Engelleri Birlikte Aşalım - Hacettepe Engelli Öğrenciler Birimi

Transkript

“Engelleri Birlikte Aşalım”
Farkındalık ve
Ulaşılabilirlik
Rehberi
H.Ü. Engelli Öğrenci Birimi
HAZIRLAYANLAR
Prof. Dr. Hülya KAYIHAN
Uzm. Bilgehan TEKİN DAL
Uzm. Ahsen IRMAK
Uzm. Gökçen AKYÜREK
2013
ANKARA
“Engelleri Birlikte Aşalım”
Farkındalık ve
Ulaşılabilirlik
Rehberi
Hacettepe Üniversitesi Engelli Öğrenci Birimi
HAZIRLAYANLAR
Prof. Dr. Hülya KAYIHAN
Uzm. Bilgehan TEKİN DAL
Uzm. Ahsen IRMAK
Uzm. Gökçen AKYÜREK
Yayın Hakları©, 2013, Hacettepe Üniversitesi
Copyright©, 2013 by Hacettepe University
ISBN: 978-975-491-348-4
Tanıtım amaçlıdır. Para ile satılamaz.
Hacettepe Üniversitesi tarafından Hacettepe Üniversitesi Basımevi’ne
2000 adet bastırılmıştır.
Önsöz
Değerli Hacettepeliler,
Öğrencilerimiz için daima en iyiyi hedefleyen üniversitemizde engelli öğrencilerimiz için katılım ve fırsat eşitliğini sağlamak temel ilkelerimizdendir. Yönetim olarak hedefimiz, bütün öğrencilerimizin eşit fırsatlara sahip olmaları, bilgilere veya binalara ulaşmada, yeterli çalışma zamanına sahip olmada ve benzeri konularda dezavantajlı olmamalarıdır.
Engelli öğrencilerimizin akademik başarılarının artması ve üniversite yaşamına tam katılımlarının sağlanması için sorumluluğun üniversitedeki herkes tarafından paylaşılması esastır. Engelli öğrencilerimizin kararlara katılmaları ve böylece kendi yaşamlarından ve seçeneklerinden sorumlu olmaları önemlidir. Öğrenci, hakları kadar sorumlulukları ile de aktif
katılımcıdır. Her öğrenci kendisi için en uygun çalışma yöntemini geliştirmeli
ve bilgi ve yeteneklerinin dersi geçmeye yeterli olduğunu göstermelidir. Akademisyenler ise engelli öğrencilerin dersleri takip edebildiğinden ve ders
materyallerine ulaştıklarından emin olmalıdır. Örneğin, not tutamayan
öğrenciler için derslerin kaydı tutulmalıdır.
Engelli hakları, ve değişik problemlere sahip öğrencilerin derslere ve aktivitelere katılmalarını kolaylaştırmak için neler yapılabileceği konusunda Hacettepe Üniversitesi çalışanları ve öğrencilerinin farkındalıklarının artması
ile yaşam herkes için daha güzelleşecektir. Özel gereksinimi olan ve destek isteyen öğrencilerimizin ihtiyaçlarının belirlenmesi ve karşılanması konusunda yönetim ve tüm birimlerle köprü görevi yapan, öğrencilerimizle bire bir
çalışan Engelli Öğrenci Birimimiz tarafından hazırlanan bu kitapta; değişik
engele sahip öğrencilerimiz için akademik başarıyı ve ulaşılabilirliği artırmak
için iletişim ve uygulama örnekleri sunulmaktadır. Engel tipleri, İletişim ve
akademik başarıyı artırmak için öneriler, engelliler için mimari düzenlemeler
konusundaki bilgilerin tüm okuyuculara faydalı olmasını diliyoruz.
Saygılarımla,
Prof. Dr. Yüksel KAVAK
Hacettepe Üniversitesi Engelli Öğrenci Birimi Başkanı
Önsöz
Özel gereksinimi olan öğrencilerimizin herkesle aynı ortamda ve eşit
biçimde eğitim almalarını ve üniversitedeki yaşama tam katılım haklarını
desteklemek amacı ile çalışmalar yapan Engelli Öğrenci Birimi tarafından
hazırlanan bu dokümanın amacı üniversitemiz personeli ve öğrencilerinin
konu ile ilgili farkındalığını arttırmaktır.
Engelli bir öğrenci, üniversiteyi kazandığından itibaren fiziksel erişim ve
sosyal hayata uyum konusunda belirsizliklerle dolu bir süreç yaşamaktadır.
Özellikle küçük şehirlerde yaşayan ve daha önce farklı bir ortamda
yaşamamış kişiler için durum daha da zor olabilmektedir. Böyle bir durumda özgüven ve bağımsız yaşam önemli bir faktördür.
Üniversite yaşamına uyum için öncelikle üniversitenin tüm personelinin
ve öğrencilerimizin engelli bir bireye nasıl davranabileceği konusunda bilinçli olmaları gerekmektedir. Birçok kez engelli birey yardım istemediği halde,
kendisine yardım edilmeye çalışılmakta, yine engelli bir kişi isteği dışında
kafeteryada oturan başka bir engellinin masasına oturtulmakta, gerçekten
yardım istediğinde ise yardım alamadığı için sorunlar yaşanabilmektedir.
Bu kitapta; engelli öğrencilerimizle daha kolay iletişim kurmak ve onların
akademik başarılarını artırmak için pratik stratejiler ve çözüm önerileri
sunulmuştur.
Ulaşılabilirlik için bina içinde ve tüm yaşam alanlarında doğru mimari
düzenleme örneklerine yer verilmiştir.
Hep birlikte daha ileriye en iyiye gidebilmek dileği ile
Saygılarımla,
Prof. Dr. Hülya Kayıhan
Engelli Öğrenci Birimi Koordinatörü
İçindekiler
İşlevsellik Yeti Yitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması (ICF) . . . . . . . 9
Hacettepe Üniversitesi Engelli Öğrenci Birimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Engel Tipleri Nelerdir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Farkındalık Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Farkındalık Eğitimi Kimlere Verilir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
Asıl Engel Nerede? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Engelli Kişiler için Rehabilitasyonun Önemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Bağımsız Yaşamada On Etkili Yaklaşım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Engelli Kişi ile İletişimde Doğru Davranış Önerileri . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Fiziksel Engelli Kişiler için İletişim Önerileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
Görme Engelli Kişiler için İletişim Önerileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Az Gören Kişiler için İletişim Önerileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Dil veya Konuşma Bozukluğu olan Kişiler için İletişim Önerileri . . . . . . . . . 23
Bilişsel Engeli olan Kişiler için İletişim Önerileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
İşitme Engelli Kişiler için İletişim Önerileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Engelli Kişiler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı Genel Öneriler . . . . . . . 25
Fiziksel Engelli Kişiler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı Öneriler . . . . . . 26
Görme Engelliler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı Öneriler . . . . . . . . . 27
Az Görenler Engelliler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı Öneriler . . . . . . 29
İşitme Engelli Kişiler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı Öneriler . . . . . . . 30
Dil veya Konuşma Bozukluğu olan Kişiler için Akademik Yaşamı
Kolaylaştırıcı Öneriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Engelliler için Genel Mimari Önerileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31
Fiziksel Engelli Kişiler için Mimari Öneriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Görme Engelliler ve Az Görenler için Mimari Öneriler . . . . . . . . . . . . . . 32
VIII
Engelleri Birlikte Aşalım
Farkındalık ve Ulaşılabilirlik Rehberi
İşitme Engelliler için Mimari Öneriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
A. Boyut ve Alan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
1. Normal bir tekerlekli sandalyenin boyutları . . . . . . . . . . . . . . . . 34
2. Tekerlekli sandalyede oturuş düzenine göre boyutlar . . . . . . . . . . . 34
3. Tekerlekli sandalye ile erişilebilirlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
4. Tekerlekli sandalye ile dönüş için gerekli alan . . . . . . . . . . . . . . . 35
5. Yardımcı araçlara göre gerekli geçiş alanı . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
B. Trafikte Engelli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
1. Tretuvar ve caddeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2. Park yerleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
3.Garajlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
C. Konutlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
1. Binalara giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2. Koridorlar ve kapılar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
3.Merdivenler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
4. Kolluklar ve barlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
5.Asansörler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
6. Zemin kaplama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
7. Hijyenik Yerler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
a) Duvara monte edilen lavabolar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
b)Tuvaletler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
c. Duşlar ve banyolar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
D. Semboller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51
Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
KAYIHAN, TEKİN DAL, IRMAK, AKYÜREK
İşlevsellik Yeti Yitimi ve Sağlığın Uluslararası
Sınıflandırması
International Classification of Functioning (ICF)
Dünya Sağlık Örgütü 1980 yılında uluslararası yetersizlik, özürlülük ve engellik sınıflandırmasını (International Classification of Impairment, Disability and Handicap, ICIDH) geliştirmiştir.
Bu sınıflandırmaya göre;
Bozukluk: Psikolojik, fizyolojik veya anatomik yapının fonksiyon kaybı ile
normalden sapması durumudur. Organ seviyesindeki bozukluğu ifade eder.
Bozukluk kalıcı veya geçici, fizyolojik ya da psikolojik olabilir.
Özürlülük: Sağlığın bozulması sonucu oluşan yetersizlikten dolayı
kişinin yeteneğinin normal bir kişiye göre azalması veya kaybedilmesidir.
Kişinin entegre veya kombine bir şekilde bir bütün olarak aktiviteyi yapabilme yeteneği etkilenir.
Engellilik: Yetersizlik veya özürlülük nedeniyle, kişinin yaş, cinsiyet, sosyal ve kültürel durumuna göre normal kabul edilen yaşantısını yerine getirememesi durumudur.
Dünya Sağlık Örgütü uluslararası yetersizlik, özürlülük ve engellilik sınıflandırmasını 2001 yılında tekrar gözden geçirerek ICF olarak
yayınlamıştır. Yeni sınıflandırmada; özürlülük ve engellilik yerine aktivite ve katılım şeklinde daha olumlu bir terminoloji kullanılmıştır. Bunun
yanında kişisel ve çevresel dış faktörler de sınıflandırmaya dahil edilmiştir.
ICF’in yeni özürlülük modeli Şekil 1'de gösterilmiştir.
9
10
Şekil 1. ICF’in yeni özürlülük modeli
ICF kişinin sağlık durumunu etkileyen üç faktörün önemli olduğunu
belirtmiştir. Bunlar;
1. Vücut fonksiyonları ve anatomik yapılar
2.Aktivite
3.Katılım
Bu üç faktörün etkilenmesi sonucu ortaya çıkan problemler şunlardır:
1. Bozukluk
2. Aktivite limitasyonu
3. Katılım kısıtlaması
Aktivite limitasyonu (eski terminolojideki disabilite veya özürlülük):
Kişinin aktiviteleri yerine getirmedeki zorluklarıdır.
