bilgi ekonomisiyle güçlendirilmiş türkiye ekonomisi

Ekonomik Bağımsızlığı olmayan milletlerin, gerçek
bağımsızlığından söz edilemez.
1
Teşekkürler!
Yaşamımın her anında maddi, manevi desteği
ile sürekli yanımda olan ve bugünlere gelmemde
büyük katkısı bulunan Babama, çok sevdiğim tüm bu
süreç içerisinde bana daima anlayış gösteren,
desteklerini esirgemeyen ve hep teşvik ederek
yanımda duran Canım Çocuklarıma, özellikle de
Eşime çok özel bir teşekkür borçluyum.
Bu kitabın, ülkemiz ve milletimiz için
hayırlarla birlikte nice güzel çalışmalara vesile
olmasını diliyorum.
3
“Sahada kazandık ama masada kaybettik.” sözü
aziz milletimiz için çok bilindik bir sözdür. Özellikle
Osmanlı’nın duraklama döneminden bugüne kadar
Türkiye birçok konuda gerek lobi eksikliği, gerekse
mazisi zaferlerle dolu tarihimizde ve özellikle istiklal
savaşımızda dünyaya örnek olan ordu-millet
birlikteliğinin zayıflatılması ve ayrıştırılmasıyla,
demokratik dilin etkin kullanımının eksikliği
nedeniyle büyük kayıplarla ayrılmıştır.
Ülkemizin dünyanın en büyük ekonomik
güçlerinden biri olması davasında kararlı bir yolda
ilerlediği bu günlerde bu kitabın hazırlanmasında,
ulusal ve uluslararası literatürlerin araştırılması ve
derlenmesinde gece gündüz fedakar çalışmalarda
yanımda olan ve "Bilgi Ekonomisi Gönüllü
Kahramanı" Emektar Müdürüm Ayçin KARAHAN’a
bu güzide çalışmaya verdiği katkılardan dolayı ülkem
ve milletim adına teşekkürü de bir borç biliyorum.
5
Adem ONAR Kimdir?
KİŞİSEL BİLGİLER
Adı Soyadı Adem ONAR
Doğum
Yeri/Yılı
Bayburt/1968
Medeni
Durumu
Evli, 3 Çocuk Babası
E-posta
[email protected]
Twitter
@adem_onar
Youtube
http://www.youtube.com/ademonar
ÖĞRENİM DURUMU
Lisans
O.D.T.Ü. Elektrik-Elektronik Mühendisliği
Yüksek
Lisans
Gazi Üniversitesi Bilgisayar Eğitimi (Tez Aşaması)
Yabancı
Dil
İngilizce (Çok İyi), Almanca (Alman Kültür 8. Kur)
BULUNDUĞU GÖREVLER

Bil-Tab Bilgisayar Danışmanlık Hizmetleri Ltd.Şti. Genel Müdürü (1989)

Ankara Büyükşehir Belediyesi Bilgi İşlem Müdür Yardımcısı (1992)

Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığı Bilgi İşlem Müdürü (1997)

Sosyal Güvenlik Kurumu Donanım Ve Altyapı Hizmetleri Daire Başkanı (2008)

Sosyal Güvenlik Kurumu Kurum Başkanlık Müşaviri (2010)

Sosyal Güvenlik Kurumu Bilgi Sistemleri Ve Güvenliği Daire Başkanı (2011)

Sosyal Güvenlik Kurumu Hizmet Sunumu Genel Müdürü (2011-2014)

Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bakanlık Bilişim Koordinatörü (2012-2014)

Emek İnşaat Ve İşletme A.Ş Denetim Kurulu Üyesi (2012 )

Emek İnşaat Ve İşletme A.Ş Yönetim Kurulu Üyesi (2012-2013)
7
PROJE VE ÇALIŞMALAR
ÇALIŞMAVE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI BİTİRDİĞİ PROJELER

E-Dönüşüm Türkiye Projesi Kapsamında E-Çalışma Projesi

Çalışma Bakanlığı Merkez Ve Taşra Teşkilatı İle Bakanlığın Bağlı Ve İlgili
Kuruluşlarının E-Dönüşüm Türkiye Projesi Kapsamında Yer Alan Her Türlü Bilgi Ve
İletişim Teknolojileri Projeleri

Çalışma Bakanlığı Merkez Ve Taşra Teşkilatı İle Bakanlığın Bağlı Ve İlgili
Kuruluşlarının Yazılım Ve Donanım Altyapı Projelerinin İhtiyaçlarının Belirlenmesi,
Analiz Ve Etütlerinin Yapılması, İhtiyaç Ve Gereksinim Raporlarının Hazırlanması
Çalışmaları

Çalışma Bakanlığı Merkez Ve Taşra Teşkilatı İle Bakanlığın Bağlı Ve İlgili
Kuruluşlarının Türksat A.Ş. İle Yürüttüğü Projelerin Koordinasyonu

Çalışma Ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi Alo170

Kayıtdışı İstihdamla Mücadele Bilgi Sistemi (KADİMBİS)

Çalışma İstatistik Bilgi Sistemi (ÇİBS)
SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNDA BİTİRDİĞİ PROJELER

Sağlık Provizyon Aktivasyon Sistemi (SPAS)

E-Ödenek Uygulaması

Hizmet Takip Projesi (Hitap)

Yurtdışı Hesaplaşma Projesi

Genel Sağlık Sigortası İşlemleri Projesi (Yeşil Kart Uygulaması)

Yurtdışı Ödeme İşlemleri

Güvence Projesi

E-Bildirge Uygulaması

E-Borcu Yoktur Uygulaması

Kayıtdışı İstihdamla Mücadele Bilgi Sistemi (KADİMBİS)

SGK E-Devlet Uygulamaları

Elektronik Belge Yönetim Sistemi

Elektronik Arşiv Yönetim Sistemi

Doküman Yönetim Sistemi

Sosyal Güvenlik Entegrasyon Projesi
8

Veri Ambarı Ve Veri Madenciliği Projesi

Büyük Veri Projesi

Medula Uygulamaları Biyometrik Kimlik Doğrulama, E-İmza Ve SMS Entegrasyonu

Özel Sağlık Hizmet Sunucuları Web Ve Mobil Uygulaması

E-Reçete Uygulaması

E-Sevk Uygulaması

E-Fatura Uygulaması

Ismarlama Ortez-Protez Uygulaması

Yurtdışı Tedavi Giderleri Projesi

E-Maluliyet Uygulaması

BT-MR Görüntüleme Uygulaması

Risk Odaklı Denetim Uygulaması

Coğrafi Bilgi Sistemleri Uygulaması

Mobil Sağlık Uygulaması

SGK Veri Merkezi Projesi

SGK İletişim Hizmeti Projesi (MPLS)

SGK Güvenlik Altyapısının Güncelleştirilmesi Projesi

Merkez Ve Taşra Teşkilatları Donanım, Ağ Ve İletişim Altyapısının Modernize
Edilmesi

Aktif Network Cihazlarının İyileştirilmesi Projesi

Yedekleme Projesi

81 İl Video Konferans Altyapısı

Bulut Bilişim Sanallaştırma Projesi

Bulut Bilişim Uygulamaları (400’ün Üzerinde)

SGK Akademi (E-Öğrenme Portalı)

SGK Çocuk (www.sgkcocuk.gov.tr)

SGK Sosyal Medya Uygulamaları

SGK Dijital Medya Arşivi

SGK Kurumsal TV

SGK Web TV

SGK Mobil Kitaplık
9

SGK Mobil Haber

SGK Portal

SMS Bilgilendirme Sistemi

İnteraktif SMS Uygulaması (5502 Anlık Sorgulama)

Çalışma Ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi Alo170

81 İlde Sosyal Güvenlik Merkezlerinin Kurulması

En Yakın SGK (www.harita.sgk.gov.tr)

İnsansız Hizmet Noktası Projesi

Mobil Sosyal Güvenlik Merkezi Projesi
BAŞBAKANLIK DEVLET PERSONEL BAŞKANLIĞINDA BİTİRDİĞİ PROJELER

Devlet Memur Sınavı Otomasyonu Altyapısı (DMS)

Devlet Personel Başkanlığı İnternet Altyapısının Kurulması

190 Sayılı Kurumlar Dolu Ve Boş Kadrolarının Takibi Otomasyonu

Mahalli İdarelerin Kadro Ve Atamaları Otomasyonu Altyapısı

KİT’ler Ve Özelleştirme İdaresine Bağlı Kuruluşların Kadro Ve Atamaları
Otomasyonu

Terörle Mücadele Kanunu Çerçevesinde Atanacak Kadrolara Ait Atamalara Yönelik
Otomasyon

Disiplin Cezası Alan Veya Devlet Memurluğu Sona Eren Memurlara Yönelik
Otomasyon Altyapısı

Kamu Kurum Ve Kuruluşlarında Çalışan Özürlü Personele Yönelik Otomasyon
Altyapısı

Hukuk, Kadro Ve Eğitim Daire Başkanlıkları Elektronik Belge İşleme Ve Arşivleme
Otomasyonu

Tüm Kamu Kurum Ve Kuruluşları Personelinin Maaş Bütçe Yükünün Hesabının
Yapılmasına Yönelik Otomasyon

E-Dönüşüm Türkiye Projesi Kapsamında Kamu Personeli Kayıt Sisteminin Merkezi
Olarak Tutulması Ve Kamu Çalışanlarına Ait Bilgilerin On-Line E-Devlet Ortamında
Sunulması Projesi (Per_Net – Kamu Personeli Bilgi Sistemi)
ANKARA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ’NDE BİTİRDİĞİ PROJELER

Elektronik Bilgisayarlı Kantar Tartım Ve Takip Bilgisayar Otomasyon Sistemi
10

Elektronik Yükleme Bilgisayar Otomasyon Sistemi

Belko Kömür Satış Ve Banka İzleme Bilgisayar Otomasyon Sistemi

Taksitli Satışlar İzleme Bilgisayar Otomasyon Sistemi

Perakende Satış Depoları Günlük Satış Ve Stok İzleme Bilgisayar Otomasyon Sistemi
ÖZEL SEKTÖR’DE BİTİRDİĞİ PROJELER

İlk-San Genel Müdürlüğü Öğretmen Kredi Takip Bilgisayar Otomasyon Sistemi

Makine Mühendisleri Odaları Bilgisayar Otomasyon Sistemleri

MEB Okul Ünite Dergileri Dağıtım Ve Satış İzleme Sistemleri
YAYIMLANMIŞ KİTAPLARI, ESERLERİ, MAKALE ÇALIŞMALARI,
RÖPORTAJ, SEMİNER, BİLİŞİM ZİRVELERİ KONUŞMA VE TV
PROGRAMLARI

Başbakanlık E-Dönüşüm Türkiye Projesi Kapsamında Çok Sayıda Makale

Telekom Dünyası Dergisinde Bilgi Ve İletişim Teknolojileri Konusunda Çok Sayıda
Makale Ve Köşe Yazısı (İşim Bilişim, Bilişim İşim Köşesi)

Uluslararası Ve Ulusal Düzeyde Bilgi Ve İletişim Teknolojileri Ve E-Devlet
Altyapıları Konusunda Çok Sayıda Makale, Söyleşi Ve Başarı Öyküsü

Makaleler “Bilişim Sektörüne Ve Bilişimle Kalkınmaya Bakış” (Kitap)

Güçlü Ve Dünya’da Söz Sahibi Büyük Türkiye Ekonomisi İçin E-Devlet Ajansı
Kurulmalıdır… (Kitap)

Bilgi Ekonomisiyle Güçlendirilmiş Türkiye Ekonomisi Dünyanın İlk Beş Büyük
Ekonomisine Girecektir… (Kitap)

Fatih Projesi; Milli Kalkınmanın En Güçlü Şekilde Olması Ve Bilgi Ekonomisinde
Dünya İle Rekabetçi Bir Ekonomi İçin En Değerli Fırsattır… (Kitap)

Twitter
(@Adem_Onar) ve Youtube (Http://www.Youtube.Com/Ademonar)
Adreslerinde Katıldığı Çok Sayıda TV Programı, , Seminer, Bilişim Zirvesi Ve Resmi
Açılışlarda Yapmış Olduğu Konuşmaların Videoları Yer Almaktadır.
ALDIĞI ÖDÜLLER

Devlet Memuru Sınavı (DMS-KPSS) Bilişim Altyapısının Kurumsal İmkânlarla
İhalesiz Olarak Herhangi Bir Harcama Yapılmadan Kurulması Ve Devlet Memuru
Atamalarının Bu Altyapıyla İnternet Tabanlı Olarak Hatasız Olarak Gerçekleştirilmesi
İle Yayımlanmasına Yönelik Başbakanlık Üstün Başarı Ve Takdirname Belgesi

En İyi Kurumsal E-Devlet Portalı Ve E-Devlet Yazılım Uygulamaları Yarışmalarında
11
Türkiye Birincilik Ödülleri

Bilgi Sistemleri Modernizasyonu, A-Sınıfı Bilişim Ve Sanallaştırma Altyapısı
Konusunda, Türkiye Ve Avrupa Birincilikleri Ödülleri

Bilgi Sistemleri Modernizasyonu, A-Sınıfı Bilişim Ve Sanallaştırma Altyapısı
Konusunda, ISSA (Uluslararası Sosyal Güvenlik Kurumları Ajansı) Tarafından
Verilen Dünyanın En İyi Bilişim Altyapısı Uygulaması, Takdirname Ve Mansiyon
Ödülleri

Yaklaşık 300 E-Devlet Uygulamasının Entegre Olarak Çalıştığı 76 Milyon
Vatandaşımızın 7/24 Hizmetinde Olan ÇSGB Bakanlık İletişim Merkezi Alo 170
Projesi İle Avrupa Ve Dünya Birincilikleri Ödülleri (Dünya Çağrı Merkezleri
Yarışmaları – İngiltere Ve ABD)

E-Reçete, Biyometrik Kimlik Uygulama Sistemi, Optikte Karekod Uygulaması
Projeleriyle Issa Ödülleri (Uluslararası Sosyal Güvenlik Kurumları AjansıAvrupa’nın En İyi Uygulamaları, Mansiyon Ve Liyakat Ödülleri)

CIO 2013 Ödülü - Yılın En Başarılı Bilişim Projeleri Yöneticisi CIO 2013 Onur
Ödülü

E-Tr 2013 Türkiye Birinciliği Ödülü – İnternet Üzerinden Görüntü (BT–MR)
Paylaşımı Projesiyle E-Tr 2013 Türkiye Birinciliği Ödülü
12
İÇİNDEKİLER TABLOSU
GİRİŞ
Bilgi Ekonomisiyle Güçlendirilmiş Türkiye Ekonomisi Dünyanın İlk Beş Büyük
Ekonomisine Girecektir! ....................................................................................................... 17
BİRİNCİ BÖLÜM
Bilişim Teknolojilerinin Ekonomik Gelişime Etkileri ........................................................ 25
Bilgi Çağı / Bilişim Toplumu Nedir?
Ülkelerin Dünya Ekonomisindeki Yerini “Bilişim” Belirliyor
Ülkemizde Bilişim Ekonomisi Sektörü
Ülkemizdeki Durumun Bilişim Ekonomisi Gelişmiş Ülkeler İle Karşılaştırılması
Bilişim ve Ekonomi Ülkeye Nasıl Katkı Sağlıyor?
Teknoloji Politikaları, Milli Kalkınma Stratejilerinin En Önemli Bileşeni
Ekonomide Katma Değer Ve Çarpan Etkisi İçin Bilişim Sektörü Şart
Krizden Çıkış ya da Krize Girmemek İçin Yeni Bir İktisat Yaklaşımı
Bilgi Toplumu Nasıl Olunur?
İKİNCİ BÖLÜM
Bilgi Ekonomisi ....................................................................................................................... 55
Bilgi Ekonomisinin Ortaya Çıkışı ve Tanımı
Sanayi Ekonomisinden Bilgi Ekonomisine Geçiş
Bilgi Ekonomisinin Sanayi Ekonomisine Göre Başlıca Farkları
Bilgi Ekonomisinin Temel Özellikleri
Bilgi Ekonomisinde Değer
Bilgi Ekonomisinin Bileşenleri
Bilgi Ekonomisinde İşgücü
Bilgi Ekonomisinde İşgücünde Aranan Nitelikler
Bilgi Ekonomisi Çarkları
Dünya Bankası Bilgi Ekonomisi Göstergeleri
Bilgi Ekonomisinde Üretim, Yatırım ve İstihdamda Paradigma Değişiyor ve Ezberler
Bozuluyor
Mal Üretiminden Hizmet Üretimine Geçiş
13
Ekonomik Faaliyetlerin Gruplandırılması
Günümüz Bilgi Ekonomisinde Bilgiye ve İstihbarata Dayalı Çalışan Küçük ve Orta
Ölçekli İşletmeler/Firmalar Söz Sahibi Olacaktır
Bilgi Ekonomisinde İnovasyon
Bilgi Ekonomisinde Yatırımlar
Bilgi Ekonomisinde İstihdam
Eğitim Kritik Başarı Faktörüdür
Ekonomik Kalkınmada Bilişim ve Ar-Ge Faaliyetlerinin Yeri ve Önemi
Patent Faaliyetlerinin Bilişim Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
SWOT Analizi
Bilgi Ekonomisi & Büyük Veri
Bilgi Pazarı
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Bilgi Ekonomisinde Kamu Sektörü .................................................................................... 109
Açık Devlet & E-Dönüşüm
E-Devlet Yapılanmasının Faydaları
e-Devlet Gelişim Evreleri
E-Devletin Etkileşim Alanları
Bilişim, Kamunun Tüm Hücrelerine Nüfuz Etmeli
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Bilgi Ekonomisi ve Türkiye ................................................................................................ 121
Bilgi Ekonomisi İndeksi
Bilgi Ekonomisi Performans Göstergeleri ve Türkiye
Bilgi Yatırımları ve SWOT Analizi
Bilgi Teknolojilerinde Aydınlanma Çağı
Bilgi Ekonomisinin Konumu İçin Aşağıdakiler Söylenebilir
Mobil Cihazların Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkileri
Yükselen Teknolojiler
Veri Güdümlü Ekonomi
Bağlantı Ekonomisi Bulut Bilişimle Yükselecek
14
Küresel Rekabette Bulut Bilişimin Rolü
Türkiye’nin Bilişim ve Yazılım Endüstrileri
Yazılım Üretim Sektörü Bildirgesi
BEŞİNCİ BÖLÜM
Bilgi Ekonomisi İçin Konuşan Kamu Kurumları, Konuşan Kurumları İçin Türkiye
Entegre Kamu Merkezi........................................................................................................ 151
Kamu Verilerinin Merkezileştirilmesi Neden Düşünülüyor?
Kamu Entegre Veri Merkezi ve Türkiye: Bizi neler bekliyor?
Teknolojik İnovasyon Güdümlü Amerika Birleşik Devletleri Ekonomisindeki
Teknoparkların Ülke Kalkınmasındaki Rolü
ABD’deki Teknolojik İnovasyon Güdümlü Teknopark Uygulamaları
Türkiye’nin İlk Bilişim Vadisi
Sosyal Ağlar Dev Bir Ekonomi Yarattı
Bilişim Suçlarının Dünya Ekonomisine Etkisi
Siber Güvenlik
ALTINCI BÖLÜM
Bilişim Ekonomisi İle Sadece Ekonomik Kalkınma Değil İnsani ve Sosyal Kalkınmada
Gerçekleşiyor ........................................................................................................................ 175
Kalkınma
Rekabet Gücü
Yaşam Kalitesi
Sürdürülebilirlik Göstergeleri (Sosyal ve Ekonomik)
Bilişim Sektörü Çalışan Ücretleri Araştırması ve Sonuçları
Sosyo-Ekonomik Dengesizliklerin Ortadan Kaldırılması, Kadın Ve Engellilerin
İstihdama Katılımlarının Sağlanması Ve Ülkemize Katma Değer Üretmesi İle
Mümkündür…
Engelsiz Bilişim 2013 Sempozyumu Sonuç Bildirisi
Bilişim Ekonomisi Demek Kadın İstihdamının Artışı ve Kadının Sosyal Hayata ve
Ekonomiye Kazandırılması Demek!
2023 Hedefi İçin Kadın İstihdamı Şart
Bu yüzyılda IQ ve EQ birlikte geliştirilmeli...
15
Umut Vaat Eden Sektörler
Türkiye'nin Ulusal İstihdam Stratejisi Eylem Planı
BM–UNDP 2014 İnsani Gelişme Raporu
Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi(EUİGE) ve Türkiye
Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi (TCEE) ve Türkiye
Cinsiyete Dayalı Gelişme Endeksi(CDGE) ve Türkiye
Eğitimin Kalitesi Araştırması'nda(PISA) Türkiye
Mesleki ve Teknik Eğitimde Türkiye'nin Durumu
Türkiye'de Meslek Yüksek Okulları
Yüksek İnsani Gelişmişlikte En Yüksekte Olmak; İnsani Gelişme Devrimi
SON SÖZ
YEDİNCİ BÖLÜM
Bilgi Ekonomisinde Örnek Bir Başarı Hikayesi Sosyal Güvenlik Kurumu ................... 227
SEKİZİNCİ BÖLÜM
Bilgi Ekonomisinde Katma Değeri Yüksek Örnek Bir Proje Fırsatları Artırma
Teknolojiyi İyileştirme Hareketi (Fatih Projesi) ............................................................... 279
KAYNAKÇA ........................................................................................................................ 295
16
GİRİŞ
BİLGİ EKONOMİSİYLE GÜÇLENDİRİLMİŞ TÜRKİYE EKONOMİSİ
DÜNYA’NIN İLK BEŞ BÜYÜK EKONOMİSİNE GİRECEKTİR!
Bir toplumun huzuru, güvenliği ve refahı; sahip olunan devletin sosyal politikalarının
eseridir. Devlet, vatandaşı için vardır ve onun mutlu olması düşüncesiyle çalışır. Vatandaş,
mutlu ve sağlıklı bir yaşam sürdüğü müddetçe devletine güven duyacak; devlet de güven
verdikçe halk ülkesine sahip çıkacaktır. Asırlarca insanlığa adalet ve şefkat yayan ve geçen
yüzyılın başında istiklal mücadelesini zaferle sonuçlandıran aziz milletimiz, bugün de yeni ve
güçlü Türkiye'nin inşasında el ele, gönül gönülle, birlik ve beraberlik içinde mukaddes
topraklarına ilelebet sahip çıkarak, aydınlık yarınlara kavuşacaktır.
Büyük değişimlerin, hızlı gelişmelerin yaşandığı, tarihin büyük dönüşüm süreçlerinden
birisinden geçiyoruz. Bu değişim sürecini tam manası ile nasıl tamamlanacağı
kestirilememekle birlikte değişimin hızlanarak devam edeceği de herkesçe görülmektedir. Bu
sürecin galipleri değişimi iyi okuyan ve iyi yönetenler olacaktır. Yeni ekonomi bilginin
üretilmesi, paylaşılması, kullanılması ve pazarlanabilir bir ürün haline getirilmesine
odaklanmaktadır. Ülkelerin başarısı bilgi odaklı hale gelmeleri ile mümkündür. Zira üretimde
verimliliğin, dağıtım sürecinde etkinliğin ve kalitenin belirleyicisi artık büyük oranda bilgidir.
Bir üretim faktörü olarak bilgi, kıt olduğu öne sürülen sermaye ve doğal kaynak gibi üretim
faktörlerinden farklı olarak kullandıkça ve tüketildikçe bitmemekte tam tersine artmakta ve
yayılmaktadır. Böylece, ekonomide "kaynak kıtlığı" anlayışı da geride kalmaktadır.
Türkiye Cumhuriyeti Devleti, ekonomik ve sosyal anlamda istikrarın hakim olduğu
son oniki yılda çok büyük atılımlara imza attı. Bu kalkınma, büyüme, madden yükseliş,
manen yüceliş ve atılımların arkasında, yukarıda zikrettiğimiz kültür ve medeniyetin
gönüllere sirayet eden coşkusu yatmaktadır.
Türkiye, bugün ise bölgesel bir dev konumundadır. 77 milyonluk nüfusu, yıllık yüzde
9'luk büyüme oranı, dünyanın en büyük 16'ncı ekonomisine sahip olması, taşmış durumdaki
yabancı yatırımcısı, iddialı özgüveni ve uluslararası başarı isteğiyle borç alan değil borç veren
bir ülke.
Bu Türkiye bugün bilişimi stratejik sektör, bilişimin yeni Türkiye’ye en önemli katkısı
olacak bilgi ekonomisi bileşenini ise mikro ve makroekonomik konuların ve bu konuların tüm
yaşam süreçlerinin en temel yapıtaşı ve artık olmazsa olmazı olarak görmektedir.
Bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişim üretim süreçlerinde verimlilik
artışı ve rekabet gücünün arttırılması yönünde karşılığını bulmuş ve günümüz dünyasında
ekonomik büyümenin ve rekabet gücünün en önemli faktörü haline gelmiştir.
Dünyadaki bu değişimin temelinde bilim, bilgisayar ve iletişim alanındaki baş
döndürücü gelişmeler yatmaktadır. Bilginin üretilmesi, saklanması, düzenlenmesi, işlenmesi,
taşınması, hizmete sunulması ve kullanılmasında devrimsel ölçüde gelişmeler ortaya
17
çıkmaktadır. Bu değişim ve gelişmeleri sağlayan teknolojiler "Bilgi Teknolojileri" (BT)
olarak adlandırılmaktadır.
Halihazırda dünya, bilişim altyapısı ve bilgi teknolojileri sayesinde; üretim,
hizmetlerin sunumu, ticaret ve hatta siyaset ile kamu yönetimi alanları da dahil olmak üzere
yaşamın tüm alanlarında önemli bir değişime sebep olmuştur. Söz konusu bilgi
teknolojilerinin ve bilişim altyapısı; kamu yönetiminde vatandaş odaklı hizmet verme ve biraz
daha ileri boyutu olan vatandaşa bulunduğu yerde ve daha hızlı hizmet verme konusunda
devletlere büyük fırsatlar sunmaktadır.
Teknolojik anlamda hızla gelişen ve güçlenen ülkeleri gözlediğimiz zaman,
ivmelenme üzerinde bilişim sektörünün oynadığı rol rahatlıkla fark edilebilir. Bilişim ve
teknoloji artık birbirinden bağımsız düşünülemeyecek kavramlar olarak hepimizin
düşüncelerinde yer etmiş durumdadır.
Özellikle 1990’lı yıllarda dünyada yaşanan ekonomik ve siyasi krizlere rağmen bazı
ülkelerin bilgi teknolojilerine yaptıkları yatırımlarla durumu lehine çevirdiklerini
görmekteyiz. ABD, Japonya, İsrail, Kanada, Hindistan, İrlanda gibi ülkeler, henüz bilişim
teknolojileri popülarite kazanmamışken, alanın önemini kavrayarak sektöre büyük yatırımlar
yapmıştır. Bu nedenle bugün bilgi teknolojileri sektörünün önemli aktörleri haline
gelmişlerdir. Bu çerçevede söz konusu ülkeler; ekonomik kriz, işsizlik, enflasyon gibi
sorunları minimum seviyeye çekmiş ve koruduğu enerji ve dinamizm ile harcamalarını bilgi
teknolojileri sektörüne yöneltmiştir.
Bilgi ekonomisinde üretim "bilginin" (teknik bilginin) artan bir fonksiyonu olmuştur.
Bir başka deyişle üretimde azalan verimden, artan verime bir dönüşüm yaşanmıştır. Diğer
taraftan artan verime paralel azalan maliyetler söz konusudur. Oysa geleneksel ekonomide bu
azalma belirli bir seviyeye kadar geçerlidir. Belirli bir üretim miktarından sonra ortalama
maliyetler yeniden yükselmeye başlar. Halbuki bilgi ekonomisinde böyle bir engelleyici
faktör bulunmamakta, artan üretimle birlikte son birim maliyeti sıfıra doğru yaklaşmaktadır.
Bugün Avrupa Birliği ülkeleri 21 inci yüzyılın; en çok otomobil üreten, en çok petrol
rezervi olan, altın fiyatlarına hükmeden, tahıl ambarına sahip olan ülkelerin değil, en çok
bilgiyi üretip toplumun hizmetine sunan ülkelerin yüzyılı olacağının farkındadırlar.
Aynı zamanda çoğu ekonomist, bilgi teknolojisinin geliştirilmesi ve
yaygınlaştırılmasının, ekonomik büyümenin ve verimliliğin artmasında bir katalizör görevi
gördüğüne işaret etmektedir.
Günümüz dünyasında ülkelerin ekonomik büyümeyi sağlaması, bilgi temelli ulusal
politikalar geliştirilmesine bağlıdır. Bu anlamda ekonomilerin, bilgiye dayalı bir ekonomik
yapıya dönüşmesinde ilk yapılacak iş, insanı bu yeni yapının gerektirdiği niteliklerle
donatmaktır. Bunun için "insani yatırımlara" özel önem verilmeli ve eğitim yatırımları
artırılmalıdır. Eğitim yatırımları genç beyinlerin yeniliğe yatkınlıklarının ve keşifsel zekaların
gelişimine ve oluşumuna yönelik olmalıdır. Zira bir ülkenin geleceği, nitelikli, bilgili ve
gelişimi yönlendirebilecek genç nüfusa bağlıdır.
18
Değişim her döneme damgasını vurmuş, hiç gündemden düşmemiş bir kelimedir.
Değişim bazen yavaş bazen de radikal bir şekilde olmaktadır. Değişim radikal olduğunda
biten ve başlayan bir olay ve bir durum vardır. Yirminci yüzyılın sonlarında başlayan
değişimde böyle bir değişimdir. Hemen her alanda bir değişim yaşanmaktadır. Değişimin
yaşandığı alanların başında ekonomik alan gelmektedir. Üretimde, çalışma biçimlerinde,
ekonominin sektörel yapısında, mesleki yapılarda köklü değişimlerin yaşandığı
gözlenmektedir.
Değişimin motorunun "bilgi" olduğu yönünde bir ittifak vardır. Bilgi, teknolojiye
dönüşüp üretimi, çalışma biçimlerini, çalışan-çalıştıran ilişkisini değiştirmekten öte
dönüştürmektedir. Dünya artık emek yoğun, sermaye yoğun, malzeme yoğun değil, "bilgi
yoğun"dur. Artık bilgi temel güçtür. Sermaye, maddi sermaye değil, bilgi, bilgiye dayalı
sermayedir. Bilgi diğer üretim kaynaklarından oldukça farklıdır.
Bilgi en önemli stratejik kaynak haline geldikçe, doğal olarak bütün öteki kaynak ve
zenginliklere bakışımızı da değiştiriyor. Bilgi, hem bilgiyi hem de şimdi onun değiştirmekte
olduğu yeni emeği, yeni sermayeyi, yeni iş yapma tarzlarını ve yeni işleri nasıl saptayacak,
ölçecek, ele alacak, örgütleyecek, yönetecek ve yönlendirecektir.
Yaşanmakta olan dönüşüm ya da değişimin baş aktörü olarak teknolojik alandaki
gelişmeler görülmekteyse de değişim, teknolojik alandan ziyade düşünsel alanda
yaşanmaktadır. Düşünsel ürün olan bilginin üretimi ile başlayan süreç, bilginin ürünlere,
süreçlere, sistemlere ve hizmete dönüştürülmesi ile devam etmektedir. Bu döngüsel süreçte
bilgi, yetenekli işgücü ve teknik alt yapı önemli rol oynamaktadır.
Yapılan çalışmaların birçoğunda temel dönüştürücü faktör olarak teknolojik
ilerlemeler gibi tek bir nedene vurgu yapılarak bir hata yapılmaktadır. Dönüşümde baş faktör
olduğu ileri sürülen teknolojinin ne olduğu pek anlaşılamamaktadır. Teknoloji; “Bir çıktı
mıdır? Yoksa bir girdi midir? Eğer bu bir ürün (çıktı) ise bunun üretiminde etken faktörler
(girdiler) nelerdir?” Her şeyden evvel teknolojinin kendisi bir üründür. Bu ürünün temel
girdisi ise bilgidir. Hatta teknoloji, "Bilginin Ürün Haline Gelmiş/Getirilmiş Biçimidir"
şeklinde tanımlamak mümkündür. Geniş anlamda ise teknoloji, araştırma, geliştirme, üretim,
pazarlama, satış ve satış sonrası hizmeti kapsayan bir sanayi sürecinin, etkin ve verimli bir
biçimde gerçekleştirilmesi için kullanılabilecek bilgi ve becerilerin tümüdür.
Teknolojik yenilik de, "üretim süreçlerinde yenilik, yeni ürünler ve yeni kurumsal
örgütlenme biçimleri" olarak tanımlanmaktadır. Gelişmiş ülkelerde, ürün rekabeti, bilimsel ve
teknolojik yetkinlik rekabetine dönüşmüştür. Klasik anlamda rekabet gücünü belirleyen
faktörler arasında doğal hammadde kaynaklarının bolluğu, ucuz işçilik gibi temel üretim
faktörleri yer alırken, günümüzde ileri ve özellikli üretim faktörleri belirleyici duruma
gelmiştir. İleri üretim faktörleri, nitelikli iş gücünü, Ar-Ge altyapısını, modern bir haberleşme
ağını ve bilişim teknolojilerinin etkin kullanımını içerirken, özellikli üretim faktörleri, belirli
alanlarda yoğunlaşmış bilgi ve beceriye sahip iş gücü ile bilgi ve deneyim birikimini
içermektedir.
Teknoloji, ikinci aşamada başka ürünlerin üretimlerinde temel girdilerden birisi olarak
kalmamakta, ekonominin ve yaşamın köklü olarak değişimine neden olmaktadır. Mega19
teknolojiler olarak kabul edilen mikro teknoloji ve telekomünikasyon gibi ileri teknolojilerin
geliştirilmesi ile, yepyeni bir üretim, çalışma ve yaşam biçimleri (yeni bir uygarlık) gündeme
gelmektedir. Bu uygarlığın ekonomisine de bilgi ve teknolojinin yön vermesinden dolayı
“Bilgi Ekonomisi” denmektedir.
Günümüzde teknoloji temelli sektörler ve çözümleri toplumsal refaha katkıları en
yüksek alanlar olarak öne çıkmaktadır. Son 10-20 yılda dünyada fark yaratan ülkelerin başarı
hikayelerinde bilişim ekonomisinin rolü açıkça görülebilmektedir. Geleceğe baktığımızda ise
ürünlerde, üretim süreçlerinde, toplumsal hayatta bilişim ekonomisinin olanaklarının
kullanımının giderek artacağı ve gelişeceği çok net olarak görülmektedir.
Bu doğrultuda fiziksel olan aktiviteler internet ve bilişimin gücü sayesinde sanal
dünyaya doğru kaymakta, siber güvenlik, e-ticaret, mobil uygulamalar, bulut bilişim, büyük
veri, sosyal ağlar gibi yeni ve/veya dönüştürülmüş kavramlar günlük yaşamdaki yerini, hızla
artırarak önemini hissettirmeye devam etmektedir. Gelişmiş ve gelişmekte olan bazı ülkeler
bu kavramların etkilerini öngörerek ve takip ederek önümüzdeki yıllarda oluşacak ekonomik
dalgalanmalardan en iyi şekilde çıkabilmeyi hedeflemektedir. Gelişen yeni kavramların
gezegenimizi nasıl şekillendireceği, ülke sıralamasını nasıl değiştireceği net olarak
öngörülemezken bu değişime karşı hazırlık yapan ülkelerin mevcut değişim içindeki
kazanımları bile gözden kaçırılamayacak kadar olumlu etkiler yaratmaktadır.
İçinde bulunduğumuz çağda bilgi üretimi önemli bir hale gelmiştir. Üretilen bilgiyi
ürüne-teknolojiye dönüştürmek, yeni gelişmelerin başlangıcı olmaktadır. Teknoloji denen
ürünlerin, özellikle de bilgi işlem teknolojilerinin, üretimi ve bunların mal ve hizmet
üretiminde girdi olarak kullanılması ile verimlilikte ve dolayısıyla da ekonomik büyümede
ölçülebilir bir artış sağlanmaktadır.
Sektörün büyüklüğüne bakıldığında; 2011 yılı itibariyle dünya bilgi teknoloji
pazarının 1,7 trilyon dolar büyüklüğüne ulaştığı görülmektedir.
Bununla birlikte sektörün yıllık ortalama %7 büyüme ile 2013 yılında yaklaşık olarak
2 trilyon dolar seviyesine eriştiği değerlendirilmektedir. Dünya’da Amerika Birleşik
Devletleri, sektörden yaklaşık %38’lik bir pay alarak, başı çekmektedir.
E-devlet ekonomik devlet, ekonomisi güçlü devlettir. E-devlet ekonomiye katma
değeri yüksek dünya markaları kazandırıp dünyayla rekabet sağlar.
Ülkemizde e-Devlet, verimliliği artırmak amacıyla ve çağdaş toplum olmanın bir
gereği olarak ortaya çıkmıştır. Bilgi ve iletişim teknolojileri ilk kurma maliyeti yüksek
olmasına karşın Kamu Kurumlarının e-Devlet uygulamalarını geliştirmesiyle;
vatandaşlarımıza sunulan hizmetlerin kaliteli, hızlı, kolay erişilebilir, zamandan bağımsız bir
şekilde sunulması, kurumlar arası bilgi alışverişinin sağlanarak iş ve veri yinelemesinin
önlenmesi, karar vericilerin bilgiye dayalı karar verme süreçlerinin geliştirilmesi ve
hızlandırılması, kağıt bağımlılığı ve kullanımı azalması, insan yanlışlarının en aza
indirgemesi ile harcamalardan ve zamandan tasarruf sağlanmaktadır.
Türkiye’de bilgi teknolojilerine yapılan yatırımları değerlendirdiğimizde de, son
yıllarda ciddi bir ivmenin yakalandığını ifade etmek yanlış olmaz. Diğer yandan,
20
hükümetimizin 2023 Vizyonunda, “Dünyanın en büyük 10 ekonomisi arasına girmek”
hedefleri bulunmaktadır. Bu hedefin ise yıllık %8,5 ekonomik büyüme oranı ile
gerçekleşmesinin mümkün olduğu tahmin edilmektedir.
İstatistiklere baktığımızda Türkiye’de bilgi ve iletişim teknolojileri sektörünün,
ekonomik büyüme için lokomotif sektörlerden biri olduğu görülmektedir. Bunun en önemli
göstergesi sektörün, 2013 yılında % 11,3 büyüme göstererek 61,6 milyar TL'ye ulaşmasıdır.
Toplam sektör büyüklüğü içinde ise iletişim teknolojileri 43,7 milyar TL, bilgi teknolojileri
ise 17,9 milyar TL tutarında bir hacme sahip olmuştur.
Ayrıca sektörün 2014 yılında da, %11 ila %15 arasında bir büyüme ile takip edeceği
öngörülmektedir.
O nedenle Türkiye’nin 2023 vizyonu sözde olmaktan çok ötedir.
Ancak, bu söz konusu vizyon hedeflerine ulaşmakta en önemli araçlardan biri olan
e-devlet olgusu, sadece hizmetlerin sanal ortamlara taşınması anlamına gelmemekte; bunun
yanı sıra verimli iş süreçlerine, kurumlararası işbirliği yeteneğine ve ortak vizyona sahip,
bilgiye dayalı kamu yönetimi anlayışını ifade etmektedir.
Özellikle Norveç, İsveç, Finlandiya gibi Kuzey Avrupa ülkelerinde olduğu gibi, kamu
kurumlarınca bilgi teknolojilerini; kaynakların verimli kullanılması ve vatandaşlara eğitim ve
sağlık gibi alanlarda en etkin şekilde hizmet verilmesi kapsamında kullanmaları büyük önem
arz etmektedir.
Ülkelerin teknolojik gelişme düzeyinin ölçümünde, Birleşmiş Milletler tarafından
belirlenen “E-Devlet Gelişmişlik Endeksleri” yol gösteren ve durum tespiti yapılmasına
imkan veren en önemli verilerdendir. Birleşmiş Milletler tarafından 2014 yılında hazırlanan
“E-Devlet Raporu”na göre;
E-Devlet Endeksi en yüksek ülke 9.462 ile Güney Kore’dir.
Hollanda 8.897 endeks puanı ile Güney Kore’den sonra ikinci sırayı, İngiltere ise üçüncü
sırayı almaktadır. Bununla birlikte aynı yıl için dünya ortalaması 4.712 olarak hesaplanan EDevlet gelişmişlik endeksi, Türkiye için 5.443 olarak açıklanmış ve ülkemiz 80 inci sırada yer
almaktadır.
2000’li yılların başından itibaren Türkiye’de Bilgi Teknolojileri alanında yapılan
yatırımlar, her yıl artış göstermiştir. Bu çerçevede 2013 yılı itibari ile ülkemizde kamu bilgi
iletişim teknolojileri alanına ayrılan yıllık ödenek, 3,6 milyar TL’ye yaklaşmıştır.
Ancak E-Devlet Endeksinden bahsederken, insan faktörü unutulmamalıdır. Çünkü
E-Devlet Endeksini belirleyen en önemli faktörlerden biri vatandaşların bu uygulamalara
ilgisidir. Geleneksel devlet anlayışından E-Devlete geçiş sürecinde, vatandaşların taleplerinin
arzı etkilediğini ve devletlerin de bu anlamda gayretlerini hızlandırdığını görüyoruz.
E-Devlet, ülkemize gerek ekonomik anlamda gerekse vatandaşların daha kaliteli ve
hızlı hizmet alması sonucu toplumsal alanda kazanımlar sağlayacak yeni bir dönüşümdür.
E-devlet’e geçiş yolunda ilerleme kaydeden ülkemizin bu alandaki ivmesini arttırması “2023
Vizyonu” hedeflerine ulaşılması açısından büyük önem arz etmektedir.
Çok değil, yalnızca son yirmi yılı incelediğimiz zaman, bilişim sektöründe yer alan
firmaların çok hızlı bir şekilde yükseldiği ve ülke ekonomisinde çok büyük paylara sahip
21
olduğunu rahatlıkla görebiliriz. Bunun en büyük sebebi; tüm sektörler içinde yer alan
faaliyetlere bağlı sorunlara yönelik çözüm olabilen ve aynı şekilde gelişime yönelik cevap
verebilen, tek sektörün yine bilişim sektörü olmasıdır. Kısacası bilişim; günlük hayatımızda
dahil olmak üzere, gerçekleştirilen tüm faaliyetler için, eksikleri tamamlayan ve mevcudu
hızlandıran bir yapıya sahiptir. Zaman ile yarıştığımız günümüz yaşantısında konu ne olursa
olsun bize çözüm yaratabilen bilişim, gerek sosyal gerekse iş hayatımız için sürekli
andığımız, vazgeçilmez bir kavram haline gelmiştir.
Hitap ettiği bu çok geniş alan sayesinde bilişim sektörü de kendini sürekli yenileyerek
geliştirme fırsatı bulmuş, çok yönlülüğü sayesinde kendisine yapılan yatırımları hızla karlılığa
çevirmeyi başarmıştır. Bugün biliyoruz ki; bir ülkenin, diğer ülkeler üzerinde etkisi yalnızca
teknolojik anlamdaki gücüyle değil, teknolojinin beraberinde ekonomik anlamda da güçlü
olmasına bağlıdır. Bir ülkeyi ekonomik anlamda ileri götürecek yapıların, büyük yatırımlar ile
yüksek karlılık hedefleyen şirketsel yapılar ve kazançları olduğu düşünülür. Buna karşılık,
bilişim üzerine yapılan çalışmaların pahalı yatırımlar gerektirmemesi, hammaddesinin bilgi ve
yaratıcılık olması, hitap edebileceği sektörlerin sınırsız olması, bilişim firmalarını yukarı
taşımaktadır.
Bilişim çağında, ülkelerin; büyüme, rekabet etme, istihdam sağlama, dünya
ekonomisinde pay sahibi olmaları bilişim ve teknoloji alanın da sahip oldukları üstünlüğe
bağlıdır. Bilim ve teknolojinin ülkeler üzerindeki, kalkınma ve verimlilik etkisi büyüktür.
ABD’ye baktığımız zaman, 1990’lı yıllarda dünyanın diğer ülkelerinde yaşanan ekonomik
durgunluk ve olumsuzluklara rağmen, ABD büyümeyi başarmış, enflasyonunu düşürmüş,
işsizliğini en aza indirmiştir. Diğer ülkeler, enflasyon ve işsizlikle mücadele etmeye
çalışırken, ABD bilişim ve teknolojiye yaptığı girişim sayesinde ülke ekonomisine büyük
katma değer sağlamıştır.
Bilişim sektörü ile ilgili başka bir başarı öyküsü de; Dünyada 3 I olarak adlandırılan
Hindistan, İrlanda ve İsrail ülkelerine aittir. Bilişim sektörün önemini ve sektördeki boşluğu
daha önce fark ederek, devlet desteği ile gerekli yatırımlar yapılarak yazılım ve hizmet
ürünleri pazarında büyük paya sahip olmuşlardır. Gelişmekte olan ülkelerde bilişimin ülke
ekonomisine sağladığı katma değeri bu üç ülkede açıkça görebiliyoruz.
Günümüzün bilgiye dayalı ekonomilerinin önemli bir bileşeni, devletin ta kendisidir.
Devletin vatandaşlarına ya da ülkenin şirketlerine ve kurumlarına verdiği hizmetleri daha
kaliteli, hızlı ve doğru bir şekilde sağlaması, ancak bilişimle mümkündür. Bunun farkında
olan devletler, hem dünya çapında, hem ülke içinde ekonomisini iyi bir yere taşımaktadır,
taşıyacaktır.
Artık “Sanayi Toplumundan”, “Bilgi Toplumuna” geçiş evresindeyiz. Avrupa Birliği
tarafından başlatılan “Bilgi Toplumuna Dönüş” çalışmaları ve dünyada bilişim teknolojilerin
önemi her geçen gün artmaktadır. Artık fabrika ve maddi üretim ülke ekonomisinin temel
faktörü olmaktan çıkmıştır. Bilişim çağında bilgi ve hizmet ürünleri önem kazanarak, maddi
üretim, yerini düşünce üretimine bırakmıştır.
Avrupa Konseyi'nin 2000 yılında Lizbon'da yaptığı strateji toplantısı şu sözcüklerle
sonuçlandırılmıştı: "Bugün, Birlik, gelecek 10 yıl için kendine yeni bir stratejik hedef
22
belirlemiştir. Daha çok ve daha iyi iş olanakları ve daha büyük bir sosyal uyum aracılığıyla
sürdürülebilir ekonomik büyümeyi destekleyebilen, dünyanın en rekabetçi ve en dinamik bilgi
temelli ekonomisi haline gelmek." Biz de, ülkemiz kurum ve bireylerinin zaman kaybetmeden
buna uygun bir strateji oluşturması gerektiğine inanıyoruz.
Bilgi ekonomisi, her şeyden önce, şirketlerin bilgi yönetimi ile verimlilik, üretkenlik
ve rekabet güçlerini yükseltebilmelerinin yolu olarak görülüyor. Avrupa Konseyi'nin Lizbon
Stratejisini oluştururken, "bilgi temelli ekonomi" tanımını yapmasının nedeni, ABD ve
Japonya'nın bilgi ekonomisine geçişte Avrupa'dan daha hızlı davrandığının artık kesin olarak
tespit edilmiş olması. Önümüzdeki birkaç yıl, Türkiye'nin global rekabet gücünü gelişmiş
ülkeler seviyesine çıkartabilmemiz için kritik bir dönemeç olacaktır.
Ülkemiz, dünya bilişim sektöründe hem jeolojik, hem de sosyal yapı olarak başarılı
olabilecek ülkeler arasındadır. Sektörlerin tüm bölümlerine hitap eden bilişim ve teknolojiyi
üretmek için, gerekli olan hammadde; akıl, bilgi ve yaratıcılıktır. Bilişim sektörünün en
önemli sermayesi eğitimli insanlardır. Genç, dinamik nüfusun yoğun olduğu ülkemizin en
büyük kaynağı akıl ve insan gücüdür. Bizim, yeni bir enerji kaynağına, hammaddeye,
trilyonluk tezgahlara ihtiyacımız yoktur. Biran önce stratejilerimizi belirleyip, vizyonumuzu
oluşturmalıyız. İnovasyon ve Ar-Ge çalışmalarına gereken önemi vermeliyiz.
Bilgi Teknolojilerinin bugünkü tüketim odaklı yapısı devam ettiği takdirde, bilgi
teknolojilerine dayalı olarak ülkemizin büyümesinde katkı sağlayamayacağı, aksine cari açığa
olumsuz etki etmekte devam edeceğidir. Stratejik vizyonun aksiyona dönüştürülmesinde
henüz aşılmamış ve aşılması gereken engeller bulunmaktadır. Bunların aşılması halinde
Türkiye coğrafi konumu, tarihten gelen girişimci kültürü, genç nüfusu, hızla artan eğitim
seviyesi ile kısa zamanda bu alanda atılım yapabilecek konumdadır.
Ülkemizin jeopolitik konumunun önemini iyi kullanmalı, hem iç hem de dış pazardaki
politika ve stratejilerimizi belirleyerek, ithalat ve ihracatı aynı zaman diliminde yürütmeli,
gereken teşvik ve desteği devlet kanalıyla almalıyız. Ülkemizi teknolojiyi dışarıdan ithal eden
değil, dışarıya ihraç eden konumuna getirmeli, dünya bilişim sektöründe “Biz de Varız”
demeliyiz. Sonuç olarak; Bilgi Ekonomisiyle Güçlendirilmiş Türkiye Ekonomisi Dünyanın
İlk Beş Büyük Ekonomisine Girecektir.
23
BİRİNCİ BÖLÜM
BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN EKONOMİK GELİŞİME ETKİLERİ
25
Bilgi Çağı, Bilgi / Bilişim Toplumu Nedir?
Yüzyıllar boyu insanoğlu öğrendi, uyguladı ve üretti. Bütün bunları yaparken bilgiye
dayandı. Bilemediklerini araştırdı öğrendi yeni bilgiler üretti. Gözleme dayalı ve kuramsal
bilgi yaşamın pratiğinden geçti. Matematiksel anlatımı yapıldı. Keşifler, icatlar yapıldı.
Savaşlar kazanılıp kaybedildi. Milyonlarca insan yaşamını kaybetti. Şirketler kuruldu gelişti
büyüdü ve şirketler battı. Bunların hepsinde bilginin rolü, ilk olmak, önce olmak, zamanında
bilmek anlamında vardı.
Bilgi büyük bir dönüşüm yaşıyor. Sanayi çağı geride kaldı, artık bilgi çağına doğru
gidiliyor. "Sanayi Devrimi", ekonominin tarımdan sanayiye geçişinin temellerini atmış,
yaşam standartlarını yükseltmekle kalmamış, kırsal yerleşimlerin egemenliğine son verip,
metropoller dönemini başlatmıştı.
Geçtiğimiz yüzyılın bilimsel devrimi ise, bilgi üretimi ve yeni buluşların geliştirilme
sürecini değişime uğrattı. Bu süreçte, küreselleşmeyle eş zamanlı olarak, üretim
ekonomisinden bilgi ekonomisine, kol gücünden beyin gücüne, sanayi işçiliğinden bilgi
işçiliğine geçiş gerçekleşti. Artık bilgiyi Thomas Edison gibi kendi başına çalışan ve buluşlar
yapan kişiler değil, dev araştırma laboratuvarları üretiyor. Bundan yüzyıl önce, otomobil ya
da iş makineleri üretiminde diğerlerini geride bırakan üreticiler nasıl sektörün devleri haline
geldilerse, bugün de Bill Gates gibi bilgiyi daha iyi üretmeye uğraşanlar dünyanın en zengin
kişileri arasına giriyor.
Bilgiyi sadece kullanmak bir zamanlar için yetiyordu. Artık yetmiyor. Bilişim toplumu
kavramı ile; bilgiyi üreten, istediği yer ve zamanda kullanan, paylaşan, bunun için
teknolojinin sunduğu olanakları refah düzeyini yükseltmek amacıyla kullanabilen, sorgulayan,
yönetime katılan özgüveni oluşmuş, vatandaşlık bilinci yüksek, içinde bulunduğu topluma
değer katan devletiyle barışık bir toplum anlayışı ifade edilmektedir. Bu nedenle bilişim
toplumu dinamik, teknolojiye ve değişime açık üretken bir toplumdur.
Refah ve bilgi arasında bağlantı vardır. Batı, eğitime yüzyıllar önce önem vermeye
başlamıştır. Bu; teknoloji, yaşam tarzı, eğitim ve anayasal düzene de yansımıştır. Fransız
Anayasası 220, ABD Anayasası 230, Londra Borsası ise 200 yıldan fazla zaman önce
oluşturulmuştur.
Bilgi ve gelir arasında da bağlantı vardır: G. Kore, Tayvan, Singapur, İrlanda ve İsrail
gibi ülkeler, son elli yılda gelişmişlik düzeylerini artırdılar. Hızlı kalkınmada en önemli etken
bilgi, eğitim ve birikimdir. Bilgi ekonomisi, bilgiden değer yaratmaktır. Ürünlerin bilgi
içerikleri önemlidir. Bir kg. iplik 1 dolardır, ama bir kg. kumaş 3-4 dolardır, çünkü bilgi ile
ipliğe bir nitelik kazandırılmıştır. Bir üründe ne kadar bilgi kullanılırsa, ürünün hacmine ne
kadar bilgi eklenirse, değeri o kadar artar. Bir otomobilin kilosu 100 dolar ise, bir dizüstü
bilgisayarın kilosu 300 dolardır, çünkü dizüstü bilgisayarda daha çok bilgi vardır.
Eğer bir şirket, sadece kendi içindeki ve çalışanlarının sahip olduğu bilgiyi yönetirse;
bu gölden maşrapa ile su almaya benzer. Bilgi devriminin motoru İnternet'tir. İnternet
sayesinde binlerce veri tabanına ve kaynakçaya ulaşabiliyoruz. Kurumların bilgi toplumuna
yönelmesi demek, dünyadaki tüm bilgilerden yararlanmayı bilmeleri demektir. İleri
toplumlarda insan kaynakları yerine artık "Chief Learning Officer" (Öğrenme Yöneticileri)
27
çalışmaktadır. Bu yöneticiler, çalışanlarını geliştirmek ve bilgi seviyelerini artırmak için çaba
harcarlar.
Yapılan bir araştırmada Türkiye'deki 28 üniversitenin kütüphanelerinde toplam 2,5
milyon cilt olduğunu görülmüştür. Oysa sadece Berkeley Üniversitesi kütüphanesinde 13
milyon cilt bulunuyordu. Dünyanın ileri gelen bir çok üniversitesinde sayılar aşağı yukarı
aynıydı. Bu da gösteriyor ki, eski dönemde de bilgiye yönelmiş değildik.
Kitap satışı oranımız, bugün Avrupa Birliği ortalamasının onda biri seviyesinde.
İnternet ile çok önemli bir imkan doğuyor. Ancak, İnternet kullanımı İskandinavya’da yüzde
70, ABD’de yüzde 40-50, Güney Kore’de yüzde 40 ve gelişmekte olan ülkelerde ortalama
yüzde 40 seviyesindeyken, Türkiye’de bu oran yüzde 6’da kalıyor. İnternetteki bilgilerin
çoğunluğunun İngilizce olmasının bunda önemli bir etkisi var. Basılı malzeme ile Türkiye’nin
bu bilgi açığını kapamasına zaman ve para yetmez, ancak bilgi toplumu ve İnternet çok büyük
bir fırsat. Örneğin, Güney Kore günümüzde bunu çok iyi değerlendiriyor.
Günümüzde teknoloji temelli sektörler ve çözümleri toplumsal refaha katkıları en
yüksek alanlar olarak öne çıkmaktadır. Son 10-20 yılda dünyada fark yaratan ülkelerin başarı
hikayelerinde bilişim ekonomisinin rolü açıkça görülebiliyor. Geleceğe baktığımızda ise
ürünlerde, üretim süreçlerinde, toplumsal hayatta bilişim ekonomisinin olanaklarının
kullanımının giderek artacağı ve gelişeceği çok net olarak görülmektedir.
Sadece üretim değil, hizmetler sektörü için de bilişim ekonomisi giderek önem
kazanıyor. Özellikle kamu hizmetlerinin elektronik ortama taşınması, e-devlet gibi
uygulamalar modern devlet anlayışının bir gereği. Bugün dünyanın en büyük 10 ekonomisi
arasında yer alan ABD, Almanya, Güney Kore gibi ülkelerde görüldüğü gibi bilgi ve iletişim
teknolojilerinin kamu hizmetlerinde daha fazla kullanılıyor olması, ülkenin bu alandaki
kapasitesini artırmasının koşullarını hazırlıyor. Bugün ülkelerin varlığı, bu yeni ekonomi
modelinde rekabet edebilmeleri, teknoloji ve bilgi üretmek ve bunları etkin ve verimli olarak
tüm ekonomik süreçlerde kullanabilmelerine bağlıdır.
Ülkelerin Dünya Ekonomisindeki Yerini “Bilişim” Belirliyor
Bilginin üretimi ve dağıtımı, günümüzde giderek ivme kazanan bir hızlanma içinde
bulunmaktadır. Artan küresel rekabetçi ortam, refahta ekonomik performans, gelişme için
bilgi ve yeniliğin artan önemi, bilginin yakalanması ve etkin kullanımı için eğitim ve
güncellenen yeteneğin artan önemi, bilgi kavramında devrim yarattı. Ancak, ileri ülkelerle
gelişmekte olan ülkeler arasında bilgi uçurumunun artma riski olduğunu da unutmamak
gerekiyor. Unutulmaması gereken bir başka nokta da, etkin kullanılan bilginin kalkınma
hamlesinin en önemli motoruna dönüşüyor olması.
1960’lı yılların başında, Güney Kore’nin kişi başına geliri 80 dolar, Gana’nın 180
dolar, Türkiye’nin ise 380 dolar olarak belirlenmiş. 1980’li yıllarda Güney Kore’de Bilişim
Sektörü devletin birinci derecede stratejik sektörü olarak ilan ediliyor ve
Cumhurbaşkanlığının himayesinde çalışmalar başlıyor. Bugün kişi başına düşen gelir Güney
28
Kore’de 27.990$, Türkiye’de 13.737$. Sanayi ürünleri ihracatında yüksek teknolojinin payı,
Güney Kore/de %29, Türkiye’de %2…
1960’lı yıllarda Güney Kore firması Samsung sadece balık, sebze ve meyve ihraç
ediyordu. 1977’ye kadar renkli TV bile üretemeyen Samsung’un, 1983’te kendi çiplerini
tasarladıktan sonra ABD ve Japonya’daki yarı iletken endüstrisinin büyük oyuncularıyla
rekabete gireceğine kimse inanmıyordu.
Günümüzde dünyanın en değerli şirketi, 415.7 milyar dolarla “Apple”. Apple‘ın
ardından en değerli teknoloji şirketi General Electric… Onu Microsoft ve IBM izliyor.
Beşinci sırada ise 217,7 milyar dolarla Samsung yer alıyor. Yine bazı teknoloji şirketlerinin
piyasa değerleriyse şöyle; Google;258 milyar dolar, Amazon: 111.26 milyar dolar, Facebook
100,7 Milyar Dolar, Twitter 25 Milyar Dolar.
ABD Merkez Bankası Başkanı, ABD’nin 1990’larda dünyanın diğer bölümlerinde
yaşanan durgunluğa rağmen büyümeyi başarmasındaki en önemli etkenin “Bilişim
Teknolojilerini” kullanma olarak belirtiyor.
.
Bugün yaklaşık 3 milyarı insan 5 milyarı da cihaz, 7 milyar olan internete
bağlanabilen nesne sayısının 2020 yılında 50 milyara ulaşacağı tahmin edilmektedir.
Bağlantılı (connected) olarak nitelendirilen tüm bu nesneler bir yandan veri üretirken bir
yandan da bu verileri paylaşarak olağan üstü bir trafik oluşturmaktadırlar. Bu doğrultuda
fiziksel olan aktiviteler internet ve bilişimin gücü sayesinde sanal dünyaya doğru kaymakta,
siber güvenlik, mobil uygulamalar, bulut bilişim, büyük veri, sosyal ağlar gibi yeni ve/veya
dönüştürülmüş kavramlar günlük yaşamdaki yerini, hızla artırarak önemini hissettirmeye
devam etmektedir.
Bilişim ekonomisinin geliştiği ülkelerde altyapı da gelişkindir. Bilgi toplumuna
dönüşümde en önemli altyapı göstergelerinden biri genişbant aboneliğidir. Ancak sabit
genişbant aboneliğinde Türkiye OECD ülkeleri arasında en düşük değere sahiptir. Tüketici
kesiminde bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımı en yaygın olan ülke Güney Kore’dir.
Türkiye ise Meksika’dan sonra hanelerde internet erişimi oranının en düşük olduğu ülkedir.
Bilişim ekonomisinin ekonomik büyümeye olan katkısını vurgulamak üzere etkileyici
bir örnek vermek gerekirse, Güney Kore öne çıkmaktadır. Güney Kore, büyüklük ve
ekonomik yapı bakımından Türkiye’ye en çok benzeyen, fakat gösterdiği performansla da son
50 yılda Türkiye’den en çok farklılaşan ülkedir.
Gelişmiş ekonomiler göz önüne alındığında Bilgi Teknolojileri sektörünün GSMH
çerisindeki payı etkileyicidir. Güney Kore’de bilişim ekonomisinin GSYİH içerisindeki payı
2006 yılında % 16’dan fazladır. Aynı yıl bilişim ekonomisinin büyümeye katkısı ise % 40
olarak hesaplanmıştır. Güney Kore’nin 2009 yılı toplam bilişim ekonomisi sektörü ürün ve
hizmet ihracatı 120 milyar dolardan fazladır. Bu ihracatın 80 milyar doları ürün ihracatı olup,
Güney Kore’nin toplam ihracatının % 21’ine tekabül etmektedir.
2009 yılında bilişim ekonomisi sektörü harcamalarının GSYİH içindeki payı % 8 olan
Güney Kore’nin bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik harcamaları AB ve ABD’den daha
29
hızlı artmaktadır. Bilişim ekonomisi sektörü katma değerinin özel sektör katma değeri
içindeki payı giderek artan Güney Kore, 2008 yılında % 12’lik oranıyla Finlandiya ve
İrlanda’dan sonra en yüksek katma değer oranına sahip üçüncü OECD ülkesi olmuştur.
Güney Kore’nin bilişim ekonomisi sektör politikalarının evriminde, kamu
sektöründeki bilgisayarlaşma oranını artırmayı hedefleyen politikaların önemi de dikkat
çekmektedir. Güney Kore’nin bilgi toplumuna dönüşümünde e-girişim, e-devlet, e-eğitim,
e-sağlık, e-lojistik, e-vergi sistemi ve e-ticaret dönüşümleri belirleyici olmuştur.
Akamai.com’un raporuna göre internet bağlantı hızında 14,2 Mbps ortalama ile Güney
Kore liderken, Türkiye 3,1 Mbps ile 61. sıradadır. Söz konusu raporda ülkemizdeki 2014 yılı
2. Çeyreğinde ortalama internet bağlantı hızı 5,5 Mbps. Bu arada bağlantı hızımız 2014 yılı 1.
çeyreğine göre yüzde 10, geçen seneye göre de yüzde 56 artış göstermiş. Bu artışta internet
paketlerindeki indirimli fiyat ve gelişmiş hız seçeneklerinin etkili olduğunu söyleyebiliriz.
Diğer yandan EMEA (Avrupa, Orta Doğu ve Afrika) bölgesinde en hızlı internete sahip olan
ülke 14,9 Mbps ile İsviçre olurken, geçen seneye göre en büyük ivmelenmeyi de yüzde 58 ile
İrlanda göstermiş.
Ülkemiz, dünya bilişim teknolojilerinin pazarı haline gelmiştir; internet nüfusu 36
milyonu aştı. Türkiye’de Facebook; kullanıcı sayısı 32 milyonu aşan oranı ile dünya
dördüncüsü. Foursquare’da Türkiye, ABD’den sonra dünyada en çok check-in yapılan ikinci
ülke. Twitter’ın internet kullanıcıları arasındaki yaygınlık yüzdesi Türkiye yüzde 31.1 ile
dünya lideri. 60 milyondan fazla cep telefonu ve 35 milyonu aşan akıllı telefonla Türkiye
SMS’te açık ara lider. Özetle Dünyanın en değerli 13. şirketi olan Samsung’un 217,7 milyar
dolarlık piyasa değerine karşılık Türkiye’nin yazılım ihracatı 1 Milyar dolar olarak
hedefleniyor.
30
Gelişmiş ve gelişmekte olan 49 ülkeye ilişkin hisse senedi performanslarını izleyen
MSCI Endekslerinin listesinde yer alan Türk şirketlerinin halka açık hisse senetleri mevcut
endeksimizin %85’ini kapsamaktadır. Toplam halka açık olan hisselerin değeri ise 55 milyar
ABD Doları’na eşittir. GFK Türkiye’nin 2012 yılında yayınladığı rapora göre donanım,
yazılım, hizmet, elektronik haberleşme, e-ticaret, savunma sanayii, çağrı merkezi, mobil
cihazlar pazarları toplam büyüklüğü 33 milyar ABD Doları kadardır. Büyük bilişim devlerini
bir kenara bırakırsak bu değerler elektronik ticaret alanında faaliyet gösteren eBay şirketinin
70 milyar ABD Doları’na karşılık gelen piyasa değerinin bile oldukça altındadır.
Dünya’da bilişim ekonomisi sektörünün en önemli bileşeni olan bilgi ve iletişim
teknolojileri (BİT) ürünlerinin hacmi, özellikle son yıllarda hızla artmaktadır. Çünkü küresel
ticaret içinde, talebi hızla artan en dinamik ürün grubunu bilgi ve iletişim teknolojileri sektörü
(BİTS) ürünleri oluşturmaktadır. 2002 yılında 1 trilyon dolardan daha az olan BİTS ürün
ticareti, 2000’li yılların sonlarında 1,5 trilyon doları geçmiştir. Toplam 12,5 trilyon dolar olan
dünya ticareti içerisinde bilgi ve iletişim teknolojileri sektörünün ürün ticaretinin payı % 1314 civarındadır.
Dünyadaki toplam bilgi ve iletişim teknolojileri sektörü harcamalarının yaklaşık dörtte
üçü OECD ülkelerinde gerçekleşmektedir. Dünya geneline bakıldığında, bilişim sektörüne
yönelik harcamaların ağırlıklı olarak iletişim hizmetleri ve donanım alt sektörlerinde
yoğunlaştığı görülmektedir.
31
Sadece üretim değil, hizmetler sektörü için de bilişim ekonomisi giderek önem
kazanıyor. Özellikle kamu hizmetlerinin elektronik ortama taşınması, e-devlet gibi
uygulamalar modern devlet anlayışının bir gereği. Bugün dünyanın en büyük 10 ekonomisi
arasında yer alan ABD, Almanya, Güney Kore gibi ülkelerde görüldüğü gibi bilgi ve iletişim
teknolojilerinin kamu hizmetlerinde daha fazla kullanılıyor olması, ülkenin bu alandaki
kapasitesini artırmasının koşullarını hazırlıyor.
Ek olarak, ABD’deki yüksek büyüme hızlarının arka planında, 1990’ların ortasından
beri, bilişim ekonomisi yatırımlarındaki artış ve 2000’li yılların başından itibaren bu sektöre
dayalı büyümeyi takip eden hizmet sektöründeki üretim artışları bulunmaktadır. Bilgi ve
iletişim teknolojilerinde küresel çapta avantaj yaratabilen ülkelerde bu konuda tam bir
toplumsal mutabakat sağlanmış olduğu yapılan çalışmalarda ve duyurulan eylem planlarında
görülebilmektedir.
Dünya üzerinde 2014 yılı itibariyle 3 milyar internet kullanıcısı olacağı
öngörülmektedir. Böyle yoğun bir hedef kitlenin olduğu bir ortamı görmezden gelmek,
yarattığı ekosistemi dikkate almamak ve kaldıraç etkisi olarak kullanabilmek için gerekli
stratejileri uygulamamak ülkeler, kurumlar ve bireyler için çok ciddi kayıplara neden
olacaktır.
Ülkemizde Bilişim Ekonomisi Sektörü
Ülkemizdeki bilişim ekonomisi sektörü ticaretinin yaklaşık % 70’ini bilgisayar,
donanım ve elektronik bileşenler yani bilgi teknolojileri ürünleri oluşturmaktadır. Bilişim
ekonomisi sektörünün ihracatının ithalatı karşılama oranı yaklaşık % 22 gibi düşük bir
seviyededir. Türkiye’nin ürün ithalatının üçte birini bilgisayar ve aksamları ithalatı, bir diğer
üçte birini ise telekom cihaz ithalatı oluşturmaktadır.
Dünyadaki ticareti en hızlı gelişen ürünlerden bir tanesi olan bilgisayar ihracatı 19802009 yılları için incelendiğinde, Türkiye’nin bu sektörde neredeyse olmadığını görmek
mümkündür. Türkiye’nin mamul mal ihracatı içerisinde bilgisayar ihracatının payı hiçbir
zaman binde üçü geçememiştir. Yine bu sektörde ihracatın ithalatı karşılama oranı sadece %
4’tür.
Çeşitli ülke ve ülke gruplarının dünya ticaretindeki payları incelendiğinde BİTS
dışındaki ürün ticaretinin büyük bir kısmının Avrupa Birliği’ne (AB) yapıldığı görülmektedir.
AB’nin 75 milyar dolarlık telekom cihaz ithalatına karşılık, bu ürün grubundaki ihracatı 50
milyar dolara ancak yaklaşmaktadır.
Türkiye’de 2012 yılında bilişim pazarının büyüklüğü 56 milyar TL. (Yaklaşık 31
milyar dolar.) Bilişim sektörünün özelliklerine göre pazar 3 ayrı alt gruba ayrılıyor:
(1) Telekom şirketlerinin pazar payı yüzde 57,
(2) BT (bilgi teknolojileri) donanımı ve Telekom donanımı pazarlarının payı yüzde 27,
(3) Yazılım ve BT hizmetlerinin payı yüzde 16
oranlarındadır.
32
Bilişim ekonomisi tarafından üretilen ürün ve hizmetler dünya ticaretinde giderek daha
fazla alan kazanmaktadır. Ancak Türkiye’nin hem üretimi hem de ihracatı, düşük ve orta
teknoloji ağırlıklı olarak gelişmektedir. Diğer bir deyişle yüksek teknoloji tabanlı ticaretimiz
henüz atılım boyutunda değildir.
Türkiye’de bilişim ekonomisinin ekonomi içindeki payı hangi göstergeye bakarsak
bakalım çok küçüktür. Sektörün özel kesimin ekonomik aktiviteleri içindeki payı az, sanayi
üretimine katkısı düşük, yaratmış olduğu istihdam sınırlıdır.
Türkiye özel sektör genelinin aksine, bilişim ekonomisinin hizmet sektöründe
üretkenlik BİTS sanayi sektöründen yaklaşık iki kat daha yüksektir. Türkiye’de bilişim
ekonomisinin yarattığı istihdam ve katma değerin geleneksel sektörlerden çok daha üstün
olduğu gerçeği Türkiye ekonomisinin sürdürülebilir hızlı bir büyüme gösterebilmesi için
sektörün büyümesinin ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.
Sektörün gelişmesi için elverişli ortamın olmamasından kaynaklanan bu durum, diğer
ülkelerle karşılaştırılınca Türkiye’nin bu alanda performansını yükseltmesi gerektiğine işaret
etmektedir. Diğer ülkelerin performansları ya Türkiye’den daha iyidir, ya da hızlı bir gelişme
içindedir. Türkiye’de sektörün ekonomik faaliyetler içindeki payının görece küçük olmasına
ek olarak, bu payın hızla artmak yerine bazı yıllarda daha da küçüldüğü görülmektedir.
Türkiye’de bilişim ekonomisinin toplam özel sektör katma değeri içerisindeki payı
2003’te sadece %5,5 idi. Daha kötüsü, 2003 yılından 2008 yılına kadar bu oranda ciddi bir
değişim gözlenmemiştir. Söz konusu dönemde bilişim ekonomisinin payı %5,54’ten ancak
%5,65’e yükselebilmiştir.
Bilişim ekonomisinin özel sektör içindeki payının düşüklüğünün yanı sıra istihdam
açısından da durum çok farklı değildir. 2003 yılında Türkiye’de özel sektörde istihdam
edilenlerin sadece %2,09’u bilgi ve iletişim sektöründe istihdam edilmekteyken 2008 yılına
gelindiğinde bu pay daha da düşerek %1,5’lara yaklaşmıştır.
Bütün dünyada olduğu gibi Türkiye’de de bilişim ekonomisi faaliyetlerinin üretkenliği
toplam özel sektör ortalama üretkenliğinden çok daha yüksektir. Büyümenin en önemli
kaynağının üretkenlik olduğu düşünüldüğünde, Türkiye ekonomisinde bilişim ekonomisinin
ne kadar önemli olduğu açıkça ortaya çıkmaktadır.
Türkiye’de özel sektörde çalışan başına düşen katma değer olarak ölçülen üretkenlik
2008 yılında yaklaşık ortalama yıllık 27 bin TL’dir. Sanayi sektörü üretkenliği hizmet
sektöründekinden daha yüksektir (sanayi sektöründe çalışan başına katma değer 34 bin TL
iken, hizmet sektöründe 23 bin TL’dir). Bilgi ve iletişim teknolojileri sektöründe ise
üretkenlik, toplam özel sektör üretkenliğinin neredeyse dört katıdır (2008 yılında yaklaşık 102
bin TL).
Türkiye özel sektörünün genelinde, sanayi sektörlerinde üretkenlik hizmetler
sektörünün üzerinde iken, bilişim ekonomisi sektöründe üretkenlik, hizmet faaliyetlerinde
sanayiye oranla yaklaşık iki kat daha yüksektir. Bilişim ekonomisi hizmet sektöründe 119 bin
TL olan kişi başına katma değer, sanayi sektöründe sadece 57 bin TL’dir. Her alanda olduğu
gibi, teknoloji sektöründe de markalaşmaya üretimden çok daha fazla önem verilmesi
33
gerekmektedir. Örneğin dünyanın önde gelen birçok tüketici elektroniği markası bugün
üretimini Uzakdoğu’da yaptırıp, pazarlama ve Ar-Ge’ye odaklanıyor. Hindistan örneğinde
olduğu gibi, yazılım alanı çok daha hızlı yakalanabilecek ve katma değeri yüksek bir alan. Bu
alanda ilerleyebilmemizin en önemli göstergesi de bunları üreteceğimiz araçlar olan
bilgisayarlar ve server’lar başta olmak üzere, birçok ürünü kapsayan BT ürünlerinin pazar
payını artırması olacaktır.
Ülkemizdeki Durumun Bilişim Ekonomisi Gelişmiş Ülkeler İle
Karşılaştırılması
Dünya geneline bakıldığında, BİT harcamalarının ağırlıklı olarak iletişim
hizmetlerinde yoğunlaştığı ve gelişmekte olan ülkelerde iletişim hizmet harcamalarının artış
hızının % 7 olduğu görülmektedir.
Bilgi teknolojileri hizmet ihracatında 49 milyar dolar ile Hindistan başı çekmektedir.
Hindistan’dan sonra Almanya ve ABD gibi ihracatçı ülkeleri Çin ve İspanya takip etmektedir.
Türkiye ise 130 milyon dolar ile incelenen ülkeler içinde bilgi teknolojileri hizmet ihracatı en
düşük olan ülkedir. 2008 yılı verilerine göre en büyük ithalatçılar ABD ve Almanya’dır. Çin
ve Hindistan gibi ülkelerin ithalatı 3-4 milyar dolar seviyelerindeyken, onları en yakından
takip eden iki ülke Brezilya ve İspanya’dır. Güney Kore ve Singapur’un ise bilgi teknolojileri
hizmet ithalatı 1 milyar dolardan düşüktür. Türkiye 320 milyon dolar ile en altta yer
almaktadır. İncelenen ülkeler arasında Almanya, Çin, Hindistan ve Singapur BİTS
hizmetlerinde ticaret fazlası vermektedir. Ancak, OECD (2010) çalışmasında da vurgulandığı
gibi OECD ülkelerinin çoğu BİTS hizmetlerinde ticaret açığı vermektedir.
İletişim teknolojileri hizmetlerinde ise ticaret verilerini yorumlarken dünya genelinde
iletişim sektöründeki özelleştirme ve yapısal değişim düzenlemelerini dikkate almak
gerekmektedir. İletişim teknolojisi hizmetleri ihracatında, bilgi teknolojileri hizmetlerinde
Hindistan’ın ağırlığına benzer bir lider ülke bulunmamaktadır. 2008 yılında ABD, 9,5 milyar
dolar ihracat hacmi ile en çok iletişim teknolojisi ihraç eden ülke konumundadır. İkinci sırada
yer alan Almanya’nın ihracatı ABD’nin yarısı kadardır. Hindistan ve İspanya’nın iletişim
teknolojisi ihracatı birbirine benzerdir. Hindistan’ın 2003-2008 yılları arasında iletişim
teknolojisi ihracatını hızla artırması dikkati çekmektedir. Birbirine yakın seviyelerde olan Çin
ve Singapur’un da ihracatları artmaktadır. 2003-2008 yılları arasındaki iletişim teknolojileri
hizmet ihracatı üç kat artan Türkiye, 720 milyon dolar ile Brezilya ve Güney Kore’den daha
iyi konumdadır.
2008 yılı verilerine göre, 7,8 milyar dolar hacmindeki iletişim teknolojisi hizmetleri
ithalatı ile ABD en büyük ithalatçıdır. ABD’yi 7,1 milyar dolar ile Almanya takip etmektedir.
Çin, Hindistan, Güney Kore ve Singapur iletişim teknolojileri hizmet ithalatında benzer
büyüklüklere sahiptir. Yaklaşık 300 milyon dolar ithalat ile birbirlerine benzer performans
sergileyen Türkiye ve Brezilya karşılaştırılan ülkeler içinde ithalatı en düşük olan ülkelerdir.
Bilgi teknolojileri hizmetlerinde ticaret fazlası veren ülke sayısı az, ticaret açığı veren
ülke sayısı çokken, iletişim teknolojileri hizmetlerinde ticaret açığı veren ülke sayısı az,
34
ticaret fazlası veren ülke sayısı fazladır. İncelenen ülkeler arasında Almanya, İspanya, Güney
Kore ve Singapur haricindeki ülkelerde ticaret fazlası görülmektedir.
BİTS bilgi teknolojileri ve iletişim hizmetleri alt sektörlerinin ihracat ve ithalat
değerlerinin yanı sıra, bu alt sektörlerdeki rekabet gücünün de ülkeler arası karşılaştırılması
gerekmektedir.
Bilgi teknolojileri hizmetlerinde ihracat ve ithalat verileri 2006 yılı sonrasında
başlayan Türkiye’nin rekabet gücü performansı pekiyi görünmemektedir. 2006-2008 yılları
arasında Türkiye’nin bilgi teknolojileri hizmetleri alt sektöründe ithalat artış hızı ihracattan
fazla olmuş ve rekabet gücü hızla gerilemiştir.
İletişim teknolojileri hizmetlerinde Türkiye’nin ihracatını ithalatına göre hızla
artırabildiği dikkati çekmektedir. İhracat fazlası veren Hindistan ve Türkiye’nin 2005 yılına
kadar ihracatlarını hızla artırdığı görülmektedir. 2005 yılından sonra Hindistan’ın rekabet
gücünün giderek azalmasına rağmen Türkiye’de artması sonucunda, Türkiye karşılaştırılan
ülkeler içinde en iyi rekabet performansı sergileyen ülke olmuştur. Çin’e göre iletişim
teknolojisi hizmetlerinde daha iyi bir rekabet gücü olduğu görülen ABD’de, 2005 sonrası
yıllarda ihracat, ithalatın üzerine çıkmıştır. İletişim teknolojileri hizmetleri sektöründe rekabet
gücünün bir yıl artış, takip eden yıl azalış eğiliminde olduğu Brezilya, yine Hindistan ve
Türkiye gibi ihracat fazlası veren ülkelerdendir. Güney Kore, Singapur ve Almanya ise
iletişim teknolojileri hizmetleri sektöründe 2005 sonrası rekabet gücü artmaya başlayan fakat
karşılaştırılan ülkeler içinde net ihracatın en geride olduğu (dış ticaret açığı veren) ülkelerdir.
Bilişim ekonomisi sektöründe hizmet faaliyetlerinin dünya genelinde çok rekabetçi
olması, ücretlerin daha düşük olduğu ülkelere kaymasına yol açmıştır. Bunun en tipik örneği
Hindistan’dır.
Gelişmekte olan ülkeler arasında yer alan Türkiye ve Brezilya’nın hizmet ihracatı/
GSYİH oranı % 2 ile Almanya, ABD ve İspanya gibi gelişmiş ülkelere yakındır. Çin’in kişi
başına geliri Türkiye’den daha düşük olmasına rağmen hizmet ihracatı/ GSYİH oranı
Türkiye’ye benzerdir. Kişi başına geliri yüksek olan Singapur’un yüksek hizmet ihracatı
dikkat çekmektedir. Hindistan, kişi başına gelirindeki düşüklüğe rağmen, hizmet
ihracatı/GSYİH oranındaki yüksekliği ile bütün ülkelerden farklılaşmaktadır.
Kişi başına gelir ve bilişim hizmet ihracatının GSYİH’ye oranındaki değişime
bakıldığında: hizmet ihracatının GSYİH içindeki payının büyük olduğu ülkelerde kişi başına
gelirin de hızla arttığı görülmektedir Bu ülkelere örnek olarak, Çin ve Hindistan verilebilir.
Türkiye’nin hizmet ihracatı/GSYİH oranı Brezilya’ya benzemesine rağmen, bu oran
hızla artmaktadır.
Türkiye’nin kişi başına geliri, İspanya, Almanya ve ABD gibi ülkelere kıyasla daha
hızlı artmasına rağmen, hizmet ihracatı/GSYİH oranındaki artış bu ülkelere benzer ya da
bunlardan daha düşüktür. Yani Türkiye’nin yüksek büyüme performansı veri alındığında,
hizmet ihracatı/GSYİH oranını daha hızlı artırması beklenebilir.
Kişi başına gelir artışı ile hizmet ihracatı/GSYİH oranı arasındaki ilişkiye
bakıldığında: Türkiye’de kişi başına gelirin artış hızı, hizmet ihracatı/GSYİH oranı benzer
35
olan Güney Kore, ABD ve Brezilya’dan daha yüksektir. Yani geçmişte Türkiye, hizmet
ihracatı/GSYİH oranının işaret ettiğinden daha yüksek bir büyüme hızına ulaşabilmiştir.
Ancak gelecekte bu büyümeyi devam ettirebilmesi hizmet ihracatı/GSYİH oranını da
artırmasına bağlı olacaktır.
Bilişim hizmet ihracatı/GSYİH oranı benzer olan Çin’in büyüme hızı performansı çok
daha yüksektir. Karşılaştırılan ülkeler arasında hem kişi başına GSYİH değeri hızlı büyüyen
hem de GSYİH içindeki hizmet ihracat payı yüksek olan ülke Hindistan’dır.
Bilişim ekonomisi içinde yer alan teknoloji harcamalarının alt bileşenlerine göre
bakıldığında Türkiye’de donanım harcamalarının oranı yüksektir. Yazılıma ayrılan
harcamaların payı ise çok düşüktür. İletişim harcamalarının bileşenlerine bakıldığında ise,
bütün ülkelerde donanım değil hizmet harcamalarının en yüksek paya sahip olduğu
görülmektedir.
Türkiye’de iletişim alt sektörü harcamaları da ağırlık taşımaktadır. Ekonomik büyüme
performansı Türkiye’ye benzer olan Brezilya ve hızlı büyüme performanslarıyla göze çarpan
Çin ve Hindistan gibi ülkelerde de, Türkiye gibi iletişimin payı yüksektir.
Bilişim ekonomisinin geliştiği ülkelerde altyapı da gelişkindir. Bilgi toplumuna
dönüşümde en önemli altyapı göstergelerinden biri genişbant aboneliğidir. Ancak sabit
genişbant aboneliğinde Türkiye OECD ülkeleri arasında en düşük değere sahiptir.
Tüketici kesiminde bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımı en yaygın olan ülke Güney
Kore’dir. Türkiye ise Meksika’dan sonra hanelerde internet erişimi oranının en düşük olduğu
ülkedir. Türkiye’de bilgisayar ve internet kullanımı yaş grubu, cinsiyet ve işgücü durumu
itibariyle AB27 ülkeleri ortalamalarından önemli ölçüde farklılık göstermektedir. İnternet ve
bilgisayar kullanımındaki bu farklılıklar özellikle kadınlarda ve 55 yaş sonrası gruplarda çok
belirgindir. Bu farklılığı giderecek politikalar e-dönüşüm sürecinin önemli bir bileşimini
oluşturmak durumundadır.
Diğer birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de üretkenlik bilişim ekonomisi
kapsamındaki alanlarda daha yüksektir. Türkiye’de bilgi ve iletişim teknolojileri üretkenliği,
toplam özel sektör üretkenliğinin dört katıdır.
Ülkemizde donanım üzerinde yoğunlaşan bilgi ve iletişim teknoloji harcamaları
dünyada, ağırlıklı olarak iletişim hizmetlerinde yoğunlaşmıştır. Ancak, ülkeler arasında sektör
içi uzmanlaşma ve gelişme farklılıkları dikkati çekmektedir.
Hindistan bilgi teknolojileri hizmet ihracatında başı çekerken Türkiye ise 13 milyon
dolar ile çok düşük bir pazar payına sahiptir. Bilgi teknolojileri hizmet ithalatında ise ABD ve
Almanya gibi ülkeler üst sıralarda yer almaktadır.
İletişim teknolojisi hizmet ihracatında ABD başı çekmektedir. Türkiye’nin iletişim
teknolojileri hizmet ihracatı 2003-2008 yılları arasındaki üç kat artarak 720 milyon dolara
ulaşmıştır. Bu rakam Brezilya ve Güney Kore’den daha yüksektir. İletişim teknolojisi
hizmetleri ithalatında da ABD başı çekmektedir. Bu alanda Çin, Hindistan ve Güney Kore
benzer büyüklüklere sahipken, Türkiye yaklaşık 300 milyon dolar ithalat hacmiyle düşük bir
performans sergilemektedir.
36
Türkiye’nin teknoloji yatırımına yönelik harcamalarının GSYİH içindeki payı
Almanya, İspanya ve ABD’den daha düşük olmasına rağmen, büyüme hızını bu ülkelerin
üzerine çıkartabilmiştir. Ancak bu büyüme hızı, gelir farklılıklarının kapanması için pek de
yeterli değildir. Türkiye’nin bilişim ekonomisi sektörüne yönelik harcamalarının GSYİH
içindeki payını 1,5 puan artırabilmesi durumunda, büyüme hızında Çin ve Hindistan’a benzer
performans göstermesi mümkün olacaktır. Bilgi ve iletişim sektörü ürün ihracatının GSYİH
içindeki payının artması da benzer bir büyüme performansı yaratacaktır.
2014 Yılı İlk Çeyreğinde BT Ürünlerinin Toplam Teknoloji Pazarı İçindeki Payı
ÜLKE
S.N.
Pazar Payı (%)
1
Almanya
%35
2
Çek Cumhuriyeti
%34
3
Japonya
%30
4
Belçika
%28
5
Birleşik Arap Emirlikleri
%28
6
Hollanda
%28
7
Birleşik Krallık
%28
8
Slovakya
%27
9
İspanya
%26
10
Rusya
%25
11
Portekiz
%25
12
Ukrayna
%25
13
Macaristan
%24
14
Fransa
%24
15
Romanya
%24
16
Yunanistan
%23
17
Avustralya
%22
18
Suudi Arabistan
%20
19
İtalya
%19
20
Güney Kore
%19
21
Çin
%17
22
Türkiye
%16
23
Brezilya
%13
24
Arjantin
%13
25
Mısır
%10
37
Türkiye’nin 2023 yılında ilk 10 büyük ekonomi arasında yer alması için 2023 yılına
kadar yılda ortalama % 8,5 büyümesi gerektiği öngörülmektedir. Mevcut karşılaştırma
verilerine göre bilişim ekonomisinin büyümeye etkilerini dikkate alarak, kurum ve kuruluşları
teşvik edecek, yaptırımcı faaliyetlere hız vermek gerekmektedir. Türkiye’nin harcamalarının
GSYİH içindeki payı Almanya, İspanya ve ABD’ye göre daha düşük olmakla birlikte kişi
başına büyüme hızı bu ülkelerin üzerindedir. Eğer Türkiye bilişim ekonomisinin gelişimini
hızlandırırsa büyümesini de hızlandırabilecektir.
Bilişim ve Ekonomi Ülkeye Nasıl Katkı Sağlıyor?
Bilişim ekonomisi sektöründe yer alan ürün ve hizmetlerin hem üretiminin hem de
kullanımının ülkelerin büyüme ve üretkenlik performansı açısından son derece önemli olduğu
artık tüm dünyada kabul edilen bir gerçektir.
Bilişim ekonomisi sektörü birçok başka sektörde etkinlik ve verimlilik artışlarına yol
açarak ve kurumsal yapıların da daha etkin çalışmasını sağlayarak ülkelerin ekonomik
büyüme performanslarını sadece kısa vadede değil, uzun vadede de olumlu etkileyen
unsurlardan birisi olarak kabul edilmektedir. Hızlı etkileşimi tetikleyen teknolojiler, bireyleri,
şirketleri, toplulukları ve devletleri hızlı ve etkin olarak birbirlerine bağlamaktadır.
Bilgi ve iletişim teknolojilerinin ekonomik büyümeye katkısı öncelikle bilgiye
erişimin, bilginin yaratılmasının ve paylaşılmasının geliştirilmesi yoluyla gerçekleşmektedir.
Ayrıca bilgi ve iletişim teknolojileri bir yandan üretim süreçlerini hızlandırırken diğer yandan
maliyetleri azaltmaktadır. Büyümedeki hızlanma sadece bilişim ekonomisinin bir üretim alanı
olarak genişlemesinden kaynaklanmamaktadır. Yapılan çalışmaların tamamı, büyümedeki
hızlanmanın bilgi teknolojileri alanındaki üretim kadar kullanımıyla da yakından ilgili
olduğunu ortaya koymaktadır.
OECD tarafından bilişim ekonomisinin ekonomik büyümeye olan artan katkısı daha
iyi anlaşıldıkça, dijital devrimin hem bölgesel hem de küresel boyutta önemini kavramış
birçok devlet bilgi ve iletişim teknolojileri altyapılarını geliştirmeye yoğun bir çaba
harcamaya başlamışlardır.
2023’te dünyanın en büyük 10 ekonomisi arasına girme iddiasını ortaya koymuş olan
Türkiye’nin bu hedefi tutturabilmesi için büyümesini hızlandırması gerektiği aşikardır.
Bugünün dünyasında ise büyümenin hızlanmasının yolunun bilişim ekonomisinden geçtiği
inkar edilemez bir gerçektir.
Bilgi ve iletişim teknolojileri gibi genel amaçlı teknolojilerin özelliği, büyümeyi uzun
dönemde etkiliyor olmalarıdır. Bu nedenle, bugün bu alana yoğun yatırım yapan Güney Kore,
Çin gibi ülkelerde bilişim ekonomisinin büyümeyi hızlandırıcı etkisi gelecek on yıllarda da
devam edecektir.
Bilişim ekonomisinin ekonomik büyümeye olan katkısı 1980’lerin sonundan beri
politika tartışmalarının ve ekonomik analizlerin merkezine yerleşmiştir. Bilişim ekonomisi en
genel anlamda bilgi ya da bilgiye dayalı teknolojik ürün ve hizmetlerin kullanımını veya
üretimini içeren ekonomik faaliyetler olarak tanımlanmaktadır. Bilişim ekonomisinin
38
merkezinde internetin rolü bulunmaktadır. Özellikle, internet kullanımının yayılması
beraberinde birçok bilgiye dayalı ürün ve hizmet içeren yeniliklerin geliştirilmesine katkıda
bulunmuştur.
Bilişim ekonomisinin ekonomik büyümeye katkısının anlaşılmasındaki en önemli
faktör ise, AB ile ABD arasındaki ekonomik performans farkını bu sektörle açıklayan
çalışmalar olmuştur.
1990’ların ortalarından beri ABD’deki üretkenlik artışının belirgin bir şekilde
hızlanmasına rağmen AB’de görülen üretkenlik artışındaki ciddi yavaşlama, bilişim
ekonomisinin ekonomik büyüme içindeki yerinin incelenmesi üzerine yapılan çalışmaların
artması ile sonuçlanmıştır. Bu konuda yapılan çalışmalar, ABD’deki üretim artışında sektörün
katkısını net olarak ortaya koymaktadır. 1990’ların ortasından beri hızla gelişen bilgi ve
iletişim sektörüne yapılan yüksek miktardaki yatırımlar ile 2000’li yılların başında bilişim
ekonomisine dayalı büyümeyi takip eden hizmet sektöründeki üretim artışları, ABD’nin
yüksek büyüme hızını açıklayan temel faktör olarak kabul edilmektedir.
Bilişim ekonomisinin gelişmesiyle beraber, ABD 1990’lı yılların ortasından sonra,
1970’lerdeki petrol krizlerinden beri ulaşılamayan üretim artışını yakalama fırsatına
kavuşmuştur. Bu durum literatüre yeni bir kavram kazandırmıştır: ABD’de hızlanan büyüme,
literatürde üretkenliğin bilişim ekonomisi ile dirilişi olarak adlandırılmıştır.
Büyümedeki hızlanma sadece bilişim ekonomisinin bir üretim alanı olarak
genişlemesinden kaynaklanmamaktadır. Aynı zamanda bu sektörün ürünlerinin diğer sektörler
tarafından kullanılması da büyümeyi hızlandırmıştır. Yapılan çalışmaların tamamı,
büyümedeki hızlanmanın bilgi teknolojileri alanındaki üretim kadar kullanımıyla da yakından
ilgili olduğunu ortaya koymaktadır.
Çalışmalar, bilişim ekonomisi sektörünün sunduğu ürün ve hizmetlerin, diğer
sektörlerde maliyet düşüşü ve verimlilik artışına yol açtığını ve büyümeyi hızlandırdığını
göstermektedir. Önemli bir tespit ise ABD firmalarının bilgi teknolojilerinden daha yüksek
getiriler elde ettiğini ve bu yüksek getirilerin bilgi teknolojilerinin yoğun olarak kullanıldığı
sektörler tarafından gerçekleştirildiğini göstermektedir.
OECD ülkelerinde de bilişim ekonomisi sektörü diğer sektörlerinden daha hızlı
büyümektedir. Bilişim ekonomisinin yaratmış olduğu katma değerin özel sektör katma değeri
içindeki payı 1995-2008 yılları arasında bütün OECD ülkelerinde artmıştır.
Farklı ülkeler için yapılan çalışmalar, bilişim ekonomisinin gelişiminin, üretkenlikte
önemli farklılıklar yaratarak büyümeyi hızlandırdığı ve ülkeler arasındaki gelir farkının
kapanmasını kolaylaştırdığını ortaya koymaktadır.
Tüm dünyada en hızlı gelişen ve insan hayatına en yakından etki eden sektörlerden
olan bilişim ve telekom sektörleri, Türkiye’ye de her anlamda birçok katkı sağlamaktadır.
Türkiye’de Bilişim ve Telekom sektörleri çok hızlı bir şekilde büyümektedir. Özellikle veri
kullanımı çok hızlı bir şekilde artmaktadır. 2015 yılına kadar IP trafiğinin 4 kat artması
beklenilmektedir. Bu açıdan bakıldığında sektörde telekom şirketlerinin gelirlerini geçen yıla
göre %25 arttırması olumlu bir durum. Diğer taraftan Bilişim ve Telekom sektörlerinin maddi
39
avantajlarının yanı sıra bu sektörlerin insan hayatına sağladığı katkıların da unutulmaması
gerekmektedir. Fakat AR-Ge harcamalarına baktığımızda aynı yüzdeyi göremiyoruz. ArGe’ye daha fazla para harcamak, sektörün tümden gelişmesine destek vermek gerekiyor. 2023
hedeflerine ulaşmanın yolu bu dayanışmadan geçiyor.
Ekonomik işleyişin itici gücü haline gelmiş olan bilişim endüstrisini sırtlayan
telekomünikasyon sektöründe kaydedilen gelişmeler, diğer tüm sektörlerin ve dolayısıyla
ekonominin gelişimini de sağlıyor. Türkiye son yıllarda dünyada bilişim ve telekomünikasyon
teknolojileri alanında en hızlı gelişen ülkeler arasında yer alıyor. Önümüzde alınacak daha
çok mesafe olduğu bir gerçek. Bilişim ve Telekomünikasyon alanındaki gelişmeler, bitmeyen
bir koşuya benzetebileceğimiz bir süreç. Ülkemizin bu alanda dünyanın önemli merkezleri
arasına girebilecek bir potansiyele; teknolojiye yoğun ilgisi olan yetenekli ve genç insan
gücüne sahip olması da gelecek için ümitli olmamıza imkan vermektedir.
Hayatımızın bugün hemen her yerinde yer alan internet, bilişim ve telekom Türkiye
ekonomisine de önemli bir katkı yapıyor. Yapılan araştırmalara göre, internetin 2011 yılında
Türkiye ekonomisine katkısı (erişim ve çeşitli internet üzerinden harcamalar) 22 milyar TL
yani Gayri Safi Milli Hasıla’nın % 1,7′si. Bilişim ve Telekom sektörünün büyüklüğü
anlamında ise 63 milyar TL’lik bir hacim hesaplanıyor.
Yakın gelecekte ülkelerin bilişim ekonomisi faaliyetleri içinde önemli bir yere sahip
olacak mega trendlerin içinde bulut bilişim de yer alacaktır. Microsoft, Amazon, Apple,
Google gibi bilişim devleri bulut bilişim alt yapısına çok büyük yatırımlar yapmaya devam
etmektedir. Günümüzde, internet ortamında kullanılan verilerin %90’ı son iki yıl içinde
üretilmiştir. Bu verileri saklayacak depolama ünitelerinden, kesintisiz bir şekilde çalışmasını
sağlayacak sunuculara ve raporlama sistemlerine kadar geniş bir alt yapının, kesintisiz
çalışabilecek ve profesyonel yönetim tarafından işletilecek sistemlere ihtiyacı vardır. Bu
ihtiyaç, internet kullanımı ve içerik geliştirme devam ettiği sürece ivmelenerek artacaktır.
Bulut Bilişim alanında Türkiye’nin bölgesel bir alt yapı sağlayıcı olabilmesi için 8 –
8,5 milyar TL tutarında bir yatırıma ihtiyaç olduğu düşünülmektedir. Yıllara sari olarak
yapılacak bu yatırımın çok kısa sürede kendini amorti edebileceği öngörülmektedir.
Türkiye’den Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Doğu Avrupa’ya yapılan veri hizmetleri ihracatının
2023 yılı itibariyle 600-650 milyon TL’ye ulaşacağı tahmin edilmektedir.
Bulut bilişim hizmetlerini ülkelerinde geliştirmeyi, yaygınlaştırmayı ve kullanımı
sayesinde kamuda BİT maliyetlerini azaltmayı hedefleyen ülkeler incelendiğinde Güney Kore
ve Tayvan kapsamlı politika programlarıyla öne çıkmaktadır.
Tayvan önümüzdeki yıllarda bulut pazarını geliştirmeye yönelik 740 milyon dolar
ayırdığını açıklamıştır. Güney Kore’de bulut bilişim teknolojisinin gelişmesi için 2010-2014
yılları arasında harcanmak üzere 1 milyar TL bütçe ayırmıştır.
Söz konusu bulut bilişim yatırımı ise sadece arz, talep, Ar-Ge ve ekosistem
yatırımlarından ibaret değildir. Bulut bilişim hizmetleri için gerekli hukuk sisteminin
geliştirilmesi, kurumların ve bireylerin veri gizliliği konusunda kendilerini hukuksal olarak
güvence altında hissetmesi yapılan yatırımların hızlı geri dönüşü için önem arz etmektedir.
40
Aslında bilişim ekonomisinin olumlu ekonomik etkileri çok daha geniş bir alana
yayılmaktadır. Sektörün gelişiminin, insanın yaşam kalitesini ve ekonomik büyümeyi
sağlamada en büyük itici güç olduğunu ileri sürülmektedir.
Bilgi ve iletişim teknolojilerinin yol açtığı gelişme, ekonomik ve toplumsal hayatta
önemli iyileştirmeleri de mümkün kılmaktadır.
Bilgi ve iletişim teknolojileri sayesinde bugün Türkiye’nin daha fazla istihdam, daha
fazla ihracat, dış ticaret dengesinde azalma, KOBİ’lerin gelişimi ve kurumsallaşması,
ekonomik aktivitenin bölgesel dağılımının daha dengeli hale gelmesi, teknolojide ve
yenilikçilikte ilerleme, ürün ve hizmet fiyatlarında gerileme, kalitesinde artış, sosyal
gelişmede hızlanma ve kamu hizmetlerinin kalitesinde iyileşme, enflasyonda düşüş, daha
yüksek ücretler, ekonominin rekabet gücünde iyileşme, kayıtdışının azaltılması, vergi
tabanında genişleme ve vergi gelirlerinde artış gibi geniş bir alana yayılan ilerleme
alanlarında önemli düzelmeler ve sıçramalar elde etmesi mümkündür.
Teknoloji Politikaları, Milli Kalkınma Stratejilerinin
En Önemli Bileşeni
Teknoloji; bir amaca yönelik olarak kaynakları, bilim ve mühendislik bilgisini
ürünlere ve/veya hizmetlere dönüştürmeye yarayan araçtır. Teknoloji aynı zamanda yeni
bilginin keşfedilmesinde de kullanılır.
Teknoloji; endüstriyel, kültürel ve sosyal gelişimin en önemli temel taşıdır. Ülkelerin
kalkınmasında ve büyümesinde ana kaynaktır. Günümüzde özellikle gelişmiş ve gelişmekte
olan ülkeler milli kalkınma politikalarını destekleyici teknoloji ve yenilik geliştirme
politikalarını oluşturmaktadırlar.
Ulusal Kapasite; bilim, teknoloji ve üretim/hizmet kabiliyetlerinin bütününden oluşur.
Ulusal kapasitesi yüksek olan gelişmiş ülkeler ekonomik refaha ve sosyal kalkınmışlığa
sahiptir. Bu gerçeği göz önüne aldığımızda bilim ve teknolojinin ekonomik büyüme ve sosyal
kalkınma üzerinde stratejik önemi olduğunu anlayabiliriz. Bilim, teknoloji ve üretim/hizmet
kabiliyetlerinin arttırılması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması ancak yenilikçilik yeteneği
(innovative capability) ile mümkündür. Yenilikçilik Yeteneği ise büyük hacimli Ar-Ge
Yatırımlarına, yüksek Ar-Ge Harcaması ve Ar-Ge Personeli oranlarına bağlıdır.
Teknolojinin işçi gücünün yerini aldığı veya iş yapış şekillerini/iş bilgisini değiştirdiği
çok uzun zamandır bilinmektedir. Öyle ki 1990’lardan itibaren artık teknoloji; yapay zeka ve
mekatroniğin gelişmesi ile bir noktaya kadar beyin gücünün de yerini alabilmektedir.
Teknolojinin, Beyin Gücünün yerine alma süreci, nanoteknoloji, biomekanik ve ileri malzeme
teknolojilerindeki gelişmelerle daha da artacaktır.
Artık teknoloji lideri olan ülkeler; sanayi, üretim, servis, ihracat, rekabet ve en
önemlisi ekonomik alanlarda ve ekonomik kazanımlarda diğer ülkeleri domine etmektedir.
Teknoloji ileri ülkeler, toplam ihracatlarındaki teknolojik ürünlerin payı oranlarına ve
teknoloji endekslerine üstünlüklerini yansıtmaktadırlar. Bu oran ve endeks listelerinde üst
41
sıradadırlar. Teknolojik üstünlükleri, “ekonomisi en büyük ülkeler” konumlarına da
yansımaktadır.
Günümüzde hayatımızın her alanına etkisi olan teknolojinin yönetilmesi ve
geliştirilebilmesi için; Teknoloji Farkındalığı, Teknolojinin Temini (ToT veya R&D),
Teknolojinin Uygulanması, Teknolojinin İyileştirilmesi, Teknolojinin Kullanımdan
Kaldırılması safhalarından oluşan Teknoloji Yaşam Döngüsü’nün (Technology Life Cycle)
her safhasına hakim olmak, bu döngüyü kopukluklar yaşanmadan takip edebilmek
Sürdürülebilir Teknoloji-Sanayi Gelişimi, Teknolojik Kalkınma ve Ekonomik Büyüme için
çok önemlidir.
Dolar fiyatının artmasının, dolar açığımızın küçülmemesinin temel nedeni, yüksek
teknolojili ürün üretemememiz ve ihraç edemememizdir. Bizim ürettiğimiz malların sadece
yüzde 3.5’i ileri teknoloji ürünü kabul edilen ürünler. Bizim ihraç ettiğimiz ürünlerin sadece
yüzde 3.7’si ileri teknoloji ürünü kabul edilen ürünler. Bizim içeride ithal mallarıyla rekabet
edebilmemiz (döviz açığımızı, cari açığı küçültebilmemiz), ihracatta dünya pazarlarında mal
satabilmemiz için ileri teknoloji ürünlerinin üretimini artırmamız şart.
Gelişmekte olan ülkeler üretime düşük teknolojili üretimle başlıyor. Biz de öyle
başladık. Pamuk tohumundan yağ çıkardık. Pamuğu iplik haline getirdik. Dokuduk. Elde
edilen kumaşla katma değeri düşük ihraç ürünleri yaptık. Bunları içeride, dışarıda sattık.
Gelişmeye başlayan diğer ülkeler de aynısını yapıyor. Onun için ekonomik katma değeri
düşük ürünlerinde rekabet şansı yok. Mal bol, fiyat ucuz.
Örnek verecek olursak;
1kg Domates
1$
1kg Tekstil
10 $
1kg Mutfak robotu
100 $
1kg Notebook
1000 $
1kg Uydu
1 milyon $.
Bugüne kadar sırasıyla tarım, sanayi ve bilgi ekonomisi olarak üç ekonomik sistem
gelişmiştir. ABD, AB, Japonya gibi gelişmiş ülkeler kısmen de olsa bilgi ekonomisine
geçmişlerdir. Geri kalmış ülkeler ise, bu sisteme geçememişlerdir. Bu ekonomide bilgi bir
üretim faktörüdür. Bilgi üretmenin en önemli faktörleri ar-ge yatırımları, alınan patentler ve
bu sektörde çalışacak elemanları yetiştirmektir.
İleri teknoloji ürünlerini üretebilmek için ülkenin önce eğitime, sonra bilime ve
teknolojiye daha sonra da araştırma ve geliştirme ile yenilikçiliğe önem vermesi gerekiyor.
Üretim tesislerinin yüksek teknolojiyi geliştirecek, üretime dönüştürecek kaliteli elemanları
kullanabilecek büyüklükte ve güçte olması gerekiyor. Eğitime gereken ölçüde önem
vermiyoruz. Bilime teknolojiye önem vermiyoruz. İşletmelerimizin iyi yetişmiş, ileri
teknolojiyi geliştirecek ve üretime dönüştürecek elemanları kadrolarına alma gücü yok. Onun
için üretimimizde orta ve düşük teknolojiye dayalı ürünler ağırlık taşıyor. Eğitimin önemini
küçümsüyoruz.
42
İmalat sanayinde üretimin yüzde 3.5’i yüksek teknolojili ürünlerden oluşuyor. Yüzde
39.1’i düşük, yüzde 33.2’si ortanın altı, yüzde 24.1’i ortanın üstü teknoloji ürünü. İhraç
ettiğimiz imalat sanayi ürünlerinde yüksek teknolojili ürünlerin payı sadece yüzde 3.7
oranında. Avrupa Birliği ülkelerinin toplam ihracatlarında ileri teknoloji ürünlerinin payı
yüzde 19.8, ortanın üstü teknoloji ürünlerinin payı ise yüzde 41.1 oranında.
Dünyadaki toplam bilgi ve iletişim teknolojileri sektörü harcamalarının yaklaşık dörtte
üçü OECD ülkelerinde gerçekleşmektedir. Dünya geneline bakıldığında, bilişim sektörüne
yönelik harcamaların ağırlıklı olarak iletişim hizmetleri ve donanım alt sektörlerinde
yoğunlaştığı görülmektedir.
Sadece üretim değil, hizmetler sektörü için de bilişim ekonomisi giderek önem
kazanıyor. Özellikle kamu hizmetlerinin elektronik ortama taşınması, e-devlet gibi
uygulamalar modern devlet anlayışının bir gereği. Bugün dünyanın en büyük 10 ekonomisi
arasında yer alan ABD, Almanya, Güney Kore gibi ülkelerde görüldüğü gibi bilgi ve iletişim
teknolojilerinin kamu hizmetlerinde daha fazla kullanılıyor olması, ülkenin bu alandaki
kapasitesini artırmasının koşullarını hazırlıyor.
Son yıllarda dünya ekonomisinde, ekonomik, toplumsal ve teknoloji alanlarında
yaşanan değişimler, bilgi ekonomisi kavramı ile açıklanmaktadır. Birbirleriyle yakından
ilişkili karmaşık süreçlerden oluşan bu gelişmeler, toplumların artık dünya ölçeğinde düşünüp
yaşaması gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Enformasyon ve iletişim teknolojilerindeki
yenilikler sonucu, ekonomide yaşanan belirgin ve kalıcı etkiler mikro ve makro düzeyde pek
çok kavramın yeniden tanımlanmasını gerektirmektedir.
Özellikle gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler kalkınma ve ekonomik büyüme
hedeflerini destekleyen bu hedeflerle paralel politikalar geliştirmekte ve geliştirilen
politikaları takip etmektedirler. Günümüzde 3 temel teknoloji politika modeli çevresinde
ülkeler konumlarını belirlemektedirler. A.B.D, Fransa, İngiltere ve Rusya gibi bazı ülkeler
“Misyon Odaklı” (mission oriented) teknoloji politikaları belirlerken, Almanya, İsviçre,
Finlandiya, İsviçre gibi ülkeler “Yayılım Odaklı” (diffusion oriented) teknoloji politikalarını
benimsemektedirler. Çin ve Japonya gibi ülkeler ise her iki politika modelinin karması bir
politikayı sürdürmektedirler. Ülkeler kendilerine uygun teknoloji politika modelini
belirlerken; hangi teknoloji ve sektörlerde üstün oldukları, ürünlerinin dünya pazarındaki
algısı ve pazar payları, Kalkınma ve Ekonomik Büyüme Planlarındaki hedefleri vb… bilgiler
belirleyici rol oynamaktadır.
Örneğin; Birinci ve İkinci Dünya Savaşları; Teknoloji ve Sanayi üstünlüğünün çok
önemli olduğunu bir kez daha çok açık bir şekilde gözler önüne sermiş oldu. Sayısal
üstünlüğün sağlanabilmesinin artık kısa sürede çok sayıda aynı kalitede üretebilme
kabiliyetine bağlı olduğu, bunun ise ancak Teknoloji ve Sanayi üstünlüğü ile mümkün
olabileceği anlaşıldı. Birinci ve İkinci Dünya Savaşlarında ortaya çıkan yukarıda bahsettiğim
bu somut gerçekler; ülkelerin sosyal, ekonomi, kalkınma ve teknoloji politikalarını
şekillendirmiş, değişen politikaların neticeleri istatistiksel verilere olumlu bir şekilde
yansımıştır.
43
Ocak-Eylül 2014 dönemi TÜİK istatistiksel verilerine göre;
Toplam İhracatımız: $118,5 Milyar / İmalat Sanayi İhracatımız: $111,1 Milyar
(%93.7)
Yüksek Teknoloji Ürünler İhracatı: $3,6 Milyar (%3) / Orta Yüksek Teknoloji Ürünler
İhracatı: $35,1 (%29.6)
Düşük Teknoloji Ürünler İhracatı: $39,2 Milyar (%33.1)
Toplam İthalatımız: $179,7 Milyar / İmalat Sanayi İthalatımız: $139 Milyar (%77.4)
Yüksek Teknoloji Ürünler İthalatı: $19.1 Milyar (%10.6) / Orta Yüksek Teknoloji
Ürünler İthalatı: $58.4 Milyar (%32.5)
Düşük Teknoloji Ürünler İthalatı: $19,4 Milyar (%10.8)
Yüksek Teknolojili ürünlerin imalat sanayi ihracatı içindeki payı %3,4; ithalatı
içindeki payı ise %14’dür.
Gelişmiş ülkelerde yüksek teknolojili ürünlerin imalat sanayi ihracatı içindeki payı
%15 – %30 aralığındadır.
Özellikle 1990’lı yılların sonlarından itibaren Türkiye’de makine imalatı sektörü
gelişme göstermiştir. İthalatımızda makine imalatının payı 1990lı yıllarda %16’dan
günümüzde %11 mertebelerine gerilemiştir. Aynı dönemde ihracatımızdaki durum %5’den
%9’a yükseliş göstermiştir. Bu olumu gelişmeye rağmen; 2013 yılı ithalat ($243 Milyar) ve
ihracat ($168 Milyar) rakamlarımız değerlendirildiğinde makina ithalat ve ihracat parasal
değerleri sırası ile $27 Milyar ve $15 Milyar, fark ithalat yönünde $12 Milyardır, Türkiye; net
makina ithalatçı ülke konumundadır.
2012 yılı sonu itibari ile Türkiye genelinde Ar-Ge harcaması $7.4 Milyar’dır.
(13.062.263.394 TL, kur = 1,78) Aynı yıl ekonomimizin büyüklüğü (GDP) $820,3 Milyar’dır
(Dünya Bankası). Ar-Ge’ye harcanan para ekonomik büyüklüğümüzün sadece %0,91’dir.
Türkiye’de Ar-Ge Harcamaları / GDP oranları; %0.32 (1990), %0.63 (2000), %0.91
(2012) iken G.Kore’de Ar-Ge Harcamaları / GDP oranları; %0.38 (1970), %0.77 (1980),
%1.87 (1990), %2.39 (2000) %3.4 (2012)dır.
Özellikle 1995 yılından bu yana ABD ve Almanya %2.8, İsveç ve Japonya %3.3-3.5,
İsrail %4, İngiltere, Hollanda ve Norveç %1.8, Singapur ise %2 civarında Ar-Ge harcama
yüzdelerini koruyabilmişlerdir. Ar-Ge harcama yüzdeleri ile doğru orantılı olarak yukarıda
saymakta olduğumuz ülkelerin GDP değerleri de 1990 – 2013 yılları arasında krizler
haricinde sürekli yükseliş göstermiştir. (İsrail: 52 – 291, G.Kore: 264 – 1305, Norveç: 118 –
513, İsveç: 244 – 559, Almanya: 1714 – 3635, Singapur: 36 – 298, Hollanda: 295 – 800,
İngiltere: 1019 – 2521, ABD: 5751 – 16800, milyar$)
Türkiye’nin GDP değerleri 1995 için: 170, 2013 için: 820 milyar$’dır.
OECD 2013 Factbook verilerine göre; 2009 yılında (bu yıldaki PPP bazında birçok
veri mevcut); Türkiye $7.1 Milyar Ar-Ge harcaması yapmıştır. Aynı yıl; İsrail 1.25 kat, İsveç
ve Hollanda 1.5 kat, İspanya 2.5 kat, İtalya ve Kanada 3 kat, Rusya 3.5 kat, İngiltere 5 kat,
44
Fransa ve G.Kore 6 kat, Almanya 10 kat, Japonya 18 kat, Çin 20 kat ve ABD 52 kat Ar-Ge
harcaması yapmıştır. Avusturya, Belçika ve Finlandiya; Türkiye ile hemen hemen aynı
parasal değerlere sahiptir. Ancak Ar-Ge harcamalarının Ekonomik Büyüklüğe (GDP) oranı
göz önüne alındığında Türkiye yukarıda saydığımız tüm ülkelerin gerisindedir. OECD
ülkelerinden Şili, Slovakya, Yunanistan ve Polonya’yı geçebilmektedir.
1981 yılına kadar kişi başına düşen milli gelir bakımından geri olan G.Kore,
Türkiye’yi geçmiş, özellikle 1990’dan sonra Ar-Ge ve Sanayi yatırımlarına daha da ağırlık
vermesi ile aradaki farkı hızla artmıştır. Bugün Türkiye $10.000 seviyelerinde bir gelire
sahipken G.Kore $25.000 seviyelerindedir. Benzerlik, İspanya’nın ve Portekiz’in gelişiminde
de gözlemlenmekte, 1960 yılında kişi başı milli geliri Türkiye’den az olan bu 2 ülke bugün
Türkiye’nin önündedir.
Avrupa Birliği EU27 2010 istatistiksel verilerine göre; Türkiye’de yüksek teknoloji
imalat sektöründe çalışan oranı toplam çalışan sayısının sadece %0,3’üdür. Bu oran EU 27
ülkeleri arasındaki en düşük orandır. Bu oran Almanya’da %1.6, Çek Cum. ve Danimarka’da
%1,8, İsviçre’de %2.5 ve İrlanda’da %3’dür.
Günümüzde G.Kore, ABD, İsrail, Fransa, Almanya, İspanya, İtalya, Kanada, Çin,
İsveç, İsviçre, Norveç ve Hollanda gibi gelişmiş ülkelerin; ar-geye, teknolojiye, teknolojik
ürün/hizmet imalatına yatırım yaparak, ileri teknoloji sektöründe çalışan ve araştırmacı/ar-ge
personeli sayısını arttırarak bugün geldikleri gelişmişlik noktasına ulaştıkları yukarıda bir
kısmını paylaştığım bilgiler ışığında çok açıktır. Bu ülkeler; bilime, teknolojiye, yeniliğe,
eğitime, teknolojik hizmet/ürün imalatına yatırım yapmış, kaynak ayırmış, emek sarf etmiş ve
karşılığını almışlardır.
Türkiye, son 20 yılda çok ciddi bir ekonomik büyümeyi başarmıştır. Özellikle 2000 –
2013 yılları arasında GDP değerinde adeta bir zıplama yaşanmıştır. 2000 yılında 267 milyar $
olan GDP; 2013 yılında $820 milyara çıkmıştır. Yukarıda bahsettiğim teknoloji, yenilik ve
ar-ge ile ilgili veriler ışığında; bilimsel/teknolojik gelişim ve teknolojik hizmet/ürün imalatı
ile veya farklı başka kaynaklarla bu kıskandırıcı büyümenin sağlandığının değerlendirme
sonucu; gelecekteki kalkınma planlarına ve paralelinde yenilik-teknoloji politikalarına yön
verecektir.
Türkiye UN, WB ve CIA verilerine göre nominal bazda 820 Milyar $ GDP ile
Dünyanın 17nci büyük ekonomisidir. Bu durum gurur vericidir. Ancak; Türkiye; 1995
yılından bu yana GDP’sinin %1.8i ile ar-ge yapmış, 1990 yılındaki 295 Milyar $ GDP’sini
2013 yılında 800 Milyar $ çıkarmış halen 18 sıradaki Hollanda’ya yerini vermek üzeredir.
2023 yılı Türkiye Cumhuriyeti’nin 100 üncü kuruluş yılı olması ve 2023 yılı için çok
büyük hedeflerin konulduğu da dikkate alındığında; 2023 yılına kadar kalan 8-9 yıl içinde
ekonomik büyüklük olarak arkamızda yer alan ülkelere de bir bakmakta fayda vardır. 19 ncu
ve 20 nci sırada Suudi Arabistan ve İsviçre yer almaktadır. Suudi Arabistan, petrol fiyatlarının
da sürekli artmasının etkisi ile 2004 yılında 250 milyar $ olan GDP’sini 2013 yılında 745
milyara $ çıkarmıştır. Petrolün fiyatının bir süre daha artması muhtemeldir. En azından 2008
yılındaki en yüksek değeri olan 140 $ seviyelerine ulaşma potansiyeli vardır. Suudi Arabistan
özellikle 2010 yılından itibaren gelecek vaat eden Photovoltaics ve Solar Polysilicon
45
teknolojilerine yatırım yapmaktadır. Bu durum Suudi Arabistan’ın petrol dışındaki bir başka
kaynaktan daha gelir elde etmesini sağlayacaktır. Güneş ve çöl kumu; Suudi Arabistan’da
nerede ise sınırsızdır. İsviçre, 1990 yılında 244 Milyar $ olan GDP’sini 2013 yılında 650
Milyara $ çıkarmıştır. İsviçre %2.5-3 seviyesinde Ar-Ge harcama oranına sahiptir ve özellikle
sağlık, kimya, gıda, makina ve hassas ölçüm cihazları sektörlerinde ileri teknolojiye hakimdir.
Suudi Arabistan’ın ve İsviçre’nin sahip olduğu kaynaklar, ar-ge harcamaları, ekonomik
büyüme performansları göz önüne alındığında; Türkiye’nin mevcut ekonomik büyüme
performansını sürdürememesi durumunda yerini bu ülkelere vererek 20 nciliğe oturması
ihtimal dahilindedir.
Dünyanın en büyük ekonomileri olan 20 ülke içerisinde Global Innovation Index’e
göre; Brezilya, Hindistan, Meksika ve Endonezya, Türkiye’nin gerisindedir. Brezilya,
Hindistan ve Meksika ile aramızda büyük fark olduğundan Türkiye’nin bu ülkeleri geride
bırakması pek mümkün görünmemektedir.
Teknoloji, orta ve uzun vadede başta kalkınma ve ekonomi olmak üzere hayatımızın
tüm faktörlerini etkilemektedir. İşte bundandır ki Teknoloji; şirket/kurum, bölge, ülke ve
uluslararası seviyelerde tam tanımlı ve sürdürülebilir bir şekilde yönetilmelidir. Teknoloji
Politikaları, Milli Kalkınma Stratejilerinin en önemli bileşenidir.
Ekonomide Katma Değer ve Çarpan Etkisi İçin Bilişim Sektörü Şart
Türkiye’nin 2023’de Dünya’nın en büyük 10 ekonomisi arasına girme hedefini
tutturabilmesi bilgi ve iletişim teknolojileri sektörüne gereken önemin verilmesi ile
mümkündür.
Gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) bir ülkenin, ekonomik büyüklüğünün ve yaşam
kalitesinin göstergelerinden biridir. Bilişim ekonomisi gelişmiş ülkelerin kabul ettiği üzere
ekonomik büyümede bilişim yatırımlarının özel bir yeri vardır. Bu alandaki önemli
değişkenlerden biri de teknoloji harcamalarının GSYİH içindeki payıdır.
Bilişim sektöründe yer alan ürün ve hizmetlerin üretimine yönelik yapılan
harcamaların ekonominin genelinde üretim artışlarına sebep olduğu tespit edilmiştir. Bu etkiyi
görmek üzere, bilişim sektörü harcamalarının GSYİH içindeki payının seçilmiş ülkelerde
2003-2009 yılları arasında nasıl bir gelişme gösterdiğine bakılmıştır. İncelenen ülkelerde
bilişim ekonomisi sektörü harcamalarının GSYİH içindeki payının % 3 ile % 10 arasında
değiştiği görülmektedir. Ülkeler içinde bilişim sektörü harcamasının payının en yüksek
olduğu ülke Güney Kore’dir.
Güney Kore’de bilişim sektörü harcamasının GSYİH içindeki payı 2009 yılında
düşmesine rağmen % 9 ile diğer ülkelerin hayli üzerindedir. AB ve ABD için bu oran
incelenen dönem boyunca fazla değişmemişken, Türkiye ve Hindistan haricindeki diğer
ülkelerde azalmıştır. En belirgin azalma Singapur’dadır. Singapur’da bilişim sektörü
harcamalarının GSYİH içindeki payı 2003 yılında % 10’ken 2009 yılında % 7’ye düşmüştür.
Çin’de de benzer biçimde 2 puanlık düşüş olmuştur. Karşılaştırılan ülkeler arasında GSYİH
içinde en düşük bilişim sektörü harcamasına sahip olan ülkeler Türkiye ve Hindistan’dır.
46
Fakat Hindistan, 2003-2008 yılları arasında harcama oranını artıran tek ülke olmuştur. Bu
dönemde Hindistan’da harcama oranı bir puan artarken Türkiye’de ise % 4,5 seviyesinde
kalmıştır.
Dünya Ekonomik Forumu, ülkelerin rekabetçiliğini kişi başına düşen GSYİH’yi
sürdürülebilir bir şekilde artırma kapasitesi olarak tanımlamaktadır. Bilişim sektöründeki
verimlilik ve üretim artışları, kişi başına GSYİH büyümesinde etkin rol oynamaktadır.
2003-2009 yılları arasında kişi
başına gelir ile bilişim harcamalarının
GSYİH içindeki payı arasındaki
etkileşime bakıldığında, güçlü bir ilişki
olduğu
görülmektedir.
Türkiye
Hindistan’a benzer bilişim harcamasına
sahip olmakla birlikte Türkiye’nin kişi
başına geliri Hindistan’dan büyüktür.
Türkiye’de bilişim harcamaları/GSYİH
oranı, kişi başına gelirin benzer olduğu
Brezilya’dan daha düşüktür. Kişi başına
geliri Türkiye’den daha düşük olan
Çin’in bilişim harcaması ise çok yüksektir. Çin’in, harcaması Almanya ve ABD gibi gelişmiş
ülkeler ile benzer bir yapı göstermektedir. Gelişmiş ülkelerde bilişim harcamalarının GSYİH
içindeki payı da yüksektir. Avrupa ülkelerinde bilişim harcama oranı nispeten daha düşükken,
ABD, Singapur ve Güney Kore’de bu oran % 8 ile % 10 arasındadır.
Kişi başına gelir ile bilişim ekonomisinin GSYİH içindeki payı arasında bir ilişki
varsa, büyüme ile bilişim ekonomisinin gelişim hızı arasında da bir ilişki olmasını bekleriz.
Örneğin, Hindistan’ın hem hızla büyümesi, hem de bilişim harcamalarının payının hızla
yükseliyor olması bilişim ekonomisinin bu ülkenin büyümesi açısından önemini net bir
şekilde göstermektedir. Diğer ülkelerde ise yaklaşık % 3’lük kişi başına GSYİH büyüme
hızına karşılık, bilişim harcamalarındaki artış hızı değişkenlik göstermektedir.
Bilgi ve İletişim teknolojileri harcama oranının artış hızı açısından Türkiye ancak
ortalama bir performansa sahiptir. Bilişim ekonomisinin gelişmişlik seviyesinin gelecekte
ülkelerin kişi başına gelirini nasıl etkileyeceğini anlamak için bilişim harcamaları/GSYİH
oranı ile kişi başına gelirdeki büyüme hızı arasındaki ilişkiye bakmak gerekir. Şekil, kişi
başına gelirdeki büyüme hızı ile bilişim harcamalarının GSYİH içindeki payı arasındaki
pozitif ilişkiyi ortaya koymaktadır. Ülkelerin bilişim harcamaları/GSYİH payı arttıkça kişi
başına gelirin büyüme hızı da artmaktadır.
Türkiye ve Brezilya’nın kişi başına gelirdeki büyüme hızları birbirine yakındır. Ancak
Brezilya’nın bilişim harcamaları/GSYİH oranı daha yüksektir. Kişi başına gelirin büyüme hızı
Türkiye’den biraz daha yüksek olan Singapur ve Güney Kore’de bilişim harcamaları/ GSYİH
oranı da yüksektir. Hindistan ve Türkiye benzer bilişim harcama oranına sahiptir.
Hindistan’da bilişim harcamaları süratle artmaktadır ve kişi başına gelirin büyüme hızı da % 6
ile Türkiye’nin çok üzerindedir.
47
Ekonomik büyüme performansı ile bilişim harcamalarının payı arasındaki ilişkide en
dikkati çeken ülke ise Çin’dir. Karşılaştırılan ülkeler arasında en yüksek büyüme hızına sahip
olan Çin aynı zamanda yüksek bilişim harcama oranına da sahiptir.
Örneğin; mobil cihazlar son 3 yıl içinde ciddi bir dönüşüm geçirerek sunduğu
alternatifler ile bilişim ekonomisi alanında inanılmaz büyümelere neden olmuştur. Genel bir
kırılım ile sınıflandıracak olursak, akıllı telefon, phablet ve tablet formundaki cihazlar
tüketicilerin yoğun talep gösterdiği ürünler olmuştur. 2012’nin 2. çeyreğinde tüm dünyada
407 milyon adet mobil telefon satılmıştır. Bu rakam 2013 yılının aynı döneminde yüzde 6’lık
bir artış göstererek 432 milyon adede ulaşmıştır. 2012’nin 2. çeyreğinde 156 milyon olan
akıllı telefon satışı ise, 2013 yılının aynı döneminde 237.9 milyona çıkarak tam %52.3
oranında bir artış göstermiştir. Türkiye’deki akıllı telefon satışlarındaki artış ise % 88 dir.
Yani Türkiye’de akıllı telefondaki büyüme oranı; dünyadaki büyüme oranının da üstündedir.
Bilgi teknolojileri sektörü, gelişmiş ülkelerde gayri safi milli hasıladan aldığı pay
yanında, ekonominin genelinde getirdiği verimlilik artışı, yenilikçi ve katma değeri yüksek
yapısı, istihdam yaratma potansiyeli ve yukarıda bahsedildiği üzere ihracatın ithalatı
karşılama oranlarına yapabileceği katkıyla stratejik bir önem arz etmektedir.
Krizden Çıkış ya da Krize Girmemek İçin Yeni Bir İktisat Yaklaşımı
İktisat, insan dürtülerinin çeşitliliğini göz önünde tutarak insanı, giderek daha gerçekçi
bir biçimde kavramak, ekonomik faaliyetleri gerçek insanın davranışlarından yola çıkarak
anlama çabalarının yerine, insanı tek boyutlu, mekanik bir varlık olarak ele almıştır. Böylece
insan ekonominin gerçeklerinden daha kopuk modeller geliştirme çabaları disiplinine sahip
olmuştur. Kişisel davranışlar, kültürel ve ahlaki boyutlardan bütünüyle soyutlanamaz. Oysa
geleneksel iktisat etik, ahlak ve toplumsal değerleri dışlamıştır. Geleneksel iktisat
homo-economicus, kişisel çıkar peşinde koşma eğilimi ekonomik faaliyetin temel
düzenleyicisi olarak kabul edilmiştir. Oysa insan aynı zamanda digergramdır, empati
yeteneğine sahiptir, cömerttir. Bu özellikleri ile başkalarının iyiliğini isteme ve ona göre
davranma eğilimine sahiptir. İnsanı bu özellikleri ile öne çıkarmayan sistem, zaman içinde
kendi varlığının ortadan kalkması sonucunu doğuracaktır. Digergamlık, empati ve cömertlik,
insana sosyal bir veçhe kazandıran ruhi-manevi motiflerin güdümünde önemli bir unsurdur.
Toplum ve ekonomi onunla ayakta durur. Empati kültürüne sahip insan ekonomik-sosyal
sistemin teminatıdır. Krizden çıkışın ve daha insani bir ekonomik modelin inşası için
geleneksel iktisadın asosyal adamı, sosyal adama, sevecenlik, bölüşmeyi ve paylaşmayı bilen
bir adama dönüştürmeyi becermesiyle mümkündür. Bir başka deyişle ekonomik insanla-etik
insan birlikteliği sağlanmadıkça krizden çıkılamaz. Toplumsal birliktelik ve krizden çıkış için
böyle bir birlikteliğin kurulmasına ihtiyaç vardır. Aksi halde bugünkü bireysel dengeyi tek
boyutta homo-economicus üzerine kuran kapitalizm için homo-ethicus’a geçişi sağlayamazsa
kendi sonunu getirecektir. Çıkarcı bireyden sorumlu bireye geçişi sağlayan unsur ahlaklı ve
erdemli davranma gerekliliğidir. Bugün yaşanan krizlerin temelinde ahlaktan uzak bencil
insan davranışları yatmaktadır. Bu anlamda ekonomik krizden daha çok ahlaki krizden
bahsetmek daha doğru bir yaklaşım olur. Ahlaktan yoksun bir bireysel çıkarcılık, toplumsal
yarardan çok toplumsal refahı ve toplumsal barışı zedeler.
48
Başka bir deyişle ekonomik anlamda bir ülkenin büyümesi ve küresel başarısı gelecek
nesillerin çağın gerektirdiği kafa yapılarına sahip olacak bir eğitim ve öğretimle
hazırlanabilmelerine bağlıdır. Çoklu zeka kavramını geliştiren Harvard profesörlerinden
Howard Gardner yayınladığı “Gelecek İçin Beş Kafa Yapısı” isimli çalışmasında bir insanda
aynı anda bulunması hem mümkün hem de gerekli olan kafa yapısını 5 başlık altında
toplamaktadır. Bunlar;
1. Disiplin Kafa Yapısı
Bugünün dünyası herkesin belli bir disiplin içinde çalışarak en az bir meslek
konusunda derinlemesine bilgi ve uzmanlık sahibi olması ve bu mesleğin gerektirdiği bilimsel
düşünce yetisini kazanmasını zorunlu kılmaktır.
2. Sentezci Kafa Yapısı
Bilgi bombardımanının ve bilgi kirliliğinin olduğu bu ortamda sağlıklı bilgilerin elde
edilmesi ya da üretilmesi sentezci bir kafa yapısını zorunlu hale getirmiştir.
3. Yaratıcı (buluşçu-icatçı) Kafa Yapısı
İleri gitmek ve yenilikler icat etmek için henüz yapılmamış olanı ortaya çıkarmak için
yenilikçi yaratıcı kafa yapısı gereklidir.
4. Saygı Gösteren Kafa Yapısı
Küresel başarı, birikimlere sahip olan insanlarla iletişim ve paylaşım halinde olmayı
gerektirmektedir. Küresel dünyadaki farklılıkları (ırk, inanç, mezhep, meşrep) zenginlik kabul
edip saygı göstermeyi bilen kafa yapısı olması zorunludur. Aksi takdirde yalnızlık (tecrit)
kaçınılmazdır.
5. Ahlaklı Olma Kafa Yapısı
Bütün bunlardan daha önemlisi iş ve ekonomi ahlakına sahip olan ve işine sevdalı olan
bir bireyin yetiştirilmesini gerektirmektedir.
Sonuç olarak iktisat biliminin 21 inci yüzyılda sosyal dünyada olup biteni anlama ve
açıklamaya, olayları kontrol etme ve yönlendirmeye çalışan bir bilim olması ve insanın
ekonomik problemlerini çözebilmesi için, insana ait değer yargılarını dikkate alan bir
yaklaşım içinde olması gerekir. Çünkü iktisadi olaylar, dünya görüşü ya da değerler
sisteminden bağımsız değildir. Dolayısıyla insanı bencilliği ile ele alıp değerler sisteminden
ayrı tutarak sadece homo-economicus ön kabulü ile iktisadi olaylar ve gelişmelerin tahlil
edilemeyeceği ortaya çıkmıştır. Bu çıkmazdan kurtulmanın yolu insanı tek boyutlu, mekanik
bir varlık olmaktan öteye karmaşık psikolojik yapısı, tercih ve değerler sisteminin etkisi ile
ekonomik faaliyetlere konu olan bir varlık olarak ele alınmalıdır.
Bilgi Toplumu Nasıl Olunur?
Bilgi toplumu, toplumsal bir nitelik sıçramasının ifadesidir. 30-40 yıllık bir sürede
sonucu alınacak bir büyük projeler bütünüdür. Bir değişim süreci sonunda erişilebilecek bir
49
dönüşümdür. Konuya bu açıdan bakmak başarı için ne kadar çok ve eşgüdüm içinde ve süratli
bir şekilde çalışmak gerekliliğinin farkına varılmasını sağlayabilir.
Bilişim Çağı devletlerinin vazgeçilmez yapılarından biri taleplere karşı daha duyarlı,
katılımcılığa önem veren, hedef ve önceliklerini netleştirmiş, hesap veren, şeffaf ve daha etkin
bir kamu yönetimidir.
Etkin bir kamu yönetimi ile temel olarak; bürokratik işlemlerin en az düzeyde olduğu,
hizmet üretim ve yönetim sürecinde vatandaşın taleplerinin dikkate alındığı, hizmetlerin
yaygın ve erişilebilir olduğu ve vatandaş odaklı hizmetin kısa sürede verildiği, çalışanının
çağdaş bir ortamda görevini yaptığı, asli görevlerinde yoğunlaşan, mevcut kaynaklarının en
iyi şekilde kullanıldığı ve hizmetlerin en az maliyetle fakat en iyi şekilde sunulduğu, diğer
kurumlarla hızlı ve doğru etkileşim içinde olan ve herkese eşit ve tarafsız hizmetin sunulduğu
bir yönetişim biçimi anlaşılmaktadır.
Değişimin ne olduğuna biraz yakından bakarsak;
Yüzyıllardır yerleşen bir devlet anlayışı ve devletin işleyiş mekanizmasının tümüyle
değişmesi; İş felsefesi, vatandaş odaklılık, teknolojik araç ve gereçler kullanma, verimlilik,
şeffaflık, katılımcılık gibi kavramlar işleyiş mekanizmalarında önemli değişikliklere yol
açacaktır. Bu büyük ölçüde kültürel kabullenme gerektirdiğinden süreç içinde önemli direnç
noktaları oluşacaktır.
Küresel ekonomi kavramıyla, bilgiye dayalı yeni bir ekonomik anlayış gündeme
gelmiştir. Bugün ülkelerin varlığı, bu yeni ekonomi modelinde rekabet edebilmeleri,
teknoloji ve bilgi üretmek ve bunları etkin ve verimli olarak tüm ekonomik süreçlerde
kullanabilmelerine bağlıdır. Ekonomi sistemi bilgiye dayalı ekonomi modeline geçmek için
değişim süreçlerinin yeniden yapılanması,
Tüketim toplumu anlayışını üretim toplumu olma yönüne çevirmek ulusal katma değer
yaratma bilinci oluşturmak, bunu desteklemek üzere vatandaş, teknoloji şirketleri ve devletin
AR-GE’ye bakışının değişmesi,
Karar mekanizmalarında ve yapılan her işte bilgi kullanma ve bilgiye dayanma
anlayışının benimsenmesi,
Vatandaşlık bilincinin yükseltilmesi ve yönetime katılan sorgulayan ülke yönetiminde
söz hakkı olması gerektiğine inanan ve bunu her platformda savunan bir vatandaş kimliğinin
yaratılması,
Ekonomik ve coğrafi bölge ayrımı olmaksızın tüm vatandaşların hizmetlerden eşitlik
ilkesine uygun olarak yararlanabilmesi, teknolojik gereçleri refah düzeyini artırıcı yönde
kullanabilme becerisi ve bilgisi ve kültürünün oluşturulması,
Küreselleşme olgusu ve yeni dünya düzeninde tüm bunların üstesinden gelebilecek
nitelikli insan gücü oluşturma, yaşam boyu öğrenme ve eğitimi başaracak eğitim sisteminin
yeniden değerlendirilmesi.
50
Bilgi toplumu olma, bu değişim süreçlerin eşgüdüm içinde paralel ve birbirini
tamamlar süreçler olarak ele alınıp siyasi bir sahiplik ve kararlılıkla yürütülmesi sonucu
başarılabilir.
Türkiye’nin 2023 yılı hedeflerinin en önemli unsurlarından olan bilişimde tüketen
değil, üreten ülke olma arzusudur. Üretiyorsan her durumda ayakta kalırsın. Birçok ülkeyi
batma noktasına getiren Avrupa krizi Almanya’ya zarar veremediyse, hatta daha da
güçlenmesine hizmet ettiyse, bunda "ileri teknoloji ve yüksek katma değere dayalı üretim"in
büyük payı vardır. Almanya bu yolda ilerlemenin meyvelerini toplamaktadır. Türkiye de öyle
ümit ve tahmin ediyoruz ki bu noktalara doğru hızla yükselecektir. Bundan sonra artık katma
değeri en yüksek alanlar olan bilgi ve teknoloji üretimine yoğunlaşmak durumundayız.
Teknolojiyi ve bilgiyi elde ellerinde tutan ülkelerin diğerleri karşısındaki gücü ve üstünlüğü
bizi bu konuda başarılı olmaya adeta mahkum etmektedir. Çünkü başarının sırrı bilgiyi
yönetmektedir. Hep birlikte büyük düşünecek, risk alacağız…
Ekonomi Alanında Bilim ve Teknoloji Temelli Değişim ve İnovasyona Dayalı Rekabet
Çağın değişimi ile birlikte ekonomik yapılarda değişmiştir. 21 inci yüzyılın ekonomi
düzeninde iki unsur ön plana çıkmaktadır. Birincisi bu düzenin “teknoloji, bilgi-işlem ve
iletişim” temelleri üzerine kurulması, ikincisi ise bu düzende “rekabetin küresel düzeyde
olması”dır. Bu değişimle birlikte alışılagelmiş mevcut ekonomi, üretim ve yönetim
sistemlerinin, yenidünya düzeninde yeterli olamayacağı da her geçen gün daha da iyi
anlaşılmaktadır. Bu nedenle yeni üretim ve yönetim modelleri geliştirilmektedir.
Bir taraftan küreselleşme, diğer taraftan iletişim devriminin bütün üreticiler ve bütün
pazarlar hakkındaki bilgiyi herkesin kolayca ulaşabileceği bir pozisyona getirmesi ile bugüne
kadar alışılagelmiş bir etkileşim ile karşı karşıya kalınmakta ve dünya ekonomisinde,
görülmemiş bir rekabet ortaya çıkmaktadır. Küresel rekabet denilen bu ortamda, rekabette
başarının temel şartlarından birisi, en yüksek kalitedeki ürünü, en düşük maliyetle üretmek ve
bunu hızlı bir şekilde piyasaya sunmanın ötesinde tüketicinin özel arzularını ve isteklerini
dikkate almaktır. İkincisi de sürekli yenilik yapmaktır. Bu iki durumu iyi değerlendirerek
rekabette başarılı olmak, yaratıcı (yenilikçi), inisiyatif sahibi ve kişilikli ekiplere gereksinme
duyulması sonucunu getirmektedir.
Küresel düzeyde ortaya çıkan bu duruma uyum sağlayabilmek için birçok ülkede
dünya ekonomisindeki gelişmelere paralel olarak ekonomik, siyasal ve sosyal alanlarda
yeniden yapılanma çabası olduğu görülmektedir. “Global restucturing” olarak isimlendirilen
bu süreç, dünya ölçeğinde rekabet edebilir olmak için ülkelerin kendi ekonomik yapılarında
gerekli değişimleri gündeme getirmektedir. Söz konusu süreç aşağıdaki dört önemli alanda
değişimi öngörmektedir. Bunlar;
1. Teknolojik yenilik (teknik donanım ve üretim teknolojilerinin yüksek teknolojilerin
gerektirdiği şekilde güncelleştirilmesi)
2. Ekonomik sistemin modernizasyonu (özelleştirme başta olmak üzere bir takım
yöntemlerle sistemin hızlı ve aktif bir rekabet edebilirliğe kavuşturulması)
51
3. Siyasal reformlar (ulusal ve uluslararası alanlarda yeniden düzenlemelerle liberalleşme
yolunda gelişmelerin sağlanması)
4. Toplumsal motivasyon (küresel rekabet alanında ülke halkının bilinçlendirilerek
motive edilmesi ve böylece ilgili alanlarda yapılacak reformlar konusunda halkın
sürece katılması).
Yaşanmakta olan bu süreci (global değişim faktörlerinin etkisi ile ortaya çıkan dünya
ekonomisinin yeniden yapılanması), kısaca “global değişim süreci” şeklinde
tanımlanmaktadır. Global faktörlerin etkisi ile ortaya çıkan dünya ekonomisindeki yeniden
yapılanma sürecini birbiri ile alakalı üç farklı düzlemde ele almak mümkündür. Bunları
kapsam itibari ile en genişinden başlayarak ifade etmek gerekirse;
1.
Uluslararası ekonomi politik açısından dünya ekonomisindeki değişim ve yeniden
yapılanma,
2.
Ulusal düzeyde makro ekonomiler açısından sanayi ötesi ekonomilere geçiş,
3.
Mikro açıdan işletme düzeyinde yeniden örgütleme
süreçleridir.
Bu üç düzeydeki gelişmeler birbirleri ile yakından alakalıdır. Hatta zaman zaman
aralarındaki sebep-sonuç ilişkisi son derece karmaşık hale gelmektedir. Sözgelimi, işletme
düzeyinde mikro değişimler bile aslında dünya ekonomisindeki yapısal değişimlerle yakından
ilgilidir. Başka bir ifade ile global değişim sürecini ortaya çıkaran faktörlerin bir kısmı dünya
ekonomisindeki yapısal değişimler gibi global düzeyde iken bir kısmı da; gelişen teknoloji ve
uluslararası Pazar şartlarına uygun olarak işin yeniden organizasyonu gibi işletme düzeyinde
gözlenen değişimlerdir.
Dünya ekonomisindeki yapısal değişim trendlerinden birisi de piyasaların ulusal
sınırları aşması ve pazarın “küresel Pazar” haline gelmesidir. Bu gelişmeye paralel rekabet
giderek yoğunlaşmaktadır. Artık ülkeler için, ürettikleri mal ve hizmetleri sadece kendi ulusal
piyasalarında satabilmeleri yeterli olmamaktadır. Bu yetersizliği gidermek için bir taraftan
ekonomik işbirliği ve entegrasyon anlaşmaları ile aralarındaki müşterek pazarları genişletme
çabası içine girerken, diğer taraftan dünyanın farklı bölgelerindeki Pazar paylarını arttırmayı
hedeflemektedirler. Bu çerçevede, birbirlerine rakip ticaret bölgeleri küreselleşen dünya
ekonomisinde hakimiyet mücadelesini sürdürmektedir. Bu mücadele piyasalardaki rekabetin
de yoğunlaşmasına yol açmaktadır.
Rekabetin küresel hale gelmesinin nedenlerini dört başlık altında toplamak
mümkündür. Rekabetin küresel hale gelmesinin nedenlerinden birinci mal, sermaye, teknoloji
ve hizmetler ile üretim ve dağıtım süreçlerinde küresel düzeyde serbestleşme ve deregülasyon
eğilimidir. Son otuz yılda üç alanda iktisadi serbestleşme ve deregülasyon hareketleri söz
konusu olmaktadır.
1. Mal ve hizmetlerin ticaretinde uygulanan tarifeye tarife dışı ticaret engellerinde
azalma (korumacılığın giderilmesi)
52
2. Ulusal piyasaların dalgalanmaya bırakılması ve dolaysız yabancı sermaye akımları ile
teknoloji transferleri önündeki engellerin azaltılması (finans ve sermaye piyasalarının
serbestleştirilmesi),
3. Telekomünikasyon, hava taşımacılığı, finans ve sigorta sektörleri başta olmak üzere
mal, hizmet ve finansal faaliyetlerin deregülasyonu ve tekellerin ortadan kaldırılması
(yurtiçi piyasaların deregülasyonu)
Bu gelişmeler küresel düzeyde teknoloji akım ve transferlerinin hız kazanması ile
rekabetin artmasına, mal ve hizmet fiyatlarında dramatik düşüşlerin meydana gelmesine
imkan sağlamıştır.
Rekabetin küresel hale gelmesinin ikinci nedeni, devletlerinin ya da uluslar arası
kurumların kontrolü dışında oluşan ve büyük ölçüde teknolojik gelişme ve yeniliklere dayalı
faktörler oluşturmaktadır. Küresel ekonomik entegrasyonun ulus devletlerinin rolünü göreceli
olarak azaltan ve küreselleşmenin arkasında yatan asıl neden ulaşım, iletişim ve enformasyon
alanında yaşanan hızlı teknolojik gelişme ve yeniliklerdir. Teknolojik gelişme bir yandan
ulaşım ve iletişimi daha kolay ve ucuz bir hale getirirken, öte yandan bilgi toplama, analiz
etme ve transfer etme imkanlarını artırmış kişi ve firmaların küresel düzeyde koordine
etmelerini kolaylaştırır. Üçüncü neden ise ulu devletlerin kendi tercihleri ya da GATT, WTO,
Dünya Bankası ve IMF gibi uluslar arası örgütlenmelerin veya bölgesel entegrasyonların
politikaları çerçevesinde benimsenen serbestleştirme yönündeki uygulamaları meydana
getirmektedir. Bu konudaki dördüncü bir neden de 90’lı yıllardan itibaren çok sayıdaki ulus
devletin piyasa ekonomisi modelini ve hukuk devleti ilkesini benimsemesidir. Ülkeler
ekonomilerini dış ticarete ve yabancı sermayeye açtıkları ve liberal değerlere dayanan bir
siyasi ve iktisadi sistemi benimsedikleri ölçüde rekabet güçlerini artırmak zorunda
kalmaktadırlar.
Kısaca bir taraftan serbest ticaret bölgeleri türünden bölgesel entegrasyon hareketleri,
öbür taraftan Dünya Ticaret Örgütü’nce sürdürülen uluslar arası ticaretin liberalleştirilmesi
çabaları ile geleneksel koroma duvarlarının (gümrük vergileri ve kotalar) kalkmasıyla, uluslar
arası ticaret, liberal esaslar çerçevesinde yürütülmesi sağlanmıştır. Böylece hem mal hem de
hizmetlerin serbest dolaşımı ile küreselleşme büyük boyutlarda ortaya çıkmaktadır. Bu
gelişmelere paralel olarak bilişim, telekomünikasyon ve ulaşım teknolojilerindeki hızlı
gelişmelerde ekonomilerin küreselleşmesine hizmet etmiştir. Ulusal ekonomik sistemler hem
birbirine bağlı hem de birbirlerine rakip duruma gelmiştir. Bu yapı içerisinde firmalar, artık
sadece ulusal pazarlar için değil, uluslar arası pazarlar için de üretimde bulunmaktadır.
Firmaların ya da ulusların artan rekabet ortamında başarılı olmalarını, onların üretimde
çeşitliliğe ve esnekliğe verdikleri önemle ilişkilendirilmektedir. Ancak rekabet üstünlüğünün,
ender ve kolayca transfer edilemeyen kaynaklar gerektirdiği; bu açıdan bilginin, özellikle
örtülü bilginin (çalışanların kayda geçmemiş iş becerileri, yetenekleri ve iş yaparken
gözlemlenebilecek davranış şekilleri), bir organizasyonun stratejik açıdan sahip olabileceği en
önemli kaynak olarak görüldüğü; rekabetçi bir çevrede, rekabet üstünlüğünü sürdürmek için
organizasyonel becerinin, bilgi teorisi üzerine oturtulması gerektiği vurgulanmaktadır.
Tarihsel gelişme sürecinde firmaların rekabet gücü sağlayan kaynaklara bakıldığında 19 uncu
yüzyılın başlarına kadar insan ve kas gücü karşımıza çıkmaktadır. 20 nci yüzyıl ile birlikte
53
finansal gücün ağırlık kazandığı dikkati çekmektedir. Günümüzde ise rekabette üstünlük
inovasyonda (yenilikte) yetkinlik kazanmaya bağlı hale gelmiştir. Yenilik ise teknolojik
bulgulardan öte doğrusal bilimsel bulgulara/bilimsel bilgilere dayanır hale gelmiştir.
OECD’nin inovasyon konusunda yayınladığı el kitabında açıklandığı gibi inovasyondan
kastedilen “teknolojik ürün ve süreç” inovasyonlarıdır. Teknolojik ürün anlamında inovasyon
ya daha önce olmayan yeni bulunmuş, icat edilmiş bir ürün olabilir. Süreç anlamında
inovasyon ise üretim süreci ve dağıtım sürecidir. Bu süreç yepyeni bir üretim ya da dağıtım
süreci olabileceği gibi yenilenmiş/geliştirilmiş bir süreçte olabilir. Bir başka inovasyon türü
de örgütsel anlamda olabilir. Bu tür inovasyon örgütün yapısının önemli ölçüde değiştirilmesi,
ileri yönetim tekniklerinin uygulanması, yeni ya da yenilenmiş stratejilerin uygulanması
şeklinde olabilir. Küresel rekabet ortamında üstünlük kurma inovasyona, inovasyon ise bilim
ve teknoloji alanında ortaya konulan fikirlere/yeni bilgilere bağlıdır. Bu yüzden inovasyon
süreci giderek bilim ve teknoloji ile daha fazla ilintili hale gelmiştir. Görüldüğü gibi yeniliğin
ana kaynağını bilim ve teknoloji alanında ortaya konulan yeni fikirler/yeni bilgiler
oluşturmaktadır. Yenilik kavramı son tahlilde yeni fikir ve bilgileri ekonomik ya da toplumsal
bir faydaya dönüştürmeyi anlatmaktadır. Buradan hareketle yeniliği, bilimsel süreçlerden
geçmiş bilgiyi, insanların ihtiyaçlarını karşılamak üzere ekonomik ya da toplumsal faydaya
dönüştürme süreci olarak tanımlamak mümkündür. Gelinen son noktada rekabette üstünlük,
bilginin ürünlere, süreçlere (üretim yöntemlerine), sistemlere ve hizmetlere
dönüştürülmesindeki yetkinliğe bağlı hale gelmiştir. Bu dönüşümde anahtar unsurlar; bilgi,
yetenekli (bilgili) işgücü ve altyapıdır. Sürekli olarak değişen rekabetçi bir ortamda
organizasyonların başarısı, kendileri için stratejik öneme sahip bilgileri üretmelerine, elde
etmelerine ve çalışanları arasında paylaşmalarına bağlıdır. Bir organizasyon ne kadar özgün
ve değerli stratejik bilgiye sahipse, o ölçüde potansiyel stratejik avantaja sahiptir. Dinamik
rekabet ortamında stratejik bilgilerin güncel olması gerektiğinden organizasyonun öğrenme
kapasitesi yeterli düzeyde olmalıdır. Bunun için firmalar öğrenen organizasyon olma yönünde
yeniden yapılanma sürecine girmişlerdir.
54
İKİNCİ BÖLÜM
BİLGİ EKONOMİSİ
55
Bilgi Ekonomisinin Ortaya Çıkışı ve Tanımı
Bilgi insanlığın gelişiminde önemli bir role sahiptir. Neolitik dönemde (M.Ö.10.0005.000) dünyanın çeşitli bölgelerinde (Çin, Orta Amerika ve Batı Afrika) bitki tohumu, sürme
teknikleri, metalürji ve alet yapımı gibi verimli tarımsal uygulamalar yapılmıştır. Toplumların
gelişmesine hizmet eden bu süreç Sanayi Devrimi’ne kadar devam etmiştir. Orta Çağ ile
birlikte Avrupa; bilim, sanat ve diğer bilgi alanlarında gelişimi hızlandıran Rönesans
faaliyetlerini takiben yeniden başrole geçmiştir. Son yıllarda bilgisayar hızındaki ve işlemci
gücündeki artış diğer teknolojik sıçramaları kolaylaştırmıştır. Genetik ve biyoteknolojideki
gelişmeler fen bilimlerinde ve bunların uygulamalarında muazzam bir ilerlemeyi de
beraberinde getirmiştir. Madde’nin manipülasyonundaki gelişmeler ise yeni maddelerin ve
nanoteknolojilerin keşfine olanak sağlamıştır. Son olarak enerji alanında da önemli gelişmeler
yaşanmıştır. Günlük hayata sirayet etmiş teknolojik gelişmeler (internet, bilgisayar, cep
telefonu) bir dizi değişikliğe neden olmuştur. Örneğin, mikroelektronik ve
telekomünikasyondaki ilerlemeler-nanoteknolojinin etkisi tamamıyla görülmemiştir- kısa bir
süre içerisinde derin küresel bir etkiyi de beraberinde getirmiştir.
Bilgi ekonomisi kavramını literatüre kazandıran Fritz Machlup’tur. Avusturyalı
iktisatçı 1962 yılında bilginin üretimi ve yayılımını ölçen bir çalışma yayınlamıştır.
Çalışmanın sonucunda ABD GSMH’sının yaklaşık %29’unun bilgi ekonomisine ait olduğunu
hesaplamıştır. Machlup’un hesaplamaları bilgi ekonomisinin ölçümü ve bilgi ekonomisi
politikalarına ilişkin literatürün genişlemesini sağlamıştır. Bu literatürün ilk dalgası
enformasyon ekonomisinin ön plana çıktığı 1970’lere rastlar. Machlup’un hesaplama
tekniklerini ve veri kaynağı olarak da Ulusal Hesaplar Sistemi’ni kullanan M.U. Porat,
enformasyon ekonomisinin 1967 yılındaki ABD GSMH’sının
%46’sını ve işgücü gelirinin
%53’ünü oluşturduğunu hesaplamıştır.
Bilgi ekonomisine ilişkin ikinci dalga ise 1990’lı
yıllarda başlamıştır ve günümüzde de devam etmektedir.
1990’lı yıllar, bazı ülkelerin ekonomilerinin, özellikle de ABD gibi gelişmiş bir
ekonominin beklenenin üzerinde hızlı büyüme katettiği yıllar olmuştur. Büyümenin
nedenlerine ve bazı ülkelerin diğer ülkelerden neden daha hızlı büyüme kaydedebildiğini
anlamaya çalışan araştırmacılar, öncelikle büyüme kaydedilen ülkelerde verimliliğin attığını
tespit etmişlerdir. Verimlilik artışının nedenleri incelendiğinde ise bilgi ve iletişim
teknolojilerine yapılan yatırımların bu süreçte en önemli halkalarından biri olduğu
görülmüştür. Dünya bankası raporlarında da belirtildiği gibi dünyanın teknolojide ileri
ülkeleri bilgi ve iletişim sektörüne yapılan yatırımların etkisiyle bilgi temelli ekonomiler
57
haline gelmiştir. Nitekim ABD’de 1980’li yıllarda, bilgi teknolojilerine yapılan yatırımlar,
1990’lı yıllarda tahminlerin üzerinde büyümeye, yüksek istihdama (düşük işsizlik) neden
olmuştur. Bilgi ve teknoloji üretimine yönelik bu ekonomi, bilgi ekonomisi olarak
adlandırılmıştır.
Çok genel bir ifade ile bilgi ekonomisi, bilginin ekonomik ve insani kalkınma için
etkili bir biçimde kullanıldığı ekonomik yapı olarak tanımlanabilir. Bu özelliğiyle bilgi
ekonomisi, küresel ve ulusal ekonomilerin bütününü kapsamaktadır. Çünkü bilgi sermayenin,
bilgi dolaşımı ise ekonomik faaliyetin temeline yerleşmekte, bir ağ yapılanmasıyla dünyayı
kuşatan bu dolaşım, sektör ve faaliyet alanı ayrımı olmaksızın tüm ekonomik faaliyetleri bilgi
temelli hale getirmektedir. Bilgi her dönem ekonomik faaliyetlerde kullanılmıştır. Ama bilgi
üretiminin ve bu üretilen bilginin yeniden üretimde kullanılmasının, sanayi üretimindekinden
daha ileri gittiği ekonomik evrim aşamasıdır.
Bilgi ekonomisi ifadesi esasen toplumda bir değer yaratma kaynağı olarak bilginin
artan önemini vurgulamaktadır. Dünya ekonomisinde önemli bir değişim süreci
yaşanmaktadır. Bu değişimin bir sonucu olarak da dünyada bilgi ekonomisi ön plana çıkmaya
başlamıştır. Gelişmiş ülkelerdeki iktisadi faaliyetler geleneksel olmaktan çıkmış, teknolojik
gelişmişliğin arttığı, girişimci faaliyetlerin yoğunlaştığı ve yeni firma oluşumlarının sıklıkla
yaşandığı faaliyetler haline dönüşmüştür. Örneğin, ABD’de 1950’li yıllarda imalat
sanayindeki katma değerin yaklaşık %80’i birincil ya da işlenmiş gıda ürünleri, malzeme ve
mineral ürünlerinden, %20’si bilgi-yoğun ürünlerden oluşurken, 1995 yılına gelindiğinde
birincil ve bilgi-yoğun ürünlerin oranı sırasıyla %30 ve %70 olmuştur. 1975-1995 döneminde
patent tescillerinin sayısı yaklaşık %50, 15-24 yaş grubunda olup yükseköğrenim mezunu
olanların oranı 1980’de %35 iken, 1993’te %56 olmuştur. Özellikle OECD ülkeleri için
endüstriyel ekonomiden bilgi ekonomisine geçiş daha açık bir şekilde gözlemlenebilir. Bilgi
ekonomisine geçiş sürecindeki gelişmeler; endüstri ve uluslararası ticaret oluşumlarının,
üretim yerinin, istihdamın mesleki ve eğitim yapısının değişmesi, işgücündeki bilgi
yoğunluğunun, mal ve hizmet çeşitliliğinin ve bilgi yatırımlarının artması şeklinde
sıralanabilir. Bilgi ekonomisindeki üç büyük değişim son yıllarda yaşanmıştır. Bu
değişimlerden ilki, teknolojik bilginin bir kamusal mal (kamu yararına bir mal olarak da
düşünülebilir) olarak anlaşılmasına yönelik temellerin ele alınması ile ilgili iken, ikincisi
bilginin kişiye ait bir mal (yani fikri mülkiyet hakları) olarak değerlendirilmesidir. Yeni
bilginin üretilmesi sürecinde dışsal bilginin rolünün belirlenmesi ise üçüncü değişimi
nitelemektedir. Kamu yararı geleneğinde teknolojik bilgiye erişim oldukça kolay bir işlem
olarak görülmektedir. Diğer taraftan, bu bilginin iktisadi sistemdeki dolaşımını etkileyecek
tek faktörün fikri mülkiyet hakları olduğu düşünülmektedir. Bu yönüyle teknolojik bilginin
yarı-özel bir mal olduğu belirtilmektedir. Dışsal bilgi ise yeni bilgilerin ve teknolojilerin
iktisadi sistem içerisinde etkin bir şekilde dolaşımını sağlamaktadır
Yeni ekonominin ortaya çıkışını önemli hale getiren ve bu ekonomiyi endüstriyel
ekonomiden ayıran özellikler vardır. Bilgi devrimi, esnek organizasyonlar, bilgi, beceri ve
öğrenme, inovasyon ve bilgi ağları, öğrenen organizasyonlar ve inovasyon sistemleri, küresel
rekabet ve üretim ile kümelenme bu özelliklerden bazılarıdır. Bilgi teknolojileri devrimi ile
birlikte bilginin kodlanmasına yönelik eğilimler yoğunlaşmış ve gelişmiş ekonomilerin bilgi
58
stoku içerisinde kodlanmış bilginin paylaşımı artmıştır. Kodlanmış bilginin avantajı minimum
maliyet, maksimum hızla transfer edilebilme özelliğine sahip olmasıdır. BİT,
organizasyonların bilgiyi üretme ve işleme kapasitelerini artırmış ve bu işlemlerin
yapılmasındaki maliyetleri de azaltmıştır.
Bilgi ekonomisi, organizasyonların ve insanların daha fazla ekonomik ve sosyal
kalkınma için bilgiyi etkin ve verimli bir şekilde ürettiği, diğer alanlara yaydığı ve kullandığı
bir ekonomi olarak nitelendirilebilir. Bilginin öneminin giderek artması, daha etkin mal ve
hizmet üretim tekniklerinin geliştirilmesini ve bu tekniklerin insanlara verimli ve düşük
maliyetle ulaşmasını sağlamak suretiyle ülkelerin ekonomik ve sosyal kalkınmalarını
güçlendirmeleri için ciddi bir potansiyel sunmaktadır. Doğal kaynakların çıkarılması ve
işlenmesi yardımıyla refah düzeyinin artırılması yerini insan bilgisine ve yaratıcılık
uygulamalarına bırakmıştır. Günümüzde bilgi, değer yaratmak için önemli bir faktör olarak
değerlendirilmektedir.
Bilgi ekonomisinin temel tetikleyicileri; tüketici talebi, teknoloji ve küreselleşme
olarak sıralanabilir. Son yıllarda talep bileşimi, bilgi-temelli endüstriler tarafından üretilen
hizmetlere doğru kaymaktadır. Teknoloji, hem talep, hem de arz cephesi (daha çok bir arz
sağlayıcısı) olarak hizmet vermektedir. Bilgisayar ve internet üretim süreçlerinde etkin bir
şekilde kullanılmak suretiyle bilgi ekonomisinin gelişmesine katkıda bulunan ve yatırım ile
ulaşım maliyetlerini büyük ölçüde azaltan küresel enformasyon ağlarını tesis etmektedir. Yeni
teknolojiler aynı zamanda niş piyasalarının (yeni, uygun piyasaların) da kullanılmasına olanak
sağlamaktadır. Bilgi-yoğun sektörlerde yeni piyasaların açılması ve ticaretin
uluslararasılaştırılması rekabetin artmasını sağlamaktadır.
Sanayi Ekonomisinden Bilgi Ekonomisine Geçiş
İnsanoğlunun ulaştığı son ekonomik aşama, OECD’ye üye bir çok ülkenin içerisinde
bulunduğu, birçoğunun da girmek için çaba sarf ettiği bilgi toplumu ve onun gerekli kıldığı
ekonomik aşamadır. Bilgi toplumu aşamasına gelmiş toplumlarda ekonomik yapı, bilgi yoğun
yapıya dönüşmüştür. Bilgi teknolojileri sayesinde gelişen iletişim ağları- fiber optik kablolar,
uydular, sabit ve mobil telefon hatları ekonominin işleyişini değiştirmiştir. Başka bir ifade ile
bilgi iletişim alt yapıları (bilgi otoyolları) ekonomideki para, mal ve hizmetlerin dolaşımının
önündeki fiziki engelleri kaldırmıştır. Böylece bu ekonomik değerlerin ulusal ve küresel
düzeyde daha hızlı ve daha ekonomik dolaşımı müsait hale gelmektedir. Bilgi otoyolları
sayesinde piyasalar dinamikleşmekte, rekabet ölçeği ulusal olandan küresel olana kaymakta
ve küçük oyuncuların küresel dolaşım faaliyetleri artmaktadır. Sanayi ekonomisinde sermaye
ve işgücü ile beslenen büyüme, artık kaynağını yenilik ve bilgi üretiminde bulmaktadır.
Görüldüğü gibi günümüz ekonomisi dünün ekonomisinden farklılaşmıştır. Fark, yenilik
kaynağı olarak bilginin ekonomide üstlendiği rolden kaynaklanmaktadır. Bilginin geleneksel
büyüme denkleminde, paylaşıldığında azalan temel üç üretim faktörü olan emek, sermaye ve
hammaddeden farklı davranmasıdır. Bilgi dördüncü üretim faktörü olarak üretimde
kullanılması ile birlikte, yaratılan katma değerdeki artış, azalan verimler yerine, artan verime
geçilmesi, iş yapma kültürünün değişmesi bununda ötesinde iş, ilişki, iletişim ve bilgi
süreçlerinin yeniden tanımlanmasını zorunlu kılmasından kaynaklanmaktadır.
59
Son 20-25 yıllık süreçte, özellikle bilgi teknolojilerindeki gelişmeleri ve üretim
sürecinde katma değer yaratmadaki dominant faktörü dikkate alarak ekonomik yapılar
tanımlanmaya çalışılırsa üç farklı ekonomik yapı ortaya çıkmaktadır. Bunlar tarım, sanayi ve
bilgi ekonomisidir.
Üretimde, stratejik faktörün ya da katma değer yaratma da dominant faktörün toprak
olduğu ekonomik yapıyı tarım ekonomisi; üretimde, sermayenin merkezi konumda bulunduğu
yani katma değer yaratmada en etkin faktörün sermaye ve makine olduğu ekonomik yapıyı
sanayi ekonomisi şeklinde tanımlamak mümkündür. Bilgi ekonomisi ise; “üretimde, bilginin
stratejik konuma geldiği, katma değer yaratmada bilginin öne çıktığı ekonomik
paradigma”dır.
21 inci yüzyılla birlikte anılan “bilgi”, bugün reel ekonominin (üretimin) temek
faktörü (girdisi) haline gelmiştir. Bilgi, doğal kaynaklardan, ucuz işgücünden daha değerli ve
daha etkin bir konuma geldiği gibi rekabette üstünlük sağlama da da bir faktör haline
gelmiştir. Bilgiyi üreten ve bunu en etkin bir şekilde katma değere dönüştüren
firmaların/ülkelerin rekabette üstün konuma geldiği görülmektedir. Örneğin Wal-Mart,
Microsoft ve Toyota’nın büyük şirketler haline gelmesinin nedeni Sears, IBM ve General
Motors’dan daha zengin olmaları değildi, bu şirketlerden farklı olarak entelektüel sermaye
(bilgi birikimine) sahip olmalarıdır. Entellektüel sermaye; bir organizasyonun çalışanları
tarafından bilinen ve ona rekabet üstünlüğü kazandıran bütün birikimlerin toplamı (bilgi
stoku) olarak tanımlanır. Firmadaki insanların (işgören) bilgisidir. Başka bir ifade ile
entelektüel sermaye, zenginlik yaratmak üzere üretime sokulabilen entelektüel malzeme yani
bilgi, enformasyon, entelektüel mülkiyet ve deneyim kısaca kollektif beyin gücüdür.
Bilgi ekonomisi öncesinde –sanayi ekonomisinde- üretim, kitlesel ve birbirlerine
benzeyen mamullerdi. Bilgi ekonomisinde ise üretim, kişiye özel ve farklı mamuller haline
gelmeye başlamıştır. Üretim kendini tekrar eden prosesler yerine yaratıcılığın, kişisel
inisiyatifin, farklı ve başkayı aramanın bir sonucu olmaya başlamıştır. Sanayi ekonomisinde
en önemli öğe sermaye ve kolayca yerine yenisi konabilen ve birbirine benzeyen insan gücü
(vasıfsız emek) iken, bilgi toplumunda ise birey, özellikle “bilgiyi üreten birey” toplumsal
odak haline gelmeye başlamıştır. Her geçen gün sermayenin değeri azalmakta ve yerini birey
yetenekleri almaktadır.
Sanayi ekonomisi bant üretimi ya da standart kitle üretimine ya da kitlesel tüketime
dayalı bir paradigma idi. Sanayi çağının temel zenginlik kaynağı, maddi nitelikteki mallardı.
(sermaye varlıkları, arazi, bedensel emek, imalat aletleri, fabrikalar vs.) Oysa bilgi çağının
zenginlik kaynağı, bilgi ve bilgi ürünü varlıklardır. Dolayısıyla bilgi ekonomisinde bilgi ve
bilen insan ön plana çıkmaktadır. Zira “bilgi” insana has bir olgudur. Bu nedenle insan tek
başına bir üretim ve karar verme birimi haline gelmiştir. Bir zamanlar kasların yaptığı işleri
makinelerin üstlenmesiyle birlikte, 1900’den bu yana imalat çıktısının ek bir birim daha
üretmek için gerekli emek miktarı her yıl %1 oranında düşmüştür. Yaklaşık 1950’den itibaren
imalat için gerek duyulan enerji miktarı da ek bir çıktı birimi için yılda yine %’lik bir oranla
inişe geçmiştir. Bu maddi girdilerdeki azalma zeka ürünü olan gayri maddi girdilerle (bilgi)
ikame edilmeye başlanmıştır. Sonuç olarak şirket bordrolarındaki eğitimli işçi sayısı yüzyılın
başından beri yıllık %1 oranıyla artış göstermiştir. ABD, Japonya ve Batı Avrupa’dan halen
60
“Sanayileşmiş Dünya” olarak söz edilmektedir. Oysa tarım, inşaat, imalat ve madencilik
sektörleri toplam ABD işgücünden dörtte birinden daha azını istihdam etmekte ve ihracat
yapacak üretim yapabilmektedir. Bunu kas gücünden çok, bilgilerini kullanarak
yapmaktadırlar.
İleri sanayi toplumlarının temel toplumsal/ekonomik özelliklerindeki değişim eğilimi;
insana ve bilgi üretimine yönelik yatırımların artması, üretimde yardımcı hizmetlerin artması,
sermayesi bilgi olan teknik ve profesyonel çalışanlar oranında büyüme, niteliksiz işgücüne
talebin düşmesi, makine-kimya gibi sanayi toplumunun lider sanayilerinin yerlerini
entelektüel ve enformasyon sanayine bırakmaya başlaması yönünde olduğu gözlenmektedir.
Artık ekonominin temel üretim araçları ne sermaye, ne doğal kaynaklar (toprak), ne de
emektir. “Bilgi”dir. Şimdi artık değer “verim”le ve “yenilik”le yaratılmaktadır. Bunların ikisi
de bilginin işe uygulanmasıdır.
Bilgi Ekonomisinin Sektörel, Mesleki ve Teknolojik Yönden Önceki Ekonomilerden
Farkı
EKONOMİ
Sanayi Öncesi
Ekonomi
(Tarım Ekonomisi)
Sanayi Ekonomisi
Sanayi Sonrası
Ekonomi
(Bilgi Ekonomisi)
EKONOMİK
SEKTÖR
İlk Söktör
Tarım
Madencilik
Balıkçılık
Ormancılık
Orta Sektör
(mal retimi)
İmalat
Üçüncü Sektör
Ulaştırma
Enerji
Dördüncü Sektör
Ticaret
Maliye
Sigorta
Gayri Menkul
Beşinci Sektör
Sağlık
Eğitim
Araştırma
Hükümet
Turizm
Eğlence
MESLEKLER
TEKNOLOJİ
Çiftçi
Madenci
Balıkçı
Vasıfsız İşçi
Yeraltı ve yerüstü
hammaddeler
Yarı Vasıflı İşçi
Mühendis
Enerji
Makineler
Mesleki ve teknik
bilim adamları
Bilgi
Kısaca bilgiye dayalı ekonomi, refahın artması ve yaşam standardının
yükseltilmesinde, bilginin üretilmesi ve kullanılmasının etkili olduğu ekonomidir. Bilginin
işlenmesi, aktarılması ve depolanmasının marjinal maliyeti sıfıra yakın olduğundan bilginin
ve bilgi teknolojilerinin ekonomilerin tüm alanlarında uygulamaya konulması hızlanmakta ve
iktisadi faaliyetlerin tümünde bilgi yoğunluğu artmaktadır.
61
Bilgi Ekonomisinin Sanayi Ekonomisine Göre Başlıca Farkları
1. Sanayi ekonomisinde mal ve hizmet üretiminde gelişmenin başlangıcı olan buhar
makinelerinin yerini bilgi toplumunda bilgisayarlar almaktadır.
2. Sanayi ekonomisindeki fabrikaların yerini, bilgi ekonomilerinde bilgi kullanımını
içeren bilgi ağları ve veri bankaları almaktadır. Böylece bilgi dünyanın her tarafında
üretilmekte ve iletişim teknolojisi aracılığıyla anında her tarafa yayılmaktadır.
3. Ekonomi sanayi sektörü yerine hizmetler sektörü etrafında örgütlenmektedir.
4. İstihdam piyasalarında vasıfsız ve orta vasıflı kol gücü yerine üstün vasıflı işgücü
(beyin gücü) önemli hale gelmektedir.
5. Bireysel tatmin fonksiyonu açısından, ihtiyaçlar hiyerarşisindeki temel bireysel
ihtiyaçların tahmininden karmaşık ihtiyaçların tatminine yönlenmektedir.
6. Üretim teknolojisinde ise, kaynakların kıtlığı prensibinin zorunlu kıldığı “ürün esaslı”
stratejiler yerine, küresel pazarlarda rekabeti esas alan üretimde çokluk, çeşitlilik ve
esnekliği öngören “Pazar esaslı” üretim stratejileri benimsenmektedir.
7. Bilgi; bölünebilme, kendi kendini besleme, kullanıldıkça değerinin azalmaması,
tersine değerinin artması gibi diğer üretim faktörlerinin sahip olmadığı farklı ve üstün
özelliklere sahiptir.
Bilgi Ekonomisinin Temel Özellikleri
1. Bilgi ekonomisi hizmet üretiminin öne çıktığı bir ekonomidir.
Hizmetler, insan ihtiyaçlarını karşılayan, faydası olan gayri maddi unsurlardır.
İnsanlar asgari ihtiyaçlarını maddi malların tüketimi ile karşıladıktan sonra hizmet talepleri
artmaktadır. Sanayi ekonomisinde üretilen maddi mallar ile insanların maddi ihtiyaçları yeteri
ölçüde karşılanınca hizmetlere olan talep artmıştır. İşte bilgi ekonomisi insanların bu
ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olarak gelişen iktisadi aşamadır. İnsanların hizmet talebi
arttıkça bu talebi karşılamak için hizmetler sektörü hızla büyümeye başlamıştır. Mallar ile
hizmet arasındaki temel fark ikincilerin üretildikten sonra hemen tüketilmesidir. Bu anlamda
hizmetler akım halindedir, stoklanamaz, başkasına devredilemez.
2. Bilgi ekonomisi krediye dayalı ekonomidir.
Günlük yaşamda satın alınan mal ve hizmetlerin bedeli nakit, kredi kartı veya çek,
senet gibi enstrümanlarla ödenmektedir. Bunların içerisinde en yaygın ödeme aracı kredi
kartıdır. Küresel bir ödeme aracı olma yanında internet ortamında da önemli bir ödeme aracı
haline gelmiştir. Bir diğer araç ise “elektronik para”dır. Elektronik para, kişide bulunan
elektronik bir araca yüklenmiş mali bir değer veya kişisel fondur. Harcandıkça miktar azalıyor
ve ihtiyaç duyulduğunda bu araca yeniden yükleme yapılabilmektedir. Üzerinde yüklü
bulunan değer kadar alış-veriş gücü olduğundan kredi kartlarında olduğu gibi provizyon
işlemi gerekmiyor ve her türlü küçük ödeme şeklinde kullanılabilmektedir. İki tür elektronik
paradan söz edilmektedir. Birisi akıllı kart (smart kart) diğeri elektronik cüzdan (electronic
wallet)’dır. Akıllı kartlar barındırdıkları küçük bir elektronik altyapı sayesinde parasal
62
değerleri üzerinde tutabilmekte ve tekrar yükleme mümkün olabilmektedir. Elektronik cüzdan
ise tümüyle yazılım yoluyla geliştirilmiş ve kişinin kişisel bilgisayarlarına şifreleme yoluyla
yüklenen bir yapıyı temsil etmektedir. Elektronik para çabuk ve pratik sonuçlar üretmesi,
hatalı ödemelerin ortadan kaldırılması ve tahsilatların süratlendirilmesi açısından önemli
avantajlar sağlamaktadır. Elektronik paranın önümüzdeki 10-15 yıllık süreçte, klasik parayı
büyük ölçüde ikame edecek bir mübadele aracı haline gelmesi muhtemeldir.
3. Bilgi ekonomisi küresel (uluslararası ekonomi) bir ekonomidir.
Uluslararası ekonomiden kastedilen şirketlerin sınır ötesi sabit sermaye yatırımı, sınır
ötesi iştirak, fason imalat anlaşmaları ve başka yöntemlerle mal ve hizmet üretim faaliyetlerini
kendi ülkeleri dışına yaymalarıdır. Özellikle mega teknoloji ürünlerinin üretiminin tek bir
ülke yerine birden çok ülkenin katkılarıyla üretilmesi kastedilmektedir. Herhangi bir ileri
teknoloji ürününün üretilmesi ülkelerin karşılaştırmalı üstünlüklerine göre farklı parçaları,
farklı ülkelerde üretilebilmektedir. Üretimin küreselleşmesinin nedeni firmaların teknolojik
üstünlük, ucuz işgücü ve hammadde kaynaklarından yararlanarak piyasada rekabet avantajı
elde etmeleridir. Örneğin bir uçağın yapımında motor kısmı İngiltere’de, gövde kısmı
ABD’de, elektronik ve bilgisayar kısmı bir başka ülkede imal edilmektedir. Üretimin
uluslararası nitelik kazanmasında, ulaşım ve iletişim sistemlerinin hem ucuz hem de hızlı
olması etken faktördür. Bu durum firmaların üretimlerini, girdilerin ucuz olduğu yerlere
kaydırmalarına neden olmuştur. Diğer taraftan iletişim ağları, uydu erişim alanları küresel
sistemler olmuş ve sınırlar aşılabilir hale gelmiştir. Bu durum firmalara küresel boyutta bir
üretim ve dağıtım ağı kurma ve küresel piyasaları oluşturma imkanı sunmuştur.
4. Bilgi ekonomisi kurumsal ekonomidir.
Devlet, büyük firmalar, sanayi ve ticaret birlikleri, tüketici birlikleri gibi kurumlar
ekonomiyi etkileme bakımından bireylerden, hane halkından, küçük firmalardan daha
etkilidir. Bu gelişmeye paralel olarak gelişmiş toplumlarda ekonomik içerikli sivil toplum
kuruluşlarının sayısı da hızla artmaktadır.
5. Bilgi teknolojileri ekonomiyi, bilgi ekonomisine dönüştürmektedir.
Akıllı kartlardan akıllı radyo-TV, ev, araba ve yollara kadar bir seri yenilik
yaşanmakta ve yaşamaya devam edilmektedir. Ekonomik değer yaratma bilgiye bağlı hale
gelmiştir. Bilgi teknolojileri, yapay zekaya kadar genişleyen bir yapıya sahiptir. Bilgi
ekonomisinde malların ve hizmetlerin bireysel içeriği önemli ölçüde artarken, tüketici
fikirleri, bilgi ve teknoloji, mal ve hizmetlerin bir parçası olmaktadır. Bilgi ekonomisi insana
ait know-how’ın üretilen tüm mal ve hizmetlere nasıl uygulanacağını gösteren bir ekonomidir.
Bilgi ekonomisinde, ekonomiye ait artı değerler kas gücünden çok beyin gücüyle
oluşturulmaktadır. Bilgi ekonomisinde kuruluşların en önemli kaynağı emek, doğal kaynak ve
sermayeden daha çok insan beyninde üretilen bilgidir.
6. Bilgi ekonomisi dijital bir ekonomidir.
Bilgi, iletişim ağı üzerinden ışık hızına yetişircesine hareket etmektedir. Bilgi
ekonomisinin temel alt yapısı bilgi otoyollarıdır. Bilgi ekonomisi sürecinde ilk yapılması
gereken ülkenin bilgi otobanları ile donatılmasıdır. İnsanların ve firmaların haberleşmesi,
63
hükümet kararlarının gönderilmesi, işletme faaliyetleri, fon değişimleri vb. sıfır ve bireye
dayalı dijital kodlamalar yardımıyla gerçekleştirilmektedir. Analog haberleşme araçları da
(raporlar, toplantılar, telefon görüşmeleri, dizaynlar vb.) dijital kodlara dönüştürülerek
ilgililerin hizmetine sunulmaktadır.
7. Bilginin dijitale kayması ile dijital ağlar içinde sanal ekonomi, sanal piyasalar ortaya
çıkmıştır.
Bilgi teknolojilerinin ekonomiye uygulanması ile ekonominin metabolizması,
kurumların yapısı ve aralarındaki ilişkiler ve bir bütün olarak ekonomik faaliyetin doğası
değişmiştir. Sanal piyasaların oluşması ile bu piyasalara alıcı ve satıcıların (ürünlerin) giriş ve
çıkışı daha da serbestleşmiştir. Sanal ortamda alış-veriş yapılması, hem ekonomik hem de
kolay hale gelmiştir. Üstelik piyasaların önemli bir kısmının çalışma süresi 24 saat üzerine
kurulu hale gelmiştir.
8. Bilgi teknolojileri, yığınların (devas yapıları) moleküllere ayrılmasına yol açmıştır.
Sosyal ekonomik yaşamın kurum ve yapıları bu dönüşümü yaşamak zorunda
kalmaktadır. Şirketler ve kurumlar, uzman birimlere bölünerek en iyi yaptıkları işlerde
yoğunlaşmaktadır. Bilgi ekonomisine geçiş sürecinde sanayi ekonomilerinin ölçek
ekonomilerinden yararlanan kurumsal şirketleri, değişen koşullara uyum sağlama adına dikey
hiyerarşik yapıdan, yataylaşmaya ve küçük birimlere ayrılıp ekipler halinde çalışma yönünde
yeniden yapılanma içine girmişlerdir. Büyük şirketler bölünüp, daha etkin çalışacak molekül
kümeciklere dönüştükçe, esneklik, özerklik ve hızlı hareket etme yetenekleri
kazanmaktadırlar. Dijital teknolojinin molekülleştirdiği, birimler yeni bir ağ sistemi içinde
yeniden bütünleştirmektedir. Küme içerisindeki işbirliği, etkileşim ve sinerji ağ ekonomisinin
temel karakteri olmaktadır.
9. Bilgi ekonomisi, üretici ve tüketiciler arasındaki aracı nitelikteki fonksiyonların dijital
iletişim ağları sayesinde ortadan kalktığı bir ekonomidir.
Yeni ağ sistemi, eski ilişki ve araçları, dijital şebekeler yoluyla kaldırmaktadır. Kamu
ve özel kesimdeki bir çok kurum ve kuruluşlar hizmet sundukları birim ya da bireylerle olan
ilişkileri, ağlar aracılığıyla doğrudan ilişki kurmak yönünde yeniden yapılanmaktadır. Bunun
sonucu olarak aracı işletmeler devre dışı kalmaktadırlar. Bilgi ekonomisinin öngördüğü bu
yapı sayesinde bankalardan sigorta şirketlerine, turizm şirketlerinden havayolu şirketlerine,
eğitim öğretim kurumlarından eğlence sektörüne kadar ve nihayet üretici firmadan
perakendeciye kadar hemen her kurum/kuruluş bu yönde yapılanma gereği duymaktadır.
Devlet işlerinde de e-devlet kırtasiyenin azalmasına hizmet etmektedir.
10. Bilgi ekonomisinde bilgisayar, iletişim, medya ve kişisel hizmet teknolojileri
birbirlerini bütünleyerek birlikte sürükleyici ve yönlendirici sektör konumuna
gelmektedir.
11. Bilgi ekonomisi, bilgi üretme ve bu bilgiyi ürüne dönüştürerek sürekli yenilikler
getiren bir ekonomidir.
64
Bu yenilik, olmayan bir ürünü veya hizmeti ortaya çıkarmak ya da bir işi daha önce
yapılamadığı bir biçimde yapmak ya da bu yenilik orada duran (doğada var olan) ama daha
önce görülemeyen (keşfedilmeyen) bir süreci yaşama geçirmek şeklinde de olabilir. Sürekli
yenilik ortamı sürdürülebilir örgütsel öğrenmeyle ve yenilikçi anlayışa sahip bireyler ile
mümkündür. Bu bireyler sıradan bireyler değildir. Bunların temel özelliği üretken beyine
(evrende var olan ama normal insanların göremediği ya da keşfedemediği ilişkileri ortaya
çıkartan beyin) sahip olmalarıdır.
12. Bilgi ekonomisi le eskinin kitle üretimi, kitle özelleşmesine dönüşmektedir.
Yani üreticiler tek tek bireylerin zevk ve tercihlerini karşılayacak ürünler geliştirme
çabası içine girmişlerdir. Bu süreçte üreticilerin, tüketicilerin zevk ve tercihlerini
yakalayabilmesi, onları üretim sürecine dahil edilmelerini getirmiştir. Örneğin, bir otomobil
firması müşteri siparişine bağlı olarak bir otomobili 16 gün gibi kısa sürede imal
edebilmektedir. Eskiden engelli inanlar için yapılan özel tasarımlı ürünler şimdilerde herkes
için yapılabilmektedir. Tüketici ile üretici arasındaki ilişki bilgi otoyolu ile kurulmaktadır.
Böylece bilgiye dayalı ekonomide tüketici ile üretici arasındaki mesafe ortadan kalkmaktadır.
Tüketicinin özel zevklerine uygun üretim için, tüketici üretim sürecinde üretimi
yönlendirebilmektedir. İnternet teknolojileri sayesinde, alıcılarla satıcılar geleneksel (somut
piyasa) dışında bir ortamda (soyut piyasa) bir araya gelebildiklerinden, alıcı-satıcı ilişkileri
değişmektedir. Bu ortamda bazı aracılar ortadan kalkarken, yeni aracılar doğmaktadır. Bazı
sektörlerde satıcılar doğrudan alıcıları ile irtibat kurarak dağıtım kanallarını devre dışı
bırakabilmektedir. Örneğin hava yolu şirketleri.
13. Bilgi ekonomisi, hızın önemli olduğu bir ekonomidir.
Ulaşım, bilgi işlem ve haberleşme teknolojisindeki gelişmeler, haberleşme ve
ulaşımdaki olağanüstü hızlanma dünyayı “küresel köy”e dönüştürecek kadar küçültmüştür.
Bu gelişme rekabeti kızıştırmıştır. Rekabette üstünlük, bilgiyi ürüne dönüştürmede, ürünü
piyasaya sunmada hız, ekonomik bir aktivite de ya da firma başarısında anahtar öneme sahip
belirleyici faktör ve değişken haline getirmiştir. Bu ise firmaları esnekleşme yönünde yeniden
yapılanmaya zorlamaktadır.
14. Bilgi ekonomisi, araştırma geliştirme harcamalarına (Ar-Ge) dayalı bir ekonomidir.
Ekonomik anlamda ayakta kalabilme, yeni teknoloji ve yeni girişimcilik anlamında
yenilik (inovasyon) yapmaya bağlı hale gelmiştir. Yeniyi yakalamanın yolu Ar-Ge
departmanlarında istihdam edilecek profesyonellerin (yenilikçi personellerin) çalışmalarına
bağlı olduğundan firmalar, kurum ve kuruluşları araştırma ve geliştirme faaliyetlerine
yöneltmektedirler. Bu yönde bir gelişmenin ve Ar-Ge için harcama yapmanın temel nedeni,
firmaların karlarını arttırıcı unsurun buradan elde edilecek yeni bilgilerin ürüne
dönüştürülmesinde yattığı gerçeğidir. Bilgi üretme, keşif ve icat yapma çabaları firmaları,
kurumları, Ar-Ge çalışmalarına yöneltmektedir. Ar-Ge faaliyetlerini yürüten, uzmanlaşmış
kurumlar her geçen gün yaygınlaşmaktadır. Bu yapının giderek daha önemli hale gelmesi
üretimde, küresel rekabette, bilginin, yeni buluş ve icatların, tekniğin öneminin artmasının da
bir göstergesidir. Bu yüzden 21 inci yüzyıl ekonomilerinde “bilginin” hakim bir üretim unsuru
haline gelmesi, firmaları Ar-Ge faaliyetlerine yöneltmiştir. Artık teknolojik gelişmelerin
65
büyük bir bölümü uzmanlaşmış laboratuvarlarda ya da pilot tesislerde, tam zamanlı uzman
personel tarafından gerçekleştirilmektedir.
Bilgi Ekonomisinde Değer
Bilgi ekonomisinin ortaya çıkışı bir üretim faktörü olan bilgiye ve bilginin beceri,
öğrenme yetisi, organizasyon ve inovasyon üzerindeki etkisine göre sınıflandırılabilir. Bu
bağlamda bilgi ekonomisinin değerleri şu şekilde sıralanabilir.

