisi gerekiyordu! Vugar sarsılmıştı. Bedirbeyli bu iftirayı, bu yalanı nasıl söyleyebilirdi?! O, birkaç dakika halsiz derin bir sessizlik içerinde kalakaldı. Sonra kendinden geçmiş bir halde titreyerek çılgınca: − İftiradır!..– dedi. Sesi hırıldadı– bunların hepsi yalandır, dediklerinin hiçbiri olmadı!. Beşir onun güçsüz itirazını umursamadı. Duymazlıktan geldi. Güneşli’nin de sinirleri gerilmişti. Güçlü iradeye sahip olan, bu sakin, büyük bilim adamının sabrı tükenmişti. Kısık sesle, ama nefretle dedi: 405 Vidadi Babanlı − İnsaflı, namuslu ol, Beşir. Düşmanlığın, intikamın da bir usulü vardır. Erkekliğe sığmaz bunlar. Böyle iftiralar namertleri sıfatıdır! Rakibinin böyle konuşması onu daha da yüreklendirdi. Ayakları yere daha sağlam bastı. O da “sen” ifadesine geçti . − Ben iftira atmıyorum, hakikatleri konuşuyorum, Söhrap! Senin en yakınından işittiklerimi söylüyorum sadece! Salonda fısıltılar başladı. Şura üyelerinden birisi başkana: − Yeter artık! kesin artık bu demagojiyi. Biz buraya çirkin dedikoduları dinlemeye gelmedik! – dedi. Diğeriyse Bedirbeyli’yi kınadı: − Siz konudan uzaklaştınız, Beşir Osmanoviç. Bilimsel tartışmayı bırakıp, şahsi meselelere geçtiniz. Burası bilimsel bir meclistir. Parti ya da genç komünistler toplantısı değildir. Bedirbeyli ne toplantı başkanının itirazını, ne de söylenilen diğer sözlere kulak astı: Herkese dönüp: − Siyasi uyanıklığımızı kaybetmeyelim, değerli arkadaşlar. Bizim ülkemizde bilimle ideoloji birbirinden ayrılmıyor; tam aksine, onlar birbirini tamamlıyor. Terbiyesi, ahlaki bizim kanunlarımıza, geleneklerimize uymayan bir şahsın ilmi çalışmaları da bizim için gerekli değil! Şemsizade hakkında söylediklerim ne iftira, ne de bazı sözlerini bilmezlerin ifade ettikleri gibi demagojidir. Bunların hepsini bana Söhrap Murguzoviç’nun hanımı söyledi. Bana yalvararak bu durumu size iletmemi istedi. Aslında ben onun ricası üzerine konuşuyorum. Güneşli beyninden vuruldu, Bedirbeyli’nin söylediklerini önce anlayamadı: − Kimin ricasını? − Senin hanımının, Söhrap, Merhamet Hanımın! − Olamaz! 406 Vicdan Sustuğunda − Oldu, Söhrap, oldu! – Bedirbeyli gururlandı. – senin hiçbir şeyden haberin yok. İlmi çalışmalarından başka hiçbir şeyle ilgilenmiyorsun. Makam, mevki hırsı o kadar gözlerini bürümüş ki, kendi ailenin sorunlarını bile görmüyorsun. Karın telefonda tam bir saat ağlayarak seni şikayet etti. Güneşli nefes almakta zorlandı. Sinirinden az daha boğulacaktı. Kendisini kaybederek: – Yeter!! – diye bağırdı. – Benim şahsi işlerime aile meselelerime karışma hakkını sana kim verdi!? Beşir kahkaha attı. O, yıllardan beri ilk defa Söhrap’a karşı zafer kazanmıştı. İlk defa onu sinirlendirmeyi, sabrını tüketmeyi başarmıştı. Bu büyük bir zaferdi. Bedirbeyli’nin zaferi... O, zafer kazanmış bir eda ile ekledi: − Yanılıyorsun, Söhrap, bu hak bana veren birisi var. Bu hakkı bana senin karın verdi. Bana inanmıyorsan, Ziya’a sor. O, senin akrabandır. Belki ona inanırsın. İstersen o söylesin. Güneşli’nin nefesi biraz da kesildi. Titreyen parmaklarıyla kravatını gevşetip, gömleğinin üst düğmesini açtı. Üyelerin şaşkın şaşkın Ziya’yı aradı. Ama Ziya’yı bulmak o kadarda zor olmadı, çünkü Ziya Bedirbeyli’nin işaretiyle ayağa kalkmıştı. − Beşir Osmanoviç doğru söylüyor. O, haklıdır! Güneşli şaşırıp kaldı. “Kovduğumda bile evimden çıkmayan, ekmeğimi yiyip gölgesinde dolaşan, Bedirbeyli hakkında ağzına gelenleri konuşan Ziya Bariz de böyle konuşuyor?! O da mı Beşir tarafına geçmişti?!..” Önceden de nefret ettiği bu şahsiyetsiz adamı baştan ayağı süzdü. Ziya, Güneşli’nin nefret dolu bakışlarını üzerinde hissetse de aldırış etmeden mektubu başının üzerine kaldırıp, mektubu okumak için başkandan izin istedi. − Delil için bende bir mektup var, dedi. Merhamet Hanım bu mektubu size ve bütün jüri üyelerine okumam için gönderdi. O, ceketinin ceplerini yoklamaya başladı. Özenle katlanmış bir kağıt çıkardı. Kağıda açtı başının üzerine kadar kaldırdı. Budur o mektup izin verirseniz okuyayım. 407 Vidadi Babanlı Başkan ne diyeceğini şaşırarak sustu. Ziya mektubu okumaya başladı: “Sayın müdür, değerli jüri üyeleri, Benim bu mektubumla, size, değerli bilim adamlarına müracaat etmem, sizi hayrete düşürecek, belki de çok şaşırtacaktır. Ne yapayım?... Başka çarem yoktu. Aile sırrımı, benim biricik kızım Elagöz’ü sıkıntıya sokan, dertlendiren bir meseleyi, sizlerin değerli vaktinizi alıp, mektup vasıtasıyla, size arz etmek istedim. Bunu yapmaya mecburdum...” Güneşli’nin kulağında uğultular gelmeye başladı. Kalbi yerinden çıkacak gibi çarpmaya başladı. Ayakta duramadı, yerine geçti, başını ellerini eliyle tutup hareketsizce oturdu. Ziya devam etti: “... Sizin de iyi tanıdığınız Vugar Şemsizade ahlak ve manevi yönden çok iğrenç bir insandır. O, bir buçuk yıldan beri sık sık evimize gelirdi. Güya Söhrap’ın tavsiyelerini almak, görüşlerine baş vurmak için gelirdi. Ama asıl amaç şimdi ortaya çıktı. O, aslında bizim kızımızın kalbini çalmak için bize gelirmiş. Haklı olarak düşünebilirsiniz ki, “Burada utanılacak, ayıplayacak bir durum yoktur. Bir erkeğin bir kızı sevmesi, kızı istemesi gayet tabiidir.” Evet öyledir; ama o nişanlı olduğu halde böyle bir işe girişti. Elbette bu terbiyesizliktir. Şemsizade talebeyken de böyle ahlaksızlıkları çok yapmış. Aldığım bazı malumatlara göre birkaç kızın da bu şekilde hayatına girmiş. Bundan dolayı hata yapıp da böyle ahlaksız kişileri aranızda barındırmamanızı tavsiye ediyorum. Onların hile ile ailelerimize sızıp sahte sevgilerle kızlarımızı aldatmasına izin vermeyin. Bunu bir vatandaş olarak, haysiyetine dokunulmuş bir anne olarak sizden rica ediyorum. Mektubumun gerekeni yapmakta etkili olacağını ümit ediyorum. Merhamet Güneşli” Salonda uzun bir sessizlik hakim oldu. Herkes sustu. Bütün bakışlar bir yere – Söhrap Güneşli’nin yüzüne yönelmişti. Bazıları merakla, bazıları sevinçle, bazıları da kalp kırıklığıyla onun ne söyleyeceğini bekliyorlardı. 408 Vicdan Sustuğunda Arka sıradan kıpkırmızı bir çift göz daha Profesöre bakmaktaydı... Merhamet Hanımın mektubu okunduktan sonra yüzü bembeyaz olmuştu… Bu bakışlara yardım dileyen bir çıkış arayan Vugar’ın gözleri idi! Söhrap Güneşli kıpırdamadı. Sinesine kadar inmiş başını elleri arasında kaldırmadı. Koltuğuna yığılmştı. − Herşey anlaşıldı. Susmak teslim olmanın işaretidir! Tartışmayı bitirelim! Bedirbeyli’nin gururlu sesi sessizliğin kulağını deldi, Güneşli’yi tiksindirdi. O, ağır ağır başını kaldırdı. Kalbini tutarak ilk önce Bedribeyli’ye, sonra da Ziya Leleyev’e nefretle bakıp, derinden nefes aldı. Ve zorlukla ayağa kalktı, güçsüz adımlarla kapıya doğru yöneldi... *** ...Vugar şura üyelerinin ne zaman gittiğini hatırlamadı. Sanki duymak, hissetmek yeteneğini kaybetmişti. Toplantı salonunda ne kadar oturduğunu da bilemedi. O, birilerinin omzunu tutmasıyla birlikte kendisine geldi: − Kalk, oğlum, kalk! Neden yalnız oturuyorsun? Vugar temizlikçinin sözlerini anlamadı. Hala kendinde değildi. Hadi kalk, burayı temizlemem lazım. Toplantı biteli saatler geçti. Vugar zorlukla ayağa kalktı. Hiçbir şey söylemeden dışarı çıktı. Alt katta Ziya Leleyev koşa koşa yanına geldi: − Eee, nasılsın, Sayın Şemsizade, geleceğin “büyük bilim adamı” ağzının payını aldın mı?! Vugar cevap vermedi. Nefret dolu bakışlarla ona bakıp gitmek istedi. Yüzünü başka tarafa çevirdi. Fakat Ziya için bunlar bir anlam ifade etmiyordu. Ziya yine Vugar’la alay etti: − Gururlananların kendisine aşırı güvenenlerin akıbeti böyle oluyor işte. Sana saygı duyduk, hürmet ettik hiçbirini anlamadın, kıymetini bilemedin, değerlendirmedin. Hakikaten kendini dahi, büyük bilim adamı sandın. Bilim adamları409 Vidadi Babanlı nın seni el üstünde tutması gerektiğini düşündün. He, he, he... Yanıldın işte. Çok hata yaptın Sayın Şemsizade, çok… Ben seni zamanında uyardım, anlatamaya çalıştı, bir kulağıdan girdi diğerinden çıktı, anlamadın… git de kendine küs beyefendi! Vugar idarenin kararını anlamamıştı. Sinirinden, heyecanından sonraki konuşmalarını duymamıştı. Ama şimdi Ziya’nın sözlerinden her şeyi anlamıştı...İçinden güçlü bir ah koptu… 26. Bölüm Güneşli eve geldi. O kadar sinirliydi ki onu karşılayan babasıyla bile selamlaşmayı unuttu. Her zaman işten döndüğünde babasıyla tatlı tatlı sohbet eden, onun gönlünü alan Söhrap sanki dağ gibi adamı görmedi. Sert adımlarla içeri daldı. Sallanan kaşları altında, soğuk soğuk parlayan kin ve öfke dolu gözlerle karısını aradı. Merhamet’in sesini Elagöz’ün odasında duydu, oraya doğru yöneldi. Ama odaya girmedi. Elagöz’e bir şeyler yedirmeye çalışan Merhamet’i yanına çağırdı: − Buraya gel, hemen! Merhamet Hanım yerinden kımıldanmadı bile. Kocasına aldırış etmedi. Geçen defa yaptıkları tartışmadan dolayı hala ona küstü. Kızı ile konuştu: − İki gündür bir şey yediğin yok. Hadi kızım azıcık bir şeyler ye. Söhrap boğuk sesini yükseltti: − Duymuyor musun beni?! Çabuk buraya gel, dedim! Merhamet Hanım yine aldırmadı. Umursamadan: − Ne var?! Vaktim yok, kıza yemek yediriyorum. Güneşli bağırdı: − Çabuk buraya gel!.. Sağır mısın, duymuyor musun beni?! 410 Vicdan Sustuğunda Merhamet Hanım başını kaldırıp hayret ve küskünlükle kocasının yüzüne baktı. Merhamet kocasını bu kadar sinirli görmemişti. Geçen tartıştıklarındaki haline rahmet okutuyordu. Söhrap’ı hiç böyle görmemişti. − Ne oldu?! − Kalk!! Merhamet Hanım onun bağırmasından korktu. Akadan çok kalın görünen etli omuzları titredi. Birden irkildi. Galiba Söhrap kendinde değildi. Merhamet’in tanıdığı, her dediğini kabul eden adama benzemiyordu. Merhamet ona tekrar baktı. Güneşli’yi gerçekten de tanıyamadı. Söhrap’ın her zaman sakin, neşeli yüzü kapkara kesilmişti. Bazen sevgiyle gülümseyen, bazen ince istihza ile kapanan süzülen gözleri hiç bu kadar gazap ateşi saçmamıştı. Merhamet korkuyla ayağa kalktı ve diğer odaya geldi. Ama yine gururunu kırmadı: − İşte geldim, buyur bakalım, ne diyeceksen de. Söhrap acele etmedi. Kapıyı arkadan kapattı. Biraz sessiz kaldıktan sonra kızgınlıkla sordu: − Telefonda Beşir’e ne söyledin?! − Hangi Beşir’e?.. – Merhamet Hanım sakin gözükmeye çalıştı. – Soyadı nedir onun? − Beşir Osmanoviç’e! Beşir Bedirbeyli’ye! Merhamet Hanım güzel bir iş yapmış gibi gururla cevap verdi: − Herhalde gereksiz bir şey anlatmamışım. Senin aleyhinde konuşmadım. − Aleyhime konuşmak ne kelime, sen bu aptalca hareketinle belimi kırdın! Beni yerin dibine soktun! Beni rezil rüsva ettin!...–Güneşli hakikaten de can evinden vurulmuş, keskin hançerle sinesi dağlanmış gibiydi.– Bu da azmış gibi enstitüye jüri üyelerine bir de mektup göndermişsin. Bunu hangi akılla, hangi düşünceyle yaparsın?! 411 Vidadi Babanlı Merhamet Hanım biraz düşündü: “Mesele anlaşıldı. Herhalde toplantıda ona bir şeyler söylediler. O da damarına dokundu. Ondan dolayı bu kadar sinirli. İyi olmuş...Çok iyi olmuş!.. Bundan sonra benim başkaları gibi olmadığımı anlar. Dediklerimi kulak ardı etmez...” – Bu rezaleti duymak istemeyen biri, zamanında ona söylenenleri yapmalıydı. Ve çaresini de bulmalıydı. Kendi kızının isminin lekelenmesine izin veremezdim. Bütün namuslu erkekler gibi aile şerefini liyakatle korurdu! − Off.., sen ne kadar hayasızmışsın, Merhamet!? Ne kadar küstahsın!! – Güneşli kendisinden geçti, tepesinden duman çıkıyordu.– Bu cahilliğinle ömrümü çürüttün, beni yedin bitirdin. Ham armut gibi boğazımda kaldın. Beni her zaman boğdun! Merhamet Hanım söylenenlere aldırmadan, umursamadan: Günah senindir. – dedi. – Beni canı yanan birisi olarak görseydin, sözlerime kulak assaydın, o zaman yetişmiş armut gibi olurdum tadım da damağında kalırdı. Güneşli onu dinlemedi, sesini yeniden yükseltti: − Ben sana kaç defa otur yerinde, kendi kızına kendin damat arama dedim. Rezil oluruz, yapma. Neden beni dinlemedin?!. Şimdi hiç mi utanmıyorsun?! Hangi akılla Bedirbeyli’yle antlaşma yaptın?! − Mecbur kaldım! − Seni ne mecbur etti? − Senin vurdumduymazlığın! Evladının kıymetini bilmezliğin! − Peki, onu aramadan önce bunun bir ahlaksızlık olduğunu hiç mi düşünmedin? Bu hareketinle düşmana fırsat vereceğini, beni de, kendini de, kızını da rezil edeceğini hiç aklına getirmedin mi?! Merhamet Hanım Söhrap’la aynı fikirde olmadığını göstermek için dudak büktü. 412 Vicdan Sustuğunda Güneşli çaresizce iç çekti: − Sen sadece utanmaz, hayasız değil, aynı zamanda aptalmışsın Merhamet! Serseri bir kadınsın! Senin bu aptallığın yüzünden ben toplantıda soğuk soğuk ter döktüm. Olmadık sözler işittim. Utandım. Seni benim aleyhimde şahit gösterdiler. Yalanlarını, iftiralarını kanıt olarak kayda aldılar... − Sana bütün bunlar az bile! – Merhamet Hanım sevincini saklamadı. – Kendi kızını yabancı birini ayağı altına atan taş kalpli bir babaya bunlar daha azdır!... Seni binlerce toplantılarda, binlerce insanın karşında rezil edip ter döktürüp suyunu sıkmalılar ki kendine gelesin. O zaman belki gerçekleri görürsün. Belki o zaman senin erkekliğini, namusuna sahip çıktığını görürüz! Güneşli bir hayli nefes alamadı. Yüzü daha da karıştı. O, hayatı boyunca hiç kimseye el kaldırmamıştı. Sağ elinin parmakları öyle sıkı kapatıldı ki avucunun içi ağrıdı. Kolunu havaya kaldırdı. Kapa kuvvete hiçbir zaman baş vurmamış sabırlı adam böyle bir şeye ihtiyaç duydu. Son anda alt dudağını dişleri arasında sıktı. Sinesinden yüksek sesle bir inilti kopardı: “ahhh” İradesini toparlayıp geri çekildi. Yumruğunu zindan çekici gibi yavaş yavaş aşağı indirdi. − Çok geç! – dedi. – Artık çok geç! İnsan dilinden anlamayana yumruk yetmez. O, nefesini zorla toparladı. Beli bükülmüş bir şekilde pencerenin önüne gitti. Burada babasıyla tekrar karşılaştı. Bu tür sohbetlere hiç karışmayan Murguz Sultanoğlu bu defa nendense ilgi duymuştu, oğlunun peşinden gelip elini göğüslerinde birleştirip oğlunun arkasında durmuştu. Gözlerini yerdeki halıya dikti, dalgın dalgın Söhrap’la Merhamet’in tartışmasını dinliyordu. Güneşli ona döndü dertli dertli yakındı: − Görüyor musun, baba?.. Senin bu utanmaz gelininin bana neler yaptı, başıma neler açtı?! Artık enstitüde bilimsel toplantılarda bizim ailemizin meseleleri tartışılıyor. Kızımdan 413 Vidadi Babanlı hanımından bahsediyorlar... Benim bilimsel konularda taraf tuttuğumu, akrabalarıma yardım ettiğimi, kızımı kendi asistanımla evlendirmek istediğim için onu himaye ettiğimi savunuyorlar. İşte bütün bu konuşmaların sebebi senin bu aptal gelinindir!..Bu kötü ahlaklı, çürük fikirli çürük inançlı gelinindir!... Murguz Sultanoğlu hiçbir şey demedi. Pamuk gibi bembeyaz kaşlarını gözlerinin üzerine indirdi. Her zamanki yerine – radyonun yanına konulan koltuğa oturdu. Her zaman olduğu gibi bacak bacak üstüne atıp koltuğa gömüldü. Esmer yüzü yağmur yülü bulutlar gibi oldu. Söhrap babasının suskunluğundan daha da etkilendi. Yüreği yanarak: − Ben bu zamana kadar hiç kimsenin yanında yere bakmadım, baba, – dedi. – Hiç kimseden böyle suçlama duymadım. Bugüne kadar objektif, doğruluğu seven bir insan, bir bilim adamı olarak tanındım. Hiçbir bilimsel tartışmada beni alt edemediler. Ama şimdi çirkin bir usulle beni mahvettiler. Çor çirkin, alçak bir oyunla benim elimi kolumu bağladılar. Güneşli kahrından sustu. Sinirden kızaran gözlerinde yaşlar döküldü. Murguz Sultanoğlu yine bir şey söylemedi. Yine yere baktı. Ama onun kederlenmesi yüzündeki gamlı ifadelerden okuyordu. Biraz sonra göz kapaklarını ağır ağır kaldırdı. Dalgın bakışlara oğluna baktı. Bu anlamlı bakışların hikmeti neydi? O, Söhrap’ı kınıyor muydu? “Senin günahındır oğlum. Kadınlar dizgin sevmeyen atlar gibidirler. Dizginini gevşek bıraktın mı işte böyle başını alır gider, alır seni bir yardan uçurumdan atar, seni de kahreder” – deyip ayıplar mı? Yoksa onun haline acır mıydı?... Bunu bilmek mümkün değildi. Profesör ne düşündüyse, birden geri döndü. Merhamet’in karşına durdu: − Artık yeter! Bu sondur!.. Şimdiye kadar senin kusurunu affettim. Ne kadar yanlış yaptığımı şimdi anladım. Artık bu kadarı yeter. Evliliğimiz burada bitti! diyerek sinirle kendi odasına çekildi, kapıyı arkadan kilitledi. 414 Vicdan Sustuğunda Vidadi Babanlı Merhamet Hanım hiç üzülmedi. Ellerini beline koydu heykel gibi durdu. Bir kahkaha attı. − Aman çok korktum!.. Beni bununla mı korkutuyorsun?!. Bitiyorsa, bitsin!!! Cehenneme kadar yolu var! O da diğer odaya, kızının yanına gitti. Kapıyı öyle kapattı ki sesi tüm apartmana yayıldı. Murguz Sultanoğlu kulaklarını kapadı. Başına çökmüş gürültü çekildikten sonra bir o kapıya baktı bir diğerine. Başını yavaş yavaş salladı. Sonra da derinden nefes aldı. Radyoyu açtı. Çok geçmeden hazin bir türküyle odayı kederli bir hava kapladı. Bir aşık müziğin ritmine uygun olarak okuyordu: Varlıya dost olup yoksula gülme, Çok da havalanıp coşma dünyada. El seni isteyip ileriye çekse, Ağır ol, aşağı düşme dünyada. Derdini paylaş kadir bilenle Vefalı dost olmaz yüze gülenle Bir insan ki, “sen öl” dedi yalandan Onun köprüsünden geçme dünyada. Elesger, söylenir sözün adınan, Arif meclisinde her ispatının. Bir yar senle olsa, sırrı yadınan, Onu düşmanından seçme dünyada. Sultanoğlu’nun bulut gibi dolu gözleri bu sözlerden sonra daha da buğulandı. 415 416 Vidadi Babanlı I. Fasıl 1. Bölüm – Oğlum, niçin burada duruyorsun? Git uyu! – ... − Sana diyorum, oğlum. Git uyu! Vugar bir adım ötede duran vagon görevlisinin sakin ve hazin sözlerini duymadı. Pencereden dışarı, dipsiz karanlıklara yönelmişti dalgın bakışları. Vagon görevlisi onun koluna dokundu. Hazin sesini yükseltti. − Ne düşünüyorsun, evlat? Niçin susuyorsun? Vugar dalgın düşüncelerden yavaş yavaş ayrıldı. Kirpiklerini halsiz hasta gibi oynatıp sesin geldiği tarafa baktı. Yorgun bakışlarını ondan ayırmayan güzel yüzlü ihtiyara yorgun gözlerle baktı: − Ben mi? − Evet. – ihtiyar aniden ciddileşti. Herhalde yolcunun şaşkınlığından şüphelenmişti. – Biletini göster! Vugar hala kendine gelememişti. Hiçbir şey anlamadı. − Bilet mi? − Evet, bilet! Vugar şaşkınlıkla etrafına bakındı. Gördüklerine şaşırdı “Burası neresi? Ben neredeyim, ben niçin trendeyim?..” O, bunu vagon görevlisine sormak istedi daha sonra vazgeçti. Vagon görevlisi emretti: − Çabuk ol biraz!.. Seni bekliyorum! Vugar acele etmedi. Ceplerini isteksizce aradı. Şansından aradığını çabuk buldu. Ama buna sevineceğine daha da şaşırdı: “Çok ilginç!.Ben bu bileti ne zaman aldım?.. Nereye gidiyorum?..” 419 Vagon görevlisi sert bir tavırla bileti Vugar’ın elinden çekip aldı. Burnunun üzerine kadar inen gözlüğünü, başparmağı ile geri itti, bileti dikkatlice kontrol etti. Belki de ondan şüphelenmişti. Bir dakika sonra tekrar gülümsedi. − Neden yerine geçip dinlenmiyorsun, evlat? İki saattir yoldayız. Ayakta durmaktan yorulmadın mı? Vugar dalgınlığından vagon görevlisinin hareketlerindeki değişikliği hissedemedi. Birden telaşla sordu: − Burası neresi, amca? Nereye gidiyoruz? Vagon görevlisi telaşın sebebini elbette anlamadı. Tabiî olarak: − Yolun üçte birini dahi kat edemedik.–dedi. – Daha çok var. Sizin istasyonunuza yarın gün doğduğunda varacağız. Git uyu. Vugar’ın keder dolu yüzünde şimdi daha acınacak bir ifade aldı. “Çok geç demek. Bakü’den çok uzaklaştım...” O, derinden iç geçirdi. Omuzları ağır ağır sallandı. Ümitsizce yine pencereye doğru baktı. Karanlığın derinliklerine bakarak düşüncelere daldı. Birkaç saat önce toplantıda olanları hatırladı. Beşir Bedirbeyli’nin, Ziya Leleyev’in itham ve iftiraları kulaklarında çınladı. Kendini sorguya çekti. “Ben çok aptalım! Burada ne arıyorum? Ne yüzle, nereye gidiyorum?.. Mücadeleden ne çabuk vazgeçtim?!. Ne çabuk teslim oldum?!. Yıllardır çektiğim zahmetlerin sonu böyle bitemez...Neden korktum, neden?!.” Sinirlendi. Güçsüz olmasına, iradesinin zayıf olmasına çok acıdı. Kendi kendine sıkılan yumruklarını kaldırıp alnına vuracağı zaman, hala yanında durup, ona bakan ihtiyar vagon görevlisinin şefkatli sesini duydu: – Çok düşünme, oğlum! Çok dertli olduğunu görüyorum. Bu vakitlerde sabretmek gerekir, zamanla her şey düzelir. Geç yerine biraz uzan. Üzülmenin anlamı yok! Durumun bu derece zor olduğu bir anda güzel bir söz işitmek ne kadar hoştu. Vugar uykudan uyanır gibi oldu. “Doğru söylüyor… Akılla öfke bir yerde olmaz. Dinlenmek gerek. Biraz uyusam sinirlerim sakinleşir...” 420 Vicdan Sustuğunda Pencerenin önünden çekildi. Üzgün adımlarla kendi yerine giderken görevlinin sözleri kulaklarında çınladı: “Yolun yarısını kat ettikten sonra geri dönmek akılsızlıktır. Madem trene bindim, bari gidip birkaç gün köyde kalıp dinleneyim. O zaman belki bazı meseleler açığa kavuşur...” Yeri sonuncu kompartımandaydı. Perdeleri tamamen kapalı, küçük bir masada, karşı karşıya iki kişi oturmuştu. Birisi çok şişman, yüzü şişmiş yumrulmuştu. Diğeri de çok zayıftı. Derisi kırışmış, elmacık kemikleri görünüyordu. İkisi de çok kızarmıştı. Gömleklerinin düğmelerini sonuna kadar açmışlardı. Masanın üzeri ev yemekleriyle doluydu. Masada yenilmiş tavuk kemikleriyle yenilmemiş etler birbirine karışmıştı. Ortada iki konyak şişesi vardı. Şişenin biri sonuna kadar içilmiş, diğeri daha yeni açılmıştı. Zayıf olanı iyice uykuya dalmıştı. Şişman olanı ortasına kadar doldurulmuş çay bardağını sağ elinde sıkıca tutup, hayale dalmıştı... Kapının küt diye açılmasıyla her ikisi irkildi. Zayıf adam uykuya dalan gözlerini zorlukla açıp gelen adamı süzdü. Gelen adama dalgın dalgın baktı, tekrar başını çevirdi. Şişman olanı, yuvarlaklaşmış etli çenesine dayak olarak koyduğu elini yavaşça aşağıya bıraktı. Ağır vücudunu zorlukla kapıya doğru çevirdi. Eşikte duran Vugar’ı bir süre soğuk bakışlarla süzdü. Sonra sordu: Vidadi Babanlı − Önemli değil... Siz yemeğinizi yiyin. Ben bekleyebilirim. Şişman adam rahatladı. Bir bacağını altına koyarak rahatça oturdu, diline şeker koyup konuştu: − Elbette, problem yok!.. Yabancı değiliz ya! Anlaşırız. Soframıza siz de buyurun. Vugar kapıya yakın bir köşede, sofraya uzak bir yerde oturdu. – Rahatsız olmayın, ben aç değilim. – Olur mu öyle şey?! – Şişman olanı cömertliğini gösterip şenlendi. – Ne demek aç değilim?!. Biz kıtlıktan mı çıktık yani?.. Adam gibi gel şuraya otur. İnsanın canını sıkacak söz söyleme. Yol arkadaşlığının da kendine has kuralları vardır! – Yok, yemeyeceğim... – Yakın otur dedim! Burası naz yapma yeri değil. Seni bana Allah gökten zembille gönderdi. Deminden beri canım sıkılıyordu. Bu arkadaşım çok zayıfmış, ikinci kadehten sonra su koyuvermeye başladı. Uykuya daldı. Sen de görüyorsun durumu. Ağzının salyasını da silecek mecal kalmamış. Zayıf adamın durumu hakikaten hiç iç açıcı değildi. Kafası bileklerinin üzerine düşmüş, yarım açık ağzından salya akıyordu. Şişman ona baktı, kızgın bir şekilde azarladı: − Biraz medeni ol, sil ağzının suyunu. Bırak da iyice yemeğimizi ağız tadıyla yiyelim. İştahımızı kaçırma bari! − Sen de mi burada uyuyacaksın? Vugar dilinin ucuyla: − Evet, – dedi. Şişman adam kımıldandı. − Yerin hangisi?.. Aşağı mı, yukarı mı? − Aşağı olması lazım, – Vugar hala elinde tuttuğu bileti açtı. Yirmi dokuzuncu yer. − Öyle mi?! – Şişman adam yavaş hareketlerle arkaya dönerek oturduğu yerin numarasına baktı. Kalın sesini inceltti.– Galiba senin yerinde ben oturmuşum?.. 421 − Tamam! – Zayıf adam pasaklı çocuklar gibi ağzını gömleğinin koluna sildi. Masadan kalkarak yerine yattı. Hemen uykuya daldı. Şişman adam sinirle başını salladı. Vugar’a dert yanmaya başladı: − Böyleleriyle yol arkadaşlığı zevkli olmuyor işte. İçkiden zevk alabilmek için arkadaşının da içmekten keyif alması gerekir. Karşı karşıya oturup zevk alasın. Öyle ki içe içe dünya gözünde bulanmalı, sen de erkek aslan gibi olmalısın. Köroğ422 Vicdan Sustuğunda lu’ndan, Zaloğlu Rüstem’den beş kat daha fazla! – O, elindeki kadehi Vugar’ın çenesine uzattı. –... Al bunu, güzelce iç gitsin. Sonrasına bakarız. − Teşekkür ederim! Ama ben içmem! − İçersin! – Adam kadehi ısrarla Vugar’a uzattı. – Bu ne ki?! Ben senin yaşındayken şişeyle içerdim. Hadi çabuk ol. Sen de şimdi moralimi bozma! Vugar, diğer tarafa, yatmış zayıf adamın ayakucunda oturdu. Mülayim bir ses tonuyla: − Hakikaten, – dedi. – Ben içmiyorum. Siz buyurun. Şişman adamın canı sıkıldı. Bakışlarını Vugar’a yöneltti. Ona mırıldanmaya başladı: − Talebesin galiba, doğru mu? − Evet, haklısınız talebe gibi bir şeyim... Fark çok azdır. − Anlaşıldı!.. O zaman bilim adamısın! – Şişmanın ağzı eğildi. Yüzü karıştı. – Bunu zaten tipinden anlamıştım... Doğrusunu söylemek gerekirse ben, sizin gibi bilim adamlarına acıyorum. Sabah akşam çalışıyorsunuz; ama ortaya bir şey çıkmıyor. Benim senin gibi bilim adamı bir akrabam var. Enstitüde çalışıyor. Ona bakınca ağlamak geliyor içimden. Ne eğlenmesi var, ne gecesi gündüzü. İşi gücü kitaplarla. İki gözlüğü üst üste takıyor. Bir şeye ihtiyacı olunca karısı bana geliyor “Halaoğlu, bize yardım et” diye. İyi de ne zamana kadar yardım edilir? Tam beş yıldır bana yeni parayla üç bin manat borcu var. Benden sana nasihat, kendine bu kadar zulmetme. Korkma hiçbir şey kaybetmezsin. Bu dünya böyle gelmiş, böyle gidecektir. İnsanın yanına eğlendiği kar kalıyor. Hadi, dik başına! O, kadehi yeniden Vugar’a doğru uzattı. İçmesi için nerdeyse yalvardı: – Ne olur iç, hadi! Kardeş kardeş bana eşlik et. Vugar aldırmadı. Uzak, bir köşeye çekilip ondan uzak durmaya çalıştı. 423 Vidadi Babanlı Şişman adamın gözleri küçüldü, ateş saçtı. Ama ne düşündüyse, sinirini belli etmedi. Aniden kahkaha attı: − Bana bak! – dedi. – Yoksa bu “ceylan sütünün” bize yetmeyeceğini mi düşünüyorsun?...Yok vallahi. Ben tedbirli bir adamım. Ben bir, iki şişeyle hiçbir zaman yolculuğa çıkmam. Yanıma tam bir kasa aldım. O, eğildi, şişelere dokunup ses çıkardı. Hatta dolu bir şişe çıkarıp Vugar’a gösterdi. − Bunların kalitesinden de emin olabilirsin. İçerisinde katkı maddesi yoktur. Kendi dükkânımdan aldım. Soçi’ye bir ay dinlenmeye gidiyorum. Orada ihtiyacım olmasın diye yanımda götürüyorum. Niçin? Çünkü başka dükkânların sattığı konyaklara güvenmiyorum. Sebebini sen de biliyorsun. Bu adam Vugar’ı iyice bıktırmıştı. Başı ağrımaya başladı. Ona yerini boşaltmasını nasıl söyleyeceğini bilmiyordu. Şişmanınsa çenesi daha yeni açılıyordu. Nefes alıp hevesle sözüne devam etti: − Erkek milletinin, özellikle de biz Kafkaslıların zayıf yönünü sen de biliyorsun bizler hanımsız yapamıyoruz. Peki nerede?! Güzel tatil yerlerinde. Çoluk çocuğun gözünden uzakta. İçki de böyle şeylerin ilacıdır. Bunun için hazırlığımı önceden yaptım. Elim ve cebim dolu çıktım yolculuğa... Sen nereye gidiyorsun peki?... Yolun uzak mı? − Hayır, yakın. – Köyümüze gidiyorum. − Eee...bu hiç olmadı işte! Ben umudumu sana bağlamıştım... Sen de boş çıktın! Vugar’ın sabrı taştı, açıkça söylemek zorunda kaldı: – Kusura bakmayın, çok yorgunum... Uyumak istiyorum. Şişman adamın gözlerinden alevler çıktı. − Uyu, uyu! – diyerek Vugar’la alay etti. – Uyu bakalım, bu dünyadan kendinle ne götüreceksin?! Vugar çok ilginç bir insanla karşılaşmıştı. Yerini boşalttığı, zamanını aldığı için ondan özür dileyeceğine ona çıkıştı. 424 Vicdan Sustuğunda Sinirleri zor yatıştı. Bu tuhaf adama hayretle baktı. Şişman adamınsa hiç umurunda değildi. Bu garip adama kınayıcı gözlerle baktı. O kendi halindeydi. Yüzüne yan tarafa döndü, içkisini bir yudumda içti, az daha boğulacaktı. Nefesi kesildi. Vugar’a doğru baktı. Ona söver gibi: – Ne bakıyorsun... Kimi bekliyorsun?! Çık yukarıda uyu! Vugar şaşırarak sustu. Şişman adamın bu tavırları ona Ziya’yı hatırlattı. Demek ki, onun gibiler her yerde varmış! – diye düşündü ve yukarıya çıktı. Ayakkabılarını çıkarıp kuru tahta üzerine uzandı. Ama bir türlü uyuyamadı. Bir tarafta tahta rahatsız ediyor, diğer taraftan düşünceler onu rahat bırakmıyordu. 2. Bölüm Sabah erkenden vagon görevlisi onu uyandırmaya geldiğinde Vugar daha yeni uykuya dalıyordu. Bir süre gözlerini açamadı. Sanki kirpikleri arasına bir avuç sabun köpüğü dolmuş gibi gözlerini yakıyordu. Gece ufukta küme küme bulutları yarıp yeni doğan güneş de onun uyumasını engelliyordu. Pencereden yüzüne düşen güneş ışığı gözlerini kamaştırıyordu. Vugar uykusunu zorlukla dağıttı. Gözleri yarı kapalı bir şekilde kalkıp halsiz vaziyette oturdu. Şimdi de kafasını göğsünden ayıramıyordu. Sanki boynundan ağır bir yük asılmış gibiydi. Yavaş yavaş kendini toparlamaya çalıştı. Tutunarak aşağıya inmek istedi. Ama güçsüz kolları ona yardımcı olmadı, aşağıya kayarak indi. İnerken gürültü çıkardı. İyi ki bir şey olmadı. Bu sese oda arkadaşları uyanmadı. Zayıf olanı akşamki gibi büzüşüp yatmıştı, dünyadan haberi yoktu. Şişman ise kulaklarına pamuk tıkamıştı. Tertemiz yatağın üzerine öylece elbiseleri ve ayakkabılarıyla yatmıştı. Başı kayıp yastığın ucunda kalmıştı. Bir kolu sanki omzundan ayrılmış gibi aşağı sarkmıştı, tren hareket ettikçe sallanıyordu. 425 Vidadi Babanlı Koca karnı sanki ayran kazanı gibi sağa sola sallanıp duruyordu. Vugar sürünerek ayağa kalktı. Vücudunda ciddi bir ağrı, sızı hissetmedi. Sadece sol dizi sızlıyordu biraz. Belli ki düştüğünde tabana değmişti. O, dizinin acısı geçene kadar zayıf adamın yanında oturdu. Fıs fıs fısıldayan, nefes alıp verdikçe dudaklarıyla ıslık çalan şişman adama nefretle baktı. “Toplumun kör bağırsakları!” – diyerek onu ve onun gibileri kınadı. Acele etmeden ayakkabılarını giydi. Gece kendine yastık yaptığı çantasını da aldı, dar uzun dehlizden duvarlara çarpa çarpa ek vagona geldi. Tren garı çok küçüktü. Kalın duvarlarının sert taşları sararmış eski, iki katlı bu istasyon binası, koca sık dikenli akasya ağaçlarının dalları arasından çok zor gözüküyordu. Binayla aynı sırada görünüşte iki eski ev vardı; büyük bir ihtimalle her üçü de aynı zamanda, aynı projeyle birlikte yapılmıştı. Evlerin etrafını uzun süpürge bitkileri, mısırlar kaplamıştı. Bu bitkilerin yaprakları arasından uzaktan bir yol görünüyordu. Yolun bitimindeki ormanın yukarısından köy evlerinin kiremitleri kızarıyordu. Bahçelerden yükselen küme küme dumanlar sabahın temiz havasında mavi renge dönüyordu. Bu köy, Vugar’ın doğduğu, büyüdüğü köydü. O, vagonun basamaklarında anlaşılmayan, aynı zamanda güçlü bir duygunun tahrikiyle kalakaldı. Gayriihtiyarî hayran hayran bakışlarını uzaktan uzağa, tuhaf bir sevgiyle köyünün üzerinde gezdirdi. Dünden beri yüreğini parçalayan dumanlı, ümitsiz düşünceler bir anda içinde dağılıp gitti. Solgun yüzünde tebessüm belirdi. Aşağıya indi. Kimsesiz ve yaş peronda (akşam yağmur yağmıştı) sabahın tatlı rüzgârı, gözlerinin uyku mahmurluğunu sildi, yorgun vücuduna taze güç kattı. Parlak bakışları istasyonu yavaş yavaş süzdü. Kendinden birkaç adım uzakta, elinde sarı bayrakla duran istasyon nöbetçisinin hareketlerine dikkatle baktı. Sonra bakışları, sabah şafaklarında parlayan raylar boyunca uzaklara uçtu gitti. Sanki bir şeyleri hasretle arıyormuş gibi... 426 Vicdan Sustuğunda ... Vugar daha çocukken ailenin, geçim derdini düşünen birisi idi. Başardığı, gücü yettiği işlerde sütannesi Şahsenem’e yardım eder; hasta kadının elinden tutardı. Çok trenlerin durmayıp yanından geçtiği bu küçük durakta o, çok acı günler geçirmişti! Bir çift şerit gibi uzayıp giden rayların kenarında, yalın ayaklarına sivri taşlar bata bata, rayların altındaki tahtaların kenarları ayaklarını yaralaya yaralaya ne kadar yürümüştü! Çocukluğunun yaramazlığından değil, hayat şartlarının zorluğundan olayı yürümek zorunda kalmıştı! Savaşa giden, yaralanıp savaştan geri dönen askerlere, uzaktan gelen yolculara ekmek satarak çay, şeker alırdı. Kaç defa düşmüştü bu yollarda, kim bilir! Kaç defa dizleri, kolları ezilmişti! Kaç defa ıslanmıştı! Ezilmiş kollarının, ayaklarının acısından kaç gece uyuyamamıştı! Bazen iyice yağmurda ıslanır, soğuktan hastalanır, günlerce yatakta tir tir titrerdi... Bir gün köye, bir gün sonra sabah erkenden istasyondan üç askeri trenin yaralı asker götüreceği haberi geldi. Bu haberi kimin, nereden aldığı belli değildi. Belki de birisinin uydurmasıydı. Bu tür haberler, yalanlar son aylarda çok görülmeye başlamıştı. Özellikle, 1943 yılı başlarında her hafta insanlar telaşa kapılıyordu. İstasyona ardı sıra akınlar başlıyordu. Analar, genç gelinler bazen bir gün istasyonda gecelerdi. Askere gitmiş, savaştan geri dönmemiş, bir yerlerde hastaneye düşmüş akrabalarını “Belki Allah kavuşturur, görebilirim” ümidiyle bekliyorlardı. Bazen birkaç hoş anlar yaşansa da, genel olarak, köye hasretin sinede bıraktığı acıyla dönüyorlardı. Ama yine usanmıyorlar, bir şayia duyar duymaz hemen istasyona koşuyorlardı. Şimdi de haberin gerçek olduğunu hiç kimse bilmiyordu. Hazırlık yaptılar. Sütle yoğrulmuş, yağla kızartılmış ekmekler pişirdiler. Kendi yakınlarını, akrabalarını, cepheye gönderenler, savaşa katılanlar arasında bulmayınca yaptıkları yiyecekleri tanımadıkları askerle verip, geri dönüyorlardı. Hasret acısıyla yanan yürekler için bu da bir tür teselli idi. Şahsenem rahatsızlanmış yatıyordu. Hasta haliyle dışarıda dolaşıyordu. İki gün kolhoza işe gitse, üçüncü gün evde 427 Vidadi Babanlı dinleniyordu. Kadının takati kalmamıştı. Ama buna rağmen o da komşulardan geri kalmadı, hamur açtı. Mısır ve darı ekmeklerinden bir çanta hazırladı: Birisi Vugar, diğeri de İsmet içindi. Maddi durumları iyi değildi. Çocuklar ekmeklerin bir kısmını istasyonda satıp eve para getireceklerdi. İsmet çok tembel çocuktu. Canı istemedikten sonra hiçbir iş yapmazdı. Hasta annesinin acı gözyaşları da umurunda değildi. Ama şimdi nasıl olduysa, merhamete gelmişti. Allah onun gönlüne merhamet vermişti. Akşam, annesine istasyona gideceğini söyledi. Çünkü bütün arkadaşları gidecekti. Onlar sabah erkenden kalacakları, istasyona herkesten önce gideceklerine dair söz vermişlerdi. Söylenenlere göre gelen trenlerde tanklar, toplar, çeşitli askeri araçlar olacaktı. Gazetelerden resimlerine baktıkları, keserek evlerinin duvarlarına astıkları bu ilginç araçları şimdi kendi gözleriyle göreceklerdi. Çok zevkliydi!.. Tavuklar kümesten çıktığı vakitler, sabahın erken saatlerinde köye kargaşa düştü. Köpekler havlamaya, koyunlar melemeye başladı. Akraba akrabasını, komşu komşusunu seslenmeye başladı. Vakitsiz uyanan bebekler ağlamaya başladı. Evlerde dedikodu yayıldı. Sanki göç başlamıştı. Sabahın alaca karanlığında, ufuklar tüllendiğinde insanlar akın akın köyden çıktılar. Bölük bölük istasyona yöneldiler. Çocukların yaşlarına göre sırtlarına küçük heybeler, çantalar vermişler, çocukların omuzları eğilmiş, ayakları birbirine dolaşa dolaşa herkesten önde gidiyorlardı. Henüz yorulmamışlar, hevesleri sönmemişti!... Uzun eteklerini toplayıp bellerine bağlayan, böylece adımlarını kolaylaştıran ihtiyar kadınlar, genç kızlar, gelinler çocukların arkasında idiler. Eli asalı ihtiyarlar, hayatın zorluklarını artık şimdiden geride bırakmışlardı. Yol uzandıkça, kötüleştikçe bu gruplar arasındaki mesafe de açılıyordu. Maalesef, dilekler, ümitler yine suya düştü! Öğleye yakın bir yük treni nefes nefese istasyona geldi. Yanları açık vagonlarda üzeri brandalarla kapalı girintili çıkıntılı figürleri göründü. 428 Vicdan Sustuğunda Onları birbirinden ayırmak, hangisinin top, hangisinin tank olduğunu bilmek çok zordu. Çocuklar zahmetlerine, çektikleri sıkıntıya üzüldüler. İki büyük lokomotifin zorlukla, son gücüyle çekip getirdiği tren üçüncü yolda durdu. Pardösülerinin paçaları yeri süpüren, yakalarını son düğmesine kadar düğmelemiş, ortası kalın kemerle bağlanmış boz şapkalı askerler vagonlardan indiler. Peron boyunca sıraya giren askerlerin sırası hemen dağıldı. İnsanlar hemen askerlerin arasına dalıp akrabalarını aramaya koyuldular. Hevesleri kursaklarında kalan çocuklar da bir köşede toplanıp onları seyre daldılar. Vugar zaman kaybetmedi. İsmet’in kolundan tutup, uzaktaki vagonlara doğru çekti. Trenin çok beklemeyeceğini tecrübesiyle biliyordu. Lokomotifler üç, dört dakika nefes alıp, su ihtiyacını karşıladıktan sonra, tüyleri diken diken eden sesle, kalın çarklarını süratle hareket ettirip, kırmızı şeritli tekerlerini harekete geçireceklerdi. Geç kalmamaları gerekiyordu. İstasyona gelen köylülerin bu kısa süre zarfında ekmekleri satıp bitirmeleri gerekiyordu. Onların kazancına güvenen annelerinin yanına alnı açık dönmeli gerekiyordu. O, arkasından yavaş ve gönülsüz gelen İsmet’in kolunu yarı yolda bıraktı. Kendisi ise öne doğru koştu. Alış verişe daldığı için trenin ne zaman kalktığı bilemedi. Yağmura tutulmuş gibi alnından akan teri bile hissetmedi. Az sonra kadınların korkunç çığlıkları duyuldu. Korkuyla geriye baktı. Bir yere toplanan kadınlar ellerini dizlerine vurarak ağlıyorlardı. Vugar onların ne dediklerini anlayamadı. Şaşkınlıkla işaret olunan tarafa baktı. İsmet’in koştuğunu gördü. O, iki eliyle vagondan tutmuştu. Ayakları yere gah değiyor, gah değmiyordu. Ara sıra nefesi kısılarak bağırıyordu: − Ver ekmeklerin parasını, ver! Sana onları bedava vermem!! Trenin hızı artmıştı. İsmet’in gücü kalmamıştı. O, atık sürünüyordu. Kadınların bağırışları arasından birinin acılı sesi duyuldu: 429 Vidadi Babanlı − Niçin durup bakıyorsunuz?! Yardım edin. Çocuk neredeyse trenin altında kalacak! Hakikaten de tehlikeli bir durumdu. On, on beş metre ileride raylar birleşiyordu. Eğer oraya kadar İsmet kurtarılmazsa, ayakların rayların arasında kalacak, lastikler onu param parça edecekti. Vugar ekmek heybesini aceleyle fırlatıp, İsmet’e doğru koştu. − Ellerini bırak! – diyerek her iki elini onun beline doladı ve bütün gücüyle onu kendine doğru çekti. Her ikisi de yere düştü. Son vagon yanlarından geçtiğinde, İsmet emekleyerek kenara çekildi ve ağlamaya başladı. Kadınlar çığlıklarla onların yanına koştular. İhtiyar bir kadın ileri çıkıp elini İsmet’in vücudunda gezdirdi. Çocuk yaralanmamıştı. Sadece kolunun birinde hafif sıyrık vardı. O, korktuğu için ağlıyordu. Kadın onu sakinleştirmeye çalıştı: − Korkma, oğlum, hiçbir şeyin yok! Çok şükür sağ salim kurtuldun. Gelinlerden biri koşarak avucunda su getirdi. − İç! – dedi. – İç de sakinleş. İsmet titreyen dudaklarıyla gelinin avuçlarından su içti. Vugar’dan ise hiç kimsenin haberi yoktu. O, Gözleri yarı kapalı bir şekilde düştüğü yerde kalmıştı. Sesi soluğu çıkmıyordu. Gözleri yarıya kadar kapalı idi. Yüzünün bir tarafı ve kulağı sıcak kana bulanmıştı. Ara sıra zayıf iniltisi duyuluyordu. Kadınlardan biri onu gördü. − Zavallı yetim!!! – diyerek rayların arasına koştu. Bağrışmalar yeniden başladı. Kadınlar İsmet’i sakinleştirdi, şimdi de Vugar’ın yanına koştular. Bir dakika dehşet içinde kaldılar, ne yapacaklarını bilemediler. Deminki, kadın yumruklarını göğsüne vurup, yürek dağlayan bir sesle ağladı: 430 Vicdan Sustuğunda − Bahtsız çocuk!.. Dünyanın her belası senin başına mı gelmeli?! Bu kelimeler sanki insanları kendine getirdi. Üç, dört kadın hemen Vugar’ı kucaklarına alıp, rayların arasından çıkardılar. Yere uzatıp, yaralarına baktılar. Vugar’ın başının arkası kana bulanmıştı, kulağının üst kısmı da yaralanmıştı. (büyük ihtimalle düşünce raylara çarpmıştı.) kan durmuyordu. Ona acil yardım gerekiyordu. Ama yakınlarda ne bir doktor ne de ilaç vardı. Takatsiz ayaklarını güçlükle sürüyen, olay yerine herkesten geç gelen tecrübeli bir ihtiyar, kadınlara bez yakmasını söyledi. Külünü yaranın yerine döktüler. Daha sonra Vugar’ın yüzünü yıkadılar. Morarmış dudaklarının arasına su döktüler. Sol göğsünün üzerini ıslak bir bezle ovdular. Biraz vakit geçtikten sonra çocuk kendine geldi. Göz kapaklarını zorlukla araladı. Istırap dolu bakışlarını insanların yüzünde dolaştırdı. Etrafında toplanan kadınları halsiz şekilde baktı. Bu fersiz, dalgın bakışlardan onun hala kendinde olmadığı, daha ağrı çektiği hissediliyordu. Yanı başında oturan gözü yaşlı bir bir kadın onun bu haline dayanamadı. Ellerini yukarı kaldırarak titrek, kederli sesle mani okudu: Elemi kar – kamışa, Kar yağdı kar–kamışa. Yüz bin alkış neyleyer, Bir felek karkamışa1?! Biraz ileride göğüslerini asalarına dayayıp dalgın dalgın duran ihtiyarlardan biri kadınlara kızdı. − Yeter artık!.. Ağlamayı bırakın. Çocuğu köye ötürmemiz lazım, dedi. Sesler kesildi. İki iri yarı gelin ileri çıktı. Vugar’ı yerden kaldırdıklarında o, bu defa “bacağım!” – diyerek bağırdı ve yeniden kendinden geçti. 1 Bedduasına uğramışa. 431 Vidadi Babanlı Felaketin ardı arkası kesilmez, derler. Bir felaket geldi mi onu diğeri takip eder. Zavallının sağ bacağı da kırılmıştı... ... Şahsenem’in anne yüreği telaşlıydı. Çocukları istasyona uğurladıktan sonra içinde bir sıkıntı vardı. Sanki olacaklardan haberdardı. Bir yerde rahat duramadı. Dışarı çıkıp, içeri girmekten yorulmuştu. O, yeniden dışarı çıktığında istasyona giden insanların bir kısmının kendisine doğru geldiğini gördü. Kalbi sanki yerinden fırlayacak gibi oldu, başı döndü, bir anda dengesini kaybetti. Düşmemek için kendisini zor tuttu. Biraz kendisini toparladıktan sonra hastalığını unutarak deli gibi bağırarak kendisine gelenlere doğru koştu. – Ne oldu?! Kucağınızda getirdiğiniz kimdir?.. O sırada ihtiyarlar önde geliyorlardı. İhtiyarlardan en saygını diğerlerinden ayrılıp, biraz daha öne çıktı. Şahsenem’i sakinleştirmeğe çalıştı: – Önemli bir şey yoktur, sakin ol! Biraz kendine gel! Şahsenem kendini toparlayamadı. Söz dinleyecek halde değildi. Ona karşı gelmediler. herkes onun ne yapacağını merak etmeye başladı. Bu yetimin başına gelenlere karşı Şahsenem nasıl bir tavır takınacaktı. Onun haline hakikaten acı-yacak, yüreği yanacak mıydı? Ne de olsa bu çocuğu o doğurmamıştı, o onun öz oğlu değildi. Şahsenem hiçbir zaman bu tür şeyleri düşünmemişti. Daha kırk günlük bebekken onu almış ve bin bir türlü zorluklarla onu büyütmüştü. Evet, önceleri o, bu cefaya çocuğa merhamet ettiği için katlanmıştı. Ama sonradan, özellikle de, Vugar’ın genç babasının savaştan gelen kara haberinden sonra çocuğa karşı sevgisi daha artmıştı. Kendi çocuğu gibi olmuştu. İsmet’le onun arasında hiçbir fark yoktu. Anne kalbini adeta ikiye ayırmıştı. Bir kısmını öz oğluna, diğer parçasını da Vugar’a ayırmıştı. Şahsenem kendini çocuğun üzerine attı. Kucakta gelenin Vugar olduğunu bir bakışta anladı. Onun başındaki sargının 432 Vicdan Sustuğunda kan içinde olduğunu görünce sarsıldı. Ayakta donakaldı, heykel gibi oldu. Eğer bu olay, İsmet’in başına gelmiş olsaydı belki de bu kadar telaşlanmazdı! Kadınlara dönüp yalvar yakar iniltiyle sordu: − Kim yaptı bunu ona?.. Kim benim yetimime kıydı?! Şahsenem sorusuna cevap beklemedi. Vugar’a doğru döndü. Yumruklarını göğsüne peşi sıra indirdi. – Canım oğlum!,.. Benim bahtsız evladım!,. Keşke ölseydim, keşke yüzümü kara topraklar örtseydi de senin bu halini görmeseydim. – Şahsenem’in gözlerinden yaş akmıyordu. Yanakları kupkuruydu. Ama kalbi kan ağlıyordu. Onun anne yüreğinin büyüklüğüne, anne sevgisinin saflığına inanmayan kendisinden utandılar. Saygı ve ihtiram dolu bakışlarla Şahsenem’e “Berekallah” – dediler. Hasta anne yine hiçbir söz duymadı, hiçbir şey hissetmedi. Kendinin ayakta zor durmasına rağmen Vugar’ı kucağına aldı. Yüzünden, gözünden doya doya öptü. Onu tatlı sözlerle nazlandıra nazlandırarak evine götürdü. Komşularına rica edip ona yatak hazırlattı. Çocuğun kırılmış bacağının altına kımıldadığında rahatız olmasın diye hiç kullanılmamış tüy yastık koydu. Sonra kendisi de yanında oturdu. Vugar’ın başındaki sargıyı kontrol etti, yaralarına baktı. Gördüğü manzara karşısında dehşete düştü. Yüreğindeki sızı gözyaşı şeklinde gözlerinde belirdi. Ve aniden, bütün gücüyle bağırıp, isyan etti: – Aman Allah’ım bu nasıl felaket? Benim evimin direği ne hale gelmiş. Ben hangi günahı işledim de bütün bunlar başıma geldi? Şahsenem, sel gibi akan gözyaşlarından sonra biraz rahatladı. Yüreğinin acısı dindi. Kırık çıkıkçı geldi. Onun arkasından da köyün sağlık memuru eve geldi. İstasyonda Vugar’ın bu durumunu gören yaşlılar ona haber vermişlerdi. Sağlık memuru, yarayı açtı, temizledi. Başarabildiği kadar bu çocuğa tıbbi yardımda bulundu. Daha sonra yerini kırık çıkıkçıya bı433 Vidadi Babanlı raktı. Deneyimli çıkıkçının işi çok uzun sürdü. O, bir saat boyunca uğraştı. Kırık çıkıkçı bacağındaki küçük parçalara ayrılmış kemikleri yerine getirmeye çalışırken Vugar’ın çığlıkları arşa yükseliyordu. Taze yumurta sarısından ilaç hazırlattı. Bu ilacı ak bir beze koyup kırılmış yerin üzerine koydu ve sıkıca bağladı. Sonrada kırılmış yerin yanlarına getirdiği düzgün tahtaları dizdi. Sağlık memurunun yardımıyla onları da ayağına bağladı. Terini silerek kaktı. Halsiz halde yatağın bir ucunda yatan Şahsenem’i teselli etti. Korkulacak bir şey olmadığını ve çocuğun kısa bir süre içinde ayağa kalkacağını söyledi. İki gün sonra yine geleceğini, sargıyı değiştireceğini ekledi, gitti... Üzgün anneyi sağlık memurunun söylediği sözler teselli etti: – Sakın üzülme, Şahsenem bacı. Önemli hiçbir şey yok. Senin evladın, benim evladımdır. O bizim hepimizin çocuğu. Kötü bir şeylerin olmasına izin vermeyiz!.. Vugar bir buçuk ay yatakta kaldı. Zaten çok zayıf bir çocuktu, şimdi eridi bitti. Sanki derisi kemiklerine yapıştı. Ama “Yetimin canı sağlam olur” – derler. Zamanla kendine geldi. Her şey doktorların söylediği gibi oldu. Ayaklarının kemikleri birleşti. Ama... Bu yaraların izleri ona çocukluğundan bir hatıra olarak kaldı. Başındaki yaranın izi bugün de kıvırcık saçları arasından görünüyordu. Sağ bacağının kırık yeri ise uzun süre yürüdüğünde ve yağmurlu, rüzgârlı havalarda sızlıyor... Vugar şimdi de sağ bacağında sanki bir sızı duydu. Başındaki yara da sızlamaya başladı. İsmet’i hatırladı. Bunlar onun, o kıymet bilmeyen insanın, hatırasıydı. Derinden iç çekti. Dudaklarından iki kelime döküldü: – Ah, nankör! 