Katılımın kısıtlanması (eski terminolojideki handicap veya engellilik):
Kişinin yaşam durumlarını yeni sosyal yaşama katılımdaki zorluklardır.
Çevresel faktörler: Kişisel özellikler ve kişinin yaşamın sürdürdüğü ortamdaki fiziksel ve sosyal çevreyi içerir. Kişisel faktörler ise yaş, cins, eğitim,
kişilik, davranış biçimi, psikososyal durum gibi kişisel özelliklerdir.
Katılım
Günlük yaşam aktivitelerine katılım; yaşam deneyimi ve insan gelişimi için
önemli bir unsurdur. Katılım bir aktivitenin içinde yer alma, aktiviteye katılma
ve diğer kişilerle paylaşma durumudur. Kısaca katılım yaşamın içinde olmak
olarak tanımlanabilir. Katılım, ancak kişinin aktiviteyi seçme ve kontrol etmesi
mümkün olduğunda tam anlamı ile gerçekleşebilir. Toplumun tutumu ve fiziksel çevredeki engeller özürlü bireylerin toplumsal katılım hakkını engeller
ve onları engelli bireyler olmalarına yol açar. Vücut yapı ve fonksiyonlarındaki
bazı bozukluklar kişinin günlük yaşam, üretim ve boş zaman aktivitelerinde güçlüklere yol açabilir, ancak toplumsal rollerini yerine getirmesine engel
değildir. İnsanlı ve insansız çevrenin olumsuz etkileri bireyin toplumsal rollerini yerine getirmesini engeller. Örneğin, mimari engeller nedeniyle okula gidemeyen tekerlekli sandalye kullanan çocuğun öğrenci olma rolü veya
işverenin yapamaz düşüncesi ile mesleki rolü engellenir. Çağdaş toplum olabilmek, özürlü bireylerin yaşam alışkanlıkları içinde sosyal katılımını tam olarak gerçekleştirebilmesine imkân yaratılması ile gerçekleşir.
Hacettepe Üniversitesi Engelli Öğrenci Birimi
Engelli Öğrenci Birimi Başkanı; Prof. Dr. Yüksel Kavak,
Engelli Öğrenci Birimi Koordinatörü; Prof. Dr. Hülya Kayıhan
Hacettepe Üniversitesinde engelli öğrencilerin akademik başarıları,
yaşam kaliteleri ve katılımlarını arttırmak için Engelli Öğrenci Birimi engelli
öğrenci danışmanları ve aşağıdaki birimlerle koordineli olarak çalışmaktadır.
· Hacettepe Üniversitesi Engelli Öğrenci Birimi;
· Sağlık Bilimleri Fakültesi Ergoterapi Bölümü
· Sağlık Bilimleri Fakültesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü
· Hacettepe Üniversitesi Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezi
· Güzel Sanatlar Fakültesi İç Mimarlık Bölümü
· Sağlık Spor Kültür Dairesi Başkanlığı
· Yapı İşleri Daire Başkanlığı
· Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı
Hacettepe Üniversitesi Engelli Öğrenci Birimi Yükseköğretim Kurumları
Özürlüler Danışma ve Koordinasyon Yönetmeliği gereği kurulmuştur.
‘’Yükseköğrenim Kurumları Özürlüler Danışma ve
Koordinasyon Yönetmeliği’’
Bu Yönetmelik, 1/7/2005 tarihli ve 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve
Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 15 inci maddesine dayanılarak hazırlanmış, 14.08.2010 tarihli ve
27672 sayılı resmi gazetede yeni düzenlemesi yapılmıştır.
11
12
Bu Yönetmeliğin amacı, yükseköğrenim gören özürlü öğrencilerin,
öğrenim hayatlarını kolaylaştırabilmek için gerekli tedbirleri almak ve bu
yönde düzenlemeler yapmak üzere, Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı bünyesinde kurulan Özürlüler Danışma ve Koordinasyon Birimi ile Öğrenci
Seçme ve Yerleştirme Merkezi ve üniversiteler bünyesinde oluşturulacak
özürlülerle ilgili birimlerin çalışma usul ve esaslarını düzenlemektir.
Yönetmelikle ile ilgili açıklamalara aşağıdaki adresten ulaşabilirsiniz;
http://www.yok.gov.tr/content/view/473/
Birim Merkez Yerleşkede Sağlık Bilimleri Fakültesi Ergoterapi Bölümü içinde faaliyet göstermektedir. Üniversitemizde öğrenim gören engelli öğrencilerimizin, öğrenim hayatlarını kolaylaştırmak ve toplumsal katılımlarını artırmak amacıyla Rektörlüğümüzce gerçekleştirilen
çalışmaların koordineli bir şekilde yürütülmesi “Engelli Öğrenci Birimi
“tarafından gerçekleştirilmektedir.
Engelli Öğrenci Biriminin Görevleri
a)Yükseköğretim programlarına kaydı yapılan özürlü öğrencilerin
öğrenimlerini sürdürdükleri sırada eğitim, öğretim, burs, idari, fiziksel,
barınma, sosyal ve benzeri alanlarla ilgili ihtiyaçlarını tespit etmek ve bu
ihtiyaçların karşılanabilmesi için alınması gereken önlemleri belirlemek
ve ortadan kaldırmak üzere çözüm önerileri sunmak, gerekli düzenlemeleri üniversitede bulunan diğer birimler veya daire başkanlıkları ile
eşgüdüm içerisinde yapmak,
b) Özürlü üniversite öğrencilerinin akademik, fiziksel ve sosyal yaşamlarını
engellemeyecek biçimde öğretim programlarını düzenlemek için özürlü
öğrencinin devam ettiği eğitim ortamının uygunlaştırılması, özürlülere
yönelik araç gereç temini, özel ders materyallerinin hazırlanması, özürlülere uygun eğitim, araştırma ve barındırma ortamlarının düzenlenmesi konularında çalışmalar yapmak,
c)Yükseköğrenim düzeyindeki öğrenci ve öğretim elemanlarına yönelik yayın faaliyetlerinde bulunmak, öğretim elemanlarına özürlülük ile
bunun getirdiği sınırlılıkları ve yapılması gereken düzenlemeleri anlatan
ve bilgi veren doküman hazırlamak, bilinç düzeyini arttırmak, ilgililere danışmanlık hizmeti vermek, gerektiği durumlarda hizmet içi eğitim
sağlamak,
ç)Özürlülük alanında bilinç ve duyarlılık düzeyini artırmak için program ve projeler geliştirmek, seminer, konferans ve benzeri faaliyetler
düzenlemek,
d) Birimin çalışma programını hazırlamak, yürütmek, faaliyetler için gerekli
bütçe ihtiyaçlarını belirlemek ve yıllık faaliyet raporunu hazırlayıp bağlı
bulunduğu rektör yardımcısına sunmak,
e) Yükseköğretim kurumları özürlü öğrenci birimlerinin görev ve faaliyet alanına giren konularda konunun taraflarına yönelik yayın, doküman ve bilgilerin yer aldığı, üniversitelerde okuyan özürlü öğrencilerin
sorunlarını ve isteklerini dile getirmelerine olanak sağlayan, ilgili birimle
iletişimine de imkân veren bir internet sitesi oluşturmak,
f) Alınan kararların ve belirlenen stratejilerin uygulanmasını denetlemek,
g) Maddi güçlüğü bulunan özürlü öğrencilerin yardımcı araç gereçlerinin
ücretsiz temini yönünde çalışmalarda bulunmak,
ğ) Bütün öğrencilerin adil ve doğru bir şekilde ölçme ve değerlendirmeye tabi
tutulması, fırsat eşitliğini sağlamak ve eğitim sürecini özürlü öğrenciler
için de anlamlı hale getirmek için; özürlü öğrencinin sınavlarla ilgili süre,
mekân, materyal, refakatçi okuyucu sağlamak ve engelin doğasından kaynaklanan farklılıklara göre alınacak gerekli tedbirleri almak, düzenlemeleri yapmak,
h) İstihdam olanakları ve mesleklere ilişkin bilgilendirme yapan bilgilendirici kitaplar hazırlanması konusunda çalışmalar yapılmasını ve bunların
özürlü öğrencilere ulaştırılmasını sağlayacak tedbirler almak,
ı) Yükseköğretim programlarını kazanan özürlü öğrencileri kayıt sırasında
tespit etmek,
i) Üniversite yerleşkesinin ve yerleşkede bulunan yapılar ile açık alanların
özürlü öğrenciler için ulaşılabilir olmasını sağlamak.
http://www.eob.hacettepe.edu.tr/gorevleri.html
Engel Tipleri Nelerdir?
Engelli Öğrenci Birimi ve Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı birlikte çalışarak
kayıtlar sırasındaki sınıflandırmayı yeniden düzenlenmiştir. Kayıt sisteminde aşağıdaki sınıflandırma kullanılmıştır.
A. Engel yok
B. Asperger sendromu / Diğer otistik spektrum bozukluğu gibi bir sosyal /
iletişim engeline sahip
C.
Total görme engelli veya gözlükle düzeltilemeyen ciddi görme
bozukluğuna sahip
13
14
D. Total işitme engelli veya ciddi işitme bozukluğuna sahip
E. Kanser, HIV, diyabet, kronik kalp hastalığı ya da epilepsi gibi kronik bir
hastalık veya sağlık sorununa sahip
F-Depresyon, şizofreni ya da anksiyete bozukluğu gibi bir zihinsel sağlık
problemine sahip
G-Disleksi, dispraksi veya DEHB gibi Spesifik öğrenme güçlüğüne sahip
H-Kollarını kullanmada zorluk veya tekerlekli sandalye veya koltuk değneği
kullanmak gibi fiziksel bozukluk veya mobilite sorunlarına sahip
I- Yukarıdaki listede yer almayan bir engel, bozukluk ya da sağlık sorununa
sahip
J- İki veya daha fazla engeli ve / veya tıbbi soruna sahip
Sosyal / iletişim engelline sahip bireyler (Asperger sendromu /
Diğer Otistik spektrum Bozuklukları vs.) Asperger sendromu, Otistik spektrum bozukluklarının bir parçasıdır. Asperger sendromuna sahip
öğrencilerde aşağıdaki bozukluklardan bir kısmı veya hepsi görülebilir;
• Sosyal İletişim: Öğrenciler espriler ve deyimler gibi dilin inceliklerini
anlamada zorluklar yaşarlar ve söylenenleri tam anlamıyla anlarlar. Bu
kişilerde vücut diline dayalı iletişimi anlamak zor hatta imkânsız olabilir.
