temel su kaybı kitabı bölüm 1

TEMEL
SU KAYBI
KİTABI
BÖLÜM 1
Su Kaybının Azaltılması Stratejisi
ve Uygulaması Kılavuzu
Eğitim ve Kültür
Bu projeye Avrupa Komisyonu’nun desteği ile
fon sağlanmıştır. Bu yayın [tebliğ] sadece
yazarların görüşlerini yansıtmaktadır, ve
Avrupa Komisyonu buradaki bilgilerin her
hangi bir şekilde kullanımından sorumlu
tutulamaz.
Bütün hakları saklıdır. Bu yayının hiçbir bölümü yazarların ve Avrupa
Komisyonu’nun önceden izni olmaksızın, her hangi bir şekilde, veya elektronik,
mekanik, fotokopi, kayıt veya başka türlü vasıtalarla çoğaltılamaz, erişimi bulunan bir
sistemde saklanamaz, veya her hangi bir şekilde iletilemez.
ISBN-13: ###
EĞİTİM ve KÜLTÜR
Bu projeye Avrupa Komisyonu’nun desteği ile
fon sağlanmıştır. Bu yayın sadece yazarların
görüşlerini
yansıtmaktadır,
ve
Avrupa
Komisyonu buradaki bilgilerin her hangi bir
şekilde kullanımından sorumlu tutulamaz.
Bu Kitap aşağıdaki TR/06/B/F/PP/178065 No.lu Leonardo da Vinci Projesinin
ürünüdür:
“PROWAT: SU KAYIPLARININ TESPİTİ VE AZALTILMASINA
YÖNELİK UYGULAMALAR VE EĞİTİM PROGRAMLARININ
HAZIRLANMASI”
ESAS YAZARLAR:
Richard PILCHER
Altan DİZDAR
Selçuk TOPRAK
Cüneyt DİLSİZ
Elmo De ANGELIS
Kylene De ANGELIS
Abdullah Cem KOÇ
Fatih DİKBAŞ
Mahmut FIRAT
Ülker Güner BACANLI
TEŞEKKÜR
Leonardo da Vinci Proje yöneticisi Altan Dizdar, aşağıdaki kişilere Projeye destekleri ve Proje sonuçlarının
oluşturulmasındaki katkıları için teşekkür eder;
Alfabetik sıra ile (şirket adı)
Stratos ARAMPATZIS (Tero Ltd., YUNANİSTAN)
Walter BOGAERTS (K.U.Leuven Research&Development, BELÇİKA)
Arjan De BRUIN (Van Der Meer&Van Tilburg Innovation Consultant, HOLLANDA)
Damianos DIMITRIADIS (Infoproject Pliroforiki S.A., YUNANİSTAN)
Ton KNOBBOUT (Project Consultatie EN Training Groep B.V.PCT, HOLLANDA)
Risto TENHUNEN (Osuuskunta Eco-One, FİNLANDİYA)
Jian Hua ZHENG (Technologica Group-European Technical Joint Venture, BELÇİKA)
Thuy Vu THI (Technologica Group-European Technical Joint Venture, BELÇİKA)
Yayıncı:
Leonardo da Vinci Projesi Düzenleyicisi
ERBIL PROJECT CONSULTING ENGINEERING CO. LTD.
Bükreş Sok. No.7/1 Çankaya/ANKARA 06690 TÜRKİYE
Tel: +903124665116
Faks: +903124267336
Ankara, Türkiye, 2008
© Leonardo da Vinci Proje numarası: TR/06/B/F/PP/178065
Bütün hakları saklıdır.
Bu yayının hiçbir bölümü yazarların ve Avrupa Komisyonu’nun önceden izni olmaksızın, her hangi bir şekilde,
veya elektronik, mekanik, fotokopi, kayıt veya başka türlü vasıtalarla çoğaltılamaz, erişimi bulunan bir sistemde
saklanamaz, veya her hangi bir şekilde iletilemez.
İÇİNDEKİLER
ŞEKİLLER DİZİNİ ……..………………………………………………………………..VI
TABLOLAR DİZİNİ…………………………………………………………………….VIII
TEMEL SU KAYBI KİTABI………………………………………………………………1
GİRİŞ……………………………………………………………………….………………...1
TEMEL SU KAYBI KİTABI BÖLÜM 1 ………………………………….………………2
1.1
1.2
1.3
1.4
SU TEMİNİ VE SU KAYBI HAKKINDAKİ TEMEL GERÇEKLER……………….……...………..……2
SU KAYBI NEDİR? ………………………………………………………………….……………...……...3
SU KAYBI NEDEN AZALTILMALIDIR? ………………………………………….………..……………5
AVRUPA YÖNERGELERİ, MEVZUAT, ULUSLAR ARASI VE ULUSAL DURUM – NEDEN
AVRUPA YÖNERGELERİ BULUNMAKTADIR? ……………………………….………..……………..6
2 SU KAYBININ VEYA GELİR GETİRMEYEN SUYUN TANIMLANMASI
(GGS) ……………………………………………………………………………….………..8
2.1 GELİR GETİRMEYEN SUYUN TANIMI (GGS)………………….……………………….….…..………8
2.2 GELİR GETİRMEYEN SUYUN HACMİ VE DEĞERİ……………………………………….………….. 9
3
SU KAYBININ DEĞERLENDİRİLMESİ…………………………………………....11
3.1 SU DENETİMİNİN YAPILMASI……………………………………………………………….…………11
3.1.1 Şebeke İşletme Pratiklerinin Gözden Geçirilmesi……………..…………………………………..…11
3.1.2 Su Kaybının Sayıya Dökülmesi……………………………………………………………….………………..11
3.2 SU DENGESİ……………………………………………………………………………….………………12
3.3 SU DENGESİ TERMİNOLOJİSİ ……………………………………………………..…………………...12
3.4 SU DENGESİNİN HESAPLANMASI…………………………………………………..…………………13
3.5 SU DENGESİ HESAPLAMALARININ SINIRLAMALARI……………………………..………………13
4 PERFORMANS GÖSTERGELERİ……………………………………………………..14
5 GGS’DE HEDEF KÜÇÜLTME…………………………………………………………18
5.1 SU KAYBI EKONOMİSİ – TEMEL BİLGİLER…………………………………………………………. 18
5.2 SU KAYBININ EKONOMİK SEVİYESİ………………………………………………………………… 19
6 BİR SU KAYBI AZALTMA STRATEJİSİ GELİŞTİRİLMESİ…………….………. 20
6.1 STRATEJİ GELİŞTİRMEDE ÖNEMLİ GÖSTERGELER………………………………………………. 20
6.1.1 Teknik Sorunlar……………………………………………………………………………………….. 20
6.1.2 Ekonomik Sorunlar…………………………………………………………………………………… 22
6.1.3 Genel Göstergeler……………………………………………………………………………………. 22
6.2 GGS AZALTMA STRATEJİSİNİN UYGULANMASI………………………………………………….. 23
6.2.1 Aşamalı Yaklaşım – Başlangıç Aşaması… ………………………………………………………….. 23
6.2.2 Aşamalı Yaklaşım – Ana Aşama ………….………………………………………………………… 24
6.2.3 İzle ve Koru..…………………………………………………………………………………………24
7 TALEP YÖNETİMİ VE SU VERİMLİLİĞİ PLANLARI………...…..……………...25
7.1 TALEP YÖNETİMİ………………………………………………………………………………..………25
7.2 SU VERİMLİLİĞİ PLANLARI…………………………………………………………………….……..25
7.2.1 Suyun Korunması ve Verimliliği: Temel İlkeler……………………………………………...………26
8 GGS’Yİ AZALTMANIN YARARLARI……………………………………………….27
9 EĞİTİM………………………………………………………………………………….. 28
9.1 BİLİNÇ SEMİNERLERİ……………………………………………………………………….………… 28
9.2 MÜHENDİSLİK VE TEKNİK PERSONEL EĞİTİMİ…………………………………….……………. 28
10 SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK………………………………………………………………30
ŞEKİLLER DİZİNİ
Temel Su Kaybı Kitabı Kısım 1
ŞEKİL 1.1
ŞEKİL 1.2
ŞEKİL 1.3
ŞEKİL 1.4
ŞEKİL 2.1
ŞEKİL 3.1
ŞEKİL 4.1
ŞEKİL 4.2
ŞEKİL 4.3
ŞEKİL 5.1
ŞEKİL 6.1
ŞEKİL 6.2
ŞEKİL 6.3
ŞEKİL 7.1
KURAKLIK KOŞULLARI NEDENİYLE BOŞALMIŞ BİR BARAJ GÖLÜ (KAYNAK:
HALCROW GROUP)………………………………………………………………………………2
SU KAYBI ÖRNEKLERİ (HALCROW GROUP, 2002 VE PILCHER, 2003)…….……………..4
DAĞITIM SİSTEMİ GİRİŞ HACMİNİN BİLEŞENLERİ………………………………………...4
ESKİ SU SİSTEMLERİ…………………………………………………………………………….5
GGS BİLEŞENLERİ……………………………………………………………………………….9
IWA STANDART SU DENGESİ…………………………………………………………………12
ALTYAPI KAÇAK ENDEKSİ ORANI (IWA SU KAYBI ÇALIŞMA GRUBU)………….........15
DÜNYANIN DÖRT YANINDAN AKE DEĞERLERİ (SEAGO, VE DİĞ., 2005)……………..15
BASİTLEŞTİRİLMİŞ FİZİKİ KAYIP HEDEF MATRİSİ (DÜNYA BANKASI ENSTİTÜSÜ;
LIEMBERGER, 2005)……………………………………………………………………….........16
AKTİF KAÇAK KONTROL MALİYET EĞRİSİ – AZALAN VERİM KANUNU
(FARLEY VE TROW, 2003)……………………………………………………………………...19
KESİM ÖLÇÜM ALANLARINDA AKTİF KAÇAK KONTROLÜ…………………………….21
BİR MÜŞTERİ SAYACI DEĞİŞTİRME PROGRAMI ŞİRKETİN NAKİT AKIŞI
ÜZERİNDE DOĞRUDAN ETKİLİDİR (LIEMBERGER, 2005)………….……………………..22
BİR BASINÇ YÖNETİMİ PLANINA BAŞLAMANIN DEBİLER VE BASINÇLAR
ÜZERİNDEKİ ETKİSİ (KAYNAK: HALCROW GROUP, 2002)……………………………….23
EVDE VE BAHÇEDE SU VERİMLİLİĞİNİN TEŞVİK EDİLMESİ (WATERWISE, 2007)….26
TABLOLAR DİZİNİ
Temel Su Kaybı Kitabı Kısım 1
TABLO 4.1
GGS PERFORMANSI İÇİN GÜVEN SINIFLANDIRMA SİSTEMİ (DÜNYA BANKASI
ENSTİTÜSÜ; LIEMBERGER, 2005)……………………………………………………………16
Temel Su Kaybı Kitabı Kısım 2
TABLO 2.1
TABLO 2.2
TABLO 2.3
TABLO 3.1
TABLO 3.2
TABLO 3.3
49
TABLO 8.1
TABLO 8.2
DEĞİŞİK DAĞITIM SİSTEMİ TİPLERİNİN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI……34
SEÇİLEN MALZEMELERİN TEMEL AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI…………………36
TİPİK SERVİS BASINÇ KRİTERLERİ………………………………………………………….41
SU DENGESİ BİLEŞENLERİNİN TAHMİN EDİLMESİ………………………………………44
TABLO ŞEKLİNDE IWA SU DENGESİ………………………………………………………..48
BİLEŞEN ANALİZİ ÖRNEĞİ (PILCHER, 2007)……………………..…………………………
ANA VE SERVİS HATLARINDAKİ TİPİK PATLAMA SIKLIKLARI (LAMBERT, 2004)...101
DEĞİŞİK BORU MALZEMESİ İÇİN ANA HAT PATLAMA SIKLIĞI/1000 KM/YIL
(LAMBERT, 2004)………………………………………………………………………………101
TABLO 9.1 ÖRNEK SU DENGESİ ………………………………….………………………………………108
Temel Su Kaybı Kitabı
Giriş
Birkaç yıl önce dünya liderleri kasaba ve şehirlerin sokakları altındaki bozulan su sistemlerinde
gizlenmiş problemlerden kaçınıyorlardı. Bu bir gözden uzak olan akıldan uzak olur durumuydu.
Politikacılar televizyonlarda ve gazetelerde milyonlarca Euro maliyeti olan yeni arıtma tesislerinin
kırmızı kurdelelerini keserken gösterilirken, kıt kaynaklar yerin altındaki dökülen altyapıya
harcanıyordu. Artan talep, değişen hava koşulları ve gittikçe azalan kaynaklar su dağıtım sistemindeki
su kaybı probleminin “bilincine” varılmasıyla sonuçlanmıştır. Bilinçlilik ve dünya genelindeki su
şebekelerini daha verimli hale getirmek için kapsamlı ve entegre bir yaklaşım geliştirme yönünde
uluslararası çaba artmaktadır.