434 Vicdan Sustuğunda 3. Bölüm Birileri onu arkadan kucakladı. Sesini çıkarmadan kıs kıs güldü. Vugar dalgın dalgın arkasına döndü. Karşısında esmer bir genç durmuştu. Genç otuz, ya da otuz bir yaşlarında idi. Ama daha cüsseli, iri kemikli vücudu ve yüzünün çizgileri onu daha yaşlı gösteriyordu. Vugar onun çok soğuk karşıladı. Ama o kırılmadı. Önceki sevgiyle yine sarıldı. – Hoş geldin, Vugar! Bu tatlı müracaat, bu tatlı karşılama Vugar’ın zihninde şimşek gibi çaktı. Zihnindeki duman dağıldı. Onun nice zaman sonra tanıyabildi. Bu genç çocukluk arkadaşı Cevdet’ti. Ortaokulu beraber okumuşlardı. O zamandan beri görüşememişlerdi. Vugar köye ara sıra geliyordu. Arkadaşı ise askerliğini yapmış, döndükten sonra köyde çok az bulunmuştu. Ama her ne olursa olsun okul arkadaşını unutmak ayıptı. Vugar bu tavrından utandı. Yüzü kızardı utancından. Yanlışını düzeltmeğe çalıştı. – Merhaba, Cevdet! Hayırlı sabahlar! – diyerek kendisini affettirmeye çalıştı. Ama hem geç kaldığından, hem de iç sarsıntılarından kelimeler ağzından çok zor çıktı. Cevdet hiçbir şey olmamış gibi bir tavır sergiledi. – Allah müstahakkını versin, niçin geleceğini önceden haber vermedin?.. Niçin sakladın bizden?! Vugar sıkıldığından derinden nefes aldı: “Sen neden bahsediyorsun, Cevdet. Geldiğimi kendim biliyor muydum?..” – Size zahmet vermek istemedim. Ne zahmeti dostları karşılamak ne zamandan beri zahmet oldu? – Cevdet kırıldı. Sesi değişti. – Biliyorsun ki, köyümüz sonbaharda, özellikle de ekim aylarında çok yağmurlu, rüzgarlı oluyor. Toprak ıslandı mı çamurdan yürümek çok zor olur. Vugar kalbindeki sıkıntıları atıp şaka yapmaya başladı: 435 Vidadi Babanlı – Bu tür şeyleri düşünme, Cevdet. Öyle olursa, ayakkabılarımı çıkarır, pantolonumun paçalarını dizime kadar sıvarım. Biliyorsun bu konularda öğrencilik yıllarımda tecrübem çoktur. – Öyle mii...– Cevdet sesini bir hayli uzattı. Sonra ciddileşerek; – Hayır, Vugar şakayı bırak. Talebelik zamanı başka, şimdi başka. Köyümüz seninle gurur duyuyor. Sık sık senin hakkında konuşuyor, köyümüzden böyle biri çıktığı için şükür övünüyoruz. Eğer senin geleceğini bilmiş olsalardı seni nasıl karşılarlardı biliyor musun?! Vugar utanarak başını aşağı bıraktı, içinden acı acı güldü: “Ben buraya ne durumda geldim, bunlar ne düşünüyorlar?!” dedi. Cevdet arkadaşının sessiz kalmasını başka türlü yorumladı. Bunu mütevazılık sandı. Gülümseyerek sordu: – Söyle bakayım, icadın ne durumdadır? Fabrika ne zaman işe başlıyor? Vugar gayriihtiyarî bir ah çekti. Cevdet bu ah çekmenin de sebebini anlamadı. Onun saf arzularla dolu kalbi her türlü şüphelerden uzaktı. Gülerek dedi: − Bak, şimdiden sana söylüyorum: Eğer önceden bize haber vermezsen sana çok kırılırız. Biz o günü sabırsızlıkla bekliyoruz. Hatta hazırlıklar bile yaptık. Köyümüzden bazı temsilciler seçtik. Fabrikanın açılışında köyümüzün adına oraya gidecek ve kendi mamullerimizden büyük bir ziyafet vereceğiz. Herkes köyün kendi yetiştirdiği insana nasıl değer verdiğimizi görsün! – Ziyafet fikri çok güzel! – Vugar bunu yüreğinde söylemek istiyordu. Dili iradesine tabi olmadı. Cevdet bir dakika ona dikkatle baktı. Bu ne demekti? Anlamını sormadı. Biraz durduktan sonra dedi: − Biz bekleriz! Ne kadar istesen bekleriz. Çünkü bizim de kendimize göre bilgimiz var. Gazete, dergi alıyoruz. Dünyada olup bitenden haberdarız yani. Senin keşfin hakkında da bil436 Vicdan Sustuğunda gimiz var. Şehrin havasını zehirli atıklardan temizlemek hayatımız için çok önemlidir. Ben geçen sene Moskova dergilerinin birinde önemli bir biyologun makalesini okumuştum. Makalede: “Atmosferde oksijenin azalması görülmektedir. Eğer böyle devam edecek olursa, XX. Yüzyılın sonuna kadar gezegenimiz oksijen krizi yaşamak zorunda kalacaktır....” diyordu. İşte, sadece bu sebepten de senin ortaya attığın “yüksek oktanlı motor yakıtı” meselesi sade kolhozcuyu da, işçiyi de yakından ilgilendirmektedir. Herkes onun başarıyla neticelenmesini istiyor. Vugar aniden heyecanlandı. Şimdiye kadar aklından geçirmediği bir fikir zihninde canlandı: “Bunlar her şeyi benden daha iyi biliyorlar, benden daha iyi anlıyorlar. Ben köye, bu insanların yanına hangi yüzle geldim?.. Köyümüzde herkes benim hakkımda güzel düşüncelere sahip. Cevdet gibi onlar da beni sorgu yağmuruna tutacaklar. Çalışmamla ilgilenecekler. Ben onlara ne cevap vereceğim?..” O, oturduğu yerde büzüldü kaldı, hiç kıpırdamadı. Akşam trende geçirdiği pişmanlık hisleri yine kalbini yormaya başladı: “Boşu boşuna geldim, köye keşke gelmeseydim!” dedi. Cevdet Vugar’ın halindeki değişikliği bu defa daha çok hissetti. Ama sebebini yine kendine göre yorumladı: “Mütavazılık ediyor, kendisini övmekten utanıyor” Aslında bu düşüncesinde hata da yapmıyordu, Vugar’ı çok iyi tanıyordu çünkü. On yıl beraber okumuştu. Bu zaman diliminde onun hiç bir zaman kendisini beğendiğini, büyüklendiğini görmemişti. Herhangi bir başarısından da gururlandığına şahit olmamıştı. Vugar çok çalışkan bir öğrenciydi. Dersleri herkesten daha iyiydi. Terbiyesini, sabrını da herkes takdir ediyordu. Okulun en başarılı, en çalışkan öğrencisiydi. Veli toplantılarında bütün öğretmenler onun hakkında çok güzel sözler söylerlerdi. İşte, o zaman da Vugar şimdiki gibi mütevazı, utangaç idi. Toplantılarda alnından damla damla ter akardı. İltifatlar, güzel sözler bitinceye kadar başını önüne eğerdi. Çalışkan olmayanlar bile onun kadar utanmıyorlardı. 437 Vidadi Babanlı Cevdet Vugar’ın zerre kadar da değişmediğine, “Eski Vugar” olarak kalmasına çok sevindi. Onu daha fazla “utandırmamak ” için konuyu değiştirdi. – İsmet nasıl, Vugar? Onu da uzun zamandır görmüyorum. Değişti mi, yoksa yine aynı kırılgan, her şeye küsen İsmet mi? Vugar zorlukla cevap verdi: – Bildiğin gibi. Cevdet aniden gülerek ekledi: − Onun küsmesi, suratını asması şimdi gözümün önüne geldi. Her sözden, her şakadan alınır hemen kırılırdı. Tam bir hafta, bir ay boyunca yanından bile geçemezdik... Cevdet kendi sözlerini doya doya güldü. Gülmekten gözlerinden damla damla yaş aktı. Öksürük tutunca gülmesi kesildi. Önceki sene üç, dört günlüğüne köye gelmişti. Görüştük. Oradan buradan bir hayli sohbet ettik. Sonunda kendime hâkim olamadım, “Senin bilim adamı olacağına inanamıyorum” dedim. Benimle kavga etti. Ne kadar yalvardım, yakardım, barışmadı. Bakü’ye giderken de küs ayrıldık. – Cevdet bunu söyledikten sonra ellerini birbirine vurdu, kahkaha atarak güldü. Sonra teessüfle ilave etti: – Atalarımız: İnsan yedisinde neyse yetmişinde de odur.” Diye boşuna dememişler. O ihtiyarlasa, çok büyük ilim adamı olsa da küsmekten, alınganlıktan asla vaz geçmeyecek. Vugar hiçbir şey demedi, içinden: – “Ah, Cevdet, İsmet’i sen de tanıyamamışsın, sen de benim gibi çok safsın!... Kırılganlık, nazlılık insan için çok normal bir kusurdur. Bu tür şeyler çoğu zaman insan kalbinin saflığından, temizliğinden kaynaklanır. Sen ondaki olan makam hırsını, onun habisliğini görseydin aklın başından çıkardı. Belki de uzun süre onun ismini bile ağzına almazdın. Şimdi buna arkadaşça gülüyorsun...” diye düşündü. Araya sessizlik çöktü. Cevdet konuşmaktan yorulmuş gibi sessizce Vugar’ın yüzüne baktı. İlk çocukluk arkadaşından, 438 Vicdan Sustuğunda dostundan bekledikleri vardı. O, Vugar’ın da ondan bir şeyler sormasını, onun hayatıyla ilgilenmesini istiyordu. Görüşmeyeli bunca yıl oldu, onun da hayatında çok şey değişmişti!.. Ama Vugar hiçbir şey sormadı. Cevdet mecbur kalıp sessizliği bozdu. – Herhalde biliyorsundur, ben de çiftçi oldum. Askerden döndükten sonra ziraat mühendisliği bölümünü bitirdim. Birkaç yıl başka kolhozlarda çalıştım. Artık üç yıldır kendi köyümüzde çalışıyorum. İşlerim yoğun olmasına rağmen başka görevlerim de var: İlk parti teşkilatına kâtip seçildim. Başımı kaşımaya zaman bulamıyorum. Bu sonbaharda işlerim daha da zorlaştı. Pamuk toplama işleri başlar başlamaz başkanımız aniden hastalandı. Artık bir buçuk aydır hastanede tedavi görüyor. Ve bu yüzden bütün iş benim üzerime kaldı. İşler de bitmek tükenmek bilmiyor. Velhasıl sabahtan akşama kadar ayaküstündeyim. İşlerin biri bitiyor, diğeri başlıyor. Sen konuş, başka ne yapıyorsun, kaç günlüğüne geldin köye? – Tam olarak bilmiyorum... Biraz kalacağım herhalde. − Biraz çok kalmaya gayret et. Köyün yağmuru, rüzgarı ara sıra insanı bıktırsa da havası temizdir. Taze yoğurdundan, sütünden bolca yersin. Biraz kendine gelmiş olursun. Yüzüne kan gelir. O, Vugar’ın koluna girdi, tren yolunu geçtikten sonra durup sordu: – Bavulun nerede? Vugar hafifçe kızardı. – Bavulum yok! Cevdet bıyığının altından güldü. Vugar’ın sol elindeki büyük çantayı görünce başını salladı. − Anlaşıldı! – dedi. – Büyük insanlar kendileriyle hiçbir zaman bavul taşımazlar. Bir yere gittiklerinde sadece böyle çanta alırlar yanlarında. Bavulu kendilerine yakıştırmazlar! Vugar’ın yüzündeki kızartı daha da koyulaştı. Cevdet yaptığı şakadan pişman oldu: “Söylediklerimden kırıldın mı 439 Vidadi Babanlı yoksa? Aklına başka bir şey getirme sakın. Senden hediye falan beklediğimizi sanma...” Ve aceleyle konuyu değiştirdi. Sesi de yüzünün çizgileri ile beraber ciddileşti. – Kalbin çok tuhaf sırları varmış, Vugar. İnsan yaşayacaklarını sanki önceden hisseder, kafese konmuş kuş misali dövünmeye, çırpınmaya başlar. Bunu insan aklının idrak etmesi, anlaması çok güç bir mesele, diye düşünüyorum. Dün işte yalnız oturdum günlük hesapları kontrol ediyordum, sen aklıma geldin. Sanki kalbim göğsümden çıkar gibi çırpınmaya başladı. Bir saat boyunca sakinleşmedi. Yorulduğumu düşündüm. Eve geldim. Çocuklarla uğraşıp kendimi meşgul etmeye çalıştım, olmadı. Yatağa girdim yine aklımda sen vardın. Bu sabah arabaya binip köyden çıktığımda da sen geldim yine aklıma. İstasyona geldim. Hem kolhozun işini görmek hem de sana bir telgraf çekmek istedim. Uzun zamandır senden hiç haber alamadım. Tesadüfen trenle aynı zamanda geldim. Kalbim yine çarpmaya başladı hızlıca. Sanki birileri kulağıma fısıldayarak; “Perona çık, seni bekleyen birisi var!” – dedi. Hemen arabadan inip perona doğru koştum. Şoför arkamdan, “Cevdet ben de geleyim mi?” diye seslendi. Cevap verecek vakit bulamadım. Yolu geçtiğimde seninle karşılaştım. Kalbimden geçenler şaşırttı. Cevdet nefesini topladı. Yüzünde gençlik güzelliği ortaya çıktı. – Kalp sırlarla dolu, muammalı bir dünyadır, kardeşim. Bütün sırlar orada gizlidir. Eğer bunları bana haber vermeseydi, senin işin çok zor olacaktı. Baştan ayağa çamur içinde kalacaktın. Evet, hadi çabuk olalım, arabamız diğer tarafta bekliyor. Bakıyorum ayakta durmaya halin de yok. Galiba biraz da üşüyorsun. Gidelim sen arabada otur, ısın, ben de işlerimi bitireyim ve hemen köyümüze gidelim. Onlar istasyonun karsındaki taş duvarlarla çevrili yüksek pamuk yığınlarına doğru yürüdüler. Burası kolhozların pamukları topladıkları yerdi. Cevdet Vugar’ı arabaya oturtup, şoföre: 440 Vicdan Sustuğunda − Arabanın kaloriferini yakmasını, kendinin beş, on dakikaya döneceğini – söyledi. Şapkasının yanları geniş, yaşından büyük görünen, yuvarlak yüzlü genç şoför misafirle tokalaşmadı, hemen söylenileni yaptı. Direksiyonun yanında bir şeylerle meşgul oldu. Arabaya sonradan konulan radyoyu misafirler sıkılmasın diye açtı. Çünkü Cevdet’in söylediği vakitte dönmeyeceğini daha önceki tecrübeleriyle çok iyi biliyordu. Radyo sabah konseriyle başladı. Oyun havaları şoförü yavaş yavaş yerinde kıpırdatmaya başladı. Vugar rahatsız oldu: – Eğer mümkünse radyoyu kapatabilir misiniz? Başım ağrıyor da. Şapkası doksan derece döndü, hayret içerisinde kınayıcı gözlerle Vugar’a bakmaya başladı. – Güzel konser olacak... Bundan sonra Zeynep Hanlarova okuyacak. Programı sabah erkenden söylediler. – Gerek yok. Konser dinlemeğe mecalim yok. Şoförün eli mecbur olarak radyoya doğru uzandı. Nefret dolu bakışlarla bu defa “misafire” karşısındaki aynadan baktı. Aradan bir dakika geçmeden yine geriye doğru döndü ve nefret dolu bakışların yerini bu defa tatlı tebessüm aldı. − Vugar ağabey, siz misiniz?!. Affedersiniz, sizi tanıyamadım... – O, elini Vugar’a uzattı. – Hoş geldiniz! Bir köşede oturup, alnını ovan Vugar ona uzanan eli isteksizce sıktı. Yeni başlayan baş ağrısı daha da şiddetlendi. Kan dolmuş gözleri ara sıra acımaya başladı. Selamı zorlukla aldı. Genç şoför kabahatinin sebebini açıklamaya çalıştı: − Günah Cevdet ağabeyimindir. Sizi “misafir” olarak tanıttı. Ben de dikkat etmedim. Arabada biraz problem vardı, onunla ilgilendim. Genellikle şoförler çok konuşmazlar. Ama bu düstur genç şoföre için geçerli değildi. O, sohbetine devam etti. 441 Vidadi Babanlı Kolhozda pamuk hasadı başladı mı, misafirimiz eksik olmaz. Biri gelir, diğeri gider. On adımlık yolu bile arabayla gitmek isterler. Bana arabanın eksiğini gediğini düzeltmeme fırsat vermiyorlar. Şimdi sizin de o misafirlerden olduğunuzu düşündüm. Biraz önce ondan dolayı dönüp yüzünüze bakmadım. Çok özür dilerim. Vugar konuşmadı. Şoförün özrünü kabul ettiğini başını sallayarak bildirdi. “Misafirin” halsiz, kayıtsız tavrı genci de susmaya mecbur etti. Cevdet morali bozuk olarak döndü. Arabanın kapısını açınca birilerinin arkasından konuşmaya başladı. – Utanmaz, köpoğlu!... Yüzünde ar damarı kalmamış yankesicinin! – Ne oldu, Cevdet ağabey? – Hadi gidelim – Cevdet şoföre sert sert baktı. – Sen karışma. Araba yola koyulduktan sonra Vugar’a doğru dönerek dert yandı. – İşimiz çok zor. Dolandırıcının birisi bizi canımızdan usandırdı. Kaç defadır bizim pamuğumuzu bilerek düşük kalite sınıfında gösteriyor. Tartarken de her defasında bizi dolandırıyor. Birkaç defa yapsa neyse, ama her zaman yapınca insan tahammül edemiyor. Kim onlara bu görevi veriyor, hangi cesaretle bunları yapıyorlar anlamıyorum?! Ne zamana kadar devam edecek bu oyunlar?! Vugar’dan ses seda çıkmadı. İçerinin sıcaklığı onu daha da halsizleştirmişti. Yarı kapalı gözlerini açıp “evet” demeye bile mecali kalmamıştı. 4. Bölüm Çamurlu yolda zorla ilerleyen araba köyün içinde yavaşladı. Tuzlu toprak yolda gidip gelen arabalar her tarafta çukur açmıştı. Balçık, çamur diz boyundaydı. “Gaz – 69” bu yollarda zorlukla ilerledikten sonra iki katlı, yeşil bir külefrengli evin yanında durdu. Çok az çiğnenmiş bahçenin çamuru arabayı 442 Vicdan Sustuğunda daha da zorladı. Motorun sesini duyunca alt kattan iki çocuk koşarak arabaya yaklaştı. Biri beş, diğeri üç yaşlarındaki bu çocuklar: “baba, baba!” – diyerek sevinçle arabanın önüne atıldılar. Büyük olanı çevik bir hareketle arabanın önüne geldi. Her iki elini açık arabanın önünde durdu. Küçük olanının ayağı kaydı yüzüstü çamura kapandı. Cevdet arabadan atladı. Büyük oğlunu kucağına şoförün yanına oturttu. Sonra da düşen küçük oğlunun yardımına koştu. Ayağa kaldırıp, mendille yüzünü sildi. Kıvırcık saçlarını okşayarak Vugar’ın yanına getirdi. – Amcası… Sen şu sinire ve inada bak! Daha üç yaşına bile basmadı; dünya umurunda değil; ama düşmesini gururuna yediremiyor. Bak, içini nasıl çekiyor! Araba köye girdikten sonra Vugar’ın keyfi yerine gelmişti. Tanıdık evler, insanlar arıyordu gözleri. Cevdet’in gururlu sözlerine itinasız kalmadı. Küçüğe sevgiyle bakıp: − Çok gururlu olacak! – dedi. Cevdet bu sözden sanki ilham aldı. Ağlayan oğlunu, baba şefkati ile göğsüne bastırdı. Alnından öptü. Hayale dalmış bir eda ile konuşmaya başladı: – Biz büyükler de böyleyiz! Gururumuzun kırılmasını kendimize yediremiyoruz. Haklı da olsak, haksız da boş yere inat ediyoruz. Kendi acizliğimizden dolayı sarsıntılar, ıstıraplar çekiyoruz... Sonunda da yaş kemale erince bunlarla alay ediyoruz. Hadi, oğlum, amcaya selam ver! Çocuk donmuş gözyaşları arasından ürkek bakışlarla Vugar’a, daha sonra da babasına baktı. − Korkma, selam ver! − Küçük cesaretini toplayarak yeniden Vugar’a baktı. Yaş kirpiklerini hızlıca kırparak, sağ elini omuzu üzerine kadar kaldırdı. Vugar avucunu açtı. İleri uzattı. Tombul el süratle aşağı indi. Vugar’ın avucuna dokunan çamurlu küçük elden ilginç bir ses çıktı. 443 Vidadi Babanlı Çocuk zaferine sevindi. Yuvarlak gözlerini sevinçle babasına doğru çevirdi ve gülümsedi. – Aferin! Sen büyük çocuksun! – Cevdet oğlunun hareketini öpücükle ödüllendirdi. Vugar’a doğru yöneldi. – İşte hayat budur! Bir yanda keder, gözyaşları; diğer yanda sevinç, tebessüm! Vugar hazinlikle cevap verdi: – Ne yapabiliriz ki, insan hayatı yaratılıştan böyledir. O, ağlayarak doğar. Gülmeyi, sevinmeyi ise sonradan öğrenir. Bunda bizim bilmediğimiz, kavrayamadığımız bir hikmet saklıdır. Araba tam evin karşısında, kırmızı tuğlalarla örülmüş patikanın yanında durdu. Bu, şoförün “misafire” olan özel saygısının işaretiydi. Vugar’ın çamura girmesini istememişti. Onları, yüzü yuvarlak, sade giyimli bir kadın karşıladı. Kadının kucağında sekiz, dokuz aylık bir kız çocuğu vardı. Arabayı görünce o da kanatlandı. Ellerini yanlarına çırparak sesler çıkarmaya başladı. Annesinin kollarından kurtulmaya çalıştı. Cevdet bir gözü ağlayan, diğeri gülen bebeğe de baba şefkatini gösterdi. Onu hanımının elinden alarak gıdıklaya gıdıklaya boynuna bindirdi. Hayatından memnun bir baba edasıyla Vugar’a: − Burada yıllardır boşuna çamur çiğnediğimi sanma! Siz orada bilimle uğraşırken ben burada devlet için asker yetiştirdim. – Vugar kadına selam verdi. Cevdet’e dönüp samimi olarak: − Sen bizden karlısın! – dedi. − Karlı olduğumdan hiç şüphem yok. Ama eğitimde geri kaldım. Zamanında sizinle gidip okuyamadım. Askerliğe gittim. Döndüğümde abayı yaktım, evlendim. Şimdi de saçımın sakalımın ağardığı bir vakitte açık öğretimde okuyorum. İki yıldır yaz kış demeden Gence’ye taban çalıyorum. 444 Vicdan Sustuğunda − Okumak hiçbir zaman geç değildir! – Eğer sen buna okumak diyorsun?!. Mükemmel bir eğitim almak, bilgi sahibi olmak için bu yeterli değil. Neyse... geçmiş artık elimizde değil. Hadi yukarı çıkalım. Aşağıda bu afacanlar bizi rahat bırakmayacaklar. Bakalım senin bu Gonca yengen sabah sabah bize neler ikram edecek. Cevdet bebeği annesine geri verip Vugar’ın koluna girdi. Merdivenleri çıkınca omuzu üzerinden karısına sorguyla baktı. Gonca başının sallayarak “problem yok” – anlamında başını salladı. Cevdet hanımının dilsiz cevabını Vugar’a sevinçle “tercüme” etti: – Çok şanslıymışız, Vugar! Yengen bize güzel bir kahvaltı hazırlayacağım dedi. Hadi adımlarını biraz daha sıklaştır. Güzel ahşap merdivenler onları modern köy usulüyle süslenmiş bir odaya getirdi. Vugar gönül açan, göz kamaştıran, zevkle döşenmiş oda dikkatini çekmedi. O, yine rahatsızlandı. Dışarıda yaptığı güzel sohbet, arkadaşının ballandıra ballandıra anlattığı aile hayatı, hafızasının bir köşesinde saklı olan düşüncelerini yeniden depreştirdi. Arzuyla yaptığı gereksiz, boş kavgaları hatırladı. Geçmiş günlerde yaptıkları onun pişman olmasına ve acı çekmesine sebep oldu: “İnsan bu kadar mı aptal olur?! Ben nasıl böyle bir hata yaptım?! Üstelik kimin sözüyle, uydurmasıyla? Hile ve oyunlarını çok yakından bildiğim Merhamet cadısının!... Kadının kalbinde, sevgiyle nefret arasında bir adımlık yol var, derler. Hiç kuşkum yok ki, Arzu şimdi benden nefret ediyordur... Her şeyi mahvettim. Ne beş yıllık emeğim bir işe yaradı, ne de başkaları gibi mutlu bir yuva kurabildim...” Bu düşünceler Vugar’ı çok üzdü. Baş ağrısı daha da arttı. Kaşlarının arasında ve şakaklarında müthiş ağrı hissetti. Ayakta duramadı. En yakındaki sandalyeye kendisini zor attı. Sandalyede et yığını gibi oldu. Cevdet’e güçlükle: − Eğer mümkünse bana yatmam için yer göster... Başka hiçbir şey istemiyorum, dedi. 445 Vidadi Babanlı − Acele etme! Önce çay iç; biraz bir şeyler atıştır, sonra yatar uyursun. Aç kalmak zararlıdır. Cevdet hanımının yanına gidip döndüğünde, Vugar’ın başını masanın bir köşesinde çapraz şekilde uzattığı kolları üzerine başını koymuş halde buldu. Arkasından gelen Gonca’nın kulağına fısıldadı: − Gürültü yapma! Şuan onun uyuması lazım. Bütün gece yolculuk yapmış. Yatak hazırla, uyusun. Gonca elindeki dolu tepsiyi bıraktı, Vugar’ın yatağını hazırladı. Cevdet arkadaşına hafifçe dokundu: − Kalk, yatağın hazırdır. Vugar, Cevdet’in yardımıyla nasıl soyunduğunu, karanfil kokulu yatakta ne zaman uykuya daldığını bilemedi. Başını yastığa koyar koymaz rüyayla karışık dumanlı bir âleme daldı... *** ...Odadaydı. Yüksek duvarlardan su damlayan çimento döşemeli, bodrum katını hatırlatan dar bir odada. Başının üzerinde olan küçük pencereden zayıf, solgun ışık süzülüyordu. Ayakları ve elleri paslı zincirle bağlanmıştı. Niçin? Burası neresiydi? Onu kim zincire vurmuştu?.. Vugar bu sorulara cevap ararken içerideki ışık güçlendi. Vugar kapıya doğru baktı. Demir kapı kapalıydı. – Nereye bakıyorsun, Vugar?.. Benim. Ben geldim. Bu ses ona ne kadar da tanıdık geliyordu. Vugar arkasına döndü, sesin geldiği tarafa döndü. Ayın on dördündeki hilal pencereye gelmiş, ona gülümsüyordu. Çevresinde hiç kimse, hiçbir şey yoktu. Vugar sesi yanlışlıkla duyduğunu zannedip hüzünlendi. Ses yeniden duyuldu: – Niçin susuyorsun, Vugar!.. Beni görmüyor musun? Sesin pencereden geldiğine bu defa emin oldu Vugar. Ama o tarafa bakmadı. Şaşkın bakışları odada dolaşmaya başladı. Fısıltıyla cevap verdi: 446 Vicdan Sustuğunda − Hayır, görmüyorum. Sen kimsin?.. − Beni ne çabuk unuttun?! Ben Arzu’yum. Senin sevgilin Arzu! − Arzu mu?! – Vugar heyecanlandı, sese doğru koşmaya çalıştı. Ama zincirleri onu bırakmadı. Sendeleyip arkası üzeri yere düştü. Canı yandı, ah çekti. Acınacak bir eda ile: − Arzu, neredesin? Ben niçin seni göremiyorum? Diye soru. − Buradayım, Vugar. Pencereye dikkatlice bak, göreceksin. Vugar pencereye baktı; ama pencereyi tamamen kaplayan aydan başka bir şey göremedi. Kendi kendine: “Galiba ben deliriyorum... hayallerle konuşmaya başladım...” diye düşündü. Kalbi sıkıldı. Elleriyle yüzünü kapatıp sustu. Arzu’nun şefkatli dokunaklı sesi yeniden duyuldu: – Sana ne oldu böyle, Vugar? Niçin yüzünü kapatıyorsun? Vugar için için ağlamaya başladı. Canı yanarak konuştu: − Ben hakikaten de delirdim... Arzu tatlı tatlı güldü. − Hayır, Vugar! Sen delirmedin. Gözlerini sil, yeniden bak. Vugar kirpiklerini sildi. Zorla gözlerini açtı. Yine aynı endişe ile korka korka sesin geldiği tarafa tekrar baktı. Ve... biraz önce ayın olduğu yerde şimdi Arzu’nun parlayan yüzünü gördü. Vugar gözlerini tekrar tekrar sildi, şaşkınlıkla baktı. Sonra yüzünü elleriyle yeniden kapadı. Kulakları gibi gözlerinin de onu aldattığını düşündü. Bir dakika geçtikten sonra parmaklarının arasından pencereye doğru yeniden baktı. Arzu yine oradaydı. – Hakikaten sensin!.. Sevgilim! – diyerek yerinden fırladı. Zincirler onu yine alıkoydu. Dengesini kaybedip yere düştü. Ama bu defa ağrı sızı hissetmedi. – Hoş geldin Arzu! Ne iyi ettin de geldin. Hasretin gönlümü parçalıyordu. Senin artık benimle barışmayacağını, beni affetmeyeceğini düşünüyordum. – Niçin, canım? Sen bana ne yaptın ki seni affetmeyeyim? 447 Vidadi Babanlı − Ya o gün sana söylediklerime ne diyeceksin? O gün sana karşı çok kötü davrandım... Seni çok üzdüm... − Onlar önemli değil, canım. Bu senin suçun değil, Merhamet’in suçudur. − Doğru söylüyorsun. Maalesef ben bunu çok sonra anlayabildim. Sonra yaptıklarımdan çok utanç duydum. Keşke o zaman bu hataya düşmeseydim. Seni de, kendimi de küçük düşürdüm. − Boş ver. Olan oldu, her şey geride kaldı. Artık bunları hatırlamanın bir anlamı yok. Hem sen ikimizin de intikamını aldın o şeytandan. Daha niçin ıstırap çekiyorsun boşuna. − İntikamımı mı aldım?! Ne zaman?.. Nasıl? − Hatırlamıyor musun?! Köroğlu’nun kılıcıyla Merhamet’in kafasını kestin. Vugar duyduğu bu haberden dehşete kapıldı. − Sen ne diyorsun, Arzu?.. Ben hayatımda bir tavuk bile kesmedim. − Tavuk başı kesmesen de, Merhamet’in başını kestin işte. Bunu kendi gözlerimle gördüm. Bu yüzden seni hapsettiler. Ellerini, kollarını bağlayarak zindana attılar. Vugar bileklerini inciten paslı zincirlere kederli kederli bakıp, sustu. − Yine ne oldu, Vugar? Niçin kederlendin? − Bu zincirler beni öldürecek, Arzu... Sana kavuşamayacağım. − Tam aksine, Vugar! Ben artık her zaman seninle olacağım. Geceler ay, gündüzleri güneş olup, pencerene geleceğim. Her zaman seninle olacağım, sen sıkılmayacaksın artık. − Tıpkı masallardaki gibi mi? − Evet, tıpkı masallardaki gibi. Masallara, efsanelere çevrilen hayat daha güzeldir. Artık güneş doğuyor, benim gitmem lazım. Hoşça kal! 448 Vicdan Sustuğunda − Gitme, Arzu! Sensiz ben ne yaparım?! − Sabret, canım. Gidip güneş elbisemi giyinip, az sonra yeniden yanına geleceğim... Özleme... Sıkılma... Bütün gün senin yanında olacağım. Arzu ince parmaklarının ucunda ona öpücük gönderdi. Tatlı tatlı gülümseyerek pencereden uzaklaştı. Odayı sihirli bir karanlık kapladı... 5. Bölüm Vugar çok uyudu. Cevdet işten geç döndü. Döndüğünde Vugar’ın hala uyuduğunu görünce şaşırdı. − Bu kadar uyumak olmaz!.. Safranda mı bir problem var? Dedi. Vugar sesini çıkarmadı. O, duyacak gibi değildi zaten. Sırt üstü halsiz bir şekilde yatmıştı. Kafası yastıktan düşmüş, zor nefes alıyordu. Cevdet onu rahatsız etmedi. “Uzun zamandır uykusuz kalmış herhalde uyandırmayalım.” – diyerek ona yaklaştı. Vugar’ın başını usulca kaldırıp, yastığın üzerine koydu. Sessizce dışarı çıktı. Sabah pişirdiği lezzetli yemekleri ısıtıp sofra hazırlamak isteyen Gonca’ya: − Bırak kalsın, uyanmadı.– dedi, – Bu uyuma bir iki günün uykusuzluğuna hiç benzemiyor. Bırakalım kendisi ne zaman uyanacaksa uyansın. Gonca zahmetinin boşa gittiğini düşündü, kaşlarını çattı. Ocağın kaynayan kazanı isteksiz aldı bir kenara koydu. Sofrayı topladı. Cevdet yorgundu. Yüzünden Vugar’a acıdığı belli oluyordu. Masaya oturmak istedi. Ama önce deminden beri küskün bakışlarıyla ilgi bekleyen çocuklarıyla oynamaya karar verdi. Sofrada ilk onları oturttu. Uzakta tombul, küçük elleriyle be449 Vidadi Babanlı şikten tutup kendisini sallayan bebeği de dizlerinin üzerine aldı, hanımına seslendi: − Açlıktan takatim kesildi, Gonca. Bir şeyler getir de yiyelim. Çok vaktim yok. Toplantıya gitmem lazım. Toplantıdan döndüğümde belki Vugar da uyanmış olur. Gonca eşine bir kepçe yerine üç kepçe koydu. Çocuklarının da onunla yiyeceğini biliyordu. Cevdet bir lokma kendi ağzına koyduğunda, iki lokma da çocuklarına verdi. Beş dakikada yemeklerini bitirdiler... Vugar akşam da uyanmadı. Gece yarısında fenalaştı. Ellerini, kollarını sağa sola sallayıp bağırmaya, sayıklamaya başladı. Kırık, anlaşılmaz kelimelerle birilerini hakaret etti, birilerini tehdit etti. Birilerinden de özür diledi: Gah güldü, gah ağladı. Cevdet onunla aynı odada uyumuştu. (Köyde misafiri yalnız bırakmak saygısızlık olarak düşünülüyordu.) Gece aniden bir sese uyandı. Önce bir şey anlamadı. “Kiminle konuşuyor?” – diye uykulu gözleriyle ışığı açtı. Vugar kendinde değildi. Yorganı da üstünden atmıştı. Yüzünü ter damlacıkları kaplamıştı. Göğsü inip kalkıyordu. Göz kapakları da bir hayli açılmıştı. Kirpiklerinin ucu titriyordu. Cevdet’in eli ayağı birbirine dolaştı. Hemen elbiselerini giydi. Vugar için ne yapacağını, ona nasıl yardımcı olacağını bilemedi. İlaçlardan bir şey anlamıyordu. Doktor ise çok uzaktaydı. Gecenin bu vaktinde, çamurlu yollardan, zincirlerini koparan köpeklerin arasından oraya nasıl gidecekti?! O birkaç dakika düşündü. Sabahı beklemekten başka aklına bir şey gelmedi. Aceleyle dışarı çıktı. “Belki Gonca bir çare bulabilir?..” diye düşündü. Aşağı kattan hanımını yardıma çağırdı. Hastanın terini silip, alnına soğuk su koymaktan ve sabaha kadar başında beklemekten başka bir şey yapamadılar. Güneş doğar doğmaz Cevdet çitlerden bir sopa eline alıp doktor çağırmak için yola düştü. Doktor çok tecrübeli birisiydi. Vugar’ın hastalığına hemen teşhis koydu. Sinirlerinin bozulduğunu söyledi. 450 Vicdan Sustuğunda Cevdet çok üzüldü. O, sinir bozulmasını ruhi bir hastalık olacağını sandı. Kederli kederli sordu: − Ne yapmamızı öneriyorsunuz, doktor? Ne yapalım? − Hiçbir şey. Onun uyuması, dinlenmesi lazım sadece. Kendi uyana kadar bırakın uyusun. Cevdet doktorun sakin, soğukkanlı cevabından rahatsız oldu. Ona kırgın kırgın baktı: − İlaç alması gerekmez mi?.. Aç, susuz mu?! Tam bir gündür su bile içmedi. − Açlık onun için problem değil. Sessizlik olsun yeter. Uyandıktan sonra yemek isteyecek zaten. Doktor işini bitirdi. Gitmek isterken Cevdet’in endişeli bakışlarını anladı durdu. Soğukkanlılıkla: − Sabretmeniz gerek, – dedi. – Bir gün daha bekleyin. Yarın akşama kadar uyanmazsa, gelir bakarız... Bu açıklama da Cevdet için yetersiz oldu. “Doktor iyice ihtiyarlamış.” – diye düşündü. Doktoru uğurladıktan sonra işe gitti. Önemli işlerini bitirince Vugar’ı ilçeye götürmeyi düşünüyordu. Ama işte durum biraz değişti. Acele etmesine rağmen işlerin yoğunluğundan öğle vakti eve dönebildi. Eve geldiğinde hanımını sevinçli bir halde yemek hazırladığını görünce o da sevindi. – Hayırdır hanım? Bu ne telaş? Gonca sevinerek üst katın balkonu gösterdi: – Görmedin mi? – Neyi? – Orada gezeni? Gonca zayıf dudaklarıyla hafif hafif güldü. – Söylesem inanmayacaksın. En iyisi git kendin bak. Ama müjdemi isterim. Cevdet bir dakika öylece kaldı. Karısına sert sert baktı. “Moralimin bozuk olduğunu biliyorsun şimdi bütün bunların 451 Vidadi Babanlı anlamı ne?! Açık konuşamıyor musun?” – diyerek onu azarlamak istedi. Ama Gonca’nın ciddi bir kadın olduğunu, onunla hiçbir zaman yersiz, zamansız şaka etmediğini düşündü, sesini çıkarmadı. Hemen merdivenlere doğru yöneldi. Süratle ikinci kata çıktı. Koridorda ayakları yürümedi. Hayret etti. Birkaç saat önce halsiz, kendinden geçmiş bir halde sere serpe yatakta yatan Vugar ayaktaydı. Giyinmiş, dolaşıyordu. Bu bir mucizeydi!.. Cevdet bir hayli konuşamadı. Sonra balkonun kapısı kapattı içeri girdi: –Geçmiş olsun, iyileşmişsin! – diyerek ona sarıldı. Yürekten bir kahkaha atarak güldü. Ha, ha, ha!.. Sen bizimle alay mı ediyorsun? Gece yüreğimizi ağzımıza getirdin, haberin var mı?.. Sayıklıyordun. Sabah erkenden doktor getirdim. Hiç haberin bile olmadı. Şimdi ayaktasın...Bunu nasıl iş?! Vugar’ın solgun yanakları kızardı. − Hakikaten de hiçbir şeyden haberim olmadı. – diyerek sakince söze başladı. – Üç, dört saat uyuduğumu düşünüyordum. Kalktım, elimi yüzümü yıkamak için aşağıya indim. Gonca kardeşin halime şaşırmış gibi baktı. Bana başımdan geçenleri o anlattı... – Bizi çok korkuttun. Sabaha kadar başında bekledik. Seni ilçeye hastaneye götürmek için işten erken döndüm. Vugar: − Affedersin, sana zahmet verdim. – dedi. − Hayır, canım ne zahmeti. Mesele zahmet değil. Senin için ne yapsam azdır, “of” bile demem. Bu kadar yıl ayrı kaldık, görüşmedik. Görüldüğümüzde de böyle oldu. O kadar korktum ki bugün sinirden ne yaptığımı bilemedim. İşyerinde de işçilerden birkaçını gereksiz yere azarladım. Zavallılar ne olduğunu anlamadan yüzüme bakakaldılar. – Cevdet söylediklerini ispat etmek için çocuk gibi oynamaya başladı. Sonra nefesini toplayıp Vugar’a sordu: 452 Vicdan Sustuğunda – Evet, şimdi söyle bakalım, aç mısın? Dünkü misafirliğini kabul etmiyorum. Bugün nasılsın? Vugar gülümsedi. − Bugün yiyeceğiz. − İşte, bu güzel haber! – Cevdet aceleyle pencereye koştu ve hanımını sesledi. Duydun mu, Goncacığım?.. Yemekleri çok yap. Dünün yerine de yiyeceğiz. Kurt gibi açız. Onlar sofraya oturdular. Cevdet yemeğe iştahla başladı. Vugar da aynı iştahla yemeye çalıştı. O iki gündür açtı. Gonca’nın sofraya koyduğu konyak şişesine uzun süre dikkat etmediler. Güzel kızarmış tavuk onu unutturmuştu. Cevdet doyduktan sonra: – Evet, şimdi asıl konuya geçebiliriz. – O, şişeyi alıp kapağını açtı. Küçük, nakışlı kadehlere konyak koymaya hazırlanırken, gözleri karşı pencereye dikildi. Eli bir anda havada öylece kaldı, kendi kendine konuştu: – Yerin kulağı var, derler! Şahsenem hala bize doğru geliyor... Vugar’ın daha yeni parlayan yüzüne yine gölge indi: “Nasıl olur, ben daha ona gitmedim. Onunla görüşmeden buraya geldim? Şimdi onun yüzüne nasıl bakacağım?..” Bu düşünce Cevdet’i de çok üzdü. Gözlerini pencereden çekmeden konuştu: – Yaşlı kadının yanında çok zor durumda kalacağım. Şimdi bana “Oğlunu niçin iki gündür bırakmadım.” diye bana kızacak. Nereden haber almış acaba? Vugar masadan kalktı. Sütannesini karşılamak istedi. Cevdet omzundan tutarak onu oturttu. – Sen otur. Bu benim suçum. Bir şeyler düşünüp olayı çözerim... O, hemen ayağa kalktı. Bir dakika sonra Cevdet’in her zaman ki sesi duyuldu: – Hoş geldin, Şahsenem hala! 453 Vidadi Babanlı Şahsenem Cevdet’in bu sıcak karşılamasını pek aldırmadı. Dilinin ucuyla “hoş bulduk!” dedi ve ciddi ciddi sordu: − Vugar’ın sizde olduğunu duydum. Cevdet onun soğuk davrandığını görünce bu defa farklı tavır takındı. – Anlaşıldı!.. Her şey anlaşıldı!.. Meğer kazın ayağı öyle değilmiş.– diyerek onun engellemeye çalıştı. – Uzun yıllardır bize gelmiyordun, ben de halamız şeytanın bacağını kırdı, bizi görmek için geldi, diye düşündüm. Gelişinin sebebi başkaymış meğer. – Ama kadını bu da etkilemedi. Cevdet’i kırgınlıkla süzdü ve gülümsedi: − Beni sakinleştirmeye çalışma! Cevdet teslim olmadı. – Hayır, Şahsenem hala, hakikaten sana küstüm. Senin beni, Vugar ve İsmet kadar sevdiğini düşünüyordum. Ama yanılmışım. Çocuklarını okumak için gönderdikten sonra beni de unuttun. Ama ince eleyip sık dokuyan bu kadına bu sitemler de fayda etmedi Yine ona kaşlarını çattı. Kırışık dudaklarının kenarından zoraki bir gülümseme belirdi. − Bana masal anlatma! Şamatayı bırak, bana engel olma. Söyle bakalım, Vugar nerede? Cevdet yine teslim olmadı. Sakince: − Gerçek söylüyorum, senden çok incindim. Ben de seni beni kendi çocukların gibi sevdiğini, İsmet’ten Vugar’dan beni ayırmadığını düşünüyordum; ama yanılmışım. Oğullarını okumaya gönderdikten sonra bir daha kapımı açmadın. Şahsenem yine sert sert bakıp, kaşlarını çattı: − Bana masal anlatma, dedi. Söyle bakalım Vugar nerede? Cevdet tekrar farklı bir metoda başvurdu. Yavaşça: − Yukarıda,– dedi.– Şahsenemi oyuna getirmeye çalıştı.– Şimdi biz de senin yanına gelmek için hazırlanıyorduk. Senin geldiğini görünce durduk. 454 Vicdan Sustuğunda − Ehh!.. – Şahsenem’in içeri göçmüş sinesi adeta körüklenir gibi kabardı, tekrar çöktü.– Ben işe yaramaz bir ihtiyarım, artık hiç kimseye gerekli değilim. − Yanlış düşünüyorsun, Şahsenem hala! Sen herkese gereklisin. Yaşlılar olmasa bizim halimiz nice olurdu?! − Hımm... – Kadın kırgın şekilde başını salladı. Kuru dudakları, ipi çekilmiş torba ağzı gibi büzüldü. – Diliniz söylediğini keşke kalbiniz de söylese. Hiç olmazsa yalan söylemeyin. Cevdet yalan söylediği için çok pişman oldu. Vugar’ın bir suçu yok, Şahsenem hala, onu istasyondan ben getirdim. İlk önce senin yanına getirmeliydim evet haklısın... Senden özür dilerim. Şahsenem’in gözleri bulut gibi doldu. Yüzünü yan tarafa tuttu. Sırtına örttüğü kalın şal altında omuzları titredi. Cevdet onun bu kadar üzüleceğini tahmin etmemişti. Mecbur kalıp: − Aklına başka bir şey gelmesin, Şahsenem hala, Vugar yolda hastalanmıştı. Geldiğinden beri yorgan döşek yatıyor. Daha kendine yeni geldi. Kadın hemen küslüğü unuttu. Gözlerinin yaşı kurudu. − Hastalanmış mıydı?..Niçin?.. − Nedenini biz de bilmiyoruz. Herhalde yolda soğuk almış... − Canım, evladım!! – Şahsenem, damarları belirgin olan elini göğsüne çarptı. Sanki kuru tahtaya vurmuş gibi ses geldi. – Niçin bana haber vermediniz? Gelip yavrumla ben ilgilenirdim. − Ne yapacağımı bilemedim, Şahsenem hala, kendimi kaybettim... Hem korkacağını düşündüm. Kadın yeniden ağlamaya başladı. Ve vakit kaybetmeden merdivenlere doğru yürüdü. Üç dört merdiven çıkmadan diz455 Vidadi Babanlı lerinin dermanı kesildi. Nefesi kesildi. Korkuluklardan tutup nefesini topladı. Vugar içeride oturamamış, koridorun kapısında Vugar’la sütannesinin konuşmasını dinlemişti. Aşağı inmek annesiyle görüşmek için bekliyordu. Şahsenem’in yardımına kendisi koştu. Anne oğul uzun süre birbirine sarıldılar. Başını Vugar’ın göğsüne koyup öylece kalan Şahsenem’in titrek, üzgün sesi kuyu dibinden gelir oldu. − Senin geldiğin yollara canım feda olsun! − Teşekkür ederim, anne, çok sağ ol! Uzun süre böyle kaldılar. Sonra Şahsenem oğlundan ayrıldı, Vugar’ı tepeden tırnağa süzdü. − Şimdi nasılsın, oğlum?.. Hastalığın geçti mi? − İyiyim anne! Biraz hastalanmıştım, geçti artık. − Yok, yok! – dedi. – Bu birazlık iş değil. Yüzün kül gibi olmuş, görmüyor musun? Cevdet şaka ile araya girdi: − Yeni moda böyledir, Şahsenem hala, şehrin gençleri şişmanlamak istemezler. Kızlar da, erkekler de zayıf olmak için çaba sarf ederler. − Onların Allah layığını versin, oğlum, bu nasıl moda? Bir deri bir kemik kalmış! – He, he, he…– Cevdet kahkaha attı.– Şahsenem sen de çok garip bir kadınsın... Bir taraftan evlatlarının okuyarak büyük adam olmasını istiyorsun, diğer taraftan da pehlivan gibi olmalarını bekliyorsun. Bunların ikisi de bir yerde olmaz ki! Şahsenem tekrar sakinleşti. − Ben hiçbir şey istemiyorum, oğlum, – diyerek derinden nefes aldı. Sesi hazinleşti. – Sadece sağ salim olsunlar bana yeter. Kör gözlerim onları kötü görmesin. Artık benim bir ayağım burada diğer ayağım çukurda. Hayatta az çile çekmedim. Hiç olmazsa hakkın huzuruna gönlü rahat gitmek istiyorum. 456 Vicdan Sustuğunda Bu sözler duygusal Vugar’a çok dokundu. Kadın hakikaten de iyi görünmüyordu. Kırışıklarla dolu yüzünün derisi iyice zayıflamıştı. Saçları bembeyaz olmuş, şakaklarına yapışmıştı. Solmuş, küçülmüş göz bebeklerinin nuru da kaybolmuş, sönmeye yüz tutmuştu. “Kadın elimizden gidiyor. Biz ise hala onun elinden tutup işlerine yardımcı olmuyoruz. Allah korusun ölse, insanlar bizim yüzümüze tükürecek...” Cevdet’in dikkati Vugar’ın üzerinde idi. Arkadaşının yüreğinden geçenleri kolayca okuyabildi. Konuyu değişmek için çareler aradı. Şaka yollu takıldı: − Göç etmek için acele etme, Şahsenem hala! Torunlarını görmek istemiyor musun?.. Sen ölsen onlara kim masal anlatacak? Onları kim dizleri üzerinde uyutacak? Ninni söyleyecek?.. Şahsenem gülümsedi. Üzgün bakışları bir anda ümit ışığıyla parladı. Vidadi Babanlı Cevdet kendi dilinin cezasını çekiyordu. Evladının mürüvvetini görmek için yanıp tutuşan annenin derdine dert kattı. Onu nasıl sakinleştireceğini bilemedi. − Anneler çok sabırlıdır, Şahsenem hala! Çok değil, bir yıl daha bekle. Vugar da İsmet de savunmalarını yapsınlar onlarla kendim konuşacağım artık. Her ikisini de evlendireceğim. Sana söz veriyorum. Eğer kendi sevdikleri yoksa, kızları da ben bulacağım onlara... Senin istediğin, beğendiğin kızlarla evlendireceğim. Nasıl, anlaştık mı? Şahsenem gönülsüz cevap verdi: − Ehh... Razı olmayıp da ne yapayım? Bir yıl daha beklerim. − O zaman hadi içeri geçelim. Gelinin çok güzel yemekler yapmış. Taze semaver çayımız da var. Cevdet’le Vugar onun koluna girip yukarı kata çıkardılar. − Yoksa, benim bilmediğim bir şey mi var? Hayırlı bir iş mi var yoksa? − Hayır haber isteyen birisinin ölmekten bahsetmemesi gerekir, Şahsenem hala. Şahsenem’i bu cevap da razı etmedi. Geleceğiyle ilgili düşüncelerini anlatmaya başladı: − Ah, evladım, bir gün gelip göreceksiniz ki evimde çoktan ölmüşüm. Yaşlı kadın nasıl sağlam olsun? Sen bunlarla yaşıtsın, arkadaşsın. Hiç sordun mu ne düşünüyorlar? Ne zaman evlenecek, ne zaman ev bark sahibi olacaklar? Artık zaman da geçiyor! − Sen canını sıkma, Şahsenem hala, biraz sabret her şey yoluna girecek. − Yine mi sabır! – Şahsenem’in yüzü asıldı. – Yeter artık. Sabrım tükendi! Yalnızlık beni bitirdi. Bu öğrenmenin bir sonu yok mu? Bari bana acısınlar. 457 6. Bölüm Düzlüklerde yer alan yerleşim yerleri gizli ateşi olan insanlara benziyor. Sonbaharın sonlarına kadar yazın sıcakları devam eder. Güneşin doğması veya doğmaması, havanın sıcak olup olmaması hiç de önemli değil. Yağmurdan iki üç saat sonra topraktan buharlar yükselir, toprağın yüzü kabuk bağlar, rengi yavaş yavaş bozlaşır. Toprak şimdi de çok çabuk kendine geldi. Dünden beri bulutlarla saklambaç oynayan solgun güneşin zayıf ışıklarına rağmen arkların, bahçe çitlerinin dibi, köyler arasındaki arkların, kanalların her iki yakası, insan ayağı değmeyen yerler çatlamaya başlamış, yarılmıştı. İşlek yolların, patikaların yüzündeki çamur yapıştı asfalt gibi oldu. Ama çamurun kayganlığı hala sürüyordu. Ayakkabıların, çizmelerin altına yapışıyor, ayrılmıyordu. Genellikle bir kapının önünden geçenlerin ayak hışırtısı diğerinde duyuluyordu. 