• Sosyal Anlayış: İletişimde yaşadıkları zorluklardan dolayı, Asperger
sendromlu öğrencilerin sosyal ilişkiler kurmada ve normal sosyal davranış sergilemede zorluklar ortaya çıkar.
• Katılım: Bu kişiler empati kurmada ve başka bir bakış açısıyla
değerlendirmede zorluklar yaşarlar. Genellikle zor anlaşılır ve obsesif olabilirler. İlgilerini çekmeyen konulardaki derslerde motivasyon sorunları
yaşayabilirler. Ayrıca hayatlarındaki rutinler beklenmedik bir şekilde
değiştiğinde kaygıları artar.
Total görme engelli veya gözlükle düzeltilemeyen ciddi görme
bozukluğuna sahip bireyler: Görme engelli kişilerin hepsi beyaz baston kullanmazlar, hepsi Braille alfabesini bilmezler. Tamamen görme
kaybı olanların oranı oldukça düşüktür. Genel de görme bozukluğu olan
kişilerin belirli bir görme kapasitesi vardır. Fakat görme bulanıklığı, mesafe ve hızı algılayamama, benzer renk ve cisimleri ayıramama, belirli bir mesafe sonrasını iyi görememe veya dar görüş açısı gibi değişik
şekillerde bozuklukları olur. İster görme engelli olsun ister yukarıdaki görme bozukluklarından birine sahip olsun bu gençlerin eğitim süreçlerinde
işitmenin çok önemli bir yeri olduğunu unutmamak gerekir.
Total işitme engelli veya ciddi işitme bozukluğuna sahip bireyler:
Kısmi veya total işitme engelli kişiler için görme duyusu iletişim ve öğrenme
için önemlidir. Total işitme engelli kişiler iletişimlerini dudak okuyarak veya
işaret dili kullanarak görsel yetileri ile sağlarlar. Kullanılan işaret dilleri, aynı
diller gibi, ülkeden ülkeye farklılık gösterir. Pek çok işitme engelli işitme
cihazı kullanır. Burada unutulmaması gereken işitme cihazının konuşma
seslerini yükselttiği gibi çevredeki diğer sesleri de yükseltmesidir. Bu durum
sorun anlamada sorun oluşturabilir.
Kronik bir hastalık veya sağlık sorununa sahip bireyler (kanser, HIV, diyabet, kronik kalp hastalığı ya da epilepsi vs.) : Bu grup kişinin yaşamında
bir takım zorluklara neden olan ve etrafındaki kişiler tarafından doğru
yardım ve desteğe ihtiyaç duyulan bozukları kapsar. Çoğu kişi hayatının
belirli dönemlerinde rahatsızlanır fakat bu geçici bir durumdur. Oysa bazı
kişilerin doğuştan veya sonradan olan kalıcı rahatsızlıkları vardır. Bu durumdaki öğrenciler kendilerini engelli görmeyebilir. Ayrıca önyargılardan
dolayı durumlarını saklayabilirler. Bu öğrencilerde rahatsızlıklarından
dolayı daha çok güç ve dayanıklılık sorunu ön plana çıkabilir. Zaman zaman
okuldan uzak kalmak zorunda kalabilirler.
Zihinsel sağlık problemine sahip bireyler (depresyon, şizofreni ya da
anksiyete bozukluğu vs.): Bu terim bi-polar bozukluk, şizofreni, depresyon
ve anksiyete gibi uzun süreli bozuklukları kapsar. Destek ihtiyaçları, başa
çıkma stratejileri bireyden bireye ve zaman zaman değişir. Bazı öğrencilere
sadece stresli zamanlarda destek gerekebilirken bazılarına da tüm ders veya
dersler boyunca destek gerekebilir. Aynı tanıyı alan öğrenciler aynı problemleri yaşamaz veya aynı desteğe ihtiyaç duymazlar. Bundan dolayı her öğrenci için ayrı bir danışmanlık alınmalıdır. Bazılarının bu tür sorunları doğuştan olabiliyor bazıları ise sonradan rahatsızlanabiliyorlar.
Spesifik öğrenme güçlüğüne sahip bireyler (disleksi, dispraksi veya
DEHB vs.): Okuma-yazma, zaman-mekân algılaması, organizasyon,
sıralama, kısa süreli bellek, sosyal uyum becerilerinde sorunlar gibi değişik
15
16
şekillerde ve değişik derecelerde zorluklar görülebilir. Bu gençler aynı zamanda kendine güven ve özsaygı sorunları da yaşarlar. Stres öğrencilerdeki
zorlukların daha da artmasına neden olacağından olumlu teşvike ihtiyaç
duyarlar.
Fiziksel bozukluk veya mobilite sorunlarına sahip bireyler (Kollarını
kullanmada zorluk çekenler, tekerlekli sandalye veya koltuk değneği
kullananlar vs.): Bu öğrenciler normal günlük yaşantıları içinde diğer
öğrencilerle kıyaslandığında, dersler için bir binadan diğerine gitme, ders
aralarında sınıf dışına çıkma, yemekhaneye gidip gelme gibi bazı işler için
daha fazla efor ve zamana ihtiyaçları olabileceği ve tüm bunların neticesinde daha fazla yorgunluk sergileyecekleri unutulmamalıdır.
Fiziksel engeli, kişinin zekâsını etkilemez fakat bazen motor kontrolü
kayıptan dolayı konuşma zorlukları yaşayabilirler. Bu durumun zekâ veya
düşünme kapasiteleriyle ilgili olduğunu düşünmemek gerekir.
Bu sınıflandırmada yer almayan bir engel, bozukluk ya da sağlık sorununa sahip bireyler: Bazı kişilerin rahatsızlıklarını anlamak mümkün olmayabilir. Bu tür rahatsızlarda diabet veya epilepsi olduğun gibi nöbetler veya belirtiler açıkça görülmeyebilir. Ancak kronik ağrılar, kafa yaralanmaları, kan
hastalıkları, böbrek hastalıkları, artirit gibi sorunlar kişinin günlük yaşamlarını
derinden etkileyebilir. Öğrenci hastalığından dolayı yorgun ve stresli olabilir
veya kullandığı ilaçlardan dolayı dalgın veya uykuya meyilli olabilir.
İki veya daha fazla engeli ve / veya tıbbi soruna sahip bireyler: Birden
daha fazla bozukluğa sahip bir öğrencinin tek bozukluğa sahip öğrenciden
daha fazla desteğe ihtiyacı vardır. İhtiyaçların karşılanmasını sağlamak
için Akademik Birim, öğrenci ve Engelli Destek Biriminin çok yakın ilişki
kurması gerekir.
*http://www.ucas.com/documents/ucasguides/howtoapply2012_webfinal.pdf
*http://uk.ettad.eu/understanding-disability
* Hopkins C., Jackson D., Tennant J., Wilson A. And Arlett C. (eds)
(2005) Engineering Subject Centre Guide: Working with disabled
student, 2nd edns, Loughborough: The Higher Education AcademyEngineering Subject Centre
Farkındalık Nedir?
Farkındalık yargısız olmaktır. Düşünce, duygu ve bedensel duyumları
yargılamadan ve anlık yaşantının olağan ve geçici parçaları olarak izlemektir.
Farkındalıkta düşünce ve duygular; kabullenilmekte, reddedilmemekte,
yargılanmamakta, bastırılmaya ya da onlardan kaçmaya çalışılmamaktadır.
Engellilerde farkındalığın yaratılması kültürel özelliklerle doğru
orantılıdır. Ülkelerdeki yasal düzenlemeler ve ilköğretimden itibaren
eğitim içinde engelliliğin incelenmesi ile toplum içinde yaşayan diğer bireylerin engelli ve engellilik konusunda duyarlı olması sağlanmalıdır. Engelli bireylere sunulan imkânlar ve bireysel duyarlılık ile farkındalığın arttığı
görülmektedir.
Engelli bireylerin toplumda var olabilmesinin önündeki önemli engeller,
· Sağlık sorunlarının yaygınlığı,
· Engellilik için risk faktörlerinin fazlalığı,
· Tanıdan rehabilitasyona kadar değişen süreçlerde sunulan sağlık hizmetlerinin yetersizliği,
· Yasal düzenlemelerin olmaması veya uygulanmamasıdır.
Günlük yaşama dâhil olma çabası gösteren engelliler, genel olarak toplumda
“acıma”, “yadsıma” veya “ayrımcı” davranışlar ile karşılaşmaktadır. Bu duygu ve davranışların kültürel özelliklerle birleşmesi ile “diğerleri tarafından
acınan, toplum içinde itilen, tanınmayan, ikinci sınıf vatandaş” olan engelli
birey kendini de farklı algılamakta, kendi kendine acımaktadır. Bu nedenledir
ki engelliliğin yaygınlığına ilişkin ciddi oranlar olmasına rağmen gelişmekte
olan ülkelerde sokaklarda daha az engelli bireyle karşılaşılmaktadır.
Farkındalık Eğitimi Kimlere Verilir?
Toplumun diğer bireyleri için sorun olmayan pek çok konu engelli bir birey için
aşılması gereken büyük bir sorun haline gelebilmektedir. Bu sorunların çözümü için engelli kişinin kendisi kadar toplum ve sisteme de görevler düşmektedir.
Engelli bireylerin kendilerini sağlıklı ve iyi hissedememesinin sebeplerinden biri toplumsal düzeydeki engellerdir. Bu engeller, aile üyeleri, arkadaşlar,
meslektaşlar, sosyal destek ve sağlık çalışanlarının uygun olmayan tutumları
şekilde özetlenebilir.
17
18
Erişilebilirlik, kurumsal düzenlemeler, ekonomik ve sistem düzeyindeki
engeller olarak tanımlanmaktadır.
Bu nedenle farkındalık eğitimi öncelikli olarak engelli kişinin aile üyelerine, arkadaşlarına, meslektaşlarına sosyal destek ve sağlık çalışanlarına
ve toplumun tümüne uygulanabilir. Ayrıca devlet kurumlarındaki sorumlu
kişilere ve kanun yapıcılara da bu eğitimin verilmesi gereklidir.
Asıl Engel Nerede?
a) Fiziksel engeller:
• Binalar ve çevre
• İletişim
• Ekipman
b) Davranış ile ilgili engeller:
• Aile
• Arkadaşlar
• Meslektaşlar
• Yaşıtlar
• Sağlık çalışanları
• Diğer profesyoneller
• Diğer personeller
c) Organizasyon ile ilgili engeller:
• Müfredat
• İş
• Kabullenme, dışlanma gibi kültürel etmenler
• Politik engeller
Engelli Kişiler için Rehabilitasyonun Önemi
Rehabilitasyon, insan organizmasının fizyolojik ve anatomik bozukluklarının
medikal, cerrahi ve fiziksel yöntemlerle ve yardımcı cihazlarla tamamen veya
kısmen giderilmesi ve bireyin fiziksel, ekonomik ve sosyal yönden mümkün
olan tam bağımsızlığının sağlanmasıdır.
