evde kompost yapımı

E VDE K OMPOST Y APIMI
Yeryüzü Derneği
Devin Bahçeci
Nisan 2011
Yeryüzü Derneği Kütüphanesi Sayı:01
E VDE K OMPOST Y APIMI :
Organik maddelerin kontrollü bir biçimde biyolojik bir süreçten
geçtikten sonra koyu, kolayca ufalanan, toprak gibi kokan bir forma
dönüşmeleri ile elde edilen materyale kompost denir. Kesilmiş çimler,
kopan dallar, yapraklar ve en önemlisi mutfak atıkları rahatlıkla
komposta çevrilebilir.
N EDEN K OMPOST YAPMAK GEREKİR ?
 Öncelikle organik materyallerin kompostu sonucunda kaliteli bir
gübre elde edilir. Bu gübre kaliteli olmasının yanında, tamamen
doğal bir süreçle elde edildiği ve petrol ve türevleri ile
üretilmediği için hem doğa dostudur hem de organiktir.
Kompost ile toprağı kirletmez toprağı beslersiniz.
 Kompost yaparak toprağı da korursunuz. Kompost edilmemiş
organik materyallerin toprağa bırakılması ile toprakta bitkiler
ve bakteriler arasında bir rekabet ortaya çıkar ve toprakta
nitrojen tüketen bakteri sayısında artış olur. Sonuç olarak,
nitrojen azlığı ve bitkilerde yetersiz büyüme ortaya çıkar.
Özellikle nitrojen fakiri olan ülkemizde, organik materyallerin
kompost edilmeden toprağa bırakılması toprağa önemli zararlar
vermektedir.
 Evsel yiyecek atıkları en önemli problemlerden biri. Evsel
atıkların toplanması, ayrıştırılması belediyelere ve kamu
kuruluşlarına önemli yükler bindirmektedir. Bu yöntemle, evsel
atıkların yerinde komposta tabii tutulması evsel atıkları
azaltacaktır. Daha az evsel atık belediyeler üzerinde daha az çöp
yükü ve daha az çöplük alanları demektir.
 Kaliteli bir gübre çeşidi olmasının yanı sıra, organik
materyallerin su tutma gücü inorganik materyallere göre daha
yüksek olduğundan, kompostlu topraklar suyu daha çok tutar.
Yeryüzü Derneği Kütüphanesi Sayı:01
N ELERDEN K OMPOST Y APILABİLİR :
Meyve, sebze artıkları, yumuta kabukları, patates soğan kabukları;
çay yaprakları, balkabağı kabukları, kahve artıkları ve filtreleri
domates kabukları gibi pişmemiş organik materyaller, kesilmiş
çimenler, kurumuş yapraklar, dal parçaları, kurumuş bitkiler vb.
bahçe ve teras artıkları rahatlıkla kompost edilebilir.
Süt ve et ürünleri, tereyağı, kemikler (et, tavuk ve balık üçü de dahil),
mayonez, yoğurt gibi ürünler kompost edilemez. Yağlı, margarinli
yiyecekleri kompost edemezsiniz.
Kompost edilebilecek materyaller tuttukları nem oranına göre ikiye
ayrılır: Yeşil ve Kahverengi organik malzemeler
Yeşil
Budama artıkları
Kahve atıkları
Meyve kabukları
Yumurta kabukları
Çay poşetleri
Hayvan dışkısı
Taze ot
Yeryüzü Derneği Kütüphanesi Sayı:01
Kahverengi
Mısır sapı
Kıyılmış kağıt
Kıyılmış karton
Kuru yapraklar
Odun parçaları
Talaş
Kuru ot
K OMPOST NASIL YAPILIR :
Kompost basitçe bir mantıkla, organik materyallerin sıcaklık, oksijen
nem gibi koşulların göreceli olarak kontrol edildiği bir ortamda
çürütülmesidir. O yüzden, organik materyallerin bir şekilde ayrı bir
yerde toplanıp çürümeye terk edilmesi sonucunda kompost elde etmek
mümkündür. Aşağıda detaylı olarak verilen kompost yöntemleri ile
sıcaklık, oksijen ve nem gibi koşullar göreceli olarak daha rahat
kontrol edilebilmekte ve böylece daha hızlı ve verimli bir biçimde
kompost elde etmek mümkün olmaktadır.
