Bilgisayar Destekli İmalat

Bilgisayar Destekli İmalat
Bilgisayar Destekli Đmalat
(Computer Aided Manufacturing-CAM)
CAM, planlama, yönetme ve bir imalat işleminin kontrolünün
doğrudan veya dolaylı olarak bilgisayar yardımı ile yapılmasıdır.
Aşamalar:
Tasarım
Analiz
Çizim
Đşlem Planlama
Parça Programlama
Parça işleme
Muayene
Günümüzde bilgisayar destekli imalat CNC tezgahlarında ve işleme merkezlerinde
yapılmaktadır. Bu tezgahlar 2,3,4,5 eksenli olarak tanımlanır.
Eksen sayısı kesici takımının ve işlenen parçanın bağlı olduğu tablanın hareket
kabiliyetini gösterir. Düzlemsel parçalar için 2 eksen yeterli iken, karmaşık yüzeylere
sahip parçaların işlenmesi için 5 eksenli tezgahlar kullanılmaktadır.
CNC Nedir ?
Takım tezgahlarının sayı, harf, vb. sembollerden meydana gelen ve belirli bir mantığa
göre kodlanmış komutlar yardımıyla işletilmesidir.
Bu tip tezgahlarda kullanılan bilgisayarlar yardımıyla programların saklanması, parça
üretiminin her aşamasında programı durdurma, programda istenilen değişiklikleri
yapabilme, programa istenilen noktadan devam edebilme mümkündür.
Sayısal denetimli tezgahlar 3 temel bileşenden oluşur; Bu bileşenler ;
CNC tezgahlarının fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için verileri toplama ve saklamakta
kullanılan bilgisayar
Tezgah kontrol ünitesi ile bilgisayar arasında iletişimi ve bilgi akışını sağlayan kontrol
ünitesi ve arayüz
Hız ve ilerleme kontrolleri, servo birimler ve tezgah işlemlerini (fener mili-tabla
hareketleri, takım değiştiriciler) içeren fonksiyonlar.
CNC Torna
CNC Freze
CNC Tezgahlar : (Avantajlar)
Tezgahın çalışma temposu her zaman yüksek ve aynıdır.
Tezgahta yüksek hassasiyette parça üretmek mümkündür.
Seri ve hassas üretim insan faktörünün fazla etkili olmaması nedeniyle mümkündür.
Üretim sırasında ayarlama, ölçü kontrolü ve elle hareket nedeniyle oluşan zaman
kayıpları en aza indirilmiştir.
Üretim sırasında operatörden kaynaklanan hatalar ortadan kaldırılmıştır.
Parça üzerinde yapılacak değişiklikleri kısa sürede program üzerinde yapmak
suretiyle uygulamak mümkündür.
Her türlü sarfiyat (malzeme, elektrik, emek) en aza indirgenmiştir.
Ayrıca CNC Tezgahlar : (Dezavantajlar)
Detaylı bir imalat planı gereklidir.
Đlk yatırım maliyeti çok pahalıdır.
Klasik tezgahlara göre daha titiz bakım ve kullanım gereklidir.
Kaliteli dolayısıyla pahalı kesici takımların kullanılması gerekir.
CNC Tezgahlarının Yapısı:
CNC tezgahlar milimetrenin binde biri bir hassasiyetle çalışabilir ve ani frenlemeleri en
iyi şekilde yapabilirler. Bu da motorlarının, kızaklarının ve millerin daha kompleks bir
yapıya sahip olmasını gerektirir.
Bir CNC tezgah üç ana üniteden oluşur: mekanik aksam, güç besleyici amplifikatör ve
motorlar. Her ana mil tezgaha bir hareket verdiğinden, tezgahın serbestlik derecesi
eksen sayısı ile belirtilir. Her bir ana servo motoru (doğru veya alternatif akımlı) direkt
veya bir kademeli redüktör aracılığı ile bağlanır.