Rehabilitasyon bir ekip hizmetidir. Bu ekipte uzman hekim, fizyoterapist,
ergoterapist, konuşma terapisti, odyolog, ruhsal sağlık ekibi, (psikiyatrist,
psikolojik rehber danışman, klinik psikolog), sosyal hizmet uzmanı, ortez
protez teknisyeni, , çocuk gelişimi ve eğitimi uzmanı, özel eğitim öğretmeni,
diyetisyen, rehabilitasyon hemşiresi, meslek danışmanı, rehabilitasyon mühendisi, rekreasyon terapisti, ev ekonomisti (aile ve tüketici bilimleri bölümü) ve konsültan hekimleri içerir. Gerek görüldüğü takdirde tanımlanan
yeni meslek grupları ekip kapsamına girer.
Rehabilitasyonun amacı kişiye fiziksel, ruhsal, ekonomik ve sosyal olarak olabildiğince bağımsızlık kazandırmaktır. Bedensel yetersizliği ve çevreye uyumsuzluğu olan kişinin fiziksel, ruhsal, sosyal ve mesleki potansiyelini en üst düzeye çıkmaktır. İyi programlanmış bir Rehabilitasyon programı
kişinin başkalarına bağımlı kalma süresini azaltıp, yaşam kalitesini artırır ve
toplumsal açıdan kişiyi tüketici konumundan üretici konumuna getirir.
Bir rehabilitasyon programının amacına ulaşması aşağıdaki çalışma
basamakları ile sağlanır;
• Bireyi destekleyici teknik ürünlerin seçilmesi, geliştirilmesi, eğitimi
ve bu ürünlerin maliyetlerinin düşürülmesi: Bu araç gereçler engellinin hareket yeteneğini artırıcı özelliklere sahiptir. Bu da toplumla daha
çok bütünleşme ve engelli ile engelsiz kişi arasındaki fiziksel boşluğun
büyük oranda azaltmak demektir.
• Aile danışmanlığı ve eğitimi: Topluma katılma, toplumla bütünleşme
konusunda önemli bir noktada engellinin aile yaşamıdır. Engellilerin aile
yaşamına tam olarak katılmalarını desteklenmeli ve uygulanan programlarda aile görüşleri ile eğitimlerine önem verilmelidir.
• Eğitim: Burada eşitlik ilkesi en önemli rehber durumundadır. Hem engelli bireyin iş gücüne katılması hem de engelli bireyin çevresindeki sosyal ve kültürel engelleri kaldıracaktır.
• Fiziksel çevre: Fiziksel çevrenin yapılandırılmasında sorumlu kişi
ve kuruluşların engelli kişiler konusunda bilgili, bilinçli ve duyarlı
davranmaları sağlanmalıdır. Bu amaçla fiziksel çevrenin tasarlanmasında
katılımı konusu büyük önem taşımaktadır.
• Engelli ile engelsiz arasındaki ilişki: Her ilişki de olduğu gibi iki taraflı
geliştirilmeli, engellilerin engeliyle yaşamasını öğrendikleri kadar, engelsizlerin de engelli bireylerle yaşamayı öğrenmeleri sorunların çözümündeki en önemli adımdır
19
20
• Sosyal ve kültürel boyuttaki önyargının aşılması: Farkındalık
eğitimleriyle sağlanacaktır.
• Engelli bireyin istihdamı: Bu aşamada temel prensip engeli
değerlendirmekten çok insanı değerlendirmek olmalıdır. İş için en uygun olan adayı belirlemek ve bu belirleme sürecinde engelin getirdiği
dezavantajı temel kriter olarak kullanmamak gerekir. Temel olarak iş analizleri, meslek tanımları son derece önemlidir çok iyi yapılması gerekir.
Bağımsız Yaşamada On Etkili Yaklaşım
• Bilgilendirme: Kişiyi nasıl bağımsız yaşayabileceği hakkında
bilgilendirme.
• Yaşıt desteği: Diğer engelli bireyler tarafından desteklenme.
• Ev: Engellinin kolaylıkla ulaşabileceği ve yaşamını kaliteli bir şekilde
sürdürebileceği uygun bir ev sağlanmalı.
• Ekipman: Engellinin yaşamını kolaylaştıracak, kullanımı kolay olacak ve
bağımsızlığını destekleyecek kendine yardım araçlarının sağlanması ve
eğitimi.
• Kişi yardımı: Engelli bireyi destekleyecek bire bir kişi yardımı.
• Ulaşım: Toplu taşıma araçlarının engelli kişilere göre düzenlenmesi.
• Ulaşılabilirlik: Kamu binaları ve rekreasyonel bina ve alanlardaki tuvaletlerin, asansörlerin, giriş çıkışların engellilerin ulaşılabilirliğini
kolaylaştıracak şekilde düzenlenmesi.
• Maddi yardım: Çalışamayacak durumda olan engelli kişiye devlet
desteğinin sağlanması.
• Eğitim: Tüm insanların hakkı olan eğitim ve fırsat eşitliğinden engellilerin de yararlanması.
• İş: Engelli kişinin eğitimini kullanabileceği, kariyerini yapabileceği bir
alanda güvenilir bir iş sağlanması.
Engelli Kişi ile İletişimde Doğru Davranış Önerileri
1. Rahat olun.
2. Yardım teklif edin. Fakat yardım etmeden ÖNCE kişinin kabul etmesini
bekleyin.
3. Engelli bir kişinin bir şeyi yapması/söylemesi biraz zaman alabilir, sabırla
bekleyin.
4. Engelli bir kişiyle refakatçısı aracılığıyla konuşmayın, kişinin kendisi ile
konuşun.
5. Kişinin durumu ile ilgili gereksiz sorular sormayın.
6. Doğal olun, aşırı ilgili davranmayın.
Kullanılan kelimeler tutumlarımızı ve düşüncelerimizi yansıtır. Bu yüzden
doğru kelime seçimi çok önemlidir. Aşağıdaki tabloda doğru kullanımla ilgili birkaç örnek bulunmaktadır.
Tablo 1. Uygun olan ve olmayan kelimeler
Uygun kullanım
Uygun olmayan kullanım
Engelli, Özürlü
Spastik
Engelli olmayanlar
Normal
Tekerlekli sandalye kullanan
Tekerlekli sandalyeye bağlı, “kötürüm
Kısa boylu
Cüce
Görme engelliler
Kör
İşitme engelliler
Sağır
Otizmli çocuk
Otistik çocuk
Fiziksel Engelli Kişiler için İletişim Önerileri
• Kişinin kullandığı tüm yardımcı cihazlar onun kişisel alanı içerisindedir. Bu nedenle kişi istemedikçe bunlara dokunmayın. Örneğin kişinin el
fonksiyonları limitli ise ya da protez kolu varsa tokalaşmayın.
• Kişinin tekerlekli sandalyesi varsa konuşurken ona yaslanmayın.
• Tekerlekli sandalyedeki bir kişi ile konuşurken mümkünse onunla aynı
hizada olun.
• Fiziksel engelli bir kişiye yol tarif ederken tüm koşulları göz önünde bulundurun (mesafe, merdiven, tümsekler, …).
• Tekerlekli sandalyedeki bir kişinin sandalyesini itmeden önce mutlaka
izin alın.
• Transferler sırasında tekerlekli sandalyeyi yakın tutun ve tekerleklerin kilitli olduğundan emin olun.
• Koltuk değneği kullananlara yardım etmeye çalışırken kollarından
tutmayın.
21
22
Görme Engelli Kişiler için İletişim Önerileri
• Kişinin tam görme engeli varsa iletişime geçmeden önce kendinizi
tanıtın. Eğer grup içindeyseniz diğer kişileri de tanıtın.
• Normal bir tonda konuşun.
• Yerinizi değiştirdiğinizde ve odadan ayrılırken bunu kişiye söyleyin.
• Yürürken siz onun koluna girmeyin, kolunuza girmesini teklif edin.
• Yol göstermek amacıyla bir adım önde yürüyün.
• Yürürken önünüze çıkan merdiven, çukur gibi engeller karşısında uyarın.
• Yön tarif edeceğiniz zaman “sağa iki metre” ya da “yüz adım” gibi ölçüler
kullanın.
• Yanından ayrılacağınız zaman bunu mutlaka ona söyleyin.
• Merdiven ya da asansör tercihini kişiye bırakın.
• ‘Sonra görüşürüz’ ya da ‘görmüyor musun?’ gibi terimler kullandığınızda
utanmayın, üzülmeyin.
• Kapıları ya tamamen açık bırakın ya da tamamen kapalı; yarı açık
kalmasın.
• Görme engelli kişinin bastonuna dokunmayın. Kişi bastonu bir yere
bıraktığında bastonun yerini değiştirmeyin. Değiştirirseniz bunu ona
söyleyin.
• Duyurular, restoran menüleri gibi metinleri okuyarak ona yardımcı olun.
• Beraber yemek yerken tabakta hangi yiyeceklerin nerede olduğunu
söyleyin.
Az Gören Kişiler için İletişim Önerileri
• Normal ses tonunda konuşun.
• Bir şey göstereceğiniz ya da masada bir çalışma yapacağınız zaman
göstereceğiniz nesnelerin renkleri ile kontrast renkte bir yüzey seçin.
Mümkünse canlı renkler kullanın.
• Yazılı evrak vereceğiniz zaman en az 16 punto ve ’vernada’ veya ‘arial’ gibi
sade bir font ile yazılmış şekilde verin.
• İletişim halindeyken ortamın ışığının yeterli olduğundan emin olun.
• Kişinin hiçbir şey görmediğini düşünmeyin eğer uygunsa ne gördüğünü
sorun.
• Kişinin çevresinde alışık olduğu nesnelerin yerini değiştirmeyin.
• Kullanılacak sinyalizasyonlar (tabelalar, isimlikler vb.) normalin 2-3 kat
büyüklüğünde ayarlanmalıdır.
Empati…
Makula Dejenerasyonu
Glokom
Katarakt
Tavuk Karası
Görme Alanı Kaybı
Diabetik Retinopati
Resim 1. Görme problemlerine göre kişinin algısı
Dil veya Konuşma Bozukluğu olan Kişiler için
İletişim Önerileri
Bazı kişiler konuşarak iletişim kurmakta zorluk yaşarlar. Sesleri yanlış telaffuz etmek, düşüncelerini doğru bir şekilde sözel ya da yazılı ifade edememek
veya kekemelik gibi çok çeşitli nedenleri olabilir.