1990’ların sonlarında, Uluslararası Su Birliği (IWA) su kaybı için uluslararası terminoloji ve bir dizi
performans göstergesi oluşturmak üzere bir Çalışma Grubu kurmuştur. 2002’de Su Kaybı Çalışma
Grubu su kaybının bütün yönleri hakkında en iyi pratiği geliştirmeye girişmiştir. Bu grubun üretimi
bütün Dünyada geniş biçimde yayılmış ve bir çok ülkedeki uygulayıcılar tarafından kabul görmüştür.
PROWAT ortaklar grubu vasıtasıyla Su Kaybı Çalışma Grubunda temsil edilmektedir. Avrupa ve
dünyadaki çeşitli su birlikleri bu çabayı desteklerken su kaybının azaltılması ve kontrol edilmesinde en
iyi pratiği geliştirme hedefine hız kazandırmışlardır. Ayrıca, Dünya Bankası Enstitüsü ve Avrupa
Yatırım Bankası su kaybı yönetimine yatırım yapmaktadırlar. 2007’de Su Kaybı hakkında
Romanya’da büyük bir konferans düzenlenmiş ve 41 ülkeden 300’ün üzerinde delege katılarak 91
tebliğ sunulmuştur. Bu Avrupa’da ve diğer yerlerde verimli su kaybı yönetimine duyulan ilgiyi ve
isteği açıkça göstermektedir.
PROWAT projesi su temin ve dağıtım sistemlerinin daha verimli performans göstermesine yol açacak
geliştirilmiş planlama ve su kaybını azaltma stratejilerinin uygulanması vasıtasıyla su kaybının
azaltılmasını hedeflemiştir. Bu kitabın yöneticilerin su kaybı yönetiminin niteliğini ve kaybı azaltma
stratejilerinin geliştirilmesindeki kavramları anlamaları, ve uygulamalarında mühendis ve
teknisyenlere yardımcı olmalarını temin etmesi amaçlanmıştır.
Temel Su Kaybı Kitabı iki bölümde yayınlanmıştır.
Bölüm 1 esas olarak üst yöneticiler ve politika yapıcılar için düşünülmüştür; iletim ve dağıtım
sistemlerinden su kaybı konusunun arka planının çerçevesini çizmektedir. Bölüm 1 ayrıca her hangi
bir Avrupa ülkesindeki her hangi bir su şirketinin uygun bir su kaybının azaltılması ve kontrolü
politikası belirlemesini temin edecek bütün yönlere ait ilkeler ve kılavuzluğu da sağlamaktadır.
Bölüm 2 ilke olarak teknik bir el kitabıdır. Amacı mühendis ve teknisyenlerin bir su kaybı azaltma
stratejisi planlamaları ve uygulamalarına yardımcı olmaktır. Su kaybı bileşenlerinin değerlendirilmesi
işlemi, strateji geliştirme, kaçak ekonomisi ile birlikte, kaçağı azaltmak için gerekli pratik faaliyetler
detaylı olarak incelenmiştir. Bu kitabın mühendis ve teknisyenleri bir “alet kutusu” ile donatarak
onların “ısmarlama” ve, daha önemlisi, yerel koşullara ve etki eden faktörlere uyan sürdürülebilir bir
strateji geliştirmelerine yardımcı olmak için PROWAT projesinin diğer ürünleri ile bağlantılı olarak
kullanılması tavsiye edilir. Bölüm 1’in içeriğinin bir bölümü Bölüm 2’de tekrarlanmıştır. Yazarlar
atlama nedeniyle anlaşılmama riskine girmektense bazı bölümlerde mesajın güçlendirilmesinin önemli
olduğunu düşünmektedirler. Ayrıca kitapta Avrupa’nın çeşitli bölümlerinden başarılı örnek olay
incelemeleri de verilmiştir.
Temel Su Kaybı Kitabı Kısım 1
1.1 Su Temini ve Su Kaybı hakkındaki Temel Gerçekler
Su sadece Avrupa’da değil, aynı zamanda bütün Gezegende, her yurttaşın günlük hayatında sağlığın,
ekonomik gelişmenin ve ekosistemlerin sürdürülmesi için bir mihenk taşıdır. Su hayatımız için bu
kadar değerli ve önemli olduğundan, su kaynaklarımızı akıllıca korumak ve kullanmak hepimizin
paylaştığı bir sorumluluktur. Su temin ve dağıtım şebekelerindeki su kaybını azaltmak ve kontrol
etmek PROWAT projesinin ana amacıdır.
Artan talep ve giderek azalan kaynakların bir araya gelmesi su kaynakları üzerinde baskı
yaratmaktadır (Şekil 1.1). Bunun sonucu Avrupa genelinde bir çok ülkede, ve kuşkusuz Dünyada su
kıtlığı ve sınai ve diğer kullanımlar üzerine konulan kısıtlamalardır. Avrupa Çevre Ajansına (21
Temmuz 1999’da yayınlanmıştır) ve FAO AQUASTAT’a (2002’de yayınlanan Water Resources)
göre, Avrupa ülkelerinin üçte birinde (1/3) kullanılabilecek su bir hayli azdır, yani 5000 m3/kişi/yıldan
daha azdır.Güney ülkeleri özellikle etkilenmektedir; Malta sadece 100 m3/kişi/yıl suya sahiptir. Kuzey
Avrupa’daki orta düzeyde yağış alan Belçika, Danimarka ve İngiltere gibi yoğun nüfuslu ülkeler de
kullanılabilir suyun az olduğu gruba girmektedirler. Yakın zamanda 2007 yazında, Türkiye ve
Güneydoğu Avrupa şiddetli bir kuraklık yaşamıştır. Güney ülkelerinde özellikle tarım için su ihtiyacı
genellikle daha fazla olmasına rağmen Avrupa’da suyun büyük bölümü sanayi tarafından
kullanılmaktadır. Bir bütün olarak Avrupa’da, ülkeler arasında büyük farklılıklar olmakla beraber,
çıkarılan suyun yüzde 53’ü sanayi, yüzde 25’i tarım ve yüzde 19’u hanelerin kullanımı içindir.
Şekil 1.1 Kuraklık nedeniyle boşalmış bir baraj gölü (Kaynak: Halcrow Group)
Son yıllarda, Avrupa genelinde artan su talebinin sürdürülebilir olmadığı gerçeği büyümektedir. Sorun
anlaşıldıkça, bunun sonucu olarak, yeni kaynaklar ve aktarma programları geliştirmek vasıtasıyla
geleneksel temini arttırma yaklaşımı yerini talep yönetimine bırakmaktadır. Talep yönetimi suyun
daha verimli kullanılması, kayıpların azaltılması, savruk kullanımın azaltılması, daha verimli cihazlar
ve suyun geri dönüşümüne odaklanmaktadır. Bir çok durumda yeni su teminini arttırmak yerine su
kullanım verimini arttırmak daha ucuz olmaktadır.
Temin yönünden, dağıtım sistemindeki su kayıplarının şebekelere verilen suyun yaklaşık ortalama
30-40%’ı olduğu hesaplanmıştır. Bazı eski Doğu Avrupa ülkelerinde su kaybının sisteme verilen
toplam suyun 50%’sini geçtiği sık görülmektedir. Ucuz ve bol kaynaklara sahip kamu şirketleri çoğu
kez su kaybını ele almak için para harcamakta tereddüt etmişlerdir. Bu şirketlerin çoğu “pasif kaçak
kontrolü” olarak ifade edilen uygulamalar yapmışlardır. Bu, genellikle, görünür ve halk tarafından
ihbar edilen sızıntıların tamir edilmesi, ancak görünmeyen veya ihbar edilmeyen sızıntıları tespit etme
politikasının bulunmadığı anlamına gelmektedir. Sonuçta, sızıntıları bulmak ve tamir etmek yüksek
maliyetlidir, ve kayıpların azaltılması daha yüksek su fiyatlarına dönüşmeyeceği için, bazı şirketler
kaçakları makul seviyelere düşürme düşüncesi taşımamaktadırlar.
Bir çok Avrupa ülkesinde güvenilir su kullanma verimi verileri ne yazık ki bulunmamaktadır, ancak
büyük ihtimalle kullanma verimlerinde büyük farklar olmalıdır. Örneğin, İtalya’da su kaybı seviyesi
sisteme verilen suyun 15-60%’ı arasında değişmektedir (ISTAT 2003). Bu bilginin şirketler ve ülkeler
arasında karşılaştırma yapılmasını sağlamak için toplanması ve değiş tokuş edilmesi suyun bütün
Avrupa’da daha verimli kullanılmasını sağlamakta yardımcı olacaktır. Birinci Avrupa kanunundan bu
yana su temin şebekesinde büyük iyileştirmeler yapılmışsa da, su kaybı kontrolüne yönelik en etkili
yol olan su kaybını azaltma stratejilerinin entegre yönetiminde fazla ilerleme olmamıştır. Bu da
PROWAT’ın diğer amaçlarından bir tanesidir.
1.2 Su Kaybı Nedir?
Su Kaybı veya Gelir Getirmeyen Su (GGS) iletim ve dağıtım şebekelerindeki su tevzi ve ölçme
işlemlerindeki yetersizliği ifade eder, ve bazı sistemlerde toplam su üretiminin hatırı sayılır bir oranını
oluşturabilir. Su Kaybı sistemin tamamında veya bir kısmında Sistem Giriş Hacmi ile İzinli Tüketim
arasındaki fark olarak hesaplanır. Su Kayıpları Gerçek ve Görünen Kayıpları içerir:
• Gerçek Kayıplar servis bağlantısındaki ölçme noktasına kadar olan sızıntı, patlama ve
basınçlı sistemdeki taşmalar gibi fiziki kayıplardır (Şekil 1.2.a).
• Görünen Kayıplar bütün sayaç hatası tipleri (giriş, çıkış, ve müşteri sayaçları) ve izinsiz
tüketimi (hırsızlık ve yasadışı kullanım) içerir. Aynı zamanda ticari kayıp olarak ifade edilir
(Şekil 1.2.b).
Bu kitapta kullanılan terminoloji Uluslararası Su Birliği (IWA) tarafından geliştirilmiş olup dünya
genelinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Kısım 2 Bölüm 13’te eksiksiz bir terimler sözlüğü
verilmiştir.
Bütün sistemlerde su kaybı meydana gelir, değişen sadece hacim olup şirketin şebekesini kullanma
yeteneğini yansıtır. Suyun neden, nasıl ve nerede kaybolduğuna dair nedenleri anlamak için,
yöneticiler şebekenin fiziki özelliklerini ve mevcut işletme uygulamasını değerlendirmelidirler. Bir
çok durumda su kaybı problemine zayıf altyapı, kötü yönetim uygulaması, şebeke özellikleri, işletme
pratikleri, teknolojileri, becerileri ve sosyal ve kültürel etkiler neden olmaktadır. Yüksek seviyede
gerçek veya fiziki kayıp müşterilere ulaşan kıymetli su miktarını azaltır, şirketin işletme maliyetini
arttırır ve yeni kaynak programlarında sermaye yatırımlarını büyütür. Yüksek seviyede görünen veya
ticari kayıp şirkete başlıca gelir akışını azaltır.
a) Fiziki su kayıpları
b) Ticari su kayıpları (örn., yasadışı kullanım)
Şekil 1.2 Su kaybı örnekleri (Halcrow Group, 2002 ve Pilcher, 2003)
Aşağıdaki Şekil 1.3’te Uluslararası Su Birliğinin terminolojisi kullanılarak bir su iletim ve dağıtım
sisteminin tipik bileşenleri gösterilmiştir.
Su kaybı kesinlikle yeni bir olgu değildir, fiziki su kayıplarının azaltılması ve kontrolü (esas olarak su
ana hatları ve ev servis bağlantıları kaçakları) inşa edilen en eski sistemlerden bu yana su dağıtımı ile
ilişkili bir faaliyet olmuştur (Şekil 1.4). Romalılar temin edilen suyun önemli bir oranının amaçlanan
yere ulaşmadığının farkındaydılar.
Fiziki Kayıplar
Faturalı İzinli Tüketim
Faturasız İzinli Tüketim
İzinsiz Tüketim
Müşteri Sayaç Hataları
Şekil 1.3 Dağıtım sistemi giriş hacminin bileşenleri
Roma Su Komiseri Sextus Julius Frontinus sistemdeki kayıpları değerlendirmek için kaba bir ölçme
aleti kullanarak sisteme verilen suyun yarısından fazlasının ortadan kaybolduğunu hesaplamıştır.
Kanundışı bağlantılar yaygınsa da, kaçaklar vasıtasıyla su kaybı bugün dünyanın her yerindeki dağıtım
sistemlerinde olduğu gibi ciddi bir problemdi. Böylece, bugünün mühendis ve teknisyenleri
Romalılarla aynı sorunlara sahiptirler, ve kayıpların azaltılması ve kontrolü savaşımı aynı şekilde
hiçbir zaman sona ermeyecekse de, görünmeyen sızıntıların yerini çok etkili bir hassasiyetle bulma
sorununun üstesinden gelmelerine yardımcı olmak üzere geliştirilmiş bir çok ekipman ve teknik
kullanımlarına hazırdır.
