Добре дошил Помаци! - pomakların sesi gazetesi

Pomak Dili, Kültürü, Tarihi, Haber ve Yorum Gazetesi | Aylık Gazete | Kasım 2014 Sayı: 8 | 5.00 TL
POMAKÇAYA
BÜYÜK İLGİ
л
и
ш
о
д
е
р
б
!
и
До
ц
а
м
о
П
Торбешите во
Македонија –
опасност или
жртва на
асимилации
Šerif Ajradinoski
≫ Sf. 6
G
azetemizin başlatmış olduğu Pomakça dersleri büyük ilgi gördü. 7.
sayımızdan itibaren Kiril alfabesiyle başlatmış olduğumuz Pomakça
dersleri, okurlarımız tarafından büyük bir ilgiyle karşılandı. ≫ Sf. 3
∎OSMANLI TAHRİR
DEFTERLERİNE GÖRE
LOFÇA POMAK
KÖYLERİNİN İLK
MÜSLÜMAN SAKİNLERİ: 1479-1579
“Lofça Pomakları Anadolu’dan gitmiş Türklerden
mi gelmektedirler?”
Prof. Dr. Kemal GÖZLER
≫ Sf. 14
∎KARACAOVALI AZİZE
SVETA ZLATA’NIN
HİKÂYESİ
“Karacaovalı fakir bir Hıristiyan Bulgar çiftçinin kızıyken bugün Yunanlılar
için Yunan, Makedonlar
için Makedon ve Bulgarlar
için Bulgar sayılıyormuş.”
Ahmet Gökbayrak yazdı...
≫ Sf. 19
∎SIHHİYE ÇAVUŞU
İBRAM’IN HİKÂYESİ
“İbram Çavuş, arkadaşı
Pomak Hasan’la Karasu
Nehri’ni Drama yolundaki
köprüyü geçerek aşmış; at
sırtında Rodoplara tırmanırken, hayal dünyasında
da çok başka menzillere
uçmaktaydı.”
≫ Sf. 22
2
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
Kasım 2014
OKURLARIMIZIN İLGİSİYLE BÜYÜYORUZ
P
omakların özgür ve özgün sesi Glasıt Na Pomatsite - Pomakların Sesi gazetesi okurlarının ilgisiyle
büyümeye devam ediyor. Türkiye’de ve Balkanlar’da
Pomaklar açısından yoğun bir gündemin ardından 8.
sayımızla yine karşınızdayız.
Elbette aylık periyotlarla yayın yaptığımız için bu gündemi sizlere sıcağı sıcağına aktarmak mümkün olmuyor.
Bunun yerine, bu sayımızda ağırlıkla olayları ve gündemi değerlendiren araştırma-inceleme yazılara yer vermeyi daha uygun bulduk. Ancak gelecek sayılarımızda
yine haber yoğunluklu olarak karşınızda olacağız.
7. sayımızda başlatmış olduğumuz Pomakça dersleri
ise bu sayıda olduğu gibi, bundan sonraki sayılarımızda da devam edecek. Geçmişle aramızdaki köprünün temel taşlarından biri olan dilimiz Pomakça,
yüzyıllardır uğradığı ihmale, baskılara ve yasaklara
rağmen pesnalarda, pirkaznalarda yaşamaya devam
ediyor. Bu örneklere de sıkça yer vereceğiz, ama asıl
önemlisi gündelik hayattaki pratik açısından dilin geçerliğini koruyabilmesi için yazılı kaynaklara da aktarılması gerekiyor. İşte Pomakların tek matbuu (basılı) müzde artık Pomakların böyle bir gücü ve potansiyeli
yayını Glasıt Na Pomatsite - Pomakların Sesi gazetesi var. İş ki bu potansiyelin çarçur edilmemesi ve güncel
siyasete malzeme edilmemesidir. Çünkü edenler var!
tam da bu işlevi görüyor.
Gelecekte matbuu yayınlar artacaktır elbette. Günü-
Pomakların Sesi
█ GAZETENE SAHİP ÇIK!
Dünyada bir ilki gerçekleştirerek Pomaklar’a yönelik ilk matbuu
yayını çıkaran ekip, tarihsel sorumluluğunun bilinciyle, bir ilki
başarmış olmanın heyecanını yaşarken, bu heyecanı siz okurlarıyla da
paylaşmak istiyor.
Gazetemize abone olarak bu heyecanı sizler de yaşamak ister misiniz? █ YAZIŞMA ADRESİMİZ
[email protected]
[email protected]
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ
█
ABONELİK
Yıllık: 60 TL
Altı Aylık: 30 TL
Pomakların Sesi Gazetesi █ Yerel Süreli Yayın
Sahibi ve Sorumlu Yazıişleri Müdürü: Mehmet DEMİR
█ Adres: Talatpaşa Mh. Arslangazi Cd. İkizler İşhanı No: 1/12 Kağıthane - İstanbul
Basım Yeri: MANART Yayıncılık ve Turizm A.Ş. - Osmanağa Mah Nüshetefendi Sk.
No: 18/A Kadıköy - İstanbul █ Tel: 0 850 511 15 30 █ www.manart.com.tr
Banka Hesap Bilgisi: Mehmet Demir - Ziraat Bankası Çağlayan Şb.
- IBAN: TR180001000935063787845002
Mehmet Demir Tel: 05316580282 █ Hasan Uygun Tel: 0537 419 21 56
Baskı Tarihi: Kasım 2014
*Yayınlanan yazıların her türlü sorumluluğu yazarlarına aittir.
Kasım 2014
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
3
Bulgaristan’da İslami Akım, PODEF’in
Madan Ziyareti ve İstismar Siyaseti
►
Nesrin Sipahi Kıratlı
Nesrin Osmanova İspova
B
ulgaristan Pazarcık kasabası
müftüsü Ahmed Musa’nın
savaş çağrısı yapmak suçundan 4
Aralık 2014 günü Ebu Bekir Camii’nde tutuklanmasından sonra ülkede camilere yönelik çeşitli operasyonlar düzenlenmektedir.
Ahmed Musa, daha önce de Ceza
Kanunu’nun 407. maddesi gereğince savaş propagandası ve çağrısı
yaptığı için tutuklanmıştı. Ayrıca
anti-demokratik ideoloji yaymakla
da suçlanmaktadır. Caminin bulunduğu roman mahallesinde Devlet
Milli Güvenliği (DANS) jandarma
ve polis olmak üzere operasyonlar
düzenlemektedir. İçişleri Bakanlığı
operasyonların amacının yasak
maddeler aramak olduğunu açıklamış olsa da gayri resmi bilgilere
göre operasyonun asıl amacı yasak
kitapları aramak olduğu yönündedir. Ahmet Musa verdiği vaazlarda
Bulgaristan’ın tamamının Türkleştirilmesi gerektiğini, Bulgarların İslamiyet’i kabul etmemeleri durumunda onları yeni Batak katliamı
beklediğini ifade etmektedir. Hatta
daha da ileri giderek her kim buna
itiraz ederse koyun gibi kesileceğini vaazlarda defalarca anlatmıştır.
Vaazları İslam Devleti bayrağı altında yapan Ahmed Musa’nın örgüt
ve liderleri hakkında yaptığı konuşmalar da kayıt altındadır. Musa,
herkesin dini liderini dinlemesi gerektiğini ve bunun bir görev oldu-
Terör örgütü IŞİD’e yakınlığıyla bilinen Bulgaristan’ın Pazarcık kasabası Müftüsü Ahmed Musa, savaş çağrısı yapmaktan 4 Aralık günü tutaklandı. Musa,
terör örgütü lideri olduğu suçlamasıyla 20 yıl hapis cezasıyla yargılanacak.
ğunu vaazlarda ve internet ortamında vurgulamaktadır. Ayrıca
Musa, Pazarcık’ın bir İslam başkenti, Bulgaristan’ın ise İslamiyet’i
kabul eden ilk Avrupa Birliği ülkesi
olacağını ve bu ülkede yüce siyah
bayrağın dalgalanacağını belirtmiştir.
almaması için, kendisinin bir akıl
hastası hatta şizofren olduğunu ispatlamak için çeşitli numaralar yaptığı söylenmektedir.
Ahmed Musa’nın yanı sıra örgüte
ait grubun beyin takımı olan Pomak
asıllı Aleksandrina Angelova da
ifade vermek üzere Filibe mahkemesine getirilmiştir. Ağır nefes alan
“Bulgaristan’da dini
ve solunum yetmezliği yaşayan
akım, Pomak Müslü- Aleksandrina
sararıp titremeye başmanlarını etkileme ve lamasıyla mahkeme ara vermiştir.