Bilginin kodlanmasında muazzam bir artış söz konusudur. Bu artışta şüphesiz bilginin
giderek metalaşmasına yol açan bilgi ve dijital ağlarının etkisi büyüktür.

Bilginin kodlanmasındaki artış bilgi stokundaki dengede bir değişime yol açmaktadır
(göreceli olarak örtülü bilgi stokunun azalmasına neden olur)

Bilgi birikimindeki artış iktisadi büyümeye pozitif yansımaktadır.

İnovasyon sistemi ve bu sistemin bilgi dağıtım gücü oldukça önemlidir.

Kodlama ve bilgi birikiminin artışı örtülü becerilerin ortaya çıkmasını sağlar.

Öğrenme gerek organizasyonlar, gerekse de bireyler açısından merkezi bir rol üstlenir.

Öğrenme; eğitimi ve yaparak, kullanarak ve etkileşimde bulunarak öğrenmeyi
içermektedir.

Bilgi-temelli bir sisteme geçiş piyasa başarısızlıklarını minimuma indirebilir.

Aracılar ortadan kalktığı için üretici ve tüketici farkı belirsizleşmektedir.

Üretim miktarı arttıkça üretim maliyeti azalmaktadır.

Bilgi katma değer yaratan bir üretim faktörüdür.

Bilgi teknolojileri gibi oldukça güçlü teknolojik bir itici güce sahiptir.

Bağımsız bir güç olarak bilgi; sosyal, ekonomik, teknolojik ve kültürel dönüşümde en
belirleyici faktörlerden birisidir.
Bilgi Ekonomisinin Bileşenleri
Literatürde bilgi ekonomisinin temel bileşenleri ile ilgili farklı sınıflandırmalar
bulunmaktadır. Dünya Bankası (2012)’de Bilgi Ekonomisinin; eğitim ve kurumsal rejim,
eğitim ve beceri, bilgi ve iletişim altyapısı ve inovasyon sistemi olmak üzere dört bileşeni
olduğu belirtilmektedir.
66
Ekonomik ve Kurumsal Rejim Ülkenin ekonomik ve kurumsal rejimi mevcut ve yeni
bilginin verimli bir şekilde kullanımı ve girişimciliğin
geliştirilmesi için teşvikler sağlamalıdır.
Eğitim ve Beceri
Ülke vatandaşları bilgiyi;
üretmek,
paylaşmak ve
etkili bir şekilde kullanmak için eğitime ve becerilere
ihtiyaç duyar.
Bilgi ve İletişim Altyapısı
Dinamik bir enformasyon altyapısı;
etkili iletişimi,
bilginin yayılımını ve enformasyonun işleyişini
kolaylaştırmaktadır.
İnovasyon Sistemi
Ülkenin inovasyon sistemi-firmalar, araştırma merkezleri,
üniversiteler, düşünce kuruluşları, danışmanlar ve diğer
organizasyonlar, artan küresel bilgi stokunu kendine
çekebilmeli, özümseyebilmeli, bunu yerel ihtiyaçlara
uyarlamalı ve yeni teknolojiler oluşturmalıdır.
Kaynak: World Bank, 2008, Measuring Knowledge in
http://siteresources.worldbank.org/INTUNIKAM/Resources/KAM v4.pdf,
The
World
Economies,
Kevük (2006), bilgi ekonomisinin bileşenlerinin; BİT, inovasyon ve bilgi işçileri
olduğunu ifade etmektedir. Alexander ve Butcher (2011)’de bilginin üretimi, kullanımı ve
ediniminin bilgi ekonomisinin temel bileşenleri olduğu, Oort vd., (2009)’de ise bu
bileşenlerden farklı olarak Ar-Ge’nin de bir bilgi ekonomisi bileşeni olduğu ifade
edilmektedir.
Sonuç itibariyle literatürde bilgi ekonomisinin bileşenlerinin; BİT, inovasyon, Ar-Ge,
bilgi işçileri ve beşeri sermaye faktörleri ekseninde geliştiği söylenebilir.
Bir ülkede BİT yoluyla ekonomik büyüme ve verimliliğin sağlanması ve sürdürülebilir
kılınması hedefleri, BİT’i herkesin erişimine açacak bir teknik altyapı ile birlikte, bu hedeflere
ulaşmayı sağlayacak hukuksal altyapının ve uygun bir iş yapma ortamının kurulmasına
bağlıdır. Bu altyapının; adil ve eşitlikçi olması, insani ve ekonomik kalkınmaya uygun bir
ortam yaratması, ülkenin küresel rekabet avantajını desteklemesi, ancak hukuk devleti ilke ve
normlarına uygun olarak demokratik bir ortamda geliştirilmesine bağlıdır.
Bilgi Ekonomisinde İşgücü
Ekonomideki dönüşümle birlikte, homojenliğe ve standartlaşmaya dayalı ekonomik
yapı hızla çözülmekte, üretim birimleri esnek örgütlere dönüşmektedir. Bu dönüşüm
beraberinde istihdam yapısında önemli değişiklikler meydana getirmektedir. Vasıfsız
işgücünün üretim sürecindeki payı giderek azalırken, yüksek vasıflı işgücüne talebi
artırmaktadır. Üretim tasarımı ve uygulamanın bütünleşmesi nedeniyle işgücünün geniş bir
mesleki kalifikasyona sahip olması ve çok çeşitli işleri yürütebilmesi gerekmektedir. Çünkü
ekonominin yükselen sektörlerinde tek tip, standart, tekrara dayalı iş yapan binlerce işçiye
67
ihtiyaç kalmamıştır. Sistemin ihtiyaç duyduğu üretken, yenilikçi, eğitimli, hatta ferdiyetçi
işçilerdir. Bu işçilere “Bilgi İşçisi” denmektedir.
İletişim devrimi bütün üreticiler ve bütün pazarlar hakkındaki bilgiyi herkese kolayca
sunduğu için bugüne kadar alışılmamış bir etkileşim ile karşı karşıya kalınmakta ve dünya
ekonomisinde, görülmemiş bir rekabet ortaya çıkmaktadır. Bu durum doğal olarak tüketicinin
özel arzularının tatminini zorunlu kılmakta, bu ise yaratıcı, inisiyatif sahibi ve kişilikli
ekiplere gereksinme duyulması sonucunu getirmektedir. Bugünün küresel rekabet ortamında
dünyada en kıt olan şey artık sermaye olmaktan çıkmıştır. Kıtlık, iş yapma vasfı olan kalifiye
eleman konusunda yaşanmaktadır.
Bilgisayarların üretim dönemlerinde kullanılmaya başlanmasıyla emeğin makinelere
bağlı durumu tamamen değişmiştir. Artık işgücü makinenin kullandığı, parçalanmış, kendi
emeği ve iş aracı üzerindeki kontrolünü yitirmiş işgücü değildir. Tam tersine makine insanın
kontrolüne girmiştir. Böylece de insanın üretkenliği, fiziksel ve entelektüel kapasitesi
gelişmiştir. Özellikle yeni teknolojilerin üretim sürecine başarıyla yansıtılması, standart
nitelikte kitle üretimini sarsıntıya uğratırken, işletmelerin ihtiyacı olan işgücünü de
değiştirmiştir. Teknolojik gelişme ve yayılma, rekabetin yoğunlaşması ve üretim modelindeki
gelişme, vasıf düzeyi yüksek işgücüne talebi arttırmıştır. Küresel rekabete özellikle mikro
teknolojilerdeki ve enformasyon teknolojisindeki hızlı gelişimin eşlik etmesi, sanayi ötesi
ekonomilerden başlamak üzere istihdamda köklü değişimlere yol açmıştır. İstihdamın yapısı
değişmiştir. Dünya genelinde şirketler yüksek nitelikli “çekirdek işgücü” ve sayısı üretim
ihtiyaçlarına göre değişen “çevre işgücü” kullanma eğilimi içine girmişlerdir. Vasıflı işgücü
ön plana çıkmıştır. Rekabette yüksek nitelikli personel ve gelişmeye açık organizasyon yapısı
belirleyici olmaya başlamıştır.
Bilgi ekonomisinde, üretim araçlarının yeni düzenleniş biçimleri işgücünün niteliğinde
yapısal değişiklikleri zorunlu kılmaktadır. İşgücünün niteliğinde meydana gelen değişiklik
“esnek uzmanlaşma” olarak tanımlanmaktadır. Başka bir ifade ile yeni işgücü “esnek işçi”
olarak adlandırılmaktadır. Esnek işgücü; işgücünün yapmakta olduğu işlerin kapsamının
genişletilmesi; işgücünün çok işlevli/yönlü durumda olması ve her süreçte, her türlü işi
yapabilecek şekilde eğitilmiş olması anlamına gelmektedir. Bu durum talep değişiklikleri
sırasında işgücünden tasarruf sağlama olanağı da vermektedir.
Ekonomik ve teknolojik gelişmeler, esnek üretim ve işgücünü gündeme getirmiştir.
Böylece, üretimde istihdam edilen vasıfsız işçi yerine, vasıflı işçi çalıştırılmasını zorunlu hale
gelmiştir. Artık işgücü, kaliteli üretimi gerçekleştirecek, iş sürecinin her alanında katkısı talep
edilen, nitelikli işgücüne dönüşmüştür. Bu nedenle kaliteli üretim, yeni teknoloji ve nitelikli
işgücünün bir fonksiyonu olmuştur. Çünkü değeri yaratan teknoloji, değer yaratan nitelikli
işgücüdür.
EMEK
Yeni
TEKNOLOJİ
Eski
Nitelikli
Kaliteli Ürün
(Mükemmel Ürün)
Normal Ürün
68
Niteliksiz
Normal Ürün
Kalitesiz Ürün
Düz emeği robotlar ikame ettikçe, vasıfsız emek toplumda giderek güçsüzleşmektedir.
Yaratıcı emek, yüksek vasıflı emek güç kazanmaktadır. Bundan 20-25 yıl önce işletmeler için
sermaye, kolay erişim, üstün teknolojiye sahip olmak ya da ucuz üretim girdilerini elde
bulundurmak önemli rekabet avantajları olarak kabul edilirken, günümüzün hızlı global
rekabet ortamında bunların eski önemini kaybettiği gözlenmektedir. Buna karşı yeni pazar ve
ürün stratejilerine adapte olabilecek ve hatta bunları geliştirebilecek üstün nitelikli insan
gücüne sahip olmak daha önemli hale gelmektedir. Artık üstün nitelikli insan gücü (beyin
gücü ve ya bilgi işçisi) yeni entelektüel teknolojilerin vazgeçilmez unsuru ve işletmeler için
küresel rekabetteki görünmez varlıklar olarak değer kazanmaktadır. Başka bir ifade ile bilgi
ekonomisinin evrensel ekonomik rekabetinde farkı yaratacak olan, insanların nitelik ve
yenilikçiliğidir.
Ekonomik yapının değişimi ile sadece insanların çalıştıkları yer değil aynı zamanda
yaptıkları işler de değişmektedir. Her yeni teknoloji, bir yandan bazı iş kapılarının
kapanmasına yol açarken diğer yandan yeni iş alanlarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
Ancak teknolojik gelişmeler sonucu ortaya çıkan yeni iş alanları her seferinde daha çok bilgi
ve beceri gerektiren işler olmaktadır. Bilgi işlem teknolojisindeki gelişmeler, bilgi yoğun
mesleklerin sayısını arttırmaktadır. Bu mesleklerin, bugün itibariyle 25 ile 30 arasında olduğu
gözlemlenmektedir. Ama her geçen gün yeni meslekler gündeme gelmektedir. Ortaya çıkan
yeni mesleklerin bazıları şunlardır:






















İş Geliştirme Uzmanlığı
Çağrı Merkezi (Call-Center) Yöneticiliği
M (mobil) ticaret projeleri
Dağıtım kanalları geliştirme uzmanları
Çözüm mimarları (solutions architect)
Veri tabanı uzmanları,
Teknik mimarlar
İş mimarı (business architec)
Scanner data uzmanı
İnternet stratejileri danışmanı
Web tasarımcısı
Medikal enformatik uzmanı
Mikro elektronik mühendisliği
Bio-teknoloji uzmanı
Entegrasyon projeleri yöneticiliği (içerik yönetimi)
Network uzmanları
CRM uzmanları
ERP Uzmanı
E-Ticaret Uzmanı
E-Ticaret projeleri uzmanı
Varlık yönetimi
Vadeli piyasalar uzmanı
69


Teknoloji hisseleri analisti
Risk yönetimi uzmanlığı’dır.
Yukarıda belirtilen meslekleri ya da işleri icra edecek yeni işgücü “Bilgi İşçisi” ya da
“Hizmet İşçisi” olarak tanımlanmaktadır. Bilgi işçileri belli bir kuruluşa bağlı kalmak zorunda
değildirler. Çünkü kendilerine verilen işleri, bilgi işlem teknolojileri ve bilgi otoyolları
aracılığı ile yerine getirmektedirler. Bilgi işçilerinin sahip olduğu güç (bilgi) onlara aynı
zamanda ekonomik ve sosyal statü kazandırmaktadır. Bilgi işçileri için önemli olan sadece
para değil, işyeri donanımının en son teknolojiye uygun olması ve görevleriyle ilgili bilgi ve
becerilerini ürüne yansıtabilmesi, esnek çalışmaya uygun olması gibi unsurlar önemlidir. Bu
nedenle “Bilgi İşçisi”nin değer sistemi içinde, ticari değerler ikinci plandadır.
Yeni ekonomik düzende bilgi işçilerinin çalışılan kuruma sadakati azaltmaktadır. Artık
geçerli olan kuruluşa karşı sadakat değil; mesleğe ve göreve olan sadakattir. İşverene
bağlılığın yerini bilgiye ve işe bağlılık almıştır. Bu nedenle bu üstün eğitimli, yetenekli kişiler
rahatlıkla oradan oraya gezebilir ve işyerlerini değiştirebilirler. Aynı unsurlar nedeniyle,
işgücünün çalışma sırasında mekana bağlılığı da azalmıştır. Özellikle kişisel bilgisayarların
gelişimi evin aynı zamanda bir iş ortamı olarak kullanımına da olanak tanımaktadır. Bu
gelişme istihdam biçimlerini kökten değiştirmekte; yarı süreli, düzensiz, evde, telekominike
işlerin yaygınlaşmasına neden olmaktadır. Tüm bunlar bilgi işçilerinin kuruluşlara ve patrona
bağlılığını azaltan; onu özerkleştiren; işe, zamana, mekana yabancılaşmayı kıran; onu toplum
karşısında güçlü yapan; aynı zamanda da kollektif davranışlar geliştirilmesini gereksizleştiren
gelişmelerdir.
Bilgi işçileri kolayca ikame edilemezler, bu sebeple pazarlık güçleri yüksektir,
dolayısıyla kendi haklarının korunması için kitle örgütlerine ihtiyaç duymazlar, gerektiğinde
tek başlarına grev yapabilirler, iyi eğitim almışlardır ve ücretleri yüksektir. Yeni işgücünün
nitelikleri arasında; çok işlevsellik, eğitimlilik, belli bir yere bağlı olma zorunda kalmama,
hiyerarşik düzenlemelerden kurtulma, kafa ve kol emeğini birleştirme, yaratıcılık gibi
özellikleri sayılmaktadır.
Bilgi Ekonomisinde İşgücünde Aranan Nitelikler:
1) İletişim Kurma Becerisi: Düşünce ve görüşlerini etkili bir şekilde örgütleyebilme ve
ifade edebilme, düşüncelerini başkalarını ikna edecek şekilde açık ve anlaşılır bir
şekilde ortaya koyabilmektir.
2) İş Zekası: İşin gerektirdiklerini kolayca kavrayabilme, ayrıntılara egemen olma ve işe
kendi fikirlerini katma konusunda yetenekliliktir.
3) Özgüven: Olaylar, insanlar ve sorunlarla karşı karşıya kalındığında pozitif yönde ve
etkili bir yaklaşım gösterebilmektir.
4) Sorumluluğu Kabul Etme İsteği: Ne yapılması gerektiğini kavrayabilme ve onu
yapmaya, olumlu veya olumsuz tüm sonuçların sorumluluğunu kabullenmektir.
5) İnisiyatif: Yapılması gereken işi tanımlama ve hemen harekete geçme yeteneğine
sahip olmaktır.
70
6) Esneklik: Yeni durum ve düşüncelere göre yöntemlerini hızlı bir şekilde
değiştirebilmektir.
7) Dinleme Becerisi: İnsanları dinlemeye ve anlamaya çalışmaktır.
8) Analitik Düşünce Yeteneği: Karşılaşılan olayları analiz edip anlayabilmektir.
9) Enerji Düzeyi: Sürdürülebilir çözüm kapasitesini son güne, yani ilk günün heyecanını
son güne kadar sürdürebilmektir.
10) Hayal Gücü: Karşılaşılan sorunlara standart çözümlerin dışında yeni çözümler
getirebilmektir.
11) Kendini Keşfetmek (özeleştiri): Eksikliklerini ve yeteneklerini gerçekçi bir şekilde
görebilmektir. (Kendine dışarıdan bakabilme)
12) Ekip Kimyasına Uygunluk: Birlikte çalışmaya yatkınlıktır.
13) Adanmışlık: Kendini işe verme ve elinden geleni son noktasına kadar yapabilmektir.
14) Verimlilik: Zamanı, kaynakları ve emeği en az kullanarak en yüksek verimi elde
etmektir.
15) Hayat Boyu Öğrenme: Sürekli öğrenme isteğine sahipliktir.
Gerçekten günümüzde “güvenilir olmak, aktif ve hareketli olmak, insan ilişkilerinde
duyarlı ve başarılı olmak, iletişim kurabilir olmak ve en önemli sürekli olarak öğrenime açık
olmak, tek kelimeyle etkin olmak, vazgeçilmez vasıflar olarak gözükmektedir. Böyle bir
niteliği sahip olmanın yolu ise, eğitimi “ömür boyu eğitim haline getirmede yatmaktadır. Bilgi
ekonomisi ömür boyu öğrenme getirmektedir. Çünkü mesleklerin ömrü kısalmıştır. İşgücü
kendini yenilemeyi bıraktığı anda iş piyasasından dışlanacaktır. Özellikle hizmet sektöründe
ihtiyaç duyulan emek bilişim uzmanlarıdır. Bu uzmanlar, bilişim teknolojisi konusundaki
becerilerini, hünerlerini ve bilgilerini devamlı işler halde tutmak ve bu konudaki bilgilerini
yenileme ihtiyacı duyar. Bu tip emek sahipleri bilişim teknolojilerindeki en son yenilikleri
takip edebilmek, bilgi teknolojilerinin kazandığı ivmeye yetişebilmek için kendilerine “yaşam
boyu öğrenme”yi ilke edinmelidirler.
71
Bilgi Ekonomisi Çarkları
Bilgi ekonomisinin bileşenlerinden olan inovasyon da yüksek vasıflı işgücünün, yeni
ürünlerin, üretim tekniklerinin, yeni organizasyonların geliştirilmesi suretiyle iktisadi
büyümeyi tetiklemektedir. Bu süreçte inovasyon sistemleri ise (ulusal ve bölgesel) anahtar bir
rol üstlenmektedir. İnovasyon sistemlerinde üniversiteler ve firmalar etkin bir rol üstlenerek
ülkenin inovasyon kapasitesini artırmaktadırlar. İnovasyon-temelli ekonomilerde işgücü ve
araştırma kurumlarının kalitesi, üretilen ürünlerin katma değeri ve piyasanın rekabet gücü
yüksek iken, teknolojik bağımlılık düşüktür. Günümüzde inovasyonun iktisadi gelişmişlik
açısından öneminin farkında olan ülkeler Ar-Ge harcamalarına daha fazla ağırlık vermekte,
fikri mülkiyeti geliştirmekte ve insan kaynaklarına daha fazla yatırım yapmaktadırlar.
BİT gün geçtikçe ekonomik ve sosyal gelişmenin itici gücü haline gelmektedir. BİT;
iktisadi büyümeyi, sosyal içerilmeyi, sağlık ve eğitim hizmetlerini ve yönetişimi
geliştirmektedir. Birleşmiş Milletler Milenyum Kalkınma Hedefleri (Millennium
Development Goals-MDGs) ülkelerin kalkınma süreçlerinde BİT’nin oynağı anahtar role
vurgu yapmaktadır.
BİT; istihdamın, inovasyonun ve büyümenin en önemli kaynaklarındandır. OECD
bölgesinde 2006 yılında BİT sektörünün özel sektör tarafından yaratılan katma değere ve özel
sektör istihdamına katkısı sırasıyla %8 ve %5.5 düzeyindedir. BİT sektörü aynı zamanda Ar72
Ge yoğun üretilen ürünleri bünyesinde barındırmaktadır. BİT ekonomik altyapının ve
verimliliğin de itici gücü durumundadır. BİT sektörü ve internet ekonomik altyapının temelini
oluşturmaktadır. Sektörün faydaları, bu sektörün kullanımının ekonominin ve toplumun tüm
katmanlarına yayılması ve inovasyonu teşvik etmesi suretiyle artmaktadır. BİT yatırımları;
firma düzeyinde rekabet gücünü ve verimliliği, toplam düzeyde işgücünün beceri düzeyine
yatırımı, organizasyonel değişimi (ve endüstrinin yeniden yapılanmasını), inovasyonu ve yeni
firmaların ortaya çıkmasını teşvik etmektedir. BİT yatırımları işgücü verimliliğinin artmasına
yardım eden sermayeyi derinleştirme sürecine de katkıda bulunur. Son olarak BİT’nin
ekonominin genelinde daha yaygın olarak kullanımı; firmalar ile kamu ve sosyal kurumların
etkinliğinin, verimliliğinin ve yenilikçiliğin artmasına, yeni ürün ve hizmetlerin
geliştirilmesine ve çoklu faktör verimliliğinin artmasına imkan sağlamaktadır.
Bilgi ekonomisinin ekonomik büyüme üzerine olan etkileri üç noktada toplanabilir:

Yeni ürün ve hizmetlerin üretilmesi ile toplam üretim artmakta ve yeni iş imkanları
doğmaktadır.