458 Vicdan Sustuğunda Vugar sütannesinin kolundan sıkıca tutmuştu. Onu kaymaktan, düşmekten koruyordu. Küçük patikadan gittikleri için Vugar’ın diğer ayağı çamurda iz bırakıyordu. Şahsenem topuğuna kadar uzanan eteğini toplamıştı. Çamur hala çok yapışkan ve kaygan idi. Tabanlarını ezilmiş, burnu şişmiş eski ayakkabıları ara sıra ayaklarından çıkıyordu. Yolun yarısına kadar hiçbir şey konuşmadılar. Vugar yine düşünceliydi. Suratı yine asılmıştı. Annesinin bu hali, eski galoş ve elbiseleri ona yeni bir dert olmuştu. Önceleri, talebeyken üç dört ayda bir defa köye gelirken sütannesine hediyesi getirmeyi ihmal etmezdi. Bursundan ayırdığı paradan sütannesine elbiselik kumaş, ayakkabı alırdı. Buna gücü yetmediği zaman çay, şeker alırdı. Yarım elmayla da olsa annesinin gönlünü alırdı. Şimdi hiçbir şey getirememişti... Anne sukutu bozdu: − Kardeşin nasıl, oğlum? Vugar bu soruyu annesinden beklese da hemen cevap veremedi, cevabı gecikti. Çok iyi, anneciğim, keyfi yerinde. – Niçin, o seninle gelmedi? İnsan annesini bu kadar ihmal eder mi? Bir yıldan beri yanıma gelmedi. Vugar ne diyeceğini bilemedi. Bir hayli düşündü. Nihayet kendini zorlayarak yalan söylemeye mecbur oldu. − Gelecek – dedi. – Şuan biraz işleri var. Hiç zamanı yok. Şahsenem durdu, ayağından çıkmış ayakkabılarını acele etmeden giydi. Vugar’ın yüzüne anlamlı anlamlı baktı. Onun cevabındaki, soğukluğu anlamıştı. Ama üzerine gitmedi. Derinden nefes aldı. – Yazdan beri mektupları da gelmez oldu. Okullar kapanırken hasta olduğunu yazmıştı. Doktor bir yerlere dinlenmeye gitmesi gerektiğini söylemiş. Benden 150 manat istedi. Danamızı sattım, biraz borç aldım, ona gönderdim. Gittiği yerden yine mektup yazdı, parayı aldığını söyledi, ondan sonra sesi soluğu bir daha çıkmadı. Geçen ay komşunun oğluna 459 Vidadi Babanlı ikinize de mektup yazdırdım. Sen cevap yazdın; ama o yazmadı. Yoksa bana küstü mü?.. Şahsenem hüzünlenip sustu. Vugar annesinin haline üzüldü. “Bu da evlat!.. Ananın biricik oğlu!.. Alçaklığa bak! Kislovodski’ye keyif sürmeye gidiyor, zavallı kadına da hasta olduğu söylüyor. Zavallıyı borca sokmuş üstelik. Ben de böyle bir insandan kardeş sadakati umuyorum. Düzenbaz olduğu için rahatsız oluyorum. Hiçbir yerden geliri olmayan, kimseden yardım alamayan yaşlı öz annesine bunu yapan evlattan daha ne bekleyebilirim?!” Biraz daha sessizce yürüdüler. Şahsenem sıkıldı. Kendinin tatlı söze, teselliye ihtiyacı olduğu halde, Vugar’a teselli verdi: – Ne düşünüyorsun böyle, oğlum? Yoksa söylediklerimden alındın mı?.. Canı cehenneme ihtiyarlığın! İhtiyarlayınca dertler bitmiyor, küsmenin, birilerinden bir şeyler beklemenin de sonu gelmiyor. Her küçük şeyi kendime dert ediniyorum. Sen bana aldırma. O, eğilip ayakkabılarını eline aldı. Zaten ayakları çamur içindeydi. Ne anlamı vardı? Adımları daha da hafifledi. Sakince sordu: – Cennet hanım nasıl? Uzun zamandır ondan da haberim yok. Allah onun da yardımcısı olsun. Çok güzel bir insan. Orada size annelik yapıyor. Siz de ona saygıda kusur etmeyin. Vugar’ın dikkati Şahsenem’in yalın ayaklarındaydı. Tabanları yarılmış, ayakları sanki çamura değil, Vugar’ın yüreğine basıyordu. Annenin dediklerini duymadı bile. Anne oğlunun susmasına başka anlam verdi. “Çocuğun hali kalmamış. Lanet olası hastalık onda takat bırakmamış. Ben de sorularımla onu üzüp duruyorum...” – diye düşünüp sustu. *** Şahsenem’in kocası Muzdur Mehralı gözü açık bir insandı. Modern hayata köyde herkesten önce uyum sağladı. 460 Vicdan Sustuğunda Kolhoz kuruluşunun ilk günlerinden can u gönülden işe başladı. Çok zahmet çekmeden kısa sürede çobanlıktan ekip başkanlığına kadar yükseldi. Bir zamanlar tipinden cinlerin dahi korkup kaçtığı, ağa kapısında boynu bükük dolaşan Mehralı, şimdi sadece köyünde değil, bölgede tanındı. Yaz, sonbahar ikramiyelerinin miktarını o da bilmiyordu. Akrabaları ona ev almasını, iyi ve kötü günlerinde ona yar olacak birisiyle evlenmesini tavsiye ettiler. Parasını boşuna harcamamasını söylediler. Mehralı onları dinledi. O, ün kazanıp önde gelen kolhozcu olunca birçok yere gitti. Cumhuriyette önemli toplantılara katıldı, farklı farklı şehirler gördü. Her geçen gün kültürünü geliştirdi. Ev için hazırlıklara başladı. Bir yıl içinde köyün en güzel yerinde güzel bir ev yaptı. Tek katlı ev, o zaman, eski köyün en güzel evlerinden birisi oldu. Yassı çardaklı, üstü otla örtülü, gece kondu ve yer altı evler arasında Mehralı’nı evi imarethane gibiydi. Seyrine doyum olmuyordu. Mehralı “Allah kulu” olduğunu da unutmadı. Kendisinin önceden sevdiği de vardı. Gördüğü, tanıdığı kızların içinden Şahsenem’i seçmişti. Şahsenem kendi akranları arasında çok farklı idi. Boyu posu, gözleri kaşları akla ziyandı. Kıpkırmızı yanakları bembeyaz yüzüne ışık saçan bir lamba gibiydi. Mehralı onu istetti. O gün dünür gidenler mutlu haberle döndüler. Onun gibi bir damadı kim geri çevirebilirdi ki?! Şahsenem de Mehralı’ya âşıktı. Düğünde, bayramda sabahtan akşama kadar başköşede oturan Mehralı’ya, burnunun ucuna kadar inen eşarbının altından gizli gizli bakardı. Aşk ateşi onun da kalbini yakmıştı. İstemeye gidenler bunu kendi zaferleri olarak algıladılar. O akşam Mehralı’dan göz aydınlığı için mükellef bir sofra kopardılar. Mehralı düğünden sonra kolhoz işlerine daha da sıkı sarıldı. Namı her geçen gün arttı, uzak ellere kadar ulaştı. Hükümet onun zahmetini ve başarısını takdir için ona “Kırmızı Emek Bayrağı” madalyası verdi. Böyle bir ödül o dönemlerde herkese nasip olmazdı. Mehralı, her yerde parmakla gösterilmeye başlandı. Göğsünde parlayan madalyaya büyükler de küçüklerde imrenerek bakıyordu. Nereye gitse saygı görüyordu. 461 Vidadi Babanlı Elbette, onu istemeyenler, şöhretini kıskananlar, onun rahat ve bolluk içerisinde yaşamasını kabullenemeyenler hiç de az değildi. “Şimdi dünya Mehralı gibi çulsuzların, yetimlerin yeridir. Her şeyin iyisi, güzeli onlar içindir.”– diyerek onu kıskanıyorlardı. Artık bahtiyarlık Mehralı’nın kapısını çalmıştı. Kısa sürede başka mutluluklar da elde etti. Şahsenem arka arkaya iki oğlan çocuk dünyaya getirdi. Mehralı’nın ayakları yere basmıyordu. Bahtının açıklığına kendisi de hayran olmaya başladı. Sevincinden geceleri de uyuyamıyordu. Tüy yastık üzerinde, ipek yorgan arasında Şahsenem’in kâkülünü okşar, onun küçük kulakları arasına uzanan saçlarını okşaya okşaya derdi: – Yer yüzünde benden mutlu insan olamaz, Şahsenem! Böyle günler yaşayacağımı, böyle mesut olacağımı rüyamda görsem inanmazdım. Yumuşak yastığın ne olduğunu bilmeyen, koyunların, ineklerin arasında keskin kokudan midesi bulanarak uyuyan, bir amele şimdi kuş tüyü yataklarda keyif sürüyor. Köyün en güzel evi onun. En güzel hanımla evli. Dünyaya nam saldı. Üstelik iki de nur topu gibi oğlu var. Bundan başkası can sağlığı. İnsan dünyada başka ne ister?! Ben hayatımdan çok memnunum, çok Şahsenem!.. O, birkaç dakikalığına susardı. Gurur, sevinç dolu bakışlarla fitili çekilmiş lambanın ışıklarında odanın nakışlı duvarlarına, beyaz boyalı duvarlarına, odanın dört tarafını süsleyen eşyalarına bakar, sonra mışıl mışıl uyuyan çocuklarını seyrederdi. Sonra yine yavaş yavaş fısıldardı: – Daha güzel günlerimiz olacak, Şahsenem. Biz bundan da mutlu ve bahtiyar olacağız. Oğullarımızın kız kardeşleri de olacak. Evimiz bize dar gelecek. İki katlı bir ev yapacağız. Biri doğuya diğeri batıya bakan iki balkonu olacak. Gittiğim şehirlerde böyle çok ev gördüm. Onun gibi ben de yapacağım. Hayallerim yakında gerçek olacağına inanıyorum. Sovyet hükümeti bizim için kuruldu, onun sayesinde biz bolluk içinde ömür süreceğiz! Şahsenem konuşmuyordu. Çocuk gibi sevinir, kocasının koynuna sığınırdı. Kocasını anlattıklarını hay462 Vicdan Sustuğunda ranlıkla dinlerdi. Güzel dilekler, arzular kanadında o da bahtiyarlık dünyasına kanat açardı. Ne zaman yorulup, uykuya daldıklarından haberleri olmazdı. Maalesef arzuların kanatları zarif olur, bazen kolayca kırılabilir! Mehralı hayal ettiği o günleri göremedi. Sanki ona nazar değdi. ...Sıcak bir yaz günüydü. Yemyeşil bir ormanda arkın içini temizliyorlardı. Suyunu Kürden alan bu ark Mehralı’nın tarım alanlarını suluyordu. Bu yüzden arkı hemen temizleyip faaliyete girmesi için acele ediyorlardı. Bahar geleli bir damla yağmur yağmamıştı. İşçileri de Mehralı’ya yardım ediyorlardı. Tan ağardığında işin en zorunu kendisi yapıyordu. Kızgın güneş kuşluk vakti geçinceye kadar hiç kimse dinlenmezdi. Gömlekleri sırtına yapışıp tuz izleri çizgi çizgi olmuştu. Mehralı herkesten çok çalıştığı için çok yorulmuştu. Kolları, bilekleri sızlıyordu. Arkadaşları yemek molasına çıktıkları zaman o palamut ağacı gölgesine oturdu. Daha yeni yeni yeşermiş otların üzerinde yatıp kollarını açtı, gözlerini kapayarak hareketsiz kaldı. Teri soğuduktan sonra kalkıp kendine sofra hazırlayacaktı. Şahsenem onun için tavuk kızartmıştı. Heybesine sıcak tandır ekmeği, yağ, peynir, yayık ayranı da koymuştu. Kendi bahçesinde yetiştirdiği taze soğan, tere gibi yeşillikleri de vardı. Açık havada insanın iştahının açıldığını biliyordu. Özellikle de ağır çalışmadan sonra... Mehralı hanımın gayretlerine imrendi hazırladığı yemekleri hemen yemek istemedi. Böyle lezzetli yemekleri iyice dinlendikten sonra yemek daha iyi olur, aksi takdirde tadı tuzu kaçar, diye düşündü. O sabretti. İradesi açlığını bastırdı. Farkına varmadan uyuyakaldı. Aradan on, on beş dakika geçtikten sonra dehşetli bir çığlıkla yerinden fırladı. Yemek yiyen kolhoz işçileri onun yanına varıncaya kadar o şuurunu kaybetti. Şaşıran, ne yapacaklarını bilemeyen işçiler ilaç, doktor derken Mehralı şişti. Herkesin gözü önünde birkaç dakika içinde öldü. Bu beklenilmeyen, ani ölümün sebebini neydi? Hiç kimse anlayamadı?.. Evde yıkadıkları zaman Mehralı’nın 463 Vidadi Babanlı dinlendiği yerde yılan yuvasının üzerine yattığı anlaşıldı. Uykuya daldıktan sonra yılan yuvasından çıkmış ve onun omurga kemiğinin tam ortasından sokmuştu... Boşuna dememişler kiminin evveli, kiminin ahiri, diye. Şahsenem’in Mehralı’sız günleri zor geçti. Gözyaşları aylarca durmak bilmedi. Aniden çok sevdiği kocasını kaybetmek, iki çocukla dul kalmak büyük acıydı. Ama Şahsenem gençlik güzelliğini kaybetmedi. Dert, keder onu üzse de güzelliğini elinden almadı. Mehralı ölünce ona yavaş yavaş af atmaya başladılar. Kocasını ölümünden bir yıl geçtikten sonra onu istemeye geldiler. Kendi anne, babası, akrabaları da onun yeniden evlenmesini istediler. Ne yaşı vardı ki? Daha çok gençti. Mehralı’nın dediği gibi her şey ileride idi. O daha yolun başında idi. Şahsenem hiç kimseyi istemedi: – Benim hayatım Mehralı’yla beraber gitti. Sevincimi, sevgimi, o, kendiyle götürdü. Artık bana koca falan lazım değil. Onun bana bıraktığı emanetler bana yeterlidir, dedi. Hiç kimse onu inadından döndüremedi. Tehditler, küslükler de bir sonuç vermedi. İşte, o dönemler de Vugar konusu ortaya çıktı: – Mademki ömrünü yetimlerle geçirmek hevesindesin, al bu yetimi de büyüt – dediler. Şahsenem kabul etti. Büyük oğlu iki yıl sonra çiçek hastalığından vefat etti. O, yine iki çocukla kaldı. Yetimleri sabırla, şefkatle büyüttü. Zaman geçtikçe evi eski güzelliğini yitirdi. Savaştan sonra köyün şekli değişmeye başladı Yeni evler yapıldı. Mehralı’nın beğendiği iki katlı, geniş pencereli evler moda oldu. Bahçeli evler köyde boy göstermeye başladı. Yeni evler yeşillik içerisinde bir başka güzel oldu. Mehralı’nın evi bu yeni evler arasında çok çirkin, çok bakımsız kaldı. Bakımsızlık yüzünden evin sıvası tel tel dökülmeye başladı. Ortaya çıkan kerpiçler yağmur ve karlarla oyuldu, döküldü. Üstündeki seyrek kiremitler de rengini kaybetti topraktan farkı kalmadı. Her şey kendi zamanında güzelmiş… 464 Vicdan Sustuğunda *** Onlar artık eve gelmişlerdi. Vugar düşünceli düşünceli eve girdiğinde sanki büyük bir kuyuya düşmüş gibi hissetti kendisini. Çok şaşırdı. Yıllardır yaşadığı odayı tanımadı. Toprak döşemenin son yıllarda çöktüğünü unutmuştu. Duvara yaslandı. Oda karanlıktı. Odanın penceresinin camları kırılmış, yerine kartonlar konmuştu. İçerisi güneş ışığı almıyordu. Şahsenem ileri yürüdü. Kapının arkasında bir şeyler aramaya başladı. Elektrik lambası bir anda odayı aydınlattı. Sanki bu da Vugar’ı imtihan ediyordu. İçeride her şeyi açıkça göstermekle onun dikkatini bir şeylere çekmek istiyor gibi bir hali vardı. İsli tavan, ayakları çürümüş yatak ve lekeli çatlamış duvarlar Vugar’ın canını biraz daha sıkmaya başladı: “Ev büsbütün mahvolmuş!” dedi. Kapının anahtarlarını elinde tutup birkaç adım ileride duran Şahsenem oğlunun kalbinden geçenleri kolayca okuyabildi: – Artık evimiz de ömrünü dolduruyor, oğlum. – diyerek hüzünlendi. O da benim gibi. Azıcık rüzgar esse, gök gürlese titremeye başlıyor. Korkudan evin bir köşesine çekilip bekliyorum. Vugar’ın kederi daha da arttı, sustu. Şahsenem biraz bekledi, sonra ses tonunu değişerek devam etti: – Yazın kolhozdan eve bakmak için gelmiştiler. Bakıp, kontrol edip gittiler. Birkaç gün sonra beni çağırdılar. Karşıma bir kâğıt koyup imzalamamı istediler. Bunun ne anlama geldiğini sordum. Siz kolhozumuzun eski üyelerindensiniz, kocanız da kolhoz için çok emek sarf etti. Bunun için köyümüzün en güzel yerinde size ev vereceğiz, dediler. Ben kabul etmedim. Teşekkür ederim dedim. Yakında çocuklarım Bakü’de ev alacak beni de yanlarına çağıracaklar. Size yakıştırma465 Vidadi Babanlı dım onların teklifini. Kendi evlatlarım varken neden kolhozun adına ev alayım. İnsanlar yüzüme diyemeseler de arkamdan, iki tane okumuş, bilim adamı olmuş oğlu var; ama kolhozun evini kabul etti, derler diye düşündüm. Hem benim şehirde ne işim var. Bir iki yıl ömrüm kalmış. Onu da bu eski evimde geçirmek istiyorum. Mehralı’yı bırakıp hiçbir yere gidemem. Her hafta onun kabrini ziyaret ediyor, onunla dertleşiyorum. Ona ansınsa saygısızlık edip burayı terk edemem. Vugar duvardaki aynaya baktı. Onun İsmet ve kendi hakkında düşündüklerini işitince acı acı güldü: – “Sen ne kadar da güzel düşünüyorsun, anacığım!.. Biz ne bilim adamı olduk? Bizi ilmin eşiğine yaklaştıran var mı?... Başıma gelen oyunlardan haberin yok senin! Kaç yıllık zahmetimi hiçe saydılar. Bana iftira attılar. O, iftiraların birisini dahi duysaydın dehşete kapılırdın! Bunu sizlere söylemeye bile utanıyorum. Utancımdan eriyorum. Herkesten çok senden utanıyorum. Orada bana atılan iftiralardan dolayı değil, senin güvenini boşa çıkardığıma, benim için çektiğin sıkıntıların, zahmetlerin heder olmasına üzülüyorum. Sana layık, senin istediğin gibi bir evlat olamadım. Sen beni kendi öz oğlundan ayırmadın. Yemedin yedirdin, içmedin içirdin bizi okuttun. Asistan olmama da karşı çıkmadın. Bu eski kulübede, senin de dediğin gibi, yalnız tek başına kaldın. Bunların karşılığında ben sana ne yaptım? Boş ümitler, yalan vaatler! İşte anneciğim, o boş ümitlerimden, yalanlarımdan utanıyorum. Şimdi de köye seni görmek, hal hatırını sormak için geldiğimi düşünüyorsun. Hayır, böyle değil!.. Ben iftiraların, kötü insanların elinden kaçtım. Deminden beri beni sorguya çekiyorsun güzel bir haber duyup teselli olmak istiyorsun. Teselli çok güzel bir şey anne. Ben bir kelimeyle bile senin gönlünü almayı, sana bir tatlı söz söylemeyi bile beceremedim. Ağzım dilim tutuldu. Sen de bunları başka türlü yorumluyorsun. Oğlun güya ilim âlemine dalıp çok müşkül… ahhh” Şahsenem birden telaşlandı: – Oğlum seni ayakta koydum. Niçin ayakta kaldın? Ben boş boş konuşuyorum işte. – Aceleyle dolaba koştu. Yeni bir 466 Vicdan Sustuğunda minder çıkarıp oturması için koydu. – Otur, annen kurban olsun sana. – Sonra dolabı karıştırıp yeni döşeklerin altından yeni, işlemeli bir yastık çıkarıp oğlunun arkasına koydu. – Rahat otur oğlum, – dedi. – Vugar oturdu. Annesinin ısrarıyla dirseklerini yatığın üzerine koydu. Hala evin duvarlarında dolaşan bakışları, birden karşıdaki duvara takıldı. Duvarda iki resim asılmıştı. Bu Vugar’la İsmet’in büyütülmüş resimleriydi. Şahsenem yine sessizliği bozdu: – Geçen Nevruz’da köye fotoğrafçı gelmişti. Bir ay bizim evde aldı. Evleri dolaşarak herkesin resmini çekti. Giderken sizin resimlerinizi benden istedi. Büyütüp getireceğim dedi. Sözünde durdu, bir hafta sonra büyütülmüş resimlerinizi getirdi. Hatta duvara da kendisi astı. O zamandan sonra özlemim biraz azaldı. Sabah akşam sizin resimlerinize bakarak sizinle sohbet ediyorum. Sanki siz gelmişsiniz yanımda oturuyormuş gibi hissediyorum. Annenin son cümleleri Vugar’ın gözlerini yaşarttı. Ama o bu halini saklamaya çalıştı: – Affet, anne!– diyerek Şahsenem’e sarıldı. Sonra fısıldadı: – Sana karşı suçluyuz! Kaç yıldır burada yalnız kaldın, sana hiç yardımımız dokunmadı... O, kendine gelmek, titrek sesini saklamak için ara verdi. Biraz önce hayalinden geçirdiklerini annesine söylemek istedi. Şahsenem elini hareket ettirerek hemen atıldı: – Böyle söyleme, bir tanem! Sizin canınız sağ olsun, bu bana yeter. Ne kadar yaşlansam hasta olsam da ben kendi kendimi idare edebiliyorum. Sen sağdan soldan konuşup da şikâyet etmeme bakma! Size naz yapıyorum. Allah’a çok şükür benim hiçbir şeyim yok. Çok şükür gözlerim görüyor, ayaklarım yürüyor. Sen beni düşünme. Hem ben sizin mürüvvetinizi görmedikten sonra bin Azrail gelse canımı alamaz. Kadın söylediklerini kanıtlamak için birden ayağa kalktı. Kamburu düzeldi. Yüzündeki ince, kalın çizgileri okşadı. Çukurda parlayan gözleri sanki ileri çıktı. Göz bebeklerinde yaşam sevinci, hayat aşkı ile parlayan bir tebessüm belirdi. 467 Vidadi Babanlı – Şimdi sen biraz uzan. Ben de çay koyayım. Anne oğul karşılıklı bir çay içelim. Uzun zamandır gözlerim gözlerine bakmadı. Vugar büyülenmiş gibi oldu. Anneler çok ilginç insanlar. Onların ne kadar geniş yürekleri varmış!.. Şahsenem birden oturduğu yerden fırladı. Şömine içinde üzeri toz olmuş sarı yumru semaveri suyla doldurup evin eşiğine getirdi. Odun kırıntılarını koyup ateşi tutuşturdu. Alev boz dumanlar arasından dışarı çıktığında geri oğlunun yanına döndü. Elini ceketinin altına soktu, Vugar’ın yavaş yavaş kürek kemikleri ovmak istedi. − Gerek yok, anne. Gıdıklanıyorum... − Rahat dur! – Şahsenem kızdı. – Anne eli büyülü oluyor. Şimdi neden hastalandığını anlayacağım. Vugar karşı çıkmadı. Şahsenem’in çatlamış avuçları önce derisini çizdi, belini acıttı. Sonra hoşuna gitti. Keyiflenen Vugar annesinin teessüfünü sanki tatlı uykuda duydu: − Vah, vah evladım, kaburgalarının sayılıyor senin! 7. Bölüm Sabah erkenden kapı çalındı. − Uyanık olan var mı? Ocağın yanında dizlerini kilimin üzerine koyup hınkal hamuru açan Şahsenem Cevdet’in sesini tanıdı. − Uyuyan yok, buyur! − Cevdet bir ayağını içeri attı, diğerini ise dışarıda tuttu. Dumandan nefesi tutulsa da şaka yapmaktan geri kalmadı: − Galiba tam zamanında gelmişim. Bak, kayınvalidem beni nasıl seviyormuş. Şahsenem, elindeki oklava ile ocağın közünü kurcaladı. İçin için yanan kömürleri tutuşturup omzu ürerinden Cevdet’e bakarak: 468 Vicdan Sustuğunda − Hoş geldin! Orda durma, dumandır orası. Vugar’ın yanına geç. Cevdet yaşarmış kirpiklerini ovarak içeri girdi. Yatakta gözlerini kırpan Vugar’la selamlaştı. Ama bakışlarını Şahsenem’in sağ tarafında kalaylı bakır kap içerisinde sıralanmış hamur yumaklarından alamadı. – Aferin benim güzel hanımıma!...–deyip şaka yaptı.– İş yerinden dumanınızın çok çıktığını gördüm. Bunun hınkal dumanı olduğunu hemen anladım!.. Arkadaşlara izin verdim, tabana kuvvet buraya koştum. Bana bir şey kalmaz diye koşarak geldim. Şahsenem misafirperverlikle dedi: − Boşuna korkmuşsun, evladım. Bitirdikten sonra seni çağırmak için bir çocuk gönderecektim. Vugar’ın boğazından sensiz geçmezdi. Arkadaşla yemek iştahı açar. – İştah konusunda sen hiç rahatsız olma, Şahsenem hala. Onun ilacını da kendimle getirdim. Sen yumakları biraz çok yap. Yağını, kıymasını kısma. Bırak güzel yemek arkasından karnın kötü guruldasın!– Cevdet, yağmurluğunun iç cebinden bir şişe şarap çıkarıp masanın üstüne koydu, Vugar’a baktı, şakayla: – Siz şehirliler pis kokulu, zehirli dumandan kaçıp gizleniyorsunuz. Atmosferi temizlemek için sabah akşam bilimsel çalışmalar yapıyorsunuz. Biz ise nerede duman görsek hemen oraya koşarız. Dumanı çıkan ev bereketli, yemekleri de çok lezzetli olur. Vugar sırt üstü uzanmıştı. Ellerini başının altına koymuş hayale dalmıştı. Cevdet’in bu imasına karşılık verdi. Uzaklara dalmış gözlerini sisli tavandan yavaş yavaş indirdi, dostunu göz ucuyla süzdü. Sonra düşünceli düşünceli konuştu: − Zamanı gelince şehirde de durum düzelir. Orada da dumana düşman gözüyle bakmazlar. − O zamanı biz de sabırsızlıkla bekliyoruz. Çünkü bu konu üzerinde çalışanlardan birisi de bizim köyümüzün evladı, dostumuzdur, arkadaşımızdır. 469 Vidadi Babanlı Cevdet bunu yüksek sesle ve vurguyla söyledi ve birden sustu. Sonra ağzının ucuyla bir şeyler dedi: - Ama bu dostumuzun bir özelliğini hiç sevmiyorum. Haberimiz yokmuş o çok tembelmiş. Oblomov’un sağ elini kesip koynuna koymuş. – Vugar kaşlarını çattı. Cevdet’in ne söylemek istediğini anlayamadı. Ona sorgulu bakışlarla baktı. Cevdet ciddiyetini sonuna kadar koruyamadı. Eski filozoflar gibi ellerini göğsüne koydu, boynunu eğdi: − Belki lütuf buyurup ayağa kalkasınız, İlya İliç?.. Zahmet olmazsa tabiî ki.. Huzurunuza bende–i fakiriniz gelmiş. Misafiri yatakta karşılamak saygısızlıktır. Bunu size hiç yakıştıramıyorum. Vugar Cevdet’in espri yaptığını şimdi anladı. Aslında o da Şahsenem’le aynı vakitte uyanmıştı. Annesinin karşı koymasına rağmen odun kesmiş, ateş yakmış, ona yardım etmişti. Dünkü ağrı sızıları hala devam ettiği için tekrar yatağa girmişti. Cevdet’in bu tavrına karşı o da şaka yaptı. Yorganı aceleyle başına çekti. Ünlü Rus yazarı Gonçarov’un İlya İliç Oblomov kahramanını taklit ederek dedi: − Hayır, hayır!.. Bana yaklaşmayın, beyefendi! Allah aşkına bana yaklaşmayın! Siz soğuktan geldiniz! Cevdet kahkaha attı. Eliyle yorganı onun üzerinden çekti. − Biraz sıkıntılara katlanmanız gerek, İlya İliç! Unutmayın, şimdi 20. yüzyılın 60’lı yıllarıdır. Sizin döneminiz bundan tam bir asır önce bitti. Bizim dönemimiz kazanç dönemidir. Bizim her dakikamız altındır. − Teessüf, teessüf!.. – Vugar müteesir oldu. – Sayın soğuk diyardan gelen beyefendi... Bilin ki, başkalarının hayatına müdahale etmek, onun rahatını bozmak büyük bir suçtur. Bizim zamanımızda bu tür olaylara adalet müdahale ederdi. Sizin gibi suçlu, edepsizleri cinayet masasına sevk ederlerdi. Bu da yetmezse iş düello ile hallolurdu... Cevdet yüzünü rol icabı ekşitti: 470 Vicdan Sustuğunda − Kalk! – deyerek yüksek sesle emretti. – Kalk, saygıdeğer Oblomov! Yeter artık. O çürük adetlerinizle bize vaaz verdin! Şimdi ben de seni düelloya davet edeceğim. Hınkal düellosuna! Hakemimiz de Şahsenem hala olacak! − Hınkal düellosu mu? Bu nasıl oluyor efendim! Nasıl bir şey olduğunu zat–ı alinize izah edeyim.... Kim bir tepsi hınkalı bitirene kadar büyük bir iştahla yiyip sonunda da parmaklarını yalamazsa o düelloyu kaybetmiş demektir. Tepside kalan yemekler kaybedenin cebine konacaktır… − Olamaz... Siz nasıl Herkulleşmişsiniz, efendim! Vugar “korktu”dan titredi. Yeniden yorganın altına girmek istedi. Gençlerin şakalarını dinleyen Şahsenem de sohbete karıştı: − Kalk artık, oğlum. Ben işimi bitirdim. Sen elini yüzünü yıkayana kadar her şey hazır olacak. Cevdet şimdiden kendini yemeğe hazırladı. Montunu çıkardı. Katlayıp oturdukları sedirin yanına koydu. − Duydun mu, muhterem efendim?!. Sizi bekliyoruz. Size zahmet vereceğiz. Vugar “naz” yaptı. − Ahh, zavallı ben! – diyerek ezilip büzüldü.– Rahat uyumamıza izin vermezler ki. Allah’ım, bunlar nasıl insanmışlar!.. Bu nasıl azaptır ya Rab?! O, Oblomoviç gibi zıplaya zıplaya kalktı ve yatağının içinde oturdu. Sinesini ve koltuk altlarını kaşıdı. Of, çekti. Sonra zorlukla, tembel bir tavır takınarak, gönülsüzce pantolonunu yorganın altında giydi. Ve aniden yaramaz çocuk çevikliğiyle ayağa kalktı. Çizmelerinin tabanlarını basıp hiçbir zaman yapmadığı şımarıklıkla kapıya koştu. Cevdet onun yaptıklarına kahkaha attı. Vugar’ın arkasından hayretle baktı. Şahsenem’den sordu: − Sen buna ne yaptın, Şahsenem hala? Ne yedirdin ki, bu bir gecede böyle oldu? 471 Vidadi Babanlı Şahsenem gülümseyerek omuzlarını oynattı. Vugar’ın sesi duyuldu: − Süt verdi bana! − Ne? − Süt diyorum, süt!... Bütün gece beni emzirdi. − Öyle miiiii!..– Cevdet sesini anlamlı anlamlı uzattı. – Şimdi anlaşıldı. Her şey anlaşıldı... Bu yüzden rengin açılmış. Vugar artık ses gelemdi. *** Bir anda evde başka bir koku hissedildi. Sedirin üst tarafına yastıklar, minderler konmuştu. Cevdet’le Vugar sofraya karşı karşıya oturdular. Evdeki duman artık çekilmişti. Tereyağıyla kızartılmış ince soğan dilimlerinin iştah açan hoş kokusu, akşamdan terbiye için derin bir cam kaba ağzı örtülü şekilde konulmuş kurutun2 mayhoş kokusu odayı kaplamıştı. Büyük bakır tepside yağı ve kurutu üstünde dalgalanarak getirdiğinde Cevdet’in gözleri parladı. Hınkaldan hemen çatalla bir tane alıp ağzına attı. Çenesi çalışmaya başladığı için konuşmaya zaman bulamadı. Takdirle başını sallayıp “off” dedi. Ağzı boşaldıktan sonra: “Çok yaşa, Şahsenem hala! Çok güzel olmuş!” – dedi. Yine bir lokma daha alıp ağzına attı. Şahsenem’in bir köşeye koyduğu rakı şişesini yanına aldı. İçkiden nefret eden anayı tatlı dille yumuşatmak istedi: — İnşallah en kısa zamanda evin iki gelin ve torunlarla dolar taşar, Şahsenem hala! Sana zahmet olmazsa bize iki kadeh getirebilir misin?! Senin torunlarının şerefine kadeh kaldırmak istiyorum. Şahsenem, şişenin ağzı açıldığında burnunun üzerine yaşma-ını çekti. Yüzünü başka yere çevirdi. Biraz geri çekilip uzaklaştı. 2 Kurut: Yoğurt ya da katığın yuvarlak şekle getirildikten sonra güneşte kurutulmasıyla yapılan yiyecek. 472 Vicdan Sustuğunda − Bu işlere Allah’ı katma! – diyerek kızdı. Ama Vugar’ın hatırı için sofraya döndü. Birkaç dakika geçmeden dışarıdan bir çocuk sesi duyuldu: − Hayırlı sabahlar, Şahsenem nine. Vugar amca evde mi? Şahsenem içki kokusundan uzaklaşmak için bahane arıyordu hemen dışarıya koştu. − Evde, yavrum. Kim soruyor? Kapının önünde on üç, on dört yaşarında, güzel giyimli, kravatlı bir kız, ve bir oğlan çocuk göründü. Çocuklar içeri gelerek kapının önünde durdular. Yerleri dar olduğu için bir iki defa omuzları birbirine değdi. Sonra sağ ellerini başlarına götürerek Vugar’a resmi şekilde selam verdiler. Cevdet tüm vücuduyla arkaya döndü. − Bunlar bizim izciler!– O, çocuklara gülümsedi. – Hayırdır?! Niçin geldiniz? Çocuklar ayaklarının ucuna bakarak bir birilerini dürttüler. “Sen konuş! Hayır, sen konuş!” İlk olarak erkek çocuk konuştu. − Vugar amca için geldik. Onu okula davet etmek için... − Okula mı davet ediyorsunuz? Niçin? Çocuk şaşırdı. Ne deyeceğini bilemedi. Usulca kızın omzuna dokunup konuşma sırasının onda olduğunu işaret etti. Kız anlatmaya başladı: − Bizi müdürümüz gönderdi. Sizi okulumuza davet ediyoruz. Sizinle görüşmek istiyoruz. Kızın bu konuşması Cevdet’in hoşuna gitti. Onu yine konuşturmak istedi: − Ne zaman? − Bugün. Öğle arası. Cevdet saatine baktı. Kaşlarını çattı. − Görüşünüzü erteleseniz olmaz mı? Yarın buluşsak? 473 Vidadi Babanlı − Hayır, bu mümkün değil! – Kız kendisinden emin yetkili bir şahıs gibi sert cevap verdi.– Yarın olmaz başka programımız var. − Yarın olacak programınızı başka bir güne erteleseniz olmaz mı? − Hayır! Planımız bozulur o zaman. − Öyle miii? – Cevdet gülümsedi. – Elbette planı bozmak olmaz. – diyerek Vugar’a baktı. Ona göz kırparak kıza yine döndü: – Programa sadece Vugar’ı mı davet ediyorsunuz? − Evet. − Niçin? − Çünkü Vugar amca misafirdir. Hem o da bizim okulumuzun mezunudur. − Peki, ben sizin okulu bitirmedim mi? Sizin mezununuz değil miyim? − Siz başka, Vugar amca başka. − Anlamadım: nasıl yani “siz başka, Vugar amca başka?” Kız ne diyeceğini bilemedi. Cevdet, kızın “Siz Vugar amcayla aynı olamazsınız. O, yarının büyük ilim adamlarındandır. Siz ise sade bir köylüsünüz” diyeceğini düşündü. Ama kız onun düşündüğünü söylemedi. − Biz sizinle her zaman görüşebiliyoruz, Cevdet amca. Siz sık sık okulumuza geliyor, bizimle ilgileniyorsunuz. Ama Vugar amca Bakü’de kalıyor. Köyümüzü ara sıra geliyor. Cevdet bu cevaba sevindi. Vugar’a: − Bak, ne cesaretli kızlarımız var! Benim gönlümü kırmak istemedi, – diyerek kıza yöneldi: – Öğretmenlerinize, Vugar amcanız geleceğini söyleyin. Yemeğini yesin hemen gelecek. Çocuklar ellerini başlarına kaldırıp selam verip gittiler. Cevdet şişeyi kapatarak bir kenara koydu. Bu defa da Vugar’la doyasıya yemek yiyemediğine üzüldü, Şahsenem’e şakayla dedi: 474 Vicdan Sustuğunda − Bunu kabul etmiyoruz, Şahsenem hala! Çocuklar kafamızı karıştırdı, yemeğimiz soğudu. Yine zahmet çekip hınkal pişirmen gerekiyor. − Neden olmasın! Size canım feda olsun! Cevdet zaman kaybetmek istemedi. Hınkal gerçekten de soğuyordu. Hınkalın üstündeki kabuk tutmaya başladı. Hamur yaprakları birbirine yapışıyordu. Biraz da geçse tadını kaybedecek, yenmeyecekti. O gömleğinin kollarını sıvadı yemeye tekrar başladı. Çocukların gelişi Vugar’ın dertlerini yeniden tazeledi. Ama o, derdini çıktıktan sonra Cevdet’e açtı: − Bu davet niçindir, Cevdet?.. Ne gereği vardı? − Böyle gerekli görmüşler işte! − Ben ciddiyim, Cevdet. Keşke benim adıma söz vermeseydin. Ben sadece bir asistanım. Hem de ... − Sen rahatsız olma, senin kim olduğunu biz iyi biliyoruz. Duydun mu, demin o küçük kız ne dedi?! − Ahh, Cevdet!...Siz hiçbir şey bilmiyorsunuz. Hiçbir şeyden haberiniz yok. − Teessüf ederim. Sen bizi bu kadar mı cahil sanıyorsun?! Keşke bizim senin hakkında bildiklerimizi sizin o aksakallı bilim adamlarınız da bilseydi. O zaman işin bu kadar uzamazdı. − Mesele başkadır...– Vugar ne düşündüyse yüreğindekileri açıklamaktan vazgeçti. –Benim evde yapacak işlerim var. − Ne işiymiş öyle? Vugar pencerelere işaret etti. − Kendin de görüyorsun evin ne durumda olduğunu. Camları tamamen kırılmış. Güneş ışığından mahrum. Zavallı kadın karanlıkta yaşıyor. Başka yapılacak işlerim de var. Ormana da gitmem lazım, kış için odun toplayacağım. − Bu işler kaçmıyor ya. Onları yarın da yapabilirsin. Ben de sana yardım ederim. Bu işleri yalnız yapamazsın. Ben kolhozun işçilerine söyler pencereleri yaptırırım. Evin diğer 475 Vidadi Babanlı yerlerini de tamir ettiririm. Odun için de sana üç dört gün sonra bir araba verir yardımına da bir işçi gönderirim. Sen de ormanda gezersin, şimdi ormanın çok güzel olduğu mevsimdir. Hem sen dinlenip kendine gelmelisin. Birden bire ağır iş yapmak senin için tehlikelidir. − Ben gitmek istemiyorum. − Yeter artık. Bu kadar da mütevazılık olmaz ama. − Hayır, Cevdet. Bu mütevazılık değil. O davete gitmeye benim hakkım yok benim. Sizin benim hakkımda düşündüklerinizin tamamı yanlıştır. Ben sizin düşündüğünüz gibi değilim. İnan bana lütfen! − Hadi önüme düş!– Cevdet Vugar’ın kolundan tuttu. Onu ileri itti. – Öğretmenler kırılırlar yoksa. Hem senin yetişmende onların da hakkı var. − Biliyorum. Onların emeklerinin ne kadar büyük olduğunu biliyorum ama… − Hiçbir şekilde ama kabul etmiyorum. Gitmemiz gerekiyor, o kadar. – Cevdet onun kolunu bırakmadı. Daveti geri çevirmek saygısızlıktır. Hem benim de sana göstermek istediğim bazı şeyler var. “Tamam senin istediğin gibi olsun, Cevdet! Gidelim. Ama görüşmenin hiç kimseyi sevindirmeyeceğini biliyorum. Büyük ümitlerle beklediğiniz hemşerinizin asistanlıktan kovulduğunu duyunca delirecek, sarsılacaksınız. İşte ben bunu istemiyorum. Bunu herkesin işitmesini istemiyorum. Utandığım için değil, sizi kederlendirmemek için istemiyorum... Artık siz bilirsiniz...” 8. Bölüm Her zaman kalabalık olan okulun bahçesi bugün pek sakindi. Öğrenciler spor salonunda sınıf sınıf toplanmış, öğretmenler de kenarda durmuştu. Sabırsızlıkla yola bakıyorlardı. Sanki çok saygın, resmi bir misafiri bekliyorlardı. 476 Vicdan Sustuğunda Cevdet’le, Vugar kapıya ulaştıklarında, bir ses bütün bahçede dalgalandı. − Sessizzzz! Bu Şahsenem’lere gelen kızın sesiydi. Sıralardaki ses kesildi. Okulun beyaz saçlı zayıf müdürü hemen ileri yürüdü. İki eliyle Vugar’la çok samimi bir şekilde tokalaştı. Ve gururla eski öğrencisinin koluna girip, sıraların önünden geçerek öğretmenlerin toplandığı yere götürdü. Adet üzere yapılan görüşme burada da devam etti. İlk önce Vugar’la selamlaşmak için öne nur yüzlü ihtiyar kadın bir öğretmen çıktı. O, anne şefkatiyle öğrencisine sarılıp alnından öptü. Bu onun ilkokul öğretmeniydi. Vugar’a kalem tutmayı, ahlak kurallarını o yaşlı öğretmen öğretmişti. Sonra, yüzü çopur, yüzünde benleri olan, yaşı elliyi geçse de saçları tek tük beyazlamış çevik bir kişi Vugar’ın yanına geldi. Bu da onun çok sevdiği kimya öğretmeniydi. Mağrur görünüşlü kimya öğretmeninin yüzündeki çopurlar bile gülüyordu. Kimya öğretmeni bir baba gibi sevgiyle Vugar’a sarıldı. Gözleri yaşardı. İki üç dakika ondan ayrılmadı... Diğer öğretmenler de “misafirle” aynı şekilde görüştüler. Müdür, Vugar’ın koluna girerek: − Şimdi içeriye buyurun! Dedi. Öğretmenler odasında da bugün özel olarak hazırlanmıştı. Haritalar, küreler, kimya ile ilgili cetveller bir tarafta; defterler, günlükler diğer tarafta düzenli bir şekilde dizilmişti. Genelde, üzerinde tebeşir ve mürekkep lekesi bulunan kapıya kadar uzanan kırmızı örtülü masasının örtüsü de o gün yenilenmişti. Müdür, Vugar’a özel yer gösterdi. Kendiyse Cevdet’le karşı karşıya oturdu. Öğretmenlerin bir kısmı sandalyeye oturdu, bazıları ise pencere önünde ayakta durdular. Vugar her zaman olduğu gibi yine kızarmıştı. Başı göğsüne yapışmıştı sanki. Hiç kimseye bakmasa da herkesin bakış477 Vidadi Babanlı larının kendisinde olduğunu biliyordu. O yoldaki kararını burada da değişmedi: “Söyleyeceğim! Her şeyi şimdi açıklayacağım! Hakikati bilmek onların da hakkı. Geç olmadan onlar da bilsinler!...” dedi. Ayağa kalktı. İçindeki üzüntülerden gözleri dolan Vugar, bakışlarını alelacele öğretmenlerinin üzerinde dolaştı. Ona yönelen gururlu bakışlardan sarsıldı, bir anda kafası allak bullak oldu. “Hakikatin de güçsüz anları var. Bu insanlar şimdi doğru söze inanacak halde değiller. Benden duyduklarıyla yetinmeyecekler. Onları sevindiren, gönüllerini okşayan güzel bir haber bekliyorlar. Bu durumda onları üzmek, canlarını sıkmak anlamsızdı.” Vugar, zor durumda kaldı. Yüzünün kızartısı daha da arttı. Başı yeniden göğsüne indi. Kimya öğretmeni sessizlikten sıkıldı. − Eee Vugar, anlat bakalım, nasılsın? İşlerin, çalışmaların nasıl gidiyor? – Sandalyesini onu daha iyi işitmek için ileri çekti. Vugar’a biraz da yaklaştı. Vugar birden bir ürperti geçirdi. Yanakları biraz daha kızardı. Pedagojik formasyonda, öğrenci şaşırdığında veya utandığında ona yardım etmek için sorular sormak önemli bir kaidedir. Deneyimli öğretmenler şimdi Vugar’ın da utandığını düşündüler. Tarih öğretmeni onu konuşturmak için harekete geçti: – Senin icadın hakkında gazetelerden bilgi alıyoruz. Konunun önemini, gerekli olduğunu da biliyoruz. Okulumuzun panosunda sana yer ayırdık. Gazetelerde senin hakkında çıkan haberlerden keserek o panoya asıyoruz. Ama gazeteden, dergiden okumamız başka, senin ağzından dinlemek başka... Vugar’ın durumu gittikçe ağırlaşıyordu. Alnında terler tane tane belirdi. Bu ter damlaları kısa zamanda onun sivri burnunda da görünmeye başladı. Tarih öğretmeni ona daha yakın olmak, onu konuşturmak için ekledi: 478 Vicdan Sustuğunda − Bugünlerde dergilerin birinde çok ilginç bir makale okudum. Makalede dünya nüfusunun XX. yüzyılda iki kat artarak, yedi milyara ulaşacağı yazıyordu... Karşıda oturan coğrafya öğretmeni onun sözünü kesti: − Doğrudur!– deyip yüksek sesle boğazını temizledi. – O makaleyi ben de okudum. Bu sadece iki, üç kişinin fikri değildir. Dünyada birçok sosyolog, iktisatçı da yarım asır sonra dünyanın kara kısmının her metre karesinde yarım milyon nüfusu olan şehirlerin kurulacağını, köy anlayışının sözlükten silineceğini söylüyorlar. Yavaş yavaş ve temkinli konuşan fizik öğretmeni de konuştu: − Sosyologlar haklıdır! Modern teknolojideki baş döndürücü gelişmeler bunu ispatlıyor. Dünyanın sakinleri yakın bir gelecekte şehirlerde yaşayacaklar. Bunu istatistikî veriler de ispat ediyor. Son zamanda yapılan araştırmalara göre şehirlerde yaşayan insanların sayısı köylerden üç, dört kat daha fazladır. Fen bilgisi öğretmeni bir iç geçirdi. Hazin bir sesle konuşmaya başladı: – Elbette, – dedi, – bilim ve teknoloji, ağır sanayide kat edilen mesafeler takdire şayandır. Bu gelişmelerin iyi yönleri olduğu gibi menfi taraflarının da olduğunu aklımızdan çıkarmamalıyız. Fabrikalar yapılırken planlaması iyi yapılmalı. Şehirlerde sanayi kuruluşlarının haddinden çok artması insan hayatı için büyük bir tehlikelidir. Kimyasal maddeler insanların, hayvanların ve bitkilerin yaşamını tehdit edecek seviyeye geldi... Hatta zorlaştırmıyor, mahvediyor... Söylenenleri dikkatlice dinleyen kimya öğretmeni üzülmüş bir eda ile başını salladı. − Bir acı gerçeği de ben söyleyeyim: Atmosferde karbon gazının, sülfat anhidritin oranı her geçen gün artmaktadır. Bazı kimyacılar, “bu sıcaklığın” son yıllarda küresel ısınmayı da beraberinde getirdiğini belirtmektedirler. Suyun az olduğu 479 Vidadi Babanlı yerlerde kuraklık başlamıştır. Hatta bazı yerlerde içme suyu sıkıntısı da baş gösteriyor. Coğrafya öğretmeni heyecanla boğazını tekrar temizledi: − Nehirlerin, göllerin ve güzel denizlerin kirlenmesi hiç demiyorsunuz!… Onların petrolle, kimyevi maddeler ve radyoaktif maddelerle kirlenmesi neticesinde mavi yeşil yosunlar yetişmez hale gelmiştir. Suda oksijen azaldı. Barajların da su hacmi değişmiştir. Bu yüzden birçok balık türü yok olmuştur. Tabiat öğretmeni kızdı. Fen bilgisi öğretmenlerinden birisi imtihan sonuçlarını söylüyormuş gibi yüzünü ekşitti: − Kısaca tabiatımızın korunması asrımızın en önemli meselelerinden birisidir! Vatanımızın sınırsız doğal servetlerinden, nimetlerinden sadece evlatlarımız değil, torunlarımız ve onlardan sonra gelecek nesil de faydalanmalıdır. Maalesef bunu herkes hakkıyla anlamıyor. Tabiata karşı çok acımasızız. Tabiî kaynakların bir gün gelip biteceğini hala düşünmüyoruz. Her şeye kaygı göstermek gerekir. – Anlaşıldı!.. hepiniz de bilgili insanlarsınız şimdi izin verin de biraz da Vugar’ı dinleyelim! Son sözleri edebiyat öğretmeni dedi. O, deminden beri pencerenin önüne dirseklerini dayamış, her zaman olduğu gibi, sessizce duruyordu. Müdür, edebiyat öğretmeninin bu teklifini onayladı. Masaya vurarak herkesin susmasını işaret etti. Sonra gülümseyerek Vugar’a baktı: − Buyur, seni dinliyoruz! Vugar zorlukla da olsa gülümsedi. Öğretmenlerinin tartışmaları onda kendi ilmi çalışmasına olan güvenini, ümidini yeniden güçlendirmişti. Samimiyetle dedi: − Benim anlatacak bir şeyim yok. Saygıdeğer öğretmenlerim her şeyi benden daha iyi biliyorlar. Onların söylediklerinden ben de yeni şeyler öğrendim. 480 Vicdan Sustuğunda Müdürün yüzü parladı. Sesinde hoşnutluğun izleri vardı: − Hiç değişmemişsin!... Bu okuldan nasıl ayrıldıysan, şimdi de öylesin, utangaç, sade ve mütevazı... Kimya öğretmeni sevinerek: − Vugar’ın değişmemesi bizi çok sevindirdi. Onun her zaman böyle kalmasını diliyoruz. Edebiyat öğretmeni gururla ilave etti: − Mütevazılık iç dünyanın zenginliğini ifade eder. Sadelik ise manevi güzelliğin sembolüdür! Bunlar aynı zamanda yetenek için gereklidir. Program başlayalı kaşlarını çatıp oturan Matematik öğretmeni yavaş yavaş konuştu: − Unutmayalım ki, mütevazılık sadelikten doğar. Sadelik ise temkinin arkadaşıdır. Bu yüzden de mütevazılık artı temkin artı... Edebiyat öğretmeni sabredemedi. Pencerenin önünden ayrılıp, Matematik öğretmeninin yanına geldi: − Büyük şairimiz Nizami bu konuda ne güzel demiş: Denize bin çay akar, o yine sakin durur. Arka bir sel geldikte, çalkalanıp lenger vurur3! Matematik öğretmeni konuşmasının bölünmesinden kırılmadı. Aşağı sarkmış kaşlarının altında ışıldayan keskin ve kinayeli bakışlarını manalı manalı gezdirdi. Dudaklarının ucuyla cimrice güldü, ellerini göğsüne bağladı, göğsünü kabarttı. Bu tavırlar aslında edebiyat öğretmenine, “savaşa hazır ol” anlamında bir uyarıydı. Aslında onlar birbirinden çok farklı karaktere sahiplerdi. Birisi herhangi bir konuda bir söz söylese, diğeri mutlaka aynı tutarlılıkla cevap verirdi. Sonra eski aşıklar gibi birbirleriyle yoruluncaya kadar atışacaklardı. Birisi meşhur ediblerin, filozofların hikmetli sözlerini, derin manası olan özdeyişlerini hararetle söyleyecek herkesi kendi3 Lenger vurmak: Bir tarafa eğilmek 481 Vidadi Babanlı sine hayran bırakacak; diğeri de dokunaklı sözler, deyim ve atasözleriyle, yeri geldiğinde de Matematik ve Fizik sahasında söz sahibi olan bilim adamlarının görüşlerini sözlerine delil getirerek söyleyecek, dinleyenleri bazen güldürecek bazen de kahkahaya boğacaktı. Müdür, Matematik öğretmeninin ne dediğini herkesten önce anladı. Vugar’a doğru yönelerek: − Biz bugün bir program yaptık... Senin bugün iki, üç dersimize girmeni, öğrencilerimizle tanışmanı istiyoruz. Böylece çocukların seviyesi hakkında bilgi sahibi olduktan sonra küçük bir toplantı düzenlemek istiyoruz. Öğretmenlerden biri ekledi: − Tecrübelerimize göre bu tür programlar öğrenciler için çok faydalı olmaktadır. Onlar, daha çok çalışır, derslere daha fazla önem verirler. Aslında bu yüzden sana zahmet verdik. Vugar’ın yerine Cevdet konuştu: − Güzel programdır. Saygılı öğretmenlerimizin dersinde oturmak, okul yıllarımızı hatırlamak bizim için de güzel olacaktır. Müdür başka bir teklif beklemedi: − Öyleyse ilk olarak Geşem hocamın dersine gidin, – diyerek Kimya öğretmenini gösterdi. – Çünkü bu programı teklif eden o idi. Geşem öğretmen ismi geçince o, çocuk çevikliğiyle ayağa kalktı. Ders malzemelerini alarak güldü, Vugar’la Cevdet’e döndü: − Misafirlerimiz buyursunlar! Cevdet öne düştü. Vugar’ı da arkasından götürdü. O sırada Edebiyat öğretmeni kendisini hatırlattı: − Sonra sıra edebiyattadır! Çünkü edebiyat yeryüzünde bütün insanların, aynı zamanda kimyacıların da estetik zevk ve heyecan kaynağıdır. Matematik öğretmeni kaşlarını çattı ve ekledi: 482 Vicdan Sustuğunda Vidadi Babanlı − Matematik ise bütün ilimlerin temelidir. O olmadan teknolojik gelişme ve terakki olmaz. Galileo’nun dediği gibi: “Tabiat öyle bir kitaptır ki, onun alfabesi matematikle başlar. Matematiği bilen, o kitabı, yani tabiatı okuyabilir”. Edebiyat öğretmeni bu sözün karşısında susmadı. Yine gururla: Cevdet de deminden arkadaşının bu haline bakıyordu. O, Vugar’ın kendine geldiğini hissetmişti. Ama o Vugar’ın bu konuda fikirlerini söylemesini bekliyordu. Yolun sonuna kadar sustular. Köyün merkezine ulaştıklarında, Cevdet’in sabrı tükendi. Yolun ortasında durdu, gülerek sordu: − Ama ne olursa olsun edebiyat daha ezelidir. – dedi. – O, anne ninnisinden doğmuştur. İnsanlığın ideal saflığı uğrunda vuruşarak gelmiştir, bundan sonra da vuruşacaktır. Balzak bu konuda şöyle demiştir: “Edebiyat beşeriyetin toplumsal hayatını şerh eden yetenekli bir cerrahtır”. Matematik öğretmeni kendi zaferine güvenen insan edasıyla gururla gülümsedi: − Hadi anlat bakalım, görüşmemiz hakkında ne düşünüyorsun? Hoşuna gitti mi? Vugar sevinçle cevap verdi: − Başka bir Fransız yazarı, Stendal da matematikte riyakarlık olmadığı için bu ilmi çok sevdiğini itiraf etmiştir. Edebiyat öğretmeni yine teslim olmadı. − Büyük Rus düşünürü ve tenkitçisi Belinski de edebiyatı yüksek hakikatlerin davetçisi, bütün insanları birbirine kardeş olmaya çağıran kutsal bir ses olarak nitelendirmiştir. Maksim Gorki de aynı fikri savunarak şöye demiş, “Edebiyat ve onun hizmetkârları, ait oldukları toplumun gözü, kulağı ve diğer duyu organlarıdır”. Matematik öğretmeni biraz sustu, bir şeyler düşündü. Gözleri kısa sürede yeniden parladı. Herhalde rakibine yeni cevap hazırlamıştı. Ama çalınan zil sesi onun konuşmasına engel oldu... *** − Hoşuma gitti desem, az olur, Cevdet. Beni çok etkiledi. Böyle olacağını hiç beklemiyordum doğrusu. − Çok şükür!.. – Cevdet ellerini göğe kaldırdı. Yaşlı insanlar gibi salavat getirdi. – Vugar, bunu duymama o kadar sevindim ki bana kırılacağında çok korkuyordum aslında. Hoşuna gitmemiş olmasaydı seni zorla oraya götürmüş olduğum içim bana kırılacağını düşündüm. − Hayır!... Hatta şimdi seni öpmek istiyorum. Sen çok iyi bir iş yaptın. Bu görüşmenin beni böyle etkileyeceğini, üzerimde bu denli iz bırakacağını aklıma bile getiremezdim. Onları beni kendi gözümde yükselttiler, kalbimde sönmüş olan duygularımı yeniden alevlendirip, coşturdular... Çok güzel... harika...! Cevdet güldü, gülmesinde istihza vardı: − Ama sen gelmek istemiyordun... Naz yapıyordun. − Hayır, Cevdet! Beni yanlış anlama; bu naz değildi, ben çok utanıyordum. − Utangacın oğlu olmazmış, diyorlar!.. Okuldan çıktığında Vugar kendisini çok hafiflemiş hissetti. Sanki omuzlarından dağ gibi bir yük kalkmıştı. Adımları ağırlığından sanki birkaç kilo hafiflemiş gibi hızlandı, kalbinin çarpmaları ritme girdi ve sakinleşti. Hatta yüzünde de bir değişiklik vardı. Gözbebeklerinin derinliğindeki keder izi erimiş, silinip gitmişti. 