Türkleştirme projeleri- Avukatının ambulans çağırmasıyla
nin Türkiye kaynaklı ol- tedavisi yapılarak sorguya devam
edilmiştir. Anne Liliya Merinoduğu görüşü hâkim
va’nın ağlayarak 7 kişinin yargılaolup, giderek artmak- nacağı mahkemeye tek kızının
geldiğini, Filibe’de ev kiralamak
tadır.”
Ahmet Musa, Bulgaristan Cumhu- üzere ailesinden ayrıldığını ve
riyetine karşı eylem amaçlı ve gru- Ahmed Musa’yla yaşadığını bilmebun lideri olması sebebiyle 20 yıl diğini ifade etmiştir.
hapis cezası ile yargılanacaktır. Haber Bulgaristan medyasında
Avukatının yönlendirmesiyle ceza geniş yankı uyandırarak, camileri-
4
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
Kasım 2014
mize saldırılar yapan ve haç işaretleri çizen aşırı ırkçı Bulgarlara malzeme olmakta ve dini hezeyan
yaşayan Pomak Müslümanları
hedef almaktadır. Ayrıca Bulgaristan’da dini akım, Pomak Müslümanlarını etkileme ve Türkleştirme
projelerinin Türkiye kaynaklı olduğu görüşü hâkim olup, giderek
artmaktadır.
“Madan Pomakları
Pomaktır ve çoğu
Müslüman’dır.”
Zira, Kasım ayında Pomak köylerini ziyaret eden bir grubun, siyasi
bir partinin desteğiyle köylerde
aşure adı altında etkinlikler düzenleyerek Pomak Dernekleri Federas- Madan’daki Aşure programına, Bursa Büyükşehir Belediye Bşk Vekili
yonu (PODEF) pankartı ile boy Abdülkadir Karlık ile PODEF genel başkan yardımcıları, genel sekreter
göstermesi bu düşünceleri yoğun- ve yönetim kurulu üyeleri katıldılar.
laştırmaktadır.
yoktur. Dilekçe vermek için çekin- kendini Türk hisseden Pomakların
Bulgaristan medyasında dikkat
mekte, korkmaktadırlar. Berlin Du- sadece Türkiye’de olduğu da bir
çeken bir diğer haber ise PODEF’in
gerçektir. Bulgaristan’da kalan PoMadan köyündeki aşure etkinliği varı’nın yıkılmasıyla demokrasiye
maklar Türk milli şuuru taşımasonrası yapmış oldukları Pomak geçen ve 1 Ocak 2007’den bugüne
makla
birlikte Müslüman olmaları
Avrupa
Birliği
üyesi
olan
BulgarisMüslümanların Türkçe eğitim istedikleri ve Türk oldukları yönündeki tan Cumhuriyeti’nde halklar hâlâ nedeniyle Türklere sempati ve
totaliter rejimin baskı hissini yaşa- sevgi duymaktadırlar.
açıklamadır.
maktadır. Pomaklar Türkçe istiyor- Tartışmalı bir seçim sürecinden
Madan, adından da anlaşılacağı larsa dilekçe verip okuyabilirler,
üzere maden ve çeşitli yer altı zen- başka bir ülkeden destek istemele- sonra hâlâ istikrarlı bir siyasi yapı
ginlikleri olan bir köydür. Ancak rine gerek yoktur. Bulgaristan 1991 oluşmayan Bulgaristan’da, geçmiş
astronomik ücretler alan köy erkek- Anayasası 36’ncı madde 2’ci fıkrası tarihte olduğu gibi bugün de hatalı
leri maden ocakları kapatılınca işsiz gereği; BULGARİSTAN DEVLE- uluslararası politikalar sonucu Türk
kalmışlardır. Yaptığımız araştırma- TİNDE ANADİLİ BULGARCA ve Müslümanlar üzerinde kara bularda köyde kadınlar iş aramaya OLMAYAN VATANDAŞLAR, lutların dolaşmasına neden olmaktadır.
başlamış ve tekstile yönelmişlerdir.
MECBURİ BULGARCA EĞİTİErkekler ise bunalıma girmiş caMİN YANI SIRA, KENDİ ANA Bulgaristan halkı Atatürk’e sevgi ve
miye ve dine yönelerek kendilerine
DİLİNDE DE EĞİTİM VE KUL- saygı duymaktadır. Zira Atatürk
eşleri karşısında bir vizyon oluşturataşe olarak bulunduğu BulgarisLANIM HAKKINA SAHİPTİR.
muşlar. Onlar da boş durmadıklatan’da en güzel anılarını yaşamıştır.
rını kanıtlamışlardır. Madan Po“Bulgaristan’da kalan Bulgaristan için kötü düşünen Türmakları Pomaktır ve çoğu Müslükiye için de kötü düşünmüş olacaPomaklar Türklere
man’dır.
ğını ifade eden Atatürk, etnik nefret
sempati ve sevgi
tohumlarının ekilmemesi için de
Türkçe eğitimin bazı çevrelerce
duymaktadırlar.”
ciddi çabalar göstermiştir. Bugün
Bulgaristan’da yasakmış gibi gösde
bu düşünceler doğrultusunda kaş
terilmesi cehaletin göstergesidir. Etnik kimlikleri konusunda kesin
Bulgaristan Devleti, Türkçe eğitimi bir bilgi bulunmayan Pomaklar, yaparken göz çıkarmamak için, duyasaklamıyor ve eğitim müfreda- PODEF’in iddia ettiği gibi Türk yarlı olunması diliyor, Pomak haltında “seçmeli” ders olarak yer al- iseler Türkçe öğrenmeleri konu- kına sevgi ve saygılarımı sunumaktadır, ancak ailelerden talep sunda bir sakınca yoktur. Ancak yorum. ∎
Kasım 2014
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
5
BULGARİSTAN’DA RENGÂRENK
BİR POMAK KÖYÜ: RİBNOVO
B
ulgaristan medyasında “kaybolan Bulgaristan” olarak adı
geçen Ribnovo köyü bir Pomak köyüdür. Köy halkı bütün özellikleriyle Pomak kimliğinin de göstergesidir. Canlı, renkli ve adeta gülümseyen, Rodop dağlarının en tepesinde şanlı Pomak kimliğini ve
kültürünü yaşatan bir köydür.
Giysilerin rengini Rodop dağlarının
çiçeklerinden alan köy, Bulgaristan’ın en renkli köyüdür. Köy, geçmişten günümüze geleneklerini ve
özelliklerini bozulmadan korumuş,
modernizasyon arzusuna kapılmamıştır.
Yolların taşlı ve çukurlu olmasına
rağmen kadınların yüksek topuklu
ayakkabıları ve şık çantaları dikkat
çekmektedir. Çok renkli giysiler
arasında evli kadınları ayırt etmek
çok kolaydır, çünkü evliler mavi ve
kahverengi renkler, kızlar ise çok
renkli giyinmektedir.
Genellikle düğünler bu köyde kışın
yapılır. Sebebi ise yazın tarlada işlerin yoğun olmasıdır.
Seçim dönemlerinde siyasi çekişmelere sahne olan Ribnovo köyünde her şeye rağmen halk
“Pomak” kimliğinden ödün vermemektedir. Bu nedenle karanlıkta bırakılan etnik soruna çözüm aramak
isteyenler Ribnovo köyüne buyursun gelsin. Köyden ayrılınca Pomaklar Türk mü Bulgar mı
sorusuna kendileri cevap vereceklerdir.
Evet, POMAK-POMAKTIR!
(Hazırlayan): Nesrin Sipahi Kıratlı
- Nesrin Osmonava İspova
Burada hayat dolu insanlar, mutlu koşan çocuklar, sokaklar sesli
ve gürültülü, süslü gelinler, çocuk arabaları ile gezinen genç anneler ve gülümseyen insanlar vardır. Etrafları sefalet olsa da, yokluğa
rağmen hayatlarından çok memnunlar. Köy çarşısı her zamanki
gibi kalabalık, alışveriş yapan mutlu kadınlarla doludur.
6
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
Kasım 2014
Торбешите во Македонија
опасност или жртва на асимилации
Н
ационализмот како идеологија во Европа се „раѓа“ во
18-тиот век во времето на декаденцата и почетооците на распад
на двете тогашни најмоќни имеперии: Австро-Унгарската и Османската. На Балканот, во Румелија (Еврпоскиот дел на Османската империја), тој процес се
појавува со мало задоцнување од
еден век. Под влијание на Европа
и со голема подршка на растечката Руска империја, која под капата на панславизмот и православното христијансво и под лажната маска дека сака да ги ослободи славјанските-христијански
народи на Балканот, ги покрива
своите хегемонистички цели:
Излез на топлите мориња. Читај
освојување на Солун и ЦариградКонстантинопол или Истамбул
(кое на времето беше спречено со
Плевенската битка не чие чело
бил славниот Гази Осман паша и
неговата “десна рака“, не помалку славниот Помак- Рифат беј
Неврокопски), во 19-тиот век на
Балканот се разгорува национализмот, националната свест и
желбата за создавање национални држави. До тогаш кај балканските народи не постоела
национална свест. Христијанските народи едноставно биле
„рисјани“ (христијани) или
„Грци’ (Урум милет кој биле под
јурисдикција на Грчката црква во
лицето на Цариградската патријаршија), се додека руските
разузнавачи под маската на истражувачи, „научници“, „будители“ и други форми, не почнале
да го крстосуваат Балканот и да
создаваат нови преродбеници кои
треба да ги ослободат балакнските христијани од Грчката
Шериф Ајрадиноски
Подгорци, Струга, Македонија
црква и од Осмнаската држава и
да создадат нови нации и нови
држави.