Elektronik ticaret ile üretim sürecinde verimlilik artmaktadır. Teknolojik donanım
elektronik ticarete imkan veren fiziki, beşeri sermaye ve toprakla birlikte en önemli
üretim faktörü olarak kabul edilmektedir,

Dijital reklam, sınır ötesi üretim, internet satışları, yeni pazarlama, organizasyon ve
yönetim teknikleri ile ekonomik etkinlik ve verimlilik artmaktadır.
Bilginin ekonomik performans üzerindeki etkileri Dünya Bankası bilgi ekonomisi alt
bileşenleri (ekonomik teşvik rejimi, inovasyon, eğitim ve bilgi altyapısı) çerçevesinde analiz
edilmiştir. Sonuçlar, incelenen tüm ülke gruplarında bilginin ekonomik büyümenin itici gücü
olduğu şeklindedir. Daha da önemlisi ekonomik performans konusunda bu ülke grupları
arasında farklılıkların bulunması, ticaret ve doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını etkileyen;
Ar-Ge, eğitim ve enformasyon teknolojilerine yapılan yatırımların zamanlaması ile
açıklanmıştır.
BİT’in kişi başına düşen milli gelir artışı üzerindeki etkisi iki farklı yönden
incelenmiştir. İlkinde BİT, fiziksel sermayenin özel bir türü ve mevcut fiziksel sermaye
ölçümlerinin kalitesini artırmak amacıyla bir değişken olarak ele alınmıştır. İkincisinde ise
telefon hatları, kişisel bilgisayarlar ve internet yöneticileri bilginin yayılım ve işleyiş sürecini
daha kolay hale getiren işgücü verimliliğini artırıcı faktörler olarak kullanılmıştır. Her iki
yöntemin uygulanması ile elde edilen analiz sonuçları BİT sektörü ile kişi başına düşen milli
gelir artışı arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur.
BİT sektörlerinin seçilmiş OECD ülkelerindeki performansı esas alınarak veri
zarflama analizi yöntemi ile test edilmiştir. Teknik verimlilik düzeyi, teknik verimlilikteki
değişiklikler, teknolojik değişim ve toplam faktör verimliliğindeki değişiklikler seçilen OECD
ülkeleri için hesaplanmıştır.
Teknik verimlilik endeksine göre Lüksemburg referans ülke
seçilmiştir. Buna göre Güney Kore en kötü performansı sergileyen ülke olmuştur. Analize
dahil edilen ülkelerin hepsinde teknolojik ilerleme gözlenmiştir. Meksika dışındaki tüm
ülkelerde toplam faktör verimliliğinde pozitif değişim görülmüştür. Toplam faktör verimliliği
ve teknik verimlilik endekslerine göre Türkiye OECD ortalamasının altında kalmıştır.
73
Teknolojik değişim endeksi açısından en iyi performansı Japonya gösterirken, Norveç de
teknik verimlilik konusunda en başarılı ülke olmuştur.
BİT ve iktisadi büyüme arasındaki ilişkiyi, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC)
ülkelerinde Dinamik Panel Veri yaklaşımı çerçevesinde Genelleştirilmiş Momentler Yöntemi
yardımıyla analiz etmişlerdir. Tahmin sonuçları OPEC ülkelerinde BİT yatırımlarının iktisadi
büyüme üzerinde pozitif bir etkisi olduğunu ortaya koymuştur.
Türkiye’de BİT ile iktisadi büyüme arasındaki ilişkiyi zaman serisi analizleri
kullanarak test edilmiştir. Analiz sonuçlarına göre, kısa ve uzun dönemde ekonomik büyüme
BİT’den pozitif etkilenmektedir. Ayrıca Türkiye’de BİT’in ekonomik büyümeye katkısının
diğer üretim faktörlerine göre daha düşük olduğu sonucuna varılmıştır. Granger nedensellik
testleri iktisadi büyüme ile bilgi arasında iki yönlü bir nedenselliğin olduğunu göstermiştir.
Ar-Ge faaliyetlerinin yeniliğe ve böylece Çin’deki ekonomik büyümeye olan katkısı
analiz edilmiştir. Ar-Ge yoğunluğunun bölgesel inovasyon üzerinde pozitif bir etkiye sahip
olması durumunda inovasyonun ekonomik büyümeyi pozitif yönde etkilediği sonucuna
ulaşılmıştır. Aynı zamanda; altyapı gelişimi, ekonomik reformların derecesi, hükümet
harcamaları, yabancı ve beşeri sermayenin de Çin’in inovasyon ve ekonomik büyüme
potansiyelini etkilediği tespit edilmiştir.
Ülkelerin ekonomik büyümelerini etkileyen bilgi ekonomisi faktörlerini çok değişkenli
regresyon analizi yardımıyla açıklamaya çalışmışlardır.
Çalışmada Dünya Bankası
tarafından hazırlanan Bilgi Değerlendirme Metodolojisi (Knowledge Assestment
Methodology-KAM) kapsamında 118 ülke incelenmiştir. Ülkeler 2006 yılı satın alma gücü
paritesine göre (düşük, orta ve yüksek gelirli ülkeler şeklinde) üç gruba ayrılmıştır. Analizde
2007 ve 2008 yılı KAM verileri kullanılmıştır. Bu ülke gruplarının iktisadi büyümelerini
etkileyen birçok bilgi ekonomisi faktörü ve değişkeni olduğu görülmüştür. Çalışmada, iktisadi
büyüme üzerinde gözlem birimi düşük gelirli ülkeler olduğunda eğitim ve BİT; orta gelirli
ülkeler olduğunda yasa ve kurumlar, eğitim ve BİT; yüksek gelirli ülkeler olduğunda ise
işgücü kalitesi ve BİT değişkenlerinin pozitif etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir. Yüksek
gelir grubundaki ülkelerde yasa ve kurumlar ile büyüme arasında anlamlı bir ilişki
bulunamamıştır. Çoklu regresyon analizlerinin diğer ve ilginç olan sonucu da inovasyon
potansiyeli ile büyüme arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişkinin tespit edilememiş
olmasıdır.
Yüksek gelirli OECD ülkelerinde Ar-Ge harcamaları, inovasyon ve iktisadi büyüme
arasındaki ilişkiyi panel veri yöntemi kullanarak 1991-2007 dönemi çerçevesinde
araştırmıştır. Panel Granger nedensellik test sonuçları yüksek gelirli OECD ülkelerinde ArGe, inovasyon ve iktisadi büyüme arasındaki ilişkiye ilişkin önemli bilgiler sağlamıştır. Buna
göre Ar-Ge yatırımları teknolojik değişimin, teknolojik değişim de iktisadi büyümenin
Granger nedenidir. Ayrıca iki değişkenli test sonuçları Ar-Ge ile teknolojik değişim
arasındaki nedenselliğin ters yönde çalışabileceğini (örneğin inovasyonlardan Ar-Ge
yoğunluğuna) göstermiştir. Bu sonuç, Ar-Ge sektörüne yapılan başarılı yatırımların, araştırma
ve deneysel geliştirme faaliyetlerine daha fazla yatırım sağlayacağını ortaya koymuştur.
74
2005-2010 döneminde 19 OECD ülkesini esas alarak bilgi ekonomisi ile ekonominin
kurumsal rejimi, eğitim, inovasyon ve BİT değişkenleri arasındaki ilişkileri panel veri
yöntemi ile analiz etmişlerdir. Analiz sonuçları, bilgi ekonomisi ile incelenen değişkenler
arasında yakın bir ilişki olduğunu göstermiştir. Yani, bilgi ekonomisi ile ekonominin
kurumsal rejimi, eğitim, inovasyon ve BİT değişkenleri arasında uzun dönemli bir ilişki
vardır.
Dünya Bankası Bilgi Ekonomisi Göstergeleri
Dünya Bankası bünyesindeki Kalkınma için Bilgi Programı (Knowledge for
Development Program-K4D) çerçevesinde gelişmekte olan ülkelere bilgi ekonomisine geçiş
sürecinde kullanabilecekleri dört ayaklı bir çerçeve geliştirilmiştir.
Kaynak: World Bank, Knowledge for Development, User Guide, KI and KEI
Dünya Bankası tarafından derlenen Bilgi Ekonomisi Endeksleri yukarıdaki şekilde
görüldüğü gibidir. Bu endekslerden en çok atıf yapılanı, bir ülke ya da bölgenin genel hazırlık
düzeyini ölçen Bilgi Ekonomisi Endeksi’dir (Knowledge Economy Index-KEI). Bir diğer
gösterge olan Bilgi Endeksi (Knowledge Index-KI) ise, ülkenin bilgiyi üretme, benimseme ve
yayma kabiliyetini ölçmektedir. KI, bir ülkedeki genel bilgi gelişimi potansiyelinin bir
göstergesidir. 2012 yılı Dünya Bankası KEI ve KI endekslerine göre OECD ülkelerinin
sıralamaları yer almaktadır. Tablo’dan da görülebileceği gibi bilgi ekonomisi endeksleri
bakımından; İsveç, Finlandiya ve Danimarka ilk üç sırayı paylaşmaktadır.
Bilgi ekonomisinin bileşenleri ele alındığında ise, BİT bileşenine göre İsveç,
Lüksemburg, Hollanda ve İngiltere en iyi performansı gösteren ülkelerdir. Eğitim bileşenine
göre; Yeni Zelanda, Avustralya, Norveç ve Güney Kore; inovasyon göstergesine göre İsviçre;
75
ekonomik teşvik sistemine göre ise Finlandiya en iyi performansı gösteren ülkelerdir. OECD
ülkelerinde bilgi ekonomisi açısından en büyük sıçramayı Almanya, Estonya, Çek
Cumhuriyeti ve Slovakya’nın yaptığı görülmektedir. Buna karşın sıralamada geriye gidişin en
fazla olduğu ülkeler; Meksika, ABD, Türkiye ve İsrail’dir. Türkiye’nin bilgi ekonomisi
performansı değerlendirildiğinde ise OECD ülkeleri arasında sıralama olarak sadece
Meksika’yı geride bıraktığı ve en iyi performansın ekonomik teşvik sisteminde
gösterildiği görülmektedir. Türkiye’nin, teknolojik gelişmede oldukça önemli olan inovasyon
ve BİT konularında arzu edilen noktada olmadığı söylenebilir. Teknolojik gelişmenin iktisadi
büyümede üstlendiği anahtar rol göz önüne alındığında, Türkiye’nin Ar-Ge harcamalarına
daha fazla yatırım yaparak, fikri mülkiyeti koruyarak, patent teşviklerini artırarak teknolojik
yoğunluğu fazla olan ürünleri üretmesi gerektiği açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır.
2012 Yılı Dünya Bankası KI ve KEI Endekslerine Göre
OECD Ülkelerinin Sıralamaları
76
Sonuç olarak; bilgi ekonomisine geçiş sürecinde başarılı olmak için ülkeler; eğitimi,
inovasyon sistemlerini ve entellektüel sermayeyi geliştirmeli, bilgi ve iletişim teknolojileri
ürünlerinde ve hizmetlerinde rekabeti güçlendirmeli, Ar-Ge harcamalarını istenilen düzeye
getirmeli, teknolojik yoğunluklarını artırmalı, kaynakların yeniden tahsisinde verimliliği
sağlamalı ve kalitesi yüksek ekonomik ve kurumsal bir rejimi inşa etmelidirler.
Hangi Ülke Ne Satıyor?
**Mavi ve gri olanlar teknoloji satıyor...
Bilgi Ekonomisinde Üretim, Yatırım ve İstihdamda
Paradigma Değişiyor ve Ezberler Bozuluyor
Bilgi ekonomisi geçiş süreci yaşayan ülke ekonomileri incelendiğinde ekonomide
yapısal bir takım değişmelerin olduğu gözlenmektedir. Söz konusu ekonomiler sanayi
üretiminin ana konusu olan mal üretiminden hizmet üretimine doğru bir geçiş olduğu
gözlenmektedir. Sanayi doğada ham halde bulunan maddeleri işleyerek nihai ürün haline
getirme sürecidir.
Bu süreçte iki önemli kaynak ön plana çıkmaktadır. Birisi sermaye diğeri kas gücüne
dayalı emektir. Üretim bu iki unsur üzerine oturtulmuştur. Bilgi ekonomisine geçişle birlikte
hizmet üretimi öne çıkmaktadır. Buna paralel istihdamın sektörel dağılımında da bir değişim
gözlenmektedir. Üretim ve istihdam yapısında ortaya çıkan değişime paralel olarak
yatırımlarda da değişim gözlenmektedir. Yatırımlarda, fiziki yatırımlardan gayri fiziki
yatırımlara doğru bir geçiş yaşanmaktadır.
77
Mal Üretiminden Hizmet Üretimine Geçiş
Sanayi ekonomilerinde üretim yapısı incelendiğinde, maddi varlığı olan mal
üretiminin hâkim olduğu görülür. Bu yapı bilgi ekonomisine geçiş süreciyle birlikte değişime
uğramaktadır. Ekonominin üretim yapısında mal ağırlıklı üretimden, hizmetler ağırlıklı bir
üretimine doğru bir geçiş gözlenmektedir. Hizmetler sektörü değişik şekillerde
gruplandırılabilir. Üretimden dağıtıma, sosyal hizmetlerden bireysel hizmetlere kadar çok
çeşitli hizmetler gündeme gelmektedir. Bilgi ekonomisine geçiş sürecinde bu hizmetlerin
sayısı her geçen gün daha da artmaktadır. Evde hasta bakım hizmetlerinden portföy yönetim
hizmetlerine kadar yayılmaktadır. Bu hizmetlerden bazıları bir bütün olarak aşağıdaki tabloda
verilmiştir.
Ekonomik Faaliyetlerin Gruplandırılması
Birinci
Sektör
İkinci
Sektör
Dağıtıcı
Üretici
Sosyal
Kişisel
Hizmetler
Hizmetler
Hizmetler
Hizmetler
Tarım
İnşaat
Ulaştırma
Balıkçılık
Gıda
Haberleşme
Ormancılık
Tekstil
Madencilik
Metal
Makine
Kimya
Diğer İmalat
Alt Yapı
Toptan
Ticaret
Bankacılık,
sigortacılık
ve diğer
finansal
hizmetler
Perakende
Ticaret
Gayrimenkul
alımı-satımı
Mühendislik
ve Mimarlık
hizmetleri
Hukuksal
Hizmetler
Danışmanlık
Hizmetleri
Sağlık
Hizmetleri
Eğitim
Hizmetleri
Ev hizmetleri
Otel ve
konaklama
hizmetleri
Sosyal ve
Din
Hizmetleri
Lokantalar
Kar dışı
kurumlar
tarafından
yerine
getirilen
hizmetler
Yıkama ve
temizleme
hizmetleri
Posta
hizmetleri
Hükümet
hizmetleri
Diğer
mesleki ve
sosyal
hizmetler
Tamir
hizmetleri
Berberler ve
güzellik
salonları
Eğlence
hizmetleri
Diğer Kişisel
Hizmetler
Kaynak: Dura, Atik
Sanayi ekonomisinden, bilgi ekonomisine geçişin önemli göstergelerinden bir tanesi,
mal üretiminden hizmet üretimine geçiştir. Burada anlatılmak istenen mal üretiminden
(tarımsal ve sanayi ürünü mallar) tamamen vazgeçilmesi değildir. Ekonomide üretilen mal ve
hizmetlerin ağırlığının hizmetler lehine gelişmesidir. Bu gelişmenin temel nedeni hane
halklarının tüketim fa ortaya çıkan değişikliktir. Tüketim yapısının değişmesine ise milli
78
gelirdeki artışlara neden olmaktadır. Milli gelir arttıkça hane halklarının gıda harcamaları
göreceli olarak azalmaktadır. Marjinal gelir artışları, ilk aşamada dayanıklı mallar (giyim
eşyası, ev eşyası, bilgisayar, televizyon, otomobil vs) için ikinci aşamada lüks mallara,
eğlence dinlenme ve benzeri jetler için harcanır. Böylece üçüncü sektör denilen lokantalar,
oteller, oto servisleri seyahat, eğlence ve spor hizmetleri sektörü gelişmeye başlar. Hane
halklarının geliri arttıkça, gelişen sağlık hizmetlerine olan talep artmaktadır. Bu ise sağlık
hizmetleri sektörünün artmasına yol açmaktadır. Diğer taraftan ortaya çıkan yeni mesleklerin,
belirli mesleki bilgileri gerekli kılmasından dolayı eğitim-öğretim hizmetleri sektörünün
büyümesiyle sonuçlanmıştır. Bütün bu gelişmeler ekonominin mal üreten ekonomiden, hizmet
üreten ekonomiye dönüşmesine neden olmaktadır.
Bilgi ekonomisinin en önemli kuralı, bilginin etkin kullanılması, yeni bilgiler
üretilmesidir. Kalkınmak isteyen bir ülkenin, ekonomik ve sosyal kalkınmayı başarabilmesi
için, bilgiyi etkin kullanan ekonomik modelden söz edilmelidir. Bilgi ekonomisi, yabancı
bilginin kullanılmasının yanı sıra, kendi özel gereksinimleri için bilgi üretir ve bunu uyarlar...
Dünya Bankası, bilgi ekonomisini böyle tanımlamaktadır. Dünya Bankasına göre,
bilgi ekonomisi, sadece orta gelirli ülkelerin ekonomileri için geçerli değil. Yalnızca high-tech
ya da bilgi ve iletişim teknolojilerinde de değil; ev hanımlarının, çiftçilerin, küçük esnafın da
günlük yaşamda kullanmak zorunda oldukları bilgi anlamına gelmektedir. Daha da ötesi,
dünya bankası öğreti ve önerilerinde, "bilgi ekonomisi"nin, bir şirkette bilginin etkin
kullanımı için teknikler ve uygulamalar geliştiren bilgi yönetimi ve bilgi paylaşımından farklı
olduğunu vurgulamaktadır.
Dünya Bankası, Ocak 2005'te, bilginin uzun vadede ekonomik büyümeye katkısının,
bilginin üç boyutuyla daha iyi görülebileceğini açıkladı. Birinci boyut, "İnsan kaynağı ya da
eğitim ve öğretim". Eğitimli ve yetenekli bir iş gücüne sahip insan unsuru, bilginin üretimi,
edinilmesi, dağıtımı ve kullanımında çok önemli bir rol oynuyor. "Yenilik ve teknolojiye
sahip olmak" boyutunda ise, yeni bilginin üretimi ve kullanılması, verimliliğin artmasında
neredeyse ana etken. Bilginin son boyutu olan "Bilgi ve İletişim Teknolojileri'nin kullanımı"
da, bilginin uzak mesafelere, geniş alanlara ucuz ve hızlı dağıtılması, dolayısıyla da
kalkınmada etkin bir araç olarak nitelemektedir.
Dünya Bankası, yukarıda sayılanlara ek olarak, bilgi ekonomisinin dört destekçisi
olduğunu da vurgulamaktadır. Var olan ve yeni bilginin etkin kullanımı ile girişimciliği
yeşerten olanaklar sunan ekonomik ve kurumsal bir "rejim"; bilgiyi iyi üreten, paylaşan ve
kullanan eğitimli, yetenekli bir "nüfus"; bilginin etkin iletişim, dağıtım ve işlenmesini
kolaylaştıran dinamik bir bilgi "altyapı"; büyüyen küresel bilgi stokunu kullanan, bunu kendi
yerel gereksinimlerine uyarlayarak yeni teknolojiler üreten etkin bir yenilikçi şirket,
araştırma merkezi, üniversite, danışman ve diğer organizasyonlar, yani "sistem".
Günümüz Bilgi Ekonomisinde Bilgiye ve İstihbarata Dayalı Çalışan Küçük ve
Orta Ölçekli İşletmeler/Firmalar Söz Sahibi Olacaktır
Sanayi devrimi ile ortaya çıkan üretim tarzı, makine ağırlıklı sermaye yoğun tekniklere
dayanmaktaydı. Günümüzde çeşit ekonomisine dayalı küçük ölçekli, ancak ileri teknoloji
79
kullanan sanayi işletmeleri ön plana çıkmaktadır. İş dünyasında büyüklük avantaj olmaktan
çıkmıştır. Avantaj daha yalın ve orta büyüklükte, istihbarat ve bilgiye dayanan firmalara
geçmiştir. Yarının firmalarının büyük çoğunluğu, büyük firmalar değil, küçük ve orta boy
firmalar olacaktır. Küçük ve orta ölçekli firmalar giderek ekonominin motoru haline
gelmekte, çünkü devlerin çoğu artık yaşlanmış ve yavaşlamaya başlamıştır. Çoğu endüstride,
modern, esnek bilişim teknolojisi, üretken imalat süreçleri ve dış tedarikçilerden giderek daha
çok yararlanma eğilimi sonucu, firmaların boyutlarının küçüldüğüne dikkat çekmektedir.
Büyük firmaların, rekabette devre dışı bırakan, rakip büyük firmalar değil, daha dinamik ve
daha yenilikçi olan; hızla değişebilen küçük firmalardır.
Çarpıcı bir şekilde değişen dünyamızda pek çok paradoks vardır. Dünya ekonomisi
büyüdükçe, en küçük girişimcilerin gücü artmaktadır. Küresel ekonominin oluşumunda
girişimci aynı zamanda en güçlü oyuncu konumuna geçmektedir. Bu nedenle, büyük şirketler
merkeziyetçilikten uzaklaşıp kendilerini girişimci ağları olarak yeniden kurmaktadırlar.
Böylece dünya ekonomisi büyüyüp açıldıkça, küçük ve orta ölçekli firmalar iş dünyasına
hakim olacaklardır. Sanayi ekonomilerinden bilgi ekonomilerine geçiş sırasında, ölçek
ekonomisinden, ölçek ekonomisizliğine geçilmektedir. “Daha büyük daha iyidir” den, daha
büyük, etkisiz, maliyetli, gereksizce bürokratik, esneklikten uzak ve hantal sonucuna
ulaşılmıştır. Daha geniş bir alanda daha küçük ve daha hızlı oyuncular başarılı olacaklardır.
Bu nedenle, şirketler ayakta kalabilmek için, küçük ve orta ölçekli ya da kendilerini
girişimciler ağı şeklinde yeniden örgütleme içine girmektedirler. Çünkü:
4. Tüm dünyada ticari sınırların kalkması başlangıçta büyük firmalar için büyük bir fırsat
gibi göründüyse de, bu durum küçük firmalara yaramaktadır. Küçük firmalar,
büyüklerin pazarlarına kolayca girebiliyorlar. Oysa eskiden yerel ve bürokratik
engelleri (sınırları) aşmak için gereken maliyeti sadece büyük firmalar
karşılayabilmekteydiler.
5. Bilgisayar ve telekomünikasyon araçları küçük firmalara, büyük firmalarla rekabet
edebilmeleri için inanılmaz fırsatlar sunmaktadır.
6. Finans piyasalarının katı kurallardan kurtulması ve küreselleşmesi, küçük ve orta boy
firmalara daha önce asla sahip olamadıkları büyüklükte sermayeye her yerde ulaşma
fırsatı veriyor. Artık küçük şirketler her yerden borç alabiliyorlar.
7. Günümüzde kalite her yerde bulunabilmekte ve kopyalanabilmektedir. Artık oyunun
kuralı pazarda ve yenilikçilikte hızlı olmaktır. Bu ise hantal büyük firmalar için yeni
bir dezavantajdır.
8. Küçük firmalar personel konusunda da avantajlıdır. Çünkü büyük bir firmada çalışmak
eskisi kadar prestijli olmaktan çıkmıştır. Kişinin daha çok sorumluluğa ve kontrole
sahip olduğu ve firmanın amacına daha çok katıldığı küçük bir firmada çalışmak
heyecan verici ve tatmin edicidir. Bugün en iyi elemanlar ya küçük bir firmada
çalışmakta ya da kendi işini kurmaktadır.
Özetle; büyük firmalar ayakta kalabilmenin yolunu küçülmede bulmuşlardır. Dev
firmalar ayakta kalmak için fonksiyonel olarak çözülüyor; küçük girişimci firmalardan oluşan
konfederasyonlar haline geliyorlar. Dolayısıyla küresel ekonomi büyürken, ekonominin yapı
taşlarının büyük parçaları küçülmeyi tercih etmektedirler. Dünya ekonomisi büyüyüp
80
açıldıkça, küçük orta boy firmaların hakimiyeti artmaktadır. Zira ticari sınırların kalkması ve
dünya ticaretinin serbestleşmesi, küçük boy firmaların küresel pazarlara ulaşmasını
kolaylaştırmaktadır. Teknoloji uygarlığının elektronik dünyası, sanayi uygarlığının mekanik
dünyasından hem çok daha hızlı, hem de çok daha esnek bir dünyadır. Bu dünyada, sanayi
toplumunun ölçek ekonomilerinin yerini, çeşit ekonomileri almakta, entegre tesisler ise
yerlerini ana sanayi/yan sanayi bütünleşmesine yönelik daha esnek modellere bırakmaktadır.
Bilgi işlem teknolojileri, genetik, yeni malzemeler gibi alanlardaki ilerlemeler, yeni
mal ve hizmetlerin kullanıma sunulduğu hızlı bir dönüşüm gerçekleşmektedir. Bilgi
ekonomisi olarak tanımlanan bu oluşumda, bireylerin farklı tercihlerine, hızla yanıt verebilen
teknoloji ve bilgi yoğun, yüksek katma değerli mal ve hizmet üretiminin ve özgün
tasarımların önemi artmaktadır. Ulaşım, bilgi işlem ve haberleşme teknolojisindeki
gelişmeler, haberleşme ve ulaşımdaki olağanüstü hızlanma dünyayı “küresel köy”e
dönüştürecek kadar küçültmüştür. Bu gelişme rekabeti kızıştırmıştır. Rekabette üstünlük,
bilgiyi ürüne dönüştürmede hızlı hareket eden organizasyon yapısını zorunlu kılmaktadır. Bu
ise esnek yapılı firmaların (hareket kabiliyeti yüksek) ön plana çıkartmaktadır. Esnek yapılı
firmaların öne çıkmasına etki eden faktörler bilgi işlem, iletişim ve ulaşım teknolojileri
uluslararası rekabeti arttırmıştır. Endüstrinin yeniden yapılanmasına, üretim ve yönetim
tarzında yeniliklere, iş organizasyonları ve tekniklerinin yeniden düzenlenmesine yol açmıştır.
Aynı zamanda üretim metotlarında yalın üretim modeli denilen yeni üretim sistemine geçiş
gözlenmektedir. Bu sistem özü itibariyle işyerinde esnekliği gündeme getirmektedir.
Ayrıca şu üç gelişme firmaların yapı ve işleyişlerini önemli ölçüde etkilemektedir.
Bunlardan birincisi, haberleşme ve bilişim teknolojisindeki gelişmelerdir. Özellikle bilgisayar
ve uydu teknolojisindeki gelişmelerle haberleşmede mesafe kavramı ortadan kalmış, istisnasız
herkes, her bilgiye istediği zaman istediği yerden ulaşabilir hale gelmiştir. Bu durum en başta
organizasyonlarda hiyerarşik yapıyı, iletişim ve yönetim alanını etkilemiştir.
İkinci gelişme, uluslararası rekabet, ulusal sınırların anlamını yitirmesi ve
küreselleşme gibi gelişmeler olmuştur. Bu gelişmeler, firmaları ulusal sınırlar dışında
düşünmeye zorlamıştır. Hammadde temininden pazarlamaya, para ve personel tedarikinden
rakiplerin kim olduğuna kadar tüm firmalar artık dünya düzeyinde düşünmek ve karar vermek
zorundadır. Bu durum bir yandan, işletmeleri faaliyetlerinde etkinlik kriterlerini yeniden
gözden geçirmeye bir yandan da değişmelere hemen cevap verebilecek esnek organizasyon
yapıları oluşturmaya zorlamıştır.
Üçüncü gelişme ise insan hakları, insani değerler, kişilik kavramı “insan”ın her
şeyden önemli bir varlık olarak eğitim ve yaşam düzeyinin yükselmiş olması, iş
alternatiflerinin ve pazarlık güçlerinin artmış olması ve insanların yaratıcılığından daha fazla
yararlanma konusundaki gelişmeler ve düşünceler olmuştur.
Bilgi Ekonomisinde İnovasyon
OECD (2004a) tarafından yayınlanan Oslo Kılavuzu’nda inovasyon, “yeni veya
önemli ölçüde değiştirilmiş ürün (mal ya da hizmet) veya sürecin; yeni bir pazarlama
81
yönteminin; ya da iş uygulamalarında, işyeri organizasyonunda veya dış ilişkilerde
yeni bir organizasyonel yöntemin uygulanması” şeklinde tanımlanmıştır.
Günümüzde ülkelerin iktisadi büyüme ve kalkınma konusunda uyguladıkları
politikalar; kalkınmışlık farklılıklarını azaltmanın yanı sıra, kamu ve özel sektör arasındaki
koordinasyonu ve dayanışmayı artıracak, bilginin sektörler arasındaki yayılımını
kolaylaştıracak, Ar-Ge çalışmalarının artmasını ve rekabetin sürükleyicilerinden biri olan
inovasyon süreçlerinin hızlanmasını sağlayacak faaliyetler üzerine yoğunlaşmaktadır.
Bir ülkenin kurumsal ve organizasyonel yapılanması ile ilgili olan inovasyon
sistemlerinin de iktisadi büyümeye katkısı vardır. Ülke içindeki inovasyon faaliyetlerinin ve
taraflarının koordinasyon ve etkileşimini sağlayan üst yapılar olan inovasyon sistemlerindeki
kurumsal yapılanmalar inovasyon faaliyetlerini düzenleme ve rekabetçi kalkınma
programlarını yürütme ve taşıma görevlerini üstlenirler.
Bilgi Ekonomisinde Yatırımlar
Yatırım belirli bir dönemde içinde ekonomideki üretim araçları varlığına yapılan
eklemeler ve bu eklemeleri mümkün kılan harcamalardır. Sanayi ekonomilerinde üretim
araçlarına yapılan harcamalardır. Sanayi ekonomilerinde üretim araçlarına yapılan
harcamalar; makine ve teçhizata, inşaata ve ham madde stoklarına yönelik olarak
yapılmaktadır. Sanayi ekonomilerinin temelini fiziki yatırımlar oluşturmaktaydı. Bilgi
ekonomisine geçişte ise mal için yapılan yatırımlardan, hizmet üretimi için yapılan yatırımlara
geçilmektedir. Yatırımlar daha çok teknolojik yeniliğe, eğitime, Ar-Ge’ye ve bilgi işlem
teknolojileri üretimine dönük yapılmaktadır.
İnsanın eğitimine dönük yatırımlarla ekonomik büyüme, verimlilik ve rekabet gücü
arasındaki ilişkiye dair önemli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalarda eğitim, formel eğitim
ve yaparak öğrenme, görerek öğrenme gibi çeşitli informal öğrenme biçimleriyle şekillenen
insan sermayesini bireylerin üretken yeteneklerinin bir göstergesi olarak ele almışlardır.
Bilginin kaynağında Ar-Ge ve teknolojik yeniliklere yapılan yatırımlar bulunmaktadır. İnsan
sermayesine yapılan yatırımlar ise bilginin kaynağıdır. İnsan sermayesi iki farklı yönden
büyüme ya da verimliliğe etki etmektedir. Birincisi bireylerin beceri düzeyleri ile ilgilidir ve
sadece bireylerin verimliliğini etkilemektedir. Dolayısıyla eğitim ve diğer öğrenme araçlarıyla
kazanılan beceriler bireyleri daha verimli kılmaktadır. İkinci etki ise bireyler arasındaki bilgi
paylaşımıdır. Bilgi paylaşımının artması ise hem bilgi stokunu arttırmakta, hem de sermaye ve
emek gibi geleneksel üretim faktörlerinin daha etkin kullanımına ve verimlilik artışı yoluyla
büyümeye neden olmaktadır.
Diğer taraftan Ar-Ge harcamaları, bir ülkenin teknoloji yeteneğini tanımlamakta
yaygın olarak kullanılan değişkenlerden biridir. Ar-Ge harcamaları yeni ürün ve üretim
yöntemi geliştirme, mevcut veya ithal edilen teknolojinin etkin kullanılması, uyarlanması
veya değiştirilmesi süreçleri gibi teknolojik faaliyetlerin her aşamasında büyük önem taşır.
Teknoloji yeteneğinin belirlenmesinde veri olarak alınabilecek faktör Ar-Ge harcamaları, hem
ekonomik büyüme performansını hem de ülkenin küresel rekabet gücünün belirlenmesinde
yaygın olarak kullanılmaktadır. Ar-Ge harcamaları ile ekonomik büyüme arasında pozitif
82
yönlü bir ilişki olduğu yapılan çalışmalarla ortaya konulmuştur. Ar-ge’ye yapılan yatırımlar
gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerinde ekonomik büyümeyi sağlayan ana faktörlerinden
birisi olmuştur. Son dönemlerde ekonomik büyümeye en büyük katkı, yeni ürün ve yeni
teknikleri geliştirilmesi yoluyla olmuştur. Ar-Ge harcamaları ekonomik büyümeye direk katkı
sağlayan bir harcama değildir. Üretimde kullanılan teknolojinin üretimine ve geliştirilmesine
zemin hazırlayan faktördür. Ar-Ge harcamalarındaki artışa paralel olarak, Ar-Ge çalışmaları
sonucu yeni ürün ve üretim yöntemleri ülkelerin rekabet gücünün ve verimliliğin artmasına
yol açmaktadır.
Yatırımlar fiziki yatırımlar ve fiziki olmayan yatırımlar olmak üzere iki farklı grupta
incelenebilir.
Fiziki yatırımlar; bina, makine-teçhizat, karayolları, havalimanları, barajlar, enerji
üretim tesisleri, maden üretim tesisleri, süt ve yünleri için beslenen hayvanlar gibi maddi
unsurlar üzerine yapılan harcamaları kapsar.
Fiziki olmayan yatırımlar ise bilgi üretimine yönelik yapılan yatırımlardır. Bunlara
bilgi yatırımları denilmektedir. Teknolojik gelişme ve ya verimlilik artışı sağlamada oldukça
önemli olan bu yatırımlar gerek mevcut teknolojinin etkin kullanılmasında, gerekse de yeni
teknolojilerin geliştirilmesinde büyük önem taşırlar. Eğitime yapılan harcamalar, araştırmageliştirme harcamaları ve yazılım üzerine yapılan harcamalar başlıca fiziki olmayan yatırım
türleridir. Gayri fiziki yatırımlar ekonomilerin yapısal değişimiyle birlikte hızla artmaktadır.
OECD ülkelerinde gayri fiziki yatırımların 2001 yılında GSMH içindeki payı %2,5’in
üzerindedir. Türkiye’de ise bu oran 2001 yılında %0,86 iken 2010 yılında %1,23’e çıkmıştır.
2001 yılında en çok pay ayıran dört ülke sırasıyla İsviçre, Japonya, Almanya ve
Danimarka’dır. 2010 yılına gelindiğinde ise gayri fiziki yatırımlara pay ayıran ilk dört ülke
sırasıyla Finlandiya, İsveç, Kore ve Danimarka’dır.
Yatırımlarda yapısal değişimin bir başka göstergesi bilgi işlem sektörüne yapılan
harcamalardır. Bilgi işlem ve iletişim teknolojileri yatırımları 1990’ların sonu ve 2000’lerin
başında yatırımın en dinamik bileşeni olmuştur. Bilgi işlem teknolojilerine yönelik yatırımlar,
ekonomilerin bilgi işlemli ekonomilere dönüşme süreci ile birlikte bu sektörde yatırımların
genişlemesi, yenilenmesi ve sermaye stokuna ilavelerin yapılması ekonomik büyümenin
sürdürülmesinde en önemli hale gelmiştir. BİT yatırımı uzun süreli üretimde kullanılan bilgi
teknolojileri ekipmanlarına, bilgisayar ve yazılıma yapılan yatırımdır. BİT yatırımları bu üç
bileşenin toplamıdır. OECD ülkelerinin hemen hepsinde ciddi bir bilgi işlem teknolojilerine
yatırım yapılmaktadır. Bu sektöre en çok yatırım yapan ülke ABD’dir. İkinci en çok yatırım
yapan ülkeler ise Yeni Zelanda, Japonya ve İsveç’tir. Bu ülkeler gayri safi sabit sermaye
yatırımlarının %20’den fazlasını bilgi teknolojileri ekipmanlarına, bilgisayar ve yazılıma
yapmaktadırlar.
Bilgi Ekonomisinde İstihdam
Sanayi ekonomisinden bilgi ekonomisine geçişin önemli göstergelerinden birisi de
istihdamın sanayi ağırlıklı bir yapıdan hizmet ağırlıklı bir yapıya dönüşmesidir. Kişilerin
83
geliri arttıkça toplam harcamalar içindeki hizmetler sektöründe üretilen ürünlere olan talep
artmaktadır. Buna karşılık sanayi sektöründe üretilen mallara olan talep nispi olarak
düşmektedir. Yani bir ekonomide hizmet sektöründe üretilen hizmetlere olan talebinin gelir
esnekliği, l'den büyüktür. Bu durunda kişisel gelir yükseldikçe nihai tüketicilerin daha fazla
hizmet talebinde bulunmalarına yol açar. Bu talep artışı yeni istihdam imkanları yaratır. İkinci
bir neden de hizmet sektöründeki işgücünün verimliliğinin sanayi sektöründeki kadar
olmaması ve hizmet sektörüne olan talebi karşılamak için daha fazla istihdamı zorunlu
kılmasıdır. Bilgi ekonomisi hizmetler sektörü ağırlıklı bir ekonomidir. Ülkeler bilgi temelli bir
ekonomi haline geldikçe hizmetler sektörü istihdamında da belirgin bir biçimde artış
olmaktadır. Bu anlamda hizmetler sektörü içerisinde bilgi işlem teknolojileri sektöründe
artışlar gözlenmektedir. Bunun temel sebebi olarak teknoloji ile bilgi, beceri arasında
tamamlayıcılık ilişkisinin olmasıdır. Sanayi ekonomilerinde teknoloji ile işgücü arasındaki
ikame ilişkisi, bilgi ekonomisinde teknoloji ile bilgi işçisi arasında tamamlayıcılık ilişkisine
bırakmıştır. Bilgi ekonomisinde işlerin çoğunun yüksek bilgi ve beceri gerektirdiğinden bu
anlamda bilgi-fikir işçileri artmaktadır.
21. yüzyıl şirketlerinin en değerli varlıkları, bilgi ve bilgi işçileri. Bilgi yönetimi,
aslında 50 yıldır denenen yöntemler sonucunda ulaşılan son nokta. Bilginin takviyesi,
deneyim, entelektüel varlık ve tüm bunların yönetimindeki eksiklikler, son 50 yıldır
geliştirilen yöntemleri tehdit ediyordu. İşte bu tehdit, günümüzde bilgi yönetimi olarak
adlandırılan gelişme ile aşılıyor.
Bilgi yönetimi; kimi zaman basit bir bilgisayar oyununda, kimi zaman okulda, kimi
zaman da şirket ve ülke yönetiminde belirleyici oluyor. Gerek günlük yaşamda, gerekse iş
dünyasında bilgiye verilen değerin artırılması, hem ülkeye hem de bireylere farklı bir
geleceğin kapılarını aralıyor.
Özel bir şirketin genel müdürü, akşam eve geldiğinde, ilkokul çağındaki çocuğunun,
bilgisayarda "Sims 2" oynadığını görür. İlk bakışta çocuğunun bilgisayar karşısında zaman
geçirmesinden pek hoşnut kalmaz. Daha sonra ekranın karşısına geçip, izlemeye başlar. Oyun,
aile yönetimi ile ilgili bir strateji oyunudur. Amaç; oyunculara aile bütçesi, duygusal ilişkiler,
eğitim gibi kavramları bir arada düşündürterek, farklı senaryolarda farklı davranış modelleri
uygulamalarını sağlamaktır. Verilere dayanılarak bilginin yönlendirildiği, yaratıcılığın ve
çözümleme yeteneğinin önemli olduğu bir oyundur bu...
Yönetici düşünmeye başlar. Kendi şirketinde geliştirmek istediği sistemle, gerek kumu
alanında gerekse özel sektörde kullanılan yönetim modellerini karşılaştırır. Yüzünde
tebessümle çocuğuna bakar ve içinden "Bu oyunu bizim çalışanlara da oynatsak hiç fena
olmaz" diye geçirir.
"Bu küçük öyküyle bilgi yönetimi arasında ne gibi bir bağlantı olabilir ki?" diye
sorabilirsiniz. Ama kesinlikle var. Gerek ülkelerin gerekse de firmaların bilgi ekonomisinden
yararlanabilmesi büyük ölçüde sahip oldukları insan kaynaklarının kalitesine, yani insanların
eğitimlerine, nitelik, beceri ve yeteneklerine bağlı olmaktadır.
Bilgi yönetimi (BY), kabaca bilginin işletilmesi, yönetilmesi ve bunun için gerekli
sistemlerin kurulması anlamına geliyor. Bilgi yönetimi, yaratıcılığa ve iletişime, iş
84
hedeflerinin gerçekleştirilmesine hizmet edecek her türlü bilginin uygulamaya konmasına
olanak tanıyor. Bilgi yönetimi ile ilgili çok sayıda makaleye imza atan Kirk Klasson, bu
kavrama şu sözlerle açıklık getiriyor: "Bilgi yönetimi, çekirdek iş yeteneğinden değer
yaratmak ve daha çok değeri elinde tutma ehliyetidir."
Bilgi yönetimi ile işletmeciler ve yöneticiler, artık asıl servetin binalar, pazar payı ya
da ürünler değil, çalışanların bilgi ve yetenekleri olduğunu kabul ediyorlar. Bilgi işçisi, bilgiyi
üretme ve kullanma görevini üstlenen kişidir. Örneğin bir bilgi işçisi bilginin dönüşümüne ve
ticarileştirilmesine katkıda bulunan; planlama, edinme, araştırma, analiz etme, organize etme,
saklama, programlama, dağıtma ve pazarlama görevlerini üstlenmektedir.
Bilgi işçileri; bilim adamları, uzmanlar, eğitimciler ve bilgi sistemi tasarımcılarından
oluşmaktadır. Zira bilgi işçileri bilginin hem üreticisi hem de transferinin ve kullanımının en
önemli en önemli aracı olarak bilgi ekonomisinin vazgeçilmez unsurudur. Bilgi işi ise bilginin
kullanımı, yaratıcılık, özgürlük ve benzersiz çalışma durumları ile yakından ilgilidir. Bilgi
işçileri fiziksel ürünler üretmek yerine karar vermekte ve nesnelerden çok fikirler ile
çalışmaktadırlar. Bilgi işçileri, kas gücünden ziyade zihinsel süreçler üzerinde odaklanmakta
ve tekrarı olmayan görevleri yerine getirmektedirler. Olgusal ve teorik bilgiye, bilgiyi
uygulama yeteneğine, iletişim becerilerine, motivasyona ve entellektüel yeteneklere sahip
olmaları, bilgiyi bulmaları ve bilgiye erişmeleri bu işçilerin temel özellikleri arasında yer
almaktadır.
Bilgi işçileri için odak noktası işin nasıl yapıldığından çok görevin ne olduğudur.
Burada işçiler görevlerine odaklanmakta ve kendilerini görevlerini yerine getirmekten
alıkoyan engellerin üstesinden gelmektedirler. İnovasyonun, eğitimin ve öğretimin
sürekliliğinin sağlanması bilgi işçilerinin görev ve sorumluluklarının bir parçasıdır.
Böylelikle, Ar-Ge’ye yatırılan mali kaynakların katma değere dönüşmesinde, bilim ve
teknoloji insan kaynağının niteliği ve niceliği birinci derecede belirleyici olmaktadır. ArGe’ye ayrılan kaynaklar, oluşturulan alt yapılar, yapılan teknoloji transferleri, bu yatırımları
verimli bir şekilde değerlendirecek insan kaynağı bulanmadığı sürece atıl kalacak, kalkınma
ve rekabet gücünün arttırılmasına hizmet edemeyecektir. Yeterli sayıda nitelikli insan
gücünün varlığı Ar-Ge’ye yapılan yatırımın özümsenme kapasitesinin arttırılması, böylece
ülkemizdeki Bilgi Ekonomisi birikimin geliştirilmesi, yurtdışı bağımlılığının azalması,
ülkemizin insan kaynağı ve yatırımlar açısından çekim merkezi olmasının önkoşuludur.
Ülkelerin rekabet gücünün arttırılması Ar-Ge’ye yapılan altyapı yatırım kadar bu kaynağı
kullanan yetişmiş insan gücünde saklıdır. Bilgi teknolojileri alanında dünyadaki eğilimler
incelendiğinde de insan gücünün, oluşturulan politikaların merkezinde yer aldığı
görülmektedir. Hem gelişmiş ekonomilerin hem de gelişmekte olan ülkelerin bilgi
teknolojileri stratejilerinde Ar-Ge personeli sayısının arttırılması, kariyer imkanlarının
çeşitlendirilmesi, çalışma koşullarının iyileştirilmesi, yetenek ve deneyimlerinin geliştirilmesi,
sektörler arası işbirliklerinin ve dolaşım imkanlarının arttırılması üzerinde durulmaktadır.
Bugün artık bilgi işlem teknolojilerinin kullanılmadığı hiçbir sektör yoktur. Yani bilgi
işlem teknolojileri her sektörde kullanılmaktadır. Bu durum bilgi işlem teknolojileri
sektöründe istihdamının tanımlanmasında belirsizliklere sebep olmaktadır. OECD, bilgi işlem
teknolojileri (BİT) kullanıcılarını üç grup altında tanımlamaktadır. Birinci grupta; BİT sis
85
temleri geliştiren, yöneten ve bakımını yapan uzmanlar, İkinci grupta; çalıştığı sektöre özel
BİT yazılım gereçlerini kullanan gelişmiş kullanıcılar, üçüncü grupta ise ofis yazılımları gibi
günlük iş yaşamında basit BİT gereçlerini kullanan temel kullanıcılar bulunmaktadır.
OECD, birinci grup içerisine giren Bilgi İşlem Teknolojileri alanında çalışanlarına
ilişkin istihdamı dar tanıma göre BİT istihdamı; bir, iki ve üçüncü grup içerisine giren BİT
çalışanlarına ilişkin istihdamı ise geniş tanıma göre BİT istihdamı olarak tanımlamaktadır.
OECD, dar ve geniş tanıma göre BİT istihdamı istatistiklerinde Uluslararası Çalışma
Örgütü'nün ISCO-88 (Internatiaonal Standard Classifîcation of Occupations) meslek
sınıflandırmasını baz almıştır. Aşağıdaki tabloda bilgisayarla ilgili profesyonel meslek
mensupları, birinci grup BİT kullanıcıları olarak tarif edilmektedir. Bilgisayar ile ilgili
yardımcı profesyonel meslek mensupları, Optik ve elektronik donanım operatörlerinin ikinci
grup BİT çalışanları, elektrikli ve elektronik donanım ile ilgili bakım ve onarım işlerinde
çalışanları ise üçüncü grup BİT çalışanları olarak tarif edilmektedir.
Dar ve Geniş Tanıma Göre BİT İstihdamı
ISCO-88
Kodu
TANIM
121
Üst Düzey Şirket Yöneticileri
122
Üretim ve İşletme Bölümü Müdürleri
123
Diğer Bölüm Müdürleri
211
Matematikçiler, istatistikçiler ve ilgili profesyonel meslek mensupları
213
Bilgisayarla ilgili profesyonel meslek mensupları
214
Mimarlar, mühendisler ve ilgili profesyonel meslek mensupları
241
İş ile ilgili profesyonel meslek mensupları
242
Hukuk ile ilgili profesyonel meslek mensupları
243
Arşivciler, kütüphaneciler ve ilgili profesyonel meslek mensupları
312
Bilgisayar ile ilgili yardımcı profesyonel meslek mensupları
313
Optik ve elektronik donanım operatörleri
341
Mali işler ve satış işleri ile ilgili yardımcı profesyonel meslek mensupları
342
İş hizmetleri aracıları ve ticari aracılar
343
İdari alanlardaki yardımcı profesyonel meslek mensupları
411
Sekreterler ve klavye kullanan elemanlar
412
Sayısal işlemler yapan büro elemanları
724
Elektrikli ve elektronik donanım ile ilgili bakım ve onarım işlerinde
çalışanlar
86
OECD’nin dar ve geniş tanımına göre bilgi işlem sektöründeki istihdamın toplam
istihdam içindeki payı ya da bilgi işlem sektörünün toplam istihdama katkısını yakından
görmek mümkündür. BİT sektöründe profesyonellerin (uzmanların) yanında aynı sektörde bu
profesyonellerin dışında çalışanlarda vardır. Bunlar, bilgisayar ile ilgili yardımcı profesyonel
meslek mensupları, optik ve elektronik donanım ile ilgili bakım ve onarım işlerinde
çalışanlardır.
2010 yılı istihdam verileri, BİT sektörünün önemli bir istihdam yarattığını ortaya
koymaktadır. BİT uzmanlarının (profesyonellerinin)istihdam açısından İsveç, Norveç, Çek
Cumhuriyeti, Finlandiya, Kanada, Danimarka ve Lüksemburg dikkati çekmektedir. ABD’de
BİT uzmanlarının toplam istihdam içindeki oranı %4’ler düzeyinde kalmaktadır. Bu oran
Türkiye’de ise %1,7 gibi orandadır. BİT sektöründe uzmanlar dışında çalışanlarda dikkate
alındığında BİT sektörünün toplam istihdam içindeki payı %23düzeyindedir. BİT sektöründe
en yüksek istihdam %35,3’lük oranla Lüksemburg’dur. Daha sonra ise sırasıyla İngiltere
(%28,1), İsveç (%25,5) ve Finlandiya (%25,5) en çok istihdam yaratan BİT sektörüne
sahiptir.
Aynı sektörde 1995-2010 dönemi itibariyle nasıl bir değişim yaşandığını görmek
mümkündür. Buna göre BİT uzmanı istihdamında değişimin en çok yaşandığı dört ülke
sırasıyla İsveç, Hollanda, İzlanda ve Estonya’dır. BİT uzmanı istihdamı açısından bu
dönemde Türkiye’de %1,7’lik bir değişim olduğu görülmektedir. BİT sektöründe çalışanların
toplamı açısından en çok değişimin yaşandığı ilk dört ülke ise sırasıyla Norveç, Slovenya,
İsveç ve İzlanda’dır. Aynı dönemde toplam BİT istihdamında Türkiye’de %10,9’luk bir
değişim olduğu görülmektedir.
Ekonomik yapının değişimi ile sadece insanların çalıştıkları yer değil aynı zamanda
yaptıkları işler de değişmektedir. Her yeni teknoloji, bir yandan bazı iş kapılarının
kapanmasına yol açarken diğer yandan yeni iş alanlarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
Ancak teknolojik gelişmeler sonucu ortaya çıkan yeni iş alanları her seferinde daha çok bilgi
ve beceri gerektiren işler olmaktadır. Örneğin; dünyada yaşanan küresel krize rağmen,
sağladığı istihdam alanıyla dikkat çeken “Çağrı Merkezleri” ülkemizde ekonomik kalkınmaya
ve istihdama katkı sağlamaya kesintisiz devam etmektedir.
Çağrı merkezi sektörü, sürdürülebilir gelişme için ülke ekonomisine pek çok alanda
yüksek katma değer üretme potansiyeline sahiptir. Türkiye’de çağrı merkezi sektörünün
yaklaşık 15 yıllık geçmişe sahip genç bir sektör olmasına karşın, yetkin ve uzman
yapılanmasının yanı sıra, güçlü deneyimi ve birikimiyle bulunduğu bölgede dikkat
çekmektedir.
Bu merkezlerde üretilen gelir yıllık 240 milyon dolar civarındadır. Bir çağrı masası
için gerekli yatırım bedeli ise sadece 10 bin liradır. Son 5 yılda sektöre 200 milyon lira yatırım
yapılmıştır. İstihdam ise 2 katına çıkmıştır. Türkiye’de çağrı merkezleri Anadolu ekonomisine
yıllık ortalama 50 milyon lira değer yaratmaktadır.
Çağrı merkezi sektörünün sağladığı en büyük katma değerlerin başında hiç şüphesiz
istihdam gelmektedir. Özellikle genç nüfusun çok, işsizlik oranının yüksek olduğu ülkemizde
Çağrı Merkezi sektörü gençlerin istihdamı için çok iyi bir çözümdür.
87
Türkiye'deki bine yakın çağrı merkezinde yaklaşık 50 bin kişi çalışmaktadır.
Çoğunlukla Doğu ve Güneydoğu'da açılan çağrı merkezleri, hem istihdama katkıda
bulunmakta hem de şehrin ekonomisini canlandırmaktadır. Çağrı merkezlerinin, son 2 yılda
illerin büyümesine yüzde 12 katkıda bulunduğu tespit edilmiştir. .Çağrı merkezlerinin ülkemiz
ekonomisine büyük katkısı vardır. Bir çağrı merkezi çalışanı, dört kişilik bir ailenin geçimini
sağlayabilmektedir. Şu an çalışanların % 80'i kadınlardan oluşan çağrı merkezlerinin % 70'i
genç ve 20'li, 30'lu yaşlardadır. Çalışanların % 65′i üniversite öğrencisi veya mezunudur ve
lise mezunlarının oranı ise % 35’dir.
Eğitim Kritik Başarı Faktörüdür
Genç nüfusumuzun altyapısının ilkokuldan başlayarak eğitim sistemi ile
desteklenmesi, ezberci eğitim mantığından araştırmacı, denemeci ve sürekli arayış içinde
olmayı teşvik eden bir eğitim kültürüne dönüşmesi, geleceğimiz ve uzun vadeli hedeflerimiz
için çok kritiktir.
Eğitimin son aşaması olan yükseköğrenimin iş hayatına hazırlayan bir müfredata
dönüşmesi, akademisyenlerin anahtar performans göstergeleri arasına yayınladıkları
makalelerin dışında Ar-Ge projelerindeki performanslarının da güçlü bir şekilde eklenmesi,
üniversitelerin sanayi ve iş dünyası ile işbirliğinin artması yönünde önemli bir adım olacaktır.
Bu şekilde öğretim görenler, iş hayatına atıldıklarında daha az zaman ihtiyacı duyarak hızlıca
üretken olabilecekler, böylece şirketlerin yetişmiş insan gücüne sahip olmaları hem daha hızlı
hem de daha az maliyetli olarak gerçekleşecektir.
Avrupa Birliği, tersine beyin göçü ile AB’ye dönüş yapan araştırmacı akademisyenlere
Marie Curie desteği sağlamaktadır. Bu destekten ABD’den Türkiye’ye kesin dönüş yapan
birçok Türk araştırmacı da yararlanmaktadır. Ancak ABD’den veya yurtdışından ülkemize
dönüş yapan akademisyenler, arzu ettikleri araştırmacı kültüre sahip ortamları üniversite ve
araştırma kurumlarımızda çoğu zaman bulamadıklarından potansiyellerini tam anlamıyla
kullanma imkanına sahip olamamaktadırlar. Öğrencilere yönelik olarak, teorik derslerin
yanında proje derslerinin artırılması sağlanmalı, firmalardaki staj süreleri uzatılmalı, okullara
proje bütçelerinin konulması gerekmektedir.
Artan üniversite ve eğitim kurumları sayıları, giderek daha fazla öğrencinin bu
okullardan mezun olmasına ve daha yüksek seviyede bir eğitim almasına neden olmaktadır,
ancak bu mezunların nitelikli işgücüne dönüştürülmesi gerekir. Nitelikli işgücünün aynı
zamanda iş ahlakı ve doğru iş yapma kültürüne sahip olması kritiktir. Aksi takdirde şirketler
ve kuruluşlar, insana yatırım yapmaktan kaçınırlar.
Nitelikli iş gücünü yetiştiren firmaların fikri mülkiyetlerinin korunması önemlidir,
değerlere dayanan iş ahlakının sadece işverende ya da istihdam edilen iş gücünde bulunması
yetmez, aynı zamanda iş hukukunun ve hukuk mercilerinin bu konuya yaklaşımında
gelişimlere ihtiyaç vardır.
88
Her ne kadar Dünya ölçeğinde oyunu büyük oynayan, bu oyun içinde güce dayalı
stratejileri ile bütün özel pazarları elinde tutan çok uluslu sistemin, çok uluslu aktörleri her
değişen duruma karşı aldıkları pozisyonlar ile hep kazansalar da, BİLGİ gün gelecek onu
doğru kullananların, denklemi doğru kuranların ve oluşan farklı resimleri doğru okuyanların
89
elinde bulunduğunda çok önemli bir stratejik güce dönüşecektir. O halde bu bilginin tekellerin
değil de pazarda bulunan, bilgi kaynaklarının hem sahibi hem yönetimi gücünü elinde
bulunduran kurumlar için çok önemli ve değerli stratejik güç olacaktır.
Gecen ay Avrupa Birliği, üye ülkelerinin eğitim bakanlarına gönderdiği mektupta
"kodlama eğitiminin mümkün olan en erken yıllarda verilmeye başlanmasının Avrupa’nın
geleceği için önemi" vurgulanmaktaydı.
Bugünün çocukları ileride hangi mesleği icra ederlerse etsinler, kullanmak zorunda
olacakları en temel çözüm ve üretim aracı bilişim olacak.
2023 yılında dünyanın en büyük 10 hata ilk 5 ekonomisinden biri olma yolunda
kararlılıkla ilerleyen ülkemiz için BİT en stratejik sektörlerin başındadır. Bütün mesele Yeni
Türkiye hedefi için eldeki olanakları doğru bilgi ile doğru bilgi ışığına bindirmektir. Bu
çerçeveden bakıldığında Ülkemizin zengin petrol ve doğalgaz rezervlerine ihtiyacı yoktur.
Sahip olduklarımızı doğru bilgi ile yöneterek üreterek elde edilecek Ekonomik değer bizi
dünya liginde ilk beşe sokması hiç ama hiç hayal değildir.
Ekonomik Kalkınmada Bilişim ve Ar-Ge Faaliyetlerinin Yeri ve Önemi
Araştırma ve Geliştirmenin kısaltılmışı olan “Ar-Ge” OECD (İktisadi İşbirliği ve
Gelişme Teşkilatı) tarafından bilgi dağarcığını artırmak amacıyla sistematik olarak sürdürülen
yaratıcı çalışma ve bu bilginin yeni uygulamalar yaratmak için kullanılması" olarak
tanımlanmıştır.
Ekonomik kalkınma ile Ar-Ge ve bilişim teknolojisi olanakları arasında doğrudan
ilişki vardır. Son yüzyıl içerisinde sanayi çağını idrak eden dünya ülkeleri teknolojik gelişime
seyirci kalmamak, kalkınmak, daha iyi kalitede mal ve hizmet üretmek, daha az kaynak
kullanarak ihtiyaçlarını karşılamak amacı ile bilişim teknolojisine ve bilimsel AraştırmaGeliştirme faaliyetlerine önem vermeye başlamışlardır.
Böylece gelişme ölçütü olarak, artık kişi başına demir-çelik, çimento, otomotiv sanayi
ürünleri gibi mal üretimine dayanan ölçüler yanında toplumların bilgi toplumu olup
olmadıkları ya da Araştırma- Geliştirme faaliyetlerine ne kadar yatırım yaptıklarına göre
değerlendirilmeye dayanan ilkeler de kullanılmaya başlanmıştır.
Bilgi; daha etkin mal ve hizmet üretme teknikleri geliştirerek, üretim faktörlerinin
daha düşük maliyetle üretim sürecine dâhil edilmesini sağlayarak ve inovatif süreçlerde etkin
bir rol üstlenerek ülkelerin ekonomik ve sosyal gelişmelerine katkıda bulunmaktadır.
Günümüzde bilgi karar birimleri için önemli bir faktör haline gelmiştir. Bilgi çağı ile birlikte
küresel ekonomi hızlı bir dönüşüm geçirmiş, bunun bir sonucu olarak ülkeler bilgiye daha
fazla yatırım yapmaya başlamışlardır. Özellikle gelişmiş ülkeler üretim sürecinde geleneksel
üretim faktörlerinin yerine, teknoloji-yoğun ürünlerin üretimini sağlayan bilgiyi ikame
etmişlerdir. Bu kapsamda bilginin sosyoekonomik gelişme için önemini çabuk kavrayan
ülkeler (Güney Kore, Singapur, Çin, Tayland vb.) hızlı bir büyüme süreci yaşamışlardır.
Organizasyonların, firmaların ve bireylerin bilgiyi etkin bir şekilde edindiği, ürettiği,
yaydığı ve kullandığı bilgi ekonomisi, literatürdeki yerini özellikle 1990’lı yılların başından
90
itibaren almaya başlamıştır. Bilgi ekonomisinin en önemli özelliği bilginin birincil üretim
faktörü olarak göz önüne alınmasıdır. Bu ekonominin en önemli bileşenleri; Bilgi İletişim
Teknolojileri (BİT), inovasyon kapasitesi, Ar-Ge ve bilgi işçileridir.
BİT, hem sermaye birikimini, hem de Toplam Faktör Verimliliği’ni (TFV)
etkilemektedir. BİT’ne dayalı mal ve hizmetlerin teknoloji-yoğunluğu üst düzeyde olduğu
için, bu mal ve hizmetler ülkenin uluslararası piyasalarda rekabet gücünü artırırken, ithalat
bağımlılığının azalmasına da yardımcı olmaktadır.
Küreselleşmenin bir sonucu olarak rekabetin ve tüketici taleplerinin giderek artması,
firmaları yeni yöntemler uygulamaya sevk etmektedir. Firmalar rekabetçi yapılarını korumak
için; BİT’den etkin bir şekilde faydalanmakta, esnek üretim sistemleri kurmakta, yatay olarak
örgütlenmekte, inovasyon faaliyetlerini yürütmekte ve vasıflı işgücünü istihdam
etmektedirler.
Olgusal ve teorik bilgiye, bilgiyi uygulama yeteneğine, iletişim becerilerine,
motivasyona ve entellektüel yeteneklere sahip bilgi işçileri bilgi ekonomisinin etkinliğine
katkı sağlamaktadır. Bilgi ekonomisinin bu bileşenleri, BİT ve inovasyon faaliyetleri
sayesinde iktisadi karar birimlerinin işlem maliyetlerini de düşürmektedir.
Bilgi’nin Türkçe sözlükteki anlamı; “insan aklının erebileceği olgu, gerçek ve ilkelerin
bütünü”, “öğrenme, araştırma veya gözlem yolu ile elde edilen gerçek, vukuf” ve “insan
zekasının çalışması sonucu ortaya çıkan düşünce ürünü” şeklinde tanımlanmaktadır.
Bilgi ve enformasyon arasında önemli bir ayırım vardır. Enformasyon, kolaylıkla
kodlanabilen ve düşük maliyetlerle muhafaza ve transfer edilebilen veri olarak tanımlanabilir.
Buna göre enformasyona elektronik olarak (örneğin internet yoluyla) erişmek mümkündür.
Diğer taraftan bilgi, genellikle kendine özgü bölünmezlik özelliği nedeniyle kodlanması ve
yorumlanması zor olan örgütlü ya da yapılandırılmış enformasyonu içermektedir.
Şekilde de görülebileceği gibi veri, enformasyon ve bilgi arasında hiyerarşik bir yapı
vardır. Buna göre piramidin en üst kısmında yer alan bilgi en yüksek değere ve içerik
düzeyine sahiptir. Enformasyon önemli bir emtia iken, bilgi en kıt kaynak olarak yorumlanır.
Bu yaklaşımda bilginin üretimi, kullanımı ve dönüşümü radikal, ekonomik ve teknolojik
dönüşüm noktasında oldukça önemlidir. Kurumlar, firmalar ve kamu kurumları bilgi zengini
yerel ve bölgesel çevrelerin oluşturulmasında anahtar bir rol üstlenmektedir. Söz konusu
birimlerin bilgi ekonomisi ile bireyler ve diğer kurumlarda bulunan bilgi varlıklarının
yönetiminde üstlendikleri bu rol, bölgelerin gelişimi ve zenginlikleri açısından oldukça
önemlidir.
91
Bilginin; know-what, know-why, know-how ve know-who olmak üzere dört türü
vardır. Know-what gerçekler ile ilgili olan bilgiyi temsil etmektedir. New York’ta kaç insan
yaşıyor? Krep kullanımında kullanılan malzemeler nelerdir? gibi sorular bu tür bilgiye birer
örnek olarak verilebilir. Know-why; doğadaki, insan zihnindeki ve toplumdaki hareket
kanunları ile bilimsel bilgi ilkelerini açıklamaktadır. Bu bilgiye sahip olunması durumunda
teknolojideki gelişmeleri hızlandırmak ve deneme süreçlerindeki hataları minimuma
indirgemek mümkündür. Know-how bir şey yapma yeteneğini (ya da üretim tekniğini) ifade
eder. Bu, üretimin yanı sıra ekonomik alandaki diğer faaliyetlerle de ilgilidir. Farklı beceri
türlerinin karışımından oluşan know-who ise, kimin, neyi ve ne yapılması gerektiğini bilmesi
ile ilgili enformasyonu içermektedir.
Bilginin üretilmesinde kullanılan en temel yöntem Ar-Ge’dir. Bu süreçte informal
yöntemler de (yapılan iş üzerinde yeni fikirlerin üretimi gibi) kullanılmaktadır. Firmalarda
bilgi üretimini etkileyen faktörler; yapılan Ar-Ge araştırması, Ar-Ge’nin verimliliği, beşeri
sermaye düzeyi, firmanın organizasyonel yapısı ve inovasyon faaliyetleri için verilen teşvikler
şeklinde sıralanabilir. Bilgi edinimi; üniversiteler, kamu araştırma organizasyonları ve diğer
firmalar gibi firmanın dışında bulunan birimlerden sağlanmaktadır. Girişimcilik, inovasyon,
Ar-Ge, yazılım ve ürün tasarımı gibi faktörlerin yanı sıra bilgi de küresel ekonomide
büyümenin en önemli kaynaklarından biri olarak kabul edilmektedir. Gelişmekte olan birçok
ülke bilgi stokunu artırma ve bunu kendi ihtiyaçları doğrultusunda kullanma noktasında
başarısız olmaktadır. Bu ülkelerin bilgiyi gelişme sürecinde etkin ve verimli kullanması;
güçlü buldukları yönlerini geliştirmelerine, beşeri sermayeye, verimli kurumlara, iletişim
teknolojilerine ve inovatif ve rekabetçi girişimlere bağlıdır. Finlandiya, Kore, İrlanda,
Malezya, Singapur, Şili ve daha sonraları Çin ve Hindistan hızlı bir gelişme göstererek bunun
yapılabileceğinin örneklerini vermişlerdir.
Ekonomik büyümenin ülkeler arasında farklılıklar göstermesinde önemli rol oynayan
bir diğer etken ise ülkelerin teknolojik yeteneklerini ne hızda geliştirebildikleridir. Üretimdeki
gelişmelerin ve teknolojik yeniliklerin öneminin artmasıyla, dünyada bilim ve teknoloji
stratejileri de ekonomik büyümeyi destekleyici yönde şekillenmeye başlamış, Ar-Ge ve
teknolojik yenilik faaliyetlerine daha fazla kaynak ayrılmaya başlanmıştır. Teknolojik gelişme
92
ve yenilikçilik hızını ölçmek için kullanılabilecek bir gösterge Ar-Ge harcamalarının GSYİH
içindeki payıdır.
Ar-Ge harcamalarının GSYİH içindeki payı ile gelişmişlik seviyesi ve ülkelerin
büyüme hızı arasında bir ilişki olduğu görülmektedir. AB’ye göre daha hızlı büyüyen
ABD’nin 1996-2007 yılları arasında Ar-Ge oranı da daha yüksek olmuştur. Ar-Ge
harcamalarının GSYİH içindeki payı ABD’de % 2,5 dolaylarında seyrederken, AB’de dönem
sonunda % 2’ye yaklaşmıştır. Ar-Ge harcamalarının GSYİH içindeki payını hızla artıran
Güney Kore, 2003 yılında ABD’yi yakalamış ve geçmiş, Singapur ise 2007 yılında ABD’yi
yakalamıştır. 2007’de Ar-Ge oranı Güney Kore’de % 3,5 ve Singapur’da % 2,5 olmuştur. ArGe harcamalarının GSYİH içindeki payı % 1,5 ve altında olan ülkeler arasında bulunan
Çin’in, 2001 yılından sonra Ar-Ge harcamalarını giderek artırdığı görülmektedir. Türkiye ise
1996-2007 yılları arasında karşılaştırılan ülkeler arasında GSYİH içinde en düşük Ar-Ge
harcaması payına sahip olan ülkedir.
Türkiye’nin geçmiş 50 yılda yüzde 4.5, 2001-2007 yılları arasında yüzde 6.5
büyüdüğü, 2023 hedeflerini yakalayabilmesi için de yıllık yüzde 8.5 büyüme gerçekleştirmesi
gerektiği bilinmektedir. Bu büyümeyi sağlamak için bilgi ve iletişim teknolojileri sektörünün
büyüme stratejisinin ayrılmaz bir parçası olarak kabul edilmesi gerekmektedir.
Ülkemizdeki bilişim ekonomisi sektörü ticaretinin yaklaşık % 70’ini bilgisayar,
donanım ve elektronik bileşenler yani bilgi teknolojileri ürünleri oluşturmaktadır. Bilişim
ekonomisi sektörünün ihracatının ithalatı karşılama oranı yaklaşık % 22 gibi düşük bir
seviyededir. Türkiye’nin ürün ithalatının üçte birini bilgisayar ve aksamları ithalatı, bir diğer
üçte birini ise telekom cihaz ithalatı oluşturmaktadır. Ülkemizde donanım üzerinde
yoğunlaşan bilgi ve iletişim teknoloji harcamaları dünyada, ağırlıklı olarak iletişim
hizmetlerinde yoğunlaşmıştır.
Dünyadaki ticareti en hızlı gelişen ürünlerden bir tanesi olan bilgisayar ihracatı 19802009 yılları için incelendiğinde, Türkiye’nin bu sektörde neredeyse olmadığını görmek
mümkündür. Türkiye’nin mamul mal ihracatı içerisinde bilgisayar ihracatının payı hiçbir
zaman binde üçü geçememiştir. Yine bu sektörde ihracatın ithalatı karşılama oranı sadece
% 4’tür.
Rekabet gücünün üstünlüğü katma değeri yüksek ürün ve hizmet üretmeye bağlıdır.
Teknolojik yeniliği içselleştiren Ülkemizde, kendisi üreten ağırlığının ise her şeye rağmen
hala orta ve düşük teknoloji ürün ve hizmetlerinden oluşmaktadır. Dünya ticaretinde BT’nin
payı yüzde 14, Türkiye’de ise bu oran yüzde 3’tür.
TÜBİSAD, tarafından hazırlanan “Atılım için Bilişim” Raporu’nda; Türkiye’de
BT’nin yerinin önemi ile doğru orantılı olmadığı ortaya konuluyor. BT harcamalarının
GSYİH’ye oranı Singapur, Güney Kore gibi ülkelerde yüzde 8′in üzerindeyken, bu oran
Türkiye’de yüzde 4,5 olarak belirtiliyor.
Türkiye’deki BİT sektörü harcamalarının yüzde 75’inin iletişim teknolojileri olduğu
düşünülürse -hizmet ve yazılım gibi- katma değerli alanlar için bu oran yüzde 1,2’lere kadar
düşmektedir. BT’nin Türkiye’de özel sektör içerisindeki payının oldukça düşük olması,
sektörün gelişmesini sağlayacak politikaları daha da önemli kılmaktadır. Diğer birçok ülkede
93
olduğu gibi Türkiye’de de üretkenliğin BT’de daha yüksek olduğu, Türkiye’de BT
üretkenliği, toplam özel sektör üretkenliğinin dört katıdır. Türkiye’de BT için geliştirilecek
yol haritasında yazılım ve hizmet ihracatı, patentlenmesi ve bu sahalardaki Ar-Ge önemli rol
oynayacaktır.
Türkiye’de bilişim ekonomisinin ekonomi içindeki payı hangi göstergeye bakarsak
bakalım çok küçüktür. Sektörün özel kesimin ekonomik aktiviteleri içindeki payı az, sanayi
üretimine katkısı düşük, yaratmış olduğu istihdam sınırlıdır.
Söz konusu Atılım senaryosunda tanımlanan büyüme politikasının gerçekleşmesi için
sektöre dönük bütüncül, sistemli, sürekli ve tüm toplum tarafından benimsenen bir politika ile
desteklenmesi gerektiğinin altı çizilerek; Türkiye’nin 2023 yılında en büyük 10 ülke arasında
yer alması için gereken politika adımları şöyle sıralanıyor:

BT stratejisi, büyüme stratejisinin ayrılmaz bir parçası olarak kabul edilmelidir.

Sektöre yönelik güçlü yasal altyapı oluşturulmalıdır.

BT’ye dayalı istihdam yaratılmasına dönük eğitim politikası geliştirilmelidir.

Küresel rekabetçi BT için hizmet ve yazılım ihracatı desteklenmelidir.

Rekabetçi, yaygın ve ucuz iletişim altyapı ve hizmetleri sağlanmalıdır.

BT’nin iş dünyasına etkisi artırılmalıdır.

Ar-Ge ve yenilikçilik desteklenmelidir.

Girişimci kültürün güçlendirilebilmesi için girişim sermayesinin oluşumu
hızlandırılmalıdır.

BT’den alınan vergiler büyümeyi teşvik edecek, derinleşmeyi sağlayacak ve
ihracatı güçlendirecek şekilde değiştirilmeli ve vergi yükü azaltılmalıdır.

Hizmet ve altyapılarda etkin rekabet ortamı tesis edilmeli ve yeni teknolojilere
dayalı BT altyapılarının kurulması için uygun ortam yaratılmalıdır.
Patent Faaliyetlerinin Bilişim Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
Ülkelerin yenilikçilik seviyesini ortaya koymada kullanılabilecek diğer bir değişken
ise yerleşiklerin yapmış oldukları patent başvurusu sayısıdır.
Ar-Ge ve teknolojik yenilik faaliyetlerine ayrılan kaynakları teknolojik yenilik
üretmedeki girdiler olarak değerlendirirsek, patent başvurusu sayılarını da bu girdilerin
çıktılarından biri olarak nitelendirebiliriz. Türkiye’nin 2008 yılında patent başvuru sayısı
2.021 ile ABD’nin sadece binde biri düzeyindedir.
Gelişen ekonomiler incelendiğinde bilişim ekonomisi alanında yapılan en değerli
büyümenin patent koruması altındaki yazılım alanında olan büyüme olduğu görülmektedir.
Ülkemizde ise yazılım sektörü özelinde patent yasalarının zayıflığı, Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunu’nun bu alanda yeterli ifadeleri içermemesi, patent ihlali ve lisanssız, korsan kullanım
94
durumunda yaptırımların uygulanmıyor olması yazılım sektörünün gelişimindeki en büyük
engellerdir.
SWOT ANALİZİ
Ülkemize özgün model oluşturulurken, güçlü ve zayıf yönlerimiz analiz edilmiş ve
buna göre fırsat ve tehditler ortaya konmuştur. Bu yaklaşım önemlidir, çünkü modeller
şekillendirilirken, ülkenin güçlü ve zayıf yönleri ile karşı karşıya bulunduğu fırsat ve tehditler
dikkate alınmazsa önerilecek model sağlam bir zemine oturtulamaz.
Örneğin, yukarıdaki bölümlerde anlatılan Çin modeli, ağırlıklı olarak ucuz iş gücüne
dayalı olarak küresel firmaların üretim tesislerini bu ülkede kurması ve buradan çevreye ve
dünyaya ihraç etmesine dayalı bir Bilgi Teknolojileri büyüme modeli oluşturmuştur. Halbuki
Türkiye’de insan gücü, Çin ve Hindistan’daki gibi ekonomik değildir, dolayısıyla bu ülkelerin
büyüme modeli Türkiye için tümüyle örnek alınacak bir model değildir, ancak mutlaka
faydalanılması gereken tarafları vardır.
Ülkemizin güçlü yönlerinden biri, genç bir nüfusa, büyüyen bir ekonomiye sahip
olmasıdır. Bu aslında sektörün büyüme potansiyelini de ortaya koymaktadır. Genç
nüfusumuz, meraklı ve yeniliklere açık olduğundan kolayca, hızlı öğrenebilir, doğru
rehberlik, eğitim ve yönlendirmeler sağlandığı takdirde öğrendikleri ile hızlıca üretebilir.
Ülkemizde inovasyon veya yüksek teknoloji ile ilgili bir tartışma olduğunda ilk akla
gelen teşvikler. "Ülkede yeterince teşvik var, neden ileri teknoloji üretilemez?" vb serzenişler
inovasyonun belli bir iklimde yasayabilen bir canlı gibi olduğunun anlaşılmadığını ortaya
koyuyor. Bu iklimin binalardan, altyapıdan, makine ve teçhizattan hatta teşviklerden önce
gelen en temel bileşeni insan kaynağı. İnsan kaynağı uygun olmayan bir toplumun ar-ge
yapması, buradan elde ettiği bilgiyle urun geliştirmesi ve daha sonra da bu urunun yaygın
olarak kullanılmasını sağlaması pek mümkün değildir. Bunu yapabilen bir ülke örneği yok.
Bir tarihçi "Ne kadar geçmise bakabilirseniz o kadar geleceği görebilirsiniz." der.
Dünya teknoloji ve bilim tarihi göstermiştir ki hemen hemen bütün buluşların arkasında iki
temel neden vardır: İhtiyaç ve merak.
Tarihte çeşitli buluşlara imza atmış bilim adamları ve teknoloji geliştiren girişimciler,
dönemlerinin ihtiyaçlarını karşılamak veya kendi meraklarını dindirmek amacıyla başladıkları
çalışmalarla toplum hayatını derinden etkileyen inovasyonlar ortaya koymuştur.
Bilgi Ekonomisi & Büyük Veri
Bilgi ekonomisi, en geniş tanımıyla bilgi toplumunun ekonomik yapısını inceleyen bir
iktisat branşıdır. Bu branşın alt dallarında ise, bilginin üretilmesi, kullanılması ve yayılmasını
teşvik eden bir “toplumsal yapı (bilgi toplumu)” ile “beşeri sermaye” ve araştırma-geliştirme
faaliyetleri ile teknolojik gelişmenin ekonomik etkilerini inceleyen ve yeni büyüme
modellerini de içerecek biçimde “teknoloji ve yenilik iktisadı” yer almaktadır. Bilgi
ekonomisinin bir diğer temel unsurunu da enformasyon ve iletişim teknolojilerinin ekonomik
95
performans üzerindeki etkilerini ve e-ticareti ele alan “yeni ekonomi” oluşturmaktadır. Bilgi
ekonomisi her ne kadar bu dört sütun üzerinde yükseliyorsa da, sütunlar arasındaki
duvarlardan da destek almakta ayrıca bu sütunlar temelde birbirleriyle bağlanmaktadır.
Dolayısıyla bilgi ekonomisini oluşturan temel unsurların, yan unsurları da içerdiği ve kendi
içlerinde de karşılıklı bir etkileşim içerisinde bulunduğu unutulmamalıdır.
Kaynak: World Bank (2008:2-3)
Bilgi ekonomisinin yukarıda belirtilen unsurları, Dünya Bankası tarafından belirli
aralıklarla ülkelerin bilgi ekonomisi düzeylerini gösteren, “Bilgi İndeksleri”nde de biraz farklı
olarak yer almaktadır. Bilgi indeksi ve bilgi ekonomisi indeksinden oluşan bilgi indeksleri,
ülkelerin bilgi ekonomisi altyapılarını ve düzeylerini göstermesi açısından oldukça önemli
göstergeler arasında kabul edilmektedir. Bilgi ekonomisi indeksi, ülkelerin eğitim-öğretim,
bilgi altyapısı, ekonomik teşvikler, kurumsal rejim ve yenilik alanlarındaki performanslarına
verilen puanların ortalamasına dayanan bir indekstir. Bilgi indeksi ise ekonomik ve kurumsal
rejim dışında kalan eğitim, yenilik ve enformasyon-iletişim teknolojisi verilerinden oluşan bir
indekstir. Bu açıdan bakıldığında, bilgi ekonomisi indeksi bilgi indeksini de kapsayan ve bilgi
ekonomisi altyapısını oluşturan 4 temel sütün üzerine kurulu olan bir indeks olarak
değerlendirilmektedir. Bu dört sütün, bilginin ekonomik açıdan etkin biçimde
kullanılabileceği ekonomik ve kurumsal rejimden, nüfusunun eğitim ve beceri düzeyini
oluşturan eğitim-öğretim altyapısından, buluşların sayısı ile yenilik sisteminden ve
enformasyon-iletişim teknolojileri altyapısı ve kullanım düzeyinden oluşmaktadır.
Ülkemizde bilgi ekonomisinden kamu yönetiminin yeniden yapılanmasına,
demokratikleşmeden kalkınmaya hemen hemen her alanda katılımcı politika ve karar verme
ağlarının oluşturulması adına bilgi ve iletişim teknolojilerinden yararlanılmaktadır. Türkiye
96
bu toplumsal dönüşüm ve değişim sürecinde geri kalmamak adına cesur adımlar atmakta,
gelenekleri ve katı kuralları ile değişime direnen yapıları dönüştürmektedir.
Artık korumamız gereken sadece konvansiyonel, milli coğrafi sınırlarımız değildir.
Göz ardı edilmemesi gereken önemli bir alan da bilginin elde edilmesinden başlayarak, veriyi
toplamak, bilgiye dönüştürmek ve değerlendirmek, bilgiden türevler üretebilmek, bilgiyi
koruyabilmektir. Büyük veri adı verdiğimiz teknolojik eğilim bunu açık olarak ortaya
çıkarmaktadır.
Bu çağı bilgi çağı yapan bilginin çoğalması ve insanların çok daha bilgili olması değil,
bilgiye kolay ulaşılarak bilginin kullanılmasıdır. Bilgi çağına girdiğimiz bu yüzyılda,
enerjiden tarıma, sağlıktan savunma sanayine bütün sektörlerin en etkin bir şekilde
yararlanacağı bu bilgi ağından ülkemizin faydalanmaması düşünülemez. Tüm sektörlerde
bilginin valide edilmiş, doğruluk katsayısı çok yüksek olan veriden elde edilmiş bilginin
değeri, günümüz bilgi ekonomisi dinamikleri altında değeri paha biçilemez hale gelmiştir.
Kurumların elde ettikleri bilginin gücü, bu bilgiyi kullanma yetenekleri ve bilgiye dayalı
stratejilerinin kalitesi ile doğru orantılıdır.
Bilginin ekonomik değere sahip olabilmesi, yani bilgiden fayda sağlamak için, bilginin
üretim ve dağıtım basamağında doğru olmayan bilgiye yer verilmemelidir. Bilgi
tüketicilerinin doğru kararlar alabilmesi ve hedeflerini gerçekleştirebilmedeki başarıları
kullanılan bilginin doğruluğuna ve güvenilirliğine bağlıdır. Bilgi kavramının ekonomik ve
sosyal sistemler içerisinde anahtar bir konuma gelmesi sonucunda bilgiyi üreten ve ürettikleri
bilgileri doğru bir şekilde kullanan ülkeler ve organizasyonlar önemli avantajlar elde
etmişlerdir.
Artık gereksiz veri kavramı sadece sizin veriye bakışınız ile alakalıdır, değersiz veri
yoktur, değerlendirilemeyen veri vardır. Yapısal olmasa da her türlü veri işlenebilir ve
kullanılabilir. Bunun farkında olmak, kişisel bilgilerden başlayarak, devletin elinde olan,
yapısal olsun olmasın, verinin değerini anlamak ve bilginin korunması, mahremiyetinin
sağlanması için gerekli adımların atılmasına duyulan ihtiyacı görmeye yeter.
Büyük veri ile uğraşmak altın madeni aramak gibidir. Etrafımızda dağ-taş her yer toprak
ve aslında hemen hemen her toprakta belli oranda altın madeni var. Bazı bölgeler altın madeni
açısından daha zengin toprağa sahiptir. Her yer toprak olmasına rağmen altın madeni belli
alanlarda zahmetle, kamyonlarca toprak işletilerek, gram gram elde ediliyor. İşte büyük veride
de veriden somut bir sonuç elde etmek; altın elde etmek için maden aramak gibidir. Veri var
ama bunu doğru işleyebilmek, bunun için gerekli uygulama ve bu uygulamayı kullanacak
ekibi bir araya getirmek şart.
Büyük verinin giderek “büyümesi”, analitik ve iş zekâsı gibi yazılımlara duyulan
ihtiyacı artırmaktadır. Büyük veriyi (Big Data) oluşturan bilgiler mobil cihazlar, elektronik
yazar kasalar, bilgi sistemleri, sosyal ağlar gibi birçok insanla temas noktasından toplanıyor.
Bu bilgilerin biriktirilmesi yetmemekte, kategorize edilmesi ve bundan işe yarayacak
analizlerin yapılması ve faydalı bilgilerin elde edilmesi önem kazanmaktadır. Yapılan
analizlere göre üretilen yeni verilerin tekrar bu temas noktalarına yayımı gerekmektedir.
97
Teknolojik gelişme sürecinde, ülkelerin gelişme düzeylerinin belirlenmesinde, bilgi
iletişim alanındaki çeşitli altyapısal gelişmelerin ve vatandaşların Bilgi İletişim
Teknolojilerine uyumunu veren ve ülke yönetiminin kamu hizmetlerinin BT ile sunumunda
kapasitesini ve istekliliğini ölçen göstergeler yani E-Devlet Gelişmişlik Endeksleri bu noktada
yol gösteren ve durum tespiti yapılmasına imkan veren en önemli verilerdendir. E-Devlet
Gelişmişlik Endeksleri, ülkelerin e-devlete hazırlık anlamında nerede ve dünya ülkeleri
arasında hangi konumda olduğunun görülmesi açısından önemlidir.
BM (Birleşmiş Milletler) tarafından belirlenen bu endeksin hesaplanmasında üç temel
endeks baz alınır. Bunlar;



Çevrimiçi servis (Web Ölçüm) endeksi (online service index);
Telekomünikasyon altyapısı endeksi (telecommunication infrastructure index)
İnsan Sermayesi (İnsan kaynakları) endeksidir (human capital index).
Bu üç temel endeks baz alınarak Birleşmiş Milletler tarafından hazırlanan BM
E-devlet raporu 2014’e göre; 2014’te Türkiye’nin e-devlet gelişmişlik indeksi 5.443 olarak
gerçekleşirken, dünya genelinde e-devlet gelişmişlik indeksi ortalaması 4.712 olarak
gerçekleşmiştir.
Küresel endekslerde Türkiye, hep ortalarda yer alıyor. Örneğin, Dünya Ekonomik
Forumu 2013 Küresel Bilgi Teknolojileri Raporu’nda 144 ülke içinde 45 inci sıradayız.
Dünya Ekonomik Forumu 2013 Küresel Rekabetçilik Endeksi’nde 148 ülke arasında 44 üncü
sıradayız. Başka küresel endekslerde de durum farklı değil. Ülkemizi daha yukarılara taşımak
zorundayız. Türkiye’nin daha rekabetçi olması, katma değeri yüksek üretim ve ihracata
yönelmesi, bütün bunların topluma fayda sağlaması ve Bilişim de dahil bütün sektörlerimizi
daha iyileştirmesi gerekiyor. Dünyada her ülke, daha rekabetçi olmak için çalışıyor.
Türkiye’nin e-devlet gelişmişlik endeksini her yıl artırmasında, son yıllarda BT
alanında yaptığı yatırımları artırmasının payı büyüktür. 2000’li yılların başından itibaren
Türkiye’de Bilgi Teknolojileri alanında yapılan yatırımlar her sene artış göstermektedir ve
2014 yılı itibari ile ülkemizde Kamu BİT (Bilgi İletişim Teknolojileri) alanında yapılan
yatırım 3,7 milyar TL düzeylerine ulaşmıştır.
Kaynak : Kamu Bit Teknolojileri 2014 , T.C Kalkınma Bakanlığı
98
2014 BM E-devlet raporuna dönersek, 2014 yılında e-devlet indeksi en yüksek ülke
9.462 ile Güney Kore olurken, Güney Kore’yi 9.103 e-devlet indeksi ile Avustralya, 9.076
e-devlet indeksi ile Singapur, 8.938 e-devlet indeksi ile Fransa, 8.897 e-devlet indeksi ile
Hollanda ve 8.874 e-devlet indeksi ile Japonya takip etmektedir.
E-devlet indeksini belirleyen en önemli faktörlerden biri insandır ve bu geleneksel
devlet anlayışından e-devlete geçiş sürecinde insanların e-devlete gösterdiği katılım büyük
önem arz etmektedir. E-devlete katılım yapan vatandaş anlamında bugün Hollanda, Güney
Kore, Uruguay, Fransa ve Japonya başı çekmektedir. Bölgesel olarak ele alındığında e-devlete
katılım oranında Avrupa’nın %42 ile öne çıktığını, Okyanusya’nın ise %4 ile Afrika kıtasının
bile gerisinde kaldığı görülmektedir. E-Devlet Gelişmişlik Endeksi ile değerlendirme
kriterlerine göre 7.500 üstü endekse sahip ülkeler “Çok yüksek E-devlet Gelişmişlik Endeksi”
ile adlandırılır. Bölgesel değerlendirmede Afrika 2.661 e-devlet endeksi ile en düşük endekse
sahip kıta olurken Avrupa 6.936 e-devlet endeksi ile en yüksek endekse sahip kıta olarak ön
plana çıkmaktadır.
BM e-devlet raporuna göre on-line e-devlet hizmet türleri; arşivlenmiş bilgiler,
indirilebilir (downloadable) formlar, eposta yoluyla güncellemeler ve SMS yoluyla
güncellemeler olarak 4 başlıkta ele alınmıştır. Bu hizmet türleri ile 2014 yılında e-devlet
çalışmaları yürüten devletlerin ağırlık verdiği sektörler finans, sağlık ve eğitim olarak
gerçekleştiği görülmektedir. Örneğin, 2014 yılında finans sektöründe 159 ülke arşivlenmiş
bilgi hizmet türünde e-devlet hizmeti vermektedir. Bu sayı sağlık sektöründe 151 ülke iken,
eğitimde ise 146 ülkedir. E-devletin bir diğer önemli hizmetlerinden indirilebilir formlar
üzerinden e-devlet hizmetinde ise dünya genelinde hizmet veren ülke sayısı eğitimde 122
ülke, sağlıkta 104 ülke ve finansta 127 ülke olarak gerçekleşmiştir.
Dünyada son yirmi yıl içerisinde kaydedilen büyük teknolojik gelişmelere karşın,
genel verimlilik artışlarının sınırlı olmasının temel nedeni, bu teknolojilerin çok kere mevcut
ve verimsiz süreçlere uygulanması ve etkilerinin sınırlı kalmasıdır. Günümüzde modern
devletler, kurumsal süreçlerin yalınlaştırılma yoluyla, şekilci ve bürokratik imajlarından
sıyrılıp, yurttaşlarına kaliteli hizmet üreten bir hizmet kurumu olmaya yönelmişlerdir. Devlet
yurttaşın güvenini kazanmak, karşısında değil, aynı takımda olduğunu hissettirmek için,
mevzuat ve yasaları bu anlayışla baştan düzenleyip, kamu hizmetlerini yeni bir yapıya
kavuşturmak durumundadır. Artık uzun bekleyişler, evraklarla masadan masaya koşturmalar,
bir türlü anlaşılamayan karmaşık süreçler ortadan kalkmalıdır. Bu ise, kamu kurum ve
kuruluşlarında mevcut düzeni analiz edip, hiç değiştirmeden bilgisayar ortamına aktarmakla
mümkün olmamaktadır. Bilgi teknolojileri kullanımına geçiş tüm kamu hizmetlerinde
süreçlerin baştan ele alınması, kısaltılması, şeffaflaştırılması, anlaşılır ve kolayca
uygulanabilir hale getirilmesiyle mümkün olacaktır.
Özellikle kamu hizmetlerinin elektronik ortama taşınması, e-devlet gibi uygulamalar
modern devlet anlayışının bir gereği. Kamu kurumlarında elektronik devlet anlayışına geçen
ilk devlet ABD’dir ve bu sisteme geçiş federal ve eyalet yönetimi gibi farklı kamu yönetimi
anlayışlarının bir sonucu olarak doğmuştur. Federal Gelirler İdaresi (IRS) vergi tahsili, evrak
beyanı gibi online hizmetleri başlatarak ilk e-devlet uygulamalarının temelini atmıştır.
99
Bilindiği üzere Türkiye’de e-Devlet uygulamalarına geçilmesinde ilk önemli adımın
1999 yılında her bir vatandaşa 11 basamaklı bir sayıdan oluşan T.C. Kimlik Numarası
verilmesi ve bunların MERNİS sistemi üzerine aktarılması olduğu söylenebilir. Bu çalışmayı
takip eden yıllarda işverenlerin sosyal güvenlik bildirimlerini elektronik ortamda yapmalarını
sağlayan “eBildirge” (Mayıs 2004), okullar, öğrenciler ve velilerin ihtiyaçlarını karşılamaya
yönelik “e-Okul” (Mayıs 2006) gibi münferit uygulamalar hayata geçirilmiş, ancak kilometre
taşı niteliğindeki en önemli gelişme tüm vatandaşların tek bir erişim noktasından mevcut eDevlet uygulamalarına erişimini sağlayan “e-Devlet Kapısı” portalının 18 Aralık 2008’de
hizmete girmesi olmuştur. Bu dönemdeki hızlı yapılanmaların bir sonucu olarak, Türkiye
2007 yılı Ağustos ayında Avrupa Birliği tarafından yayımlanan Küresel e-Devlet Raporu’nda
(Global eGovernment) 198 ülke içerisinde 9. sırada A.B.D ve İngiltere gibi ülkelerle birlikte
aynı grupta yer almıştır.
Daha sonraki dönemde e-Pasaport (1 Haziran 2010) ve “e-Yazışma” (15 Nisan 2011)
gibi yeni uygulamalar hem merkezi hem de yerel yönetimler bazında hayat geçirilmiştir.
Örnek olarak, 2011 yılında İçişleri Bakanlığı tarafından yapılan bir araştırmada, nüfusa dayalı
değerlendirmeye göre yerel yönetimlerin %97’sinin web sitelerinin olduğu, belediye web
sitelerinin %80’inde interaktif yerel haritaların bulunduğu, 36 belediyenin ve 70 il özel
idaresinin elektronik imza teknolojisi kullandığı, 73 belediyenin ve 2 il özel idaresinin de
mobil elektronik imza teknolojisi kullandığı, bu teknolojilerle borç sorgulama ve ödeme, iş
lisansı başvuruları, iskan başvurusu, evlilik başvurusu, çevre temizlik ve emlak vergisi
beyannameleri ve tüm bunlarla ilgili işlem takibi gibi işlemleri yürüttüğü tespit edilmiştir.
Ancak Türkiye ile AB ülkeleri arasında e-Devlet istatistiklerinin karşılaştırmasına
bakıldığında, Türkiye’de e-Devlet kullanımın yetersiz olduğu ve bu kullanımın
yaygınlaşmasının, vatandaşların öncelikli ihtiyaçları ve BİT becerileri dikkate alınmadan,
sadece altyapı ve teknoloji yatırımları ile mümkün olmayacağı anlaşılmaktadır.
Bugün dünyanın en büyük 10 ekonomisi arasında yer alan ABD, Almanya, Güney
Kore gibi ülkelerde görüldüğü gibi bilgi ve iletişim teknolojilerinin kamu hizmetlerinde daha
fazla kullanılıyor olması, ülkenin bu alandaki kapasitesini artırmasının koşullarını hazırlıyor.
Bilişim ekonomisi sektörü birçok başka sektörde etkinlik ve verimlilik artışlarına yol açarak
ve kurumsal yapıların da daha etkin çalışmasını sağlayarak ülkelerin ekonomik büyüme
performanslarını sadece kısa vadede değil, uzun vadede de olumlu etkileyen unsurlardan birisi
olarak kabul edilmektedir.
Türkiye’de bilişim ekonomisinin durumu diğer ülkelerle karşılaştırmalı olarak ele
alındığında ülkemizin büyüme sürecinde bilişim ekonomisinin sağladığı imkanlardan yeteri
kadar yararlanamamış olduğu görülmektedir. Özellikle Bilgi teknolojilerinde son yıllarda
dünyada, bulut bilişim ve akıllı uygulamalar vb teknolojilere yatırımlarını arttığını
görmekteyiz. 2012 yılında bulut bilişime yapılan toplam yatırım 109 milyar dolar iken 2013
yılında 150 milyar dolara yükselmiştir.
2013 yılında Türkiye Bilgi İletişim Teknolojileri alanında %13’lük bir büyüme
yakalamıştır, bu büyüme oranının 2014 yılında ise %5 ile % 8 arasında bir büyüme
kaydedeceği öngörülmektedir. 2013 yılında Bilgi teknolojilerinde yaşanan büyüme de
özellikle donanım sektöründe yaşanan büyümenin katkısı büyüktür. Örnek verecek olursak,
100
2010 yılında Türkiye’nin ilk 500 şirketinin toplam cirosunun ABD’deki bilişim sektöründeki
ilk 10 firmasının 3 te 1’ne denk gelmektedir. Bir diğer ilgi çeken istatistik ise Bilgi İletişim
Teknolojileri harcamalarının GSYİH’ye oranı Bilgi teknolojileri alanın da bugün zirveye
ortak ülkelerinden Güney Kore ve Singapur da %8’in üzerinde bir orana sahip iken bu oran
ülkemizde %4,5 oranında gerçekleşmiştir.
Dünya Ekonomik Formu Küresel Bilgi Teknolojileri Raporu 2014’e göre Türkiye 148
ülke arasında 4,3 puan ile 51. Sırada yer almıştır. Bir önceki yıl 4,2 puan ile 45. Sırada yer
alan Türkiye puan indeksi yönünden ilerleme göstermesine rağmen sıralamada 6 sıra
gerilemiştir. Dünya Ekonomik Formu Küresel Bilgi Teknolojileri Raporu 2014’e göre Bilgi
Teknolojileri alanında bölgesel anlamda Norveç, İsveç, Finlandiya gibi Kuzey Avrupa
ülkeleri ile Asya ülkelerinin gösterdiği ilerleme göze çarpmaktadır. Bu ülkeler bilgi
teknolojilerini toplumsal yaşantılarına başarılı şekilde entegre ederek bilgi toplumuna
dönüşüm sürecini başarıyla gerçekleştirmişlerdir.
Türkiye’nin Bilgi Teknolojileri ve Bilgi Toplumuna geçiş sürecindeki yerini görme
açısından yine, Dünya Ekonomik Formu Küresel Bilgi Teknolojileri Raporu 2014’e ait bazı
endekslere bakmanın faydası olacaktır:
101
Bu bağlamda 148 ülkenin genel endekslerini belirlemede göz önünde
bulundurulan bazı endeksler ve Türkiye’nin bu endekslerdeki konumu şöyledir:
Bilgi ve İletişim Teknolojileriyle ilgili yasalar
68
Fikri hakların korunması
74
En son teknolojilerin edinilmesi
44
Hükümetin gelişmiş teknoloji ihaleleri
23
Kişi başına düşen internet bant genişliği
44
1 Milyon kişiye düşen güvenli internet sunucusu itibarıyla
48
Dijital içeriğe erişilebilirlik
63
Mobil telefon ücretleri
58
Sabit genişbant internet ücretleri
24
100 kişide mobil telefon aboneliğinde
102
İnternet kullanıcılarının yüzdesi itibarıyla
73
Bilgisayara sahip hane halkı sıralamasında
64
İnternete erişen hane halkı sıralamasında
60
Sabit geniş bant internet hattına sahip nüfus yüzdesi itibarıyla
57
Mobil geniş bant internet hattına sahip nüfus yüzdesi itibarıyla
77
Sanal sosyal ağların kullanımı
61
Hükümetin bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik vizyonu
55
Kamunun online hizmet endeksi
77
Hükümetin bilgi ve iletişim teknolojilerini teşvikte başarısı
69
Okullarda internet erişimi
63
Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı ve hükümetin etkinliği
44
E-Katılım Endeksi
107
102
Ülkemizde 3 ayrı bakanlığın ayrı ayrı çalıştığı bir konu olan Bilgi ve İletişim
Teknolojileri Sektörü henüz “Stratejik Sektör” olarak kabul edilmemiştir. Ancak bu alan o
kadar hızlı ilerlemektedir ki, toplum ister istemez Bilişim terminolojisine ve Bilişimle ilgili
kavramlara aşina olmaya başlamıştır. Çünkü yeni yaşam biçimi artık sayısal yaşam biçimi
olmaya başlamış ve Bilişim, insanların cebinde, masasında, mutfağında, ofisinde, salonunda
bahçesinde, otobüste, sokakta her an, her yerde var olduğunu göstermeye başlamıştır.
Sanayinin tüm alanlarında Bilgi ve İletişim Teknolojileri olmadan çalışmak, ilerlemek
mümkün değildir. Genel olarak tüm alanlarda en önemli konunun Public Private Partnership
(PPP: Kamu-Özel Sektör İşbirliği) gereksinimi olduğu ortaya çıkmıştır. Sayısal toplumun
oluşturulabilmesi için ülkenin bu yaklaşımı benimseyerek planlarını yapması ve
gerçekleştirmesi gerekmektedir.
Bilgi toplumunda teknoloji, bilginin paylaşılmasını ve sanayi alanındaki yeni
gelişmelerin daha önceki bilgilerle birleştirilip tamamlanmasını sağlamıştır. Bu üretime
yansımış ve üretimde daha çok uzmanlaşmayı meydana gelmiştir. Teknolojinin hızla
gelişmesi, tüm değişmelerin bir takım toplumsal ve sosyal temellerini de yeniden
oluşturmaktadır. “Bilgi toplumundaki değişimler toplumların sınıf yapısını da etkilemiştir.
Bilgi toplumunda hızla gelişen teknoloji, kültürel olarak bir üst yapının ortaya çıkmasını da
sağlamıştır.
Şuanda sahip olduğumuz bilgilerin yüzde 80’i son yüzyılda oluştu. Buradan
yapacağımız çıkarım; hızla artan bir bilgi yumağının içindeyiz. Hangi bilgi faydalı, hangi
bilgi vakit kaybettirir tespit edemiyoruz. Biraz şüpheci veya risk alabiliyoruz. Bu durum son
yıllarda bilim adamlarının da dikkatini çekti ve bu yönde araştırma yapmalarına vesile oldu.
Özellikle büyük kurumların ar-ge çalışmaları müfredatında “Büyük Veri” yer bulmaya
başladı. Oluşan bilgi yığını içerisinden geri dönüşüm ile bilgi ayıklama ve karmaşıklığı
gidermeye yönelik adımlar atıldı. Bilgi yığını bilgi çöplüğü halini aldığında geri dönüşüm
hem kurumların gözden kaçırdıklarını tespit etmelerine yardımcı oldu. Hem de yeni verilere
yer açmalarına.
En basit tabiriyle aktarmak gerekirse, belirli bir amaç uğruna depolanan veriyi farklı
amaçlara uyarlama dersek yalan olmaz. Big data ile alakalı en uygun metaforik örnek ise bir
inektir. İneği satın alır ve besleriz. Beslediğimiz inekten süt alırız. Ayrıca bahçede saban
sürmek için gücünden yararlanırız. Sonra ineğin gübresiyle bostanımızı ihya ederiz. Damızlık
olarak buzağısını alırız. Gün gelir ve ineği keseriz. Etini yer, kemiğini kaynatırız. Ve derisini
de satarız. İşte size Big Data. İneği her alanda kullanma becerisine sahip bir çiftçinin üretken
ve faydacı bakış açısı.
Bir veri kaynağını her alanda kullanabilir hale getirmek veya çeşitli veri yollarını
birbirini besleyen ve senkronize hale getirmek big datanın en basit tabiri olabilir. Size gerekli
olan veriyi hangi hassasiyetle irdeleyeceğinizi planlayıp sistemi kurmanız gerekir. Bu vesile
ile ileride kullanacağınız veriler için de kaynağınızdan yaralanmış olursunuz. Yani “Çöpe
Atma! Birgün işe yarar =) ”
 Kaynakları akılcı kullan
 Öngörü sahibi ol ve geleceğin veri ihtiyacını tespit et
103




Varolan bilgi akışını detaylandır
Dar düşünme, yeni bakış açısı kazan
Farklı düşün, farkındalık yarat
Görülmeyeni görmek için, özgün ol
Dünyadaki tüm verilerin yüzde 60'ı gelişmiş ülkelerden, Türkiye'nin payı ise "Binde 6"
IDC tarafından gerçekleştirilen EMC Dijital Evren Araştırması’nın Türkiye
sonuçları açıklandı. Buna göre Türk dijital evreninin büyüklüğü ortaya çıkarılırken, Türk
Dijital Evreninin yüzde 50’sinin korunmayan, risk altındaki verilerden oluştuğu tespit edildi.
Araştırma sonuçlarına göre, Türkiye’deki veri büyümesi şu dinamiklerle ön plana
çıkıyor: KOBİ segmentinin güçlü potansiyeli, şirketlerde mobilitenin yaygınlaşmasıyla
masaüstü sanallaştırmanın artması ve hareketli yapısıyla dikkat çeken telekomünikasyon
segmenti. 2014 yılında 45 EB (Eksabayt) olarak ölçülen Türk Dijital Evreninin, 2020 yılında
284 EB’ye ulaşacağı öngörülüyor. Türkiye’nin, 2013-2020 yılları arasında 4.4 trilyon
gigabayttan 44 trilyon gigabayta çıkması beklenen dünya genelindeki Dijital Evren’deki
payının ise binde 6'da kalması bekleniyor.
Şu an dijital dünyadaki verilerin yüzde
60’ını Almanya, Japonya ve Amerika Birleşik
Devletleri gibi gelişmiş pazarlar üretiyor.
Araştırmanın
sonuçlarından
çıkarılan
öngörülere istinaden; 2017 yılına kadar,
Türkiye’nin de aralarında bulunduğu gelişmekte
olan pazarların; gelişmiş pazarları geride
bırakacağı tahmin ediliyor.
Bu yılki araştırma, Türkiye'yi çok fazla
potansiyel vaat eden ve dijital evrenin
yapılandırılması konusunda hızlı ve emin adımlar atması gereken ülkeler arasında gösteriyor.
Türk Dijital Evreni'nin ana hatlarını ve Türkiye'ye özgü bulguları ortaya koyması açısından
önemlidir.
Nesnelerin İnterneti günlük yaşamda kullanılan milyarlarca nesneden oluşuyor ve
Türk Dijital Evrenine ilerki dönemlerde daha fazla katkı sağlaması planlanıyor. 2020
senesinde Nesnelerin İnternetine bağlı olarak artan veri miktarı sayesinde, dünya üzerindeki
tüm verilerin yüzde 35’inden fazlası faydalı veri olarak kabul edilebilecek. Nesnelerin
internetine yapılan yatırımların yanı sıra düşen maliyetler ve bilgiyi kaydeden, oluşturan,
yöneten ve koruyan cihazların artan kullanımı, Türk şirketlerin çeşitli şekillerde yeni değer
kaynaklarını gerçekleştirmesine imkan tanıyacak. Nesnelerin internetinin Türk şirketleri için;
yeni iş modelleri oluşturmada, kritik sistemlerde gerçek zamanlı bilgiler edinmede, gelir
akışlarının çeşitlendirilmesinde, global görünürlük sağlanmasında ve şirket içi etkin, akıllı
operasyonlar gerçekleştirilmesinde fırsat yaratacağı tahmin ediliyor.
104
Toplayıcılık ekonomisi ve göçebe yaşam biçimi, tarım ekonomisi ve köy yaşamı,
sanayi ekonomisi ve şehir yaşamından sonra yeni ekonomiye adım atıyoruz. Sanayi ötesi
ekonomi, bilgi ekonomisidir. Küresellik yaşam biçimidir. 21.yüzyıl ilk yarısı bu geçişle
karekterizedir.
Yeni çağda, tüm organizasyonlar proje, tüm projeler Ar-Ge, tüm Ar-Ge faaliyeti
patent, tüm mübadele lisans odaklı olacaktır. Bilgi ekonomisinde, bireyler doğanın bir
bölümünde uzmanlaşacak; Konusu insan olan tüm işler amatörleşecek; herkes teknoloji,
işletme, politika, devlet konusunda bilgili olacaktır. Hiç kimse yönetme, yargılama, temsil
etme, korunma hakkını devretmeyecek; Bu hakları, doğrudan kendileri kullanacaktır.
Organizasyonlar yenilikçi esnek küçük birimlerin küresel ağlarına dönüşecektir.
Dünya ekonomisinin entegrasyonuyla oluşacak bilgi toplumu, dünyada tek pazar, tek
dil, tek kültür, tek devlet, tek din demektir. Türkler, bir kere devlet kurmuş, asırlardır aynı
devleti, rejim değiştirerek sürdürmüş ve dünyada, birden çok kez liderlik yapmış, tek millettir.
21. yüzyıl, dünyadaki yayılmışlıkları, tüm kültürlere açık olma tecrübesiyle Türklerin
liderliğinde şekillenecektir…
Bilgi, günlük konuşmalarımızda belki de en sık kullandığımız kavramların başında
geliyor. Buna karşın tam bir tanımını yapmak zor. Ama en kısa şekliyle bilgiyi, işlenmiş
"veri" olarak tanımlayabiliriz. Dolayısıyla 'doğru bilgi başarıya, yanlış bilgi felakete götürür',
dersek abartmış olmayız. Bunun en güzel örneklerini, bugün bilgi ekonomisine geçmeyi
başarmış ülkeleri ya da henüz başaramamış olanları incelediğimizde görebiliriz.
Tabii, bilgi, bir takım sınıflara ayrılmakta; bunların başında da bilimsel bilgi
gelmekte… Bilimsel bilginin içerisine; matematik, fizik gibi temel bilimlerden ekonomi,
hukuk, siyaset gibi sosyal bilimleri, tarih, coğrafya gibi beşeri bilimleri, tarım, gıda, inşaat
gibi mühendisliği de içeren bilimleri koyabiliriz.
Ancak bilgiyi sınıflarken, biçimine göre de sınıflandırıyoruz. Bugün için en yaygın
olan iki çeşidi var; ilki okul, kurs, seminer, danışmanlık gibi eğitim faaliyetlerini kapsıyor. Bir
de bundan daha yaygın olan bir biçimi var ki son yıllarda bilginin bu biçimi cep
telefonlarımıza kadar anında ulaşıyor. Buna medyatik bilgi diyoruz. Eskiden bu bilgiye
çoğunlukla kitap, gazete ve dergilerden ulaşırdık, günümüzde bunlara internet, sosyal medya
gibi yeni kavramlar eklendi. Buna yeni medya diyoruz.
Ve yeni medya, daha fazla bilginin daha hızlı ve daha çok kişiye yayılmasını sağlıyor.
Yapılan araştırmalara göre, sosyal medyada 1 dakikada; 100 binin üzerinde tweet atılıyor,
facebookta 684 bin paylaşım yapılıyor, 48 saat uzunluğunda video ve 3 bin 600 yeni fotoğraf
paylaşılıyor.
Bu iyi bir şey… Ama bir de madalyonun öbür yüzü var; yaratılan bir bilgi kirliliği de
aynı hızla yayılıyor. Bilgi kirliliği, bu bilgi bombardımanının arasında kendisine rahatça
gidebileceği kanallar bulabiliyor. Örneğin; ekonomik ve finansal bilgi kirliliği, bireylerin,
yatırımcıların ve şirketlerin yanlış yatırımlar yapmasına neden olabilir. Sonuçları da çok ağır
olur. Bunun birçok örneği var. Bu noktada sadece ekonomik bir takım olumsuzlukların
yanında, toplum sağlığı gibi önemli kavramlar devreye giriyor. Stratejik planlarda bile önemli
bir risk unsuru olarak belirtilen bilgi kirliliğinin önlenmesi konusunda artık bir şeyler
105
yapılması gerekmektedir. 2023 Vizyonu'na bilgi kirliliği ile değil, bilgi ekonomisi ile
geçebiliriz.
Bilgi ekonomisinin karakteristik özellikleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
Bilgi ekonomisi, kıtlık değil bolluk ekonomisidir. Diğer bir deyişle, klasik kaynakların
(madenler, insan gücü, sermaye vs.) paylaşılması halinde tükenmesine karşılık, bilgi
ekonomisi paylaşım ile artmaktadır.
Bilgi Pazarı
İnsanlar için birlikte yaşamak, ortak kullanılır bir dil oluşturmayı, buna bağlı kuralları
ve işbölümünü getirmiştir. Topluluğun çapı arttıkça iş bölümü çeşitlenmiş, birey, çok çeşit iş
yapmaktan daha özel/özgün işler yapmaya, yapmadıkları/yapamadıkları için ise tüketici
olmaya başlamıştır. Topluluğun çapı ne kadar büyükse o kadar az çeşit üretebilir ve o kadar
çok çeşit tüketebilir olunmuştur. Bu düşünceden şu tip kestirimlerde bulunabiliriz; Türkiye
gibi gelişmekte olan bir ülkede ancak tarihsel bağları olan ve dünya çapında kabullenilmiş
sektörlerde çalışıyorsanız belki bilimle uğraşabilirsiniz. Mesela Newyork’ta dünya
ekonomisinin kalbinde yaşıyorsanız, yaptıklarınız her zaman takip edilecek ve gündemi
belirleyeceksiniz demektir. Kısaca içinde bulunduğumuz ekosistemin çapı üretkenliğinizin
kalitesini ve tüketim yelpazenizin genişliğini belirler.
Tarihsel olarak bakıldığında pazarda önce deniz ürünleri vardı, bunu hayvancılık,
tarım ve sanayi ürünleri takip etti. 20.yüzyılın son çeyreğinde kişisel bilgisayarların günlük
hayata girmesiyle başlayan ve giderek ağırlığını hissettiren bilgi ekonomisi, en geniş
ekosistemlerden başlayarak, tarihsel gelişimin bu döneminde, bilgi ürünlerini de pazardaki
raflara soktu. Artık en yüksek değişim değerine sahip bu ürünleri tanımanın zamanı geldi.
Yazar bu yazısında bilgi ürünlerini konularına göre ve biçimlerine göre okuruna kategorize
etmeyi deneyecektir.
Konularına Göre Bilginin Sınıflandırılması;
Sportif Bilgi: Bu tip bilgiler değişik doğa koşullarında kaslarımızı nasıl
kullanacağımız ve duyularımızı nasıl refleks haline getireceğimiz ile ilgilidirler. En yalın
hayatta kalma becerilerini kazandırırlar. Sporun bu yaklaşımdan da anlaşılacağı üzere
çeşitlemesi de ortama göre yapılır. Örneğin Kış sporları, dağcılık, su sporları, hava sporları,
binicilik, saha sporları v.b.
Sanatsal Bilgi: Sanat nesnelerin biçimsel tanımıyla ilgilidir. Sanat dalları tanımlamayı
hangi araçla yaptığına göre sınıflanır. Müzik, edebiyat, güzel sanatlar aynı nesneleri farklı
araçlar ile tanımlar.
Bilimsel Bilgi: Bilim nesnelerin özsel tanımlar. Onları biçimden bağımsız
modellenebilir, ve üretilebilir hale getirir. İlgilendiği nesne grubuna göre altı temel alana
ayrılır.
1.Temel bilimler: Matematik, fizik, kimya, jeoloji, biyoloji gibi,
2.Mühendislik bilimleri: Makine, elektrik, inşaat gibi,
106
3.Zirai bilimler: Botanik, zooloji, zootekni gibi,
4.Tıp bilimleri: Histoloji, fizyoloji, patoloji gibi,
5.Sosyal bilimler: Ekonomi, siyaset, hukuk, askerlik gibi,
6.Beşeri bilimler: Dilbilim, tarih, coğrafya gibi.
Biçimlerine Göre Bilginin Sınıflandırılması:
Medyatik Bilgi: Bu tip bilgi ürünleri içine geleneksel olarak kitaplar, dergiler,
gazeteler, ansiklopediler v.b. girer. Günümüzde ise çoğul ortam ürünleri, vcdler, dvdler, web
sayfaları girmektedir.
Eğitsel Bilgi: Bu tip ürünler içine kurslar, seminerler, kongreler, danışmanlık
hizmetleri v.b. girmektedir.
Gömülü Bilgi: Bu tip ürünler pazarda daha önceden varolagelen nesnelerin içinde
tüketiciye ulaşırlar. Örneğin ıslah edilmiş domates tohumu; - bir kilosu bugün yaklaşık bir
araba değerindedir- Burada satılan şey, bu domates tohumunun bir köy popülasyonuyla
arasındaki farkın içinde genetik bilgi içermesidir. Bir tonluk bir araba, bir tonluk demirden
belki bin kat pahalıdır. Çünkü içinde birçok mühendislik alanından yoğun bilgi vardır. Tüm
yüksek katma değerli ürünler, içerdikleri bu bilgiler sayesinde yuksek değişim değeri
kazanırlar. Bir bisküvinin domuz yağı içermemesi bir dinsel bilginin kullanılması sebebiyle
daha yüksek katma değer sağlayabilir. Bir dalgıcın denizin derinliklerindeki refleksleri sualtı
için tasarlanan bir saatin içinde pazara sunulabilir.
Robotik Bilgi: Giderek artan bir hızla robotlar sanayiye giriyorlar. Artık hiç insan
emeği olmayan birçok üretim bandına sahibiz. Böylelikle medyatik ürünler ve eğitsel ürünlere
zaman içinde talep düşecek. Bilgi üreticileri giderek algoritma yazarlarına dönüşecekler. Bu
algoritmalar otomasyonda ve robotlarda kullanılıyor olacak. Bu sebeple giderek öğrenmemiz
ve bilgiyi tüketmemiz gereksiz hale gelecek.
E.Genetik Bilgi: Sanırım biyoteknolojideki gelişmeleri okurum izliyordur. Artık
mikroorganizmalar bir işçi gibi çalışıyorlar ve istenilen bazı ürünleri üretiyorlar. Genetik kod
çözüldükçe ve moleküler biyoloji ilerledikçe istenilen amaca uygun genetik tasarım imkânlı
hale geliyor. Bu içinde yaşadığımız informatik çağını biyoinformatik çağa dönüştürüyor.
Robotlar gibi algoritmayı aktarabileceğimiz yeni alan genetik kodlardır. Bu ne yapacağını
bilen genetik materyal tasarlayacağımız anlamına gelmektedir. Örneğin evinize bir gün bir
besiyeri içinde belki toplam on gramı geçmeyecek bir cam kutu getirdiğinizi düşünün, cam
kutuyu açıp evinizin bazı yerlerine içindeki materyali sürdüğünüzü düşünün, belki o günden
sonra bir daha temizlik yapmayacaksınız, belki o kutunun içinde insana dost ama her türlü
tanımlı pisliği yiyen ve ortama bahar kokuları veren bir bakteri olacak.
Günümüz bir kaos ortamı, çevre kirliliği bir yandan, ekonomik yıkımlar diğer yandan,
siyasal çatışmalar bir diğer yandan yumurtanın kabuğu çatlıyor. Biyo-info teknolojilerin
şekillendirdiği yeni bir ekonomi, yeni bir toplum doğuyor. Acılar çok olacak ama korkmaya
gerek yok. Sadece gelişmeyi kavrayalım yeter.
107
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BİLGİ EKONOMİSİNDE KAMU SEKTÖRÜ
109
Bilgi Ekonomisinde Kamu Sektörü
İnsanlık tarihi incelendiğinde ilk çağdan bu yana bütün insan topluluklarında kişilerin
yaşamını düzenleyen bir teşkilat ve bir otoritenin varlığı görülmektedir. İlk zamanlarda bu
otorite bireye dayalı bir otorite iken zaman içerisinde bireysel otoritenin sakıncaları ortaya
çıkmış ve bu sakıncaları gidermek amacıyla siyasal iktidarı gerçek kişiler dışında, hakları ve
yükümlülükleri olan bir otoriteye devretme gereği doğmuştur. İşte bu otoriteye “Devlet” adı
verilmektedir. Devlet, toplumun genel ihtiyaçlarını karşılamak ve toplumun iyiliğine çalışmak
için kurulmuş bir organizasyondur. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere devletin temel var oluş
nedeni, devletin kurucu iradesi olan vatandaşlarına hizmet sunmaktır.
Bir toplumun huzuru, güvenliği ve refahı; sahip olunan devletin sosyal politikalarının
eseridir. Devlet, vatandaşı için vardır ve onun mutlu olması düşüncesiyle çalışır. Vatandaş,
mutlu ve sağlıklı bir yaşam sürdüğü müddetçe devletine güven duyacak; devlet de güven
verdikçe halk ülkesine sahip çıkacak. Bu sosyolojik yapı ve toplumsal döngü, tarih boyunca
hep böyle olagelmiştir. Nitekim bilgelik kültürümüzde “İnsanı yaşat ki devlet yaşasın.” Sözü
bize bu gerçeği haykırmaktadır.
Devletin ekonomide önemli bir aktör olarak ortaya çıkmasının birden çok nedeni
vardır.
2) Bireylerin, bazı ihtiyaçlarını piyasadan serbest değişim yoluyla karşılama
imkanının olmaması,
3) Ekonominin istikrar içerisinde, tekelleşmelerden uzak, piyasa mekanizmasının
düzenli çalışmasının sağlanması,
4) Piyasa mekanizması aracılığı ile karşılama imkanı olmayan ya da sakıncalı
olan üretimin gerçekleştirilmesi.
Sanayi ekonomisinin son dönemlerinde devletin ekonomi içerisindeki rolü öylesine
büyümüştür ki kapitalist ekonomiler içerisinde “karma ekonomi” modeli ortaya çıkmıştır. Bu
modelle devletin ekonomi içindeki ağırlığı tehlikeli boyutlara ulaşmıştır. Tehlikenin zirveye
ulaştığı 1970’lerden sonra bu hantala devasa devletçi yapıdan vazgeçilmek için özelleştirme
başta olmak üzere çeşitli projeler uygulamaya konularak devleti tekrar eski klasik görev
noktasına çekmek için yeniden yapılanma içerisine girmiştir. Bu yeni yapılanma sürecinde
devlet hizmet kapasitesini arttırmak için, yapılması gerekenlerden birisi, ticaret ve sanayi
alanında özel sektörün yapabileceği işlerde özel sektörün önünü açacak düzenlemeler
yapmaktır. İkincisi devletin belirli sektörlerde mal ve hizmet üretimini özel sektöre
bırakmaktır. Üçüncü olarak da, hizmet etmekle görevli olduğu vatandaşlarıyla ilişkisini
elektronik ağlarla kurmaktır. Bu yeni yapıya kısaca “e-devlet” (elektronik devlet)
denilmektedir. Elektronik devletin ana amacı, kamu hizmetlerinin daha kaliteli ve daha az
maliyetle sunulmasıdır. Bu süreçte en önemli araçlar, elektronik sektörü ve ona bağlı olarak
gelişen bilişim teknolojilerinin sunduğu imkanlardır. Özellikle geçtiğimiz 10-15 yıl içerisinde
yaşamın her alanını hissedilir ölçüde etkilemeye başlayan bilişim teknolojilerinin,
111
hantallaşmış, gereğinden fazla büyümüş, yüksek maliyetle daha az iş yapabilir hale gelmiş
olan kamu yönetiminin iyileştirilmesi çabalarına katkı sağlayacağı fark edilmiştir.
Yirminci yüzyılın sanayi ekonomilerinde, ülkeler arasındaki gelişmişlik farkının temel
nedeni olarak sermaye açığı gösteriliyordu. 21 inci yüzyıla gelindiğinde ise ülkeler arası
ekonomik gelişmişlik farkının sermaye açığı değil bilgi açığından kaynaklandığı tespit
edilmiştir. Bu açığı kapatmak ve ekonomik büyümeyi gerçekleştirmek için OECD ülkelerinin
birçoğu bilim, teknoloji ve yenilikten yararlanma yollarına yönelmişler, daha fazla bilgi
tabanlı ekonomik yapılanma çabaları içerisine girmişlerdir. Ülkelerin artan küresel rekabette
başarılı olmaya, verimliliği arttırmaya yönelik çalışmaları fikri değerlerin yanı sıra bilimsel ve
teknolojik bilgilerin yaratılmasına bağlı hale gelmiştir. Başka bir deyişle yenilik (İnovasyon)
verimliliği arttıran bir unsur olarak kabul edilmektedir. İnovasyon hem bir süreci
(yenilenmeyi) hem de bir sonucu (yenilik) ifade etmektedir. AB inovasyonu, “bir fikri,
pazarlanabilir bir ürün ya da hizmete dönüştürme” olarak tarif ederken OECD inovasyonu,
“teknolojik ürün ve süreç” olarak kabul etmektedir.
Teknolojik ürün anlamında inovasyon daha önce olmayan yeni bulunmuş, icat edilmiş
bir ürün ya da var olan bir ürünün geliştirilmesi şeklinde olabilir. Süreç anlamında İnovasyon
ise üretim süreci (yöntemi) ve dağıtım süreci (yöntemi)’dir. Küresel rekabet ortamında
üstünlük kurma inovasyona, İnovasyon ise bilim ve teknoloji alanında ortaya konulan yeni
bilgilere bağlıdır. Bilim ve teknolojik bilgilerin yaratılması ve bilgi stokunun arttırılması için
ise kamu politikalarına ihtiyaç durulmaktadır. Bu konuda kamunun önemi bilgi üretimine
yatırım, Ar-Ge harcamaları ve eğitim harcamaları bağlamında ortaya çıkmaktadır. Eskiden
kamu politikaları bilginin üretilmesi anlamında araştırma ve geliştirme harcamalarının finanse
edilmesi bağlamında ele alınmaktaydı. Bilgi ekonomilerinde ise bilginin yayılması ve
kullanılması anlamında, bilgi altyapısının teknolojik niteliğinin güçlendirilmesine yönelik
politikaların da oluşturulması gerekmektedir. Bunun anlamı ulusal yenilik (İnovasyon)
sisteminin harekete geçirilmesidir. Sistem içerisinde yenilikleri sağlayan bilgi olgusu sadece
bilimsel üretim aşamasından değil, aynı zamanda bilginin dağıtım ve kullanım aşamalarını da
kapsamaktadır. Ulusal yenilik sisteminin kurulmasında teknolojik altyapının yanında sistemin
üst yapısında bulunan insan unsuruna daha ayrı ve özel önem verilmesi gerekmektedir.
Bilimsel bilginin üretilmesi aşamasında bulunan üniversite ve araştırma kurumlarının ihtiyacı
olan bilim adamları ve uzmanlarının yetiştirilmesi yanında, toplumun “bilgi okuryazar”
oranının yükseltilmesine yönelik politikalar önem kazanmaktadır.
Ulusal yenilik sistemi hayata geçirilirken, bilgiyi üretme, kullanma ve yayma
konusunda entegre bir yaklaşımın benimsenmesi sistemin başarısı açısından önemlidir. Bilgi
ekonomisinin yapılanmasında devletin rolü, ekonomik gelişimi ve zenginliği yaratmak değil,
o gelişme imkanını sağlayacak bilgiye, kamusal enformasyona, fırsat eşitliğine ve yaratıcılığa
dayalı kamusal enformasyona, fırsat eşitliğine ve yaratıcılığa dayalı kamusal politikaların
hayata geçirilmesi noktasında belirginleşmektedir. Bilgi ekonomisinde devletin bilişim
altyapısına, dünya standartlarında eğitim ve öğretime, bilgi işlem teknolojilerine, devlet
hizmetlerinin dönüşümüne yatırım yapması önem kazanmaktadır. Bu çerçevede bilgi işlem
teknolojileri başta olmak üzere, güçlü bir altyapının oluşturulması önem arzetmektedir.
Sayısal uçurum olarak ta ifade edilen, değişik coğrafi alanlarda sosyoekonomik koşullar
112
bakımından farklılık gösteren ticari işletmeler ve bireylerin, bilgi ve iletişim teknolojilerine
erişim imkanı olanlar ile olmayan çoğunluk arasında oluşan büyük boşluğun azaltılmasında
devlete büyük görev düşmektedir.
Bu konuda devletin görevi beşeri sermayenin arttırılmasına yönelik olarak çeşitli
becerilerin ediniminin kolaylaştırılması, özellikle öğrenme kapasitesinin geliştirilmesi ve
ekonomide birbiriyle işbirliği yapan ağlar yoluyla bilginin ve teknolojinin yayılması
süreçlerinin yayılması süreçlerinin iyileştirilmesi konusunda ortaya çıkmaktadır.
Açık Devlet & E-Dönüşüm
Dünyada yaşanan hızlı gelişmeler, devletlerin örgütlenme ve hizmet sunumuna da
değiştirmektedir. Ülkemizde e-Devlet, verimliliği artırmak amacıyla ve çağdaş toplum
olmanın bir gereği olarak ortaya çıkmıştır. E-Devlet; Kamu kuruluşları, vatandaşlar ve ticari
kurumlar arasındaki bilgi, hizmet ve mal alışverişlerinde bilgi teknolojilerinin (BT)
kullanılarak performans ve verimlilik artışını hedefleyen devlet modelidir. Kısacası, devlet ile
birey ve kurumlar arasındaki etkileşimin dijital ortama aktarılmış şeklidir.
Bilgi ve iletişim teknolojileri ilk kurma maliyeti yüksek olmasına karşın Kamu
Kurumlarının e-Devlet uygulamalarını geliştirmesiyle; vatandaşlarımıza sunulan hizmetlerin
kaliteli, hızlı, kolay erişilebilir, zamandan bağımsız bir şekilde sunulması, kurumlar arası bilgi
alışverişinin sağlanarak iş ve veri yinelemesinin önlenmesi, karar vericilerin bilgiye dayalı
karar verme süreçlerinin geliştirilmesi ve hızlandırılması, kağıt bağımlılığı ve kullanımı
azalması, insan yanlışlarının en aza indirgemesi ile harcamalardan ve zamandan tasarruf
sağlanmaktadır.
Büyük değişimlerin, hızlı gelişmelerin yaşandığı, tarihin büyük dönüşüm
süreçlerinden birisinden geçiyoruz. Bu değişim sürecini tam manası ile nasıl tamamlanacağı
kestirilememekle birlikte değişimin hızlanarak devam edeceği de herkesçe görülmektedir. Bu
sürecin galipleri değişimi iyi okuyan ve iyi yönetenler olacaktır. Yeni ekonomi bilginin
üretilmesi ve kullanılmasına ve pazarlanabilir bir ürün haline getirilmesine odaklanmaktadır.
Ülkelerin başarısı bilgi odaklı hale gelmeleri ile mümkündür. Zira üretimde verimliliğin,
dağıtım sürecinde etkinliğin ve kalitenin belirleyicisi artık büyük oranda bilgidir. Bir üretim
faktörü olarak bilgi, kıt olduğu öne sürülen sermaye ve doğal kaynak gibi üretim
faktörlerinden farklı olarak kullandıkça ve tüketildikçe bitmemekte tam tersine bilginin
artmakta ve yayılmaktadır.
Her ne kadar Dünya ölçeğinde oyunu büyük oynayan, bu oyun içinde güce dayalı
stratejileri ile bütün özel pazarları elinde tutan çok uluslu sistemin, çok uluslu aktörleri her
değişen duruma karşı aldıkları pozisyonlar ile hep kazansalar da, BİLGİ gün gelecek onu
doğru kullananların, denklemi doğru kuranların ve oluşan farklı resimleri doğru okuyanların
elinde bulunduğunda çok önemli bir stratejik güce dönüşecektir. O halde bu bilginin tekellerin
değil de pazarda bulunan, bilgi kaynaklarının hem sahibi hem yönetimi gücünü elinde
bulunduran kurumlar için çok önemli ve değerli stratejik güç olacaktır.
113
Günümüzün bilgiye dayalı ekonomilerinin önemli bir bileşeni, devletin ta kendisidir.
Devletin vatandaşlarına ya da ülkenin şirketlerine ve kurumlarına verdiği hizmetleri daha
kaliteli, hızlı ve doğru bir şekilde sağlaması, ancak bilişimle mümkündür. Bunun farkında
olan devletler, hem dünya çapında, hem ülke içinde ekonomisini iyi bir yere taşımaktadır,
taşıyacaktır.
E-Devlet Yapılanmasının Faydaları
2) Bilginin en verimli şekilde kullanılmasıyla etkin ve güçlü bir devlet yapısı sağlar.
3) Tüm devlet kurumlarının ortak veri tabanı, elektronik arşiv kullanmalarını sağlayarak
kurumlar arası entegrasyonu sağlar, uygulama farklılıklarını ortadan kaldırır.
4) Hantal devlet teşkilatlarından daha esnek yapıda organizasyonlara geçilmeyi sağlar.
5) Taşrada, uzak bölgelerde ve yurt dışında yaşayan vatandaşların devlete yakın
olmalarını sağlar.
6) Kağıt, posta ve aşırı personel masraflarından kaynaklanan maliyetlerin düşmesini
sağlar.
7) İşlem sürelerini kısaltarak verimliliğin artmasına katkıda bulunur.
8) İleri ticari uygulamaların hayata geçirilmesinin kolaylaştırılması ile ticaret hacminde
büyümeyi sağlar.
9) İnsan faktörünün azalması ile yolsuzluk ve rüşvet gibi sorunların önlenmesini sağlar.
10)
Elektronik sistemler ile entegrasyonu sayesinde kayıt dışı ekonominin kontrol
altına alınmasını sağlar.
E-Devlet Gelişim Evreleri
Varlık Gösterme Evresi: Kamu kurumlarının kendilerine ait bir web sitesi oluşturup
vatandaşlar ile iletişime geçmeleridir. İşlemler kağıt belgeler ile yürütülmeye devam eder
ancak vatandaşlar gerekli belgeleri bu siteler aracılığıyla edinirler.
Bütünleşme Evresi: Tüm kurumların ayrı ayrı portallar üzerinde verdikleri hizmetler
tek bir portalda birleştirilerek ortak online hizmet standartları belirlenir. Vatandaşlar kullanıcı
adı ve şifreleriyle hizmetlerden yararlanmaya başlarlar.
Entegrasyon Evresi: Kağıt belge kullanımına son verilerek tüm işlemler elektronik
belgeler vasıtasıyla gerçekleştirilir. Tüm devlet kurumları ortak bir veritabanına bağlanarak,
vatandaşların bir iş için ayrı kurumlara tekrar tekrar başvurmaları önlenmiş olur.
Toplumsal Dönüşüm Evresi: Dijital uçurumu engellemek amacıyla tüm bireyleri
kapsayacak eğitim kampanyaları gerçekleştirilir. Bu sayede internet tüm topluma ve devlet
kurumlarına eş zamanlı benimsetilerek vatandaş ve devletin sanal ortamda buluşmaları
sağlanır.
114
E-Devletin Etkileşim Alanları
Etkileşimin Yönü
Etkileşim Alanları
Avantajlar
Devlet - Vatandaş
Bilgilendirme
Vergi
Sağlık
Eğitim
Kültür
Alternatif dağıtım
kanallarının kullanılması
Kişiselleştirilmiş, hızlı ve
kolay hizmetler
Açıklık
Düşük işlem maliyetleri
Devlet -Firmalar
Destek programları
Tavsiye ve yol gösterme
Düzenlemeler
Vergi
Hızlı ve etkin etkileşim
Daha az bürokrasi
Düşük işlem maliyetleri
Devlet - Çalışanlar
E-İşlem
Verimlilikte artış
Düşük işlem maliyetleri
Devlet – Kamu Kurum ve
Kuruluşları
Kamu kurumları arası
iletişim
Merkezi ve yerel yönetimler
arası iletişim
Verimlilikte artış
Etkin bilgi paylaşımı
Esnek çalışma ortamı
Yukarıdaki tablodan da anlaşılacağı üzere e-devlet uygulamasında devlet ile
vatandaşlar, devlet ile ticari kurumlar, devlet ile devlet yönetimi içerisinde hizmet sunan
kurum ve kuruluşların ve devlet ile çalışanların arasında bir etkileşim söz konusudur. Kişi ve
kurumlar arasında eğitimden, sağlık hizmetlerine; tapu hizmetlerinden, vergileme
hizmetlerine kadar birçok alanda etkileşim ortaya çıkmaktadır. Bu elektronik etkileşim
sayesinde ortaya çıkan elde edilen avantajlar küçümsenemeyecek düzeydedir. Her şeyden
önce elektronik devlet sayesinde devlet yönetiminde saydamlık gerçekleşebilmekte, işlem
maliyetleri azalmakta, verimlilikte ciddi artışlar yaşanmaktadır.
115
Bilgi ekonomisine geçiş süreci ile ekonomiler hizmet ekonomilerine dönüşmüşlerdir.
Tüm dünyada yaşanan siyasal, ekonomik ve teknolojik gelişmeler, vatandaşların devletten
beklentilerini değiştirip arttırmıştır. Artık vatandaşlar, hizmetlerin hem daha kaliteli, hem de
hızlı ve herkes tarafından ulaşılabilir olarak sunulmasını talep etmektedir. Bu gelişim süreci,
bir yandan kamu yönetiminde paradigmal bir değişime gitmeyi, yönetimin daha katılımcı,
daha saydam, daha hesap verebilir bir yapıya kavuşturulmasını zorunlu kılarken bir yandan da
ağ üzerinde birçok veriye birçok kesimin ulaşabilmesini; “açık veri”, “açık erişim” ve “açık
kaynaklar” kavramlarını günlük hayatımızın önemli konuları haline getirmiştir.
Amerika Birleşik Devletleri, “Açık Veri”nin önemini yaklaşık altı yıl önce “keşfetti”.
ABD Başkanı Barack Obama, 21 Ocak 2009’da halka açık devlet taahhüdünde bulundu.
Mevcut “Büyük Veri”nin engellerin kaldırılıp altyapı iyileştirilerek herkese açılması
durumunda Avrupa’da yılda 150-300 milyar Avro tasarruf sağlayacağı bildiriliyor. Özellikle
kamu sektöründeki açık verinin birçok yeniliği ateşlediği, verimlilik ve etkinliği artırdığı ve
ekonomik kalkınmayı teşvik ettiğine dikkat çekiliyor.
Türkiye geleceğini belirleyecek bir yol ayrımında bulunuyor. Bir yanda özgürlük ve
refahı ipotek altına alınmış bir ülke; öte yanda yolsuzluk ve israf ekonomisinden kurtulmuş,
ülke kalkınmasını demokratik temeller üzerinde inşa eden, geleceğine güvenle bakan bir
Türkiye... Sürdürülebilir kalkınma, insanı temel alarak bilişim toplumu olma yolunda
ilerleyen ülkelerce gerçekleştirilecektir. Bu yönde olumlu adımların atılabilmesi ancak
bilginin verimli, etkin ve yaygın kullanımı ve iletişimi ile olanaklıdır. Türkiye acilen bilim ve
teknoloji alanındaki ulusal politikalarını gözden geçirmek, güçlü bir bilişim seferberliği
başlatmak, insani ve ekonomik kalkınmasını demokratik bir temelde hayata geçirmek
zorundadır. Çünkü her geçen gün, hem dünya ile arasında hem de ulusal sınırları içinde
giderek kapatılması güçleşen bir uçurum belirmektedir. Bu uçurum, yalnızca "dijital" değil
aynı zamanda "insani"dir. Yeni Türkiye için artık bir başka adıma geçmemiz lazım. O da
“Akıllı Devlet”.
“Akıllı” derken “sosyal”, “mobil”, “analitik (ölçülebilir)”, “şeffaf” ve “güvenilir” bir
devlet ve IT olmaktan bahsediyoruz. Artık devletin tek taraflı ve limitli paylaşımlar yaptığı bir
yapı söz konusu değil. Şu anda vatandaşların istedikleri bilgilere, istedikleri zaman ve
istedikleri kanaldan ulaşabildikleri bir yapıdan bahsedebiliyoruz. Dolayısıyla akıllı devlet
kavramı, devletin ülke düzeyinde vatandaşlarını farklı alanlarda sunduğu hizmetlerden
yararlanma konusunda teşvik ettiği bir yapıyı adresliyor.
Bunun bir adım ötesine, bireylerin ya da kurumların ihtiyaçlarını önceden görecek, bu
ihtiyaçlara göre çözümler üretebilecek ve önceden harekete geçebilecek bir devlete geçmemiz
gerekiyor. Vatandaşlarına ve kurumlarına daha da etkin, verimli ve hızlı hizmet götürebilen
bir devletten bahsediyoruz. Verilerin analiz edilebildiği ve dolayısıyla bireylere ve kurumlara
daha iyi hizmet götürebilmenin yollarının arandığı bir yapıya geçmenin tam sırası.
Artık vatandaşının isteklerini daha önceden tahmin eden, bu isteklere göre çözümler
üreten ve daha bu istekler oluşmadan devlet aslında daha önceden çözümleri üreten bir akıllı
yani elindeki veriyi analiz eden, sosyal, güvenilir, daha şeffaf, daha hesap verebilir bir devlet
olmanın yöntemlerini ama bunları gerçekleştirirken de bilişim teknolojilerini ne kadar çok
kullanabilirse, o kadar kolay başarabilecektir.
116
“Akıllı Devlet” demek sadece verimlilik yani hizmet maliyetlerinin ve işlem
sürelerinin düşürülmesi anlamına gelmiyor, aynı zamanda vatandaşların devlet kurumlarına
olan güvenlerinin ve devlet otoritesine olan inancın artması da, elle tutulabilir olmasa da çok
önemli diğer çıktılar olacaktır.
Akıllı Devlet, vatandaşlarını daha katılımcı ve yetkin hale getirerek onlara daha iyi
hizmet sağlayan ve memnun eden devlettir. Günümüzde akıllı devlet olmanın yolu
“Açık”lıktan ve şeffaflıktan geçiyor. Bu da “Açık Devlet” politikalarının yürürlüğe girmesiyle
gerçekleşir. Açık Devlet olabilmek için mutlaka PPP adını verdiğimiz, Kamu-Özel Sektör
İşbirliği yapılarının kurulması gereklidir. Bu yapıların içinde üniversiteleri ve araştırma
kurumlarını da temsil eden akademik yapılar da gereklidir. Açık Devlet olmak salt devletin
değil, tüm kurumların ve vatandaşların da süreçlere ortak katılımı ile mümkündür.
“Açık Veri” çok geniş bir kapsamda erişilebilir, kişiler ve makinelerce kullanılabilir,
teknolojik, yasal ve kullanılabilirlik engellerinden arınmış olabilen kamu verisidir. “Açık
veri”, sadece ekonomik değer yaratmaz. Aynı zamanda sosyal değer de yaratır. Posta
kutunuzda bulacağınız bilgilerden arama motorlarında bulacaklarınıza kadar her tür bilgi için
veriye ulaşmak gerekir. Bunu da sağlayan devlettir. Aynı zamanda açık veri saydamlığı ve
katılımcılığı da beraberinde getirir. Vatandaşların devletin yaptıklarından haberdar olması
gerekir. Bunu da kamu verisi ve bilgisine serbestçe erişerek ve bunu da diğer vatandaşlarla
paylaşarak yapabilir.
Açık devlet vatandaşlara hükümet üzerinde etkin bir kamu gözetimi sağlamak için belge
ve işlemlere erişim hakkı olduğunu ifade eden bir öğretidir. Varsıllık-açık veri ilişkisi, refahla
ilgili. Vatandaş ne kadar müreffeh bir hayat yaşıyorsa, sen ona o oranda hizmet sunuyorsun.
Refahla, iyi eğitim arasında ilişki var. Vatandaş ne kadar eğitimliyse, senden o oranda hizmet
talep ediyor. Sen de bunu sağlamak için elinde avucunda ne varsa ortaya döküyorsun.
Son yıllarda hem kamu, hem özel sektör hem de akademisyenler, hizmet, çalışma ve
araştırmalarında İnternet üzerinden erişilebilen verilerden daha fazla yararlanıyorlar.
İnternetten erişilebilen, ulaşım, ekonomi, finans, gözlem, eğitim, bilim, kültür, istatistikler,
yer/mekan (coğrafya), hava durumu ve çevre ile ilgili genel veriler kullanılarak kamu, özel ve
çeşitli sivil toplum kuruluşları ile merkezi ve yerel yönetimler birçok hizmeti sunarken
üniversitelerde de bilimsel araştırmalar yapılıyor. Açık verinin aslında sadece kamu
yönetiminin şeffaflık düzeyini artırması olmadığı, kamunun yanı sıra iş dünyası, kamuoyu ve
tüketicileri de kapsayan bir dönüşümü işaret ettiği kabul ediliyor.
117
Açık Devlet politikalarının uygulanmasıyla birlikte, devletin daha hesap verebilir ve
saydam hale gelmesi, vatandaşların daha fazla süreçlere katılımı artacaktır. Vatandaşlar hem
daha iyi hizmet alır bir noktaya gelecek hem de kendilerini daha yetkin hissedeceklerdir. Türk
vatandaşlarının daha fazla akıllı uygulamaları kullanarak daha iyi hizmet alması buna bir
örnektedir. Türkiye’deki potansiyele baktığımızda, özellikle buna yatkın bir kesimin de öne
çıktığı görülmektedir. Gerek kamu, gerek özel sektörün geliştirdiği, devreye almak
istediği/aldığı uygulama ve hizmetleri bu kesimi hedefleyecek şekilde üretmesi, beklenen
etkiyi artıracak ve diğer kesimler için de lokomotif etkisi gösterecektir. Akıllı şehir
uygulamalarının geliştirilmesi ve hizmetlerin artırılması, Açık Veri politikalarının gözden
geçirilmesi de bu kesim vatandaşların yaşamlarını kolaylaştıracağından memnuniyeti
artıracaktır.
Kısaca, bütün ülkelerin e-devlet uygulamalarında hedeflenen amaçlar şöyle
sıralanabilir: Şeffaf devlet vizyonuna ulaşılması; vatandaşların, devletle olan işlerini daha
hızlı halledebilmesi; kamusal hizmet birimlerinin daha verimli olmasının sağlanması; kamu
kurumları arasında bilgi bütünlüğünün sağlanarak, her türlü kötüye kullanımın önünün
kesilmesi; bireylerin, kamu hizmetlerinden 7 gün 24 saat faydalanmasının sağlanması;
kamusal hizmetlerin yaygın ve erişilebilir hale getirilmesi; katılımcı yurttaşlığın arttırılması
ve devlet kurumlarının daha rasyonel ve verimli işlemesinin sağlanması.
Başarılı e-Devlet uygulamaları yükselen yaşam kalitesi ile işgücü verimliliğini
arttıracaktır. Ortaya çıkacak ekonomik canlılık devletin gelirlerinin artmasını sağlayacaktır.
Ayrıca e-Devlet uygulamaları kaçakları azaltacak, sistemin basitleşmesinden dolayı mali
gelirler artacaktır. Bir çok e-devlet projelerinde devlet yüksek maddi menfaat sağlamıştır.
Bilişim, Kamunun Tüm Hücrelerine Nüfuz Etmeli
Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler sunucunda, sanayi ekonomisi yerini
bilgi ekonomisine bırakmıştır. Ekonominin temel unsurları olarak değerlendirilen üretim,
tüketim, dağıtım ilişkileri ve ekonomik yapının tümü, bilgi temeli üzerine yeniden
yapılanmıştır. Böylece bilgi ekonomisini diğer ekonomilerden ve sanayi ekonomisinden
ayıran temel fark, bilginin üretim faktörleri içinde birincil önceliğe sahip olması ve bilişim
sistemleri yardımıyla bilginin üretiminde ve kullanımındaki artıştır. Bu noktada bilgi
ekonomisinin özellikleri şu şekilde sıralanabilmektedir.
Bilgi ekonomisi, bilginin elde edilmesi, işlenmesi ve dönüştürülmesi ile birlikte
dağıtımı süreçlerini kapsamaktadır. Bu üç temel süreç, bilginin işlenmesini, elde edilmesini,
dağıtımını ve iletişimini sağlayan bilgisayar sisteminden oluşmaktadır. Fiziksel araçları ile
birlikte, insan yardımı ile bütün süreci kontrol eden yazılım sistemi sayesinde işlemektedir.
Bu doğrultuda ürün ve hizmetlerin en önemli özelliği, bilginin temel üretim faktörü olarak ön
plana çıkmasıdır. Ayrıca bilgi, bilgi ekonomisi sektörlerinde beşeri, fiziksel ve bilgi
sermayelerini güçlü bir şekilde birleştiren bir rol üstlenmektedir. Bütün bunların ışığında,
ekonomik faaliyetlerin bilgi temelli olarak gerçekleştirildiği ekonomik yapı bilgi ekonomisi
olarak tanımlanabilmektedir. Diğer bir ifadeyle bilgi ekonomisi, küreselleşme olarak nitelenen
118
evrensel bütünleşme idealinin ekonomik ayağını oluşturan yeni düzendir. Bilgi ekonomisi
bilginin üretilmesinin yanı sıra kullanılması ve yayılmasına dayalı bir ekonomidir.
Teknolojik gelişme sürecinde, ülkelerin gelişme düzeylerinin belirlenmesinde, bilgi
iletişim alanındaki çeşitli altyapısal gelişmelerin ve vatandaşların Bilgi İletişim
Teknolojilerine uyumunu veren ve ülke yönetiminin kamu hizmetlerinin BT ile sunumunda
kapasitesini ve istekliliğini ölçen göstergeler yani E-Devlet Gelişmişlik Endeksleri bu noktada
yol gösteren ve durum tespiti yapılmasına imkân veren en önemli verilerdendir. E-Devlet
Gelişmişlik Endeksleri, ülkelerin e-devlete hazırlık anlamında nerede ve dünya ülkeleri
arasında hangi konumda olduğunun görülmesi açısından önemlidir.
Avrupa Birliği, 28 üye ülkede 2020 yılına kadar “akıllı, sürdürülebilir ve katılımcı
büyüme”yi sağlamak amacıyla bu yılın başında Avrupa Dijital Gündemi’ni devreye soktu. Bir
başka deyişle AB Komisyonu, bugüne kadar örneği olmayan bir şekilde bilişimi, ekonomik ve
sosyal kalkınmanın lokomotifi olarak öne çıkarttı. Bilişim derken de kastedilen, bütün
sektörleri enlemesine kesen ortak payda olarak yazılım.
AB Sayısal Tek Pazarı kavramı, özellikle Çin’in Avrupa pazarına egemen olmasını
engellemek ve dışlayıcı politikalar geliştirebilmek amacıyla düşünülüyor. Türkiye’nin bu
politikalardan olumsuz etkilenmemesi için, ulusal teknoloji politikasını AB ile uyumlu hale
getirmesi gerekiyor.