Kontrol paneli
Bilgisayar
Kontrol ünitesi
Punta başlığı yuvası
Talaş taşıyıcı ( Talaş konveyörü )
Koruyucu kapak
Taret (takım tutucu)
Ayna ve Kumanda tuşları
Tezgah Gövdesi
Tornalar yalnızca bankolardan ,
Frezeler ise yalnızca kolonlardan meydana gelirler.
Tezgah gövdesi malzemeleri yüksek rijitlikte ancak hafif olmalıdır. Bu
nedenle rijitlik/kütle oranı yüksek seçilmelidir.
Titreşim sönümleme özelliği yüksek malzemeler seçilmelidir.
En bu özelliklere sahip en uygun malzeme konstrüksiyonu içi boş olan
kesitlerdir.
Neden?
KAYIT VE KIZAKLAR
Eksenel hareketlerde, yüksek hız ve ani yavaşlamalar gerekir.
Kayıt ve kızaklarda yüksek sertlik ve titreşimleri sönümleme özellikleri istenir.
Bu yüzden CNC tezgahlarda, düşük sürtünmeye sahip doğrusal ve silindirik
yuvarlamalı kızak sistemleri kullanılır.
CNC ve klasik tezgahlarda kızak hareketleri
BĐLYE VĐDALI MĐLLER
CNC tezgahlarda sürtünme kuvvetlerini azaltmak için kayma
hareketi yerine yuvarlanma hareketinin tercih edildiği bilyeli
vidalar (ball screws) kullanılır.
Bilyeli vida dış profili gotik yay şeklindedir. Bilyeler karşılıklı iki
noktadan temas eder. Böylece hem sürtünme hem de oluşabilecek
boşluk önemli ölçüde ortadan kaldırılır.
Bilyeli millerin tercih nedenleri:
Çok hassas hareket sağlarlar.
Sürtünme katsayıları çok düşüktür.
Yüksek hızda hareket ederler.
Ömürleri uzundur.
Aşınmaları azdır.
Malzeme yapışması olmaz.
Düşük güç gerekir.
Bilyeli vida kayıt ve kızak sisteminin montajlı görünümü
HĐDROLĐK VE PNÖMATĐK ELAMANLAR
Her mekatronik sitemde olduğu gibi CNC tezgahlarda hidrolik
veya pnömatik sistemler ile çalışan elemanlar bulunur. Örneğin
torna tezgahlarında aynanın iş parçasını sıkması ve freze
tezgahında kesicinin tezgaha bağlanması, hidrolik olarak
sistemler aracılığı ile yapılır.
TEZGAH YAĞLAMA ÜNĐTELERĐ
CNC takım tezgahları yüksek hızlarla çok büyük hassasiyetle
çalıştığı için, hareket elemanları (özellikle kızaklar)
sürtünmelere maruz kalır. Bu yüzden tezgah ünitelerinin sürekli
yağlanması gerekir.
Her CNC tezgahta tezgah ünitelerini besleyen bir yağlama
sistemi vardır.
İŞ TABLALARI
Tabla üzerinde “X” ekseni doğrultusunda açılmış “T” kanallar
bulunur. Đş parçaları tablalara direkt olarak “T” somun ve
saplamalarla basit aparatlar yardımıyla bağlanırlar.
TAKIM DEĞİŞTİRME ELEMANLARI
CNC torna tezgahlarında takım değiştirme işini takım revolveri
yaparken CNC işleme merkezlerinde bu işi takım magazinleri
yapmaktadır.
Takım revolveri:
Genel olarak bunlara taret adı verilir. Üzerinde her kesicinin
bağlanacağı istasyon ve bu istasyon numaralarını gösteren
rakamlar vardır. Taretlerin kesici kapasiteleri 8-10-12-24 arasında
değişir.
Taret
Magazin
CNC freze tezgahlarında takımların üzerine yerleştirildiği ve gerektiğinde takımın
değiştirilmesini sağlayan düzeneklere magazin denir.