Муслиманите и муслиманските
заедници не беа вклучени во тие
процеси, што заради анационалниот карактер на исламот, што
заради анти ислалмскиот и анти
турскиот карактер на националистичките идеологии од тој период, што заради чувство на
припадност кон „Турк милетот“.
Тие, не само што не зеле учестово во тие востанија, туку биле
на „другата“- Османската странаи биле жртви на тој национализам. Сеедно дали како припадници на Османскиот аскер и
жандармерија, или како цивилно
население. Така било и во Битката на Плевен и во грчките,
српските(почнувајќи од првото
во 1802 г., бугарските востанија,
Илинденското востание и др..
Дури и во Битката на Чанак Кале,
Битка во која голем број Албанци, Бошњаци, Горани, Торбеши и Помаци го положиле
својот живот, борејќи се на страната на Османлиите. Битка над
сите битки, која во преден план
ќе го исврли големиот војсководец а подоцна и Татко на современата
Турска
Република,
Мустафа Кемал-Ататурк (според
многу извори Торбеш/Помак од
регионот Голо Брдо, денешна Албанија). Во таа “битка за динот“,
покрај Турците и другите муслимански народи од Кавказот,
учествувале голем број на муслимани од Балканот. Се смета дека
само Бошњаци од Босна и Санџак имало над 15.000, од кои поголемиот број шехиди. Како
шехиди паднале околу 400 Торбеши од Гора (Горани) а малку
има податоци за учесници и шехиди од Македонија, Бугарија и
Грција. А такви ги имало многу.
Подоцна, многу од овие муслимански заедници на Балканот
стануваат жртви на геноцид, голготи, егзодуси и преселби, кои започнуваат уште во 1878 г. со
анексијата на Босна од страна на
Aвстро-Унгарија, преку Балканските војни, Првата светка војна,
со Нејскиот и Лозанскиот договор, потоа помеѓу двете Светки
војни, по Втората светкса војна
па се до седумдесеттите години
на 20-тиот век. Единствена дестинација на тие тогашни страдалници беше Турција. Иако голем
дел од нив не беа етнички Турци,
туку Албанци, Бошњаци, Горани,
Торбеши, Помаци, тие Турција ја
доживуваа како Мајка. И денес
поголемиот број од Балканските
муслимани така ја чувствуваат.
Тоа во повеќе наврати го кажал и
поранешниот Реис-ул-улема на
Босна, др. Мустафа еф. Цериќ.
Тоа не е никаква еуфорија туку
голема реалност бидејќи Турција
Kasım 2014
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
7
мајчински, со раширени раце ги еден од најголемите познавачи на дени од Алија Изетбеговиќ-Автоприми тие муслимански маџири Османската историјата, Јозеф рот на „Исламска декларација“,
и страдалници. Не случајно рах- Фон Хамер, „владееле со Осман- во Бугарија Возродите- лниот
метли
Алија
Изетбеговиќ- ското царство“. Многу од нив процес, во Македонија, за волја
првиот претседател на Босна и биле во родбински врски со Сул- на вистината без насилство и
еден од најголемите борци за чо- таните, а Босанскиот јазик бил монтирани судски процеси, но со
векови права и правата на мусли- еден од четирите официјални голема кампања, иницирана и
маните, пред преселувањето на јазици на Портата. Ќе го споме- подржана од тогашната власт,
Ахирет, на претседателот Реџеп нам само најголемиот од голе- беше формирана „Културно наТаиб Ердоган во аманет му оста- мите везири, Мехмед паша учни манифестации на Македонвил да се грижи за Босна и за Соколовиќ, кој одговорната и ците муслимани“, со цел
муслиманите од Балканот. Денес, престижна функција Велики Торбешите (тогаш Муслимани
како што пред неколку години везир (втора по хиерархија-вед- според Уставот на Југославија од
изјави тогашниот министер за наш зад Султанот) ја извршувал 1974 г.) да се асимилираат во Манадворешни работи, а сега пре- за време на три султани.
кедонци. Тоа предизвика тивок
миер на Р. Турција, др. Ахмед ДаЕгзодудите, страдањата и муха- револт и скриена одбивност што
вутоглу, “во Турција има повеќе
резултираше со декларирање на
Албанци отколку во Албанија, џирлокот на овие муслимани од истите како Турци (заради исламповеќе Бошњаци отколку во Балканот (Турци, Албанци, Бош- ската вера, многувековното
Босна“. Јас би го дополнил. И по- њаци, Горани, Торбеши, По- чувство на поврзаност, културовеќе Горани отколку во Гора(Ко- маци), за време на Балканските лошката блискост и тн.), како Алсово и Албанија), повеќе војни и Првата светска војна, е банци заради исламот, теритириТорбеши отколку во Македонија една од најтемните точки во по- јалната блискост и многуте роди повеќе Помаци отколку во новата историја која се уште не е бински врски), така што таа идеја
доволно истражена и проучена.
Грција и Бугарија.
Има некои пишани документи доживеа фијаско.
Сето тоа не е случајно. Овие Ру- (Троцки, Сафет Банџовиќ и др., По падот на комунизмот и
мелиски или Балкански мусли- во поново време американскиот појавата на плурализмот и демокмани, дале многу од себе, многу истражувач Џастин Мак Картни), ратијата, многу од споменативе
од нив и животот го дале, за под- но тоа е малку и недоволно. Во заедници се обидоа да формираат
емот на Османската империја и Втората светска војна, повторно свои политички партии и други
нејзиниот продор кон Балканот и сите тие се изложени на терор и организации кои се залагаат за
Европа, како на воено поле, така насилство и повторно иселување афирмација и прогрес. Некои уси на културно, научно и поли- и повторно во Турција. Така пешно некои не. Босна е позната
тичко поле. Да споменам само беше и по Втората светкса војна, „приказна“ и не би ја споменувал
некои од нив. Од Капудан паша, сега од комунистите кои најпрво тука. Гораните на Косово се во
Сулејман Балтуоглу- генералот го укинаа „муслиманскиот поповолна положба. Имаат пона Султан Мехмед Фатих во осказан“-исхраната без свињско веќе организации и неколку повојувањето на Константинопол,
месо во аромијата,(Југославија), литички партии и редовно
големиот везир Мидхат паша,
насилно покрстување(најизраз- партиципираат во власта. Во БуРифат беј Неврокопски и др.(Поено во Бугарија), стигматизација гарија сведоци сме на стигматимаци), охриѓанецот, Охрили Хуна верата која својата кулмина- зацијата на се што носи префикс
сеин паша, Купрулу Мехмед
ција ја доживеа во Албанија на или суфикс „Помашко“, Европспаша, потоа авторот на Големата
Енвер Хоџа со прогласувањето киот Институт „Помак“, мака
Османска енциклопедија, Сами
на атеизмот за државна идеоло- мачи да стори нешто повеќе за
Фрашери и др. (Албанци), до
гија и тн.
Помаците, а обидите за создаХусреф еф. Ајдинлар- мудерис и
вање политичка партија се „сизиимам во Фатих Џамија, Мехмед Во 70/80-тите год., кога настапи
сова
работа“ заради Уставот кој
Али паша – оснивачот на Маме- привиден либерализм, се започна
не дозволува политичко здружулучката династија во Египет и со посуптилни мерки кон помавање на етничка основа. Во
Мустафа Кемал-паша Ататурк- лите муслимански заедници. Бо
Грција,
положбата на Помаците е
оснивачот на современа Турција Босна познатиот монтиран „Саи др.(Торбеши). Да не говорам за рајевски процес“, против Мусли- слична.
Бошњаците кои, како што рекол манските интелектуалци предво- Македонија и Торбешите во неа,
8
Kasım 2014
виве е топ тема во Македониските медиуми само затоа што
првиот човек на Исламската заедница, реисот хаџи Сулејман еф.
Реџепи во една колумна ги именува со вистинското име и презиме-Торбеши и ја обвини
Владата дека од нив сака да направи “In vitro”нација Македонци мулимани, за што имала
формирано специјални штабови
на владеачката партија ВМРОДПМНЕ, во рамките на министерството за финансии за лобирање во домовите на Торбешите,
со цел од нив да направи „Македонц муслимани“(заживување на
пропаднатиот процес од комунистичкиот период и споменатата организацијата! ), со цел да
ја придобие заедницата Торбеши
исклуливо како гласачка мачина.