Dijital Türkiye Platformu
İşte bu noktada Dijital Türkiye Platformu (DTP) devreye giriyor. Türkiye’nin AB
Dijital Gündemi’ni yakalayabilmesi için bilgi ve iletişim teknolojileri stratejisi olması
gerekmektedir. Bilgi ve iletişim stratejisi olmadan, bu konularda politika geliştirmeye imkan
bulunmamaktadır. Türkiye, katma değeri yüksek ihracata yönelmek istiyorsa, bunun olmazsa
olmazı bilişim! Dolayısıyla DTP’nin hedefi, kamunun bu konudaki farkındalığını artırmak.
Sağlık Bakanlığı 10 yıl önce bilişimin mantığını ve yararlarını ilk kavrayan ve uygulayan
bakanlık olmuş; zaten sağlık hizmetlerindeki dönüşümde de bunu görüyoruz.
Kalkınma, Ulaştırma, Dışişleri, Maliye ve Tarım Bakanlığı gibi pek çok bakanlıkta da
bu farkındalığın oluştuğu görülmektedir. Ancak başarılı olmak için önemli olan, bu
farkındalığın kamunun bütün hücrelerine nüfuz etmesi gerekmektedir. Sektörün çok taze ve
bir o kadar da dinamik, hızlı değişimin algılanması oldukça zor. Bürokraside, kamu ve
kamuoyunda, iş dünyasında ve akademide farkındalığı artırmak için tüm paydaşlar tarafından
işbirliği benimsenmelidir.
Türkiye, kamunun e-dönüşüm sürecinde oldukça hızlı adımlar attı. Kurumlarda
verimliliğin artması, vatandaşa sunulan hizmetlerin kalitesinin ve hızının yükselmesinde en
büyük rol bilişim temelli projelere ait. Geliştirilen bu e-devlet uygulamalarını bazı
eksikliklere rağmen başarıyla kullanıyoruz. Diğer taraftan bilişim sektörü ve STK’lar yazılım
ihracatı konusunda adımlar atmaya çalışıyor. Tüm bu açılardan bakıldığında ise e-devlet
uygulamalarının yurtdışına özellikle de çevre ülkelere ihracatı konusunda da artık somut
adımların atılmasının zamanı geldi.
119
Bu konu üzerinde çalışılmasına rağmen bugüne kadar önemli adımlar atılmasına
rağmen genel anlamda başarısızlığın ana unsuru kamu-özel sektör sinerjisinin
oluşturulamamasıdır. Uygulamaların geliştirilmesi ve hayata geçmesinde oluşturulan bu
sinerjinin ihracata da yansıması konusunda yeni bir stratejinin ortaya konması gerekiyor. Tabi
ki bunun içinde ilk önce tüm tarafların yoğun bir iletişim ve işbirliği içinde olmaları
gerekiyor.
Kamu satın alma politikalarında Bilgi Teknolojileri sektörünün stratejik olduğu göz
önünde bulundurularak sektörün gelişimini destekleyecek politikalar geliştirilmelidir. Hali
hazırda kamu satın alma modellerinde kullanılan Mal ve Hizmet alım usulleri sektörün
sürdürülebilir bir gelişim göstermesini engelliyor. Kamu tarafında yürütülen Bilgi
Teknolojileri projelerinde Bilişim Teknolojileri projelerini yönetecek kaynakları artırıcı yönde
çalışmalar yapılmasında fayda vardır. Dünya üzerindeki Bilgi Teknolojileri projelerinde
uygulanan satın alma modelleri göz önünde bulundurulduğunda ulusal güvenlik nedeniyle
yerli firma lehine tercih kullanmaktadır. Devletin Bilgi Teknolojileri projeleri konusunda yerli
Bilgi Teknolojileri firmaları lehine düzenlemeler aracılığıyla Bilgi Teknolojileri sektörüne
destek vermesi sektörün başarısı için gereklidir.
Türkiye, kamunun e-dönüşüm sürecinde oldukça hızlı adımlar attı. Kurumlarda
verimliliğin artması, vatandaşa sunulan hizmetlerin kalitesinin ve hızının yükselmesinde en
büyük rol bilişim temelli projelere ait. Geliştirilen bu e-devlet uygulamalarını bazı
eksikliklere rağmen başarıyla kullanıyoruz. Diğer taraftan bilişim sektörü ve STK’lar yazılım
ihracatı konusunda adımlar atmaya çalışıyor. Tüm bu açılardan bakıldığında ise e-devlet
uygulamalarının yurtdışına özellikle de çevre ülkelere ihracatı konusunda da artık somut
adımların atılmasının zamanı geldi.
Bu konu üzerinde çalışılmasına rağmen bugüne kadar önemli adımlar atılmasına
rağmen genel anlamda başarısızlığın ana unsuru kamu-özel sektör sinerjisinin
oluşturulamamasıdır. Uygulamaların geliştirilmesi ve hayata geçmesinde oluşturulan bu
sinerjinin ihracata da yansıması konusunda yeni bir stratejinin ortaya konması gerekiyor. Tabi
ki bunun içinde ilk önce tüm tarafların yoğun bir iletişim ve işbirliği içinde olmaları
gerekiyor.
Kamuda sektörün tek muhatap ihtiyacı karşılanıp koordinasyon sağlanmalıdır. (DMO
gibi). Kamu ihaleleri mevzuatının bilgi teknolojileri, sabit telefon, internet ürün ve
hizmetlerine yönelik devlet alımları için iyileştirmeler yapılmalıdır. Bilgi teknolojileri
hizmetlerinde tüm işletmecilerin adil koşullarda ve etkin rekabet edebilmesi amacıyla
standartlar yaygınlaştırılması ve her türlü tedbirin ivedilikle hayata geçirilmesi büyük önem
arz etmektedir. Mevzuatta bilişim ürün ya da hizmetlerinin anlamlı şekilde lisanslanmasına
olanak verecek iyileştirmeler yapılmalı, yazılım ve hizmet sektörünü destekleyecek politikalar
oluşturulmalıdır. Devlet, kamuda yerli ürünlerin alımını teşvik ederken, özel sektöre de bu
yönde teşvikler vermelidir.
120
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
BİLGİ EKONOMİSİ VE TÜRKİYE
121
Bilgi Ekonomisi Ve Türkiye
Bilgi ekonomisi açısından bir ülkenin içinde bulunduğu durumu değerlendirme,
potansiyelini ortaya çıkarmak ve bilgi ekonomisine geçiş sürecinde bir stratejiler seti
oluşturmak için ilgili ülkenin güçlü ve zayıf yönlerini, fırsat ve tehditleri ortaya koymak
gerekmektedir. Bilgi ekonomisi açısından bir ülkenin konumunu tespit etmek için iki farklı
yöntemden faydalanılmaktadır.
2) Bilgi Ekonomisi İndeksi
3) Ar-Ge, BİT harcamaları, Bilgi yatırım harcamaları, araştırmacı personel sayısı,
yüksek eğitim harcamalarına ayrılan pay vb.
göstergelerden yararlanılmaktadır.
Bilgi Ekonomisi İndeksi
Ülkelerin bilgi ekonomisi açısından hangi düzeyde olduklarını tespit etmek amacıyla
Dünya Bankası belirli periyotlarda bilgi ekonomisi endeksi düzenlemektedir. Bu indeks, bir
ülkenin bilgi ekonomisinin neresinde olduğunu, bilgi ekonomisine ne kadar yakın ya da uzak
olduklarını göstermesi bakımından oldukça önemli bir göstergedir. Bilgi ekonomisi indeksi
(BEİ), bilgi ekonomisi le ilişkili dört değişkeni dikkate alarak hesaplanmaktadır. Bu
değişkenler; eğitim ve öğretim, bilgi altyapısı (bilgi otoyolu) ekonomik teşvik, kurumsal rejim
ile yeniliktir.
Performans Göstergeleri: Bir ülkenin performansını gösteren iki değişken kullanılır.
Birincisi Yurtiçi Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH), ikincisi ise İnsani Gelişme İndeksi
(İGİ)’dir.
Yıllık GSMH büyümesi, bir ülkenin ekonomik gelişmesini ölçer. İnsani Gelişme
İndeksi (İGİ) ise yaşam beklentisi ile ölçülen yaşam uzunluğu, yetişkin okuryazarlık oranı ile
birlikte bulunulan yılda oluşan bilgi düzeyi ve satın alma parametresine göre kişi başına reel
GSMH’nın belirlendiği yaşam standardı bileşenlerinden oluşmaktadır. İnsani gelişme indeksi,
ekonomik gelişmenin insani gelişme yönü üzerine bilgi vermektedir.
2010 yılından bu yana İGİ için maksimum değerler 1980-2010 döneminde
gözlemlenen değerlerden elde edilmiştir. Minimum değerler arasında kişi başı GSMH’nın
minimum değeri (kişi başı GSMH 16 $) aynı dönemde gözlemlenen en düşük değerdir.
Yaşam beklentisi ve eğitim için ise, insani gelişmenin gerçekleşmesinin olanaksız olduğu
değerler, 20 – 0 yıl olarak belirlenmiştir.
123
Bilgi Ekonomisi İndeksine Göre İlk 30 Ülke ve Türkiye (2012)
Sıra
Ülke
Bilgi
Ekonomisi
İndeksi
Bilgi
İndeksi
Ekonomik
Teşvikler ve
Kurumsal
Rejim
Yenilik
Eğitim
Bilgi
Altyapısı
1
İsveç
9,43
9,38
9,58
9,74
8,92
9,49
2
Finlandiya
9,33
9,22
9,65
9,66
8,77
9,22
3
Danimarka
9,16
9,00
9,63
9,49
8,63
8,88
4
Hollanda
9,11
9,22
8,79
9,46
8,75
9,45
5
Norveç
9,11
8,99
9,47
9,01
9,43
8,53
6
Y.Zelanda
8,97
8,93
9,09
8,66
9,81
8,30
7
Kanada
8,92
8,72
9,52
9,32
8,61
8,23
8
Almanya
8,90
8,83
9,10
9,11
8,20
9,17
9
Avustralya
8,88
8,98
8,56
8,92
9,71
8,32
10
İsviçre
8,87
8,65
9,54
9,86
6,90
9,20
11
İrlanda
8,86
8,73
9,26
9,11
8,87
8,21
12
ABD
8,77
8,89
8,41
9,46
8,70
8,51
13
Tayvan, Çin
8,77
9,10
7,77
9,38
8,87
9,06
14
İngiltere
8,76
8,61
9,20
9,12
7,27
9,45
15
Belçika
8,71
8,68
8,79
9,06
8,57
8,42
16
İzlanda
8,62
8,54
8,86
8,00
8,91
8,72
17
Avusturya
8,61
8,39
9,26
8,87
7,33
8,97
18
Hong Kong, Çin
8,52
8,17
9,57
9,10
6,38
9,04
19
Estonya
8,40
8,26
8,81
7,75
8,60
8,44
20
Lüksemburg
8,37
8,01
9,45
8,94
5,61
9,47
21
İspanya
8,35
8,26
8,63
8,23
8,82
7,73
22
Japonya
8,28
8,53
7,55
9,08
8,43
8,07
23
Singapur
8,26
7,79
9,66
9,49
5,09
8,78
24
Fransa
8,21
8,36
7,76
8,66
8,26
8,16
25
İsrail
8,14
8,07
8,33
9,93
7,47
7,37
26
Çek Cumhuriyeti
814
8,00
8,53
7,90
8,15
7,96
27
Macaristan
8,02
7,93
8,28
8,15
8,42
7,23
28
Slovenya
8,01
7,91
8,31
8,50
7,42
7,80
29
Kore
7,97
8,65
5,93
8,80
9,09
8,05
30
İtalya
7,89
7,94
7,76
8,01
7,58
8,21
69
Türkiye
5,16
4,81
6,19
5,83
4,11
4,50
124
Bilgi Ekonomisi Performans Göstergeleri ve Türkiye
Bilgi ekonomisi açısından bir ülkenin durumunu değerlendirirken yukarıda bahsedilen
bilgi ekonomisi indeksinin dışında, bilgi ekonomisine geçiş sürecinde kritik öneme sahip
performans göstergeleri vardır. Bunlar;
1) Bilgi üretiminin kaynağı olarak araştırma ve geliştirme faaliyeti ve bunun için
yapılan harcamaların boyutu, harcamaların finansmanı
2) Bilim ve teknoloji insan kaynağı (TZE Ar-Ge Personeli ve TZE araştırmacı
sayısı
3) Başta yüksek öğrenim ve Ar-Ge harcamaları olmak üzere bilgi elde etmeye
yönelik yatırımlar
4) Bilgi yatırımlarının çıktısı olarak bilimsel yayın ve patentler
5) Bilgi işlem teknolojilerinde sektöründeki gelişmeler
6) Gençliğin bilime ilgisi
Bu göstergeler ışığında bir ülkenin bilgi ekonomisi performansı ortaya
konulabilmektedir. Aşağıdaki tablo 2001 – 2009 dönemi itibariyle Türkiye’nin bilgi
ekonomisi performans göstergeleri adı altında AB27, OECD ortalamaları ile karşılaştırması
görülmektedir.
TÜRKİYE / YILLAR
GÖSTERGELER
AB27
OECD
2013 Toplam (2009) Toplam (2008)
(Hedef)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
0,54
0,53
0,48
0,52
0,59
0,60
0,72
0,73
0,85
2
1,91
2,34
46
46
42
53
67
78
98
106
122
124
598,6
803,2
23
24
33
34
39
43
50
53
58
120
1.531
4.190
28
29
38
40
49
54
63
67
74
150
2.479
Özel Sektör Ar-Ge Harcaması
33,7
28,7
23,2
24,2
33,8
35,6
41,3
44,2
40,0
60
61,6
69,6
Kamu Sektör Ar-Ge Harcaması
7,4
7
10,4
8
11,6
11,2
10,6
12
12,6
14
13,5
10,9
58,9
64,3
66,3
67,9
54,6
53,2
48,2
43,8
47,4
26
23,7
17,0
120
156
186
227
243
272
309
324
348
400
1.262
1.416
9
8
8
13
12
17
22
21
100
14.525
46.691
Ar-Ge Harcamasının GSMH'ya
oranı (1988 Bazlı Seri)
Kişi Başına Ar-Ge Harcaması
(SAGP $)
Toplam Araştırmacı Sayısı (1000
TZE)
Toplam Ar-Ge Personeli
Yüksek Öğrenim Kurumu Sektör
Ar-Ge Harcaması
Milyon Kişi Başına Bilimsel Yayın
Sayısı
Üçlü (Tiriadik) Patent Sayısı
Kaynak : Tübitak (2010)
Bu tablodaki ilk dikkati çeken husus, her göstergenin bir artış trendi içerisinde
olduğunu göstermekle birlikte AB ve OECD ortalamalarının çok uzağında olmasıdır. Öne
çıkan bir diğer husus ise özel kesimin Ar-Ge faaliyetlerine katılımdaki düşüklüğüdür. Türkiye
ulusal Ar-Ge harcamaları içerisinde %40 olan özel kesimin payı AB ve OECD
ortalamalarının çok altında kalmaktadır. Kişi başına Ar-Ge harcaması AB ve OECD
ortalamalarıyla karşılaştırılamayacak düzeydedir. AB ve OECD ortalamalarını aştığımız tek
125
gösterge Yüksek Öğretim sektörü Ar-ge harcamalarıdır. Özel sektör Ar-Ge harcamalarında ise
AB’yi yakalamış, OECD düzeyine ise yaklaşılamamıştır. Milyon kişi başına bilimsel yayın
sayısı bakımından Türkiye AB ortalamasının üçte biri düzeyindedir. Türkiye üçlü patent
sayısı bakımından karşılaştırılamayacak bir göstergeye sahiptir.
Bilgi Yatırımları
Bilgi ekonomisinde, üretimin fiziki yatırımlardan bilgi üretimine yönelik maddi
olmayan yatırımlar kayması ile bilgi yatırımları olarak adlandırılan, Ar-Ge harcamaları,
yüksek öğretim harcamaları ve yazılım sektörü yatırımları önemli yatırım alanları olmaktadır.
Bu yatırımların ekonomik büyümeye katkısı, yeni istihdam yaratması ve yaşam standartlarının
yükseltilmesine etkisi bakımından çok önemli yatırımlar haline gelmiştir.
SWOT ANALİZİ
126
Bilgi Teknolojilerinde Aydınlanma Çağı
İnsanoğlu bilgisini sanayi devrimiyle 1700 sonları 1900 arasında bir kat artırmıştır.
1900’lerde elektriğin yaygınlaşmasıyla 1950 ye kadar bu bilgi havuzu bir kat daha artmıştır.
1950’lerden sonra bilgisayarın hayata girmesiyle, artık her on senede, evrensel bilginin
katlandığını gördük. 1990’lar nanoteknolojilerin ortaya çıkmasıyla, her 2 yıl, bildiklerimizin
tümünün değişmesi için yeter oldu. Neredeyse bu bilgi okyanusu içinde herhangi birimizin
bildikleri bir su zerreciği olacak. Değişime çok hızlı ayak uydurmak, daha hızlı koşmak ama
nerden gelip nereye gidebileceğini unutmamak gerekiyor.
Biz en iyimserinden yüzyıl sonra sanayileşmeyle tanıştık. Elektrikle tanışmamız lider
ülkelerinden 50 sene sonra oldu. Bilişimde de treni kaçırdık. Yine lokomotiflerden değiliz.
Takip eden, izleyen, taklit eden, tabi olan biziz. Yapılacak bir şeyler yok mu ? Hızlıca nasıl
atak yaparız? Bunun halen bir yolu var. Mademki yazılımlar kodlardan oluşuyor; O halde
bilgi teknolojilerinde açık kaynak kodlu yazılımlara yönelmek tek çözümdür. Emperyal
güçlerin bağımlılık yaratan, elektronik güvenliği ellerinde tuttukları, maliyeti neredeyse
sıfırlandığı halde dünyanın kaynağını kendilerine transfer ettikleri kapalı kaynak kodlu
yazılımlardan hızlıca uzaklaşmak gereklidir. Başkasının size çizdiği sınırlar içinde çözüm
üretmek yerine GPL lisanslı (kamuya açık) yazılımlar, ileri bir başlangıç noktası kabul
edilmelidir. Açık yazılım üreticiler açısından çok hızlı geliştirme ve üretme imkanı sunar;
Tekrar tekrar aynı kodların üretilmesi israfını ortadan kaldırır.
Tüketiciler için daha güvenlidir. Açık yazılım ekonomisi üründen değil hizmetten gelir
elde etmek üzerine kurulduğundan katlarca daha ucuzdur. Bu ekonomi gelir dağılımdaki
eşitsizliğin önüne geçer. Kapalı kaynak kodlu yazılımlarda gelir hep belli odaklara akar.
İçinde ne olduğu bilinmeyen bir mal nasıl alınır? Neye hizmet eder? Tüketiciyi nasıl korur?
Aslında bilgi teknolojilerinde açık yazılım, üçüncü dünyanın teknolojiyi yakalama umudunun
ta kendisidir. Milli sanayici bilgi teknolojilerindeki tercihini dışa bağımlılıktan yana
kullanmamalı ve açık yazılımlarla tanışmalıdır.
Toplayıcılık ekonomisi ve göçebe yaşam biçimi, tarım ekonomisi ve köy yaşamı,
sanayi ekonomisi ve şehir yaşamından sonra yeni ekonomiye adım atıyoruz. Sanayi ötesi
ekonomi, bilgi ekonomisidir.
Yeni çağda, tüm organizasyonlar proje, tüm projeler Ar-Ge, tüm Ar-Ge faaliyeti
patent, tüm mübadele lisans odaklı olacaktır. Bilgi ekonomisinde, bireyler doğanın bir
bölümünde uzmanlaşacak; Konusu insan olan tüm işler amatörleşecek; Herkes teknoloji,
işletme, politika, devlet konusunda bilgili olacaktır. Hiç kimse yönetme, yargılama, temsil
etme, korunma hakkını devretmeyecek; Bu hakları, doğrudan kendileri kullanacaktır.
Organizasyonlar yenilikçi esnek küçük birimlerin küresel ağlarına dönüşecektir.
Elbette tüm toplumsal tarih boyunca insan ihtiyaçlarının nasıl daha çok, daha kolay,
daha hızlı, daha ucuz, daha kullanışlı, daha estetik, daha çevreci, daha sürekli, daha güvenli
karşılanacağı sorusuna verilen cevabın niteliği ekonomik organizasyonlar için belirleyici
olmuştur. Bu soruları daha iyi yanıtlayan bilgi sahipleri, toplumsal güç ve büyüklük
kazanmıştır. Böylelikle bilgi her zaman toplumsal yaşamın içinde olmuştur ve önemsenmiştir.
Ancak bilgi toplumunda olan, zaman içinde bilgi ekonomisi dışında bir ekonomiyi olanaksız
127
hale getirmektir. Artık tüm bireyler, ilişkiler, süreçler, organizasyonlar ve devletler bilgi yarışı
içerisinde olacaktır. Bu yarışın dışındaki her oyuncu oyunun dışına itilecektir. Çünkü
insanlığın ilk buhar makinesine kadar ürettiği bilgi (1700'ler sonu), elektriğin keşfi ve
toplumsal hayata girmesine (1900'ler başı) kadar olan sürede bir kat daha artmıştır. Aynı
şekilde transistörün keşfi ve ekonomiye katılımı (1950' ler) ile tüm insanlık bilgisi üçüncü
çevirimini tamamlamıştır. Kişisel bilgisayarların ortaya çıkması (1970'ler) ile dördüncü
çevirim olmuştur. Sonrasında çevirim süresi giderek kısalmaya başlamıştır. Öyle ki
Google'dan sonra insanoğlu her 12 saatte bir, tüm tarih boyunca ürettiği bilgiyi, yeniler
olmuştur.
Bu gerçek, bu çağda bilgili insanlara yer olmadığını anlatmaktadır. Bir şeyi öğrenmek
ve onu hayata geçirmek için gereken sürede o bilgi ekonomik değerini kaybetmektedir. Artık
örgün okul sitemine ihtiyacımız yoktur. Öğretmek amacıyla çok büyük bir kesimi ekonomi
dışında tutmaya ihtiyaç yoktur. Yeni birey; sürekli öğrenen, ama kendi kendine öğrenen,
kendi deneyiminden öğrenen bireydir. Yeni birey; güçlü iletişim becerileri olan ve takım
çalışması yapan bireydir. Yeni ekonomi, kendi özgün bilgisini sürekli geliştiren ve bunun
ekonomisi üzerinde duran organizasyonlar gerektirmektedir. Peki buraya nasıl gideceğiz, bu
dönüşüm hangi ana başlıklar altında olacak? Ne yapmalıyız?
1. OTOMASYON: Tarihte insanlar diğer memelilerden, ihtiyaçlarını karşılamak için
alet kullanma ile ayrıldılar. Alet kullanmanın altında ise topluluk halinde yaşama vardır. Bu
ise varlığını, bireyleri arasındaki iletişime yani dile borçludur. Ortak bir dille bir arada yaşam,
uzmanlaşmayı, alet kullanmayı getirmiştir. Uzmanlaşma yukarıda bahsi geçen; makineleşme,
elektrifikasyon, kontrol, otomatik kontrol ve yapay zeka teknolojik aşamalarına ulaştırmıştır.
Artık üretim, karanlık ortamda, insansız yapılabilir olmuştur.
Günümüzde üretim, akıllı otomasyon süreçlerine neyin, hangi şartlarda, nasıl, ne
zaman, nerede yapılacağı bilgisinin aktarılmasından ibarettir. İnsanlar sadece özgün, ileri ve
kullanılabilir bilgi üretmekle meşgul olacaktır. Bir üretim organizasyonu için yapılması
gereken; üretim teknolojisini akıllı otomatlara çevirmektir. Tabi bu dönüşümün gerektirdiği
yatırım önemli bir kaynak gerektirebilir. Bu ise dönüşümün ikinci boyutunu tartışmaya
açmamızı gerektiriyor.
2. ENTEGRASYON: Bu yüzyıl sanılanın aksine büyük işletmelerin değil, kobilerin
yüzyılı olacaktır. Büyük, kurumsallaşmış organizasyonların yaratıcılık gücü, bilgi üretme hızı,
karar alma hızı çağımız gerçeği ile bağdaşmayacak kadar yavaştır. Peki nasıl olacak? Şöyle
hayal edin; Bir küçük organizasyon, bir üretim sürecinin bazı alt süreçlerini gerçekleyecek ve
bir diğeri başka süreçleri ve bir diğerleri başka süreçleri...Bazı organizasyonlar orada, bazı
organizasyonlar burada dağılımı, bazıları yönetimi, bazıları ise tedariği üstlenecektir.
Birbirine esnek bağlı bir çok organizasyonun oluşturduğu sanal bir kurumu gözünüzde
canlandırın; Geleceğin iş modeli budur. Günümüzde, yeni kapasiteler oluşturmadan önce
mevcut olan kapasiteleri en iyi kullananlar başarılı olacaktır. Büyük organizasyonlar ise,
esnek ve yaratıcı küçük ünitelere ayrışmak zorundadır Bir küçük organizasyon için yapılması
gereken, kapasitesinin çok iyi nitel ve nicel analizini yapmak ve hazır kapasitelerle
paydaşlıklar oluşturarak esnek entegrasyonlar oluşturmaktır.
128
3. GLOBALİZASYON: Sanayileşmiş, büyük devletlerin pek yayılmış iddiaları,
ABD'nin liderliğinde bir dünya düzenidir. Bu böyle olmayacaktır. Tarih ve coğrafya hangi
üretim süreçleri için ilgili kaynakları sunuyorsa, orada esnek, yaratıcı KOBİ entegrasyonları
oluşacaktır ve girişimciliği kobilere bırakmış olan devletler standart, insansız ve yığınsal
üretimi gerçekleştireceklerdir.
Üretim süreçlerinin karmaşıklaşması, uzmanlaşmanın derinleşmesi, entegrasyonun
çapı, dile bağlı devlet birliklerini, daha da ileride dünya devletini gerekli kılacaktır. O halde
günümüz küçük üretici organizasyonları, içinde bulundukları coğrafyanın tarihsel
derinliklerini dikkate alarak hangi üretim alanında ve o üretim alanının hangi sürecinde
çalışması gerektiğini çok iyi belirlemelidir. Bu onlar için olmak yada olmamak sorunudur.
Kısaca globalleşme yerel ihtisaslaşması olmayan oyuncuları oyun dışına itecektir.
Tüketici gözüyle dünya ülkelerinde dolaşıyor olsak, pazarı nasıl görürüz? Az gelişmiş
ülkelerde, baskın olarak tarımsal ürünlerin sokaklarda, en fazlasından gölgelikli pazar
yerlerinde satıldığını görürüz. Gelişmekte olan ülkelerde baskın olarak, şehir merkezindeki
caddelerde, dükkanlar içinde sanayi ürünlerini görürüz. Gelişmiş ülkelerde artık ihtiyaçlarımız
için esnek çözümler alışveriş ve yaşam merkezlerinde insanlara dünya markaları garantileri ile
hizmet olarak sunulmaktadır. Tüketici az gelişmiş ülkede domates alır salçasını yapar,
gelişmekte olan ülkede salça alır yemeğinde kullanır, gelişmiş ülkede bir gıda zincirinde
mesela hamburger alır, sosunda salça vardır. Gelecek, yerel ihtisaslaştığımız konuda
otomasyonla ve dünya çapında bir entegrasyonla bir dünya markası içinde yer almaktan
geçmektedir.
Türk Dünyası'ndan dünyaya türkçe markalar sunma becerisi, milletimizin varlığının en
temel gücünü oluşturacaktır. Bilginin ekonomik değere sahip olabilmesi, yani bilgiden fayda
sağlamak için, bilginin üretim ve dağıtım basamağında doğru olmayan bilgiye yer
verilmemelidir. Bilgi tüketicilerinin doğru kararlar alabilmesi ve hedeflerini
gerçekleştirebilmedeki başarıları kullanılan bilginin doğruluğuna ve güvenilirliğine bağlıdır.
Başta ilaç ve sağlık sektörü olmak üzere her anlamda bilginin valide edilmiş, doğruluk
katsayısı çok yüksek olan veriden elde edilmiş bilginin değeri, günümüz bilgi ekonomisi
dinamikleri altında değeri paha biçilemez hale gelmiştir. Hele kurumların pazara sundukları
ürünlerini serbest piyasa ekonomisi dinamikleri altında hedef pazarlarında hayatta
kalabilmeleri, elde ettikleri bilginin gücü, bu bilgiyi kullanma yetenekleri ve bilgiye dayalı
stratejilerinin kalitesi ile doğru orantılı olacaktır.
Bilgi Ekonomisinin Konumu İçin Aşağıdakiler Söylenebilir:
 Yer ihtiyacı azaltılmıştır. Örneğin sanal organizasyonlar kurulabilir, sanal pazarlarda
ticaret yapılabilir. Hatta dünyanın farklı noktalarında sadece birer taşınabilir bilgisayar
ile çok sayıda kişi herhangi bir yer ihtiyacı ve beraber bulunma ihtiyacı olmadan
üretim yapabilir.
 Diğer ekonomik modellerde olduğu gibi bazı iş kümeleri (cluster) oluşturulabilir.
Örneğin tekstil firmalarının benzer iş sahaları ile birlikte üretim yapmaları (düğme,
fermuar, toka, dokumalık kumaş, iplik vs. üreten firmalar ile birlikte) gibi bilgi
129





ekonomisindeki üretim de kümelemeye gidebilir. Örneğin üniversiteler, araştırma
enstitüleri, laboratuvarlar gibi alanlar bu amaçla kullanılabilir.
Bilgi ekonomisinin önüne engel çekilmesi (hukuksal, vergi, devlet engelleri gibi) çoğu
zaman mümkün değil veya çok güçtür. Bilgi ekonomisi, ihtiyacın yüksek olduğu yöne
doğru bir şekilde kayacaktır.
Bilgideki gelişmeler, bilgi yoğun olarak etkiledikleri ürünler üzerinde fiyat ve
pazarlama gücü gibi avantajlar sağlamasının yanında, bilgi seyrek ekonomiler
üzerinde etkinliği olacaktır.
Fiyatlandırma ve değerlendirme genel olarak bilginin konusu ile ilgilidir. Örneğin
enerji sektöründeki bilgi ekonomisi ile tarım sektöründeki veya eğitim sektöründeki
bilgi ekonomisinin değeri çok farklı olabilir.
Bilgi ekonomisi, bir ürün veya servise entegre edildiğinde, yani sahada
uygulandığında daha değerlidir. Fikir seviyesindeki veya uygulanmamış bilgilerin
değeri görece olarak daha azdır.
İnsan sermayesi ve rekabet durumu, bilgi temelli şirketler için (bilgi yoğun işletmeler
için) anahtar önemdedir. Örneğin çoğu firma için harcama azaltma yöntemi olarak
küçülme bir çözüm olarak görülürken, sadece az sayıdaki firmada bilgi ekonomisine
yapılan yatırım ve bu yatırımın geri dönüşü bir rekabet üstünlüğü olarak
görülebilmekte ve yıllık tablolarda yer almaktadır (bu durum aynı zamanda ölçmede
yaşanan sorunlar veya ölçmedeki yetersizliklerden de kaynaklanmaktadır).
Bilgi ekonomisi, bir ekonomi sisteminde tüm faaliyetlerin bilgi temelli olarak
gerçekleştirildiği ve söz konusu faaliyetlerin bilgiyle bütünleştirildiği ekonomik yapıdır.
Geleneksel ekonomide, üretim talebin azalması ya da artmasına bağlı olarak yapılır, talep
düştüğünde fiyatlar da düşer, bu durum arzın düşmesine yol açar. Bilgi ekonomisinde ise arz
artarken fiyatlar düşer ve bu durum talebin artmasına yol açar.
Geleneksel ekonomide bir ürün ne kadar kıtsa değeri de o kadar fazlayken bilgi
ekonomisinde bu kural tersine işlemektedir. Bilgi ekonomisi, üretimde maliyetleri önemli
ölçüde düşürmüştür. Bilgi ekonomisinde maliyetler, üretim miktarı arttırıldıkça azalır,
bilginin katma değer meydana getirdiği kabul edilir. Katma değerli ürünler daha çok bilgiyi
gerektirirken, daha çok bilgi de daha fazla katma değer meydana getirir. Bu durum döngüsel
olarak devam eder.
Örneğin 5.6 milyon çiftçimiz 664 bin Avustralya çiftçisi kadar üretmektedir. İlk 10
ekonomiye girmek için tarımda reform şart!
130
Bilgi günümüzde toplumların ulaşması kolay ve fakat ulaşılması kadar elde tutularak
korunması o denli zor olan değeri haline gelmiştir. Bilgi ve bilgi teknolojisine sahip olmak
toplumlar için son derece önem taşımaktadır. Çünkü toplumların gelişmişlik düzeyleri bilgiye
sahip olmak ve bilgi teknolojilerini etkili kullanabilmek ile doğrudan ilişkilidir. Çağımızın
bilişim çağı, günümüz gelişmiş toplularının da bilgi toplumu olarak nitelendirilmesi toplumlar
arasında bilgi rekabetini beraberinde getirmiş ve başta gelişmiş olan devletlerin bilgi
teknolojilerine sahip olması ve bu teknolojiyi geliştirme istekleri dikkatleri çekmiştir
Ülkemiz Tarım Bakanlığı da tarımdaki gelişmeleri ya da gelişmelerin teknolojik
olarak hız kazanmasını bilgi toplumlarından beklemektedir. Türkiye Tarım Bakanlığı,
üretimin çeşitlendirilmesi, artırılması, pazarlama kanallarının oluşturulması, iç ve dış ticarette
rekabet gücünün artırılması, çiftçinin refah düzeyinin yükseltilmesi, tarımsal sanayinin
geliştirilmesi ve kurumlararası koordinasyonun artırılması bilgi çağının gereğidir. Bilgi
ekonomisi bilişimin tüm tarımsal süreçlerde verimliliği arttırmasını sağlayacaktır.
131
Bugün hemen hemen her sektörde etkisini hissettiren bilgi teknolojileri şüphesiz
sosyal güvenlik ve sağlık uygulamalarının da vazgeçilmez bir parçası olmuştur. Özellikle son
yıllarda sağlık web siteleri üzerinde hastaların, doktorların ve hastane gruplarının bir araya
getirilmesi ile ilgili Türkiye de olduğu gibi tüm dünyada çalışmalar yapılmıştır.
Bu siteler sayesinde klinik veriler ve dijital ortamda kayıt altına alınan kayıtların
paylaşımı daha kolay hale getirilmiş ve reçete, sigorta bilgisi, laboratuar bilgileri ve sonuçları
hastalara daha kolay şekilde sunulmuştur. Bu sayede ayrıca daha verimli bir Sağlık ve Sosyal
Güvenlik Sistemi oluşturulmuştur.
2000’li yılların başlarında ABD’de hasta ve doktor görüşmelerinin acil olmadığı
durumlarda internet ortamında görüşmeyi sağlayan WEB-Visit uygulaması bu alanda en ilgi
çeken uygulamalardan bir diğeridir. Hasta sorularını bir mesaj ile oluşturur ve görevli sağlık
personelleri de hastanın internet üzerinde sağlık profili ve davranışına göre veritabanına erişip
sorusunu cevaplar.
Günümüzde hastaneler yönetim işlemlerini gerçekleştirmek ve tıbbi verilerini saklama
amacı ile Hastane bilgi Sistemleri ile Bilgi teknolojilerinden faydalanmaktadırlar. Ülkemizde
ve dünyanın birçok yerinde kullanılan Hastane Bilgi Sistemi bileşenleri; hasta kayıt kabul,
hasta yatış/taburcu, hasta takip, hasta sevk, merkezi yatış, acil servis, insan kaynakları,
132
gönüllü çalışma, sağlık kurulu, satınalma/malzeme, genel muhasebe, telefonla randevu
sistemi, laboratuar ve eczaneden oluşmaktadır.
İnternet Girişimciliği her ne kadar yeni bir konu olmasa da, küresel olarak henüz
yeterince sahip olduğu potansiyeline ulaşmamış bir konudur. İnternet Girişimciliği’nin
önündeki en büyük engel ise girişimcilik, platform, ekosistem ve standartların yapı itibarı ile
çelişmesinden dolayı bir araya henüz gelememiş olmasıdır. İnternet Girişimciliği kültürünün
tüm topluma yayılması, “Açık Veri”nin hem kamu hem özel sektörde bir ihtiyaç ve
mecburiyet olarak değerlendirilmesi, Kuluçka Merkezleri’nin girişimcilere standart platform
alt yapıları sağlaması, sağlanacak katma değerin en yüksek seviyeye ulaşması için geliştirilen
her uygulamanın yeni girişimcilere ekosistem içinde yer açacak şekilde standartlara uyumlu
ve dışa açık ara yüz barındırmasının sağlanması, mozaikteki açık noktaları kapatacak, süreç
ve politikaları birbirine bağlayacak ve İnternet Girişimciliğinin potansiyeline ulaşmasını
sağlayacaktır. Bununla birlikte, şu anda tüm dünyanın aynı anda odaklandığı konu olan 5G ile
ilgili araştırma ve bilimsel çalışmalarda Türkiye olarak yer almak, bu konuda fikri mülkiyet
hakları elde etmek, rekabet edilebilirliği çok fazla artıracaktır. Aynı zamanda ağ yapıların
yazılımlaştırılmasıyla, teknolojide, yazılım ve donanım hizmetlerinde çok daha ileri bir
rekabet noktasına gelmek mümkündür. Tüm Bilişim ekonomisinin temel taşı güven ve
güvenliktir. Kullanıcının güven duyması, çözüm ve altyapı sağlayanın yeterli güvenliği
sunabilmesi esastır. Aksi durumda bilgi altyapısı ekonomisi kırılgan hale gelecektir. Bu
alanda teknoloji üretebilir olmak gereklidir. 5G, Nesnelerin İnterneti, Sanal Para gibi yeni
133
teknoloji alanları beraberinde çok ciddi güvenlik problemlerini de getirmektedir. Bu alandaki
çözümlerin ekonomik değerleri de çok yüksek olacaktır.
Türkiye Bilişim konusunda büyük bir potansiyel barındırmaktadır. Ülkemizde genç
nüfus bu tarz uygulamalara çok açık ve yeni iş geliştirme konusunda Bilişim ve alt konularını
izleyebilecek ve yeni sistem ve ürünler geliştirebilecek bir yapıdadır. Devletin sayısallaşması
insanların devletle olan karşılaşmalarının sayısal platformlarla çok kolay hale gelmesi verilen
hizmet ve prosedürlerin yalınlaşmasına ve ülkenin şeffaflaşmasına büyük katkı sağlayacaktır.
Akıllı şehirleri kullanan akıllı insanların varlığı medeniyet saygı ve emniyet açısından bir
sonraki boyuta taşınacaktır. Bu koşulların getirdiği eğitimli ve sayısal kültürü edinmiş
bireylerin yaşam koşullarının da iyileşmesi söz konusu olacaktır. Özellikle akıllı kent yaşamı
sürdürebilme sayesinde stres, trafik sıkışıklığı gibi şu an olumsuz etkiler yapan bazı durumlar
azalacak ya da ortadan kalkacaktır. İşletmeler açısından yeni ve özel alanlarda çalışma söz
konusu olacaktır.
Mobil Cihazların Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkileri
Mobil cihazlar son 3 yıl içinde ciddi bir dönüşüm geçirerek sunduğu alternatifler ile
bilişim ekonomisi alanında inanılmaz büyümelere neden olmuştur. Genel bir kırılım ile
sınıflandıracak olursak, akıllı telefon, phablet ve tablet formundaki cihazlar tüketicilerin
yoğun talep gösterdiği ürünler olmuştur. Bu ürünler bilişim ekonomisi sektöründe bir çok yeni
girişimciyi teşvik ederek eko sistemi canlandırmış hizmet sektörüne çok büyük değerler
kazandırmıştır.
2012’nin 2. çeyreğinde tüm dünyada 407 milyon adet mobil telefon satılmıştır. Bu
rakam 2013 yılının aynı döneminde yüzde 6’lık bir artış göstererek 432 milyon adede
ulaşmıştır. 2012’nin 2. çeyreğinde 156 milyon olan akıllı telefon satışı ise, 2013 yılının aynı
döneminde 237.9 milyona çıkarak tam %52.3 oranında bir artış göstermiştir. Mobil telefon
artışının 9 katı bir büyümeye denk gelen artış oranı sonrası akıllı telefonlar, 2013 yılı 1.
yarıyılı sonunda mobil telefon pazarının yaklaşık yüzde 55’ini oluşturmaktadır.
Türkiye’deki akıllı telefon satışlarındaki artış ise % 88 dir. Yani Türkiye’de akıllı
telefondaki büyüme oranı; dünyadaki büyüme oranının da üstündedir. 2016 yılında satılan
akıllı telefon adedinin ise tüm dünyada 1 milyarı geçeceği tahmin edilmektedir.
Tablet formuna sahip cihazların pazara hızlı girişi sonrasında asıl ivmelenmeyi 2014
yılı içinde yapacağı öngörülmektedir. 2014 yılı içinde tabletlerin PC piyasasında yüzde 50
oranına ulaşması beklenirken sene içinde 285 milyon adet tablet satılması bekleniyor. Bu
rakamın 2017'de 396 milyona ulaşacağı tahmin ediliyor. Milli Eğitim Bakanlığı'nın yürüttüğü
Fatih Projesi başta olmak üzere, bazı taleplere yönelik yerli üretim ortamı tetiklenmiş olsa
bile, donanım bileşenlerinin detayına girildiğinde neredeyse tamamının yabancı menşeli
olduğu, toplanan ürünlerin ülkemizde birleştirilmesine yönelik bazı aktiviteler olduğu
görülmektedir. Akıllı telefon üretimi konusunda ise Türk mühendis ve tasarımcıları tarafından
geliştirilen ilk cihazın yerli üretimi 2013 yılında yurtdışına paralel olarak Vestel’in
Manisa’daki tesislerinde başlamıştır.
134
Mevcut veriler ışığında ülkemizin bu talebe yönelik ürün geliştirme faaliyetlerinde çok
büyük bir fırsatı kaçırdığını söyleyebiliriz. Asıl soru işareti ise mevcut üretim faaliyetleri
dikkate alındığında hızlı bir şekilde değişim rüzgarlarının yön verdiği pazarda mevcut
konumları itibariyle devleşen üreticilerin benzer ürünleri ile rekabete girilmesi yönündeki
aksiyonların fayda veya zarar sağlayacağının bilinmemesidir. Tüketici elektroniği
sektöründeki talepler inanılmaz bir hızla yön değiştirebilmektedir. Bu değişimi analiz
edebilecek ve talebi öngörerek yerli üretimi tetikleyecek bir Ar-Ge yatırımı ihtiyacı
tartışılmaz bir gerçektir.
Mobil Piyasası Şu Anda E-Ticaret Trafiğinin %50.3’ünü Kapsıyor
Sektörün önde gelen bir e-ticaret şirketinin yaptığı araştırmada 100.000 e-ticaret
sitesinden gelen verilere göre trafiğin 50.3% lük kısmı mobilden (40.3% akıllı telefonlar, 10%
tabletler) geldiği anlaşıldı. Sadece 49.7% luk pasta payı ise masa üstü bilgisayarlardan.
Bundan iki sene önce özel bir konferansta e-ticaret sektörünün bu yönde gideceğini
belirtmiştim, nitekim öyle oldu ve olmaya devam edecek.
Verilere bakılırsa mobil cihazlardan alışveriş artık insanlar için birinci alışveriş modeli
olma yolunda ilerliyor. Mobil cihazlardaki trafiği tetikleyen ana unsurlardan biride sosyal
medyanın ana reklam ve pazarlama kanallarından bir tanesi olmasından kaynaklanıyor. Örnek
olarak Facebook e-ticaret sitelerine masa üstü bilgisayarlara sadece yüzde 5 trafik
gönderirken, bu yüzde mobil cihazlar için yüzde 7. Google’a baktığımız zaman ise masa üstü
bilgisayarlara yüzde 18 trafik gönderirken mobil cihazlara sadece yüzde 12. Bu verinin böyle
olmasının sebebi, sosyal medya mobil cihazlarda daha çok spontane, keşif tabanlı alımlar için
kullanılırken, bilgisayarlar daha fazla mal (commodity) tarzındaki ürünler için kullanıldığı
görülüyor.
Mobil alışverişinin yükselişi de tabir ettiğimiz “her-zaman-açık-alışveriş’ trendini
önümüze getiriyor. E-ticaret siteleri için masa üstü bilgisayarlardan yapılan alışverişler
geleneksel olarak Pazartesi-Cuma günleri arası doruğa ulaşıp hafta sonu boyunca azalmıştır.
Mobil cihazlarda ise tam tersi bir davranış sergileyerek alışverişler hafta sonu doruğa ulaştığı
görülüyor. Yani mobil, tablet ve masa üstü bilgisayarların e-ticaret sitelerine olan trafiğini
kombine ettiğiniz zaman artık alışveriş oranları hafta içi ve hafta sonu olarak ikiye ayrılıp
düşüş yaşamadan denge sağlayacaktır. Diğer bir deyişle, insanlar artık gidip alışveriş
yapmıyorlar, insanlar her zaman alışveriş yapabiliyorlar demek oluyor.
Rekabet gücü artışı sürekli yeniliğe bağlıdır. Yenilik ise dijital teknolojilerin
uygulanması ile mümkündür. Günümüzde BİT temelli teknoloji geliştiren ya da inovasyon
yapan ulusların rekabet gücünün daha fazla olduğu bir gerçektir. BİT’in ekonomik ve sosyal
yaşama etkisini belirleme amaçlı araştırmalar yapılıyor buna göre, Türkiye 2013 yılı Ağ
Hazırlılık Endeksi raporunda 144 ülke arasında 45’inci sırada bulunduğu sıralamada 2014 yılı
raporunda1 altı sıra gerileyerek 148 ülke arasında 51’inci oldu. TÜBİSAD’ın yayınladığı
“Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü 2013 Pazar Verileri” raporuna göre ülkemizde 2013
yılı Bilgi ve İletişim Teknolojileri pazarı 61.6 Milyar TL olarak gerçekleşti.2 Türkiye'de 3G
hizmeti alan abone sayısı, 2013 yılında % 18 artarak 49 Milyon 300 bine ulaştı. BTK
135
raporlarına göre 2008 yılında 6 Milyon geniş bant İnternet abonesi varken geçen beş yıllık
sürede dört buçuk kata yakın artışla 2013 yılı dördüncü çeyrek sonu itibariyle geniş bant
İnternet abone sayısı 32,6 Milyon olmuştur.
Nereye satıyoruz? İthalatın da ihracatın da yarıdan fazlası Avrupa ile, sadece Orta
Doğu ve Afrika fazla veren bölgeler.
Savunma sanayi ihracatımız 1 milyar doları aştı
Türkiye savunma sanayisinin yılın 8 ayındaki ihracatı 1 milyar doları aşarken, bu
dönemde en çok satış Amerika’ya yapıldı. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) verilerinden
derlenen bilgilere göre, kendi ihtiyaçlarının yarısından fazlasını yine kendi imkanlarıyla
karşılayan Türk savunma sanayisinin ihracat atağı hız kesmeden devam etmektedir. Geçen
sene ağustosta 90 milyon dolarlık ihracat yapan sektör, bu yıl ihracatını yaklaşık yüzde 10
artırarak 99 milyon 70 bin dolara yükseltti. Yılın ilk iki çeyreğinde geçen yıl 872 milyon
dolarlık ihracat yapan sektör, bu yılın aynı dönemindeyse 1 milyar 51 milyon 525 bin dolarlık
ihracat gerçekleştirdi. Söz konusu dönemde, savunma sanayi ihracatındaki artış yaklaşık
yüzde 21 olarak hesaplandı. İhracatta ilk sıra değişmedi
Söz konusu dönemde en çok savunma ve havacılık ihracatı daha önce de olduğu gibi
yine ABD’ye yapıldı. Bu ülkeye yapılan ihracat 370 milyon doları aştı. Sektörde en çok
ihracat yapılan ülkeler sıralamasında ABD’yi 62 milyon dolarla Malezya, 59 milyon dolarla
Birleşik Arap Emirlikleri ve İtalya, 57 milyon dolarla İspanya ve 52 milyon dolarla Fransa
takip etti. Türk savunma ve havacılık sanayisi, böylece ocak-ağustos döneminde yaklaşık 150
ülke ve serbest bölgeye toplam 1 milyar dolardan fazla ihracat yapma başarısına imza attı.
Savunma sanayi sektöründe yılın ilk iki çeyreğinde en çok ihracat yapılan ilk 5 ülke ve dolar
bazında ihracat tutarları şöyle: ABD 370.034.000 $, Malezya 62.042.000 $, Birleşik Arap
Emirlikleri 59.886.000 $, İtalya 59.621.000 $ ve İspanya 57.858.000 $.
Nüfusu bizden az ama bizden çok üreten ülkelerin sırrı nedir? Daha fazla Ar-Ge'nin
girdisi nedir?
136
Yükselen Teknolojiler
Artan siber güvenlik sorunları kuantum kriptografi, kuantum bilgisayarı, post quantum
kripto, lightweight kripto, güvenli imobil iletim sistemleri gibi teknoloji alanlarının önemini
artırmaktadır. Büyük Veri, Nesnelerin İnterneti, Gerçek Zamanlı Veri Analizi, Anlam Temelli
Web Teknolojileri (Semantic, Web 3.0), Sosyal Sensör Ağları, Çok Boyutlu Görselleştirme,
Animasyon ve Oyun Teknolojileri, Federated Cloud ve Nöromorfik Bilişim Süreçleri
Mimarisi ile uçtan uca Enerji verimliliği konuları, neredeyse tüm sektörleri de içine alan
Sanallaşma – Sanal Fabrikalar, Sanal Kurum, Sanal Dağıtım gibi iş dünyasının yeni araştırma
alanlarını oluşturmakta olup, Ölçümleme-Süreç-Ağ üçgeni etrafında gelişmektedir. Bu
yöndeki gelişmeler doğrudan tıp alanına yansımakta, bir yandan canlı yapısını çözmek üzere
molekül seviyesini de aşarak parçacık düzeyine kadar inilmekte, buradan elde edilen sonuçlar
da diğer alanlara uygulanmaktadır. Özetle yukarıda sıralanmış olan yükselen teknolojilere
özel öncelikler vererek, çok disiplinli, çok uluslu ortak çalışma ve araştırmaları
oluşturulmalıdır. BİT sektörü de tüm bu çalışmaları hem sürükleyen, destekleyen hem de
gerek ara çıktıları gerekse sonuçlarından beslenen fark yaratarak yeni iş fırsatları yönünden en
önemli alanı oluşturan sektör olarak, yatırımların teşvik edilmesi gereklidir.
Yazılım bir sanayi dalı olarak tanımlanmalı, yazılım üreten kişi ve kuruluşların
ürettikleri yazılımların tescil ve kayıt mekanizmaları ile koruma altına alınarak fikri mülkiyete
esas envanter oluşturulmalı, markalaşma ve çoklanabilir ürünleşme yazılım için özel olarak
ele alınmalı ve bu yönde STK’larla işbirliğine gidilerek gerekli yasal platform tesis
edilmelidir.
Gömülü yazılım bugün ilgili endüstri kolunun içinde görülmekte ancak “Nesnelerin
İnterneti” kavramı ile artık tek başına çalışan sistemler olmaktan çıkmış, tümüyle İnternet ve
Bulut mimarisinden izole edilmesi mümkün olmayan bir yapıya dönüşmüştür. Özellikle
137
enerji, finans, üretim, ulaşım, savunma gibi dallardaki gömülü yazılımlar sistemi oluşturan
ana yazılımların tamamlayıcısı olup bütünün uç yapılarını oluşturmakta, standart donanımları
farklılaştırıldığı ve katma değer yaratan en önemli öğe olarak ortaya çıkmaktadır. Gömülü
yazılım alanında nitelikli eleman ihtiyacının karşılanmasına yönelik eğitim yapılanmasına
süratle cevap verilmelidir.
Açık İnternet en fazla yararın tüm toplum tarafından elde edilebilmesine yönelik
gerekli düzenlemelerin tümünü kapsamaktadır. Engelli vatandaşların bu altyapıdan
faydalanması ayrıca gözetilmelidir. Bu doğrultuda altyapı, içerik ve hizmet sağlayanların
eşit şartlarda rekabet edebilmeleri için gerekli düzenlemelerin tüketici hakları gözetilerek
yapılmış olması hedeflenmelidir.
Veri Güdümlü Ekonomi
Türkiye “Veri Güdümlü Ekonomi”ye geçiş için, politikalarını düzenlemelidir. Bunun
için hem kamu, hem akademi, hem özel sektör tarafında medyayı da işin içine katarak bu
konuda acil olarak çalışmalara başlamalıdır. Özellikle, “Büyük Veri” konusunda teknolojik
gelişmelerin ötesinde verinin kullanımı ve ticareti ile ilgili mevzuatların oluşturulması
gerekmektedir. Türkiye’nin 2011 yılında imzaladığı Açık Devlet İşbirliği protokolünde, tüm
diğer ulus devletler gibi yapılmasını taahhüt ettiği çalışmaları uygulamaya almalıdır.
“Açık Veri” kavramını yaygınlaştırmak ve kullandırmak üzere, bu konudaki yasal
düzenlemeler yapılmalıdır. “Açık Veri” standardı Avrupa düzeyinde ISA Programı tarafından
ulusal yönetimlere ortak veri standardı oluşturma konusunda kolaylık sağladığından, ISA
Programından yararlanmak için çalışmalar yapılmalıdır. “Açık Veri” kullanımını
yaygınlaştırmak üzere farkındalık çalışmaları yapılmalıdır. Veri ile ilgili Kamu-Özel İşbirliği
platformu oluşturulmalı ve Avrupa’daki Veri Kamu-Özel İşbirliği Platformu ile uyum
çalışmaları yapılmalıdır. Bu platform kendi araştırma stratejisini de ortaya koymalıdır.
Türkiye’nin bir “Açık Veri” portalının olması hedeflenmelidir. Daha önce Açık Devlet
İşbirliği protokolü çerçevesinde hedeflenmiş olan saydamlık platformuna bütünleşmiş bir
portal olarak düşünülebilir. Açık Veri mobil uygulamalar gibi veri güdümlü sektörlerde
yatırım tetikleyen yenilikçi katma değerli ürün ve hizmetlerde kullanım için bir temel
oluşturur. Verilerin belli bir standartta açılması yeterli değildir. Bu anlamda, hava, trafik,
emlak değer verileri ve haritalara kısacası Açık Veri’ye daha kolay erişimin de aynı zamanda
sağlanması ve erişim rehberi oluşturulması gerekmektedir. Bu rehberde lisanslama, veri seti
ve maliyet gibi konuların nasıl olması gerektiği açıkça belirtilmiş olmalıdır.
Türkiye e-Devlet uygulamaları çeşitliliğinde ön sıralarda olmasına rağmen, bu
uygulamaların kullanımı çok çok az. Bunun en büyük sebebi de, kamu-vatandaş iletişiminin
yetersizliğidir. Bu sadece e-Devlet uygulamalarında değil, tüm alanlarda karşımıza
çıkmaktadır. Bunun için sosyal inovasyon gereklidir. Sosyal inovasyon ile vatandaşlarla
devlet aynı hedefler doğrultusunda, sivil toplum kuruluşları aracılığıyla birlikte hareket
etmeyi öğrenecek, toplum da ortak algılamayı geliştirecektir. Bu doğrultuda, vatandaşlarla
diyaloğu artıracak, BİT’in kullanımı konusunda farkındalığı artırıp, bilgi sahibi olmayı
artıracak faaliyet ve politikalara ihtiyaç var.
138
Kısaca, bütün ülkelerin e-devlet uygulamalarında hedeflenen amaçlar şöyle
sıralanabilir: Şeffaf devlet vizyonuna ulaşılması; vatandaşların, devletle olan işlerini daha
hızlı halledebilmesi; kamusal hizmet birimlerinin daha verimli olmasının sağlanması; kamu
kurumları arasında bilgi bütünlüğünün sağlanarak, her türlü kötüye kullanımın önünün
kesilmesi; bireylerin, kamu hizmetlerinden 7 gün 24 saat faydalanmasının sağlanması;
kamusal hizmetlerin yaygın ve erişilebilir hale getirilmesi; katılımcı yurttaşlığın arttırılması
ve devlet kurumlarının daha rasyonel ve verimli işlemesinin sağlanması.
Türkiye’nin 2013 itibari ile Dünyada en büyük 10 ekonomi arasına girme vizyonunun
yıllık %8,5 büyüme oranı ile gerçekleşeceği varsayılmaktadır ve bu sebeple teknoloji üretme,
teknoloji ihraç etme bu hedefi gerçekleştirme anlamında ülkemiz için kritik öneme sahip bir
sektör haline getirmektedir. Bilgi İletişim Teknolojileri üretkenliğinin 2014 yılında özel sektör
üretkenliğinin yaklaşık 4 katı oranda gerçekleşmesi Bilgi teknolojilerinin Türkiye açısından
önemini, potansiyelini göstermektedir.
Yazılım sektörü yüksek katma değere sahip ve Türkiye’nin kalkınmasında da önemli
bir rol üstlenmektedir. Yazılım artık her sektörü destekleyen bir konuma gelmiştir.
Günümüzde yazılımın girmediği bir alan yok. Yazılımsız hiçbir şey gelişmiyor. Bu bağlamda,
geleceğin en önemli sektörlerinden biri olarak görülmektedir. Katma değerinin yüksek
olmasının sebebi ise ham maddesinin akıl olması. En önemli girdilerinden bir tanesi de insan
kaynağı. Dolayısıyla, bugün burada üretmiş olduğunuz bir yazılımı dünyanın her yerine
rahatlıkla ihraç edebilme şansımız var. Şu anda dünyada 4.5 trilyon dolarlık bir yazılım pazarı
bulunuyor. Türkiye’nin ise sektördeki yeri hala çok küçük. 2013 sonu itibariyle gelinen nokta
yaklaşık 1.7 milyar dolar. Bu nedenle, almamız gereken çok fazla yol bulunmaktadır. Soru ise
bu yolu nasıl çizmemiz gerektiğinden başlıyor. 2001 senesinde devlet Ar-Ge alanında bazı
kanunlar çıkardı. Yeni vergi kanunu çıkarıldı, teknoparklar oluşturuldu. Ancak bunlar atılan
ilk adımlardı. Şimdi ise ikinci, üçüncü adımlara geçmemiz gerekiyor. Bundan sonrası için ne
yapmamız gerektiğini düşünmemiz ve ülke olarak gidilecek yolun stratejisinin oluşturulması
lazım.
Bugün, Türkiye’de özel sektörün geliştiği alanlara dikkat edecek olursak, devletin bu
sektörlerden çekilmiş olduğu görülmektedir. Örneğin; ulaşım, turizm ve inşaat sektörleri.
Devlet, özel sektörün bu konuda yolunu açarak kanunlar oluşturmuş ve denetlemeler
yapmaktadır. Şimdi baktığımızda, inşaat şirketleri dünyanın pek çok yerinde önemli işler
yapıyor. Turizm sektörümüzde çok ciddi marka değerleri oluştu. Eğer devlet bu sektörlerde
varlığını sürdürseydi, bu noktalara gelinemezdi. Yazılımda da aynı şekilde yapılması
gerekiyor. Devlet, stratejiyi oluşturup denetleyen konumda olmalı ve sektörden çekilerek özel
sektöre bırakmalı. Çünkü özel sektör artık bunu yapabilecek konuma ulaştı. En büyük
eksikliği ise sermaye. Bu da ancak yapacağımız ürünlerin ihracatından ve de içerde kamuya
satışından kazanılabilir. Dolayısıyla, devlet özellikle yerli yazılım ürünlerini tercih ederek
destek olmalı. En azından referans olma yolunda önemli bir görev görmelidir.
Yazılım firmalarımız uluslararası şirketlerle eşit şartlarda değildir. Devlet, yabancı bir
ürünü satın aldığında kutu içinde ne çıkarsa o kadarı biliniyor ve kullanılıyor. Bizde böyle bir
şartname olmadığı için ürünün yapım aşamasında sürekli yeni bir şey ekleniyor ve proje de
bir türlü sonlanamıyor. Sonrasında da yerli ürün sorunlu olarak görülüyor. Ayrıca, yabancı
139
ürün ve yerli ürün arasında vergi farkları var. Devletin, ulusal yazılım firmalarını yabancı
şirketlerle eşitlemesini ya da bize avantaj sağlamasını değil özellikle tercih etmesi
gerekmektedir. Bunun için de bu konuda sadece özel sektörün yoğunlaşması, devletin ise
denetleyici olmasının daha iyi olacaktır. Böylece Türkiye’deki yazılım iklimi çok farklı
boyutlara ulaşır. Her sektörün gelişmesi için kendi yerli teknolojilerini de geliştirmesine
ihtiyaç var. Tabii bu teknoloji kavramının içine yazılım da giriyor. Tekstil, turizm, otomotiv
gibi sektörlerde de artık kendi yazılımlarımızı kendimiz üretmeliyiz. Sonuçta yerli ürünün
kullanılmasını desteklemekle aynı şey. Her ne kadar yerli malı kullanın denilse de özel sektör
kazancına bakar. Ancak, bu kazancı düzgün bir şekilde özümseyecek olan devlettir. Örneğin;
Alman hükümeti zamanında SAP’ye destek olmasaydı, şimdi şirket yazılım dünyasında
büyük bir dev olmazdı. Türkiye’de de 3G lisansları dağıtılırken konmuş olan küçük bir
maddeyle yerli üretime bir takım destekler oluştu. Zamanında böyle bir şey düşünülmeseydi
bugün böyle bir kazanım elde edilmezdi. Bugün mobil yazımda sıçramamızın en büyük
desteği orasıdır.
Teknolojiyi üreten mi yoksa tüketen mi olmak istiyoruz önce bunu kendimize
sormalıyız. Biz teknolojiyi tüketen ülke olma konusunda çok başarılıyız. Bizim genç
nüfusumuz bu konuda zaten büyük bir pazar oluşturuyor. Ülkemizde satılan telefon ve sosyal
medya kullanıcısının sayıları belli. Yani, baktığımızda Türkiye ciddi anlamda teknolojiyi
kullanan bir ülke. Teknoloji de üretiyoruz, bu noktaya da geldik. Ama bu iki kıskaçtan da
kurtulmak lazım. Tüketen ya da üreten olmamız yeterli değil. Teknolojinin sahibi olmamız
gerekiyor. Sadece teknoloji üretiyor ya da tüketiyorsanız, her türlü müdahaleye de açıksınız
demektir. Marka olmak istiyorsanız, teknolojinin sahibi olmanız şart. Bizim artık özellikle
yazılım ve bilişim gibi yüksek teknolojilerin sahibi olma konumuna gelecek stratejiyi
oluşturmamız gerek.
Bu doğrultuda e-devlet uygulama çalışmaları ulusal plan ve stratejilerle birlikte ele
alınmalı; e-devlet uygulamalarını yönetecek yetkili ve sorumlu bir kurum ve yönetici olmalı;
örgütsel değişme yönetilmeli, değişime olan direnç kırılmalıdır; ayrıca yasal düzenlemelere
gidilmeli, e-imza, kişisel bilgilerin korunması, siber suçların önlenmesi gibi alanlarda
düzenlemelere gidilmelidir
Klasik Adam Smith teorisine göre kıt kaynakları verimli kullanmak zorundasınızdır.
Ancak bilgi teknolojisinde kıt kaynak yok. Çünkü bilgi paylaştıkça çoğalan bir şey. Verdiği
zaman çoğalan bir ekonomiden bahsedince bu klasik anlayış da feshediyor. Paylaşmakla
kazanabileceğini ise Türkiye daha yeni anladı. Yurtdışında ise iklim oluşmuş durumda. Çünkü
orada melek yatırımcılar, risk yatırımcıları, teknoloji şirketlerinin değer gördüğü bir borsa var.
Türkiye’de bu altyapı çok yeni. Bunun gelişmesi için de strateji gerekiyor. Biz şu anda her
şeyi yapabilecek konumdayız. Mühendislikte bir sıkıntımız yok. Mobil teknolojilerde
Avrupa’nın en iyisiyiz. Amerika’da olmayan teknoloji ve platformlar bizde var. Ancak eğitim
aşamasında bazı sıkıntılarımız var. Örneğin, hala devlet üniversitelerinde yazılım
mühendisliği bölümleri yok. Nitelikli ara eleman bulmak da çok güç. YASAD’ın yapmış
olduğu bir araştırma sonuçlarına göre Türkiye’de toplam 3263 tane meslek lisesi var. Bunların
1689 tanesi bilişime yönelik eğitim veriyor. 2012 yılında buradan 43.429 öğrenci mezun
140
olmuş. 2013’te ise sayı 44.121’e çıkmış. Ancak sektörde açık olmasına rağmen nitelikli
eleman bulmakta güçlük yaşanmaktadır.
Bilgiyi üreten, dağıtımını sağlayan ve sonunda fayda elde edenler; günümüzde beyaz
yakalılar olarak adlandırılan bilgi işçileridir. Bilgi işçilerinin yetişmesi ancak eğitim ile
mümkün olmaktadır. Bilginin üretim ve dağıtım sürecinde bilgi ve iletişim teknolojileri etkin
rol oynarken, bilgiyi faydalı hale dönüştürmede inovasyon ve Ar-Ge önem taşımaktadır.
Bağlantı Ekonomisi Bulut Bilişimle Yükselecek
Yakın gelecekte ülkelerin bilişim ekonomisi faaliyetleri içinde önemli bir yere sahip
olacak mega trendlerin içinde bulut bilişim de yer alacaktır. Günümüzde, internet ortamında
kullanılan verilerin %90’ı son iki yıl içinde üretilmiştir. Bu verileri saklayacak depolama
ünitelerinden, kesintisiz bir şekilde çalışmasını sağlayacak sunuculara ve raporlama
sistemlerine kadar geniş bir alt yapının, kesintisiz çalışabilecek ve profesyonel yönetim
tarafından işletilecek sistemlere ihtiyacı vardır. Bu ihtiyaç, internet kullanımı ve içerik
geliştirme devam ettiği sürece ivmelenerek artacaktır.
Bilişim ve iletişim teknolojilerinin gelişimi, küreselleşmenin etkileri ve bu iki
dinamiğin bileşiminden doğan "ağ ekonomileri",
toplumsal boyutta da kaçınılmaz bir paradigma
dönüşümüne yol açmıştır. Bu, zamanımıza
damgasını vuran ve "enformasyon devrimi",
"bilgi toplumu" gibi nitelendirmelerle tanımlanan
dönüşümdür. Bilgi sermayenin, bilgi dolaşımı ise
ekonomik faaliyetin temeline yerleşmekte, bir ağ
yapılanmasıyla dünyayı kuşatan bu dolaşım, salt
ekonomiyle sınırlı kalmamakta, toplumsal
ilişkilerin kurduğu ağlara egemen olan etkileşim boyutunun sunduğu artı değerle birlikte
gelişmektedir. Bu sosyo-ekonomik dönüşüm, yönetim biçimlerini, dolayısıyla devletin işleyiş
mekanizmalarını da doğrudan etkilemektedir.
Bilgi çağında ağ temelli yeniden yapılanma ihtiyacının ortaya çıkması sonucunda
devletler de bu gelişmeleri takip etmek zorunda kalmış ve hizmetlerini bu platformlara daha
etkin bir şekilde sürdürmek istemişlerdir. Çünkü bilgi toplumunda devleti yönetmek, klasik
devlet anlayışı ile ve örgüt yapısıyla mümkün olamamaktadır. Bilgi çağına girdiğimiz bu
yüzyılda, enerjiden tarıma, sağlıktan savunma sanayine bütün sektörlerin en etkin bir şekilde
yararlanacağı bu bilgi ağından faydalanmaması düşünülemez.
The Economist Intelligence Unit tarafından ağ ekonomisinin geleceğini araştıran bir
rapor yayınlanmıştır. Araştırmaya göre, 2020’de 26 milyar adede ulaşacak birbirine bağlı
makinenin ve 9 milyara erişecek insan nüfusunun hayat vereceği ağ ekonomisi, önümüzdeki
10-15 yıl içerisinde 90 trilyon dolarlık bir hacim yaratacak. İşletmelerin yüzde 86’sı ise
önümüzdeki beş yıl içinde, bağlantı ekonomisine yön veren bulut bilişime yatırım yapacağını
söylüyor. Bireylerin, cihazların ve kurumların sürekli bağlantılı olarak her an gerçek zamanlı
iletişim halinde yaşadığı çağımızda ortaya çıkan ekonomik değeri tarif eden bağlantı
141
ekonomisi, önümüzdeki 10 yıl içinde dünyanın gayrisafi hasılasını en az iki katına çıkaracak
potansiyele sahip.
Hazırlanan raporda, hiper bağlantılı ekonominin (the hyperconnected economy)
yaratacağı dönüşümün ipuçları veriliyor. Öngörülere göre dijital bağlantılı kurumların ve
bireylerin hayat vereceği ekonomi 2020 yılında toplam 90 trilyon dolarlık bir hacme erişecek.
Ağ ekonomisinde sadece kurumların ve bireylerin değil, cihazların ve makinelerin de gerçek
zamanlı ve yoğun bir veri akışıyla sürekli iletişim halinde çalışacağı öngörülüyor. Nesnelerin
interneti (internet of things) kavramının temelini oluşturan bağlantılı makinelerin, 10 yıl
içinde 30 kat büyüyerek 2009’da 900 milyon adetten 2020’de 26 milyar adede erişeceği
tahmin ediliyor. Sadece birbirine bağlı makinelerin 2020’de 1,9 trilyon dolarlık bir global
gelir fırsatı yaratması bekleniyor.
Yapılan anket araştırmasında bulut bilişim, ağ ekonomisine ivme katan en önemli
aktör olarak belirlendi. Dünya çapında kurumlar, bulut bilişimi ve mobil çözümleri
benimseyerek müşterileriyle ve iş ortaklarıyla iletişimlerini güçlendirebiliyor. Ankete göre
şirketlerin mobil bulut stratejisini benimsemelerinin temel sebepleri;

%31 ile müşterilerle etkileşim fırsatı,

%23 ile verimliliği artırmak

%14 ile elektronik ortamda etkileşim ve iş yapma imkanı
olarak sıralanıyor.
İşletmelerin %46’sı ise yeni yatırım ve donanım satın alırken bulutu öncelikli görüyor.
Bulut yatırımlarında söz sahibi olan yöneticilerin tamamı gelecek iki yıl içinde bulut
yatırımlarının artıracağını söylüyor. Teknoloji liderlerinin %44’ü bulut tabanlı iş ağlarında
(business network) yeni iş fırsatlarına erişimin karar aşamasında önem taşıdığını dile
getirmektedir.
Çağımızın “bilgi” ile karakterize edilen toplumsal yapısı içinde, yönetilebilirlik
bilginin paylaşımıyla mümkün olmaktadır. Bilginin paylaşımı iktidarın paylaşımıdır.
Küreselleşme, hükümetleri, kültürleri ve kurumsal yapıları farklı biçimlerde birbirlerine
bağlayan, bir enformasyon ağıyla harekete geçirilmektedir. Ekonomi gibi, kültür gibi, siyaset
ve yönetim de “enformasyonel” hale gelmektedir. Küreselleşme sürecinin hız kazanması ve
yaygınlaşması ile birlikte, ülkelerin kamu yönetimlerinde gözlemlenen en önemli revizyon;
e-devlet modellerinin uygulanmaya başlanmasıdır. Bu kapsamda, vatandaşlar e-devlet
uygulama sürecine uyum sağladıklarında ve bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanabilir hale
geldiklerinde, politik karar alma süreçlerinde daha aktif rol almaya başlamaktadırlar. Bu
kapsamda e-devlet uygulamaları, özellikle kamu yönetimlerinde hesap verebilirliğin ve
saydamlığın sağlanabilmesi açısından önem arz etmektedir.
En geniş anlamıyla e-devlet, gayri merkezi ve yatay koordinasyona dayalı katılımcı bir
yönetsel organizasyon modeli olarak “ağ yönetişimi” (veya “e-yönetişim”) temelinde
örgütlenmiş; tüm kamu yönetim birimlerinin birbirleri arasında bağlantılı ve yurttaşların
erişimine açık olduğu; bilişim ve iletişim teknolojilerinin etkin kullanımıyla kamu
hizmetlerinin en az maliyet ve emek karşılığında en kaliteli bir biçimde üretilmesini sağlayan;
142
yani fiyat/kalite performansı ölçütlerine uygun bir biçimde yedi gün/yirmi dört saat hizmet
sürekliliğine sahip; nihai hedefi yurttaşların demokratik sürece katılım imkanlarının
güçlendirilmesi bakımından“e-demokrasi”nin tesisi olan bir kamu yönetim biçimidir.
Etkin ve uygulanabilir bir e-Devlet yapısı oluşturulabilmesi için Türkiye’deki ve
uluslararası alandaki yapıların incelenmesi gerekmektedir. Bu çalışmalar incelenerek e-Devlet
stratejilerinin belirlenmesi ve uygulamaya sokulabilmesi için bir e-Devlet modeline ihtiyaç
vardır. Asıl hedeflenen ise bilgi işleme kapasitesi artırılmış, acil karar alabilen, ihtiyaçlara
hızla cevap verebilen bir e-Devlet modeli oluşturup, kamu hizmetlerinin daha iyi ve daha az
maliyetle yapılabilmesinin yollarını aramak ve açıklamaktır.
Bir ülkenin dijitalleşme puanındaki yüzde 10’luk bir artış, o ülkenin kişi başına
gayrisafi milli hasılasında yüzde 0.75’lik bir artış anlamına gelmektedir. Bilgi teknolojileri
sektörü, gelişmiş ülkelerde gayri safi milli hasıladan aldığı pay yanında, ekonominin
genelinde getirdiği verimlilik artışı, yenilikçi ve katma değeri yüksek yapısı, istihdam yaratma
potansiyeli ve yukarıda bahsedildiği üzere ihracatın ithalatı karşılama oranlarına yapabileceği
katkıyla stratejik bir önem arz etmektedir.
Türkiye’nin coğrafi konumu da Bilgi Teknolojileri sektörü için önemli bir fırsat
sağlamaktadır. Pergeli haritada Türkiye’nin üzerine koyup bir daire çizdiğinizde, uçakla 4
saatlik mesafede dünyanın en kalabalık bölgelerinden biri bulunmaktadır. Türkiye’nin
konumu itibariyle bir sunucu ve veri merkezi olmak için önemli bir potansiyel
barındırmaktadır. Türkiye’nin Avrupa ve Asya arasında adeta bir teknoloji koridoru
konumundadır. Ancak bunun için katma değerli projelere önem verilmelidir. “Dijital Dünya
Araştırması” sonuçlarına göre, dünyadaki verilerin yalnızca yüzde 0.5’inin analiz
edilmektedir.
Öncelikle büyük verinin detayları çok net şekilde anlaşılmalıdır. Kurumların yarattığı
verinin süzülmesi, ayrıştırılması, raporlanması gibi farklı aşamalar söz konusu. Gartner’a göre
büyük veri, 2015’e kadar 3.7 trilyon dolarlık bir ürün ve hizmet pazarı ve 4.4 milyon kişilik
yeni istihdam yaratacak olan büyük veri, gerekli önemin gösterilmesi durumunda tüm
sektörleri olumlu etkileyecektir. Bugün itibariyle Türkiye’nin istihdam haritasında önemli bir
yere sahip olan büyük veri yöneticileri, ileriki yıllarda daha kritik sorumluluklara sahip
olacakları için çok daha fazla yetkinliğe sahip olmaları gerekecek. Büyük veri ile şekillenen
bu dijital ortamda M2M’den sanallaştırmaya, veri tekilleştirmeden felaket yönetimine kadar
yeni BT dünyasındaki baskınlığını ortaya koyan her türlü altyapı ve entegrasyon sistemi
hakkında bilgi sahibi olması gerekecektir.
Bu kadar büyük bir verinin işlenmesi ve kullanılması için sunucuların büyüklüğünün
yanı sıra performansı da giderek kritik hale gelmiştir. Artık bilgiye her yerden ve her an
ulaşmak ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bulut çözümler bu ihtiyacı karşılamak için giderek
gelişecektir. Özel şirketlerin büyümesini sağlayacak ticari bilgi teknolojileri alanları dışında
bulut bilişim, mobil uygulamalar, analitik ve Big Data artık devletler için de stratejik alan
haline gelmiştir.
Bulut Bilişim alanında Türkiye’nin bölgesel bir alt yapı sağlayıcı olabilmesi için 8 –
8,5 milyar TL tutarında bir yatırıma ihtiyaç olduğu düşünülmektedir. Yıllara sari olarak
143
yapılacak bu yatırımın çok kısa sürede kendini amorti edebileceği öngörülmektedir.
Türkiye’den Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Doğu Avrupa’ya yapılan veri hizmetleri ihracatının
2023 yılı itibariyle 600-650 milyon TL’ye ulaşacağı tahmin edilmektedir.
Bulut bilişim hizmetlerini ülkelerinde geliştirmeyi, yaygınlaştırmayı ve kullanımı
sayesinde kamuda BİT maliyetlerini azaltmayı hedefleyen ülkeler incelendiğinde Güney Kore
ve Tayvan kapsamlı politika programlarıyla öne çıkmaktadır.
Tayvan önümüzdeki yıllarda bulut pazarını geliştirmeye yönelik 740 milyon dolar
ayırdığını açıklamıştır. Güney Kore’de bulut bilişim teknolojisinin gelişmesi için 2010-2014
yılları arasında harcanmak üzere 1 milyar TL bütçe ayırmıştır.
Söz konusu bulut bilişim yatırımı ise sadece arz, talep, arge ve ekosistem
yatırımlarından ibaret değildir. Bulut bilişim hizmetleri için gerekli hukuk sisteminin
geliştirilmesi, kurumların ve bireylerin veri gizliliği konusunda kendilerini hukuksal olarak
güvence altında hissetmesi yapılan yatırımların hızlı geri dönüşü için önem arz etmektedir.
Türkiye’yi dışarıda bırakan Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Doğu Avrupa veri merkezi
hizmetleri pazarının geçmiş yıllardaki büyümesi göz önüne alındığında 2023 yılında 3,46
milyar dolar olacağı tahmin edilmektedir. Türkiye’nin pazardan %10 pay alması 2023 yılında
625 milyon TL ihracat yapması beklenmektedir. Bu hedef artan 2023 yılına doğru doygunluğa
ulaşan bir ihracat eğrisiyle 2015 – 2023 yılları arasında 3,4 milyar TL ihracat rakamına
tekabül etmektedir.
Küresel Rekabette Bulut Bilişimin Rolü…
Tek başına belirleyici olmasa da, ülkelerin kalkınmasında bol ve ucuz enerji
kaynaklarının önemli bir rol oynadığı bir gerçektir. Ülkeler tarafından uygulanan enerji
politikaları oluşturulma süreci ülkenin enerji ihtiyacı ve sahip olduğu enerji kaynaklarının
potansiyeli gibi değişkenlerin belirlenmesi ile başlamaktadır. Bir ülkenin enerji politikasına
etki eden unsurların enerji politika belirleyicileri tarafından dikkatli bir şekilde irdelenmesi,
ülke koşullarına göre değerlendirilmesi ve enerji politikasının bu gerçeklik içerisinde
belirlenebilmesi enerji politikasının başarısı ve devamlılığı açısından önem arz etmektedir. Bu
durum enerji sektöründe bilişim teknolojilerinin kullanımını artık zorunlu hale getirmektedir.
Dünyamızda artan enerji maliyetleri ve rekabet koşulları, kaynakların etkin
kullanımını son derece önemli bir konu haline getirmiştir. Enerji tüketiminin gittikçe artan bir
ivme kazanması ve buna paralel olarak geleneksel enerji kaynaklarının büyük bir hızla
tükeniyor olması dünya ülkelerini bir yandan mevcut enerji potansiyelini daha verimli, etkin
bir şekilde kullanmaya ve yönetmeye iterken diğer yandan da yeni enerji kaynakları bulmaya
zorlamaktadır.
Çevre konusu yaşamın sürdürülebilmesi açısından son derece önemlidir. Burada doğal
çevrenin korunması ve bu alandaki çalışmaların sayısal platformlara taşınması gibi konular ön
plana geçmektedir. Yeşil bilişim, bilişim ürün ve hizmetlerinin doğa dostu bir biçimde
üretilmesi, kullanılması ya da bu kullanım sonucu faaliyetlerin çevresel olarak sürdürülebilir
hale gelmesidir. Türkiye dahil bütün dünyada giderek daha önemli hale gelmektedir.
144
Yeşil Bilişimin önemli bir unsuru yazılım sektörüdür. Algoritmalar sayesinde büyük
miktarda enerji tasarrufu sağlanabilmektedir. Yazılım sektörünün yeşil bilişim çabaları
arasında, firmaların faaliyetlerinin otomasyonu ve elektronikleşmesi, verilerin enerjinin daha
ucuz olduğu yerlerde saklanması, karbon dioksit salımını azaltan verimli aramalar, işletim
sistemlerinin enerji tasarrufu sağlayacak biçimde ayarlanması gösterilebilir.
Yeşil bilişim, bilişim sektörü ürün ve hizmetlerinin üretim ve kullanımının ve bu
nedenlerle yapılan kaynak sarfının sürdürülebilir hale gelmesini hedeflemektedir. Aynı
zamanda, bu ürün ve hizmetler sayesinde ekonominin diğer sektörlerinin daha çevre dostu bir
hale dönüşmelerine katkı yapmayı amaçlamaktadır.
Bulut bilişim, sanallaşma ve telekomünikasyon, makinelerin ve insanların
konuşlandıkları yerden bağımsız olan ya da uzaktaki makine ve insanlarla irtibatını olanaklı
hale getiren yenilikler ve segmentler olarak, yeşil bilişime katkıda bulunmaktadır. Bulut
bilişim, kaynakları paylaşarak kurum ve tüketici üretkenliğini artırıcı uygulamaları daha
verimli kullanmaya yarayan bir olgudur.
Bulut Bilişim gibi ortamlar ise kaynakları paylaşarak kurum ve tüketici üretkenliğini
artırıcı uygulamaları daha verimli kullanmaya yarar. Sanallaşma, kullanıcıların
konumlarından bağımsız olarak sunuculara erişimi ve sunucu konsolidasyonu gibi olanaklarla
önemli ölçüde enerji tasarrufu sağlamaktadır. Bilişim ürün ve hizmetleri, özellikle İnternet ve
telekomünikasyon sektörü sayesinde, uzaktan çalışma, telekonferans, elektronik ticaret gibi
olguları mümkün hale getirmekte, böylece girdi ve giderler azalmaktadır.
145
Genel görüş olarak enerji endüstrisinin bu alanla ilgili diğer sanayi dallarıyla birlikte
daha verimli ve çevre dostu çözümlere doğru yol alacağı öngörülüyor. ‘Enerji İnterneti’
olarak kabul edilebilecek ‘Akıllı Ağ’ yaklaşımı bu konudaki vizyonun ana unsuru olacaktır.
Ancak doğru önlemler alındığı ve gerekli planlamalar yapıldığı takdirde, yeşil
kalkınma mümkündür. Özellikle orta ve uzun vadede daha rekabetçi bir ekonomi ve
sürdürülebilir bir kalkınma için çevrenin de gözetilmesi gerekmektedir.
Dünyaya karşı sorumluluğunun farkında olan yeşil bilişim teknolojileri, enerji
tasarrufundan, geri dönüşümlü sarf malzeme kullanımına kadar çeşitli özel çözümler
içermektedir. Şirketler yeşil bilişim için çevre dostu süreçler, enerji tüketimi, kağıt kullanımı,
baskı malzemeleri ve veri depolama gibi farklı alanlarda çalışmalar yürütmektedir.
İleri teknoloji yazılımları, kağıt tasarrufu, enerji kontrolü gibi çözümler yeşil bilişim
anlayışı kapsamında özgün ve bütünleşik çözümler içermektedir. Bugün küresel rekabette öne
geçebilmek, bilgi tabanlı, öğrenen, inovatif organizasyonlar kurmaktan ve yeni gereksinimler,
yeni müşteriler yaratmaktan geçiyor. Bunun öncelikli yolu da gelişen bilişim teknolojilerini
yakından izleyerek iş süreçlerini bu teknolojilere göre uyarlamak. Bulut bilişim, şirketlere
çabuk karar verebilmek, hızlı hareket etmek, tasarruf ve verimlilik vadeden eden en güncel
veri tutma ve işleme sistemi.
2020’de dünyada 250 milyar dolarlık bir pazara ulaşacağı düşünülen bulut bilişim,
özellikle kendi iş kolunda kalarak en yeni bilişim teknolojisini kullanmak isteyen KOBİ’ler
için de çok önemli bir fırsat olarak görülüyor. Doğru teknoloji kullanımı rekabette belirleyici
bir unsurdur. Rekabet gücü genel olarak yerel bazdadır ancak bulut bilişimde rekabet
mekandan bağımsız bir yapıya doğru gitmektedir. Öncü firmaların önderliğinde bulut, daha
tasarrufa yönelik bir devlete gidilmesini taahhüt etmektedir. Bulut bilişim bir süreç
inovasyonudur.
Türkiye için bulut bilişim önerileri:
 Özel sektör desteklenmeli,
 Kamuda devletin buluta geçmesi önemli bir güven tahsis eder,
 Teknolojik altyapıya önem verilmeli,
 Yasal çerçeve (gizlilik, güvenlik) oluşturulmalı,
 Yeşil bilişim göz önünde tutulmalı,
 İstihdam önem taşıyor (AB’de 1 milyon kişinin istihdam edileceği
düşünülüyor)
 Uluslar arası ilişkiler ihmal edilmemeli
 KOBİ’ler finansal açıdan desteklenmeli.
146
Uluslar arası ticaret, KOBİ’lerin rekabeti ve “Rol-Model” noktalarında Türkiye’nin
küresel güç olacağı düşünülmektedir. Kamu yapacağı yatırımlarla girişimcileri
cesaretlendirecektir. Kamunun işbirlikçi, yol açıcı ve regülasyonları gerçekleştirici bir rolü
bulunmaktadır. Bulut bilişim, “kurumların özel bilişim altyapılarına sahip olmak yerine, ortak
yapıları kullanarak bilişim ihtiyaçlarının karşılanması” olarak tanımlanmaktadır. Uzun
yıllardır kullanılan ücretsiz e-posta çözümlerinin (GMail, Yahoo v.b. ) bulut bilişim örneğidir.
2012 Norton Siber Suç Raporu’na göre Türkiye’de siber suç maliyetini 566 milyon dolar ve
10 milyon kişi siber suç mağduru. Türkiye’de bilgi güvenliği açısından alınan önlemlerin
oldukça düşük.
Bulut bilişimin yararları;
 İlk Yatırım Maliyeti Yok - Düşük,
 İşletim ve Yönetim Kolaylığı,
 Daha Düşük Kesinti - Kayıp Riski ve Daha İyi Güvenlik
Bulut Güvenlik Platformu (Cloud Security Alliance) ve Gartner’ın bulut bilişim
güvenlik kriterlerini belirlemektedir. Metodolojiler ( ITIL, COBIT v.b.) regülasyonlar (ISO
9001, 27001-2, BS 25999 v.b.) ve uzman kadroya (CISSP, OSCE, CISA, CCIE, GIAC v.b.)
dikkat edilmesi gerekmektedir. Bulut bilişim bir teknoloji değil bir iş modelidir. Bulut
bilişimde sadece veriler saklanmıyor. İş süreçleri ve planları da saklıyor. Türkiye’de bulut
bilişimin kamudaki kullanımı gerçekten çok kritik. Kamunun küresel rekabette gücünü
artırılmasında bulut bilişimin etkisi oldukça fazla. Bulut bilişim “verimlilik ve iş analizleri”
147
açısından da çok önemli Kamu, bulut bilişim kullanımını gerçekleştirdiğinde güvenliğini ve
standardını de geliştirmek durumunda.
Bunu yaptığımızda rol modeli olabiliriz.
Türkiye’nin yapacağı şey içerik üretimi. Yazılım geliştirmek bizim için bir avantaj
olabilir.
Türkiye’nin Bilişim ve Yazılım Endüstrileri
Bilgi toplumu yolunda atılan adımların ivme kazanması ile birlikte, kamu
kurum/kuruluşlarında verilerin dijital ortamda saklanması yaygınlaşmakta, bununla birlikte
sayısal bilgi miktarı da katlanarak artmaktadır. Bu durum verilere teknik olarak erişimi
kolaylaştırmakla beraber, bu bilgilerin özel sektörde katma değerli üretime konu olmak üzere
kullandırılmasını amaçlayan yaklaşımlara gereken önem verilmemektedir. Hızla değişip
dönüşmekte olan Türkiye’nin bugün karşı karşıya bulunduğu yol ayırımını daha sonra,
bugünkü yol ayırımından Türkiye’nin Bilişim ve Yazılım Endüstrileri ile sağ çıkması için
kritik başarı faktörlerindendir.
Türkiye’yi orta gelir tuzağından kurtaracak kaldıraç, yerli yazılım üretim endüstrisidir.
Yazılım sektörü yüksek katma değere sahip ve Türkiye’nin kalkınmasında da önemli bir rol
üstlenmektedir. Yazılım artık her sektörü destekleyen bir konuma gelmiştir. Günümüzde
yazılımın girmediği bir alan yok. Yazılımsız hiçbir şey gelişmiyor. Bu bağlamda, geleceğin en
önemli sektörlerinden biri olarak görülmektedir. Katma değerinin yüksek olmasının sebebi ise
ham maddesinin akıl olması. En önemli girdilerinden bir tanesi de insan kaynağı. Dolayısıyla,
bugün burada üretmiş olduğunuz bir yazılımı dünyanın her yerine rahatlıkla ihraç edebilme
şansımız var. Şu anda dünyada 4.5 trilyon dolarlık bir yazılım pazarı bulunuyor. Türkiye’nin
ise sektördeki yeri hala çok küçük. 2013 sonu itibariyle gelinen nokta yaklaşık 1.7 milyar
dolar. Bu nedenle, almamız gereken çok fazla yol bulunmaktadır. Soru ise bu yolu nasıl
çizmemiz gerektiğinden başlıyor. 2001 senesinde devlet Ar-Ge alanında bazı kanunlar
çıkardı. Yeni vergi kanunu çıkarıldı, teknoparklar oluşturuldu. Ancak bunlar atılan ilk
adımlardı. Şimdi ise ikinci, üçüncü adımlara geçmemiz gerekiyor. Bundan sonrası için ne
yapmamız gerektiğini düşünmemiz ve ülke olarak gidilecek yolun stratejisinin oluşturulması
lazım.
Kamu kurum/kuruluşlarında en fazla efor aynı işi birkaç kez yaparak, örneğin bir
ödeme sistemi geliştirdiğinizde bunu internete, kurumsal ekranlara, varsa çağrı merkezinde
kullanılan sisteme, mobil uygulama yüzüne yazmakla, yani farklı platformlar ve farklı
teknolojiler için uygulamayı 4 dört kere geliştirmekle geçmektedir. Bu da ayrı ayrı kaynak
havuzu tutmak, dolayısıyla maliyet demektir. Tek platform her bir kanala odaklı olduğunda
kamu kaynaklarının verimli kullanılabilmesi sağlanmış olacaktır. “Uygulamayı bir kere
geliştir, tüm kanallara bir kere yükle.”
Türkiye’nin hızlı büyümesini ancak yerli yazılımlar kaldırabilir. Düşük büyüme
hızlarına göre geliştirilmiş yabancı yazılımların Türk kuruluşlarına uyarlanması, başlangıç
yatırımı ve toplam sahip olma maliyetlerinin yanı sıra, uzman eksikliği ve esnek olmayan
148
yapıları, uzun uyarlama süreleri dolayısıyla aslında Türkiye gibi hızlı büyüyen bir ülkenin
dinamiklerine uygun olarak ihtiyaçları çok hızlı artan kurumların hızlarını aşağıya
çekebilmektedir. Bu kısır döngünün kırılması için yerli ürünlere öncelikle kamu şirketlerinin
ve büyük özel sektör şirketlerinin sahip çıkması gerekir. Bunun için uzman, sorumluluk
alabilen, vizyoner ve cesaretli Bilgi Teknolojileri yöneticileri ve bunların arkasında duran üst
düzey yöneticilere ihtiyaç vardır.
Bilindiği gibi, kamuya yazılım geliştirmekte olan şirketler, benzer kodlan tekrar
yazmamak ve kurumsal standartları oluşturmak gibi amaçlar çerçevesinde, kendi kurumsal
yazılım kütüphanelerini oluşturmaktalar. Ancak bu kütüphaneleri sürekli güncel tutmak, bilgi
güvenliğine ilişkin gereksinimlerini karşılamak, standartlara uymak, mevzuatı ve teknolojiyi
takip etmek ve başka yazılım çözümleri ile uyumu sağlamak gibi birçok ihtiyaç, bu
kütüphanelerin sürdürülebilirliği açısından için ciddi bir maliyet anlamına geliyor.
2023 Türkiye’si için kritik
senaryo doğal olarak, bugün önemli bir
teknik bilimsel başarı düzeyi yakalamış
olan yazılım üretim endüstrimizin
çökmemesine bağlı. Özellikle bilgi
teknolojilerinin
yazılım
alanına
yapılacak yatırımlar, hızlı ve katma
değerli olarak geri dönecektir. Çünkü
bütün
alanlarda
gelişmeyi
ve
verimliliği tetikleyen, destekleyen bir
kesimdir bilişim kesimi. İşin en güç
bölümünü aştık, bir teknik birikim sağladık; bunu koruyabilmeliyiz.
2023’te yeryüzünün ilk 10 ekonomisi içinde olmamız öngörüldü. Şu anda 16’ıncı17’nci sıradayız. Bu yalnızca dış satım artışıyla olacak iş değildir. Bunu ancak yüksek teknik
bilim alanlarına kaydırabileceğimiz üretim gücümüzle başarabiliriz; bu da yazılımsız olamaz.
TÜBİSAD verilerine göre, 2013 yılı sonunda Türkiye Bilgi ve İletişim Teknolojileri
Sektörünün büyüklüğünün 61.6 milyar TL’ye ulaştığı görülmektedir. Sektör içinde Bilgi
Teknolojileri pazarının büyüklüğü 17.9 Milyar TL olurken, bu rakamın 4.9 Milyar TL’si
yazılım pazarından elde edilmiştir. Yazılıma verilen destekler sürdürülür ve iyelik hakları
korunursa, kamu alımlarında yerli ürünlere gereken ilgi de gösterilirse; yıllık 9.7 trilyon dolar
yurtiçi üretimle 6’ncı hatta 5’inci sıraya yükselebiliriz.
Yeter ki biz Bilişim Devrimi’ne ayak uydurmada yeniden geriye savrulmayalım;
bilişim ve yazılım alanlarındaki teknik birikimimizi geliştirmeyi sürdürebilelim. Hoş bi,r
benzetme ile yapacak olursak; “Siz yarış pistindesiniz; üstelik de ayağınızda son model spor
ayakkabılar var. Ayağınız takılıp düşecek olsanız, hemen kalksanız bile 2-3 metre geride
kalırsınız.”
Sonuç olarak, bunu gerçekten isteyip gerekenleri yapmakta geç kalmazsak, 21 inci
yüzyılda Türkiye’nin Japonya, Almanya, Fransa’nın önünde yeryüzünün 9 uncu büyük
ekonomisi olacağını ileri süren Goldman Sachs’ın öngördüğünden daha ileride Türkiye
dünyanın 6’ncı hatta 5’inci gücü olacaktır.
149
Yazılım Üretim Sektörü Bildirgesi
(TBD Genel Kurul Kararı, 16 Mart 2013)
Türkiye’de 42 yıllık birikimi olan Yazılım Üretim Sektörü, içinde bulunduğu
darboğazda 2013’te bugün çökme tehlikesiyle karşı karşıyadır.
1- Oysa bu sektörde, 1971’den beri elde edilen teknik deneyim ve yapabilme bilgisi,
Türkiye’yi bilişim uygulamalarında en ileri ülkelerden biri düzeyine çıkarmıştı.
2- Sürdürülebilir büyüme koşulları sağlanabilirse, Yazılım Üretimi Alt Sektörümüzün,
ülkemizi bugün içinde bulunduğu “ Orta Gelir Tuzağı”ndan çıkararak, ekonomisi bilgiye ve
yüksek teknolojiye dayalı yenilikçi bir “Merkez Ülke” yapabileceğine inanıyoruz.
3- Yazılım sektörünün güvencesi olan hukuk sisteminde, iyelik (telif) haklarını
koruyan yasal düzenlemelerin (örn. KİK, madde 22a, 22b) yapılmış olmasına karşın, kamu
yönetimi, uygulamada bunları kullanmaktan kaçınmaktadır. Yazılım Bakım hizmetlerinin
edinilmesinde kamu kuruluşları, kendilerine teslim edilmiş kaynak kodları korumak yerine,
bunları kendi çalışanlarına ya da açık ihale ile üçüncü kişilere vererek ya da göstererek bu
endüstriyel birikimlerin yağmaya uğramasına yol açmakla, yasal anlamda “suç”
işlemektedirler.
4- TÜBİTAK, TÜRKSAT gibi kamu kuruluşları Türkiye’de filizlenen yazılım üretim
endüstrisinin küresel düzeyde gelişmesi için önlemler almak yerine, yazılım üretim
hizmetlerini doğrudan kendi kadroları eliyle vermeyi yeğlemektedirler. Rekabeti ortadan
kaldırdığı için ülkemizin geleceği bakımından çok tehlikeli bu yaklaşım, bu konuda teknoloji
geliştirmiş kırık yıllık birikime sahip şirketlerin yok olmasına yol açacak bir Devlet Tekeli
yaratmaktadır.
5- Yazılım üretim sektörünün gelişmesini desteklemek üzere TÜBİTAK/TEYDEB,
KOSGEB gibi, kuruluşlar eliyle verilen Teşvikler ve Teknoparklar, bugünkü Türk yazılım
üretim gücünün oluşmasında önemli katkı sağlamıştır. Ancak bu teşviklerle üretilen üstün
nitelikli yazılım ürünlerinin kamu alımlarında tercih edilmemesi, bu birikimin sürekliliğine
ket vurmaktadır. Oysa, ne ABD, Almanya gibi ileri ülkelerde, ne Brezilya, Rusya, Hindistan,
Çin (BRIC) ya da Güney Kore gibi, bu alanda atılım yapan rakiplerimizde, ne de Türkiye’de,
yazılım ürünlerinin, ilkin o ülkenin kamu kesiminde yaygın biçimde kullanılmadan küresel
pazarlara açılabildiği bir örnek yaşanmamıştır.
6- Sonuç olarak, Yazılım üretim birikimimizin yağmaya uğrayarak çökme tehlikesine
karşı yaşam savaşı verdiği bu ortamda, Türk yazılım üreticileri adına, yasalarımızda
öngörülen önlemlere karşın süregiden bu yanlış uygulamalara son verecek, genelge
niteliğinde bir yönetmeliğin hükümetimizce ilgili yönetim birimlerine ve kamu yöneticilerine
duyurulmasını gerekli görüyoruz. Böylece Türkiye’nin 2023’te yeryüzünün en güçlü 10
ekonomisi arasına girmesi için gerekli %8,5 yıllık büyüme oranının gerçekleşmesini
sağlayabiliriz. Yazılım Üretimi Alt Sektörümüzün, ülkemizi “Orta Gelir Tuzağı”ndan
çıkararak ekonomisi bilgiye ve yüksek teknolojiye dayalı yenilikçi bir “Merkez Ülke”
yapabileceğine, gerçekten inanıyoruz.
150
BEŞİNCİ BÖLÜM
BİLGİ EKONOMİSİ İÇİN KONUŞAN KAMU KURUMLARI, KONUŞAN
KURUMLARI İÇİN TÜRKİYE ENTEGRE KAMU MERKEZİ
151
Bilgi Ekonomisi İçin Konuşan Kamu Kurumları, Konuşan
Kurumları İçin Türkiye Entegre Kamu Merkezi
Bilgi toplumu yolunda atılan adımların ivme kazanması ile birlikte, kamu
kurum/kuruluşlarında verilerin dijital ortamda saklanması yaygınlaşmakta, bununla birlikte
sayısal bilgi miktarı da katlanarak artmaktadır. Bu durum verilere teknik olarak erişimi
kolaylaştırmakla beraber, bu bilgilerin özel sektörde katma değerli üretime konu olmak üzere
kullandırılmasını amaçlayan yaklaşımlara gereken önem verilmemektedir. Büyük veri
merkezlerinin kurulumunu gerektiren bu durum beraberinde pek çok risk, dezavantaj ve
tehlikeyi de getirmektedir.
Kamu Verilerinin Merkezileştirilmesi Neden Düşünülüyor?
Verinin ve veri merkezlerinin bu kadar büyümesiyle “Bilgi Çağı” olarak ta
adlandırılan günümüzde siber evren; pek çok yeni imkan ve fırsat yanında “Siber Güvenlik”
olarak adlandırılan çok sayıda tehdit ve tehlikeyi de bünyesinde barındırmaktadır.
Bu aslında kamuda “bilişim” ve “bilgi işlem” kavramının kristalleşmeye yani
derinleşmeye başladığını bir işareti. Son yıllarda UYAP – MERNİS – TAKBİS ve benzeri
büyük kamu projeleri, devletin elindeki verilerin de büyümesine neden oldu. Dolayısıyla bu
verilerin ayrı ayrı yönetilmesi ve güvenlik önemli sorunlar olarak ortada.
Bugüne kadar her kurumda ayrı ayrı toplanan verilerin, merkezileştirilmesinin
amacının;