• Dikkatinizi verin, acele etmeyin ve kişiye konuşabilmesi için yeterli süre
tanıyın.
23
24
• Sessiz ortamlarda konuşmayı tercih edin.
• Kişiyi düzeltmeyin ve onun yerine konuşmayın.
• Gerekli ise cevabı kısa sorular sorun.
• Kişinin ne dediğini anlamadığınız halde anlamış gibi davranmayın. Tekrar söylemesini istemekten çekinmeyin.
• Doğru anlayıp anlamadığınızı kişiye sorarak doğrulayın.
• Her şeye rağmen yine de anlayamadıysanız yazmasını önerin.
• Dilde algı zorlukları çekenler soruları veya talimatları yavaş anlayacakları
için onlara bilginin içselleştirilmesi için zaman tanıyın.
Bilişsel Engeli olan Kişiler için İletişim Önerileri
• Sabırlı olun. Kişiye düşüncelerini sözel olarak ifade etmesi için süre
tanıyın.
• Basit kelimeleri içeren sade bir dil kullanın.
• Gerekirse aynı şeyi farklı yollardan anlatmayı deneyin.
• Aynı anda birkaç şey söylemek kafa karıştırıcı olabilir, anlaşılmadığını
hissederseniz daha basite indirgeyerek tekrarlayın.
• Özür tipine bağlı olarak kişi yazılı ya da sözlü iletişimi tercih edebilir. Ne
tür iletişimi tercih ettiğini sorun.
• Anlamadıysanız tekrarlamasını istemekten çekinmeyin.
• Yanındakilerle değil, kişinin kendisi ile direkt iletişim kurun,
• Bazen resimler de iletişim için etkili bir yol olabilir.
İşitme Engelli Kişiler için İletişim Önerileri
• İlk olarak kişinin ne tip iletişim (işaret dili, mimikler, yazmak ya da
konuşmak) tercih ettiği öğrenin. Bu konuyla ilgili varsayımda bulunmayıp
sorun.
• Kişiyle konuştuğunuzu fark etmesi için omzuna dokunun ya da el sallayın.
• Kişi dudak okuyarak iletişimini sağlıyor ise;
 Doğrudan kişiye bakın ve tane tane konuşun.
 Normal konuşma ritminden biraz daha yavaş konuşun.
 Abartılı dudak hareketleri yapmayın
 Jest ve mimiklerinizi kullanın.
 Başınızı oynatmayın.
 Kişinin yüzünüzü görmesini sağlayın ve ağzınızı kapatmayın.
 Sigara içmeyin, bir şey çiğnemeyin.
• Kısa ve net cümleler kurun.
• Normal bir ses tonu ile konuşun.
• Kişinin anlayıp anlamadığını kontrol etmek için ondan geri bildirim alın.
• Eğer kişinin konuşmasını anlamadıysanız bunu ona söyleyin.
• İşitme cihazı kullanıyorsa sakin ortamlarda konuşmayı tercih edin ve
asla bağırarak konuşmayın.
• İşitme engelli birine sağır ve dilsiz olarak tanımlamayın. Çünkü bazıları
konuşabilir; konuşamayanlar ise işaret dilini kullanır.
• İşitme engelli ile konuşan birinin arasına girmeyin. İletişimlerini
zorlaştırabilirsiniz.
Engelli Kişiler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı
Genel Öneriler
• Bireyin farklılıklarına saygı duyulmalı ve eşitlik ilkesi uygulanmalıdır.
• Karar mekanizmalarına dâhil edilmeli ve ayrımcılık ile mücadele
edilmelidir.
• Sınıf ya da amfide engelli öğrenci olup olmadığına dikkat edilmelidir.
• Sınıf, kantin, yemekhane, spor salonu, kütüphane gibi engelli öğrencinin
kullanması gerekli olan alanlar ulaşılabilir olmalıdır.
• Sınavlarda engelli öğrenci için gerekli durumların gözden geçirilip uygun
hale getirilmelidir.
• Engelli öğrenciler için sınıfta ya da sınavda belirli kolaylıklar sağlanmalıdır.
• Eğitim sisteminizde Evrensel Model sistemini kullanarak sınıfınızdaki
bütün öğrencilerin maksimal düzeyde öğrenmesini sağlayabilirsiniz. Evrensel Model, sınıfınızdaki çok yetenekli, engelli veya diğer farklı karakteristik özelliklere sahip öğrencilerin (kültürler, diller, öğrenme kapasitesi çeşitliliği gibi) hepsini kapsayacak etkili eğitim planı oluşturmak
demektir. Ayrıca diğer öğrenci karakteristik özelliklerinin birden
25
26
fazla cinsiyet, etnik/radikal köken gibi çok geniş bir yelpazede olduğunu
unutmayın. Evrensel Model stratejilerini uygulamak hiçte zor değil.
Örneğin; öğrenciler için alternatif ödevler tasarlayabilirsiniz. Bir kısmı
ödevini kâğıda yazarak, bir kısmı sunum yaparak veya hep birlikte sınıfta
çalışabilecekleri bir ödev verilebilir. Bu alternatif çalışmalar engelli olmayan çeşitli karakteristikteki öğrencilerle beraber engelli öğrencileri de
kapsamalıdır.
Daha fazla bilgi için şu adreslere bakınız
www. washington. edu/doit/resouces/udesign.html
www. washington. edu/doit/Video/ea_udi.html
Fiziksel Engelli Kişiler için Akademik Yaşamı
Kolaylaştırıcı Öneriler
• Öğrenci üniversiteye başladığında oryantasyon çalışması yapılmalıdır.
• Yükseköğrenimde öğrenciler ile ilgili düzenlenen toplantı, çalıştay, seminer gibi programlarda ve kurulan komisyonlarda engelli öğrenci temsilcileri bulunmalıdır.
• Erişebilirlikle ilgili sorunlar çözülmeli, izolasyona mahal verilmemeli,
her bölümde bu konu ile ilgili bilgi birikimi artırılmalı ve sorumlu bir
öğretim üyesi tayin edilmelidir.
• Engelsiz laboratuvar, malzemeler, yurtlar, erişilebilir dersler, entegre akademik şartlar sağlanmalıdır.
• Bireyin fiziki özelliklerine, farklı ihtiyaçlarına saygı gösterilmeli ve çözümler üretilmeye çalışılmalıdır.
• İlgili birimler, öğrencinin kendisi ve dersin sorumlu ve diğer hocalar birlikte ders ve sınavlar öncesi derslik, ders materyalleri, laboratuvarları
hakkında gerekli çözümlere karar vermelidir.
• Engelli öğrenci diğer öğrenciler ile aynı haklara sahip olmalı ve hiçbir konuda pozitif ya da negatif ayrımcılık yapılmalıdır.
• Ayrımcılık yapılmaması gerekse de fiziksel engelli kişilerin diğerlerine
nazaran hareketi daha kısıtlı ve yavaş olacağı göz önüne alınmalı bu yüzden kişi derse geç geldiği zaman anlayışlı olunmalıdır.
• Sınavlarda ek süre, ders ve sınavlarda bireysel not tutucu veya asistan
sağlanmalıdır.
Görme Engelliler için Akademik Yaşamı
• Laboratuvar ortamında sesli uyarı veren görme engelli öğrenciler için
tasarlanmış cihazlar kullanılmalıdır
• Görme engelli öğrencilerin derslerde başarısını artırma açısından kayıt
cihazı kullanmalarında sakınca görülmemelidir.
• Görme engelli öğrencilerin dersleri takip edebilmeleri için ders materyallerinin bilgisayar ortamında veya uygunsa Braille formatında
sağlanmalıdır.
• Ders içerisinde kullanılabilecek harita, resim, grafik veya diyagram gibi
görsel materyaller teknolojik imkânlar kullanılarak dokunsal biçimde
sunulmalıdır.
• Sınavlarda öğrenciye gerekirse ek süre verilmelidir.
• Öğrencilere alternatif sınav formatları sunulmalıdır. Örneğin görme engelli öğrenci, sınavı bilgisayar ortamında, büyük basılı, Braille veya okuyucu yardımıyla alabilmelidir.
• İsteyen öğrencilere sınavda okuyucu sağlanmalı ve sınavdan önce bu
kişiler soruları nasıl okuyacağı konusunda eğitilmelidir.
• Nasıl bir sınav yapılacağı önceden bildirilmeli, eğer mümkünse sözlü
sınavı tercih edilmelidir.
• Braille tablet, Braille kalem veya Braille daktilo, Braille ekran gibi bireysel
donanımlar sağlanmalıdır.
• Braille yazıcı veya yazıcılar, kütüphanelerde tarama yapabilecek fotokopi makinesi, görme engelliler için şekil ve grafikleri kabartabilen
donanımlar, müzik bölümleri ve konservatuarlar için notaları Braille alfabesine dönüştüren yazılımlar gibi kurumsal donanımlar sağlanmalıdır.
• Derste anlatılan görseller paylaşılmalı, engelli öğrencinin not tutmak
amaçlı bilgisayar kullanmasına ya da ses kaydı yapmasına izin verilmelidir.
• Görme engelli bir öğrencinin bulunduğu sınıfta öğretim görevlisi görselleri betimlerken, “şurada”, “burada” gibi zamirler kullanmadan doğrudan
anlatmalı ve tahtaya yazılanları sesli bir şekilde tekrar etmelidir.
• Öğretim görevlisi tahtaya yazı yazarken yazdıkları dışında bir şeyler
söylememeli, önemli duyuru ve ilanları duyururken her zaman tahtayı
kullanmalıdır.
27
28
• Amfi gibi büyük dersliklerde mikrofon kullanılmalıdır.
• Öğretim görevlisi engelli öğrenciye, öğrencinin ders takibi ile ilgili
ihtiyaçları konusunda danışmalıdır.
• Bazı kaynaklar öğrencinin isteğine göre Braille formatında sağlanmalıdır.
• Üniversitelerde akademik kaynaklar için, ücretsiz tarama hizmeti
sağlanmalı, kütüphanelerde elektronik kaynak sayısı artırılmalıdır.
• Grafik, tablo ve resimlerin kabartılarak basılabileceği farklı çözümler
sağlanmalıdır.
• Kütüphanelerin katalog ve web sayfaları
standartlarına uygun biçimde tasarlanmalıdır.
gerekli
erişilebilirlik
• Kütüphanelerde Braille yazıcılar bulundurulmalıdır.
• Görme engelli öğrencilere bilgisayar okuryazarlığı eğitimi verilmelidir.