Şekil 1.4 Eski su sistemleri
1.3 Su Kaybı Neden Azaltılmalıdır?
Su kayıplarının ve kaçağın anlaşılmasındaki ilerlemelere rağmen, dünya genelinde bir çok su temin
şirketi bunları azaltıp kontrol altına alamamıştır. Bunun nedeni kayıpların niteliğinin pek anlaşılmamış
olması, kayıpların etkisinin takdir edilememesi, veya kapsamlı bir su kaybı azaltma programının
maliyetinin kabaca düşük tahmin edilmesidir.
GGS işletmesel/mali verimin önemli unsurlarını ve sürdürülebilirliğini servis sürekliliği, su kalitesi,
varlık yönetimi, mali akış ve talep yönetimi yolu ile yakalamaktadır. Ne yazık ki, pratikte bu karmaşık
bir konudur ve kayıpların kaynağı, göstergelerin seçimi, uygun bir hedef ve strateji belirlenmesi gibi
bir çok bileşeni vardır.
Gelir Getirmeyen Suyun azaltılması kaçak yönetimi performansının kıyaslanması ve raporlanması için
standart bir yaklaşımla başlamalıdır. Her hangi bir örgütteki üst yönetim veya politika yapıcılar
GGS’yi azaltmak için.
• Su kaybının azaltılmasını bir öncelik olarak beyan etmeyi
• Hedefleri tespit etmeyi ve bunları elde etmek için bir takvim belirlemeyi taahhüt etmelidirler.
Niyet beyanını takiben, eğitilmiş mühendis ve teknisyenler bir su kaybı azaltma stratejisi
geliştirebilirler. Bu, kayıpların nedenlerini ve onları etkileyen faktörleri daha iyi anlamakla elde
edilebilir. Şebekenin özgün özelliklerine ve yerel etki faktörlerine uyarlanabilecek ve en önemlisi her
nedenin öncelik sırasına göre üstesinden gelecek teknikler ve prosedürler geliştirebilirler. Su kaybının
azaltılması için herhangi bir stratejinin hem fiziki hem ticari su kaybı bileşenlerine hitap etmesi
gerektiği akıldan çıkarılmamalıdır.
Avrupa su sanayisinin bu sorunlarda ilerlemesine yardım etmek için, PROWAT’ın esas hedeflerinden
birisi “Mesleki eğitim kursları” geliştirerek su şirketlerine teknik yardım sağlamaktır. Bu kurslar su
kuruluşları, kamu sektörü ve inşaat şirketlerinde çalışan mühendisler, orta & üst düzey teknisyenler
için olup bunlara su kaybının üstesinden gelmek, şebeke verimini geliştirmek ve potansiyel olarak
muazzam bir kayıp kaynağı geri kazanmak için yardımcı olacaktır.
1.4 Avrupa Yönergeleri, Mevzuat, Ulusal ve Uluslararası Durum – Neden Avrupa
Yönergeleri Bulunmaktadır?
Bugün, modern ve hızlı şehirleşme, yeni yaşam biçimleri ve ekonomik gelişmenin eşlik ettiği nüfus
artışı gezegenin üzerindeki 1 milyardan fazla insanın, özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki 2.2
milyardan fazla insanın güvenli suya erişememesine, yetersiz sağlık koşullarına ve zayıf hijyene, yani
önlenebilir hastalıklara yol açmıştır. AB üye ülkeleri (25 AB ülkesi) su geliştirme sektöründeki en
önemli bağışçılar arasındadır ve uluslararası gelişme, işbirliği ve su yönetimi konusunda tecrübe
zenginliğini kullanabilirler.
23 Ekim 2000’de, su politikası sahasındaki Topluluk faaliyeti veya AB Su Çerçeve Yönergesi (SÇY)
için bir çerçeve tesis eden “Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyinin 2000/60/EC Yönergesi”
sonunda benimsenmiştir. Bunun asli hedefi Avrupa’da yeterli miktarda temiz suyu korumak ve
yenilemek için kanuni bir çerçeve tesis etmek veya başka bir ifade ile, mevcut olduğunda suların
“yüksek statüsünü” sürdürmek, suların mevcut statüsünde bozulmayı önlemek ve en azından 2015’e
kadar Avrupa ölçeğinde bütün sulara ilişkin “iyi statüyü” elde etmektir. Bu arada uluslararası çabanın
odaklandığı ana husus 2015’e kadar güvenli içme suyuna ulaşamayan veya maddi gücü yetmeyen
insanların oranını ve yeterli sağlık koşullarına erişemeyen insanların oranını yarıya indirmeye
çalışmaktır.
Su Çerçeve Yönergesi iddialı genel takvime ek gerekler için açık terminler düzenlemiştir. 15 Şubat
2006’da yayınlanan “Avrupa Birliği Resmi Gazetesi”ne göre, önemli kilometre taşları aşağıda liste
halinde verilmiştir:
• 2008: Nehir havzası yönetim planı taslağının sunulması
• 2009: Önlemler programı dahil, nehir havzası yönetim planının son şeklini alması
• 2010: Fiyatlandırma politikalarının ortaya konması
• 2012: Önlemlere ait işletme programlarının yapılması
• 2015: Çevre hedeflerinin karşılanması, İlk yönetim çevriminin sona ermesi
• 2021: İkinci yönetim çevriminin sona ermesi
• 2027: Üçüncü yönetim çevriminin sona ermesi, hedeflerin karşılanması için son tarih.
Avrupa Su Politikası “ilk dalga”da 1975’te erken Avrupa su mevzuatının başlaması ile, içme suyunun
alınması için kullanılan nehir ve göllerimiz için standartlarla ayrıntılı bir yeniden yapılanma
işleminden geçmiştir. Bu, içme suyumuz için bağlayıcı kalite hedefleri düzenlenerek 1980’de
sonuçlanmıştır.Burada ayrıca balık içeren sular, kabukluları içeren sular, temizlenme suları ve yeraltı
suları hakkında kalite hedefli mevzuat ta dahil edilmiştir. Bütün sürecin bir sonucu olarak, Komisyon
PROWAT Projesinin elde edilmesi için çalışacağı, aşağıdaki önemli amaçları içeren bir Su Çerçeve
Yönergesi (SÇY) Teklifi sunmuştur:
•
•
•
•
•
•
•
suyun korunması kapsamını bütün sulara, yüzey sularına ve yer altı sularına genişletme
konulan bir termin içinde bütün sular için “iyi durum” elde etme
nehir havzalarını esas alan bir su yönetimi
emisyon sınır değerleri ve kalite standartlarına ait “kombine yaklaşım”
fiyatları doğru elde etme
yurttaşların daha yakın ilgi duymasını sağlamak
mevzuatı modern hale getirme
2008’de ilgilenen bütün taraflar taslak Nehir Havzası Yönetim Planlarını (NHYP) ve Ölçülebilirlere
ait Programları (ÖaP) tamamlamak zorunda oldukları için ve nihai NHYP ve ÖaP’lar Aralık 2009’a
kadar zorunlu hale getirileceğinden, SÇY kritik bir aşamaya girmek üzeredir.
Avrupa Komisyonu ayrıca Ortak Tarım Politikasını (OTP) basitleştirerek AB’ye daha iyi bir
düzenleme getirmeye ve OTP ile SÇY arasındaki ilişkiyi gözden geçirmeye çalışmaktadır. Komisyon
2008 içinde sağlam teklifler üreteceğinden emin olup Avrupa su sektörü üzerinde bunların kesinlikle
etkisi olacaktır.
İklim değişikliği de Komisyonun çalışma programına göre 2008’de önceliğe sahiptir. Temmuz
2007’de Komisyon Avrupa’daki iklim değişikliğine uyarlama yapma hakkında bir Yeşil Kitap
yayınlamıştır. Komisyon halen bu Kitaba cevapları analiz etmekte olup, 2008’de teklif ve kesin
faaliyetleri içerecek bir Beyaz Kitap üretmeyi planlamaktadır, ve bu da Avrupa Su Sanayisi üzerinde
etkili olabilecektir.
2 Su Kaybının veya Gelir Getirmeyen Suyun (GGS) Tanımlanması
Son 20 yılda dünya genelinde su servislerinin gelişmesinde moda olan bir konu bulunmaktadır, bu da
iletim ve dağıtım sistemlerinde su kaybının veya Gelir Getirmeyen Suyun azaltılmasıdır. Girişte ifade
edildiği şekilde, GGS su iletim ve dağıtım sistemlerinin verimsizliğini ve su hacminin sisteme
verildiğinde veya müşterinin sayacında yanlış ölçüldüğünü göstermektedir. Bazı sistemlerde bu,
sisteme verilen suyun bir hayli büyük bir yüzdesini teşkil edebilir. GGS su servisi sağlanmasında ve
kabul edilebilir ve sürdürülebilir bir seviyeye düşürülmesi için bir strateji geliştirmede atılan temel
adımlarda büyük öneme sahiptir. Su kaybının stratejik önemi su şirketlerince giderek kabul
edilmektedir. Bu özellikle bir çok ülkenin su kaybını azaltmak ve kontrol etmek için politikalar ve
programlar geliştirdiği ve geliştirmekte olduğu Avrupa için doğrudur. Bu programlar su şirketi için
uygun olan Gelir Getirmeyen Su azaltma faaliyetlerinin bir karışımını içermektedirler.
Bu kitap yöneticiler, mühendisler ve teknisyenlere, geliştirilmiş dağıtım şebekesi verimliliği ve
işletmesi ile sonuçlanacak olan su kaybı seviyesini değerlendirmek, uygun su kaybı azaltma
faaliyetleri karışımı ile bir GGS azaltma programı geliştirmek ve uygulamak için temel rehberlik
sağlayacaktır.
2.1 Gelir Getirmeyen Suyun (GGS) Tanımı
GGS basitçe şöyle tanımlanabilir:
“Bir su şirketinin toptan ürettiği veya satın aldığı ve müşterilerine dağıttığı, ancak gelir
üretmeyen su”
Su Kaybı veya Gelir Getirmeyen Su (GGS) iki bileşenden oluşmuştur:
• Gerçek kayıplar veya fiziki kayıplar
• Görünen kayıplar veya ticari kayıplar
Gerçek (fiziki) kayıp örnekleri:
• Borularda ihbar edilmiş veya edilmemiş patlamalar
• Boru ve teçhizatta belirsiz kaçaklar
• Servis depolarında kaçak ve taşmalar
Görünen (ticari) kayıp örnekleri:
• Kaynak ve üretimde sayaç hataları
• Müşteri sayaç hataları
• İzinsiz kullanım, yani yasadışı bağlantılar ve hırsızlık
Fiziki kaçaklar vasıtasıyla kaybolan su hacmi altyapının durumu ve belirli şirketin sızıntı tespit ve
tamir politikasına bağlıdır. Kaybolan su miktarını etkileyen faktörler:
• Sistem basıncı
• Patlama sıklığı ve debileri
• Tespit ve tamir edilmeden önceki sızıntı süresi
• Tespit edilemeyen küçük sızıntı seviyesi (belirsiz kayıplar)
Görünen kayıp seviyesi:
• Şirketin müşteri sayacını değiştirme politikasına
• Şirketin izinsiz kullanımla ilgilenmek için kanunu yürürlüğe koyma politikasına bağlıdır.
Şekil 2.1 bir iletim ve dağıtım sistemindeki tipik Gelir Getirmeyen Su bileşenlerini göstermektedir.
Her hangi bir sistemden su kaybını anlayabilmek için gerçek ve görünen kayıpları birbirinden
ayırabilmek önemlidir. Bir şebekedeki gerçek veya fiziki kayıplar kaybolan bir kaynağı temsil ederler.
Bunun sonucunda kaçaktaki azalma, özellikle daha önceden su kıtlığı olmuşsa, şirketin müşterilere
temin edebileceği ek su anlamına gelmektedir. Eğer bir su şirketi yeni bir kaynak yaratmayı
planlıyorsa, sistemdeki kaçak azaltılarak sermaye harcamaları ertelenebilir veya önlenebilir. Suyun
sistemden alınması ve parasının ödenmemesi olarak yaygın şekilde bilinen görünen veya ticari
kayıplar su şirketi için potansiyel bir gelir kaybıdır. Ticari kayıpların azaltılması daha fazla gelir üretir,
ancak kaynaklarda bir artışı temsil etmez. Ticari kayıpların değeri perakende fatura tarifelerine göre
hesaplanırken fiziki kayıpların değeri değişken su üretim ve dağıtım maliyetine göre hesaplanır.
Faturasız İzinli Tüketim
İzinsiz Tüketim
Müşteri Sayaç Hataları
Fiziki Kayıplar
Şekil 2.1 GGS bileşenleri
2.2 Gelir Getirmeyen Suyun Hacmi ve Değeri
Su kaybı bütün sistemlerde meydana gelir ve sisteme verilen su miktarının %60’ına ulaşabilir. Kayıp
seviyesi şirketin şebeke yönetimini yansıtır.Su kaybı nedenlerini anlamak için kaybolan su miktarının,
şebekenin fiziki özelliklerinin takdiri ve mevcut işletme pratiğinin denetlenmesi veya
değerlendirilmesi yapılmalıdır. Bir çok sistemde en fazla GGS miktarı fiziki kayıp, yani kaçaktır.