Kesici takım değiştirme işlemi otomatik kesici değiştiriciler (ATC) tarafından
gerçekleştirilir. Üzerinde her kesicinin bağlanacağı istasyon numaraları vardır .Bunların
kesici kapasiteleri 20-32-50-70-120-180 arasında değişir
Değişik tipte tasarlanan takım değiştirme sistemleri
AÇISAL KONUM ÖLÇÜMÜ: ROTARY ENCODER
Vidalı milin dönme miktarını ölçer. Yarı saydam bir dike radyal bölüntüler
çizilir. Bu disk tezgahın ilgili eksen miline takılır. Bu diske paralel bir ışık ve
fotosel sistemi vidanın dönmesiyle saydam olan ve olmayan bölgeleri algılar.
Bunun sonucunda her saydam olan bölgeye ait sinyaller üretilir, bu sinyallerin
her biri vidanın belirli bir dönüş açısına karşılık gelir.
DOĞRUSAL KONUM ÖLÇÜMÜ: LINEAR ENCODER
Bunlar tezgah tablasının hareketini ölçer. Hassas olarak çizilmiş olan doğrusal
bölüntülü şerit, tezgah tablası üzerine monte edilir. Fotosel ve ışık kaynağı da
tezgahın uygun olan sabit bir yerine monte edilir. Tezgah tablası hareket
ettiğimde doğrusal bölüntülerin saydam kısımları ışık kaynağı altına geldiğinde
bir sinyal kaydeder. Doğrusal çizgiler arasındaki mesafe sayılan sinyal sayısı ile
çarpılarak tezgah tablasını hareketi bulunur yani tablanın doğrusal hareketi
ölçülmüş olur.
CNC TAKIM TEZGAHLARININ ELEKTRĐK TAHRĐKLERĐ (MOTORLAR)
Hassasiyet istendiğinden CNC takım tezgahlarında servo motorlar veya adım motorları
kullanılır.
SERVO MOTORLAR
CNC takım tezgahlarında elektrik tahrikleri olarak hız kontrolünün kolaylığından dolayı
doğru akımlı servo motorları kullanılmaktadır. Bu tür motorlar farklı voltaj girişleri
yardımıyla motoru istenilen devir sayısında döndürür. Ayrıca sabit kesme hızı da sağlanır.
Sabit kesme hızı sayesinde çap değişmelerinde tezgah mili farklı devir sayısında
döndürülür. Servo motorlarda stator alan çizgileri yerine sabit mıknatıslar kullanılır, bu
nedenle de kayıplar düşük verim yüksektir.
servo sürücüleri
Servo Motorlar
ADIM MOTORLARI
Adım motorları kontrol devresi tarafından gönderilen giriş vurgu sırasını eşit aralıklı, açısal
harekete dönüştüren cihazlardır. Statorunda ve rotorunda belirli sayıda dişler bulunur ve bu
dişler manyetik sargılarla donatılmıştır. Meydana gelen manyetik akı stator ve rotordaki
dişlerin manyetik etkisi ile birleşmesini yada ayrılmasını sağlar. Motorun bir vurgu işaretine
karşılık dönüşüne bir adım denir. Bu motorlar elektronik devre ile doğru akım güç kaynağı
kullanılarak çalıştırılır. Motorun işletimini yapan bu devreye sürücü devre denir. Adım
motorları adım açısının küçük olması, dönme hareketinin küçük mesafede elde edilmesini
sağlar.
Adım Motorları
Geri Besleme
Kontrol Panelleri
CNC tezgâhının kontrolü bu panel aracılığıyla yapılır, yapılan işlemler görülür. Simülasyon
izlenebilir. Alfabetik ve sayısal tuşlar ile veri girişi gerçekleşir. Kontrol tuşları ile manuel hareket
için eksen seçimi, taret döndürme, tezgâh aynasını açma/kapama, tezgah milini çalıştırmadurdurma, soğutma sistemi açma/kapama, acil durdurma, devir sayısı/ilerleme vb. ayar düğmeleri
bulunur. Endüstride yaygın olarak kullanılan kontrol sistemleri şunlardır: Siemens, Fanuc,
Heidenhain Mazatrol , Özel Kontrol Panelleri.