• Not alma ve okuma malzemeleri
 Braille not alma ve okuma malzemeleri:
∗Braille yazı tableti ve kalemi
∗Braille daktilo
∗Braille karton
Resim 2. Braille yazı tableti ve kalemi, Braille daktilo ve Braille karton
 Matematiksel işlemlerde kullanılacak malzemeler
∗Braille abaküs
∗Küptaş kasa
∗Taylor taş kasa
Resim 3. Braille abaküs, küptaş kasa, Taylor taş kasa
Az Görenler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı
Öneriler
• Laboratuvar ortamında sesli uyarı veren az gören öğrenciler için
tasarlanmış cihazlar kullanılmalıdır.
• Bilgisayar laboratuvarındaki en az 1 bilgisayarda ekran okuyucu ve ekran
büyütücü yazılımların bulundurulmalıdır.
• Az gören öğrencilere ders notları ve sınav kâğıtları ders ve sınavdan önce
öğrenciye sorarak, öğrencinin görebildiği puntoda büyüterek verilmelidir.
• Derslerde not tutmada zorlanan öğrenciler için derste not tutacak bir kişi
görevlendirilmelidir.
• Ekstra asistanlık hizmeti sağlamalı ve derslere ek olarak asistanlarla birebir çalışmalar yapılmalıdır.
• Bilgisayar ve ekran okuyucu, büyüteç, masa lambası gibi bireysel
donanımlar sağlanmalıdır.
• Öğretim görevlisi engelli öğrenciye, öğrencinin ders takibi ile ilgili
ihtiyaçları konusunda danışmalıdır.
• Öncelikle eşit bilgiye erişim sağlandıktan sonra, değerlendirmede de, engelli öğrenci akranlarıyla eşit tutulmalıdır.
• Sınavlarda öğrenciye gerekirse ek süre verilmeli, öğrencinin ihtiyacına
göre sınav kâğıdında büyük punto kullanılmalıdır.
• Sınavda öğrencilere ihtiyaç duydukları bireysel donanımlar sağlanmalıdır.
• Not alma ve okuma malzemeleri:
∗ Cam ya da elektronik büyüteç
∗ Masa lambası
∗ Renkli asetat kâğıdı
∗ Küçük beyaz tahta ve kalemi
29
30
Resim 4. Cam büyüteç, elektronik büyüteç, masa lambası, renkli asetat kâğıdı, küçük beyaz tahta ve kalemi
İşitme Engelli Kişiler için Akademik Yaşamı
• Dudak okuyan öğrenciler not tutma ve dudak okumayı aynı anda yapamazlar. Bundan dolayı onlara hazır ders notları verin.
• Tahtaya yazı yazarken yüzünüz sınıfa dönük olmayacağından bu sırada
konuşmayın.
• İşitme engelli öğrenci sürekli yüzünüzü takip edemeyeceğinden, ders
anlatırken sınıfta gezinmeyin.
• Sakalınız veya bıyığınız dudaklarınızın görünmesini engelleyeceğinden,
kısa tutun.
• Önemli duyurular, temel kavramlar ve yeni teknik kelimeler tahtaya
yazın.
• İşitme özürlü öğrencilerin dilbilgisi sorunları olabilir, bunun için çekingen durabilirler. Öğrencileri sınıfta tartışmalara katılmaya teşvik edin ve
konuşurken sabırlı, nazik ve dostça yaklaşın.
• Öğrenciniz eğer çevirmen kullanılıyorsa, onu sınıftaki diğer öğrencileri
rahatsız etmeyecek şekilde sınıfta kalmasına izin verin.
• Çevirmene çeviriler için zaman tanıyın ve dersin temposunu ona göre
ayarlayın.
• Çevirmenlik yorucu bir iştir. Uzun derslerde çevirmenin dinlenebilmesi
için kısa aralar verin.
• Mümkünse ders anlatırken anlattıklarınızla eş zamanlı akan alt yazı sistemi kullanın.
• FM sistem kullanın.
Dil veya Konuşma Bozukluğu olan Kişiler için
Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı Öneriler
• Dil veya konuşma bozukluğu olan öğrencinin zekâ problemi olduğu konusunda önyargılı davranmayın.
• Bu öğrenciler derslerde veya grup çalışmalarında başka öğrencilerden
daha fazla zorlanabilirler onlara zaman tanıyın.
• Grup çalışmalarında diğer öğrencilerden destek almayı isteyip istemediklerini sorun. Gerekirse konuyla ilgili diğer öğrencilerle siz konuşun.
• Kısa cevaplar verebileceği sorular yöneltin.
• Konuşmaya teşvik etmek için onu cesaretlendirin. Fakat sınıfta konuşması
için zorlamayın.
Engelliler için Genel Mimari Öneriler
Ulaşılabilirlik için; binalar, konutlar, bunların çevresi (girişi, bahçesi, yolları,
garaj ve otoparkı) düzenlenmelidir. Binalara girme, kullanma ve tahliye
etme; bireyler, aileleri ve içinde engellilerin bulunduğu gruplar için güvenli
ve rahat olmalıdır. Bunun için;
• Binalarda herkesin aynı güzergâhı, aynı girişi ve çıkışı, aynı donanımları
kullanması böylece eşitlik ilkesi sağlanmalıdır.
• Ana ve diğer girişler ile çıkışlar basamaksız veya engelsiz, açıklıkları geniş
olmalı, düşük kullanım gücü gerektirmeli, iyi işaretleme, iyi aydınlatma
ve iyi görsel kontrast renklendirme yapılmış olmalıdır.
• Yatay ve düşey dolaşım için aynı güzergah kullanılmalı, güzergahlar
basamaksız ya da engelsiz olmalı, yeterli manevra alanı, geniş kapı geçişi,
dinlenme alanları sağlamalı, kapılar kolay açılıp kapanabilmeli, açık plan,
iyi işaretleme, aydınlatma ve görsel kontrast sağlanmalıdır.
• Aynı alanın herkes tarafından kullanımı için yeterli genişlikte hareket alanı, farklı oturma seçenekleri, iyi akustik ve ses yükselticiler, iyi
aydınlatma ve görsel kontrast, iyi işaretleme, iyi yerleştirilmiş donanım,
iki veya daha fazla duyu yolu ile fark edilir bilgilendirme sağlanmalıdır.
• Aynı donanım ve araçların eşit kullanılması için ulaşılabilirlik, kolay anlama, uygun yükseklik, iki duyu ile bilgi sağlama ve yeterli manevra için
alan sağlanmalıdır.
31
32
Fiziksel Engelli Kişiler için Mimari Öneriler
• Şehirlerde net genişliği, yüzey dokusu, eğimi ve aydınlatması ile engelli
bireyleri toplu taşıma duraklarına, kamu ve genel binalara, sokaklara ve
otoparklara ulaşımını kolaylaştıran yürüme alanları olmalıdır.
• Umumi binalarda engelliler için ayrılmış park yeri mümkün olduğunca
binaya yakın ve ulaşılabilir olmalıdır.
• Binanın çevresinde izlenecek yolun genişliği ve aydınlatılması uygun
olmalıdır. Giriş yolunda kesici, delici, yaralayıcı nesneler bulunmamalı,
yönlendirme işaretleri ve ağaç dalları kişinin mobilitesini etkilememelidir. Yol üzerinde duvara monte edilen nesneler telefon gibi açıkça görülebilir olmalıdır.
• Binanın çevresindeki yollar düz, sert, sabit ve kaymayı önleyen yüzeye sahip olmalı ve drenaj ızgarası bulunmamalıdır.
• Bina içinde de yer kaplaması sert, sabit ve kaymaz malzemeden seçilmeli, pürüzlü ya da delikli olmamalıdır.
• Pencerelerin yükseklikleri; tekerlekli sandalye kullananların pencereden
dışarıyı rahatlıkla görebilmelerini sağlamalıdır.
• Merdivenler, asansör ve rampanın yanında ek olarak bulunmalıdır.
• Binalara merdiven ve asansörlerin dışında merdiven basamakları üzerinde yer alan motorlu bir sistem kurulabilir. Dikkat edilecek husus, yer
seçimi, başlangıç ve bitiş noktalarının belirlenmesidir.
• Umumi binalarda en az bir kadın bir erkek ve engelliler için en az bir
kadın ve bir erkek tuvaleti gereklidir.
Görme Engelliler ve Az Görenler için Mimari
Öneriler
• Duvara monte edilmiş objelerin etrafına beyaz bastonla fark edilmeleri
için uygun düzenlemeler yapılmalıdır.
• Bina dışındaki bahçe yolları, çakıl gibi gevşek ve kaygan malzeme ile
döşenmemelidir.
• Yerleşkelerde belli noktalarda oryantasyon sağlanması ve yol bulmaya
yardımcı olması amacıyla ek aydınlatma, kontrast parlaklık ve hissedilebilir yüzey uygulanmalıdır.
• Bazı ses çıkaran objeler (duvar saati, çeşme) yol bulmaya yardımcı olabilir.
• Az görenler için sahanlıklar rampa ve yaya yolundan farklı renkte
olmalıdır.
• Korkuluklar az görenler için renklendirilmelidir.
• Az görenler için kapıların renk seçimine dikkat edilmelidir.
• Pencereler, göz kamaştırmayacak şekilde planlanmalıdır.
• Merdiven yürüme istikametine dik olmalıdır.
• Merdivenin ilk ve son basamağında görsel kontrast sağlanmalıdır.
• Basamaklar derinlik ve yükseklik olarak orantılı olmalıdır.
• Ulaşılabilirlik için bina içinde ve dışında sesli uyarı sistemleri
kullanılmalıdır.
İşitme Engelliler için Mimari Öneriler
• Salonlar, toplantı mekânları, danışma masaları ve diğer uygun mekânlarda işitme amaçlı indüksiyon devresi, ya da kızıl ötesi veya ses güçlendirici sistemler kurulmalıdır.
• İşitme cihazı kullanan öğrenciler için, yalıtım yapılmalı ve uygun araçgereç donatımı sağlanmalıdır.
• Yönlendirici işaretler, yönelimle ilgili karmaşaya neden olabilecek her
yerde kullanılmalıdır.
• Bina girişlerinde, asansörlerde, lavabolarda, engellilere ayrılmış otomobil
park alanlarında, binalarda özel servis olanaklarının bulunduğu yerlerde
işarete yer verilmelidir. İşaret olmadığında, açık ve net ifadelerle durumu
anlatan bilgi verilmelidir.
• Hizmet birimlerinde yaklaşılan bankoların yükseklik ve özellikleri işitme
engelli kişilerle kolay iletişim kurulmasına uygun olmalıdır.
• Çağrı merkezleri işitme engelli bireylere uygun faks modemli olmalıdır..
• Bina içerisine sesli alarmların yanında, ışık şiddeti en az 75 mum, flaş oranı
en az 1 Hz en fazla 3 Hz olacak, taban yüzeyinden 20/30 mm yukarıya ya
da tavandan 152 mm aşağıya görsel alarmlar yerleştirilmelidir.
