Su kaynakları tahsisi ve su hakları İspanya örneği

Su kaynakları tahsisi ve su hakları
İspanya örneği Teodoro Estrela
MENBO Daimi Sekreteri İspanya Júcar Nehir Havzası Su Planlama Başkanı
İçerik 1. Yasal ve kurumsal çerçeve
2. NHYP’lerde su kaynakları tahsisi
3. Lisanslandırma sistemi
4. Su piyasaları
5. Finansal sürdürülebilirlik ve maliyetlerin
karşılanması
6. İspanya deneyimlerinden çıkarılan dersler
Yasal ve kurumsal çerçeve
Yasal çerçeve
• Avrupa Parlamentosu ve Konseyi’nin
2000/60/CE sayılı ve 23 Ekim 2000
tarihli Direktifi (Su Çerçeve Direktifi).
• İspanya Su Kanunu.
• İspanya Ulusal Hidrolojik Plan Kanunu.
Yasal Çerçeve
Kraliyet Kararnameleri
• Nehir Havzası Yönetim Planları (NHYP). İspanya’da
farklı kullanımlara yönelik su tahsisi NHYP’lerde
gerçekleştirilir.
• Kamu Su Yetki Alanı Tüzüğü. İspanya’daki su
lisanslandırma sistemini belirlemektedir.
Bakanlık Talimatı
• Hidrolojik Planlama Teknik Kılavuzu. NHYP’lerde su
kaynakları
tahsislerinin
ve
rezervlerinin
gerçekleştirilmesine
yönelik
yöntemi
belirlemektedir.
Yasal çerçeve
Kurumsal çerçeve
• Ortak ve koşut yetkiler (Ulusal ve Bölgesel İdareler).
• Nehir Havzaları Bölgeleri, Bölgesel İdarelerin sınırları
ile uyumlu değil.
Özerk bölgeler
Nehir havzası bölgeleri
NHYP’nda su kaynakları tahsisi ve rezervi
NHYP’nda su kaynakları tahsisi ve rezervi
• Mevcut kaynakların, su kullanımları (mevcut ve
öngörülebilir) arasında tahsisine yönelik bir mekanizma.
• Su dengeleri kullanılarak her NHYP’nda gerçekleştirilir :
• Su haklarının belirlenmesi için bir düzenleme tabanı
sunar
Özellik
Su kullanımları ve talepleri
Su tahsisi
Su rezervi
Kalıcı Geçici
Mevcut Öngörülen Su kaynakları tahsisi ve lisanslandırma sistemi
Su kaynakları tahsisi ve lisanslandırma sistemi
Su Kaynakları tahsisi ve rezervleri için atılacak adımlar
• Mevcut su kaynakları
• Su kullanımları ve talepleri
• Su kaynakları sistemleri
• Su kaynakları
dengeleri
sistemlerindeki
• Su kaynakları tahsisi ve rezervi
su
Su kaynakları değerlendirmesi • İspanya’nın tamamı için kullanılan
yöntem: SIMPA modeli (Hidrolojik Etüt
Merkezi tarafından geliştirilmiştir)
• Aylık bazda işleyen dağıtımlı ve kavramsal
hidrolojik model
• İspanya toprakları: 1.000 m x 1.000 m
boyutlarındaki yarım milyon hücre
Su kaynakları değerlendirmesi
Toplam akış: 220mm/yıl.
SIMPA modeli ile akış modellemesi
Mevcut su kaynakları • Doğal su kaynakları
• Çevresel ve jeopolitik kısıtlamalar.
• Su altyapısı:
• Toplam kapasitesi 56.500 Hm3
olan 1.200’den fazla büyük baraj
• Geleneksel olmayan kaynaklar
• Tuzsuzlaştırma ve atık su yeniden kullanımı
İspanya’da depolama kapasitesi 10
Hm3’ten fazla olan rezervuarların
haritası
Su talepleri
•Tüketim amaçlı (kentsel, tarımsal, endüstriyel,…).
•Tüketim amaçlı olmayan (hidroelektrik santraller, su ürünleri yetiştiriciliği,…)
•Sulama için su talebinin önemi.
İspanya’da su talepleri (Hm3/yıl) Su talep tahminlerine yönelik araçlar
• Nüfus, sulanan alan, birim tüketim, verimlilik, vs. verilerinin kullanıldığı dolaylı yöntemler...
• Ana birim talepler için su temini verileri
• Ürün gelişiminin belirlenmesine yönelik uzaktan algılama
Mancha Oriental akiferinde uzaktan algılama yoluyla sulama ürünlerinin tanımlanması
Mancha Oriental akiferinin bir bölgesindeki NDVI görüntüleri ve zaman içindeki NDVI gelişimi Su kullanım öncelikleri
• Tercih sırası: NHYP’nda belirlenir (yoksa Su Kanununda).
1º Kentsel su temini.