Mükerrer Yatırımların Önlenmesi

Ortak Kaynak Kullanımı

İş Sürekliliği

Erişilebilirlik ve Performans

Standartlaşma

Kolay ve Güvenli Bilgi Paylaşımı

Bilgi Güvenliğinin Sağlanması

Yedeklilik

Enerji Verimliliği / Çevre

Kamu Zekası
olduğu raporlanıyor. Her bir kurumda bulunan veri depolama faaliyetlerinin ayrı ayrı sunucu
ve donanım, ayrı eleman, ayrı yazılım maliyetlerini düşündüğümüz zaman, bu tür bir
çalışmanın efektif olduğu zaten görülüyor.
Bu açıdan bireysel, Kurumsal ve Ulusal güvenliğin en önemli unsurlarından biri
haline gelen Veri Merkezleri ve Siber güvenliğin sağlanmasında her düzeyde farkındalığın
oluşturulması, bilgi ve bilinç düzeyinin arttırılması, veri merkezleri ve bilgi güvenliğine
153
ilişkin ülkemiz mevcut durum analizi, eğilimler ve düzenleme ihtiyaçları ile teknolojik
gelişmeler ve bilgi güvenliğinin sağlanması ana konularında değerlendirmelere katkı
sağlaması amacıyla Güney Kore E-Devlet altyapısı detaylıca incelenmiştir.
Türkiye’de E-Devlet Ajansı’nın kurulmasıyla; Türkiye Kamu Entegre Veri Merkezi
(KEVM) tümüyle Açık Sistem Stratejine göre şekillendirilmeli, Açık Sistem altyapısı stratejik
karar olarak alınmalı ve açık sistem mimarisinde olmayan donanımlar Türkiye KEVM’ye
taşınmamalıdır. Yatay da sınırsız büyüyebilen ve tümüyle Bulut Mimari topolojisiyle KEVM
kurulmalıdır.
Her kurum ve kuruluşun kendi özel Veri Merkezini (VM) kurması önemli ölçüde
kaynak israfına, güvenlik risklerine ve veri paylaşımında zorluklara neden olmaktadır. Güney
Kore, ABD ve Malezya gibi E-Devlette en önde olan ülkelerde VM’leri konsolide edilerek
sayılarının azaltılıp kapasite ve standartlarının yükseltilmesi yönünde bir eğilim vardır.
KEVM’leri konsolidasyonu ve bazı hizmetlerin bulut bilişim yapılarından servis olarak
alınması ülkemiz için de kaçınılmazdır. Ancak bunun için kanuni düzenlemelere ve uygun
regülasyonlara ihtiyaç vardır.
Türkiye’de Kamu BİT alımlarına her yıl milyarlarca dolar harcanmakta ve bu rakamın
çoğu donanım ve yazılım lisansları olarak yurtdışına gitmektedir. Bu açıdan bakıldığında bu
alımlarda yapılabilecek tasarruf büyük önem arz etmektedir. Kurumların ayrı ayrı milyonlarca
dolar vererek aldıkları donanım ve yazılım lisansları KEVM tarafından tüm kurumlar adına
tek bir elden çok daha ucuza alınabilecektir. Böylelikle hem ciddi anlamda tasarruf, hem
donanım ve altyapı yatırımlarında standart, hem de tüm Kamu Kurum ve Kuruluşları arasında
entegrasyon sağlanacaktır.
Veri Merkezlerinin Bir Araya Toplanması ABD’de 3 Milyar $ Tasarruf Yarattı
Neden merkezileşme diye sorarken; dünyadan bazı verilere göz atalım; benzer bir
yaklaşımla ABD’de 1098 veri merkezinden 746’sı kapatılmış ve 3 milyar $ tasarruf edilmiş.
Bu tasarrufun 2017’ye kadar 7,7 milyar $’a çıkacağı hesaplanmış.
İngiltere’de ise 8000 veri merkezi, 12 veri merkezinde toplanmış ve yatırım ile
operasyonel maliyetlerde % 35 tasarruf yapıldığı raporlanmış.
Güney Kore’de 48 veri merkezinin 2 veri merkezine indirildiği ve 2011 rakamlarına
gore yine % 30 maliyet tasarrufu yapıldığı anlaşılmış.
Veri Merkezleri bütün dünyada en büyük elektrik tüketicisi olarak biliniyor. Dünyada
IT tarafından tüketilen yıllık enerji ise 1.500 TeraWh olarak raporlanıyor. Bu rakam toplam
tüketimin % 10’unu oluşturuyor. Entegre Veri merkezlerinin ABD enerji tasarruf rakamı ise
%60 olarak veriliyor. Veri merkezlerindeki enerji harcamasının % 30’unu İletişim, % 30’unu
Soğutma, % 30’unu Sunucular ve geri kalan % 10’unu diğer kalemler oluşturuyor.
Tek merkezde konsolidasyonla ortalama BİT den yıllık yüzde 25 ila 30 arası bir
tasarruf elde edilecektir. Bu ise özellikle yerli yazılım ve hizmet sektörüne kaynak olarak
aktarılaraktır. Çok sayıda dünya ve ihraç markasının ülkemizde de üretilmesine yol açacak bu
kaynak aktarımı milli ekonominin güçlenmesine, milli kalkınmanın artmasına, istihdamın
154
yazılım ve hizmet sektörünün de büyümesine büyük katkılar sağlayacak ve ulusal anlamda
büyük kaynak israfını sona erdirecektir.
Türkiye Kamu Entegre Veri Merkezi (KEVM) şu anda yüzde 70 donanım ve yüzde 30
olarak yazılım hizmetlere ayrılan BİT bütçesinin, konsolidasyon sonrası yüzde 30 donanım ve
yüzde 70 olarak BİT yazılım ve
hizmetlere ayrılması anlamına gelecektir
ki bu gelişmiş ülkelerdeki orandır. Ayrıca
KEVM ile tüm kamu kurum ve
kuruluşları merkezi bir noktadan erişim
sağlayacağından bu yeni durum ağ ve
iletişim optimizasyonunu gerekli kılacak
ve
telekomünikasyon
ve
iletişim
giderlerinden yaklaşık %25’lik bir
tasarruf elde edilecektir.
Gerek donanım ve sistem altyapı
konsolidasyonu gerekse ağ ve iletişim
altyapısı optimizasyonu ile yıllık 36
milyar dolar olan ve yaklaşık olarak her yıl yüzde yirmi artan BİT giderinden yaklaşık yüzde
yirmibeş ile otuz arasında yani 8 ile 10 milyar dolarlık bir tasarruf elde edilecektir. Katma
değerli hizmetlere ayrılacak bu kaynaklar BİT nin ülkemizin stratejik sektörü olmasına büyük
katkı sağlayacaktır. Bu anlamda zaten BİT ülke ekonomilerinin stratejik sektörlerinden ve en
önemli dinamiklerinden biridir.
Kamu Entegre Veri Merkezleri konsolidasyonu ülke ekonomisi açısından büyük önem
taşıyan Büyük Veri konusunda birbirinden uzak coğrafyalarda bulunan çok kıymetli
veritabanları ve veri merkezlerinin aynı çatı altında toplanmasıyla çok hızlı ve daha verimli
sonuçlar elde edilecektir. Hem de ülke ekonomisi anlamında çok değerli katma değerli büyük
veri çalışmaları ve karar destek sistemleri geliştirilerek ülke ekonomisi açısından çok büyük
öneme sahip çıktılar çok daha verimli, hızlı ve etkin bir biçimde ama çok daha az masraflarla
alınabilecektir. Böylece işlenmiş veriden elde edilen ve tecrübe de katılarak büyük değer
kazanan bilgi, milli ekonominin can damarlarından biri haline gelecek ve bilgiyle üreten,
bilgiyle sanayi ve milli üretim kapasitesini arttıran, bilgiden kazanan, bilgiyle uluslararası
markalar çıkaran ve uluslararası rekabette çok avantajlı ve önde bir ülke olma imkanımız
olacaktır.
Ülkemizdeki Veri Merkezlerinin (VM) çoğu düşük kapasite ve standartta olup bu
durum güvenlik ve güvenilirlik zafiyeti ve risklerinin oluşmasına neden olmaktadır. Mevcut
kamu istihdam politikası ve kamu alım prosedürleri nedeniyle yüksek kaliteli VM’leri kurmak
ve onları yüksek standartlarda işletmek çok zordur. Bu sebeple E-Devlet tek elden ve güçlü
bir karar mekanizmasıyla ele alınmalıdır. Gerek bütçe gerek kanunlar anlamında çok özel
yetkilerle donatılmalı ve özel sektör mantığında ve kamu disipliniyle olgunlaştırılmış
yönetmelikleri olmalıdır.
Kamu Entegre Veri Merkezi ve Kamu Bilişim Personeli bu yeni süreçte Bilişim
Uzmanı statüsünde çalışmalıdır. Mevcut maaş ve özlük hakkı statüleri kamuda istenilen iş ve
155
hizmet kalitesini sağlayamamaktadır. Bu da çok daha fazla kaynak israfına ve gereksiz
harcamalara yol açmaktadır. Kamuda özel sektör maaş düzeyi esas alınmalıdır ve kurumsal
kapasite sağlanmalıdır. Aksi takdirde kamuda BT Yönetimi değil Outsource Kaynak
Yönetimi yapılacaktır ki bu da hem ülke bütçesine hem de kurum ve devlet güvenilirliğine
zarar verir.
Bilgi güvenliği sonradan temin edilemez, sistemlerin tasarlanıp kurulumu sırasında
oluşturulmalı ve risk yönetimi mantığıyla yönetilmelidir. Siber dünyada güvenlik açısından en
zayıf halka insandır. Bağlantılı durumdaki herkesin bu konuda bilgilendirilmesi ve risk ve
tehditlere karşı farkındalığının arttırılması zorunludur. Bu anlamda yine Türkiye Siber
Güvenlik Ajansı kurulmalıdır. Bu ajans Kamu, Bankalar ve Özel Sektör ve Devletin kritik
kurum ve kuruluşlarından sorumlu olacaktır.
Başta belediyecilik uygulamaları ve Doküman Yönetim Sistemi olmak üzere tüm eDevlet yazılım uygulamaları Açık Sistem üzerinde geliştirilerek Bulut Bilişim altyapıları
üzerinden ihtiyaç duyulan kamu kurum ve kuruluşlarına ve vatandaşlara sunulmalıdır. Ayrıca
Doküman Yönetim Sistemlerinde Açık Sistem Milli ve Güvenli Belge Editörü, yine Açık
Sistem Milli ve Güvenli Belge formatı kullanılmalıdır. Yine Ulusal İşletim Sistemi Pardus uç
ve sunucu bilgisayarlarda gerek ulusal bilgi güvenliği gerekse ulusal tasarruflar anlamında
kamu tarafından zorunlu olarak kullanılmalı ve bununla ilgili kanuni düzenlemeler vakit
geçirilmeden hızlıca yapılmalıdır.
E-Devlet Ajansı’nın kurulmasıyla tüm Kamu Kurum ve Kuruluşları’nın verisi tek bir
merkezde ve güvenli bir şekilde toplanacak olup, özellikle ekonomide karar verici Makamlara
(Başbakanlık, EKK, Kalkınma Bakanlığı, Maliye Bakanlığı vb.) karar destek sistemi olarak
çok ciddi bilgi akışı sağlanacaktır. Ülkemiz bu vesileyle bilgiyi üretebilen, bilgi ekonomisine
geçmiş ve bilgiyle kalkınan bir ülke haline gelecektir. Tek elden, tek karar verici ile yapılacak
merkezi bilgi toplama ile ülkemizde bugüne kadar sağlanamayan e-Devlet projeleri arasındaki
entegrasyon ve bilgi alışverişi de en üst düzeyde ve güvenli olarak sağlanabilecektir. Örneğin
ABD 38 Milyar $ bilgi ekonomisine yatırım yapmış, bu yatırım üç sene içerisinde ABD
ekonomisine 789 Milyar $ olarak geri dönmüştür. Bilgiyle yönetim ve bilgi ekonomisi bilgi
toplumunun en önemli unsurudur. Ekonomik anlamda ve Milli Kalkınmada en değerli katma
değer ancak ve ancak bilgi ekonomisiyle sağlanabilir.
2023 yılında dünyanın en büyük 10 hatta ilk 5 ekonomisinden biri olma yolunda
kararlılıkla ilerleyen ülkemiz için BİT en stratejik sektörlerin başındadır. Bu husus dikkate
alınarak ekonomide karar verici Makamlar tarafından E-Devlet Ajansı’nın kurulması en
önemli gündem olarak canlılığını ve öncelik sırasını daima korumalıdır.
Önümüzdeki yıllarda verinin bilgiye dönüşümünün hızlanacağı, kamu, özel sektör ve
üniversitelerin açık veriden yararlanacakları yöntemlere daha fazla yönelecekleri biliniyor. Bu
noktada ulusal ve uluslararası stratejilerin belirlenmesi ve politikaların uygulanmasında
kimlerin nasıl bir görev ve sorumluluk üstlenmesi gerektiği önem taşıyor. Ayrıca açık verinin
Türkiye’de kamu ve firmalar tarafından yeni iş fırsatları olarak görülüp hizmet ve
uygulamalarda kullanılabilmesinin önündeki engelleri kaldıracak yasal düzenlemelerin
yapılması gerekiyor.
156
Bilgiye erişimin önündeki engellerin kaldırılması, üretilen bilginin niteliğini
yükseltirken yüksek katma değerli ürün ve hizmetler, toplumun hızla gelişip kalkınmasına
olanak sağlıyor. Bunun için gelişmiş toplumlar kamu kaynaklarıyla toplanan birçok veriye
herkesin ücretsiz olarak erişebilmesi için yasal düzenlemeler yapıp bu konuda önemli
teşvikler uyguluyorlar. Henüz kurumsal sahiplenme ve liderlik üstlenecek bir kurumun
olmadığı, yasal düzenleme ve teknolojik altyapı açısından belirsizlerin bulunduğu Türkiye’de,
kamu özel sektör ve üniversitelerin açık veriyi yeni iş fırsatı olarak görmesi ve farklı
uygulama ve modelleri sunması pek mümkün gibi görünmüyor. Bu nedenle Türkiye’de açık
veri kullanılan uygulama ve projeler, şimdilik çok fazla yok.
Türkiye’nin de bir an önce “Veri Güdümlü Ekonomi”ye geçiş politikalarını
düzenlemesi; kamu, özel sektör ve akademi ile veri kullanımı, yaygınlaştırılması ve ticareti ile
ilgili yasa ve mevzuatları oluşturması gerekmektedir. Ayrıca veri ile ilgili kamu özel işbirliği
platformu oluşturulması, bunun Avrupa’daki benzer platformla uyum çalışmaları yapıp kendi
stratejisi belirlemesi önerilmektedir.
Açık Veri mobil uygulamalar gibi veri güdümlü sektörlerde yatırım tetikleyen yenilikçi
katma değerli ürün ve hizmetlerde kullanım için bir temel oluşturur. Verilerin belli bir
standartta açılması yeterli değildir. Bu anlamda, hava, trafik, emlak değer verileri ve haritalara
kısacası Açık Veri’ye daha kolay erişimin de aynı zamanda sağlanması amacıyla Türkiye’nin
bir “Ulusal Veri Merkezi” ve “Açık Veri” portalı kurması, veri yönetim politika ve stratejisi
ile açık veriye kolay erişimi sağlayacak “erişim rehberi” oluşturması gerekmektedir. Bu
rehberde lisanslama, veriseti ve maliyet gibi konuların nasıl olması gerektiği açıkça belirtilmiş
olmalıdır.
Kamu Entegre Veri Merkezi ve Türkiye: Bizi neler bekliyor?
Veri merkezini yönetmek dediğimizde karşımıza çıkan en temel bileşenler sunucular,
depolama üniteleri, enerji altyapısı, soğutma sistemleri, fiziki ve siber güvenlik, yönetim
merkezi ve nitelikli insan kaynağı olarak görülmektedir. Tüm bu bileşenler ile
sürdürülebilirliği sağlamak ciddi maliyetlere sebep olmaktadır. Nitekim 2012 verilerine göre
dünyada yıllık veri merkezi harcamaları 1.5 trilyon dolar iken bunun yüzde 75'i işletme
masrafları adı altında, bahsettiğimiz kalemlerin ayakta tutulmasına harcandığı, sadece yüzde
25'inin veri merkezine ilişkin yeni projelere aktarılabildiği ölçülmüştür.
Bu kapsamda ele alınabilecek başlıklardan birisi olan enerji verimliliği, veri
merkezlerinde en Öne çıkan konulardan birisidir. Dünyada BT tarafından tüketilen yıllık
enerji 1.500 Terawatt saat ile toplam enerji tüketiminin yüzde 10'u iken, veri merkezlerinde
bu enerjinin yüzde 30'u iletişim altyapısı, yüzde 30'u soğutma ve yüzde 30'u da sunucular için
harcanmaktadır. Veri merkezlerinin birleştirilmesi ile sadece soğutma ve iletişim
altyapısından yüzde 60 civarında enerji tasarrufu sağlanacağı ve daha çevreci bir yapıya
kavuşulacağı görülmüştür.
Fiziki ve siber güvenlik, nitelikli insan kaynağı, yangın koruma, soğutma, enerji,
iletişim vb. altyapılar ile bunlara ait yedeklilik maliyetleri, standartlara uyum, çevresel
yükümlülükler, teknik ve idari yönetim gibi işletmeye yönelik zorluklar ve maliyetler, veri
merkezi sahipliğinde ciddi bir yük oluşturmaktadır. Bu hususlar ile konsolidasyondan
157
doğacak tasarruf fırsatları dikkate alınarak, son yıllarda ülkelerde, kamu kurumlarının veri
merkezlerinin birleştirilerek bütüncül bir yapı oluşturma çabaları boy göstermiş ve bu
deneyimi yaşayan ülkeler sağladıkları kazanımları ölçümlemeye başlamışlardır. Örneğin
ABD'de 1998 yılında 432 veri merkezi mevcut iken bu sayı 2010 yılında 2094'e ulaşınca,
benzer hedefler çerçevesinde veri merkezlerinin birleştirilmesine ilişkin karar alınmış, 1 Ekim
2014 tarihine kadar 962 veri merkezinin birleştirilmek suretiyle kapatılması hedeflenmiş,
bugüne kadar 746'sı kapatılmış, bu sayede 3 milyar dolar tasarruf öngörülmüştür. Güney
Kore'de benzer yaklaşımla 2006 yılında dünyadaki ilk Kamu Entegre Veri Merkezi kurulmuş
ve 48 bakanlık 2 ayrı şehirdeki yedekli merkezde bir araya getirilerek yıllık 550 milyon dolar
tasarruf elde edilmiştir.
Ülkemizde de benzer hedefler doğrultusunda, 15.01.2013 tarihinde Bilim, Teknoloji
Yüksek Kurulu'nun kararı ile, "Türkiye Kamu Entegre Veri Merkezi (KEVM)" kurulma
çalışmalarının yapılmasına karar verilmiştir. Bu konudaki başarılı ülkelerin oldukça uzun
süreçler neticesinde ciddi analizler ve aşamalı geçişler ile tamamladığı bu çalışmaların
ülkemizde de en verimli biçimde hayata geçebilmesinde; kamu kurumları, özel sektör,
üniversiteler ve sivil toplum kuruluşlarının etkin katılımı ile oluşacak ortak aklın önemi
büyüktür. Bu yaklaşım bize, ulusal siber güvenlikte güçlü bir altyapı, büyük veri ve açık
veride daha büyük ekonomik fırsatların oluşacağı bir ortam, kamu bilişim projelerine
KOBİ'lerin katılımı ile sektör desteği gibi önemli fırsatları da beraberinde getirecektir.
Veri güdümlü ekonomiler devasa büyüklükteki ekonomik hareket ve büyüme fırsatları
sağlar. “Açık veri”, inovasyonu artırmayı ve ekonomideki her sektörde dönüşümü sağlayacak
potansiyele sahiptir. Kamu burada özellikle ekonominin diğer paydaşlarının bilgiden değer
elde etmelerini sağlamak üzere kritik bir role sahiptir. Kamu değer yaratılmasını sağlar,
riskleri yönetir ve “açık veri” paydaşlarını devreye sokar.
Açık verinin kullanımının artmasıyla ile oluşan akan bilgi ve artırdığı performans ve
inovasyon küresel boyutta yıllık 3 Trilyon. ABD’dan fazla bir ekonomik değer yaratacak
boyuta gelmiş durumda. Öyle ki; bu akan bilgi elektronik olarak okunabilir, çok geniş
kitlelerce çok az ya da sıfır maliyetle erişilebilir, paylaşılabilir ve dağıtılabilir bir bilgidir.
Açık verinin değer kaynakları; tüketici finansı ve ürünleri, eğitim, elektrik, sağlık ve bakım,
petrol, gaz ve ulaşım gibi konularda yeni ve artan cirolar, tasarruflar ekonomik kazanımlardan
oluşmaktadır. Dünya Bankası, Birleşmiş Milletler, Beyaz Saray, New York şehri ve ABD
Federal Hükümeti gibi dünyanın en büyük kurumlarının “Açık veri” inisiyatifleri bulunuyor.
Artık diyebiliriz ki; “Açık veri, 21. yüzyılı ‘olsa iyi olur’ tarzı ihtiyaçların çok ötesine
geçirmiştir. Açık veri, açık API adını verdiğimiz, açık standartlar ve açık lisanslara sahip açık
geliştirme platformları ile sunulmaktadır. Bu da bugünkü düşünce biçimlerini değiştiren ve
çok ötesine geçen ağlarla ve ilişkisel düşünceyi tetikleyen bir yapıdır. Günümüzde büyük,
küçük tüm kurumların bu düşünce biçimiyle hareket etmeyi öğrenmesi gerekmektedir.
Kurumlar, “açık veri” ile hizmet inovasyonunu gerçekleştirebilirler.
Dünyadaki kazanımlara bakarsak; - Finlandiya’da coğrafik verilerle yapılan çalışmalar
sonucunda, KOBİ’ler açık verilere ulaşarak ve verilere para ödemeyi reddederek yüzde 15
büyümüşler, etkisi ilk yılda görülmüş, ikinci yılda daha da güçlenmiş.
158
İspanya’da kamu verisinin yeniden kullanımıyla, 5000’den fazla yeni istihdam
yaratılmış.
Danimarka’da 2002’de verilerin açılmasıyla, 2005-2009’da 62 Milyon Avro fayda
sağlarken, 2002-2009 yılları arasında 2 Milyon Avro’luk harcamaya karşılık, yatırımın geri
dönüşü 2010’da 14 Milyon fayda sağlamış.
İngiltere’de 300 bin otobüs durağına ait bölgesel veriler paylaşılmış, halk bu verilerin
18 binini düzeltmiş ve sonuçta resmi olarak verilerde doğruluk sağlanmış. Manchester’da açık
veri ile yerel yönetimlerde verimliliği artırarak ve finansal ve operasyonel maliyetleri
düşürerek yılda 8,5 Milyon İngiliz Sterlini tasarruf sağlanmış. İngiltere’de 2004’te Kalp
Cerrahı Sir Bruce Keogh’un diğer cerrahların klinik sonuçları ile ilgili verilerini
açtırmasından 7 yıl sonra, ameliyatlarda hayatta kalma oranlarında şaşırtıcı sonuçlar elde
edilmiş.
ABD’de Memphis’te açık veri üzerinde yapılan tahminsel analizlerle 2006 ve 2010
yılları arasında suç oranında yüzde 30, şiddet suçlarında ise yüzde 15 düşüş olmuş.
“Açık veri”,çok geniş bir kapsamda erişilebilir, kişiler ve makinelerce kullanılabilir,
teknolojik, yasal ve kullanılabilirlik engellerinden arınmış olabilen kamu verisidir. “Açık
veri”, sadece ekonomik değer yaratmaz. Aynı zamanda sosyal değer de yaratır. Posta
kutunuzda bulacağınız bilgilerden arama motorlarında bulacaklarınıza kadar her tür bilgi için
veriye ulaşmak gerekir. Bunu da sağlayan devlettir. Aynı zamanda açık veri,saydamlığı ve
katılımcılığı da beraberinde getirir. Vatandaşların devletin yaptıklarından haberdar olması
gerekir. Bunu da kamu verisi ve bilgisine serbestçe erişerek ve bunu da diğer vatandaşlarla
paylaşarak yapabilir.
Ayrıca, devlet artık vatandaşlarının ve yerel iş dünyasının ne istediğini artık daha hızlı
anlamanın yollarına sahiptir. Bu da teknoloji ve açık veri ile mümkündür. Artık veriler her
yerde ve birbirileriyle ilişkilendirilebiliyor, anlamlaştırılabiliyor ve analiz edilerek bilgiye ve
işe dönüştürülebiliyor. Dünyada sadece bu konuya odaklı bilimsel araştırmalar ve teknoloji
geliştirme çalışmaları projeler yapılıyor. Artık verinin her yerde olduğu, paylaşıldığı ve
kullanıldığı ve tüm bunların çok hızlı bir biçimde yapıldığı yeni bir dünyanın içindeyiz.
Devlet veri ekonomisine geçiş sağlarsa ülke inanılmaz gelişir ve zenginleşir.
Teknolojik İnovasyon Güdümlü Amerika Birleşik Devletleri Ekonomisindeki
Teknoparkların Ülke Kalkınmasındaki Rolü
Sürdürülebilir iktisadi büyüme birçok iktisadi faktör ile değişkenin bir araya
gelmesinden meydana gelmektedir. Geleneksel olarak ekonomistlerin çoğunluğu iktisadi
büyümenin üretim faktörlerine (emek, sermaye ve toprak) bağlı olduğunu dile getirirken,
diğer bir kısmı ise iktisadi büyümeyi sadece üretim faktörleri ile izah etmenin yeterli
olamayacağını ifade etmişlerdir. Bu ekonomistlere göre iktisadi kalkınmanın en önemli
belirleyicilerinden ilki teknolojik inovasyondur.
Fakat ileri teknolojik değişimler ile inovasyonun iktisadi büyüme üzerindeki katkıların
değerlendirilmesindeki problemler nedeniyle, teknolojik inovasyon daha önceleri iktisadi
159
büyüme ile ilgili faaliyetlere dahil edilmezken, günümüzde ise ortaya konulan teknolojik
inovasyonlar iktisadi büyümenin merkezi olarak kabul edilmektedir.
Ekonomik kalkınma; faktör-güdümlü ekonomi, verimlilik-güdümlü ekonomi ve
inovasyon-güdümlü ekonomi olmak üzere üç önemli aşamada toplanmaktadır. Kalkınmanın
en alt aşamasındaki ekonomi faktör-güdümlü ekonomide temelde vasıfsız işgücü ile bazı
doğal kaynaklarının konumlandığı ortamlardır. Faktör güdümlü ekonomiyi barındıran ülkeler,
ileri teknolojiyi kendi içyapılarında geliştirmek yerine diğer bazı ülkelerden temin ederler.
Yatırım ve verimlilik güdümlü ekonomiler ise; vasıflı işçilerin ortaya çıkmasını
sağlayan eğitim ve öğretim kurumlarının içyapılarından çıkan ve belirli düzeyde verimlilik
artışı sağlayan etmenlere yatırım yapmasıdır.
ABD’nin yeni başkanı Obama tarafından ifade edilmiş olan ekonomi strateji planında
AR-GE ve inovasyon çalışmalarında sergilenen buluşların patenti ile ilgili reformlar için,
geleceği şekillendirecek inovasyon güdümlü ekonomi için, Başkan Obama’nın tarihsel daha
da önemli adımlar atacağı, stratejik inovasyon ekonomisi için; temel araştırmalar, inovasyon,
yenilenebilir enerji, ileri taşıt teknolojileri, nano-teknoloji, innovatif tıp, ileri teknoloji
donanımlı hızlı trenler, patent reformu ve denizde rüzgar tarlaları gibi inovasyon
ekonomisindeki çok önemli stratejik planlama ve yasal düzenleme yapılacağı
vurgulanmaktadır.
Raporda “Amerikan İnovasyon Yapı Taşlarına Yatırım” başlığı altında; başarılı
inovasyon ekonomisi için lazım olan tüm araçların ekonomik sistem içerisinde olmasından
emin olması gerektiği bildirilmektedir.
Ekonomik kalkınmada en önde olan ülkeler ise; inovasyon güdümlü ekonomiler, yani
inovasyon endeksi, AR-GE harcamaları, sağlık, altyapı ve üniversite-sanayi işbirliği ile risk
sermayesi gibi aşamaları içinde barındıran ülkeler oldukları için her zaman başarılı
olmaktadırlar. Bunun en güzel örneği; ABD’nin uyguladığı başarılı ulusal inovasyon sistemi
tasarımı politikaları ile ortaya koydukları Silikon Vadisi’dir. ABD Ekonomisine giren paranın
büyük bir kısmı yaklaşık %60 oranında ileri teknolojik inovasyonların ve buluşların
sergilendiği Silikon Vadisinden gelmektedir.
Silikon Vadisinin çok başarılı inovasyon güdümlü ileri teknolojilerin üretildiği ve
buluşların sergilendiği ve yurt dışından çekim sağlamasının önemli bir nedeni de; ABD’nin
patent reformu çabalarının önemli bir yeri vardır. Patentin incelenmesi ve patentleme
süresinin azaltılması yönündeki çalışmalar, ABD’nin start-up ve teknoloji odaklı girişimciler
için önemli bir ortam sağladığını, bu avantajlı ortamını sağlayan ABD patent sistemi ile yurt
dışından önemli ölçüde çekim sağladığını, böylelikle patentlerin hemen hemen yarısını kendi
bünyesine aldığı hem de beyin gücü sağladığını bilmek gerekir.
ABD’nin silikon vadisindeki ileri teknolojilerini bünyesine alarak başrollerde
oynadığı, bunun devamı için de, patent reformunu daha da zenginleştirmek için, ABD’nin
ekonomi politikasında 1 numaralı gündem maddesi olmuştur. İleri teknolojik inovasyonların
merkezindeki ABD Teknoparklarından kaynaklanan ekonomik büyüme de, ABD patent
sisteminin çok etkili olduğu bilinmektedir.
160
Teknolojik inovasyonların yapı taşlarının kilit noktasındaki teknoparklar, üniversitesanayi işbirliğinin yoğun bir biçimde yaşandığı yerler olarak bilinen, üniversite ya da
araştırma kurumunun önderliğinde üretilen bilginin ticarileştirilmesine zemin hazırlamak ve
böylelikler katma değeri yüksek ürünler elde etmek için bölge ya da ülkenin iktisadi
kalkınmasına katkı sağlamayı amaç edinir.
Teknoparklar; “Teknoloji transferi girişimidir.” şeklinde tanımlanmakta ve asıl
faaliyetini teknoloji transferi olarak belirtmektedir. Bu tanımlardan da anlaşılacağı üzere
teknoparklar üniversite-sanayi-devlet arasında teknoloji transferinin sağlanmasında önemli
rollere sahip alanlardır ve asıl amaçları teknoloji transferini gerçekleştirmektir.
ABD’deki Teknolojik İnovasyon Güdümlü Teknopark Uygulamaları
ABD’de uzun yıllardır faaliyet gösteren Silikon Vadisi, Boston-Cambridge-Route 128
Bölgesi, Research Triangle Park ve diğer bölgeler iktisadi kalkınmada önem arz etmektedir.

Silikon Vadisi ( Silicon Valley) Teknoparkı
İlk olarak 1950’li yıllarda ABD’de ortaya çıkmıştır. 1952 yılında Stanford Üniversitesi
tarafından ilk kurulan “Silikon Vadisi” dünyanın ilk teknoparkı ünvanını taşımaktadır. Silikon
Vadisinin mimarı olan Stanford Üniversitesi, 1891 yılında Stanford Ailesi tarafından
kurulmuştur. Stanford Üniversitesi Silikon Vadisi ekosisteminin en önemli ve temel bileşeni
ve doğal tetikleyicisi olmuştur.
Google, Yahoo, Cisco Sistemleri, Sun Mikrosistemler Stanford Üniversitesi
öğrencileri tarafından geliştirilen girişimler arasındadır. ABD’deki Silikon Vadisi olarak
bilinen Stanford Teknoparkı, günümüzde bilgisayar, elektronik bilgi ve iletişim
teknolojilerinin gelişimi açısından önemli bir yere sahiptir. 1983 yılında ileri teknoloji
firmalarının sayısı 8.000 civarını bulan Silikon Vadisinde konumlanmış firmalar, farklı
dönemlerde Nobel bilim ödüllerinin %60’ının sahibi olmuştur.
Dünyanın en büyük teknoloji üssü olarak bilinen Silikon Vadisi, 300 bin çalışanı, 8
binin üzerinde şirketi ve milyarlarca dolarlık para akışıyla geleceği elinde tutmaktadır.
Modern yönetim modelleri geliştiren Silikon Vadisi, 100 bin hektarlık alan üzerine kurulmuş
dev bir bilgi fabrikası durumundadır. Bu büyük teknoloji kentinde 8 binden fazla şirket
araştırma ve geliştirme faaliyetleri uygulamaktadır. Bu şirketlere bağlı bulunan 6 bini
doktoralı olmak üzere toplam 300 bin teknik eleman çalışmaktadır.
Silikon Vadisi’ndeki ileri teknoloji işçi istihdam oranı, her 1000 özel sektör çalışanı
başına 285.9 olup, 144.800 Amerikan dolarlık ortalama maaş oranı ile dünyada bu alanda en
ileri teknoparktır. Silikon Vadisi, kendiliğinden gelişen bir ekosistemdir. Risk alma eğilimi
yüksek bir kültürel yapının varlığı olması, kaliteli üniversiteler ile buralardan yetişen kalifiye
işgücü, girişimciliği teşvik eden ortam ve yüksek hızda fikir akışı bu ekosistemin doğal bir
biçimde oluşmasını tetiklemiştir.
Öğrencilerin şirket kurmaya teşvik edilmesi, profesörlerin bu şirketlerde Yönetim
kurulu üyesi ve danışman olmaya teşvik edilmesi, üniversitede oluşturulan fikri mülkiyet
haklarının bu şirketlere kullandırılması ve profesörlerin özel sektöre yönlendirilmesi etkili
161
olmuştur. Bu kapsamda,
gerçekleştirmektedirler.
girişimci
üniversite
olgusunun
en
somut
örneklerini
İleri Teknolojik açıdan tüm zenginlikleri kendi bünyesinde barındıran 70 yaşındaki
Silikon Vadisi’nin bugününe ait veriler, ilk kurulduğu günden itibaren kat edilen aşamayı
gözler önüne sermektedir. Bölgedeki şirketlerde 1 milyon 381 bin kişi çalışıyor. Bu bölgede
çalışanların % 44’ü üniversite mezunu. (Bunların % 55’i göçmen ve ABD ortalamasından 3
kat daha fazla). Bu bölgede çalışanların % 48’i iki veya daha fazla dil biliyor. (ABD
ortalaması ise % 19) Şirketlerin % 53’ü göçmen kökenlilerce kurulmuş. (California ortalaması
%39, ABD ortalaması ise % 25) Silikon Vadisi, ABD milli gelirinin %2,1’ini, bulunduğu
California milli gelirinin ise % 16’sını üretiyor.
Özetle, Silikon Vadisi’nin ABD’de bu denli başarılı olmasının en önemli 6 faktörü şu
şekilde belirtilmektedir :
 Teknik Uzmanlara Erişim
 Altyapı
 Kuruluş Sermayesi
 İş Gücü Dolaşımı
 Bilgi Paylaşım Networkleri
162
 Var Olan Firmalardan Yeni Firmaların Oluşması
Mantarlama)
(Mushrooming,
 Cambridge-Boston-Route 128 Ekosistemi
Boston şehri, eğitim kurumları ve bu eğitim kurumlarının özellikle tıp, biyoteknoloji
ve ileri teknoloji alanlarındaki başarılı araştırmaları ile anılmaktadır. MIT (Massachusetts
Institute of Technology), Harvard Üniversitesi, Tufts Üniversitesi, Boston Üniversitesi ve
Boston Koleji gibi 50’den fazla saygın eğitim kurumunun bulunduğu Boston, aynı zamanda
‘Yaşambilimleri Küme’si ile ülkede ve dünyada ilk sıralarda yer almaktadır.
2008 verilerine göre, ABD’nin 6. dünyanın ise 12. büyük ekonomisi kabul edilen
Boston’da son 20 yılda istihdam, geleneksel iş alanlarından, teknoloji ve servis bazlı işlere
kaymıştır. Boston’un ekonomisi büyük ölçüde yüksek teknoloji, finans, profesyonel hizmet ve
iş servisleri, savunma, eğitim ve yaşambilimleri alanlarındaki kurum ve kuruluşların
faaliyetlerine dayanmaktadır. Şehir merkezinde finans, iş, hizmet, eğitim ve araştırma
sektörleri öne çıkarken, kırsal kesimlerde daha çok ileri teknoloji ve savunma sanayi ön
plandadır.
Boston, üniversite ve araştırma kurumlarının, yerel ekonomiye en çok katkı yaptığı
bölgelerin başında gelmektedir. Boston’da bilhassa MIT mezunlarının, bölgede faaliyette olan
yaklaşık 26.000 firmaya sahip olduğu bildirilmekte, bu şirketlerin yıllık satışlarının 2 trilyon
ABD Doları civarında olduğu söylenmektedir. Şehir, 2006 yılı verilerine göre; 191.700 iş ile
Silikon Vadisi, New York ve Washington’dan sonra ileri teknoloji alanında iş imkanı
sağlayan dördüncü önemli büyük şehir olarak nitelendirilmiştir.
Büyük bölgesel ekonomilerinden bahsedildiğinde, batıda Silikon Vadisi bölgesinin
ardından akla gelen bölge olan Cambridge-Boston-Route 128 Ekosistemi, diğer ülkeler
tarafından da model olarak alınan, yatırım ve istihdam oluşturmada örnek bir bölge olarak
dikkat çekmektedir. Bölge, özellikle fakülte üyeleri, araştırmacılar ve öğrencilere sağlanan
girişimci atmosfer ve yeni kurulan teknoloji tabanlı firmaların başarıları ile öne çıkmaktadır.
Üniversitelerin sağladığı imkanların yanı sıra, bölge ayrıca, organik olarak gelişen kurum ve
kuruluşlar ile desteklenmiş, teknoloji tabanlı firmaları, araştırma kurumlarını ve girişimcileri
korumak üzere farklı insiyatifler gelişmiştir.
Bunun sonucunda, bölgede yeni ve ileri teknolojilerin gelişmesi ve riskli girişimlerin
kurulması için gerekli ortamı besleyen, bölgenin kalkınmasında kilit rol üstlenen farklı bir
dinamizm ortaya çıkmıştır. Yatırımcılar, servis sağlayıcılar, bölgesel ticaret acenteleri,
bölgesel yayınlar, girişimci destek ajansları, kamu ve özel sektör inisiyatifleri bölgede yer
alan kurum ve kuruluşların başında gelmektedir.
Silikon Vadisi’nde girişim sermayesi şirketlerinin daha geniş ağa sahip ve köklü bir
yapıda olduğu, buradaki araştırma kurumları ve laboratuvarların büyük şirketler ile olduğu
kadar yerel start-up firmaları ile işbirliği içinde olduğu bildirilmektedir. Buna karşılık,
Cambridge-Boston-Route 128 atmosferinin, genç ve girişimci yabancılar için çok cazip
olmadığı ve bölgenin teknolojide mini bilgisayarlardan kişisel bilgisayarlara geçiş fazını
163
kaçırdığı ifade edilmektedir. Buna rağmen, Route 128 bölgesi, girişim sermayesi fonları
çekmede ülkenin halen ikinci büyük bölgesi konumundadır ve özellikle biyoteknoloji ve
sağlık bilimleri alanında ciddi bir üstünlüğü olduğu söylenmektedir.

Cambridge-Boston-Route 128 Ekosistemi içerisinde konumlanan Harvard
Üniversitesi-Teknoloji Geliştirme Ofisi
Harvard üniversitesinde yeni buluş ile icatların ticarileştirilmesi ve korunabilmesi için
strateji geliştirmek ve uygulamaya koymak üzere stratejik faaliyet göstermektedir. Ofis,
bilhassa üniversitedeki araştırmacıların fon bulma, sanayi ilişkileri (kontratlı araştırmalar,
lisanslama ve yeni firma kurma yolu ile), patent alma, firma kurma, araştırmaların
ticarileştirilme potansiyelini değerlendirme ve fikri mülkiyet haklarını koruma konularındaki
ihtiyaçlarına cevap vermektedir.
Yüksek lisans ve doktora derecelerine sahip, aralarında avukat, patent ve iş geliştirme
uzmanı 40 kişinin çalıştığı ofis aracılığı ile yıllık yaklaşık 80-90 patentin alındığı
bildirilmiştir. Harvard Üniversitesi-Teknoloji Geliştirme Ofisi aynı zamanda, ‘Teknoloji
Geliştirme Hızlandırıcı Fonu’ adında bir erken aşama fonu da sağlamaktadır.
Harvard Üniversitesi-Teknoloji Geliştirme Ofisi aynı zamanda, ‘Teknoloji Geliştirme
Hızlandırıcı Fonu’ adında bir erken aşama fonu da sağlamaktadır. Harvard Üniversitesi’nde
Teknoloji Transfer Süreci Harvard Üniversitesi fikri mülkiyet hakları politikasına göre,
üniversitede yapılan araştırmaların tüm hakları üniversiteye aittir. Ancak araştırmacılar,
araştırmalarının ticarileştirilmesi sonucunda alınan lisans ücreti ve şerefiyelerden
yararlanabilmektedirler. Araştırmacılara genellikle elde edilen gelirin %50’si (şahsi ödemeler
ve laboratuardaki ekipmanlar vb. için) ödenmektedir. Bu oranın birçok ABD üniversitesine
kıyasla daha yüksek bir oran olduğu ifade edilmektedir.

Raleigh ve Research Triangle (Araştıma Üçgeni) Ekosistemi
Kuzey Karolina bölgesinde konumlanan Araştırma Üçgeni Parkı (Research Triangle
Park, RTP), hem bölgenin hem de eyaletin iktisadi kalkınmasını tetiklemek için başarılı iş
adamları, kamu ile üniversite temsilcileri tarafından kurulmuştur. Bölgenin üst düzeydeki
rekabetçi işbirliği ile araştırmaya dayalı ileri teknolojilerin gelişmesi için uygun ortamın
sağlandığı parka, toplam 1 milyar ABD Doları tutarında yatırım yapılmış olup, 37.000’den
fazla kişiye iş imkanı verilmiştir. RTP’de çalışan kişilere ödenen maaşların yıllık toplamının
yaklaşık 2,7 milyar ABD Doları civarında olduğu söylenmektedir.
1950‘lerin başında, ekonomik gelirini bilhassa tütün, mobilya işçiliği ile küçük ölçekli
tarım işlerinin oluşturduğu ve o zamanlar ABD‘deki eyaletler içinde kişi başına düşen gelir
sıralamasında sondan ikinci sırada olan Kuzey Karolina’nın bugünkü etkin rekabetçi
konumuna ulaşmış olması, o zamanlardaki önde gelen liderlerinin bölge için yeni bir vizyon
belirlemesi ile başlamıştır. Araştırma odaklı büyük firmalar için uygun altyapıyı sağlamak,
onları çekim merkezi bölgeye sevk etmek üzerine kurulan bu stratejik vizyon, bugün parkın
sayılı önemli bilgi bölgelerinden birisi olarak anılmasını sağlamıştır.
164
1965 yılında IBM’in ve daha sonrasında ABD Sağlık Bakanlığı’nın yerleşmesi parkın
ilerlemesinde önemli bir dönüm noktası olmuştur. Parkta, özellikle büyük şirketlerin faaliyet
göstermesi ile küçük şirketlerin ve start-up firmalarının yaşayabilecekleri bir ortamın
gelişeceğine dair olan inanç, başarılı sonuçların elde edilmesini sağlamış ve bugün parkta
büyük şirketlerin yanı sıra küçük şirketlerin sayılarının hızla arttığı gözlenmiştir.

Austin Ekosistemi
Austin, Teksas eyaletinin başkenti olup, Teksas’ın dördüncü, ABD’nin ise, onbeşinci
büyük şehri konumundadır. 2000-2006 yılları arasında ABD’nin en hızlı büyüyen 3. Şehri
olarak dikkat çekmiştir. 90‘dan fazla araştırma birimine ev sahipliği yapan, yıllık araştırma
harcaması 500 milyon ABD Dolarını geçen, 400 patentin sahibi, ABD’nin en büyük
lisansüstü okullarına sahip üniversitelerinden birisi olan Teksas Üniversitesi Austin’de
bulunmaktadır. Austin’in bir bilim ve teknoloji merkezi olarak gelişmesi ve ABD’nin en
başarılı ekosistemleri arasında yer alması, 1977 yılında üniversiteye bağlı olarak faaliyet
gösteren IC2 (Innovation, Creativity, Capital) Enstitüsü’nün kurulması ile başlamıştır.
IC2 Enstitüsü / IC2- Innovation, Creativity, Capital Institute IC2 Enstitüsü, Teksas
üniversitesinin girişimcilik konusunda bilhassa teorik ve pratik çalışmalar yapan araştırma
birimlerinden birisidir. IC2’de geliştirilen modeller arasında, ‘Austin Teknoloji İnkübatör’ü
(Austin Technology Incubator), ‘İş Araştırmaları Bürosu (The Bureau of Business Research)’,
‘Küresel Ticarileştirme Grubu (Global Commercialization Group)’ gibi pratik uygulamalar ve
programlar ile test edildiği vurgulanmaktadır. IC2 Enstitüsü’nün ana hedefleri arasında,
bölgesel kalkınma ile zenginliğin önünde engel olarak duran önemli yapısal problemleri tespit
etmek ve araştırmak, bilim ve teknolojinin ekonomik gelişmenin ana kaynağı olduğunu ispat
etmek olarak ifade edilmiştir.
Austin bu şekilde, Cambridge-Boston bölgesinde bulunan geniş yatırımcı veya iş
melekleri ağlarına sahip olmamasına rağmen, teknoloji transfer modellerini geliştirebilecek ve
uygulayabilecek ekosistemi ortaya koyacak şansa sahip olmuştur. Bu başarının sonucu olarak
Austin ekosistemi, Silikon Vadisi ve Boston-Route 128 bölgelerinden sonra literatürde en çok
ele anılan bölgelerden birisi olmuştur.
Üniversite, son 5 yılda 1.000’in üzerinde patent başvurusunda bulunmuş, bu da
üniversitenin patent başvuru sıralamasında ülke içinde 3 sırada yer almasını sağlamıştır.
Chevron, ExxonMobil, Intel, Cisco, Abbott, Samsung, BASF, Boeing, Lockheed Martin,
Merck ve Pfizer gibi büyük şirketler, üniversitede gerçekleşen 60 milyar ABD Doları
tutarındaki araştırma ve geliştirme faaliyetlerine sponsor olmaktadır.
Sonuç olarak; iktisadi kalkınma ve inovasyon performansı arasındaki yüksek ilişkinin
olduğu, ABD’nin büyümesi üzerinde teknolojik gelişmenin büyük etkisi olduğu
bildirilmektedir. Bilhassa küreselleşme, rekabetteki artış, bilişim ve iletişim teknolojisindeki
hızlı yükseliş, ileri teknolojik ve bilimsel gelişmeler gibi faktörlerin etkisiyle işletmeler
yüksek düzeyde inovasyona gitmektedir.
165
Söz konusu İnovasyon ekonomisinde, teknolojik inovasyonlarının ABD’nin ekonomik
gelişmişliğinde önemli bir model teşkil ettiği belirtilmektedir. Ulusal rekabet için çok önem
arz eden inovasyon ekonomisi temel araştırmalara kaynak ayrılması ve yeni iş alanları ve
küresel rekabet avantajı sağlayacak start-up ve teknolojik inovasyon odaklı girişimciler için
iyi bir ortam sağladığını, böylelikle yurt dışından çekim sağlayarak endüstriyel gelişim ile
istihdamın artacağı ve ABD ekonomisinin gelişmesinde önemli rol oynadığı belirtilmektedir.
166
İngilizce’nin İş Ve Sanayi Dili Olmasının Getirdiği Avantaj Üzerine:
Chris Evdemon, Innovation Works: “Silikon Vadisi dünyanın en yetenekli kişilerini
çekebilmektedir (ve bunu yapmaya devam edecektir) çünkü herkes iletişim becerisine
sahiptir. Aynı zamanda kendi endüstrileri tarafından kullanılan aynı dildir. Bu avantajın bir
benzerinin oluşturulması çok zordur”.
Hiroshi Mikitani, CEO of Rakuten: “İngilizce iletişim becerilerinin düşük olması
Japonya’nın küresel lider olmasını engellemiştir. Gerçekten uyanmak ve gözlerimizi açmak
zorundayız”.
Başarılı girişimcilerin tekrar yatırıma yönelmesinin Silikon Vadisi’ne sağladığı avantaj
üzerine:
Chris Evdemon, Innovation Works: “Önemli olan bir kriter de döngüdür:
Girişimlerinden çıktıktan sonra bilgi ve sermayelerini tekrarlı şekilde eko-sisteme geri koyan
başarılı girişimciler bu döngüyü oluşturur. Şimdiye kadar bunu Silikon Vadisi’nden başka
kimse başaramadı”.
Türkiye‘mizdeki yurt dışına giden beyin göçünün tekrar Ülkemize getirilmesi
bağlamında önemli adımlar atılmaya başlanmıştır.
ABD Silikon Vadisindeki Microsoft’ta 350, İnternet arama motoru Google’da 35 ve
ABD’li havacılık şirketi Boeing firmasında 75 Türk Mühendis görev yapmaktadır.
Bu bağlamda; Sayın Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan’ın ABD
Teknoparklarından bilhassa Silikon Vadisindeki dünyanın önde gelen şirketlerinin sahipleri
ve CEO'ları ile görüşerek Türkiye'ye yatırım çağrısı yapmış olması Ülkemizin İleri teknolojik
seviyeye gelmesi açısından çok önem arz etmektedir. Türkiye'nin coğrafi konumu, Avrupa
Birliği ve Balkanlar ile Ortadoğu ve Asya arasında bir köprü olması, yatırımcılar için de
oldukça cazip imkanlar sunmaktadır.
Türkiye’nin İlk Bilişim Vadisi
Türkiye'nin teknoloji geleceğini inşa edecek 2023 vizyon projelerinden biri "3 milyon
metrekare üzerine kurulacak, 420 futbol sahası büyüklüğündeki Türkiye'nin ilk Bilişim
Vadisi. Bilişim Vadisi ile 150 bin Ar-Ge personeline istihdam yaratılması hedeflenmektedir.
Projenin 4 etapta tamamlanması planlanmaktadır.
Birinci etap, 1A ve 1B olarak ikiye ayrılmıştır. 1A denilen bölge içinde, 15 bin
metrekarelik idari bina ve çok amaçlı Ar-Ge ofisleri yer alacak, Bilişim Vadisi içinde
yaşayacakların bütün ihtiyaçlarına cevap verecek okul, kreş, hastane, ibadethane, konaklama,
banka, spor merkezleri, kültürel tesisler gibi sosyal donatı alanları da bulunacaktır. Burası ArGe çalışanları için aynı zamanda bir yaşam kompleksi olması düşünülmektedir.
Bilişim Vadisi ile Türkiye, bilgi ve iletişim teknolojileri sektöründe dünyanın önde
gelen cazibe merkezlerinden biri haline getirilmesi planlanmaktadır. Bilişim Vadisi'nin
kurulmasıyla ilgili ilk çalışmalara 2010 yılında başlanmış ve 2012 yılında Gebze'de
kurulmasına karar verilmişti. Bilişim Vadisi'nde yerli ve yabancı büyük firmalara kampüs
tarzında yerler tahsis edilecek ve bu firmalar kendi inşaatlarını yapacaklar. Proje içinde büyük
167
firmaların hem Ar-Ge hem de üretim yapması da yine Türkiye'de bir ilk olacak. Firmalar
ancak Ar-Ge yaptıkları sürece kira sözleşmelerini yenileyebilecek. Bilişim Vadisi'nde yer
alacak yabancı firmalar Türkiye'deki insan kaynağından yararlanacak. Ayrıca üniversitelerle
görüşülerek, hangi bölümde, bilişim Ar-Ge'sinde çalışabilecek ne kadar yüksek lisanslı ve
doktoralı bilim insanı olduğu tespit edilecektir.
Sosyal Ağlar Dev Bir Ekonomi Yarattı
Toplumsal Bilişim Ağları", günlük yaşantıların sayısal ortama yansımasını sunuyor.
Sanal sandığımız şey, aslında gerçeğin ta kendisi. İnsanlar, karşılıklı etkileşimde
bulunmadığında günlük yaşamlarının dışında bir kişilik eğilimi gösterseler de toplumsal ağlar,
kişiliklerimizden oluşan, bizleri yansıtan aynalardan başka bir şey değil. ABD ve AB'de,
toplumsal ağlar yoluyla oluşan yeni işe alma sayıları, birkaç yıl öncesiyle kıyaslanamaz
ölçülere ulaştı. Oluşan yeni alanlarda çalışmaya başlayan işgücünün yarattığı ek ekonomik
değer, otomotiv ve turizm gibi, uzun yıllardır lokomotif olan sektör rakamlarını şimdiden
sollamış durumda.
Amerikan Maryland Universitesi'nde yapılan bir araştırmaya göre Facebook'da yer
alan "uygulama ekonomisi" yalnızca ABD'de yüz seksen iki bin kişiye yeni iş olanağı sağladı.
Bu sağlanan yeni olanak, ülke ekonomisine on beş milyar dolar civarında katkı yaptı. Marka
değerleri ve uygulamalardan elde edilen gelirler hesaba katılmadan bile ortaya çıkan rakamlar
şaşırtıcı.
Çalışmada elde edilen verilere göre, sosyal medya uygulamalarının ortaya çıkardığı
yeni sanal ortam, yepyeni bir ekonomi yaratıyor. Facebook ve öbür ortamlardaki büyüme,
doğru orantıyla çalışma yaşamı ve genel ekonomiye katkı yapıyor. Toplumsal ağlar için
uygulama geliştirmek, en önemli iş kaynaklarından biri olarak göze çarpıyor günümüzde.
Dünya genelinde sekiz yüz milyona yaklaşan aktif kullanıcı sayısıyla Facebook,
bugünün başta gelen toplumsal medya uygulamasıdır. Kendi geliştirdiği uygulamaların
yanında, üçüncü parti olarak adlandırdığımız öbür yazılım geliştirici firma uygulamaları ile,
birbirleriyle ortak noktası bulunmadığı sanılan bağımsız kitleleri, çatısı altında toplamayı
başarmıştır.
Facebook, 2007 yılının Mayıs ayında ABD'de, üniversite öğrencileri arasında iletişimi
sağlama ereği ile ve dar bir çevrede başlamıştı. Altmışbeş yazılım geliştirici firma, yüze yakın
uygulama ve yirmi milyon kullanıcıya ulaştı kısa sürede. Bugün ise dünyanın çeşitli
yörelerinde yerleşik altmış bin sunucu üzerindeki iki buçuk milyondan fazla bilgisunar ile
içice geçmiş biçimde çalışmaktadır. Kayıtlı kullanıcılar her gün yirmi milyondan fazla sayıda
Facebook uygulamasını bilgisayarlarına kuruyorlar. Farmville türü oyunlardan, Spotify türü
müzik uygulamalarına dek.
Facebook uygulamaları başlıca iki türlü:

Oldukça yoğun kullanılan "Words with Friends" ve "Mafia Wars" gibi oyunların iyesi
Zynga gibi üçüncü parti uygulamalar (Apps). Bu uygulamalar "beğen - like this" ve
168
"hareket duvarı - activity feed" gibi öbür Facebook bileşenlerini de destekleyip,
kullanıcıların da katkısını isteyen eklentileri (plug-in) içerirler.

Facebook ana sayfasından kullanıcı adı ve şifre ile giriş yapılan bireysel, korumalı
alanda ise arkadaşların kimlik bilgilerini kullanma onayı verilerek açılan oturumlarda,
arkadaşlar ve onların arkadaşlarınca önerilen öykü, fotoğraf, yorum vb. türü
paylaşımlar vardır.
Facebook bileşenlerince oluşturulan genel ortam, yasakçı yaklaşım bir yana bırakılıp
akılcı destekler verildiğinde, ülke ekonomilerine oldukça büyük katkı sağlayarak yeni iş
alanları yaratıyor. Son kullanıcı “beğen”i tıklatarak, ekonomik varlığını ortaya koyar. Bir
değer yaratır. Arkadaşlar arasında yapılan eş zamanlı iletişim trafiğinin artması ile birlikte,
uygulama geliştiren firma ve çalışanları, var olan işlerini korurlarken yenileri işe alınır.
Benzer yeni uygulamalar ve şirketler, artan sayıda ortaya çıkarlar.
Herkes, Facebook'ta bir uygulama geliştirip, para kazanmaya başlayabilir. Uygulama
tutulur ise, ek yazılımlar için yeni yazılımcılara iş alanı açılır. Daha da tutulur ise, kurucu kişi
ya da firma, yeni uygulamalar geliştirmek isteyecek, yasal firma olmanın gerektirdiği parasal
danışmanlık, halkla ilişkiler, masabaşı görevleri gibi ek çalışma alan ve çalışanları ortaya
çıkacaktır.(ör: Zynga, Playfish, Playdom)
Facebook üzerinde en başarılı girişimler oyun alanında olmuştur. 2007'de kurulan
Zynga, hızlı bir biçimde toplumsal platformlara girerek oyun alanında lider oldu. Farmville
gibi, kullanıcıların çokça oynadığı oyunları geliştirerek, 15 - 20 milyar dolarlık değerde 2.000
çalışanı olan bir şirket haline geldi. Yine 2007'de kurulup, Facebook'da "Playfish" oyununu
geliştiren firma, 2009'da Electronic Arts tarafından 300 milyon $ satın alındı. 2008'de kurulan
Playdom, yalnızca iki yıl sonra Disney tarafından 763 milyon $ satın alındı.
Facebook ortamlarında uygulama geliştirmek isteyen firmalara danışmanlık yapıp yol
göstererek yeni alanlar açan "Facebook Uygulama Geliştirme Danışmanları", dünyadaki
doksan adet çözüm ortağı ve yüz yetmiş adet ofisi ile, ortama yeni giren oyuncuları
desteklemekteler. Bu yoldan, tasarımcılar, pazarlamacılar, müşteri ilişkileri çalışanları gibi
gruplar da yeni ortama çekilerek yeniden yapılanmaları konusunda destek alabilmektedirler.
Ortam herkese açık olduğundan, Facebook ekodizgesi dışında geniş bir topluluğu da
etkilediğini söyleyebiliriz. Bir başka deyişle bu yeni ortam, dünya ekonomisi için yeni iş
alanları (New Bussiness) ve yeni meslekler (New Jobs) yaratmaktadır. Bu yeni ekonomik
gelişmeyi, "Facebook Uygulama Ekonomisi" olarak adlandırıyoruz. Maryland
Üniversitesi'ndeki araştırma, sözünü ettiğimiz bu uygulama ekonomisinin çalışma alanı
üzerindeki etkilerini araştırmaya yönelik olarak yapılmış ve Eylül 2011 de açıklanmıştır.
Avrupa’daki durum da ABD ile benzer özellikler gösteriyor. Facebook'un
operasyonlardan sorumlu yöneticisi Sheryl Sandberg'un, 22-24 Ocak 2012 de Münih'te
gerçekleştirilen Sayısal Yaşamın Tasarlanması (Digital Life Design) konferansının kapanış
oturumu sırasında yaptığı sunumda açıkladığı verilere göre Facebook, 2011 yılında Avrupa
ekonomisine 15,3 milyar dolar değer yaratırken, 230 bin yeni iş alanının oluşmasına yardımcı
oldu. Sandberk'e göre toplumsal medyanın geldiği bu durum "yaşamımızın her yönünü
etkileyen bir devrim".
169
Ülkemizde Durum
Çalışma alanındaki dönüşüm, gözle görülür biçimde gerçekleşmeye başladı.
Ülkemizde sosyal ağlar üzerinde oluşan ekonominin değerlerini, tam anlamıyla ölçemesek de,
dünya ekonomisinin bu yönde ilerlediği bir gerçek. Türkiye'de ise her zamanki gibi, toplumsal
ağlara ilginin ne denli büyük olduğu her defasında vurgulanıyor, ancak buna uygun kaynak
aktarımı ve iş alanı yaratma ereği henüz ortada yok.
Üniversitelerin yeni bölümler açarak, oluşan yeni iş alanlarına uygun eleman
yetiştirmesi, şirketlerin de müşterilerine en fazla yaklaşabildikleri bu alana önem vermesi
gerekiyor.
Türkçe konuşan nüfusun fazlalığı, insanların bu alanlara çabucak uyum sağlayarak ilgi
göstermesi, en önemli üstünlüklerimiz. Temel ve süregelen aksaklığımız ise, yönetimsel ve
parasal konularda düzenleyici kamu kuruluş yöneticilerinin yetki sarhoşluğuna kapılıp, oyun
sürerken kural değiştirmeleri ve "ben yaptım oldu" bireysel tutumlarıyla araya girmeleri
sonucu, önü kesilen yeni oluşumların saman alevi gibi parlayıp, kurumlaşamadan kısa sürede
yok olmalarıdır.
Facebook açılınca ülkemizde kaç kişi iş ortamını değiştirmek zorunda kaldı bilinmez
ama, ABD'de yüz seksen iki bin, Avrupa'da iki yüz otuz bin kişinin bir biçimde bu alanda
çalışabilmesi, olağanüstü bir durumun göstergesi. Bizim de bu dev ekonomiden pay
almamızın önünde -bitimsiz (kronik) sayrılıklarımızdan başka-hiçbir engel bulunmuyor.
Bilişim Suçlarının Dünya Ekonomisine Etkisi
Tüm Dünyada Bilişim Suçlarının Ekonomiye Etkisinin 445 milyar ABD doları ve
İnternet tarafından oluşturulan değerin yüzde 15’i ila 20’si arasında olduğu tahmin ediliyor.
Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi'nin (CSIS) yayınladığı bir rapor, bilişim
suçlarının tüm dünyadaki ekonomiler üzerindeki önemli etkisini ortaya koyuyor. “Net Losses
- Estimating the Global Cost of Bilişim suçları” adını taşıyan raporda, bilişim suçlarının tüm
dünyada işletmelere yaklaşık 400 milyar dolara mal olduğunu, ayrıca ABD’de yaklaşık 200
bin, AB’de ise 150 bin işi etkilediği sonucuna varılıyor. Bilişim suçlarının en önemli maliyeti,
şirket performansına ve ulusal ekonomilere verdiği zarardan ileri geliyor. Bilişim suçları
ticarete, rekabet edebilirliğe, inovasyona ve küresel ekonomik büyümeye zarar veriyor.
Yapılan çalışmalarda, küresel ekonominin hızla büyümesi beklenen bir paydası olan İnternet
ekonomisinin yılda 2 trilyon ila 3 trilyon dolar gelir yarattığı tahmin ediliyor. CSIS tahminleri
esas alındığında, bilişim suçları İnternet tarafından yaratılan değerin yüzde 15 ila 20’sine mal
oluyor.
Raporda yer alan bulgulara göre; bilişim suçlarının fikri mülkiyet hakları (IP)
üzerindeki etkisi, özellikle yıpratıcı. IP oluşturmanın ve IP-yoğun sektörlerin zenginlik
yaratmada önemi olduğu ülkeler ise; ticaret, istihdam ve bilişim suçlarından ileri gelen gelirler
açısından, tarıma ve düşük düzey imalat yapılan sanayi sektörlerine daha fazla bağımlı olan
170
ülkelere göre daha çok kaybediyor. Buna göre, yüksek gelirli ülkeler düşük gelirli ülkelere
göre GSYH yüzdesi olarak daha fazla kayba uğradı.
Bilişim suçları, inovasyonun sırtında bir yüktür; yenilikçilere ve yatırımcılara geri
dönüş oranını azaltarak küresel inovasyonun hızını keser. Kalkınmış ülkelerde, bilişim
suçlarının istihdam üzerinde ciddi etkileri bulunmaktadır. Bilişim suçlarının etkisi, istihdamın
en çok değer yaratan işlerden alınması şeklinde vuku buluyor. GSYH’deki küçük değişiklikler
dahi istihdamı etkileyebilmektedir.

İşletmeler Ve Tüketiciler Üzerindeki Ekonomik Etkiler
CSIS’teki araştırmacılar, ABD’nin 2013 yılında hackerların en gözde hedefi olarak
perakendeciler başta olmak üzere 3000 şirkete hacklendiklerine dair bildirim gönderildiğini
ortaya çıkardı. Birleşik Krallık’ta perakendecilerin hackerlara 850 milyon dolardan fazla para
kaptırdığı bildiriliyor. Avustralyalı yetkililer ise, bir havayolu şirketi, otel zincirleri ve mali
hizmet şirketlerine yönelik büyük çaplı saldırılar neticesinde tahmini olarak 100 milyon dolar
maliyet ortaya çıktığını ifade ediyor. Uygun koruma önlemleriyle bu tür kayıpların önüne
geçilebilir. Rapora göre, “kişisel bilgi” ihlallerine ilişkin küresel kayıplar 160 milyar doları
bulabiliyor. ABD’de kırk milyon kişi (kabaca nüfusun yüzde 15’i) kişisel bilgilerini
hackerlara çaldırdı. Çalışmada, tüm dünyadaki üst düzey ihlallerin izi sürüldü: Türkiye’de 54
milyon; Kore’de 20 milyon; Almanya’da 16 milyon ve Çin’de 20 milyonu aşkın.
Bilişim suçlarından ileri gelen kayıpların bir kısmı, uzmanların “kurtarma maliyeti”
adını verdikleri bir maliyetle veya bir saldırı gerçekleştikten sonra yapılması zorunlu olan
dijital ve elektronik temizlik ile doğrudan ilişkilidir. Söz konusu raporda, suçluların çaldıkları
tüm bilgileri paraya çevirememekle birlikte, kurbanlarının her bilgi paraya
dönüştürülebilirmiş gibi düşünerek ciddi kaynaklar harcaması gerektiğini oraya koydu.
Örneğin İtalya’da, hackleme faaliyetinin kendisinin yarattığı kayıp toplam 875 milyon doları
bulurken, kurtarma veya temizlik maliyetleri ise 8,5 milyar dolara ulaştı. Bir başka ifadeyle,
doğrudan hackerlara atfedilen gerçek kayıplarla şirketlerin bu tür saldırılarda sonra
uygulamak zorunda olduğu kurtarma önlemleri arasında on kat artış görülebiliyor.