Сето тоа Реисот Реџепи ко нарече
„сатански проект“ и гласно кажа
дека Торбешите се Торбеши и не
смеат да бидат жртва на ниедна
пропаганда и асимилација. Но заради тие негови изјави и тој
лично и Торбешите, а Бога ми и
муслиманите генерално, деновиве се предмет и објект на невидена сатанизација, стигматизација и напади од сите можни
страни. И на место да се отвори
дебата на едно демократско ниво
за тој безпотребно создаден „проблем“, сведоци сме на целосен
медиумски мрак за тие кои не
мислат како власта. Медиумите
се полни со текстови и изјави во
кои се сатанизира реисоот Реџепи, Торбешите и другите муслимани со што се сака да се
нарушат не само и онака кревките меѓуетнички односии туку и
верските односи во државата за
што по кој знае кој пат, како
јаболко на раздорот се користат
обезправените, асимилирани и
негирани Торбеши. Здрижението
„Румелија Торбешки културнонаучен центар“, на чие чело е
авторот на оваа статија, до сите
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
е посебна „приказна“. Заради поголемиот број на Торбеши(се
проценува на 120-150 илјади, заради поголемиот број на претенденти кои сакаат Торбешите да ги
видат во своите редови, зарди
Охридскито Рамковен Договор,
кој предвидува квоти за учество
во државната и јавната администрација според етничката
припадност, заради нерешениот
статус на Торбечите во Прембулата на Уставот и тн. Може да се
констатира дека, од сите споменати заедници, Торбешите во Македо- нија се во најтешка
положба. Самото споменување
на името Торбеш претставува
„ерес“ и наидува на лавина од негодување, стигамтизација и неосновани напади. И тоа не само од
мнозинската заедница за која
Торбешите се Македонци, ами и
од извесни структури на Албанците, Турците. Чест на исклучоците кои, за волја на вистината ги
има, но тие се мали и ретки. Торбешката Партијата за Европска
иднина која во предходниот мандат(2011 г.) имаше тројца пратеници Торбеши во Парламентот
на Македонија, но тие заради
опструкција на власта, не можеа
да си го остварат со Устав загарантираното право да учествуваат во органите и телата на
Парламментот. Тие беа напаѓани
од сите страни. Македонците ги
обвинуваат дека „сакале да ги одродуваат, Торбешизираат Македонците, Албанците исто така.
Македонија, мизерните услови
на Јуруците и другите Турци во
Македонија, рушењето на михработ од Камениот мост во
Скопје(за кое мораше да интервенира Турската влада), обидот на
албанската партија на Али Ахмети БДИ- ДУИ, некогашниот,
турски караван сарај-Капан Анво Скопје да го претвори во Албански Културен центар „Пјетар
Богдани“ (што беше спречено од
министерот Давутоглу) и тн.,
молчи како риба за рушената
Чарши џамија во Прилеп(со
закон заштитен споменик на кул-
Авторот пред Турбето на
Синан Јусуф челеби во Охрид.
тура), поставувањето крстови на
сарите, турски саат кули во Прилеп и Битола, рушењето на мимберот во Света Софија во Охрид,
како и целосното уништување на
комплексот Имарет во Охрид од
кој остана само турбето на Синан
Челеби и др., дотичниот „борец
за правата на Турците“ како опасност, за Турција и турците во Македонија ги посочил Торбешите.!
Аман ја Раби од таквите!
За жал и од еден парламентарец,Турчин со долг стаж во Парламентот и Владата, кој повеќе се
грижи за личните интереси од
колку за Турците во Македонија,
при една средба со амбасадорот
на Р. Турција во Македонија ги
обвинувал пратениците Торбеши
дека „ги асимилирале, ги торбешизирале Турците во Македонија“! Од сите неправди кон „Опасноста“ од Постоењето на
Турците и Турската култура во Торбешите во Македонија дено-
Kasım 2014
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
9
медиуми испрати соопштение за
јавноста во кое ја поздравува
изјавата на првиот човек на Исламската заедница во Македонија BULGARİSTAN - BREZNİTSA’DA YAŞAYAN POMAKLAR
„Постојат Торбеши а не Макеvesli görünmüyordu. Sofya’daki
донци муслиимани,“ наиде на
Türk büyükelçiliğinde, göçmen
„затворени врати“ и мрак во ме- ► Mehmet DEMİR
olmak isteyenlere, etnik Türkleri
диумите! Во сите, освен во еден
Pomaklardan ayırmak için dil sı„Дубаи Портал“ каде за само три
navı uygulandı. Ayrıca, Ağustos
дена беше прочитано од над 30
1989 gösterilerine rağmen, 1990
000 посетители.
omakların gösterileri 15 yılının ortalarında Gotse Delçev
Тоа е загрижувачко бидејќи со тој
Ağustos 1989’da başladı. Yet- bölgesinde de büyük çaplı bir göç
медиумски мрак целта е да се
kililerin, Gotse Delçev çevresin- arzusu yoktu. Pomaklardan saдобие впечаток дека Реисот, и
deki, daha çok Pomakların dece, tutuklananların itibarlarının
муслиманите воопсшто, а Торбеbulunduğu bölgede yaşayanlara iade edilmesi talebi geldi.
шите посебно се опасност за Маpasaport vermemelerini protesto Pomaklar daha sonra, Ocak
кедонија! А вистината е поинакediyorlardı. 1989 yazında yeni bir 1990’da, yetkililerin Müslüman
ва. Торбешите во Македонија и
pasaport yasası kabul edilmiş ve isimlerinin iade edilmesine izin
надвор од Македонија(а во таа
300.000 etnik Türk’ün göç etme- veren hükümet kararını geciktirсмилса и другите заедници, Бошsine izin verilmişti. Bildirildiğine melerini, okulundaki bir Bulgar
њаци, Горани и Помаци)кои,
göre, Hvoystyane, Kornitsa, öğrenci tarafından başına muşta
патем речено ,се наследници на
Lazhnitsa, Breznitsa, Dabnitsa ve ile vurularak öldürülen Ayşe Miсредновековните богомилите чиј
Blatska dahil bir düzineden fazla rişkova’nın ölümünü ve yöredeki
синоним е „торбеши“, кои подköyde protestolar oldu. 102 kişi camiye bomba konulmasını proоцна го прифаќаат исламот и во
tutuklandı. Liderlerden biri olarak testo için Yakoruda’da gösteri düОсманската империја, како
görülen Bayram Getov da tutukla- zenlediler.
Турци, како што напоменав предnanlar arasında idi. Tam aksini Meclis, Müslüman isimlerinin bir
ходно, дале многу за таа мултиiddia eden haberlere rağmen, gös- kez daha değiştirilmesi işlemlerini
етничка и мутликон -фесионална
teriler sırasında hiç kimse öldürül- tartışırken, etnik Türkler 4-5 Mart
империја. За жал, денес во 21
medi. Tutuklananların hepsi Eylül geceleri boyunca Ulusal Meclis biвек, време на демократија и разayı içinde serbest bırakıldı.
nasının önünde büyük kitle gösteвој на глобалните светски проKasım ayında polis, bildirildiğine rileri yaptılar. Meclis görüşmeleri
цеси, тие малку можат да дадат
göre, bağımsız muhalif grupların sırasında ilk önce etnik Türkleri
во сопоствените држави, бидејќи
ayırmak
için
örgütledikleri kitlesel bir yürü- Pomaklardan
некој, како во 19 век, ги смета за
yüşe katılmalarını önlemek için 1984’den sonraki isim değiştirme
опасност, само заради нивниот
Pomakların Sofya’ya gitmelerini uygulamasının (Pomaklardan çok
раличен верски јазичен или етyasakladı. Aynı şekilde, 18 Ara- Türklere uygulanan) aynısı öneнички идентитет. Тоа е една гоlık’ta polis Mesta Vadisi’nin rildi. Ancak daha sonra, isimleri
лема лага! Вистината е дека тие,
kuzey ucunda bulunan Gospodi- değiştirilmiş olan bütün Müslüне само што не претставуваат
nisti’de yolu kesti ve bütün böl- manlara eski isimlerinin bir mahопасност за ниедна држава на
geyi etkin biçimde denetleyerek keme kararıyla iade edilmesi
Балканот, напритив! Тие се жртва
Pomakların isim meselesi nede- kararlaştırıldı. Bu tarihten itibaren,
на национализми и цел на асимиniyle Sofya’da yapılan kitlesel Pomakların isimlerini değiştirme
лација на многу (не) демократски
gösterilere katılmalarını bir kez meselesi, Türklerin isimlerini deсили и држави на Балакнот. ∎
ğiştirme meselesiyle aynı tarzda
daha engelledi.