2º Sulama ve tarımsal kullanımlar.
3º Elektrik enerjisi üretimine yönelik endüstriyel kullanımlar.
4º Önceki maddelerde belirtilmeyen diğer endüstriyel kullanımlar. 5º Su ürünleri yetiştiriciliği.
6º Eğlence amaçlı kullanımlar.
7º Seyrüsefer ve su yolu taşımacılığı.
8º Diğer kullanımlar.
• Kentsel su temininin önceliği.
• Çevresel akışlar çevresel kısıtlamalar olarak değerlendirilir.
• Bu sıralamanın su tahsisleri, izinleri/lisansları, vs. üzerinde etkisi vardır.
Su kaynakları sistemleri
• Su kaynakları sistemi bir yönetim birimidir.
• Aşağıdakilerden oluşur:
•
•
•
•
•
Yüzey ve yeraltı su kütleleri
Su kaynakları Hidrolik işler Su talepleri Yeniden kullanım ve tuzsuzlaştırma
• Su kullanımında öncelik
• Kullanım kuralları
İspanya nehir havzalarında su kaynakları sistemleri
Su dengeleri Her bir su
kaynakları
sistemi için
AQUATOOL
Karar Destek
Sistemi ile
geliştirilen bir
simülasyon
modelinin
kullanılması. Mijares – Plana de Castellón su kaynakları sisteminin kavramsal şeması
Su dengeleri •İki dönem:
• 1940‐2005. Aylık verilerin mevcut olduğu dönem
• 1980‐2005. Özellikle kurak geçen en son dönem (tedbir ilkesi).
•2027 zaman ufkunda iklim değişikliğinin olası etkileri dikkate alınmıştır.
•Garanti kriterleri • Garanti düzeyi karşılandığında talep karşılanır.
• Garanti kriterleri UTAH kriterlerinin bir uyarlamasıdır.
Su kaynakları tahsisi ve rezervi
•Belirli bir yıllık hacmi belirli bir talep birimine tahsis etmeye yönelik mekanizma. •Su tahsisleri tek başına su kullanım hakkı vermez.
•Takip edilen prosedür, mevcut su hakları, su arzı ve su talebi göz önünde bulundurularak mevcut su kaynaklarının tahsisinden ve rezervinden oluşur.
Su kaynakları tahsisi ve rezervi
Su yeniden tahsisi örneği : Júcar Nehir Havzası Bölgesindeki Acequia Real del Júcar Sulamacılar Birliği
•1998 Planı: Yıllık 392 Hm3tahsis edilmiştir
•2013 PLANI: Yıllık 214 Hm3
tahsis edilmiştir (sulama sistemindeki ve verimlilik düzeylerindeki değişiklikler sebebiyle tasarruf sağlanmıştır)
Acequia Real del Júcar Sulamacılar Birliğindeki modernizasyon çalışmaları
AB’de Su Dengeleri
• Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlüğü tarafından İspanya’da iki pilot proje başlatılmıştır.
• Júcar Nehir Havzası Bölgesi için HALT‐JÚCAR‐DES, • Guadiana Nehir Havzası Bölgesi için GUASEEAW.
• Temel amaç: Birleşmiş Milletler’in Çevresel‐Ekonomik Su Muhasebesi Sistemindeki (SEEA‐W) su dengelerinin incelenmesi.
Su Hakları: Lisanslandırma sistemi
Lisanslandırma sistemi
•İspanya’daki lisanslandırma sistemi oldukça eskidir (19. yy): engin bir deneyim mevcuttur
•1985 Su Kanununda öngörülen lisanslandırma sistemi tüm su kullanımları için yasal güvence ve aynı zamanda sistem için katılık sağlar.
•Yüzey ve yeraltı suları 1985 yılından bu yana kamu malıdır.
•1999 yılında daha fazla esneklik için Su Kanununda reform yapılmıştır: su piyasaları.
Lisanslandırma sistemi •Kullanıcıların suyu kullanabilmeleri için İdareden lisans almaları gerekmektedir.
•Bir lisans verilebilmesi için, önceden NHYP’da bir su kullanım tahsisinin olması gerekir.
Mevcut lisanslandırma sistemi •İlkeler:
a) Önceden mevcut olan kullanıcıların etkilenmesinden kaçınmak (kamuoyu istişare),
b) Hidrolojik planlama ile uyumu sağlamak (NHYP ile uyum raporu)
c) Çoklu sektör görüşlerinin dikkate alınması (çevresel gereklilikler). •Gerekli çalışmaların bedeli başvuru sahibinden alınır.
Mevcut lisanslandırma sistemi • Lisansların verilmesi
a) NHYP’na göre.
b) Geçici özellikte ve 75 yıldan kısa süreli (NYHP’nda kısaltılabilir)
c) Gerekçeli olmakla birlikte takdire bağlı.