Tipik olarak, toplam kaybın yaklaşık %75-80’i fiziki kayıplara, %20-25’i de ticari kayıplara
atfedilecektir. Bir çok durumda, ticari kayıplara esas olarak müşteri sayaçlarının eksik ölçüm yapması
neden olmaktadır ve çalınma suretiyle kaybolan su miktarı genellikle sisteme verilen su miktarının
1%’inden daha azdır. Su dengesi hesaplaması vasıtasıyla su kaybının değerlendirilmesine ait detaylı
bir metodoloji bu kitapta Kısım 2 Bölüm 3’te bulunabilir.
2 milyon insanı içeren bir alana su temin eden bir su şirketini dikkate alırsak, ve her kişi ortalama 175
litre/gün tüketiyor ve şirket sisteme verilen suyun 33%’ünün kaybolduğunu tahmin etmişse, toptan
üretilmesi veya satın alınması gereken su miktarı 350,000’inin tüketileceği 525,000 m3/gün olacaktır.
Böylece, GGS 175,000 m3/gün olmaktadır. Eğer fiziki kayıp toplam kaybın 80%’i, ticari kayıp 20%’si
ise, o zaman:
•
Gerçek veya fiziki kayıplar 175,000 x 80%
= 140,000 m3/gün
•
Görünür veya ticari kayıplar 175,000 x 20%
= 35,000 m3/gün
Yıllık bazda bu 63,875 Megalitreyi ifade eder ve su şirketlerinin büyük kısmı için kabul edilebilir
değildir. Genellikle şirkete en büyük etkiyi yapan şebekede kaybolan suyun mali değeridir. Bu yüzden,
eğer su üretim maliyeti 50 cent/m3 ve müşteri tarifesi 1.00 Euro ise her gün kaybolan suyun değeri
105,000 Euro veya yılda 38.3 milyon Euro’dur.
Eğer bu şirket fiziki kayıpları sistem giriş hacminin 15%’ine ve ticari kayıpları 5%’ine düşürecek bir
strateji uygulamış olsaydı, o zaman kaybolan suyun değeri 54,638 Euro/gün veya 19.9 Milyon
Euro/yıl olacaktı. Tasarruf 50,632 Euro veya 18.4 milyon Euro/yıl olacak ve bu gelir artışı olarak
yorumlanabilecekti. GGS’de bu azaltmayı yapmanın maliyetinin belirlenmesi önemlidir, çünkü bu
azaltmaları yapmak için harcanacak çaba yukarıdaki rakamı aşmamalıdır.
Referanslar
1. Lambert A, Brown T.G, Takizawam M, Weimer D; A Review of Performance Indicators for Real
Losses from Water Supply Systems. AQAU, VOL 48 No 6, December 1999. ISSN 0003-7214
[Lambert A, Brown T.G, Takizawam M, Weimer D; Su Temin Sistemlerindeki Gerçek Kayıplar için
Performans Göstergelerinin Gözden Geçirilmesi. AQAU, VOL 48 No 6, Aralık 1999.ISSN
0003-7214]
2. Alegre H, Hirner W, Baptista J.M, Parena R, Performance Indicators for Water Supply Services.
IWA Manual of Best Practice, July 2000. ISBN 900222272.
[Alegre H, Himer W, Baptista J.M, Parena R, Su Temin Servisleri için Performans Göstergeleri. IWA
En İyi Pratik El Kitabı, Temmuz 2000. ISBN 900222272.]
3. Myers S. D, Non-Revenue Water Management – Foundation for Sustainable Water Services. Paper
presented at Water Forum 2002, Kuala Lumpur, Malaysia
[Myers S.D, Gelir Getirmeyen Su Yönetimi – Sürdürülebilir Su Servisleri Vakfı. Su Forumu 2002,
Kuala Lumpur, Malezya’da sunulan tebliğ.]
3 Su Kaybının Değerlendirilmesi
3.1 Su Denetiminin Yapılması
Her hangi bir su şirketi için başlama noktası şebekelerindeki veya şebekelerinin bir bölümündeki, yani
iletim ve dağıtım sistemine giriş noktası (çoğu kez su arıtma tesisi) ile müşteri sayacı arasındaki
suyun ne kadarının nerede ve neden kaybolduğunu değerlendirmektir. Su kaybı miktarı bir su denetimi
yapılarak belirlenebilir ve bu işlem iki unsuru içerir:
• Şebeke işletme pratiklerinin gözden geçirilmesi ve takdiri
• Şebekede kaybolan suyun miktarının sayıya dökülmesi
3.1.1 Şebeke İşletme Pratiklerinin Gözden Geçirilmesi
Suyun bir şebekede neden kaybolduğunu tam olarak anlamak için dağıtım şebekesi ve nasıl işletildiği
gözden geçirilmelidir. Bu gözden geçirme altyapının durumu, sistemin davranışı ve ne ölçüde
yönetildiğine ilişkin soruları cevaplamalıdır.
Gözden geçirme:
• Bölgesel özellikleri, yerel faktörleri ve su kaybı bileşenlerini
• Dağıtım sistemi işletme ve yönetimi için halen kullanılan metotları
• Kaçak izleme ve tespit teknolojisi seviyesini
• Personel sayısı, becerileri ve ehliyetlerini
• Şirketin mevcut kayıp seviyesini hesaplamak için veri ve metodolojisini değerlendirmelidir.
Değer takdiri mevcut yönetim kültürü, şirketin mali ve politik kısıtları hakkında bilgi edinmek üzere
üst yöneticilerle görüşmeleri de ihtiva etmelidir. Sistemin günlük işletmesine yer alan kilit personelle
de özellikle:
• Sistem hakkında bilgi, örn. hizmet götürülen nüfus, ana hat uzunlukları, topografya, tipik talep
ve kaynak yönetimi
• Patlama sıklığı dahil sistemin durumu
• Mevcut kaçak seviyesinin hesapları
• Müşteri ölçme politikaları
• Faturalama verileri
• Ekonomik bilgi, yani su üretim maliyeti
• Şirketin halen uyguladığı kaçak kontrol ve tamir politikası ile ilgili olarak görüşülmelidir.
3.1.2 Su Kaybının Sayıya Dökülmesi
Bir denetimin ikinci bileşeni şebekede kaybolan su miktarının hesaplanmasıdır. Bir sistemdeki kayıp
seviyelerinin hesaplanması için üç metot vardır:
• Su dengesinin kurulması.
• Gece debisi analizi (aşağıdan yukarıya kaçak değerlendirmesi)
• Bileşen analizi.
Su dengesi hesabı en yaygın kayıp değerlendirmesi metodudur. Bir su kaybı stratejisi geliştirmeye ve
başlatmaya girişmeden önce başlama noktasının bilinmesinin hayati önemi olduğu vurgulanmalıdır.
3.2 Su Dengesi
Bir sistemden su kaybı miktarı su dengesi kurularak belirlenebilir. Bu üretilen (giren ve/veya çıkan
sular hesaba katılarak), tüketilen ve kaybolan su miktarının ölçülmesi veya hesaplanmasını esas
almaktadır. En basit şekliyle, su dengesi:
Kayıplar = Dağıtım Sistem Girişi – Tüketim
Su dengesinin hesaplanması çok önemlidir, çünkü:
• Her hangi bir şirket için su kaybı seviyesinin değerlendirilmesinin esasını teşkil eder.
• İlk baştaki hesaplama verilerin kullanılabilirliğini ve güvenilirliğini ve anlama seviyesini
ortaya çıkarır.
• Kıyaslama mekanizması.
• İyileştirme için ilk adımı sağlar.
• Su dengesini anlama faaliyet ve yatırımların önceliği için zorunludur.
On yıl önce su dengesi hesapları için tanım ve format çeşitliliği bulunmaktaydı. 1990ların sonlarında
IWA ortak terminolojiye sahip pratik bir su denetleme yapısına ihtiyaç olduğunu teşhis etmiş ve
sonuçta Su Kaybı Çalışma Grubu standart bir su dengesi geliştirmiştir. Bu standart su dengesi şimdi
bir takım küçük değişikliklerle veya hiç değiştirilmeden kabul edilmiş olup dünya genelinde
kullanılmaktadır.
Faturalı İzinli
Tüketim
İzinli
Tüketim
Faturasız
İzinli
Tüketim
Sistem
Giriş
Hacmi
Faturalı Ölçülmüş
Tüketim
Faturalı Ölçülmemiş
Tüketim
Faturasız Ölçülmüş
Tüketim
Gelir Getiren
Su
Gelir
Getirmeyen
Su
Görünen
(Ticari)
Kayıplar
Su Kayıpları
Gerçek (Fiziki)
Kayıplar
Faturasız Ölçülmemiş
Tüketim
İzinsiz
Tüketim
Ölçme Hataları
İletim ve/veya Dağıtım
Ana Hat Kaçağı
Şirket Depolarında
Kaçak ve Taşma
Servis Bağlantılarında
Müşteri Sayacına Kadar
Olan Kaçak
Şekil 3.1 IWA standart su dengesi
3.3 Su Dengesi Terminolojisi
IWA standart su dengesinin bileşen bölümleri:
• Sistem giriş hacmi su dengesi hesabının ilişkin olduğu su temin sistemi bölümüne arıtılmış
yıllık su giriş hacmidir
• İzinli tüketim su tedarikçisi tarafından konut, ticari ve sınai amaçlarla böyle yapmalarına
zımnen veya açıkça izin verilen kayıtlı müşteriler, su tedarikçisi ve diğerleri tarafından
ölçülerek ve/veya ölçülmeden alınan yıllık su hacmidir.
•
•
•
•
Su kayıpları Sistem Giriş Hacmi ve İzinli Tüketim arasındaki farktır. Su kayıpları tüm sistem
için toplam bir hacim olarak, veya iletim veya dağıtım programları gibi kısmi sistemler veya
münferit bölgeler olarak düşünülebilir. Su Kayıpları Gerçek Kayıplar ve Görünen Kayıplardan
oluşur.
Görünen kayıplar üretim ve müşteri ölçümleri ile ilişkili bütün hata tipleri, aynı zamanda
veri işleme hataları (sayaç okuma ve faturalama), artı izinsiz tüketimden (hırsızlık veya
kanundışı kullanım) oluşur.
Gerçek kayıplar müşteri kullanım noktasına kadar basınçlı sistemden fiziki su kayıplarından
oluşur. Ölçülen sistemlerde bu müşterinin sayacıdır. Her tip sızıntı, patlama ve taşma
vasıtasıyla kaybolan yıllık hacim münferit sızıntı, patlama ve taşmaların sıklığı, debisi ve
ortalama süresine bağlıdır.
Gelir Getirmeyen Su (GGS) Sistem Giriş Hacmi ile Faturalı İzinli Tüketim arasındaki
farktır; GGS Faturasız İzinli Tüketim (normal olarak su dengesinin çok küçük bir oranı),
Görünen ve Gerçek Kayıplardan ibarettir.
3.4 Su Dengesinin Hesaplanması
Su dengesinin hesaplanabilmesi için, verileri oluşturan bileşenlerin ölçülmesi veya tahmin edilmesi
gerekmektedir. Bazı önemli bileşenler ölçülebilirken diğerlerinin tahmin edilmesi gerekebilir. Bir çok
durumda bir veri karışımı olacak ve bu bileşenlerin her birinin doğruluğunu tahmin etmek
gerekecektir.
Su dengesini hesaplamak için dört açık adım bulunmaktadır:
• Adım 1- bütün kaynaklar ve şebekeye giren bütün su miktarı tespit edilerek sistem giriş
hacmini belirle.
• Adım 2- fatura kayıtlarını analiz ederek ve izinli kullanımın faturasız veya ölçülmemiş olup
olmadığını tespit ederek izinli tüketimi belirle.
• Adım 3- müşteri sayacının eksik kayıt seviyesini ve kanundışı bağlantılar ve hırsızlık
tahminlerini değerlendirerek görünen (ticari) kayıpları değerlendir.
• Adım 4- adım 2 ve 3’teki hacimleri toplayıp adım 1’den çıkartarak fiziki (kaçak) kayıpları
hesapla.
3.5 Su Dengesi Hesaplarının Sınırlamaları
Su dengesi temel bileşenleri ve ilişkileri anlamak için çok önemli bir araçtır.Bununla birlikte, eğer bir
şirkette anlamlı su dengesi kurmak için bilgi yoksa veya kaçağın niteliği hakkında az bilgi varsa,
yararı sınırlıdır.
Hesap müşteri kullanımının en düşük, kaçağın en yüksek olduğu sistem gece debisi analizini yapma
amacı ile kaçak ölçümleri ile iyileştirebilir veya doğrulanabilir. Su dengesi ve gece debisi metotları
esas alınarak su kaybı tahminini doğrulamak için bileşen analizi kullanılır. Bölge debileri ve müşteri
kullanımı ile ilgili yetersiz veri bulunuyorsa özellikle yararlıdır. Bu metodolojiler bu kitapta Bölüm 2
Bölüm 3’te detaylandırılmıştır.
Referans
1. Alegre H, Hirner W, Baptista J.M, Parena R, Performance Indicators for Water Supply Services.
IWA Manual of Best Practice, July 2000. ISBN 900222272.