Öncelikle aşağıdaki hangi metodu kullanırsanız kullanın, kompost
edilecek materyal 2’ye 1 oranında sıkıştırırsanız daha hızlı kompost
elde edersiniz.
Yine hangi yöntem olursa olsun fazla miktarda nem ve çim artığı
(nemi arttırır) koku problemlerine neden olabilir. Kokuyu azaltmak
için kuru yaprakları veya otları veya organik materyalleri araya
karıştırmak ve hava girişini sağlamak için kompostu karıştırmak
gerekir.
S OĞUK VE S ICAK K OMPOST K AVRAMLARI
Yöntemleri anlatmadan önce iki kavramı açıklıyor olmamız gerekiyor.
Soğuk ve sıcak kompost yapımı olarak adlandırılan evinizde ortaya
çıkan organik materyalin niteliği, miktarı ve ihtiyacınız olan gübrenin
zamanlamasına göre bu kavramlardan birini seçebilirsiniz.
S OĞUK K OMPOST
Özellikle düzenli olarak atığınız çıkıyorsa soğuk kompost yapmanızı
öneririz. Bu metotta öncelikle eşit miktarda yeşil ve kahverengi
materyali karıştırırsınız. Yeni atık çıktıkça kompostun içine eklersiniz.
Çok fazla ilgi göstermenize ve karıştırmanıza gerek yoktur, ancak
bakteriyel dönüşüm yavaş olur ve 4-6 ay içerisinde kompost elde
edersiniz.
Yeryüzü Derneği Kütüphanesi Sayı:01
S ICAK K OMPOST
Daha hızlı kompost elde etmek istiyorsanız bu yöntemi kullanmanızı
öneririz. Bu yöntem için 1 metre küplük hacim ideal boyuttur. Yine
eşit miktarda yeşil ve kahverengi materyali karıştırırsınız. Bu
yöntemde haftada 1 defa tüm kompost materyali ters çevirmeniz ve
komposta su katmanız gerekir. 4 -6 hafta içinde kompostu elde
edersiniz.
Ancak bu yöntemde sürece başladıktan sonra komposta yeni atık
ekleyemezsiniz, topladıklarınız atıkları bir sonraki komposta
saklarsınız.
Y ÖNTEMLER
Y IĞIN YÖNTEMİ
En sık kullanılan en basit kompost yapım yöntemidir. Bahçenizdeki
veya terasınızdaki bitki atıklarını, yaprakları ve çimenleri alanızın bir
köşesinde biriktirme ve yığma vasıtası ile kompost elde edebilirsiniz.
Geri kalanını doğa halleder. Yukarıda bahsettiğimiz tabloyu
kullanarak bire bir oranında yeşil ve kahverengi materyallerden
kullanırsanız en iyi verimi elde edebilirsiniz.
Ancak, bu yöntemde genellikle gıda atıklarının kullanılmaması
önerilir.
Hem soğuk hem de sıcak kompost için uygundur.
Bahçenizdeki atıkları bahçenizin bir
tarafına yığarak da kompost elde
edebilirsiniz.
Yeryüzü Derneği Kütüphanesi Sayı:01
S EPETLER , K UTULAR
Evde kolayca eski çitleri, plastik atıkları, örgü sepetleri kompost
için kullanabilirsiniz. Bu yöntemde en önemli nokta organik
materyalin hava alması için gerekli olan hava kanallarının
olmasına dikkat etmektir.
Ç İT KUTULAR :
80cm uzunluğundaki çitlerden bir kutu
yaparak organik materyallerinizi içinde
biriktirebilir ve kompost elde edebilirsiniz.
Kış boyunca tüm organik atıkları burada
biriktirebilir, yeni sezon için kompost
üretebilirsiniz.
Hem soğuk hem de sıcak kompost elde
etme
faaliyetlerinde
bu
kutuyu
kullanabilirsiniz.