Kayıptan Potansiyel Ekonomik Kazanıma Dönüş
Hükümetler, ülkelerin ve şirketlerin risk ve politika konularında daha iyi seçimler
yapmalarına yardımcı olmak üzere bilişim suçları hakkında veri toplamak ve yayınlamak için
ciddi, sistematik çalışmalar başlatıyor. Geliştirilmiş uluslararası işbirliği, ayrıca kamu/özel
sektör ortaklıkları da bilişim suçlarının azaltılmasında elle tutulur sonuçlar vermeye başlıyor.
Geçtiğimiz hafta, 11 ülke GameOver Zeus adlı zombi PC ağıyla ilintili bir suç şebekesinin
çökertildiğini duyurdu.
Bilişim suçlarının küresel ekonomi üzerinde gerçek ve olumsuz bir etkisi olduğu
aşikardır. Bilişim suçları zamanla büyüyen bir sektör haline gelmiş; sağladığı kazanç
muazzam olmuş, riskler ise düşük düzeyde kalmıştır. Ancak, bu durum telafisi imkansız
noktada değildir; zira daha güçlü hale getirilen teknoloji savunmaları, ülkeler arasında daha
fazla işbirliği ve geliştirilmiş kamu-özel sektör ortaklıkları bilişim suçlarından ileri gelen
kayıpları önleyebilir ve azaltabilir. Bu değişiklikler üzerinde ilerleme kaydedebilmek için;
riskleri etkin biçimde değerlendirmek ve uygun eyleme başvurmak üzere bilişim suçlarının
171
ekonomiye etkisini bildirme ve ölçmede kullanılacak daha güçlü bir yöntem yaratmak
amacıyla devletlerin ve işletmelerin birlikte çalışması gerekecektir. İnternet ortamına taşınan
şirket ve internete bağlanan tüketici sayısı arttıkça, bilişim suçları için fırsatlar da artacaktır;
bu nedenle, bilişim suçlarıyla proaktif bir biçimde mücadele etmek için artık ülkelerin birlikte
çalışmaları elzemdir.
Siber Güvenlik
Teknoloji toplumsal hayatın ayrılmaz bir parçasını oluşturmaktadır. Günümüzde
bilgisayarların yaygınlaşması ve bilişim (bilgi-iletişim) teknolojilerinin gelişmesi insanları
birçok bakımdan bu teknolojiye bağımlı hale getirmiştir. Bilgisayar, internet, cep telefonu,
uydu gibi bilişim ürünleri günlük hayatın vazgeçilmezleri arasındadır. İnternetin özellikle her
kendini yenilediği noktada faydalarının yanında risklerinin de ortaya çıktığı görülmektedir.
Bilişim teknolojisi ürünlerine olan talebin ve internet kullanımının hızla artmasıyla birlikte;
teknolojinin önemli faydalarıyla beraber çok önemli zararları da toplumsal yaşamı ve
uluslararası ilişkileri etkilemektedir. Gerçek dünyanın varlığına ek olarak yaygın elektronik
alt yapı kullanımıyla meydan gelen siber dünya; hem fiziki dünyada olan somut olaylardan
etkilenmekte hem de siber alanda düzenlenen saldırılar yüzünden gerçek dünyayı
etkilemektedir.
Siber Savaş, bir ülkenin başka bir ülkenin bilişim ve iletişim sistemlerine zarar vermek
veya onları kullanım dışı bırakmak amacıyla internet veya iletişim ağları ve bilgisayarları
kullanarak müdahale etmesi olarak tanımlanmaktadır. Geleneksel kara, deniz, hava
savaşlarında olduğu gibi siber savaşta da uygun yetkinlik ve techizata sahip ordular
kullanılmaktadır. Siber Ordu, ülkeyi ya da kurumu siber dünyadan gelebilecek tehdit ve
saldırılara karşı koruyacak ve gerektiğinde karşı siber saldırılar gerçekleştirebilecek
yetenekteki bilgi güvenliği uzmanlarından oluşturulmaktadır.
Bütün ülkelerin bilgisayar ve iletişim teknolojilerine kaçınılmaz olarak bağımlı olması,
içinde bulundukları risk durumlarının da, buna bağlı olarak artmasına yol açmaktadır. Gelişen
teknoloji ile birlikte, terör yöntemleri de bu gelişen teknolojilere paralel olarak kabuk
değiştirmekte ve dünya üzerindeki tüm ülkeleri siber terör saldırıları tehdit etmektedir.
Siber savaşta etkin savunma yapılabilmesi için siber güvenlik konusunun iyi
kavranması gerekiyor. Bu bağlamda yasal düzenlemelerin yapılması, uluslar arası hukuktan
kaynaklanan hakların kullanılabilmesi için hazırlık yapılması, ulusal bilgisayar olaylarına
müdahale organizasyonunun oluşturulması, ulusal siber güvenlik altyapısının güçlendirilmesi,
siber güvenlik alanında insan kaynağı yetiştirilmesi, siber güvenlikte milli teknolojilerin
geliştirilmesi için seferber olunması gerekiyor.
Tüm Dünya ülkelerinde olduğu gibi Türkiye’nin de siber güvenliğinin sağlanması için
acil olarak alınması gereken tedbirler vardır. Ülkemizde; bilişim sektörünün tamamına ilişkin
küresel gelişmelerin yakından izlenmesi, bu alanda risklerin, fırsatların ve tehditlerin ayrıntılı
olarak analiz edilmesi, bilişim alanında ulusal düzeyde hedef, ilke, politika ve stratejilerin
geliştirilmesi, bu alanda ulusal koordinasyonun sağlanması ve uluslararası hukukun iç hukuk
172
sistemine uyarlanmasının koordine edilmesi ile ulusal siber güvenlik ve bilgi güvenliği
stratejilerinin oluşturulması gibi alanlarda merkezi bir kurumsal yapıya ihtiyaç duyulmaktadır.
Sonuç olarak; kişilerden kurumlara, kurumlardan tüm ülkeye varan boyutu ile Siber
Güvenlik, Ulusal güvenliğin en önemli unsurlarından biri haline gelmiştir. Dolayısıyla bu
konuda oluşacak herhangi bir zaafiyet doğrudan ülke güvenliğine tehdit anlamına
gelmektedir.
Siber güvenlik, bir risk yönetim sürecidir. İnsandan başlayıp cihaz/altyapı ile devam
eden, süreçler ve uygulamalar ile vücut bulan bu olguda strateji ve politikalar büyük önem
taşımaktadır. Bu sürecin en zayıf halkası insandır. Bu süreçte kullanıcı, uygulayıcı ve karar
verici konumundaki her insanın konunun öneminin farkında olmasına, bilgi ve bilinç
düzeyinin arttırılmasına ihtiyaç vardır.
2023 yılına kadar en az üç nükleer enerji santrali inşa etmek isteyen Türkiye’nin
stuxnet/flame/duqu benzeri siber saldırılara hedef olmamak için gerekli siber savunma
altyapısını kurması ve hazırlıklarını yapması gerekiyor.
173
ALTINCI BÖLÜM
BİLİŞİM EKONOMİSİ İLE SADECE EKONOMİK KALKINMA DEĞİL
İNSANİ VE SOSYAL KALKINMADA GERÇEKLEŞİYOR
175
Bilişim Ekonomisi İle Sadece Ekonomik Kalkınma Değil İnsani ve Sosyal
Kalkınmada Gerçekleşiyor
İnsanlık ne zaman ortaya çıkmışsa, kalkınma çabaları da o tarihten bu yana hep var
olagelmiştir. Bir toplumun huzuru, güvenliği ve refahı; sahip olunan devletin sosyal
politikalarının eseridir. Devlet, vatandaşı için vardır ve onun mutlu olması düşüncesiyle
çalışır. Vatandaş, mutlu ve sağlıklı bir yaşam sürdüğü müddetçe devletine güven duyacak;
devlet de güven verdikçe halk ülkesine sahip çıkacaktır. Bu sosyolojik yapı ve toplumsal
döngü, tarih boyunca hep böyle olagelmiştir. İnsanoğlunun karşı koyamadığı tek şey
gülümseyen bir yüz ifadesidir zira güven verir. Gülümsemek veya somurtmak bireysel
raporlamadır. Nitekim bilgelik kültürümüzde “İnsanı yaşat ki devlet yaşasın.” sözü bize bu
gerçeği haykırmaktadır.
İnsanlık tarihi göstermiştir ki bütün gelişimlerin ve dönüşümlerin tohumları yüreklere
atılmıştır. Bilgi ise bu tohumların fidan halidir. Bu fidan yeşerip köklerini saldığında
dallarında insani ve sosyal kalkınma, yapraklarında eğitim, bilim, ahlak ve irfan ve gölgesinde
ise mutlu bir toplumun gölgelendiği bir çınar ağacı görülecektir...
Asil bir milletin torunlarıyız. Asil bir milletin ufukları, dar kalıpların içine hapsolup
kalamayacağı için bu mutlu toplum bilgi ekonomisi ile her turlu dar kalıplardan kurtulmuş
olacaktır. Kalemin kılıçtan, aklın paradan, daha kuvvetli olduğunu bizlere açık seçik gösteren
yeni bin yılda, insanlık tarihindeki yerimizi de bu vesileyle almış olacağız.
Üç kıta yedi denize hükmeden ve gittiği her karış toprağa adalet, hoşgörü ve insanlık
götüren ecdadımız, sağlıklı bir toplum inşa etmek düşüncesiyle büyük işler başarmıştır. Kuru
bir cihangirlik davası gütmeyen Türk milleti “devlet-i ali” adıyla bir imparatorluk kurmuştur.
Hanları, hamamları, çeşmeleri, köprüleri ve ibadet yerleriyle sosyal devlet modelini en güzel
şekliyle ortaya koymuştur. Bugün Anadolu’da, Balkanlarda, Kuzey Afrika’da bu büyük
idealin varlığı, yüzümüze bakarak her gün şahitlik yapmaktadır. Bu millet, bırakın insanları,
hayvanların yaşamı için bile sosyal politikalar geliştirmiştir.
Dünyada yaşanan tüm ekonomik krizlerin temelinde ahlaki değerlerden uzak insan
davranışları vardır. Ekonomik kriz değil ahlaki kriz vardır. Ülkemiz ise bilgi ekonomisiyle ve
bu ekonominin gereği olan ahlaklı yapısıyla tüm krizlere karsı da çok dayanıklı olacaktır.
Ahlak dini olduğu kadar insani bir kavramdır. Bilgi ekonomisi ise ekonominin ve ekonomik
değerlerin ahlaki ve insani değerlerle buluşmasıdır. "Hiç bilenle bilmeyen bir olur mu?" sözü
gerçek olmuş, dünyanın her yerinde bilenlerin üretim gücü, bilmeyenlerin üretim gücünü
geçmiştir.
Dünya üzerindeki ülkelere bakıldığında ülkeler arasında bilgi ekonomisi açısından
farklılıkların olduğu bilinmektedir. Bazı ülkeler gelişmiş teknolojilerin yardımıyla bireylerin
yaşam kalitelerini sürekli iyileştirirken bazı ülkeler ise bu konuda oldukça geridedir. Türkiye
açısından bakıldığında ise ülkemizin bilgi ekonomisi konjonktüründeki konumunun
gelişmekte olduğu ancak bu alandaki gelişim önünde de bir takım engellerin varlığı
görülmektedir.
177
Kalkınma
Kalkınma, genel anlamda bir ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel alanda ilerlemesini,
kurumsal kapasitesinin güçlenmesini, insan kaynakları niteliğinin artmasını, çevreye
duyarlılığın gelişmesini ve bireysel refahın yükselmesini ifade eden çok boyutlu ve kapsamlı
bir kavramdır. Kısaca ekonomik gelişme anlamında kullanılır. Ekonomideki nicel ve nitel
iyileşme olarak da tanımlanır. İnsan sermayesi, kritik altyapı, bölgesel rekabet,
sürdürülebilirlik, girişimcilik, sağlık, güvenlik, eğitim alanlarındaki gelişime işaret eder.
Kalkınma ekonomik büyümeden farklıdır. Ekonomik gelişme/ kalkınma iyi bir
duruma işaret ederken, ekonomik büyüme nicel değişikliğe işaret eder. Kalkınma, toplumun
iyiliğini; büyüme, piyasanın genişlemesini anlatır.
Gelişme; ekonomik büyüme, gelir dağılımı, eğitim düzeyi, sağlık hizmetleri, beslenme
düzeyi, iletişim ve kadının statüsü gibi kapsadığı unsurlar nedeniyle çok boyutlu bir olgudur.
İnsani ve sosyal kalkınma, kişi başına gelirin artırılması şeklinde özetlenebilecek ekonomik
büyüme kavramıyla birlikte, yapısal ve insani gelişmeyi içine alan sosyal değişkenleri
kapsamaktadır.
Ekonomik gelişme ile ekonomik büyüme sık sık karıştırılır. Herhangi bir şeyin
büyüklüğü onun iyi olma niteliği değildir. Örneğin büyük bir ev düşünelim. İçindeki
insanların kullanmayacağı büyüklükte bir ev insanlara zararlıdır. Evin idare edilmesi, ısıtmak,
temizlik, tamirat gibi işleri büyüklüğü olumsuzluğa çevirir. Para birimindeki büyüklük gibi de
düşünebiliriz. Bir paranın değeri alım gücüyle ölçülür. Takas edildiği malı ne kadar az tutarda
karşılıyorsa o kadar değerlidir. Paranın büyüklüğü ile değeri ters orantılıdır. Üç milyon Türk
Lirası nicel olarak büyüktür, ancak bir Avrupa para birimi (Avro)’nden daha değersizdir. İyi
bir ekonomi içindeki insanların mutluluğu ile ölçülebilir.
Gelir dağılımındaki adaletin kalkınma ve gelişmişlik niteliklerinin temeli olduğunu
söyleyebiliriz. Devlet gibi insanların oluşturduğu büyük gövdenin parçalarına dikkat
edilmelidir. Gelişmiş, iyi bir gövde büyük olan değil; sağlıklı olandır. Sağlıksız bir bedende
vücudun yalnızca bir kısmına çok iyi alaka göstermek gelir dağılımındaki adaletsizliği
betimleyebilir. Devletin temel işlevi adaleti sağlamak, insanlar arası işbirliği ve örgütlenmeyi
ayarlamaktır. Bir devletin gelir dağılımındaki dengesizlik, geri kalmışlığın sembolüdür.
Devlet bunun için vardır. Eğitimsiz bireylerin eğitimi, düşkünlerin bakımı, fırsat eşitliğinin
sağlanması devletin temel görevidir.
Kalkınma; geri kalmış ülkelerin sosyo-kültürel ve ekonomik bakımdan düzenlemeler
yaparak gelişmiş ülkeler standardını yakalama çabasıdır. Bu çabalara; milli gelirin ve üretimin
arttırılması, sosyal ve ekonomik yapının geliştirilmesi, halkın değer yargılarının dünya
standartlarında geliştirilmesi gibi değişmelerde dahil edilmektedir.
Kalkınmanın amacı; ekonomik büyüme olmayıp, temel olarak insan yaşam kalitesinin
arttırılması anlamına gelmektedir. Altyapı geliştirme, tarımsal ve endüstriyel kalkınma,
çevresel koruma, doğal kaynakları geliştirme, sosyal hizmetler, ekonomik büyümeye katkı
yapanlarda dahil olmak üzere, tüm faaliyetler sürdürülebilir bir tarzda insanın yaşam
kalitesine yaptıkları katkıları değerlendirmektir.
178
Sürdürülebilir kalkınmanın tanımını ise şöyle yapmak mümkündür; insan ve doğa
arasında denge kurarak, doğal kaynaklara zarar vermeden, kaynakların bilinçli olarak
tüketilmesini sağlayarak gelecek nesillerin ihtiyaçlarının karşılanmasına ve kalkınmasına
imkan verecek şekilde bugünün ve geleceğin yaşamının ve kalkınmasının planlanmasıdır.
Kalkınmanın odağında insan vardır ve sürdürülebilir kalkınma; sosyal, ekonomik, ekolojik,
mekansal ve kültürel boyutlarla insanın yönetiminde şekillenmektedir.
Bu bağlamda sürdürülebilir kalkınma sadece ekonomik verilerin ışığında
incelenmemeli, sosyal ve siyasal boyutlarla bir bütün içerisine analiz edilmelidir. Var olan
kaynakların etkin kullanılmaya çalışılması, ekonomi ve çevre koşullarının bir arada ele
alınmasının daha faydalı olacağı inancının yanı sıra, teknolojik gelişmelerinde sürdürülebilir
kalkınmaya olumlu katkıları olacağı inancı hakimdir.
Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin doğal kaynakların daha verimli kullanımı ve
tükenmekte olan kaynaklara alternatiflerin bulunması yönünde yeni olanaklar sağladığı bir
gerçektir. Örneğin; enerji gereksinimini tükenen fosil yakıtlar yerine yeni ve yenilenebilir
enerji kaynaklarıyla karşılamak, fosil yakıtların kullanımında atıkları yeniden kazanmak,
biyoteknoloji gibi jenerik teknolojilerle insan yapısına hammaddeler oluşturmak ya da
tarımsal üretim süreçlerini kontrol edebilmek gibi bir çok gelişme ortaya çıkmaktadır.
Tüm bu süreçte sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması için; keşfetmeye, teknolojiye
ve bilgiye sahip çıkılmalı, süreç en iyi şekilde yönetilebilmelidir. Yönetimin ve planlamanın
kaliteli bir şekilde gerçekleşmesi durumumda sosyo-kültürel ilerleme sağlanabilir, ekonomik
gelişmeler ve ekosistem korunabilir, riskler azaltılabilir, yaşam kaliteleri arttırılabilir.
Sürdürülebilirlik kavramı altında karşılaşılan sorunları şu şekilde sıralayabiliriz; nüfus
artışı, bireyler arasın paylaşım ve işsizliktir. Yaşamımızı sürdürmemiz için gerekli malzeme
ve enerji sınırsız bir kaynaktan gelmemektedir. Teknolojik ve toplumsal büyümemizi
yönlendirebilme şansımız elimizdedir. Kaynak akışlarını göz önüne alarak sürdürülebilir bir
gelecek yaratmak “Bilgi Ekonomisi” ile mümkündür.
Günümüz küresel piyasalarında ülkenin, bölgenin ulusal ve/veya uluslararası sürekli
ve önemli bir yer edinebilmesi, yeni bilgi geliştirebilme kapasitesi ile ilişkilidir. Yenilikçilik
kapasitesini belirleyen önemli faktörlerden biri, bir bölgenin sahip olduğu kaynakları
ekonomik değeri olan ürünlere dönüştürebilme konusundaki yaratıcılığıdır. Dolayısıyla bir
bölgenin yenilikçilik kapasitesi ile verimlilik, istihdam, gelir düzeyi ve bunların ötesinde
yaşam kalitesi arasında, güçlü bir bağlantı bulunmaktadır. Bu bağlantı nedeniyle bugün,
insanın yeni bilgi yaratabilme kapasitesi ve dolayısıyla bölgenin rekabet gücü üzerinde önemli
rol oynayan faktörler (fiziksel, sosyal, kültürel, ekonomik) ve bunların geliştirilebilmesine
olanak sağlayan yönetişim modelleri üzerine yapılan araştırmalar giderek artmaktadır.
Bilim ve teknoloji uzun dönemli ekonomik ve toplumsal gelişmenin en önemli
unsurlarından birisi, bilim ve teknoloji politikaları ise bu gelişimin hızını ve yönünü
etkilemenin bir aracıdır. Dünyada ekonomik ve sosyal anlamda gelişmiş ülkelerin tümü
(ABD, Japonya, AB üyesi birçok ülke) uzun dönemli toplumsal, ekonomik ve siyasi hedefleri
ile uyumlu bir bilim ve teknoloji vizyonu geliştirmişlerdir ve bu vizyonu güncellerken
teknoloji öngörüsü çalışmalarını etkin bir araç olarak kullanmaktadırlar.
179
Türkiye’nin 2023 Vizyonunda, “Dünyanın en büyük 10 ekonomisi arasına girmek”
hedefleri bulunmaktadır. Cumhuriyetimizin 100. yılında, Atatürk’ün işaret ettiği muasır
medeniyet seviyesine ulaşma hedefi doğrultusunda bilim ve teknolojiye hakim, teknolojiyi
bilinçli kullanan ve yeni teknolojiler üretebilen, teknolojik gelişmeleri toplumsal ve ekonomik
faydaya dönüştürme yeteneği kazanmış bir "refah toplumu" yaratmak olarak belirlenmiştir.
Bilişim çağında, ülkelerin; büyüme, rekabet etme, istihdam sağlama, dünya
ekonomisinde pay sahibi olmaları bilişim ve teknoloji alanın da sahip oldukları üstünlüğe
bağlıdır. Bilim ve teknolojinin ülkeler üzerindeki, kalkınma ve verimlilik etkisi büyüktür.
Günümüz dünyasında ülkelerin ekonomik büyümeyi sağlaması, bilgi temelli ulusal
politikalar geliştirilmesine bağlıdır. Bu anlamda ekonomilerin, bilgiye dayalı bir ekonomik
yapıya dönüşmesinde ilk yapılacak iş, insanı bu yeni yapının gerektirdiği niteliklerle
donatmaktır. Bunun için "insani yatırımlara" özel önem verilmeli ve eğitim yatırımları
artırılmalıdır. Eğitim yatırımları genç beyinlerin yeniliğe yatkınlıklarının ve keşifsel zekaların
gelişimine ve oluşumuna yönelik olmalıdır. Zira bir ülkenin geleceği, nitelikli, bilgili ve
gelişimi yönlendirebilecek genç nüfusa bağlıdır.
Ülkemizin güçlü yönlerinden biri, genç bir nüfusa, büyüyen bir ekonomiye sahip
olmasıdır. Türkiye şuan Avrupa’daki en düşük yaşlı oranında sahiptir. Ancak ileriki yıllar bu
demografik fırsat penceresinin kapanacağı bir dönemi getirecektir. 2012 de ortanca yaş 30.1,
2013’te 34 ve 2075 te 57’ye kadar ulaşacaktır. Genç nüfusumuz, meraklı ve yeniliklere açık
olduğundan kolayca, hızlı öğrenebilir, doğru rehberlik, eğitim ve yönlendirmeler sağlandığı
takdirde öğrendikleri ile hızlıca üretebilir.
2023 Vizyonuna ulaşmanın yolu bilgi ekonomisinden geçmektedir. Avrasya’nın
Pasifik’in olağanüstü hızla geliştiği bir “Küreselleşme” ortamında, geleceğin “çok kutuplu”
dünyasında, bunu güler yüzle ve barışçıl söylemlerle, milli ve manevi değerlerimize bağlı
kalarak, herkesin tam eşit olduğu bir vatandaşlık kavramıyla başaracağımız kesindir. Bilgi
ekonomisine geçmiş Güçlü Türkiye toplumu çevreyi, ahlakı, hukuku ve geleceği ciddiye alan
adaletli ve güçlü bir toplum demektir.
Rekabet Gücü
Günümüzün küresel dünyasında rekabet gücü, sürdürülebilir kalkınmalarla
mümkündür. Rekabet gücü düşük olan ülkeler kalkınmamış ülkelerdir. Ülkelerin
kalkınmışlığını belirleyen faktörde şüphesiz teknolojik üstünlüğüdür. Uzun dönemde bilgi ve
teknolojinin gücü ekonomik büyümenin belirleyici rolü olmuştur. Yenilikçinin gücü, onu
belirleyen teknolojik yatırımlar ve araştırma geliştirme yapısı, kalkınmanın anahtarları
olmuşlardır. Rekabet gücü kavramını, makro ve mikro ekonomik düzeyde tanımlamak
mümkündür.
Mikro-Ekonomik Perspektif: Firma (mikro ekonomi) düzeyinde rekabet gücü,
firmanın büyümek ve kar elde etmek için sahip olduğu kapasite, olarak algılanır. Bu düzeyde
rekabet gücü, firmaların istikrarlı ve karlı bir şekilde üretim yapabilmesi anlamına gelir.
Rekabet gücüne sahip bir firma, rakiplerinden daha büyük bir pazar payını elde edebilecektir.
180
Gerekli rekabet gücüne sahip olmayan bir firmanın pazar payı düşecek ve bu firma eğer özel
bir destek veya koruma görmüyorsa kapanacaktır. Kısacası mikro veya firma düzeyinde
rekabet gücü kavramında karlılık, pazar payı, istikrar (sürdürülebilirlik) kavramları öne
çıkmaktadır. Rekabet gücünün ölçümünde çoğunlukla, firmanın çıktı ile ilgili performans
göstergeleri kullanılır. Bu açıdan en önemli gösterge firmanın verimlilik değerleridir.
Rakiplerine göre aynı düzeydeki üretim miktarını daha az girdi kullanarak üretme yeteneğine
sahip olan firmalar, rekabet gücü açısından rekabet ettikleri piyasalarda avantajlı bir konumda
olacaklardır. Rekabet gücü anlamına gelen verimlilik ise firmanın “girişimciliğine” bağlıdır.
Firmanın girişimciliği, firmanın üretim sürecinde yenilik yaratma, yeni ve özel piyasalara
farklı ve geleneksel olmayan yöntemlerle ulaşma ve yeni veya yeniden tasarlanmış mallar ve
hizmetler üretme kapasitesi tarafından belirlenir. Dolayısıyla firmanın rekabet gücü sadece
verimliliğin etkinlik temelli tanımıyla sınırlandırılamaz, aynı zamanda benzersizlik ve
kaliteden kaynaklanan ürün ve hizmet değerlerine dayalıdır.
Makro-Ekonomik Perspektif: Bir ülkenin veya bölgenin (makro ekonomi düzeyinde)
rekabet gücünün arttırılması ekonomi politikasının temel amaçlarından biri gösterilmekte ve
bu kavrama ilişkin su noktalarda görüş birliği bulunmaktadır. Bir ülkenin ekonomik
performansındaki artısın bir diğerininkinin pahasına olmaması ve verimliliğin rekabet
gücünün temel unsurlarından biri olarak kabul edilmesi.
Ülke Düzeyinde Rekabet Gücü Kavramını Aşağıdaki Şekillerde Tanımlamak
Mümkündür: Bir ülkenin rekabet gücü, serbest ve adil piyasa koşullarında ülkenin,
uluslararası piyasalarda kabul gören ürün ve hizmetler üretirken, aynı zamanda
vatandaşlarının reel gelirlerini de arttırabilme derecesidir. Ulusal düzeydeki rekabet gücü,
yüksek verimlilik performansına ve ekonominin üretimini, sonuçta yüksek reel gelirlere yol
açacak yüksek düzeyde verimli faaliyetlere kaydırma yeteneğine dayalıdır. Rekabet gücü,
artan yaşam standardı, istihdam olanakları ve bir ülkenin uluslar arası yükümlülüklerini yerine
getirebilme yeteneğiyle ilgilidir. Rekabet gücü, ülkenin yalnızca dışarıya mal satabilmesi
değil, aynı zamanda ticaret dengesini de sağlayabilmesidir. Rekabetçilik, açık piyasa koşulları
altında, bir ülkenin yabancı rekabet sınavını geçebilecek mal ve hizmetler üretirken aynı
zamanda reel ulusal geliri de arttırabilme derecesi olarak tanımlanabilir. Bir ekonomi, içinde
yaşayanlar yüksek ve artan yaşam standartlarından faydalanabiliyorsa ve sürdürülebilir bir
şekilde yüksek istihdam söz konusuysa, rekabetçidir. Daha açık olarak, ekonomik faaliyetin
düzeyi, ekonominin dış dengesinin sürdürülemez bir şekilde bozulmasına ve gelecek
nesillerin refahını tehlikeye atılmasına neden olmamalıdır.
Yukarıdaki tanımlamalarda yer alan bazı önemli noktalar şunlardır: Bir ülkenin
rekabet gücü, daha yüksek yaşam standardı ve reel gelir düzeyi ifade edilir. Daha geniş bir
tanımla, iyi-durumda olmak, yalnızca gelirleri (tüketimi) kapsamaz, sosyal ve çevresel
hedeflerin yerine getirilmiş olmasını da kapsar.
Bölgesel düzeyde rekabet gücü kavramı ise çok genel anlamda: Bir ülke veya
bölgenin, ulusal ve özellikle de küresel ihraç pazar payında, diğer ülke veya bölgeler ile
yaptığı rekabetteki başarısı ile birlikte, yüksek ve sürdürülebilir bir gelir düzeyi sağlayabilme
yeteneği olarak, tanımlanabilir.
181
Bölgesel Rekabet Gücünün Piramit Modeli
Bölgesel rekabet gücü veya rekabet edebilirliğin sonuçta “bölgedeki yaşam kalitesini
artırmaya” yönelik bir çaba olduğu ve ölçümünde işgücü verimliliği, istihdam oranı, gayri safi
bölgesel ürün değerlerinin kullanıldığı tablodan görülmektedir.
Literatürde gerek bölgesel gerekse de ulusal düzeyde rekabet gücünün belirlenmesi,
ölçülmesi ile ilgili çalışmalarda (özellikle neo-klasik) faktör verimliliği konusunun ön plana
çıktığı görülmektedir.
Klasik Teori’ye göre (Adam Smith’in “işbölümü” tarzındaki) uzmanlaşma, ölçek
ekonomilerinin ve ülkeler arasındaki verimlilik farklılıklarının ortaya çıkmasına neden olur.
Smith’e göre, sermayeye yatırım (daha gelişmiş makineler) ve ticaret (artan pazar payı)
uzmanlaşmayı kolaylaştırır, verimliliğin ve çıktı miktarının da artmasına neden olur. Artan
çıktı miktarı daha fazla işbölümüne fırsat verir ve bu da daha fazla büyüme getirir. Adam
Smith’in mutlak üstünlük kavramından hareketle, David Richard iki ülkenin “karşılaştırmalı
üstünlüğe” sahip olduğu ürünlerde uzmanlaşması durumunda, dış ticaretten kazançlı
çıkacaklarını belirtmiştir. Ricardo’nun modelinde, endüstriler ve ülkeler arasındaki üretim
teknolojisi farklılıkları karşılaştırmalı işgücü verimliliğindeki (çalışan basına çıktı)
farklılıklardan kaynaklanır. Ricardo’nun iki ülke ve iki maldan oluşan modelinde, bir ülkedeki
çalışanlar her iki malın üretiminde daha verimli olsalar bile (her iki malda da mutlak
üstünlüğe sahip olmaları durumunda), bu ülkenin mallardan birinde görece daha verimli
olduğu (karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu) ve diğer ürünün üretiminden vazgeçerek
görece üstün olduğu üründe uzmanlaşması gerektiği vurgulanır.
Neo-klasik büyüme modelinde, verimlilik artısı (işgücü basına çıktının artısı); işgücü
basına sermaye, ve teknik gelişmeye (veya toplam faktör verimliliğine) bağlıdır. Dolayısıyla
bölgeler arası verimlilik artısındaki farklılık, (dışsal) teknik gelişme ile sermaye/işgücü
182
oranındaki farklılıklar, ile açıklanmaktadır. Modelin varsayımları nedeniyle; bölgeler arası
verimlilik farklılıkları zaman içinde azalarak, düşük verimliliğe sahip bölgeler yüksek
verimliliğe sahip bölgelerin verimlilik düzeyine ulaşacak ve bölgeler arası bir yakınsama söz
konusu olacaktır. Modelin varsayımları; ölçeğe göre sabit getiri, işgücü ve sermayenin azalan
getirisi, tam faktör hareketliliği ve teknolojik gelişmenin hiçbir engel olmadan bölgeler
arasında yayılması, olarak belirtilebilir. Bölgesel yakınsamanın neo-klasik büyüme modeline
ilişkin, literatürde çok sayıda ampirik çalışma bulunmaktadır.
Diğer taraftan, teknolojik değişimin büyüme sürecinin kendisi tarafından belirlendiği
ifade edilen içsel büyüme modellerinde, bölgesel verimlilik farklılıklarının zaman içerisinde
nasıl bir eğilim göstereceği, teknolojik gelişme süreci ile ilgili yapılan varsayımlara dayalı
olarak açıklanmaktadır.
Örneğin içsel büyüme modelinin Romer versiyonunda, teknolojik bilginin büyüme
oranı, bilgi-üreten sanayilerde istihdam edilen işgücü sayısındaki artısın bir fonksiyonu
olduğu kabul edilmiştir. Teknolojik gelişmenin bölgeler arasında hızla yayıldığı varsayılırsa,
teknoloji düzeyi düşük bölgeler, işgücü verimliliğini hızlı bir şekilde artırarak teknoloji
düzeyi yüksek bölgeleri yakalayabilirler. Bunun anlamı, içsel büyüme modellerinin bu
açıklamasında, verimlilikte bölgesel yakınsamanın beklenmesidir. Ancak çok sayıda çalışma,
teknolojinin bölgeler arasında, kısa bir sürede yayılmadığını göstermektedir. Bu teknoloji
yayılımında bölgeye özgü yapının çok önemli olmasından kaynaklanmaktadır. Bunun da
ötesinde buluş ve yenilikler konusunda lider olan bölgeler, diğer bölgelerin bilgisini ve
becerili işgücünü (skilled labour) çekiyorsa, yakınsamanın tam tersine, bölgelerarası
verimlilik farklılıkları daha da artmaktadır.
Verimliliğin bölgesel farklılıkları üzerine bir diğer yaklaşım “yeni ekonomik
coğrafya” modelleridir. İçsel büyüme teorisiyle benzerlikler taşıyan ve son yıllarda popüler
olan bu modele göre, bölgelerarası büyüme farkları; bölgelerin artan getiri yaratma
konusundaki, kapasite farklılıklarına dayanmaktadır. Bu yaklaşıma göre; artan getiri, ölçek
ekonomisi ve eksik rekabet, ticaret ve uzmanlaşma yaratma konusunda sabit getiri, tam
rekabet ve mukayeseli üstünlükten çok daha önemlidir. Artan getirinin kaynağı olan
dışsallıklar, dışsal ölçek ekonomileri bölgesel veya yerel bir ekonomik kümeleşme sürecince
ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla rekabet gücünü açıklayabilmek için artan getiriyi anlamak,
artan getiriyi anlamak için de bölgesel ekonomik yoğunlaşma ve uzmanlaşmayı incelemek
gereklidir.
Yaşam Kalitesi
Kalkınma Disiplini 1945 sonrasında ortaya çıkmış ve bugüne kadar geçen sürede
kalkınmaya ilişkin paradigmalarda (hedefler, politikalar, araçlar, kurumlar) önemli değişimler
olmuştur. Kalkınma, en genel anlamda toplum veya bölgelerin var olan bir durumdan daha iyi
bir duruma geçmesini içermektedir.
Kalkınma dediğimiz toplumsal değişim ve dönüşüm olgusunu dört temel boyutta
açıklamak mümkündür. Birincisi; kalkınmanın anlamı, diğer bir ifadeyle daha iyi durumdan
neyin anlaşıldığıdır. İkincisi bu tanımlanan amaca/duruma nasıl varılacağı yani sürecin nasıl
183
işleyeceğini içeren kalkınma politikaları ve stratejilerinin neler olduğu ve hangi hedeflere
odaklanıldığıdır. Üçüncüsü bu sürecin yürütücü gücü ve temel aktör/aktörlerinin kim
olduğudur. Dördüncüsü ise kalkınma performansının nasıl ölçüleceği bir diğer ifadeyle
kalkınmanın göstergelerinin neler olduğudur.
İkinci Dünya Savası sonrasında iktisat literatürüne giren kalkınma kavramı, 1970’lerin
ikinci yarısına kadar, “kalkınmışlık” olarak adlandırılan yaklaşımda bir modernleşme projesi
olarak tanımlanmıştır. Bu dönemin hakim kalkınma yaklaşımlarındaki temel amaç, az
gelişmiş ülkelerin/bölgelerin batılı/gelişmiş ülkelerin toplumsal ve ekonomik refah düzeyine
erişebilmesi olmuştur. Bu sürecin itici gücü ise sanayileşmeye dayalı ekonomik büyüme
olarak anlaşılmıştır. Bu dönemdeki kalkınma anlayışı “toplumsal mühendislik projesi” olarak
adlandırılmaktadır. Bu yaklaşım 80’lerin basından itibaren bir çözülme ve kriz dönemine
girmiştir.
Günümüzde hakim olan kalkınma paradigması “Sürdürülebilir İnsani Kalkınma” dır.
1990 yılından bu yana UNDP her yıl yayınladığı İnsani Kalkınma Raporlarında (Human
Development Report-HDR) insani kalkınmayı islemektedir.
İnsani kalkınmanın temel amacı “insanların ekonomik, sosyal ve politik alanlara
ilişkin tercihlerini hayata geçirebilmesi ve aynı zamanda bu tercihlerini geliştirebilmelerine
olanak tanıyan ortam veya çevrenin oluşturulmasıdır”. Diğer bir ifade ile insanların, uzun ve
sağlıklı bir hayat sürebilmesi, bilgiye/eğitime ulaşabilmesi ve elde edebilmesi, kabul edilebilir
bir hayat sürebilmeleri için gereken kaynaklara, gelire, iş olanaklarına ulaşabilmeleri, içinde
yaşadığı topluma kendini ait hissedebilmesi ve tercihlerini gerçekleştirebilme ve yaşamlarını
etkileyecek karar süreçlerine katılabilme özgürlüğünün olmasıdır.
Bu paradigmaya göre, toplumların esas zenginliği insanlardır. Kalkınmanın ana hedefi
ekonominin zenginliğinden çok, insan hayatının zenginliğini arttırmaktır. İnsani Kalkınma
gerek bugünkü insanların gerekse gelecek nesillerin tercihlerini, yapabilirliklerini ekonomik,
politik ve sosyal alanlarda hayata geçirebilecekleri, yüksek hayat kalitesine erişimi arttıracak
ortamı yaratan kalkınmadır.
Kalkınma literatüründeki paradigmal değişim bölgesel kalkınma literatürüne de
yansımıştır. Literatürde yerel ve bölgesel kalkınmayı tanımlarken ekonomik boyutun büyüme,
refah yaratımı ve istihdam yönünün tarihsel süreçte ön plana çıktığı görülmektedir. Bir
bölgenin ekonomik refahını artırmaya yönelik çalışmalar genel olarak, ekonomik kalkınma
stratejisi, araştırma, girişimcilik, işgücü piyasası, teknoloji girişimleri, politik lobicilik gibi
faaliyetlere önem verirler.
Yerel ve bölgesel kalkınmaya hakim olan bu ekonomik yönlü bakış açısı 1990’ların
ortasından itibaren içine sosyal, ekolojik, politik ve kültürel konuları da içerecek şekilde
genişletilmiştir. Sosyal eşitsizliği azaltıcı, çevresel sürdürülebilirliğe önem veren, kültürel
farklılığı tanıyan, çok düzeyli, katılımcı yönetim ve yönetişimi teşvik eden politikalar çeşitli
düzeylerde yerel ve bölgesel kalkınma tanımlarına dahil edilmiştir. Yerel ve bölgesel
kalkınma tanımına entegre edilen kavramlara daha sonra daha kapsamlı kavramlar olan yaşam
kalitesi, sosyal uyum ve refah kavramları entegre edilmiştir.
184
Başka bir ifadeyle yerel ve bölgesel kalkınma literatürünün odak noktası, miktarın
(büyüme) nasıl artırılabileceği konusundan, kalitenin (yaşam) nasıl artırılabileceği konusuna
doğru kaymıştır. Başlangıçta ekonomik kalkınmanın doğal çevreye etkisi ve bunun
kalkınmanın önüne çıkaracağı engeller tartışılırken daha sonra konu çok genel olarak yaşam
kalitesi sorununu da kapsayacak şekilde genişlemiştir. Bu değişim ekonomik boyuta
odaklanan ve esas olarak istihdam ve geliri artırmaya yönelik yerel ve bölgesel kalkınma
politikalarından, daha kapsamlı ve yaşam kalitesini artırmaya yönelik politikalara geçilmesine
yol açmıştır.
İnsani kalkınma politikasının performansını değerlendirirken kullanılan göstergeler ile
bir bir ülke, bölge veya şehrin yaşam kalitesi düzeyini belirleyen göstergeler ile benzer
içeriktedir: Politik ve toplumsal ortam (siyasi istikrar, suç, hukukun uygulanması, vb),
ekonomik ortam, sosyo-kültürel ortam (sansür, kişisel özgürlük ile ilgili sınırlamalar, vb.),
sağlık ve sıhhi temizlik (tıbbi tedarikler ve hizmetler, bulaşıcı hastalıklar, kanalizasyon, atık
elden çıkarma, hava kirliliği, vb.), okullar ve eğitim, kamu hizmetleri ve ulaşım (elektrik, su,
toplu taşımacılık, trafik sıkışıklığı, vb.), eğlence ve dinlenme (restoranlar, tiyatrolar,
sinemalar, spor ve dinlence, vb.), tüketim malları (gıda/günlük tüketim kalemlerinin temin
edilebilirliği, arabalar, vb.), konut, doğal çevre (iklim, doğal afet kayıtları).
Ekonomik büyüme yoksulluğun ve gelir eşitsizliğinin azaltılmasında gerekli
unsurlardan biridir. Çünkü bir ülkedeki yoksulluk miktarı, kişi başına ortalama gelir düzeyi ve
gelir eşitsizliği derecesiyle yakından ilişkilidir. Ortalama gelirdeki artış yoksulluğu azaltırken,
gelir eşitsizliğindeki artış yoksulluğu artırmaktadır. Büyümeyle yoksulluk arasındaki ilişki,
büyüme ile gelir dağılımı ilişkisini de içeren karmaşık bir yapıya sahiptir. Gelir dağılımı ile
ekonomik kalkınma arasındaki ilişkiyi açıklamakta Kuznets Hipotezinin önemli bir yeri
vardır. Kuznets’in Ters-U olarak bilinen hipotezine göre, ekonomik gelişmenin ilk
aşamalarında gelir eşitsizliği artma eğiliminde iken, ekonomik gelişmeyle birlikte gelir
eşitsizlikleri azalma eğilimine girer. Çünkü büyüme süreci başlangıçta kaynakların düşük
üretkenliğe sahip sektörlere transferi sonucunda eşitsizlik düzeyinin giderek artmasına, daha
yüksek kişi başına gelir düzeylerine ulaşıldığında ise azalmasına neden olmaktadır. Gelir
düzeyinin yükselmesine paralel olarak demokrasinin gelişimi gibi faktörlerde gelir dağılımı
bozukluklarının düzelmesini ve bu düzelmenin kalıcı olmasını sağlayacaktır.
Rostow’un “İktisadi Gelişmenin Aşamaları” isimli çalışması, aşamalı kalkınma
modellerinin en önemlisidir. Rostow bu çalışmasında yaptığı çözümlemede, her toplumun
tarihsel olarak beş aşamadan geçerek kalkınmasını tamamlayacağını ileri sürmüştür.
Rostow’a göre gelişmenin aşamaları ve özellikleri şöyledir:
a) Geleneksel Toplum: Bu aşamada verimlilik çok düşüktür ve bilgisizlik vardır.
Toplumda geleneksel kesim hakimdir. Halk değişim için ihtiyaç duymaz.
b) Kalkışa Hazırlık: Bu dönemde girişimci ortaya çıkar. Girişimciler yenilik yapmaya
ve üretimin riskini karşılamaya hazırdırlar. Emek kalitesi yükselmiş, alt yapı tamamlanmak
üzeredir. Tasarrufların artış hızı nüfus artışından yüksektir. Ekonomide tarımın önemi
azalırken sanayi ve ticaret kesimleri gelişmeye başlar.
185
c) Kalkış: Bu aşamada tüm geleneksel davranışlar kırılır. Milli gelirin % 10’undan
fazlası yatırımlara yönelir. Sürükleyici endüstri kollarının değeri artar.
d) Olgunluğa Geçiş: Yeni teknoloji tüm ülkeye yayılır ve üretim miktarı bütün talebi
karşılayacak duruma gelir. İhracat daha çok sanayi ürünlerinden oluşur. Üretim zinciri
tamamlanmıştır.
e) Kitle Tüketim Çağı: Bu aşama da kişilerin hangi ürünü alacakları konusunda seçim
yapma imkanı artmıştır. Sosyal refah ve güvenlik ön plana geçmiştir. Temel ihtiyaçlar artık
sorun yaratmaz ve dayanıklı tüketim malları tüketimi hızlıdır.
Bu sıralamada bugünün azgelişmiş yoksul ülkeleri, gelişmenin ilk aşamalarındadır.
Rostow’a göre onlarda tüm toplumlar için geçerli olan aşamaları birer birer geçecekler ve
yoksulluktan kurtularak bugünün gelişmiş toplumlarının yapısına ulaşacaklardır.
Türkiye ekonomisi, yapısal dönüşüm ve uluslararası piyasalara adaptasyon
bakımından büyük ilerlemeler kaydetmiş olmasına rağmen, bölgeler arası gelişmişlik
farklılıkları bugün de önemli bir sorun olarak hala gündemi işgal etmektedir. Türkiye’nin son
dönemde kaydettiği ekonomik büyüme performansı, bölgeler arası gelişmişlik farklılıklarının
giderilmesinde beklenen yeterli olumlu etkiyi yaratamamıştır. Uygulanmakta olan politikalar
bazı yörelerde yerel potansiyellerin harekete geçirilmesinde önemli katkılar sağlamış olmakla
birlikte, ülke genelinde bölgesel dengesizliklerin azaltılmasında yetersiz kalmıştır.
Bu yetersizliklerin önüne geçmek için bölgesel gelişmişlik farklarının azalması için
ulusal kalkınma planlarındaki hedeflerle, bölgesel düzeydeki kalkınma eksenlerinin ve
hedeflerinin uyum sağlaması gerekmektedir. Yerel ihtiyaçların en iyi yerel bireyler, gruplar ve
kurumlar tarafından algılanabildiği söylenebilir. Bölgesel kalkınma açısından izlenmesi
gereken politikaların genel kalkınma hedeflerine uyumu ise ancak bölgesel gelişmişliğin
ölçülmesi ile mümkün olduğu öne sürülebilir. Bu anlamda bölgesel gelişmişlik indeksleri
bölgesel düzeyde ekonomik ve sosyal anlamda gelişmişliğin önündeki engelleri tespit etmeye
yarayan nicel ve nitel ölçüm araçlarından birisidir. Bu indekslerle genel gözlemlerle tespit
edilen sorun alanlarıyla örtüşen faktörler ve tespitler yanında fazla öne çıkmayan ancak
gelişmişliğe etki eden başka faktörlere ulaşmak mümkün olmaktadır. İstatistiki anlamda
varılan tespitlerin bize yol haritası çizmekte ve ekonomik politikaları şekillendirmekte
yardımcı olmaktadır. Eğer bu politikalar yerinde ise genel kalkınma politikaları da başarılı
olacaktır. En önemlisi genel kalkınma politikalarının, bölgesel düzeyde yürütücüsü bölgesel
kalkınma ajanslarının politika önerilerine göre belirlenmesi ve izlenmesi bölgesel
kalkınmışlık farklarının azaltılmasında daha etkili olacaktır. Kıt kaynakların bölgesel
düzeydeki plan ve stratejilerdeki önceliklere göre kullanılması ise ekonomik etkinliği
artıracak ve kaynak israfını azaltacaktır.
Sürdürülebilir kalkınma, toplumların ekonomik kalkınma yaklaşımı arayışı içinde
olurken aynı zamanda da çevre ve yaşam kalitesi olarak da yararlandıkları bir stratejidir.
Sürdürülebilir bir kalkınma hedefi için mevcut kaynakların korunması ve atıkların kontrol
altına alınması gerekmektedir. Ancak, bu kavramın günümüz insanlığının karşı karşıya
olduğu çevre sorunlarını çözebilmesi için eşitlik, adalet, toplumsallık, demokrasi, insani
gereksinim ve çevresel değer kavramlarının bütünüyle kapsaması gerekmektedir. Fakat
186
günümüzde, sürdürülebilir kalkınmanın amacı tanımlananın ötesine taşmış; maksimum kar
hedefi için kaynakların sürdürülebilirliği şekline dönüşmüştür. Bunun önüne geçilmesi için,
Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu (UNCSD) tarafından
“Sürdürülebilirlik Göstergeleri” oluşturulmuştur.
SOSYAL GÖSTERGELER
Tema
EŞİTLİK
Gösterge
Alt tema
Fakirlik
Fakirlik sınırının altında yaşayan nüfus oranı
Gini gelir eşitsizliği endeksi
İşsizlik oranı
SAĞLIK
Cinsiyet Eşitliği
Ortalama kadın işçi ücretinin erkek işçi ücretine
oranı
Beslenme Durumu
Çocukların beslenme durumu
Ölüm Oranı
5 yaş altı çocuk ölüm oranı
Doğumda yaşam belirtisi
Hijyen Koşulları
Yeterli kirli su atık hizmeti alan nüfusun oranı
İçme Suyu
Temiz içme suyu bulabilen nüfusun oranı
Sağlık Hizmetleri
Temel sağlık hizmeti alabilen nüfusun oranı
Bulaşıcı çocuk hastalıklarına karşı aşılama
Doğum kontrol yöntemlerinin kullanılma oranı
EĞİTİM
Eğitim düzeyi
İlkokul mezunu çocuk sayısı
Lise mezunu yetişkin sayısı
Okuryazarlık
Yetişkin okuryazar oranı
BARINMA
Yaşama Koşulları
Kişi başına yaşam alanı
GÜVENLİK
Suç
100.000 kişi başına kayıtlı suç oranı
NÜFUS
Nüfusun değişimi
Nüfus artış oranı
187
EKONOMİK GÖSTERGELER
Tema
EKONOMİK
YAPI
Gösterge
Alt tema
Ekonomik
Performans
Kişi başına GSMH
Ticaret
Mal ve hizmetlerde ödemeler dengesi
Mali Durum
Borçların GSMH’ya oranı
GSMH’da yatırımların oranı
GSMH’nın yüzdesi olarak alınan dış yardımlar
TÜKETİM VE Malzeme Tüketimi
ÜRETİM
Enerji Kullanımı
KALIPLARI
Malzeme kullanım yoğunluğu
Kişi başına yıllık enerji tüketimi
Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanım oranı
Enerji kullanımı yoğunluğu
Atık Üretimi
Yönetimi
ve Sanayi ve belediyelerin katı atık üretimi
Tehlikeli atık üretimi
Radyoaktif atıkların yönetimi
Atıkların geri dönüşümü ve yeniden kullanımı
Tablolardaki bu göstergeleri incelendiğinde, sürdürülebilir toplumun ilkeleri açıklık
kazanmaktadır. Bu ilkeler; yaşama saygı duymak, insanın yaşam kalitesini artırmak,
yeryüzündeki yaşamın çeşitliliğini korumak, yenilenemeyen kaynakların tüketimini en aza
indirmek, yeryüzünün taşıma kapasitesini aşmamak, alışkanlıkları değiştirmek, herkesin kendi
yöresine sahip çıkmasına olanak tanımak, kalkınma ve çevreyi bütüncül politikalar
çerçevesinde ele almak olarak özetlenebilmektedir.
Bilişim Sektörü Çalışan Ücretleri Araştırması ve Sonuçları
Dünyanın karmaşıklığı ve eğitimde çoklu disiplin yaklaşımı, günümüzde gençlerin
başarılı olabilmek için daha fazlasını bilmeye ve daha fazlasını yapabilmeye olan ihtiyacını
gösteriyor. Peki, gençlerin aldığı örgün eğitim, gençleri gerçekten ihtiyaç duydukları bu
yetkinliklerle mi hazırlıyor? Mesleki bilgi, beceri ve yetkinlikler, gençlerin eğitim ve daha
sonraki hayat boyu öğrenme süreçlerinde hangi stratejiler ile arttırılabilir?
Örgün eğitim sisteminin, dünyanın diğer ülkelerinde olduğu gibi Endüstriyel Çağ için
iyi olan fakat Bilgi Çağı için pek de elverişli olmayan akademik nitelikleri arttırma yönünde
188
daha kuvvetli bir yapıda olduğu şüphesizdir. OECD (Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği
Örgütü)’ne göre şu anda okulların içinde bulunduğu ikilem; yeteneklerin mi yoksa bilginin mi
daha kolay öğretilebileceği ve iş hayatında yetkinlik kazanmanın mı yoksa o iş sürecinin dış
kaynak kullanılarak çözülmesinin mi daha efektif olacağıdır.
Türkiye’de yüzlerce Meslek Lisesi ve Meslek Yüksek Okulu bulunduğunu ve bu
eğitim kurumlarından mezun olanların kolaylıkla iş bulamadıklarını görüyoruz. Bu durumun
sebeplerinin başında iş arayanların sahip olduğu yetkinliklerin işverenlerin iş gücü profillerine
uygun olmaması ve ne yazık ki meslek liselerinden mezun olanların çoğunun kendi alanında
çalışmayı hedeflemiyor olması gelmektedir.
Mesleki eğitim pahalı bir eğitimdir ve bu nedenle kaynaklarımızı ve insanlarımızı
heba ettiğimizi, ekonomiye ciddi katma değer oluşturması gereken bilişim alanında bunu
başaramadığımızı görüyoruz. Bu sebeple Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK)’nun Ulusal
Meslek Standartları ve Ulusal Yeterlilikler ile ilgili gerçekleştirdiği tüm çalışmalarında
toplumun daha dikkatli ve özverili olması gerekmektedir.
“Bilişim Sektörü Çalışan Ücretleri Araştırması” na göre elde edilen sonuçlar aşağıda
yer almaktadır. Söz konusu çalışmada 6.572 çalışan ve 423 işveren tarafından meslekler
(bilişim alanındaki meslek alt kırılımları), çalışan sayısı, demografik dağılımlar ve ücret
dağılımları üzerine sorulan sorulara verilen cevaplar kullanılmıştır.
Bilişim alanında Meslek Standartlarının ve Yeterliliklerinin belirlenmesi ve Mesleki
Yeterlilik Kurumu (MYK) tarafından kabul edilmesi, Türk Bilişim Teknolojileri (BT)
sektörüne bu yeterliliklere uygun kişilerin istihdamı için yapılması gereken çalışmaları ve
eğitim/istihdam ilişkisine uygun yapıların geliştirilmesi gerekliliklerini ortaya çıkarmaktadır.
Şekilde de görüldüğü gibi sektör çalışanları daha çok gençlerden oluşmaktadır. Meslek
Lisesi, Meslek Yüksek Okulu ve Üniversitelerin Lisans bölümlerinden mezun olanların sayısı
diğer sektörler ile karşılaştığında BT alanında daha fazla olduğu görülmektedir.
Günümüzde birçok platformda artık Türkiye’de farklı sektörlerdeki işsizlik sorununun
aslında mesleksizlik sorunu olduğu ve eğitim istihdam ilişkisinin önemi vurgulanmaktadır. İş
189
piyasalarında iş arayanların yanı sıra işveren açısından da belirli iş profillerine uygun işçi
bulamayanların sayısı da azımsanmayacak durumdadır. Bu sorun o kadar belirgin hale
gelmiştir ki artık işverenler “Türkiye’de aslında işsiz çok değil, işten anlayan işçi yok.”
şeklinde serzenişte bulunmaktadır. Bilişim sektöründe de iş gücü profilleri ve iş arayanların
mesleki bilgi beceri ve yetkinliklerinin işverenlerin aradıkları niteliklere uygun olmayışı
istihdam sorunlarının başında gelmektedir. Bugün Türkiye’de istihdamdaki iş gücümüz ve
işsizlerin toplamının %60’ı sadece ilkokul ve alt düzeyde eğitimlidir; mesleksizdir. Bundan
daha acı olanı ise mesleki eğitim almış olanlarda iş bulamayanların oranının da çok yüksek
olmasıdır.
Çalışmada farklı eğitim seviyelerinden çalışanların aldığı ücretler analiz edilmiş,
örgün öğrenim kurumlarından mezun olanların (özellikle Düz Lise, Meslek Lisesi veya Melek
Yüksek Okulu seviyelerinde) mesleki bilgi, beceri ve yetkinlikler açısından yeterli olmadığı,
190
çalışanların aldığı ücretlerle açıkça görülmüştür. Ancak Lisans ve Yüksek Lisans seviyesinde
çalışanların aldığı ücretlerin biraz daha arttığı görülmektedir.
Araştırmanın sonucu olarak mesleki eğitimin iş piyasası gereklerine uygun olmasının
önemi ortaya çıkmaktadır. MYK ile yürüttüğümüz bu çalışmalar sayesinde iş piyasasının
gereklerine uygun meslek standartları ve belirlenen bu standartlara göre çalışabilecek
elemanların bilgi, beceri ve yetkinliklerinin yani yeterliliklerinin eğitim kurumları tarafından
daha çok dikkate alınması gerektiği görülmektedir. Bu çalışmalar sayesinde mesleki eğitim
programlarının iş piyasasında aranan nitelikleri kapsamasını bekliyoruz.
MYK Mesleki Sınav ve Belgelendirme çalışmaları çerçevesinde sektör ihtiyaçları,
kamudan gelen talepler, küresel yeterlilik yapılarının gelişimi de göz önüne alınarak bilişim
alanındaki iş piyasasında ihtiyaç duyulan tüm alt meslekleri kavrayacak meslek adlarını,
standartları ve yeterlilikleri belirlemenin ilk aşaması olarak tespit edilmektedir.
Araştırma ve analiz yapabilmek, değerlendirmek, karşılaştırılabilirliği sağlamak ve
ölçülebilirlik amacıyla, kariyer ve rehberlik için meslek tanımlamaya yardımcı olma ve
istihdam hizmetleri amacıyla, mevcut işlerle çalışanları doğru eşleştirme ve bilgi sistemleri
arasında ortak bir meslek dili sağlamaya yardımcı olmak için meslek tanımları yapılır.
Aşağıda bilişim alanındaki temel meslekler, Avrupa Yeterlilik Çerçevesi (AYÇ)
Seviyesi ve bu alanda meslek standardını/yeterlilikleri hazırlayan STK adları görülmektedir.
191
Aşağıdaki şekilde ise meslek ağacı ve meslekte ilerleme yolları belirtilmiştir.
Donanım, yazılım, bilişim hizmetleri ve benzeri alanların tamamını dahil edersek
Bilişim Teknolojileri sektöründe 80-90.000 çalışan olduğu varsayılabilir. Yapılan araştırmada
çalışanların meslek alt sektörlerine göre dağılımı verilmiştir. Diyagramda ilk dikkatimizi
çeken husus Meslek Lisesi ve/veya Meslek Yüksek Okulu mezunlarının yoğunlukta olduğu
donanım, destek ve yazılım alanlarında giriş seviyesinde çalışan sayısının çokluğudur.
Araştırma sonuçlarının bir diğeri de çalışanların hangi kadroda çalıştıkları konusunda
tereddütlü olduğudur. BT Çözüm Uzmanı gibi aslında lisans seviyesinde eğitim almış ve en
az 4-5 sene tecrübeli bir elemanın istihdam edilmesi gereken kadrolarda, asgari ücretle ve orta
öğrenim mezunu çalışanların bulunması bunu göstermektedir. Yine Meslek Lisesi Mezunu,
sadece 1-2 sene tecrübeli ve yine asgari ücret ile çalışan “Yazılım Geliştirici” kadroları dikkat
çekmektedir. Araştırma raporu mümkün olduğunca bu uyumsuzluklardan arındırılmaya
çalışılmıştır. Özellikle MEB’in meslek liseleri eğitim müfredatının önemli bir iyileştirmeye
ihtiyaç duyması ve mesleki yetkinliklerin tüm alt meslek grupları için tanımlanmamış olması
bu karışıklığa neden olmakta ve bu durumun sonucunda aslında alanında yetkin olmayan
birçok çalışan kendini “Yazılımcı” veya “Danışman” gibi kadrolarda görmektedir.
192
Aşağıda bilişim Sektöründe çalışanların genel olarak ücret dilimleri görülmektedir.
Yine bu diyagramda giriş seviyesi alt meslek gruplarının doğal etkisi hissedilmektedir.
Araştırmada %7.5 oranıyla 4.000 TL. ve üzeri ücret alan çalışanların belirgin kümelenmesi ile
Bilişim Teknolojileri alanında bilgi, beceri ve yetkinlik özelliklerinin çalışana katkısının
büyük olduğu anlaşılmaktadır.
Araştırmaya katılan çalışanların belirttiği kadrolarda çalıştığı süreye göre dilimlenmiş
ortalama ücretler görülmektedir. Bu noktada da Bilişim Sektörünün yeni bir sektör olduğu,
geçmişinin ancak 30-35 yıl sayılabileceğini belirtmemiz gerekir. Elektrik Mühendisleri ve
Bilgisayar Mühendisleri Odalarının farklı araştırmalarındaki istatistiklerine göre bu alanlarda
mezun olan mühendis sayısı yılda 8.000 – 10.000′dir. Yine MEB ve YÖK istatistiklerine göre
Teknik Lise ve Meslek Yüksek Okullarının ilgili bölümlerinden her yıl on binlerle ifade
193
edilen öğrenci mezun olmaktadır. Ancak ne yazık ki mesleki eğitim almış bu kişilerin
sektörümüzde çoğunlukla çalışmadığı ve aldıkları teknik eğitimin bir anlamda heba olduğu
görülmektedir.
Bilişim Sektöründe ücretlerin demografik dağılımı üzerine daha geniş bir çalışma
yapılması gerekmektedir. Ankara, İstanbul ve İzmir gibi büyük şehirlerde büyük ölçekli
şirketlerin daha fazla bulunması nedeniyle yöresel bir ayrımın sübjektif sonuçları olması
kaçınılmazdır ancak demografik farklılıkların çok büyük olduğunu vurgulamak için
büyükşehirler ve diğerleri arasındaki ayrım tablosunu görülmektedir.
BÖLGESEL AYRIM
ORTALAMA ÜCRET
Ankara, İstanbul, İzmir
2.350 TL
Diğer Şehirler
1.870 TL
194
Bilişim Teknolojileri alanında alt mesleklerin aldığı ücretler ise aşağıdaki şekilde ücret
dilimlerine göre görülmektedir.
Donanım ve Yazılım gibi kırılımı daha belirgin alt mesleklerin yanında daha çok
“Hizmet Ağırlıklı” olarak tanımlayabileceğimiz; satış ve pazarlama, BT Çözümleri, Sistem
işletmenliği ve eğitim hizmetleri alt meslek gruplarına ait ücret dağılımları görülmektedir.
195
Günümüzün hızla değişen bilişim sektöründe bireyin kendine bir kariyer
sağlayabilmesi için bilgi, beceri ve deneyimlerini belgelemesi istenmektedir. Sertifikasyonlar,
tanımı belirlenmiş bir bilgi ve beceri düzeyi için gerekli birikimi ölçüp değerlendiren
belgeleme standartlarıdır. Bilişim teknolojilerine yapılan yoğun yatırımlarla şirketlerde bu
yatırımlarını tecrübeye ve sertifikaya sahip bilişim teknolojileri profesyonellerine emanet
etme arzusu çoğalmaktadır. İş başvurularında öne geçmeyi, sektörde yer edinmeyi
sağlayabilecek olan bu sertifikalar uluslararası alanda da kabul görmeyi, dünyaya açılabilmeyi
de sağlamaktadır. Sertifikasyon bilişim sektörü açısından bakıldığında uzmanlığın bir ispatı
demektir. Ancak tüm dünyada olduğu gibi yasal bir zorunluluğu olmayan mesleki yeterliliğe
dayalı sınav ve belgelendirme gönüllük esaslarında çalışmaktadır; ihtiyaridir. Mesleki
Yeterlilik Belgesi, işverenin kendi tanımladığı iş gücü profillerine uygun eleman bulmasını
sağlarken işçiler için de kendini ispat etme, kanıtlama imkanı sağlayacaktır.
196
Sosyo-Ekonomik Dengesizliklerin Ortadan Kaldırılması, Kadın Ve Engellilerin
İstihdama Katılımlarının Sağlanması Ve Ülkemize Katma Değer Üretmesi İle
Mümkündür…
Bilgiyi üretme, kullanma ve yayma yeteneği olarak tanımlanabilecek teknolojik
yetenek uluslararası rekabet gücünün ve ekonomik büyümenin, dolayısıyla toplumların
refahının en kritik belirleyicisi haline gelmiştir.
Rekabet gücü, artan yaşam standardı, istihdam olanakları ve bir ülkenin uluslararası
yükümlülüklerini yerine getirebilme yeteneğiyle ilgilidir. Rekabet gücü, ülkenin yalnızca
dışarıya mal satabilmesi değil, aynı zamanda ticaret dengesini de sağlayabilmesidir.
Rekabetçilik, açık piyasa koşulları altında, bir ülkenin yabancı rekabet sınavını geçebilecek
mal ve hizmetler üretirken aynı zamanda reel ulusal geliri de arttırabilme derecesi olarak
tanımlanabilir. Bir ekonomi, içinde yaşayanlar yüksek ve artan yaşam standartlarından
faydalanabiliyorsa ve sürdürülebilir bir şekilde yüksek istihdam söz konusuysa, rekabetçidir.
Daha açık olarak, ekonomik faaliyetin düzeyi, ekonominin dış dengesinin sürdürülemez bir
şekilde bozulmasına ve gelecek nesillerin refahını tehlikeye atılmasına neden olmamalıdır.
Çağımızda insan kaynaklarının niteliği rekabetin odak noktası haline gelmiştir. Çin
geçmiş 30 yılda eğitime ve mesleki eğitime yapmış olduğu yatırımların meyvelerini
toplamaya başlamış ve dünya dengelerini değiştirecek bir potansiyel ülke olma yolunda hızla
ilerlemektedir. Bir yandan eğitime ağırlık verilirken, beyin göçünü tersine çevirmenin yolları
da araştırılmalıdır. En büyük doğal zenginliğimiz olan genç işgücümüz, sosyoekonomik bir
sorun olmaktan çıkarılmalı, Türkiye genç ve dinamik nüfus gücünü, kalkınmada itici bir güce
dönüştürmek için öncelikle onu ideal bir eğitimden geçirerek nitelikli işgücü haline
getirmelidir. Engelli bireylerin, sosyo-ekonomik hayata katılabilmelerinin ve hizmetlerden
yararlanabilmelerinin önündeki en büyük engellerden birisi de sunulan bilişim teknolojileri ve
hizmetlerindeki erişilebilirlik ve kullanılabilirlik sorunudur.
“Eğitim”, en temel insan haklarından biri olduğu kadar, toplumsal gelişme için de en
önemli unsurlardan birisidir. Bu anlamda, eğitimin kalitesini ve içeriğini iyileştirmeye katkı
sağlamak, erkek çocukların yanı sıra kız çocukların da, engellilerin de tam fırsat eşitliği içinde
eğitime katılması için çalışmak, sosyal sorumluluk sahibi herkesin görevi olmalıdır.
Engelsiz Bilişim 2013 Sempozyumu Sonuç Bildirisi
1. Engelsiz Bilişimin Önemi:
Engelli bireylerin sosyo-ekonomik hayata katılabilmeleri ve daha kaliteli bir yaşam
sürdürebilmeleri açısından bilişim teknolojileri ve hizmetleri oldukça büyük öneme sahiptir.
Bilişim teknolojilerini engellilere uygun bir şekilde sunulması ve engellilerin bilişim
yeteneklerini geliştirmeyi sağlayacak teknolojiler ve yazılımların desteklenmesi çok
önemlidir. Ayrıca bilişim sektörü engellilerin istihdamı açısından en parlak alanlardan biridir.
197
2. Kurumlar Arası İşbirliği ve Kaynakların Daha Etkin Kullanımı:
Başta devlet kurumları olmak üzere, üniversiteler, sivil toplum örgütleri ve firmaların
engellilere yönelik bilişim teknolojileri ve hizmetleri alanında ve daha çok kurumsal/bireysel
kalan önemli çabaları bulunmaktadır. Ancak bu çabalar kişisel olmanın ötesinde daha
organize hale getirilmelidir. Engelsiz Türkiye için bilişim teknolojileri ve hizmetlerindeki bu
çabaların güçlendirilerek devam ettirilmesi ve kurumlar ve bireyler arasında işbirliğinin
geliştirilmesi önemlidir.
Özellikle birbirlerinden kopuk veya rekabet içeresinde gözüken engellilerle ilgili
derneklerin hepsinin temel amaçlarının benzer olduğundan hareketle yeni bir dönüşüm
sağlamalarında ve birlikteliğin sinerjisinden yararlanmalarında fayda vardır.
Engelsiz bilişim için kamu kurumları ve sivil toplum örgütlerinin ilk başta yapmaları
gereken, engelli bireyler için yapılacak tüm iyileştirmelerin, engelli bireyler açısından bir hak,
hizmet verenler açısından ise bir görev olduğunu net olarak anlamaları olacaktır. Çünkü
konuya sadece engelli bireylere yardım penceresinden bakıldığı sürece gerçekçi ve kalıcı bir
çözüm elde etmek neredeyse imkansızdır.
Yapılması gereken önemli bir husus da, konunun çözümü için kamu kurum ve sivil
toplum örgütlerinin daha çok işbirliğine gitmesidir. Bu sayede kaynaklar daha bilinçli ve
doğru kullanılacak, mikro düzeydeki başarılı proje ve uygulamalar ulusal düzeyde
yaygınlaştırılabilecek ve bu teknoloji ve hizmetlerden herkesin yararlanabilmesinin önü
açılabilecektir.
3. Ulusal Engelli Veri Tabanı:
Türkiye’de engelli bireylerle ilgili en önemli sorunlardan biri sağlıklı istatistiki
verilerin olmamasıdır. Tek ve ulusal bir engelli veri tabanının olmaması, engelli bireylerle
ilgili mevcut durum tespitlerinin, sorun tespitinin ve çözüm önerilerinin sağlıklı bir şekilde
yapılabilmesinin önündeki en büyük engeldir.
Tüm bu sorunların giderilmesi engelli bireyler için daha sağlıklı politikalar
üretilmesini ve hizmetlerden tam olarak yararlanmalarını sağlayacaktır. Bu amaçla Aile ve
Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü “Ulusal Engelliler
Veri Tabanı Projesi” nin kurumlararası işbirliğiyle desteklenmesi ve tek bir Ulusal Engelli
Veri Tabanının oluşturulması sürecinin hızlandırılması gerekmektedir.
4. Bilişim Teknolojileri ve Hizmetlerinde Erişilebilirlik ve Kullanılabilirlik Sorunu
Engelli bireylerin, sosyo-ekonomik hayata katılabilmelerinin ve hizmetlerden
yararlanabilmelerinin önündeki en büyük engellerden birisi de sunulan bilişim teknolojileri ve
hizmetlerindeki erişilebilirlik ve kullanılabilirlik sorunudur. Kamu nezdinde erişilebilirliği
desteklemeye yönelik önemli girişimler bulunmaktadır ancak bunlar aynı kararlılıkla devam
ettirilememektedir.
Türkiye’nin de imza attığı “Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi”nde çok
detaylı bir şekilde erişilebilirlik ile ilgili hususlara yer verilmiştir. Bu maddeler incelendiğinde
engelli bireylerin bilgiye erişiminde bilişim teknoloji ve hizmetlerinin önemi yadsınamaz.
Ancak Türkiye’deki yasal düzenlemelerde erişilebilirlik hususunda bilişim teknoloji ve
198
hizmetlerinin erişilebilirliği ve kullanılabilirliği konusu yeterince ele alınmamaktadır. Mevcut
yasal düzenlemelerin mutlak suretle bu kapsamda yeniden ele alınması gerekmektedir.
Bilişim teknolojileri ve hizmetlerinde erişilebilirlik ve kullanılabilirlik sorununda
önerilecek çözümün başında web sayfalarının erişilebilirliği ve kullanılabilirliği gelmektedir.
Hiç şüphesiz ki, bilgi toplumuna giden yolda en önemli unsurlardan birisi e-hizmettir. Ancak
başta kamu kurumları web sayfaları olmak üzere erişilebilirlik anlamında ülke genelinde ciddi
eksiklikler bulunmaktadır. Bu eksikliklerin giderilebilmesi maksadıyla devlet kurumları ve
üniversiteler öncülüğünde, komisyonlar kurulması, ülke genelinde eğitim seminerleri
düzenlenmesi ve farkındalık çalışmaları yapılması gerekmektedir.
Özellikle son yıllarda devlet kurumlarında engelli istihdamında önemli artış olmuştur.
Alınan ve alınacak engelli personel düşünülerek mevcut bilişim teknolojileri ve yazılımlarının
kullanılabilir ve erişilebilir olmasının sağlanması gerekmektedir. Aksi takdirde bu personel ya
atıl durumda kalacak ya da uzmanlık alanı dışında işlerde görevlendirilmek zorunda
kalacaktır. Kamuda bulunan mevcut bilişim teknolojileri ve yazılımlarının erişilebilirlik ve
kullanılabilirlik açısından gözden geçirilmeli ve gerekli iyileştirilmeler yapılmalıdır. Yeni
geliştirilecek ya da alınacak bilişim teknolojileri ve yazılımlarında ise erişilebilirlik ve
kullanılabilirlik şartı getirilmelidir.
Konunun çözümüne katkı sağlaması amacıyla yükseköğrenimde bilgisayar alanındaki
lisans ve önlisans programlarında ders müfredatlarına “Kullanılabilirlik ve Erişilebilirlik”
konusu mutlaka alınmalı geleceğin bilişimcileri şimdiden bu konularda bilinçli olarak
yetiştirilmelidir.
Gerek ilk ve orta öğrenimde gerekse yükseköğrenimde ders materyallerinin (sunu,
word belgesi, pdf) erişilebilir olması için akademik personel ve öğretmenlere yönelik
bilinçlendirme ve eğitim çalışmalarına ihtiyaç vardır.
5. Bilişim Teknolojileri ve Hizmetlerinin Pahalı Oluşu ve Yaygın Olmaması
Türkiye’de engelli bireylerin bilişim teknoloji ve hizmetlerinden yararlanmasının
önündeki en önemli engellerden biri de bu hizmetlerin ve teknolojinin yetersiz ve yaygın
olmaması, aynı zamanda oldukça pahalı olmasıdır.
Öncelikle oluşturulacak bir komisyon ile engellilere yönelik bilişim teknolojileri ve
hizmetleri konusunda, farklı engelli guruplarını da dikkate alarak mevcut durum envanteri ve
ihtiyaçlara ait bir raporlama çalışması gerekmektedir.
Bu teknoloji ve özel yazılımları, engelli bireylerin daha ekonomik şartlarda temin
edebilmelerine yönelik çalışmalar yapılması gerekmektedir. Engelli vatandaşlara yönelik
cihazların ve özel yazılımların geliştirilmesinin ve satışının teşvik edilmesi önemlidir.
Engellilere yönelik bilişim teknoloji ve hizmetlerinde, elektronik haberleşmede vergi
muafiyetleri/indirimleri ile ilgili mevcut düzenlemelerin gözden geçirilerek daha yaygın ve
teşvik edici hale getirilmeleri için çalışmalar yapılması konuya ciddi katkı sağlayacaktır.
Görme engellilere yönelik birçok teknoloji ve yazılım söz konusuyken otizmli
bireyler, zihinsel engelliler, işitme engelli bireyler gibi farklı engelli gruplarında aynı
199
durumdan bahsetmek zordur. Bu engelli grupları için de yeni teknoloji ve yazılımlara ihtiyaç
bulunmaktadır. Bu alanlarda ki çalışmaların özel olarak teşvik edilmesi gerekmektedir.
Devlet kurumları, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları işbirliğiyle ortak AR-GE
çalışmaları yapılması gerekmektedir. Yapılacak bu tarz AR-GE çalışmaları yalnızca ülkemiz
engellileri için değil tüm dünyadaki engellilere de fayda sağlayabilecektir. Bu alanda hizmet
veren kurumlar gerek kendi bünyelerinde oluşturacakları AR-GE birimleri ile gerekse diğer
kurumlarla işbirliği içerisinde bu alanda araştırma ve ürün geliştirme çalışmaları yapmalı ve
ekonomik açıdan uygun cihaz ve yazılımların geliştirilmesine önayak olmalıdırlar.
Üniversitelerde bu alandaki araştırma faaliyetleri ve tez çalışmaları artırılmalı ve
teşvik edilmelidir.
6. İstihdam: Bilişim Sektöründe Engelli İstihdamı Önemli Bir Fırsat Olabilir
Bilişim aynı zamanda engelli bireyler açısından meslek olarak da önemlidir. Engelli
bireyler bilişim sektöründe kendilerini geliştirebilir ve istihdam edilebilirler. Engelli
bireylerin sosyo-ekonomik yapıya katılmaları ve toplumsal dönüşümün içinde yer alabilmeleri
bağlamında bilişim sektöründe istihdam fırsatlarından yararlanmaları için bu yönde
çalışmaların artırılması ve teşvik edilmesi önemlidir. Ayrıca bilişim engelli bireylerin diğer
meslek alanlarında istihdamı içinde önemli bir araç olabilir. Geliştirilecek bilişim teknoloji ve
hizmetleri engelli bireylerin çok farklı alanlarda istihdamının önünü açacaktır. Bu alanda
girişimcilik ve inovasyon teşvik edilmelidir. Bu aynı zamanda bilişim sektöründe engellilere
yönelik cihaz üretme ya da yazılım geliştirme gibi donanım ve yazılım anlamında yeni
sektörlerin oluşmasına ve ülke kalkınmasına bu anlamada da fayda yaratılmasına sebep
olabilir.
7. Engelsiz Pazar Ağı İhtiyacı:
Engellilerin, ürünlere rahatlıkla ulaşabileceği veya üretici veya satıcıların engellilere
ulaşabileceği bir ağ bulunmamaktadır. Bu sistem olmadığı için ise ne engelliler ürüne, ne de
satıcılar engellilere ulaşabilmektedir. Dolayısıyla pazar da kurulamamaktadır. Bilişim
teknoloji ve hizmetlerinden yararlanılarak çevrimiçi ya da mobil Engelsiz Pazar Yerleri
oluşturularak, üretici, satıcı, alıcı, engelli vatandaş bu platformda toplanılmalıdır. Bu platform
aynı zamanda engelli bireylerin/STK’ların üretmiş oldukları ürünleri pazarlamaları ve gelir
elde edebilmelerinin de önünü açabilecektir.
8. FATİH Projesi Bir Fırsat Olabilir
Son yıllarda bilişim teknoloji ve hizmetlerinin eğitim sistemimizde yoğun bir şekilde
kullanılması engelli bireyler açısından da oldukça önemli bir fırsat oluşturmaktadır. FATİH
projesi gibi herkes tarafından büyük bir fırsat olarak görülen proje ile bir taraftan toplum
olarak bilgi toplumuna dönüşümümüzü sağlayabilecekken bir taraftan da engelli bireylerin
eğitim sistemine aktif olarak katılmasının yolu açabilecektir. Bu sayede engelli bireylerin
gerek eğitim seviyelerinin yükselmesi gerekse sosyoekonomik hayata daha aktif
katılabilmelerini sağlama konusunda önemli gelişmeler olacağı beklenmektedir.
Bu konuda engelli bireyler açısından bazı toplumsal kaygılar bulunmaktadır. Bu
kaygıların giderilebilmesi ve projenin daha başarılı bir hale gelebilmesi anlamında, ilgili
200
kurumlar, üniversiteler ve sivil toplum kurumlarının ortak toplantılar yapması, bu
çalışmalarda farklı engelli gruplarının da dikkate alınması gerekmektedir.
Engelli engelsiz tanımaksızın proje kapsamında yer alan ve seçilmiş olan aynı
cihazlardan yararlanılması ancak bu cihazlara engellere uygun program veya ekipman
eklenmesi uygun olacaktır.
Engellilerin eğiticilerine yönelik eğitimlerin artırılarak engellilere uygun eğiticinin
eğitimi programları ile desteklenmesi çok önemli ve gereklidir. Bunun temel bilgisayar
bilgisinin dışında engelli kullanımına ve ihtiyacına yönelik olarak hazırlanması
gerekmektedir.
Bu çalışmalara ilave olarak, gerçekleştirilecek pilot uygulamaların denetlenmesi,
sorunların yerinde ve zamanında tespit edilerek raporlanması, gerekli hallerde revize edilmesi
için koordinasyon merkezleri ve kurulları oluşturulabilir. Bunun sonucunda FATİH projesinin
engelli bireyler açısından daha sağlıklı işlemesi ve sonuç vermesi sağlanabilecektir.
9. Öğretim Elemanlarının Hazır Bulunurluğu
Sempozyum kapsamında “Öğretim Elemanlarının Engellilerin Eğitimine Hazır
Bulunurluklarının Artırılmasına Yönelik Stratejilerin Belirlenmesi” konulu uluslararası
katılımlı özel oturumda;
Anadolu Üniversitesi tarafından desteklenen ve 12 üniversiteden 700’e yakın öğretim
elemanının katkı verdiği bir araştırma projesi tanıtılarak “Öğretim üyelerinin özel gereksinimi
olan öğrencilere destek sağlama konusunda istekli
oldukları ancak genellikle
yapılabilecekleri konusunda yeterli bilgi ve yönlendirmeye sahip olmadıkları, bu konuda
kurumsal altyapı ve organizasyon eksiklikleri olduğu, bilişim teknolojilerine dayalı destek
sistemlerinden yeterince yararlanılmadığı” yönündeki bulgular sunulmuştur;
Ülkemizdeki deneyimler ve beklentiler yanında uluslararası örnekler ve bilişim
teknolojilerinin sunduğu olanaklar ışığında; “Türkiye’de özel gereksinim öğrencilerin eğitim
ortamlarına fiziksel olarak erişimlerini sağlayacak düzenlemelere öncelik verildiği ve bu
konuda önemli gelişmeler kaydedildiği; ancak eğitim-öğretim süreçlerinde sağlanabilecek
destekler konusunda henüz arzu edilen düzeye gelinmediği gibi kurumsal politika ve
sistemlerin yeterli olmadığı, öğretim elemanlarının özel gereksinimlere karşılamak için
bireysel çaba içinde oldukları” konusu vurgulanmış;
Öğretim elemanlarının “konuyla ilgili mevzuat yanında karşılaşabilecekleri özel
gereksinimler konusunda genel olarak bilgilendirilmeleri, özel gereksinimi olan öğrenciye
verebilecekleri somut destek konusunda ise ilgili öğrenciyle işbirliği içinde kurumsal
çözümlerin geliştirilmesine yönelik politikaların oluşturulması ve destek sistemlerinden
yararlanılması ” için ilgili üst kuruluşların ve kurumların çalışma yapmasının gerekliliği
üzerinde fikir birliğine varılmıştır.
201
Bilişim Ekonomisi Demek Kadın İstihdamının Artışı ve Kadının Sosyal Hayata
ve Ekonomiye Kazandırılması Demek!
Türkiye'nin 2023'de dünyanın en büyük 10 ekonomisi içinde yer alma hedefini
gerçekleştirebilmesi için kadınların işgücüne katılım oranının, yüzde 50’nin üzerine
çıkarılması olmazsa olmaz.
Türkiye, Cumhuriyet'in 100. yılında GSYH büyüklüğü bakımından dünyanın ilk 10
ekonomisi içinde yer almayı, kişi başına milli gelirini 25 bin dolara çıkarmayı, en az 2 trilyon
dolarlık bir ekonomi büyüklüğüne ulaşmayı ve işsizlik oranını yüzde 5'e düşürmeyi
hedefliyor. İstihdama katılımı artırmanın büyük önem taşıdığı “10 büyük ekonomi içinde yer
alma hedefi” için çeşitli gerekçelerle işgücü piyasasının dışına itilen kadınları da ekonomide
daha etkin kılmak gerekiyor.
Çalışma hayatının yanında aile hayatlarına ilişkin sorumlulukları nedeniyle kadınlar,
işverenler açısından tercih edilmeyebiliyor. Asıl görevi çocuk bakımı ve ev işleri olarak
görülen kadınların istihdamını artırmak üzere çocuk teşvikini de içeren paketin, önümüzdeki
ayın başında yasallaştırılması planlanıyor. Doğum iznini uzatacak düzenleme kapsamında,
kadınların doğum izninde olduğu dönemde işverene, geçici eleman verilmesi de gündemde.
Çocuk sahibi kadınların çalışma hayatına dönebilmesi için pakette yer alması planlanan kreş
desteği de heyecanla bekleniyor. Kadınların çalışma hayatında daha çok yer almaları ve
kariyer açısından desteklenmeleri Türkiye'nin ekonomik gelişimi açısından büyük önem
taşıyor. Türkiye'de işgücüne katılım oranının düşük olmasının, kadınların çalışma hayatında
daha az yer almasından kaynaklandığı ifade ediliyor. TÜİK verilerine göre, 2012'de Türkiye
genelinde işgücüne katılım oranı yüzde 50 olarak gerçekleşirken, bu oran erkeklerde yüzde
71, kadınlarda ise yüzde 29.5 oldu. İstihdam edilen kadın nüfus oranı yüzde 26.3'te kalırken,
erkek nüfus oranı yüzde 65'e çıktı. İşgücüne katılımı az olduğu gibi kadınlardaki işsizlik oranı
daha yüksek. Erkeklerde yüzde 8.5 olan oran, kadınlarda yüzde 10.8'e çıkıyor. İşgücü
piyasasına katılımın düşük olması kadının erkeğe bağımlı olması sonucunu doğuruyor.
202
İşgücü piyasasındaki toplumsal cinsiyet temelli eşitsizlikleri gidermek üzere "Kadın
İstihdamının Artırılması ve Fırsat Eşitliğinin Sağlanması" ile "İşyerlerinde Psikolojik Tacizin
Önlenmesi" hakkında Başbakanlık genelgeleri ile son yıllarda kadın istihdamında artış
yaşanmasına karşın gelinen nokta hala istenilen seviyede değil. Rakamlar; son yıllarda daha
çok kadının çalışma hayatına girdiğini gösterse de kadın istihdamının sadece 3'te 2'sinin
gerçek anlamda ve fiilen iş hayatında bulunan kadınlardan oluştuğu görülüyor.
Araştırmalar; çocuk ve yaşlıların bakımıyla ilgili hizmetlerin yetersizliği, kadınların
çalışmasıyla ilgili ön yargılar ve bu ön yargı nedeniyle kariyer imkanlarının daha düşük
olması, kadınların eğitim düzeyinin yetersizliği ve toplumsal cinsiyete dayalı iş bölümünün
kadınların işgücüne katılımının düşük olmasının en önemli nedenlerini oluşturduğunu ortaya
koyuyor. Bu engeller sadece istihdamda değil, girişimcilikte, toplumsal ve siyasi yaşamda da
kadının önüne çıkıyor. Eğitim düzeyinin düşüklüğü ve kayıtlı sektördeki istihdam
imkanlarının sınırlı olması, kadın işgücünün kayıtdışı sektörde düşük sektörle, sosyal
güvenceden yoksun şekilde istihdam edilmesine de yol açıyor.
Kadın istihdamında gelinen noktaya bakıldığında, bugüne kıyasla 1980'li yıllarda
tablonun daha parlak olduğu dikkati çekiyor. 1989'de yüzde 36.1 olan işgücüne katılım
oranının, sonraki yıllarda düşüşe geçtiği, 2000'de yüzde 26.6, 2005'te 23.3 ve 2010'da yüzde
27.6 olduğu görülüyor. 2008'den bu yana artış gösteren işgücüne katılım oranına karşın
Türkiye, 2012 sonunda ulaştığı yüzde 29.5'luk (TÜİK'e göre) oran (OECD'ye göre yüzde
32.3) ile hala OECD ülkeleri içinde son sırada yer alıyor. Türkiye'ye en yakın ülke yüzde 47.8
ile Meksika olurken, OECD ülkelerinin ortalaması yüzde 62.3. Türkiye'de sosyal hayatta
olduğu gibi işgücüne katılımda da kadınlar, doğurganlık ve anne özelliklerinden dolayı hep
erkeklerden sonra geliyor.
Çocuk bakımının kadın tarafından üstleniyor ve aldığı ücretin çocuk bakım maliyetini
karşılamıyor olması da yine kadın istihdamının önündeki en önemli engellerden birini
oluşturuyor. Eğitimi ve dolayısıyla maaşı daha düşük olan kadınlarda, çalışmanın getirisi
çocuk bakımının maliyetine oranla daha düşük olabildiği için, işgücüne katılım kararı, çalışma
ya da çocuk bakma kararı ile aynı anlama gelebiliyor.
203
2023 Hedefi İçin Kadın İstihdamı Şart
Verilere göre, Türkiye'de 2 milyon 300 bin kadın okuma yazma bilmiyor. 83 bin olan
kadın girişimci sayısı geçen yıl 93 bine çıkmasına karşın Türkiye'de her 100 girişimciden
sadece yüzde 7'si kadın. Kadınların eğitim aracılığıyla iş hayatına ve sosyal yaşama katılım
seviyesinin yükselmesinin ülkelerin gelişimini etkileyecek önemli faktörlerden biri olması
nedeniyle kadın işgücü; Türkiye'nin 2023 hedefleri için de büyük önem taşıyor. 18 yaşın
üzerindeki kadınların işveren primlerini son 5 yıldır Hazine tarafından karşılayan Türkiye,
2023'e kadar kadınların işgücüne katılımını yüzde 38’e çıkarmayı planlıyor. Yüzde 38'lik
hedefi iddiasız görenler de, düşük bulanlar da var. 2023'te dünyanın 10 büyük ekonomisi
arasında yer almayı hedefleyen Türkiye'nin, son verilere göre yüzde 51.9 olarak açıklanan
işgücüne katılım oranı ile bunu başarmasının "mümkün olmadığı" belirtilirken, nüfusun çok
daha büyük bir bölümünün çalışma hayatına katılması gerektiği ifade ediliyor. Bu süreçte
kadınların iş hayatına daha fazla katılımı büyük önem taşıyor. AB'nin 20-64 yaş arasındaki
kadınlarda 2020 yılı için belirlediği istihdam hedefi ise yüzde 75 olarak erkekler ile aynı
orana sahip. Bu arada, 10. Kalkınma Planı'na göre, 2012'de yüzde 29.5 olan işgücüne katılım
oranının bu yılın sonunda yüzde 30.9 ve 2018'de de yüzde 34.9'a yükseleceği tahmin ediliyor.
Kadın istihdamında 10. Kalkınma Planı ve 2023 hedefleri tatmin edici gözükmüyor, yetersiz
görülüyor.
Araştırmalar da; kadın istihdamının Türkiye'nin 2023 hedefleri için önemini ortaya
koyuyor. TEPAV'dan Güneş Aşık'ın yaptığı araştırmaya göre, kadınların işgücüne katılımında
bir değişiklik olmaması, erkeklerin katılımının yüzde 71'den yüzde 100'e çıkması halinde dahi
2023 hedefi olan kişi başı 25 bin dolarlık milli gelire ulaşmak mümkün değil. Erkeklerin
katılımının yüzde 71'den yüzde 100'e yükselmesi, kadınların katılımının ise yüzde 61'e
çıkması halinde 25 bin dolarlık hedefe ulaşılabilecek. Nüfus içinde çeşitli nedenlerle
çalışmayan bir kesimin olacağı düşünüldüğünde ise yüzde 100 katılım, pratikte mümkün
gözükmüyor.
TÜİK'in "İstatistiklerle Kadın 2012" araştırmasına göre, Türkiye'nin 75.6 milyonluk
nüfusunun yüzde 49.8'ini kadınlar oluşturuyor. Türkiye'de çalışan kadın sayısı yaklaşık 8
milyon. 2004'den bu yana 2.3 milyondan fazla kadın istihdamı gerçekleşti.15-64 yaş grubu
baz alınarak OECD ülkeleri arasında yapılan karşılaştırmada, kadın işgücüne katılım oranının
en düşük olduğu ülke Türkiye. Türkiye'de yüzde 32.3 olan orana karşın, kadın işgücüne
katılımın en yüksek olduğu ülke yüzde 83.3 ile İzlanda.
Son yıllarda uygulanan kadın istihdam teşvik programlarının verdiği olumlu sonuçlara
karşın kadın istihdamında istenilen noktaya bir türlü ulaşılamıyor. TÜİK Hanehalkı İşgücü
Araştırması'na göre, Haziran 2013 döneminde işgücüne katılma oranı bir önceki yılın aynı
dönemine kıyasla 1.1 puan artarak yüzde 51.9 oldu. Bu dönemde işgücüne katılma oranı
erkeklerde 0.8 puan artarak yüzde 72.5 olarak gerçekleşirken, kadınlarda 1.3 puan artışla
yüzde 31.9’a yükseldi. Bu arada, 10. Kalkınma Planı'nda bu yıl sonu için öngörülen hedef de
birkaç ay önce aşıldı.
TÜİK'in "İstatistiklerle Kadın 2012" araştırmasına göre, çalışan kadınların yaklaşık
3'te biri ücretsiz aile işçisi durumunda. Ücretli veya yevmiyeli olarak çalışan kadınların oranı
yüzde 54.3 iken, kendi hesabına çalışan kadınların oranı yüzde 10.8. TEPAV İstihdam İzleme
204
Bülteni’nde, Mart 2009-Mart 2013 döneminde tarım dışı kadın istihdamının 3.4 milyondan 4
milyon 847 bine ulaştığı belirtiliyor. Bunun yüzde 27’sini oluşturan 1.3 milyonu “kaçak”,
kayıtdışı çalışan kadınlardan oluştu. Tarım dışı istihdamda kadın payı yüzde 20’den yüzde
25’e çıktı. Çalışmada, küresel krizin etkisinin 2008 ile birlikte hanelerde ağır biçimde
hissedilmesiyle eve gelir getirmek için kadınların da işgücü piyasasına çıktığına işaret edildi.
Bültene göre, Mart 2012-2013 döneminde 603 bin artan kadın istihdamının yüzde 20’si tarım
dışında, yüzde 24’ü imalat sanayinde sağlanan işlerden oluşurken; ancak asıl olarak kadına iş
sağlayan sektör eğitim, sağlık ve turizm ile hizmetler sektörü oldu. Mart 2012’de 12.2 milyon
olan ev kadını sayısı 12 ay sonra 11.4 milyona indi. 2004'te yüzde 23.3 olan, 2011'de 28.8'e
yükselen devlette kadının istihdam oranı da Temmuz 2012'de 30.2'ye çıktı. Çalışabilir
nüfusunun yarısını oluşturan kadınların kentlerde işgücüne katılım oranının yüzde 25
civarında olduğunu belirledi. 2012'nin ilk 3 ayından bu yılın birinci çeyreğine kadar
Türkiye'de 1 milyon 208 bin istihdam artışı olmuş ve bu artışın yüzde 46.4'ünün kadın
istihdamında yaşanmıştır.
205
Yeni bir dünya düzenindeyiz. Sınırların kalktığı küresel dünyada bilgiyi ve teknolojiyi
yönetmek zorundayız. Atalarımızın 91 yıl önce verdiği mücadeleyi biz de bugün bilgi
ekonomisini yöneterek ilerleyebiliriz. Artık tank ve tüfekle savaşlar bitti ve bilgi, teknoloji
çağında kafalarla bu savaşlar yapılıyor. Rekabetin yönetildiği ve ekonomisi büyüyen yeni bir
dünya düzenindeyiz. Genç olan nüfusumuzun en önemli kısmı kadınlardır. Toplumun yarısı
olan kadınları yok saymak bizleri hedeflerimize ulaştırmaz. Eğer 2023-2070 hedeflerinden
bahsediyorsak bugünden itibaren çalışmamız gerekiyor. Fırsat eşitliğini yakalamamız
gerekiyor. 'İnsanı yaşat ki devlet yaşasın' dedik. Bunu söylediğimiz zaman genç, yaşlı, kadın
engelli demeden fırsat eşitliği sağlamaya çalışmalıyız.
Şimdi baktığımız zaman temel eğitimde fırsat eşitliğini yakaladık. Teknolojinin
imkanlarından faydalanmada eğitim çok önemli. Sosyal medya üzerinden bilgiye ulaşmak
çok önemli. Yer altı zenginliklerimiz yok. Peki neyimiz var? İnsanımız var genç beşeri
sermayemiz var. AB yaşlanıyor bizde genç nüfusumuzu çok iyi şekilde yetiştirerek dünyayı
yönete bilen insanları aramızdan ortaya çıkarmalıyız.
Kadınların sadece eğitim, sağlık gibi belli sektörlerde istihdam edilmesi ve kadın
istihdamı konusunda AB ülkelerinden hayli gerisindeyiz.
SGK verilerine dikkate alınarak sektörel olarak bakıldığında 291 bin yeni kayıtlı kadın
ücretlinin 45 bininin eğitim sektöründe, 25 bine yakınının sağlık sektöründe, 21 bininin yemeiçme hizmeti, 20 bininin de büro yönetimi ve desteği faaliyetlerinde ve giyim eşyaları imalatı
sektöründe olduğu görülüyor.
Kadın Emeği ve İstihdamı Girişimi Platformu’nun Kasım 2012’de hazırladığı 12 İlde
“Kadın İstihdamını Artırma Ve Fırsat Eşitliğini Sağlama” Politika Sonuçlarının
Değerlendirilmesi raporuna göre sektörlere göre kadın istihdamının dağılımına bakıldığında
“emek piyasasındaki yatay ayrışma”nın oldukça yüksek olduğu söylenebilir. Diğer bir
ifadeyle “kadın işi-erkek işi” ayrımı, kadınların belli sektörlerde yoğunlaşmasına neden
olduğu tespiti yapılabilir. Kadın işgücünün en çok istihdam edildiği faaliyetler “kadınlar için
uygun alanlar” olarak toplumsal kabul görmüşlerdir. Kadınlar ağırlıkla hizmetler, imalat
sanayinin emek-yoğun kesimlerinde ve tarım sektöründe istihdam ediliyor.
Bilişim dünyasında da üst düzey kadın yöneticilerin oranı hayli düşük. Teknoloji
şirketlerinde daha fazla kadının istihdam edilmesi ve bu durumun değişmesi önem
verilmelidir. Örneğin; Almanya, teknik mesleklerde kadınların oranına bakıldığında ABD'nin
oldukça gerisinde. Kesinlikle zamanla daha iyi olacak. Bilişim dünyası, proje ve danışmanlık
konuları, sosyal iş, büyük veriler ve mobilite derken artık bambaşka kabiliyetler gerektiriyor.
Bu şekilde kadın yeteneklere gelecekte daha fazla hitap edebilecektir. Bu mesleklere
kadınların ilgisinin artmasını sağlamak için, zihniyetin değişmesi gerekmektedir. Şirketlerde
sunulan alanlar pek kadın dostu değil. Oysa elimizde teknolojiler var. Elimizde internet var,
mobil çalışabiliyoruz ve çalışma saatlerini düzenleyebiliyoruz. Bu imkanlar değerlendirilmeli.
Diğeri ise kadınsal özgüven. Kadınları, kendilerine güvenmeleri konusunda teşvik etmeliyiz.
Kadınlara teknik mesleklerdeki potansiyeli fark etmeleri için cesaret vermek gerekiyor. Fakat
kadınlar, matematik, enformatik, fen bilimleri ve teknolojiye dayalı mesleklerde hala oldukça
düşük oranlarda temsil ediliyor. Meslek edinme imkanlarının kısıtlı olması ve yükselme
şansının düşüklüğü bunun nedenleri arasında sayılmaktadır.
206
Wegner’in, Berlin Sosyal Bilimler Araştırmaları Merkezi'nin 2005 yılında yürüttüğü
bir araştırmanın sonuçlarına göre, kadın mühendisler arasındaki işsizlik oranı, erkek
mühendislere göre iki kat daha fazla. Alman Sendikalar Birliği tarafından 2013 yılında bir
araştırma ise o dönemden bu yana fen bilimleri alanlarındaki işlerde istihdam edilen
kadınların oranının yüzde 44 dolayında arttığını gösteriyor. Mühendisler arasında ise artış
sadece yüzde 25.
SGK verileri mutlak sayı olarak kayıtlı kadın oranında önemli artışa işaret etse de,
TÜİK istatistiklerinin aynı zamanda kayıt dışı kadınları da içermesi bakımından halen kayıt
dışılık oranında çok büyük bir iyileşmeye işaret etmiyor. Mart 2013’te toplam kayıt dışı
çalışan kadın oranı yüzde 52 olarak dikkat çekiyor.
TEPAV’ın 15 Ağustos 2013 tarihli İstihdamını İzleme Bülteni’ne göre 15 yaşın
üstündeki nüfustan işgücü olarak iş piyasasından geri duranların sayısı 2012 yılın da 28
milyonu bulurken Mart 2013’te 27 milyon 549 bine indiği gözleniyor. Bu azalmadaki en
önemli etkenin özellikle ev kadını olarak işgücü dışında duran nüfusun işgücü piyasasına
çıkmasının etkili olduğu söylemek yanlış olmaz. Mart 2012’de 12,2 milyon olan ev kadını
sayısı 12 ay sonra 11,4 milyona düşmüş durumda. Bu, 800 bin dolayında bir azalma anlamına
geliyor. Dolayısıyla işgücü dışı nüfus içinde ev kadını oranı da yüzde 43,8’den yüzde 41,4’e
kadar düşmüş oluyor. 2008’in şubat ayında 3,2 milyon kişi olarak belirlenen kadın çalışan
sayısı, 2013’ün Şubat ayında 4,8 milyona yaklaştı. Yani 6 yılda yüzde 50 dolayında bir artış
gerçekleşti. Son 6 yılda kentlerde kadın çalışan sayısında 1,5 milyonun üstünde bir artış
gözlendi. Hükümetin asgari ücretli kadından işveren payına düşen SGK primini almayacağı
ve bunu 5 yıl süre ile kademelendirerek uygulayacağı teşviki, kadın istihdamının özellikle
hizmet sektöründe artmasına sağlıyor.
Dijital devrim dediğimiz olgu çeşitlilikten besleniyor. Farklı görüşler, fikirler,
yaratıcılık farklı açılardan bir araya geliyor. Karşı karşıya olduğumuz sorunları artık hiç kimse
tek başına çözemez.
Ülkemizde “Gençlerin Meslek Tercihi” konulu araştırma, öğrencilerin gelecekten
beklentilerine dair çarpıcı sonuçlar ortaya koydu. Araştırmaya göre gençler gelecek vadeden
en popüler meslekler içinde sivil havacılık ve yönetim bilişim sistemleri bölümlerini ilk sırada
görüyor. Araştırmaya katılan üniversite çağındaki gençlerin yüzde 9,8'i havacılık sektörünün,
yüzde 7,5’i ise bilişim sektörünü en popüler ve geleceği parlak olan meslek grupları içinde
tanımladı. Havacılık sektörü içinde en yüksek oranlı bölüm sivil havacılık ve ulaştırma
işletmeciliği seçilirken, bilişim sistemlerinde en çok tercih edilen bölüm de yönetim bilişim
sistemleri oldu. Araştırmada, kadınların yüzde 6,6'sı kendilerini havacılık, erkeklerin yüzde
7,8’i bilişim sektörüne yakın gördüğü sonucuna ulaşıldı. Kadınların havacılık sektöründen
sonraki tercihleri ekonomi ve finans olurken, erkeklerin bilişim sektöründen sonra tercihleri
ise havacılık sektörü oldu.
Küresel rekabetin teknoloji ve inovasyon üzerinden yürümesinin bilişim sistemleri
alanına yönelik istihdam talebini yüksek tutmaktadır. Güncel yaşamın ve şirketlerin tüm
süreçlerinin sanal ortama taşındığı bir dünyada bilgisayar mühendislerinin geliştirdikleri
program ve sistemler olmadan dünya ekonomisi çökebilir. Üretim maliyetlerini düşürecek
yüksek teknolojiye sahip ürünler yine bilişim sektöründe çalışacak gençlerimizin çabalarıyla
207
hayata geçirilecek. Dünyada çekim merkezi olan bir ülke konumuna gelmek istiyorsak bunu
bilişim sektörünün sunduğu fırsat pencereleri ile yapacağız. Önümüzdeki yıllarda dünyada 4.5
milyar insan bilişim sektörü ile ilgili herhangi bir hizmeti almak isteyecek. Bu durum bilişime
ağırlık verilmesi ve bilişimde katma değeri yüksek olan gelişmelerin yaratılması gerekliliğini
doğuruyor. 2023 hedefi olan dünyanın en büyük 10 ekonomisi arasına girebilmek için
yapmamız gereken sıçramayı bilişim sektörü ile yakalayabiliriz.
Bütün küresel ve makro ekonomik gelişme ve trendlerin hizmet, turizm ve havacılık
sektörü açısından büyük önem taşımaktadır. Başta Çin ve Hindistan olmak üzere aralarında
Türkiye’nin de bulunduğu E7 ülkelerinin halen devam eden, yakın ve orta vadede de süreceği
öngörülen ekonomik gelişme ve büyümeleriyle, sahip oldukları çalışan nüfus sayı ve
oranlarındaki artışın önem arz etmektedir.
Toplum hayatını kolaylaştırmak için inovasyonu ön plana alarak iki taraflı düşünebilen
ve birden çok alanda bilgi sahibi olan gençler yetiştirmeyi hedeflenmektedir. Artık gençler
ekonomi ve finans, uluslararası ticaret ve lojistik, halkla ilişkiler ve tanıtım, sivil havacılık ve
ulaştırma işletmeciliği, yönetim bilişim sistemleri gibi aynı anda iki kritik öneme sahip alanda
birden ihtisaslaşacakları ön lisans ve lisans programlarını tercih edip, kendilerini öne
çıkaracak meslek alanları seçiyor. Halen çok popüler olan mühendislik, mimarlık gibi
bölümleri okuyanlar ise lisans öğretimlerini tamamladıktan sonra yönetim alanında Executive
MBA olarak ifade edebileceğimiz ihtisaslaşmış işletme yönetimi yüksek lisans programlarını
da alıyorlar. Gençlerimizin markalaşması çok önemli. Artık gençlerimiz kendi projelerini
hem tasarlayabilecek hem de pazarlayabilecek seviyelere gelmelidir.
Bilindiği gibi hükümetin 2023 hedefleri arasında kadın istihdamının artırılması da yer
alıyor. 2023 yılına kadar kadınların işgücüne katılımında hedef yüzde 38’e çıkmak. OECD
ülkelerinde kadınların işgücüne katılım oranı ortalama yüzde 61,8 iken ülkemizde bu oran
yüzde 28,8. OECD ülkeleri arasında Türkiye’den sonra en düşük katılım oranına sahip ülke
yüzde 46 ile Meksika.
2005’ten bu yana kadın çalışanların iş gücüne katılım oranlarına bakıldığında, her yıl
katılımın yaklaşık 1 puan artması halinde hükümetin 2023 hedefi olan yüzde 38’lik kadın
katılım oranı hedefi yakalanabilir görünüyor. 10. Beş Yıllık Kalkınma Planı kadın istihdamı
konusunda kadın işgücüne katılım oranında 2012’deki yüzde 29,5’lik düzeyden 2018’de
yüzde 34,9 doğru bir yükseliş hedefleniyor. Bu kapsamda kadın işgücü oranına yönelik
hedefi, 2018 yılında 16 bin dolarlık kişi başı gelire ulaşma hedefiyle da uyumlu görünüyor.
Ancak son aylarda kadın işsizliğinin hafif bir yükselişe geçiş olması da dikkat çekici bir
gelişme olarak görülebilir. Mevsimsellikten arındırılmış kadın işsizlik oranı Mart 2012’de
yüzde 10,6 olurken, Mart 2013’te yüzde 11,6’ya yükseldiği gözleniyor.
Sonuç olarak; Türkiye’de kadınların ve engellilerin işgücüne katılımının orta ve uzun
dönemde nasıl artırılabileceğine odaklanmalı, istihdam politikaları, kadınlar ve engelliler
odaklı sosyal içerikli özel istihdam politikaları şeklinde geliştirilmelidir. İşe almada kadınlara
ve engellilere yönelik pozitif ayrımcı uygulamalar yapılmalıdır.
208
Bu Yüzyılda IQ Ve EQ Birlikte Geliştirilmeli
21. yüzyılın öğreneni kimdir tartışmaları her yerde devam ediyor. Sistemin
merkezinde eğitim sisteminin çıktısı olan 21. yüzyılın öğreneni var. Sistem içindeki tüm
paydaşların amacı bu kimliği elde etmek olduğu için sondan başa doğru tasarım yaklaşımıyla
merkezdeki öğrenenden başladığımızda sırasıyla halkaları dışarıya doğru genişleterek
sonuçları tasarlamalıyız.
 İlk dış çemberde sayısal ve sözel becerileri gelişmeli yaklaşımı var. Bu aslında 21.
yüzyılın öğreneninin Daniel Pink tarafından "The Whole New Mind" kitabında da anlattığı
yaklaşımla sağ beyin ve sol beyini birlikte kullanabilen bireyler yetiştirmek gerekliliğinin
göstergesi. Bu yüzyılda IQ ve EQ birlikte geliştirilmeli...
 Bir üst çemberde ise sayısal ve sözel becerilerin geliştireceği 21. yüzyıl yeterlilikleri
var ki bunların kolaylıkla iş dünyası tarafından aranan özellikler olduğunu söyleyebiliriz.
1. Dijital Çağ Okuryazarlığı; dikkat etmemiz gereken nokta bilgisayar okuryazarlığı
değil dijital çağ okuryazarlığı. Bilişim çağı olarak adlandırabileceğimiz dönem 19802000 yılları arasında yaklaşık 20 yılda bitti. Şimdi hız çağını yaşarken ihtiyacımız
dijital çağ okuryazarlığı...
2. Eleştirel Düşünme Ve Problem Çözme; bu yüzyılda öğrenenlerin önünde geçmiş
yüzyıllardan daha büyük sorunlar var ve bunları çözerek yeni bir dünya, yeni bir
yaşam tasarlamak zorundalar. İnsanlık doğayı ve ilişkilerini hızla tükettiği için yeni
kaynaklar ve yeni bir yaşam biçimi ihtiyacı hızla ihtiyaç olarak ortaya çıkıyor. Bunun
için de eleştirel düşünme ve problem çözme hayati önem taşıyan bir yeterlilik.
3. İletişim; küreselleşen dünyada savaş ve barış, yaşam ve ölüm, yeni bir toplumsal
yaşam düzenini belirleyecek faktör.
4. Yaşam Boyu Öğrenen, Öz Yönlendirme Ve Kişisel Yönetim; hız çağı diye
adlandırdığımız bu çağda bireyin öz farkındalığı ve yönetimi becerisiyle beraberinde
yaşam boyu öğrenen olması kısacası öğrenme yoldaşı olması gerekiyor.
5. İşbirlikçi Çalışma Ve Liderlik; her bireyin içinde olan liderlik becerilerini açığa
çıkaran ve etki alanları içinde işbirlikçi liderlik sergilemeleri yeterliliği ki ülkemiz
çocuklarının da küresel rekabette olabilmeleri için bu yeterliliğin altını çizmeliyiz...
6. Yaratıcılık ve İnovasyon; yine hız çağı etkilerine bakınca kişisel ve kurumsal
başarının yaratıcılık ve inovasyondan olduğunu görebiliriz. Okullar bu yeterliliği
geliştirmek için programlarına bilişsel olarak geliştirmek için bu yaklaşımla
bakmalılar.
7. Sosyal Sorumluluk, Kültürel, Evrensel ve Çevre Farkındalığı; yine yeni bir
toplumsal yaşam biçimi ihtiyacı bu yeterliliği ortaya çıkarıyor. Bazı kaynaklarda işaret
edildiği gibi bu yüzyılın sivil toplum yüzyılı olacağını da burada eklemek gerekiyor.
Belki de insanlık kaybettiği değerlerini ararken bu görevi çocuklarına bırakıyor...
209
 En dış halkada ise Sayısal ve sözel alanda geliştirilmiş ve yukarıda saydığımız yedi
yeterlilikle donatılmış 21. yüzyıl öğrenenlerinin tanımlanabileceği üç kimlik bulunuyor...
1. Girişimci Ruh
2. Derinlemesine Düşünür
3. Etik Vatandaş
Özetle, bir eğitim sistemini geleceğe taşıyacak olan sürekli değişiklik değil aksine tüm
tarafların anlayabileceği ve paydaş olabileceği bir yol haritasıdır. Bu haritanın sondan başa
doğru tasarlanması ve bu yolda kararlılıkla yürünmesi için de işbirlikçi çalışma ve liderlik
becerisi gösterilmesi gerekiyor...
“Bilgeliği üç yolla öğrenebiliriz; ilki yansıtma ki bu en asil yoldur, ikincisi taklit
ederek ki bu en kolay olanıdır, üçüncüsü tecrübe ederek ki bu en acı verenidir.” Konfüçyüs
Duygular öğrenmenin en önemli, bütünleyici parçasıdır; Eğer bir öğrenen evde
ve/veya okulda mutsuzsa kalıcı, etkili öğrenme gerçekleşemez. Bu nedenle öğrenmenin
öğrenenlerin motivasyonunu sağlayacak şekilde tasarlanması gerekir. Kısacası bilginin İKEA
gibi sunulması halinde kalıcı öğrenme gerçekleşebilecektir.




İlginç
Kullanışlı
Eğlenceli
Anlamlı
Her öğrenen farklı ve biriciktir, inovatif öğrenme ortamları her bir öğrenenin geçmiş
tecrübelerini ilişkilendirecek etkinliklerden oluşturulur.
Öğrenciler zorlanmalılar ancak süreçten kopmayacak kadar; İnsan beyni zorlanmayı
seviyor. Bu nedenle de her zaman kolay ve rutin işlerden sıkılırken zorlandıkça daha çok
performans üretiyor. Öte yandan bu zorlamanın miktarı beyin tarafından tehdit olarak
algılandığı anda sürüngen beyin devreye giriyor ve öğrenmeye ket vuruyor. Böyle bir
durumda da ya kaçmaya ya da savaşmaya karar veriyor. Sınıfta uyuyan ilgisiz öğrenen
kaçmaya karar vermiş, yaramaz dediğimiz dersin düzenini bozan ise savaşmaya karar vermiş
öğrenen…
Kısacası kentlileşen toplum, tarıma dayalı işlerden hızla uzaklaşırken, daha iyi
eğitimle kentte yeni iş alanları aramaya başladı. Fakat bilim ve teknolojide inovatif gelişmeler
de hızla mevcut bilinen işlerin insan bağımlılığını yok ediyor. Bizim gibi genç nüfusu yüksek
ülkelerde ise gençler için hızla artan yeni iş alanları ihtiyacı da söz konusu.
Bu yüzyılı tanımlayan en önemli beceri, hızla değişen dünyaya ve yeni koşullara
uyum becerisi. Bu sebeple, bu yüzyılın başarılı toplumları, eğitim sistemlerinde inovasyon
üretebilen ve bu sorunları çözebilen ülkeler olacaktır.
Türkiye'nin önümüzdeki 10 yılına enerji, otomotiv, tekstil, telekomünikasyon/iletişim,
bilişim sistemleri ve teknoloji, savunma ve hava teknolojileri, eğitim, perakende, elektronik,
çevre ve geri dönüşüm, güvenlik ve danışmanlık olmak üzere 15 sektörün damga vuracağı ve
210
Türkiye'de en çok yatırım ve istihdamın gerçekleşeceği sektörlerin bunlar olacağı
öngörülmektedir.
Umut Vaat Eden Sektörler
1. Bilişim Sistemleri Ve Teknoloji Sektörü: Türkiye'nin bundan sonraki bütün
konsantrasyonu teknoloji, inovasyon ve yenilikçilik üzerinde olacak. Çünkü, Ar-Ge ile
başlayan süreçte, teknoloji gelişiyor, bu kalite ve verimlilik artışı olarak artan üretime
yansıyor. Bu alanda nanoteknoloji; genetik ya da biyoteknoloji; yeni nesil nükleer yakıtlar ve
teknolojileri; hidrojen ve yakıt pili teknolojileri; ile süper-iletkenlerin üretimi öne çıkacak.
2. Eğitim: Teknik eğitimden tarımdan göçenlerin dönüştürülmesine kadar her alanda
değişen ekonomi ve değişen rekabet, buna uygun üretim, Ar-Ge ve nitelikli insan gücü
gerektiriyor. Sektörler ya kendi elemanlarını yetiştirecek ya da bu işi başkalarına
yaptıracaklar, yani standartlarını koyup, siparişini verip satın alacak. Bu alanda mesleğe
dönük eğitimin derinleşmesi bekleniyor. Hayat boyu sürekli eğitim (çalışmayanlar için),
mesleki eğitim (ara elemanlar için) ve meslek içi eğitim (çalışanların gelişmesi için), uzaktan
eğitim (zaman ve mekandan bağımsız) önem kazanacaktır.
3. Enerji Ve Doğal Kaynaklar: Enerji sektörü hem dünyada hem de Türkiye'de
katlanarak büyüyecek. Ülkemizde enerji tüketimi dünya ortalamasının iki katından fazla
büyüyeceği tahmin edilmektedir. Global ekonomide önümüzdeki 10 yılda yıllık yüzde 3-4
civarında bir büyüme olacağı varsayımına göre, enerji sektörü büyüme ve refahı belirleyecek
temel parametre olacak. Hesaplamalara göre, Türkiye'nin enerji sektöründeki açığını
kapatması için tam 130 milyar dolarlık yatırım yapması gerekiyor. Bu, aynı zamanda büyük
bir istihdam sahası anlamına da geliyor. Yerli madenler ve doğal kaynakların önemi
anlaşılacak özellikle enerji/hammadde/ürün üretiminde temiz, yenilenebilir yerli doğal
kaynaklar geliştirilerek değerlendirilecektir. İthale dayalı fosil yakıtların önemi kısmen
azalacaktır.
4. Otomotiv: Son yılların Türkiye'de en rekabetçi ve en hızla yükselen sektörü olarak
kabul ediliyor. İhracat 2006 yılına göre 2007'de yüzde 33,8 artarken, ithalattaki artış ise yüzde
8,7 düzeyinde kaldı. Yani Türkiye otomotivde dış ticaret fazlası vermiş oldu. Türkiye
otomotiv sektöründe yakaladığı bu ivmeyi sürdürmek zorunda olduğundan, yatırımlara ve
istihdama uzun vadede devam edecek. Ekonomik krizler nedeniyle kısa süreli duraksamalar
olsa da uzun vadede bu sektör ülkemiz için lokomotif sektörlerden biri olmaya devam
edecektir.
5. Tekstil: Dünya pazarının yaklaşık üçte ikisini Çin'in ele geçirmesi, Türkiye'nin
tekstil ve hazır giyim sektörlerinde ihracat hacmini fiziksel olarak azaltmış bulunuyor. Ancak,
kalite, hız, dar alandaki özel taleplere cevap verebilme, esneklik, AB piyasalarına olan
yakınlık gibi üstünlükleri sayesinde Türkiye, bu sektörde küresel aktör olma konumunu halen
muhafaza ediyor. Ülkemizde tekstil sektörü döviz kurlarından kısa vadeli sorunlar yaşasa da
uzun vade de büyük firmalar biraz sarsılsa da ayakta kalabilecek fakat küçük firmalar sıkıntı
çekebilecekler.
211
6. Telekomünikasyon: Sektör, 15 yıl içinde yeni oyuncularla ciddi bir büyüme içine
girecek. Büyük şirketler olduğu gibi, taşeron firmalar da gelişecek. Telekom sektöründe
bugüne kadar ön planda olan daha çok GSM firmalarıydı. Ama önümüzdeki 15 yılda sektör
daha farklı bir tablo çizecek. Alternatif telekom operatörleri büyük atılım içine girecek.
Telekomünikasyon alanında ülkemizdeki yabancı firmalar Türk çalışanlarını daha fazla
oranda yurt dışındaki işyerlerine çalışmaya gönderecektir.
7. Savunma Ve Havacılık Teknolojileri: Savunma sektörünün dünyadaki yıllık
bütünlüğü 1,3 trilyon dolar. Bunun yansını tek başına ABD karşılıyor. Türkiye'nin Aselsan,
Roketsan, Havelsan, Kale Savunma Sanayi gibi bazı şirketleri bu piyasadan pay almaya
başladılar. Son yıllardaki atılım sayesinde Türkiye, silah sanayii ihtiyaçlarını yüzde 45
oranında içeriden tedarik ediyor. Uçak, helikopter ve havacılık sanayine parça üreten firmalar
(Tusaş, TAİ, Alp Havacılık vs) gelecekte önemli görevler yapacağı tahmin edilmektedir.
8. Perakendecilik: Sektördeki hareketlilik yeni açılacak alışveriş merkezleri ile daha
büyük bir boyut kazanacak. Sektörde büyük oyuncuların yanı sıra küçük oyuncular da
harekete geçecek. Perakende sektöründe yetişmiş insan sayısı çok az olduğu için ciddi
transferler olacak, eğitim veren şirketlere ihtiyaç duyulacak. Bazı illerde gereğinden fazla
açılan AVM’lerde sıkıntılar yaşanacakta olsa AVM’lerin geleceği oldukça parlak
gözükmektedir. AVM’lerden daha iyi yaşam alanları yaratanlar, promosyon yapanlar,
topluma daha fazla çekici faaliyetlerde bulunan AVM’ler başarılı olacaklardır. Gıda ürünleri
mobilya, ev-bahçe, aydınlatma, banyo ve mutfak eşyaları sunan yapı marketler daha önem
kazanacaktır.
9. Elektronik: Elektronik sektörü perakendecilikte büyük bir yol alacak. Mağazacılık
yapan firma sayısı gittikçe artacak, yurtdışı elektronik devlerinin Türkiye'ye olan ilgisi
sürecek ve yatırımlar yapacaklar. Diğer bir dalga ise sektördeki birleşmeler ve evlilikler
olacak.
10. Taşımacılık Ve Lojistik: Hem havayolu taşımacılığı hem de lojistik alanında
büyük bir patlama yaşanıyor. Bunu ülkemizde piyasa uyumlu reformların ve vergisel
teşviklerin tetiklediği görülüyor. 17 milyar dolar civarında bir büyüklüğe sahip olan sektörün
ilk dinlenme yeri 40 milyar doları bulacak. Bu arada parlayan yıldız ise depoculuk/
antrepoculuk olacaktır. Yabancı ve yerli firmalar evlenecek. Kara yolu yolcu taşımacılığı
pazar payının yaklaşık %10’luk kesimini hava, demir ve deniz taşımacılığına kaptıracaktır.
11. Sağlık: Büyüklüğü 25 milyar dolan aşan sektörde hedef on yıl için 50 milyar dolar
olarak gösteriliyor. Artan kişi başı gelir ve sağlık bilinci nedeniyle kişi başına düşen doktor,
kişi başına sağlık ve ilaç harcamaları artacak. Yeni özel hastaneler, tesisler ve klinikler
açılacak. Sağlık sektöründe mesleğin haricinde eğitimler gündeme gelecek. Bilhassa Tıbbi
kongre turizmi Türkiye'nin önümüzdeki yıllardaki gündemi olmaya devam etmelidir.
12. Çevre Ve Geri Dönüşüm: Sanayileşmenin yol açtığı tahribatı yok etmek veya
bunlara kısmen mahal vermemek için alınacak tedbirler dev sektörlerin doğmasına sebep
olacak. Türkiye'nin AB çevre standartlarına geçmesi ve Kyoto Protokolü'nün gereklerini
yerine getirmek için yaklaşık 140 milyar dolar gerektiği anlaşılıyor. Bu, gelecekteki yeni iş
hacmine işaret ediyor. Ülkemizde bundan sonra çevre dostu üretim, madencilik, geri dönüşüm
212
sektörleri önem kazanacaktır. Yarınların başladığı yerin geri dönüşüm sektörü olduğu
anlaşılacaktır. Hurdaların atık olmadığı, geri dönüşümünde nihai yok etme olmadığı
anlaşılacaktır. ABD’de 2006 yılında geri dönüşüm sektörünün büyüklüğü 65 milyar $’ı
aşmıştır. Özellikle e-atık, hurda araçlar, demir-çelik, kağıt, lastik geri dönüşümü önem
kazanacaktır. Kurumsal olarak çevre standartları alma ve uygulama konularında uzmanlara
ihtiyaç artacaktır.
13. Güvenlik: Güvenliğin her alanı terör, hacker gibi birçok tehdide bağlı olarak
katlanarak büyüyecek. Bilgi güvenliği, müşteri güvenliği, altyapı ve kimlik güvenliği, işletme,
sokak, bina, kişi güvenliği hızla gelişecek. Güvenlik hizmetlerindeki tüm pozisyonlarda
yetişmiş insana ihtiyaç duyulacak. Özel güvenlik kurumları sayısı artacaktır. Güvenlik
görevlilerinin eğitimi önem kazanacaktır. Ev ve işyeri elektronik güvenlik ekipmanları satış
ve montaj sektörü büyüyecektir.
14. Danışmanlık: İmalat sanayiinin gelişimi sonucunda ortaya çıkan refah artışı ve
yüksek gelir seviyesi hizmet sektörünün önemini artırıyor. Hizmet sektörünün bir kolunu
oluşturan danışmanlık, kişisel ve kurumsal alanlarda hızlı bir büyüme gösterecek. Teknik,
hukuksal, mali danışmanlık daha da önem kazanacaktır. Medya takibi, webometrik
değerlendirme, kalite, e-devlet, sertifikasyon hizmetlerinde danışmanlığın önemi artacaktır.
15. Tarım: Dünya nüfusu ile gıda kaynakları arasındaki makas her geçen yıl artıyor.
Bu da gıda arzı güvenliğini tehlikeye sokmaktadır. Küresel ısınma, su kıtlığı, tarıma dayalı
alanların azalması gibi unsurlar Türkiye'nin bu alanda yıldızını parlatmaktadır. Verilmekte
olan teşvikler ve yapılan yasal düzenlemelerin de katkısıyla ölçekler büyüyecek, bilinçli tarım
pratiklerine yer verilecek. Özellikle organik tarım, damlama sulama, topraksız tarım, suda
tarım önem kazanacaktır.
Türkiye'nin Ulusal İstihdam Stratejisi Eylem Planı
Türkiye'nin ulusal istihdam stratejisi için oluşturduğu eylem planı belirlendi. Yeni
stratejide girişimcilik ön planda tutuluyor. Özellikle üzerinde durulan sektörlerin başında
bilişim geliyor.
Yeni yol haritasına göre, bilişim sektörü için her yıl için 10 bin uzman yetiştirilecek.
Bilişim için toplam istihdamda hedeflenen pay ise yüzde 3 olarak belirlendi.
Sözkonusu eylem planında Bilişim sektörüne çok önem verildiği görülmektedir.
Önümüzdeki dönemin en parlak en gözde alanı bilişim olacak. Ayrıca istihdamın
girişimcilikle sağlanması ön plana çıkarılmış Ar-Ge teşvikleri getirilmiş.
İstihdam stratejisinde finans sektörü de önemli bir yer tutuyor. Hedef İstanbul'u
dünyanın önde gelen finans merkezlerinden birine dönüştürmek. Bu konuda istihdam
teşviklerinden yurtdışı fonların özendirilmesine kadar pek çok farklı başlıkta adım atılacak.
Finansla ilgili planlar sadece İstanbul'la sınırlı değil. Küçük yerleşim alanlarında eğer banka
şube açarsa, burada çalışan insanların sigorta priminin belirli bir kısmını devlet ödeyecek.
Yeni istihdam stratejisi bilişim ve finansın yanı sıra tekstil, turizm ve inşaat
sektörlerinde eğitimli iş gücü ve iş güvenliği gibi konularda önemli yenilikler getirecek.
213
Hangi Sektörlerde Ne Yapılacak?
Bilişim




Her yıl 10 bin bilişim uzmanı yetiştirilecek.
Bilişim sektöründe istihdamın toplam istihdam içerisindeki payı 2017 yılında yüzde
1.3; 2023 yılında ise yüzde 3 seviyelerine çıkarılacak.
Doğrudan yabancı sermaye yatırımları için uygun ortam oluşturulacak. Bu yolla
sektörel bazda teknoloji transferi sağlanacak, firmaların uluslararası kalite
sertifikasyonlarına sahip olmaları, iş yapma yetkinliklerinin geliştirilmesi ve
finansmana erişimin kolaylaştırılmasına yönelik tedbirler hayata geçirilecek.
Sektörün rekabet gücü artırılarak ihracata yönlendirilecek, ihracatta proje odaklı
hizmetlere ve katma değeri yüksek telekomünikasyon, eğitim, sağlık ve savunma
sanayi gibi sektörlere özel yazılım ürünlerine odaklanılacak.
Finans


Sektörün istihdamdaki payı yüzde 1’den 2023 yılına kadar yüzde 2 düzeyine
yükseltilecek.
Engelli istihdamı düzeyi 2015 yılına kadar yüzde 10 oranında artırılacak.
İnşaat


Sektörün tarım dışı istihdam içindeki payı 2015 yılından itibaren yüzde 10’a
çıkarılacak.
Sektörde çalışanların yüzde 30’u 2023 yılına kadar mesleki yeterlilik sertifikasına
sahip hale getirilecek.
Tarım

Tarım sektörünün toplam istihdam içindeki payı 2009 yılındaki yüzde 24.7 oranından
2023 yılına kadar tedricen yüzde 15’e indirilecek.
Tekstil

Sektörde kadın istihdam oranı 2015 yılına kadar yüzde 50 artırılacak.
Turizm


2023 yılında kadar 400 bin işçi meslek içi eğitimden geçirilecek, 1 milyon kişiye
sektöre yönelik işgücü yetiştirme eğitimi verilecek.
Turizmin toplam istihdam içindeki payı 2023 yılına kadar yüzde 15’e çıkarılacak.
BM–UNDP 2014 İnsani Gelişme Raporu
Ekonomik kalkınmanın ayrılmaz bir parçası olan sosyal kalkınma, BM’nin
kurulduğundan beri yaptığı çalışmaların temel taşı olmuştur. Onlarca yıldır BM, kalkınmanın
toplumsal yönünün önemini ve bütün insanlara daha iyi bir hayatın kalkınma yoluyla
başarılabileceğini vurgulamıştır. BM–UNDP 2014 İnsani Gelişme Raporu ekonomik büyüme,
kalkınma ve toplumsal refah yönünden Türkiye’nin yakın geleceğine ışık tutmaktadır. 2023
214
yılı için önüne ışıldayan hedefler koymuş olan Türkiye’nin o noktaya varabilmesi için
yoğunlaşması gereken dönüşüm alanlarını ve radikal reformları, sektörel verilerle gösteriyor:
1. Eğitimde geriliğin acilen giderilmesi ve kalitenin yükseltilmesi.
2. Bölgesel insani gelişmişlik farklarının ortadan kaldırılması.
3. Eğitimde, istihdamda, gelirde, siyasal ve sosyal yaşamın bütün alanlarında kadın–
erkek eşitsizliğine son verilmesi.
“İnsani Gelişme” ile “Ekonomik Kalkınma ve Gelişme” arasında bir ilişki son derece
sıkı bir ilişki vardır. “Ekonomik Kalkınma ve Gelişme” ya da “Büyüme” bize “İnsani
Gelişme” nin imkan ve araçlarını sunar. Bu imkan ve araçları biz “İnsani Gelişme” için
kullanırız. ‘Ekonomik Gelişme’ son tahlilde insanın mutluluğu için yapılan bir toplumsal
faaliyettir. Ekonomik gelişmenin başarısı ‘İnsani Gelişme’nin ölçülmesiyle saptanır. ‘İnsani
Gelişme’ dinamiğinin ölçülmüş düzeyi ise bize, günümüzün en çarpıcı ve kapsayıcı kavramı
olan “Sürdürülebilir Kalkınma” açısından nerede olduğumuzu gösterir. Bunu gördüğümüz
noktada ise kamu ve özel; kurumsallaşmış bütün toplumsal gücümüzü en uygun politikaları
üretmek ve uygulamaları gerçekleştirmek için kullanırız.
UNDP 2014 İnsani Gelişme Raporu ile ortaya çıkan Türkiye görünümü, ekonomik
büyümeye odaklanmış politikalarla geleceği inşa etmemizin imkansızlığını ve ülke olarak
kılcal damarlarımıza kadar inen bir reformlar gündemiyle yüz yüze olduğumuzu gösteriyor.
UNDP Raporu ‘İnsani Gelişmişliği’, en son noktaya bakarak ölçmüyor, konuyu geniş bir
zaman kesitinde ele alıyor. Böylece, ülkenin geleceğini doğru tahmin etmemize de imkan
sağlıyor. UNDP 2014 İnsani Gelişmişlik Raporu el attığı zaman kesiti içinde bize çok
dinamik bir Türkiye gösteriyor. Örneğin;

Türkiye'deki tahmini yaşam süresi 1980-2013 yılları arasında 16.6 yıl artmış,

Aynı dönemde ortalama öğrenim görme süresi 4.7 yıl, öğrenim görme süresi beklentisi
ise 6.9 yıl yükselmiş,

Kişi başına düşen milli gelir ise yaklaşık yüzde 112.5 artış göstermiş.
Bu veriler Türkiye’yi adeta kısa mesafe sürat koşucusu suretinde tasvir ediyor. Demek
ki son 33 yılda girdiğimiz liberalleşme ve küreselleşme kulvarında nefesimiz açılmış, gelirde
“orta düzey” denilen hedeflere sağ salim ulaşabilmişiz. İnternet kullanım oranımız yüzde
45.1, okur-yazarlık oranımız yüzde 94.1, istihdam oranımız yüzde 48.5 olabilmiş.
Bunlar ve diğer insani gelişmişlik göstergeleri açısından geldiğimiz bugünkü noktada
ve dünya planında boyumuzun ölçüsü nedir diye baktığımızda şunu görüyoruz: ‘İnsani
Gelişme Endeksi'nde (İGE) ilk sırayı Norveç alırken bu ülkeyi Avustralya, İsviçre, Hollanda
ve ABD izliyor. Almanya'nın 6., İngiltere'nin 14., Japonya'nın 17., Fransa'nın 20.,
Yunanistan'ın 29. sırada bulunduğu endekste, en az insani gelişmeye sahip ülkeler ise Nijer,
Kongo, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad ve Sierra Leone görünüyor. Türkiye ise İGE'de 187
ülke arasında 69'uncu sırada.
Türkiye’nin de bulunduğu yere "Yüksek İnsani Gelişme" kategorisi adı veriliyor.
Avrupa ve Orta Asya ülkelerini kapsayan 2013'teki İGE sıralaması ve nüfus büyüklüğü
215
bakımından Türkiye'ye yakın ülkeler, sırasıyla 78. ve 76. olan Sırbistan ve Azerbaycan
oluyor. Türkiye'nin İGE değeri, yüksek insani gelişme kategorisindeki ülkeler ile Avrupa ve
Orta Asya ülkeleri ortalamasının üstünde bir yere işaret ediyor.
Bu kapsamda; UNDP 2014 İnsani Gelişmişlik Raporu’nu Türkiye açısından analiz
ederek güçlü ve zayıf yönlerimizi göstermeye çalışacağız. Bu bize aynı zamanda, Türkiye’nin
önümüzdeki dönemde odaklanması gereken reform alanlarını da gösterecektir. Ekonomik
büyüme ve kalkınma sorunlarına bu açıdan yaklaşırsak, ülkenin gündemine giren yaşamsal
reformlara kısır siyasi tartışmaların ötesinde bir ülke vizyonu olarak bakabiliriz.
İGE, insani gelişmenin üç temel boyutundaki uzun vadeli gelişmeyi değerlendirmek
için kullanılan özet bir ölçüm yöntemidir. Bu üç temel boyut, uzun ve sağlıklı bir yaşam,
bilgiye erişim ve insana yakışır bir yaşam standardı olarak sıralanıyor. 2013 İnsani Gelişme
Raporu’nda da olduğu gibi, uzun ve sağlıklı yaşam boyutu, ortalama yaşam beklentisiyle
ölçülüyor. Bilgiye erişim ise; 25 yaş ve üstündeki bireylerin ömürleri boyunca ortalama
eğitim alabildikleri süreyle ve okula başlama yaşındaki çocuklar için toplam öğrenim görme
süresi beklentisiyle değerlendiriliyor. Yaşam standardı da, kişi başına düşen Gayri Safi Milli
Gelir’den (GSMG) alınıyor ve bu değer, uluslararası doların 2011’deki değeri sabit alınarak
satınalma gücü paritesine (SGP) göre hesaplanıyor.
Türkiye'nin İGE değeri ve sıralamadaki yerine göre eğitimde Türkiye çok geride.
Ülkemizin 2013 ve 2014 İGE değeri 0.759’dur. Bu değerle Türkiye, yüksek insani gelişme
kategorisinde yer aldı ve 187 ülke ve bölge arasında 69. oldu. 1980 ve 2013 yılları arasında
Türkiye’nin İGE değeri 0.496’dan 0.759’a yükseldi. Bu, 33 yılın toplam artışı yüzde 53 olarak
gerçekleşti. Yıllık artışlar ortalaması ise yüzde 1.30 olarak hesaplandı.
Türkiye’de doğumda beklenen tahmini yaşam süresi son 33 yılda 16.6 yıl yükselerek
58.7 yıldan 75.3 yıla yükseldi.
Öğrenim görme süresi beklentisi 33 yıl önce 7.5 yıl olan Türkiye’de beklenti bugün,
yüzde 92 artışla 14.4 yıla ulaştı. Artış net 6.9 yıl oldu. Gerçekleşen ortalama eğitim süresi ise
2.9 yıl iken 33 yılda, yüzde 162 artışla 7.6 yıla çıktı. Net artış 4.7 yıl oldu.
Burada eğitim görme süresindeki “beklenti” ile “gerçekleşme” arasındaki farka
dikkatle bakmamız gerekiyor. 1980 yılında beklenti 7.5 yıl fakat 2.9 yıl olarak gerçekleşmiş.
Fark 4.6 yıl oluyor. Demek ki öğrenimde 100 beklerken 38.67 gerçekleştirmişiz. 2013 yılında
beklenti ile gerçekleşen öğrenim süresi arasındaki fark 6.8 yıl olmuş. O halde 100 beklerken
52.78 gerçekleşmiş. Özellikle 1990 yılından sonra bir gelişme görülüyor ama hiç yeterli değil.
Demek ki Türkiye öğrenim beklentisi ile gerçekleşen öğrenim arasındaki derin farkı aşacağı
yeterli bir açılım veya atılım yapamamış.
Türkiye Gayri Safi Milli Gelir’de (GSMG), –satınalma paritesi ve 2011 yılı dolar sabit
hesabıyla– 1980-2013 arasında yüzde 112.5 ekonomik büyüme kaydediyor; 8.656 dolardan
18.391 dolara yükseliyor. Bu, çarpıcı bir ekonomik büyüme gösterdiğimiz anlamına gelir. Net
ekonomik büyüme 33 yılda; yüzde 124 olarak gerçekleşmiş.
Bu tablo bize, elde ettiğimiz ekonomik büyüme ile, insani gelişmişliğimizin öğrenim
görme süresi endeksi arasındaki orantısızlığı gösteriyor. Çıkarmamız gereken sonuç şu
216
olmalıdır: Ekonomik büyüme ve gelişme insani gelişmişliğe doğrudan yansımıyor, toplumlar
bu yansımayı oluşturdukları politikalar aracılığıyla ve doğru öncelik sıralamasıyla
başarıyorlar. İnsani gelişmişlik sağlıklı ekonomik büyümenin altyapısı oluyor.
Görüyoruz ki yüksek insani gelişme kategorisindeki ülkelerin tümü için ortalama İGE
değeri “0.735” olarak belirlenmiş. Türkiye 2013 yılında 0.759 düzeyinde ölçülen İGE değeri
ile ortalamanın üstünde kalıyor. Üstünkörü bakınca bu sevindirici bir sonuçmuş gibi
gözüküyor. Ancak durumu tam anlayabilmek için öğrenim görme süresi beklentisi ile bu
beklentinin ne oranda gerçekleştiğine kıyaslamalı olarak bakmamız yeterli oluyor. Çünkü
sıralamada geri basamaklara inmemiz, bu ölçümde kaybettiğimiz puanlar nedeniyle oluyor.
Ayrıca 33 yıllık bir dönem ortalamasına bakıldığı için tablonun bize gösterdiği sonuçların
“yapısal” olduğu da anlaşılıyor.
Kıyaslamalı sonuçlar şu şekildedir:
Beklenti
Gerçekleşen
Realizasyon
Türkiye
14.4 yıl
7.6 yıl
% 52.78
Sırbistan
13.6 yıl
9.5 yıl
% 69.86
Azerbaycan
11.8 yıl
11.2 yıl
% 94.92
Avrupa ve Orta
Asya
13.6 yıl
9.6 yıl
% 70.59
Yüksek İGE
13.4 yıl
8.1 yıl
% 60.45
Şunu görüyoruz; Toplam İGE değerinde kıyaslandığımız ülke ve bölgelerin
üzerindeyiz. Ama sıra eğitim süresindeki beklentiyi gerçekleştirmeye geldiği zaman hem
ortalama yüksek İGE değerinin, hem de kıyaslandığımız ülkelerin gerisinde kalıyoruz. Bu,
ders çıkarmamız gereken çok çarpıcı bir göstergedir ve Türkiye’nin önüne bu konuda
reformları da aşan, “devrim” niteliğinde bir görev çıkarmaktadır. Ülkeler eğitim görme
süresindeki geriliği “açık öğrenim”, “dijital öğrenim”, “yaşam boyu öğrenim”, “kurs” ve
“seminer” gibi formel ve informel eğitim modelleriyle kapatmaya çalışıyorlar. Türkiye’nin
önünde bu konuda yapılacak çok önemli işler bulunuyor.
Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi (EUİGE) ve Türkiye
Ortalamaya dayalı tüm ölçme yöntemleri gibi, İGE’de insani gelişmenin ülke
düzeyindeki dağılımında ortaya çıkan eşitsizlikleri göstermiyor. Çünkü her ülkede, İGE
değerleri açısından yöresel ve bölgesel eşitsizlikler mevcut bu eşitsizlik ülkenin gelişmesini
olumsuz etkiliyor. Türkiye gibi bir çok ülkede yöresel ve bölgesel eşitsizlik uçurum
düzeyinde olabiliyor. Bu nitelikteki eşitsizlikler o ülkenin ekonomik büyüme ve kalkınmasını
217
sekteye uğratıyor. UNDP 2014 İnsani Gelişme Raporu bu eşitsizliği çok önemsiyor. Türkiye
bu alana son 8 yılda el attı, Bölgesel Kalkınma Ajansları’nı kurdu. Bu konuda atılacak daha
çok adım var.
Yöresel ve bölgesel eşitsizlikleri dikkate alan Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme
Endeksi (EUİGE) değeri, İGE’nin her bir gelişme boyutunun ortalama değerinden eşitsizlik
düzeyinin çıkartılmasıyla hesaplanıyor. İnsani gelişmede eşitsizlikten kaynaklanan ‘kayıp’,
EUİGE değerinin İGE değerinden çıkartılmasıyla elde edilen farkla gösteriliyor. Bir ülkedeki
eşitsizlik arttığında, insani gelişmedeki kayıp da artıyor.
Türkiye’nin 2013’teki İGE değeri 0.759. Ancak insani gelişmede eşitsizlik farkı
düşüldüğünde, Türkiye’nin değeri boyut endekslerinin dağılımındaki eşitsizliğe bağlı olarak
yüzde 15.8’lik bir kayıpla 0.639’a iniyor.
Sırbistan ve Azerbaycan’ın eşitsizlik nedeniyle puan kayıplarıysa sırasıyla yüzde 10.9
ve 11.8 düzeylerinde. Yüksek İGE değerine sahip ülkelerin eşitsizlik nedeniyle kaybı,
ortalama yüzde 19.7 iken Avrupa ve Orta Asya ülkelerinde bu oran kendini yüzde 13.3 olarak
gösteriyor. Türkiye’nin insani eşitsizlik katsayısı da yüzde 15.6 düzeyinde.
Türkiye’nin 2013’te bazı ülkeler ve ülke gruplarıyla EUİGE karşılaştırması yapılıyor.
Türkiye’de, eğitimde eşitsizlik yüzde 14.1 ile Yüksek İGE ölçüsü yüzde 17.4’ün altında ama
kıyaslandığı ülke ve ülke gruplarının çok üstünde. Gelirde eşitsizlikte ise Türkiye yine yüzde
21.8 ile Yüksek İGE barajının altında fakat kıyaslandığı ülkeler ve bölgeye göre “en eşitsiz
ülkelerden biri” görünümü veriyor. Demek ki Türkiye’nin acilen el atacağı alanlardan birini
eğitim reformu oluştururken bir diğerini de gelir dağılımındaki bölgesel adaletsizlikleri
giderecek reformlar oluşturuyor. O halde tıpkı Kalkınma Ajansları sisteminde olduğu gibi,
insani gelişmişliğin diğer alanlarında da eşitsizliği giderecek sistemlere olan ihtiyaç sürüyor.
Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi (TCEE) ve Türkiye
Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi (TCEE) cinsiyete dayalı eşitsizlikleri üç
boyutta yansıtıyor. Bu boyutlar; a) üreme sağlığı, b) kadının güçlendirilmesi ve c) ekonomik
faaliyetler şeklinde sıralanıyor. Üreme sağlığı, anne ölüm ve ergen doğurganlık oranlarıyla
ölçülüyor.
Kadının güçlendirilmesi, parlamentodaki kadın milletvekillerinin sandalye sayısı ve
her iki cinsiyetin orta ve yükseköğrenime devam etme oranlarıyla ölçülüyor. Ekonomik
faaliyetler ise kadın ve erkek olmak üzere her iki cinsiyetin işgücüne katılımları ile
değerlendiriliyor. TCEE, her üç TCEE boyutundaki kadın ve erkek başarıları arasındaki
eşitsizliklerin insani gelişmede yarattığı kayıp olarak nitelendiriliyor.
‘Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği’, Türkiye’nin en zayıf olduğu gelişme alanlarından
birini oluşturuyor. Tablo 4’ten Türkiye’nin cinsiyet eşitsizliği durumunu izliyoruz. Türkiye,
2013 endeksinde 0.360’lık TCEE değeriyle 149 ülke arasında 69. sırada yer aldı.
Türkiye’de parlamentodaki kadın milletvekili oranı yüzde 14.2. Bu oran
Azerbaycan’da yüzde 16.0, Avrupa ve Orta Asya’da yüzde 18.2 ve Yüksek İGE değeri olarak
yüzde 18.8 düzeyinde ve Türkiye bunların tümünün gerisinde.
218
Orta öğrenim görmüş olmak ve işgücüne katılmak açısından Türkiye’nin durumunu
Azerbaycan ile kıyaslamak bile yeterince açıklayıcı olabiliyor. Türkiye’de kadınların yüzde
39’u orta öğrenim görüyor, bu oran Azerbaycan’da yüzde 93.7. Türkiye’de her yüz kadından
29.4’ü işgücüne katılırken bu oran Azerbaycan’da yüzde 62.5. Aynı oranlara kadın-erkek
bazında bakıldığında Azerbaycan’da eşitliğe çok yakın bir durum sağlanmış ama Türkiye’de
kadınlar erkeğin yarısından da az bir düzeyde bulunuyor.
‘Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği’ konusunda Türkiye’nin son yıllarda yüksek sesle
konuştuğu söylenebilir fakat ortaya herhangi bir kapsamlı reform iradesi koyduğu
söylenemez. Hayatın her alanında kadın lehine bir pozitif ayrımcılığı benimsemeden ve bunu;
başta anayasa olmak üzere kanunlar ve sıkı uygulamalar ile desteklemeden bir yere varılacağı
düşünülemez.
Cinsiyete Dayalı Gelişme Endeksi (CDGE) ve Türkiye
2014 İnsani Gelişme Raporu’nda cinsiyet farkına dayalı yeni bir ölçüm kriteri
kullanılıyor. Bu hesaplamada; kadın İGE değerlerinin erkek İGE değerlerine oranı temel
alınıyor. Böylece ortaya yeni ve çok daha çarpıcı bir İnsani Gelişme Endeksi ölçüm yöntemi
çıkıyor. Bu yeni ölçüm yöntemine, Cinsiyete Dayalı Gelişme Endeksi (CDGE) deniyor.
Yöntemle insani gelişmenin üç temel boyutundaki cinsiyet eşitsizlikleri ölçülmüş oluyor.
Bu üç boyut şunlar oluyor: a) Kadın ve erkeklerin doğumda ortalama yaşam
beklentisi, b) Kız ve erkek çocukların ortalama öğrenim görme süresi beklentisi ve c) 25 yaş
ve üstü yetişkinler için ortalama öğrenim görme süresi.
Ve bir de; ekonomik kaynaklar üzerindeki hakimiyetin kadın ve erkek payları ile kadın
ve erkeğin kişi başına elde ettikleri milli gelir ölçülüyor. Türkiye’de 2013 kadın İGE değeri
0.704 iken erkek İGE değeri 0.796 olarak ölçülüyor. Buna göre Türkiye’nin CDGE değeri
0.884 oluyor. Azerbaycan’da ise CDGE değeri 0.952 çıkıyor.
Gelirde durum şöyle:

Türkiye’de kadının geliri 100 dolar ise erkeğin geliri 321.32 dolar oluyor.

Azerbaycan’da kadının geliri 100 dolar ise erkeğin geliri 187.29 dolar oluyor.

Avrupa ve Orta Asya’da kadının geliri 100 dolar ise erkeğin geliri 245.19 dolar
oluyor.

Yüksek İGE ortalamasında kadının geliri 100 dolar ise erkeğin geliri 180 dolar oluyor.
Değerler Türkiye’de gelecekle ilgili bütün hedeflerini gölgeleyen derin bir cinsiyet
eşitsizliği olduğunu gösteriyor. Sonuç olarak bakıldığında, UNDP 2014 İnsani Gelişme
Raporu’nun ortaya çıkardığı Türkiye değerleri ve bu değerlerin kıyaslanmasıyla ulaşılan
sonuçlar bize, kalkınma hedeflerimiz açısından realist olmamız gerektiğini öğretiyor.
Kalkınmamız ve ekonomik büyümemiz iç dinamiklerin gücünden çok, dış dinamiklerle
ilişkilerimize bağlı olduğu için kalkınma odaklı ekonomik büyümemiz sürekli olamıyor,
konjonktürel gelişmelerden kolayca etkileniyor.
219
Bu yüksek kırılganlık doğal olarak kalıcı bir belirsizlik kaynağı oluşturuyor ve biz
Türkiye’de diken üstünde yaşamış oluyoruz.
2014 İnsani Gelişme Raporu’nu gördükten sonra bir de işin çözüm tarafına bakarsak
karşımıza şu üç temel sorun çıkıyor.
1. Gelişmişlik unsurları yönünden bölgesel ve yöresel eşitsizlikler hala çok derindir ve
ekonomik büyüme ve kalkınma hedeflerimize gölge düşürmektedir.
2. Türkiye, eğitim görme süresi beklentisi ile fiilen gerçekleşen eğitim süresi arasındaki
farkın büyüklüğü bakımından da çok gerilerdedir ve ekonomik kalkınma kapasitemiz
bu nedenle ve ihtiyaçlarımıza nispetle yetersizdir.
3. Doğuştan yaşam beklentisi hariç tutulursa–ki tüm dünyada böyledir– öğrenim, gelir ve
işgücüne katılma oranları yönünden de erkeğin durumuna göre Türkiye’de kadının
durumu, kabul edilemez düzeyde geridir ve bu konuda köklü reformlara olan ihtiyaç
farkedilmiş olmakla birlikte ortaya henüz güçlü bir toplumsal irade çıkabilmiş
değildir.
UNDP 2014 İnsani Gelişme Raporu’nun gözümüze soktuğu Türkiye gerçeğinin
doğrudan ekonomiyi ilgilendiren bir önemli özelliği de günümüzün başta gelen çözümleri
olarak saydığımız ‘Ar-Ge, İnovasyon, Girişimcilik’ gibi alanlarda yaşadığımız yetersizliklerin
toplumsal “niçin?” lerine götürmesidir. Eğitimsiz toplum mesleksiz toplumdur. Ayrıca
Türkiye uzun yıllar, eğitimini yükselttiği oranda meslek eğitimini yükseltemeyen ülkelerden
biri olmuştur. Demek ki eğitim konusunu ele aldığımızda çift katmanlı bir sorunla yüz yüze
olduğumuzu görürüz. Ayrıca bir de bu arada, ‘Eğitimin Kalitesi’ne bakmamız gerekli ve
zorunlu olacaktır.
Eğitimin Kalitesi Araştırması'nda(PISA) Türkiye; 65 Ülke İçinde 45. Olmak!
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) tarafından üç yılda bir yapılan ve 15
yaş grubundaki öğrencilerin zorunlu eğitim sonunda hayata hazır oluş durumlarını ölçen
dünyanın en kapsamlı eğitim araştırması PISA 2012 (Uluslararası Öğrenci Değerlendirme
Programı) sonuçlarına göre Türkiye değerlendirilen 65 ülke arasında 45. sırada yer aldı.
Türkiye, 2002–2012 döneminde matematikte ortalama 3.2, okumada 4 ve fen
bilimlerinde 6 puanlık artış sergilemesine rağmen Hırvatistan, Sırbistan, Yunanistan,
Macaristan, İsrail ve Litvanya gibi kendi kategorisindeki ülkelerin gerisinde kaldı.
PISA sonuçlarına göre Türkiye’de gelir seviyesi düşük bölgelerde okuyan öğrencilerin
eğitim kalitesi arttı. Ancak PISA sınavında üst düzey başarı gösteren Türk öğrencilerin oranı
OECD ortalamasının çok altında kaldı.
Türkiye, fen bilimleri kategorisinde ise yine OECD ortalamasının altında kalarak 42.
sırada yer aldı. Bilim kategorisindeki en zayıf ülkeler arasında yer almasına rağmen
Türkiye’nin son 3 yılda ortalama yıllık 6 puan artış gösterdiği dikkat çekti. Bilim alanında
OECD ortalamasının altındaki ülkeler arasında en hızlı iyileşme gösteren ülke, Kazakistan’la
birlikte Türkiye oldu. PISA raporuna göre, Türk öğrencilerde yüksek performans gösteren
220
öğrencilerin sayısında bir artış olmazken düşük performans gösteren öğrencilerin sayısında
önemli bir düşüş yaşandı.
Türkiye, matematik formüllerini anlamada ise 65 ülke arasında 62, formel matematikte
25 ve uygulamalı matematikte de 30. sırada yer aldı.
Bu değerlendirme bize; Türkiye’nin eğitime odaklanıp öğrenim görme süresini
artırmak, fakat aynı zamanda eğitimde kaliteyi yükseltmek gibi, ertelenmesi veya
savsaklanması gelecekte çöküntü yaratacak iki yaşamsal eğitim reformunu birlikte geliştirmek
zorunda olduğunu haber veriyor.
Mesleki ve Teknik Eğitimde Türkiye'nin Durumu
Mesleki eğitim zorunlu oldu: Türkiye bir ara neredeyse “Mesleksizler ülkesi” denecek
duruma düşmüştü. Kalifiye ve ara eleman noksanlığı üretici sektörlerin ortak sorunuydu.
Eğitim ve ekonomi, birbirinden uzaklaşmış ve hatta biri diğerine kapanmış alanlar haline
gelmişti. Bereket; siren sesleri duyuldu da 2006 sonrasında harekete geçildi ve önemli adımlar
atıldı.
Bilindiği gibi İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği yasa ve yönetmelikleri ile Türkiye’de
işyerlerinin tamamına yakını tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işler kapsamına alındı
ve bu işyerlerinde, mesleki eğitim aldığını belgeleyemeyenlerin çalıştırılması yasaklandı. Bu
adıma paralel bir başka adımla Türkiye genelinde 378 genel lise meslek lisesine dönüştürüldü.
Ayrıca; okul çeşitliliği yerine program çeşitliliğini esas alan bir yapının kurulması amaçlandı.
Bu durumda; zaten mesleki eğitim almış personel temininde güçlük yaşayan
Türkiye’de mesleki eğitim, yaşadığımız ekonomik sorunların çözümü ve aşılmasında büyük
önem kazandı.
Mesleki ve teknik okullaşmamız: OECD verileri; mesleki ve teknik eğitimin
ortaöğretim içindeki payında ülkeden ülkeye ekstrem farklılıklara işaret eder. Örneğin;
Kanada’da yüzde 5.6, Japonya’da yüzde 22.6, Kore’de yüzde 23.7, Almanya’da yüzde 51.5,
Hollanda’da yüzde 67.0, Avusturya’da yüzde 76.7, İtalya’da yüzde 60.0, Fransa’da yüzde
44.3, Türkiye yüzde 51.0, OECD ortalaması yüzde 46.0, 21 AB ülkesi ortalaması yüzde 52.8.
Türkiye ortaöğrenim düzeyinde, kendi ekonomik-sosyal yapı ve gereksinmesine göre
mesleki ve teknik okullaşmada 2003 yılında, yüzde 35.8 ile çarpık bir durumdaydı.
Yükseköğrenime sınavsız geçiş vb. önlemlerle 2013 yılında orta öğrenimde mesleki ve teknik
okullaşma oranını yüzde 51’e çıkardı.
Mesleki ve teknik okullaşma için orta öğrenim basamağında yapılan bu hamle “somun
sıkacak eleman bulamıyoruz” diyen imalat sanayisinin günübirlik ‘KALKINMA’ (büyüme ve
istihdam) gereksinmesi bakımından zorunlu idi. Acaba ülkenin topyekün ‘GELİŞME’
vizyonu açısından sorunu çözüyor muydu, buna bakalım.
Türkiye’nin topyekün gelişmesi açısından mesleki ve teknik eğitim başarısı, esas
olarak kendini akademik düzeydeki okullaşmada gösterir. Çünkü imalat sanayisinde
221
uygulamada “ara eleman” ne kadar önemli ise endüstriyel tüm süreçleri yönetecek “lider
eleman” da o kadar önemlidir.
Verileri bize, teknik ve mesleki lise düzeyinde okullaşma hamlesinin akademik düzeye
yeterince yansımadığını göstermektedir. 2 yıllık ön lisans programlarına geçiş değişik sektörel
eğitimlerde yüzde 36–58 arasında olurken 4 yıllık lisans programlarına geçiş yüzde 1.0–18
düzeyinde kalmaktadır. Endüstri liselerinde akademik eğitime geçişte yaşanan tıkanıklık ise
daha bir çarpıcıdır. Hizmet sektöründe akademik okullaşma düzeyi nispeten artarken önüne
yüksek katma değerli üretime geçmek gibi bir hedef koyan Türkiye’nin bu sonuçlardan
çıkarması gereken önemli dersler bulunmaktadır.
Bu noktada ayrıca mesleki ve teknik eğitimin liseler düzeyindeki kalitesine de
bakılacaktır. Bugünkü durum şöyledir: Ortaokulu bitiren öğrencilerden akademik başarısı
yüksek olanlar çoğunlukla genel ortaöğretim okullarını tercih ederken orta ya da düşük
akademik başarı gösterenler mesleki ve teknik eğitim liselerini tercih etmektedir. İnsan
kaynaklarımızı heba ettiğimiz geçiş noktası işte burasıdır. ÖSYM verileri incelendiğinde uzun
yıllardır mesleki ve teknik eğitim liselerinin yükseköğretime giriş sınavlarında en düşük
başarıya sahip oldukları görülmüştür.
Tablo 6’da, mesleki ortaöğrenimden yükseköğrenime geçişte halen yaşanmakta olan
önemli bir kırılma noktasını görüyoruz. 2012 yılında meslek liselerinin son sınıflarından
yükseköğretime giriş sınavlarına başvuran 227.283 öğrencinin sadece yüzde 7.06’sı dört yıllık
lisans programına yerleşmiştir. Bu oran ve sayı genel liselerde yüzde 30.24 ile 487.314
öğrencidir. Buradan çıkarmamız gereken en önemli sonuç, meslek liselerinde eğitimin “ara
eleman” yetiştirmeye hapsedilmemesi, “girişimci, vizyoner, lider” nitelikleri de olan ara
eleman yaratacak şekilde desteklenmesi gereğidir.
Türkiye'de Meslek Yüksek Okulları
Son iki yılda meslek yüksekokullarının bugün de konusu olan öğrencilerin iş dünyası
ile işbirliği ve çevreyle olan ilişkilerinden dolayı 10 bin nüfusun altındaki ilçelere de meslek
yüksekokulları izni vermeye başladık. Türkiye’de 985 meslek yüksekokulu var. Bunların 750
bini örgün olmak üzere 1.5 milyon öğrencisi bulunmaktadır. Bugün 71’i vakıf, 104’ü de
devlet olmak üzere 175 üniversitemiz var. Hemen hepsinin meslek yüksekokulları var. Ama
bugün itibarıyla geldiğimiz ve en çok sıkıntısını çektiğimiz mesele kalitesizliktir. 4 yıllık
kurumların birçoğuna 180’in üzerindeki puanlarla yerleşilebiliyor. 2 yıllıklar yani meslek
yüksekokulları daha çok öğrenci alıyor. Ama yükseköğretime giren öğrencilerin ne denli
yetiştirildiği ve yükseköğretimin kalitesi meselesi devasa bir problem olarak önümüzde
durmaktadır.
YÖK’ün bu konuda benimsediği amaçlar ve yürüttüğü çalışmalar şöyle özetleniyor:

Mesleki eğitim ve öğretim kurumlarında modüler müfredat programlarının
geliştirilmesi. Modüler müfredat işletmelerin, özel sektörün beklentilerini esas alan bir
ölçme-değerlendirme sistemidir.
222

Avrupa Kalite Güvence sistemiyle uyumlu; sosyal ortakların işbirliğiyle geliştirilen
ve uygulanan; nitelik ve yeterliliklerin tamamen aktarılmasını sağlayan bir kalite
sistemini oturtmak.