[Alegre H, Himer W, Baptista J.M, Parena R, Su Temin Sistemleri için Performans Göstergeleri. IWA
En İyi Pratikler El Kitabı, Temmuz 2000. ISBN 900222272.]
4 Performans Göstergeleri
Bir Performans Göstergesinin (PG) amacı iki taraflıdır, zaman içinde GGS performansındaki
değişmeleri ölçmeye ve kullanım içi kıyaslamaya, ve hedef koymada rehberlik sağlamaya yardım
eder. Açıkça tanımlanmış metodolojiye göre, standart tanımlar kullanarak hesaplanmış ve standart
hale getirilmiş performans göstergelerine sahip olmak önemlidir. Dağıtım sistemleri içerisindeki su
kaybının ölçülmesi için bir çok geleneksel PG bulunmaktadır, ancak bazıları diğerlerinden daha iyidir,
ve bazıları belirli koşullar için uygun değildir.
“Sistem giriş hacmi yüzdesi”: kolayca hesaplanır ve sıklıkla kullanılır. Bununla birlikte, IWA
dağıtım sistemleri yönetiminin veriminin değerlendirilmesi için kullanılmasını tavsiye etmemektedir,
çünkü hesaplanmış % GGS değerleri Gerçek (kaçak) ve Görünen (ticari) Kayıpları birbirinden
ayırmamaktadır. Bunlar tüketim tarafından şiddetle etkilenmektedir ve aralıklı temin durumları için
hesaplanması zordur. Bununla birlikte, ‘şok değeri’ ile iletişim aracı olarak yararlıdır.
“Faturalı mülk başına, birim zaman başına”: bir çok ülkede, tek bir servis bağlantısı çok sayıda
mülke, yani apartman bloklarına, hizmet edebilmektedir. Su dengesi hesaplaması genellikle servis
bağlantısı üzerindeki tek bir ana sayaca kadar olan kaçakları esas alır. Bu yüzden bu PG tavsiye
edilmez.
“Ana hat uzunluğu başına, birim zaman başına”: m3/km ana hat/gün cinsinden ifade edilen dağıtım
kayıpları bağlantı yoğunluğundan çok şiddetli etkilenir. Tecrübe ile, PG uzunluğu km başına 20 servis
bağlantısından daha az olduğunda, yani kırsal durumda, uygundur. Ortalama koşullara sahip su
sistemlerinden bazı gerçekçi kılavuz kaçak değerleri aşağıda m3/km ana hat/gün cinsinden verilmiştir:
• İyi performans < 10 m3/km ana hat/gün
• Orta performans 10-20 m3/km ana hat/gün
• Kötü durum > 20 m3/km ana hat/gün
“Servis bağlantısı başına, birim zaman başına”: Uluslararası Su Birliği (IWA) bütün geleneksel
PG’ler arasından bunun 20’den fazla servis bağlantısı/ana hat bulunan sistemler için tavsiye
edilmesini düşünmektedir. Kaçak varsayılan ortalama 50 metre basınç yükünde litre/bağlantı/gün
cinsinden ifade edildiğinde, tipik kazanç değeri aralıkları aşağıda verilmiştir:
• İyi performans < 125 litre/bağlantı/gün
• Orta performans 125 -250 litre/bağlantı/gün
• Düşük performans > 250 litre/bağlantı/gün
“Altyapı Kaçak Endeksi (AKE)”: AKE en yararlı ve pratik performans göstergesi olup IWA Su
Kaybı Çalışma Grubu tarafından 2000’de geliştirilmiştir. AKE Yıllık Cari Gerçek (Fiziki) Kayıp
(YCGK) ile Yıllık Kaçınılmaz Gerçek (Fiziki) Kayıp (YKGK) arasındaki oran olarak
tanımlanmaktadır. Bir çok sistem için YKGK teknik olarak elde edilebilecek en düşük kaçak
seviyesini temsil etmektedir. Açıklama için, YCGK Şekil 4.1’de büyük dikdörtgenle temsil edilmiştir.
Her yıl yeni kaçaklar meydana geldiğinde ve (4 okla temsil edilen) basınç yönetimi, aktif kaçak
kontrolü, derhal ve verimli tamir ve boru hatlarına iyi bakım şeklindeki dört yönetim tekniği etkili
biçimde uygulanmadığı takdirde bu hacim giderek büyüyecektir.
Basınç
Yönetimi
YKGK
Tamir Hızı ve
Kalitesi
Potansiyel Olarak
Geri Kazanılabilir Yıllık
Gerçek
Kayıp Hacmi
Aktif Kaçak
Kontrolü
Boru
Malzemesi
Yönetimi:
seçme, montaj,
bakım,
yenileme,
değiştirme
Şekil 4.1 Altyapı Kaçak Endeksi Oranı (IWA Su Kaybı Çalışma Grubu)
Şekil 4.2 dünyanın dört yanındaki şirketlerden bazı AKE değerlerini göstermektedir. En iyi yönetilen
bazı şirketler 1.5 ila 4.0 aralığında AKE değerleri elde etmişlerdir. Bir çok durumda bu ekonomik
kaçak seviyelerini temsil edecektir. AKE giderek fiziki kayıplar için en yararlı PG olarak kabul
görmüş olup bir çok ülkedeki şirketler ve denetçiler tarafından kullanılmaktadır, çünkü bütün iyi
PG’ler gibi kolayca ölçülerek bir GGS azaltma projesi süresince ilerleme izlenebilmektedir.
Şekil 4.2 Dünyanın dört yanından AKE değerleri (Seago, ve diğ., 2005)
Dünya Bankası Enstitüsü GGS’nin her yönünün daha iyi anlaşılmasını sağlama görevi ile gerçek veya
fiziki kayıplar için basitleştirilmiş bir hedef matrisi geliştirmiştir. Matris çeşitli AKE değerleri
göstermekte ve bunları litre/bağlantı/gün cinsinden geleneksel PG değerleri ile karşılaştırmaktadır.
Matris Şekil 4.3’te gösterilmiş olup iyi yönetilen bir şirkette neyin elde edilebileceği hususunda açık
ve pratik bir kılavuzdur.
İngiltere ve Galler’de 1989 yılında su sanayisinin özelleştirilmesini takiben, hükümet tarafından tayin
edilen düzenleyici, Su Hizmetleri Dairesi (OFWAT) bir performans derecelendirme sistemi
başlatmıştır. Bu sistem su dengesi bileşenlerinin doğruluğunu ve sağlamlığını karşılaştıran bir metot
olarak tasarlanmıştı. OFWAT A-D güvenilirlik bantlarından oluşan bir güven sınıflandırma sistemi
kullanmaktadır. Bu Tablo 4.1’de gösterilmiştir. Dünya Bankası Enstitüsü sistemi şirketler arasında
performans karşılaştırma metodu olarak benimsemiş ve bir hedef matrisi haline getirmiştir (Şekil 4.3).
Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde AKE’nin PG olarak önerilen kullanımı
Teknik
Litre/bağlantı/gün
Performans
AKE
ortalama basınç (sistem basınçlı ise)
Kategorisi
10 m
20 m
30 m
40 m
Gelişmiş
A
1-2
<50
<75
<100
Ülkeler
B
2-4
50-100
75-150
100-200
C
4-8
100-200
150-300
200-400
D
>8
>200
>300
>400
Gelişmekte
A
1-4
<50
<100
<150
<200
Olan
B
4-8
50-100
100-200
150-300
200-400
Ülkeler
C
8-16
100-200
200-400
300-600
400-800
D
>16
>200
>400
>600
>800
50 m
<125
125-250
250-500
>500
<250
250-500
500-1000
>1000
Şekil 4.3 Basitleştirilmiş fiziki kayıp hedef matrisi (Dünya Bankası Enstitüsü; Liemberger, 2005)
Tablo 4.1 GGS performansı için güven sınıflandırma sistemi (Dünya Bankası Enstitüsü;
Liemberger, 2005)
Kategori
Performans derecelendirmesi
A-İyi
Daha fazla kayıp azaltma ekonomik olmayabilir, maliyet etkin iyileştirmeleri
tespit etmek için dikkatli analiz gereklidir
B-Orta
Basınç yönetimini, daha iyi aktif kaçak kontrol uygulamalarını, ve daha iyi
bakımı dikkate alın
C-Zayıf
Sadece su ucuz ve çoksa kabul edilebilir; bu durumda bile GGS’yi azaltma
çabalarını yoğunlaştırın
D-Çok zayıf
Kaynakların verimsiz kullanımı; GGS azaltma programı zorlayıcı olup
önceliği bulunmalıdır
Görünen veya ticari kayıplarla ilgili olarak IWA m3/servis/bağlantı/yıl göstergesini tavsiye etmektedir.
Bununla birlikte, bu kayıpların çoğunluğu müşteri ölçüm yanlışlıkları olacağı için, bütün müşterilerin
ölçümünün yapıldığı ve yasadışı kullanım bileşeninin küçük olduğu (% dağıtım girişi) sistemlerde
ticari kayıpları izinli tüketimin bir yüzdesi olarak ifade etmek tercih edilebilir.
Mali performans göstergesinin hesaplanması için temel GGS bileşenlerinin her birinin hacmine, yerel
koşullara uygun olarak, yerel para birimi/m3 cinsinden bir değer tayin edilir, ve GGS bileşeninin
değeri yıllık sistem çalıştırma maliyetinin bir yüzdesi olarak ifade edilir. Bu PG ayrıca bir ‘şok değere’
sahip olabilir.
Referanslar
1. WSA/WCA Engineering and Operations Committee “Managing Leakage” London 1994. ISBN: 1
898920 10 9
[ESA/WCA Mühendislik ve Operasyon Komitesi “Kaçağı Yönetme” Londra 1994. ISBN: 1 898920
10 9]
2. Lambert A, Brown T.G, Takizawam M, Weimer D; A Review of Performance Indicators for Real
Losses from Water Supply Systems. AQAU, VOL 48 No6, December 1999. ISSN 0003-7214
[Lambert A, Brown T.G, Takizawam M, Weimer D; Su Temin Sistemlerinden Gerçek Kayıplar için
Performans Göstergelerinin Gözden Geçirilmesi. AQAU, VOL 48 No6, Aralık 1999. ISBN
0003-7214]
3. Lambert AO and McKenzie R. Practical Experience in using the Infrastructure Leakage Index.
Paper presented to the IWA Leakage Management Conference Cyprus 2002.
[Lambert AO ve McKenzie R. Altyapı Kaçak Endeksi kullanımında Pratik Tecrübe. IWA Kaçak
Yönetimi Konferansı Kıbrıs 2002’ye sunulan tebliğ. ]
4. World Bank Institute, NRW Training Module 6, Performance Indicators. Roland Liemberger 2005.
[Dünya Bankası Enstitüsü, GGS Eğitim Modülü 6, Performans Göstergeleri. Roland Liemberger
2005.]
5. Seago.C, McKenzie. R, Liemberger. R. International Benchmarking from Water Reticulation
Systems. Paper presented to Leakage 2005 Conference, Halifax, Canada, 2005.
[Seago.C, McKenzie.R, Liemberger.R. Su Ağı Sistemlerinde Uluslararası Kıyaslama. Kaçak 2005
Konferansı, Halifax, Kanada, 2005’e sunulan tebliğ. ]
5 GGS’de Hedef Küçültme
Bütün su şirketlerinde, su kaynakları ucuz veya pahalı, kıt veya bol olsun, GGS’nin azaltılması ve
kaçağın en alt seviyeye düşürülmesi şu anda temel sorundur.Girişte ifade edildiği gibi, Su Kaybı 21.
yüzyılda Avrupa’daki su temini sistemlerinin yönetiminde ana konulardan birisidir. Bu büyük ölçüde
böyledir çünkü giderek azalan su kaynakları iletim ve dağıtım ağlarına verilen mevcut arıtılmış su
miktarındaki kayıpları azaltmanın daha önemli olduğu anlamına gelmektedir.
Kabul edilebilir bir GGS seviyesi esas olarak iki parametreye bağlıdır; “ekonomi” ve “ham suyun
kullanılabilirliği”. Kısıtlı su kaynaklarının şirketleri talebi karşılamak için fiziki kayıpları mümkün
olduğu kadar azaltmaya zorlayacağı açıktır, ekonomi daha önemsiz bir rol oynayacaktır ve hedef
sosyal ihtiyaçlar tarafından şiddetle etkilenecektir. Diğer taraftan diğer bütün koşullar altında GGS’nin
ekonomik seviyesini ve özellikle kaçağın ekonomik seviyesini belirlemek için ekonomik durumlar
kullanılmalıdır.
GGS’nin azaltılması sadece hem fiziki hem de ticari su kayıpları sistematik şekilde azaltıldığında
başarılabilir. Bir çok sistemde, şirkete nakit akışında doğrudan etkisi olduğundan eksik kayıt yapan
müşteri sayaçları gibi ticari kayıpların azaltılması önlemleri ile başlamak daha ekonomik olacaktır.Bir
çok şirket için, yeterli bir müşteri ölçüm politikasını yürürlüğe koymak öncelikli bir faaliyet olarak
dikkate alınmalıdır. Bununla birlikte, su şebekesindeki fiziki kayıplarda azaltma için teknik önlemler
ticari kayıpları düşürme çalışmasına eşlik etmelidir.