TEL D OKUMA S EPETLER :
Her hangi bir nalburdan alacağınız
dokunmuş tel çitleri bir silindir halinde
birleştirerek bir sepet yapıp bu sepette
organik
materyallerinizi
kompost
edebilirsiniz. Bu yöntemde, tellerin kışın
donmamasına dikkat etmeniz gerekir. O
yüzden çok soğuk iklimlerde kullanılması
önerilmez. 90 cm çapında, 1.5 metre
yüksekliğinde bir sepet yapabilirseniz
kompost için uygun bir alan elde etmiş
olursunuz (yaklaşık 1 m3).
Hem soğuk hem de sıcak kompost elde
etme
faaliyetlerinde
bu
kutuyu
kullanabilirsiniz.
Sepetleri elinizde kullanmadığınız
materyalleri kullanarak kolaylıkla
yapabilirsiniz.
Yeryüzü Derneği Kütüphanesi Sayı:01
F IÇI YA DA V ARİL :
Boş bir fıçıyı veya varili de kompost üretimi
için kullanabilirsiniz. Fıçı veya varilleri
karıştırmak
göreceli
olarak
kolay
olduğundan dolayı, hızlı kompost için
idealdirler. Bu yöntemde en az 200 litre
kapasiteli ve sağlam bir kapağı olan bir
varil ya da fıçıya ihtiyacınız vardır.
Öncelikle varil veya fıçıda 6 – 10 sıra kadar
1er
santimetrelik
delikler
açmanız
gerekiyor. Bu delikler varil içerisindeki
hava akışını düzenleyecektir ve fazla nemi
dışarı atacaktır.
Varili 3/4 oranında organik materyal ile
doldurun. Devamında ise haftada bir defa
varili devirerek bahçenizde veya evinizde,
yuvarlayın.
Böylece hava rahatlıkla
organik materyalinizin içine girebilecektir.
En çok 2 ay içerisinde kompost gübreniz
hazır olacaktır.
Bu yöntem, özellikle küçük organik
materyal çıkaran evlerde ve bahçelerde
rahatlıkla kullanılmaya elverişlidir. Ancak
çok soğuk iklimlerde varildeki materyaller
donma tehlikesi ile karşılaşacaklarından,
bu yöntemin soğuk bölgelerde kullanılması
önerilmez.
ÜÇ ODACIK YÖNTEMİ
Özellikle düzenli kompost yapmayı düşünüyorsanız ve yüksek verimi
almak istiyorsanız, üçlü odacık yöntemini kullanmanızı öneririz. Bu
yöntemde basitçe, üç sepet, üç kutu veya üç varil kullanabilirsiniz.
Organik materyal ilk geldiğinde 4 haftaya kadar ilk odacıkta bekletilir.
Devamında ise 7 haftaya kadar ikinci havuzda bekletilir. Son olarak
üçüncü havuza aktarılır. Üçüncü havuza aktarılan materyal neredeyse
kullanıma hazırdır. Birinci sepet bittiğinde tekrar doldurulur.
Yeryüzü Derneği Kütüphanesi Sayı:01
Ç UKUR YA DA K UYU
Organik materyallerinizi çukur ya da hendek kazıp içine doldurarak
da kompost elde edebilirsiniz.
Ç UKUR
Bahçenizde ince uzun 20-30 santimetre uzunluğunda bir çukur kazın.
Tüm yaz boyunca bahçenizde açığa çıkan materyalleri bu çukura
koyun. Yaz sonunda çukura evsel atıkları da koyun. Devamında ise
çukurun üstünü 10-20 cm boyutunda toprak ile örtün. Bir sonraki
baharda buradaki toprağı gübre olarak kullanabilirsiniz.
K UYU
Kuyu yöntemi de bir tür çukur yöntemidir. Bahçenizde 50-100 cm
uzunluğunda bir kuyu kazın. Yaz boyunca tüm bahçe atıklarınızı bu
kuyuda biriktirin. Yaz sonunda evsel organik atıkları da ekleyerek
kuyunun üstünü örtün. Bir sonraki sezonda baharda, bu kuyuda
biriken toprağı gübre olarak kullanabilirsiniz.
Çukur veya kuyu yönteminin temel avantajı yeşil – kahverengi
materyal dengesine dikkat etmenize gerek kalmaz, aynı zamanda
üzerini örttüğünüz için toprak altında soğuktan korumayı sağlarsınız.