İş Piyasası ile Mesleki Eğitim ve Öğretim Kurumları arasında aktif işbirliği sağlayacak
mevzuat altyapısının hazırlanması.

Mesleki Eğitim Kalite Geliştirme Merkezi’nin kurulması.

Eğitimler yoluyla mesleki ve teknik eğitim ve öğretimin kalitesini ve içeriğini
geliştirecek öğretmenlerin pedagojik ve profesyonel yeterliliklerinin geliştirilmesi.

Ortaöğretim, mesleki eğitim kurumları ve meslek yüksek okullarındaki mesleki ve
kariyer danışmanlığı hizmetlerinin artırılması.
Yüksek İnsani Gelişmişlikte En Yüksekte Olmak; İnsani Gelişme Devrimi
Otuz-kırk yıllık zaman dilimlerinden bakıldığında Türkiye’nin el attığı hemen her
konuda amacına ulaştığını görürüz. Türkiye’nin İnsani Gelişme unsurlarını bir arada
görüyoruz. Bunlar Türkiye’nin toplumsal kapasitesine uygun düşmeyen sonuçlardır. İnsani
Gelişmişlik Endeksi’nde, Yüksek Gelişme kategorisinde olduğumuz halde bu kategorinin en
geri sıralarında oyalanıp durmaktayız?
Bunun nedeni; el attığımız konulara “tek başına” konularmış gibi bakmamızdır. Oysa
artık hepimiz biliyoruz ki; eğitim sorunu ekonomiyle, ekonomi sağlıkla, işsizlik sorunu
siyasetle, siyaset sorunları eşitsizlikle, cinsiyet eşitsizliği sorunu kültürle, kültür sorunları
özgürlük anlayışı ile yakından ve tümü birden toplumsal duruşumuzla ilgilidir. Dolayısıyla
İnsani Gelişme yönünden açıklarımızı sektörel bazda fakat ortak bir ulusal amacın parçası
gibi görmemiz, çözümü de bu bütünlük içinde aramamız gerekir.
Türkiye’nin ‘İnsani Gelişme’ sorunlarını bu şekilde kavramak ve çözmeye çalışmak
doğru yöntemi bulmak demektir. Bunu, bugünkünden çok daha geniş ve derinleştirilmiş bir
“Sosyal Sorumluluk” anlayışı ve hatta “Sosyal Mecburiyet” ile desteklemek gerekir. Bu
durumda, ölçeğinden bağımsız olarak her kurumun ‘İnsani Gelişme’ ile bağ kurmuş bir
“Sosyal Anayasa”sı olmalıdır. Böyle bir ekosistem içinde sosyal sorumluluk anlayışı bireylere
kadar derinleşebilecek, ekonomik faaliyet ‘Büyüme ve Kalkınma’ odaklı olmaktan çıkarak
‘Sosyal Refah’ın kazanılmasına yönelecektir.
SON SÖZ
Türkiye'nin bilgi ekonomisini yakalaması için, bir taraftan sanayileşmesini
tamamlaması, diğer yandan da teknolojik yapısını değiştirerek, emek yoğun teknolojiyi
bırakıp, hızla ileri teknolojiye geçmesi gerekmektedir.
Ekonomik reformların hayata geçmesinin başında ise “bölgesel kalkınma” konusu
geliyor. “Bölgesel kalkınma” ulusal bir konudur. Bölgelerimiz geliştikçe, düşük gelirli
bölgelerimizdeki illerimiz kalkındıkça, bundan diğer bölgelerimiz, diğer illerimiz de kazançlı
223
çıkacak. Düşük gelirli bölgelerimiz Ermenistan standardında, yüksek gelirli bölgelerimiz ise
Portekiz’in yaşam standardına sahip. Batı ile Doğu’nun etkileşimini iyileştirdiğimiz ölçüde,
Doğu’da kalkınmanın hızlanması, Batı’da da ekonomik büyümeyi hızlandırmaktadır.
Bölgesel kalkınmayı hızlandırarak, bölgelerarası gelir farklılıklarını azaltarak, ülkemizin
sadece yüksek büyüme hızlarına değil, aynı zamanda dengeli ve sürdürülebilir bir büyüme
çizgisine de ulaşacağını düşünüyoruz. Bunları başarırsak ülkenin düşük gelirli bölgeleri
Sırbistan’daki yaşam standartlarına, yüksek gelirli bölgeleri ise İngiltere’deki standartlara
ulaşacaktır.
Bugün Türkiye’de verilen mücadele, özellikle Türk özel sektörünün üretim
kabiliyetini geliştirmeye yönelik atılan her adım, aslında ekonomik kazanımların yanısıra
eğitimde, kültürde, sağlıkta, kısaca insana dair her şeyin standardını yükseltmek içindir.
Türkiye ürettikçe, insanımızın yaşam kalitesi de artacaktır.
Sürdürülebilir bir ekonomik büyüme ve atılım için, bilişim sektörünün diğer
sektörlerle entegrasyonunun güçlenmesi, kamu ve özel sektör etkileşiminin hızlandırılması
gerekmektedir. Ülkemizdeki tüm bireylerin, bilişim ekonomisi kavramı ve sektörü ile entegre
edilmesine ve farkındalığının geliştirilmesine yönelik faaliyetler planlanmalı ve hayata
geçirilmelidir. Bilişim ekonomisinin geliştirilmesinin, rekabetçi ve sürdürülebilir ekonomik
büyümedeki önemli her kesim tarafından kabul edilmelidir.
Bu Türkiye bugün bilişimi stratejik sektör, bilişimin yeni Türkiye’ye en önemli katkısı
olacak bilgi ekonomisi bileşenini ise mikro ve makroekonomik konuların ve bu konuların tüm
yaşam süreçlerinin en temel yapıtaşı ve artık olmazsa olmazı olarak görmektedir.
Bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişim üretim süreçlerinde verimlilik
artışı ve rekabet gücünün arttırılması yönünde karşılığını bulmuş ve günümüz dünyasında
ekonomik büyümenin ve rekabet gücünün en önemli faktörü haline gelmiştir.
Türkiye’de bir bilişim toplumu yaratmanın ön koşulu hiç kuşku yok ki bağımsız bir
merkez ülke olarak kendi mühendislik birikimimizi koruyarak ileri ülkelerle küresel
pazarlarda yarışabilmekten geçer. Türkiye’yi orta gelir tuzağından kurtaracak kaldıraç, yerli
yazılım üretim endüstrisidir.
2023 Türkiye’si için kritik senaryo doğal olarak, bugün önemli bir teknik bilimsel
başarı düzeyi yakalamış olan yazılım üretim endüstrimizin çökmemesine bağlı. Çünkü bütün
alanlarda gelişmeyi ve verimliliği tetikleyen, destekleyen bir kesimdir bilişim kesimi. İşin en
güç bölümünü aştık, bir teknik birikim sağladık; bunu koruyabilmeliyiz.
2023’te yeryüzünün ilk 10 ekonomisi içinde olmamız öngörüldü. Şu anda 16’ıncı17’nci sıradayız. Bu yalnızca dış satım artışıyla olacak iş değildir. Bunu ancak yüksek teknik
bilim alanlarına kaydırabileceğimiz üretim gücümüzle başarabiliriz; bu da yazılımsız olamaz.
Türkiye’nin yalnızca ekonomik gücüyle değil, bilişim ve yazılım gücüyle de, bütün
insanlığa yönelttiği bir barış çağrısı gibi değerlendirilebilecektir. Türkiye’nin Japonya,
Almanya, Fransa’nın önünde yeryüzünün 9 uncu büyük ekonomisi olacağını ileri süren
Goldman Sachs bizim yazılım gücümüzü bilmiyor; Türkiye 6 ncı, belki de 5 inci güç olacak.
224
Yeter ki biz Bilişim Devrimi’ne ayak uydurmada yeniden geriye savrulmayalım;
bilişim ve yazılım alanlarındaki teknik birikimimizi geliştirmeyi sürdürebilelim. Bunu
gerçekten isteyip gerekenleri yapmakta geç kalmazsak, 21 inci yüzyılda gönenç, barış ve
uygarlık bayrağımı Türkiye dalgalandıracak.
Çağımızda, kurum ve kuruluşların uluslararası standartları benimsemeleri, değişime
ayak uydurabilmeleri, kurumların geleceği ve başarıları açısından son derece önemlidir.
Kurumların temel yapısını oluşturan, çalışan, vatandaş ve diğer paydaşlar ile iletişiminin
doğru teknolojiler ve doğru iletişim kanalları ile kurgulanması, çağın gerektirdiği araç, gereç
ve yöntemlerle olabilmektedir.
Kamu yönetiminde merkezi bir yapıya sahip olan ülkemizde, ekonomik ve sosyal
gelişme sürecinin etkin yönetimini sağlamak üzere kamu yönetiminin vatandaş odaklı,
kaliteli, etkili ve hızlı hizmet sunabilen; esneklik, saydamlık, katılımcılık, hesap verme
sorumluluğu, öngörülebilirlik gibi kavramları öne çıkaran çağdaş bir anlayışa, yapıya ve
işleyişe kavuşturulması bir gereklilik halini almıştır.
Ülkelerin başarısı bilgi odaklı hale gelmeleri ile mümkündür. Zira üretimde
verimliliğin, dağıtım sürecinde etkinliğin ve kalitenin belirleyicisi artık büyük oranda bilgidir.
Bir üretim faktörü olarak bilgi, kıt olduğu öne sürülen sermaye ve doğal kaynak gibi üretim
faktörlerinden farklı olarak kullandıkça ve tüketildikçe bitmemekte tam tersine artmakta ve
yayılmaktadır. Böylece, ekonomide "kaynak kıtlığı" anlayışı da geride kalmaktadır.
Sonuç olarak, yaklaşık yarım yüzyıllık düşlerimizin birçoğu gerçekleşti. Bu
gerçekleşenler, daha çok altyapıyla ilgili olduğu için, işin belki de en güç, en gözükmeyen
bölümleriyle ilgili. Şimdilik hala bir fidan gibi kırılgan gözüken ulusal bilişim gücümüz,
geçmişten biraz ders almayı başarabilirsek, kısa sürede kökleri ekonomimizin, bütün
kesimlerini besleyecek güçlü, verimli bir ağaca dönüşebilir.
225
YEDİNCİ BÖLÜM
BİLGİ EKONOMİSİNDE ÖRNEK BİR BAŞARI HİKAYESİ
SOSYAL GÜVENLİK KURUMU
227
Bilgi Ekonomisinde Örnek Bir Başarı Hikayesi
Sosyal Güvenlik Kurumu
Ülkemizin de gelişmiş toplumların yaşam standartlarına ulaşması için büyük bir karar
alınarak bir reform gerçekleştirildi. Bu reform Sosyal Güvenlik Reformudur. Sosyal Güvenlik
Kurumu; halkın günlük yaşamını kolaylaştırmak, ihtiyaçlarını en etkin, hızlı ve verimli
biçimde karşılamak, hizmet kalitesini yükseltmek ve toplumun memnuniyetini artırmak için
çıktığı yolda önemli projeleri başarı ile sonuçlandırmış, merkez ve taşra teşkilatı ile hep
birlikte çalışarak birçok ülkenin gıpta ile izlediği bir Reformu hayata geçirmiştir. 01 Ekim
2008 tarihinde yürürlüğe giren Reform, bugün ve yarın arasında denge kuran, vatandaş odaklı
yapısıyla vatandaşlarımızın yüzünü güldürmeyi başarmıştır.
Dünya konjonktüründe birçok ülkenin ekonomik kriz ile mücadele ettiği bir dönemi
ülkemiz sağlam temeller üzerinde bulunması nedeniyle sorunsuz geçirmektedir. Gelinen
noktada, süreci iyi yönetilen Sosyal Güvenlik Reformu’nun payı da büyüktür. Bugün
ekonomik kriz ile mücadele eden gelişmiş ülkeler, ülkemizin sosyal güvenlik sisteminden
övgüyle bahsedilmektedir.
Bilindiği üzere Kurumumuz hayata geçirdiği uygulamalarla, ülkemizde değişim ve
dönüşümün adı olmuş, sloganını da “Değişimi Hisset, Dönüşüme Ortak Ol” olarak
belirlemiştir. Vatandaşlarımızın, işverenlerimizin, emeklilerimizin ve Kurumumuzdan hizmet
alan tüm kesimlerin bugünlerini garanti altına alıp, yarınlara umutla bakmalarını sağlamak
adına birçok önemli adım attık. Söz konusu reform sürecinde, norm ve standart birliğinin
sağlanması bizim için çok önemliydi. Bunun için öncelikle düzenli olarak işleyen bir
kurumsal alt yapı sistemi oluşturduk. Bu doğrultuda bilgi teknolojilerinden azami düzeyde
yararlanmamız gerektiğinin farkına vardık.
Bilgi ve iletişim teknolojileri ilk kurma maliyeti yüksek olmasına karşın Kamu
Kurumlarının e-Devlet uygulamalarını geliştirmesiyle; vatandaşlarımıza sunulan hizmetlerin
kaliteli, hızlı, kolay erişilebilir, zamandan bağımsız bir şekilde sunulması, kurumlar arası bilgi
alışverişinin sağlanarak iş ve veri yinelemesinin önlenmesi, karar vericilerin bilgiye dayalı
karar verme süreçlerinin geliştirilmesi ve hızlandırılması, kağıt bağımlılığı ve kullanımı
azalması, insan yanlışlarının en aza indirgemesi ile harcamalardan ve zamandan tasarruf
sağlanmaktadır.
Bu anlamda, doğumdan ölüme 75 milyon insanımıza hizmet veren Kurumumuzda,
vatandaşlarımıza ve iş dünyasına sunduğumuz hizmetlerin daha etkin, hızlı, kolay erişilebilir
ve verimli sunulması konusunda daha çok işimiz, alacağımız daha çok yol var. Türkiye o
kadar hızlı değişiyor ve gelişiyor ki; problemler de çeşitleniyor, farklılaşıyor. Yaşanan bu
değişim ve gelişmelerin hızına ayak uydurarak, sürekli kendimizi kendimizle kıyaslayıp,
vatandaşlarımızın iş ve işlemleri daha farklı, daha çabuk nasıl yapabilirim arayışı bizi
mükemmele ulaştıracaktır.
SGK olarak sunmuş olduğumuz hizmetlerde Bilgi ve İletişim Teknolojilerini en üst
seviyede kullanmaktayız. Bu noktada belirtmek gerekirse kamu kurumları içerisinde
229
kullanılan e-devlet uygulamalarının (kamu.turkiye.gov.tr) % 65 si SGK tarafından
sunulmaktadır. 2013 yılı sonunda ise e-devlet uygulamaları ile daha önce manuel ortamda
yapılan birçok işlem ve uygulama artık elektronik ortamda sigortalı, hak sahipleri, hizmet
sunucuları ve paydaşların hizmetine sunulmuştur. Emeklilik tarihi ve emekli aylığı
hesaplanması, iş kazası ve meslek hastalığı bildirimi, e-borcu yoktur ve e-ilişiksiz
belgelerinin alınması, emekli aylığı bağlanması taleplerinin alınması, e-işyeri uygulaması ile
işyeri bildirgelerinin elektronik ortamda verilmesi, e-eczane, e-optik, emekli aylığı ve
ikramiye hesaplama, askerlik borçlanması gibi birçok yeni hizmet uygulanmaya başlanmıştır.
Son iki yılda bilişim teknolojilerine yaklaşık 130 Milyar TL. yatırım yapılmıştır.
SGK’nın sanallaştırma altyapısına geçmiş olduğu 2008 Aralık ayı itibariyle yaklaşık
olarak çalışan 100 civarı kurumsal uygulama ve 100 adet fiziksel sunucu vardı. Bu sunucular
hem kurumsal ve 3. parti uygulamaları (OBT, Sigortalı Tescil, hizmet dökümü, mail
sunucuları, web sunucuları vb) hem temel network servislerini (Aktif dizin, DNS, DHCP vs)
hem de veritabanı servislerini çalıştırmaktaydı. Dolayısıyla ilk satın alma maliyeti, elektrik,
sunucuların kapladığı fiziksel alan, bu sunucuların bakım maliyetleri, sunucularla ilgili diğer
bağlantı ekipmanları ve bu ürünlerin lisansları (switch, SAN switch, kablolama vb),
iklimlendirme gibi konular belirli bir maliyet oluşturuyorlardı.
O tarihten bugüne sadece kurumsal uygulamalarımız 100 rakamından 370 rakamına
çıktı. Bunun dışında devreye alınan 3.parti uygulamalar (Sharepoint sunucuları, URL
Filtering, monitörleme yazılımları vb) ve bunlara bağlı veritabanı ve Web sunucularını da
sayarsak yaklaşık 500 civarında uygulamamız olduğunu söyleyebiliriz. Bu rakama paralel
olarak kullandığımız sanal sunucu sayısı da Şubat 2013 tarihi itibariyle 520 oldu. Uygulama
sayısının 4 sene içerisinde 4-5 katına çıktığı bu süre zarfında fiziksel sunucu sayımız ise tam
4’te birine indi. Şu anda sanallaştırma platformumuzda 25 fiziksel sunucu çalışmakta.
Dolayısıyla kabaca bir hesap yapmak gerekirse 100 fiziksel sunucu için yapılan (ilk satın alma
maliyeti, elektrik, soğutma, kablolama, bakım, çevre eleman ihtiyacı vs) harcamalar 4’te
birine inmiş durumda.
Yani verilen hizmetler 400% artmışken, yapılan harcamalarda 75% tasarruf
sağladığımız rahatlıkla söylenebilir. Eğer sanallaştırmaya geçmemiş olsak masraflarımız 4
sene öncesine göre yaklaşık 5 katına çıkmış olacak hem belki de şu anda bulunduğumuz
Mamak lokasyonu bize yetmeyecek ve yeni bir veri merkezine taşınmak zorunda kalmış
olacaktık. Ortalama 15.000 dolardan 500 sunucu alacaktık. Bu alıma 7.500.000 $ yerine 25
sunucunun maliyeti olan sadece 375.000$ ödedik. Ayrıca fazladan alınacak 475 sunucunun
elektrik, iklimlendirme, kablolama, personel ve bakım giderlerinden kurtulduk. Bu ise işletme
maliyetlerinden bize yıllık yaklaşık en az milyon 1,5 milyon $ kazandırdı. Şu anda halen 4
sene önce aldığımız sunucuları kullanmaktayız. Yaklaşık 500 uygulamamızla ilgili hiç bir
kesinti yaşamamaktayız.
SGK Kurumsal kararlılık ile, uluslararası yazılım, işletim sistemi, veri tabanı
üreticilerinin lisans, güvenlik, bakım, onarım ve güncelleme bedellerinde %80-90 arasında bir
tasarruf sağlamıştır. Reel kazanç yıllık 2.5- 3 milyon $ civarındadır. Sağlanan bu tasarruf ile
hizmet sektörüne yatırım yapılabilir. (Örn. Çağrı Merkezi; 300 kişilik bir çağrı merkezinin
230
yıllık maliyetinin 10.000$ olduğu düşünülürse elde edilecek bu yıllık kazanç ile 250-300 çağrı
merkezi büyüklüğünde hizmet sektörüne yatırım yapılması sağlanabilir.)
Bütün amacımız temel işlevlerin başarılı bir şekilde yerine getirilmesine yöneliktir.
SGK olarak son yıllarda teknolojiyi sağlık giderlerini ve kayıt dışı istihdamı azaltmak
anlamında çok etkin kullanmaktayız. 2008 yılında yapılan reformla birlikte sosyal güvenlik
açıklarının azalış eğilimine girdiği görülmektedir. 2012 yılında 142 Milyar 929 Milyon TL
olan SGK toplam gelirimiz 2013 yılında %14,05’lik artışla 163 Milyar 14 Milyon TL olarak
gerçekleşti. Toplam gelirin artış göstermesinde özellikle prim gelirlerindeki artışın önemli bir
etkisi oldu. 2013 yılı gerçekleşmelerine bakıldığında yapılandırma dahil prim gelirlerinin
2013 yılsonunda 118 Milyar 729 Milyon TL olarak gerçekleştiğini ve 2012 yılına göre %
19,5, 2013 yılı bütçesine göre ise % 3,2 artış gösterdiğini görmekteyiz. Prim gelirlerindeki
iyileşmeyle birlikte toplam gelirlerin toplam giderleri karşılama oranının 2013 yılsonunda %
89,2 olarak gerçekleştiğini görmekteyiz. 2006-2013 yılları arasında Sosyal Güvenlik
Kurumunun toplam gelir ve giderleri yıllara göre tabloda gösterilmektedir.
Ekonomik büyüme ve istihdam teşviklerine ek olarak kayıt dışı istihdamın
önlenmesine yönelik yaptığımız çalışmaların etkisiyle sigortalı sayımızı Ekim ayı itibariyle 10
ayda 481 bin kişi arttırarak toplamda 18,8 Milyon kişi seviyesine çıkarmayı başardık.
2008 yılında %2,72 olan Sosyal Güvenlik açığının gayri safi yurt içi hasıla
(GSYİH)’ya oranı 2013 yılında %1,26 seviyelerine inmiştir. 2013 Bütçesine göre Kurum
gelirlerinin 156.3 Milyar TL, Kurum giderlerinin ise 181.2 milyar TL, dolayısıyla Sosyal
Güvenlik açığının 24.8 milyar TL olması beklenmekte iken, mevcut durum itibarıyla
gelirlerimizin 163.02 milyar TL (163 milyar 25 milyon), giderlerimizin ise 182.7 milyar TL
(182 milyar 689 milyon) olarak gerçekleşmiştir.
Dolayısıyla
1990’lı
yıllardan itibaren 16 yıllık
Sosyal Güvenlik açığı 400500 Milyar $ arasında
seyretmekte iken büyük bir
kararlılıkla yürütülen Sosyal
Güvenlik Reformu sonrası
açığımız 19.6 milyar TL
olarak gerçekleşmiştir.
231
Görüldüğü üzere SGK’nın teknolojiyi etkin kullanmaya başlaması ile birlikte, kötü
niyetli uygulamalar önlenmekte, sağlık giderlerinin azaltılması ve kayıt dışı istihdamı
azaltmak anlamında etkin rol üstlenilmektedir. Kurumun en büyük giderlerinden olan sağlık
giderlerini ve kayıt dışı istihdamı azaltacak her türlü önlem ülke ekonomisine ve milli
kalkınmaya ciddi katkılar sağlamaktadır. Bilişim teknolojilerini en iyi şekilde kullanarak
"Bilgi Ekonomisine" geçilmiş ve 2012 yılında SGK bütçesine 10 Milyar TL, 2013’de 13
Milyar TL katkı sağlanmış olup, 2014 yılında bu rakamın 17 Milyar TL olması bekleniyor.
SGK’nın teknolojiyi etkin kullanımı sadece iki yılda 23 Milyar TL’lik bir tasarruf sağlamıştır.
İlerleyen yıllarda da başta kayıt dışı istihdamla mücadele ve sağlık usulsüzlüklerini bitirmeye
yönelik bilişim temelli risk odaklı ve sürekli denetimlerle yıllık 33 Milyar TL milli
ekonomiye katkı sağlanması hedeflenmektedir.
Tüm bu çalışmalar, görüldüğü üzere, toplumun tüm kesimlerinin hayatını
kolaylaştırıcı adımlardır. Ancak biz, her zaman verilecek daha fazla hizmet, gidilecek daha
çok yol vardır felsefesiyle çalışmalarımızı gece-gündüz demeden sürdürmekteyiz.
Dolayısıyla, yenilik ve ilerleme her zaman gündemimizde. Bu sayede sürekli ve düzenli
kurumsal iletişimin oluşturulması sağlanacaktır.
Bilgi Ekonomisine Katkı Sağlayan Vizyoner, Yenilikçi ve Vatandaş Odaklı E-Devlet
Uygulamalarımız
Vatandaşlarımızın, işverenlerimizin, emeklilerimizin ve Kurumumuzdan hizmet alan
tüm kesimlerin bugünlerini garanti altına alıp, yarınlara umutla bakmalarını sağlamak için
birçok adım attık. Bilgi teknolojilerinden her zaman azami düzeyde faydalandık. Şu anda da
gündemimizde birçok proje bulunmaktadır.
"İnsanı yaşat ki devlet yaşasın" düsturuyla 78 milyon vatandaşımızın ayağına
"Mobil Sosyal Güvenlik Merkezlerimiz ve İnsansız Sosyal Güvenlik Merkezimizle "
hizmet götürüyoruz...
Sosyal Güvenlik Kurumu olarak amacımız hizmeti vatandaşlarımızın ayağına
götürmektir. Merkez müdürlüklerimiz vatandaşlarımızın hizmete en kısa zamanda
ulaşabilmesini sağlayan en etkili birimlerimizdir.
Bu amaçla ilçelerde açılan merkez müdürlük sayımız 477 olmuştur. Sunmuş
olduğumuz hizmetlerin vatandaşlarımızın ayağına götürülmesi gayesi ileriki dönemlerde de
bu anlayış içerisinde ihtiyaç duyulan ilçelerimizde merkezlerimizi açmaya devam edeceğiz.
SGK olarak “Akıllı Devlet, Mutlu Vatandaş” anlayışıyla, vatandaş odaklı projelerle
vatandaşın hayatını kolaylaştıracak ile İnsansız Hizmet Noktalarını ve Mobil Sosyal Güvenlik
Merkezleri (Mobil SGM) kurmayı planlamaktayız.
Halen ülke genelinde nüfus, sigortalı sayısı, mesafe yönünden sosyal güvenlik merkezi
kurulması kriterlerine uygun olmayan olmayan 514 ilçe mevcuttur. Sosyal güvenlik
merkezlerinin bulunmadığı 514 ilçelerde yaşayan yaklaşık 16.500.000 vatandaşımız
232
bulunmaktadır. Bu sayı toplam nüfusun yaklaşık %23’üne tekabül etmektedir. Dolayısıyla
gözardı edilemeyecek kadar büyük bir kitleye hizmet ulaştırma gerekliliği doğmaktadır.
Bu nedenle, 2013 yılında 1 adet İnsansız Hizmet Noktası pilot uygulaması
başlatılmıştır. İnsansız hizmet noktaları projesi ile vatandaşların beklentilerinin de üzerinde
bir hizmet anlayışı çerçevesinde vatandaşın ihtiyaçları tespit edilerek, elektronik hizmetlerin
geliştirilmesi, sunumu ve iyileştirilme süreçlerinde bu ihtiyaçlar doğrultusunda bütünleşik
hizmet sunumu sağlanacaktır.
İlk etapta verilecek hizmetlerde
öncelikli olarak vatandaşın en
çok ihtiyaç duyduğu konulara
öncelik verilecektir. Sistem ilk
etapta bilgilendirme platformu
şeklinde hizmet verecek olsa
da ilerleyen aşamalarda edevlet uygulamasına paralel
olarak vatandaşlarımızın gerek
bilgi alma gerekse talep ve
sonuçlarını alabileceği, sağlık
aktivasyonlarını
yaptırabileceği, kredi kartları ile sigorta primlerini ödeyebileceği 7/24 hizmet verebilecek bir
platform oluşturulması ve hizmet sunum kalitesinin artırılması ile Vatandaşın hizmete ihtiyaç
duyacağı anda, kolay erişebileceği şekilde yanında olabilmek adına 2014 yılında çeşitli
merkezlerde (Hastane, AVM, Metro, Üniversiteler, Kaymakamlık Binalarının Bahçeleri,
Organize Sanayi Bölgeleri vb) 12 adet insansız hizmet noktalarının kurulması
planlanmaktadır.
Yine Mobil SGM’lerin de vatandaşın tüm işlemlerini sosyal güvenlik merkezlerinde
gitmeden yapabileceği bir araç olması hedeflenmektedir. Mobil SGM’ler sosyal güvenlik
merkezleri
tarafından verilen
yüzlerce
hizmetin tamamını
verebileceklerdir.
Vatandaşlarımızın dilekçe ve başvuruları elektronik ortamda alınabilecektir. Ayrıca, mobil
pos cihazları vasıtasıyla vatandaşlarımız kredi kartı kullanarak her türlü prim ve ödeme
işlemlerini yapabileceklerdir. Yine ihtiyaç duyulduğunda kimlik doğrulamaya yönelik (Nüfus
cüzdanı, ehliyet, fotoğraf vb) işlemler gerçekleştirilebilecektir.
Bu proje ile birlikte Mobil SGM’ler başta kayıt dışılığın yoğun olduğu tarım
bölgelerimizde olmak üzere kayıt dışılığı önlemede büyük görev üstleneceklerdir. Sosyal
güvenlik merkezi bulunmayan ilçelere, beldelere, köylere kadar koordinat ve rakımdan
bağımsız olarak en ücra köşelere hatta yaylalara kadar tüm vatandaşlarımıza bir sosyal
güvenlik merkezinde verilen tüm hizmetler 3G, 4G ve uydu teknolojileri aracılığıyla
ulaştırılacaktır.
Bu proje ile SGK hizmetlerinin vatandaşın bulunduğu mümkün olan her yere mobil
olarak ulaştırılması hedeflenmektedir. Bu uygulama ile Vatandaşlarımız uzun mesafe kat
etmeden, hızlı ve çabuk olarak mahallinde hizmet alabileceklerdir. 2014 yılında 14 adet Mobil
SGM kurulması hedeflenmektedir.
233
Kayıtdışı İstihdamla Mücadele Bilgi Sistemi (KADİMBİS)
Bilindiği gibi ülkemizin son yıllardaki en önemli sorunlarından biri kayıt dışılık ve
işsizliktir. Gelişmekte olan bir ülke olarak işsizlikle başa çıkabilmek için etkin mücadele
vermekteyiz. Ancak istihdam politikalarındaki ve stratejilerindeki yetersizlikler, yatırımların
yeterli olmaması, nüfus artışının hızlı olması ülke ekonomisindeki dengesizlikler, eğitimli
işgücüne olan ihtiyacımız sorunun ciddiyetini ve önemini arttırmaktadır.
Genç nüfusun istihdamının sağlanamaması, eğitimli, kalifiye işgücü ihtiyacının
karşılanamaması çift yönlü bir etki ile ülke ekonomisine yansımaktadır. İşsizlik sorunun yanı
sıra çalışma hayatındaki işgücünün kayıt dışı çalıştırılması da istihdamdaki sorunları
arttırmaktadır.
Kayıt dışı istihdamla mücadele kapsamında kısa adı KADİMBİS olan kayıt dışı
istihdamla mücadele bilgi sistemi kurulmuştur. ÇSGB, İŞKUR, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel
Müdürlüğü ve SGK olarak koordineli çalışma olanağı sağlanarak, denetim ve kontrol
mekanizmaları daha etkin hala getirilmesi amacıyla denetim elemanlarının kullanımına
münhasır olmak üzere ÇSGB, SGK, İŞKUR ve İSGGM sistemlerine tek bir uygulama
üzerinden ulaşımın sağlandığı “İşyerleri Elektronik Sicil Merkezi” ve “İşyeri Elektronik
Denetim Defteri” pilot olarak kullanılmaya başlanmıştır. (işyeri kayıtları ve işçi sayılarının
bildiriminin kontrolü, kaçak sigortasız çalışmaların SGK’ya bildirilmesi, kurumların denetim
elemanları tarafından yapılan denetimlerin takibi vb.)
Bu kapsamda; Kurumların veri tabanlarına, teftiş ve denetim birimlerine tek bir sistem
üzerinden erişim sağlanarak dağınık olan bilgiler daha değerli hale getirilmiştir.
KADİMBİS öncesi işyeri ve sigortalı denetimi; Müfettiş veya denetmenle bir işyerinin
denetlenmesi sürecinde; kendi kurumlarına ait veri tabanlarında var olan bilgilere kendi
kurum intraneti üzerinden ulaşabilmekte, diğer kurumlara ait verileri ise kurumlararası
yazışmalar ile elde edebilmektedir.
KADİMBİS sonrası işyeri ve sigortalı denetiminde ise; sisteme Masaüstü PC, Tablet
PC, Laptop, Akıllı Telefon ve PDA ile bağlanabilmekte, internet bağlantısının olduğu her
234
yerden 7/24 sistemdeki verilere erişebilmektedir. Böylelikle bilgiye daha hızlı erişim
sağlanarak Teftiş ve Denetim süresi kısalacak ve Teftiş ve Denetim Raporlarının
ilişkilendirilmesiyle mükerrer denetim önlenecektir.
Ayrıca Alo170 – KADİMBİS yazılım entegrasyonu sağlanarak, vatandaşlarımız
tarafından iletişim merkezine yapılan kayıtdışı başvurularının da KADİMBİS ekranları
üzerinden denetim elemanları tarafından görülmesi sağlanmıştır. Böylelikle işyeri denetimi
öncesinde ilgili denetim elemanı o işyeri ile ilgili bir ihbar olup olmadığına da
görebilmektedirler.
Oluşturulan mevcut sistemin geliştirilmesi ve bileşenlerinin sahip olduğu
fonksiyonların yeni gereksinimler çerçevesinde güncellenmesi yoluyla sürdürülebilirliğinin
sağlanması amacıyla KADİMBİS Eylem Planı çalışmaları başlatılmıştır. Söz konusu eylem
planı ile Bakanlık ile ilgili ve bağlı kuruluşları arasında etkin veri paylaşımı ile denetim ve
kontrol mekanizmaları daha etkin hala getirilmesi hedeflenmiştir.
Çalışma İstatistikleri Bilgi Sistemi (ÇİBS)
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından hazırlanan Resmi İstatistik Programı
kapsamında Bakanlığımız, belirli istatistik konularda Bakanlığımızın ulusal ve uluslararası
düzlemde yetkili ve sorumlu olduğu ilan edilmiştir.
Bu amaçla, “Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın İstatistik Kapasitesinin
Güçlendirilmesi Projesi” çerçevesinde Çalışma İstatistikleri Bilgi Sistemi (ÇİBS)
oluşturulmuştur. Projenin hizmet ettiği genel amaç Bakanlığın ve ilgili ve bağlı kuruluşlarının
(SGK, İŞKUR, Çalışma Genel Müdürlüğü, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, İş
Teftiş Kurulu Başkanlığı) ürettiği istatistiklerin tek çatı altında toplanması sağlanarak, ilgili
değişkenlere ait tablolar ve grafikler oluşturulabilmektedir.
Çalışma İstatistikleri Bilgi Sistemi öncesinde;
Birimlerin ve Kurumların
kendi sorumlulukları çerçevesinde
ürettikleri istatistikler her birimin
kendi bünyesinde, dağınık halde
bulunmakla
birlikte
veriler
birbiriyle konuşamaz durumdaydı.
Bunun yanı sıra, farklı veri
tabanlarının
farklı
normlarda,
standartlarda,
tanımlarda
ve
sınıflamalarda
veriler
tutuyor
olması, diğer kamu kuruluşlarıyla
veri paylaşımını olanaklı kılacak
bağlantılara sahip olunmaması gibi
birçok problem yaşanmaktaydı.
235
Çalışma İstatistikleri Bilgi Sisteminin oluşturulması ile;
Çalışma istatistikleri Bilgi Sistemi’nin oluşturulması, istatistiklerin elde edilmesini
bilgiyi talep eden adına kolaylaştırmakta ve arka plandaki karmaşıklığı izole etmektedir.
İstatistik tek bir noktadan kısa sürede erişilebilir durumdadır.
Oluşturulan mevcut ÇİBS sistemine yeni bileşenlerin eklenmesi ve mevcut
bileşenlerin sahip olduğu fonksiyonların yeni gereksinimler çerçevesinde geliştirilmesi
yoluyla sürdürülebilirliğinin sağlanması ve daha sağlıklı istatistiklerin üretilmesinin
Bakanlığımız açısından son derece faydalı olacağından hareketle, ÇİBS Eylem Planı
çalışmaları başlatılmıştır. Söz konusu eylem planı ile Bakanlık ile ilgili ve bağlı kuruluşları
arasında etkin veri paylaşımı hedeflenmiştir.
Dünya Birincisi Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi Alo 170 Kayıt Dışı
İstihdamla Mücadelenin ve Sosyal Sorumluluğun En Etkili Aracı…
Çağımızda, kurum ve kuruluşların uluslararası standartları benimsemeleri, değişime
ayak uydurabilmeleri, kurumların geleceği ve başarıları açısından son derece önemlidir.
Kurumların temel yapısını oluşturan, çalışan, vatandaş ve diğer paydaşlar ile iletişiminin
doğru teknolojiler ve doğru iletişim kanalları ile kurgulanması, çağın gerektirdiği araç, gereç
ve yöntemlerle olabilmektedir. Kurumların amaç ve hedeflerine ulaşması ve paydaşlarla
sağlıklı bir iletişim kurulabilmesi için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB),
Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) ve Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ile ortak bir iletişim
merkezi kurulmuştur.
Vatandaş odaklı hizmet anlayışının bir ürünü olan “Alo 170 Çalışma ve Sosyal Güvenlik
İletişim Merkezi” ilk defa Ankara’da 28 Mayıs 2008 tarihinde açılmıştır. İletişim Merkezi, 15
Kasım 2010 tarihinde 7 gün 24 saat hizmet veren bir yapıya dönüştürülerek Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB), Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) ve Sosyal Güvenlik
236
Kurumu (SGK) ile ortak bir iletişim merkezi haline dönüştürülmüş ve Karaman ilinden
hizmet vermeye başlamıştır.
Hem Alo 170 İletişim Merkezinin işlevselliğinin arttırılması ve bilgiye kolay erişimin
sağlanması hem de vatandaşlarımızın Alo 170 İletişim Merkezine gösterdiği yoğun ilgi ve
bağımsız firmaya yaptırılan memnuniyet anketlerinin sonuçlarının olumlu olması nedeniyle
ikinci ALO 170 iletişim merkezi 15.10.2012 tarihinde Şanlıurfa, üçüncü Alo170 ise
15.09.2013 tarihinde Sivas ilinde açılmıştır.
Karaman ilinde hizmet vermekte olan ALO 170 İletişim Merkezi 15 Kasım 2010’da
ilk olarak 50 kişi ile hizmete başlamış, Ocak 2011 tarihinden itibaren 50 kişi daha istihdam
ederek toplam 100 çalışanıyla hizmet vermeye devam etmektedir. Çalışanlarının %50’si
engelli kişilerden oluşan İletişim Merkezi, engelli çalışanların tüm ihtiyaçları göz önünde
bulundurularak engelli dostu bir binada hizmet vermektedir. Karaman ilindeki personelin
%45’i kadın, %55’i erkeklerden oluşmaktadır.
Alo 170 İletişim Merkezi, Karaman ilinden hizmet vermekle hem şehirde önemli bir
istihdam yaratmış hem de çalışanlarının %50’sinin engelli kişilerden seçilmesiyle
Türkiye’nin en büyük Kamu Sosyal Sorumluluk projesi olmuştur.
Sosyoekonomik dengesizliklerin ortadan kaldırılması, kadın ve engellilerin istihdama
katılımlarının sağlanması amacıyla Şanlıurfa ilinde açılan iletişim merkezinde 200 kişi
istihdam edilmektedir. Şanlıurfa ilindeki personelin yüzde 60'ını kadın, yüzde 40'ını erkekler
oluşturmaktadır. Söz konusu iletişim merkezinde 2'si görme ve 5'i fiziksel engelli toplam 7
engelli personel çalışmaktadır. Alo 170 Şanlıurfa lokasyonunda görev yapmakta personelden
çok iyi derecede 8’i Arapça, 12’si İngilizce dillerini bilmektedir. Böylelikle İletişim
merkezimizi arayan yabancı uyruklu kişilere de hizmet verilebilmektedir.
Yine Sivas ilinde açılan iletişim merkezinde ise 200 kişi istihdam edilmektedir. Sivas
ilindeki personelin %20’si şehit ve gazi yakınları ve gazilerden oluşmaktadır.
Ayrıca Alo 170’e gelen mobbing başvurularını cevaplanması ve vatandaşlarımıza
danışmanlık yapılabilmesi amacıyla Karaman ilinde 1 kişi, Şanlıurfa ilinde 2 kişi olmak üzere
toplam 3 psikolog görev yapmaktadır.
Hem Alo 170 İletişim Merkezinin işlevselliğinin arttırılması ve bilgiye kolay erişimin
sağlanması hem de vatandaşlarımızın Alo 170 İletişim Merkezine gösterdiği yoğun ilgi ve
bağımsız firmaya yaptırılan memnuniyet anketlerinin sonuçlarının olumlu olması nedeniyle
yurtdışında yaşayan vatandaşlarımızın yoğun olarak bulunduğu ülkelerden de iletişim
merkezine kolay erişebilmesi için çalışmalara başlanmıştır. Vatandaşlarımız 90 216 170 12 22
numarası üzerinden ALO170 İletişim Merkezini 7 gün 24 saat ulaşmaları sağlanmıştır.
Alo 170 ile vatandaşlarımız bir taraftan doğru bilgiye doğru iletişim kanalından ve
kaynağından ulaşmakta, diğer taraftan da başta Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele ve Risk
Odaklı Denetim Sistemi olmak üzere denetim farkındalığını geliştirerek, kayıp, kaçak ve
suiistimallerin ortadan kaldırılmasında kamuoyu için otokontrolü getirecek, caydırıcı bir rol
oynayarak, Kayıt Dışı İstihdamın ortadan kaldırılmasına önemli katkılar sağlamaktadır.
237
ALO 170 Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi’nin uygulamalarından bir
yenisi de yaklaşık 3 milyon işitme engelli vatandaşımızın ALO 170 ile 3G üzerinden
görüntülü görüşme yapabilmeleri. İşitme engelli vatandaşlarımız 0850 222 7 170 numarasını
tuşlayarak işaret dili eğitimi almış çalışanlarına bağlanarak, ALO 170’in tüm
uygulamalarından faydalanabilmektedirler.
Sivas hizmetinin devreye girmesiyle birlikte, www.alo170.gov.tr adresi üzerinden
vatandaşlarımıza hizmet verilmeye başlanmış, sosyal medya mecralarında (Facebook,
Google+, Twitter ve FriendFeed v.b.) ÇSGB, SGK ve İŞKUR ile ilgili sosyal medya takibi
ALO170 tarafından gerçekleştirilmiştir. 2014 yılı itibariyle kurumların ve Alo170 web sitesi
üzerinden webchat hizmeti verilmektedir.
Yine ALO 170 Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi’nin yeni başlattığı bir
diğer uygulaması ise Web Chat uygulaması. Web Chat uygulaması ile vatandaşlarımız 09.0024.00 saatleri arasında internet erişimi olan her yerden www.alo170.gov.tr adresinde bulunan
canlı yardım linkine iletişim bilgilerini girerek sorularına anında cevap alabilmektedirler.
Vatandaş odaklı yönetim anlayışıyla, vatandaşların beklentilerinin de üzerinde bir
hizmet anlayışını benimseyen Alo 170;, ÇSGB, İŞKUR ve SGK’nın 300 den fazla ana ve
yardımcı e-devlet yazılımı uygulaması ve e-devlet servisleriyle entegre bir şekilde
Türkiye’nin her yerinden 170 numarasıyla 7 gün 24 saat hizmet vermektedir . İletişim
Merkezi’nin hayata geçtiği günden bu güne kadar, vatandaşlardan ALO 170’e yaklaşık 4,1
Milyon çağrı gelmiştir. Karşılanan çağrıların yaklaşık %87’lık yüksek oranıyla ilk temasta
çözümlenmiş, daha detaylı araştırma gerektiren başvurular için sistem üzerinden başvuru
oluşturularak yaklaşık 1700 kurum çalışanından online destek alınmaktadır. ALO 170 ve
kurumların entegre bir şekilde çalıştığı güçlü altyapı sayesinde ilk temasta cevaplanamayan
bu başvurular da 3 iş günü içinde çözüme kavuşturulmaktadır.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi ALO 170, Türkiye’deki Mobbing
şikayetlerini alan ilk ve tek çağrı merkezi… Bilindiği üzere İşyerinde Psikolojik Taciz
(Mobbing) çalışma hayatımıza, 2011/2 sayılı başbakanlık genelgesi ile girmiştir. Genelge
kapsamında mobbing’e maruz kalan vatandaşlarımız ALO 170 Hattını, psikologlar aracılığı
ile bilgi ve destek almak amacı ile arayabildikleri gibi, ayrıca işyeri şikâyeti, mobbing
kapsamında öneri ve taleplerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı yetkililerine
iletebilmektedirler. Alo 170 hattına yapılan başvurular çalışanın bağlı olduğu kurumun
mevzuatı çerçevesinde yapılmaktadır. Özel sektör çalışanlarından gelen başvurular Çalışma
ve İş Kurumu İl Müdürlüklerine yönlendirilerek, iş müfettişleri aracılığı ile denetlenerek
sonuçlandırılmaktadır. Kamu sektörü çalışanları ise bağlı bulundukları kurumlara başvurarak
denetim talebinde bulunabilmektedir.
Alo 170’in Milli İstihdama ve Ülke Ekonomisine Katkısı
Dünyada yaşanan küresel krize rağmen, sağladığı istihdam alanıyla dikkat çeken
“Çağrı Merkezleri” ülkemizde ekonomik kalkınmaya ve istihdama katkı sağlamaya kesintisiz
devam etmektedir.
Çağrı merkezi sektörü, sürdürülebilir gelişme için ülke ekonomisine pek çok alanda
yüksek katma değer üretme potansiyeline sahiptir. Türkiye’de çağrı merkezi sektörünün
238
yaklaşık 15 yıllık geçmişe sahip genç bir sektör olmasına karşın, yetkin ve uzman
yapılanmasının yanı sıra, güçlü deneyimi ve birikimiyle bulunduğu bölgede dikkat
çekmektedir.
Bu merkezlerde üretilen gelir yıllık 240 milyon dolar civarındadır. Bir çağrı masası
için gerekli yatırım bedeli ise sadece 10 bin liradır. Son 5 yılda sektöre 200 milyon lira yatırım
yapılmıştır. İstihdam ise 2 katına çıkmıştır. Türkiye’de çağrı merkezleri Anadolu ekonomisine
yıllık ortalama 50 milyon lira değer yaratmaktadır.
Çağrı merkezi sektörünün sağladığı en büyük katma değerlerin başında hiç şüphesiz
istihdam gelmektedir. Özellikle genç nüfusun çok, işsizlik oranının yüksek olduğu ülkemizde
Çağrı Merkezi sektörü gençlerin istihdamı için çok iyi bir çözümdür.
Türkiye'deki bine yakın çağrı merkezinde yaklaşık 50 bin kişi çalışmaktadır.
Çoğunlukla Doğu ve Güneydoğu'da açılan çağrı merkezleri, hem istihdama katkıda
bulunmakta hem de şehrin ekonomisini canlandırmaktadır. Çağrı merkezlerinin, son 2 yılda
illerin büyümesine yüzde 12 katkıda bulunduğu tespit edilmiştir. .Çağrı merkezlerinin ülkemiz
ekonomisine büyük katkısı vardır. Bir çağrı merkezi çalışanı, dört kişilik bir ailenin geçimini
sağlayabilmektedir. Şu an çalışanların % 80'i kadınlardan oluşan çağrı merkezlerinin % 70'i
genç ve 20'li, 30'lu yaşlardadır. Çalışanların % 65′i üniversite öğrencisi veya mezunudur ve
lise mezunlarının oranı ise % 35’dir.
ALO 170 Dünya Birincisi
Vatandaşa verilen hizmet Dünya Çapında bir ödülle karşılığını bulmuştur. Çalışma ve
Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi ALO 170, En İyi Dış Kaynaklı İş Ortaklığı kategorisinde
Dünyanın en prestijli ödüllerinden biri olarak kabul edilen “Contact Center World.com”
Yarışmasında Las Vegas’da altın madalya kazanmıştır.
Vatandaş
odaklı
yönetim
anlayışıyla,
vatandaşların beklentilerinin de üzerinde bir hizmet
anlayışını benimseyen Alo 170; Yabancı çalışma
izinlerinden-işsizlik ödeneğine, ilaç kesintilerindensağlık
aktivasyonuna,
sigorta
ve
emeklilik
hizmetlerinden-kayıt dışı istihdamla mücadeleye kadar;
Kamu Çağrı merkezi olarak çok geniş bir yelpazede
hizmet veriyor.
ALO
170,
dünya
devlerinin
yarıştığı
organizasyonda %87’lik yüksek ilk temasta çözüm oranı
ve yüksek müşteri memnuniyeti ile örnek Kamu projesi
olarak gösterilmiştir.
Alo 170 Projesi, “En iyi Dış Kaynak İş Ortaklığı''
kategorisinde, en yakın rakibi AMERICAS bölge
birincisi ABD’li şirketi kendi evinde geçerek Dünya
birincisi oldu. Alo 170; Londra’da Yapılan yarışmada da güçlü rakiplerini geride bırakarak
EMEA (Avrupa, Ortadoğu ve Afrika) bölge birincisi olmuştur.
239
Yarışmanın Ülkemiz/Kurumumuz Açısından Değerlendirilmesi:
Alo 170 “En İyi Dış Kaynak İş Ortaklığı” Kategorisinde Londra’da EMEA (Avrupa,
Orta Doğu ve Afrika) bölge birincisi olmuş, Las Vegas’ta yapılan Dünya Finalinde de
kategorisinde Dünya birinciliğini kazanmıştır.
Dünyada sosyal güvenlik alanında önemli sıkıntıların yaşandığı bir dönemde
ülkemizde kararlılıkla uygulamaya konan reform ve beraberinde gelen uygulamalar, katılımcı
ülkelerin ilgisini çekmiştir. ÇSGB, İŞKUR ve SGK’nın yaklaşık 300 hizmetinin entegre bir
şekilde 7/24 sunulduğu ALO 170, dünya devlerinin yarıştığı organizasyonda %85’lik yüksek
ilk temasta çözüm oranı ve %87 ‘lik yüksek müşteri memnuniyeti ile örnek Kamu projesi
olarak gösterilmiştir.
Dünyanın dört bir yanından gelen Çağrı Merkezi sektörünün özel ve kamu
katılımcıları, bu organizasyonda yer almıştır. Böylesine geniş bir konuda yüklü bir mevzuatı
içine alan Bakanlık, İŞKUR ve SGK’nın iş ve işlemlerinin ortak bir iletişim merkezi
üzerinden başarı ile verilmesi; bu proje ile Engelli ve Kadın istihdamının artırılması, sosyal
sorumluluk projesi olarak Ülkemize katma değer üretmesini ilgi ve gıptayla izlemişlerdir. Bu
ödül aynı zamanda ülkemizin ve kurumumuzun IT alanında geldiği başarılı noktanın dünya
arenasında tescili anlamına gelmektedir.
SMS Bilgilendirme Sistemi
Vatandaş odaklı bir hizmet anlayışıyla Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından verilen
hizmetlerin etkin, kaliteli, güvenli ve ilk elden kaynağından hızlı iletilmesi; provizyon ve
sağlık ödemelerinde otokontrolün sağlanması, sigortalı ve işverenlerin prim borç ve
tahsilatları hakkında bilgilendirilmesi, vatandaş memnuniyetinin artırılması, hizmetlerin
çabuklaştırılması, zaman ve işgücü kayıplarının önlenmesi ile tebligat zorunluluğu
bulunmayan yazışmalarda posta giderlerinin azaltılması amaçlanmaktadır. 07/09/2011
tarihinde SMS Bilgilendirme Sistemi başlatılmıştır.
SMS Bilgilendirme Sistemi Uygulaması manuel, online ve interaktif SMS uygulaması
olmak üzere 3 bölümden oluşmaktadır.
Manuel SMS Bilgilendirme Uygulaması: Manuel SMS Bilgilendirme Sistemi
07.09.2011 tarihinden itibaren 81 Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü ve 494 Sosyal Güvenlik
Merkezinde uygulanmaya başlanmıştır. Vatandaşlarımız iş ve işlemleri ile ilgili mesajla
bilgilendirilmektedir. Manuel SMS Bilgilendirme Sistemi üzerinden kurum hizmetlerine
yönelik 491 farklı mesaj vatandaşlara gönderilmektedir. Manuel SMS Bilgilendirme
Sisteminde toplam 483 adet mesaj şablonu yer almaktadır.
240
Sıra
No
ÖRNEK MANUEL SMS MESAJ ŞABLONU
Açıklama
Mesaj
1
EKSİK BELGE
Eksik belgelerinizle ilgili olarak, görüşmek üzere Muhasebe
Servisimize müracaatınız gerekmektedir. Bilgilerinize iletiriz.
2
GÖRÜŞMEYE ÇAĞRI
İşlemlerinizle ilgili görüşmek üzere Muhasebe Servisimize
müracaatınız gerekmektedir. Bilgilerinize iletiriz.
3
IBAN NUMARASI
(Hesap Numarası)
Tarafınıza ödeme yapılabilmesi için IBAN numaranızı İl
Müdürlüğü Muhasebe Servisimize bildirmeniz gerekmektedir.
Bilgilerinize iletiriz.
On-line SMS Bilgilendirme Uygulaması: Vatandaşlarımız Kurumumuz web sayfası
üzerinden ya da Müdürlüklerimize başvurarak GSM numaralarını girebilecekleri uygulamalar
devreye girmiş, vatandaşlarımızın GSM numaraları sistemimize kaydedilmiştir. On-Line SMS
Bilgilendirme Sistemi uygulaması 01.01.2012 tarihinde uygulamaya girmiş, vatandaşlarımız
ücretsiz olarak bilgilendirilmeye başlanmıştır. On-Line SMS uygulamasında 2013 yılında
vatandaş odaklı hizmetlerimize 3 yeni uygulama da eklenmiştir. Bu uygulamalar;
1- 6111 sayılı yasa kapsamında yapılandırma yapan ve sistemde cep telefonları
sistemde kayıtlı olan 4B kapsamındaki vatandaşlarımızdan ödemelerini aksatan ve
yapılandırması bozulması durumunda olan vatandaşlarımıza da 22.07.2013 tarihinde on-line
olarak hatırlatma mesajı gönderilmeye başlanmıştır.
2- E-Reçete Uygulaması ve SMS Gönderimi
Kurumumuzca reçeteye ilişkin verinin izinsiz ya da yanlışlıkla değiştirilmesini,
silinmesini veya veriye ekleme yapılmasını önlemek amacıyla geliştirilen Elektronik reçete
uygulaması tüm ülke genelinde 01.01.2013 tarihinden itibaren uygulamaya alınmıştır. Günlük
ortalama 1.300.000 adet reçetenin elektronik olarak kayıt altına alınmaktadır. Ayrıca 2013 yılı
başında e-reçetelerin elektronik imzalı olarak gönderilebilmesi imkanı sağlanmıştır.
23.05.2013 tarihinde Reçete sahipleri reçetelerinde yer alan ilaç kutu adetleri ve katılım
payları konusunda SMS yoluyla bilgilendirilmeye başlanmıştır.
Bu sayede kişinin bilgisi dışında eczanelerden ilgili kişi adına ilaç temininin
önlenmesi, kişinin eczaneye ödeyeceği/aylığından kesilecek katılım payı bedellerinin
öğrenilmesi ve reçetede işlem gören kutu adedi bildirimiyle de eksik/fazla verilen ilacın kişi
tarafından takibinin sağlanması hedeflenmiştir. 2014 Haziran ayının ilk haftası itibarı ile
günlük gönderilen SMS sayısı 70.000 rakamına yaklaşmıştır. Bu uygulama çerçevesinde
Haziran ayının ilk haftasına kadar gönderilen toplam SMS sayısı da 9.810.000 rakamını
aşmıştır.
241
3- Medula Optik Uygulamasında e-Reçete ve E-Rapor Uygulaması ile SMS
Gönderimi
Medula Optik E-reçete uygulaması; Hekimin bilgisi dışında reçete yazılmasının
önlenmesi amacıyla, Medula Optik uygulaması e-reçete ve e-rapor projeleri, Ankara
Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde Kasım 2013 tarihinde pilot uygulama başlatılmış
olup, 2014 itibariyle tüm Ülkede pilot uygulama yaygınlaştırılmaktadır.
Medula Optik E-rapor uygulaması; Medula Hastane ve Eczane uygulamaları içinde
yer alan e-raporun, Optik uygulamalarında kullanılabilmesi için çalışmalar yapılmış; hastane
bilgi yönetim sistemi firmaları tarafından uygulamanın teste açılması için yapılan çalışmalar
tamamlanmış ve web servisleri kullanım kılavuzu yayınlanarak Ankara ilinde Pilot çalışma
başlatılmıştır. Ayrıca çalışmaları devam eden uygulama içersinde, e-raporun elektronik imzalı
olarak gönderilebilmesi de sağlanacaktır.
Hak sahiplerinin cep telefonları üzerinden ilgili optik SMS servisleri vasıtasıyla cam
ve çerçeve haklarının sorgulanmasını sağlayan servisler de açılarak, tüm Türkiye’de
kullanılabilir hale gelmiştir.
Örneğin; 4A kapsamındaki vatandaşlarımıza da SMS gönderilmesi, GSS Primini
yatırmayan vatandaşlarımızın da sağlıktan yararlanabilmelerinin devam edebilmesi için
primlerini yatırmadıklarının hatırlatılması amacıyla SMS gönderilmesi planlanmaktadır.
İnteraktif SMS Bilgilendirme Sistemi Uygulaması: 01.01.2013 tarihinden itibaren
projenin üçüncü aşaması olan interaktif (çift yönlü) mesaj uygulaması başlatılmıştır. İnteraktif
(çift yönlü) mesaj uygulamasının başlatılması ile vatandaşlarımız 5502’ye mesaj atacak ve
hizmet anında cep telefonuna gönderilmektedir. Kişisel bilgilerin korunması ve 3. Şahısların
eline geçmesini önlemek için interaktif sistemde TC Kimlik numarası ile birlikte Aile Sıra
Numarası da kısa mesajda yer alacaktır. Bu parametreler ile kimlik doğrulaması ve hizmet
kodu kontrolü yapıldıktan sonra tanımlanan bilgiler vatandaşlarımıza SMS ile gönderilecektir.
Bu kapsamda; işveren, sigortalı ve hak sahiplerinin ilk aşamada gelir ve aylık ödeme
tutarları, muayene katkı payları, sigortalı hizmet süreleri, prim ödemeleri, gözlük cam ve
çerçeve, fizik tedavi, diş tedavileri, sağlık hak sahipliği bilgileri ve ne zaman emekli
olacaklarına ait bilgiler, anlık sorgulama ya da abone olunarak 5502 kısa mesaj hattından
öğrenmeleri sağlanmıştır. TC Kimlik No ve Aile Sıra No güvenlik kontrolünden geçemeyen
bir mesaj gönderildiğinde, hizmetten yararlanmak isteyenlere “Kimlik bilgileriniz
eşleşmemektedir, kimlik bilgilerinizi kontrol ederek yeniden gönderiniz.”; yararlanılmak
istenen hizmetin mesaj kodu yanlış girilirse “Lütfen yararlanmak istediğiniz hizmete ait mesaj
kodunu kontrol ederek yeniden gönderiniz.” şeklinde mesaj dönülmektedir.
242
İNTERAKTİF SMS MESAJ ŞABLONLARI
SERVİS ADI
PARAMETRE
P
Ne Kadar Prim Yatırıldı?
N
Ne Zaman Emekli Olurum?
PT
Toplam Hizmet Günüm Ne?
A
Aylık Tutarım ve Banka Bilgim
S
Sağlık Hak Sahipliğim Var mı?
E
Emekli Aylığım Ödeniyor mu?
CERCEVE
Ne Zaman Optik Çerçeve Alabilirim?
CAM
Ne Zaman Optik Cam Alabilirim?
DIS
Diş Protezi Hakkım Var mı?
MPAY
Muayene Katılım Payı Borcum Ne Kadar?
FTR
Fizik Tedavi Hizmetlerinden Faydalanabilir Miyim?
Vatandaşlarımız her bir SMS mesajı için 1 TL ücret ödemektedir. Operatörleri ile %50
gelir paylaşımı yapılmaktadır.
İnteraktif SMS Uygulamasının başlaması ile birlikte; Kurumumuz web sayfasında
konu ile ilgili duyuru yayınlanmakta olup, vatandaşlarımızın T.C. Kimlik numaraları ile cep
telefon numaralarının eşlenmesi işlemlerine başlanmıştır.
Ayrıca vatandaşlarımızın Sosyal Güvenlik İl Müdürlüklerine müracaatlarında cep
telefon numaraları GSM Veri Havuzuna kaydedilmektedir.
Risk Odaklı Denetim
Ülkemizde
sağlığın
finansmanının
tamamına
yakınını
Kurumumuzca
gerçekleştirilmektedir. Temel teminat paketinin genişliği, sağlık kullanımının hacim ve tutar
olarak yüksek olması, kapsam nüfusunun neredeyse ülke nüfusu ile eşit olması sağlık
hizmetlerinde gereksiz kullanım ve suiistimalleri de beraberinde getirmektedir.
Sağlıkta yolsuzluk ve usulsüzlüklerin önlenebilmesi için, analiz ve stratejik
değerlendirme yöntemleriyle yürütülecek faaliyetlerin belirlenmesine yönelik, Kurumun idari,
243
mali ve teknolojik kapasitesinin geliştirilmesi amacıyla “Risk Odaklı Denetim” çalışmalarına
başlanmıştır.
Veri ambarında biriken verilerin bilgiye dönüştürüldüğü risk odaklı denetim sürecinde
risk yönetimi, bilgisayar destekli sürekli izleme ve denetim sistemleri ile gerek kayıt dışılık ve
usulsüzlükler önlenmekte gerekse Kurumsal politikaların oluşturulmasına katkı
sağlanmaktadır.
SGK, Sağlık Bilişiminde Çok Sayıda Uygulamayla Sadece Türkiye’de Değil
Dünya’da Da Öncü..."
Ülkemizde genel sağlık sigortası kapsamının geniş olması ve sağlık sektöründe
yapılan usulsüzlükler, sağlık harcamalarının hızla artmasına neden olmaktadır. Bu
harcamaların kontrol altına alınabilmesi, sağlık hizmeti sunucularının davranış modellemeleri
ve ilaç israfının önlenmesine yönelik düzenlemelerin yapılması, etkili sağlık politikalarının
oluşturulması ve uygulanması ile de denetim mekanizmalarının daha etkin çalıştırılması ile
mümkündür. Bu da sistemlerin günümüz teknolojik imkanlarıyla uyumlu bir hale
getirilmesini zorunlu kılmaktadır.
Genel sağlık sigortası kapsamının geniş olması ve sağlık sektöründe yapılan
usulsüzlükler, sağlık harcamalarının hızla artmasına neden olmaktadır. Kurum gelirlerinin
emekli aylıkları ve sağlık harcamalarını karşılamada yetersiz kaldığı da bir gerçektir. Kurum
istatistiklerinin incelenmesi sonucunda bu harcamaların Kurum sağlık gelirlerine oranı, 2000
yılında yaklaşık 1/3 iken, son 2 yıldan beri bu oranın 1/2’ye kadar yükseldiği görülmektedir.
244
Bu harcamaların kontrol altına alınabilmesi ve etkili denetim mekanizmalarının daha
etkin çalıştırılması kapsamında gerekli yazılım ve donanım alt yapıları güçlendirilerek,
Kurum işlemlerinin daha hızlı ve sağlıklı yürütülebilmesi amacıyla doküman yönetim sistemi
oluşturulmuş, on-line kurumsal otomasyon uygulamaları geliştirilmiş, SGK veri tabanlarında
oluşan sağlık bilgilerinin kullanılarak, Türkiye’nin öncelikli sağlık hizmetlerinin neler
olduğunun ve maliyetlerinin veri madenciliği yazılımları kullanılarak değerlendirilmesi ile
sınırlı sağlık kaynaklarının verimli ve etkin kullanımını sağlaması için Kurumsal Raporlama
ve Karar Destek Sistemleri oluşturulmuş ve e-Devlet uygulamaları yaygınlaştırılmıştır.
Sağlık Provizyon Aktivasyon Sistemi (SPAS)
Sigortalı ve emeklilerinin aktivasyon işlemleri ile sigortalı ve hak sahibine otomatik
provizyon verilmesi işlemlerinin, daha hızlı ve etkin gerçekleştirilmesini sağlayan
uygulamadır. Uygulamaya açılmış olup, 81 İl de yürütülmektedir.
Proje ile vatandaşlarımızın artık aktivasyon için il müdürlüklerimize gitmeleri
kaldırılmış olup otomatik olarak kapsam içine alınarak önemli bir rahatlık sağlanmıştır.
SPAS ile; sadece T.C. Kimlik No ve Provizyon Tarihi alınmaktadır. Her türlü durum
değişikliklerini sistem otomatik algıladığından aktivasyon işlemleri ortadan kalkmıştır.
Kişinin birden fazla sağlık kapsamı varsa, sistem üstün olduğu kapsamdan provizyon
vermektedir. Nüfusta oluşan tüm değişiklikler günlük olarak çekilmektedir. Ölen kişi nüfusa
işlendiği günden sonra provizyon alamaz. 4/a, 4/b, 4/c ve Primsizler olarak Kurumumuzun
tüm GSS kapsamı tek bir veritabanında birleştirilmiştir. Tüm Türkiye nüfusunun bilgilerinden
SPAS Nüfus Tablosu oluşturulmuştur. Günlük olay bilgileri her gece çekilmektedir. Diğer
uygulamaların da kullanabileceği NVİ veritabanının yedeği oluşturulmuştur.
E-Ödenek Uygulaması
Sosyal Güvenlikteki İyi Uygulamalar
Sigortalının yaşamış olduğu gelir kaybının telafi edilmesi temel prensibine dayanan,
geçici iş göremezlik ödeneği adı altında yapılan sosyal sigorta yardımının sigortalılara
mümkün olunan en kısa zaman dilimi içerisinde ödenmesi amacıyla hazırlanan E-Ödenek
Programı, Kurumumuzla anlaşmalı özel ve resmi sağlık tesislerince düzenlenen geçici iş
göremezlik belgeleri ile sağlık kurulu raporlarının işverenlere ve Kuruma elektronik ortamda
gönderilmesi ile iş göremezlik ödeneğinin hesaplanması ve sigortalı adına bankaya
aktarılması süreçlerini düzenlemektedir.
Uygulama, sözleşmeli sağlık hizmet sunucularının analık, doğum, hastalık, iş kazası
ve meslek hastalığı konularında oluşturdukları sağlık raporlarını da bünyesinde
barındırmaktadır. Uygulama geçici işgöremezlik ödemelerinin yapılması için gerekli zamanın
kısaltılması ve kağıt ortamındaki bilgi ile dokümanların ortadan kaldırılması amacıyla
245
tasarlanmıştır. Uygulamadan önceki süreçte; sağlık raporları 2 kopya halinde düzenlenerek
sigortalılara verilmekte, sigortalılar bunun bir kopyasını işverenine vermekte, kontrollü sağlık
raporları 3 kopya halinde düzenlenmekte ve bir kopyası sağlık hizmet sunucularına rapor
kontrol zamanlarında teslim edilmekte idi. Önceki uygulamada bu geçici işgöremezlik ödeme
süreci uzun ve zorlu bir hal almaktaydı çünkü sağlık hizmet sunucuları tarafından sağlık
raporları manuel olarak cevaplandırılıyor ve bunlar SGK’ya kağıt ortamında resmi belgelerle
gönderiliyordu. Hatta çoğu zaman, SGK’nın Kısa Vadeli Sigortalar birimi ödemeleri manuel
olarak hesaplamak zorunda kalıyordu. Bu durum zaman, emek ve kağıt açısından israf
anlamına gelmekteydi.
Uygulamanın temel hedefleri;
 Sağlık raporlarına elektronik ortamda cevap verebilmek,
 SGK’ya raporları elektronik ortamda gönderebilmek,
 İşverenlerin, çalışanlarının iyileşme dönemlerinde çalışmadıkları bilgisine internet
ortamında ulaşabilmelerini sağlamak,
 Geçici işgöremezlik ödemelerini otomatik olarak hesaplayabilmek,
 Geçici işgöremezlik
gönderebilmek,
ödemesini
yetkili
banka
şubelerine
sigortalı
adına
 Sigortalıların sağlık raporlarını onaylatmak için SGK’ya gelmelerini engellemek,
 Sigortalıların ödemelerini ilgili banka şubelerinden sadece kimlik kartları ile
alabilmelerini sağlamak,
 Kanunun uygulanması açısından Kurumun kısa vadeli sigortalar birimleri arasında
yeknesaklığı sağlamak ve
 Tamamlanmamış veya yanlış raporları önlemek.
Uygulamadan beklenen çıktılar;
 Sigortalılara geçici işgöremezlik ödemelerini mümkün olduğunca çabuk bir şekilde
ödeyebilmek,
 Zaman, emek ve kâğıt israfını durdurmak,
 Yanlış sağlık raporlarının oluşmasını önleyerek yersiz ödemeleri engellemek,
 Gereksiz personel çalıştırılmasını engellemek,
 İş kazaları, meslek hastalıkları, hastalık, analık ve doğum durumları ile sigortalılara
ödenen geçici işgöremezlik ödemelerinin miktarı konusunda güvenilir istatistikleri
tutmak ve
 İşverenlere çalışanlarının iyileşme dönemlerinde çalışmadıkları bilgisini kâğıt
ortamı yerine e-posta ile elektronik ortamda göndermektir.
Bu proje sağlık hizmet sunucuları, işverenler ve SGK arasında koordinasyonu
sağlamıştır. Uygulama kanuni düzenlemelere göre şekillendirilmiştir. Yazılımın geliştirilmesi
246
sırasında, ödemelerle ilgili konulardaki mevzuat uzmanları, özel durumlara yönelik kanuni
bütün kuralların uygulamaya yansıtılmasını sağlamışlardır. Bütün işlemler elektronik ortamda
yürütüldüğü için, kısa vadeli sigortalar birimlerindeki personel tarafından hata yapılması riski
de ortadan kaldırılmıştır.
MEDULA Uygulamaları
MEDULA, SGK ile sağlık tesisleri arasında, sağlık tesislerinin iç süreçlerine
müdahale etmeksizin, fatura bilgisini elektronik olarak toplamak, hizmetlerin ödemesini
gerçekleştirmek için oluşturulmuş bütünleşik sistemdir. Halen yürürlükte olan mevcut
uygulamanın yeni versiyonu 01.04.2009 tarihinde işletime alınarak tüm sağlık sunucuları
tarafından sorunsuz bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Medula Hastane Uygulamasında
günlük ortalama 1.800.000 provizyon ile 2.829 hastaneye hizmet verilmektedir.
MEDULA Eczane Uygulaması
Genel Sağlık Sigortası hak sahiplerinin Kurumumuzla sözleşmeli eczanelerden almış
oldukları ilaçlara ait reçete bilgilerinin Kurumumuzca belirlenmiş kurallara uygunluğunu
online olarak denetleyerek elektronik ortamda kayda alınmasını ve faturalanmasını sağlayan
bilgi teknolojileri servisidir. 01.03.2010 tarihinde de MEDULA Eczane uygulaması
başlatılmıştır. İlaçların üretimlerinden itibaren tüm aşamaların izlenebilmesi, miat tarih
kontrolü, reçetesiz ilaç satışının önüne geçilmesi gibi amaçlarla ilaç takibinde KAREKOD
uygulaması, 01.07.2010 tarihi itibariyle başlamıştır. Medula Eczane Uygulamasında; aile
hekimliklerinde ve sağlık hizmet sunucularında düzenlenen günlük ortalama 1.400.00 e-reçete
ve sözleşmeli eczanelerden karşılanan günlük ortalama 1.300.000 reçete ile 23.970 Kurumla
sözleşmeli eczaneye hizmet verilmektedir.
247
E-Reçete Uygulaması ve SMS Gönderimi
Elektronik Reçete Uygulaması; medula eczane uygulaması ile sigortalılarımızın ve
bakmakla yükümlü olduğu kişilerin Kurumumuzla sözleşmeli eczanelerden almış oldukları
ilaçlara ait reçete bilgilerinin on-line olarak elektronik ortamda kayda alınmasını ve
faturalanmasını sağlayan bir uygulamadır.
Elektronik Reçete Uygulamasına Geçiş Nedenleri: Doktor’un bilgisi dışında sahte
kağıt reçete üretilmesi, doktor’un bilgisi dışında kağıt reçete’de tahrifat yapılması, eczane’de
kağıt reçetedeki ilaçların okunamaması, eczane’de hatalı ilaç verilmesi.
Elektronik Reçete’nin Sağladığı Faydalar: Reçete sahteciliğini büyük ölçüde
azaltması, eczanelerde reçete karşılanma süresinin azaltması, reçete’lerin fiziksel yerine
sayısal olarak arşivlenebilmesi.
Kurumumuzca reçeteye ilişkin verinin izinsiz ya da yanlışlıkla değiştirilmesini,
silinmesini veya veriye ekleme yapılmasını önlemek amacıyla geliştirilen Elektronik reçete
uygulaması tüm Tüm ülke genelinde 01.01.2013 tarihinden itibaren uygulamaya alınmıştır.
Günlük ortalama 1.300.000 adet reçetenin elektronik olarak kayıt altına alınmaktadır. Ayrıca
2013 yılı başında e-reçetelerin elektronik imzalı olarak gönderilebilmesi imkanı sağlanmıştır.
Medula Eczane Sözleşme Uygulaması
Daha önce farklı bir uygulama olarak hizmet veren eczane sözleşme uygulaması, ilgili
mevzuat birimlerinin talepleri doğrultusunda yeniden yazılarak daha işlevsel hale getirilmiş
ve 5 Şubat 2013 tarihinde Medula Eczane Kurum Uygulaması içerisinde bir modül olarak
hizmet vermeye başlamıştır. Yine 2013 yılı içerisinde, uygulama içerisinde yer alan adres
sistemi değiştirilmiş ve Nüfus Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü sistemini temel alan yeni
bir yapıya kavuşturulmuştur.
E-Rapor (İlaç Kullanım Raporu) Uygulaması
Daha önce Medula Hastane Uygulaması altında hizmet veren e-Rapor (ilaç kullanım
raporu) servisi yeniden yazılarak 24 Haziran 2013 tarihinde sağlık hizmet sunucularının
kullanımına açılmıştır. Uygulama; sağlık hizmet sunucularının, ilaç kullanım raporlarını
elektronik ortamda kayda almasına imkan sağlamaktadır.
Devam Reçetesi Uygulaması
Sağlık Uygulama Tebliğinde tanımlanan belirli raporlarla ilgili ilacın yazıldığı eReçete esas alınarak, ilaç alma zamanında (6 ay süresince) yeni bir e-reçete/reçete
düzenlenmesine gerek kalmaksızın, eczacı tarafından sisteme ilk e-Reçetenin numarası ve
reçete sahibinin T.C.Kimlik Numarası girilerek, devam reçetesi şeklinde ilaç teminine olanak
sağlayacak bir düzenleme yapılmış ve uygulama 1 Şubat 2013 tarihinde devreye alınmıştır.
248
MEDULA Optik Uygulaması
Kurumumuz ile sözleşmeli optik firmalarının karşıladıkları reçetelere ait bilgilerin
online olarak Sağlık Uygulama Tebliğine uygunluğunu denetleyerek, elektronik ortamda
kayda alınmasını ve aynı tebliğde yer alan kurallara göre fiyatlandırılarak faturalandırılmasını
sağlayan provizyon sistemlerinden optik provizyon sistemi 01.06.2008 tarihinde işletime
açılmıştır. Bu uygulama ile 5.091 optisyenle online bağlantılı hizmet verilmekte olup, günlük
başvuru sayısı ortalama 23.000’dir.
Medula Şahıs Ödemeleri Uygulaması
Kurum tarafından Genel Sağlık Sigortası hak sahiplerine sağlık hizmetlerini
karşılamak amacıyla yapılan şahıs ödemelerini tek bir veritabanında toplayarak verilen
hizmetin kalitesini ve etkinliğini artırmak amacıyla MEDULA Şahıs Ödemeleri Uygulaması
04.02.2010 tarihinde devreye alınmış olup, 2.865 kullanıcısıyla hizmet veren medula şahıs
ödemeleri kapsamında tıbbi malzeme ödemeleri, yol ödemeleri, gündelik ödemeler, diş tedavi
ödemeleri ile metabolizma ve Çölyak hastalıkları ödemeleri ve kaplıca ödemeleri
yapılmaktadır. Aylık başvuru sayısı yaklaşık 150.000 civarındadır.
Medula Hekim Uygulaması
E-Reçete Uygulamasının devreye alınmasıyla beraber bir de, hekimlerin reçete
düzenlediği kişilere ait (mevzuat birimlerince belirlenen dönemlerdeki) ilaç ve rapor
bilgilerini sorgulayabileceği Medula Hekim Uygulaması, 2012 yılı ortalarında devreye
alınmıştır. 2013 yılı içerisinde de; hekimlerin kayıtlı e-Reçetelerine uygulama üzerinden
erişimine, reçetenin Kurum inceleme birimlerince eczanelere iade edilmesi durumunda,
hekimin e-Reçete kaydında gerekli gördüğü eklemeleri yapabilmesine, Medula Eczane
Sisteminde kayıtlı ilaçlar üzerindeki Sağlık Uygulama Tebliği kurallarının
görüntülenebilmesine ve geri ödeme kapsamında olan/olmayan ilaç listelerine erişebilmesine
imkan sağlanmıştır. Ayrıca bu uygulama ile mobil sağlık uygulaması ile entegrasyonu
sağlanarak; hak sahiplerinin mobil cihazlar aracılığıyla SGK sistemine kaydedilen tansiyon,
nabız ve diyabet ölçüm değerlerinin hekimler tarafından görüntülenebilmesi ve bu sayede
ilgili kişinin geçmiş ölçüm değerleri hakkında hekimlerin bilgi sahibi olmaları mümkün hale
gelecektir. Proje şu an test ortamında uygulanmaktadır.
MEDULA Projesinin SGK Açısından Önemi
MEDULA adı altında toplanılan Medula-Hastane, Medula Eczane, Medula Şahıs
Ödemeleri ve Medula Optik uygulamaları yardımıyla sağlık hizmeti kullanımına ilişkin
bilginin elektronik ortama alınmasıyla, kişilerin sağlık hizmetinden en iyi şekilde
yararlanması ve sağlık hizmet sunucularının bütün süreçlerde kaliteli veri üretebilmesi
sağlanmış olacak, sağlık kuruluşlarına yapılacak ödeme işlemlerine de hız ve doğruluk
gelmiş; Bunun yanı sıra, geleceğe yönelik sağlık harcaması tahminleri yapılabilmesi, risk
analizlerinin yapılabilmesi, harcama kalemlerinde değişikliklerin takip edilebilmesi,
249
kapsamlı istatistiki bilginin alınabilmesi, ödemelerin hızlı ve doğru olarak yapılabilmesi,
sağlanmıştır.
E-Sevk
İkamet etmiş olduğu yerdeki sağlık hizmet sunucuları tarafından tedavisi yapılamayan
ve il dışına sevk edilen genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişiler ile ilgili
olarak yol ve gündelik giderlerine ait sevk ve tedavi belgelerinin elektronik ortama
aktarılması (e-sevk) sistemi, 17 Ocak 2013 tarihi itibariyle devreye alınmıştır.
E-sevk Uygulamasının Faydaları;
Sağlık hizmet sunucuları ve il müdürlüklerimizce manuel olarak matbu sevk belgesi
üzerinden yürütülen işlemlerin E-Sevk uygulaması ile hastaların ve il müdürlüğü personelinin
zaman kaybının önlenmesi, sevk belgesi üzerinde yapılan hataların ve eksikliklerin
engellenmesi, yol, gündelik ve refakatçi ödemelerinin il müdürlüklerinde daha kısa sürede
yapılabilmesi, sigortalıların yol, gündelik ve refakatçi ödemeleri için diledikleri il
müdürlüğüne başvurarak bildirdikleri banka şubelerinden alabilmelerinin sağlanması, sağlık
hizmet sunucularının, “başka bir hastaneye sevk” ile yaptıkları hasta çıkış işlemlerinin
MEDULA’da belirtmemelerinin engellenmesi ve bu kapsamda oluşan Kurum zararlarının
önüne geçilebilmesi ve MEDULA üzerinden tüm sevklerin daha kolay izlenebilmesi ve
kontrol edilebilmesi ve istatistiki bilgilere daha kolay ulaşılabilmesi.
Son 3.5 yılda beyan edilen 4.3 milyon sevkli takip bulunmakta ve şahıs ödemelerinde,
yıllık yaklaşık 1 milyon sevk kaydı yapılmıştır. Sevk edilmiş takip başına çıkan ortalama tutar
90 TL olup, beyan edilmemiş sevklerin de bu kapsamda zorunlu bildirilmesi göz önüne
alındığında kurum tarafından yapılan yersiz ödemenin önüne geçilmiş olacaktır.
Medula Uygulamaları Biyometrik Kimlik Doğrulama, E-İmza ve SMS
Entegrasyonu
Sağlık karnelerinin kaldırılarak T.C. Kimlik numarası üzerinden provizyon alınmaya
başlanmasıyla birlikte, sağlık hak sahiplerinin herhangi bir sağlık tesislerine gitmeden ve dahi
haberleri olmaksızın, adlarına usulsüz tedavi işlem kayıtları açılmak suretiyle Kurum yersiz
harcamalara maruz bırakılmıştır. Kurumumuz bu nedenle biyometrik yöntemlerle kimlik
doğrulama sistemlerini kullanma yoluna gitmiştir.
Biyometrik terimi, bireyin ölçülebilir fiziksel ve davranışsal karakteristiklerini
tanıyarak kimlik saptamak üzere geliştirilmiş otomatik sistemler için kullanılan bir terimdir.
Özetle, biyometri kişinin ölçülebilir biyolojik izlerini ifade etmektedir. Ses tanıma, Avuç içi
damar izi tarama, İris tarama, Parmak izi, Parmak damar izi, Retina tarama, Yüz tarama ve
benzeri gibi birçok biyometrik yöntemler bulunmaktadır. Bu yöntemler arasındaki farklar,
gerek uluslar arası kaynaklar, gerekse Tübitak raporları incelendiğinde görülmektedir.
Sağlık hizmetlerinin elektronik ortamda güvenli ve güvenilir altyapılar üzerinde
vatandaş odaklı ve kaliteli olarak sunulmasının sağlanması, hizmet sunumunda vatandaşların
250
kimliğinin geleneksel yöntemler ile doğru olarak saptanamamasının getirdiği usulsüzlüklerin
önlenmesi amacıyla biyometrik yöntemler ile kimlik doğrulama projesi avuç içi damar izi ile
01.07.2012 tarihinde Konya ilinde başlanılmış ve yıl sonuna kadar 20 ilde daha devreye
alınmıştır. Diğer bir biyometrik kimlik doğrulama yöntemi olan parmak damar izi ile kimlik
doğrulama işlemleri 01.09.2013 tarihinden itibaren kurumla sözleşmeli özel hastanelerde
uygulanılmaya başlanılmıştır.
Avuçiçi damar izi, bir biyometrik doğrulama çözümüdür. En yüksek hassasiyetle insan
elinin avuç içindeki toplardamar şekillerinin yapısını algılar. Sensör, elin avuç kısmına doğru
yakın-kızılötesi ışın gönderir. Bu bölgedeki toplardamarlarda kalbe doğru akan oksijeni
azalmış kan, sensörden gönderilen ışını emerek toplardamarların siyah çizgili bir harita
şeklinde görünmesine neden olur. Bu damar şekilleri, sensör tarafından kaydedilir ve bir
veritabanında veya akıllı kart üzerinde şifreli halde saklanır.
Yakın-kızılötesi görüntü
oluşturulur
Görüntü verileri, şifreli
veritabanı arşivlemesi için
dönüştürülür
Sisteme kayıt olmuş bir kişiyi doğrulamak veya teyit etmek için, sensörün algıladığı
damar haritası, veritabanında bu kişi için saklanan harita ile karşılaştırılır. Her bireyin avuç içi
damarlarının yapısı ve konumları kendine özel, benzersizdir ve ömür boyunca değişmez.
Hatta ikizlerin bile kendilerine özel damar şekilleri vardır. Algılanan biyometrik bilgi
vücudun içinde yer aldığından ve damar şekilleri son derece karmaşık olduğundan, mevcut
bilgiler kullanılarak sistemi manipüle etmek veya sahtecilikle aşmak mümkün değildir. Bu
sistem sadece canlı insanların damar yapılarını algılayacak biçimde tasarlanmıştır. Tarama
işleminin son derece hızlı olması ve herhangi bir temas gerektirmemektedir.
E-Maluliyet Uygulaması
Tüm Sigortalı /hak sahiplerinin maluliyet, iş kazası, meslek hastalığı vb. kayıtlarının
tespit ve takibine esas işlemlerinin yapıldığı, yine tüm sonuçların istatistiki bilgilerinin,
raporlamaların alınabilmesi amacıyla maluliyet projesi gerçekleştirilmiştir. Gelişen teknoloji
yazılımları ile uyumlu Java Programlama dili ile hazırlanan bu uygulamada manuel ve 3 ayrı
devredilen kurum veri tabanlarının birleştirilerek tek veri tabanı üzerinden tek uygulama ile
verilere erişim sağlamaktır.
Kurumumuza bağlı 13 bölgenin tüm veri kaynağını görebileceği şekilde dizayn edilen
uygulamada vatandaş istediği bölgeden işlemini yaptırabilecektir. Vatandaş işlemleri
251
elektronik ortamda alınacağından hem vatandaş açısından hem de İl Müdürlükleri açısından
zamandan tasarruf sağlanacaktır.
BT-MR Görüntüleme Uygulaması
BT ve MR Görüntüleme Uygulaması; Medula Hastane Uygulamasında en son yapılan
ve çok büyük önem arz eden; BT ve MR Görüntüleme İşlemlerinde, MR-BT görüntü verisi
her hastanenin kendi veritabanında tutulmakta olup, şifre alan Doktorlarımızın hastanelerin
gönderdiği link üzerinden ilgili hastanın MR ve BT işlemlerini görüntüleyebileceği bir
uygulamadır.
Görüntü Paylaşım Projesi ile MR ve BT gibi hastalara ait görüntülerin, ilk çekilen
sağlık hizmet sunucusu dışında bir başka sağlık hizmet sunucusunda internet ortamında
iletilerek görüntülenebilmesi hedeflenmiştir. Sağlık hizmet sunucularının bilgi işlem
sistemlerine entegre edilecek ve Kurumumuz tarafından temin edilecek bir program
vasıtasıyla görüntülerin sağlık hizmet sunucuları arasında transferinin sağlanması
gerçekleştirilecektir. Böylelikle vatandaşlarımızın MR ve BT işlemini sık yaptırmasından
kaynaklı yaşayacağı sağlık sorununa maruz kalmayacağı gibi Kurumumuz açısından da
mükerrer işlemlerden doğacak yersiz ödemelerin önüne geçilmiş olacaktır.
Pilot uygulama, Çorum Özel Hastanesi (Çorum), Özel Atakalp Kalp Hastanesi (İzmir),
Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesinde (Ankara) 05.09.2013 tarihinde
başlatılmıştır. Projemiz, TÜSİAD ve Türkiye Bilişim Vakfı (TBV) tarafından 2013 yılında
11. si düzenlenen “(eTR ) Ödülleri” nde birinciliğe layık görülmüştür.
E-Fatura Uygulaması
Medula Optik Projesi ile devreye alınması planlanan e-fatura uygulamasında;
optisyenlerin kuruma gönderdikleri manuel faturalar, elektronik imza ile optisyenler
tarafından imzalanacak faturalar elektronik ortamda alınıp, kurumumuz tarafından
doğrulanmasının ardından yine elektronik ortamda Gelirler İdaresine aktarılacaktır.
Yurtdışı Tedavi Giderleri Projesi
Yurt dışına tedavi amacı ile gönderilen hastalara ait tedavi bilgilerinin ve giderlerinin
elektronik ortamda tutulması sağlanacaktır. Şahıs ödemelerinde bu yeni modül ile tedavi ve
teyit raporları sisteme kaydedilecek. Hastaya tedavi ve harcırah olarak verilen avanslar, bu
avansların mahsuplaşmasının yapılacağı gündelik bilgileri, tedavi faturaları, ulaşım faturaları,
vb. bilgiler sisteme kaydedilecektir.
Bu giderlerin ilgili mevzuat birimleri tarafından kolaylıkla izlenmesi ve il
müdürlüklerindeki manuel takibin ortadan kalkması sağlanacaktır.
252
Ismarlama Ortez-Protez Uygulaması
Mevcut uygulamada vatandaşlarımız, ısmarlama ortez protez malzemelerini kendileri
temin edip faturalarını SGM ve SSGM’lere başvurarak ödemelerini alabilmekteydiler. Yeni
Ortez Protez Uygulaması ile vatandaşlarımızın SGM ve SSGM’lere gitmesine gerek
kalmadan malzemelerini, eczanelerden ilaç alınır gibi alabileceklerdir. Ismarlama Ortez
Protez Merkezleri ile Kurumumuz arasında Medula üzerinden Sözleşme yapılabilecek
ekranlar hazırlanmış ve devreye alınmıştır. Uygulama 15/12/2012 tarihinde devreye
alınmıştır.
Yurtdışı Ödeme İşlemleri
Türkiye’de ikamet eden ve yabancı ülkelerden emekli olanlara ilişkin ödeme
işlemlerinin tamamen elektronik ortama alınmasıdır. Proje ile vatandaşa verilen hizmet süresi
kısaltılmış, manuel işlemden kaynaklanan hatalar yok edilmiş ve hizmet kalitesi arttırılmıştır.
Mobil Sağlık Uygulaması
Sağlığa erişim arttıkça, yeni teknolojilerle erken tanı ve tedavi yöntemleri geliştikçe ve
hastalar bilinçlendikçe bütün gelişmiş ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de ortalama yaşam
süresi giderek artmaktadır. Bu gelişmelerin sağlık sektörüne olan negatif etkisi ise yaşlılıkla
beraber artan değişik kronik hastalıklar ve bunlarla mücadelenin sisteme getirdiği maliyet
yüküdür. Bu yükten ülkemizi kurtarabilecek ve hastalara daha kaliteli ve sağlıklı bir yaşam
sağlayabilecek en önemli şey ise mobil sağlık teknolojileri olacaktır.
Sigortalılara sunulan elektronik sağlık hizmetlerinin kalitesinin artırılması amacıyla
mobil sağlık uygulaması projesinde, günümüz gerekliliğine uygun olarak mobil cihazların
etkin bir şekilde kullanılarak hastaların uzaktan takibinin sağlanması amaçlanmaktadır.
Tansiyon, diyabet değerleri gibi hastalara ait verilerin anlık olarak ve doğrudan
sisteme kaydedilmesi, hekimlerin de uzaktan bu verilere uzaktan erişiminin sağlanması ile
hekimlerin hastalarına hem uzaktan ve hem de hızlı müdahale etme imkanı doğmuş olacaktır.
Pilot Proje için 2013 yılında duyuru yapılmış ve çalışmalara başlanılmıştır. Uygulama 2014
yılı sonuna kadar pilot olarak çalışıp, yıl sonunda yapılacak proje sonu raporuna istinaden
devreye alınacaktır.
IOS işletim tabanlı cihazlar için mobil uygulama hazırlanmış olup pilot proje
kapsamındaki hastaların manuel olarak tıbbi verilerini göndermelerine imkan sağlanmıştır.
Ayrıca projeye destek verecek dış paydaşlarla imzalanan protokoller sonrası Şubat sonuna
kadar cihazlar aracılığı ile de veri aktarımına başlanılacaktır.
Hekim uygulaması entegrasyonu sağlanan projemizin diğer aşamasında da hak
sahiplerinin mobil cihazlar aracılığıyla ve manuel ortamda SGK sistemine kaydedilen
tansiyon, nabız ve diyabet ölçüm değerlerinin hekimler tarafından görüntülenebilmesi ve bu
sayede ilgili kişinin geçmiş ölçüm değerleri hakkında hekimlerin bilgi sahibi olmaları
mümkün hale gelecektir. Proje şu an test ortamında uygulanmaktadır.
253
Yurtdışı Hesaplaşma Projesi
Yurtdışı Sigortalılarının Türkiye’de sağlık hizmetleri hak sahipliği hususunda
provizyon almalarını sağlayan, hastanelerden gelen fatura bilgilerinin ödeme işlemlerine
yönelik olarak yeniden düzenlenmesini sağlayan Projedir.
Proje; Sosyal güvenlik sözleşmeleri çerçevesinde, ülkemizde geçici veya daimi olarak
bulunan sözleşmeli ülke sigortalıları, aylık gelir sahipleri ve bunların hak sahibi aile
bireylerinin sağlık yardımlarını, ilgili sigorta kurumları adına sağlamak ve yapılan sağlık
yardımı masraflarının ilgili ülkelerle hesaplaşması sağlamıştır.
Genel Sağlık Sigortası İşlemleri Projesi (Yeşilkart Uygulaması)
Genel Sağlık Sigortası kapsamında Yeşil Kart dahil tüm kapsamın sisteme alınması ve
Sosyal Yardımlaşma ile online veri alışverişinin sağlanmasına yönelik bir projedir. Proje ile
kapsamdaki vatandaşlarımızın tescili ve sağlık işlemlerine hız getirilmiş olmaktadır.
Akıllı Kart Tabanlı Güvenli Elektronik Kimlik Doğrulama Sistemi
28/04/2006 tarihinde SSK ile TUBİTAK-UEKAE’nin imzaladığı sözleşme ile birlikte
Akıllı Kart Tabanlı Sosyal Güvenlik Sistemi Projesi 01/05/2006 tarihinde başlatılmış ve
Tubitak tarafından yürütülen projenin yazılımı da Tubitak tarafından gerçekleştirilmiştir.
Sosyal Güvenlik Kurumu’nun bu projeye katkısı, Medula e-reçete entegrasyonu
yönündedir. MEDULA e-reçete uygulaması ile ilgili tüm çalışmalar (entegrasyon ve mevzuat)
Mayıs 2010 tarihinde tamamlanmış ve sistem kullanıma hazır hale getirilmiştir. Akıllı Kart
Dağıtımının tüm ülkede yaygınlaştırılması halinde Kurumumuzun uygulamaya entegre
olabilecek şekilde alt yapı çalışmaları tamamlanmıştır.
E-Devlet Platformuna Aktarılan Uygulamalar
Vatandaşların tüm kamu hizmetlerine internet üzerinden tek bir noktadan
erişebilmeleri ve kişisel bilgilerin korunabilmesi amacıyla, “e-Devlet Kapısının Kurulması,
İşletilmesi ve Yönetilmesine İlişkin 2006/10316 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı” 20.04.2006
tarihli ve 26145 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş ve bu kapsamda
kurulan www.turkiye.gov.tr isimli site üzerinden e-Devlet Kapısı uygulamasına
başlanılmıştır.
Bu kapsamda Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), gerekli altyapı çalışmalarını
tamamlayarak 01.11.2010 tarihinden itibaren “www.sgk.gov.tr” sitesinden sunduğu
açıklamayla, kişisel nitelikteki verileri içeren uygulamalara “www.turkiye.gov.tr” sitesinden
ulaşılacağını kamuoyuna duyurmuş ve kişisel verilerin korunması amacına uygun hareket
ederek de, e-Devlet Kapısı üzerinden verilmeye başlanan hizmetlerin internet sitesinden
ulaşılmasını durdurmuştur. Yeni sistemde uygulama, kişinin kendisince görülebileceği şekilde
hizmete sunulmuş ve böylece de, üçüncü kişilerin sisteme başkaları adına girme imkanları
kalmamıştır.
254
Mevcut durumda kişisel bilgilerin güvenliği ön planda olmakla birlikte, diğer
kurumların verdikleri hizmetler dâhilinde ihtiyaç duyulan bilgilere ulaşabilmeyi temin
amacıyla protokoller düzenlenerek web-servisler yoluyla şifreli olarak e-Devlet kapısından bu
kurumların hizmet almasına yönelik düzenlemeler de yapılmıştır (kamu.turkiye.gov.tr).
Kurumun merkez ve taşra teşkilatında e-Devlet kapısından verilen hizmetleri
karşılayan uygulamalar mevcut ve sistem üzerinden verilmiş yetkiler çerçevesinde kullanıma
açık olup, hizmetlerde bu anlamda bir aksama da bulunmamaktadır. Ayrıca yine aynı
kapsamda nüfus bilgileriyle birlikte kişilerin kurumun internet sitesi üzerinden doğrulama
yapılması suretiyle e-Devlet kapsamındaki hizmetlerin bazılarından yararlanması da mümkün
bulunmaktadır.
A. Hizmet Akdine Tabi Çalışanlar İçin E-Devlet Uygulamaları
1. Almanya/Bulgaristan Emekli Ödemeleri: Sosyal güvenlik sözleşmeleri
çerçevesinde, Türkiye’de geçici veya daimi olarak bulunan sözleşmeli ülke sigortalıları, aylık
gelir sahipleri ve bunların hak sahibi aile bireylerinin sağlık yardımlarını, ilgili sigorta
kurumları adına sağlamak ve yapılan sağlık yardımı masraflarının ilgili ülkelerle
hesaplaşmasını sağlamak amacıyla SGK’da “Yurtdışı Hesaplaşma Projesi” adı altında bir
proje geliştirilmektedir. Bu kapsamda bu e-Devlet uygulaması da, Almanya/Bulgaristan’da
çalışarak emekli olmuş sigortalıların aylık bilgilerini görüntülemektedir.
2. Banka ve Adres Değişikliği: Aylık ödemesi yapılan 4A emeklilerinin aylıklarını
aldıkları banka ve şubelerini, ayrıca adres bilgilerini (PTT Bank konutta ödeme sistemi için)
değiştirmelerine olanak sağlar.
3. Emekli Aylığı Kesintileri: Emekliler için aylıklarından yapılan İlaç, Muayene,
Optik ve Cemiyet kesinti bilgilerini (hizmetin alındığı işyeri, il, tarih, ödeme miktarı)
görüntüler.
4. Emekli Aylık Bilgisi: Emeklinin aylık detay bilgilerini görüntüler.
5. Emeklilik Kaydı: Emekli aylığının ödenip ödenmediği durumunu görüntüler.
6. Emekli Ödeme Bilgileri: Emeklinin aylık ödeme miktarlarını yıl veya ay bazında
görüntüler.
7. Hizmet Dökümü: Sigortalıların aylık bazda çalıştığı iş yeri, yatırılan prim gün ve
kazanç bilgilerini görüntüler.
8. Tescil Kaydı: Sigortalının 4A tescil kayıt durumunu (aktif/pasif ve ilk işe giriş
tarihi) görüntüler.
C. Kendi Adına Bağımsız Çalışanlar İçin E-Devlet Uygulamaları
1. Banka ve Adres Değişikliği: Aylık ödemesi yapılan sigortalıların aylıklarını
aldıkları banka ve şubelerini, ayrıca adres bilgilerini (PTT Bank konutta ödeme sistemi için)
değiştirmelerine olanak sağlar.
2. Tescil Kaydı: Sigortalının tescil kayıt durumunu (çalışan/emekli ve tescil tarihi)
görüntüler.
255
3. Hizmet Bilgisi: Sigortalının hizmet türlerine göre toplam hizmet sürelerini
görüntüler.
4. Ödeme Dökümü: Sigortalının yaptığı tüm prim ödeme bilgilerini (ödeme miktarı,
tarih) liste şeklinde görüntüler.
5. Borç Durumu: Sigortalının prim borç durum bilgilerini (toplam ne kadar borcu
veya fazla ödemesi olduğu) görüntüler.
6. Basamak Bilgisi: Sigortalının tarihlere göre basamak artışlarını liste şeklinde
görüntüler.
7. Emekli Aylık Bilgisi: Sigortalı veya hak sahibinin aylık/gelir bilgisini, kesintileri
varsa toplam kesinti tutarını görüntüler.
8. Emekli Aylığı Kesintileri: Emekliler için aylıklarından yapılan İlaç, Muayene,
Optik ve Cemiyet kesinti bilgilerini (hizmetin alındığı işyeri, il, tarih, ödeme miktarı)
görüntüler.
9. Hak Sahipliği: Emekli veya çalışanların bakmakla yükümlü oldukları kişilerin
kimlik bilgilerini görebilmektedirler.
C. Kamu Çalışanları İçin E-Devlet Uygulamaları
1. Banka ve Adres Değişikliği: Aylık ödemesi yapılan sigortalıların aylıklarını
aldıkları banka ve şubelerini, ayrıca adres bilgilerini (PTT Bank konutta ödeme sistemi için)
değiştirmelerine olanak sağlar.
2. Tescil Kaydı: Sigortalının tescil kayıt durumunu (aktif/pasif ve ilk işe giriş tarihi)
görüntüler.
3. Emekli Aylığı Kesintileri: Emekliler için aylıklarından yapılan İlaç, Muayene,
Optik, Cemiyet ve diğer kesintileri bilgilerini (hizmetin alındığı işyeri, il, tarih, ödeme
miktarı) görüntüler.
4. Bir Aylık Maaş Tercihi: 3 ayda bir maaş ödenen emeklilerin ödeme şeklini 1aylık
olarak değiştirmelerini sağlar.
5. Emekli Aylık Bilgisi: Emeklilerin aldığı aylık ile ilgili bilgileri görüntüler (aylığın
yattığı banka bilgisi, aylık miktarı, ek ödeme bilgileri).
6. İsteğe Bağlı Ödeme Dökümü: 4/c kapsamında isteğe bağlı iştirakçilerin prim
bilgilerini görüntüler.
7. Emeklilik İşlemleri Evrak Takibi: Sigortalıların emeklilik işlemlerine ait evrakların
durumunu görüntüler ve takibini sağlar.
8. 2022 Sayılı Kanun Kapsamında Evrak Takibi: 2022 sayılı kanuna tabi yapılan
emeklilik başvurularının özet bilgisini görüntüler.
9. Hak Sahipliği (Çalışanlar): Çalışanlar bakmakla yükümlü oldukları kişilerin kimlik
bilgilerini görebilmektedirler.
256
10. Hak Sahipliği: Emekliler bakmakla yükümlü oldukları kişilerin kimlik bilgilerini
görebilmektedirler.
Ç. Ortak Uygulamalar
1. SPAS Müstahaklık Bilgisi: Kişinin sağlık provizyon bilgilerini görüntüler.
2. İş Göremezlik Ödemesi: 4A, 4B Sigortalıya ait iş göremezlik ödemelerinin PTT’ye
aktarılma durumunu görüntüler.
3. İlaç Kullanım Süresi: Tüm hak sahiplerinin kullandığı ilaç bilgilerini ve bu kişilerin
kullanım süresi bitmemiş ilaçlarını görüntüler.
4. Muayene Katılım Payı: Tüm hak sahiplerinin muayene katılım detaylarını
görüntüler.
5. SMS Hizmetleri İçin Kayıt: Vatandaşların, SGK’nın sunduğu SMS hizmetlerinden
yararlanabilmek için cep telefonu numaralarını sisteme kayıt etmelerini sağlar.
6. Tedavi Bilgileri: Tüm hak sahiplerinin, girilen tarih aralığındaki tedavi bilgilerini
(sağlık tesisi adı, tedavi tarihi, tedavi tutarı, gidilen branş, yapılan işlemler, işlem tutarları,
doktor bilgisi) görüntüler.
7. İnternetten Tahsis Talep Ve Taahhüt Belgesinin Verilmesi: Sigortalı ve hak
sahibinin yaşlılık veya malullük aylığı bağlanmasına ilişkin belgeleri internet aracılığıyla
gönderebilmesini sağlar.
8. Genel Sağlık Sigortası Tescil Kaydı Görüntüleme: Sigortalının genel sağlık
sigortası kapsamında tescil kaydının olup olmadığını görüntüler.
Vatandaşların, Devletimizin hizmetleri hakkında en doğru ve hızlı bilgiye
ulaşabildikleri www.turkiye.gov.tr adresinde yer alan Sosyal Güvenlik ile ilgili başlıklara
2014 yılı itibariyle sağlık alanında yenileri eklenmiştir. Bu başlıklar: Sigortalı için SHS
kuruluşlarına ödenen miktarı gösteren ‘tedavi bilgileri görüntüleme’, hekimlerimizin muayene
ettikleri hasta sayıları ve bilgilerini takip edebildikleri ‘Hekim bilgilendirme’, Tüm
sigortalılarımıza ait ilaçların kullanım sürelerini görebilecekleri ‘4A/4B/4C ilaç kullanım
süresi sorgulama’, tüm sigortalılarımıza yönelik ödedikleri/ödemeleri gereken muayene katkı
paylarını görebilecekleri ‘4A/4B/4C muayene katkı payı sorgulama’ ile şahıs ödemelerini
görebilecekleri ‘şahıs ödeme durumları görüntüleme’, optik cam ve çerçeve alım haklarına
ilişkin durumu görebilecekleri ‘Medula Optik cam ve çerçeve bilgisi sorgulama’
ekranlarından oluşmaktadır.
E-Bildirge Uygulaması
İşveren işlemlerinin kolaylaştırılması ve işlemlerin elektronik ortama taşınması
amacıyla SGK şubelerine işverenler tarafından kağıt ortamında 4 aylık olarak
verilen tahakkuk ve hizmet bildirgelerin ve dönem bordrolarının, ”Aylık Prim ve Hizmet
Belgesi” adı altında birleştirilerek aylık olarak elektronik ortamda gönderilmesine imkan
sağlayan programdır. Mayıs-2004 tarihi itibarı ile başlatılmış olan bu uygulama çerçevesinde
257
Aylık Prim ve Hizmet Belgelerinin şubelerde elden veya posta yolu ile alınabileceği gibi,
internet üzerinden manyetik olarak alınabilmektedir.
E-Bildirge uygulaması ile;

Hatasız kayıt alındığı için sağlıklı ve
güvenli bir veri tabanı oluşması
sağlanmıştır.

Bildirgenin internet üzerinden verilmesi
sayesinde, ayın son günlerinde oluşan
izdiham engellenmektedir ve işverenler
tahakkuk ve bordro bildirimi vermek için kuyruklarda beklememektedir.

e-Bildirge haftada yedi gün günde 24 saat hizmet vermekte olup, internet bağlantısı
olan Dünya’nın herhangi bir yerinden bildirge almaya imkan sağlamaktadır.

e-Bildirge ile alınan bildirimler, bordro ve tahakkuk ve hizmet kayıtlarına anında
işlenmektedir.

e-Bildirge projesi çerçevesinde, işverenlere tahakkuk ve tahsilat bilgilerini takip
edebilme imkanı sağlanmıştır. Bu sayede herhangi bir hata durumunda fark
edilmesinin daha kolay olması dolayısı ile verilerin sağlıklı saklanması sağlanmıştır.

e-Bildirge ile veriler manyetik olarak alınacağı için evrak takip ve saklama yükü sıfıra
indirilmiştir.