CNC TORNA TEZGAHLARI:
Nümerik kontrollü torna tezgahlarda genelde X ve Z ekseni olmak üzere iki temel
eksen vardır. Bu tür takım tezgahlarında pek çok profil tornalama işlemlerinin
yapılabilmesi için doğrusal interpolasyon (Linear Interpolation) ve eğrisel
interpolasyon (Circular Interpolation) işlem özelliği yeterlidir.
Đşleme kapasiteleri daha geniş olan CNC torna tezgahlarında eksen sayılar 3 yada
daha fazla olabilir. Üçüncü eksen tezgah taretinin eksen hareketidir.
CNC FREZE TEZGAHLARI
CNC Freze tezgahları operasyon yeteneklerinin çeşitliliği bakımından
işleme merkezlerinden sonra en çok işlem kabiliyetine sahip olan
tezgahlardır. Bu tür tezgahlar en az 3 olmak üzere 4-5 ve daha fazla eksende
işlem yapabilme özelliklerine sahiptir. Bu tezgahların bütün çeşitleri sürekli
iz kontrol (Continuous Paht Control) ile donatılmıştır.
Otomatik kesici değiştirme (Automatic Tool Change) özelliğine sahiptir.
Kesici telafisi (Tool Compensation) özellikle eğrisel frezeleme işlemlerinde
ve kalıpçılıkta büyük kolaylık sağlar.
Üç boyutlu (3 Dimension) iş parçalarının ideal profil ve optimum özellikte
işlenmeleri başarıyla gerçekleştirilir. Kullanılan kesiciler, uçları radyuslu ve
yüksek kesme hızına sahip sert maden ve titanyum kaplı uçlardır.
CNC Programlama
Koordinat Sistemleri
Bilgisayar destekli tasarım ve imalat sistemlerinde tasarım ve üretim için geometrik
şekillerin hazırlanmasında koordinat sistemlerinden yararlanılır. Böylelikle yapılan
çizimler de büyük kolaylık sağlanır.
CNC takım tezgâhlarında kızakların, kesici yüklü taretlerin ve kesicilerin hareketleri için
kartezyen koordinat sistemi kullanılır. Temel eksenler X, Y, Z harfleri ile tanımlanmaktadır.
Bu eksenlerin birleşim noktalarına sıfır (orijin) noktası denilmektedir.
CNC tezgâhlarında eksenlerin tanımlanmasında yukarıdaki şekilde görülen sağ el
kuralı uygulanmaktadır. Sağ elin başparmağı X eksenini, işaret parmağı Y eksenini, orta
parmak ise Z eksenini göstermektedir. Bu tanımlanan koordinatlarda parmak uçları pozitif
yani (+) yönü göstermektedir. Aksi yönleri ise negatif (-) yönü ifade etmektedir.
CNC tezgahlarında parça programlama için kullanılan koordinat sistemleri şunlardır :
Mutlak (Absolute) Kordinat Sistemi
Artırımsal (Đncremental ) Kordinat Sistemi
Mutlak (Absolute) Koordinat Sistemi :
Tasarım, çizim ve parça programlamada kullanılan tüm koordinat değerlerinin belirli bir
noktaya göre belirlenmesidir. Bu nokta orjin, datum veya sıfır noktası olarak adlandırılır.
Genelde çizim alanın sağ alt köşesinin koordinatlarıdır ve (0,0,0) olarak kabul edilir.
Torna tezgahları için program hazırlanmasında sıfır noktası üretilecek parçanın eksen çizgisi
üzerindeki sağ bitiş noktası kabul edilir. Freze tezgahlarında ise üretilecek ürünün sol alt
köşesi orijin noktası olarak kabul edilir. X ve Y koordinatları (,) ile birbirlerinden ayrılır.
Artırımsal (incremental) Koordinat sistemi:
Tasarım ve çizim sırasında tüm ölçü değerleri sürekli olarak bir önceki koordinat değeri orijin
noktası kabul edilerek hesaplanır. Tasarımda artırımsal koordinat sistemine göre ölçüler
girilmeden önce (e)işareti kullanılmalıdır. Parça programlamada koordinat sistemleri arasında
geçiş için özel kod değerlerinin önceden girilmesi gereklidir. Bu kod değerleri şunlardır.