• Genel lisans koşulları :
a) Verilen su, belirlenen kullanımlara ve araziye özeldir. b) İdare su kaynağını değiştirebilir.
Mevcut lisanslandırma sistemi Lisansların kontrolü
Lisansların revizyonu • Nehir Havzası Kurumları
• Koşullarda değişiklik
• Kontrol sistemleri • Mücbir sebepler halinde
Lisansların sona ermesi • Lisans süresinin sona ermesi
• Zorunlu kamulaştırma
• Temel koşulların yerine getirilmemesi
• Üç yıl aralıksız olarak işletmenin durması.
• NHYP’larına uyum için gerekli olması
Su Sicili
• Kamu • Yasal güvence • Koruma Mevcut lisanslandırma sistemi •Lisansların, NHYP’larında yer alan su tahsisleri ve rezervasyonları ile uyumu. •Nehir Havzası Kurumunun plana uyum ile ilgili raporu :
• Talep edilen su kullanımının, planda bir su tahsisi veya rezervasyonu mevcut.
• Talep edilen hacim talep birimine uygun.
• NHYP ile ilgili koşulların belirlenmesi.
Su hakları ile ilgili mevcut durum
•ALBERCA sistemi.
• İdari prosedürlerin homojen hale getirilmesi. • İşleme araçlarının modernizasyonu.
• Su kullanımlarının tam karakterizasyonu. • Su Sicillerinin güncellenmesi
•ALBERCA sistemine 566.316 su çekiş dosyası girilmiştir (Ocak 2013). Su Piyasaları
Su piyasalarına duyulan ihtiyaç
• Mevcut
lisanslandırma
sistemi,
su
kaynaklarının yeni kullanımlara tahsisi
konusunda bazı zorluklar sunuyor.
• Su kıtlığının olduğu bölgelerde mevcut kaynakların
neredeyse tamamı mevcut kullanımlara tahsis
edilmiş durumda
• Lisanslandırma
sisteminin
esnekliğini
arttırmaya yönelik araçlar (1999 Su Kanunu
reformu).
Su piyasalarının araçları ve amaçları
• İki tür araç :
• Hak devir sözleşmeleri.
• Hak değişim merkezleri.
• Amaçlar:
• Kaynakların yeni kullanımlara yeniden
tahsisi.
• Özellikle kuraklık durumlarında etkilerin
hafifletilmesi.
Geçici hak devir sözleşmeleri
• Lisans sahibi iki kullanıcı arasındaki bir anlaşma.
• Geçici haklar.
• Olası ekonomik tazminat.
• İdarenin gözetimi.
• Su kullanım hakkının, tercih sıralamasında eşit veya
daha yüksek konumda olması gerekir.
• Devredilen yıllık hacim, gerçekte kullanılandan veya
verilenden kesinlikle daha yüksek olamaz.
Hak değişim merkezleri
• Nehir Havzası Örgütü, başka kullanıcılara devretmek
amacıyla su hakları edinmek için ihale düzenler.
• Gerekçeler: kuraklık durumları, akiferlerin aşırı
kullanımı, yeraltı sularının tehlikeye düşmesi …
• İdareler edinilen hakları çevresel veya genel kamu
çıkarı amacıyla verebilir.
• 2005‐2008 kuraklık döneminde, bu araç İspanya’daki
havzaların çoğunda su kıtlığını hafifletmiştir.
Finansal Sürdürülebilirlik ve maliyetlerin karşılanması Finansal sürdürülebilirlik ve maliyetlerin karşılanması
• Su hizmetlerinin maliyetlerinin
ücretlendirme mekanizmaları.
karşılanması
için
• Suyun ekonomik değeri dikkate alınmaz.
• Kullanıcılar altyapı inşaatı, kullanımı ve bakımı için
ödeme yapar : düzenleme ücreti ve kullanım tarifesi.
• Kriterler: ölçülülük, eşitlik ve kendi kendini finanse
etme.
• Maliyetlerin karşılanması ilkesinin istisnaları : sosyal,
çevresel ve ekonomik sonuçlar, coğrafi ve iklimsel
koşullar dikkate alınabilir (Su Çerçeve Direktifi).
İspanya deneyiminden çıkarılan dersler
İspanya deneyiminden çıkarılan dersler
• Su tahsisi ve rezervasyonu NHYP’nda gerçekleştirilir.
• Bir lisansın verilebilmesi için, NHYP’nda önceden öngörülen
bir su kullanım tahsisi olması gerekir.
• Lisanslandırma sistemi: yasal güvence ve esneklik
• Su piyasaları, su kaynaklarının yeniden tahsisi ve kuraklık
durumlarındaki etkilerin hafifletilmesi için kullanılan
mekanizmalardır.
• ALBERCA: Mevcut lisans dosyaları hakkında bilgi sahibi olmak.
• Suyun ekonomik değeri dikkate alınmaz. Kullanıcı su
altyapısının maliyetleri için ödeme yapar.