Anlaşmalı Bankalarla internet üzerinden tahsilat yaptırılarak, işverenlerin ödeme
işlemleri kolaylaştırılmıştır.
E-Bildirge İle Milyar Dolarlık Tasarruf
E-Bildirge uygulaması, SGK tahakkuk, vezne veya banka kuyruklarındaki beklemeleri
ortadan kaldırdığı için köklü bir değişim niteliğindedir. Bu kapsamda proje, İspanya’nın
başkenti Madrid’de gerçekleştirilen Sosyal Güvenlik ve İstihdam Seminerinde Dünyanın en
başarılı uygulaması olarak tanıtılmıştır. E-bildirge uygulaması devlete en fazla tasarruf getiren
projeler arasında yer almaktadır. E-bildirge ile yılda 1 milyar dolardan fazla ekonomiye katkı
sağlanmaktadır. ( Bürokrasinin bitmesi, Posta, işgücü ve diğer tasarruflar, İletişimden
tasarruf.)
258
Hizmet Takip Projesi (HİTAP)
Devlet memurlarının hizmetlerine ilişkin bilgileri kurumlarınca tutulduğundan, gerek
emeklilik talebinde bulunulması gerekse memuriyet görevlerinden ayrılarak diğer statüler
kapsamında çalışmaya başlamaları halinde emeklilik işlemleri ve hizmet birleştirmesi için
gerekli belge ve bilgiler son defa çalıştıkları kurumlardan istenilmekte, yazışmaların posta
yoluyla yapılması işlemlerin geç sonuçlanmasına, zaman ve iş gücü kaybına neden
olmaktadır.
Bu olumsuzlukların sona erdirilmesi amacıyla, günümüz ve gelecek dönem
gereklerine uygun internet ulaşımı olan web tabanlı bir sistem kurularak devlet memurlarının
tüm bilgilerinin saklanması, elektronik ortamda izlenerek gereksiz yazışmaların ve zaman
kaybının önlenmesi ve emekli aylığı bağlanma süresinin en aza indirilmesi amacıyla “
HİTAP” Hizmet Takip Projesi başlatılmıştır.
Hizmet takip programına aktarılan bilgiler esas alınarak, sigortalıların hizmet
birleştirme, hizmet borçlanma ve toplam hizmet süresi ile emekli olabilecekleri yaş/tarihin
tespiti, emekli aylığı bağlanması işlemleri elektronik ortamda yapılabilecek ve bu işlemlerle
ilgili devlet memurlarının bilgilendirilmesi sağlanacaktır.
Devlet memurlarının hizmetlerini etkileyen Okul, Askerlik, Kurum, Hizmet,
Mahkeme, Unvan, Tazminat, Borçlanma vb. bilgilerinin toplanması ve ilgili mevzuat
birimlerince kullanılacak datanın oluşturulması uygulamasıdır.
Proje ile SGK’da olmayan hizmet bilgileri temin edilmiş olacak ve vatandaşımızın
emeklilik işlemine büyük bir hız kazandırılmış olacaktır.
E-Haciz Projesi
Kurumun yıllardır azaltmak için mücadele ettiği prim alacaklarını tahsil edilebilmesi
ve kuruma borçlu olanların elektronik ortamda takip edilmesini sağlamak amacıyla e-haciz
projesi geliştirilmiştir. Borçluların banka mevduat hesaplarına elektronik ortamda haciz
konulabilmesine yönelik bir uygulamadır.
SGK tarafından hazırlanan e-haciz sistemiyle; haciz istek dosyası elektronik ortamda
bankalara gönderilecek ve borçluların hesaplarındaki varlıklara bloke konularak kurum
alacakları tahsil edilecektir. Proje Kurumsal bazda tahsilat sistemindeki aksamaları önlemeyi
amaçlamaktadır.
Bu kapsamda; Türkiye Bankalar Birliğine üye 30 mevduat ve 4 katılım bankası ile
protokol imzalanmıştır. Bankalarla gerçekleştirilen protokoller çerçevesinde geliştirilen proje
2013 yılında tamamlanarak Kasım ayında pilot olarak Rüzgarlı ve Ulucanlar SGM’de işletime
açılmıştır.
SGK Muhasebe Otomasyon Sistemi Projesi (MOSİP)
Sosyal Güvenlik Kurumu’nun hesap ve kayıt düzeninde saydamlık, hesap verilebilirlik
ve tekdüzenin sağlanması, güvenilir bir biçimde muhasebeleştirilmesi, mali tablolarının
259
zamanında, doğru, muhasebenin temel kavramları ve genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri
çerçevesinde, uluslararası standartlara uygun, yönetimin ve ilgili diğer kişilerin bilgi
ihtiyaçlarını karşılayan ve kesin hesabın çıkarılmasına temel olacak; karar, kontrol ve hesap
verme süreçlerinin etkili çalışmasına olanak tanıyan, bütçe sistemi, SGK bünyesindeki diğer
uygulamalar ve dış çevre sistemleri ile entegre çalışan otomasyon sistemidir.
Kasım 2008 de başlayan proje Kasım 2009 da Sağlık Ödemeleri ile gerçek ortama
açılmış ve şu an kurumda mali değere sahip tüm projelerle ve ödemeler tarafından 22 banka,
Tahsilat kısmında ise 26 banka ile, Maliye Bakanlığı ve Adalet Bakanlığı ile entegre olarak
çalışmaktadır. Entegre olduğu olunan işlemler ;
Rehberlik
ve Teftiş
Başkanlığı
MEDULA
Eczane
Hastane
Optik
4A
TAHSİS
4B
TAHSİS
4C
TAHSİS
Online
Şahıs
İŞVEREN
GÜVENCE
ONLINE
KESENEK
İşgöre
mezlik
GSS TESCIL
Personel
Sistemi
BORÇLANMA
Hukuk
Müşavirliği
Projesi
EK 5- EK 6
Online
Şahıs
SGK
MOSİP
DIŞ BİRİMLER
MALİYE
BAKANLIĞI
GELİR
İDARESİ
SAYIŞTAY
ADALET
BAKANLIĞI
UYAP
MALİYE
BAKANLIĞI
SAY2000İ
ALMANYA
BANKALAR
BKM
ALO 170
E-Borcu Yoktur Uygulaması
e-borcu yoktur uygulaması; işyeri tescil edilmiş ve bu işyerlerinden dolayı e-bildirge
kullanıcı kodu ve şifresi almış olan işverenlere, vergi kimlik numaraları anahtar olarak
kullanılmak suretiyle SGM’lere gidilmesine, SGM’ler arasında yazışma yapılmasına gerek
260
kalmadan www.sgk.gov.tr adresinden borcu yoktur belgelerini istenilen gün ve saatte internet
üzerinden alabilmelerine imkan sağlamaktadır.
e-borcu yoktur uygulaması kapsamında;
Kurum bilgi işlem programları tarafından elektronik ortamda üretilecek olan belge ile
gerçek veya tüzel kişi olan işverenler, Kamu İhale Kanunu ve uygulama yönetmelikleri
uyarınca ihalelere katılabilecekler, ihaleli bir işi üstlenmişler ise hak edişlerini alabilecekler
veya ihale konusu olmayan işlerde ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile yaptıkları sözleşme
veya protokoller gereği verdikleri hizmetlerin karşılığı olan ödemelerini ya da aracı (taşeron)
olarak faaliyette bulundukları işlerde asıl işverenden olan alacaklarını alabileceklerdir.
Proje ile firmaların İl Müdürlüklerimize giderek işlem yapmaları ortadan
kaldırılmıştır.
E-Kesinti
E-Kesinti programı; 4/b tarım sigortalılarının sattıkları ürün bedellerinden prim
borçlarının elektronik ortamda mahsubunu sağlayan uygulamadır. Uygulama; bildirim
listelerinin kesinti yapmakla yükümlü gerçek ve tüzel kişilerin online olarak SGK’ya
bildirilmesi, tahakkuklarının bankaya gönderilmesi ve kesinti tutarlarının sigortalıların
hesaplarına otomatik olarak işlenmesini sağlamaktadır. 4/b sigortalısının cari prim, gecikme
borcu yoksa herhangi bir kesinti yapılmamaktadır.
Güvence Projesi
4/b kapsamındaki sigortalıların, sigortalama işlemleri adı altında Tahakkuk, Tahsilât,
Sağlık ve diğer uygulamaları açık sistemlere taşıyarak, intranet ve internet üzerinden
erişilebilir kılmak üzere web teknolojisini kullanılarak geliştirilmiş projedir.
Amaç;
 Uygulamaları açık sistemlere taşıyarak, intranet ve internet üzerinden erişilebilir
kılmak,
 Yeni sistem sayesinde, var olan miras sistemin getirdiği bağımlılıklardan
kurtulabilmek,
 Değişen altyapının sağladığı imkanlar ve ortaya çıkaracağı yeni fırsatlar sayesinde, var
olan iş süreçlerinin kısaltılabilmesine olanak sağlamak ve bu sayede sigortalılara
verilen hizmetin kalitesini yükseltmek,
 Tutarlı sigortalılık kayıtlarının ve doğru borç hesabının yapılabilmesi için, kullanıcı
hatalarını minimuma indirerek uygulamaların veri girişi ve güvenlik kontrollerini
maksimize etmek,
 Tasarlanan mimarinin getirdiği bağımsız, yeniden kullanılabilir ve uyarlanabilir
uygulama bileşenleriyle, projeden servis isteyen kurum içi ve dışı tüm istemcilere
(tahsis, muhasebe, provizyon projeleri ve bankalar gibi) istedikleri servisleri, açık bir
ara yüzle sunabilmek,
261
 Güvence projesinde kullanılan teknolojilerin mimarisi ve standartlar ile diğer
sigortalama projelerine örnek teşkil edecek proje vazifesi görebiliyor olmasını
sağlamaktır.
Daha önce uzun süren işlem süresi kısaltılarak tek yapı altında uygulama toplanmış
olup, vatandaşa gerek internet gerekse Kuruma geldiğinde verilen hizmet sürat kazanmıştır.
Bulut Bilişim Yazılım Uygulamaları
Uygulamalarımız; Anlaşılır ve Mobil ekranlar için optimize edilmiş arayüz sayesinde
küçük ekranlarda, kolay bir kullanım sunmaktadır. Farklı cihazlarda ve farklı işletim
sistemlerinde aynı görsellikte çalışmaktadır. Bulut bilişim yazılım uygulamalarımız tüm
işletim sistemlerinden ücretsiz olarak indirilmektedir. Vatandaşlarımıza hizmet sunduğumuz
100’lerce
uygulamamız bulut bilişim platformuna taşınacaktır.
Hastaneni Seç Uygulaması
Sosyal Güvenlik Kurumu çatısı altındaki sigortalılara, Sosyal Güvenlik Kurumu ile
sözleşmeli Özel Sağlık Hizmet Sunucuları, buralarda görevli hekim bilgileri ile ödeyecekleri
muayene katılım payı miktarı gibi konular hakkında vatandaşları bilgilendirme amaçlı
Hastaneni Seç Uygulaması geliştirilmiş olup, uygulama
günümüz gerekliliklerine uygun olarak mobil platformlardan
Android ve IOS platformlarına aktarılmıştır.
Bu kapsamda;



SHS (Hastane, Özel Dal Merkezi, Diyaliz Merkezi,
Tıp Merkezi vb.) araması yapılarak SHS’nin ilave
ücret oranı, fotografı, harita üzerinde konumu, web
adresi, telefonu, anlaşma konuları, SHS’nin
uygulayabildiği işlemler vb. hakkında bilgi
alınabilmekte,
Doktor arama ile doktorların detaylı CV’lerine
ulaşabilmekte,
Bir tıbbi işlemin hangi tesislerde ne kadar ilave ücret
alınarak yapıldığı görüntülenebilmekte,
262

Muayene katılım payı ve ilave ücret konusunda mevzuatsal olarak bilgi alınabilmekte
ve geçmiş tedaviler hakkında bilgi alınabilmektedir.
“SGK Hastaneni Seç” uygulaması 16 Aralık 2012 tarihi itibariyle Android Markette
yayında olan uygulama Google Play’den ücretsiz olarak Android içeren tablet ve telefonlara
indirilebilmektedir.
Bu uygulama ile SGK çatısı altındaki sigortalılara en doğru ve en hızlı şekilde SGK ile
anlaşmalı Sağlık Hizmet Sunucuları hakkında bilgi verilmektedir.
4A Hizmet Dökümü Mobil Uygulaması
Bu uygulama ile 4A kapsamında çalışanın hizmet dökümü
kimlik bilgileriyle görüntülenir. Uygulamaya, Mobil cihazın tarayıcı
adres çubuğuna https://mobil.sgk.gov.tr/hd4a yazarak giriş yapılır.
Sitenin karşılama ekranı yanda görülmektedir.
Tanıtım ekranından(intro) sonra otomatik olarak yandaki
sigortalı bilgileri giriş ekranına yönlendirme yapılır.
Sigortalı Hizmet Sorgulma 4A ekranından T.C. Kimlik No,
Cilt No, İl, Doğum Yılı ve Güvenlik kodu alanları doldurularak
sorgulama yapılabilir.
Anlaşılır ve Mobil ekranlar için optimize edilmiş arayüz sayesinde
küçük ekranlarda, kolay bir kullanım sunmakta ve HTML5 desteklidir.
Farklı cihazlarda ve farklı işletim sistemlerinde aynı görsellikle çalışır. Uygulama,
cihaz ekran boyutlarını otomatik algılar ve ekran boyutuna göre görselliği otomatik
ayarlamaktadır. Tüm platformlarda çalışabilen bir uygulamadır.
Bulut bilişim yazılım uygulamalarımız tüm işletim sistemlerinden ücretsiz olarak
indirilmektedir.
SGK Mobil Kitaplık ve Dijital Medya Arşivi
SGK’nın kurum içi ve halka iletişimi sağlayan araçlardan biri olan dergilerin ve
yayınların gelişen ve değişen iletişim kanallarında yayımlanmasını sağlayarak daha geniş
kitlelere daha nitelikli içerikler sunmak amacıyla SGK Mobil Kitaplık oluşturulmaktadır.
Böylelikle; SGK Bülten ve SGK Değişim dergilerinin elektronik formatları daha
zengin fotoğraf içeriğine sahip olacaktır.
Bu içerik ses ve video görüntüleri ile
zenginleştirilecek ve mobil araçlarda yayımlanacaktır. Ayrıca etkileşim gerektirmeyen
yayınlar elektronik olarak mobil araçlardan takip edilebilecektir.
Ayrıca; SGK ile ilgili görsel, işitsel materyallerin arşivlenmesi ve kurumsal kültür ve
kurumsal hafıza oluşumuna destek verilmesi ve Web TV, Kurumsal TV, Mobil Yayın
Platformları, Basılı Yayınlar ile ilgili işlemlerin hızlı ve verimli yürütülmesi amacıyla
263
SGK’nın kuruluşu öncesi kurumlara ait dijital arşiv ile SGK kuruluşu sonrası işitsel ve görsel
öğelere ait arşiv oluşturulacaktır. Oluşturulan arşivin Web TV, Kurumsal TV, basılı yayınlar
ve mobil platformlarda kullanılması için yönetim yapısı bulunacaktır.
Söz konusu projeler ile;

Devlet, vatandaş ve personel
arasındaki
iletişimin
geliştirilmesi,

Bilgi aktarımının gelişmesi ve
kullanıcıların aktif katılımının
sağlanması ile devlet ve vatandaş
arasındaki güvenin arttırılması,

SGK
tarafından
yürütülen
hizmetlerde
etkinliğin
ve
verimliliğin her yaştan insan için
arttırılması,

Kamu idaresinin, şeffaf ve hesap verebilir hale getirilmesine katkıda
bulunulması,

Güncel bilgilere hızlı, güvenilir, kolay, keyifli ve sürekli erişiminin sağlanması,

Bilgi ve iletişim teknolojilerinden azami ölçüde yararlanılarak iyi yönetim
ilkelerinin hayata geçirilmesine katkıda bulunulması hedeflenmektedir.
En Yakın SGK
Kamu yönetiminde merkezi bir yapıya sahip olan ülkemizde, ekonomik ve sosyal
gelişme sürecinin etkin yönetimini sağlamak üzere kamu yönetiminin vatandaş odaklı,
kaliteli, etkili ve hızlı hizmet sunabilen; esneklik, saydamlık, katılımcılık, hesap verme
sorumluluğu, öngörülebilirlik gibi kavramları öne çıkaran çağdaş bir anlayışa, yapıya ve
işleyişe kavuşturulması bir gereklilik halini almıştır.
Bu kapsamda; Sosyal güvenlik sisteminin nüfusun tümünü kapsayan, toplumun
değişen ihtiyaçlarını karşılayabilen, mali sürdürülebilirliği olan ve kaliteli hizmet sunan bir
yapıya kavuşturulması planlanmaktadır. Bilindiği üzere Sosyal Güvenlik Kurumu Taşra
Teşkilatı Kuruluş ve Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliği (01/10/2010 tarih ve
27716 sayılı R.G) çerçevesinde nüfus, sigortalı sayısı, mesafe yönünden sosyal güvenlik
merkezi kurulması kriterlerine uygun 435 Sosyal Güvenlik Merkezi (SGM) kurulmuştur.
Vatandaş odaklı hizmet anlayışı çerçevesinde, vatandaş memnuniyetin artırılması,
hizmetlerin çabuklaştırılması, zaman ve iş gücü kayıplarının önlenmesi, mağduriyetinin
giderilmesi ve temel ilke olan uygulamaların vatandaşa en yakın birimlerce yapılabilmesi
amacıyla kurulmuş olan SGM’lere en çabuk ulaşabilmelerini sağlamak amacıyla En Yakın
SGK uygulamasına başlanmıştır. Bu uygulama ile vatandaş kendisine En yakın SGK’ya
rahatlıkla ve kolayca ulaşabilecektir.
264
Uygulamaya; Mobil cihaz ve telefonlar ile harita.sgk.gov.tr adresi üzerinden erişim
sağlanmaktadır.
SGK Kurumsal TV
SGK Kurumsal TV Yayın Sistemi Projesi ile kamuoyunda sosyal güvenlik bilincini
geliştirmeye yönelik bilgi, haber, duyuru vb enformasyonun kamuoyu ile paylaşılması ve tüm
Türkiye’de yer alan Sosyal Güvenlik Birimlerinde yayınlanması, canlı yayınla tüm
birimlerdeki ekranlara ulaştırılması, SGK Kurumsal TV konseptinin oluşturulması
hedeflenmektedir.
SGK Kurumsal TV; sosyal güvenlik konularında ve Kurum ile ilgili içerikleri,
haberleri ve duyuruları yayınlayabilme özellikleri ile güncel bir bilgiyi kolay, güvenilir,
nitelikli, hızlı, etkili ve verimli erişimi bir biçimde tüm Türkiye genelindeki SGK İl
Müdürlükleri ve SGM’lerde kısa bir süre içerisinde ulaştırılabilmesini sağlayacaktır.
Kuruma özel olarak tasarlanan ve kurumsal kimlik konsepti ile oluşturulmuş yapısı ile
tüm birimlerdeki personel ve vatandaşın izlenimine açılacak, kuruma ait olarak hazırlanmış
özel konsepti ile “kurum imajını geliştirmek”, “hizmet süreçlerini etkin ve verimli hale
getirmek”, “hizmet verilen/çalışılan ortamların koşullarını çalışan ve hizmet alanların
memnuniyetini sağlayacak şekilde iyileştirmek” stratejik hedeflerini de yerine getirmiş
olacaktır.
265
SGK Akademi (e-Öğrenme Portalı)
Doğru bilgiye kolay erişimin sağlanması, hizmet süreçlerinin etkin ve verimli hale
getirilmesi, Hizmet verilen ortamların koşullarını, vatandaş ve çalışan memnuniyetini
sağlayacak şekilde iyileştirilmesi ve Bilgi Teknolojilerinden en üst seviyede yararlanma
amaçları ile SGK e-Öğrenme Projesi, kurulumu, ilgili eğitimlerin verilmesi hizmetleri ile
projelendirilmiştir.
SGK e-Öğrenme Projesi ile kamuoyunda sosyal güvenlik bilincini geliştirmeye
yönelik bilgi, haber, duyuru vb enformasyonun kamuoyu ile paylaşılması yanında, tüm
Türkiye’de yer alan Sosyal Güvenlik Birimlerinde çalışan personelin daha nitelikli, gelişme
ve öğrenme odaklı olması hedeflenmektedir.
SGK WEB TV
SGK TV Yayın Sistemi Projesi ile kamuoyunda sosyal güvenlik bilincini geliştirmeye
yönelik bilgi, haber, duyuru vb enformasyonun kamuoyu ile paylaşılması ve tüm Türkiye’de
yer alan Sosyal Güvenlik Birimlerinde yayınlanması, Canlı yayınla tüm birimlerdeki
ekranlara ulaştırılması, SGK TV konseptinin oluşturularak Web TV, IP TV, MOBİL TV ve
UYDU yayın alt yapısı sağlanmıştır.
Bu proje ile Sosyal Güvenlik Kurumu; Kurum çalışanları, vatandaşlar ve diğer
paydaşları ile iletişiminde, günümüzün bilgi ve iletişim araçlarını etkin, hızlı, nitelikli,
güvenilir ve verimli kullanma imkanı sunacaktır.
SGK Çocuk Projesi (Web Sitesi, e-Kitap, e-Dergi, Çizgi
Film, Oyun)
Kaliteli, etkin, güvenli ve sürdürülebilir sosyal güvenlik
sisteminin oluşmasındaki en önemli faktörlerden biri olan toplum
bilincinin, toplumun her kesiminde ve her yaşta oluşturulması
esastır.
Bu sebeple, Web Sitesi, e-Kitap, e-Dergi, Çizgi Film ve
Oyunları kapsayan SGK Çocuk Projesi’yle amaç; Günümüzde
teknolojik gelişmelerdeki hızlı değişim ve gelişmeleri günlük iş ve
özel hayatımızda kullanan biz yetişkinler kadar, bütün bu
gelişmelere paralel olarak algıları daha açık, öğrenme ve kavrama
düzeyleri çok daha yüksek olan geleceğimizin teminatı
çocuklarımıza; Sosyal Güvenlik Sistemi’nin toplumsal düzeydeki önemini göstermek, sosyal
güvenlik bilincini küçük yaşlarda yerleştirmektir.
SGK Çocuk Projesiyle, çocuklarda sosyal güvenlik bilincinin oluşturulması ve
yerleştirilmesi amacıyla; çocukların doğru bilgiye kolay, hızlı, nitelikli, güvenilir erişiminin
sağlanması yanında, bilgiyi öğrenirken bir taraftan da bu öğrenim sürecinden keyif almaları,
öğrenirken eğlenmeleri hedeflenmektedir.
266
SGK Sosyal Ağlar
SGK uygulamaları ve Sosyal Güvenlik konularında vatandaşlarımızı bilgilendirmek,
yaşanan problemler konusunda çözüm üretmek amacıyla sosyal medya araçlarını aktif olarak
kullanılması planlanmaktadır.
Facebook, Twitter, Youtube, Blogger, Linkedin başta olmak üzere sosyal medya
platformları üzerinde SGK’ya ait kurumsal hesaplar oluşturulup profesyonel sosyal medya
yönetimi gerçekleştirilecektir.
Sosyal Güvenlik Entegrasyon Projesi (SGEP)
Sosyal Güvenlik Entegrasyon Projesi (SGEP) sosyal güvenliğe ilişkin bilgi
sistemlerinin entegre edilmesi ve en iyi uygulamaların tüm sosyal güvenlik sistemine
yaygınlaştırılmasını amaçlayan büyük ölçekli bir yazılım geliştirme projesidir.
Bilindiği üzere, 16 Mayıs 2006 tarihinde yayımlanan 5502 sayılı Kanunla sosyal
güvenlik alanında faaliyet gösteren üç kamu kurumu - Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK),
Emekli Sandığı (ES) ve Bağ-Kur – tek çatı altında birleştirilerek Sosyal Güvenlik Kurumu
(SGK) kurulmuştur. Ancak, bu birleşme kanun nezdinde tamamlanmış olsa da kurumların BT
hizmet ve altyapılarının birleştirilmesi bugüne kadar tam anlamıyla tamamlanamamış olup,
hizmetleri vatandaşın ayağına götürmek üzere kurulan sosyal güvenlik merkezlerinde tek
ekrana geçilememesi nedeniyle iş ve işlemlerde arzu edilen düzeye gelinememiştir.
Devredilen kurumların (SSK, BAĞ-KUR, T.C. Emekli Sandığı) veri tabanı
kayıtlarında bulunan sorunların giderilmesi, veri tabanının yapısal ve içerik olarak
farklılıklarının tespiti ve ilişkisel veri tabanının oluşturulması, mevcut süreçlerin analizi ile
Kurum iş süreçlerinin iyileştirilerek bütünleşmiş bir yapıda elektronik ortamda yürütülmesi,
diğer kurum ve kuruluşlara yönelik veri erişim ve paylaşım altyapısının kurulması, mevcut
uygulamaların belirlenecek kurumsal standartlara uyumlu olarak birbirleriyle ve dış
kurumlarla entegre edilerek mobil imza ve e-imza destekli olarak Kurum ve e-devlet
kapısından hizmet verecek şekilde yeniden tasarlanıp geliştirilmesi amacıyla Sosyal Güvenlik
Entegrasyon Projesi (SGEP) başlatılmıştır.
Projenin hayata geçirilmesiyle birlikte Kuruma başvurulan gün vatandaşın emeklilik
işlemleri saniyeler içinde gerçekleşmiş olacak, iş kazası, hastalık, malullük, yaşlılık gibi her
insanın karşılaşacağı zor durumlarda sağlanan tüm yardımlara en kısa sürede ulaşılmış olacak,
iş göremezlik ödemeleri, doğum ve emzirme yardımları, yol parası, gündelik ve refakatçi
giderleri, evlenme ve cenaze ödenekleri gibi beklenmesi mazur görülemeyen bütün ödemeler
tek bir tuşla aynı anda yapılabilecek, yine işverenlerimizin işlerinde aksamaya meydan
vermemek için borcu yoktur yazıları ile ilişiksizlik belgeleri anında alınabilecektir.
Sosyal Güvenlik Entegrasyon Projesi (SGEP) ile; Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından
sunulan hizmetlere ilişkin mevcut iş süreçlerinin belirlenerek yazılı hale getirilmesi, iş
süreçlerinin ihtiyaçlar doğrultusunda analiz edilip yeniden yapılandırılarak hizmet sunumunda
etkinliğin artırılması, iş süreçlerinin güncelliğinin korunması için gerekli yapının kurulması,
Kurum bünyesinde tutulan verilerin birbirleriyle ve diğer paydaşlar tarafından saklanan
267
verilerle entegre edilerek veri toplama ve saklama süreçlerinde mükerrerliğin ortadan
kaldırılması ve diğer paydaşlar ile etkin bilgi ve belge paylaşımı sağlanacaktır.
SGEP’in üç yıl içinde bitirilmesi planlanmış olup, 2016 yılından itibaren
vatandaşlarımıza daha hızlı, etkin ve kaliteli hizmet veren bir SOSYAL GÜVENLİK
KURUMU hedeflenmektedir.
Sayısallaştırma Projesi
Vatandaş-kamu etkileşiminin ve katılımcılığın artmasıyla devletin hizmetlerini
sunmasını daha verimli kılacaktır. e-Sağlık ve e-Devlet hizmetlerinin etkin bir şekilde
sunulması kayıtların doğru tutulmasına ve işlem süreçlerinin kısalmasına yol açmaktadır. Bu
da kuyruk bekleyen bir vatandaş sisteminden kendine en uygun zamanda hizmet alan bir
vatandaş sistemine geçişi hızlandırmaktadır.
Projenin üç ayağı bulunmaktadır;

Doküman Yönetim Sisteminin(DYS) geliştirilerek yaygınlaştırılması

Elektronik Belge (Arşiv) Yönetim Sisteminin (EBYS) kurulması

DYS ve EBYS’nin kurum içi ve dışı bileşenler ile entegre hale getirilmesidir.
Doküman Yönetim Sistemi (DYS)
SGK’ ya kağıt ortamında gelen evrakın taranarak sisteme kaydedilmesi, ilgili kişilere
havale edilmesi ile birimler tarafından üretilen her türlü doküman/belgenin elektronik ortamda
hazırlanması, değiştirilmesi, yönetimi, onay işlemlerinin gerçekleştirilmesi ve arşivlenmesi
DYS tarafından yapılmaktadır.
Elektronik Belge (Arşiv) Yönetim Sistemi (EBYS)
Doküman Yönetim Sistemi kullanılmadığı süreçte Kurumumuz fiziksel arşivlerinde
birikmiş doküman ve belgelerin taranarak elektronik ortama aktarılması, yedeklenmesi, bu
268
veriyi istemcinin sınırlı yetkileri dahilinde sunan bir Belge(Arşiv) Yönetim Sisteminin (BYS)
kurulması ve bu verinin tüm Kurumsal uygulamalarımıza hizmet etmesi amaçlanmıştır.
Projenin Amacı:
İşleri vatandaş odaklı, etkin, güvenilir ve hızlı kılmak, sistemi e-devlet uygulamalarına
hazır hale getirmektir.
Doküman Yönetim Sisteminin kullanılmadığı dönemde Kurumumuz fiziksel
arşivlerinde birikmiş doküman ve belgelerin taranarak elektronik ortama aktarılması,
yedeklenmesi, bu veriyi istemcinin sınırlı yetkileri dahilinde sunan bir Elektronik Belge
Yönetim Sisteminin (EBYS) kurulması suretiyle oluşan verinin tüm Kurumsal
uygulamalarımıza hizmet etmesi amaçlanmıştır.
Türkiye genelinde Kurumun tüm arşiv kaydının sayısallaştırılarak kayda geçirilmesi
çalışmalarına başlanmıştır. Bu konuyla ilgili elektronik arşiv projesinin başlatılması ve
yaklaşık 2 buçuk milyar evrakın sayısallaştırılarak elektronik ortama taşınması
gerçekleştirilecek projeler arasındadır.
Bu proje ile aşağıdaki faydalar hedeflenmektedir:
 Arşivlerde bulunan doküman ve belgelerin elektronik ortamda bir yedeğini
oluşturmak,
 Kurumsal uygulamalarımıza hizmet edecek verileri sayısallaştırmak,
 Fiziksel arşivdeki doküman ve belge ile işlem yapmak yerine elektronik ortamdaki
sayısallaştırılmış hali üzerinden işlemleri yaparak fiziksel evrakın yıpranmasına engel
olmak, ömrünü uzatmak, dolayısıyla koruma altına almak,
 İmhası olmayan doküman ve belgelere süresiz erişimi sağlamak,
 Kurumsal büro işlemleri, arşiv kiralama giderleri, posta ve sarf malzeme
harcamalarında azalma, verimlilik, hizmet kalitesi ve bilgi güvenliği unsurlarında
önemli ölçüde artış sağlamak,
 Evrakların tek bir yerden yönetildiği, kapsamlı ve denetlenebilir bir Arşiv Yönetim
Sistemi oluşturmak,
 Kurum arşivlerine elektronik ortamdan standart bir erişimi sağlamak,
 Evrakların elektronik ortama alınması sonucu özellikle farklı yerlerde bulunan
doküman ve belgeleri paylaşım imkanını arttırmak, bu evraklara hızlı, kolay ve sürekli
erişimi sağlamak (7 gün, 24 saat),
 Elektronik belge kullanımı ile yazışma sürelerini kısaltmak,
 Kurum içi evrak trafiğini minimuma indirmek.
269
SGK İnternet Portalı
SGK internet portalı; tüm internet kullanıcılarına açık, vatandaş ve paydaşlarımızı,
sosyal güvenlik konusundaki hak ve yükümlülükleri hakkında bilgilendirmek ve kurum
uygulamalarına erişmek için kullanılan, www.sgk.gov.tr adresinden hizmet veren portaldır.
Sosyal Güvenlik Kurumu toplumun tüm kesimlerini ilgilendiren, 70 milyon
vatandaşlarımıza kesintisiz hizmet sunmayı hedefleyen, yaklaşık 25 bin çalışanı ile ve devasa
bilgi teknolojileri altyapısı ile ülkemizin en önemli ve en büyük kamu kurumudur.
Kurumumuz; vizyon ve misyonunu yansıtan, kullanıcı dostu, özgün bir arayüz tasarımına
sahip; 7x24 kesintisiz, hızlı ve kaliteli hizmet veren bir portal altyapısını kullanıcıların
hizmetine sunmayı hedeflemektedir.
SGK portalı ‘Kamu Kurumları İnternet Sitesi Kılavuzu’ ve ‘Web İçeriği Erişilebilirlik
Kılavuzu 2.0’ hususlar dikkate alınarak hazırlanmış ve Temmuz 2011’de hizmete açılmıştır.
Proje kapsamında intranet portalı kamu kurumlarında ilk ve tek olarak kişiselleştirme
özellikli gerçekleştirilmiştir. Kişiselleştirme ile kullanıcı bazlı ara yüzler sağlanmıştır.
Proje ile merkez ve taşra birimlerinin kendi içeriklerini yönetebilecekleri birim
sayfaları oluşturulmuştur. İl Müdürlükleri sayfalarına iladı.sgk.gov.tr şeklinde
erişilebilmektedir. Örneğin Ankara İl Müdürlüğü sayfası ankara.sgk.gov.tr adresinden hizmet
vermekte olup, il müdürlüğü personeli tarafından işletilmektedir.
SGK internet portalı Türkçe, İngilizce ve Almanca olarak hizmet vermekte olup farklı
dillerin eklenmesi hedeflenmektedir.
İnternet portalı gün başına ortalama tık sayısı aylık ortalaması 20.204.348, intranet
portalımızın ise 1.747.141’ dir.
270
2012 Şubat ayında ODTÜ tarafından - E-Devlet Uygulamaları Kullanıcı-Merkezli
Tasarım Yaklaşımı Çalışması’ nın amacı Türkiye’ deki kamu kurumlarının web sitelerinin
değerlendirmeleri 107 soru ile 18 farklı alanda (erişilebilirlik, kullanım gelişim, gezinim,
güvenlik, ana sayfa vb.) yapılmıştır. Web Tabanlı Değerlendirme sonucunda Türkiye
Cumhuriyeti Sosyal Güvenlik Kurumu %78.3 ağırlıklı ortalama ile e-Devlet
Kapısı(www.turkiye.gov.tr) nın ardından ikinci olmuştur.
E-SGK Sistemi
Bilgi güvenliği kapsamında sigortalıların sadece kendilerine ait olan hizmetlerini
sorgulanmasına imkan sağlayan bir uygulamadır. Kişisel bilgilerin korunması kanunu
kapsamında bazı uygulamalarımıza e-devlet kapısı üzerinden kullanıcı adı/şifre ile
erişilmektedir. SGK uygulamaları portaldan bağımsız çalışmakta olup, portal ile ortak bir
arayüzden erişilmektedir. İnternet portalımızda ‘E-SGK’ başlığı altında yer almaktadır. EBildirge, E-Eczane, Kesenek Bilgi Sistemi, e-Borcu Yoktur, Gecikme Zammı Hesaplama,
Geçici 20.Madde Sandıklarının İştirakçi Giriş ve Ayrılış Bildirgesi, İdarelerce e-borç
Sorgulama, İşgöremezlik Ödeme Sistemi, Son 12 Ay İçin Hizmet Kontrolü vb. uygulamalar
paydaşlarımız tarafından günlük ortalama 1.681.000 tıklama, E-Hizmetler (Tescil Kaydı
Tespiti, Emekli Aylık Bilgisi, Hizmet Dökümü, Emekli Aylık Kesinti, İşgöremezlik Ödeme,
Sağlık Provizyon Sorgulama, GSS Tescil Sorgulama), Özel Sağlık Hizmet Sunucuları(SHS),
Hizmet Hesabı, Emekli Aylığı Ve İkramiye Hesaplama, Emeklilik Yaşı Hesabı, Ne Zaman
Emekli Olabilirim?, Muayene Katılım Payı vb. uygulamalar ise vatandaşlarımız tarafından ise
günlük ortalama 1.200.000 tıklama ile yoğun olarak kullanılan Kurumsal uygulamalarımızdır.
MPLS ve Video Konferans Projeleri
MPLS projesi ile SGK Bilgi İşlem Merkezleri ve uç noktaları arasında internet
ortamından bağımsız, SGK’ya has bir kapalı devre sistemi kurulmuştur. Güvenliğinin ve
noktadan noktaya yedekliliğinin sağlandığı, izlenebilir, trafik önceliklendirilmesinin yapıldığı,
hizmet kesintisizliğinin taahhüt edildiği bir iletişim altyapısı hizmet vermektedir. Şu anda
fiber altyapısı kullanan bütün lokasyonlarımızda MPLS altyapısı bulunmaktadır ve
kullanılmaktadır.
Sosyal Güvenlik Kurumunun
personel yoğunluğu, geniş coğrafyada çalışma
zorunluluğu; alt yapısı, altyapı özellikleri (network, sistem,personel vs) dikkate alınarak
asenkron ve senkron modellerini destekleyen bir İnteraktif Eğitim ve Video Konferans
Yönetim Sistemi kurulmuştur. Halihazırda 81 il müdürlüğünde eğitimler video konferans
yöntemi ile verilmeye başlanmıştır. Ayrıca aylık toplantılarda bu sistem üzerinden
sağlanmaktadır.
271
SGK Veri Merkezi
Kullandığımız teknolojiyi hızlandırmak ve daha etkin kullanmak açısından çok büyük
bir veri merkezi kuruyoruz. Önümüzdeki yıl tamamlanacak olan Avrupa’nın en büyük
Kamusal Veri Merkezi olarak tasarlanan SGK veri Merkezi, Kurumumuzun önümüzdeki 20
yıllık ihtiyacını karşılayacak şekilde planlanmıştır. Tüm verilerinin toplanacağı Batıkent’te 60
bin m2 alana inşa edilen SGK Veri Merkezi ile tüm bilgiişlem altyapısının bir merkezde
toplanması ile modüler yapıda uygulamalarımız çalıştırılabilir bir hale gelecek ve bu alt yapı
ile tek bir merkezde hızlı, etkin, yedekli, kesintisiz bir hizmet altyapısı kurulmuş olacaktır.
Bulut Altyapısı ve Sanallaştırma
SGK’nun sanallaştırma altyapısına geçmiş olduğu 2008 Aralık ayı itibariyle yaklaşık
olarak çalışan 100 civarı kurumsal uygulama ve 100 adet fiziksel sunucu vardı. Bu sunucular
hem kurumsal ve 3. parti uygulamaları (OBT, Sigortalı Tescil, hizmet dökümü, mail
sunucuları, web sunucuları vb) hem temel network servislerini (Aktif dizin, DNS, DHCP vs)
hem de veritabanı servislerini çalıştırmaktaydı. Dolayısıyla ilk satın alma maliyeti, elektrik,
sunucuların kapladığı fiziksel alan, bu sunucuların bakım maliyetleri, sunucularla ilgili diğer
bağlantı ekipmanları ve bu ürünlerin lisansları (switch, SAN switch, kablolama vb),
iklimlendirme gibi konular belirli bir maliyet oluşturuyorlardı. Bu rakama paralel olarak
kullandığımız sanal sunucu sayısı da Şubat 2013 tarihi itibariyle 520 oldu. Uygulama
sayısının 4 sene içerisinde 4-5 katına çıktığı bu süre zarfında fiziksel sunucu sayımız ise tam
4’te birine indi.
272
Şu anda sanallaştırma platformumuzda 25 fiziksel sunucu çalışmakta. Dolayısıyla
kabaca bir hesap yapmak gerekirse 100 fiziksel sunucu için yapılan (ilk satın alma maliyeti,
elektrik, soğutma, kablolama, bakım, çevre eleman ihtiyacı vs) harcamalar 4’te birine inmiş
durumda. O tarihten bugüne sadece kurumsal uygulamalarımız 100 rakamından 370 rakamına
çıktı. Bunun dışında devreye alınan 3.parti uygulamalar (Sharepoint sunucuları, URL
Filtering, monitörleme yazılımları vb) ve bunlara bağlı veritabanı ve Web sunucularını da
sayarsak yaklaşık 500 civarında uygulamamız olduğunu söyleyebiliriz.
Yani verilen hizmetler 400% artmışken, yapılan harcamalarda 75% tasarruf
sağladığımız rahatlıkla söylenebilir. Eğer sanallaştırmaya geçmemiş olsak masraflarımız 4
sene öncesine göre yaklaşık 5 katına çıkmış olacak hem belki de şu anda bulunduğumuz
Mamak lokasyonu bize yetmeyecek ve yeni bir veri merkezine taşınmak zorunda kalmış
olacaktık. Ortalama 15.000 dolardan 500 sunucu alacaktık. Bu alıma 7.500.000 $ yerine 25
sunucunun maliyeti olan sadece 375.000$ ödedik. Ayrıca fazladan alınacak 475 sunucunun
elektrik, iklimlendirme, kablolama , personel ve bakım giderlerinden kurtulduk. Bu ise
işletme maliyetlerinden bize yıllık yaklaşık en az milyon 1,5 milyon $ kazandırdı. Şu anda
halen 4 sene önce aldığımız sunucuları kullanmaktayız. Yaklaşık 500 uygulamamızla ilgili hiç
bir kesinti yaşamamaktayız.
SGK’nın Dünya Çapında Aldığı Ödüller
 Kurumumuz 2008-2009 yılında " A Sınıfı Bilişim ve Sanallaştırma " konusunda Bulut
Bilişimde Avrupa ve Türkiye Birincilikleri,
 2010 yılında Bulut Bilişim konusunda 187 ülke 390 Kurum Arasında yapılan
yarışmada "A Sınıfı Bilişim Altyapısına Doğru" ve "Bulut Bilişim altyapısında çalışan
Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Bilgi Bankası, Medula Sistemi ve Bilgi Bankası "
projeleriyle İki Dünya Birinciliği ve Altın Madalya Ödülleri almıştır.
Avrupa’nın birincilik ödüllü ve en büyük sanallaştırma projesini gerçekleştiren Sosyal
Güvenlik Kurumu, Bulut Bilişimde de öncülük ederek Avrupa’nın 1. Sınıf Bulut Bilişim
altyapısını kurmayı hedeflemektedir.
Uygulama yönetimi olarak kurumun envanterinde olan bütün uygulamalar
sanallaştırılmıştır. Ve Kurumsal olarak sanallaştırılmayan uygulama kalmaması ve tüm yeni
uygulamaların sanal olarak devreye alınması hedeflenmektedir.
Veri Ambarı ve Veri Madenciliği Projesi
SGK Veri Ambarı; riskleri önceden görmek, denetim ve kaliteyi sağlamak,
dinamikliği sağlamak, taktik geliştirmek, kaçakları yakalama altyapısı oluşturmak, risk odaklı
sağlık ve sigorta denetimlerine raporlar sunmak, kayıtlı istihtamı teşvik projesine veri sunmak
(Kitup), geleceğe dönük aktüeryal denge analizi ve projeksiyonlar yapmak üzere rapor ve
istatistik verileri sunmak ve kurumsal politikaların geliştirilmesine olanak sağlamak amacıyla
kurulmuştur.
Veri ambarında Sağlık, Sigortalama, Tahsis, (Emeklilik), Muhasebe, İnsan Kaynakları
ve Evrak rapor grupları ile 370 standart rapordan on binlerce farklı kombinasyonda sorgu
273
yapılarak rapor üretilmektedir. Yaklaşık 5 bin tablo, tablolarda 8.7 milyarı aşan veri kaydı
bulunmaktadır. Sistem üzerinden alınan aylık sorgu sayımız 28.000 üzerine ulaşmıştır. 300’ün
üzerinde çalışan uygulamalara ait verileri raporlayabilmek ve analiz etmek için kurulan veri
ambarı 33 TB büyüklüğe ulaşmıştır.
Veri Madenciliği projesi ile; mevcut sistemin geliştirilmesi ile kayıt dışı istihdamın
önlenmesi, sağlık harcamalarındaki usulsüzlüklerin tespitine yardımcı olunması ve geleceğe
yönelik daha sağlıklı projeksiyonlarının oluşturulması
Kurumda, veri madenciliği uygulama alanları çok geniş olmakla beraber mevcut
sistemin geliştirilmesi ile Sosyal Güvenlik Kurumu için en öncelikli uygulama alanları olarak
kayıt dışı istihdamın önlenmesi, sağlık harcamalarındaki usulsüzlüklerin tespitine yardımcı
olacak şekilde geleceğe dönük daha sağlıklı projeksiyonlar yapılması hedeflenmektedir.
Veri Madenciliği projesi ile;
 Verilerimizden çağımızın en değerli varlığı olan bilgiyi üretmek istiyoruz. Veriler
içinde derinlerde saklanmış en değerli bilgiyi ortaya çıkarmak istiyoruz.
 Doğum öncesinden ölüm sonrasına kadar tüm Türkiye'ye ait en fazla veriye sahip
Kurum olarak verilerinden en çok bilgi üreten Kurum olmak istiyoruz.
 Ancak verimizden bilgi üretebilirsek bilgiyle yönetilen bir Kurum olabileceğimizi
biliyoruz.
 Verilerimizin sadece SGK için değil ülkenin diğer kurumları, üniversiteleri ve özel
kuruluşları için ne kadar kıymetli olduğunun farkındayız.
 Bu verilerin analizi ile ülkemiz için çok ciddi çıkarımlar yapılabileceğine
inanıyoruz.
Kurulacak yapı ile; mevcut veriler üzerinde farklı istatistiksel algoritmalar kullanılarak
sağlık ve sigortalama alanlarında usulsüzlük yapma ihtimali yüksek olan sağlık tesisleri ve
işyerleri tahmin edilebilecektir. Tahmin edilen sağlık tesisleri ve işyerleri incelenerek yapılan
usulsüzlükler ortaya çıkarılacaktır. Mevcut durumda tüm işyerleri ve sağlık tesisleri tek tek
incelenmekte bu ise çok ciddi işgücü gerektirmektedir. Veri madenciliği ile nokta atışı
yapılarak denetimlerde verimlilik artırılacaktır.
Büyük Veri Projesi
Kurumsal karar destek sisteminin veri ambarı ve büyük veri projesi ile güçlendirilerek,
bilgiye dayalı yönetim ve bilgi ekonomisi altyapısının kurulması amaçlanmaktadır. Büyük
Veri altyapısı ile; Sosyal Güvenlikte en önemli zorluk olarak gördüğümüz sürdürülebilir
sosyal güvenlik sistemini sağlayabilmek amacıyla geçmiş verilerimizi çok iyi analiz edilmesi,
doğru gelecek tahminleri yapabiliyor olması, düzensiz verilerin raporlanması ve analizi
yüksek performanslı bilgi işleme teknolojileri ile Kurum stratejik hedefleri doğrultusunda
ilgili mevzuat birimlerinde karar vericiler için daha hızlı ve doğru karar verme altyapısı
kurulacaktır. Kamu kurumları ile bilgi paylaşım imkanları kolaylaşacaktır. Bu sayede etkin ve
274
caydırıcı bir denetim altyapısı oluşturularak sağlıkta kayıp ve kaçakların önüne geçilmesi ve
kayıt dışı istihdamla mücadelenin etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesi sağlanacaktır.
Bu kadar büyük veriyi raporlayabilmek bile ciddi zorluklar içermektedir. Kurumun en
büyük giderlerinden olan sağlık giderlerini ve kayıt-dışı istihdamı azaltacak her türlü önlem
ülke ekonomisine ciddi katkılar sağlayacaktır.






Kurum yapısına en uygun veri analiz sisteminin kurulması ile;
Kayıp kaçakların tespiti için altyapının oluşturulmasını,
Risklerin önceden görülmesini,
Denetim ve kalitenin sağlanmasını,
Daha kolay taktik geliştirilmesini,
Risk odaklı denetimlere hızlı raporlar sunulmasını,
Geleceğe dönük aktüeryal denge analizi ve daha sağlıklı
yapılabilmesini sağlamak hedeflenmektedir.
projeksiyonlar
Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)
SGK’nın bilgi teknolojilerini etkin bir şekilde kullanarak vatandaşlara sunmakta
olduğu hizmetlerin kalitesini sürekli artırmak ve vatandaş memnuniyetini en üst seviyelere
çıkarmak temel amaçlarından biri haline gelmiştir. SGK olarak son yıllarda teknolojiyi sağlık
giderlerini ve kayıt dışı istihdamı azaltmak anlamında çok etkin kullanmaktayız. SGK’nın
teknolojiyi etkin kullanmaya başlaması ile birlikte, kötü niyetli uygulamalar önlenmekte,
sağlık giderlerinin azaltılması ve kayıt dışı istihdamı azaltmak anlamında etkin rol
üstlenilmektedir. Bilindiği üzere kamu kurumları içerisinde kullanılan e-devlet
uygulamalarının (kamu.turkiye.gov.tr) % 65’i SGK tarafından sunulmaktadır. Bu kapsamda;
e-devlet stratejilerinin önemli bileşeni olan CBS altyapısının kurulması çalışmalarına
başlanmıştır.
Kurumun değerli ve kritik öneme haiz
verisini görsel bir bütünlük içerisinde işleyerek;
Kurum için geliştirmeye açık yönlerin ortaya
çıkarılması, mali değere dönüşebilir anlamlı veri
üretimi veya Kurum yararına, maliyet azaltıcı veya
düzenleyici tedbirlerin alınmasını tetikleyecek
altlıklar/projeler sunacaktır. Kurumun en büyük
giderlerinden olan sağlık giderlerini ve kayıt
dışı istihdamı azaltacak her türlü önlem ülke
ekonomisine ve milli kalkınmaya ciddi katkılar sağlamaktadır.
Bilindiği üzere kayıtlarımızda iş yerlerine ait adres bilgileri yer almakta iken konumsal
ve mekansal bilgiler bulunmamaktadır. Bu durum kayıt dışı ekonomiyi önleme amaçlı saha
denetimlerini ve bölgesel raporlamaların alınabilmesini güçleştirmektedir. Denetim amaçlı
işlemlere katkıda bulunabilecek bilgilerin yer alacağı elektronik ortamda harita üzerinde
konum bilgilerini içerecek verilerin olması durumunda; denetimler ve raporlamalar daha
275
sağlıklı, hızlı, kolay ve merkezi olarak yapılabilecektir. Kurum içi üretilen görsel veriler ve
raporlar, iç paydaşlara kendi iş süreçlerinin etkinliğinin arttırılmasında da sağlayacaktır.
Örneğin CBS sayesinde bilgilere kağıt platformlara nazaran çok hızlı bir şekilde farklı
platformlardan kolaylıkla erişilebiliyor. Altyapı açısından baktığımızda doğalgaz, su, elektrik
ya da telekom şebekesinin nereden geçtiği, en uygun yerlerin kolayca tespiti gibi çeşitli
avantajlar sağlıyor. Ayrıca sahada çalışanlar tablet bilgisayarlar ya da diğer taşınabilir
cihazlarla istedikleri bilgilere istedikleri noktadan anında erişebiliyor. İşleri kolaylaşırken çok
daha hızlı bir şekilde karar verebiliyorlar
Son yıllarda Coğrafi Bilgi Sistemlerinin her alanda olduğu gibi sağlık alanında da
kullanımı hızla artmaktadır. Hem bilgisayar yazılımlarının kullanımı ve grafiklerdeki
ilerlemeler hem de CBS temelli mekansal analiz modelleri ve yöntemleri sağlık
uygulamalarında yenilikleri teşvik etmektedir. Özellikle planlama çalışmalarında verilerin
analizi ve görüntülenmesi aşamasında çok sayıda veriyi hızlı bir şekilde değerlendirebilmesi
nedeniyle karar vericiler tarafından en etkin araç olarak tercih edilmeye başlamıştır. Nüfustaki
coğrafi varyasyonlar ve nüfusun sağlık hizmetleri ihtiyacı sağlık hizmetlerinin planlama ve
çözümlenmesinde altyapı oluşturur. Nüfus, sağlık hizmeti ihtiyaçlarını, sağlık hizmetlerine
ulaşım yeteneklerini ve yararlanabilecekleri veya yararlanmak isteyecekleri hizmet türlerini
etkileyen birçok boyutta (yaş, cinsiyet, kültür ve ekonomik durum gibi) farklılık
göstermektedir. CBS ile birlikte sağlık kuruluşlarının görsel dağılımı sağlanabilir.
Hastalık haritaları, karmaşık coğrafi bilginin hızlı ve görsel bir özetini sunar. Politika
oluşturma ve kaynak tahsisine yardım etmek ve ayrıca görünüşte yüksek riskli bölgeleri
vurgulamak için hastalıkların etiyolojisinde hipotezleri oluşturmada çeşitli tanımlayıcı
amaçlar için kullanılırlar. Bunun için öncelikle hastalığın kümelerinin nerelerde olduğu
istatistik incelemeler sonucunda belirlenmelidir. Kümeleme ile hastalığın artan görülme
sıklığı önceden tespit edilebilir. Böylece bu bölgelerde risk altındaki kişiler belirlenebilir ve
hastalık yapıcı çevresel etmenlerin araştırılmasına olanak sağlanabilir. Sağlık politikalarında
yapılan değişikliklere uyumun sağlanmasında da coğrafi bilgi sistemleri ile yapılacak
çalışmalar hedefe ulaşmayı ve yeni sisteme uyumu kolaylaştıracaktır.
CBS’nin popülaritesi büyük oranda analiz gücünden kaynaklanmaktadır. Geleneksel
yöntemlerle uzun bir süreci kapsayacak analizler çok daha basit ve hızlı bir biçimde
yapılabilmektedir. Dolayısıyla, CBS günümüzde “karar verme” mekanizmasında yer alan kişi
ya da kuruluşların vazgeçilmez araçlarından birisi haline gelmiştir.
Kısaca SGK olarak temel amacımız bilgi teknolojilerini etkin bir şekilde kullanarak
vatandaşlarımıza sunmakta olduğumuz hizmetlerin kalitesini sürekli artırmak ve vatandaş
memnuniyetini en üst seviyelere çıkarmaktır. Bu nedenle teknoloji kullanımında akıllı devlet
mutlu vatandaş sloganını kullanıyoruz. Uygulamaların hızlı ve etkin sunulması bakımından
Akıllı devlet, hizmet alan ve sorunlarına cevap bulan vatandaş için mutlu vatandaş tanımı
yapılmaktadır. SGK; akıllı devletten sonra mutlu vatandaş vizyonu ile sadece ülkemizin değil,
tarihten beri gönül ve insanlık bağımız olan tüm ülkeler ve ülke insanlarının umudu olan bir
Kurum haline gelmiştir.
Bilindiği üzere Kurumun en büyük giderlerinden olan sağlık giderlerini ve kayıt
dışı istihdamı azaltacak her türlü önlem ülke ekonomisine ve milli kalkınmaya ciddi katkılar
276
sağlamaktadır.
SGK olarak bilişim teknolojilerini en iyi şekilde kullanarak "Bilgi
Ekonomisine" geçilmiş ve özellikle sağlıkta e-devlet uygulamaları ve aldığımız tedbirlerden
E-reçete uygulamasıyla en az 1 Milyar TL, E-sevk uygulamasıyla 90 Milyon TL., Biyometrik
Kimlik Doğrulama uygulamasıyla 600 Milyon TL., Tıbbi Malzeme uygulamasıyla 800
Milyon TL. ve Risk Odaklı Denetim uygulamaları ile en az 1 Milyar TL olmak üzere toplam
yıllık en az 3,5 Milyar TL.lik tasarrufla milli ekonomiye katkı sağlanması hedeflenmiştir.
Sonuç olarak SGK’nın bilgi teknolojilerini etkin bir şekilde kullanarak vatandaşlara
sunmakta olduğu hizmetlerin kalitesini sürekli artırmak, vatandaş memnuniyetini en üst
seviyelere çıkarmak, başta kayıt dışı istihdamla mücadele ve sağlık usulsüzlüklerini bitirmeye
yönelik bilişim temelli uygulamaların geliştirilerek milli ekonomiye katkı sağlanması temel
amaçlarından biri haline gelmiştir. Bu anlamda SGK, Bilgi ve İletişim Teknolojileri
temelinde e-devlet uygulamalarını milli ekonomi ve milli kalkınmanın gelişmesi için en ileri
düzeyde kullanılmakta ve ülke ekonomisine en az 10 dünya çapında global markayla katkı
vermektedir. SGK, vatandaş odaklı olması ve getirdiği yeniliklerin yanı sıra sahip olduğu
bilişim alt yapısıyla da çok önemli bir örnek teşkil etmektedir.
277
SEKİZİNCİ BÖLÜM
BİLGİ EKONOMİ’SİNDE KATMA DEĞERİ YÜKSEK ÖRNEK BİR PROJE
FIRSATLARI ARTIRMA TEKNOLOJİYİ İYİLEŞTİRME HAREKETİ
(FATİH PROJESİ)
279
Fatih Projesi; Milli Kalkınmanın En Güçlü Şekilde Olması Ve Bilgi Ekonomisinde
Dünya İle Rekabetçi Bir Ekonomi İçin En Değerli Fırsattır
İnsanlık ne zaman ortaya çıkmışsa, kalkınma çabaları da o tarihten bu yana hep var
olagelmiştir. Kalkınma, genel anlamda bir ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel alanda
ilerlemesini, kurumsal kapasitesinin güçlenmesini, insan kaynakları niteliğinin artmasını,
çevreye duyarlılığın gelişmesini ve bireysel refahın yükselmesini ifade eden çok boyutlu ve
kapsamlı bir kavramdır.
İnsanlık tarihi göstermiştir ki bütün gelişimlerin ve dönüşümlerin tohumları yüreklere
atılmıştır. Bilgi ise bu tohumların fidan halidir. Bu fidan yeşerip köklerini saldığında
dallarında insani ve sosyal kalkınma, yapraklarında eğitim, bilim, ahlak ve irfan ve gölgesinde
ise mutlu bir toplumun gölgelendiği bir çınar ağacı görülecektir...
Türkiye’nin 2023 Vizyonunda, “Dünyanın en büyük 10 ekonomisi arasına girmek”
hedefleri bulunmaktadır. Cumhuriyetimizin 100. yılında, Atatürk’ün işaret ettiği muasır
medeniyet seviyesine ulaşma hedefi doğrultusunda bilim ve teknolojiye hakim, teknolojiyi
bilinçli kullanan ve yeni teknolojiler üretebilen, teknolojik gelişmeleri toplumsal ve ekonomik
faydaya dönüştürme yeteneği kazanmış bir "refah toplumu" yaratmak olarak belirlenmiştir.
Bu vizyonu oluşturan öğelerden olan Türkiye’nin Eğitim Sistemindeki ulusal vizyonu
ise; “Bireyin yaratıcılık ve hayal gücünü geliştiren; bireysel farklılıkların gözetilmesi ve
değerlendirilmesi ile her bireyin özellikleri doğrultusunda en üst düzeyde kendini
geliştirebildiği; zaman ve mekan kısıtlarından arınmış, kendi özgün öğrenme teknolojilerini
yaratmış ve değişim esnekliğiyle kendini yenileme gücüne sahip; öğrenme ve insan odaklı bir
eğitim sistemine sahip olmak” olarak belirtilmiştir.
Bu vizyonu desteklemek amacıyla oluşturulan sosyo-ekonomik hedefler ise 4 ana
başlık altında toplanmıştır. Bunlar; belirlenecek sınai üretim alanlarında, Türkiye’nin rekabet
üstünlüğü kazanarak uluslararası ticaretten ciddi bir pay alır hale gelmesi, yaşam kalitesinin
yükseltilmesi, sürdürülebilirliği sağlanarak kalkınma ve bilgiyi üretebilme, ekonomik ve
toplumsal faydaya dönüştürebilme yeteneğini kazanabilmemiz için bilgi ve iletişim
teknolojileri altyapımızın güçlendirilmesidir.
Günümüz dünyasında ülkelerin ekonomik büyümeyi sağlaması, bilgi temelli ulusal
politikalar geliştirilmesine bağlıdır. Bu anlamda ekonomilerin, bilgiye dayalı bir ekonomik
yapıya dönüşmesinde ilk yapılacak iş, insanı bu yeni yapının gerektirdiği niteliklerle
donatmaktır. Bunun için "insani yatırımlara" özel önem verilmeli ve eğitim yatırımları
artırılmalıdır. Eğitim yatırımları genç beyinlerin yeniliğe yatkınlıklarının ve keşifsel zekaların
gelişimine ve oluşumuna yönelik olmalıdır. Zira bir ülkenin geleceği, nitelikli, bilgili ve
gelişimi yönlendirebilecek genç nüfusa bağlıdır. Yaratıcılık insanı temel aldığında gerçek
farkı ortaya koymaktadır. Ülkemizin güçlü yönlerinden biri, genç bir nüfusa, büyüyen bir
ekonomiye sahip olmasıdır. Genç nüfusumuz, meraklı ve yeniliklere açık olduğundan
kolayca, hızlı öğrenebilir, doğru rehberlik, eğitim ve yönlendirmeler sağlandığı takdirde
öğrendikleri ile hızlıca üretebilir.
281
İçinde bulunduğumuz yüzyılda eğitim, toplumların gelişmişlik göstergelerinin başında
gelmektedir. Özellikle donanımlı insan yetiştirme ve bu insanların iş dünyasına hazırlanması,
önceki dönemlerden çok daha fazla ön plana çıkmıştır. Bu durum, teknolojinin sürekli
gelişmesi ve yaşamın her alanında etkili olmasının bir sonucudur. Bilgi toplumunun
gerekliliği olarak teknoloji eğitimi, eğitim teknolojiyi tetikler durumdadır. Hiç kuşku yok ki
bu döngü, eğitim düzeyinin yükselmesinde ve buna bağlı olarak nitelikli eğitim ortamlarının
sağlanmasında son derece önemlidir. Nitelikli eğitim ortamlarının oluşturulmasında, güncel
teknolojinin eğitime entegrasyonu kaçınılmazdır. Başöğretmen Atatürk’ün de dediği gibi,
“Zamanın gereklerine göre, bilim ve teknik ve her türlü medeni buluşlardan azami derecede
yararlanmak zorunludur.”
Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş ile birlikte teknolojideki sürekli gelişim,
hayatın hemen her alanına yansımış ve günlük yaşantılarla bütünleşmiştir. Bu bütünleşme ile
birlikte dijital okur-yazarlık, dijital vatandaşlık, dijital uçurum, dijital yerlilik ve dijital
göçmenlik gibi kavramlar toplum yaşantısında önemli bir rol oynamaya başlamıştır. Bir
toplumu oluşturan bireylerin, vatandaşlık hizmetlerinden etkin şekilde yararlanması, ait
oldukları toplumun gelişimi için ortaklaşa hareket etmeleri ve içinde bulundukları bilgi
çağının üretken üyeleri arasına katılmaları, ülkelerin eğitim politikaları doğrultusunda nitelikli
iş gücü yetiştirmesi bilim ve teknolojinin bütünleştirilmesinden geçmektedir. Bu bağlamda,
yukarıda sayılan hedefler doğrultusunda ülkelerin bilim ve teknoloji politikalarının gözden
geçirmesi ve çağın gerektirdiği teknoloji alanlarında yetkinlik kazanması bir zorunluluk
haline gelmiştir.
Bu zorunluluk, eğitimde teknoloji kullanımını, eğitimin niteliğinin yükseltilmesini ve
çağın ihtiyaç duyduğu niteliklere sahip bireylerin yetiştirilmesini sağlamakla birlikte,
günümüz eğitim sistemlerinden beklenen görevlerden biri olan teknoloji vasıtasıyla bilgiye
ulaşabilen ve onu etkili bir şekilde kullanabilen bireylerin yetiştirilmesini de öngörmektedir.
Özellikle 21. yüzyılda teknolojinin toplumdaki yeri gün geçtikçe daha çok ağırlık
kazanmakta ve giderek vazgeçilmez bir hale gelmektedir. Üretim süreçlerinin büyük bir kısmı
artık teknolojik olanakların sağladığı olanaklarla birlikte gerçekleştirilmektedir. Bilgisayar
teknolojilerinin üretim süreçlerinin tamamında etkin olarak kullanıldığı çağımızda teknoloji
destekli öğretim, ülkelerin eğitim sisteminde kaçınılmaz bir unsur haline gelmektedir.
Çocukluğumuzda kara tahta, tebeşir, abaküs, basılı kitap, defter ve tepegözden öteye
gidemeyen eğitim teknolojisi, bugün tablet bilgisayar, z-kitap, projeksiyon cihazı, bilgisayar
destekli eğitim yazılımları ve internet gibi geniş ve modern seçeneklerle karşımıza
çıkmaktadır.
Eğitim araç ve gereçlerinin, teknolojideki bu yeniliklerle birlikte yenilenmesi, günün
gereksinimlerine cevap verebilir duruma gelmesi gerekmektedir. Böyle bir gelişim ortamı
içinde eğitime teknolojik bir nitelik kazandırma gereği de güncel konulardan biri olmuştur.
Teknolojik olanaklardan yararlanmayan eğitim, artık, günün toplumsal ve bireysel beklenti ve
gereksinimlerine yanıt verememektedir. Eğitim alanında kullanılan teknolojinin, ileri düzeyde
çağdaş bir teknolojiye dönüştürülmesi en öncelikli konular arasındadır. Yıllar geçtikçe
teknoloji eğitim kültürümüzün vazgeçilmez bir parçası haline gelmektedir. Okullar artık
teknolojinin etkilerini ve müfredatın değişen yüzünü görmezden gelememektedir. Tüm bu
282
gelişmeler gelişmekte olan ülkelerin teknoloji destekli eğitime ve teknolojinin öğretilmesi
süreçlerine daha fazla kaynak aktarmaları gerekliliğini açıkça göstermektedir.
Ülkemizde son 20 yılda meydana gelen baş döndürücü teknolojik değişimlere ve
bunun eğitim alanında yarattığı dönüşümlere uyum sağlamak ve küresel rekabette geride
kalmamak iddiasıyla eğitim alanında teknoloji kullanımını öngören birtakım projeler
uygulamaya başlamıştır.
Örneğin, 1998 yılında çeşitli kademelerdeki 1.368 okula 24.311 bilgisayar alınmış,
800.000 öğrencinin bu bilgisayarlardan yararlanması sağlanmıştır. Aynı yıl 100.000
öğretmene bilgisayar okuryazarlığı, ağ sistemleri ve uzaktan eğitim teknikleri kursları
açılmıştır. 2000 yılında 2.802 ilkokulda 3.188 bilgi teknolojisi sınıfı kurulmuş, bu kapsamda
3.041 televizyon, 4.740 tepegöz alınmış ve tüm bu teknolojileri videolarla desteklenmeye
çalışılmıştır. Öğretmenler, müdür ve müdür yardımcıları ile müfettişlere yönelik Eğitimde
Bilgi Teknolojisi Kullanımı seminerleri düzenlenmiştir. 2009 yılında MEB, bilişim
teknolojileri vizyonunu “Eğitim sistemini ileri teknolojilerle kaynaştırmak, yeniliklerle
desteklemek, ölçüp değerlendirerek sürekli geliştirmek, bilişim teknolojilerini kullanarak
öğrenci merkezli ve proje tabanlı eğitim sağlamak” olarak tanımlamıştır.
Bu konudaki son adım olarak, Devlet Planlama Teşkilatı tarafından hazırlanan Bilgi
Toplumu Stratejisi’nde (2006-2010) belirtilen hedefleri karşılamak ve Milli Eğitim Bakanlığı
tarafından belirlenen stratejik hedefleri gerçekleştirmek üzere, FATİH (Fırsatları Artırma ve
Teknolojiyi İyileştirme Hareketi) Projesi tasarlanmış ve hayata geçirilmiştir.
Bilindiği üzere FATİH Projesi, eğitim ve öğretimde okullarda teknolojiyi iyileştirmek
amacıyla BİT araçlarının öğrenme-öğretme sürecinde daha fazla duyu organına hitap edilecek
şekilde düzenlenmesi amacıyla yürürlüğe koyulmuştur. Bu proje kapsamında, uzun vadede
tüm öğretmenlere ve öğrencilere tablet bilgisayarlar verileceği, her sınıfa internete bağlı
bilgisayar, akıllı (etkileşimli) tahta vb. bilgisayar teknolojilerinin konulacağı ve bunun yanı
sıra her okula en az bir adet çok amaçlı fotokopi makinesi, etkileşimli tahta, doküman kamera
ve mikroskop kameranın konulacağı belirtilmektedir.
Eğitimde FATİH projesinin beş ana bileşenden oluştuğu belirtilmektedir. Bu
bileşenler;
1. Donanım ve yazılım altyapısının sağlanması;
2. Eğitsel e-içeriğin sağlanması ve yönetilmesi;
3. Öğretim programlarında etkin BİT kullanımı;
4. Öğretmenlerin hizmet içi eğitimi;
5. Bilinçli, güvenli, yönetilebilir ve ölçülebilir BİT kullanımının sağlanması
olarak açıklanmıştır. Bu bileşenlerden herhangi biri eksik olsa mutlaka aksaklıklar çıkacaktır.
Fakat bu proje beş bileşeni de içerdiğinden ve farklı şekillerde öğrenen öğrencilerin hepsine
hitap eden bir proje olduğundan büyük başarılara ulaşacağı düşünülmektedir.
Bu proje kapsamında, Milli Eğitim Bakanlığı’ndan örgün ve yaygın eğitim verilen
kurumlarda bilgi ve iletişim teknolojisi altyapısını tamamlanması, öğrencilere bu mekanlarda
283
bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanma yetkinliğinin kazandırılması, bilgi ve iletişim
teknolojileri destekli öğretim programlarının geliştirilmesi istenmektedir.
Proje;

Bireylerin yaşamboyu öğrenim yaklaşımı ve e-öğrenme yoluyla kendilerini
geliştirmeleri için uygun yapıların oluşumu ve e-içeriğin geliştirilmesi,

Ortaöğretimden mezun olan her öğrencinin temel bilgi ve iletişim teknolojileri
kullanım yetkinliklerine sahip olması,

İnternetin etkin kullanımı ile her üç kişiden birisinin e-eğitim hizmetlerinden
faydalanması,

Herkese bilgi ve iletişim teknolojilerini öğrenme ve kullanma fırsatının sunulması,

Her iki kişiden birinin internet kullanıcısı olması,

İnternet, toplumun tüm kesimleri için güvenilir bir ortam haline getirilmesi
stratejik hedeflerini gerçekleştirmek üzere tasarlanmıştır.
Bu projede temel amaç; eğitim-öğretimde fırsat eşitliğinin sağlanması ve okullardaki
teknolojik altyapının iyileştirilerek, bilişim teknolojileri araçlarının en verimli şekilde
kullanımının sağlanması olarak belirlenmiştir. Fırsat eşitliğinin, dersliklerin teknolojik
cihazlarla donatılması ve teknik altyapının güçlendirilmesi sayesinde sağlanması
planlanmaktadır. Bilişim teknolojileri araçlarının öğrenme-öğretme sürecinde daha fazla duyu
organına hitap edilecek şekilde, derslerde etkin kullanımı için; okulöncesi, ilköğretim ile
ortaöğretim düzeyindeki tüm okullarımızın dersliklerine LCD panel etkileşimli tahta ve
internet ağ altyapısı sağlamak, her öğretmene ve her öğrenciye tablet bilgisayar vermek,
dersliklere kurulan BT donanımının öğrenme-öğretme sürecinde etkin kullanımını sağlamak
amacıyla öğretmenleri hizmetiçi eğitimlerle desteklemek, öğretim programlarını bilişim
teknolojisi destekli öğretime uyumlu hale getirerek eğitsel e-içerikler oluşturmaktır. Fatih
Projesi kapsamında müfredatın içeriği ve öğretmen kılavuzları ise tekrar hazırlanmaktadır.
Okul öncesi eğitimden başlayan Fatih Projesi entegrasyonu lise son sınıfa kadar devam
edecektir. Öğrenciler, derslerini bakanlığın hazırlayacağı e-devlet eğitim sistemi üzerinden
çalışacak, özel programlar sayesinde hazırlanan sınavlara ve eğitimlere gireceklerdir. Bilinçli
ve güvenli internet kullanımı da yeni eğitim sisteminin bir parçası, ayrıca eğitim sırasında,
sunu, video ve resim gibi interaktif içeriklerin ise yeni müfredatın bir parçası olması
planlanmaktadır. Bu sayede eğitimde kalitenin arttırılması ve eğitim teknolojilerinden tüm
öğrencilerin verimli bir şekilde yararlanması sağlanacaktır.
Yeni teknolojilerin (etkileşimli tahta, tablet bilgisayarlar, internet, vb.), eğitimin
içindeki tüm eğitim aktörlerinin (öğretmen, öğrenci, idareci, veli vb.) öğrenme eylemlerindeki
davranış biçimlerini ve içerikleri (ders kitapları, müfredat, tüm ders materyalleri vb.) ve o
içeriklerin aktarılma biçimleri olan öğretim yöntem ve tekniklerinde radikal değişiklikler
ortaya çıkarabileceği görülmektedir. İşte bu noktada; öğretmen ve öğrencilere yönelik olarak
yeni yaklaşımların geliştirilmesi ve e-öğrenme sisteminin imkanlarının sunulması için bir
284
fırsat olan FATİH projesi, iyi tasarlandığı ve uygulandığı takdirde klasik eğitim ve öğretim
anlayışını etkileme ve değiştirme potansiyeli barındırmaktadır.
Bu projenin dolaylı amaçlarından biri de; ezbere dayalı bilgi ile yüklenmiş bireyler
yerine, özgür, yaratıcı ve bilimsel düşünen, olayları sorgulayan, sorunların farkına vararak
çözüm üretebilen, karar verme yetisine sahip, bilgi üreten ve öz güveni yüksek bireylerin
yetiştirilmesidir. Yüksek katma değer yaratıcılık (ezbersizlik) ister! Ezber burada da en büyük
engeldir. Aklı küçücük yaşta mutlak doğrularla yani ezberlerle doldurulan çocuklar büyük
adamlar olduklarında yüksek katma değer üretemezler ve yüksek katma değer üretemediği
gibi üretebilenlerin yaratıcılığını da engellerler.
Değişen ve gelişen dünyada birey davranışlarındaki değişiklikleri kalıcı hale
getirebilmek gelişmelere ayak uydurabilen, çağın beklentilerine cevap verebilen, araştıran,
sorgulayan ve kendini gerçekleştirmiş, özgüven duygusu gelişmiş bireyler yetiştirmek ancak
eğitimle mümkün olmaktadır.
Eğitimin amaçlarından birisi ise, bireyleri toplumun ihtiyaçları doğrultusunda
yetiştirmektir. Bunun içindir ki; bilgi çağına uygun bilgi toplumlarının özelliği dikkate
alınarak öğrencilerin yetiştirilmesi gerekmektedir.
Milli Eğitim Bakanlığı ve Ulaştırma Bakanlığı işbirliği ile gerçekleştirilmekte olan
Eğitimde Fırsatları Arttırma ve Teknolojiyi İyileştirme Hareketi (FATİH) projesi Türkiye’de
eğitime yönelik bir reform niteliğidir
Eğitimde Fırsatları Artırma ve Teknolojiyi İyileştirme Hareketi, çoğunlukla kısaca
“FATİH Projesi” olarak anılsa da, bunun bir “proje” olarak adlandırılması tartışılan bir
konudur. Proje, başı ve sonu olan bir süreçtir. Proje ifadesi, çok daha kısıtlı ve kısa süreli bir
uygulamaya işaret ederken; FATİH, eğitimin sunuluş biçiminde ve öğretim yöntemlerinde
temel ve kalıcı olacağı varsayılan bir değişim olarak görülebilir.
FATİH projesinin toplam bütçesi hakkında kaynaklarda 6 Milyar TL ile 7 Milyar TL
arasında değişen farklı rakamlar telaffuz edilmektedir. Burada önemli olan nokta, proje için
ayrılan kaynağın, sadece donanım bileşeni ile sınırlı kalmayıp, projenin temelini oluşturan
diğer bileşenlere de orantılı olarak dağıtılması gerekliliğidir. Hatırı sayılır miktarda kaynak
ayırımının yapıldığı FATİH projesinin hedeflerine ulaşılması durumunda ülkemiz eğitimine
ciddi katkıları olacaktır. Öte yandan projeye, 3 veya 5 yılda bitecek bir proje gözüyle
bakılmamalıdır. Her şeyden önce bu tür projelerin sürdürülebilir olması sağlanmalıdır.
Fatih Projesi dünya çapında önemli bir eğitim projesi olmanın yanında, oldukça
önemli bir ekonomik atılım projesidir. Eğitim yanında asıl önemli hedefler; Türk bilişim
ekonomisini canlandırmak ve Türkiye’nin atılımını sağlamak. Proje’nin bütçesi, amacı ve
vizyonu oldukça büyük. Ciddi bir bütçeyle yol almaya başlayan projenin en büyük kalemleri,
ilköğretim sınıflarına kurulması gereken akıllı tahta sistemi, tüm öğrencilere dağıtılması
planlanan tabletler ve bunlara ilişkin teknik alt yapı gibi görünse de, projede küçük olarak
görülen fakat başarısına en büyük etkisi olacak kalem bu sistemlerin yönetilmesine ilişkin
yazılımlar.
285
Düşünsenize, her öğrenciye tablet dağıttınız, her sınıfa akıllı tahta sistemi kurdunuz,
her öğretmene bir PC verdiniz, fakat bunları yönetemiyorsunuz. Herkes bu cihazlarla her
istediğini yapabiliyor, projenin asıl amacı dışında çok farklı amaçlar için kolayca
kullanabiliyor. Tam bir kaos ortamı. Özetle Fatih projesi bir buz dağı ve projede adı geçen
donanımları alıp dağıtmak sadece buzdağının görünen kısmı. Projenin başarısı projenin asıl
önemli kısmı olan yazılım ihtiyaçları için de ortak akıl hızla oluşur ve ihtiyaçlar daha net
belirlenebilir.
Teknolojinin varlığı, tek başına okul düzeyindeki çıktıları iyileştirmez. Dünyada
uygulanmış geniş ölçekli eğitimde bilgi teknolojileri programlarında edinilen deneyimler,
teknolojiye yapılan yatırımın öğrenme çıktılarına olumlu etki etmesini sağlayabilecek bazı
kilit etkenlere işaret ediyor. Bu etkenler siyasi irade; gerek ulusal düzeyde gerekse okul
düzeyinde değişimi destekleyen güçlü bir kurumsal yapı; donanım, yazılım ve içeriğe ilişkin
doğru tercihler yapılması; öğretmenlerin mesleki gelişimine gereken önemin verilmesi; izleme
ve değerlendirme kültürünün yerleşmesi olarak sıralanabilir.
Türkiye gibi sosyoekonomik kalkınma sürecinde ileri aşamalara gelmiş ülkelerde,
istihdam ve toplumsal yaşama aktif katılım için ortaöğretim düzeyinde elde edilecek bilgi,
beceri ve yetkinliklere gereksinim artmaktadır. Ayrıca ortaöğretimin zorunlu olması ile
birlikte, bu kademede eşitlik vurgusunun artması ve birey tarafından belirlenemeyen çeşitli
etmenlerin (cinsiyet, yaşanan bölge, ailenin sosyoekonomik durumu vb.) eğitime erişim ve
başarıda belirleyici rol oynamasının önüne geçilmesi gerekmektedir.
Fatih Projesi; sanılanın aksine bir donanım projesi olmayıp ülkemiz insanının ve
gelecek nesillerimizin umudu olan yazılım, içerik ve bilişim ekonomisi hizmetleri projesidir.
Çünkü bu projenin, projelendirilmesi, proje yönetimi ve proje alımlarının takibi bile oldukça
ciddi bir iş Bu proje doğru bir şekilde uygulanabilirse, önümüzdeki 10-15 yıllık süre
içerisinde Türkiye’de internet girişimcileri ve yatırımcıları kat kat büyüyecektir.
Türkiye’nin daralan fırsat penceresini lehine çevirmesinin ve sürdürülebilir bir
ekonomik büyüme yaratmasının yolu, nitelikli eğitim almış ve 21. yüzyılın küresel rekabetçi
ortamının gerektirdiği bilgi, beceri ve donanıma sahip işgücünden geçiyor. Eleştirel düşünme
becerileri edinmiş, insan haklarına saygılı, teknolojiye hakim bireyler yetişmesini sağlayacak
özelliklerde bir “kaliteli” eğitimin sunulması, Türkiye’nin 2023 hedeflerini tutturulabilmesi
açısından da önem taşımaktadır.
Eğitime yapılan her yatırım Türkiye'nin aydınlık geleceğine yapılan bir yatırımdır.
Fatih Projesi, bir anlamda eğitimde bir çağı kapatıp bir çağı açarak gençleri teknolojiyle,
bilgiyle, dünyayla buluşturacaktır. Projenin ülkemizde nitelikli, donanımlı bireylerinin
yetiştirilmesinde, eğitim ortamlarının iyileştirilmesinin sağlanmasında önemli bir adımdır.
Çocukların çağın gerektirdiği donanıma, bilgi ve beceriye, üretken ve bilgiyi hayatlarında
kullanan bireyler olarak yetiştirilmesi amaçlanmaktadır. Teknolojide hızlı bir değişim
olduğunu, bu değişimi yakalayabilen toplumların bilgi toplumu olabileceğini söyleyebiliriz.
Fatih projesinde asıl önemli olan dinamik ve genç insan kaynağımızı çağın gerektirdiği
teknolojik donanıma sahip, soran, sorgulayan, geleceği şekillendiren, aynı zamanda Kültürel
mirasına, tarihine, örf, adet, ahlaki özelliklerine sahip çıkan nesiller yetiştirmektir.
286
“Eğitim”, en temel insan haklarından biri olduğu kadar, toplumsal gelişme için de en
önemli unsurlardan birisidir. Bu anlamda, eğitimin kalitesini ve içeriğini iyileştirmeye katkı
sağlamak, erkek çocukların yanı sıra kız çocukların da, engellilerin de tam fırsat eşitliği içinde
eğitime katılması için çalışmak, sosyal sorumluluk sahibi herkesin görevi olmalıdır.
Eğitimde FATİH Projesinin Temel Göstergeleri
Eğitimde FATİH Projesi sonuçlandıktan sonra ortaya çıkan, dersliklerdeki BT
araçlarının eğitim-öğretim amaçlı olarak kullanım oranı, projenin başarısının en önemli
göstergesi olacaktır.
1. BT araçları ile donatılmış derslik sayısı,
2. Dersliklerde BT araçlarını kullanma konusunda eğitim almış öğretmen sayısı,
3. Geniş bant internet bağlantısı sağlanan okul ve derslik sayısı,
4. Öğretim etkinliklerinde BT araçlarını kullanan öğretmen sayısı,
5. Öğretim etkinliklerine BT kullanımı entegre edilerek güncellenmiş öğretmen kılavuz
kitabı sayısı,
6. Öğretmenlerin BT araçlarını ders öğretiminde haftalık olarak kullandığı ders saati
sayısı,
7. Güvenli internet kullanan öğretmen, öğrenci ve yönetici sayısı,
8. Bilinçli internet kullanan öğrenci ve aile sayısı.
Proje sonunda aşağıdaki proje çıktılarına ulaşmak hedeflenmektedir:
Proje tamamlanana kadar tüm derslikler BT araçları ile donatılacaktır. Proje sonunda
öğretmenlerin tamamı dersliklerindeki BT araçlarını ve interneti öğretim süreçlerinde
kullanma konusunda eğitim alacaktır. Proje sonunda öğretmenlerin tamamı her derste
dersliklerindeki BT teknolojilerini öğretim etkinliklerinde kullanacaktır. Proje sonunda tüm
derslerin öğretmen kılavuz kitapları, BT araçları ile öğretimi içerecek biçimde
güncellenecektir. Proje sonunda Bakanlığımıza bağlı tüm okullarda güvenli ve bilinçli internet
kullanımı sağlanacaktır. Dersliklerde kullanılan tüm yazılımların, ne düzeyde kullanıldığı
izlenebilecek ve raporlandırılacaktır.
Eğitimde FATİH Projesi’nin Eğitim Öğretim Boyutuna Sağlaması Beklenen
Katma Değerler
Eğitimde FATİH Projesi’nin tamamlanması süreci sonunda Türkiye’deki internet ağ altyapısı
gelişerek çok büyük oranda sağlanan fiber altyapı ile gelişmiş ülkelerin bant genişliği ve
internet hızını yakalamış olacaktır.
1. Tüm okulların sınıf arına geniş bant internetin ulaşmasıyla ülkemizde elektronik seçim
ve sayımın, elektronik sınav uygulamasının altyapısı oluşmuş olacaktır.
287
2. Gelişmiş ülkelerle ülkemiz arasındaki BT ekipmanlarının kullanımıyla ilgili sayısal
uçurum ortadan kalkacaktır.
3. İnternet kullanım oranları ve güvenli internet kullanımı, bilinçli teknoloji kullanımı
konularında büyük mesafeler kat edilmiş olacaktır.
4. Eğitimde FATİH Projesi kapsamında okullara alınacak tüm donanım malzemelerinin,
Türkiye’de üretim veya montajının yapılması başta işsizlik sorununun giderilmesi,
bilişim sektörünün gelişmesi gibi konularda ülkemize artı değer sağlayacak ve yerli
üretim büyük bir oranda artacaktır.
5. Eğitimde FATİH Projesi ile başlayan süreç itibariyle, elektronik ortamdaki eğitim
içeriklerinde, bu içerikleri sağlayan üretici firmalarda, Türkiye’deki e-içerik
kalitesinde ve miktarında artış olacaktır.
6. Eğitimcilerin, teknoloji ve BT okuryazarlığı seviyesi artacak bu sayede de
eğitimcilerimizin kişisel ve mesleki gelişimlerine katkı sunulacaktır.
Dünyada birçok ülke, eğitime erişimin yaygınlaştırılması, öğrenim çıktılarının
iyileştirilmesi ve öğrencilerin modern becerilerle donatılmasında, giderek daha çok bire bir
teknoloji programlarına yöneliyor. Bu gibi girişimlerde, her ülkenin şartları ve yaşadığı
güçlükler ülkeye özgü olsa da, genellikle benzer hedeflerin benimsendiği görülüyor: Örneğin,
eğitim kaynaklarına erişimde eşitlik sağlamak, öğrenci merkezli pedagojiyi önceliklendirmek
ve etkisiz sınıf uygulamalarını geride bırakmak. Bu hedeflere ulaşma doğrultusunda
kullanılacak yöntemler elbette teknolojiyle desteklenebilir, ancak iş burada bitmiyor.
Girişimlerin etkisinin ve her şeyden önce öğrencilere sağlanabilecek faydanın en üst düzeye
çıkarılabilmesi için, sürecin planlamasından uygulanmasına ve izlenip değerlendirilmesine
kadar, her aşamada çıkarılan derslerin paylaşılması ve derinlemesine irdelenmesi kilit önem
taşıyor. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), FATİH ile dünyada önemli bir konumda bulunuyor.
Projenin gelişme aşamasında olması ve bu denli büyük çapta olması, FATİH’i, hem somut ve
kalıcı değişim yaratabilecek, hem de genç kuşakları küresel bilgi ekonomisinde öncü roller
üstlenmeye hazırlamanın etkili yollarını arayan pek çok başka ülke için de bir model haline
gelebilecek biçimde konumlandırıyor.
İnsanlık şimdi Bilgi Toplumuna geçişin sancılarını yaşıyor. Bugün temel zenginlik
kaynağı bilgi, ar-ge ve inovasyondur. Dünyanın gündemi, emek ve doğal kaynak yoğun bir
ekonomi ve toplumsal yapıdan, bilgi yoğun bir ekonomi ve topluma geçiştir. Tüm yaşamı
kökten değiştiren bir sürecin içindeyiz. Bu değişim kendi kültürünü yaratıyor. Kısaca
devrimsel bir gelişme ile karşı karşıyayız. Bunun için sistematik, bilimsel, bütünsel bir
yaklaşım gerekli.
Ülke olarak insan gücü planlaması yapmamız, teknisyenden doktoralıya her kademede
binlerce bilişimci yetiştirmemiz lazım. Bu ülkeyi Bilgi Toplumuna taşımamız, bir başka
deyişle tüm ekonomiyi, tüm kamu hizmetlerini, toplumu emek yoğun bir yapıdan bilgi yoğun
bir yapıya dönüştürmemiz gerekiyor. Bunun için de insan gücü çok önemlidir.
Dünyadaki gelişmelere baktığımızda eğitimde kalite arayışı, fırsat eşitliği, daha
demokratik ve esnek bir eğitim sistemi gibi hedeflerin yanında bilgi teknolojilerinin eğitimde
288
çok daha yaygın kullanıldığını görüyoruz. Bütün ülkeler eğitime daha fazla yatırım yapıyor,
eğitim sistemlerini sürekli olarak geliştirmeye çalışıyor ve teknolojik gelişimlerden en etkili
biçimde faydalanmanın yolunu arıyor. Fatih Projesi, Türkiye’nin dünyadaki bu gelişmelerin
seyircisi değil, aktörü olmak arzusu ve iradesinin en somut ifadesidir.
Eğitim kişinin ruhi ve bedeni terbiyesini hedefleyip kendi özgüvenini kazandıran ve
toplumsal kültüre entegrasyonu sağlayan bir süreçtir. Batıdan doğuya her ülkenin, milletin ve
topluluğun kendi değerlerini inşa etme yolunda kullandığı en önemli kaynaklardan biri
eğitimdir, okuldur.
Merkezinde öğrenci-öğretmen iletişiminin yer aldığı klasik eğitim anlayışı artık
teknolojinin zorlamasıyla yeni arayışlara yönelmiş, metot ve içerik bakımından kendisini
zenginleştiren farklı bakış açılarına kapılarını açmış bulunmaktadır. Özellikle basılı ve görselişitsel medyadaki hızlı gelişmeler öğrenciler ve bireyleri kendisine çekmekte, ilgi odağı
olmaktadır. Eğitim dünyası da bu cazibe merkezi medyadan faydalanmak için başta eğitim
filmleri olmak üzere değişik eğitim materyallerini bu mecrada üretmektedir.
İşte Fatih projesi de eğitimde öğrencinin ilgisini çekerek en etkili şekilde öğrenmeyi
sağlamak üzere kurgulanmış bir projedir. Projenin burada en çekici yönü tablet ve akıllı tahta
gözükmektedir, fakat asıl üzerinde durulması gereken konu eğitim materyallerinin içerikleri
ve kalitesi olmalıdır. Başka bir deyişle Fatih projesi; yaygın eğitim ve öğretimde bilgi ve
iletişim teknolojilerine ait program, film v.b. yayınları hazırlanarak eğitim ve öğretime
kazandırılmasıdır.
Bu anlamda Fatih projesinin en önemli ayaklarından birisi EBA (Eğitim Bilişim Ağı).
EBA öğretmenler ile öğrenciler arasında iletişim kurmak, eğitim hayatları boyunca
kullanabilecekleri materyalleri sağlamak üzere MEB bünyesinde kurulmuş olan eğlenerek
öğretmeyi hedefleyen bir eğitim portalıdır. Bakanlığın uygun gördüğü alternatif eğitim
sitelerini ve portalleri de bünyesinde barındırmaktadır.
Eğitimde Fatih Projesi kapsamında üretilen bu e-içeriklere; öğretmenler ve öğrenciler
web tabanlı ortamlarda hem çevrimiçi hem de çevrimdışı şekilde kolaylıkla ulaşabilmektedir.
Bu amaçla bir e-içerik yönetim sistemi olarak Eğitim Bilişim Ağı Eğitim Bilişim Ağı (EBA);
Fatih Projesinin “e-Dönüşüm Türkiye” kapsamında bilgi toplumuna dönüşümü sağlamak,
eğitimde bilişim kültürünü sistemli ve planlı bir politika ile yaygınlaştırmak ve eğitimin
bilişim gereksinimlerini karşılamak amacıyla; arama motoru, sosyal ağ, e-ansiklopedi gibi
çağın dinamik sistemlerinden harmanlanarak oluşturulmaktadır.
Çağdaş uygarlık seviyesine ve bilgi toplumuna hazır olmak için dünyaya örnek olma
niteliği taşıyan önemli bir karardır. Dünyada henüz böylesine büyük ve önemli bir eğitim
projesi hayata geçirilmemiştir. Kısmi örnek ve uygulamaları olsa da proje ilk defa böylesine
büyük ölçekli olarak bir ülkenin eğitim politikasını etkileyerek modern bir geçişi
sağlayabilecek niteliktedir.
İlk ve ortaöğretimden başlayarak bütün seviyelerde ve yaşam boyu öğrenme düzeyine
kadar bilgi çağına uygun eğitim sağlanmasına ve hangi bölge yöre ve yerde olmasına
bakılmaksızın bireylere fırsat eşitliği sağlayan ve bilgi konusunda ülkedeki uçurumu kapatıcı
289
bir proje olan Fatih Projesi bir anlamda Türkiye ve Dünya’da Yeni Eğitim Rönesans’ının bir
başlangıcı olarak da kabul edilmelidir.
Fatih Projesi benzer projelere göre çok büyük bir yapı. Türkiye çok genç nüfusa sahip
bir ülke. Ülkemiz aynı zamanda çok geniş ve farklı bir coğrafyaya yayılmış durumda. İklim
ve ulaşım şartlarını dikkate aldığınızda, çocuklarımıza, gençlerimize ülkemizin her yanında
aynı kalitede bir eğitim sunmakta zorluklar yaşıyoruz. Dolayısıyla en önemli nokta, bu genç
nüfusa eğitimde fırsat eşitliği sağlamak. Dünyada benzer birçok proje olmasına karşın gerek
Türkiye’nin fiziki büyüklüğü, fiziki şartlarının zorlu olması gerekse nüfus, okul sayısı,
öğretmen ve öğrenci büyüklüğü projenin en doğru şekilde kurgulanmasının önemini daha da
artırıyor. Başlangıç her zaman sıkıntılı ve zor bir süreçtir. İlk zamanlarda mutlaka eksikler
olacaktır. Ancak Türkiye’nin potansiyeli ve birikimleri göz önüne alındığında Fatih Projesi
başarılı olacaktır. FATİH Projesi eğitime ve ülkemize en üst düzey teknoloji eşiğini getirmesi
itibarıyla, bir dönüm noktası niteliğini taşıyor. Proje, çocuklarımızın teknolojiyle iç içe
olmasını sağlayarak, çağı yakalama konusunda büyük bir eşik atlatacak.
FATİH Projesi Türkiye için bir şans olma ve de öğrencilerimize dünya çapında bir
ayrıcalık sunma potansiyelini taşımaktadır. Bunun ile birlikte FATİH dünyanın en büyük
ölçekli sayısal eğitim dönüşüm projelerinden bir tanesidir ve dolayısı ile de hem büyük
fırsatları hem de istenmeyen riskleri gündeme getirebilmektedir.
Projeyi başarı ile kurgulayıp, icra ettiğimiz durumda tüm öğrencilerimiz sayısal
dünyanın nimetlerine erişme ve de faydalanma şansına sahip olacaklar ve bu da sadece
bölgemizde değil, dünya çapında bizim öğrencilerimizi ayrıcalıklı kılan bir imkan olacaktır.
Bununla birlikte yine başarı ile icrasını müteakip FATİH Projesi, Proje’nin isminde de yer
alan “fırsat” ifadesine layık bir biçimde eğitim süreçlerinde etkinliğin ve verimin artması
neticesini verebilecek ve de bu fırsatları tüm ilk ve ortaöğretim öğrencilerine eşit bir şekilde
sunabilecektir.
Günümüzde bilgi iletişim teknolojilerindeki gelişmelere bağlı olarak uluslararası bilgi
kaynakları, birer öğretim ortamı olarak dikkate alınmalıdır. Bunu sağlayan en önemli ve etkili
teknolojilerden biri de bilgisayar teknolojileridir. Bilgi toplumunda insanların sahip olması
gereken nitelikler de değişmiştir. Bilgi toplumunda sürekli değişen ve gelişen bilgi karşısında,
insanların bunları ezberlemesi gereksiz ve olanaksız hale gelmiştir. Eğitimde benimsenen
geleneksel yaklaşım yöntemlerini yapılandırarak yepyeni bir anlayışla değiştirmeyi
amaçlayan Fatih Projesi çerçevesinde bilgi teknolojileri kullanımının yaygınlaşması sonucu
özgür, yaratıcı, inisiyatif sahibi ve dünyadaki gelişmeleri yakından takip eden gençlerin
sayılarının artmasına katkı sağlanacaktır.
Cumhuriyetin ilk yıllarındaki okuma-yazma seferberliği gibi bir bilgisayar okuryazarlığı seferberliği başlatılarak toplumumuzun büyük kesiminin bu teknolojileri kullanabilir
hale getirilmesi “Bilişim Toplumu” yolunda atılacak önemli bir adım olacaktır. Buna paralel
olarak atılacak önemli bir diğer adım da, kullanıcılara katma değer sağlayacak yararlı
içeriklerin geliştirilmesidir. Bu proje iyi uygulanabilirse, zaten teknolojiye yatkın olan yeni
neslin daha araştırmacı, düşünebilme, karar verebilme, birlikte çalışabilme yeteneklerine
sahip olabilmesinde ciddi katkılar sağlayabilecektir.
290
Türkiye'nin 21. yüzyılda etkin bir dünya gücü olarak var olabilmesi ancak ve ancak
kendi teknolojilerini üreterek uluslararası rekabet edebilen bir konumdaki bir bilişim
sektörüne sahip olmasıyla mümkündür. Kendi pazarında söz sahibi olamayan ülkelerin başka
pazarlarda söz sahibi olma şansı yoktur.
FATİH Projesi'nin Türkiye'nin bilişim toplumu olma hedefi doğrultusunda önemli bir
adımdır. Maddi durumu ne olursa olsun, her öğrencinin en son teknolojilerden faydalanma
hakkı vardır. FATİH Projesi bunun gerçekleştirilmesinde önemli rol oynayacaktır. Tüm
öğrenciler bu konuda eşit fırsata sahip olacak, e-içeriklerle kendilerini geliştirebileceklerdir.
FATİH Projesi öğrencilerin teknolojiye aşina yetişmesine ön ayak olacaktır. Burada en
önemli konu, devletin hazırladığı altyapı sayesinde tüm öğrencilerin eğitimleriyle ilgili güncel
bilgilere teknoloji kullanarak erişebilmesidir.
Projenin umut vadeden Bilişim ve Haberleşme Teknolojileri yönetimi sayesinde de
eğitim neferi öğretmenlerimiz İnternet üzerinde bilgilere daha kolay ulaşacak, teknolojiye
erişimleri arttığı için de öğrencileriyle bilişim teknolojileri aracılığıyla kurdukları doğrudan
ilişkilerde daha özgüvenli olacaklar.
Türkiye’nin geleceğe sıçrama yapabilmesi için, bilgili, donanımlı, dünyayla uyumlu
genç beyinlere ihtiyaç var. FATİH Projesi, bize bu sıçramayı yaptıracak, ülkemizin dört bir
yanındaki yeni dahileri ortaya çıkaracaktır. FATİH Projesi, Türkiye’de dünyaya uyum
sağlayacak yeni nesiller doğmasını sağlayacak çok büyük bir sosyal projedir.
Eğitim alanında mobil teknolojilerin kullanımının yeni olmadığı bir gerçek; ancak
yurtdışındaki örneklere baktığımızda FATİH Projesi büyüklüğünde bir projeye rastlamak pek
de mümkün değil. Her sınıfa akıllı tahta, tablet bilgisayar, altyapı ve içerik gibi tüm
bileşenleri ile değerlendirildiğinde FATİH Projesi’nde Türkiye’nin edinmekte olduğu
tecrübenin özellikle çevremizdeki ülkeler tarafından yakından izlenmekte olduğunu
görüyoruz. Tüm dünya bu projeyi ilgiyle izliyor; eğitimde nasıl ölçülebilir bir gelişme
gözlemlenecek onu merak ediyor. İçerik, öğretmen eğitimi, müfredatla bütünleşmesi, yönetsel
süreçler, kalite yönetimi, ölçme-değerlendirme, raporlama gibi tüm bileşkelerin kusursuz bir
şekilde çalışması çok önemli.
Fatih Projesi, Türkiye ve dünya için hem bir ilk hem de ihraç edilebilir, öncü bir örnek
olacaktır. Eğitimde Fırsatları Artırma ve Teknolojiyi İyileştirme Hareketi ile dünya
sahnesinde benzersiz bir noktada bulunuyor: Projenin gelişme aşamasında olması ve bu denli
büyük çapta olması FATİH’i, hem somut ve kalıcı değişim yaratabilecek; hem de genç
kuşakları küresel bilgi ekonomisinde öncü roller üstlenmeye hazırlamanın etkili yollarını
arayan pek çok başka ülke için de bir model haline gelebilecek biçimde konumlandırıyor.
Bizim ülke olarak en önemli büyüme gücümüz, insan kaynağımız. 2041 yılında
çalışma çağındaki nüfusumuzun 65 milyona ulaşması bekleniyor. Bu çok büyük bir
demografik fırsat. Bu fırsatı değerlendirebilmek, ancak insanımıza nitelikli bir eğitim
vermekle, geleceğin daha da çeşitlenecek alanlarına uyum sağlayacak becerileri
kazandırmakla mümkün olacak. Becerilere yapılacak yatırım, bir yandan bireyin kişisel
gelişimini, daha iyi işlere ulaşmasını ve daha iyi bir yaşam sürmesini sağlarken, ülkemizi de
küresel rekabet ortamında bir adım öne çıkaracak. Yani 21. yüzyıl becerilerine sahip olmak,
291
“orta halli ekonomi” ve “orta halli demokrasi” tuzağını aşmamız için şart. Hükümetler, bilim
insanları ve iş dünyası okul öncesinden başlayarak hayat boyu öğrenmeyi ve beceri gelişimini
teşvik etmek, becerilerin işgücü piyasasında uygun işlerle eşleşmesini sağlamak gibi önemli
ve zorlu görevleri başarmak durumunda.
Fatih projesinin donanım boyutu göreceli en kolay boyutudur. Öğretmenlerin eğitimi
ve kazanılması, müfredatın yeni teknolojilere uyarlanması, içeriğin hazırlanması, öğretim
tasarımının dikkatlice yapılması, yeni teknolojilerin istediği özgürlük ve iş birliği ortamının
oluşturulması işin en kritik boyutlarıdır. Öğrencinin okuduğundan bir anlam çıkartabilmesi,
ve okuduğunun doğruluğunu tartabilmeyi öğrenmesi hayati önemdedir.
FATİH Projesi ile büyük bir yazılım sektörünün de doğacaktır. Çünkü, ders içerikleri,
değişik aplikasyonlar yazılacak sürekli. Bunun için, yani genç yazılımcılar sürekli
çalışacaklar, onlar için de büyük bir pazar meydana gelecek. Komşu ülkeler de eğitim
potansiyellerini artırmak için, bizdeki başarı hikayelerini görecekler, o başarı hikayelerini
kendi ülkelerinde yaşatmak isteyecekler ve onlarla belki bizim bu alanda attığımız adım bütün
etrafımızdaki ülkelere de örnek olacak ve büyük bir ihracat potansiyeli ortaya çıkacaktır. Bu
durum çok sayıda dünya ve ihraç markasının ülkemizde de üretilmesine yol açacak bu kaynak
aktarımı milli ekonominin güçlenmesine, milli kalkınmanın artmasına, istihdamın yazılım ve
hizmet sektörünün de büyümesine büyük katkılar sağlayacak ve ulusal anlamda büyük kaynak
israfını sona erdirecektir.
Projedeki yönetim ve yazılımın geliştirilmesi çok önemli. Mümkünse bunu yerli
kaynaklardan elde edelim. Çünkü bu sektöre ayrılması planlanan 6-7 milyar liralık kaynak
rekabetçi pazarlara çıkmak için büyük imkan. Donanım ayağı ve yazılım bacağı var. Tabletin
içindeki içerik. Yazılı ortamdan dijital ortama geçişte kendisine has bir yazılımın olması
lazım. Donanımın içerisindeki yazılımın yerli katmanlarla yapılmalı ki bunu da ulusal değil
uluslararası rekabet ortamında düşünmemiz lazım. Yazılı ortamı tamamen dijital ortama
transfer etmemek gerekir. Bunun da yeni konseptlerle geliştirilmesi lazım. Bunu yapacak
firma, 2 sene sonra Irak, Mısır veya Almanya'daki bir projeye de girebilmeli.
Bir ülkenin geleceği; ezberci, bilgi hamalı, kopyacı, taklitçi, yan sanayici bir gençlikle
asla bir yere varılamayacağını, başkalarının ayak izlerine basarak asla onun önüne
geçemeyeceği aşikardır. Fatih Projesi dünya çapında önemli bir eğitim projesi olmanın
yanında, oldukça önemli bir ekonomik atılım projesi. Eğitim yanında asıl önemli hedefler;
Türk bilişim ekonomisini canlandırmak ve Türkiye’nin atılımını sağlamak. Eğitime yapılan
her yatırım Türkiye'nin aydınlık geleceğine yapılan bir yatırımdır.
Fatih Projesi'nin, bir anlamda eğitimde bir çağı kapatıp bir çağı açacağına, gençleri
teknolojiyle, bilgiyle, dünyayla buluşturacaktır. Fatih projesinde asıl önemli olan dinamik ve
genç insan kaynağımızı çağın gerektirdiği teknolojik donanıma sahip, soran, sorgulayan,
geleceği şekillendiren, aynı zamanda Kültürel mirasına, tarihine, örf, adet, ahlaki özelliklerine
sahip çıkan nesiller yetiştirmektir. Tarım toplumundan bilgi toplumuna geçilmesinde ve milli
kalkınmanın en güçlü şekilde olması ve bilgi ekonomisinde dünya ile rekabetçi bir ekonomi
olmasında en önemli ve en değerli fırsattır.
292
Kısaca Fatih Projesi; sunmuş olduğu fırsatlarla hem ülkemiz için hem de tarihimizden
bugüne kadar irtibat halinde olduğumuz islami ve insani coğrafyayla bir bütünleşme bir
kucaklaşma bir barış ve huzur projesi olmakla birlikte eğitimden ar-ge’ye, ar-ge’den
teknolojiye, teknolojiden ürüne, üründen ulusal ve uluslararası markalara ve bu markalarla
dünya ile rekabete imkan tanıyan bir milli özgüven projesidir.
293
KAYNAKÇA
1)
The Facebook App Economy", Sep 19 2011, Robert H.Smith School of Business at
the University of Maryland
2)
Bu bilgiler, Facebook ve Deloitte'in birlikte hazırladığı ortak rapora dayanıyor.
“Measuring Facebook's economic impact in Europe”, Final Report, Deloitte, Ocak
2012,
45
Sayfalık
Rapor
(http://www.deloitte.com/assets/DcomUnitedKingdom/Local%20Assets/Documents/Industries/TMT/uk-tmt-mediafacebook-europe-economic-impact.pdf)
3)
http://dld.tumblr.com/post/16407577246/facebook-adds-over-15-billion-toeuropean-economy
4)
http://www.dld-conference.com/news/digital-business/digital-turkey-a-giant-iswaking-up_aid_3015.html
5)
www.businessankara.com
6)
AKGÜN, A. E, Keskin, H, ve Günsel, A, (2009), Bilgi Yönetimi ve Öğrenen
7)
Örgütler, Ankara: Eflatun Yayınevi. ALEXANDER, D, and Butcher, W, (2011),
Measuring the Knowledge
8)
Economy in the Caribbean, ECLAC-Project Documents collection,
http://www.eclac.org/publicaciones/xml/7/45467/LCARL.358.pdf, Erişim Tarihi:
09.05.2013.
9)
ANTONELLI, C, (2007), Localized Technological Knowledge: Pecuniary
10)
Knowledge Externalities and Appropriability, The Papers on Economics and
Evolution,
Max
Planck
Institute
of
Economics,
https://papers.econ.mpg.de/evo/discussionpapers/2007-09.pdf
Erişim
Tarihi:
09.05.2013.
11)
ANTONELLI, C, (2003), Knowledge Complementarity and Fungeability:
Implications for Regional Strategy, Regional Studies, Vol. 37. pp. 595-606.
ASHEIM, B, Coenen, L, Moodysson, J, ve Lauridsen, J. V, (2005),
12)
Constructing Knowledge-Based Regional Advantage: Implications for Regional
Innovation Policy, Centre for Innovation, Research and Competence in the
Learning
Economy
(CIRCLE),
Lund
University,
http://www4.lu.se/upload/CIRCLE/workingpapers/200513_Asheim_et_al.pdf
Erişim Tarihi: 09.05.2013.
13)
BARBIERI, L. (2006). Panel Unit Root Tests: A Review, Serie Rossa: EconomiaQuaderno N. 43, Ottobre, Università Cattolica Del SacroCuore,
Piacenza. http://dipartimenti.unicatt.it/dises_wp_rossa_06_43.pdf,
Erişim
Tarihi: 06.01.2013.
295
14)
BATAGAN, L., (2007), Indicatorsfor Knowledge Economy, Revista
Informatica Economica, Volume: 4, Number: 44, pp.60-63. BECCHETTİ, L, ve
Giacomo, S. D, (2007),
15)
The Unequalizing Effects of ICT on Economic Growth, Metroeconomica, Volume:
58, Number: 1, pp.155-194. BERLIANT, M, ve Fujita, M, (2011),
16)
The Dynamics of Knowledge Diversity and Economic Growth, Southern Economic
Journal Volume: 77, Number: 4, pp., 856-884. BLAKELEY, N., Lewis, G, ve
Mills, D, (2005),
17)
The Economics of Knowledge: What Makes Ideas Special for Economic Growth?,
New Zealand Treasury Policy Perspectives Paper 05/05. BOZKIRLIOĞLU, B, B,
(2006),
18)
The
Characteristics
of
Knowledge
in
Evolutionary
Economics,
http://stps.metu.edu.tr/sites/stps.metu.edu.tr/files/0613.pdf,
Erişim
Tarihi:
09.05.2013.
19)
Gartner’ın 2013 araştırması
20)
Anonim, 2004.
21)
BTHaber
22)
OECD, The Economic and Social Impacts of Electronic Commerce: Preliminary
Findings and Research Agenda, in the Conference Proceedings of "A Borderless
World -- Realizing the Potential of Global Electronic Commerce,"
23)
Blodget H. (2012), Business Insider, "The Future of
http://www.businessinsider.com/future-of-digital-slides-2012-l l?op = l
24)
Boston Consulting Group (2013), "Türkiye Internet Ekonomisi Raporu",
http://www.bcg.com.tr/documents/filel29539-pdf
25)
Data Warehousing Information Center http://www.dwinfocenter.org/
26)
Information Discovery http://www.datamining.com
27)
ÖZSAĞIR, Arif (2014) Bilgi Ekonomisi
28)
DPT (2007). Bilgi Toplumu Stratejisi, www.dpt gov.tr, Erişim: 10.07.2007
29)
ERKAN, Hüsnü. (2000). Bilgi Uygarlığı için Yeniden Yapılanma, İmge Yayınevi,
Ankara.
30)
http://ec.europa.eu/digital-agenda/en
31)
http://ec.europa.eu/digital-agenda/en/single-telecom-market-growth-jobs
32)
http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-14-383_en.htm
33)
Atkinson & McKay
: Understanding
Information Technology Revolution
34)
Bart van Ark, Robert Inklaar,
296
the
Economic
Benefits
Digital",
of
the
35)
Robert H. McGuckin
: ICT and Productivity in Europe and the United States:
Where Do the Differences Come From?
36)
Black, S. ve Lynch : How to Compete: The Impact of Workplace Practices and
Information Technology on Productivity. Review of Economics and Statistics.
37)
Bresnahan, T.F. : Information Technology, workplace organisation, and the
demand for skilled labor: Firm level evidence. Quarterly Journal of Economics.
38)
CAPDD : Commonwealth Action Programme for the Digital Divide (2002) The
Commonwealth, ICTs and Development. A Report to CHOGM 2002.
Commonwealth Action Programme for the Digital Divide, Commonwealth
Secretariat
39)
Dr. George Wang : Cloud Computing – A Major Paradigm Shift in IT, EVP
Institute for Information Industry, Taiwan
40)
Dr. Heung Nam Kim
41)
EITO
42)
Emmanuel C. Lallana
: Lallana, E. (2004) An Overview of ICT Policies and eStrategies of Select Asian Economies.
43)
EUROSTAT
: Information Society: ICT impact assessment by linking data
from different sources, EUROSTAT.
44)
EUROSTAT
45)
John Van Reenen : Has ICT polarized skill demand? Evidence from eleven
countries over 25 years
46)
Kalkınma Bakanlığı
47)
Kim Jeong Nam
: Development of South Korean Democracy
48)
Kwang Soo
: Korea's ICT Policy & Key Success Factors
49)
MSCI
: A market-capitalization-weighted index maintained by Morgan
Stanley Capital International
50)
McKinsey : Online and upcoming, The Internet’s impact on aspiring countries
51)
Nick Bloom
52)
OECD
53)
Rekabet Kurumu : Rekabet dergisi Cilt:13 Sayı:4 Ekim 2012
54)
Republic of Korea : NBIS – National Basic Information Systems
55)
Republic of Korea : 1st Phase Master Plan for Informatization Promotion
56)
Republic of Korea : Korea informatized, progress and status overview
57)
Republic of Korea : e-Korea Vision 2006 – The Third Master Plan for
Informatization Promotion (2002-2006)
: ICT R&D in Korea
: EITO Report Including Consumer Electronics. EITO.
: Information Society Statistics, EUROSTAT.
: Makroekonomik Projeksiyonlar ve Fırsatlar Raporu
: Competition and Innovation
: Information Technology Outlook 2010. OECD.
297
58)
Republic of Korea : Broadband IT KOREA Vision 2007
59)
Republic of Korea : IT-839 Strategy
60)
T.C. Kalkınma Bakanlığı : Kalkınma Bakanlığı, Bilgi Toplumu Dairesi, Bilgi
Toplumu Stratejisi (2006-2010)
61)
T.C. Kalkınma Bakanlığı : İnternet Girişimciliği ve e-ticaret Ekseni Raporu
62)
TÜBİSAD : Türkiye Ekonomisi İçin Bilgi ve İletişimTeknolojileri Sektörü Atılım
Stratejisi 2023
63)
TÜİK
: Türkiye İstatistik Kurumu, Girişimlerde Bilişim Teknolojileri
Kullanım Araştırması, 2011
64)
Türkiye Sanayi Stratejisi : T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Strateji
Belgesi 2011-2014 (AB Üyeliğine Doğru).
65)
Türkiye Bilişim Derneği : Türkiye Bilişim Derneği 2012 yılı değerlendirme
raporu
66)
UNCTAD :United Nations Conference on Trade and Development : Dünya
Yatırım Raporu 2011
67)
WIPO
68)
Yang Seung Taik : Digital Divide & Cyber Korea 21 Initiative
69)
BT Haber Kalkınma Bakanlığı
70)
Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı
71)
TBD, Türkiye Bilişim Derneği
72)
TÜBİDER Bilişim Sektörü Derneği
73)
TÜBİFED, Türkiye Bilişim Dernekleri Federasyonu ,
74)
Türkiye Bilişim Vakfı
75)
TÜBİSAD, Bilişim Sanayicileri Derneği
76)
YASAD, Yazılım Sanayicileri Derneği
77)
OECD
78)
İnternet Teknolojileri Derneği
79)
Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı
80)
ERG (2012d). Büyükşehir Belediyeleri Yasa Tasarısı Işığında İlköğretim
Kurumlarının Mali Yönetiminde İl Özel İdarelerinin Rolü ve Yeni Sisteme Doğru.
Mayıs 2013,
81)
ERG (2012e). Eğitim İzleme Raporu 2011, İstanbul: Eğitim Reformu Girişimi.
: World Patent Report: A Statistical Review - 2008 edition
298
82)
ERG (2012f). Milli Eğitim Bakanlığı Bütçesinde Öngörülen Artış, Eğitim
Sisteminin Geçirdiği Dönüşüme ve Kaliteli Eğitimin Gereklerine Ne Ölçüde Yanıt
Veriyor?. Mayıs 2013,
83)
Akıncı, A., Kurtoğlu, M., ve Seferoğlu, S.S., “Bir teknoloji politikası olarak Fatih
Projesi’nin başarılı olması için yapılması gerekenler: Bir durum analizi çalışması”,
Akademik Bilişim 2012, Uşak: Uşak Üniversitesi (2012).
84)
Alkan, T., Bilici, A., Akdur, T. T., Temizhan, O., ve Çiçek, H., “Fırsatları artırma
teknolojiyi iyileştirme hareketi (Fatih) Projesi”, 5. Uluslararası Bilgisayar ve
Öğretim
Teknolojileri Eğitimi Sempozyumu, Elazığ: Fırat Üniversitesi
(2011).
85)
Avrupa Birliği Bakanlığı Katılım Öncesi Ekonomik Program 2013 – 2015
86)
Akgün, E. Yılmaz, E.O ve Seferoğlu, S.S. (2011). Vizyon 2023 Strateji belgesi ve
Fırsatları Artırma ve Teknolojiyi İyileştirme Hareketi (FATİH) Projesi:
Karşılaştırmalı Bir İnceleme, Akademik Bilişim, İnönü Üniversitesi
299