Freze tezgahı için
Torna tezgahı için
G92= Mutlak
G90=Mutlak
G91=Artırımsal
G91=Artırımsal
Makine Sıfırı: Bütün CNC tezgâhlarda makine ilk açıldığında işe başlamadan önce, elektrik
kesintisi olup tezgâh kapandığında, EMG (acil durdurma butonuna basıldığında) ve Makine
Lock (eksenleri kilitleme butonu) basıldığında tezgâh eksenlerinin makine sıfırına
gönderilmesi gerekir. Tezgâh eksenlerinin makine sıfırına gönderilmesinin amacı tezgâh
tablasının üzerindeki eksen okuma cetvellerinin başlangıç noktasına alınarak sıfırlanmasıdır.
Bu sıfır noktasının yeri sabittir, imalatçı firma tarafından tezgâhta belirtilen bu noktalar
makine eksenlerinin gidebildiği en son noktaya giderek tezgâh üretime hazır hale gelir. Eğer
bu işlem yapılmazsa CNC makine verilen komutları doğru konum için algılayamaz ve bunun
sonucunda istenmeyen sonuçlarla karşılaşılır.
Đş parçası Sıfırı: Đş parçasının sıfırının bulunmasının amacı tezgâh tablasına veya mengeneye
bağlı olan malzemenin nerede olduğunu ve hangi noktanın refarans alınarak parçayı işlemeye
başlanacağını program kodları ile makine eksenlerine bildirilmesidir. Genelde frezede parça
sol alt köşe üst noktası, tornada parça ekseni sıfır noktası olarak tanımlanır.
Işıklı prop
Parça sıfırlama esnasında prob ışığının
yanması
PROGRAMLAMA ĐLKELERĐ
Program bir parçanın tam olarak işlenmesi için tüm bilgileri içeren ve bunları
tezgahın kontrol ünitesine giriş olarak veren bir belgedir.
Bir program blok denilen ve tek bir sıraya yazılan bir takım cümlelerden meydana
gelmektedir.
Genelde bir programda üç çeşit bilgi vardır.
Takım veya parçanın konumunu, yaptığı hareketin şeklini ve yönünü kapsayan
geometrik bilgiler.
Takım, ilerleme hızı ve kesme hızını içeren teknolojik bilgiler.
Yardımcı bilgiler.
Genelde CNC tezgahları için program oluşturmak için birçok yöntem
vardır. Bunlar;
ISO kod (G kodu) sistemine dayanan elle programlama.
APT gibi programlama dilleri.
Grafik etkileşime dayanan CAM.
Diyalog sistemi gibi yöntemlerdir.
PROGRAM iÇiNDEKi HARF VE SEMBOLLER
O: Program baslangıç harfi. O1234 gibi
N :Program satır numarası. N5 N10 gibi.
G :Hazırlık Fonksiyonları.G0 (hızlı ilerleme)gibi.
X :Koordinat.G04 ile yazılırsa bekleme zamanı(sn).G16 (Silindirik koordinatlar) ile
yazılırsa yarıçapı ifade eder.
Y: Koordinat.G16 ile yazılırsa açıyı ifade eder.
Z :Düşey eksen koordinatı.
R :Radius.G02 ve G03 radiusü.G81 ve G89 ile yazıldığı zaman emniyetli durma
mesafesi
H :Takım boyu
D :Takım yarı çapı
M:Makina fonksiyonlarını harekete geçirme (M06 Takım degistir.)
S :Devir sayısı.S1000 gibi.
T :Takım cep numarası.T1(bir nolu takım)
I :X ekseninde başlayıp biten tam dairesel hareket.
J :Y ekseninde başlayıp biten tam dairesel hareket.
K :Z ekseninde başlayıp biten tam dairesel hareket.
Q :G83te (derin delik delme) her defada delme miktarı.
P :Alt program tekrar sayısı.
F :ilerleme miktarı.