5.1 Su Kaybı Ekonomisi – Temel Bilgiler
İdeal olarak su şirketleri sıfır kaçağa sahip mükemmel bir sistemi işletmek isterler, ancak tabii
boruların çoğu toprağın altında gömülü ve operatörün görüş alanı dışında olduklarından bu mümkün
olmaz. Sızıntı ve patlamaların bir çok nedeni vardır ve herhangi bir su dağıtım sisteminde belirli bir
seviyede kayıp her zaman mevcut olacak ve idare edilecektir.
Genel hedef düşürülen işletme maliyetleri ve artan gelirler bakımından su şirketinin performansının
şirkete günlük işletmesine ve yatırım gereklerine yeten miktarı sağlayacak şekilde iyileştirilmesidir.
Ayrıca güvenilir ve bakımlı bir su temini şebekesi su kaynağının daha az kullanılması nedeniyle
müşteriye geliştirilmiş bir hizmet seviyesi, daha az sağlık riski ve çevrenin korunması hususunda ek
yarara yol açacaktır.
Rehabilitasyon ve yükseltme çalışmalarının başarı ile uygulanması aşağıdaki yararlara yol açacaktır:
• Şirketin performansı hakkındaki kamu oyunun iyileştirilmesi – hassas müşteri
• Arıtma ve pompalamaya ait üretim maliyetlerinin düşürülmesi (enerji ve kimyasal tüketimi)
• Tutarlı, güvenilir 24 saatlik tedarikin elde edilmesi
• Müşterinin su parasını ödeme gönüllülüğünün artması – daha yüksek faturalama ve tahsilat
verimi
• İçilebilir su kalitesinin iyileştirilmesi – kaçaklar vasıtasıyla kirlenme riskinin azalması
• GGS oranının 20% veya daha aşağıya düşürülmesi
• Arıtılmış suyun verimli kullanımı – su kaynağının dikkatli kullanımı – çevre dostu
5.2 Su Kaybının Ekonomik Seviyesi
Kaçağın ekonomik seviyesi basitçe, daha fazla azaltmanın tasarruftan sağlanan yararları aşacak
maliyetlere maruz bırakacağı kaçak seviyesi olarak tanımlanmaktadır. Kaçağı azaltmak için daha fazla
çaba daha maliyetli olacağından ve böylece azalan verimler kanununa uyacağından kavramı anlamak
kolaydır. Bir başka deyişle, kaçağın maliyet etkin olmayacağı bir seviye bulunmaktadır. Şekil 5.1’de
gösterilen şema bunu gayet açık göstermektedir. Aktif Kaçak Kontrol Eğrisi eğimini bulmak için
türevini alarak, maliyet eğrilerini daha kullanıcı dostu sınır maliyet formatında ifade edebiliriz.
Ma
rjin
al
Mal
iyet
Kaçak Seviyesi
Şekil 5.1 Aktif kaçak kontrol maliyet eğrisi – azalan verimler kanunu (Farley ve Trow, 2003)
Ekonomik Kaçak Seviyesini (EKS) hesaplamada temel sorunlar:
• EKS zamanla değişecek ve ana hat yenileme programları ve anormal hava koşulları nedeniyle
patlama sıklığındaki değişiklikler gibi faktörler tarafından etkilenecektir.
• Basınç yönetimi, bölge ölçümü ve aktif kaçak kontrol seviyesi gibi kaçak yönetimi
faaliyetlerinin uygulanması da EKS üzerinde etki yapacaktır.
• Su üretim değeri kaçınılmaz olarak değişecek, elektrik tarifelerindeki artış, aynı şekilde
kuraklığın neden olduğu su kesintileri bir etki yapacaktır. Ayrıca su kalite yönetmelikleri
değişerek su arıtma tesislerinin ıslahı için yatırım yapma ihtiyacına yol açacaktır.
• Kaçak tespit teknikleri ve uygulamaları sürekli değişmekte olup, daha verimli kaçak tespitine
yol açacak, dolayısıyla aktif kaçak kontrol maliyetini düşürecek yeni kaçak yeri bulma
ekipmanının geliştirilmesi yapılabilir olacaktır.
• EKS hesaplamasında, şirketin özel verileri kullanılmalıdır, eğer şirket henüz bir su kaybı
azaltma programını sürdürmekte ise, hesabı oluşturacak değerler sürekli değişecektir. Durum
böyle ise, EKS’nin iki yılda bir gözden geçirilmesi tavsiye edilir.
Referans
Farley. M, Trow.. S, Losses in Water Distribution Networks. IWA Publishing, 2003, ISBN.1 900222.11
6.
[Farley.M, Trow.S, Su Dağıtım Şebekelerinde Kayıplar. IWA Yayınları, 2003, ISBN.1 900222.11 6.]
6 Bir Su Kaybı Azaltma Stratejisi Geliştirilmesi
Bir su temini ve dağıtım şebekesinin kayıpları değerlendirildikten ve sistem daha iyi anlaşıldıktan
sonra, bileşenlerini etkileyebilecek yerel faktörler de dahil edilerek GGS’yi azaltmak için bir strateji
geliştirilebilir. Herhangi bir su kaybı stratejisinin en önemli yanı hedeftir, dolayısıyla strateji:
• Bu kayıpları kabul edilebilir veya ekonomik seviyeye düşürmek ve performansı geliştirmek,
• Stratejiyi korumak ve kazanılan iyileştirmeleri sürdürmek üzere geliştirilecektir.
Bir su kaybı yönetimi stratejisi için bir çok önemli aşama olmasına rağmen, her şebeke farklı olduğu
için standart yaklaşım bulunmamaktadır. Stratejinin “ısmarlama yapılmış” biçimde münferit bir şirket
ve dağıtım sistemine uyacak şekilde geliştirilmesi gerekir. Aşamalı faaliyet yaklaşımı tavsiye edilirken
öncelikler sadece bütçe ve zaman parametreleri kapsamında ortaya konulabilir.
Bir şebeke için stratejinin tasarlanması ve başlatılması aşağıdaki bileşenleri içermektedir:
• Anlamak – davranışını ve işlemesini tam olarak anlamak için su temin ve dağıtım sistemi
gözden geçirilmelidir.
• Su kaybı seviyesinin miktarının belirlenmesi – bu su denetimi sırasında öğrenilmelidir.
• Hedef belirleme– kısa vadede ve geçici olarak uzun vadede.
• Planlama ve tasarım – uygun GGS azaltma faaliyetlerinin karışımını bulma.
• Uygulama – su kaybını hedeflenen seviyeye düşürecek ikinci aşamadan önce başlangıç veya
pilot etüt aşamasına başlama.
• İzleme ve koruma – yapılan iyileştirmeleri sürdürme ve stratejiyi yılda bir gözden geçirmeyi
üstlenme.
İlk üç bileşen önceki iki bölüme yönelik olup daha sonraki, planlama ve tasarım, uygulama ve izleme
ve koruma bileşenleri bu bölümde incelenecektir.
6.1 Strateji Geliştirmede Önemli Göstergeler
6.1.1 Teknik Sorunlar
Su denetimi altyapının durumu, sistemin davranışı ve nasıl yönetildiğine ilişkin soruları
cevaplandırmış olacaktır. Hesaplanmış su dengesi şebekedeki daha fazla soruşturmaya değecek
öncelikli alanları tespit etmiş olacaktır.
İletim ve dağıtım sistemine giren su hacminin doğru ölçülmesi (genellikle kaynakta veya üretimde) iyi
GGS yönetimi uygulamaları için zorunludur. Sayaçlar imalatçının talimatlarına uygun olarak monte
edilmeli ve düzenli aralıklarla kalibre edilmelidir (bu geçici olarak monte edilen sayaçlar için de
geçerlidir).
Su denetimi sırasında, kaçağın nerede meydan geldiğinin değerlendirilmesi için gayret edilmelidir. Bir
çok sistemde sızıntıların 65-90%’ı servis bağlantılarında yani ana hatla servis yapılan mülkteki sayaç
arasında meydana gelmektedir. Aktif kaçak kontrolü uygulanmadığında tespit edilmemiş patlamalar
önemli ölçüde birikecektir.
Dağıtım sisteminin basınç kontrolü iyi kaçak yönetiminin temelidir:
• Kaçak debisi kabaca sistem basıncına orantılıdır, yani sistem basıncını yarıya düşürmek
kaçağı da yarıya düşürecektir.
• Patlama sıklığı sistem basıncının yaklaşık küpü kadar değişir, yani sistem basıncını iki katına
çıkarmak tipik olarak patlama oranını 8 misli yapar.
• Belirsiz kayıplar – tespit edilemeyecek kadar küçük münferit kırıklar sadece sistem basıncını
düşürerek azaltılabilir.
• Basınçta sık veya ani değişiklikler sistemdeki patlamaların sayısını arttırır.
• Kabul edilebilir ölçüde düşük basınca sahip alanlarda bile basınç yönetimi önemlidir, çünkü
düşük sarfiyatlı gece saatlerinde basınç büyük ölçüde yükselerek patlamaların sayısını
arttırabilir.
• Eğer pompa istasyonları yakınlarında büyük patlamalardan kaçınmak gerekiyorsa, sisteme
doğrudan pompalama tasarımı ve operasyonu sistem basıncındaki dalgalanmaları
bastırmalıdır.
Dağıtım sisteminin ideal olarak tek bir kaynak noktasından 1,000 ila 5,000 bağlantıya servis yapan
bölge veya bölgelere bölünmesinde, debi ve basınç veri kaydedicilere kaydedilmeli veya uzaktan
ölçülmelidir. Bu, kaçak azaltma ve kontrolünün etkili uygulanması için hayati sayılabilecek analiz,
gece debilerinin izlenmesini kolaylaştırır.
Basınç yönetimi potansiyelinin tespit edilmesine ek olarak, iyi sızıntı tespit teknikleri ve uygulamaları
da planlanmalı ve uygulanmalıdır. Bir kesimde genellikle Aktif Kaçak Kontrolü olarak bilinen kaçak
tespit ve tamiri için temel aşamalar aşağıda Şekil 6.1’deki akış şemasında belirtilmiştir.
Bölge Ölçüm
Debilerinin
İzlenmesi
Basınç Yönetimi
Sızıntı Yeri Bulma
Sorgulaması Basamak
Testi/ Gürültü
Kaydediciler
Sızıntı Yeri
Korelasyonu
Kaydedici
Korelatör
Dinleme Çubuğu
İyi Kaliteli
ve Derhal
Sızıntı Tamiri
Şekil 6.1 Bölge Ölçüm Alanlarında aktif kaçak kontrolü
Aktif kaçak kontrolü, eğitilmiş ve tam teçhizatlı personelin müşteriler tarafından veya başka biçimde
ihbar edilmemiş, yani görünmeyen kaçakları proaktif şekilde aramak üzere sahaya yayılmalarıdır.Aktif
Kaçak Kontrolünün iki metodu vardır, kaçak izleme ve düzenli araştırma. Şebekede Kesim Ölçüm
Alanları (KÖA) denilen münferit alanların tesis edilmesi olan kaçak izlemeyi iyi su kaybı yönetimi ile
tanınmış şirketler daha geniş biçimde uygulamaktadır. Bir çok şirket sistem debileri ve basınçlarını
sürekli ve uzaktan izlemeyi kolaylaştıran kesim ölçümü ve SCADA (denetleyici kontrol ve veri elde
etme) projeleri uygulanarak bunun kaçak yönetimi için başarılı bir şekil olduğunu anlamışlardır.
6.1.2 Ekonomik Sorunlar
Bir su kaybı azaltma stratejisi geliştirirken dikkate alınması gereken bir dizi mali faktörler
bulunmaktadır. Bunlar:
• Tasarruf maliyeti suyun kendi değerini yani kaçağın ekonomik seviyesini aşmamalıdır (Bak.
Bölüm 5.1 ve 5.2).
• Her su temini durumunun bir GGS seviyesi vardır ve sosyal veya çevresel nedenler olmadan
bu seviyenin altına inmek ekonomik değildir.
• Genel olarak bir müşteri sayacının değişmesi 1-2 yıllık kısa geri ödeme dönemine sahiptir
(büyük kullanıcıların için bu daha az olabilir). Bu faaliyet şirketin nakit akışı üzerinde
doğrudan etkilidir (Şekil 6.2).
•
•
•
Basınç yönetimi programları düşük maliyetlidir ve yıllar değil aylarla ölçülen kısa geri ödeme
dönemine sahip olabilir.
İşletme geliştirmeleri veya sistemin bölge oluşturarak veya bölgesel ölçüm yapılarak ıslahı
genellikle 2 ila 5 yıl arasında geri ödeme dönemine sahiptir.
Dağıtım ana hatlarının rehabilitasyonu veya değiştirilmesi için sermaye yatırımı programları
10 ila 15 yıl geri ödeme dönemine sahiptir.