Шериф Ајрадиноски
Ne var ki, 20 Aralık’tan itibaren ele alındı. 1990 sonunda ise basitPomakların, her zamanki gibi bir leştirilmiş bir prosedür uygulandı.
Авторот е претседател на
aylık bekleme süresinin ardından Gotse Delcev BRESNİTSA’da yaРумелија Торбешки
serbestçe pasaport almaları müm- sayan Pomaklar, bu isimlerinin
културно-научен центар
kün oldu. Ancak Türkiye, Pomak geri alınmasını her yıl 29 Aralık’ta
[NOT: Yer darlığı nedeniyle bu yazının
göçmenleri kabul etmeye pek he- bayram olarak kutluyorlar. ∎
29 ARALIK İSİMLERİN İADE EDİLMESİ BAYRAMI VE
P
Türkçesine 9. sayımızda yer vereceğiz.]
10
Kasım 2014
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
POMAKÇAYA BÜYÜK İLGİ
Vücudumuzu Tanıyalım
T
Даси познах ме тялото
ürkiye’de henüz yaygın
Pomakça kurslarının ve
eğitiminin* olmadığı bir
ortamda, dilimizi gelecek kuşaklara aktarmak ve yaşatmak için
Glasıt Na Pomatsize - Pomakların
Sesi gazetesi olarak bir ilki gerçekleştirerek Pomakça derslerini
başlattık. Bundan sonraki sayılarımızda da Pomakça derslerine
devam edeceğiz. Ağırlıkla Rodop,
Karacaova ve Lofça lehçelerinden
örnek konuşmalar, fiil çekimleri,
gündelik hayata ilişkin pratik diyaloglar ve dilin yapısına yönelik
akademik çalışmaların yer alacağı
derslerimiz, Eğitimci Nesrin Sipahi Kıratlı’nın danışmanlığı ve
desteğinde gerçekleşiyor.
Pomakçanın diğer şivelerinden örneklerin; kısa diyalogların, mesellerin, kısa hikâyelerin, şiirlerin,
masalların (пирказни - pirkazni)
ve pesnaların (песна) da yer alacağı derslerimiz, Pomak dilinin
gramerine ilişkin akademik çalışmalarla devam edecek.
Günler, haftalar, aylar, mevsimler,
özel günler; meyveler, sebzeler,
besin maddeleri, yemekler; vücudumuz, çevremiz, doğa ve hayvanlar; hepsinin Pomakçasını
bilmek ister misiniz?
Pomak dilini, kültürünü ve geleneklerini yaşatmak elimizde.
Bizler Glasıt Na Pomatsite, Pomakların Sesi gazetesi olarak bu
tarihi sorumluluğun bilinciyle hareket ediyoruz. Nefes alan, yaşayan ve gelişen bir dil için haydi
Pomakça derslerine!
(*Anadilde eğitim talebi kapsamında Pomakların da talepleri
dikkate alınmalıdır. P.S.)
Сърце - Sırtse
Kalp
Нос - Nos
Burun
Зъб - Zıb
Diş
Око - Oko
Göz
Оци - Oçi
Gözler
Глава - Glava
Baş
Врат - Vrat
Boyun Мозък - Mozık
Beyin
Рамо - Ramo
Omuz
Зъби - Zıbi
Dişler
Гърди - Gırdi
Göğüs
Нокт - Nokt
Tırnak
Бялдроб - Byaldrob
Akciğer
Нокти - Nokti
Tırnaklar
Пръст - Prıst
Parmak
Ръка - Rıka
El
Крак - Krak
Bacak
Крака - Kraka
Bacaklar
Ръце - Rıtse
Eller
Коса - Kosa
Saç
Вежди - Vejdi
Kaşlar
Нога - Noga
Ayak
Вежда - Vejda
Kaş
Ухо - Uho
Kulak
Коляно - Kolyano
Diz
Коляна - Kolyana
Diz
Черва- Çerva
Bağırsaklar
Нозе - Noze
Ayaklar
Kasım 2014
11
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
Örnek Kelimelerle Karşılaştırmalı Kiril Alfabesi*
А-а (a)
- Азбука (Azbuka): Alfabe
Б-б (bı) - България (Bılgariya):
Bulgaristan
Г-г (gı) - Година (Godina): Yıl
Д-д (dı) - Дърво (Dırvo): Ağaç,
odun
Е-е (e) - Един, едно (Edin,
edno): Bir
Ж-ж (jı) - Жар (Jar): Köz
З-з (zı) - Зъб, Зъби (Zıb, zibi):
Diş, dişler
И-и (i) - Искам (İskam): İstiyorum
Й-й (i kratko) - Йорюк (Yoruk):
Yörük
К-к (kı) - Краставица (Krastavitsa): Salatalık
Л-л (lı) - Лице (Litse): Yüz,
surat
М-м (mı) - Маслинка (Maslinka):
Zeytin
Н-н (nı) - Наши (Naşi): Bizim
О-о (o) - Овен (Oven): Koç
П-п (pı) - Помак (Pomak):
Pomak
Р-р (rı) - Роднина (Rodnina):
Akraba
С-с (sı) - Син (Sin): Oğul, evlat
Т-т (tı) - Тесла (Tesla): Keser
У-у (u) - Уморен (Umoren):
Yorgun
Ф-ф (fı) - Фистан (Fistan):
Fisto, etek
Х-х (hı) - Харесвам (Haresvam): Beğeniyorum
Ц-ц (tsı) - Цвете (Tsvete): Çiçek
Ч-ч (çı) - Чума (Çuma): Veba
Ш-ш (şı) - Шърлан (Şırlan): Yağ
Щ-щ (şte) - Щурав (Şturav): Deli
Ъ-ъ (ı) - Ъгъл (Igıl): Köşe
Ь-ь (ermalık e) - Kendinden sonra
gelen harfi yumuşatır.
Ю-ю (yu) - Ютия (Yutiya): Ütü
Я-я (ya) - Ябълка (Yabılka):
Elma
Дж (ce) - Джамия (Camiya):
Camii
учители и ученици - Uçiteli i uçenitsi
Ученичка - Uçeniçka
Kız öğrenci
Ученик - Uçenik
Erkek öğrenci
Ученици - Uçenitsi
Öğrenciler
Учителка - Малимка (K) Uçitelka - malimka
Kadın öğretmen
писалка - pisalka
Kalem
Аз съм Помацки ученичка Az sım Pomatski uçenikça
Ben Pomakça öğrencisiyim
Учител - Малим Uçitel - malim
Erkek öğretmen
писмо - pismo
Mektup
книга - kniga
Kitap
12
Kasım 2014
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
Ние С Учиме Ромашко - Nie S Uçime Pomaşko - Pomakça Öğreniyoruz
ЦВЕТОВЕ (TSVETOBE)
Pomakça Fiil Çekimleri
(Rodop Şivesi)
Pomakça Fiil Çekimleri
(Karacaova Şivesi)
Аз зная
(Az znaya)
Ben biliyorum
Яс знаям
(Yas znayam)
Ben biliyorum
черно (çerno) siyah
Ти знаеш
(Ti znaeş)
Sen biliyorsun
Ти знайш
(Ti znayş)
Sen biliyorsun
червено (çerveno) kırmızı
Той знае
(Toy znae)
O (eril) bilir
Ту знае
(Tu znae)
O (eril) bilir
Тя знае
(Tya e loşa)
O (dişil) bilir
Та знае
(Ta znae)
O (dişil) bilir
ТО Е ЛОШО
(To e loşo)
O (nötr) kötü
ТО ЙЕ ЛОШО
(To ye loşo)
O (nötr) kötü
Ние знаем
(Nie znaem)
Biz biliyoruz
Ния знаеме
(Niya znaeme)
Biz biliyoruz
Вие знаете
(Vie znaete)
Siz biliyorsunuz
Вия знайте
(Viya znayte)
Siz biliyorsunuz
Те знаят
(Te znayat)
Onlar biliyorlar
Тия знаят
(Tiya znayat)
Onlar biliyorlar
RENKLER
бяло (byalo) beyaz
зелено (zeleno) yeşil
жълто (jılto) sarı
розово (rozovo) pembe
оранжево (oranjevo) Turuncu
синьо (siyno) mavi
сиво (sivo) gri
кафяво (kafyavo) kahverengi
тъмно (tımno) koyu
светло (svetlo) açık
MEVSİMLER
Пролет (Prolet) İlkbahar
...
Лято (Lyto) Yaz
...
Есен (Esen) Sonbahar
...
Зима (Zima) Kış
...