/ :Satır atlama işareti.
; :Satır sonu işareti.
# :MACRO program işareti.
(T) kodu
Takım numarası belirtilir.bu kodun ilk iki hanesindeki kısma ,takım numarası
(01,02,03,04,05,06,07,08,09,10,11,12) ve son iki hanesindeki kısma ise TELAFĐ
NUMARASI denir.genellikle aynı takım numarası için aynı telafi numarası
girildiğinden ,telafi numarası ile takım numarası aynı olur mesala T0101 gibi.
Sıra
Numarası
Hazırlık
Bitiş Noktası Koordinat Ek Đş Mili F. Takım Đlerleme F Blok
Fonksiyonu
Değerleri
Fonksiyon
Fonksiyonu
Sonu
Her bir bloğun başında N adresini takiben sıra numarası azami dört hane olacak şekilde verilir.
Bu Mitsubishi kontrolde 5, Fanuc OMC kontrolde 4 hanedir. Sıra numarası program icra
edilirken tezgah ekranında gösterilir. Sıra numarası program icra sırasını gözlemlemek veya
işleme programı için özel bir yöntemi çağırmak amacıyla kullanılabilir.Sıra numarası komutların
icra sırasını göstermez. Program programda yazılan blokların sırasına göre icra edilir.(Blok içinde
belirtilen kodlar aynı anda icra edilir.) Programın bitiş kodu M02 veya M30 kodu program
sonunda yazılır.
Genel olarak işleme programı :
O1234 ;
Program Numarası
N001 G90 G00 X-10.0 Y-20.0 Z-30.0 M03 S1000 ;
N002 M08 ;
Blok
N003 G01 Z-40.0 F500.0 ;
Blok
N004 G00 Z-30.0 ;
Blok
N999 M02 ;
Blok Sonu
Blok
FANUC ve SIEMENS kontrol ünitelerinde mutlak programlama için X ve Z harfleri
kullanılır. Artışlı programlama için X ekseni için U ve Z ekseni için W kullanılır. Bazı kontrol
ünitelerinde ise G90 yazılınca sonra gelen satırlar mutlak, G91 yazılınca sonra gelen satırlar
artışlı olarak kabul edilir. Fanuc kontrol ünitelerinde koordinat değerleri tam sayı ise sonuna
nokta konur. Tam sayıların sonuna nokta konulmaz ise değer mikron kabul edilir.
Yazılmış bir programın işlenme anında
kontrol panelinde bulunan simulasyon
ve komut satırları. Bu sayede işlem
anında yazılmıs programı test edilebilir.
Bazı Önemli G Kodları ve Örnekler
G00
G00 (Boşta Đlerleme) KODU:
Bu kod kesici takım iş parçasına
yaklaşırken veya kesme işleminin
yapılmadığı yerlerde takımın hızlı
hareket etmesi için kullanılır.
Bu kodda kullanılan hız her bir eksen
için ayrı ayrı belirlenebilir. Bu hız ise
üretici firma tarafından belirlendiği
için herhangi bir F değeri
kullanılmaz.
G01
G01 (Doğrusal Đlerleyerek Kesme)
KODU :
Doğrusal kesme işleminde bu
program kodu kullanılır. Kesici
takımın talaş kaldırarak yaptığı
hareketi belirtir. Bu hareket hızlı
değil belirtilen F değerinde yapılır.
Formatı;
X
Z
F
G01 X_ _ _Z_ _ _F _ _ _;
: X eksenindeki koordinat noktası
: Z eksenindeki koordinat noktası
: Đlerleme hızı
G02
G03
G02 Saat ibresinin dönüş yönünde (CW) eğrisel
interpolasyon. Bu hareket hızlı değil belirtilen F değerinde
yapılır.
G03 Saat ibresinin dönüş yönünün aksi yönde (CCW) eğrisel
interpolasyon. Bu hareket hızlı değil belirtilen F değerinde
yapılır.