483 − Doğru söylemişler; ama ben buyum işte ne yapayım. − Zorluk aciz insanlar içindir. Sana “aciz insan” demeye dilim varmıyor. − Utanmaktan başka sebebimde vardı aslında. Hem çok ciddi bir sebep. – Vugar’ın sesinde bir hüzün hissedildi. 484 Vicdan Sustuğunda Cevdet şaşırmış bir halde ona baktı. Arkadaşının yüzünde az önceki sevincin mutluluğun izleri kaybolmuş, gölgelenmişti. Şaşırarak: − Yine ne oldu? Suratını yine neden astın? – diyerek Vugar’ı dürttü. Sonra kahkaha attı. Daha sonra ciddi bir tavırla: – Halk arasında övgünün insanı değiştirdiği, bencilleştirdiği söyleniyor. Ben bu düşünceye karşıyım. Ben bu fikre katılmıyorum. Övme insan için gerekli olan bir şeydir. Manevi gıdadır. Sen de dedin ya, insana güç, kuvvet veriyor. Vugar sözü kendi üzerine aldı. − Samimi, objektif övgü herkes için hayırlıdır. Jan jak Russo’nun, “Övgü sadece onu beğenen, ona alışık olan insanları bozar.” diye bir sözü var. Ama benim böyle değişmemin, sevinçli olmamın sebebi öğretmenlerimin beni övmesi değil. Ben bu görüşmede başka bir şeyin farkına vardım. Tuttuğum yolun doğruluğuna, yaptığım için ne kadar önemli ve faydalı olduğunu gördüm. İşime olan inancım arttı. Beni şaşırtan bazı şüphe ve tereddütlerim geride kaldı. İşte, ben bunun için sevinçliyim, bunun için sana, öğretenlerime minnettarım! − O, inancı artırmak, kuvvetlendirmek insanın mukaddes vazifesidir! Eğer, bu borcu, vazifemizi hiçbir zaman unutmazsak, kalben kötü düşüncelere sapmazsak, birbirimize yardım etsek o zaman biz ne kadar yükseliriz, değil mi!? Kendimize, işimize olan inançla, itimatla halkımıza, toplumumuza ne kadar faydalı oluruz! Vugar yine sustu. Alnındaki damar kabardı. Cevdet onun yarasına tuz bastı. Daha yeni yeni unutmaya başladığı enstitüdeki toplantıyı tekrar hatırlattı. Merhamet Hanım, Beşir Bedirbeyli’ gözünün önünde canlandı. Hüzünlendi... − Evet, insan ahlakının güzelliği çok önemlidir, Cevdet. Ama maalesef bu ciddi meseleyle pek ilgilenmiyoruz. Ahlakı zayıf, manevi değerleri kale almayan binlerce insan var, aramızda. Onlara karşı mücadele etmekte çok zayıf kalıyoruz… çok… 485 Vidadi Babanlı Cevdet kızgınlıkla itiraz etti: – Zayıf yok! Çeşitli sebepler yüzünden onlara karşı vurdum duymaz oluyoruz. İnsan adını lekeleyen o iğrenç kötü niyetli insanların yaptıklarına göz yumuyoruz. Bazen gereğinden fazla nazik oluyoruz. Akidemize, vicdanımıza yenilip onlara gereken cevabı vermiyoruz. Onlar da bizim bu durumumuzu suiistimal edip, ayakları yere bastığında boğazımıza yapışıyorlar. Vugar uzaklara baktı, kaşlarını çattı. Kafasının usulca kımıldatarak Cevdet’in söylediklerini tasdik etti. Cevdet bir iki dakikalığına hayale daldı. Ama başladığı sohbeti yarıda bırakmadı. − Bana göre iyiye gerekli ilgi ve alakayı gösterip ona gereği gibi değer vermemek büyük suçtur. Belki de ihanetlerin en büyüğüdür. İnsan tabiatında nemalanan, gittikçe büyüyerek alışkanlık haline gelen çirkinlikler, ahlaksızlıklar belki de bundan dolayı çoğalıyor. Susarak güzellikler için sevincini izhar etmezsen ihanete düşer belki de en büyük günaha düçar olursun. Eğer biz daha çocukluktan itibaren kalplerimizi kötülüklerden koruyup güzel duyguların paslanmasına izin vermeseydik bugün şikayet ettiğimiz bütün kötülüklerin kökünü kesmiş olurduk. İnsanlar birbirine daha yakın, daha sevecen, daha dost canlı olurdu. Dil ve kalbin kutsal ittifakı hiçbir zaman bozulmazdı. Cevdet konuştukça heyecanlandı. İçindeki kızgınlık yanaklarına aksetti. Yanakları al al oldu. Sesi de boğulmuştu. O, bunu son cümlelerinde hissetti. Sakinleşti: − Neyse! – dedi. – Zaman gelir her şey düzelir. Her şeyin bir vakti var. – Gülümsedi. Yine şakaya başladı: – Şimdi sen eve dön. Ben de geç de olsa bir işe gideyim. Bakayım ne var ne yok! Arabayı bana göndermişler, belki önemli bir şey vardır. Acele bir iş olduğunda böyle yaparlar. Karşıdan onlara doğru gelen “Gaz – 69” süratini azalttı. Yolun kenarında durdu. Cevdet elini Vugar’ın omzuna vurarak vedalaştı: 486 Vicdan Sustuğunda − Akşam Şahsenem halayı de al bize gel. Yengen hazırlık yine bizim için hazırlık yapmıştı. *** Şahsenem oğlunun sevinçli halini bir bakışta anladı: − Galiba programınız güzel geçti. Seni çiçeklerle uğurlamışlar, – diyerek gurur dolu gözlerini Vugar’ın ellerindeki gül demetlerinde gezdirdi. Vugar bir anlığa şaşırdı. Programın sonunda öğrenciler tarafından ona verilen bu gül demetlerini unutmuştu. Yolda kaybetmediğine sevindi. − Senin için getirdim, anne! − Teşekkür ederim! – Şahsenem çiçekleri oğlundan çok değerli bir hediye gibi aldı. Burnuna yaklaştırıp, kokladı. – Ohhh...Ne güzel kokusu var!.. Bu vakitte böyle güzel gülleri nereden bulmuşlar? Bizim köyde bulunmaz bunlar! − Herhalde pazardan almışlardır, anne. − Allah razı olsun! Sana büyük saygı göstermişler. Kadın yine gülleri burnuna yaklaştırdı. Sonra aceleyle uzun zamandır kullanılmayan bir vazo buldu. İçini su ile doldurdu. Çiçekleri tek tek demetten ayırdı, yapraklarını da kesip güzelce vazoya koydu. İşini bitirdikten sonra bir köşede durup ona bakan Vugar’a dua etmeye başladı: − Her zaman başarılı olasın, yavrum! Yolların her zaman böyle gülle, çiçekle süslensin! 9. Bölüm Sonbaharın son günleri idi. Genellikle, ekim ayının sonlarına doğru ova köylerinde hava yavaş yavaş soğumaya başlar, geceleri hava soğur, tan yıldızı doğar doğmaz dağlara, bahçelere kırağı düşmeye başlar. Ama bu günlerde havalar 487 Vidadi Babanlı çok ılık geçer. Eylülün sonlarında ufuklarda mesken tutan, bütün semayı kaplayan, bazen tam bir hafta boyunca gözyaşlarını döken yoğun, kara bulutlar yine harekete geçmişti. Bu bulutlar uzun gecelerde toplanmış olsalar da sabah açılır açılmaz parçalanır, ayrılırdı. Ufuk kızardığında gök durulur, parlardı. Hallaç elinden geçmiş yün gibi parça parça gökyüzünün her tarafına dağılırdı. Sakin ve mavi denizde küçük adacıklar gibi görünürdü. Bu adacıklar uzun gecelerde bölük bölük olup bir yerde görünse de güneş çıktığında yeniden parçalanır dağılırdı. Yakıcı sabah güneşiyle ta uzaklara giderdi. Ufukta kızartı belirdiğinde zümrüt gökyüzü öyle durulur öyle temizlenir ki aklına kışın çok yakında olduğu gelmezdi bile. Solgun yüzlü, anne tebessümlü güneş çıplak dağların zirvelerinde parladığında hava yavaş yavaş ısınır, her şeyde ilahi bir hayat aşkı, hayat neşidesi duyulmağa başlardı. Özellikle de bu hafta boyunca – Vugar köye geldiği günden beri, yol kenarları, arkların çevresi, su yolları yeşermişti. Hayvanların yetişemediği yerlerde otlar tel tel olmuş yeşermişti. Sanki Nevruz bayramı gelmişti. Sert ve üzüntülü geçen kıştan sıkılan tabiat sanki baharı karşılamağa hazırlanıyordu. Bir ucu köye dayanan sık orman da şimdi bir başka güzel olmuştu. Baş başa, kol kola çatılmış, dev ağaçların eteklerinde yapraklar azalmıştı. Yükseklerinde ise yapraklarının bazılar yanıp, sararmış, bazısı kızarmıştı. Büyük palamutlar, gürgenler, kavak ağaçları solmuş gibi görünüyordu. Çıplak dalların ağır ağır sallanmasıyla ağaçların altında sanki yapraklardan yeni bir harman oluşmuştu. Henüz kurumayan yapraklar üst üste tertipli bir şekilde dizilmesi çok güzel manzara oluşturuyordu. Her harmanın kendisine mahsus çeşnisi vardı. Orman görmeyen, tabiatla haşir neşir olmayan birisini getirip bu manzarayı gösterseniz bütün ağaçların sayısı kadar ormana halı serildiğini sanırdı. Bir hayli derinlerde, bu sonbahar manzaraları daha canlı, daha cezp edici idi. Küçük meyveleri geç yetişen, kışı ortalarına kadar soğuğa dayanan yemişenler daha yeni yeni kınalanmıştı. Yaban erikleri üzerindeki tozu atmış, etlenmişti. 488 Vicdan Sustuğunda Püskül püskül olan kızılcıklar, ekşimikler sağda solda serpilmiş, yetişmişti. Boğumlanmış kuşburnular, salkım salkım olmuş iğdeler turuncu renge bürünmüştü. Ta uzaklardan insanları kendisine çağırıyordu. Ama nasıl olsa da kışın gelmesi kendini bildirmişti. Ormanda derin bir hüzün yaşanıyordu. Şen şarkılı, tatlı lehçeli kuşlar bir yerlere uçup gitmişti. Dallar üzerindeki, çukurlardaki yuvalar su almış, yapışık büzülmüştü. Uzun kanatlarını gerip havada mağrur mağrur süzülen, aşağılarda iri gözlerine av iliştiğinde yıldırım gibi inişe geçen atmacalar, kuzgunlar, şahinler yok olmuştu. Meydan orman güvercinlerine, saksağanlara, serçelere kalmıştı. Biraz vakit geçtikten sonra onlar da gideceklerdi. Her taraf karla kaplanıp, hayvanlar uzak otlaklardan ayaklarını çektiklerinde dağ meyveleri azalınca gelip onlarda el obaya sığınacaklar. Dönüp geldiğinde onlar da bu yerleri terk edeceklerdi. Ormanın kısa bir süre sonra tek sahibi ağaçkakanlar olacaktı. O da kuru ağaçlarda tıkırdayıp duracaktı… Vugar çocukluktan beri tabiatı çok severdi. Sonbahar ise onun en çok sevdiği mevsimdi. Okul zamanlarında eylülün ortalarından, aralığın sonlarına kadar bütün zamanını bu ormanda geçirirdi. Böylece, sakin, ılımlı, yağmursuz havalarda çılgın gençlik hayallerine kapılıp hayallerle kanatlanır, kollarını açıp ağaçları kucaklar, adımlarını hafifleten taze yaprakların hışırtısından zevk ala ala koşar saatlerce burada bulunmaktan usanmazdı. Akşamları eve döndüğünde omzunda ya odun, ya da ot yığını olurdu. Ama artık uzun yıllardır bu ormanlardan uzak kalmıştı. Bir ay da olsa sonbaharda işinden ayrılıp köye gelemiyordu. Bu yerler, hiçbir ressamın tamamen eserine aksettiremeyeceği, olağanüstü güzellikleri hatırladığında bununu ucu sızlar, kalbi derin bir özlemle çarpardı. İşte bugün eline güzel fırsat geçmişti... Cevdet verdiği sözü tuttu. Sabah erkenden ustaları onun yardımına gönderdi. Evin çatısını yapmakta, duvarları tamir etmekte ona yardım etti. Sonra yardımcılarla beraber ormana odun toplamaya gitti. Ve bütün gününü ormanda geçirdi. Bir 489 Vidadi Babanlı günlük “orman gezisi” ona tekrar eski günlerini hatırlattı. Orman onu koynuna çekti. Vugar çocukken olduğu gibi artık evde az bulunmaya başlamıştı. Sabah kahvaltısını yaptıktan sonra ormana gider; akşam hava kararır kararmaz eve geri dönerdi. Yeni dökülen yaprakların hışırtısıyla, ayakkabılarını yemyeşil kadife gibi otların suyuyla yıkaya yıkaya, eski yerleri gezmeye doymazdı. Açlık ve susuzluk aklına bile gelmiyordu. Eriklerden yemişenlerden, iğdelerden yiye yiye oradan oraya giderdi. Çevredeki derin hüzünlü sessizlik ona zevk verir, sinirlerine çok iyi gelirdi. Hiçbir konuda düşünmemeye, kendini üzmemeye çalışırdı. Zihnindeki gerginlik, kalbinin derinlerindeki ara sıra baş kaldıran hüzün, fikirleri durulmasa geçmeyeceğini çok iyi biliyordu. Bu sebepten şehre dönmek için acele etmiyor, yavaş davranıyordu. Köyde düğünler de başlamıştı. Bütün gün ormanda dolaşan Vugar, akşamları da düğünlere katılırdı. O bu düğünlerin en saygın davetlisi olurdu. Şerefine badeler kaldırılır, güzel sözler söylenilirdi. Onu evde bir gün bile yalnız bırakmadılar. Sanki bütün bunlar, onun sıkıntılarını gidermek için özel planlanmış bir programdı. Ama fikir adamı için bu tür eğlenceler uzun süremezdi. Bir gün ormanda gönül okşayan manzaraları izlerken, oradan oraya koşarken aklına ilginç bir fikir geldi. Tabiattaki ilgi çekici bir durumu fark etti. Bazı yerlerin şefkat eliyle çok güzel olduğu şefkatle süslenip bezendiğini bazı köşelerin de cılız aldığını fark eder. Sanki her şey bu düşüncenin doğmasını bekliyordu. Beyninin bir köşesinde uykuya dalmış düşünceleri uyandı. Bakü çevresindeki boz düzlükleri hatırladı. Durgun yaz sabahlarında şehrin üzerini kaplayan duman tabakaları gözleri önünde canlandı. İnsanların solgun yüzleri, caddelerde sıralanmış ağaçların hüznü, parklardaki çiçeklerin solgunluğu, binaların üzerini örten sis, havadaki gaz ve petrol kokusu hayalinden dalga dalga geçti. Arkasından da laboratuvarda yıllardır dirsek çürüttüğü, uykusuz geceler geçirdiği ilmi çalışmalarını hatırladı. Ama ilginçtir çalışmasının değerlendirilmemesi onu 490 Vicdan Sustuğunda bu defa zerre kadar üzmedi, aksine bu icadın ileride çok ilgi göreceği, çalışmanın önemine olan inancı şimdi daha da arttı. Birkaç gün önce öğretmenleriyle olan görüşmesi onun teskin etmiş, kendine güven kazandırmıştı. Bugünden itibaren çalışmak için kendisinde istek uyandı. Düşünceye daldı. Kendisine ancak uzun süre sonra gelebildi. Çevresinde olan her şeyi unutmuştu. Nerede olduğunu bile şaşırmıştı. Ağaçlarda oturup, defterine bir şeyler yazıyor, bir şeyleri hesaplıyordu. Zihni de her zamankinden daha açıktı. Son altı yedi aydır yaptığı deneyleri, çalışma aşamalarını sonuçları en ince ayrıntılarıyla zihninde düzenledi. Bu sonuçların doğruluğunu yeniden kanıtlamak için her şeyi yeniden hesapladı. Ve böylece saatlerce kendisine meşgale buldu. Belinde ağrı hissetmeden, omuzları sızlamadan oturduğu yerden kalkmadı. Eskiden olduğu gibi vaktin nasıl geçtiğini anlamadı. Güneşin battığını, ormana karanlık çöktüğü ağaçların gölgelerinin koyulaşmasıyla anladı. Yorgunluğuna, ellerinin ayaklarının ağrımasına aldırmadan köye her zamankinden daha sevinçli döndü. Çünkü her sonucu yeniden kontrol etmişti. Ve bu defa yeni metotlar buldu. Bu buluşlar ona moral vermişti. Ama bir defasında... Kuşluk vaktinde güneşin ışıkları zayıflamıştı. Hafif rüzgar esiyordu. Ağaçların yükseklerinde kalan seyrek yapraklar, oyun havasıyla yerinde duramayan bazı gençler gibi sağa sola dönüyor, dalından ayrılıyor, çocukların uçurtmaları gibi havada dönüyor, yaprak harmanının üstüne konuyordu. Ormanda esrarlı bir hışırtı vardı. Sanki orman dile gelmiş, ağaçlar sırlı, şüpheli bir şekilde fısıldıyordu. Vugar’ın içine bir korku girdi. Vugar bugün köyden geç çıkmıştı. Bu defa ormanda oturamadı. Topraktan ayakları nem kaptı. Soğuk iliklerine kadar işledi. Sanki beyninde de rüzgar esmeye başladı. Fikrini toparlayamadı. Bunun sebebi soğuk değil, deminden beri duyduğu kaval sesiydi. Zarif musiki, yaprakların fısıltısına katılarak biraz daha etkileyici olmuş, havanın soğukluğuyla beraber Vugar’ın kalbine sızmıştı. O, iradesini zorlamadı. Çalışmak için kendisini zorlamadı. Zaten 491 Vidadi Babanlı çok işi kalmamıştı. O kafasına takılan problemleri teorik olarak yeniden kontrol edip açıklamıştı. Bu yüzden rahattı. Kavalı yakından dinlemek için ayağa kalktı. Sesin arkasınca büyük bir meydana geldi. Burada kolhozun koyun sürüsü sakin sakin otluyordu. Çoban sürüden bir hayli uzakta, tek palamut ağacının altında asasına dayanarak durmuştu. Kuzu derisinden yapılmış şapkasını kaşlarının üzerine kadar indirmişti. Kamış kavalını ağzının bazen bu tarafına, bazen de diğer tarafına koyup omuzlarını oynada oynada “Sarıtel” türküsünü çalıyordu. Deri şapkası lime lime olmuş, saçları da yavaş yavaş dalgalanıyordu. İlk bakışta saçlarını dalgalandıran hafif rüzgâr değil de çalınan oyun havası gibi geliyor. Vugar çobana görünmek istemedi. Başka bir ağaca dayanarak dinlemeye başladı. Çocukluktan beri “sarıtel”i çok severdi. Her zaman düğünlerde, bayramlarda bu havaya oynayan kızlara, erkeklere hayran hayran bakardı. Ama kendisi hiçbir zaman oynamazdı. Yalnızken bile hiç oynamamıştı. Çoban aniden ara verdi. Kavalı dudaklarından ayırdı. Bakışlarını sürünün üzerinde gezdirdi, “hey–hey!” – dedi. Ormanın içlerine doğru yönelen koyunları geri döndürdü. Sonra da iki parmağının ucuyla ıslık çaldı. Yanında kulaklarını aşağı bırakıp başını ön ayakları arasına koyarak rahatça uyuklayan köpeği uyandırıp sürüye göndermek istedi. Vugar aceleyle ağacın arkasına saklandı. Koyun köpeklerini çok iyi biliyordu. Çocukken yedi sekiz yaşlarında onu böyle bir köpek ısırmıştı. O olaydan sonra köpeklerden çok korkardı. İyi ki, köpek onu görmedi. O da şarkının tatlı nameleriyle uykuya dalmıştı. Çobanın işaretine kulak asmadı. Kapalı gözlerini biraz açtı. Yassı burnunu kırıştırdı. İsteksiz isteksiz mırıldandı. Çoban tekrar “hadi, hadi!” dediğinde tembel tembel ayağa kalktı. Kesik kulaklarını dikti. Sert bakışlarıyla koyunlara doğru baktı. Öfkeyle havlamaya başladı. İki üç adım ilerledi. Burada biraz da havladı. Ve süratle Vugar’ın yanından geçip sürüye doğru atıldı. Sonra çevrede hiçbir tehlike görmeyince sakinleşti. Kuyruğunu gururla beline koyup, otur492 Vicdan Sustuğunda du. Koyunlara doğru gitti. Onları alanın ortasına doğru çevirdi. Burada oturdu, inildeyerek havladı. O, bu hareketiyle çobana sanki “Sen işine bak, tehlike yok!” der gibiydi. Çoban asasını sol kolundan alıp, sağ kolunun altına koydu. Sonra tekrar şevk ve hevesle kavalı dudaklarını götürdü. Bu defa “Yanık Kerem” havasını çaldı. Ara sıra hırıltılı bir sesle okudu: Hayli vakittir küsmüşüz yar ile Aşk oduna alışmıştık, ayrıldık, Kaldı canda gizli gizli derdimiz, Biricik kelime konuşmadık, ayrıldık. Vugar kederlendi. “Ayrıldık! Ayrıldık!..” – diyerek şarkının son kelimelerini tekrarladı. Bir anda anlaşılmaz bir sızı vücudunu kapladı. Kalbi sızladı. Yine Arzu’yu hatırladı. Hemen ondan ayrı kaldığı günleri saydı. O günden beri yirmi gün geçmişti. Tam yirmi gün! Hayret etti, şaşırdı. O, bu yirmi güne nasıl dayanmıştı?! Kalbi bu hasrete, bu ayrılığa nasıl tahammül etmişti?! Nasıl oldu da canında çok sevdiği Arzu’yu uzun süre hatırlamamış, barışmak için gayret göstermemişti. Bu sıradan bir küslük, bir ayrılık değildi. Elbette, küsmek, barışmak sevgilerin adetlerindendir. Bunlar olmadan sevginin ne anlamı var?!. Yirmi gün! Bu yirmi gün içinde ona bir mektup bile yazmamıştı. Ondan özür dileyip hatasını itiraf etmemişti. Eğer o, bunları yapmış olsaydı yeniden barışmaya bir kapı bırakmış olurdu. Maalesef!.. Vugar düşündükçe derdine dert kattı. Yirmi gün gözlerinde büyüdü. Bu ayrılık, yirmi ay, yirmi yıl kadar uzun geldi ona. Çoban ise kavalın sesini biraz daha yükseltti. Kendi sesini de kavalın sesine uygun hale getirdi. Sonra nefesini topladı. Biraz sonra yeniden başladı... Garip garip durduk biganelertek,4 Soğuk soğuk baktık divanelertek, 4 Tek: gibi 493 Vidadi Babanlı Dönmedik başına pervanelertek, Tatlı tatlı konuşmadık, ayrıldık. Şarkının her kelimesi bir ok olup Vugar’ın kalbini deldi. Sanki o bu şiirleri onun için bilerek seçip de söylüyordu... O zaman ki, aşinalığı terk ettik, Cüda düştük, hayli ciğer berkittik. Ayrılıktan gönül kuşun ürküttük, Birbirimize kovuşmadık, ayrıldık. Evet, gönül kuşu ürkütülmüştü. Küstürülüp yuvasından uçurtulmuştu. O kuş yeniden yuvasına dönebilecek miydi? Ona eski sadakatle, eski çılgınlıkla bağlanabilecek miydi?!. Vugar şarkıyı sonuna kadar dinleyemedi. Çünkü artık hiçbir şey duymuyordu. Arzu’yla ilgili duyguları, heyecanları kulaklarını kapamıştı. O, ağacın arkasından çıktı. Köpeğe aldırış etmeden yeniden ormanın içlerine doğru yürüdü. Nereye, niçin gittiğini bilmeden yürüdü. Nereye bastığını görmüyordu. Dikenler ayağına takılıp, elbiselerine batsa da bunu hissetmiyordu. Arzu’nun hayali gözleri önünde canlanmıştı. Onunla son görüşmesini hatırladı. Arzu elleriyle yüzünü kapamış, omuzları titreyerek sessiz sessiz ağlıyordu... O, aniden: “Dönmeliyim! Bugün şehre dönmeliyim.” dedi. Hızlı adımlarla köye doğru yol almaya başladı. Saki, o şimdi gitmezse, bir şeylerin kararını değiştireceğini düşündü. Fakat bu düşüncesi boşa çıktı, yolunu kaybetti. Geldiği patikayı kaybetti. Karşısına bir akarsu çıktı: Engin, geçilmez akarsu! Burası neresi? Patika nerede kalmıştı?! Vugar bir hayli baktı. Hayır, burasını o bilmiyordu. O, buraya ilk defa gelmişti. Peki, köy nerede kalmıştı? Nasıl oldu da yzlunu kaybetti?.. O, alnını sildi. Çok terlemişti. Dikkatini toparlayarak yeniden çevreye bakındı. Fakat bir faydası olmadı. Gideceği yönü güneşe göre bulmak istedi. Ama yapamadı. Güneş ormanın arkasında kalmıştı. Eğik güneş ışıkları yüksek ağaçların budakları arasından kırık kırık, dalga dalga süzülüyordu. Aşa494 Vicdan Sustuğunda ğıları, koyu gölgelikleri halka halka aydınlattı. Sabahtan ara sıra gözüken kuşlar da şimdi çoğalmıştı. Küme küme olu sağda solda ötüyorlardı. Vugar telaşa kapıldı. Karanlık çökerse o, ormanda tamamen kaybolabilirdi. O, geceyi ormanda geçirmek mecburiyetinde kalabilirdi. Ama onu asıl korkutan bu değildi. O, trene geç kalacağını düşünüp üzüldü: “Güneş batıyor. Az sonra karanlık çökecek. Mutlaka trene yetişmem lazım. Aksi takdirde bir gün daha kaybetmiş olacağım. – O, köyde geçirdiği günleri hatırladı. Yirmi rakamı yeniden onun canını sıktı. – Bendeki ala bak!.. Her şey keşmekeş içerisinde ben de burada öylece eli kolu bağlı kalmışım. Gidip her şeyi yoluna koyacağıma burada boş boş geziyorum. Oyunda oynaştayım. Sanki bütün işlerim yolunda da. Gitmeliyim! Bu akşam yola düşmeliyim! Bir gün bile çok önemli. Her zamanın kendi değeri var.” Hemen geri döndü. Geldiği patikayla şimdi daha hızlı yürüyordu. O, çobanla karşılaştığı alana gitmeyi düşünüyordu. Ama bu da olmadı. Patika bir değil, beş değil! O, birçok patika değiştirdi. Bir saat boyunca aynı yerde döndü durdu, yol aradı. Çok sevdiği orman şimdi onun sinirlerini geriyordu: Patikaları sık sık kaybetti, adımları sürçtü, yavaşladı. O, artık hiçbir şey düşünmüyordu. İlk günler gözünü gönlünü okşayan, ağzına taze tat, lezzet veren erikler, yemişenler ve iğdeler şimdi ona akşamın bu vakitlerinde daha parlak görünüyordu. Sanki ona “Bize gel, gel bize” diyorlardı. Bu güzellikler artık onun dikkatini çekmiyordu. Yolunu bulup evine dönmek istiyordu. Şüphesi yanlıştı. Birbirinden farkı olmayan, birbirine çok benzeyen patikalar, onu şaşırtsa da en sonunda yolunu buldu, sevindi. Biraz durup derinden nefes aldı. Sonra deminki çobanı aradı. Niçin? Ona diyecekleri mi vardı?... Hüzünlü, yanıklı şarkılarıyla onun kalbinde nice gündür susan, körelen duyguları uyandırdığı için ona teşekkür mü edecekti?.. Belki de! Ama çobanı bulamadı. Onun esrarlı kavalının sesini de duymadı. Sürü eski yerinde yoktu. Vugar yola çıktı. Ayaklarına yeni güç geldi... 495 Vidadi Babanlı 10. Bölüm Köyün girişinde, Cevdet’in “Gaz–69”uyla karşılaştı. Her taraf toz, duman oldu. Vugar ağzını, burnunu kapatarak bir köşe çekildi. Araba onun yanında titreyip durdu. − Hayırlı akşamlar, ormancı kardeş!.. Ne acelen var öyle?.. – Cevdet sohbete her zamanki gibi şakayla başladı. – Arkandan modern teknoloji bile yetişemiyor. Nereye böyle? − Hayırlı akşamlar. Cevdet arabanın kapısını açtı. Dostuna “buyur, otur” – demek istedi.– Ama onu üzgün görünce kendi indi arabadan. Tozdan bir köşeye çekilen Vugar’ın yanına giderek ciddiyetle sordu: – Ne oldu? Niçin böyle heyecanlısın? − Öylesine. − Yine mi? Vugar meramını zorlukla söyledi. − Dönmek istiyorum. − Nereye? − Bakü’ye. − Ne zaman? − Bugün. Trene yetişebilirsem, şimdi. Cevdet bir dakika boyunca ona taaccüple baktı. Sonra bir şeyler düşünüp gülümsedi. Gözlerini Vugar’dan ayırıp saatine baktı. Tekrar gülümsedi. − Geç kaldın, kardeşim, – dedi. Sonra dağlara doğru baktı. – Bak, tren gidiyor. Koş belki yetişebilirsin. Vugar Cevdet’in söylediklerini şaka sandı. Onun gösterdiği tarafa gönülsüzce baktı. Çıplak dağların eteğiyle hakikaten de tren gidiyordu. Sesi hakikaten işitiliyordu. Vugar’ın gözlerindeki heves yeniden söndü. Cevdet yine onu süzdü. 496 Vicdan Sustuğunda − Sen dönmeyi düşünmüyordun. Şimdi nereden çıktı bu? − Gitmem lazım. − Sebebi çok mu ciddi? − Evet, çok ciddi. − Bu önemli sebebi bize de söylesen olmaz mı? Vugar sustu. − Herhalde kız meselesi, değil mi? Gözlerinden aşk hasreti okunuyor. − Doğru bildin! − Öyle miiii? İşte, bu başka mesele. Hemen Şahsenem halaya müjde vermem lazım. O, gün hıngal ziyafetindeki sohbet galiba gerçekleşecek. Cevdet sevindi. Yorgun yüzü tebessümle parladı. − Bu benim için de güzel bir haber oldu. Yorgunluğumu unuttum. Sabahtan beri şehirdeyim. O, bunları söyledikten sonra halsizce dik durmaya çalıştı. Üzerindeki tozu toprağı silkip şoföre döndü. Genç şoför geniş şapkasını gözlerini üzerine çekmişti. Direksiyona yaslanıp konuşmaları dinliyordu. Cevdet onun keyfini bozdu: – Sen hemen git! Gonca’ya söyle yemeği ısıtsın. Biz yavaş yavaş geliyoruz. Araba bir hayli uzaklaştıktan sonra Cevdet Vugar’ın kolundan tuttu: − Evet, şimdi söyle bakalım, kim bu şanslı, kiminle akraba olacağız? Kız nerelidir? Ailesi ne iş yapıyor? Vugar hevessizce cevap verdi: − Kızın babası eski petrol ustasıdır, annesi de Almanca hocası. Bakü’de yaşıyorlar. − Peki, yengemizin işi, görevi ne? − O, okuyor. − Nerede? 497 Vidadi Babanlı − Üniversitede. Tarih bölümünde. − Çok güzel. – Cevdet bir an sessiz kaldı. – Meseleyi kızın anne babası biliyor, yoksa siz gizli mi görüşüyorsunuz? − Biliyorlardı. Cevdet arkadaşına şaşırarak baktı. − “Biliyorlardı mı?..” Bu ne anlama geliyor? Açık konuş. − Açığı ben her şeyi mahvettim. Cevdet anlamlı anlamlı gülümsedi. − Yani düğününü aranızda, herkesten habersiz mi yaptınız, demek istiyorsun? − Hayır! Öyle değil! Ayrıldık! − Kimle? Anne babasıyla mı? − Hayır, kendisiyle... − Tamamen mi? Vugar omzunu oynattı. − Suçlu psikolojisiyle konuşuyorsun herhalde suç sende. Peki, niçin ayrıldınız? − Aslında sebepsizce... Sadece bir aptallık yüzünden. − Parça parça söyleme, hadi sadede gel! Vugar konuyu olduğu gibi anlattı. Cevdet bir hayli düşündü. Sonra üzüntüyle: − Bu hakikaten de aptallıktır, – dedi. – Bu hareketi ancak sarhoş, akılsız bir insan yapabilir. Sen nasıl böyle bir şey yaptın?.. Hem o insanın maksadını, meramını önceden bildiğin halde... Çok ilginç!.. − Haklısın, Cevdet, çok ilginç! ... Ama ben o gün hakikaten de sarhoş gibiydim. Çok heyecanlıydım. Tezim proje şubesinden geri geldi. Faydasız, gereksiz bir çalışma olarak değerlendirilirdi. Yıllardır verdiğim emek boşa çıkmıştı. Tekrar jüriye havale edildi. Bu da mevcut çalışmayı bırakıp yeniden sil baştan bir çalışma yapmam anlamına geliyordu. Evet, 498 Vicdan Sustuğunda onlar benden bunu istediler. Akşam gelip her şeyi yeniden kontrol ettim. Bir gecede birkaç aylık işi yeniden gözden geçirdim. Sabah kalktığımda başım dönüyordu. Ayakta durmaya takatim yoktu. Böyle bir vakitte kadının karşıma gelip konuşması beni çileden çıkardı. Söylediklerini düşünecek halde değildi. Sanki hipnoz olmuştum − Bunların hepsi doğru. Peki niçin sonra gidip kızdan özür dilemedin, onun gönlünü almadın?... Her şeyi ona anlatsaydın, seni anlayacaktı. − Sen özür diyorsun. Ben hatta yalvarırdım da Ama... − Ama ne?.. Gururuna mı yediremedin? Bu erkekliğe sığmaz, öyle mi? − Hayır, Cevdet, hayır! – Vugar kızarak itiraz etti. – Gurur meselesi değil. Sen beni biliyorsun. Ben hiçbir zaman boş yere inat etmem. Sabah her şey daha da kötü oldu. Toplantıda beni sıkıştırdılar. Asistanlıktan kovmak istediler... Cevdet hayret etti. Gözleri fal taşı gibi açıldı. − Nasıl yani?! Asistanlıktan kovmak mı?! – O iki üç adım geri çekildi. – Niçin? − İftira yüzünden! − Anlamadım! Nasıl yani. − Güya benim yeteneğim yokmuş, bilim dünyasında lekeliymişim. − Ne anlamda? − Şahsi anlamda. − Yine anlamadım. − Anlaşılmayacak ne var burada. Beni birkaç kızın hayatıyla oynamakla suçladılar... Cevdet’in hayreti derinleşti. Birkaç dakika sustu. Sonra sinirinden güldü. − Aferin! Senin böyle maharetin de mi vardı?!. Peki bizim niçin haberimiz yok? 499 Vidadi Babanlı − Siz geri kalmışsınız da ondan! – Vugar da acıklı acıklı güldü. – Ya da kablosuz telefonlarınız çalışmamış! − Eee sonra ne oldu? Nasıl sonuçlandı? − İftiranın zaferiyle sonuçlandı. − Bu kadar mı? − Bu kadar. − Peki, yukarılara müracaat etmedin mi? Hakikati ortaya çıkarmak için hiçbir şey yapmadın mı? Vugar başını salladı. Cevdet kızdı. − Onlar sana iftira attılar, seni suçladılar, çalışmanı sabote ettiler sen de hiçbir şey yapmadan, mücadele etmeden köye geldin, öyle mi?! Aferin!.. Helal olsun sana, çok cesurmuşsun!.. Vugar ellerini pantolonunun ceplerine soktu. Dostunun azarından utandı. Cevdet yolun diğer tarafına geçti. Vugar’la küs gibi yürüdü. − Kaç gündür neden bana hiçbir şey anlatmadın?.. Niçin benden sakladın, Vugar? − Üç defa sana söylemeye çalıştım. Her defasında başka konular girdi araya, beni dinlemedin. Öğretmenlerle de bu yüzden buluşmak istemiyordum. Sonra her şeyi orada açıklamanın daha iyi olacağını düşündüm. Ama yapamadım. O kadar saygı ve sevgi ağzımı bağladı. Sizleri üzmeye, ümitlerinizi kırmaya hakkım yok çünkü. Manen ıstırap çeksem de sustum. − Yanlış yaptın! – Cevdet bağırdı. – Eninde sonunda duyacaktık. Beş gün erken ya da geç ne fark eder? Peki, hiç kimse seni savunmadı mı? Adalet için, hak için konuşan olmadı mı? − Oldu. Ama öylesine. − Peki danışmanın? Onun çok prestijli, vicdanlı bilim adamı olduğu söyleniliyor. Gazetelerde, dergilerde onun dürüst500 Vicdan Sustuğunda lüğünden, gençlere olan sevgisinden yazılar çıkıyor. Bu yazıları ben kendim okudum. − Yazılanlar doğrudur. Ama onu da susturdular. − Nasıl yani? − Çirkin oyunlarla. Karısının jüriye yazdığı mektupla. − Mektup mu? Hangi konuda? − Benim ahlaksızlığım, terbiyesizliğim konusunda. Ben bilim dünyasında yer edinmek için kendi sevgilimi bırakıp danışmanımın kızıyla evlenmek istiyormuşum, güya. Dediklerine göre o kızı yoldan çıkarmışım. − Sonra? − Sonrası sağlığın... Bize karşı olanların eline güzel fırsat geçmiş oldu. İğrenç iğren sözler söylediler. Çalışmam kaldı bir köşede. Bu konuyu tartıştılar. Akıl almaz iftiralar söylediler. İftira çok kötü bir şeymiş. Dilim bağlandı, ağzım kurudu. Kendimi savunacak söz bulamadım. Cevdet sanki onu dinlemiyordu. Sesi uzaktan duyuldu. − Bu da bizim bilim adamlarımız!.. Bu da toplumumuzun itibarlı fikir adamları!.. Bizim kolhozlar arasındaki irtibatı sağlayan müdür gibilerinden hangi insani davranışı bekleyeyim? Cevdet bu kelimeleri öyle içten söyledi ki, sanki o an Kerem olup, yanacaktı. O bir süre halsizleşti, sustu. Sonra kendisini toparlayarak ona has olmayan bir eda ile hüzünlendi. − Babamın vefat edeli beş yıl geçti. Ama onun ölüm anını hala unutamadım. Ölümünden iki gün önce dili tutulmuştu. Konuşamıyordu. Ama gözleri çok canlı idi. Onun bana çok önemli bir şey söylemek istediğini hissediyordum. Özellikle de son gününde gözlerini benden çevirmedi. Sordum: “Bana bir sözün mü var, babacığım?.. ” Birbirine sıkı sıkı bağlanmış dudakları kıpırdadı. Sesi çıkmadı. Gözlerinde memnuniyetsizlik ifadesi vardı. Onu anlamadığım için beni kınadığını 501 Vidadi Babanlı anladım. Ne söylemek istediğini yine sordum. Hiç olmazsa elinin işaretiyle ne istediğini söylemesi için yalvardım. Ama bunu yapmaya gücü yoktu. Yine bakışları konuştu. Öleceğini hisseden hastalar genelde çok korkarlar. Ama babam öyle değildi. Onun bana söylemek istediği bir şey vardı. Demek istediği ne idi, bilemedim. Kendisiyle birlikte götürdü demek istediğini de. Belki de diyeceğini bilseydim toplum için daha hayırlı bir insan olacaktım. O bakışlar kalbimde esrarlı, şüpheli bir iz bıraktı ve hala bana azap veriyor. Bazen düşünüyorum neden modern ilim bu meseleleri araştırmıyor. Niçin bilim adamlarımız bu sırları çözmeye çalışmıyorlar? Şimdi bilim akıl almaz sırları çözüyor, çok zor soruların cevabını buluyor. İnsanlar uzaya, aya gidiyor. Buradan elektrik dalgalarıyla aydaki makinelere sinyal gönderiyorlar. Robotlar yapıp insan gibi onlara şarkı söyletiyorlar. Bir vücuttan, başka bir vücuda kalp nakli yapılıyor. Eğer iyice araştırıp çalışsalar gözlerin de ne demek istediğini bilebilirler. – Vugar gülümsedi. Cevdet bunu hissedip, ona döndü. – Bakıyorum sözlerim sana komik geliyor, Vugar. Beni içinden benimle dalga geçiyorsun, ama boşuna! Ben çok ciddiyim. Şimdi bilim adamlarımızın saygınlığı çok fazla toplumda. Onların başarısına, çalışmalarına ümit besleyen insanlar toplumda eskiye göre on kat arttı. Biz ilim adamlarından çok şey bekliyoruz. Başka sahalar şöyle dursun uzay teknolojisinde baş döndürücü çalışmalar kaydedildi son zamanlarda. İşte, bu yüzden onlar konusunda kötü bir şey duyduğumuzda kalbimiz ağrıyor. Senin anlattıkların ise rezalettir. Aklım almıyor. − Mesele bilim adamı almak da değil, Cevdet. Mesele bu ismi layık olabilmekte. Maneviyatı zayıf olan insanların bilim adamlığı da zayıf oluyor. − Atalarımız ne kadar güzel söylemişler, ilim adamı olmak kolaydır, insan olmak zor, diye. − Hayır, Cevdet! Hakiki manada ilim adamı olmak çok zordur. Bunun için istidat, büyük bir yürek, iç güzelliği ve manevi zenginlik gerekiyor. 502 Vicdan Sustuğunda Cevdet yine sustu. Sonra ilave etti: − Ahh, Vugar!..– diyerek heyecanla söze başladı. – Belki yine beni kınayacak, beni çok safderun kabul edeceksin ya da hayalperest olarak nitelendireceksin… Önemli değil bak benim dileğim ne… Ben, küçük bir çiftçi olarak, kendi halkını dünyanın en çok gelişmiş, en kalkınmış büyük ülkeleri ile aynı safta görmek istiyorum. Bu vatanın evlatlarını dünyanın en büyük şahısları arasında görmek istiyorum. Azerbaycanlı ilim adamlarının isimlerinin deniz aşırı ülkelerde de bilinmesini istiyorum. Şairlerimizin, yazarlarımızın, bestecilerimizin, doktor ve mühendislerimizin dünyanın her köşesinde tanınsın istiyorum. Ortaokulda okuduğum Muhammed Hadi’nin bir mısrasını hatırladım. Sen de biliyorsun herhalde: “İmzasını koymuş milel evrak–i hayata, Yok milletimin hattı bu imzalar içinde...” Çok güzel söylemiş! Kendi devrinin haline ağlamış. Elbette, o dönemle bugünü kıyaslamak doğru olmaz. Bu günün manzarası bambaşkadır. Ama devrimizdeki şartlara, imkânlara bakarsak kazandığımız başarıların çok az olduğunu görürüz. Yetenekli insanlarımız daha önemli yerlere gelebilirler. Peki, buna kim engel oluyor? Çekememezlik, adam kayırma!.. Bundan daha beteri de şerefsizlik! İşte, büyük ümit beslediğimiz insanlardan birisi de sensin. Biraz zorlukla karşılaştın ve hemen mücadele etmekten vazgeçtin, bırakıp kaçtın. Cesaretin mi yetmedi mi?! Kaç gün oldu buraya geleli hala uğradığın haksızlıkları bize bile anlatmadın. Bizden bile yaşadıklarını sakladın. Vugar Cevdet’in samimi olarak söylediği bu sözlerden kırılmadı. Birden gururla dimdik oldu. Ellerini cebinden çıkardı, göğsüne bağladı. ilginç bir tavırla: − Önemli değil,–dedi.– her şey düzelecek. Ben mücadele meydanından çekilmedim. Sabrediyorum. Sabredenler ise hiçbir zaman kaybetmezler! O, söyledikleriyle kendini teselli etti, başını dimdik tuttu. Sözleri hareketleri ağırlaştı. Sanki biraz önce telaşlanan, köy503 Vidadi Babanlı de geçirdiği günler için üzülen o değildi. Temkinler yavaş yavaş dedi: – Ben köye geldiğim için pişman değilim, Cevdet. Burada geçen günlerim için de üzülmüyorum. Tam aksine çok mutluyum. Sinirlerim sakinleşti. Bu orman, bu toprak, bu insanlar beni değiştirdi, kendime olan inancımı güçlendirdi. İlmi çalışmalarıma faydası oldu, çalışmamla ilgili yeni çözüm yolları buldum. Şehirde kalmış olsaydım, kim bilir neler olacaktı. Üzüntü insanın en büyük düşmanıdır. Vugar hala ondan uzakta yürüyen Cevdet’e yaklaştı. Elini onun omzuna koydu. Tebessümle dostunun yüzüne baktı. Aynı tebessümü Cevdet’te göremeyince bakışını başka yere çevirdi. *** Ertesi gün Vugar evden dışarı çıkmadı. Cevdet ona acele etmemesi, evde oturup kendisini beklemesini istedi. Tren gelemden önce gelip kendisini yolcu edeceğini söyledi. Şahsenem sabah erkenden kalkmış, oğlu için hazırlık yapıyordu. Cennet anayı da unutmamış onun için de ayrıca hediye hazırlıyordu. Cevdet dediği vakitten daha erken geldi. Vugar’la beraber sofrada oturup, Şahsenem’in hazırladığı “ayrılık aşı”ndan yedi. Sonra yola koyuldular. ... kısa bir süre içinde istasyona ulaşmıştılar. İstasyonda yeni gelen trenin kulak tırmalayan sesi altında Cevdet Vugar’in kulağına bir şeyler diyordu: – Git, başarılar! Hiçbir şeyden korkma, çekinme. Bir şeye ihtiyacın olursa haber gönder. Biz her zaman senin yanındayız. 504 Vicdan Sustuğunda II. Fasıl 1. Bölüm Vugar trenden inmek için acele etmedi. Sonuncu vagonun yanında durup herkesin inmesini bekledi. Acele etmeye gerek yoktu. Zümrüt semanın deniz tarafından şafak yeni söküyordu. Enstitüde mesainin başlamasına daha çok vardı. Cennet Ana ise muhtemelen tatlı rüyadaydı. Onu erkenden rahatsız etmek istemiyordu. O, pencereden dışarıda trenin etrafında koşuşan, sevinçle, el sıkışan, sarılan insanlara baktı. Aniden kalbi hızla çarpmaya başladı. Arzu’yu hatırladı. Önceleri beş on günlük tatilde köye gittiğinde Arzu da onu böyle karşılardı. Herkesin gözü önünde birbirine sarılırlardı. Ama bi defa... Vugar müteessir oldu. Kalbi sızladı. Ama sonra yüzü güldü. Uzaktan bir noktaya bakan gözlerinde sevinç kıvılcımları belirdi. Aceleyle pencereyi açtı, kafasını dışarı çıkardı. Nefesi hızlandı. Niçin? Trenlerin çevresinde olan insanlardan bir hayli uzakta “şehre çıkış” yolunda uzun boylu, güzel bir kız durmuştu. Elinde çiçek demetini göğsüne bastırmış, boynunu bükmüştü. Onun, bu küskün duruşu, masum bakışı ile Arzu’ya benziyordu. Belki de Arzu’ydu?.. Belki yine Vugar’ı karşılamak için gelmiştir. Vugar ona döneceği vakti söylemese de o olabilirdi?! Ee ne demişler kalp kalbe karşıdır. Neden olmasın ki!.. Cevdet’in söylediği gibi, küçücük kalpte ne sırlar saklıdır. Nice âlemler pinhandır. Yaşasın aşk! Yaşasın Ferhat’a dağ deldiren, uzak yolları yakın eden, her günahları, kabahatleri affeden sevgi!!! Vugar, o kadar çok coştu ki pencereden gördüğü kızın Arzu olduğundan hiç şüphesi kalmadı. Başını biraz da çıkararak “Buradayım, Arzu, buradayım!” – diye bağırmak istedi. O an kız yerinden kımıldadı ve ona doğru gelen oğlanın üzerine atıldı. Çevrede olan herkesi unutup hasretle birbirine sarıldılar. Ve gülerek oradan uzaklaştılar... 505 Vidadi Babanlı Vugar, son anda bağırmaktan kendisini zor aldı. Köşeye çekilip öylece hareketsiz kalakaldı. Gözleri onu yanıltmıştı. O, üzülerek pencereden çekildi. Ama bu hali uzun sürmedi. Yeniden yüzü güldü. Onunla ne pahasına olursa olsun gidip barışacaktı. Çünkü seven kalplerin hiçbir zaman kin tutmayacağını biliyordu. Özellikle de kız kalbi; onun tertemiz gül gibi güzel kalbi olan Arzu’sunun kalbi. Vugar ayağa kalktı. Çantasını ve sütannesine gönderilen hediyeyi de alıp treni terk etti. Peron artık sessizdi. Tren şehre girene kadar yolculara bilgi veren radyo da sabaha doğru şarkı söylemeye başlamıştı. Vugar da sakindi O, “şehre çıkış” yolunun merdivenlerini acele etmeden indi. Taksi beklemeden yürümeye başladı. “Samed Vurgun bağı” nın girişinde panoya yeni asılmış henüz yapışkanı kurumamış gazeteye baktı. Bütün yazıları bir nefeste okudu. Elindekileri yere koydu. Bakü’de olmadığı günlerde Bakü’de neler olduğunu öğrenmek istedi. Afganistan’nın Baş bakanı Bakü’ye ziyaret etmek için gelmişti... Akademide astrofizikçilerin konferansı olmuştu. Bir komüniste yetmiş beş yıllık hizmeti karşılığında onur ödülü verilmişti... O, aceleyle gazetenin ilanlar bölümüne de baktı. Bu bölümden okuduğu bir ilan onun çok hoşuna gitti. Vilyam Şekspear’ın “Hamlet” piyesi oynanacaktı. Bugün sahneye konulacaktı. Çok güzel! – Vugar elini eline sürdü. Sevinçle kendi kendine fısıldadı: – Mutlaka gitmeliyim dedi! Artık başka ilanlara bakmadı. Bütün düşüncesi piyeste kaldı. “”Bilet bulabilecek miyim acaba? İki bilet!... Çok iyi oldu aslında. Barışmak için bu çok güzel bir bahane. Arzu tiyatroyu seviyordu. Hiçbirini kaçırmazdı. Daha yeni yeni görüşmeye başladıkları günlerde de sık sık tiyatroya giderlerdi. Azru biletleri hazırlar hemen Vugar’in yanına gelirdi. Vugar ise ona çok kırılırdı. “Sen bana hakaret ediyorsun, Arzu! Beni mahcup ediyorsun. Bunu yapma lütfen!” – derdi. Arzu kumral gözlerini süzerek, başını Vugar’ın omzuna koyar, tatlı di506 Vicdan Sustuğunda liyle yaptıklarına hak kazandırırdı: “Sen talebesin, Vugar, kendin zor geçiniyorsun. Hem, ben almışım sen almışsın ne fark eder?” Vugar buna razı olmadı: “Talebe iki bilet alamayacak kadar fakir mi?!” diyerek küserdi. Arzu yalvarmaya başlardı. Sesi titrerdi: “Niçin acele ediyorsun, Vugar, canım! Zamanı gelince herş ey senin istediğin, dilediğin gibi olacak. Ben bütün talihimi sana vereceğim. Senin her sözün, her kelimen benim için kanun olacak. Şimdilik izin ver, hürlüğümün tadını çıkarayım. Kalbimde kalmasın...” Vugar bundan sonra üstelemedi. Gülerek sevgilisine döner. Tatlı dilli sevgilisini kucaklar, hiçbir şey söylemeden öylece dururdu. Kalbinin derinliklerinde o güzel günlerin hasretiyle yanardı. İşte, istediği gün gelmişti. Tiyatroya kendi bilet alabilecekti. Hem de nasıl bir tiyatroya! Vugar telaşlanmaya başladı. Bilet mutlaka alınmalıydı. Bu fırsat kaçmazdı. Ama... yine hüzünlendi. Bu tür oyunların biletlerinin çok önceden bittiğini hatırladı. Acaba tiyatronun telefonunu bulup arasam mı? Müdüre ilgililere durumu anlatsam, yalvarıp yakarsam! Gençken onlar da sevgilileriyle küsüp barışmışlardır. Onlar da belki halime acırlar. Yardım ederler. Heyecanlandı. Şansından aramak için pek uzağa gitmeye gerek kalmadı. Hemen yakınında telefon kulübesi vardı. Hemen kendini telefon kulübesine attı. Numaraları çevirirken birden vazgeçti. Tiyatroyu arayacağına Arzu’ların ev numarasını çevirmeye başladı. “Artık geldiğimi, Bakü’de olduğumu bilsin. Hiç olmazsa sesini duymuş olurum. (Vugar çok iyi biliyordu ki, Arzu onun sesini bile duymak istemeyecekti. Hemen telefonu kapatacaktı.) Telefonu Ağarza amca ya da Şirinbacı öğretmen açarsa da problem olmaz. Onlarla daha kolay konuşabilirim. Onlar çok samimi idiler. Belki onlar da bana Arzu’yla barışmamda yardımcı olurlar. Tiyatroya sonra da gidebiliriz...” Vugar kendisine hâkim olmaya çalıştı. Kalbinin çılgın atışlarını kontrol altına alıp yavaş yavaş numarayı çevirmeye başladı. Son numarayı çevirirken parmaklarında mecal kalmadı. Sanki gücü, kuvveti biranda bitiverdi. Kulübenin ensiz 507 Vidadi Babanlı duvarına yaslanarak düşünmeye başladı: “Ben ne yapıyorum? Herkes bu hadiseden haberdardır. Bu tür olaylar hiçbir zaman ört bas edilmez. Herhalde herkes benden nefret ediyordur.” Vugar’ın eli yanlarına düştü. Şüphe aç kurt gibi kalbini kemirdi: “Hayır, barışmamız bu kadar basit olamaz. Beni kınarlar. Bu çok kolay yoldur. Başka bir şey düşünmem lazım”. O, elini alnına sürdü. Kaşlarının ortasına kadar akan soğuk teri sildi. Bedenini onun uzun zamandır tanıdığı bir bitkinlik kaplamıştı. Kulübeden zorlukla ayrılıp parka girdi. Karşına çıkan ilk banka oturuverdi. Güneş yeni doğmuştu. Büyük binaların çatılarına duvarlarına güneşin ışıkları vuruyordu. Yaprakları henüz dökülmemiş çınarların, sıra servilerin tepelerini güneş altın rengine boyamıştı. Güneşe karşı evlerin, iş yerlerinin pencereleri sanki ateş yakmıştı. Biraz vakit geçtikten sonra aşağılar da nurlanmaya başladı. Sokaklar, dönemeçler, köşe başları, parklar ve meydanlar bir başka cazibeli olmuştu. Gittikçe yakan güneşin şifa verici hararetini nihayet Vugar da duyabildi. Onun şifalı şualarını hissettikçe zihni de duruldu. Daha rahat düşünmeye başladı. “Özlemenin ne faydası var. Biraz daha sabretmem lazım. En iyisi ilk önce Cennet Anaya sorayım. Onun fikrini alayım. O, tecrübeli dünya görmüş bir insandır. Böyle insanlar bilge oluyorlar. O, bana en doğru yolu bulmamda yardımcı olur.” 2. Bölüm Vugar’ın kalbini kemiren şüpheler boşuna değildi. Arzu’nun anne babası hakikaten de meseleyi öğrenmişlerdi. ... Arzu ağlayarak eve geldiğinde Şirinbacı şaşırmıştı. − Ne oldu sana? Neden ağlıyorsun? – diyerek telaşla kızının yanına koşmuştu. Arzu annesinin sorularını cevapsız bıraktı. Kendisini yatağına atarak için için ağlamaya devam etti. Şirinbacı aklına başka bir şey getirmedi. “Herhalde Vugar’ın çalışmasıyla ilgili bir problem olmuştur.” diye düşündü. 