Вали (варне) дъжд
(Vali - varne dıjt)
Yağmur yağar
Дървата цъфтят
(Dırvata tsıftyat)
Ağaçlar çiçek açar
Цветята цъфтят
(Tsvetyata tsıftyat)
Çiçekler çiçek açar
Лятото е топло
(Lyatoto e toplo)
Yaz sıcaktır
Има слънце
(İma slıntse)
Güneş vardır
Ходиме на море
(Hodime na more)
Denize gideriz
Есента е хладно
(Esenta e hladno)
Sonbahar serindir
Веят ветрове
(Veyat vetrove)
Rüzgârlar esiyor
Листата падат
(Listata padat)
Yapraklar düşüyor
Зимата е студена
(Zimata e studena)
Kış soğuktur
Вали снят (снег)
(Vali snyat - sneg)
Kar yağar
Падат снежники
(Padat snejniki)
Kar taneleri düşer
Kasım 2014
13
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
Ние С Учиме Ромашко - Nie S Uçime Pomaşko - Pomakça Öğreniyoruz
MEYVELERİ TANIYALIM
ДА ЗАПОЗНАЕМ ПЛОДОВЕТЕ - DA ZAPOZNAEM PLODOVETE
Üzüm
Грозде - grozde (RKL)*
İncir
смокиня - smokinya (R)
смоква- smokva (K)
смокини - smokini (L)
Armut
круша - kruşa (R)
круша - kruşa (K)
куруши - kuruşi (L)
Ayva
дюла - dyula (R)
думка- dumka (K)
дули - duli (L)
Elma
ябълка - yabılka (R)
ябулка - yabulka (K)
ябулка - yabulka (L)
Dut
черница - çernitsa (R)
царничка - tsarniçka (K)
черница - çernitsa (L)
Şefkali
праскова - praskova (R)
праскава - praskava (K)
праски - praski (L)
Kayısı
кайсия - kayisiya (R)
царзалина - tsarzalina (K)
зердали- zerdali (L)
Çilek
ягода - yagoda (R)
ягоди - yagodi (L)
Erik
слива - sliva (RKL)
Kiraz
череша - çereşa (R)
чирешe-çireşa (K)
чиреши-çireşi (L)
Nar
нар - nar (R)
калинка - kalinka (K)
нар - nar (L)
İğde
сирка - sirka (K)
Kestane
кестен - kesten (R)
куктен - kusten (K)
кестен - kesten (L)
Fındık
лешник - leşnik (R)
люшники - lyuşniki (K)
ядки - yadki (L)
Keçiboynuzu
кузурци - kuzurtsi (K)
рошку - roşku (L)
орханзено - orhanzeno (L)
*Bu çalışmada Rodop Pomakçası’yla Karacaova ve Lofça Pomakçası lehçelerine yer verilmiştir. Kısaltmalarda (R) Rodop,
(K) Karacaova, (L) ise Lofça lehçesidir. (Danışman Öğretmen: Nesrin Osmanova İspova / Nesrin Sipahi Kıratlı)
14
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
Kasım 2014
OSMANLI TAHRİR DEFTERLERİNE GÖRE LOFÇA POMAK
KÖYLERİNİN İLK MÜSLÜMAN SAKİNLERİ (1479-1579)
► Kemal GÖZLER*
Kimlik
Pomaklar, anadil olarak Bulgarca
konuşan Müslüman bir topluluktur.
Dolayısıyla biz, Pomaklığı şu iki
unsur ile tanımlamaktayız: Anadil
olarak Bulgarca konuşma ve Müslüman olma. Milliyetlerine göre tarihçiler, Pomak kimliğini bu
unsurlardan sadece birisiyle tanımlamakta, diğer unsuru ise görmezden gelmektedirler. Bulgar tarihçiler, dil unsurunun altını çizerek, Pomakların Hristiyan âdetlerini koruduğunu belirtmektedirler. Hatta,
bazı Bulgar yazarlar, bazı Pomakların evlerinde İncil sakladıklarını
ve gizli olarak Hristiyan ibadetleri
yaptıklarını iddia edebilmişlerdir.
Türk yazarlar ise, Pomakların dil ve
kültür boyutuna ilişkin olan her şeyi
gölgede bırakarak, ortak unsur olan
din unsurunun, yani Pomakların
Müslüman oluşunun altını çizmişlerdir. Hatta bazı Türk yazarlar, Pomakların anadil olarak Bulgarca
konuştukları olgusunu bile inkâr
edebilmişlerdir.
İsimlendirme
En yaygın açıklanış tarzına göre,
“Pomak” kelimesi, muhtemelen
Bulgarca “pomagam (yardım
etmek)” fiilinden gelmekte ve “yardımcı” (pomagaci) gibi bir anlama
gelmektedir. Kanitz’ten bu yana, bu
açıklama tarzı, birçok yazar tarafından tekrarlanmaktadır. Pomaklar
Makedonya’da bazen “Torbeši” ve
sıklıkla da “Poturi” olarak isimlen-
dirilirler. Rodoplar’da Pomaklara
“Agarjani” veya “Achrjani” dendiği de olur. Bulgar yazarlarının
kullandıkları Bălgarite mohamedani veya Bălgaro-mohame- danite
(Bulgar Müslümanları veya Müslüman Bulgarlar) gibi isimlendirmeler, 1870 öncesi hiçbir şekilde
bilinmeyen, sonradan uydurulmuş
terimlerdir. Keza, bazı Türk yazarlarının kullandığı, “Pomak Türkleri” ismi de, sonradan imal
edilmiş, bölge halkının hiçbir şekilde kullanmadığı bir terimdir. Biz,
bu topluluğu isimlendirmek için
kendilerinin kullandığı “Pomaklar”
ismini tercih ediyoruz.
Yerleşim ve Nüfus
Pomaklar bugün Türkiye, Bulgaristan, Yunanistan ve Makedonya’da
yaşamaktadırlar. 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbinden önce Pomaklar sadece iki bölgede yaşıyorlardı:
Rodoplar’da ve Lofça dolaylarında.
Buna paralel olarak da, Pomaklar
iki gruba ayrılmaktadır. Rodop Pomakları ve Lofça Pomakları. 18771878 Osmanlı-Rus Harbi’nden
önce, Rodop Pomaklarının sayısının 500.000 ve Lofça Pomaklarının
ise 100.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir.
bile, Bernard Lory’nin haklı olarak
gözlemlediği gibi, “Pomaklardan
bahsedildiği zaman, Rodop dağlarının batı kısmında oturan insanlar
anlaşılmaktadır”. Oysa, Lofça Pomaklarının varlığına, Rodop Pomaklarının varlığından çok daha
önce işaret edilmiştir.
“Lofça Pomakları” İsimlendirmesi
“Lofça Pomakları” isimlendirmesi
üzerinde uzlaşma yoktur. L. Miletič, Vasil Savov ve Geno Ivanov bu
terimi kullandığı halde, Petăr Petrov “Lofça Çevresi Müslümanları”
veya “Bulgaristan’ın Kuzey-Batı
Bölgesinin Müslüman Bulgarları”
ifadesini kullanmaktadır. Buna karşılık, Vasil Mikov, “Teteven, Lukovit ve Belaslatina’daki Pomaklar”dan veya “İskăr ve Vit Nehirleri
Havzası Pomakları”ndan bahsetmektedir. Türk yazarlar ise, genel
olarak Balkanların kuzeyinde,
Lofça, Selvi, Plevne ve Rahova
çevresinde bulunan Pomaklardan
bahsetmektedirler.
1877-1878 Osmanlı-Rus Harbinden
sonra, Pomakların önemli bir kısmı
Trakya’ya ve Anadolu’ya göç ettiler ve Edirne, Kırklareli, Tekirdağ,
Çanakkale, Balıkesir, Bursa, Manisa, Eskişehir gibi illerde birçok
köy kurdular. Bugün Pomak nüfusunun sayısı hakkında sağlıklı bilgilere sahip değiliz.
Bizim burada inceleyeceğimiz
Pomak köyleri bugün Kneža, Bjala
Slatina, Roman, Jablanica, Teteven,
Ugărčin, Lukovit, Červen Breg ve
Pelova ilçeleri (obština) arasında
dağılmıştır. Bu ilçeler de, Loveč ve
Mihaylovgrad illerine (oblast) bağlıdırlar. Geçmişte de, Pomak köyleri Lofça (Loveč), Plevne (Pleven),
Rahova (Orjahovo) ve İvraça
(Vraca) kazaları arasında taksim
edilmişti. Bu kazalar da XV ve
XVI’ncı yüzyıllarda Niğbolu Sancağına, XIX’uncu yüzyılda ise
Tuna Vilayetine bağlıydı.
Rodop Pomakları hakkında birçok
çalışma yapılmıştır. Buna karşılık
Lofça Pomakları çok az incelenmiş
bir konu olarak kalmıştır. Bugün
Bu köylerin bir kısmının tarihte ve
günümüzde Lofça Kazasına/İline
bağlı olmamasına rağmen, L.