G02/G03
X_ _ _Z_ _ _R_ _ _F_ _ _;
(Yarıçap kullanılarak)
G02/G03
X_ _ _Z_ _ _I_ _ _K_ _ _F_ _ _;
(Yay başlangıç ve bitiş noktası kullanılarak)
G04
G04 (Duraklatma, Zaman Bekletmesi) KODU : Bu kod kesici
takımın çalışmasını X parametresi olarak verilen saniye veya P
parametresi olarak verilen milisaniye süresince durdurmak amacı ile
kullanılır. Bu duraklatma işlemi genellikle matkapla delik açma veya
belirli bir çapta delik işleme sırasında işlemin doğruluğunu kontrol
etmek için takımın çalışmasına ara vermek amacı ile kullanılır.
Formatı;
G 04 X_ _ _;
(Saniye olarak bekletme)
G 04 P_ _ _;
(Milisaniye olarak bekletme)
Örnek : (X formatlı saniye kullanımı):
N 150 G04 X1.5;
N150 : Program satır numarası
G04 : Duraklatma kodu
X
: Saniye olarak bekletme süresi (1,5 saniye)
Örnek : (P formatlı milisaniye kullanımı);
N 160 G04 P1500;
N160 : Program satır numarası
G04 : Duraklatma kodu
P
: Milisaniye olarak bekletme süresi (1500 milisaniye=1,5 saniye)
G20
G21
G20 kodu programda girilen değerleri inç ölçü sistemine göre, G21 kodu ise metrik ölçü
sitemine göre değerlendirir. G21 tezgâh açıldığında geçerli olan koddur. Formatı;
N_ _ _G20_ _ _(inç) veya N_ _ _G21_ _ _(metrik)’tir.
G28
G28 (Referans Noktasına Dönüş) KODU:
G 28 kodu, kesici takımı hızlı hareketle tezgâh referans noktasına gönderir. Bu kod
eksenin en son bulunduğu noktadan tezgâhın hafızasına kayıt edilmiş olan makine sıfırı
değerine göndermek için kullanılır. G28’deki hareket G00 kodunda olduğu gibi hızlıdır.
G28 X 100.Z100.;
( CNC Torna )
G91 G28 X0.Y0.Z0.;
(CNC Freze) gibi kullanılır.
G40
G 40 (Kesici Ucu Telafileri Đptal Etme) KODU:
G40 kodu, programda uygulanmış olan kesici takım ucu yarıçap telafisi kodlarını (G41-G42)
iptal eder. Eğer G41 veya G42 kodu iptal edilecek kısımda işlenmeyecek olan bir eğik yüzey
varsa bu kodun (G40) uygulanmasına dikkat edilmelidir. Şekilde görüldüğü gibi G40 kodunu
takiben kesici takımın gideceği X ve Z koordinatları tanımlandığında, kesici uç önce telafi
iptalden dolayı işlenen yüzeye teğet konuma gelecektir. Bu durum kesici ucun işlenmeyecek
olan konik ya da dik yüzeye dalması demektir.
G40 kodununun iş parçasına uygulanmış şekli
Bu durumun önlenmesi için G00 G40 kodundan sonra kesici takımın gidecegi yerin I
ve K değerleri ile tanımlanması gerekir. I ve K değerleri kesme işleminin bittiği
noktada başlayan konik yüzeyin koniklik mesafesinin X ve Z eksenlerindeki dik
izdüşümleridir.