Şekil 6.2 Bir müşteri sayacı değiştirme programı şirketin nakit akış üzerinde doğrudan etkilidir
(Liemberger, 2005)
6.1.3 Genel Göstergeler
İyi bir su kaybı stratejisi yerel durum ve belirli bir şirketin ihtiyaçları için uygun tekniklerin maliyet
etkin bir karışımına bağlı olacaktır. Bunlar:
• Basınç yönetimi programları potansiyelinin sorgulanması
• Bölge veya bölgesel ölçümünün uygun olup olmadığının belirlenmesi
• Sızıntı tespiti ve yerini bulma metotlarının geliştirilmesi
• Tamir hızı ve kalitesi için bir standart geliştirme
• Ekonomik müdahale politikasının belirlenmesi
• Sistemin yüksek patlama sıklığı bulunan bölümlerinde tamir veya değiştirme politikalarının
incelenmesi
• Ana hatlar değiştiriliyorsa, ev bağlantılarının da daima değiştirilmesi
•
Ana hat rehabilitasyonu veya değiştirilmesi programlarına yatırım yapmadan önce basınç yönetimi
programlarına yatırım yapmak iyi bir uygulamadır, çünkü geri ödeme kısadır, su anında tasarruf edilir
ve patlama sıklıkları düşer. Şekil 6.3 basınç yönetimi programına başlamanın anında etkisini
göstermektedir, basınç değişimi en düşük seviyede (kırmızı) olup debiler (mavi) istikrarlı hale gelmiş
ve azalmıştır.
Şekil 6.3 Bir basınç yönetimi programına başlamanın debiler ve basınçlar üzerindeki etkisi
(Kaynak: Halcrow Group, 2002)
6.2 GGS Azaltma Stratejisinin Uygulanması
GGS’yi azaltma faaliyetinin anlaşılması ve bir kurum içerisinde en üst düzeyde benimsenmesi çok
önemlidir, böylece onaylı programın uygulanmasından en verimli sonuçlar elde edilebilir. GGS
azaltma stratejisi bir şirket tarafından benimsendiğinde, bunun su kaynaklarının daha verimli ve etkili
yönetilmesine gerçekten büyük ölçüde katkı yapabilecek ‘sürekli’, uzun vadeli bir aktivite olduğunun
kabul edilmesi de önemlidir.
6.2.1 Aşamalı Yaklaşım – Başlangıç Aşaması
Bir GGS azaltma stratejisinin uygulanması genellikle aşamalı bir yaklaşımla yürütülür. Bu, seçilen
stratejide sorun çıkıp çıkmayacağını belirleme ve aynı zamanda metodolojiye güven oluşturma
fırsatını sağlar. İlgili aşamalar:
• Su dengesinin hesaplanması
• Su kaybı bileşenlerinin anlaşılması
• Mevcut işletme ve su kaybı kontrol prosedürlerinin gözden geçirilmesi
• Pilot etüt alanları seçilmesi, seçilen alanların bütün şebekeyi temsil edebilmesi önemlidir.
• Pilot alanlarda GGS yürütülmesi
• Stratejinin mükemmelleştirilmesi
• Mükemmelleştirilen stratejinin bütün şirkete uygulanması
• Elde edilen iyileştirmelerin korunması için bir sürdürülebilirlik politikasının geliştirilmesi
6.2.2 Aşamalı Yaklaşım – Ana Aşama
Ana aşamanın hedefi bütün şebekede su kaybını belirli bir zaman ölçeği için konan uygun hedef
seviyeye düşürmektir. Hedef seviye stratejinin geliştirilmesi sırasında belirlenecek ve pilot bölgede
veya bölgelerde su kaybını azaltma başlangıç aşamasında başarı ile uygulanmış pratikler ve tekniklerin
uygulanmasıyla elde edilecektir.
Gerçek kayıplar veya kaçağın azaltılması için zorunlu olarak, bu, basınç yönetimi (öncelikle), bölge
ölçümü, akustik veya gürültü kaydedici gibi sızıntı yeri bulma ekipmanı, ve bağlı kaydedici veya
sızıntı gürültü korelatörü gibi saptama aletleri vasıtasıyla elde edilecektir.
Bir önceki paragrafta ana hatları verilen faaliyetler vasıtasıyla fiziki kayıpların azaltılmasına ek olarak,
strateji ticari kayıpların olası azaltılması ve sürekli varlık yenileme veya rehabilitasyon programına
sahip olma ihtiyacını da içermelidir.
6.2.3 İzleme ve Sürdürme
Hedefe ilerleme düzenli şekilde yukarıdan aşağıya, aşağıdan yukarıya yaklaşımların hesaplanması ile
çok yakından izlenmelidir. Strateji yıllık olarak gözden geçirilmeli ve durumdaki herhangi bir
değişikliği hesaba katmak için gerekirse ayarlanmalıdır.
Su kaybı stratejisini başlatırken yapılan ilerleme ve iyileştirmelerin sürdürüldüğünden emin olmak her
hangi bir su şirketi için çok önemli olacaktır. Bu aşağıdaki faaliyetleri içermektedir:
• Uygun personel alma seviyeleri sağlamak,
• Personel öğretimi ve eğitim,
• İşletme ve Bakım,
• Performansın değerlendirilmesi ve izlenmesi.
Sürdürülebilirliğin önemi 10. Bölüm’de vurgulanmıştır.
Referanslar.
1. Farley. M, Trow. S, Losses in Water Distribution Networks. IWA Publishing, 2003, ISBN.1
900222.11 6
[Farley. M, Trow. S, Su Dağıtım Şebekelerinde Kayıplar. IWA Yayıncılık, 2003, ISBN.1 900222.11 6.]
2. Liemberger. R, Farley. M, Developing a Non-Revenue Water Reduction Strategy, Parts 1 and 2.
Paper presented at International Water Demand Management Conference, Jordan, 2005
[Liemberger.R, Farley.M, Bir Gelir Getirmeyen Suyu Azaltma Stratejisi, Bölüm 1 ve 2. Uluslararası
Su Talebi Yönetimi Konferansı, Ürdün, 2005’e sunulan tebliğ.]
3. Pilcher. R. A Practical Approach to Developing a Sustainable Water Loss Reduction Strategy in
Sandakan, Sabah, Malaysia. Paper presented at Water Malaysia Conference 2005
[Pilcher. R. Sandakan, Sabah, Malezya’da bir Sürdürülebilir Su Kaybı Azaltma Stratejisi Geliştirmek
için Pratik bir Yaklaşım. Su Malezya Konferansı 2005’te sunulan tebliğ.]
4. Liemberger. R. NRW Analysis and Reduction Problems in Developing Countries, presentation made
at a seminar titled a UK view of the work of the IWA Water Loss Task Force, Birmingham, UK 2005.
[Liemberger. R. Gelişmekte olan ülkelerde GGS analizi ve Azaltma Problemleri, IWA Su Kaybı
Çalışma Grubunun işine Britanya’nın bakışı adlı seminerde yapılan sunum, BK 2005.]
7 Talep Yönetimi ve Su Verimliliği Planları
Avrupa’da nehirlerin suyunun azalması ve sulak alanların kurumasına sebep olan lisanslı aşırı su
kullanımının çevresel etkiye neden olduğu hakkında açık deliller vardır. Durum, kuraklıklar ve iklim
değişikliği etkileri ile daha kötü hale gelmektedir. Sürdürülebilir gelişme hakkındaki büyük
uluslararası konferanslar ülkeleri entegre su kaynakları yönetimi ve talep yönetimi veya su verimliliği
planları geliştirmeye zorlamaktadır. Bu genellikle “ikiz izleme” yaklaşım olarak bilinmektedir. Bu
bölüm zorunlu olarak talep yönetimi ve su verimlilik planlarına odaklanmıştır.
7.1 Talep Yönetimi
Talep yönetimi, su tüketimini kontrol etmeyi veya etkilemeyi amaçlayan politikaların uygulanması
olarak tanımlanmaktadır. Bu politikalar kaynakları verimli bir şekilde kullanma ihtiyacını tarif eden,
tüketim modellerini etkileyen ve müşteriler için yeni tavsiyeler sağlayan, ürün ve hizmetlerin çevresel
performansını iyileştiren, çevre sınırlarını anlayan ve çevreyi geliştirmek için hareket eden genel bir
sürdürülebilir gelişme stratejisinin parçası olarak düşünülebilir.
Talep yönetimi uygun kaynak geliştirme için suyun verimli kullanımını yerinde öneriler ile
dengelemeyi amaçlayarak su kaynakları kullanımını mükemmel hale getirmeye çalışan “ikiz izleme”
yaklaşımının bir bölümüdür. Bu yüzden, daha fazla kaynak geliştirme ihtiyacı gerekli hale geldikçe,
suyu daha verimli kullanmak için harcanan çabalar da artmalıdır. Talep yönetiminin başarılı
uygulaması (kaçak azaltma dahil) çevre için ortak yarar sağlayacak şekilde kaynak geliştirmenin
geleceğe ertelenmesine izin vermelidir. Talep yönetimi, seçeneklerin yetersiz veya çok pahalı olduğu
durumlarda, seçenek seçimi kaynakların geliştirilmesini düşünmelidir.
İklim değişikliğinin su kaynaklarının kullanılabilirliğini etkilemekte olduğu dünyanın bazı
bölümlerinde, su şirketleri su kaybını kabul edilebilir düzeye düşürme hedefli stratejiler
uygulamışlardır. Son yıllarda bu şirketlerin bir kısmı ayrıca müşterilerini suyun verimli bir şekilde
kullanımı konusunda teşvik etmişlerdir. Su verimliliğini elde etmek için, müşterileri suyu daha akıllıca
kullanmayı teşvik eden planlar geliştirilmelidir.
7.2 Su Verimliliği Planları
Su verimliliğini teşvik etme planını hazırlayan bir şirket faaliyet gösterdiği yönde iyi pratikler ve
yüksek standartlar benimsemek için müşterek sorumluluğu olduğunu kabul etmelidir. Su verimliliği
‘evde başlar’. Bu yüzden, plana dahil olan bir çok girişim, makul olduğu ölçüde, Şirketin kendi
çalışma ortamında ve kendi personeli içerisinde sorumlu bir etik yaratma düşüncesiyle, personeli
kendi evlerinde benzer pratikleri benimsemeleri ve meslektaşlarını, arkadaşlarını ve ailelerini kendi
paylarına düşeni yapmaları için cesaretlendirerek uygulanmalıdır.
Birçok şirket için, evsel amaçlar için kullanılan su, tüketilen toplam suyun en büyük oranını, hemen
hemen üçte ikisini oluşturmaktadır. Bu hususta daha fazla suyun korunması ve verimliliği için en
büyük fırsatlar sunulmaktadır. Bir su verimliliği planı, hem su şirketine hem de müşteriye açık su
verimliliği önlemlerini göz önünde bulundurmaktadır.
7.1.1 Suyun Korunması ve Verimliliği: Temel İlkeler
Genel kabul gören temel koruma ilkeleri:
• Ele
• Azalt
• Yeniden kullan
• Geri kazan
•
At
Su verimliliği bağlamındaki örnekler:
Ele: ofislerdeki susuz pisuarlar gibi su gerektirmeyen ekipmanları belirtmeyi düşünün.
Azalt: yaşam biçimimizde daha az su kullanarak – alışkanlıkların değişmesiyle aktif su verimliliği.
Yeniden kullan: ticari mekanlarda ve yeni konutlarda gri su olanaklarının teşvik edilmesini düşünün.
Geri kazan: atıkların yeniden kullanımı programları (Dolaylı Kullanma Suyu Geri Kazanımı veya
IPR) ve çift ağ, enerji ve karbon etkileri önemli olabildiğinden dikkatli bir şekilde.
At: Sonuç olarak bütün kullanılmış su arıtma için atılacaktır, ancak talepte azalma ve yeniden
kullanma opsiyonları atık su hacminde ortaklaşa tasarruf sağlarlar.
Şekil 7.1 Evde ve bahçede su verimliliğinin teşvik edilmesi (Waterwise, 2007)
Referanslar
1. Water Efficiency Initiatives, Good Practice Register, Ofwat, 2006
[Su Verimliliği Girişimleri, İyi Pratik Defteri, Ofwat, 2006]
2. Sustainability of Water Efficiency Measure, UKWIR, WR25 A and 25B, 2006
[Su Verimliliği Önleminin Sürdürülebilirliği, UKWIR, WR25A ve 25B, 2006. ]
3. Promoting Water Efficiency, Waterwise March 2007, www.waterwiae.org.uk
[Su Verimliliğinin Teşvik Edilmesi, Waterwise Mart 2007, www.waterwise.org.uk]
8 GGS’yi Azaltmanın Yararları
Bir GGS azaltma programının benimsenmesi ve başarı ile uygulanmasının birçok faydası
bulunmaktadır. Bu özellikle Avrupa’nın suyun azlığının sorun olduğu ve yeni su kaynakları geliştirme
olasılığının azalmakta olduğu bölümlerinde kullanılabilir su kaynaklarının daha verimli ve etkili
yönetimine büyük ölçüde katkı sağlayacaktır.