508 Vicdan Sustuğunda O, Arzu’nun arkasından odaya girdi. Kızının yanında oturup, sakin öğretmen tavrıyla yeniden sordu: – Hadi söyle bakalım ne oldu sana? Vugar sana ne söyledi? Niçin çağırmıştı seni? Arzu hüngür hüngür ağlıyor. Ara sıra hıçkırıklar ağlamasını bölüyordu. Annesinin sorularına cevap vermiyordu. Şirinbacı anne küskünlüğüyle: − Ağla o zaman, ağla, – dedi, – kalbini boşalt. Arzu birden ayağa kalktı, sorgulayıcı, şüphe dolu bakışlarıyla annesine baktı. Onun gözyaşları içerisinde donmuş gözbebeklerinin ışığı dağlardaki çığın parlaklığını hatırlatıyordu: − Benim annem, babam var mı? Kızının bu ilginç imalı sorusu karşısında Şirinbacı dona kaldı, beyninden vurulmuş gibi oldu. Rengi bir anda soldu. Dudakları zorlukla açıldı: − Sen ne diyorsun, kızım?.. Arzu Şirinbacı’nın sesindeki gizli korkuyu hissetmedi. Israr etti: − Saklama artık, anne. Bana hakikati söyle, bunu bilmek benim de hakkım. Şirinbacı’nın gözleri dehşetle açıldı, yerine sığmadı. Kıpkırmızı oldu. − Sen... Sen bana... Kendi annene inanmıyor musun? Annesinin heyecanı ve kesik kesik konuşması Arzu’nun kuşkularını daha da artırdı. Eğer Vugar’ın söyledikleri yalan olsaydı, Şirinbacı niçin bu kadar heyecanlanmalıydı?! Birden bire sitem etti: − Anlaşıldı! Artık her şeyi anladım!.. – Arzu yeniden ağlamaya başladı. – Ben yetimim… Siz beni evlatlık edinmişsiniz!.. O, elleriyle yüzünü kapadı. Divanın üstüne yüzüstü yattı. Şirinbacı olduğu yerde heykel kesilmişti. Sessiz sessiz o da ağlıyordu. Gözlüğünün altından sanki su damarı yol bulup 509 Vidadi Babanlı akmaya başlamıştı. Gözyaşları boncuk boncuk yanağına doğru süzülüyordu. Her ailenin kendine has problemi oluyor. Gülbabayev’lerin de problemi çocuklarının olmamasıydı. Uzun yıllar bu yüzden azap çekmişlerdi. İyi ki Ağarza karamsar değildi. Bu dert onu rahatsız etse de kendisini teselli edebiliyordu. Evde, arkadaşları içinde kendini mutlu göstermeye çalışırdı. Dışardan bakanlar onun hiç derdi sıkıntısı olmadığını sanırdı. Ara sıra Şirinbacı’ya derdi: − Hiç üzülme, Şirin. Çocuğumuz olmuyor, ne yapalım olmazsa. Dünyada bizim gibi binlerce aile var. Kendimizi üzmeye ne gerek var. Kendimizi öldürecek değiliz ya! Şirinbacı bu tür sohbetlerden çok müteessir olur üzüntüsü biraz daha artardı. Zavallı kadın her geçen gün erirdi. Son zamanlarda kısırlık meselesi onların gıpta edilecek ailelerine gölge düşürmeye başlamıştı. Evde sık sık tartışmalar oluyordu. Şirinbacı’nın sinirleri gerilmişti. En basit sözden bile alınmaya başlamıştı. Gelip gidenler eş dost bile bu durumu hissetmeye başlamıştı. Muhabbetle kurulan bu ailenin bir gün dağılacağını düşünenler olmaya başlamıştı. Ağarza ‘nın üvey kardeşi, arkadaşı Şahmalı Kılıcov, bu mesele ile ilgili kafa yoruyor, aileyi kurtarmak için bir çözüm yolları arıyordu. Bir gece herkes uyuduktan sonra hanımını uyandırdı. − Nise, – dedi, – Kalk, mutfağa gel. Seninle konuşmam lazım. Nise gözlerini zorlukla açtı. İşleri başından aşkındı. Bu kadar insanın elbiselerini yıkamak, yemeklerini hazırlamak, sökük ve yırtıklarını dikmek zavallı kadını çok yoruyordu. Bundan dolayı da yatağa zor düşer, gece sabaha kadar deliksiz uyku çekerdi. Kadın zor zar konuştu: – Gecenin bu vaktinde ne sohbeti, Şahmalı?.. Yarın söylersin. 510 Vicdan Sustuğunda − Hayır, Nise, şimdi söylemem gerek. Yarına bırakamam! Bu öyle bir konu ki, bunu bizden başka hiç kimse duymamalıdır. Nise konuşmadı. Uykulu uykulu kocasının peşinden mutfağa geldi. Bu konunun konuşulacağı en rahat yer burasıydı. Şahmalı ona oturması için sandalye verdi. − Otur, – dedi. Kendi ise ayakta durup, omzunu duvara yasladı. Bir hayli düşündü. Konuya nasıl gireceğini bilmiyordu. Biraz sonra konuşmaya başladı: – Ağarza ‘ların durumunu biliyorsun. Onlar evlat hasretiyle yanıp tutuşuyorlar. − Biliyorum, – Nise ah çekip kollarını göğsünde bağladı. Ama yine de Şahmalı’nın bu saatte neden bu konuyu açtığını anlayamadı. Şahmalı meramını hemen söylemekten çekindi. − Sen de biliyorsun ki biz onların en yakın arkadaşları sırdaşlarıyız. Onlara yardım etmek bizim vazifemizdir. Bu konuda da bizim bir çare bulmamız gerekiyor. − Nasıl yani? – Nise şüpheli şüpheli sordu. − Mesele de bu ya zaten? .. – Şahmalı biraz düşündü ve ekledi: – Ben çok düşündüm ve çocuklarımızdan birini onlara vermeye karar verdim. Nise Şahlamlı’dan böyle bir teklif beklemiyordu. Birkaç dakika kendisine gelemedi. Birkaç dakika öylece kocasına baktı. Şahmalı bir annenin kendi evladını başkasına vermenin ne kadar acı olduğunu çok iyi biliyordu. Böyle bir duruma her anne razı olmazdı. Bu sebepten fikrini hemen söylemedi. − Niçin susuyorsun? Bir şey söyle! Nise kaşlarını çatarak susuyordu. Şahmalı şakaya vurdu. − Çok düşünüyorsun – diyerek güldü. – Çok şükür, çocuk doğurmak senin için helva yemekten de kolaydır. Şu ana kadar dört çocuk dünyaya getirdin. Kim bilir daha kaçını daha doğuracaksın. Hadi son kızımızı Şirinbacı’ya verelim. Sevap kazanmış oluruz. 511 Vidadi Babanlı Nise bu defa da cevap vermedi. Son çocuğu beş, altı gün önce doğmuştu. Ondan ayrılmak bir anne için hiç de kolay değildi?! Şahmalı: − Sen beni dinle, hanım. Hiç olmamış gibi düşünürüz. Nise yüzünü yan tarafa çevirdi. Şahmalı onun için için ağladığını görünce üzüldü. − Beni yanlış anlama, Nise, – diyerek hanımını merhamet damarlarına bastı. – Aklına başka şey gelmesin. Benim yavrumu istemediğimi sakın düşünme. Bunu sadece dostum Ağarza ‘nın hatırı için yapıyorum. Onun güzel ailesinin dağılmasından korkuyorum. Şirinbacı kısır olduğu için azap çekiyor. O kadın gözümüzün önünde her geçen gün eriyip gidiyor. Nise ağlamayı kesti ve derin derin düşünmeye başladı. Şahmalı hanımının susmasını onay olarak kabul etti. Onun söylediklerine razı olduğu için hanımını öptü. Ve sakince yatağına döndü. Ama mesele burada bitmedi. Karşılarına bu defa başka bir zorluk çıktı. Çocuğu Şirinbacı’ya nasıl vereceklerdi?! Çağırıp kendi elleriyle verselerdi onlar yanlış anlarlardı. Bu durumdan Şirinbacı kırılabilirdi. İki aile arasında sıkıntı çıkabilirdi. Diğer taraftan bu derece önemli bir meseleyi başkasına havale etmek de hoş olmazdı. Çocuk büyüdükten sonra bu sır ortaya çıkabilirdi. Bu sır herkesten saklanmalıydı. Şahmalı çıkış yolu aramaya başladı. Herkese çocuğun öldüğünü söyledi. Sakat doğan çocuğun bir hafta yaşadıktan sonra öldüğünü söyledi. Kısa sürede eş dost arasında çocuğun sakat doğduğu ve öldüğü yayıldı. Annesini de doktorların kurtardığı duyuldu. O, yalanını Ağarzalara da söyledi. İyi ki Şirinbacı kendisi de hasta olduğu için hastaneye Nise’yi ziyarete gidememişti. O, çok üzüldü. Ağarza’ ya dedi: – Hadi gidip, Nise’yi ziyaret edelim. Şahmalı güldü. 512 Vicdan Sustuğunda Nise’yi ziyaret etmeye ne gerek var. Maşallah turp gibi. Hatta kendisi sizi ziyaret etmeyi düşünüyor. Ertesi gün akşam, Şirinbacı öğretmen okuldan dönmesine yakın, Şahmalı, hanımının yeniden razı razı etti. Nise çocuğu iyice emzirdi. Altını temizledi. Yorgana sararak Şahmalı’nın kucağına verdi. Beraber yola koyuldular... *** Şirinbacı okuldan geç geldi. Cebinden anahtarı çıkarıp kapıyı açmak isterken ayağı yumuşak bir şeye takıldı. Kapıda küçücük bir bebek görünce telaşlandı. Bebek bağıra bağıra ağlamaya başladı. Herhalde Şirinbacı’nın ayağı ona değmişti. O, ne yapacağını şaşırdı. Yerinde donakaldı. Şirinbacı sağa sola koştu. Yüksek sesle bağırmaya başladı: – Bu çocuk kimin! Annesi nerede?.. Şahmalı ile Nise yakında bir yere gizlenmişlerdi. Şirinbacı’nın ayak seslerini duyunca çocuğu kapıya bırakmıştılar. Nise’nin eli hala kalbindeydi. Bebeğinin ağlamasını dayanamıyordu. Şirinbacı seslendiğinde bebeğinin yanına koşmak istedi. Şahmalı onu zor tuttu. Kulağına sessiz olmasını söyledi. Şirinbacı kendisine cevap veren olmadığını görünce geri döndü. Bebeği kucağına aldı. Artık bebek susmuştu. Yeniden seslenmek istediğinde Şahmalı ortaya çıktı. − Neler oluyor, Şirinbacı? Kimi arıyorsun? Öğretmen Şahmalı’nı görünce sevindi. Sesinin telaşı azaldı ama heyecanı geçmedi. − Böyle şey mi olur? – diyerek dert yandı. − Bu küçücük bebeği hangi kalpsiz bırakabilir?! Şahmalı içinden kendi durumuna güldü. Sakince cevap verdi: − Sen rahatsız olma. İçeriye gir. Her kimse gelir herhalde. Yürü içeri gidelim. Şirinbacı yerinden kımıldamadı. Şahmalı’nın yüzüne donuk donuk baktı. 513 Vidadi Babanlı − Peki bunu ne yapalım?... Ağlamaktan zavallının nefesi kesilmiş. − Onu da kendinle götür içeriye. Sakinleştir. − Peki ya annesi gelip, onu ararsa? − Arasınlar! Başka yere götürmüyoruz ki? Bıraktıkları yerde göremeyince kapıyı çalacaklar. Şirinbacı bir dakika yine Şahmalı’nın yüzüne öylece bakakaldı. Omzunu salladı. Kapıyı Şahmalı açtı. İçeriye geçtiler. Şirinbacı burada da rahat olmadı. Hala şaşkındı. Heyecanlıydı. Ağlamaktan sesi kesilen bebeği nasıl avutacağını bilmiyordu. Herkesten sonra içeriye giren Nise de boynunu bükerek kapının önünde durmuştu. Kocasından korktuğu için sesini çıkaramıyordu. Bebeğinin içini çekerek ağlaması onun anne kalbine dokunuyordu. Şahmalı insafa gelerek söyledi: − Bebeği bizim hanıma ver, Şirinbacı. Bebeklerin dilini o bizden daha iyi anlar. O, deneyimlidir. – Bak istersen, Nise. Belki sütün daha kesilmemiştir. Emzir onu. Yoksa başımızı ağrıtacak. Nise hemen ileri yürüdü. Bebeği Şirinbacı’dan alarak bağrına bastı. Ve hemen yönünü duvara çevirip elbiseni çevirip emzirmek istedi, ama çocuk önce emmek istemedi. Sanki annesinden küsmüştü. Biraz vakit geçtikten sonra hıçkıra hıçkıra emmeye başladı. Şirinbacı hala rahatsızdı. Sık sık dışarı çıkıyor, bebeğin “kayıp” annesini arıyor ve kendi kendini söyleniyordu: − Bu nasıl annedir?! İnsan nasıl böyle taş kalpli olabiliyor?! Küçücük bebeği bırakıp nasıl gider bir anne?! Şahmalı hafifçe gülümsedi. Hanımına göz kırpıp sen kendi payını aldın der, gibi işaret etti. Sonra ise Şirinbacı’ya hitaben dedi: − Sabret, Şirinbacı. Gelir, sabret... − Ne zaman gelecek?! Aradan kaç saat geçti hala kimse yok. Doğru dürüst bir insan olsaydı şimdiye kadar gelirdi. 514 Vicdan Sustuğunda − Öyle söyleme. İnsanın başına her şey gelir. Kim bilir başlarına ne geldi... Biraz daha bekleyelim. Başka çareleri yoktu, beklediler. Ağarza da işten döndü. Durumu öğrenince o da rahatsız oldu. Hemen polise haber vermeyi teklif etti. Şahmalı arkadaşının ciddiyetinden korktu. Sertlikle: − Olmaz! – dedi. Sabret biraz. Gece yarısına kadar beklediler. Şahmalı onları meşgul etmek için oradan buradan konuştu. En sonunda yoruldu, dilinin ucuyla: − Annesinin gelmeyeceğinden emin olsaydık bebeği alıp götürürdük. Nise kendisine bakardı. Yoksa size burada bu yavrucak zahmet verecek. Şirinbacı dalgın dalgın sustu. Ağarza derin düşüncelere dalarak tereddütle omzunu silkti. Şahmalı istediğini yapacağından emin bir tavırla devam etti: − Ama biz gittikten sonra annesinin geleceğinden korkuyorum. Biz şehrin ta öbür ucundayız. Nasıl geleceksiniz...? Şirinbacı istemeyerek razı oldu. − Tamam, bırakın kalsın. Bir geceden bir şey olmaz. Nise bebeği uyandırdı. Şirinbacı’nın yardımıyla yeniden altını değişti, yedirdi. Hatta sütünden gece içirmesi için bir bardak verdi. İşleri bittikten sonra Şahmalı kalktı. Ağarza da onlarla beraber biberon almak için dışarı çıktı... *** O gece Nise uyuyamadı. Sık sık uyanarak bebeğini yanında aradı. Geceleri sık sık uyanır ve bebeğini emzirir altını değiştirirdi. Bu gece, de birkaç kez uyandı, yavrusunu yanında göremeyince kalbi sızlamaya başladı. Kalbinde gizli bir sızı vardı. Sanki sabaha kadar yatağına ateş koymuşlardı da onu rahatsız ediyordu. 515 Vidadi Babanlı Şahmalı da geceyi uyuyamadı. Hanımının rahatsızlığını, yogan altından sessizce ağlamasını duyuyordu. Ama sesini çıkaramıyordu. Çünkü böyle müdahale ederse o daha da üzecekti. Bu tür durumlarda teselli etmenin, nasihat etmenin bir faydası olmuyor, aksine zarar veriyordu. İnsan kendi kendini teselli edebilirdi. Sabah erkenden kalktılar. Birbirleriyle hiç konuşmadan giyindiler. Göz göze gelmekten çekindiler. Güneş doğmadan evden çıktılar. Gecenin köşe bucaklara, dönemeçlere sığınan son gölgelerini kova kova, sokakların uykusunu dağıta dağıta Ağarzalara vardılar. Ağarza onları bahçede karşıladı. Ağarza ‘nın yüzünden keder yağıyordu. Sanki kısa boyu biraz daha kısalmıştı. Şahmalı onun bembeyaz olmuş yüzüne, kıpkırmızı gözlerine dikkatlice baktıktan sonra sordu: − Durum nasıl?... Çocuk sizleri çok mu yordu? Ağarza sustu. Derinden nefes aldı. Şahmalı yeniden sordu: − Annesinden bir haber alamadınız mı? Ağarza sadece başını salladı. Bitkin bir halde: − Durum vahim, – dedi. – Şirinbacı bütün gece ağladı. Bebeği bizim kapıya bırakanlar zavallının derdine dert kattı. O kederlendi. Gözlerini yere dikerek sustu. Sonra göğsüne düşen kafasını kaldırarak yalvarır gibi: − Deminden beri seni bekliyorum. Bir yolunu bul. Bebeği ne yapacağız. Onu bizde tutamayız. Hatta gece polise götürmek istedim. Şirinbacı izin vermedi. Şahmalı biraz sakinleşti. − Şirinbacı doğrusunu yapmış... Annesi bulunsa bile bebeğin bakımsızlıktan mahvolmasından korkuyorum. Ağarza yeniden sustu. Şahmalı yeni kurgusunu içeride, Şirinbacı’nın yanında tamamladı: − Ben şuan bile bebeği çocuk esirgeme kurumuna verebilirim. Orada kimsesiz çocuklar için çok güzel ortam var. Ama... 516 Vicdan Sustuğunda bebeği kayda aldıktan sonra geri almak biraz zor oluyor. Ona nekir münker sorusu soracaklar, “Bebeği niçin başkasının kapısına bıraktın? Bunu yapmaya seni mecbur eden neydi?” Bebeğin anne babası bulunsa da onu almayacaklar. Ağarza kızdı. − Bize ne, canım. Kendi cezalarıdır, çeksinler. Şahmalı düşündü. Hemen yeni bir yalan uydurmalıydı. − Ahh, Ağarza, – dedi. – bilmediğin şeyleri konuşma. Size gelirken birinden duymuştum, dün sizin caddenin sonunda birilerine tramvay çarpmış. İyi olması da mümkün değilmiş. Hem de kadınmış... Sonra Nise’ye baktı. Söylediklerini doğrulamak için ondan yardım istedi. − Öyle diyorlardı, değil mi, Nise?.. Çok genç bir kadınmış... Bebeğini bağrına bastıran Nise kocasına şaşırarak baktı. Onun böyle zor anlarda nasıl yalanlar uydurduğuna hayret etti. Ve usulca kafasını salladı. Titrek sesle: − Evet, – dedi. Şahmalı cesaretlenerek Ağarza ‘ya: − Bu yavrucağın o kadının olduğunu düşünüyorum. Sizin kapınıza Allah emaneti bırakıp, gitmiş. Herhalde başka çaresi yokmuş... İsterseniz onu bize verin. Mesele aydınlanana kadar bizde kalır. Hem Nise de onu emzirir. – dedi. Şirinbacı bağırarak: − Hayır, – dedi. – O buradan hiçbir yere gitmeyecek. Talih onu bize getirdi, o bizimle kalacak. Şahmalı kurnaz kurnaz gülümsedi. Şirinbacı’yı denemek için ısrar etti: − Ama sen çalışıyorsun, Şirinbacı. İşe giderken onu kime bırakacaksın? Şirinbacı inat etti. 517 Vidadi Babanlı − Ben ona bakmak için birilerini bulurum. Yaşlı bir komşum var. Onunla konuşurum. Ben evde olmadığımda ona bırakırım. Şahmalı bilerekten düşünüyormuş gibi yaptı. Acele etmeden: − Tamam, – dedi. Üç, dört gün daha bekleriz. Bakalım sonu ne olacak? Böylece günler bir birini kovaladı. İki hafta her gün Şahmalı’yla, Nise Ağarzalara gidip geldiler. Bebeğin anne sütüne hasret kalmasına izin vermediler. Bir sabah Ağarza Şahmalı’yı sokakta çok üzgün halde gördü. Onu Nise’den ayırdı, tavsiyesine başvurdu: − Durum iyi değil, Şahmalı. Bir çare bul. − Yine ne oldu? − Şirinbacı bebeğe çok bağlandı. Bir dakika bile yanından ayrılmıyor. Şahmal gülümsedi. − İyi ya, bağlansın. Ne güzel! − Ne demek ne güzel?! – Ağarza heyecanlandı. Arkadaşına kızdı. – Çok tehlikeli bir durum çocuğun sahibi bulunsa Şirinbacı ölse de onu kimseye vermez. − Korkma! Birşey olmaz! – Şahmalı çok sakin ve soğukkanlı cevap verdi. – yani bebeği çok mu seviyor? − Sevmek ne kelime, onun için ölüyor. Onun sesi gelince her şeyi unutuyor. Sanki kendi yavrusu gibi. − Çok iyi! – Şahmalı sevincini saklayamadı. Gözleri mutluluktan parladı. Elini dostunun omzuna koyarak dedi: – Bebeğin sahibinden rahatsız olma, Ağarza. O artık hiçbir zaman bebeğini almaya gelmeyecek! Ağarza derin hayretle dostuna baktı. − Niçin?.. Sen nereden biliyorsun bunu? − Biliyorum, Ağarza, biliyorum! – Çünkü o bebek benim. O, bizim son doğan yavrumuzdu. 518 Vicdan Sustuğunda Ağarza şaşkınlık içinde kaldı. Bir an hiçbir şeyi algılayamadı. Dudakları halsizlikle kıpırdadı: − Sizin mi?...Peki... Peki onun öldüğünü söylemiştin... − Evet, öyle demiştik. Mecburen yalan söyledim. Şirinbacı’yı başka türlü ikna edemezdik. Ağarza bir hayli sessiz durdu. Gözlerinde sevinç yaşları belirdi. − Sen çok iyi bir dostsun, Şahmalı!.. Çok iyi! – diyerek ona sarıldı. Çocuk gibi ağlamaya başladı. Her şeyi sakin ve olgunca karşılayan Şahmalı da dostunun bu haline dayanamayıp ağladı. Kırk yaşına gelmiş, saçları beyazlamış birinin böyle sarsılması herhalde herkesi etkilerdi. Şahmali kendisini hemen toparladı. Ağarza ‘ya kızdı. − Yeter! Çocuk musun sen?... Çok ayıp!..– dedi. Sonra biraz da ciddileşti. – Bak, bu sırrı kimseye söylemek yok ona göre. Bunun senden, benden ve Nise’den başka hiç kimse bilmiyor ve hiçbir zaman da bilmeyecekler. Özellikle de Şirinbacı. − Ne diyorsun, söyler miyim hiç! – Ağarza da sakinleşti. Nise’yi Şirinbacı’nın yanında bırakıp, arkadaşını yemeğe götürdü. Bu güzel jesti beraber kutladılar. Bir aydan sonra ise Ağarzaların evinde büyük bir ziyafet verildi. Şirnbacı’nın istediği üzerine bebeğin ismini “Arzu” koydular. Sabaha kadar eğlendiler. Azru yürümeye başladığında ise şehirde bulunan güzel evlerini kötü niyetli komşulardan uzak olsun diye içerişehrin küçük bahçeli, görkemsiz bir eviyle değiştirdiler. Boşboğazlar, cimriler az değildi. Kız büyüdüğünde ona bu meseleyi anlatabilirlerdi... Ama işte yerin de kulağı varmış. Tam yirmi bir yıldan sonra konu açılmıştı... ....Şirinbacı uzun süre kendini toparlayamadı. Sessizce için için ağladı. Kendi talihine, bahtına ağladı. O, yirmi bir yıl boyunca Arzu için her şey yapmıştı. Öz annesi gibiydi... Her 519 Vidadi Babanlı arzusunu, dileğini yerine getirmişti. Şirinbacı onu yazın sıcaktan, kışın soğuktan korumuştu. O, hastalandığında, morali bozulur, zavallı kadının yüreği parçalanırdı. Elbiselerin en güzelini ona giydirir, yemeklerin en lezzetlisini ona yedirirdi. Bugün yıllardır çektiği sıkıntı bir anda boşa gitmişti. O, hiç bir şey demedi. Sonra ağzından bir cümle çıktı: – Yağ yağla kaynar, yarma bir köşede kalır! *** Ağarza Neft taşlarından gece döndü. Evinin ahşap merdivenlerini ağır ağır, sessizce çıktı. Gözü penceredeydi. Her zaman olduğu gibi Arzu’nun, kendisini merdivenlerde karşılayacağını, kendisine sarılacağını bekledi. Arzu çocukluktan beri hep böyle yapardı. Uzaklarda, madenlerde çalışan babası haftada bir kez gelirdi, onu ayaklarının sesinden tanırdı. Ağarza, adımını merdivene koyar koymaz Arzu kapıya koşardı. Kendini babasının üzerine atar sıkı sıkı sarılırdı. Ele ele eve geçerlerdi. Şirinbacı onların bu halini çok severdi. Şimdi de Ağarza adımlarının sesi duyulsun diye merdivenleri yavaş yavaş çıktı. Ama Arzu çıkmadı... O, çok üzüldü. “Herhalde evde değil. Vugar’la bir yerlere gitmiş” – diye düşündü. Arkasından Vugar’a sitem etti. “Köftehoru, görüyor musun, kızı elimizden nasıl alıyor. Artık yolumu bekleyenim, ayak sesime koşanım yok. Çok yakında yavrumun nefesi de sesi de olmayacak bu evde”. Ağarza şimdiye kadar hiç böyle düşünmemişti. Bu ayrılığı hiç aklına getirmemişti. Sanki birden gaflet uykusundan uyanır gibi oldu. İlginç bir kıskançlık duygusu onu sarstı. Vugar’a da, hayatın bu ebedi, değişmez kanununa da lanet okudu: “Böyle şey olur mu?! Yıllarca zahmet çek, evlat büyüt. Sonrada tanımadığın bir yabancı onu senden alsın. Gözüne baka baka onu alıp gitsin. Sen de bu ihtiyar yaşında hanımla yalnız kal...” 520 Vicdan Sustuğunda Ağarza derinden iç çekti. Yüzüne gölge indi. İçeri girince gördüğü manzara karşısında sarsıldı. Arzu evin bir tarafında, Şirinbacı ise öbür tarafında sessizce oturuyordu. Yüzlerinden düşen bin parça idi. Ağarza kapının önünde biraz sessizce durdu. Sonra kendini toparlayarak ileri yürüdü. Odanın ortasına geldi. Hiçbiri ona bakmadı. O hayretle bakışlarını gah kızının, gah da eşinin yüzünde gezdirdi. Arzu’nun da, Şirinbacı’nın gözleri şişmişti. Yanaklarında gözyaşlarının izi kalmıştı. Ağarza’nın büyük şaşırması esrarlı bir telaşa dönüştü. Hanımına yaklaştı. Boğuk sesle sordu: − Size ne oldu böyle, Şirin? Öğretmen cevap vermedi. Başını sol omzuna çevirip sustu. Ağarza onu konuşturmaya çalışmadı. Bunun sebebini Arzu’dan kaynaklandığını hissedip, kızına doğru yöneldi. Arkadan ona sarılarak her zamanki şefkatiyle konuştu: − Arzu kızım, sen söyle bakalım ne oldu size böyle? Arzu da sustu. Ağarza elini kızının çenesinin altına koyup onun aşağı inen kafasını kaldırdı. Cebinden mendil çıkarttı. Arzu’nun yanaklarından gözyaşının izlerini silerken sesini biraz daha yumuşattı, tatlılaştırdı: − Benim güzel kızım, hadi söyle bakalım, ne oldu size? Seni kim kırdı böyle? Babasının sevgi dolu sözleri Arzu’yu yeniden duygulandırdı. Ağarza’nın elinden kurtulup ağlaya ağlaya odasına koştu. Ağarza’nın kolları yan tarafa düştü. Kızının arkasından bakakaldı. Yeniden eşine doğru gitti. Kızgınlıkla: − İnsaf, – dedi, – yoldan geldim, çok yorgunum. Derdiniz nedir açık söyleyin, beni niçin bu kadar üzüyorsunuz? Şirinbacı’nın dudakları zorlukla açıldı: − Sırrımız açıldı... Kıza her şeyi anlatmışlar. − Hangi sırrı?.. 521 Vidadi Babanlı − Onun bizim çocuğumuz olmadığını... Bu kelimeler ilk önce Ağarza’ya ilginç geldi. Hatta sinirinden güldü. “Arzu nasıl başkalarının kızı olur? Ne kadar komik şeyler bunlar, peki biz kimiz?!” demek istedi. Ama çoktan unutulan bu olayı hatırladı, Şirinbacı’dan da kötü duruma düştü. Demin merdivendeyken Arzu’nun onu karşılamaması, ona görünmemesi hüzünlenen baba için bu daha büyük bir darbe oldu. O, uzun süre böyle kalakaldı. Bükülen beli düzelmedi. Düşündükçe daha bir hüzünlendi. Ama artık başka çare yoktu. Nasihatin bir faydası olmayacaktı, bu vakitten sonra tek yol gerçekleri söylemekti. Ağarza zorlukla ayağa kalktı. Ayaklarını sürüyerek telefona yaklaştı. Parmakları titreye titreye Şahmalı’yı aradı. Durumu kısaca anlatıp, gelmesini rica etti. Hatta Nise’yi de getirmesini rica etti. Sonra mutfağa geçerek kendine çay koydu. Kendisine çay yaptı. Ağzı dili kurumuştu. Ciğeri yanıyordu. Ama acısını bu da dindirmedi. Çaydan sadece bir yudum alabildi... Bir saatten sonra Şahmalı ile Nise geldi. Ağarza elleri yüzüne yapışık halde öylece mutfakta oturmuştu. Misafirlerini görünce Şirinbacı ayağa kalktı. Ayaklarını zorlukla ileri sürüyerek yürüdü. Yüreği kan ağlasa da misafirlerini sofraya davet etti. Şahmalı oturmak için acele etmedi. Ağarza ‘nın telefon konuşmasından meseleyi anlasa da hiçbir şeyden habersiz gibi görünmeye çalıştı. − Ağarza nerede?.. Misafir kabul etmiyor mu yoksa? – diyerek arkadaşını çağırdı. Ağarza mutfaktan cevap verdi: − Buradayım... Saklanmadım. Şahmalı ona doğru yürüdü. Şakayla: − Suratını neden astın böyle, – dedi. – Sizde misafiri böyle mi karşılarlar? 522 Vicdan Sustuğunda Ağarza iç geçirdi. Ellerini yüzünden alıp Şahmalı’ya dedi: − Şakayı bırak. Git kızını çağır yanına, her şey nasıl olduysa açıkça anlat. Olanları senden duyması daha iyi olacaktır. Bize inanmıyor. Kaç saattir ağlıyor. Bizim onu yetimhaneden aldığımızı söyleyip, duruyor. Senin akıllı öğretmenin de onunla birlikte ağlıyor. Şahmalı durumun hiç de iç açıcı olmadığı görünce ciddileşti. Yan odaya geçti. Arzu’nun kolundan tuttu, onların yanına getirdi. Kendisi de yanında oturtup, her şeyi olduğu gibi anlattı. Sözünü bitirdikten sonra ceketinin cebinden sararmış bir kağıt çıkartıp: − Al, oku! – dedi. – Belki bana da inanmıyorsundur. Oku! Hiçbir şüphen kalmasın. Arzu tereddütle kağıda baktı. Bu doğum belgesiydi. Solgun mürekkepli, düzensiz yazıyı sessizce okumaya koyuldu. Çok ilginç bir manzara ortaya çıkmıştı. Nefes almadan herkes Arzu’ya bakıyordu. Bütün kalpler aynı acıyla çarpıyordu. “Şimdi onun kararı ne olacak? Kimi seçecek?...” Annelerin acısı daha da büyüktü. Şirinbacı’nın boğazı kurumuştu. Bir an bile Arzu’dan ayırmadığı bakışları “Sen benimsin, benim yavrumsun!” – diyerek haykırıyordu. Nise ellerini koynuna koymuş gözleri dolu dolu olmuştu. Gözlerini kırpmadan merhametle kızına bakıyordu. Sonunda başını kaldırdı Arzu. Solgun yüzü eski haline döndü. Hem sevinerek, hem de utanarak anne babasına tek tek baktı. Sonra usulca kalkıp, Şirinbacı’ya yaklaştı. Ona sarılarak: − Affet beni, anne! Yanlış yaptım...– dedi. Şirinbacı hiçbir söz demedi. Bu bekleyiş onu çok üzmüştü. Kendini çok geç toparlayabildi. Arzu’yu hasretle, sevgiyle bağrına bastı. Gözlerinden akan iki damla yaş onun teselli edip rahatlatmıştı. Ağarza hala mutfaktaydı. Oradan onları izliyordu. Arzu’nun Şirinbacı’ya sarılması, “anne” diyerek ondan özür dilemesi onu da kendine getirdi. Derinden nefes aldı. Sevinerek 523 Vidadi Babanlı odaya gelmek istedi. Ama Arzu ondan erken davrandı. Şirinbacı’dan kopup Ağarza ‘nın kollarına attı kendini... Nise bu manzara karşısında daha fazla dayanamayıp yan odaya geçti. Şahmalı ise her zamanki gibi sakindi. Üzüntüsünü göstermek istemedi. Azru ile Ağarza mutfaktan çıktıktan sonra kızına yaklaştı. Onun alnından öperek yüksekten sesle: − Helal olsun!– dedi.– 3. Bölüm Cennet Ana erkenden kalkmıştı. Vugar, sabahın bu saatinde onu rahatsız etmek istemedi. Yaşlı kadının heyecanlanıp rahatsız olmasından çekindi. Kapının önünde nefesini topladı. Kapının anahtara deliğinden içeriye göz attı. Cennet Ana eski, elektrik lambasının zayıf ışığında elleri koynunda oturmuştu. Vugar çok etkilendi bu manzara karşısında. O, bu kimsesiz ananın yaralarını depreştirmişti. Kapıyı usulca çaldı. Cennet Ana ses çıkarmadı. Uzun süredir gözleri bir noktaya takılıp kalan kadın kapıya şüpheyle baktı. Dört duvar arasında yalnız kaldığı günlerde kulakları onu az yanıltmamıştı. Dışarıdan duyduğu her sese gecenin yarısında bile kulak veriyordu. Bir defa Vugar’ın geldiğini zannedip gecelikleriyle dışarı fırlamış, dışarıda Vugar’ı göremeyince ümidi kırılmış bir şekilde gerisin geri dönmüş, bütün geceyi bin bir türlü düşünce içinde geçirmişti. Şimdi de kulaklarının onu aldattığını düşündü. Derinden nefes aldı. Birkaç saat önce karşısına koyduğu ve bir yudum bile içemediği çayı bir köşeye itti. Elleriyle koynuna koydu yeniden hayallere daldı. Vugar sabırsızlandı. Annesini gelişinden haberdar etmek için öksürdü. Çizmelerini paspasa sert bir şekilde sürdü. İhtiyar kadının geldiğini duymasını istedi. Bu da Cennet Anayı düşüncelerden ayıramadı. Kılını bile kıpırdatmadı. 524 Vicdan Sustuğunda Vugar heyecanla kapıya dokundu. İyi ki, kapı kilitli değildi, kapıyı omzuyla araladı. − Girebilir miyim, anne? Cennet Ana kapının önünde suçlu gibi durmuş Vugar’a mahmur gözlerle baktı. − Hayırlı sabahlar, anne! Cennet Ana yerinden kımıldamadı. Sanki her zamanki şefkatli kadın değildi. Dudakları açılmadı. Vugar çantasını ve getirdiği köy hediyesini kapının önüne bıraktı. Gülerek ileri yürüdü. Evlat sevgisiyle kadına sarıldı. Yüzünden öptü. − Nasılsın, anne? Ben yokken hasta falan olmadın, değil mi?.. Küskün annenin solgun yüzüne ışık doğdu. Gözlerinin etrafındaki karışık çizgiler düzeldi. Ama yine konuşmadı. Vugar onun bu halini kolayca okuyabildi: “Nasıl sorabiliyorsun?” − Anlıyorum, anne! Biliyorum, seni gözü yolda bıraktım, affet beni. Cennet Ananın kirpikleri gözyaşıyla ıslandı. Vugar’ın dedikleri onu duygulandırmıştı. Sonunda bir kelime çıkarabildi dudaklarından: − Neredeydin? Vugar onun sert sorusundan kırılmadı. Derdi gözlerinde nakış nakış olmuş anaya sarılarak aynı tavırla: − Köye gitmiştim, – dedi. – Şahsenem annenin yanına... Sana çok selamı var. − Aleyküm selam. Cennet Ana bu kelimelerle biraz da olsa kendine geldi. Ama sesindeki kederi kaybolmadı. − İnsan bir haber vermez mi?... Hiç olmazsa birileriyle haber yollardın. – diyerek ağlamaya başladı. Vugar çok müteessir oldu. Sandalye alarak onun yanında oturdu. Kolunu onun boynuna sarılıp dedi: 525 Vidadi Babanlı − Bu uzun bir meseledir, anne. Bir iki cümleyle bitmez. Başka bir zaman sana her şeyi anlatacağım... − Sen bilirsin... – Cennet Ana sustu. – Sana çok kırılmıştım. Başka bir eve taşındığını düşünüyordum. Eşyalarını da utandığın için götürmediğini sanıyordum. − Ben bunu hiçbir zaman yapmam anne. Kendini boşuna üzmüşsün. Biz seninle bu konuyu konuşmuştuk ama... − Ne yapayım, evladım... Beni kınama. İsmet’in seni de yoldan çıkaracağını düşünmüştüm. Hatta seni zorladıkları bile aklıma geldi. Geçenlerde buraya gelen o kadından her şey beklenir. − Boş ver, anne! Ateş olsa kendisi kadar yer yakar. Onun bana gücü yetmez. Cennet Ana artık hiçbir söz söylemedi. Vugar eğilip kendi odasına baktı. Odada hiçbir şey değişmemişti. Yazı masasının üzerindeki kitaplar, krokiler önceden nasıl bıraktıysa öylece duruyordu. Hatta aceleyle toplayıp bir köşeye attığı elbise bile yerinde duruyordu. Sadece yatak düzeltilmiş, üzerindeki örtü tertipli bir şekilde serilmişti. Vugar kendiliğinde bir şeylere sevindi. Dudağının ucuyla hafifçe gülümsedi ve sessizliği bozdu. − Eee anne, başka ne var, ne yok? Beni arayan, soran oldu mu? Cennet Ana düşünceli düşünceli konuştu. - Bir kız gelmişti. - Kız mı?! – Vugar heyecanlandı. – Ne zaman gelmişti? - Sen gittikten on gün sonra. - İsmini söyledi mi, peki? - Yoo söylemedi. Sadece senin iş arkadaşın olduğunu söyledi. Vugar sustu. “Kız” kelimesini duyunca Arzu olduğunu düşünmüştü. Bir anda havası alınan balona döndü. Sevgilisinin onun için geldiğini düşünmüştü. Morali bozuldu. 526 Vicdan Sustuğunda - Niçin gelmişti?... Ne dedi? - Bana bir şey söylemedi. Seni arıyordu... Biraz aklı başından bir karış yukarıda görünüyor. Arkandan bir şeyler söylenerek gitti. Vugar Nari’nin hareketlerini gözünde canlandırıp güldü. - Onun huyu öyle, anne. Kalbi temizdir. Hem çok da akıllı kızdır. Bana çok yardım etti. - Olabilir... – Cennet Ana omuzlarını salladı. – Ve nedense Vugar’a anlamlı anlamlı baktı. – Sana bir de mektup geldi. - Mektup mu?! – Vugar yine heyecanlandı. - Nerededir? - Bak, orada, kitapların üzerinde. Vugar hemen kalkmak istedi. Fakat kalkamadı. Kalbinde beliren endişe bir anda onun sandalyeden kalkmasına mani oldu. “Arzu’dandır mutlaka... Acaba ne yazmış? Bana çok mu kırılmış?...” Vugar iradesini zorlayarak ayağa kalktı. Mektuptan okuyacağı acı kelimelere kendisini hazırladı. Odaya geçip mektubu eline aldı. Evet, yanılmamıştı. Mektup hakikaten de Arzu’dan gelmişti. Zarfı açtı. Ama okumak için acele etmedi. Kalbinin atışlarını sakinleştirmeye çalıştı. Mektup çok uzundu. Listede beyaz yazılmadık yer kalmamıştı. Vugar sevindi. Bu kadar yazının hepsi sadece hakaret, kötü sözler olamazdı. Nefret ve kötü söz olsa kısa ve net olurdu... Ama sevinci uzun sürmedi. “Sayın falanca...” İlginç bir başlangıç, çok güzel bir müracaat! Sinir insanı bu kadar mı değiştirip, kaba ve görgüsüz yaparmış. Arzu onun ismini yazmadığı gibi soyadını mektubun girişine yazmamıştı?! Mektubun yazılma tarihine baktı. Biraz teselli buldu. Mektup onların kavgasından iki gün sonra yazılmıştı. Sonradan fikrini değiştirebileceğini düşündü. Herhalde siniri geçmiştir artık, diye düşündü. Okumaya devam etti: 527 Vidadi Babanlı “Ben bu mektubu size yazmak istemiyordum. Kaybedeceğim zamanıma, sarf edeceğim cümlelerime acıyorum. Ama bir mesele için bu azaba katlanmak zorundaydım...” Vugar çok üzüldü. Sanki Arzu onun sevgilisi değil de, başka bir insandı. Yabancı biriydi... Onunla “siz” kelimesine, soğuk resmi tavrına takıldı kafası. İki sayfa mektubu kendisi için azap, boşuna zaman harcama olarak nitelendiriyordu... Ne çabuk yabancı oldular birbirilerine?! “Son buluşmamızda sizden duyduğum acı iftiralar karşısında kendimi kaybettim. Dilim tutuldu. O mübarek kelamlarınıza inanmak istemedim. Sonra ise... artık çok geçti. Bedenim titriyordu. Aldığım beklenmedik darbe, özellikle de güvendiğin, zerre kadar kuşkulanmadığın insandan aldığın darbe beni yaralamıştı. Böyle bir durumda insan ne yapacağını kestiremiyor. İşte, o anki acizliğimden dolayı kendimden nefret etmeye başladım. Şimdi size yazdığım bu sözleri o zaman keşke sizin yüzünüze karşı haykırsaydım. Maalesef yapamadım. Ama yine geç değil. Kalbimi boşaltmalıyım. Yoksa siz benim hakikaten günahkar olduğum için sustuğumu zannedeceksiniz... Belki de bu mektupta yazdıklarımın hiç bir önemi olmayacak. Belki okumak için bile sabrınız yetmeyecek? “altından daha değerli” zamanınızı bu tür şeylere harcamak istemeyeceksiniz. Belki de zarfı açmadan parçalara ayıracaksınız?! İnanıyorum. Çünkü sizin gibiler, aklını, istidadını, hatta vicdanını makam ve mevkie satanlar başka birinin azaplarını, manevi sarsıntılarını duymakta zorlanırlar. İnsana saygı, merhamet, şefkat gibi yüce duygular sizlere yabancıdır. Eğer böyle olmasaydı, sevdiğiniz, (bu sevginin sahteliğine artık inanıyorum) tatlı sevgi ninnileriyle üç yıl aldatıp uyuttuğunuz bir kızı çirkin maksatlarınızın kurbanı yapmazdınız... ” Vugar’ın nefesi kesildi. İthamların ağırlığı onun takatini kesti. Ayakta duramadı, oturdu. Mektup daha yarı olmuştu. Okumak istemedi. Ama gözlerini satırlardan ayıramadı. ...Sevine bilirsiniz artık. Söylediklerinizden biri, sadece biri doğru oldu. Gözünüz aydın! Şimdiki anne ve babam, ha528 Vicdan Sustuğunda kikaten, benim öz anne, babam değillermiş. Bunu size doğru söylemişler. Ama “piç olduğum”, “çocuk evinden alındığım” ise yalandır, iftiradır. Benim öz annem ve babam hayattalar. Burada şehirde yaşıyorlar. Hatta babamı siz de tanıyorsunuz. Bizim evdeki ziyafette onunla tanışmış, yanında oturmuştunuz. (Şahmalı Kılıcov’dan bahsediyorum) İşte, o benim öz babam. Şimdiki anne ve babamı daha çok sevmeye başladım. Onların çocukları olmadığı için Kılıcov beni bebekken onlara evlatlık olarak vermiş... Doğum belgemi kendi gözlerimle okudum. Konuyu evde anne ve babama açtığımda çok üzüldüler. Bir gün içinde sararıp soldular. Demek ki insanı yaşarken öldürmek böyle oluyormuş. Çok utandım. Bu meseleyi kendilerine açtığım için pişman oldum. Bu yanlışım beni mezara kadar rahat bırakmayacak. Bütün bunlar sizin suçunuzdur. Sizin bana olan sevginizdendir(!) Bir şeyi çok merak ediyorum. Yirmi yıllık tarihe sahip bu sırrı siz nasıl, hangi yolla öğrendiniz? Aferin size! Keşke önceden bu sanatı seçseydiniz. Şimdiye kadar çoktan yüksek makamları elde etmiş olurdunuz! Son cümleler Vugar’ı çok sinirlendirdi. Başı döndü. Arzu’nun bu kadar kin duyduğunu bilmiyordu. Vugar çok üzüldü. Ona olan nefreti bu kadar güçlüymüş demek. Vugar’ın barışmaya ümidi kalmadı. Mektubu buruşturup kızgınlıkla masanın üzerine fırlattı. Odada biraz gezindi. Sinirlerini sakinleştirip yeniden mektubu eline aldı. Bütün bu nefretli sözlerin, cümlelerin sonun merak ediyordu. “... Ahh, Vugar, ahhh! Ben sizi çok seviyordum. Hakkınızda çok güzel şeyler düşünüyordum. Sizi efsanelerdeki meleklerden de ulvi bilirdim. Ama siz o zirvede, o yükseklikte duramadınız. Elinizde herhangi bir delil olmadan benim sizden önce iki adamla beraber olduğumu söylediniz. Bunu nasıl söyleyebilirsiniz?! Bana nasıl kıydınız?! Benden kurtulmak için başka yol yok muydu?! Namusunu her şeyden yüce tutan bir kız için bu sözlerin nasıl bir leke olduğunu hiç aklınızdan geçirdiniz mi? Hakaretin, iftiranın da bir sınırı olur! Hiç ol529 Vidadi Babanlı mazsa bu sözleri yüzüme karşı demeseydiniz. Üç yıllık aşkımızdan utansaydınız keşke. Kalbime böyle onulmaz yaralar açmasaydınız. Saygıyla, hürmetle ayrılmış olurduk. Ben de zamanla unuturdum. Siz bana bütün bunları çok gördünüz. Gençliğimi, geleceğimi kanatları daha berkimemiş arzularımı ayaklarınız altına alıp çiğnediniz. Neydi benim suçum? Ben size ne yapmıştım?! Elveda, elveda!! Güvendiğim dağlar, sana da kar yağarmış!” Vugar yanan kalbinde ilginç bir serinlik duydu. Rahatladı. “Seviyor, seviyor!” diyerek kendi kendine fısıldadı. Yeniden sandalyeye oturdu son cümleleri dikkatlice okudu. Cennet Ana bu sırada güzel bir sofra hazırlamıştı. Vugar’ın konuşmasını duyunca kapıya yaklaştı. Sordu: - Küçük bir kağıtı okuman ne kadar uzun sürdü, Vugar?... Bitirdin mi? Vugar mektuptan zor ayrıldı. Birkaç dakika ihtiyar anaya sessizce baktı. Sonra gözbebeklerinde mutluluk ışığı belirdi. Kendi kendine söylediği kelimeleri yüksek sesle tekrar etti: - Seviyor, anne. Seviyor! - Kim seviyor, evladım? - Arzu! Annenin dudakların tebessüm belirdi. - Onun seni sevdiğini şimdi mi anladın? Vugar mektubu titizlikle zarfın içine koydu, ceketinin cebinde sakladı. Ve dedi: − Onun beni sevdiğini çoktan biliyordum. Ama bugün o sevginin büyüklüğüne inandım, ana. Buna inandım. - Geç kalmışsın! Vugar kendini savunmak için bahane aramadı. Cennet Ananın sözlerine samimi cevap verdi: – Sebebi var, ana. Senin meseleden haberin yok. Aramızda hoş olmayan şeyler geçti... 530 Vicdan Sustuğunda İhtiyar kadının gözleri bir noktaya takıldı. Çok eski zamanlarda yetim kaldığı gençlik yıllarını hatırladı. Duygulandı... − Küsmek her aşkta vardır. Gençsiniz, birbirinize naz yapıyorsunuz. Bir defa göz göze gelince her şey unutulur. Hadi gel, çayın soğudu. 4. Bölüm Vugar evde çok kalmadı. Arzu hakkındaki şüphelerinden kurtulmuştu. Barışacağına olan güveni şimdi daha da arttı. Bu ümidi hakikate dönüştürmek için akşamı, kızın okuldan çıkmasını beklemesi gerekiyordu. O zamana kadar enstitüden güzel bir haber alsa hiçbir derdi kalmazdı. O zaman Arzuyla görüşmeye daha mutlu giderdi. Yemeğini yedi. Kendine çeki düzen verdikten sonra çizmelerinin tozunu sildi. Cennet Ananın her zaman söylediği bir nasihati kulağındaydı hep: “Genç adam, giyim ve kuşamına her zaman dikkat etmelidir”. Bu aynı zamanda onun sarsılmadığını kanıtlamak için gerekliydi. Ama enstitüde böyle bir kanıta ihtiyaç kalmadı. Hiç kimseyi görüşmedi. Büyük bina sanki boşalmıştı. Bu ilginç sessizlik Vugar’a çok garip geldi. Tatil olduğunu düşündü bir an. Öyle olmuş olsaydı kapı açık olmazdı ki?.. Peki güvenlikteki görevliler niçin onun içeri girmesine izin verdi? Vugar koridorun ortasında durdu. Arkaya baktı. Bekçiden bir şey sormak istedi. O arka kapının üzerinde asılmış saate takıldı gözleri. Ve her şey kendiliğinde anlaşıldı. Şuan labataruvarda çalışmanın en yoğun olduğu vakitti. Bu saatlerde hiç kimse işinden ayrılmaz. Enstitüdeki bu ciddi nizam ve intizam onun hoşuna gitti. Eskiden sabahtan akşama kadar laboratuvarda çalıştığı günleri hatırladı. Önceleri kendisi burada gecelediği vakitlerde bu şekilde kaide ve kuralların olduğunun farkına varmamıştı. Böyle şeyleri düşünmeye vakti var mıydı?... 531 Vidadi Babanlı Yoluna devam etti. Sessiziliği bozmamak için dikkatlice yürüdü. Onun hakkında ne yazdıklarını merak etti. Ondan sonra enstitüde neler değişmişti? Ama onu ilgilendiren yazı bulamadı. Panodaki yazılar çok eski tarihli idi. Birinci ilanda enstitünün futbol takımını tebrik ediyor, ikincisi de ev yaptırmak için kooperatife borcu olanların borçlarını geciktirmemeleri yazıyordu. Vugar panodan ayrılmak istediğinde bir ses onu durdurdu. - Sayın Şemsizade?! Vugar şaşırdı. Yerinden kımıldamadı. Ses tanıdık değildi. Ona böyle hitabeden kim olabilirdi?.. O, arkasına baktığında şişman bir kadın gördü: - Çok şükür!.. Sonunda yüzünüzü görebildik!.. Sonunda geldiniz. Ses tonunda hem sevinç, hem de kınama hissedilen bu kadın, enstitünün genel işlerinden sorumlu müdür Bektaçova idi. İşinde oldukça dakik, resmiyeti seven, çok az gülen bu ciddi kadından Profesörler bile çekiniyorlardı. Bektaşova ile herhangi bir konuda tartışan, yüksek sesle konuşan olmamıştı. Ona bugüne gözünün üstünde kaşın var, diyen olmamıştı. Böyle bir kadının onu bu şekilde karşılaması Vugar’ı çok sevindirdi. Enstitüde durumun kötü olmadığını düşündü. Böyle olmasaydı Bektaşova onu böyle seslenmezdi. Selamun aleykum, Selminaz hanım. Nasılsınız? Vugar bu sözleri sevinçle söyledi. Onunla, samimiyet kurmak için tatlı dille konuştu. Ama Bektaşova’nın bu tür konuşmalardan nefret ettiğini unutmuştu. Ona selamı da ciddi bir tavırla vermek gerekir. Hatırını sormak gereksizdi. Selam yeterlidir. Bektaşova cevap vermedi. Sert ve çok ciddi bir şekilde karşılık verdi: - Nerelerdesiniz?... Niçin gelmiyordunuz?.. Ne zamandır sizi arıyoruz. Şehrin bütün polisine haber verdik. Bizimle alay mı ediyorsunuz?! 532 Vicdan Sustuğunda - Burada yoktum, Selminaz hanım... Bektaşova hiçbir söz duymak istemedi. Vugar’ın sözünü kesti. - Zahmet etmeyin, her şeyi biliyoruz... Mektubumuzu da mı almadınız? - Ne mektubu, Selminaz hanım? - Mektup! Enstitünün davetiyesi! - Hayır, almadım. - Olamaz! Alsanız bile söylemezsiniz. Üzerinize almazsınız. Şaşılacak şey doğrusu sanki babalarına küsüyorlar. Vugar tartışmadı. Bektaşova kendi düşüncesinden vazgeçmeyecekti. Hafifçe gülüp, yere baktı. Şube müdürü elini havada salladıktan sonra Vugar’ın kolundan tuttu. Sanki onun kaçacağından korkuyordu. − Hadi, içeri geçelim. Sayın Hemzeyev her gün sizi soruyor. Sizi kendi elimle ona teslim edeceğim. Size kalsa kim bilir başka ne oyunlar getirirsiniz başımıza! *** Enstitünün bilimsel çalışmalardan sorumlu müdür yardımcısı Mürşüd Hemzeyev eski bir masada oturmuş telefonla konuşuyordu. Kapının açıldığını işitince başını kaldırdı, Vugar’ı görünce gülümsedi. El işaretiyle onu yanına çağırdı. Oturması için yer gösterdi. Telefonda konuşmasına devam etti. – Çok haklısınız... Sizinle aynı fikirdeyim... Vicdanın temiz olması insan için en büyük hazinedir. Bizim en önemli vazifemiz bu tür kusurları ortadan kaldırmak için gayret göstermektir. Kendisi de buradadır. Hayır, şimdi geldi... Yanınıza gelir, kendiyle konuşursunuz. Hemzeyev telefonu kapattı, Vugar’a döndü. - Köyünüzün havası yaramış. Canlanmışsın biraz...Ne yedirdiler sana böyle? 533 Vidadi Babanlı - Kuş sütü, hocam! Hemzeyev biraz sustu. Vugar’a dikkatlice baktı. - Bu yüzden mi böyle gevezesin? - Hayır hocam. Gevezeliğimin başka sebepleri var. - Ne gibi? - Örneğin köylülerden gördüğüm karşılıksız sevgi saygı! - Sadece bunlar mı? - Bunlardan başka insana sonsuz muhabbet. - Başka? - Başka... Hiçbir şey. − Hayır! – Hemzeyev başını salladı. Tebessümlü gözleri küçüldü. – en önemli bir şeyi saklıyorsun. Bakıyorum ki, orada sana mücadelecilik dersi de vermişler. Konuşmandan bizimle savaşa geldiğin belli oluyor. Vugar gururlu edasını değiştirmedi. - Doğru tahmin ettiniz, hocam. Mücadeleye geldim. Ölmek var dönmek yok. - İşte, bu asıl erkekçe bir davranıştır. – Hemzeyev’in siyah yüzünde tebessüm ışığı yayıldı. – Şimdi gözüme girdin. Hakiki bilim adamına benzedin şimdi. O geriye çekildi, yumuşak koltuğun içine gömüldü. Sesi biraz kısıldı. – Doğrusu, sana çok kırılmıştık. Bırakıp köye gitmen hem danışmanını hem de enstitüyü zor durumda bıraktı. Seni sevmeyenler bizim üzerimize geldiler. - Şaşılacak bir şey yok, hocam. Zayıf düşman her zaman arkadan vurur. - Peki vefasız yiğit nasıl olur? - Vefasız yiğit... – Vugar ne diyeceğini bilemedi. Söz ona söylenmişti. Düşünüp, şakayla cevap verdi: – Orduyu mahveder. − Güzel! – Hemzeyev aldığı cevaptan memnun kaldı. Masaya yaslanarak uykusu gelmiş gibi göz kapaklarını kapatıp sustu. 