G40
Formatı;
G00 G40 X_ _ _ Z_ _ _ I_ _ _K_ _ _;
X
Z
I
K
: X ekseni üzerindeki mesafe
: Z ekseni üzerindeki mesafe
: X eksenindeki dik izdüşüm mesafesi
: Z eksenindeki dik izdüşüm mesafesi
G41
G42
G41
G42
G 41(Sol) ve G 42(Sağ) Kodları (Kesici Uç Yarıçap Telafisi):
G41 kodu takım uç radiusun soldan telafisi(kesici takımın yarıçapı kadar sola
kaydırılması), G42 kodu takım uç radiusun sağdan telafisi(kesici takımın yarıçapı kadar
sağa kaydırılması)’dir. Programlama esnasında takımının sivri olarak kabul edilen
ucu dikkate alınılarak takım yolu programlanır. Yani programlanan yol teorik olarak
kesici ucun takip ettiği yoldur. Kesici takımlar kesme anında uçları az ya da çok bir
kavis yapar. Bu işlem düz ve alın tornalamada sorun oluşturmaz fakat konik ya da
dairesel yüzeylerin işlenmesinde olması gereken gerçek değerden az ya da çok talaş
kaldırmasıdır. Çünkü programlanan yol ile gerçeklesen profil arasında fark oluşur. Bunu
önlemek ve programlanan profil ile gerçekleşen profili simetri oluşturmak için G41 ve
G42 takım ucu telafi kodları kullanılır. Bu kodlarla tezgâh kontrol ünitesi olabilecek
hataları telafi eder.
G50
G50 (Torna Đçin Đş Mili Devrini Sınırlama) :
G50 kodu iş mili devir sayısına sınırlama getirilmesini sağlar.
Bu kod girildikten sonra S degeri için verilecek değer iş mili devrinin
çıkabileceği maksimum değer olacaktır. Sabit kesme hızı kullanıldığında
çaptaki değişikliğe bağlı olarak iş mili devri de otomatik olarak artacak ya da
azalacaktır. Normal şartlarda iş mili devir sayısı tezgâhın dişli kademesinin
maksimum devrine kadar çıkabilir. Ancak tezgâhın ya da aynanın durumu iş
parçasının sıkma şekli gibi nedenlerden dolayı iş mili devir sayısının belirli bir
miktarı geçmemesi istenebilir.
Örnek format;
G50 S 3200 (Đş mili devri maksimum 3200 dev/dak olabilir.)
CNC Torna Program Örnekleri
Örnek 1 : Yanda aynaya
bağlanmış olan parçada alından 8
mm’lik talaş alınarak alın
tornalama yapılmak istenmektedir.
Program : 1
Böylelikle parçanın alnındaki 8 mm'lik talaş alınmıştır.
Örnek 2 : Silindirik tornalama
Şekildeki parça 40 mm çaptan 36 mm ye 80 mm boyunca tornalanmak
isteniyor.
Program 2 – Mutlak sistemde Program
Program 2– Artışlı sistemde Program
Örnek 3 :Konik Tornalama
Program 3
Program 3
Örnek 4
Program 4
O0014
N05 G21 G 99 ;
N10 G50 S1200;
N15 G00 X100 Z100 T0303;
N20 G96 S200 M03;
N25 G00 X12 Z5 ;
N30 G01 Z0 F0.2;
N35 G02 X46 Z-10 R20;
N40 G01 Z-18;
N45 G03 X46 Z-40 R20 ;
N50 G01 Z-50;
N55 G02 X46 Z-78.28 R20;
N60 G01 Z-107.28;
N65 G02 X60 Z-122.28 R20;
N70 G01 X62;
N75 G00 X100 Z100;
N80 M05;
N85 M30;
Örnek 1:
Asağıda ebatları ve her bir noktanın koordinatları verilen bir is parçasına; çapı
16 mm olan bir parmak freze çakısı ile 3 mm derinliğinde iz oluşturulacaktır. Bu
işlenecek olan parçanın programını yazınız.
Program 1:
O 0001
N10 G91 G28 Z0.;
N20 T01 M06;
N30 S2250 M03;
N40 G90 G54 G00 X0. Y0. Z100.;
N50 G00 X200. Y60. Z5. M08;
N60 G01 Z-3. F500;
N70 G02 X50. Y210. R150. F300;
N80 G01 X50.Y400. F500;
N80 G02 X200. Y550. R150. F300;
N90 G01 X500. Y550. F500;
N100 G02 X650. Y400. R150. F300;
N110 G01 X650. Y210. F500;
N120 G02 X500. Y60. R150. F300;
N130 G01 X200. Y60. F500;
N140 G00 Z5. M09;
N150 G91 G28 Z0.;
N160 G91 G28 Y0. X0.;
N170 M30;