Miletič’ten beri, bu köylerdeki Po-
Kasım 2014
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
15
makları “Lofça Pomakları” olarak yüzyılın ortasından itibaren incele- bilinemez.
isimlendirmek âdet olmuştur. Daha mektedir. Aslında, Konstantin [...] Açıktır ki, böyle bir çalışma
iyisini bulamadığımız için, biz de Jireček’in “Bulgar milleti içinde bu için bizim her şeyden önce, Lofça
bu terimi kullanmaya devam ediyo- Müslüman grupların başlama tarihi Pomak köylerinin tam bir listesine
karanlıkta kalmaktadır” diye yazruz.
ihtiyacımız vardır. Bu listeyi, 1877
dığı yıllardan bu yana değişen bir
yılını esas alarak yapmalıyız. Zira,
1877/1878 Osmanlı-Rus harbinden
şey yoktur ve Pomakların kökeni
Lofça
Pomaklarının önemli bir
önce, Lofça Pomakları, Lofça,
sorunu hâlâ karanlıktadır.
kısmı 1877-78 Osmanlı-Rus HarPlevne, Rahova, İvraça kazalarına
Lofça
Pomaklarının
kökeni
sorubinden (Doksanüç Harbi) sonra bu
bağlı 60 civarında köyde oturuyornunu
aydınlatmak
için
biz
Osmanlı
köylerden göç etmişlerdir. Bu nelardı. Coğrafi olarak Pomak köytahrir
defterlerine
dayalı
bir
çalışma
denle bu Harpten hemen önceki yılleri, Vit havzasında, İskır, Panega
yaptık.
larda, Lofça yöresinde sakinlerinin
ve Skıt nehirleri üzerinde bulunmaktadır. Köşeleri, Pleven, Kneža, [...] Osmanlıların tahrir defterle- tamamının veya bir kısmının
Borovan, Roman, Teteven ve rinde kullandıkları sayım ölçütü dil Pomak olduğu köyleri tespit etmek
Ugărčin olan bir çokgen aşağı yu- değil, dindir. Diğer bir ifadeyle, tah- gerekir. ∎
karı Pomak yerleşim sahasını belir- rir defterlerinde bir yerleşim birimi______________
nin ahalisi, dilleri itibarıyla değil, * Prof. Dr. Uludağ Üniversitesi, İİBF, Bursa.
lemektedir.
dinleri itibarıyla gruplandırılmakta- ([email protected]).
Aşağıdaki haritada Lofça Pomak
dır. Bu nedenle, tahrir defterlerin- [Bu yazı Prof. Dr. Kemal Gözler’in “Osmanlı
köyleri gösterilmiştir.
den hareketle bir Müslüman, bir Tahrir Defterlerine Göre Lofça Pomak Köylerinin İlk Müslüman Sakinleri 1479-1579” başLofça Pomakları üzerine yazılmış Hristiyandan kolayca ayrılabilir. lıklı akademik tezinin giriş bölümünden
en önemli inceleme, Bernard Ancak, söz konusu olan bu Müslü- alınmıştır. Çalışmanın tamamı http://www.keLory’nin, 1987 yılında yayınlanan manın Anadolu’dan gelen bir Türk malgozler.com/pomak-ttk-bildiri.htm adresinden okunabilir. Gazetemizin gelecek
makalesidir. Ama Lory, Lofça Po- mü, bir Pomak mı, bir Boşnak mı, sayılarından tezden bölümler yayınlamaya
makların tarihini ancak XIX’uncu bir Arnavut mu olduğu doğrudan devam edeceğiz. ]
16
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
Kasım 2014
Родопите Народна песен - Rodopite Narodna Pesen - Rodop Halk Türküsü
Пустиен Салих
Pustien Salih
Sabırsız Salih*
Пустиян Салих без сабор
барек не чека неделя
гостену да са разворнат,
сватбана да са разтуря
ам сетнана вечер попита:
-Имаш ли, Фатме, имане,
имане още имене?
Pustiyan Salih bez sabor
barek ne çeka nedelya
gostenya da sa razvornat,
svatbana da sa razturya
am setnana veçer popita:
- İmaş li, Fatme, imane,
imane oşte imene?
O sabırsız Salih var ya,
bir hafta bile bekleyemedi,
misafirler gitsin,
düğün dağılsın,
ve hemen ertesi akşam sordu:
- Fatme, senin malın, mülkün
ve paran var mı?
Фатме Салиху ромони:
-Имах си, Сали, имах си
еюзелли жолти алтоне,
Булхльоско чосто баире,
Жуханско равно градине,
Падалско блатско ливаде.
Ам ги харизах агому,
зам да ми аго кордише
до девет товара тьошак спап,
и да ми аго изкути
до девет крави младочни
със девет малки телета.
Fatme Salihu romoni:
- İmah si, Sali, İmah si
eyuzelli jolti altone,
Bulhliosko çosto baire,
Juhansko ravno gradine,
Padalsko blatsko livade.
Am gi harizah agomu,
zam da mi ago kordişe
do devet tovara tioşak spap,
i da mi ago izkuti
do devet kravi mladoçni
sıs devet malki teleta.
Fatme Salih’e cevap veriyor:
- Vardı Salih, vardı
Yuz elli sarı altın,
sık orman arazileri,
düz bahçeler,
verimli tarlalar,
Ama ağabeyime verdim.
Ağabeyim bana
dokuz ağır yük hazırlasın,
ve bana
dokuz sağmal inek ve dokuz
küçük dana yetiştirmesi için.
Салих са йетце нагрочи
и си на Фатме продума:
-Стани си, Фатме, товари
твоено тьошко товаре,
стани си, Фатме, поеми
твоине крави младочни!
Мен ми не трябват товари,
товари, крави младочни,
ам си ми трябва имане,
имане още имене!
Salih sa yettse nagroçi
i ci na Fatme poduma:
- Stani ci, Fatme, tovari
tvoeno tioşko tovare,
ctani ci, Fatme, poemi
tvoine kravi mladoçni!
Men mi ne tryabvat tovari,
tovari, kravi mladoçni,
am ci mi tryabva imane,
imaşe oşte imene!
Salih suratını astı
ve Fatme’ye dedi ki:
- Kalk Fatme yükle götür,
ağır yüklerini
kalk topla Fatme
sağmal ineklerini.
Bana yükler lazım değil,
yükler ve sağmal inekler.
Bana mal,
mülk ve para lazım!
Фатме му нищо не рече,
кротко засбира, засгада,
товари девет товара,
изведе крави младочни.
Ага през порти излезе
Фатме Салиху продума:
-Ниско навидай очинки,
Салихо, порво венчило!
Очинки да ти не останат
във моесо лице каматно,
във мояса тьонка снажчица!
Fatme mu nişto ne reçe,
krotko zasbira, zasgada,
tovari devet tovara,
izvede kravi mladoçni.
Aga prez porti izleze
Fatme Salihu produma:
- Nisko naviday oçinki,
Caliho, dobro vençilo!
Oçinki da ti ne ostanat
vıv moeso litse kamatno,
vıv moyasa tionka snajçitsa!
Fatme ona hiçbir şey demedi.
Sakin sakin toplanmaya başladı
Dokuz yükünü yükledi,
sağmal ineklerini çıkardı.
Kapıdan çıkarken,
Fatme Salih’e dedi ki:
- Gözlerini indir, bana bakma,
ilk aşkım Salih,
gözlerin kalmasın,
benim güzel yüzümde,
benim selvi boynumda.
Салих на Фатме продума:
Salih na Fatme produma:
Salih Fatme’ye dedi ki:
Kasım 2014
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
17
Родопите Народна песен - Rodopite Narodna Pesen - Rodop Halk Türküsü
-Напреж ми ворви, Фатмице,
назад са немой обраща,
очинки да ти не останат
във моесо дворе широко,
във моесо бяло коначе!
- Naprej mi vorvi, Fatmitse,
nazad ca nemoy obratşa,
ocinki da ti ne octanat
vıv moeso dvore şiroko,
vıv moeso byalo konaçe!
- İleri git Fatmeciğim,
geri dönüp de bakma,
gözlerin kalmasın,
benim geniş avlumda,
benim beyaz sarayımda.
Отишла Фатме у дома
на бащинине дворове,
на порти чука и рука:
-Излязи, аго, отвори!
Мен ма Салих изпади,
оти не сам му отнела,
отнела и докарала
това ми тьожко имане,
имане още имене.
Otişla Fatme u doma
na baştinine dvorabe,
na porti çuka i ruka:
- İzlyazi, ago, otvori!
Men ma Calih izpadi,
oti ne sam mu otnela,
otnela i dokarala
tova mi tioşko imane,
imane oşte imene.
Fatme evine geri döndü,
baba evine,
kapıyı çalıyor ve sesleniyor:
- Çık ağabey kapıyı aç.