33
34
A. Boyut ve Alan
1. Normal bir tekerlekli sandalyenin boyutları
• Normal bir tekerlekli sandalye için gerekli net zemin alanı 76 x 122 cm
dir.
• Arkadaki tekerlekleri ile idare edilebilen sandalyeler ile elektrik motorlu
sandalyeler ise, yaklaşık 70 cm eninde ve 110 cm uzunluğundadır.
Şekil 2. Normal bir tekerlekli sandalyenin boyutları
2. Tekerlekli sandalyede oturuş düzenine göre
boyutlar
• Aşağıdaki şekilde yetişkin bir erkeğin tekerlekli sandalyedeki tipik ölçüleri verilmiştir.
Şekil 3. Tekerlekli sandalyede oturuş düzenine göre boyutlar
3. Tekerlekli sandalye ile erişilebilirlik
• Tekerlekli sandalye kullanan bir kişinin erişebileceği raflar en fazla 122
cm en az 38 cm yükseklikte olmalı.
• Kişinin rafın en dip kısmına erişebilmesi için rafla arasında en fazla 54
cm bulunmalı.
Şekil 4. Tekerlekli sandalye ile erişilebilir raf yükseklikleri
4. Tekerlekli sandalye ile dönüş için gerekli alan
a. Tam dönüş için gerekli alan
• Normal boyutlardaki bir tekerlekli sandalye ile dönüş yapılması için gerekli alan çapı 150 cm olan bir daire kadardır.
Şekil 5. Tekerlekli sandalye ile minimal dönüş alanı
35
36
b. U dönüşü için gerekli alan
• Tekerlekli sandalye ile U dönüşü yapmak için gerekli genişlik en az 150
cm, uzunluk ise 200 cm’dir.
Şekil 6. U dönüşü için gerekli alan
5. Yardımcı araçlara göre gerekli geçiş alanı
• Aşağıdaki şekilde bina yakın çevresinde ve bina içinde tasarımda gerekli
olan, farklı yardımcı araç kullanan ve farklı özelliklerdeki kişilerin geçiş
için gerek duydukları ölçüler verilmiştir.
Şekil 7. Yardımcı araçlara göre gerekli geçiş alanı
B. Trafikte Engelli
1. Tretuvar ve caddeler
• Caddeler düz, sert, sabit ve kaymayı önleyen yüzeye sahip olmalı ve drenaj
ızgarası bulunmamalıdır.
• Cadde de rampa mevcut ise; başında ve sonunda sahanlıklar bulunmalı,
gerekli ise ara sahanlıklara bölünmelidir. Maksimum meyil %6 olmalıdır.
• Duvar saati, çeşme gibi ses çıkaran objeler körler, az görenler ve yaşlılar
için tamamlayıcı nitelikte yol bulmaya yardımcı olarak kullanılabilir.
• Genellikle her caddede tretuvar olmalıdır.
• Tretuvar; iki tekerlekli sandalyenin girebileceği şekilde minimum 180 cm
olmalıdır.
• Bastonlu körler için bordür yüksekliği 6cm iken tekerlekli sandalye ve çocuk arabaları için tercihen 2 cm olmalıdır.
• Tretuvarda tehlikeli düşünülen yerlerde emniyet barları gereklidir.
• Kaldırıma taşan güneşliklerin alt ucu 200 cm’den fazla olmalıdır.
• Cadde ve kaldırımdaki yönlendirme işaretleri, uyarı panoları ve ağaç
dalları bisiklet ve tekerlekli sandalyenin geçişini önlememeli, kişinin mobilitesini etkilememelidir. Bu tür engeller kaçınılmaz ise görsel uyarıcılar
ile belirgin şekilde işaretlenmelidir.
Şekil 8. Tretuvar
• Yaya geçitleri, geçişi kolaylaştırmak için yer seviyesinde olmalıdır.
• Yaya geçitleri minimum 180 cm genişliğinde olmalıdır.
• Kırmızı ve yeşil ışıklar yavaş değişmeli, görme engelliler için akustik sesler ve az görenler için canlı renkli düğmeler kullanılmalıdır.
• Düğmeler tekerlekli sandalye kullanıcısının ulaşabileceği bir yükseklikte
olmalıdır.
• Asansörlü alt ve üst geçitler de tercih edilmelidir.
37
38
Şekil 9. Caddeler
2. Park yerleri
• Araba park yerinde engellilere yerin %2’si; en azından biri ayrılmalıdır.
• Park yerinde engellilere ayrılan yer ICTA (International Commission on
Technology and Accessibility–Rehabilitation International) panosu ile
belirtilmelidir.
• Park yerinde en azından 350 cm genişlik bırakılmalı ve sarı renkle
belirtilmelidir.
Şekil 10. Park yerleri
3. Garajlar
• Engelliler için garaj, bir binanın asansörle inilen alt kısmında veya ana
binanın genel giriş hizasında olabilir.
• Tavanda transferi kolaylaştıracak bar olmalıdır.
• Garaja eşikten başlayan, anahtarlı veya uzaktan kumandalı kapılarla
girilmelidir.
• Giriş çıkışlara çok yakın ve uygun yükseklikte ve az görenler için kontrast
renkte elektrik düğmeleri konmalıdır.
Şekil 11. Garajlar
C. Konutlar
1. Binalara giriş
• Konuta giriş yolu en azından 120 cm genişliğinde ve kaygan olmayan sert
malzemeden yapılmalı
• Görme engelli kişiler için ise bina girişindeki yolun genişliği en az 200
cm, tercihen 300 cm olmalıdır.
39
40
Şekil 12. Yol genişliği
• Konuta giriş iyi aydınlatılmalı
• Bina içi ve dışında hissedilebilir kılavuz yollar bulunmalıdır.
• Kılavuz yollar kişinin yön değiştirme noktasına geldiğini fark etmesi için
bu kısımlarda farklı dokuda olmalıdır.
Resim 5. Kılavuz yollar
• Binaya giriş kapıları rahat açılabilir olmalı ve 90cm’lik boşluk olmalı
• Dönerli kapılardan kaçınılmalı
• Tekerlekli sandalye kullanan engellinin kapıyı rahat açıp kapamasını
sağlamak için giriş kapılarındaki rampalarda, geniş ve yatay bir sahanlık
olmalı.
• Giriş kapısının önündeki sahanlık en azından 120 x120 cm olmalı.
• Rampalar, eğer mutlaka gerekiyorsa kısada olsalar (4m) % 6’lık eğimden
fazla olmamalı ve koruma bordürleri olmalı.
• Trabzanların her iki tarafındaki barlar 90-100cm yükseklikte olmalı
(Şekil 13)
Şekil 13. Binalara giriş
• Duvara monte edilmiş nesneler duvardan 10 cm’den fazla çıkıntı
yapmamalıdır.
• Yüksekliği 70 cm’den az olan objeler tehlike oluşturmaktadır. Bu objelerin
etrafına fark edilmelerini sağlayacak uygun düzenlemeler yapılmalıdır.
• Özellikle görme engelli ya da az gören kişilerin kullanacağı giriş yolları
üzerinde yüksekliği 220 cm den alçak aydınlatma elemanı ya da tavandan
sarkan objeler bulunmamalıdır.
• Gereksiz girinti ve çıkıntılardan kaçınılmalıdır. Yapılması mecburi olan
girinti veya çıkıntıların (kolon vb.) köşeleri yuvarlatılmalıdır.
41
42
Şekil 14. Giriş yolları
• Ulaşılabilir güzergahlar boyunca zemin ve döşeme yüzeyleri sert, sabit,
sağlam, dayanıklı ve kaymayan özellikte olmalıdır.
• Halı kullanılıyorsa güvenli biçimde yere sabitlenmelidir. Doku ve dokuma yönü tekerlekli sandalyenin ve görme engellilerin hareketine engel olmayacak şekilde düzenlenmelidir.
• Zemindeki ses yansıtıcı yüzeyler, görme engellilerin yön bulmalarına
yardımcı olmaktadır. Ancak akustik açıdan elverişsiz ortamlarda görme
engellilerin yön bulması zorlaşmaktadır. Bu nedenle, gerektiğinde, gürültü ve titreşim yalıtımına uygun yer kaplaması kullanılmalıdır.
2. Koridorlar ve kapılar
• Koridorlarda, odalarda bina içi kot farklılıklarında mutlaka ulaşılabilir
güzergâh genişliği sağlanmalı ve rampa düzenlemeleri yapılmalıdır.
• Kapı genişliği en az 80 cm, en fazla 100 cm olmalı
• Kapıların ön ve arkasında yeteri kadar boşluk olmalı
• Koridorun sonundaki
yerleştirilmemeli
kapılar
rahat
açılmaları
• Kapı kollarının yanına ek bir bar konmalı
• Kapı barlarının yüksekliği 100cm fazla olmamalı
• Kapılar eşiksiz olmalı (Şekil 15)
için
eksende
Şekil 15. Kapılar
• Bina içindeki koridorların engelsiz net açıklığı en az 90 cm, yerden net
yüksekliği ise en az 210 cm olmalıdır.
• 900 dönüş için koridor en az 120 cm, dönülen yerin genişliği en az 150 cm
olmalıdır. (Şekil 16)
• Dolaşım alanlarında duvara monte edilmiş 70 cm ve 90 cm olmak üzere
iki ayrı yükseklikte tutamaklar bulunmalıdır.
Şekil 16. Koridor genişlikleri
43
44
3. Merdivenler
• Mümkün olduğunca merdiven ve basamak kullanımından kaçınılmalı
• Çok katlı binalarda asansör kullanımı tercih edilmeli
• Çıkıntılı basamaklardan kaçınılmalı (Şekil 17)
Şekil 17. Merdivenler
• Merdivenlerin yüksekliği katın yüksekliğini aşmamalı
• Mutlaka dinlenme için sahanlık konulmalı (Şekil 18)
Şekil 18. Dinlenme sahanlıkları
• Görme engelli kişilerin merdivenleri bulabilmeleri ve algılayabilmeleri
için duyumsanabilir (hissedilebilir) yüzeylerden faydalanılmalıdır.
• Merdivenler görme özürlüleri korumak amacıyla yürüyüş istikametine
dik olarak konumlandırılmış olmalıdır
• Görme engelliler için küpeştelerin üzerinde Braille Alfabesi ile hangi katta olduğu bilgisini veren kat numaraları yazılmalıdır.
• Duyumsanabilir yüzey, ilk basamaktan hemen önce başlamalı, merdiven
bitiminde ise merdiven genişliği kadar boşluktan sonra yer almalıdır
• Duyumsanabilir yüzey en az 60 cm genişliğinde ve renk ve doku
bakımından farklı ve algılanabilir olmalıdır
• Dış mekan merdiven başlangıcı ve sonlarında duyumsanabilir yüzey
kaplaması 120 cm uzunluğunda olmalıdır.