534 Vicdan Sustuğunda Vugar sıkıldı. Asıl konudan çok uzak kalmışlardı. Hemzeyev onu niçin aradığını sanki unutmuştu. Konuyu kendi açmak istedi. O, konuşmaya hazırlanırken, Hemzeyev gözü yumuk şekilde sordu: - Ne zaman geldin? - Bu sabah. - Söhrap Murguzoviç’yla görüştün mü? - Hayır, daha yeni geldim. - Öyle mi?! – Hemzeyev gözlerini yavaşça açtı. Vugar’a dikkatlice baktı. – O zaman olanlardan habersizsin? Vugar konuşmadı. Kalbi yerinden fırlayacakmış gibi atmaya başladı. Aniden ciddi, ilgi çekici sorular soran müdür yardımcısından kötü bir haber duyacak gibi bekledi. Mürşüd Hemzeyev onu üzüntüden kurtarmak için acele etmedi. Bacak bacak üstüne atıp yerine yerleşti. − Son gelişmeler şöyle... senin meselenle ilgili olarak yeni jüri oluşturuldu. Geçen defa Güneşli’nin toplantını yarım bırakması şura üyelerini şaşırtmıştı. Hiçbir karara varılmamıştı. - Peki, yeni jürinin kararı ne oldu? - Karar çok iyidir aslında. Güneşli’nin isteğiyle mesele geniş bir şekilde tartışıldı. Senin lehine sonuçlandı. - Nasıl? - Çalışman sanayi yönünden önemini araştırmak için benim başkanlığımda bir komisyon kuruldu... - Sizin mi? - Evet, benim... – Hemzeyev asistanın şaşırmasını memnun olmadığına yorumladı. – - Yoksa itirazın mı var? Benim başkanlığımda olmasını istemiyor musun? Vugar rahat nefes aldı. Profesör Hemzeyev çok saygın birisiydi. Herkese sözü geçerdi. Hayırsever, çok objektif bir bilim adamıydı. Böyle birisine niçin itiraz etsin ki... 535 Vidadi Babanlı - Yok, hiçbir itirazım yok. Ne zaman başlayacaksınız araştırmalara? - Artık başladık. – Hemzeyev bacağını bacağının üstünden indirdi. Dudaklarının ucundaki gülümseme bütün yüzüne yayıldı. – Bazı arkadaşlar köye gidip “kuş sütü”yle, keyif yapıyorlar. Biz ise burada sabah akşam onun yerine ter döküyoruz. Vugar ciddileşti. − Affedersiniz, hocam. Küçük bir ilavede bulunmak istiyorum. Sizin söylediğiniz o “bazı arkadaşlar” köyde zamanını boşa harcamadı. Kuş sütünü sadece mücadele gücü artırmak için yedi. - Sen bunu sözle değil, çalışmanla kanıtlayacaksın. - Kanıtlayacağım, hocam. Buna emin olun! Bugüne kadar çok mütavazı, sessiz bir genç olarak bildiği Şemsizade neden şimdi böyle gururlu olmuştu? Niçin kendine bu kadar çok güveniyordu? − Ben çok rahatım. Senin böyle rahat olman ise hiç iyi değil. Daha yapacağımız önemli çalışmalar var. Çalışman bitip, gazete haber olarak çıktıktan sonra seni daha çok eleştirecekler. Şu an sana karşı çıkanların sayısı daha da artacak. Çok büyük ilim adamlarıyla karşı karşıya geleceksin - Ben korkmuyorum, hocam. Bizim çok güzel bir atasözümüz var: Saksağan dermiş: “Akıllı bana ateş etmez, delinin de mermisi işlemez” Hemzeyev’in kaşları çatıldı. Bu defa Vugar’a ciddi ciddi baktı: “Çok büyük konuşuyorsun. Neye güveniyorsun sen bu kadar?” *** Zil çaldı. Yemek molası ilan edildi. Hemzeyev toparlandı. Midesinden rahatsız olduğu için yemek vaktini geçirmemesi gerekiyordu. Yoksa ağrılar ona azap verecekti. Bu yüzden sohbeti bitirmeye çalıştı. 536 Vicdan Sustuğunda – Proje hazırdır. Enstitünün deneme fabrikasına gönderdik. Üreticiler teknolojiyi bizden daha iyi biliyorlar. Sen içeri geldiğinde fabrikanın müdürü Mövzümov’la bu konu hakkında konuşuyorduk... – Konuşmanızı duydum, hocam. Yanılmıyorsam, müdür size bir şeylerden rahatsızlığını dile getiriyordu. – Bu tür şeyler olacak elbette. Hepimizin başından geçti. Kâğıt üzerinde, laboratuvar ortamında elde ettiğimiz sonuçlar büyük fabrikalarda istediğimiz neticeyi vermiyor. Sonradan çok değişiklikler, ilaveler etmemiz gerekiyor. Hemen oraya git. Mövsümov seni bekliyor. Vugar yerinden kalkmadı. Ceketinin düğmelerini acele etmeden açtı, koltuk cebinden ezilmiş, not defterini çıkardı. Sakince Hemzeyev’e doğru uzattı. − Bu nedir? − Az önce söylediklerinizin cevabı. − Anlamıyorum. − Bir okuyun, anlayacaksınız, hocam. Hemzeyev defteri gönülsüzce açtı. Sayfaları ağır ağır çevirip, omzunu çekti. − Bir şey anlamıyorum... Anlat bakalım, ne bu? − Köyde geçirdiğim günlerin meyvesidir. − Günlük mü yazdın? – Hemzeyev güldü. − Hayır! – Vugar sevinçle cevap verdi. – Çalışmama bazı ilaveler yaptım. − İlaveler mi? Hemzeyev kaşlarını kaldırdı. − Evet! – Vugar yine gururla cevapladı. – Her şeyi sil baştan düşünüp problemin başka bir çözümünü buldum. Köyde çok kalmamın nedeni buydu. − Hmm... – Hemzeyev kipriklerini sık sık açık kapayarak sustu. Bir şeyler düşündü. Sonra masaya doğru eğildi. Defterde olan kimyasal hesaplamalara dikkatlice baktı. Yüzünün çizgileri gittikçe sertleşti. 537 Vidadi Babanlı − Demek, öyle ha?! Katalizöre yeni bir şey ilave etmişsin... Niçin? − Sebebi ve şerhi orada yazıyor, hocam. Hemzeyev dikkatini yeniden toparladı. Kirpiklerin kırpması biraz daha seyrekleşti. Defterdeki hesaplara dikkatlice baktı, yüzündeki yumuşak çizgiler biraz daha sertleşti. − Demek öyle?! Katalizöre yeni ilaveler yapmışsın. Peki niçin? − Sebebi aşağıda yazılı, hocam. Hemzeyev dikkatini yeniden topladı. Tıraşı gelmiş sakalını oynayan parmaklarını birden aşağı doğru bıraktı, çenesinin ucunda durdurdu. – Çok ilginç!.. – O, alnını kırıştırdı. Düşünceli gözlerini yazıdan ayırmadan konuştu: – Sen katalizörü bakır, krom ve alüminyum oksitleri esasında sentez etmişsin? − Evet, hocam. − Niçin? − Zannımca bu süreç benzin ve dizel yakıtları ile çalışan arabalardan çıkan zararlı gazları tamamen zararsızlaştıracaktır. − Peki, bilimsel kanıtı... İspat? − İşte! – Vugar, şahadet parmağını not defterinin diğer sayfasına doğru uzattı. Hemzeyev bir süre sustu. Kirpiklerini yeniden kırparak bir şeyler düşündü. Sonra masanın yan gözünü aceleyle açtı. Kağıt ve kalem aldı. Kendi kendine konuşarak bir şeyler yazdı, hesaplar yaptı. Bir formülü bitirdi, diğerine geçti. Bu hesaplamalar hissedilmeden uzandı. Dakikalar geçti. Yemek molası da, mide rahatsızlığı da tamamen unutuldu... Az sonra acil iş için odaya gelen Bektaşova kapının önünde şaşırıp kaldı. Sinek uçsa sesi duyulan oda şimdi ses, gürültü içindeydi. Hemzeyev Vugar’a, Vugar’sa Hemzeyev’e imkan vermeden hararetle konuşuyordu, bir şeyler gösterip, tartışıyorlardı. 538 Vicdan Sustuğunda Bektaşova uzun süre onları seyretti. Dikkatlerini bir defterin üzerinde toplayan Vugar’la Hemzeyev tartışıyor mu, yoksa birbirilerin fikirlerini beğenip tasdik mi ediyorlar belli değildi. Onlar sanki iki yakın arkadaş gibiydiler. Her ikisinin gözlerinde Bektaşova’ya malum olmayan bir heves ateşi yanıyordu. Her ikisinin sonuna kadar açılmış gözlerinde Bektaşova’nın pek de tanış olmadığı bir hevesin ışıltıları vardı. Her ikisinin terlemiş yüzünden sevinç ifadesi vardı. Çevrede olan bitenden habersizlerdi. Selminaz Bektaşova sesini çıkarmadı. Onlara yaklaşmadı. Usulca geri dönüp, odadan çıktı. İçeride tatlı tartışma bir saate kadar devam etti... 5. Bölüm Vugar deneme fabrikasından çok sevinçli ayrıldı. İdareciler ve jüri üyeleriyle yapmış olduğu görüşmeler çok faydalı geçmişti. Yeni katalizörü herkes çok beğeniyordu. O, bahçeye indiğinde Narin’le karşılaştı. Kıza yakın akrabası gibi dostça selam verdi. – Merhaba Narin hanım! Nasılsınız? Narin çocuk gibi yüzünü yan tarafa çevirdi. Vugar bundan alınmadı. Kızın elini zorla sıktı. − Bana niçin yüzünüzü çeviriyorsunuz?... Yoksa küs müyüz? Narin gözlerinin ucuyla bile ona bakmadı. Hakikaten de küs gibi konuştu: − Benim sizden küsmem sizin için o kadar önemlidir? − Elbette! − Niçin?.. Ben sizin neyinizim? − Siz benim merhametli, saygıdeğer iş arkadaşımsınız. Benim için çok değerlisiniz. − Abartmayın lütfen. 539 Vidadi Babanlı − Bunlar mübalağa değil, Narin hanım. Kalbimin derinliğinde gelen duygularımın tercümanıdır. Benim elde ettiğim başarılarda sizin de payınız var. − Yeter, yeter! Kendinizi zorlamayın! − Hayır, Narin Hanım, ben hakikatleri söylüyorum. Köyde de her zaman sizi saygıyla andım. − Siz bizi köyde anıyorsunuz biz de sizi burada arıyoruz. − Çok teşekkür ederim. Aradığınızı duydum. Evinde kaldığım Cennet Ana beni aramak için geldiğinizi söyledi. Hayır mıydı? − Evet, geldim... – Narin gelmesinin nedenini hatırlıyormuş gibi düşündü. – Kaç gündür yoktunuz, Hatice halayla çok endişe ettik. Hem sizi toplantıya çağırmışlardı. Meseleyi yeniden ele almak için. − Ben yoktum, benim yerime siz gitseydiniz keşke. – Vugar şaka yaptı.– Siz bu işleri benden de iyi biliyorsunuz. − Evet, gitmiştim– Narin gururlandı. Bir şeye sinirlenip sesini yükseltti.–Gittim ve bazılarına gereken cevabı verdim. Bu kadar büyük bir zahmeti görmezden gelemezlerdi. − İşte, bu yüzden sizi çok seviyorum. Abartısız seviyorum. İyiliklerinizi hiçbir zaman unutamam. Narin hemen yumuşadı. Dudaklarında hafif bir tebessüm belirdi. Kalbi barışsa da, dili yine barışmadı. − Köy ziyaretiniz çok uzun sürdü. Bir daha dönmeyeceğinizi düşünmüştük. Vugar, onun bu cevabına kendinden emin eda ile cevap verdi: − Bana kalsaydı belki de hiç dönmezdim. Sizi yalnız bırakmazdım. –dedi. − Kahramanlık budur işte! – Narin yine alayla konuştu. – Zorlukla karşılaşınca hemen korkup kaçıyorsunuz.... Cesaretiniz buraya kadardır?! 540 Vicdan Sustuğunda Vugar bu sözleri çok insandan duymuştu. Ama hiçbiri onu bu kadar kötü etkilememişti. “Cesaretsiz” kelimesi bir kızın ağzında ne kadar tesirli oluyordu. Sessizlik çöktü. Narin usulca Vugar’a doğru baktı. − Kusuruma bakmayın, – diyerek özür diledi. – Söylediklerimden kırılmayın. Vugar gülümsedi. − Hakkınız var, Narin hanım. Gerçekler her zaman böyle acı oluyor. Ne istiyorsanız söyleyin, kırılmam. Narin gözleriyle fabrikanın son katını işaret etti: − Orada neden çok kaldınız? Görüşmeniz niçin bu kadar uzun sürdü? − Görüşme uzun sürse de bizim hayrımıza oldu. − Ehh!.. – Narinin küçük burnu kırıştı. – Bizim hayrımıza konuşuyorlar, peki raporumuzu neden geciktiriyorlar? Kaç gündür oraya ayak çalıyorum. Ama her defasında “Yazacağız, yazacağız” – diyorlar. Sanki kitap yazıyorlar. − Sinirlenmeyin. Raporun gecikmesinin bir zararı yok, biz kazandık. − Nedir kazancımız? Vugar onun koluna girdi. Otobüs durağına doğru yürüdüler. Ve olayı kısaca ona anlattı. Narin duyduklarını sevinmek yerine üzüldü. − O zaman biz boşuna isyan etmişiz. Karşı taraf haklıymış?! − Hayır, isyanımız boşuna değildi. Biz teknolojik prensiplerin aksine hareket etmedik. Onu daha da geliştirdik. Narinin yüzündeki üzüntü gitmedi: − Şimdiye kadar gördüğümüz işlerin üzerinden bir çizgi çekip, yeniden mi başlayacağız? − Galiba siz yorulmuşsunuz, bıkmışsınız? − Evet, haklısınız bıktım. Her şeyin bir an önce sonuçlanmasını istiyorum. Zaferimiz de bazı insanların gözüne batsın. 541 Vidadi Babanlı − Bunun için sabretmemiz gerekiyor. Narin’in sesi zorlukla duyuldu. − İlginç birisiniz! Bir çalışma kaç defa yapılır?! Vugar sohbeti şakayla tamamladı: − Bizim iyi yönümüz de budur, ne yapalım. Sabretmekten başka övünülecek hiç iyi yönüm yoktur. *** Otobüste çok az yolcu vardı. Onlar arkaya oturdular. Pencere kenarına oturan Narin dışarıya bakarak sustu. Vugar ise otobüse biner binmez her şeyi unutmuştu. Kalbi sevdiğiyle görüşmek için atıyordu. Yolun yarısında Narin onu hoş hayallerden ayırdı. − Sizin hakkınızda söylenenler doğru mudur? Vugar geç cevap verdi: − Hangi söylenenler? − Toplantıda söylenenler. − Orada çok sözler söylendi... Siz hangisini kastediyorsunuz? − O kızla ilgili olanları. − Hangi kız? − İşçi kızı... Siz onu aldatmışsınız... Vugar acı acı güldü. − Siz ne düşünüyorsunuz, Narin hanım? Böyle şeyleri ben yapar mıyım?! Doğru söyleyin. – Doğrusunu sizden öğrenmek istiyorum. Çünkü herkes bir şey söyledi o gün. – Ben sizin düşüncelerinizi duymak istiyorum ilk önce. – Ben söylenenlerin hiçbirine inanmıyorum. – Teşekkür ederim!... – Vugar yürekten teşekkür etti. – Bunların hepsi çirkin bir amaç için uydurulmuş iftiradır... 542 Vicdan Sustuğunda – Sizi lekelemek için mi? – Evet, hem lekelemek, hem de aramızı açmak için. – Profesörle mi? – Başka biriyle de. – Başka biri kimdir? – Benim sevdiğim kız. – Nasıl?~ – Narin üzüntüyle Vugar’a baktı. – Sizin sevdiğiniz kız mı var?! – Evet, O söylenilen işçi kızı. Narinin dili tutuldu, ağzı kurudu. – Ben sanmıştım ki... – O devam edemedi. Sesi kuyunun dibinden duyuldu sanki. – Ben aklımı kaybediyorum galiba... Kusura bakmayın... Kızın yüzü bembeyaz oldu. – Ben sizi bilimsel çalışmalardan başka bir şey ilgilenmeyen ruhsuz birisi sanıyordum. Yanlış düşünmüşüm... Hakkınızda kötü düşünmüşüm... İyi ki, kuşkularımı dağıttınız... İlginç insan fıtratı! Duygularını nasıl da dizginledi, zayıflığını nasıl da yenebildi!? Bu tür insanlar böyle manevi gücü nereden alıyorlar? Böyle iradeyi nasıl terbiye ediyorlar?! Vugar hayran kaldı. Bu hayranlığını Narin’den de saklamadı. − Siz çok ilginç kızsınız! – dedi. Narin küs gibi konuştu: − İlginç, yoksa akılsız?.. − Hayır, hayır! Siz ne diyorsunuz, Narin hanım? Size akılsız demek büyük haksızlık olur. Ben sizin gibi akıllı, çevik bir kardeşimin olmasını çok isterdim. Narin sustu. Yüzünü yana çevirdi. Vugar ise aniden diline gelen “kardeş” kelimesinden ilham aldı. - Sizden bir ricam var, Narin hanım, bugünden itibaren sizinle kardeş olalım. Biliyorum, sizin erkek kardeşiniz yok, iki kız kardeşiniz var sadece. Ben de yalnızım, yetimim. 543 Vidadi Babanlı Narin konuşmadı. Vugar’ın özel vurguyla söylediği “kardeş” ifadesi kendisine yapılmış büyük bir hakaret gibi geldi. Sevgi yerine ona ne teklif olunmuştu?! Vugar kızın kalbinde olan acıları duymadı. Onun bembeyaz olmuş solgun yüzünü de göremedi. Devam etti: – Niçin susuyorsunuz, Narin Hanım? Yoksa, söylediklerimin samimiyetine inanmıyor musunuz? Benim söylediklerime şüphe mi ediyorsunuz? Eğer böyle düşünüyorsanız, yanılıyorsunuz. Kardeş olmak için bir anneden doğmak şart değil. Bu yüce duygunun gönüllerde şahlanması için bu şart değil. Önemli olan bu duyguyu gönlünde her zaman ulvi bir yere koymandır. Kardeşlik duygusunu mukaddesleştirip ona her zaman sahip çıkasın. Ben öyle kardeşler biliyorum ki aylarca birbirinin kapısını açmazlar, görüşmezler. Eğer teklifimi kabul ederseniz, bana yeni bir hayat bağışlamış olursunuz. Bu şehirde benim de bir kardeşimin olduğunu bilmek bana güç verecektir. Başıma bir şey geldiğinde yanınıza gelir, sizden destek alırım. − Narin içten içe ağlıyordu. Ama Vugar’a bunu hissettirmedi. Yine güçlü iradesiyle coşan gözyaşlarını kalbine akıttı. Yüreğindeki sızıların üstesinden güç bela geldi: − Sevdiğiniz o kız olanları biliyor mu? − Evet! İlk olarak ondan başladılar zaten. − Nasıl? − Anlatmak o kadar zor ki. Öğrenmek istiyorsanız... – Vugar cümlesini tamamlamadı. Elini ceketinin cebine soktu ve Arzu’nun mektubunu çıkardı. – Buyurun, okuyun. Her şeyi anlayacaksınız. − Mektup mu? − Evet, o kız yazmış... Ben köydeyken. Narin zorlukla konuştu: − Yok, bu sizin özel mektubunuzdur. Bunu okumaya hakkım olmadığını düşünüyorum. 544 Vicdan Sustuğunda Vidadi Babanlı Vugar ısrar etti. − Siz artık yabancı değilsiniz! Benim kardeşimsiniz. Kardeşin ise kardeşinden saklısı gizlisi olmaz. Narin inatla karşı çıktı. Vugar vazgeçmedi. Mektubu zorla onun eline tutuşturdu. − Çok rica ediyorum... Oku, bana ne yapabileceğimi söyle. Bir türlü ne yapacağım karar veremedim. Narin çaresiz kalarak mektubu aldı. Elleri titreye titreye mektubu açtı. Ama bir süre hiçbir şey göremedi. Gözyaşı izin vermedi... Sevdiği bir erkeğe başka bir kız tarafından yazılan sevgi mektubunu okumak, büyük zulümdü! Vugar bunu yalnız şimdi, Narin’in yüzündeki değişikliği görünce anladı. Ve yaptığından utandı: “Ben ne yaptım?!.. Nasıl düşünemedim?..” Narin ilk sayfayı en az on dakika içinde okudu. İkinci sayfada ilgisi arttı. Başka birisinin derdi onun dertlerini bastırdı. Sonunda: − Zavallı kız! – Diyerek dudakları titreyerek sordu: – Cevap yazdınız mı? Vugar “hayır” kelimesini utanarak söyledi. − İnsafsız... – Narin bunu Vugar’a dedi. – Kim bilir uzun zamandır neler yaşıyor, zavallı kız. Beklemekten kıza bir hal olmuştur. Siz ise... − Siz erkekler hepiniz aynısınız! Sadece kendinizi düşünüyorsunuz. Zavallı kızlar, hep sizin yüzünüzden acı çekiyor. Vugar hayret içinde kalmıştı. İlk bakışta vurdumduymaz gibi görünen bu kızın kalbi nasıl da yufkaymış. Hiçbir şey demedi. Biraz sustuktan sonra Narin’den duyduğu kelimeler onu sarstı: – Gidin!..Hemen şimdi. Otobüsten iner inmez ondan özür dilemeye gidin! Mutlaka gitmeniz lazım! Bütün bu sözler ne anlama geliyordu? Başka birinin talihine acımanın samimi ifadesi mi, yoksa neciplik elbisesine bürünmüş bir hakaret miydi?! 545 6. Bölüm Yan yana dizilmiş telefon kulübeleri sanki savaştan miras kalmıştı. Birinin ahizesi koparılmış, diğerinin numara yazılı yerleri kırılmış, başka birisinin jeton konulan yeri arızalanmış, bazılarının da üzerindeki yazıları silinmişti. Uzaktan az çok sağlam gözüken kapıları ise ya kapalı, ya da camları yaramaz bir çocuk tarafından kırılmıştı. Vugar’ın morali bozuldu. Böyle nasıl konuşabilirdi ki?! Kalbini kırdığı sevdiğiyle hem de... O, içinden bunları yapan serserileri, bu serserileri başıboş bırakan görevlileri suçladı. Ve parkın diğer tarafında olan kulübelere doğru gitmeye başladı. O, buradaki telefonların sağlam olabileceğini düşündü. Artık çok yorulmuştu. Ayaklarına kara su inmişti. Tabanları sızlıyor, ayaklarının altı yanıyordu. Bütün gün koşuşturmuştu. Ama sevgiliyle görüşmek tatlı olur, derler. Yorgunluğuna aldırmadı. Artık akşam olmuştu ve vakit daralıyordu. Eğer biraz daha gecikirse Arzu’yu evden çıkaramayacaktı. Aceleyle parkın diğer tarafına geçmek isterken, birilerinin ona seslediğini duydu. Vugar!... – Vugar!.. Bu kim olabilirdi ki? Aklına ilk olarak Ziya Leleyev geldi. Başkasının işlerini engellemeyi, uygunsuz yerde görülmeyi en güzel o yapıyordu. Vugar elini salladı. “Gitsin başımdan!” diyerek. Ama iki üç adım gittikten sonra, durdu. Hayır, bu ses Ziya Leleyev’in sesine benzemiyordu. Yoksa, Beşir Bedirbeyli miydi?... “Evet, o! Doğru. Beşir Bedirbeyli!..Şimdi ne söyleyecek acaba?..” Vugar durduğu için pişman oldu. Birilerine duyuruyormuş gibi yüksek sesle konuştu: − Ne kadar çağırırsa, çağırsın. Bakmayacağım! O, adımlarını sıklaştırdı. Yolunu değiştirerek sahile inen caddeye doğru gitti. Karşıda telefon kulübesi çoktu. Nasıl olsa 546 Vicdan Sustuğunda birisi sağlam çıkardı. Yeter ki Beşir’in lanet olası yüzünü görmesin! – Vugar, evladım, nereye böyle? Bekle biraz. Vugar durdu. Bu samimi ve sevecen sesleniş Bedirbeyli’nin olamazdı. O, usulca arkaya döndü. İnsanlar arasında tanıdık birini göremedi. Şaşırdı. Yoksa kulakları onu yanıltmış mıydı?! – Benim, evladım. Nereye bakıyorsun? Murguz Sultanoğlu çam ağacının altındaki bankta oturmuştu. Vugar rahatladı. Gözü, gönlü açıldı. Niçin? Nedenini kendisi de bilmiyordu. Onunla çok samimi olmamıştı. Bir dakika bile beraber oturup, konuşmamışlardı. Vugar onu iki üç defa ancak görmüştü. Ama nedense Vugar her defa onunla karşılaştığında işte böyle bir rahatlama duyardı kendisinde. Sanki, yakın bir akrabasını, tanıdığını görmüş gibi olurdu. Çok az konuşan, evde de, dışarıda da düşünceli düşünceli dolaşan Murguz Sultanoğlu, Vugar’ı gördüğünde hep gülümserdi. Derinliğinde keder gizlenmiş akıllı gözleri Vugar’a sevgiyle bakardı... Vugar Sultanoğlu’na doğru yürüdü. Saygıyla onu selamladı. Sultanoğlu onun elini bırakmadı. − Uzun zamandır seni göremiyorum. Otur bakalım, ne var, ne yok? Vugar sakince oturdu. Sultanoğlu bir şeyler söyleyecek gibi duruyordu. − Galiba şehir dışındaydın, nereye gitmiştin? Vugar’ın ilgisi arttı. Başka zamanlar ilgisiz görünen Sultanoğlu’nun sorusunda bir anlam veremiyordu. − Evet, Murguz dede. Şehir dışındaydım. Sultanoğlu gülümsedi. − Nasıl söylerler, şapkanı da alıp kaçmıştın, öyle mi? − Söylediğini gibi, Murguz dede, kaçmıştım. 547 Vidadi Babanlı − Bu çok güzel. Doğru konuşmak iyidir. Akıllı insanlar, en ağır cinayeti bile doğrulukla yumuşatmak mümkündür, der. Vugar sustu. Bakışları Sultanoğlu’nun yüzünde dolaştı. Son aylarda çok ihtiyarlamıştı sanki. Kulakları zayıflıktan uzamış, biraz morarmış, yüzü solmuştu. Vugar, onun bu haline üzüldü. Aklından, “Ömrünü bitirmeye hazırlanıyor...” diye geçti. Sultanoğlu sakin sakin konuşmasına devam etti: O toplantıdan sonra Söhrap bir hafta hasta yattı. Kalbi bizi çok korkuttu. Vugar renkten renge girdi. O rezil toplantıyı, Söhrap Güneşli’nin iki kat olup çıktığı toplantıyı, hatırladı. O tür rezil sözler elbette kalbi etkileyecekti. Heyecanla sordu: − Profesör şimdi nasıl, Murguz dede? Bugün enstitüde onu göremedim. Sultanoğlu sakince cevap verdi: − İyi, – dedi. – Çok şükür atlattı... Ama biliyorsun kalp şişe gibidir. Bir defa kırıldı mı, bir daha iyileşmez... Vugar, danışmanının geçmişini çok iyi biliyordu. Onun hiçbir yerde kaydedilmeyen zorlu hayat hikâyesini çok yakından biliyordu. Bu hadiselerin bazılarını Güneşli’nin kendisinden, bazılarını da o günlerin canlı şahitlerinden duymuştu. Sultanoğlu’nun o son günlere işaretti. Uzun bir sessizlik oldu. Biraz sonra Sultanoğlu’nun kederli sesi yeniden duyuldu: − İyi yaptın, dönmekle. Söhrap seni çok merak ediyordu. Vugar ne deyeceğini bilemedi. Pişman olmuş gibi yere baktı. Sultanoğlu’nun onu azarlayacağını bekliyordu. Ama öyle olmadı. Murguz dede başka konulara değindi: − Kusura bakma, seni de yolundan alıkoydum... Galiba acelen vardı. Vugar saatine baktı. Zaman geçiyordu. Telaşını saklamaya çalıştı. 548 Vicdan Sustuğunda − Yok, önemli bir işim yoktur. .. – diyerek hafif kızardı.– Sultanoğlu ona anlamlı anlamlı baktı. Yine gülümsedi. − Hadi, doğru söyle. Telaşlı görünüyorsun. − Doğru... – Vugar şaşırdı. – Bir arkadaşımı aramam gerekiyor da. − Arkadaşına mı? − Evet. − Peki senin o kız meselen nasıl oldu? Her şey yolunda mı? Yoksa?.. Vugar çok şaşırdı. Şaşırmış bir halde Sultanoğlu’nun baktı. Murguz dede her şeye ilgisiz gibi görünse de aslında onun dikkatinden hiçbir şey kaçmıyordu. − Niçin bana böyle bakıyorsun?! Murguz dedeni sağır, yoksa kör mü sanıyorsun? Vugar utandı. − Daha hiç bir şey belli değil, Murguz dede. − Neden? − Çünkü görüşmedik daha. Konuşmadık olanları. Sultanoğlu kızdı. − Ben seni akıllı biri olarak biliyordum. Ama bu davranışın hiç hoşuma gitmedi. Vugar açık konuşmaya mecbur oldu. − Ben demin size yalan söyledim, Murguz dede. Özür dilerim. Şimdi onu aramak için gidiyordum. − Şimdi mi hatırladın?! Siz de kendinizi genç sayıyorsunuz! Sizin de güya kalbiniz var! Kalp değil sanki buz parçası! − Kalbin burada hiçbir günahı yok ki, Murguz dede. Günah başka şeydedir. − Hımm... – Sultanoğlu kaşlarını çattı. – O zaman aramakla iş bitmez, evlat. Onun ayağına gitmen lazım. Kız kapısı, padişah kapısıdır, derler. Duymadın mı?! 549 Vidadi Babanlı Vugar’ın hevesi kalmadı: “Murguz dede haklıdır. Telefon etmekle bir şey olmayacak. Bir düzüne lafın uzaktan uzağa ne etkisi olur. Konuşurken göz göze bakmasa, yüz yüzden utanmazsa maksat hâsıl olmaz. Gözlerin, bakışların çok önemi var... İyi ki sabah erkenden aramadım. Başka çarem yok, mutlaka evlerine gitmem gerek. Ama nasıl, hangi yüzle?..” − Ne düşünüyorsun, oğlum? − Öylesine, Murguz dede. Sultanoğlu herhalde onun kalbinden geçenleri okumuştu. − Evlerini biliyor musun? − Nasıl? − Kızın evini biliyor musun, diyorum? − Evet, biliyorum. − Çok güzel! – Sultanoğlu bir anlık bir şeyler düşündü. Kolumdan tut, ayağa kalkmama yardım et. Vugar onun iki kolundan da tutarak, ayağa kalkmasına yardım etti. Sultanoğlu esasına dayanarak zorlukla ayakta durdu. − Şimdi, hemen koş bir taksi bul. Ben de arkandan geliyorum. Vugar yerinden kıpırdamadı. Sultanoğlu’nun yüzüne şaşırmış bir halde baktı. Taksiye ne gerek vardı ki? Oturduğu evle, parkın arasında 50 metre bile yoktu. − Bir yere mi gideceksin, Murguz dede? − Evet, – Sultanoğlu ciddiyetini bozmadı. – Kız istemeye gidiyorum. − Kız istemeye mi?! – Vugar şaşırdı. – Kimin için? − Senin için! – Sultanoğlu tatlı tatlı gülümsedi. – Sizi barıştırıp, işi resmiyete bağlamak için birileri gerekmiyor mu? Vugar yerinde dondu kaldı. Murguz dedenin hakikaten de ona kız istemeye gideceğine inanamadı. Sultanoğlu acele etti: − Ne bakıyorsun! Beni ilk defa mı görüyorsun? Hadi, acele et! Vugar hiçbir demedi. Sevinç içinde taksi durağına koştu. 550 Vicdan Sustuğunda *** Onlar İçerişehir’in büyük kapısından girdiklerinde Arzu balkonda elbise asıyordu. Ayak seslerini duyunca aşağı doğru baktı. Tanımadığı ihtiyarın arkasında saklanan Vugar’ı görünce işini yarım bırakıp, aceleyle eve koştu. Sultanoğlu’nun arkasında saklanan Vugar kafasıyla balkonu işaret ederek – onlardan kaçan kızı gösterdi. − O mu? Vugar heyecanlıydı. Arzu’nun ondan kaçmasına üzülmüştü. Geç cevap verdi: − Evet, o. − Peki neden kaçtı?.. Benden mi utandı, senden mi saklandı? − Herhalde sonuncu, Murguz dede. − Ceylanı çok korkutmuşsun, evlat! Onun yeniden bizim ağımıza takılması zor görünüyor. − Bu avcının ustalığına bağlıdır, Murguz dede. − Seni gidi kurnaz!.. – Sultanoğlu onun şakasına şakayla cevap verdi. – Murguz dedeye hile yaptığın yetmiyormuş gibi, şimdi de onun da hile yapmasını istiyorsun, öyle mi?! Yüksek ahşap merdivene geldiklerinde Sultanoğlu durdu. Onları hiç kimse karşılamadı. − Kalplerini öyle kırmışsın ki, bizi karşılamaya bile çıkmıyorlar. Sultanoğlu birkaç dakika bekledikten sonra asasının ucu ile merdivene vurdu ve sesledi. − Kimse yok mu?! Şirinbacı dışarı çıktı. Sultanoğlu dedi: Vidadi Babanlı − İyi akşamlar... Buyurun. Sultanoğlu kadının tereddütlü teklifinden alınmadı. Başka türlü olamazdı zaten. Ayağının birini merdivene koydu, diğerini yerde tutup, güle güle sordu: − Evde erkek yok mu? Şirinbacı yine şaşırdı. − Var. Sultanoğlu geri baktı. Uzakta duran Vugar’a şakayla dedi: − Beni öne çıkarıp, kendin neden uzakta duruyorsun? Senin yerine benim azar işitmemi mi istiyorsun yoksa? Hadi, gel bakalım, düş önüme! O, aşağıda ki ayağını da merdiveni üzerine kaldırdı. Sonra yine durdu. Şirinbacı’ya yönelerek: – Oğlan utanıyor biraz!–deyip özür istedi– Şirinbacı az da olsa kendisine geldi. Tanımadığı bu ihtiyarın samimi sözlerinden gelişlerinin güzel bir niyet için olduğunu anladı. − Neden utanıyor?! Biz ondan küsmedik. Şirinbacı’nın bu defaki güler yüzlü cevabı Sultanoğlu’nu sevindirdi. Gülümseyerek Vugar’a acele etmesini söyledi. − Korkma, evlat. Geç hadi! Evin hanımı yüzümüze güldüyse, gelişimiz uğurlu olacak demektir. Günahımız bağışlanacaktır! Onlar yukarı çıkarken. Ağarza ‘nın sesi duyuldu. − Kimdir gelen, Şirin? − Biziz! – Sultanoğlu ev hanımının yerine cevap verdi. – Davetsiz misafirler! − İyi akşamlar kardeş! Misafir kabul etmiyor musunuz? Şirinbacı şaşırdı. Onun dikkati Vugar’ın üzerindeydi. Çok soğuk cevap verdi: 551 − Misafir bizim için çok değerlidir... Hoş geldiniz! Mahmur gözlerini ovuşturarak dışarıya çıkan Ağarza ‘nın sözleri, Sultanoğlu’nun gönlünce oldu. 552 Vicdan Sustuğunda − O zaman hoş geldik! – diyerek onunla el sıkıştı. Ağarza tanımadığı adamın elini dostça sıktı. − Sizin başımız üzerinde yeriniz var! Vugar yine bir köşede durmuştu. Sultanoğlu’nu saygıyla samimi bir şekilde karşılayan Ağarza’nın kendisine nasıl davranacağını merak ediyordu. Her şey onun ilk cümlesinden belli olacaktı. Eğer onu soğuk karşılarsa, içeri girmeye gerek kalmayacaktı. Bu durumda kabahatini itiraf etmeye, onlardan özür dilemeye fırsat bulamayacaktı. Kalbinin çırpınışlarını kulaklarında duydu. Daha da heyecanlandı. Ağarza Vugar’ın heyecanını hissetti. Bu yaşlılar çok ilginç insanlar. Bir bakışta insanın kalbini okuyorlar. O, Sultanoğlu’nun elini bırakıp, Vugar’a yaklaştı. Hiçbir şey yaşanmamış gibi tatlı tebessümle onu azarlamaya başladı: − Yüzünü göre cennetlik! Ne zamandır niçin görünmüyorsun? Vugar sustu. Bunlar ne anlama geliyordu? Yaşlı insanlara ait asalet mi, yoksa samimi söylenilmiş kinaye mi?!. Sultanoğlu dedi: − Onu kınamayın. Gençlik işte, yanlışlıklar yapılır böyle... Bir daha yapmaz. Ağarza ‘nın yüzü biraz da açıldı. Sesi samimiliğini daha da açık gösterdi. − Yok, kınamıyorum, misafir kardeş. Sizin dediğiniz gibi olsun! Onlar biz yaşlıları unutmasınlar. Eve girdiler. Sultanoğlu kendisini çok rahat hissetti. Teklif beklemeden oturdu. Vugar’ı da yanında oturttu. Ama asasını elinden bırakmadı. Bu onun acele ettiğini, çok oturmayacağını gösteriyordu. − Bakıyorum da, ihtiyarlıktan çok şikayetçisin Neftçi dost, kaç yaşındasın? Ağarza kapıya yakın oturmuştu. Şakayla cevap verdi: − İhtiyarın yaşını sormazlar, yüzüne bakıp tahmin ederler. 553 Vidadi Babanlı − Olsun, biz soralım! Ben böyle şeyleri tahmin edemiyorum. − Geçen sonbaharda 60 ‘ı yolcu ettim. − Altmışı mı?! Sultanoğlu güldü. – Bu yaşta sen kendine ihtiyar mı diyorsun?! Ben yedinci onluğu bitiriyorum neredeyse. Ama ihtiyarlıktan senin kadar şikayetçi değilim. Yok, arkadaş. Sen ihtiyarlığı çok erken kabullenmişsin. Petrol işçilerinin sağlam olduklarını duymuştum. Ama yanılmışım. − Benimde öyle zamanlarım oldu... ama şimdi... − Ne olmuş şimdi?! Maşallah turp gibisin! − Eyle, öyle!... – Ağarza tessüfle başını salladı. − Altmış yaş yaşlılığın çiçek devridir. Bu yaşımda ben Sibirya’nın kan donduran soğuğunda ormanda çalışıyordum. Genç oğlanlarla odun kırmada yarışıyordum. Sen ise, kendi evinin içinde böyle düşünüyorsun. Ağarza misafirin azarından kırılmış gibi oldu. Ama hiçbir söz demedi. − Haklısınız, misafir kardeş. Erkek milleti canı suluyken ihtiyarlılığı kabul etmemelidir. Ama faydasızdır. Mızrak çuvala sığmıyor. Saklayamazsın ki. Zamanı gelince kendini gösteriyor. Sonra da sana başlıyorlar hadi dedeciğim, demeye... − Sana birisi bir şey mi dedi, yoksa bütün bunları kendin mi uyduruyorsun? − Bugün mesainin sonunda beni çağırdılar, önce övmeye başladılar. Sonra da emekli olduğumu gösteren belgeyi elime tutuşturdular. “Hoş gittin!” dediler. Aklım başımdan gitti. Oradan nasıl çıktım, eve nasıl vardım hatırlamıyorum. Geleli de yataktayım. Siz gelmeseydiniz, bir bardak çay içmeye bile kalkacak halim yoktu. Sultanoğlu elini onun omzuna koyarak teselli verdi: − Moralini bozma! Çok güzel bir söz var, kütük üzerinde çırpı doğranır, diye. Sen daha onlara çok lazım olacaksın Gençler her ne kadar “ben, ben” deseler de eskilerden öğre554 Vicdan Sustuğunda neceği çok şey var. Senden öğrenecek çok şeyleri olduğunu anlayınca, arayacaklar seni. Ağarza sanki bu kelimeleri bekliyormuş gibi kendine geldi. Ama sesi yine hazin çıktı: – Lütfen, yanlış anlamayın! On altı yaşından beri işçi olarak çalışıyorum. Bir gün bile dinlenmedim, tatile çıkmadım. İki gün işe gitmediğimde yumurtası ters dönen tavuk gibi oluyordum. Ne yapacağımı bilemiyordum. İyi ki, geldiniz. Sıkıntım gitti. Yoksa, inanın hastalanabilirdim. – Şirinbacı çay getirdi. Sofraya çeşit çeşit reçeller dizdi. Gülerek Sultanoğlu’ya yöneldi: − Bizimki başına dert arıyor. İhtiyarlıktan şikayeti bitmiyor. Buyurun, çayınızı için. − Teşekkür ederim! – Sultanoğlu susamıştı. Ara sıra dudaklarını ıslatıyordu. Çaydan iki yudum aldı, bardağı yerine bıraktı. Arkaya yaslanarak sadede geçti: – Biz buraya hayırlı bir iş için geldik. Âdetimiz üzere, önce dileğimizi söyleyelim, sonra çayınızdan içeriz. Verseniz yemeğinizi de yeriz. Ağarza ile Şirinbacı hemen birbirinin yüzüne baktılar. Onlar meseleyi çoktan anlamışlardı. İlk olarak Şirinbacı konuştu: − Ne niyetle geldiyseniz, hoş geldiniz! Buyurun çayınızı için. Ağarza hanımının destek vermek için ilave etti: − Hanım doğru söylüyor. Sohbetimizi çay içerek yapalım. Sultanoğlu kafasını salladı. Resmiyetle dedi: − Hayır! Ben bunu yapamam. Âdetimizi bozamam! − Hayırlısı. Dileğiniz nedir, peki? Sultanoğlu acele etmedi. Gözleri evin içinde dolaştı. − Bir ceylan ürkütmüşüz. Bizi görünce de kaçıp saklandı. Onun izine geldik. 555 Vidadi Babanlı Ağarza şakayla: − Ürken ceylanın yeniden tuzağa düşmesi zordur biraz, – dedi. – Deneyimli avcıların bunları bilmesi gerekir. Sultanoğlu lafın altında kalmadı. − İşte, bunu bildiğimiz için size geldik. Bize yardım etmenizi istiyoruz. − Bu tür durumlarda başkasının yardımı faydasız olur. İş avcının ferasetine kalır. − Ama bir şeyi unutmamak lazım, ava izin verildiğinde avcı cesaretli olur. Ağarza hanımıyla yine bakıştıktan sonra açık konuştu: − Biz izni ona uzun çok uzun zaman önce vermiştik. Atalarımız, su kaba girdikten sonra, artık içilesi olur, derler! − Bu söz çok hoşuma gitti. Babanıza Allah rahmet eylesin! ... – Sultanoğlu gülümsedi. Vugar’a bakarak, maksadını bir şiirle dile getirdi: Alesger’im, abdal olam, Aşkın girdabında kalam. Küstürmüşüm, gönlün alam Yalvara yalvara, ceylan. Ağarza Sultanoğlu’na hayranlıkla baktı. − Güzel şiir okuyorsun, misafir kardeş! − Gençliğimi hatırladım, Ağarza Bey. Gençken ben çok neşeli, havalı idim. Onun etkisi hala devam ediyor. − Rica ediyorum, bir şiir daha söyleyin. Geçmiş günleri yad edelim. − Yemekten doymayan, yalamaktan da doymaz. Geçti artık o günler... Ağarza sustu. Sultanoğlu gülerek Vugar’a dedi: – Kalk, evlat! Git ara ceylanını. Aşığın da söylediği gibi gönlünü yalvara yalvara al, getir. 556 Vicdan Sustuğunda 7. Bölüm Arzu yan odanın kapısını açık bırakmıştı. Büyük odada olan sohbetleri nefesini tutarak dinliyor, tarifi mümkün olmayan hisler geçiriyordu. Kalbi durmadan atıyordu. Güya kendisini meşgul göstermek, hiçbir şeyle ilgilenmediğini onlara göstermek için önüne kitapları döktü, kitapları karıştırmaya başladı. Eline geçen bir ders kitabını okumaya başladı. Yanına Vugar gelirse soğukkanlı davranacak, ona ilgi göstermeyecekti. Ama Vugar daha diğer odadayken bile heyecanlanmaya başladı. Anlaşılmaz bir soğukluk kapladı vücudunu. Yanaklarının kızardığını elini yüzüne koyduğunda hissetti. Bu nasıl bir duyguydu?.. Acizlik mi? Yoksa cesaretsizlik miydi? Elbette, hayır! Arzu kendi “yetimliği” ilgili meseleyi araştırdıktan sonra Vugar’a olan kızgınlığı azalmıştı. Hatta ona yazdığı sinir bozucu mektuptan dolayı da pişman olmuştu. Mektubu gönderdiği günün ertesi sabah erkenden postaneye gitti, mektup gönderilmediyse almak istedi. Ama ümidi boşa çıkmıştı. Sonra Vugar’ın evine gidip Cennet Anadan mektubu geri almak istemişti. Hiç kuşkusuz ki, bunlar halledilecek basit problemlerdi. O, Vugar’ın oturduğu evi çok iyi biliyordu. Onunla beraber o caddeden çok geçmişlerdi. Cennet Anayı da Vugar vasıtasıyla iyi tanıyordu. Onun cana yakınlığını, başına gelenleri Vugar’dan çok dinlemişti. Gitse, Cennet Ana onu anlayacaktı. Ama gururu, bunu yapmasına mani oldu. Demin Vugar’ı dışarıda görünce de çok heyecanlanmış, saklansa bile yüreği onun yanında kalmıştı. Onun yolunu gözlemişti. Ama... Arzu kendiyle mücadele etti. Kendisine hâkim olmaya çalıştı. Gururu onun hislerinin önüne geçmişti. Onu teslim olmamaya, şerefini korumaya çağırıyordu. Kalbinin aciz atışları azaldı. Ama Vugar kapıyı açıp, içeriye girdiğinde kalbi sanki yerinden fırlayacakmış gibi çarpmaya başladı. Sanki göğsünü yarıp ona atılmak istiyordu... 557 Vidadi Babanlı Vugar da cesaretlenmişti sanki. Ama Arzu’yla nasıl konuşacağını, ona nasıl davranacağını bilmiyordu. Kapının önünde durdu. Sevgilisine uzaktan suçlu psikolojisiyle baktı. Sonra kapıyı kapatıp usulca pencerenin karşısına geçti. Sonra yüzünü elleri ile kapatan Arzu’ya yaklaşıp sakince dedi: − Selamun aleyküm! Heyecanını boğarak sesini az daha yükseltti. – İyi akşamlar! Arzu sustu. Başını biraz daha aşağı eğdi. Nerdeyse yüzünü kitaba yapıştıracaktı. − Senden özür dilemeye geldim, Arzu! Rica ediyorum başını kaldır, beni dinle. Arzu sesini çıkarmadı. Vugar titrek hüzünlü haliyle devam etti: − Ben kabahatimi anladım. Vicdan azabı çektim günlerce. Şimdiyse senin huzuruna geldim. Sen ne istiyorsan yap bana. İçinde olanları bana söyle. Belki böylece rahat konuşabiliriz. Arzu yine sustu. Vugar bir adım geri çekildi: − Tamam, affetme, günahımı bağışlama, sen bilirsin – dedi. – Ama ne olursun bir şey söyle, konuş. Bağır, çağır, kov beni buradan. Yeter ki, susma. Yüzünü ellerinle kapatma. Yoksa beni en acı sözlerine bile layık görmüyor musun?! Söylenenlerin etkisinden mi, yoksa eğilmekten boynu ağrıdığı için Arzu biraz doğruldu. Ama ellerini yüzünden çekmedi. Vugar onun parmakları arasından gözyaşlarını görünce şaşırdı. Nasıl oldu da? Onun için için ağladığını nasıl fark edememişti?! Yeniden ona yaklaştı. Sesinin titremesi daha da arttı: − O, düşünmeden söylediğim sözlerle sakın seni küçük düşürdüğümü düşünme. Asla! Tam aksine. Ben bu yaptıklarımla kendimi küçük düşürdüm. Eğer beni affetmesen ömrüm boyunca bu günahla yaşamak zorunda kalacağım. Arzu tavrını bozmadı. Vugar devam etti: − Rica ediyorum, beni yanlış anlama, Arzu. Bu sözleri sana hoş görünmek, kalbini yumuşatmak için söylediğimi dü558 Vicdan Sustuğunda şünme. Beni tanıyorsun. Ne kadar samimi olduğumu da biliyorsun. Ben hiç kimseye yalan söylemedim. Çek elini yüzünden ne olursun. Biz birbirimizi kalpten sevmiştik. Şimdi düşman bile olsak, o sevgimizin hatırı için yapma bunları − Arzu ellerini yüzünden çekti. Ama uçlarında hala gözyaşı damlacıkları bulunan kirpiklerini açmadı. Vugar biraz cesaretlendi. Vuslat dakikaları, barış anı artık yaklaşıyordu. Artık bir adım atıp Arzu’yu kucaklayıp öpmek her şeyi halledebilirdi. Bu samimi hareket böyle anlarda sözden daha fazla tesirli oluyor. Ama Vugar acele etmedi. Arzu’nun kendine gelmesi için zaman tanıdı. Güle güle: − Mektubunu okudum, – dedi. – Çok sinirliyken yazmışsın. Senin bu kadar sinirli olduğunu bilmiyordum. Nihayet Arzu kırgın bir ses tonuyla cevap verdi: − Size zahmet verdik! Vugar şakaya başladı. − Hakikaten çok zahmet çektim! – deyerek Arzu’yu kızdırmak istedi. – İlk satırından son satırına kadar acı, zehir zemberek sözlerle dolu mektup tabiî ki insana zahmet verir. − Okumak zorunda değildiniz! Sizi zorlayan olmadı! − Tam aksine. Mecbur eden vardı! − Kim? − Kalbim! Seni seven, sürekli hasretini çeken kalbim! − Bunun için mi bir aydan sonra okudunuz? − Neden bir aydan sonra okuduğumu düşünüyorsun ki? − Böyle çabuk cevap aldığım için. − Ahh.. Arzu! – Vugar’ın sesi yeniden hüzünlendi. – Senin hiçbir şeyden haberin yok. Sen başıma nelerin geldiğini bilmiyorsun. Eğer bilseydin, bana bu kadar soğuk davranmaz, yabancılar gibi “siz – miz”le konuşmazdın. Bana acırdın. Arzu sustu. Vugar: − Bir ay boyunca ben burada değildim. O olaylardan, iftiralardan sonra köye kaçmıştım. Orada da hastalandım... Oldu 559 Vidadi Babanlı ve bitti. Kötü günleri hatırlayarak kendimizi üzmeyelim. Ver elini, barışalım. Arzu nazlı nazlı başını salladı. Yüzünü çevirdi. Vugar artık zaman kaybetmedi. Arzu’yu bileğinden tutarak, kendine doğru çekti: − Kalk, canım, kalk! Yan odada bizi bekliyorlar. Bizim burada başka şeyler yaptığımızı düşünürler... O an hakikaten de Sultanoğlu’nun sesi duyuldu: – Nerede kaldınız, gençler?! Konuşmanız çok uzun sürdü... Hallolunmayan meseleniz varsa yardım edelim. – Görüyor musun? Bize gülüyorlar. Bir dakika bile bekleyemeyiz. Vugar iki elini de Arzu’nun beline doladı. Onu kucaklayarak havaya kaldırdı. Arzu karşı koymadı. Daha sonra da sevgilisinin yanağından öptü. Arzu gülümsedi. *** Sevgililer el ele tutarak, sevinç içinde odaya girdiklerinde, Sultanoğlu ayağa kalktı onları karşısına yürüdü. Her ikisinin elini sıktı, onlara dua etti: − Yüzünüz her zaman böyle gülsün, evlatlarım. Hep mutlu olun! Ağarza ise kız babasına mahsus ciddiyetle: - Kutluyorum! – dedi. Sesi duyunca Şirinbacı da mutfaktan koşarak geldi. Aslında bu duruma o herkesten çok üzülmüştü. Kızının alnından öperek: − Bundan sonra akıllı olursunuz inşallah! – dedi. Vugar’a da anne şefkatiyle baktı. Sultanoğlu gururla yerine oturdu. Deminden beri önünde duran soğuk çayı Arzu’ya göstererek: − Çayımı tazeleyebilir misin kızım? Dedi. 560 Vicdan Sustuğunda Arzu çayı yenileyip dönene kadar, Şirinbacı sofrayı değiştirdi. Sofraya tabak, kaşık koydu. Sultanoğlu Şirinbacı’nın meramını anladı. − Lütfen! Zahmet çekmeyin, yemeğe kalmayacağız. Ağarza kabul etmedi. − Öyle şey olur mu, canım. Mutlaka beraber yemek yiyeceğiz. Bizim evde kural böyledir. Sultanoğlu onu lafa tuttu: − Sizin kuralları bilmiyorum. Ama âdete göre kız istemeye gelenler sadece çay içip, giderler. Onu da gelinin elinden. Başka şeylere gerek yok. Teşekkür ederim. Ağarza vazgeçmedi. – Eski adetlerde de yeni adetlerde de ev sahibine uymak esastır, dedi. Sultanoğlu: Olsun! Bu defa biz size borçlu kalalım, sevgili dünürüm. Ben akşamları yemek yemiyorum. Hem bizim önemli bir işimiz daha var. − Bu vakitte ne işi?.. O işin tam zamanı. – Sultanoğlu Vugar’a baktı. – Saat kaç bak bakalım, geç kalmayalım? Dedi. Vugar Murguz dedenin neden acele ettiğini bilmiyordu. O, çok açtı. Utanmasaydı, yemeğe kalmaları için ona ısrar ederdi. Hem, Arzu’dan hemen ayrılmak istemiyordu. Bir aylık hasretten, sonra hemencecik ayrılmak çok zordu. − Saat, sekiz buçuktur, dede. − Ooo... Zaman geçiyor, acele etmemiz gerek. Herkes birbirinin yüzüne baktı. Ağarza kırgın bir ses tonuyla: − Hiç iyi olmadı... Sultanoğlu onu sakinleştirmeye çalıştı. − Kırılma, dünürüm. Daha yemek için çok vaktimiz olacak. Seninle konuşacak çok şeyimiz var. 561 Vidadi Babanlı Arzu çay getirdi. Sultanoğlu bardağına şeker koydu. Arzu’ya dönerek: − Sen de acele et, kızım. − Ağarza’nın yüzünde şaşırma ifadesi belirdi. − Onu da mı götürüyorsunuz? Sultanoğlu güldü. − Korkma, dünür. Kızını elinden almıyoruz. Bir iki saatlik için... – O, gençlere baktı. İlave etti: – Benim bir arzum var, bu gençlerle sinemaya gideceğim. Ağarza gülümsedi. Rengi açıldı. - İyisiniz vallahi!..Ben de deminden beri acaba bu önemli iş nedir diye düşünüyordum. Hanım, yemekleri getir. Bizim dünür şaka yapıyormuş. Sultanoğlu ciddi bir ses tonuyla: − Hayır, dünür! Şaka yapmıyorum, – dedi. – Doğru söylüyorum. − Bu kadar önemli mi?! Yarın gitseniz olmaz mı? − Olmaz, dünürcüğüm, olmaz. Her zamanın ayrı önemi var. Ya başıma bir iş gelirse?! Ölüm gözle kaş arasındadır. Son günlerde kalbim sinyal veriyor. Artık yorulduğunu, gücünün tükendiğini ima ediyor. İzin ver, gidelim. Ağarza diyecek bir şey bulamadı. Hanımına baktı. Şirinbacı önce omzunu silkti. Sonra onlardan olurunu bekleyen kızına kafası ile “git, giyin” işareti verdi. *** Sultanoğlu biletleri kendi aldı. Ama üç değil, iki bilet. Gençlerin şaşkın bakışlarını görünce: − Benim bu saatlerde yatakta olmam lazım. Kuralları bozamam. Size katılamayacağım. 562 Vicdan Sustuğunda Sonra Arzu ile Vugar’ın koluna girdi. Onları gişeden içeriye kadar götürdü, sinemaya gitmemesinin asıl sebebini söyledi: − İhtiyarlık insanın ikinci çocukluk devridir. İnşallah zamanı gelince siz de göreceksiniz. Şimdi bana izin verin. Dışarı çıktılar. Sultanoğlu’nun akşamları oturduğu parka geldiler. Buraya gelince o gençlerin kolundan ayrıldı. − Siz dönün artık. Filme geç kalacaksınız. − Daha başlamasına çok var, Murguz dede. Sizi eve kadar bırakalım. − Hayır, geri dönün! – Sultanoğlu kızdı. – Benim işim var daha. Biraz açık havada oturacağım. Siz rahatsız olmayın, gidin hadi. − Bugün sizi çok yorduk, Murguz dede. Kusuruma bakmayın... − Uzatma, evlat. Hadi, güle güle...! İyi akşamlar! Sultanoğlu gençlerle tokalaştı. Birkaç adım yürüdükten sonra geri dönüp, hala yerinden kıpırdamayan gençlere gülerek: − Eğer bir daha küsseniz kulaklarınızı keseceğim, ona göre! Gençler güldüler. Gülmelerinin sebebi asıl sebebi şakadan değil, Murguz dedelerine aşklarına dair garanti vermek amacıyla idi. 8. Bölüm Vugar’ın sabrı tükenmişti. Arzu’ya sarılarak onu doya doya öpmek istiyordu. Hasreti onu akşamdan beri rahatsız ediyordu. Sultanoğlu uzaklaştıktan sonra sevgilisini parkın karanlık bir köşesine götürdü. Etrafına bakmadan sevgilisini öptü. Toplum içinde bu tür şeylere izin vermeyen Arzu, bu defa karşı çıkmadı. Anlaşılan hasret onu da yakmıştı. Birbirine sarıldılar. Uzun süre sonra Vugar konuşmaya başladı: − Seni çok özlemiştim, Arzu! 563 Vidadi Babanlı Arzu başını onu göğsüne dayayarak, aynı sevgiyle cevap verdi: − Ben de! − Bu hasretin azabını benim kadar çekemezdin! − Nereden biliyorsun? − Çünkü bütün suç bende idi. Bundan dolayı vicdan azabı çektim. − Geçti artık! − Beni affettin değil mi? − Bunu sormaya gerek var mı? − Haklısın, hissetmeliydim. Ama yine de söyle... − Ben seni çoktan affetmiştim, Vugar. Özür dilemek için gelmesen bile seni affetmiştim. − Sen çok akıllı bir kızsın, Arzu. Çok! − Öyleyimdir! Akıllar dağıtıldığı zaman bana biraz fazla düşmüş... − Şaka yapma. Ben ciddiyim. Mektubun beni resmen öldürmüştü. − Tamam, kapatalım bu konuyu. Hatırlamayalım artık! − Kalbim doludur, Arzu. Konuşursam hafiflerim. − Suss.. – Arzu elini Vugar’ın dudaklarına yaklaştırdı. Başını onun göğsüne daha da yakınlaştırdı. – Kalbin öyle güzel atıyor ki! Sevgilisinin parmakları arasından Vugar’ın nefesi duyuldu: − Sana aşk şarkısı söylüyor. Onu anlayabiliyor musun? − Anlıyorum. − Beni bağışla, diyor. Duyuyor musun? − Duyuyorum. − Artık böyle rezalet, böyle suç tekrar etmeycek, diyor. İnanıyor musun? 