Bir GGS azaltma programından derhal çıkartılacak yararlar:
• GGS kabul edilebilir bir seviyeye düşürülür
• Geliştirilmiş basınç yönetimi
• Patlama sıklığında azalma
• Geliştirilmiş temin garantisi
• Geliştirilmiş servis seviyesi
• Azalan işletme maliyetleri ve artan gelirler
• Dağıtım sistemi bilgilerinin geliştirilmesi ve daha verimli işletme
• İzinsiz su kullanımını daha iyi anlama
• Eğitim ve teknoloji transferi
Etkili bir su kaybı azaltma stratejisi/programının uygulanması ile elde edilebilecek çok önemli mali
tasarruflara ek olarak, su şirketleri işle ilgili diğer birçok faaliyetten de büyük yarar sağlayabilirler.
Örneğin, başarılı bir GGS azaltma programının yer almasının sonucu olarak temin garantisinin
geliştiği alanlarda müşteri servis ilişkileri iyileşebilir.
Bir şirketin müşterilerinin çoğunluğu gelişmelerin farkında olacak (veya bir halkla ilişkiler çalışması
ile farkında olmaları sağlanacak) ve muhtemelen bir su verimliliği planını, yani suyu korumayı ve
günlük hayatlarında daha akıllıca kullanmayı destekleyeceklerdir.
Hedefler bir kez karşılandığında, yapılan iyileştirmeleri korumak ve su kaybını düşürüldüğü seviyede
tutmak hayatidir. Hedef bir kez elde edildiğinde, seviyenin gelecek yıllarda korunmasını sağlamak
için, GGS azaltma programı süresince bir dizi verimli ve etkili yöntem uygulanmalıdır. Bu yöntemler
üç seviyede uygulanmalıdır, stratejik, taktik ve işletmesel. Bu faaliyetlerle ilgili daha fazla detay
Bölüm 2’de verilmiştir.
Avrupa’dan dört örnek çalışma ile GGS’yi azaltmanın yararlarına ait güzel örnekler verilmiştir. Üsküp
örnek çalışması “nasıl başlamak gerektiği”, strateji geliştirilmesi ve pilot veya başlangıç aşaması
uygulaması için mükemmel bir örnektir. Diğer iki durum suyun kıt olduğu ve değerli kaynakların
korunması gereken yerlerde halen devam etmekte olan GGS’yi azaltma ve kontrol etme stratejilerinin
örneğidir. Dördüncü örnek ise kaçağın azaltılması ve ekonomik bir seviyede sürdürülmesi gereken çok
sağlam düzenlenmiş bir çerçevede işletme yapan bir su şirketine aittir. Bu durumda kaçak performansı
denetlenmekte ve sonuçlar kamu alanında açıklanmaktadır.
9 Eğitim
Uygun kaynaklara sahip ve yetkin şekilde eğitilmiş iş gücü ihtiyacı her hangi bir kurumun başarısı için
esastır. Bu özellikle GGS yönetimi ile ilgili olarak doğrudur. Eğitim personelin motivasyonunu, GGS
yönetimi teknikleri ve teknolojisine ait becerilerin aktarılmasını, ve şebekenin işletilmesini ve
bakımını kapsar.
En iyi yönetilen su şirketlerinde üst yöneticiler kendi su kaybı azaltma programlarının bilincindedir ve
değerini takdir ederler, ve onların coşku ve motivasyonları dağıtım ve/veya kaçak kontrol
yöneticilerine iletilir. Onlar da, sırasıyla eğitim sorumluluğunu üstlenirler ve bu, personele uygun
eğitim sağlamak için gerekli becerilere sahip olan eğiticilerle bağlantılı yapılır. 21. yüzyılda bu
modern öğrenme teknikleri ile başarılır. Bir eğitim programı üst kadro ve yöneticiler için bilinç
seminerlerini içerirken mühendis ve teknisyenler başarılı bir GGS azaltma ve kontrol programını
yerine getirmek için su kaybının her yönü hakkında teknik eğitime ihtiyaç duyarlar.
PROWAT projesi içerisinde eğitim bilinç seminerleri ile yöneticileri, ve mühendisler ve teknisyenler
için bazı yenilikçi araçlar ve tekniklerle su kaybı azaltması ve kontrolüne ait mühendislik ve teknik
sorunlarda yeterli olmalarını sağlamayı amaçlamaktadır.
9.1 Bilinç Seminerleri
Her hangi bir şirkette su kaybını azaltma programında eğitim en üstten başlamalı ve üst yönetime
dönük iyi organize edilmiş bir bilinç semineri ilk aşama olarak kabul edilmelidir. Böyle bir seminerin
hedefi metodolojiler ve diğer hususların gözden geçirilmesinin ve katılanların su kaybını azaltma
politikası ve programının amaçları ve maliyet yararları hakkında aydınlatılmalarının sağlanmasıdır.
İçerik böyle bir programın mali ve kurumsal yönleri üzerine odaklanmalı, ancak teknik sorunların
genel açıklamasını da yapmalı ve arttırılmış teknik verimin şirkete ve müşterilerine getireceği
yararlarla bitmelidir. Tipik bir seminer aşağıdaki konuları içerecektir:
• Su kaybının veya Gelir Getirmeyen Suyun (GGS) tanımlanması
• Su dengesi, bileşenleri ve hesaplanması
• Performans göstergeleri
• GGS’de Hedef Küçültme
• Kaçak ekonomisi
• Kaçak azaltma ve kontrolünün teknik yanları
• GGS’yi azaltmanın yararları
• Eğitim ve sürdürülebilirlik
• AB yönergeleri ve uluslararası durum
9.2 Mühendislik ve Teknik Personel Eğitimi
PROWAT eğitim programının hedefi mühendis ve teknisyenlere su kaybı ve kontrolünün bütün
yönleri hakkında en iyi uluslararası pratiklerin uygulanması için gerekli becerileri
sağlamaktır.Eğitimde mühendisler ve teknisyenler, su kaybı hakkında az veya hiç tecrübesi olmayan
personel amaçlanmıştır, ve bazı temel becerilerin güncellenmesi fırsatını vermekte, aynı zamanda su
sektöründe çalışanlarla sürekli müzakereler yoluyla profesyonel gelişmeleri öğrenme fırsatı
sağlamaktadır. Bu resmiyetten uzak öğrenme faaliyeti müşterilere sağlanan servislerin kalitesinin
iyileştirilmesine yardımcı olacaktır. Eğitim en iyi pratik unsurları bir araya getirmekte ve bu hayati
faaliyetin arkasındaki teknik anlayışın ana hatlarını çizmektedir.
Kursun yapısı modüler bir kavramda olacaktır, yani kursun bölümleri ve üniteleri katılımcıların
ihtiyaçları ve isteklerine göre münferit olarak kullanılabilecektir. Ayrıca öğrenme üniteleri eğiticiler
tarafından benimsenmiş olan metodolojiye bağlı olarak kağıt üzerinde, CD-Rom üzerinde elektronik
olarak ve e-öğrenme platformunda kullanıma sunulabilecektir.
PROWAT içerisinde önerilen öğretme ve öğrenme metodolojisi aşağıdaki yetişkin öğrenme ilkelerini
esas almaktadır:
• Öğrenme özyönelimlidir.
• Anında ihtiyacı karşılamaktadır ve yüksek katılımcıdır.
• Öğrenme deneyseldir (yani katılımcılar ve öğretici birbirlerinden öğrenirler).
• Yansıtıcı ve düzeltici geri besleme için zaman tanınır.
• Öğretici/eğitici ve katılımcılar arasında karşılıklı saygı ortamı yaratılmıştır.
• Rahat bir ortam sağlanmıştır.
Kursun merkezinde böylece kendi motivasyonu tarafından yönlendirildiği bağlamda diğerleri
(öğrenciler ve eğitici) ile sosyal etkileşime girerek bilgi edinen aktif bir öğrenici olan katılımcı
bulunmaktadır. Kurslar yüz yüze öğrenme (sınıfta) veya uzaktan öğrenme (Internet yolu ile çevrimiçi)
karışımı olarak verilebilir. Bu yaygın biçimde karma eğitim olarak bilinmektedir. Kompozisyonu
eğitimi verene bağlıdır.
Şekil 9.1 Uzaktan öğrenme ve sınıfta öğrenme örnekleri (Kaynak: Halcrow 2006)
Mühendis ve teknisyenlerin farklı rollerine uyması için modüller zorunlu olarak ısmarlama olmalıdır.
Örneğin mühendisler GGS azaltma politikası ve programının yönetim yönlerini anlamaktan ve aynı
zamanda mühendislik ve teknik yönler üzerinde yoğunlaşan detaylı modüllerden yarar sağlayacaktır.
Teknik ve işletme personelinin programın aşamaları ve zaman ölçütünün bilincine varması gereklidir,
ancak modülleri basınç yönetimi, ölçme, veri kaydediciler, vb.nin pratik yanları hakkında daha fazla
detayla birlikte su ve dağıtım sistemleri hakkındaki gerçeklerin genel açıklamasını da vermelidir. Bu
eğitim modüler olmalı ve saha eğitiminin öncülü olarak kabul edilmelidir. Eğitim modülleri ayrıca
örnekler, küçük testler ve eksersizler içerecektir.
10 Sürdürülebilirlik
Strateji başarıyla uygulandıktan ve kayıp seviyesi hedefi elde edildikten sonra, GGS’yi azaltma
programı sırasında yapılan iyileştirmeleri korumak ve sürdürmek zorunludur. Devam eden işletme ve
bakım için şirket yeterli fonun ayrılmasını sağlamalıdır. Bu fonun verilmesi başarılı yönetim ve
sürdürülebilirlik için hayati önemdedir ve temin ve dağıtım sisteminin bütün yönlerine uygulanacaktır.
İşletme ve bakım ekipman seçimi, bakım, yedek parça satın alınması ve tamir prosedürleri gibi çok
değişik faaliyetleri kapsamaktadır. Bunun sonradan akla gelerek değil, erken bir aşamada projeye
eklenmesi zorunludur.
Programda kaçak kontrolünde yer alan bütün personel için uygun eğitimle birlikte yeterli seviyede
personel sağlanmalıdır. Ayrıca KÖA’lar, bölgeler, basınç yönetimi sistemleri ve sayaçlar ve veri kayıt
cihazları gibi izleme ekipmanının entegrasyonunu korumak ta zorunludur.
Kaçağın düştüğü seviyede korunması “hiç bitmeyen bir savaşta dövüşmek” olarak düşünülmelidir.
KÖA’lar veya bölgelerde münferit muharebeler kazanılabilir, ancak savaş devam edecektir – bir başka
deyişle, sızıntılar her zaman meydana gelecektir. Tecrübeli uygulamacılar koruma aşamasının azaltma
programının fiilen kendisinden daha zor olduğunu görmüşlerdir. Bazen üst yöneticiler bir kez sermaye
yatırımı yapıldığında, konumunu korumak için ek masrafları şirketin çok az kazanç sağlayacağı bir
yük olarak düşünürler.
Bir su kaybı azaltma programının başarısının devam etmesini sağlamak için, tercihen strateji planlama
aşamasında elde edilen GGS seviyesini izlemek ve korumak üzere prosedürler geliştirilmelidir. Bu, su
kaybı seviyesini izlemek için tavsiye edilen Performans Göstergelerinden biri kullanılarak yapılabilir.
İzlemenin stratejik bir önemi olduğu kabul edilmelidir, çünkü eğer hava veya değişen zemin koşulları
nedeniyle kaçakta çarpıcı bir artış varsa, düzeltici hareketler hızla ve etkili olarak yapılabilir. Gerçekte
bu, yıllık bir su dengesi hesabını beklemektense, yerinde aylık eğilimlerin izlenebildiği bir sisteme
sahip olmak demektir.Bu gece debilerinin izlenmesi ile elde edilebilir.
Bir aşamada şirketin mevzuat, düzenleme ve yürürlük değişiklikleri nedeniyle mevcut politikalarını
incelemesi gerekli olabilir, veya iklim değişiklikleri şirketi su kaybını daha aşağı seviyeye düşürmek
zorunda bırakabilir. Üst yöneticiler ve mühendislerin su kaybı sahasındaki yeni ve ilgi çekici
gelişmelerin bilincinde olmaları tavsiye edilir. Bunların bir kısmı tesis edilmiştir, diğerleri halen
deneme altındaki yenilikçi tekniklerdir. Yeni teknoloji kullanımı işletme pratiklerinin verimini
iyileştirebilir. Bu tekniklerden bazıları:
Bir KÖA’daki ekonomik müdahale seviyesini belirlemek için yeni analiz aletlerinin geliştirilmesi,
yani sızıntı tespit çalışmasının başlatılması için uygun zaman;
‘Zor’ sızıntıların bulunması için gelişmiş sızıntı bulma teknikleri;
Hem fiziki hem ticari kayıpların azalmasına yol açabilecek müşteri sayaçlarının otomatik olarak
okunması;
Bir şirketin ve yöneticilerinin genel amacı kaçak performansını giderek düşen maliyetle korumak,
hatta iyileştirmektir. Denenmiş ve test edilmiş tekniklere ek olarak yeni teknolojinin kullanımı onlara
bu hedefi elde etmede yardımcı olabilir.