Şekil 19. Merdiven başında ve sonunda uyarıcı duyumsanabilir yüzey
4. Kolluklar ve barlar
• Rampalar korkulukla çevrilmeli
• Korkulukların yüksekliği 90-100 cm olmalı
• Rampalar ve merdivenlerin her iki yanı korkulukla çevrilmeli
• İlk basamağın en az 30 cm dışından başlamalı
• Kolay tutulması için barların çapı veya genişliğinin en fazla 4-5 cm olmalı
(Şekil 20).
• Görme engelliler tarafından kolayca fark edilebilmesi amacıyla kolluklar
ve barların rengi yan duvar rengi ile farklılık göstermelidir.
45
46
Şekil 20. Kolluklar ve barlar
5. Asansörler
• Çok katlı binalarda asansörlerden biri tekerlekli sandalyeye uygun olarak
110x140 cm genişlikte uyarlanabilir
• Asansörlere kadar basamaksız ve eşiksiz olmalıdır
• Asansörlerdeki kumanda düğmelerinin tekerlekli sandalyedeki kişinin de
uzanabilmesi için yerden 90-130 cm yükseklikte olmalı
• Asansör kapıları otomatik olmalı
• Asansör kapılarının genişliği 80 cm olmalı
• Asansör kabininin içinde yerden yüksekliği 85-90 cm olan bir bar
bulunmalı
• Kabin içinde açılır-kapanır bir koltuk olması önerilir (Şekil 21).
Şekil 21. Asansör boyutları
• Görme özürlüler için standartta belirtilen binalarda asansörlere hissedilebilir yüzeylerle yönlendirme yapılmalıdır
• Her asansör kabininin girişine çağırmaya hangi kabinin cevap verdiğini
gösteren duyulur bir sinyal konmalıdır
• Ses sinyali yukarı yönde bir defa, aşağı yönde iki defa ses vermelidir
• Bütün kontrol düğmeleri, standart alfabetik karakterli harfler ve numaralar ile kabartma olarak yapılmalıdır. Kabartma karakterler ve semboller aşağıdaki özelliklere uygun olmalıdır:
Harfler ve rakamların genişlik–yükseklik oranı 3:5 ve 1:1 arasında
olmalıdır
 Karakter ve semboller bulundukları zeminle zıt renkli olmalıdır. Açık
renkli karakterler “koyu” zemin üzerinde, koyu renkli karakterler
“açık” zemin üzerinde olmalıdır.
 Karakterler, semboller en az 0,8 mm kabarıklıkta olmalıdır. Kabartma
rakam ve harfler büyük harf karakterinde olmalıdır. Kabartma karakter veya semboller en az 16 mm yükseklikte olmalı ancak 51 mm.den
büyük olmamalıdır.
 Ana giriş katının çağırma düğmesi, kat düzenlemelerinin solunda, kabartma bir yıldızla belirtilmelidir.
 Kontrol düğmeleri için bütün kabartma düzenlemeler, kullanacakları
düğmenin hemen solunda olmalıdır.
• Kabin içinde katları belirten sesli bir sistem bulunmalıdır.
• Kabin katlardan geçerken veya durduğunda ses sistemi harekete
geçmelidir.
• Ses 20 dB’den az, frekansı da 1500 Hz.den fazla olmamalıdır.
• Ses sinyali yerine otomatik anons cihazı da kullanılabilir.
6. Zemin kaplama
• Zemin kaygan olmamalı
• Kalın, yumuşak ve tekerlekli sandalye ile ilerlemeyi engelleyen halılar
kullanılmamalı
• Özellikle giriş ve sahanlıklarda kullanılan halılar uygun olmalı
• Zemindeki ses yansıtıcı yüzeyler, görme engellilerin yön bulmalarına
yardımcı olmaktadır. Ancak akustik açıdan elverişsiz ortamlarda görme
47
48
engellilerin yön bulması zorlaşmaktadır. Bu nedenle, gerektiğinde, gürültü ve titreşim yalıtımına uygun yer kaplaması kullanılmalıdır.
7. Hijyenik yerler
a) Duvara monte edilen lavabolar
• Tekerlekli sandalyenin lavabonun altına girebilmesi için yüksekliği 70-75
cm olmalı
• Lavabo üzerindeki ayna tekerlekli sandalyede oturanların göz hizasında
olmalı, mümkünse inip çıkan aynalar tercih edilmeli (Şekil 22).
Şekil 22. Tekerlekli sandalye için lavabo yüksekliği
b) Tuvaletler
• Engelli tuvaletleri zemin katlarda rampa ile ulaşılabilen yerlerde olmalı
• Zemin kaygan olmamalı,
• Hijyenik kolay temizlenen bir malzeme ile kaplı olmalı
• Kapısı dışarı doğru açılmalı ve açıklığı en az 85 cm olmalı
• Tekerlekli sandalye kullanan birinin 180 derece dönüş yapabilmesi için
tuvalet kabini ölçülerinin, en az 150X150cm olmalı
• Mutlaka klozet kullanılmalı.
• Duvara veya yere monteli klozet kullanılabilir
• Klozet oturma yüksekliği yerden 55-60 cm arasında olmalı
• Sifon kolu yerden en fazla 100 cm yükseklikte olmalı
• Tutunma barları kişiye göre ayarlanmalı (Şekil 23,24)
• Tuvalet kapısının yanına butonla tuvaletin girilmez veya boş olduğunu
gösteren yazılı, ışıklı ve sesli bilgilendirme işaretini gösteren levha ve ses
sinyali olmalıdır.
Şekil 23. Tuvalet genişliği Şekil 24. Tutunma barları
c. Duşlar ve banyolar
• Zemin tekerlekli sandalyenin hareketine engel olmayacak şekilde seviye
farksız düzenlenmelidir.
• Zeminin eğimi çok az olmalıdır.
• Kişi oturarak banyo yapacak ise, portatif oturak 50 cm genişliğinde
olmalıdır.
• Oturma yerleri güvenli şekilde monte edilmeli ve kullanım sırasında
kaymamalıdır.
• Musluklar ve diğer kontrol araçları tek elle ve kolayca kullanılabilir,
çalıştırılması için fazla güç gerektirmeyen özelliklerde olmalıdır.
• Musluklar yerden 100 cm, tutunma barları 80 cm yüksekte olmalıdır.
• Küvet yerine duş teknesi tercih edilmelidir.
49
50
Şekil 25. Tekerlekli sandalye için banyo malzemelerinin yükseklikleri
• Banyo küveti ez az 160x70 cm boyutlarında ve yerden en fazla 55 cm yüksekte olmalıdır.
• Tüm armatürler küvet boyunca yerleştirilmeli ve kullanımı rahat
olmalıdır.
• Küvet başlarında yeterince geniş oturma yerlerinin olması çok önemlidir.
Bu alan en az 2 karo genişliğinde olmalıdır.
• Tutunma barları engelli kişinin ihtiyaçlarına göre yerleştirilmelidir.
Şekil 26. Küvet boyutları
• Kapılar dışa doğru açılmalıdır.
D. Semboller
• Semboller ve belirleyiciler, topluma engellinin durumunu anlatmak ve
bağımsız hareket edebilmeleri konusunda cesaretlendirilmeleri için
gereklidir.
Şekil 27. Engelli sembolleri
• Bu semboller engelliler için ICTA tarafından resmi işaret olarak kabul
edilmiştir.
• Bazı durumlarda yönlerle beraber gösterilmesi gerekebilir.
Şekil 28.
• Bu semboller sadece tekerlekli sandalye kullananlar için dikkate alınır.
Oysaki tüm engellileri simgelemelidir. Bu semboller tüm yazılarda, seyahat rehberlerinde, otel broşürlerinde yayınlanmalıdır.
Şekil 29.
51
52
• Tehlike, uyarı, trafik tanzim, bilgi, durma ve park etme amaçlı olan bu
işaretlere; önemli kavşaklarda ve kavşaklar arasındaki yoğun yaya geçitlerinde, görme engelliler için ses ilâvesi yapılmalıdır.
• Görme engellileri bilgilendirme için umumî yerlerde ses veya kabartma
semboller veya iri punto kullanılmalıdır.
• Zor işitenler için bilgi seslendirilmeli ve görünür olmalıdır.
Ulaşılabilir bayan tuvaleti
Görme engelli
Tekst telefon
Şekil 30.
Ulaşılabilir erkek tuvaleti
İşitme engelli için
donanımlar
İşaret dili tercümesi
Rehber ve hizmet
köpeği
Ses yükseltici loop
sistemi
Ulaşılabilir asansör
Kaynaklar
1. Kayıhan H. Rehabilitasyon, tanımı “bozukluk, özür ve engel”. 1. Özürlüler Şurası
Çağdaş Toplum Yaşam ve Özürlüler Ön Komisyonu Raporları. 1999. Ankara.
2.Basic Disability Awareness Training Manual
3.Şahin H. Engellilik kimin sorunu? Bireyin mi? Toplumun mu? www.ozida.gov.tr
4.Etiquette of communicating with people with a disability
5.Disability awareness DLF factsheet
6. Disability education programs. Virginia department of rehabilitation service
7.Disabled action training, including disabled people. Manchester Metropolitan University, 2009.
8.http://www.eob.hacettepe.edu.tr
9.http://www.eob.hacettepe.edu.tr/gorevleri.html
10. http://www.yok.gov.tr/content/view/473/
11. http://www.ucas.com/documents/ucasguides/howtoapply2012_webfinal.pdf
12. http://uk.ettad.eu/understanding-disability
13. Hopkins C., Jackson D., Tennant J., Wilson A. And Arlett C. (eds) (2005) Engineering Subject Centre Guide: Working with disabled student, 2nd edns, Loughborough: The Higher Education Academy- Engineering Subject Centre
53
İletişim
Engelli Öğrenci Birimi Koordinatörü
Prof. Dr. Hülya Kayıhan
HÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Ergoterapi Bölümü
Telefon:
0 312 305 25 60/61
E-mail:
www. eob.hacettepe.edu.tr

Engelleri Birlikte Aşalım - Hacettepe Engelli Öğrenciler Birimi

Transkript

Benzer belgeler

15 Dakikalığına bir Engelliyi Anlamak

Flyer auf türkisch

sponsorluk dosyası - Lions 118-Y

Yazının pdf formatı için tıklayınız.

Proje Tanıtım Broşürü - CRM Yönetim Danışmanlık

1 SENDİKAL FAALİYETLER VE TEMSİLCİLER HAKKINDAKİ YAZIMIZ

eğitim - ak parti istanbul kadın kolları

Politecnico di Milano