564 Vicdan Sustuğunda − İnanıyorum! Arzu başını Vugar’ın göğsünden ayırdı. Tepeden tırnağa onu süzdü. – O, başka bir şey daha diyor. − Öyle mi, ne diyor? − Sinemaya geç kaldığımızı söylüyor. Murguz dedenin biletleri boşa gidecek. − Gitsin! − Hayır! – Azru Vugar’ın kollarını belinden aldı. – Onun bize yaptığı bu güzel jeste karşı bunu yapamayız. − Film zaten bahane idi. Seni dışarı çıkarmak, bizi yalnız bırakmak içindi bütün bunlar. Yoksa, anlamadın mı? − Ben sonra anladım... Ama gitsek iyi olur. Bilet alındı. O zahmet çekti. − O zaman şöyle yapalım... – Vugar kaşlarını çatarak düşündü. – Gidip, biletleri yeni sevgililere verelim. Böylece yaşlı, emekli birisinin helal parasıyla alınan bu biletler de boşa gitmemiş olur. − Yeni sevgililer, eskilerden nasıl fark ediliyor ki? Nasıl bileceksin? − Bundan kolay ne var ki?!. Kızın utangaç duruşundan, erkeğin de ürkek ürkek sağa sola bakmasından tabiî ki. Arzu güldü. − Bütün bunları nereden öğrendin sen? − Tecrübelerimden! – Vugar gülümsedi. – İlk günler seninle konuştuğumda çok terliyordum. Dilim dudağım kuruyordu. − Hatırlıyorum. – Arzu hayallere daldı. – Her şeyi hatırlıyorum. Bir defasında her kelimeden sonra üç defa yutkunmuştun saymıştım... − Yutkunmak bir tarafa, kalbimin atışları beni yanıltıyordu. Ne dediğimi bilmiyordum. O zaman neredeyse nefesin kesilecekti. 565 Vidadi Babanlı − O, sendin kız gibi utangaçtın... Herkes senin gibi değil ki. Şimdi erkekler ilk günden papağan gibi ötmeye başlıyorlar. İlk görüşmelerinde aşkla ilgili serenat çekiyorlar. − Onlar laf ebeleri. Aşk tacirleri. Eğer bir erkek sevdiği kızı uzaktan görünce dili, dudağı kurumuyorsa, ayakları titremiyorsa onun sevgisi sahtedir. Yaz yağmuru gibi kısa sürer. Azru tartışmadı. Vugar’ın aşk konusundaki fikirlerini çok iyi biliyordu. Saatine bakarak acele etti. − Gidelim. − Biraz bekle. Aklıma bir şey geldi. − Ne? − Cennet Ana ile seni tanıştırmam gerekiyor. − Ne zaman? − Hemen şimdi... Biletleri yeni sevgililere verdikten sonra. − Nerede tanıştıracaksın? − Bizim evde. – Vugar hemen cevap verdi. – O, uzun zamandır seni görmek istiyor. Seni görünce çok sevinecek. − Şimdi çok geç, Vugar. Başka zamana kalsın. − Hayır. Şimdi gitmemiz daha iyi olacaktır. – Vugar, kararlı olduğunu yüz ifadesinden belli oldu. – İşten çıktıktan sonra eve uğramadım. Endişe ediyor şimdi. Hem bugün herkes için çok güzel bir olsun istiyorum. Arzu karşı çıkmadı. Parkı sakince terk ettiler. *** Onlar sinemanın bahçesine ulaştıklarında seansın ilk zili çalmıştı. İçeriye akın eden insanlar arasından genç bir genç Vugar’a doğru koşarak geldi. Ama yanında kız görünce meramını açıklayamadı. Vugar sordu: − Bir şey mi oldu? − Hiç. – Oğlan heyecanla yutkunup geri çekildi. 566 Vicdan Sustuğunda − Yine? − Hadi söyle... − Bilet mi istiyorsun? Oğlan başını ümitsizce salladı. − Evet. − Tek misin? Vidadi Babanlı *** − Tamam olsun! Hadi koş artık. Arkadaşın seni bekliyor. Genç gururlu bir gence benziyordu. Biletleri öylesine almak istemiyordu. Parayı zorla Vugar’ın cebine sokmak istedi. Vugar ona kızdı. ... Cennet Ananın sevinci daha da büyüktü. O, Azru’yu Vugar’ın umduğundan daha güzel karşıladı. – Safa geldin, hoş geldin! – diyerek misafiri kapının önünde kucakladı.– Alnından, yüzünden öptü. – Sen geldin, evime güneş doğdu, dedi. Ananın bu güzel sözleri Vugar’ı çok etkiledi. Daha tanıştırmadan, hiçbir şey sormadan onun Arzu’ya karşı olan samimiyeti hakikaten de etkileyiciydi! Vugar, Cennet Anayı denemek istedi. − Bu kimdir, ana?.. Tanıdın mı? Kadın Vugar’a sert sert baktı. Düşünmeden: − Elbette, tanıdım. Arzu kızımdır! – dedi. Vugar onu şaşırtmak istedi. − Nereden biliyorsun, Arzu olduğunu? Sen onu hiç görmedin ki. − Görmesem bile tanırım onu. Sen beni aldatamazsın. − Birisini görmeden nasıl tanıyacaksın? Ben ilk defa böyle bir şeye şahit oluyorum. − Sen daha çocuksun. Duyacağın, göreceğin daha çok şey var. − Bunun sırrını bana öğretemez misin, ana? − Bunun sırrı?.. – Cennet Ana gülümsedi. – Sırrı, benim oğlumun sözüne sadık kalmasıdır. Annesinin yanına başka bir kızla gelmez. − Oğlunun uyuşuk, başka kızların ilgi göstermediği zavallının birisi olduğunu mu söylemek istiyorsun yani? Kör tuttuğunu bırakmadığı gibi, o da kendi tuttuğunu bırakmaz, mı diyorsun şimdi? − Git, artık. Yoksa fikrimi değişeceğim. Genç geri çekildi. Birkaç saniye onun yüzüne sevinçle baktı ve koşarak kız arkadaşın yanına gitti. − Yok, öyle demedim!.. Tam aksine. Benim oğlum akıllı, olgun bir gençtir. Namusludur. Her gün bir kızla gönül eğlendirmez. O, kendi sevgiline herkesten çok değer verir. − Hayır. – oğlan utandı. İnsanlardan bir hayli uzakta duvara yaslanıp bekleyen kızı işaret etti. – İki kişiyiz. Vugar Arzu’ya göz vurarak: − Müşterimi buldum, – dedi. Sonra gence baktı. – Biz kendi biletlerimizi sana hediye edebiliriz. Oğlan kızardı. Daha ergenlik çağında olan gencin boynu bükük utangaç hali Vugar’ın çok hoşuna gitti. Biletleri cebinden çıkardı. − Buyur! Gencin, hazin bakışları bir anda ümide döndü. Ama biletleri almağa cesaret edemedi. Vugar ciddileşti. − Hadi, al! Genç biletleri sıkılarak aldı. Diğer avucunda hazır tuttuğu paraları Vugar’a uzattı. Vugar usulca onun elini itti. − Ona gerek yok. Arkadaşına hediye alırsın. − O konuda rahatsız olmayın. Param var. 567 568 Vicdan Sustuğunda Vugar övünerek Arzu’ya döndü: − İşte, anne böyle olur! Oğlunu mahcup etmez. Arzu ona tebessümle cevap verdi. Bu yabancı kadının ona karşı olan samimi duyguları onu da etkilemişti. − Geç otur, kızım! – Cennet Ana onu odaya götürdü. − Çok güzelsin! – diyerek Arzu’yu övmeye başladı. – Mutlu olun. Allah sizi ayırmasın. − Teşekkür ederim, ana. Senin de gölgen bizim üzerimizden eksik olmasın. Cennet Ana bir şeyler kaybetmiş gibi etrafa bakındı. Düşünceli düşünceli bohçasını aradı. Sonra sandığının kapağını kaldırdı, aradığını buldu. Gülerek Arzu’nu yanına döndü. − Elini uzat, bakalım. Arzu şaşkınlıkla Vugar’a baktı. Vugar meseleyi anlasa da, Cennet Anaya sordu: − O nedir, ana? − Küçücük bir hediyedir. Anne hediyesi! Cennet Ana Arzu’nun sol elini kendine doğru çekti. Savaştan önce büyük oğlu için aldığı nişan yüzüğünü onun parmağına taktı. Yeniden alnından öptü. − Mesut ol, kızım! 9. Bölüm Beşir Bedirbeyli hala “zaferinin” sarhoşluğu içindeydi. Son toplantıda Güneşli’nin düşmüş olduğu durum onu ziyadesiyle mutlu etmişti. O günden sonra enstitünün içinde de, dışarıda da eli cebinde, gururla dolaşıyordu. Sanki küçük dağları o yaratmıştı. Gözü kimseyi görmüyordu. Her zamankinden daha mağrur görünüyordu. Güneşli’nin de, asistanında bu hadiseden sonra kendilerine geleceğine ihtimal vermiyordu. “Onları öyle mahvetme569 Vidadi Babanlı dim ki, yeniden ayağa kalkmaları mümkün değil, artık o günden sonra işleri bitti. Onların devri bitti! Defterleri dürüldü. Arzularına ulaşan Bedirbeyli hiçbir şeyi umursamıyordu artık. Vugar’ın çalışması, yeni buluşu için kurulan yeni jüri bile artık onu rahatsız etmiyordu. Toplantıda sorun çıkarmamış, aksine elini sallaya sallaya demişti: – “Boşuna kendinizi yoruyorsunuz. Bir değil, beş komisyon da kursanız o çalışmadan bir şey çıkmayacak. Zahmetiniz boşa gidecek!” – Ama bir gün önce mesai sonuna doğru komisyonun olumlu rapor hazırladığını öğrenmişti. Çalışma, enstitü idaresi tarafından acil olarak proje şeklinde deneme fabrikasına gönderilmişti. O, haberi duyunca küplere binmişti. Gece rahat uyuyamamış, sabah erkenden hemen proje şubesine koşarak haberin doğru olup, olmadığını araştırmıştı. Oradan çıktığında Mürşüd Hemzeyev’in yanına giderken kapıda Vugar’la karşılaştı. Neredeyse çarpışacaklardı. − Yavaş ol!...– Bedirbeyli sinirlenerek bağırdı. – Neredeyse bizi çiğneyeceksin. Gözün hiçbir şey görmüyor. Vugar’ın morali bozuldu. Nefret ettiği, hiçbir zaman görmek istemediği bu insanın sabah sabah karşısına çıkması canını sıktı. Nefreti bir kat daha arttı. Ama iradesine hâkim oldu, kenara çekilip ona yol verdi. − Affedersiniz! − Bedirbeyli’nin suratı asıldı. Yeniden sert sert: − “Affedersiniz”...– O sesini biraz da yükseltti. – Ne hale geldik! Üzerimize yürüdüğü yetmiyormuş gibi bir de benden affetmemi istiyor!!. Vugar edebini koruyarak sakince cevap verdi: − Özür dilerim, görmedim sizi. Bedirbeyli daha da sinirlendi. − Tabi, görmezsin artık! Havalarda geziyorsun. Vugar babası yaşındaki bu adama saygısızlık etmek istemedi. Ama Beşir onu saygısızlık yapmaya zorladı. 570 Vicdan Sustuğunda Vidadi Babanlı − Neyine güveniyorsun sen?! Neyine güveniyorsun da, böyle yükseklerde uçuyorsun? Öyle kendinden geçmişsin ki gözün kimseyi görmüyor artık. Neredeyse beni çiğneyecektin. − Laubalilik yapma, Şemsizade! Yaşadıkların aklını başına getirmedi herhalde. Böyle giderse başına daha çok çorap örecek, mezara tek vücut olarak gidemeyeceksin. − Kendinizi bu kadar aciz göstermeyin, hocam. Sizi çiğnemek kimin haddine. Bedirbeyli gencin yumuşak sesindeki derin istihzayı anlamadı. − Benim mezara gitmeme daha çok var, hocam. Bu konuda benden ziyade sizin düşünmeniz gerekmez mi? Bu söz Bedirbey’liye çok dokundu. Sanki sırtından hançerlenmiş gibi oldu. “İhtiyarlık nasıl bir şey ki, sümüklü bir çocuk bile bunu benim yüzüme vuruyor, alay ediyor...” diye düşündü. O, Vugar’a sert sert baktı ve kızgınlıkla sordu: – Söyle bakalım, kimdir seni bu kadar kendine güvendiren? Yükseklerde gezdiren? – Kendime ve hakikate olan sonsuz imanım. Bedirbeyli’nin küçük gözleri biraz da küçüldü. Kurnazlıkla gülümsedi ve sesine bir hazinlik kattı. Vugar’a acıdı. − İşin tuhafı haddini bilmeyen, meydanı boş bulanlar bunu yapmaya kalkışıyorlar. Örneğin senin gibileri! − Benim gibi güçsüz, “ağzından süt kokan bir asistan” sizin gibi büyük bir bilim adamını mı ezip geçecek?.. Hayır, hocam, buna hiç kimse inanmaz. − Bakıyorum da, güçsüze destek çıkmaya başlamışlar. Yeni hamilerin çıkmış. Yeni oyunlar peşindeymişsiniz?! Vugar, Bedirbeyli’nin sinirinin bozulmasının sebebini kapıda karşı karşıya gelmesiyle ilgili olmadığını, gelişmelerin onun lehine çevrilmesinden kaynaklandığını anladı. − Oyunu çocuklar oynar, hocam. Bizim o yaşımız çoktan geçti. − Çocukların oyunları, büyüklerinki kadar tehlikeli ve za*rarlı olmuyor. − Büyükler birbirilerine hiç benzemezler. Şuur, maneviyat ve insani değerlere sahip olma yönünden çeşitlilik gösterirler. Onlar düzenlediği oyunlar da hiç kuşkusuz farklı oluyor. Kimisi ev kuruyor, kimisi ev yıkıyor. − Kendine çok güveniyorsun, Şemsizade! Biraz aşağılara in. − Kendine güven, insanın manevi gücünden, sarsılmaz imanından doğar, hocam. − Sadece imanla iş bitmez, evlat. Bunu senin daha iyi bilmen gerekiyor. O yalancı imanın cezasını çektin ne de olsa. − Hakikat yenip, içilen şey değildir, evlat. İnsana kuvvet vermez! − İnsandan insana değişir, hocam. Kimisi onu yiyip, içiyor, kimisi de ayaklarının altına alıyor. − Ne demek istiyorsun?!. – Beşir daha da sinirlendi. − Yoruma ihtiyaç yoktur bence, her şey çok açık. − Bu terbiyesizliktir!.. − Günahı kendinizde arayın, hocam. Sizsiniz edep erkan öğreten. − Saygısız!.. – Bedirbeyli sinirinin son haddini yaşıyordu. Çenesi bile titremeye başlamıştı: Alçak!! Vugar onun dedikleri önemsemedi. Fitne yuvası olan bu insandan her şey beklenilirdi. − İmanın değil hocam, sizin insafsızca ortaya attığınız iftiranın cezası! 571 572 Vicdan Sustuğunda 10. Bölüm Bedirbeyli tam bir saat kendini gelemedi. Bir türlü sakinleşemiyordu. Basit bir asistanın onunla böyle konuşmasını, kendisine saygı göstermemesini gururuna yediremiyordu. “İşe bak ya! Dünya tersine dönmüş!.. Dünkü çocuk benim karşımda nasıl konuşuyor. Yoo... Ona akıl verenler vardır mutlaka. Söhrap’tan başka onu koruyan, ona akıl verenler de var. Yoksa böyle konuşmazdı o. Bir ay öncesine kadar utangaçlıktan başını kaldıramayan, cümlesini sonuna kadar bitiremeyen bir aptal kendiliğinden böyle konuşamaz. Birileri var mutlaka onun arkasında! Mutlaka! Çalışmasının yeniden gündeme gelmesi, kontrol edilmesi bunun delili. Ama kimdir o?” Beşir Bedirbeyli bu soru üzerine çok düşünse de bir şey bulamadı. Sinirli sinirli Mürşid Hemzeyev’in yanına koştu. Hemzeyev gazeteleri masanın üstüne sermiş kendine “sofra” hazırlamıştı. Midesinden rahatsız olduğu için yemekhaneye inmiyor, diyet yemekleriyle yetiniyordu. Evden doktor tavsiyesine göre yemekler getiriyor ve odasında yiyordu. Bedirbeyli içeri girer girmez ona laf sokuşturdu: − Yine dalavere işleriyle uğraşıyorsunuz, Mürşüd Hümzeyev! – diyerek selamsız kelamsız ileri yürüdü. Teklif beklemeden oturdu. − Hemzeyev Beşir’in neyi ima ettiğini anlamıştı. Ama şakaya vurdu. − Dalavere değil, Beşir Osmanoviç. Helal kazancımız. Evden getirdim. Buyur bir iki lokma da sen ye. Bedribeyli bir şerlerden iğreniyormuş gibi yüzünü buruşturdu. Omuzlarını silkti. − Teşekkür ederim! Sen bana başka şey yedirdin zaten. Hemzeyev ağzındaki lokmanı çiğneyerek yuttu. Sakin sakin sordu: − Dilinin altında bir şey var. Açık konuş, bakalım. − Beni çocuk yerine koyma, Mürşüd. 573 Vidadi Babanlı Hemzeyev muhatabına şüpheyle baktı. İşi yine şakaya vurdu: − Elbette, çocuk değilsin. Evlenecek yaşta olan torunların var. Ama... Kusura bakma, kendini çocuktan da kötü duruma düşürüyorsun. Saygıdeğer, büyük birisinden gözlenilecek şeyleri yapmıyorsun. Bedirbeyli yavaş yavaş coştu. Sesini yükseltti. − Sen önce kendi davranışlarına bak! Senin yaptıkların çok tehlikelidir. Bu davranışınla sen topluma ihanet ediyorsun, suç işliyorsun! Hemzeyev sakince kafasını salladı. Gülümsedi. − Hakikaten de yaşlanmışsın, Beşir. Çocuk gibisin. Boş yere sinirlerini bozuyorsun. Sakin ol! Birbirimizi bağırmadan da duyabiliyoruz. − Tatlı söz hiçbir şey değiştirmiyor, Mürşüd. Sakin olmak için başka şeyler lazım! − Ne gibi?.. − Her şeyden önce partinin prensiplerine sadık kalmak! Vazifenizi keyfinize göre değil de partinin kurallarına uygun olarak yapmak. Asıl vazifemiz partinin çıkarlarına hizmet etmektir. − Bunlar çok ciddi suçlamalardır, Beşir. Genel suçlamalardan hiçbir şey çıkmaz. Daha açık konuşur musun? Nedenini açıkla. – Nedeni söyleyeyim. Sen komisyon başkanının görev ve yetkilerin ne anlama geldiğini bilmiyorsun ya da bilerek kuralları çiğniyorsun. Hemzeyev yemeni bitirmeden yarıda bıraktı. Yumuşak şekilde ona: − Ben komisyon başkanının görevinin ne olduğunu, yetkilerimi iyi biliyorum. − O zaman kontrol neticeleri belli olmadan özel oturumda tartışılmadan komisyon başkanının emir vermeye yetkisi ol574 Vicdan Sustuğunda madığını biliyorsundur. Bu bizim kutsal Sovyet kurallarına karşı çıkmaktır! − O önemli değil. Eğer komisyon vermiş olduğu karardan eminse o zaman tekrar toplantıya gerek duymadan karar verebilir. Burada kanuna aykırı hiçbir şey yok! − Ya aksi olursa?! Hemzeyev havasızlıktan boğuluyormuş gibi derinden nefes aldı. – Beni çok sıktın, Beşir. Kalbim sıkıldı. Senin gereksiz soruların, suçlamaların bilim adamlarının müzakerelerinden ziyade pazarda yeşillik satan insanların tartışmalarına benziyor. Bedirbeyli, Mürşüd’ün söylediklerini inadından vazgeçti diye düşündü. Gururlandı. “Korkuyor... Bu işten vazgeçeceğimi sanıyor. Sıkılmak ne kelime, senin kalbini patlatacağım daha. Arkadaşın Söhrap ile beraber cenazenizi masanızın arkasında bırakıp ailenize haber vereceğim!!!” O, çenesini uzatıp çekti. Gülmekten omuzları indi kalktı. – Sorumu cevap ver, Mürşüd. Korkma, kalbine bir şeyler olmaz. Hemzeyev konuşmadı. Beşir’in yüzüne dalgın dalgın baktı. Onun kin ve nefret dolu gözlerinden her şey belli oluyordu. “Sen kansız bir insansın, Beşir. İnsafsızsın! Senden her şey beklenir...” − Niçin susuyorsun?! – Bedirbeyli sesini yeniden yükseltti. – Cevabını bekliyorum! Hemzeyev bıkkın halde: − Yeter artık. – dedi. – Boş ve anlamsız meseleler için seninle konuşacak zamanım yok benim. Rica ediyorum, vaktimi alma! − Söylemeye cesaretin yetmiyorsa, ben söyleyeyim – Bedirbeyli sandalyede dik oturdu. Hemzeyev’e doğru yöneldi.– Komisyonun kararını, kontrolün sonuçlarını üyelerden saklamışsın. Müdürün adına karar vermişsin bu bir, proje şubesi575 Vidadi Babanlı nin işçilerini sabah akşam çalıştırıp, Şemsizade için acele proje hazırlatmışsın, bu iki! Projeyi deneme fabrikasına gizli olarak onay almadan göndermişsin, bu da üç! Sence bütün bunlar kanuna karşı çıkmak, kolektif düşünceye karşı çıkmak değil de nedir? − Evett... Sonunda gerçek ortaya çıktı... – Hemzeyev derinden nefes aldı. Biraz hafiflemiş gibi oldu. – Hayır, Beşir Osmanoviç. Söylediklerinizden hiçbiri kanuna karşı çıkmak, kuralları çiğnemek değildir. Boştan yere beni de kendini de üzüyorsun… Bedirbeyli küçük gözleriyle Hemzeyev’e dikkatlice baktı. Çenesi titremeye başladı. − Beni suçlama! Ben insanları sinirlendiren, çileden çıkaran birisi değilim! Beşir Bedirbeyli’yim! Bu enstitünün temelini koyan, ilk müdürüm. Siz her şey tamamlandıktan sonra geldiniz. Kendinizi burasının sahibi olarak görüyorsun. Duyuyor musun beni, Mürşüd?! Üstadına hor bakan sonunda kör olur, bunu iyi bilesin!! − Yine eski tas eski hamam... Bunları çok duyduk, Beşir. − Eski tas eski hamam sizin yeni olarak nitelendirdiklerinizdir! Gerçeklerle bağdaşmayan, sahte icatlarınızdır! − Benden ne istiyorsun? − Niçin Şemsizade’ye yardım ediyorsun? − Çünkü çok istidatlı, yetenekli bir gençtir. İcadı da çok gerekli toplumumuz için. Gelecekte çok faydalı olacak bir çalışma! − “Bilimin geleceğe kurduğu köprü” mü yani?.. Geçen defaki toplantıda da böyle söylemiştin, yanılmıyorsam?! − Maalesef o zaman Şemsizade’nin çalışması ile ilgili fazla bilgim yoktu. Ve bundan dolayı da onu senin haksız suçlamalarından koruyamadım. − Şimdi o yanlışını mı düzeltiyorsun?! Ama geç kalmışsın! 576 Vicdan Sustuğunda Vidadi Babanlı − Kendine güvenerek konuşuyorsun, Beşir. Neye dayanarak söylüyorsun bütün bunları? buldu. O, iki adım arkaya çekildi. Ellerini beline koyarak, bağırdı: − Sizin o kutsal “probleminiz” in yurt dışında artık çalışıldığından, neticelendiğinden haberiniz yok mu?! − Yurtdışında mı? Nerede? − Avusturalya’da! − “Orbital motor”u mu kastediyorsun? − Provokatör sensin!!! Bir dalda oturup, diğerini silkiyorsun! Benden intikam almaya çalışıyorsun!!! Hemzeyev sustu. Odanın tam ortasında heykele dönmüş Bedirbeyli’ye bir hayli baktıktan sonra her zamanki temkinle: − Evet, onu. – Bedirbeyli oturduğu yerde sağa sola hareket etti.– İç yakıtla çalışan o motor, birçok ülkede artık kullanılmaktadır. Otuz üç yaşlı bir çilingirin bunu tasdik etmesi, yakın gelecekte benzinin önemini yitireceğini gösteriyor. Artık sıvı yakıtları devrini başlamıştır. − “Orbital motor” bir çalışma olarak çok değerlidir, elbette. Ama bu problemin halli demek değildir. Bu alanda Japonya’da, Batı Almanya’da, Amerika ve Fransa’da çok değerli icatlar, çalışmalar var. Ama onlar ilmi ve tecrübe yönünden yeterli seviyede değiller. − Peki, bizim ülkemizde – SSCB’de yapılan çalışma hakkında ne düşünüyorsun?.. “Sıvılaştırılmış gazları önemli bir yakıt gibi kullanma” – meselesi?! Buna ne diyeceksin? Devlet karar kabul etti, büyük şehirlerde bu tür gazların kullanmasını istiyor. Bütün bunlardan sonra sen arkadaşın Söhrap ile beraber o Şemsizade’nin çalışmasına inanıyorsun, öyle mi?! − Biz onun başarısına eminiz, Beşir. Senin beğenmediğin Şemsizade bir ay boyunca köyde çok güzel çalışmalar yapmış. Problemi çözmüş. Bu buluş öncekinden daha üstündür. Bedirbeyli’nin hile dolu gözleri parladı. − Anlaşıldı! Bu da yeni bir oyun. Şimdi de bu bahaneyle zaman kazanmak istiyorsunuz. Yutturamazsınız bunu bize. − Bakıyorum ki, kavga arıyorsun. Beni zorla kavgaya çekmek istiyorsun. Lütfen git de daha faydalı işlerle uğraş. Bedirbeyli hemen ayağa kalktı. Sanki Hemzeyev’in dediği bu sözü bekliyordu. O, hırsını, gazabını dökmek için fırsat 577 − Ben senden intikam almıyorum, Beşir, – dedi. – Sen kendi kendinden intikam alıyorsun. Kalbindeki eski pisliklerini ortaya çıkarıyorsun. Düşüncelerinin ne kadar basit olduğunu, bir bilim adamı olarak ne kadar geri kaldığını gösteriyorsun. Bundan daha büyük itiraf olamaz. Bedirbeyli artık sınırı aştı. Yüksek sesle: − Kimin ifşa olacağını zaman gösterecek! Ben mi, yoksa kardeşin Söhrap’la sen mi?! Dedi. - Elbette, göreceğiz, elbette! − Ama şunu aklından çıkarma senin cezan daha ağır olacak, Mürşüd. Sadece bize değil, yukarı teşkilatlara karşı da ihanet içindesin. Bu büyük bir cinayettir!!! − Tamam! Zamanımı alma! – Hemzeyev parmağıyla kapıyı işaret etti. – Çık! − Demek ki öyle?! – Bedirbeyli’nin gözleri yerinden fırlamış gibi oldu. – Bana kapıyı gösteriyorsun! Yani bu kadar haddini aştın?! Hemzeyev yumruğunu masaya vurdu. − Çık, dedim!!! Anlamıyor musun?! Hemen çık! Bedirbeyli bir anlık hayret içinde kaldı. O korkudan arkaya doğru çekildi. Kapıya yaklaştığında ise sesine yine güç verdi: − Seninle gereken yerde, başka türlü konuşacağım, Mürşüd Hemzeyev! 578 Vicdan Sustuğunda 11. Bölüm Güneşli’in ailesinde küslük devam ediyordu. Bir aydan beri Söhrap evde Merhametle konuşmadı. İşten döner dönmez çalışma odasına giyip sadece yemek yerken dışarı çıkıyordu. O olaylardan sonra geceleri çalışma odasındaki ensiz kanepenin üzerinde uyuyordu. Merhamet Hanım da inadından dönmüyordu. Barışmak için Söhrap’ın ilk adım atmasını bekliyordu. Söhrap ise zaman geçtikçe evden, aileden daha da uzaklaşıyordu. Son zamanlar da öğle yemeğine bile gelmiyordu. Sabah kahvaltısını kendisi yapıyor, akşamları da çayını kendisi demliyordu. Karı koca arasında olan soğukluk ailenin diğer üyelerini de etkiliyordu. Herkes evde birbirine küs gibi davranıyordu. Özellikle de Sultanoğlu. O da son dönemlerde çok az konuşmaya, geliniyle daha az muhatap olmaya başladı. Onun tek sırdaşı, Elagöz’dü. Akşamları derin sessizlik çöktüğünde sadece onların odasından ses gelirdi. Son günlerde Sultanoğlu’nun kalbi teklemeye başlamıştı. Ama o, bu konuda hiç kimseye bir şey söylemiyordu. Bir gece çok kötü fenalaştı. Her zamanki gibi yine “hava almak” için evlerinin yanındaki parka çıkmıştı... Aniden kalbinde çok kötü ağrılar başladı. Sultanoğlu telaşlandı. Bu ağrılar öncekilere benzemiyordu. O hoş olmayan durumun yaklaştığını derk etti. Zorlukla cebinden hap aldı ve dilinin altına koydu. Oturduğu banka yaslandı. Önceleri baş, on dakika içinde geçen acılar şimdi çok uzun sürdü. Sultanoğlu kalbinin insafa gelmesi serzenişte bulundu: “İnsafa gel! Uzun yıllardır seninle vefalı arkadaşız. Çok imtihanlardan alnı açık çıkmışız. Şimdi de göster vefanı. İnsanların arasında rezil etme beni...” O, kendini böyle sakinletti. İradesiyle kendisini teselli etti. Ağrıları biraz azaldığında. Ayağa kalktı. Ara sıra ağaca, duvara dayanmak suretiyle elli adımlık yolu yarım saatte geldi. Ama işin zor kısmı şimdi başlıyordu. Yüksek merdivenleri 579 Vidadi Babanlı çıkması gerekiyordu. Biraz bekledi, yeniden kuvvet topladı. Kalbini yine insafa çağırdı. – “Biraz daha sabret”. Sultanoğlu zorlukla merdivenleri çıktı. Kapıya ulaştığında gücü tükendi. Gözlerinin önünü karardı. Kapıya yaslanıp kaldı. Biraz kendine geldikten sonra cebinden anahtarı çıkardı. Elleri titrediğinden anahtarı zor tutuyordu. Ama kapıyı açmaya gücü yetmedi. Yeniden duvara yaslandı. Birkaç dakika da öylece bekledi. Bu kadar azap çekmektense kapının zilini çalsaydı ona kapıyı açan olacaktı mutlaka. Ama o, hiç kimseyi rahatsız etmek istemedi. Sonunda kapıyı açtı. İçeriye girdi. Kendi odasına geçti. Odada daha ışık kapanmamıştı. Elagöz yeni uykuya dalmıştı. Tatlı tatlı uyuyordu. Açık halde göğsünün üzerine düşen kitap, o nefes aldıkça kıpırdıyordu. Sultanoğlu torununa yaklaştı. Kitabı alıp masanın üzerine koydu. Kızın başucunda durdu bir hayli ona baktı. Sonra eğilerek yüzünden öptü. − Hep mutlu ol, yavrum. Hep mutlu ol! Sonra kendi yatağına yaklaştı. Soyunmak istese de başaramadı. Aniden rengi morardı. Hırıldayarak arkası üste yattı... Göğsünden zayıf bir hırıltı koptu. *** Herkesten önce Merhamet Hanım kayınpederinin ölümünü öğrendi. O, sabah Elagöz’ü uyandırmak için odaya girdiğinde Sultanoğlu’nun elbiselerini çıkaramadığını ve ilginç bir vaziyette uyuduğunu gördü. İlk önce sinirlendi. Tembelliğinden elbiselerini çıkarmadığını düşündü. Sonra kayınbabasının donmuş yüzünü, yarı açık kalmış gözlerini ve morararak hafif dışarı çıkmış dilini gördü. Korkarak geri çekildi. Uzun süre ne yapacağını bilemedi. Biraz kendine geldikten sonra Elagöz 580 Vicdan Sustuğunda için endişe etti. O meseleden sonra kızın hastalığı yine artmıştı. Şimdi uyanıp, dedesinin cesedini görürse çok korkacaktı. Merhamet Hanım hemen salona koştu. Masa örtüsünü alarak getirip, Sultanoğlu’nun yüzüne örttü. Sonra aceleyle Elagöz’ü uyandırdı. − Kalk, kızım. Annesinin gülü kalk! Okula geç kalacaksın. Elagöz uykuya doyamamıştı. Kirpiklerini zorlukla açtı. Merhamet kızının uyanmasını beklemedi. Onun kollarından tutarak ayağa kaldırdı ve mutfağa götürdü. Kızının hazırlanmasına, giyinmesine de kendisi yardım etti. Onu mutfaktan yolcu etti. Elagöz’ün gittiğine tam emin olduktan sonra kötü haberi Söhrap’a söylemek için acele etti. Odaya kadar aceleyle gelen Merhamet, kapının önüne vardığında durdu. Neyine gerekti ki, kendisiyle konuşmayan bir yabancı gibi eve gelip giden birisine babasının öldüğünü söylemek... Söhrap’ın arkadaşlarından birisini aramayı düşündü. Ama bu düşünceden hemen vazgeçti. Şimdi gurur yapma zamanı değildi. Bu acı hadise onu da ilgilendiriyordu. Ölen onun kocasının babası idi. Bunu başkalarına havale etmenin uygun olmayacağını düşündü. Her şeyi kendisi yapmalıydı. Hem, Merhamet’in nelere kadir olduğunu göstermesi lazımdı. Bu acı hadisenin onu nasıl üzdüğünü sağda solda ailesi yıkılacak diye gezenlere de mesaj olacaktı. Söhrap da anlasın karısının nasıl üzüldüğünü. Onun şerefini nasıl koruduğunu. Merhamet Hanım cesaretlendi. Odanın kapısını itti. Ama kapı kilitliydi. Merhamet kapıyı vurmaya başladı. Güneşli uykulu uykulu cevap verdi. Her zamanki gibi bütün gece çalışmıştı. − Kimsin? − Benim, Söhü! – Merhamet Hanım heyecanla cevap verdi. Güneşli sustu. Merhamet Hanım birkaç dakika bekledi, yeniden kapıya vurmaya başladı. − Çabuk, aç kapıyı. Sana söyleyeceklerim var. 581 Vidadi Babanlı Güneşli’nin sakin, kızgın sesi duyuldu. − Kırma kapıyı! Merhamet Hanım ağzını kapıya yaklaştırdı, acıyla söyledi: − Kalk, Söhü. Babanı kaybettik. İ İçeride telaşlı bir kıpırdama duyuldu. Kapı açıldı. Pantolonunun kemerini bağlaya bağlaya kapıyı açan Güneşli karşısında durmuş karısına soğuk bakışlarla baktı. Merhamet Hanım bu gazap dolu bakışlara bilerek cevap vermedi. Söhrap’ın konuşmasını bekledi. Ama ondan bir ses çıkmadığını görünce kendisi konuşmaya mecbur oldu: − Murguz amca sizlere ömür... Güneşli’nin soğuk bakışlarında hala inanmadığı hissediliyordu. Bakışlarında Merhamet’e olan kini belli idi. − Nasıl? Merhamet Hanım kocasının isteksiz ve hala ona güvenmediği anlasa da bunu belirtmedi. Söhrap’ın hoşuna gitmek için ağlamaya başladı. − Bizden küs ayrıldı. Ölümünü de hiç kimseye hissettirmedi. Dağ üzerine dağ çekti. Güneşli şok olmuştu. Yüzü kâğıt gibi bembeyaz oldu. Yanağının birisi seğirmeye başlamıştı. Gözlerinden boncuk boncuk yaşlar akmaya başladı. Merhamet Hanım onun bu durumdan istifade ederek onu teselli etmeye çalıştı: − İyi ki, Elagöz’ün haberi olmamış. Yoksa korkudan ölürdü. Allah korusun bir günde ikisini de kaybederdik. Güneşli ağlayarak babasının odasına koştu. Merhamet hemen odaya girdi. Kocasının çoraplarını, gömleğini ve ceketini alarak onun yanına koştu. Güneşli babasının yanında diz üste oturmuştu. Sultanoğlun’a sarılarak çoktan kurumuş göğsüne kafasını yaslamış ve için için ağlıyordu. Merhamet Hanım kocasının yanında 582 Vicdan Sustuğunda oturdu. Bir iki cümle ağıt söyledi. Yeniden gözlerini sildi, ayağa kalktı. Ceketi Söhrap’ın omzuna koydu onu teselli etmeye çalıştı: – Yeter artık, Söhü. Ağlamakla onu geri döndüremeyiz. Yapacak işlerimiz var. Güneşli kalkmadı. Merhamet ağlayarak dedi: − Ne yapabiliriz, hadi kalk! Tabut ve mezarı şimdiden sipariş etmemiz lazım. Hazırlık yapmamız lazım Güneşli kalktı. Sakin sakin gömleğini giydi. Kocasının onu dinlemesi Merhamet’i sevindirdi. − İlk olarak salonu toparlayalım. Bazı şeyleri diğer odaya taşımamız gerekecek. Cenazeyi de oraya getiririz. Güneşli karşı çıkmadı. İşin çoğunu Merhamet Hanım kendisi yaptı. Piyanoyu, masayı, televizyonu Söhrap’ın yardımıyla yan odaya taşıdı. Kanepeyi açarak odanın ortasına çekti. Üzerine yeni yatak koydu. Duvarlardaki süslü eşyaları topladı. (Adete göre cenazenin olduğu yerde süs eşyası olması hoş değildi.) duvarın önüne sandalyeleri dizdi. İşleri bittikten sonra elbisesini değiştirmeye gitti. Beş dakika içinde simsiyah elbiseyle çıktı. İnsanlara haber vermek gerekiyordu. İlk önce Ziya Leleyev’i aradı. Bütün akrabaları içerisinde kendilerine en yakın sözünü dinleyen Ziya idi. Merhamet’in bir dediğini iki etmiyordu. Ziya yeni bir belaya uğramıştı. Güneşli’ler ailesinde olan küslük onu da etkilemişti. Bir buçuk aydan beri Şule ondan ayrılmış babasının evine gitmişti. Boşanmak için dilekçe bile yazmıştı. Şimdi Ziya, Merhamet ile Söhrap’ın barıştığını duyarsa kul olur, Merhamet Hanımın kapısında yatardı. Çünkü Şule’yi ona sadece Merhamet halası döndürebilirdi. Merhamet Hanım durumu ona kısaca anlattı. Haberden çok memnun olan Leleyev’in sorularını cevapsız bırakarak ona bazı emirler verdi. − Geç kalma! Hemen kalk ve dediklerimi yapmaya git! 583 Vidadi Babanlı − Baş üstüne teyze. Ziya ölür ama halasının emirlerini yerine... Merhamet Hanım sinirlenip telefonu kapattı. Onu dinlemeye tahammülü yoktu. Başka akrabalarını, tanıdıklarını arayarak yarım saat içinde bütün şehri haberdar etti. Hatta gazetelere de telefon edip ölüm ilanı verdirdi. Defin merasimi için gerekli yerleri bile aradı. 12. Bölüm Vugar, hala danışmanıyla görüşememişti. Ya Güneşli’yi enstitüde bulamıyor ya da çalışmalardan vakit bulamıyordu. Bugün de zamanının çoğunu fabrika geçti. Sonra enstitüye döndüğünde, laboratuvarların ve bütün odaların kapılarını kapalı gördü. Çok şaşırdı. “Niçin herkes erken gitmiş?” – diyerek, aceleyle Bektaşova’nın ofisine gitti. Bektaşova yalnızdı. Yine suratını asmıştı. Anlaşılan birileri kalbini kırmıştı. Vugar selam verip sordu: − Profesör Hemzeyev odasında mı, Selminaz hanım? Bektaşova işinden ayrılmayarak başını salladı. − Yok! Vugar yine sordu: − Peki, ne zaman dönecek? Bektaşova omzunu silkti: − Bilmiyorum! – dedi. Vugar sakin konuşmaya çalıştı. − Ben onunla görüşmek için ne zaman geleyim? − Bunu kendisine sor! Vugar bir şeyler düşündü ve daha sakin bir ses tonuyla: − Özür dilerim, – dedi. Vaktinizi alıyorum. Sayın Hemzeyev nerede olduğunu biliyor musunuz? 584 Vicdan Sustuğunda − Başka yere gitti. – Bektaşova sert cevap verdi. – Prof. Güneşli’lere gitmiş. Vugar heyecanlandı. – Hayırdır? Niçin gitti ki, oraya? Bektaşova onun bu kadar çok soru sormasına kızdı. Başını kaldırarak ona sinirle baktı. − Siz dünyada yaşamıyor musunuz? − Ne oldu ki? − Dünkü ilanı görmediniz mi? − İlan mı?. Hayır, Selminaz Hanım, okumadım. Dün ben enstitüde yoktum. − O zaman bir zahmet gidin, okuyun. Benim işlerim var, yoksa gider sizin için okurdum. Vugar kadının inadına hayret etti. Olup biteni iki üç kelime ile söyleyebilirdi. Ama o bunu yapmadı. − Garip insanlarsınız. Her şey için benim yanıma geliyorsunuz. Sanki malumat bürosu burası. Biriniz belge istersiniz. Diğeri arşivi karıştırmamı… İzine gidene de misafirlere de bileti biz alırız. Bu da yetmiyormuş gibi ilanı da bana okutturmak istiyorlar. Her şeyi bir tarafa atıp sizin işlerinizi yapamam ki. Canı çıksın Selminaz Hanımın. Semliniz hanım babanızın uşağıydı sanki. Vugar sakince dışarı çıktı. Telaş içinde ilan panosuna koştu. Panonun yarısını kapsamış siyah çevreli ilanda Söhrap Güneşli’nin babasının aniden vefat ettiği, cenaze töreninin bugün saat dörtte olacağı yazılıydı. Vugar ağlamamak için kendini zor tuttu. Koşarak dışarı çıktı. *** O, cenazeye vardığında orkestra matem marşı çalmaya başladı. İnsanlar artık dağılmaya başlamışlardı. Vugar ona doğru gelen insanları yararak ileri geçti. Bu sırada Ziya ile karşılaştı. 585 Vidadi Babanlı − Nereye böyle? Görmüyor musun insanları dışarı çıkıyorlar. Vugar Ziya’yı önemsemeden yürümek istediğinde Leleyev onun yolunu kesti. − Sana diyorum, heyyy!.. Sağır mısın? Ne dediğimi duymadın mı? Vugar sakin cevapladı. − Çekil yolumdan. − Olmaz! Seni kim davet etti buraya? Ne yüzle geldin? − Seni ilgilendirmez! − Utanmaz!!! – Leleyev sesini yükseltti. Herkesin kendisini duymasını istedi. – Şuna bak, ne cesaretli.(!) Yaptığı yetmiyormuş gibi, utanmadan buraya da gelmiş. Siz yetimler ne kadar utanmaz, yüzsüzmüşsünüz. Vugar son hakareti kaldıramadı. Onun cevabını oracıkta vermek, ağzını burnunu kırmak istedi. Artık böyle iğrençlere tahammülü kalmamıştı. Vugar Leleyev’le karşı karşıya geldi. Ziya’nın boğazını sıkmak isterken nedense vazgeçti. Elini çekti. Etrafa baktı. Herkes onlara bakıyordu. Çok sevdiği bir insanın cenazesinde bu tür davranış ona yakışmazdı. Kendini toparlayarak kenara çekildi. Ama nefret ettiği bu insana karşı olan siniri geçmedi. Ziya’nın topluluktan ayrılmasını, yalnız kalmasını bekledi. Ziya işlerini bitirip eve döndüğünde, onun arkasından gitti. Arkadan yetişip omzundan tuttu. − Dur bakalım! − Def ol! – diye bağırdı Leleyev. Vugar onun omzunu bırakıp, kolundan tuttu. Onu birinci katın karanlık bir köşesine çekti. − Bağırma! Sana diyeceklerim var. − Senin diyeceklerin bana lazım değil. Vugar onu duvara yasladı. 586 Vicdan Sustuğunda − Kimi sövüyordun sen demin? Utanmaz kimdir? Cevap ver. Leleyev korktu. Çok şaşırdı. Utangaç Vugar’dan da böyle bir hareket beklemezdi? Ziya, zayıflığını gururuna yediremedi. Vugar’ın elinden kurtulup gururlu gururlu: − Sensin! Evet, sen utanmaz, yüzsüz bir insansın! Senin yüzünden rahatımız bozuldu. Ailelerimiz birbirine girdi. Seni kapıdan kovuyorlar, bacadan giriyorsun. – Saçmalama!! Vugar Ziya’nın yakasından tuttu. – Şimdi söyle bakalım, toplantıda söylediğin iftiralar da neydi? Benim kızlarla gezdiğimi, gönül eğlendirdiğini nerede gördün sen? − Ben duyduğumu anlattım. − Ne zaman ve kimden duyduğunu? − Onlardan... Çıktığın kızlardan. − Yalan söylüyorsun! Her şeyi kendin uydurdun. İftira atmak, yalan söylemek, insanları lekelemek senin gibi iğrenç insanlar için su içmek gibi kadar kolaydır. Vugar Leleyev’i duvara vurmak istedi. Ama bu fikrinden vazgeçti. Ziya gibi bir insan bağırıp çağırıp herkesi başına toplayabilirdi. Onun gibilerde ar namus olmaz. − Dua et rahmetliye. Yoksa sana ne yapacağımı çok iyi biliyordum ben. *** Cenazeyi evden Söhrap’ın yakın arkadaşları çıkardı. Vugar onların yardımına sokakta yetişti. Güneşli tabutun baş tarafından tutmuştu. Omzundaki ağırlıkla beraber, babasının kaybı onun belini bükmüştü. Ayakları birbirine dolaşıyor, kafasını kaldırıp hiç kimseye bakmıyordu. Vugar bir süre onunla yan yana yürüdü. Sonra usulca koluna dokundu. − İzin verin, ben yardım edeyim. Güneşli, başını kaldırdı. Gözünün ucuyla Vugar’a baktı. Kederden küçülmüş göz bebeklerinin derinliğinde sevinç kı587 Vidadi Babanlı vılcımı belirdi. Kirpiklerini kırpıp genç arkadaşını işaretle selam verdi. Ama yerini ona vermedi. Vugar hocasının kolunu yine dokundu. − Siz yorgunsunuz, hocam. Biraz dinlenin. Yol uzaktır. Güneşli başını salladı. Diğer taraftan tabutu tutan Hemzeyev’i gösterdi. − Mürşüd Hemzeyev’e yardım et. Hemzeyev’in yüzü bembeyaz olmuştu. Midesi ağır yüke tahammül edemiyor, ağrıyordu. Vugar’ın teklifini kabul etti. Vugar, cenazenin ağırlığını omzunda duyunca hafif bir rahatlık hissetti. Bu, Sultanoğlu’ya karşı duyduğu saygının tezahürüydü. Ona unutamayacağı bir iyilik yapmış, bu insanın cenazesini taşımak, onu ahirete yolcu etmek onun için bir nevi teselliydi. Cenazeyi şehrin dışına kadar omuzlarda getirdiler. Burada içerisine kilimler serilmiş, yanarına siyah kumaş çekilmiş arabaya koydular. Çelenkleri cenazenin çevresine dizdiler. Cenazeni mezarlığa kadar yolcu etmek isteyenler arabalara bindiler. Vugar Söhrap’la beraber cenaze arabasına bindi. Sabah açık olan havada bulutlar belirmeye başladı. Akşama doğru rüzgar esmeye başladı. Sonbaharın kısa günü, semada siyah bulutlar sıklaştıkça her zamanki gibi ömrünün hemen bitmesini istiyordu sanki. Cenazenin başındaki konuşmalar kısa oldu. Rahmetlinin ailesi ve akrabaları adından Hemzeyev konuştu. O, Sultanoğlu’na toprak altında rahat uyumasını diledi. Onun her zaman onu sevenlerin kalbinde yaşayacağını söyledi. Defin merasiminin en acı anı cenazenin toprağa verildiği, tabutun kapağının üstüne konulup kapağın birkaç yerinden çivilendiği zamandı. Ebedi ayrılığın acısı bu anlarda daha şiddetli oluyor. Bir anda insan dünyada hiç yaşamamış gibi oluyor. Tabuta vurulan her çivi kalbe vurulmuş gibi oluyor. Şimdiye kadar hissetmediğin ayrılığın dehşeti seni tepeden tırnağa sarıyor. Dünya alem gözünde bir koskoca hiç oluyor. 588 Vicdan Sustuğunda Uzun yıllar sonsuz sevgi, şefkat beslediğin insanın, yüzünü sonsuza kadar göremeyeceğini düşünmek, seni yanıp yakıyor, içinde feryat figanlar coşuyor. Yanıyorsun… Mezarın başında Hemzeyev durmuştu. O konuştukça gözlerini silen Söhrap Güneşli bu manzaraya tahammül edemedi ve ağlayarak yüzünü çevirdi. Sadece merhumun tabutun üzerine toprak atıldığında ileri çıktı. Kabrin kenarında olan taze topraktan bir avuç aldı, ağlaya ağlaya cenazenin üzerine attı. O an ellerini beline koymuş duran Bedirbeyli ile göz göze geldiler. Onun dudaklarında bir alay tebessümü hissetti. “Bu vicdansız içten içe benim halime gülüyor... İnsan bu kadar rezil, bu kadar şerefsiz olur mu?” –diye düşündü. Ve kamburunu düzeltti. Cenazenin üzerine dökülen toprağın sesi kalbini yaksa da dik durmaya çalıştı. Mendilini cebine koydu, arkaya, eski yerine döndü. Vugar’ı yanına çağırarak kısık sesle: − İleri çık, sen de mezara toprak at, – dedi. – Rahmetli seni çok severdi. Vugar da topraktan bir avuç aldı ve mezara attı. Güneşli ellerini onun omzuna attı, bir kenara çekti. Bir zamanlar gezdiği gibi o da Vugar’ın omuzlarına elini attı: “Bizim aramızın iyi olduğunu görsünler! Birbirimizi nasıl sevdiğimize şahit olsunlar!...” O, Vugar’in kulağına fısıldadı: – Başını kaldır, dik dur! Bizim kederimize sevinenler var. Vugar hiçbir şey sormadı. Onların kederine kimlerin sevindiği ile de ilgilenmedi. Baba gibi sevdiği danışmanı ile beraber yürümek, aralarındaki samimiyetin bozulmadığını herkese göstermek onun için de büyük şerefti. Başını dik tuttu. Bir süre sessizce yürüdüler. Sonra Güneşli ağır adımlarını biraz da ağırlaştırdı, konuşmaya başladı: − Köyden döndüğünü daha yeni duydum. Orada zamanını boşa harcamadığını da biliyorum. Mürşüt bana her şeyi anlattı. Düzeltmelerin hoşuma gitti. Yeni fikirlerin bilimsel yönden daha güzel. 589 Vidadi Babanlı Vugar Profesörün yüzüne şaşırarak baktı. Bu acı anda bile onun çalışmasıyla ilgilenmesi, amacını unutmaması onu hayrete düşürdü. − Köyden geldikten sonra sizi çok aradım, hocam. Ama bulamadım. Sizinle görüşmek, fikrinizi almak istiyordum. Güneşli kolunu Vugar’ın boynundan çekip, yanına indirdi. Yorgunlukla: − Kafam çok karışıktı. – dedi. Konuşmasına ara verip, arkaya – mezara doğru baktı. Mezarın üzerinde koca bir tümsek oluşmuştu. Söhrap’ın gözlerinde yeniden yaşlar belirdi. Birkaç defa öksürüp, sözlerine devam etti: − Birkaç gün işim olacak. Enstitüye gelemeyeceğim. Sen şimdilik Mürşüd Hemzeyev ile çalış. O, çok iyi kalpli bir insandır. Seni hep savundu. Zamanını ve yardımını senden esirgemez. 13. Bölüm Vugar, herkesten sona kalmıştı. Herkes gittikten sonra mezarın etrafındaki çelenkleri düzeltti. İşini bitirip, yola çıktığında, Arzu’nun ona doğru geldiğini gördü. Hemen yanına gitti. Kızın zorlukla taşıdığı çelengi elinden aldı: − Bekle biraz kendine gel! – dedi. Arzu’nun nefesi daralmıştı. Herhalde onları çok aramıştı. Kendine geldikten sonra çıkışmaya başladı: − Ne zaman beri sizi arıyorum. Vugar onu sakinletmek istedi. − Böyle olmaz, sevgilim. Çok heyecanlısın. Bak nefes nefese kalmışsın. − Geç duydum. Sonra gidip çelenk hazırlattım. Uzun sürdü. Yoksa geç mi kaldım? 590 Vicdan Sustuğunda − Evet. Arzu üzüldü. − Keşke zamanında haber verseydin. Babam da gelirdi. − Ben de geç haberdar oldum. Cenazeye zor yetiştim. Arzu birkaç dakika sustu. Sonra hazin hazin sordu: − Ne zaman ölmüş? − Dün gece. − Kalbinden mi? − Öyle diyorlar... Sabah yatağında bulmuşlar. − Şimdiki ölümler de bir garip oluyor. O, ölecek insan değildi. Birileri sohbete katıldı: − Maalesef her zaman iyiler ölüyor. Vugar konuşana baktı. Narin onların biraz arkasında sessiz sessiz duruyordu. Bir gözü Arzu’da idi. Vugar’ın kendisini dinlediğini anlayınca daha sesli konuşmaya devam etti: − Örneğin bizim Bedirbeyli gibi. Ölüm bizi ondan kurtarmıyor. Vugar, kalbinde bir telaş duydu. Kızın Arzu’ya böyle bakması hoşuna gitmedi. “Ya gereksiz laflar söylerse...” – diye düşündü ve ciddi şekilde sordu: − Siz burada ne yapıyorsunuz? Niçin geride kaldınız? Narin cevap vermedi. İleri çıktı. Arzu’yu tepeden tırnağa kadar süzdükten sonra ekledi: − Ben de büyük bir çelenk hazırlattım. İkimizin yerine. Sizi bulamayınca da kendim getirdim. Vugar’ın endişesi daha da arttı. Narin bu sözleri Arzu’nun duymasını istedi: − Teşekkür ederim. Çelenginizi gördüm. Narin Vugar’ın soğuk tavrından rahatsız oldu. Kırılmış bir eda ile: 591 Vidadi Babanlı − Rica ederim! – dedi. – Yüzüne dökülen saçlarını arkaya doğru iterek yeniden Arzu’ya kinle baktı. Onu kızdırmak için özel bir vurgu ile ilave etti: − Sizin için zahmet çekmek benim için zevktir. Vugar yanlış yaptığını anladı. Narin’in resmiyeti sevmediğini biliyordu. Tatlı dille cevap verdi: − Ben hayatım boyunca sana minnet duyacağım, Narin hanım. Sen hakikaten de her zaman yardımıma koştun. Bana kardeş şefkati gösterdin. Narin: − Tamam! Tamam. Büyük bir şey mi yaptık sanki. Vugar, ona nasıl davranacağını, onunla nasıl konuşacağını karar veremedi. Düşünüp ilk sorusunu samimi bir ses tonuyla sordu: − Arabaları neden kaçırdınız? Narin cevap verdi: − Sizi bekliyordum. − Beni mi? – Vugar kızardı. – Beni neden beklediniz ki? İşle ilgili bir sorun mu vardı? − Yoo, hayır. – Narin yine Arzu’ya baktı. – Sizinle enstitüye dönmek istiyordum. Bu açık açık Arzu ile Vugar’ın arasına girmekti. Vugar sinirlendi. Hakikaten de saygı duyduğu, sevdiği bu kızdan aniden nefret etti. Sinirle: − Ben enstitüye dönmeyeceğim! Sen geç kalma, – dedi. Narin onun sinirlenmesine aldırmadı. Arzu’yu göstererek sordu? − Yanınızdaki bu hanım kim, peki? Bizi neden tanıştırmadınız? Vugar sinirden boğuluyordu. Narin’e ters ters baktı. Narin hiç oralı bile olmadı, Arzu’ya döndü: 592 Vicdan Sustuğunda – İzninizle tanışalım! – diyerek sağ elini uzattı. – Benim ismim Narin. Vugar’la beraber çalışıyoruz. Onun sırdaşıyım. Şimdi söyleyin bakalım, siz kimsiniz? Arzu deminden beri sohbeti sakince dinlese de yüzü sinirden bembeyaz olmuştu. Tanımadığı bu ukala kızın Vugar’la olan konuşması onu çok sinirlendirmişti. Vugar’ı kıskanmaya başlamıştı. Ama bunu hissettirmedi. Kızın elini sıktı. − Benim ismim Arzu. İsterseniz soy ismimi de söyleyebilirim. Gülbabayeva Arzu. − Peki, vazifeniz, göreviniz nedir? − Daha çalışma mutluluğu bana kısmet olmadı. − Niçin, yaşınız mı tutmuyor? − Hayır! – Arzu dilinin ucunda bekleyen acı sözleri zorlukla yuttu. – Yaşla bir ilgisi yok. − Peki neden o zaman?... – Narinin gözlerinde alaycı gülümseme parladı. – Anladımmm... Herhalde babanızın hali vakti yerinde ondan dolayı çalışıyorsunuz… Babanız sizin yorulmanızı incinmenizi istemiyordur… − Yanılıyorsunuz. Ben daha okuyorum. − Bunda ne var?... Ben de okuyorum... Ama aynı zamanda da çalışıyorum... − Siz herhalde çok beceriklisiniz. Her ikisinin üstesinden de geliyorsunuz. − Siz de fena değilsiniz. Özellikle de erkek seçiminde. − Herkes bir alanda yeteneklidir. Kimi hem okuyup, çalışmakta; kimi de sevgili seçmekte. Arzu artık dayanamıyordu. Sabrı taşmıştı. Son söylediklerinde de bu hissediliyordu. Narin’in haddini bildirmek için onun bir soru daha sormasını bekledi. Ama buna ihtiyaç kalmadı. Narin kurnaz kurnaz gülümseyip Vugar’a baktı. − Biz tanıştık! – dedi. Bu sizi inciten, naz yapan kızdır değil mi? 593 Vidadi Babanlı Vugar Narin’in Arzu’yu denemek maksadıyla “rakip kız” rolüne girdiğini şimdi anladı. Tatlı gülümsemeyle: − Doğru bildin, o! – dedi. Narin yine ciddileşti. Bu defa da Arzu’ya kıskançlıkla bakıp “sen” ifadesine geçti. − Bana bak, güzelim. Sen de hiç insaf yok mu?.. Böyle bir insan nasıl kırılır? Sende hiç insaf yok mu? Hiç mi vicdanın sızlanmadı? Kalbin taş mı, kaya mı? Narin’in maksadını Arzu da anlamıştı. Bundan dolayı da sözlerine sabırla cevap verdi: − Sebepsiz hiçbir şey yoktur. Hak etmiş ki kırmışız onu. Narin: - Biz kızlar her zaman böyleyiz. Bahtımıza güzel kısmet çıktığında, ona yalvarıp yakaracağımıza, onu işte böyle elimizin tersiyle itiyoruz. Naz ediyoruz. Kendimizi de ulaşılmaz olarak görüyoruz. Erkeklerden çok olduğumuzu düşünüyoruz. Hâlbuki her erkeğe iki, üç kız düşüyor. Ne diyeyim. Kadir, kıymet bilmiyoruz. Başka zaman seninle karşılaşsaydım kavga ederdim. Dua et ki şimdi cenaze törenindeyiz. − Zaten başladınız, devam edin. − Olmaz. – Vugar’ı gösterdi. – Burada dilimi bağlayan var. Onun yanında her şeyi anlatmak bizim için iyi olmaz. Bizim yakınımız bile olsa, ona sırrımızı veremeyiz. Narin bir anlık sustu ve gülümseyen gözlerle Vugar’a baktı, şakayla dedi: − Şunu da söyleyeyim, siz erkeklere asla güven olmaz. Bunların ne yapacağı belli olmaz. Vugar sitem etti: − Bu olmadı, işte. Sonunda bana karşı birleştiniz. − Eee... tabiî ki. Yoksa sizin için kavga mı edeceğimizi düşünmüştünüz? Onu da göremezsiniz. Biz birbirimizi yesek de erkeklere karşı bir oluruz. 