Hem
de
bakteriler
dışında
toprak
solucanlarından
da
yararlanabilirsiniz.
Yeryüzü Derneği Kütüphanesi Sayı:01
O RGANİK MATERYALLER VE İÇERİKLERİ T ABLOSU :
Aşağıdaki tablo kompost için kullanılabilecek organik materyallerin
taşıdıkları yararlı malzemeleri özetliyor. Toprağınızın yapısını ve
ihtiyacınızı biliyorsanız üretmek istediğiniz kompostun içindeki
malzeme oranını değiştirerek en çok ihtiyaç duyulan gübreyi elde
edebilirsiniz.
Organik Materyal
Kahve atıkları
Mısır koçanı ve sapı
Kaynağı
Restoranlar, ofisler
Mısırlar, konserveler vb.
Yumurta Kabuğu
Yumurta fabrikaları,
restoranlar
Balık marketleri
Balık ve kabuklu deniz
ürünleri kabukları
Meyve atıkları
Restoranlar, market
atıkları
Çim atıkları
Otlar
Tarlalar /bahçeler
Yapraklar
Parklar
Yerfıstığı kabukları
Hayvan dışkısı
Tarlalar, mandıralar vs.
Odun parçaları, talaşlar,
dal parçaları
Kereste depoları,
ormanlık alanlar
Sebze atığı
Restoranlar, çöplükler,
manavlar
Kahvehaneler, çaycılar
Çay poşetleri – çay
atıkları
Yabani otlar
Bahçeler vs.
Yeryüzü Derneği Kütüphanesi Sayı:01
Bileşeni ve Yorum
İyi bir Nitrojen Kaynağıdır
Özellikle gömüldüğünde faydalı
olur, karbon zenginidir.
Kalsiyum ve nitrojen bakımından
zengindir.
Nitrojen bakımından ve mineral
bakımından zengindir, ama koku
yapabilir.
Karbon bakımından zengindir.
Özellikle muz kabukları fosfat
bakımından zengindir.
Nitrojen bakımından zengindir,
kolay kompost olur
Karbon ve nitrat bakımından
zengindir
Yapraklar toprak yapısını
düzenlemek için çok faydalıdırlar,
Toprak yapısını düzenler,
toprağın potansiyelini arttır.
Özellikle güvercin atığı nitrojen
bakımından zengindir.
Karbon zenginidir, ama yavaş
kompost olur. Kesinlikle yaş
odunu komposta eklemeyiniz.
Bezelye kabuğu özellikle Nitrojen
zenginidir.
Özelikle nitrojen bakımından
zengindir.
Tohum vermeden kesin ya da
sıcak komposta kullanın. Semiz
otu özelikle nitrojen bakımından
zengindir.
R EFERANSLAR :
 Home Made Compost – Montguide – Montana Universitesi,
Ağustos 2003.
 Home Composting – Maine Üniversitesi Bülteni Sayı 1143
 Your Guide to Composting – Los Angeles Belediyesi Kamu
Hizmetleri Şubesi, 2008
YERYÜZÜ DERNEĞİ
Ekolojik yaşamı desteklemek ve çevre sorunları ile mücadele etmek
için kurulmuş olan Yeryüzü Derneği; iklim değişikliği, çevre
politikaları, ekojik yaşam ve yenilenebilir enerji konularında
farkındalık yaratma ve kapasite geliştirme faaliyetleri düzenlemekte,
doğa dostu politikaların ve çevre koruma amaçlı faaliyetlerin tabana
yayılması için toplumun farklı kesimlerine hizmet eden projeler
geliştirmektedir. 2009 yılında kurulmuş olan Yeryüzü Derneği
yıllardır ekoloji ve çevre alanında faaliyet gösteren, iklim değişikliği,
organik tarım ve benzeri konularda deneyimli insanları bir araya
getirmiş olan bir dernektir. Özellikle eğitim, nonformal öğrenme ve
akran faaliyetleri konusunda deneyimli bireylerin üyesi bulunduğu
Yeryüzü Derneği'nde aynı zamanda inovatif politika üretme
mekanizmalarına da destek verilmektedir.
www.yeryuzudernegi.org
[email protected]
Yeryüzü Derneği Kütüphanesi Sayı:01