594 Vicdan Sustuğunda − Önce dediklerinizle, sonra dedikleriniz birbirine tamamen zıttır. − Zıddiyet hayatın kendisinde var. Böyle olmasaydı, birimiz kız, diğerimiz erkek olarak doğmazdık. − O zaman sen her cinsin kendisini savunmasını gerektiğine inanıyorsun, öyle mi? − Evet, önce kadınların. − Niçin kadınların? − Çünkü biz kadınların buna daha çok ihtiyacı var. − O zaman erkeklerin hali ne olacak? − Korkmayınız. Gereksiz yere rahatsız olmayın. Kadınlarda erkeklere karşı birleşecek cesaret yoktur. Sevdikleri erkeğin bir sözüne dünyayı verirler. Narin’nin şakasına Vugar da Arzu da güldü. Kendisi de güldü. Sonra sustu, geri çekildi. − Kusura bakmayın, vaktinizi aldım... − Dur. Nereye? − Ben gidiyorum. − Yalnız gitme. Bekle bizi... Hemen gidiyoruz biz de. Narin gülümsedi. − Bekleyemem. Üçüncü kişi her zaman fazladır. O, birkaç adım yürüdükten sonra durdu ve arkasına baktı. − Bak bu son olsun – diyerek Arzu’yu tehdit etti. Eğer yine böyle bir şey yapacak olursan, Vugar’ı senin elinden alacağım. Onlar güldüler. Şakavari söylenilen sözlerin Narin’in gerçekten inanarak söylediğini anlamadılar. 595 Vidadi Babanlı 14. Bölüm Merhamet Hanım yanılmıştı. Söhrap Güneşli babasının ölümünden sonra da barışmadı. Bu oda önceden olduğu gibi hem yatak hem de çalışma odası oldu. Kendisi de matem elbisesini çıkarmadı. Eşyaların yerli yerinde olmaması canını sıksa da, şimdilik hiçbir şeye el sürmedi. Kendi yatağını da Elagöz’ün odasına taşıdı. Buradan Söhrap’ın her kımıldanışını, nefes alış verişini bile duyabiliyordu. Artık uzun süre kocasının ilgisinden uzak kalmak onu çok üzüyordu. Yalnızlık onu her geçen gün eritiyordu. Kocasının böyle giderse kendisinden tamamen soğumasından korkuyordu. Bu ise onun için ölümden de beterdi. Bu odada hem eşine biraz da olsa yakın oluyordu. Aynı zamanda kızını yalnız bırakmak istemiyordu. O, Elagöz’ün yanında da rahat etmedi. Kız çok değişmişti. Geceleri elinden kitap düşmüyordu. Dünya klasiklerinin sevgi romanlarını bir bir bitirip, diğerine geçiyordu. Kitap okumadığı vakitlerde ise kaşlarını çatarak oturuyor, uzaklara dalıp gidiyordu. Annesi onun düşüncelerinden ayırmak için konuştuğu zaman ona isteksizce cevaplar veriyordu. Merhamet Hanım bütün bunların ne anlama geldiğini çok iyi biliyordu. Gençken, özellikle de Söhrap’ı sevdiği zamanlarda o da böyle arda arda romanlar bitiriyordu. Kızında olan değişikliği beş altı ay önce görseydi çok sevinirdi. Belki o zaman bu tür olaylar da olmazdı. Merhamet Hanım araya girmeden de her şey düzelirdi. Merhamet Hanım içten içe alevlendi. Talihine lanetler yağdırdı. Geneşli’nin kendisinden soğuması ve aynı zamanda şehirde onun hakkında gezen sohbetlerden rahatsızlık duyuyordu. Onun hakkında komik hikayeler anlatıyordu. Ne güne kalmıştı. Bir zamanlar o herkesle dalga geçer, herkesle alaya ederdi, şimdi şehirde herkes onu anlatıyor gülüyordu. Merhamet Hanım son günlerinde kızıyla beraber kaldığı gecelerde bir şeye daha şahit oldu. Kızı kitap okurken sessiz 596 Vicdan Sustuğunda sessiz ağlıyordu. Daha önce sabah uyandırmaya gittiğinde yanaklarında gözyaşı görmüştü. Derdi biraz da artmıştı Merhamet’in. Bu hayra alamet değildi. Kızının yeni bir hastalığa yakalanmasından korkuyordu. Kadını bir endişe aldı. O, Elagöz’e bu tür kitapları okumasını yasakladı. Onların zararlı olduğunu, yazarların gerçek dışı olayları anlattığını söyledi. Bütün edebi kitapları toplayarak başka bir dolaba koydu, dolabı kilitledi. Ama geç kalmıştı. Kitaplar etkisini çoktan göstermişti bile. Saf ve temiz yürekte sevda odunu çoktan yakmıştı... Bunu kızın bakışlarından anlamak da mümkündü. Kötü bir şeylerin olacağından telaşa kapıldı. Hemen içten gelen bir tepki doğdu. İnancı bu endişenin üstesinden geldi. İnsan garip bir varlıktı. Kalbine doğan bazı hallere lakayt kalıyor. Kendisini yeni ümitlerle avundurmaya çalışıyor. Bir şey olunca da bu kayısızlıktan dolayı pişman oluyor. Merhamet Hanım kalbinin sesine uymadı. Her şeyin onun maksadına uygun, arzusuna göre düzeleceği düşünüyordu. O her şeyin kendi istediği gibi olacağından emindi. Her zaman şansı yaver gitmişti. Onun bütün dilekleri, arzuları her zaman gerçekleşmişti. Bir zamanlar Söhrap’ın Merhamet’le evleneceğine hiç kimse inanmıyordu. Böyle bir şeyin olacağına hiç kimse ihtimal dahi vermiyordu. Mesele tamamen hallolmuştu. Kız ve oğlan evinde hazırlıklar vardı. Ama talih Merhamet Hanımdan yana döndü. Söhrap’la hazırlık düğün hazırlığı yapan değil de Merhamet evlendi. Buna benzer bir şans kızı için de niçin olmasın? Merhamet bunları düşünerek ümitlendi. Şimdilik karşısındaki ilk iş ailesindeki küskünlüğü gidermekti. Gerisi kendiliğinden düzelecekti. Sultanoğlu’nun ölümünden bir hafta sonra bir gece kızı uyuduktan sonra Güneşli’nin odasına gitti. Kapının açık olduğunu kontrol etti. Kapı açıktı. İçinden “Benim gelmem için açık bırakmış” diyerek cesaretlendi. Güle güle eşinin odasına girdi. 597 Vidadi Babanlı Güneşli yatağa yeni girmişti. Işığı daha kapatmamıştı. Merhamet Hanımın gelişine heyecanlandı. Onun yeni bir kara haber getirdiğini düşündü. Yan tarafa döndü. Dirseklerini yastığa koydu. − Yine ne oldu? − Hiçbir şey. – Söhrap’a doğru yaklaştı. Güneşli’nin heyecanı söndü. − Neden geldin, peki? Kocasının bu sorusu Merhamet’i çok üzdü. İçinden ah çekti. O yanılmıştı. Hanımını bekleyen birisi bu soruyu sormazdı. Buna rağmen gülümsedi. − Gelemez miyim? Güneşli eşinin meramını anladı ve bakışlarını ondan ayırdı. − Hayır, olmaz. − Neden olmasın ki? Güneşli sinirlendi. Kaşlarını çattı: − Git, uyu! Merhamet Hanım yeni gelin gibi naz yaparak onun yatağında oturdu. − Orada çok sıkılıyorum. − Sıkılmazsın. Kız yanında ya. − Kızdan bana ne? –Merhamet Hanım iç geçirdi.– O senin yerini tutmaz ki. Kızdan da herkesten de benim için sen önemlisin. Sensiz bir günüm bile olmasın. Güneşli sinirli sinirli konuştu. − Utan biraz, git yat. Merhamet Hanım yorganı kaldırarak: − Biraz yer aç üşüyorum. Güneşli sert bakışlarla eşine baktı ve sinirle: − Hiç utanmıyor musun? – dedi. 598 Vicdan Sustuğunda Merhamet Hanım bu sözleri de umursamadı. Kirpiklerini peşi sıra oynatarak kendisine yer açmaya çalıştı. − Neden utanayım ki. Başkasının yanına gitmedim ya, kocamın yanına geldim. − Kendinden nefret ettirme! Git lütfen! Merhamet Hanım sahte titreyişle yakarmaya başladı. − Kurbanın olayım, kovma beni! Beş dakikacık yatayım. Üşümem geçsin, kalkacağım. Güneşli’nin kalbi sıkıştı. Merhamet Hanım ondan onay beklemeden başını göğsüne koydu ve kocasına sarıldı. − Seni çok seviyorum. Hanımının kolu yerine sanki Güneşli’ye soğuk bir yılan sarılmıştı. Yataktan kalkarak oturdu. − Sen laf anlamıyor musun? Nasıl insansın sen? Merhamet Hanım yerini daha da rahatladı. − Ben, işte böyle bir insanım. – deyerek kaşlarını cilveli cilveli oynatmaya başladı. Kocam bana hakaret etse de sözleri bana bal gibi gelir. − Kalk hadi, oyun oynama! − İstersen öldür, ama kalkmayacağım! Güneşli’nin dikkatı Merhamet’in ilginç parlayan gözlerine takıldı. Güneşli ona tanıdık olan bu bakışlardan iğrendi. İçini nefret duygusu kemirdi. − Du–ur! Merhamet Hanım kımıldamadı. Hazin bir sesle fısıldadı. − Beş dakika... Murguz amcanın hatırı için... Beş dakika... Güneşli daha da kızdı. Onun kollarından tutarak − Kalk! Defol buradan! Merhamet çaresiz kalkmak zorunda kaldı. Yatağın ucunda oturarak hasta gibi inledi. − Neden kovuyorsun beni, hayatım! Ben sana ne yaptım?.. 599 Vidadi Babanlı − Yaptıklarını ne çok çabuk unuttun! − Evet, unuttum, sen de unut artık, aramızda kan davası yok ya! − Kan davası olsaydı daha iyi olurdu. − Her şey bitecek, hadi, barışalım. Yalvarıyorum sana. Artık bu küslüğe tahammülüm kalmadı. − Sen ise beni sağken mezara koydun! Toplum içindeki saygımı, şerefimi şerefsizlerin ayakları altına attın. Böyle bir ölüm. Cismen ölmekten daha da dehşetlidir. − Allah korusun! Düşmanlarımız ölsün! − Yeter. – Güneşli sesini yükseltti. – Artık bunların hiçbir önemi yoktur. Aramızda olan her şey bitti. Anla artık. Benim kalbimde sana olan nefretten başka hiçbir şey kalmadı. Merhamet ağlamaya başladı. − Niçin böyle konuşuyorsun, Söhü? Neden benden nefret ediyorsun? Ben seni her zaman çok sevdim. Şimdi de çok seviyorum. Güneşli derinden nefes aldı? − Kör sevgi! Şahvet ve şöhret esiri sevgi! − Merhamet Hanım bu sözlerin ne anlama geldiğini anlamadı. − Haklısın, Söhü! Senin sevdan beni daha gençken kör etti. Senden başka hiç kimseyi görmez oldum. − Facia!.. – Güneşli ah çekti.– Ama ben başka bir sevginin peşindeyim. Nasip olmadı. Sen beni hiçbir zaman anlamdın. Arzularımı, hayallerimi anlamadın. Küçük maksatlarınla beni de küçülttün. Bu mu senin bana olan sevgin? − İnsaf et, Söhü! Allah şahit seni ne kadar sevdiğime.. Ve senin ismine leke getirecek bir şey yapmadığımı Allah biliyor. Sadece Vugar’dan kızımızın intikamını almak istedim. Senin şerefini, namusunu korudum. 600 Vicdan Sustuğunda − Güzel korudun. Aferin! O kadar basit düşünceli birisin ki yaptığın işin kabahatini bile anlayamıyorsun. Bundan sonra da anlamayacağına eminim. Sen ıslahı mümkün olmayan birisin. O, yataktan ayağa kalktı. Merhamet’in yüzüne bakmadan yüksek ses tonuyla: – Eğer sende azıcık gurur varsa kalk ve git buradan! Merhamet Hanım zorlukla ayağa kalktı. Odadan çıktı. Sanki her zamanki gururlu kadın o değildi. Bir dakika sonra yan odadan onun ağlaması işitildi. Söhrap yatağına dönmedi. Hanımının ağlayan sesini yürek yankısıyla dinleyerek odanın içinde gezindi. Kalbi çocuk kalbi kadar narin olan bu insan, Merhamet’in bu haline dayanamazdı. Kararını değiştirirdi. Ama beklenmedik bir olay her şeye nokta koydu. Vidadi Babanlı dan yolu geçmek isterken kulak tırmalayan bir ses duydu. Aynı anında bir çığlık işitildi. Elinde olmadan durdu. Hoş olmayan bir şey olduğunu düşündü. Hemen sese doğru koştu. Gördüğü manzara karşısında donakaldı. Yolun ortasında duran taksinin hemen yanında bir kız çabalıyordu. Kızın kafasından akan kan yanında küçük bir göl olmuştu. Vugar birkaç dakika yerinden kımıldayamadı. O kendine gelene kadar kız şuurunu kaybetti. Vugar ileri yürüdü. Kızı kucağına alarak kaldırıma çıkarmak istedi. Korkudan ve heyecandan kollarında hal kalmamıştı. Çevresine baktı. Yardım gerekiyordu. Ama ortada hiç kimse yoktu. Mecbur kalıp tekrar kaldırmak isterken taksinin içinde korkudan gözleri bön bön olmuş şoförü gördü. − Kimi bekliyorsunuz? Yardım edin. Şoför kımıldamadı. Vugar sinirle bağırdı: − Duymuyor musunuz? Çok kan kaybediyor. Acele hastaneye götürmemiz gerekiyor. Vugar’ın sesi şoförü sanki uykudan uyandırdı. Arabadan inerek kendi kendine söylendi: 15. Bölüm Akşam bardaktan boşanırcasına yağmur yağmıştı. Gökyüzü sabah da bulutlu idi, ara sıra yağmur yağıyordu. Simsiyah bulutlar insanlara ürperti veriyordu. Sabaha yakın denizden esen rüzgâr, havayı biraz da soğutmuştu. Caddeler, kaldırımlar buzla kaplanmıştı. Bütün bunlar artık Bakü’ye kışın geldiğini haber veriyordu. Genellikle aralığın sonuna kadar ceketle dolaşan insanlar bu sabah kalın giymişlerdi. Sıcakla arası olmayan Vugar da şimdi Cennet Ananın hatırlatmasıyla palto giymiş, şapka takmıştı. O, havanın böyle sert olmasına aldırış etmeden enstitüye yaya gitmek istedi. Hem bu tür havalarda araç bulmanın zor olduğunu biliyordu. Sadece otobüslere traleybuslara da taksilere de binmek için sıra beklemek gerekiyordu. O, toplu taşıma araçlarını tercih etmedi. Vugar oturduğu 1 May caddesinden aşağı doğru yöneldi. Konservatuarın yanın601 − İşe bak, boş yolda böyle kaza... Keşke bugün işe çıkmazdım. Titreyerek Vugar’a yalvardı: − Yalvarıyorum kardeş, hiç kimse görmeden ben gideyim. Ne olur. Hem işim var. Geç kalıyorum... Vugar taksi şoförüne nefretle baktı. − Sen ne biçim insansın? Kızı bu duruma düşürdüğün yetmiyormuş gibi şimdi de yolun ortasında bırakıp, kaçmak mı istiyorsun? Sende hiç vicdan yok mu? − Evlatlarıma acı. Altı kızdan sonra yeni bir oğlum oldu. Acı bana. Hem suç bende değildi. Bu kız birden yolun ortasına düştü. Ne kadar gayret ettiysem kurtaramadım. Vugar’ın siniri yatışmadı. − İyi, tamam. Suçun kimde olduğunu sonra bileceğiz. Yardım et. 602 Vicdan Sustuğunda Onlar kızı taksiye yatırdılar. Vugar da kızın yanında oturdu. Yola koyuldular. Aniden kızın zayıf sesi duyuldu. Vugar mendilini çıkartıp kızın tanınmaz hale gelmiş yüzünü silmeye başladı. Bu sırada dehşetten irkildi. Birden bire elleri yana düştü. Bu Elagöz’dü. Çok sevdiği Profesörün kızı... Vugar’ın içi cız etti. Güneşli’yi düşündü. Kazayı duyunca mahvolacağını düşündü. Ona acıdı. “Daha babasını yeni kaybetti, şimdi de evlat acısı... Nasıl dayanacak zavallı bu kadar büyük acıya?...” O, mendilini Elagöz’ün kafasındaki yaranın üzerine tuttu. Şoföre acele etmesini söyledi. – Çabuk ol, kızı kaybediyoruz! Şoför hızlandı. Olay yerinden birkaç kilometre uzaklaştıktan sonra geriye, onlara doğru baktı ve ümitsiz bir halde: − Ölecek! Beni mahvedecek. Evlatlarım babasız kalacak. Vugar sinirlendi. − Ağzını hayra aç! –deyip onu azarladı.– Böyle konuşma. Sen ne biçim insansın? Bu kız kimin kızı, biliyor musun? Azerbaycan’ın en saygın, en prestijli Profesörü Güneşli’nin. Gözünün nuru biricik kızı vardı. Onu da sen... – Vugar devam etmedi. Şoförün titrediğini görünce onu sakinleştirmeye çalıştı. Koskoca adamsın. Biraz dikkatli konuş. − Ahh... Kör değilim, görüyorum. Hastaneye kadar yetişmeyecek. − Yola dikkat et! Şoför talihinin kötü olmasından dert yandı. − Benden mutsuz insan yok, bu dünyada! Nerede bir kötü şey varsa, hep beni bulur. − Sabret. Eğer bir suçun yoksa, hiç kimse seni cezalandıramaz. − Ne şahidim var, ne kanıtım! – Şoför iç geçirdi.– Tilki tilkiliğini ispat edinceye kadar derisini yüzer, çıkarırlar. - Haksızsın. Hak, adalet her zaman yerini bulur. 603 Vidadi Babanlı − Evet, ama çok geç... Başıma çok şey geldi böyle. Bin bir yalanla dolanla ehliyet alıyorlar. Kullanmayı bilmeden arabaya biniyorlar. Yanlarında da kızlar. Alkol alıp kendilerine ölüm arıyorlar. Birisi durduğum yerde benim arabama çarptı, öldü. Cezasını da ben çektim. Şimdi de böyle... Şoför, kahırdan boğulup iki üç kez öksürdü. Sesi hırıldadı. Vugar ona acıdı. − Sıkmayın canınızı, bir şey olmaz. Ben size yardım ederim. Şoför konuşmadı. İnanmadan başını salladı. *** Merhamet hastaneye saçını başını yolarak geldi. Yüzünde de tırnak izleri vardı. − Nerede kızım? Ne oldu ona? Bana kızımı verin. – diyerek hemşirelerin üzerine yürüdü. Genç hemşire kendisini kaybetti. Acılı anneye nasıl cevap vereceğini bilemedi. Onun bu hali Merhamet’i daha da korkuttu. Yalvararak sordu: − Niçin susuyorsun? Ben Elagöz Güneşli’nin annesiyim... Söyle kızım nerede? Hemşire yan odadan doktoru çağırdı: − Doktor bey, neredesiniz? Beyaz saçlı doktor dışarı çıkmadan, Merhamet kendisi odaya girdi. − Kızıma ne oldu? Nerede kızım? Doktor konuşmadı. Kafasıyla “Arkamdan gel” diye işaret etti. Kapıya doğru yürüdü. − Niçin susuyorsunuz?... Niçin konuşmuyorsunuz? Yoksa... Doktor ciddiyetini bozmadan: − Çocukça davranmayın lütfen, kendinizi toparlayın! 604 Vicdan Sustuğunda Merhamet Hanım bu sözlerden sonra tamamen kendini kaybetti. Gücü tükendi. Dizleri ağır vücudunu taşıyamadı. Tam düşerken hemşire arkadan onu tuttu. Onu oturttular. Doktor: − Böyle yapmayın, siz aklı başında insansınız! Merhamet Hanım kalktı. − Beni kızıma götürün, dedi. Elagöz morgda idi. Taksi şoförü yanılmamıştı. Merhamet Hanım buraya geldiğinde onu daha ameliyat masasından kaldırmamışlardı. Merhamet kızını zorlukla tanıdı. Onun yüzünde sağlam bir yer kalmamıştı. Kadın dehşete kapıldı. Saçını başını yollamaya başladı. Geri çekildi Elagöz’e uzaktan baktı. Sonra feryatla kızının üzerine kapandı, bayıldı. Merhamet kendine çok geç geldi. Uyandığı zaman insanların yüzüne tahaf tuhaf bakıyordu. Sanki nerede olduğunu, kim olduğunu unutmuş gibiydi. Lal bakışları odayı dolandığında yeniden kızını gördü. Ahı yeniden yeri göğü inletti. − Kim kıydı ona, kim? O benim biricik kızımdı. Evimin ışığı idi. Hangi taş yürekli yaptı bunu? Merhamet Hanım ellerini dizine, başına vurarak yeniden kızının üzerine attı kendini. Kızının saçlarını okşadı. Elleriyle usulca, yavaş yavaş kızının yüzündeki yaraları okşadı. Sanki onu inciteceğinden korkuyordu. Sonra eğilip, yaralarında öptü. − Kızım, insan böyle mi yapar?.. Şimdi ben sensiz nasıl yaşayacağım? Senin ayrılığına nasıl dayanacağım? Off!.. Allah!... Oof!... Merhamet Hanımın sesi birkaç dakika kesildi, çıkmadı. Sonra hemen deli gibi ayağa kalktı. Göz çukurlarından fırlamış gözleriyle birilerini aramaya başladı. İnsanların arasında biraz önce Vugar’ı görmüştü. Şimdi onu arıyordu. “İşte, budur benim düşmanım. Tek suçlu o. Kızım onu yüzünden öldü...” Vugar uzakta, kapının önünde sessizce durmuştu. Anne kalbini yankılı feryadı onu çok kötü etkilemişti. Merhamet onu bulur bulmaz açtı ağzını yumdu gözünü. 605 Vidadi Babanlı – İşte kızımın katili... Günahsız evladımın katili odur. Kadın Vugar’ın üzerine yürüdü. Bir eli ile onun yüzünü tırmaladı, diğer eliyle hiç durmadan vuruyordu. Vugar hiçbir şey demedi. Sakince kolunu tutarak savunmak istedi. Onun bu hali Merhamet Hanımı daha da sinirlendirdi. − Sana dünyayı dar edeceğim, seni ellerimle öldüreceğim! Vugar, günahkâr bir insan gibi sustu. Tırmalanan yüzünden kan akıyordu. Ceketi yırtılmıştı. Ama o yine kımıldanmadı yerinden. Merhamet’in hakaretlerine, vurmasına tepki göstermiyordu. Acılı kadının biraz da olsa bu şekilde rahatlayacağını düşündü. O sırada birileri koşarak geldi. – Tutun onu, niçin bakıyorsunuz?– diye seslendi. Merhamet Hanım hastaneye yeni gelen kocasını sesinden tanıdı. (Söhrap olanları geç duymuştu) Merhamet kocasını görünce daha da şiddetlendi. Vugar’ı dişleri ile parçalamak istedi. Söhrap’ın sesi tekrar duyuldu. − Niçin bakıyorsunuz, dışarı çıkarın onu! Bir köşede öylece durup bakan morgdaki görevliler ileri yürüdü. Merhamet’in elinden tutarak Vugar’dan uzaklaştırdılar. Merhamet yeniden ayaklarını yere vura vura ağlamaya devam etti: − Bırakın beni! Evladımın katilini kendi ellerimle öldüreceğim, bırakın beni! O, iki üç adım geri çekildi. Sonra bütün gücünü toplayarak işçilerin elinden kurtuldu, Vugar’ın üzerine yürüdü. Bu defa araya Güneşli kendisi girdi. – Dur, kendine gel, insanları kendine güldürme! Sinilerine hâkim olmayan Merhamet nerdeyse kocasını da dövecekti. − Sen karışma, sen benim evladımın babası değil, düşmanısın! 606 Vicdan Sustuğunda Güneşli karısının kolundan tutarak bir köşeye itti. − Çekil ayakaltından, dedi. Merhamet Hanım şimdi de Vugar’ı bıraktı kocasına verdi veriştirdi. − Şimdi bile onu koruyorsun, ona sahip çıkıyorsun! O, senin kızını öldürdü! Güneşli zora konuştu: Kızımı o değil, sen öldürdün. Senin kötü emellerinin, ihtiraslarının sonucu bütün bunlar. Maksadına da ulaştın mı en sonunda? Merhamet sinirli sinirli orada bulunanlara bakarak konuşmaya başladı: − Duyun ey insanlar, duyun, kendi evladının düşmanı olan babanın söylediklerini duyun. Onun gibi taş kalpli, şerefsiz bir baba dünyanın neresinde var? Güneşli sustu. Aklını kaybeden karısının söylediklerini önemsemedi. Hem utancından, hem de evladını, biricik kızını kaybetmenin verdiği üzüntü onun belini bükmüştü. Güneşli kızının cesedine doğru yürüdü. Merhamet koşarak ona engel oldu. - Olmaz! Senin hakkın yok buna! İzin vermeyeceğim! Güneşli’nin sinirleri gerilmişti. Sabrı taşmıştı, her zaman temkinle hareket eden bu adam artık dayanamıyordu. Dişlerini sıkıp Merhamet’in kolundan tuttuğu gibi kenara itti. Bir anda sanki kalbine hançer saplanmış gibi bir acı hissetti. Gözlerinin önü karardı. Kalbini tutarak bir köşeye çekildi, duvara yaslandı... 16. Bölüm Elagöz’ün cenaze töreninde Söhrap Güneşli bulunamadı. O, hastanedeyken kalp krizi geçirmiş ölümün eşiğinde dönmüştü. Hocasının zor anlarında iki hafta boyunca hiç yanın607 Vidadi Babanlı dan ayrılmayan Vugar, geceleri de doktorların yanından ayrılmıyordu, bir defasında işten ayrılıp hastaneye geldiğinde, Güneşli’nin oturur halde buldu. Bu duruma çok sevindi. − Hayırlı akşamlar, hocam! Galiba iyisiniz bugün? − Öyleyim biraz. Güneşli kederli kederli gülümsedi. Kefeni şimdilik yırttım. − Şimdilik değil, her zaman için. – Vugar kendinden emin konuştu. – Doktor birkaç gün içinde taburcu olacağınızı söyledi. − Ahh, doktorlar! Doktorların bilmedikleri şeyler bildiklerinden çoktur. İnsanın en iyi doktoru kendisidir. Çektiği ıstırapları, geçirdiği sarsıntıları kendisi kadar hiç kimse bilemez! − Ümitsiz olmak iyi değildir, hocam! Ümit ve sabır insanın en iyi dostudur. Bunu bana siz söylemiştiniz. − Ümidin de çeşitleri var, Mugar! Hakikatle örtüşeni, örtüşmeyeni var. Bazı ümitler hakikaten de insanın en büyük dosttu, hayat membaıdır. Diğer sadece “tesellidir”. Tesellinin de neye yaradığını sen de iyi biliyorsun. Vugar hocasını keyiflendirmek istedi. − Sade bir teselli bile bizim için manevi güçtür. Hayatımızın en zor anlarında onun da faydasını görürüz. Güneşli bir süre sustu. − Haklısın, teselli insana hava ve su kadar gereklidir. Ama her zaman için değil. − Özür dilerim, hocam, sizi tanıyamıyorum. Büyük manevi güç, irade sahibinden bu tür sözler duymak beni şaşırıyor. Size ümitsizlik yakışmıyor. Güneşli cevap vermek için acele etmedi. Yorgunluktan sararmış gözleri Vugar’a yöneldi. − Bu ümitsizlik değil, Vugar! Olaylara ve mevcut duruma net görmektir, dedi. Vugar itiraz etmeye hazırlandı. Ama bir ay içinde iki yakınını kaybeden akıllı bir bilim adamına – Oğlu yaşında bir 608 Vicdan Sustuğunda gencin basit bir mantıkla teselli vermesinin yersiz ve önemsiz olduğunu düşündü, sustu. Güneşli yavaş yavaş devam etti: − Her şey yaşla alakalı. Ömrün öyle anları var ki insan istese istemese de anlayışını, bakış açısını değiştirmek zorunda kalıyor. Kendi gücünü, kuvvetini çok net bir şekilde görüyor. Bu yaşta insana sadece ümit değil, teselli de yabancı geliyor. Vugar gülümsedi. − Kusura bakmayın, hocam! Sanki seksen yaşını aşmış birisi gibi konuşuyorsunuz. Güneşli başını kederle salladı. − Bunun ihtiyarlıkla ilgisi yok, Vugar! Bazı insanlara seksen, doksan yıllık bir ömür bile az geliyor. Hayat aşkı, yaşam hevesi bitip, tükenmiyor insanlarda. Ama bazı insanlar da elli yaşındayken bile hevesi de aşkı da ölüyor. − Herhalde siz aşkı, hevesi ölenlerden değilsiniz. Büyük insanların yaşam sevinci de büyük olur. − Belki de. – Güneşli nefesini toplayarak pencereye baktı. – Ben başkalarının yerine konuşamam. Ama kendi hayatıma gerçekçi olarak bakıyorum. Vugar kalbinden ona isyan etti. − Böyle düşünmeyin, hocam! Kendinize haksızlık ediyorsunuz. Güneşli bir süre yine konuşmadı. Onun halsiz bakışları pencereden dışarıda dolaşıyordu. Pencereye kadar yükselen servi ağaçlarından birinin yaprakları çoktan solmuştu. Diğeri ise yemyeşildi. Profesör dikkatini bu ağaçlardan çevirmeden konuşmasına devam etti: − Burası çok ilginç bir yer. Bütün gün yalnızsınız, kendinizle berabersiz. Bir iş yapmaya, meşgul olmaya ne gücün oluyor, ne de hevesin. Kendinizle hesaplaşıyorsunuz. Düşünüyorsun. Yaptığınız işlerin yapmadıklarınızdan ne kadar da az olduğunu görüyorsunuz. Arzularınızın üçte birini bile hayata geçirmediğinizi görüyorsunuz. 609 Vidadi Babanlı − Bu sadece sizinle ilgili bir paradoks değil, hocam! Ben büyük bilim adamlarının hayatıyla ilgili çok kitap okudum. Onlardan hiçbiri yaptıklarıyla yetinmemişler. Sebebi de arzunun sınırının olmamasıdır. Onların hepsini yerine getirmeye bir insanın ömrü yetmiyor. Güneşli düşüncelere daldı. − Doğrudur. Arzular hiçbir zaman bitmiyor. Ama çoğu şey insanla ilgilidir. Çoğu zaman vaktimizin kıymetini bilmiyoruz. Ömrüm kısa olduğunu unutuyoruz. Gereksiz işlerle vakit geçiriyoruz. Bitmez tükenmez dedi kodular, gereksiz konuşmalar şuurumuzu zedeliyor. Sonuçta ömrümüz de sıhhatimiz de boşuna gidiyor... − Bunu başkaları söylese de siz söylemeyin, hocam! Benim tanıdığım bilim adamları arasında sizin kadar zamana değer veren başka birisini tanımıyorum. Keşke herkes sizin gibi vatanına, milletine hizmet etmiş olsaydı. Güneşli derinden nefes aldı, gülümseyerek Vugar’a baktı. − Seni anlıyorum. Hastanın gönlünü almanın, onu hoş tutmanın sevap olduğunu biliyorsun. Ama bunun için mubayaaya ne gerek var. Ben her zaman övmeye karşı oldum. Vugar kızardı. Ama sözlerinden vazgeçmedi. − Ben mübalağa etmiyorum, hocam! Bu hakikattir. Güneşli ellerini kaldırarak başının altına koydu. − Hiç kuşkusuz ülkemizde kimyanın ve sanayinin gelişmesinde az çok benim de katkım oldu. Evet, ömrüm boşa gitmedi. Ama gerçek bir bilim adamı için sadece böyle hizmetlerle yetinmemek lazım. Benim için hakiki, mutlu bilim adamı kendisinden sonra bilim adamı yetiştirmesidir. İşte, bu sebepten dolayı kendimi mutlu hissediyorum. Çünkü senin geleceğine inanıyorum. Senin benden de ileri gideceğine ümidim var. Çok güzel bilimsel çalışmaların altına imza atacaksın. Bir hoca olarak senin başarılarından gurur duyacağım. Vugar bu söylenenlere sevinse de, Güneşli’nin hakkında söylediklerine itiraz etti. 610 Vicdan Sustuğunda − Hayır, hocam. Siz sadece kendi isminizle çalışmalarınızla yaşayacaksınız. Ben sadece sizin bir talebeniz olabilirim. Güneşli Vugar’a şükranla baktı. Bu bakışlarda bahtiyar bir baba sevinci hissediliyordu. Göz kapaklarını indirerek rahatladı. Bir hayli sustuktan sonra sordu: − Bizim sahada ne gibi yenilikler var? − Her şey eskisi gibi, hocam! Yeni bir şey yok. − Senin çalışman nasıl gidiyor? − Fena değil, hocam. Yeni katalizörün sonuçları beklediğimizden de iyi çıktı. − Çok sevindim. – Güneşli rahatladı. – Ama maalesef bu hastalık yüzünden seni yarı yolda bıraktım. − Hayır, hocam! Kötülerin yaptıkları yanına kalacak. Biz zaferimizi beraber kutlayacağız. Güneşli’nin kaşları çatıldı. − Eğer Allah izin verirse. Vugar ümitle cevap verdi: − Hiç kuşkunuz olmasın, hocam! Ecel kapımızdan öyle kovuldu ki bir daha geleceğine inanmıyorum. Güneşli elinin birini başının altından çekip, alnına sürdü. Parmağı ile Vugar’a “Kulağını getir.” işareti verdi. − Benim sana diyeceklerim var. Yanıma gel. Vugar sandalyesini ona yakınlaştırdı. Ona doğru eğildi. Profesör, meseleyi etraflı anlatmaya başladı: − Seni kendi evladım gibi sevdiğimi biliyorsun! Deminde söyledim, sen benim ümidimsin. Bundan dolayı sana bazı tavsiyelerim olacak. Dünyanın işini bilemeyiz.... Lütfen, sözümü kesme! Vasiyet etmek hafifletir insanı, derler. Dinle... Vugar mecburen sustu. Manevi babasını mahzun mahzun dinledi. Güneşli ara verdi. Düşüncelerini toparlayarak asıl konuya geçti: 611 Vidadi Babanlı − Her şeyden önce benim hayatta bıraktığım yanlışlıkları senin yapmanı istemiyorum. İnsanlara münasebette yanılmanı istemiyorum. En önemlisiyse kendi ideallerini her türlü baskılara karşı savunabilmelisin. İçimizde kötü niyetli insanlar, kıskançlar çoktur. Her zaman da bu tür insanlar olacaktır. Onlar istidadı olanları her zaman kıskanırlar. Bu yüzden iki cephede – hem ilmi hem de amaçların doğrultusunda aynı ölçüde mücadele etmelisin. Bu sana ilk tavsiyemdir. O, ağrılara zor tahammül ediyormuş gibi dudaklarını sıktı. Nedense bir şeyden utandı. Biraz vakit geçtikten sonra devam etti: – İkinci tavsiyem, aile ile ilgili. Ailenin sağlam olması, karşılıklı sevgi ve saygı temelleri üzerine kurulması için çalış. Sağlam bir aile çok önemlidir. Özellikle de bütün varlığını ilme harcamış birisi için. Hayat arkadaşın seni bir bakıştan, bir kelimeden anlamalıdır. Ne demek istediğini bilmelidir. Kalbinden geçenleri gözlerinden okumalıdır. Bir kelime ile, senin bütün arzularınla, isteklerinle nefes almalıdır. Bunlar çok önemlidir. Aksi takdirde... Güneşli yutkundu. Sözlerine devam edemedi. Vugar onun ne diyeceğini anladı: “Aksi takdirde, benim gibi rezil olursun ve böyle ailesiz kalırsın.” − Anladın herhalde! Benim yaşadıklarımı yaşamanı istemiyorum. Bunu söylerken Profesörün gözlerinde derin bir üzüntü belirdi. Vugar ona çok acıdı. Yüreği sızladı. Onun gönlünü açacak bir söz arasa da, bulamadı. Susmak mecburiyetinde kaldı. Güneşli sakinleştikten sonra yine devam etti: − Senden başka artık benim hiç kimsem kalmadı. Bu yüzden sana bir sırrımı açmak istiyorum... Mahkemeye dilekçe verdim. Karımdan boşanmak istiyorum. Bu benim son kararımdır. Daha hayattayken kocalık ismimi o utanmaz, rezil kadının üzerinden almak istiyorum. Hiç olmazsa öteki 612 Vicdan Sustuğunda dünyamda rahat olayım. Bu sırrı sana açmakta maksadım, eğer olur da bu yataktan kalkamazsam, sen mahkemede benim yerime bulunursun. Bu benim senden hem ricam hem de talebimdir. Unutma! Vugar yine hiçbir şey demedi. Usulca başını salladı. Gözyaşlarını Profesörden saklamak için yere baktı. Güneşli yeniden pencereye doğru döndü. Servi ağacına bakarak fısıldadı: − Yükseklik de ulvi bir güzelliktir. Bu güzelliğe sahip olmak ise en büyük saadettir... 17. Bölüm Vugar, hastaneden çıktığında şehrin bütün ışıkları yanıyordu. Caddeler insanlarla dolup taşıyordu. Çeşitli renklerden oluşan reklam tabloları göz kamaştırıyordu. O, eve her zamanki gibi gezerek geldi. Hocasının söyledikleri onu çok üzmüştü. Gıpta ettiği insanın bu hale düşmesi onu yaralamıştı. Uzun bir süre etrafında olan hiçbir şeyle ilgilenmedi. Başı yerde yürüdü. Sonra sütkardeşi İsmet’in sesini duydu. Düşüncelerinden ayrılarak etrafına baktı. Köyden döndüktün sonra İsmet’le hiç karşılaşmamıştı. Sütannesi Şahsenem’le ilgi ona söyleyecekleri vardı. Etrafında hiç kimseyi görmedi. Kaldırım bomboştu. Sadece önde – ondan yirmi otuz adım ileride iki genç gidiyordu. İlk bakıştan hangisinin kız, hangisinin erkek olduğu anlaşılmayan bu gençler aynı tarzda giyinmişlerdi. Hatta ayakkabıları da aynı renkteydi. Vugar kulaklarının onu aldattığını düşündü. Sütkardeşinin üç, dört ayda bu kadar değişmeyeceğine göre... O, başını önüne eğdi, yoluna devam etti. Birkaç dakika geçmeden yine aynı sesi duydu. Hayır, yanılmamıştı. Bu ses hakikaten de İsmet’in sesi idi. Ses karşıdaki gençlerden geliyordu. Hızlı hızlı yürüyerek onlardan öne çıktı. Sonra arkaya onlara doğru baktı. Gözlerine inanamadı. Sütkardeşinin sa613 Vidadi Babanlı dece gözleri değişmemişti. Dudaklarını kadar inmiş bıyıkları, uzun saçları onu tamamen değiştirmişti. İsmet, Vugar’ın hayretini aldırış etmedi bile. Onun yanından geçerken ise yanındaki kızın kulağına bir şeyler söyledi. İkisi de kahkaha attılar. Sonra da güle güle uzaklaştılar. Vugar bir süre yerinden kımıldanamadı. Son olanlardan sonra u da tuz biber oldu. Morali biraz daha bozuldu. “Annesi de oğlum var diye seviniyor, onu bekliyor...” Eve çok üzgün döndü. Burada da yeni bir sürprizle karşılaştı. Onun odasına yeni yatak, defter ve kitaplar gelmişti. Vugar sütkardeşinin eşyalarını tanıdı. Cennet Anadan sordu: − Galiba, misafirimiz var, Cennet Ana? − Evet, kardeşin döndü, – dedi. − Niçin acaba? − Bilmiyorum ki... Herhalde pişman olmuş. − Pişman mı olmuş? – Vugar annesine şaşırmış bir eda ile baktı. – Bunu kendisi mi söyledi? − Hayır, kendisi bir şey demedi. − Peki, pişman olduğunu nereden biliyorsun? − Dönmesinden. − Ahh... Anne! Sen çok saf kalpli birisin. Her şeye güzel yönden bakıyorsun. Belki oturduğu evden kovmuşlardır. Kalacak yeri olmadığı için gelmiştir? − Öyle de olsa böyle de olsa geri çevirmek olmaz, oğlum. Geleni geri çevirmezler. − Çevirirler. Kıymet bilmeyen birine bu bile azdır. Vugar başka zamanlar hiç böyle sert konuşmazdı. Kadın biraz sustu. Sonra gülmeye başladı. − İlk önce onu tanıyamadım. Kıza benzettim. Kızım kimi arıyorsun, diye sordum. Bir de baktım, bana gülüyor. Elindeki eşyaları yere koyup, başını kaldırınca bizim İsmet olduğunu anladım. Çok utandım, çok... 614 Vicdan Sustuğunda − Onun yerine sen mi utandın? Yoksa özür mü diledin? Cennet Ana yalan söyleyemedi. − Evet, diledim. Affedersin, dedim. İhtiyarlamışım, gözlerim de zayıflamış... Tanıyamadım seni, dedim. − Peki, bu halin nedir? diye niçin sormadın? − Nasıl sorayım, oğlum. Herhalde yeni moda böyleymiş. − Moda değil, aptallık bu. Ellerinden bir iş gelmiyor. Başka şeylerle kendilerini ispat edemiyorlar. Bundan dolayı da kendilerini bu hallere sokuyorlar. Farklı görünmek, seçilmek için. − İş derken. Galiba okumayı bırakıp, evlenmek istiyor. − Evlenmek mi?– Vugar şaşırdı. − Evet, öyle söyledi. On, on beş gün içinde düğün olacakmış. Düğünden sonra da kızın evine taşınacakmış. Akşam geldiğinde konuş onunla. Erkek olan birisi kızın evinde kalır mı hiç. Vugar sinirle elini salladı. − Onunla konuşmanın faydası yok artık. Onun gibisine ancak hayat akıl verebilir. − Yok, öyle söyleme, kendi başına koyma onu, annesine acı. − Annesine değer veren biri bu tür aptallık yapmaz. Cennet Ana Vugar’ı ikna etmeye çalıştı. − Sen Şahsenem’in hatırı için konuş onunla. Vugar bu şefkatli anneyi kırmak istemedi. − Peki, ana, konuşurum. Sen üzülme. *** Onlar gece geç vakitte görüştüler. Konuyu eve geç gelen İsmet açtı: – O ne havaydı biraz önceki? – diyerek daha kapının önündeyken Vugar’ı sinirlendirdi. Niçin kız arkadaşıma öküzün trene baktığı gibi baktın? 615 Vidadi Babanlı Vugar sinirlendiğini belli etmeden, sakince konuştu. Kıza bakmıyordum. Senin mübarek hüsn–ü cemaline akıyordum. − Öylemi? − Evet, öyle. − Nasılım? − Maşallah, çok iyisin(!) − Eğer daha yakından bakmak istiyorsan buyur. – İsmet Vugar’ın tam karşısında durdu. Vugar yüzünü çevirdi. − Yeter, yeterince baktım zaten. Hem çok bakarsam nazar değer. − Bana nazar değmez. Ama sen gözlerinin nurunun azalacağından kork. Onlar daha sana çok gerekli olacak. Yeni çalışmaların, keşiflerin için. − Bilim moda gibi değil. Onun cefasını herkes çekemez. − Ahh, zavallılar. Size çok acıyorum. Vugar İsmet’in tavrına yine sabırla cevap verdi. − Kendi haline ağlayacağına bizim halimize ağlıyor. – Kim, kimin haline ağlayacak göreceğiz. Vugar bu sohbetlerden çok sıkıldı. Asıl meseleye geçit aldı. − Tebrik ediyorum. Evleniyormuşsun? İsmet acele etmeden oturdu. − Artık evlendim. Bugün resmen evlendik. − Yanındaki kızla mı? − Evet, onunla. Yoksa hoşuna gitmedi mi? − Yoo, birbirinize çok yakışıyorsunuz. Ne iş yapıyor? − Bakanın kızıdır. − Babasının görevini sormadım. Kendisi ne iş yapıyor? − Kendinin bir işe yapmasına ne gerek var. 616 Vicdan Sustuğunda − Bu yüzden mi onun evinde kalacaksın. − Ben istemiyorum. Kendileri ısrar ediyorlar. Vugar Cennet Anaya baktı. − Erkek olan, gururu, benliği olan bir insan karısının emri altında yaşamaz. İsmet güldü. − Senin erkeklik hakkındaki fikirlerin çok eskimiş. Modern insan, modern tarzda yaşamalıdır. Sana göre modern insan utanmaz, başı boş mu olmalıdır yani? − Kim nasıl istiyorsa, öyle olmalı. − Örneğin senin gibi. – Vugar sesini yükseltti. – Dün Profesörün kızında görüyordun çıkış yolunu. Bugün bakan kızının arkasından koşuyorsun. Yarın da kim bilir kimin peşinde olacaksın. Bu mu senin modern insan anlayışın? − Başarabilen için... Eğer başarsaydın sen de benim gibi yapardın. − Başarsaydın mı? – Vugar ayağa kalktı. Odada sinirli halde dolanarak İsmet’e döndü. – Ya anneni aldatmak, “hastayım, tedaviye gitmem gerek” – diyerek bir kuruş geliri olmayan zavallı kadını borçlandırmaya ne diyeceksin? Sonra Kislovodki’de eğlenmek, zavallı kadının gözlerini yolda koymak, bu hangi ahlaka sığar? Bunlar da yetmiyormuş gibi şimdi de kiminle evleniyorsun? Ya senin okulun, bunca yıllık zahmetin ne olacak? − Onlar beni ilgilendirir sadece. − Hayır, sadece seni ilgilendirmiyor. Sen bu tür şeyleri anlayamazsın. Sen akılsız, aptalın tekisin. İsmet sinirle ayağa kalktı. − Nasıl? Ne dedin sen? − Söylediklerimi çok iyi duydun. Sağır değilsin herhalde. – Vugar bağırdı. – Defol buradan. 617 Vidadi Babanlı − Nasıl? − Defol, diyorum. Seni görmek istemiyorum artık. − Kovuyor musun beni? − Evet, kovuyorum. Sende namus, şeref olsaydı bir daha bu eve dönmezdin. Hadi, hemen çık git buradan. Cennet Ana atıldı. − Ne yapıyorsun, oğlum? Yapma... Vugar onu sakinleştirmeye çalıştı. − Ne yaptığımı iyi biliyorum, ana. Sen karışma lütfün. − Gecenin bu vakti... − Korkma, nasıl olsa dışarıda kalmaz. Yeni akrabalarının yanına gider. − Giderim, elbette. İsmet gururlandı. Yoksa size yalvaracağımı mı sandınız? O, hemen bavulunu aldı. Kapıya doğru yürüdü. – Ama daha seninle işim bitmedi. Vugar konuşmadı. Yerine döndü. Yorgun yorgun oturdu. Cennet Ana İsmet’in arkasından koştu. onu durdurmak istedi. − Çocukluk yapma, evlat. Nereye gideceksin gecenin bu vaktinde? İsmet çok kaba bir şekilde cevap verdi: − Ben yer bulurum. Sizin bu domuz damına ihtiyacım yok. Ana onun hakaretli sözünden kırılmadı. Şefkatle: − Kardeşin seni sevdiği için, seni düşündüğü için... İsmet annenin sözünü yarım bıraktı: − Çekil karşımdan – diyerek onu itti. Cennet Ana artık hiçbir şey söylemedi. İsmet uzaklaşana kadar kapının önünde öylece durdu. Sonra Vugar’ın yanına gelerek utana utana: 618 Vicdan Sustuğunda − Bu hiç iyi olmadı, – dedi. Şimdi nereye gidecek? Kızın evinde de bu saatte gidilmez ki. Gidip onları da rahatsız edecek. Vugar üzülen anneye sarıldı. Herhalde onlar da İsmet gibi insanlardır. Yoksa, tanımadıkları birine kızlarını bu kısa zamanda neden versinler ki. Epilog O yıl Bakü’ye çok kar yağdı. Şiddetli rüzgârla, tipiyle başlayan kar iki gün boyunca aralıksız yağdı. Şehir bembeyaz elbisesini giydi. Yollar, caddeler, kaldırımlar birbirinden fark edilmez oldu. Arabaların, otobüslerin hareketi zorlaştı. Ağaçların narin dalları ağırlığa dayanamayarak kırıldı. Eski binaların çatıları çöktü. Barajlar ve gaz boruları dondu. Şehirde büyük kargaşa yaşandı. Eğer bir gün daha böyle devam etseydi, kim bilir daha hangi felaketler yaşanırdı. Üçüncü gün sabah erkenden sert rüzgâr dindi. Karlar yavaş yavaş erimeye başladı. Ufuktan güneş göründü. Yorgun tabiat rahat nefes almaya başladı. Öğle vakti hava daha da ısındı. Evde oturmaktan bıkan insanlar kendilerini dışarı attılar. Şehrimizin en güzel yeri olan deniz kıyısı Bulvar insanlarla doldu taştı. Vugar ile Arzu da uzun süren ayrılıktan sonra bugün ilk defa sahil gezisine çıkmışlardı. Oynayan çocuklara, dolaşan insanlara bakıp, onlar da kartopu oynamaya başladılar. Her ikisinin yanakları kızarmıştı. Yüzlerinde saçlarında kar zerrecikleri parlıyordu. Paltolarının birkaç yerinde kartopu izleri vardı. Yaşarmış gözlerinde bahtiyarlık okunuyordu. − Buraya bak... Vugar aniden sevgilisini hararetle kucaklayıp, ileriyi işaret etti. Sesi titredi. Arzu onun işaret ettiği yere baktı. Hiçbir şey göremedi. 619 Vidadi Babanlı − Ne var orada? − Görmüyor musun? O adamı görmüyor musun? – Vugar’ın sesi biraz da titredi. Arzu şaşırdı. − Hangi adamı? − Profesörü, Söhrap Güneşli’yi. Arzu dikkatini topladı. Vugar’ın işaret ettiği yere yeniden baktı. − Yok, göremiyorum, – dedi. – O hastanede değil miydi? Ne zaman çıktı? − Bilmiyorum. Üç gündür haberim yoktu. Yollar kapandığı için gidememiştim. Vugar Arzu’nun elinden tutup şelalelerin olduğu yerde Mürşüd Hemzaye’vin koluna girmiş, yavaş yavaş kendilerine doğru gelen Söhrap Güneşli’ye koştular. Aralarındaki mesafe azaldığında sevgilisinin elini bıraktı, danışmanının karşısında kollarını açarak sevinçle yürüdü. − Geçmiş olsun, hocam – diyerek Güneşli’ye sarılmaktan kendini zor tuttu. Profesör de onu sevinerek selamladı. − Sağ olasın, Vugar. Vugar Hemzeyevle de tokalaştı, Güneşli’ye: − Sizi “Terlik izninde” görmeme çok sevindim, dedi. Hemzeyev Vugar’ın sözüne şakayla yanıt verdi. − “Terlik izni” derken, Söhrap’ın iyileşmesini mi kast ediyorsun: Vugar bu defa heyecansız konuştu: − Evet, siz haklısınız. Hocamızın aramıza dönmesi bizim için mutluluktur. Arzu, yanlarında durmuştu. Güneşli’nin ona baktığını görünce yaklaştı. Profesöre selam verdi. Güneşli gülerek Vugar’a baktı. − Bu güzel kızın ismi nedir? 620 Vicdan Sustuğunda Vidadi Babanlı Vugar sustu. Soruya Arzu’nun cevap vermesini istedi. Arzu utanarak: − İsmim Arzu’dur. – dedi. − Güzel bir isim. – Kızı beğendiğini Vugar’a söyledi.– Hakikaten de arzu edilecek bir kız. Hemzeyev fikrini yine şakayla söyledi. − Herhalde düğününüze beni de davet etmeyi unutmazsınız? Sevdiği hocaların Arzu hakkında söylediklerine Vugar çok sevindi. − Mutlaka, sizi hiç unutur muyum? Hemzeyev şakayla: − Yarınki düğüne hazır mısın? Vugar soruyu anlayamadı. Omzunu oynattı. Hemzeyev gülümsedi. − Sana haber vermediler mi? Yarın, akademide senin çalışmanın ön savunması olacak. Savaş çok şiddetli olacak. − Ben her türlü savaşa hazırım. Savaşsız zafer olmaz. Güneşli Vugar’ın dediklerinden gurur duydu. − O zaman hayırlı uğurlu olsun! Vugar tez danışmanının bu sözlerini inançla tekrar etti: − Zafer mutlaka bizimdir, hocam! Sizin olduğunuz yerde o mutlaka vardır! Onlar mutlu şekilde ayrıldılar. Vugar Arzu ile beraber meşhur “Kız Kulesi”nın yanındaki postaneye geldi. Köye – çocukluk arkadaşı Cevdet’e telgraf çekti: “Bütün işlerim iyi gidiyor. Beklenilen gün yaklaşıyor. En kısa zamanda görüşeceğiz. Davetimi bekle. Herkesi, özellikle de Şahsenem anayı öpüyorum.” Vugar Şemsizade!... 1963-1974; 1989’lu yıllar. 621 622