Salih ben kovdu,
çünkü ona
...
yükler dolusu mal,
mülk ve para götürmemişim.
Отвотре аго продума:
-Яла си, Фатме, яла си,
бащино дворе широко
има място и за теб,
има място и за мен.
Otvotre ago produma:
- Yala si, Fatme, yala si,
baştino dvore şiroko
ima myasto i za teb,
ima myasto i za men.
İçeriden ağabeyi seslendi:
- Gel kızkardeşim, gel
Baba evi geniş,
benim için de yer var,
senin için de yer var.
Седяла Фатме, чакала
цали ми до три години,
дано са Салих пишмани,
дано я назад поварне.
Нито бе мома с момите,
нито бе невеста с невестите.
Sedyala Fatme, çakala
tsali mi do tri godini,
dano sa Salih pişmani,
dano ya nazad povarne.
Nito be moma s momite,
Nito be nevesta s nevestite.
Oturdu Fatme bekledi,
tam tamına üç sene,
belki Salih pişman olur,
belki onu geri çağırır.
Ne kızlarla beraber,
ne de gelinlerle.
Дохадали са от Търън,
дохадали са от Тозбурун,
та че са дошли и от Смилен,
от Сердаресконо коначе
да ищат Фатме нивеста.
Нах Смилян е Фатме приьола,
нах там ще невеста да иде.
Dohadali ca ot Tırın,
dohadali sa ot Tozburun,
ta çe sa doşli i ot Smilen,
ot Cerdareskono konaçe
da iştat Fatme nivesta.
Nah Cmilyan e Fatme priiola,
nah tam şte nevesta da ide.
Tarın’dan da geldiler,
Tozburun’dan da geldiler,
en son Smilyan’dan geldiler,
Serdarlar’ın konağından,
Fatme’yi gelin istemeye.
Smilyan’a kabul etti Fatme,
oraya gelin gidecek.
Голяма са й сватба дигнала
с дванадесте тьожки товара,
с дванадесте яки мулета
с дванадесте крави младочни
и с дванадесте млади телета.
Golyama ca i svatba dignala
s dvanadeste tiojki tovara,
s dvanadeste yaki muleta
s dvanadeste kravi mladoçni
i s dvanadeste mladi teleta.
Büyük bir düğün kuruldu,
on iki ağır yüküyle,
on iki güçlü katırla
on iki sağmal inekle
ve oniki küçük dana ile.
Ша менот отде ша менот,
през Чокоскана махала ша менот,
през Горно Пашмакли,
през Салиховине сокаци.
Şa menot otde şa menot,
prez Çokoskana mahala şa menot,
prez Gorno Paşmakli,
prez Salihovine sokatsi.
Geçecekler ama nereden geçecekler?
Çökovska mahallesinden geçecekler,
Gorno Paşmakli’den,
Salih’in sokaklarından.
18
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
Kasım 2014
Родопите Народна песен - Rodopite Narodna Pesen - Rodop Halk Türküsü
Салих си на порти седеше
и си нагоре гльодаше,
самичак си думи думаше:
-Благатко му на тоя челяк,
дето му водят невеста,
с дванадесте тьожки товара,
с дванадесте крави младочни.
Salih si na porti sedeşe
i si nagore gliodaşe,
samiçak si dumi dumaşe:
- Blagotko mu na toya çelyak,
deto mu vodyat nevesta,
s dvanadeste tiojki tovara,
s dvanadeste kravi mladoçni.
Salih kapının önünde oturuyordu
ve yukarıya doğru bakıyordu,
kendi kendine söyleniyordu:
- Ne kadar kısmetliymiş o adam,
ona gelin götürüyorlar,
on iki ağır yüküyle,
on iki sağmal inekle.
Колкону близу наближат
Салиху сърце трепери,
Салих си Фатминка познава.
Фатме най-напреш варвеше
на бяла кобила яхаше
със червено халище.
Ага го Фатме наближи
силом хи Салих продума:
-Слези си, Фатме, яла си!
Еве ти дворе широко,
еве ти бяло коначе.
Смилян е йетце далеко,
Сердаревци са каскънджии,
каскънджии още кавгаджии.
Kolkoni blizu nablijat
Salihu cırtse treperi,
Salih si Fatminka poznava.
Fatme nay-napreş varveşe
na byala kobila yahaşe
sıs çerveno halitşe.
Aga go Fatme nabliji
silom hi Salih produma:
- Slezi ci, Fatme, yala ci!
Eve ti dvore şiroko,
eve ti bylo konaçe.
Smilyan e yettse daleko,
Serdarevtsi sa kaskındjii,
kaskindjii oşte kavgadjii.
Yaklaştıça,
Salih’in kalbi çarpıyor.
Salih Fatminka’yı tanıyor.
Fatme en önde gidiyor,
beyaz bir atın sırtında,
kırmızı kilimin üzerinde oturuyor.
Fatme ona yaklaşınca,
Salih yavaşça dedi ki:
- İn Fatme, gel evine!
İşte sana geniş avlular,
işte sana beyaz saray.
Smilyan çok uzakta.
Serdarlar ise kıskançtır,
kıskanç ve kavgacı.”
Фатме не трябе да думе,
оти е млада нивеста,
ала Салиху продума:
-Не мога, Салих, не мога!
Три сам години седяла
на бащинине дворове,
седяла тебе чекала
дано са, Салих, пишманиш,
назад да си ма поварнеш.
Сега сам вейке торнала,
торнала сам - ша ида,
форлен са камен не враща.
Fatme ne tryabe da dume,
oti e mlada nivesta,
ala Salihu produma:
- Ne moga, Salih, ne moga!
Tri sam godini sedyala
na baştinine dvorove,
sedyala tebe çekala
dano sa, Salih, pişmaniş,
nazad da si ma povarneş.
Sega sam veyke tornala,
tornala sam - şa ida,
forlen sa kamen ne vraşta.
Fatme konuşmamalıdır,
çünkü o genç bir gelin,
ama Salih’e konuştu:
- Yapamam Salih, yapamam!
Üç yıl oturdum,
baba evinde,
oturdum seni bekledim,
belki Salih pişman olursun,
beni geri çağırırsın.
Şimdi artık yola çıktım,
yola çıktım - gideceğim,
Atılan taş geri dönmez.
Салиху бално добалне,
извади ножче сребарно
та са в сърцето прободе,
силум си думи издума:
-Прокльоту да е имане,
имане още имене,
ага ти нема севдьона,
севдьона, порво венчило.
Salihu balno dobalne,
izvadi nojçe srebarno
ta sa v cırtseto probode,
silum si dumi izduma:
- Prokliotu da e imane,
imane oşte imane,
aga ti nema sevdiona,
sevdiona, porvo vençilo.
Salih’in çok ağırına gitti,
gümüş bir bıçak çıkardı,
kalbine sapladı,
son sözlerini zor söyleyebildi:
- Lanet olsun mal,
mülk ve para,
sevdiğin olmayınca,
sevdiğin, ilk aşkın.
* Türkçesi: Nesrin Sipahi Kıratlı - Nesrin Osmanova İspova
Kasım 2014
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
19
Karacaovalı Azize
Sveta Zlata’nın Hikâyesi
► Ahmet GÖKBAYRAK
G
eçenlerde internette Pomaklar
ve Karacaova hakkında araştırma yaparken tesadüfen “Sveta
Zlata Meglenska” maddesine rastladım. Sveta kelimesi bizim Pomakçamızda “Çiçek” anlamına gelir. Acemiliğimden Sveta Zlata
Meglenska’yı “Karacaovalı Çiçek
Zlata” olarak çevirdim kendimce,
lakin yanlış anladığımın da farkındaydım. Sonra “Sveta” kelimesinin
Bulgarca ve Makedonca karşılığına
baktığımda bir diğer anlamının da
“Azize” kelimesi olduğunu gördüm. Baktım ki Azize Zlata’nın
dede memleketimiz Karacaova ile
alakası var, hemen konu hakkında
detaylı bir araştırma yapmaya karar
verdim. Gördüm ki Türkçe kaynaklarda konuya dair tek bir bahis dahi
yoktu. Bu yüzden yabancı kaynaklara yöneldim ve konu hakkında
pek çok bilgiye ulaştım. Ayrıca Yunanistan’ın Makedon azınlığından,
Selanik’e bağlı Kastoria’lı (Kesriye-Kostur) bir dostum bu konu
hakkında beni bilgilendirdi ve oku- mize gelmeyebilir veya biz bu hakkımızda kötü bir şekilde kulmam gerekli kaynakları benimle gerçekleri kabullenmeyerek hak- lanabilirler.
sız ithamlarda bulunabiliriz.
paylaştı.
Örneğin; “Siz burada HıristiyanÖrneğin, “bunların hepsi yalan” ları haklı gösteriyorsunuz, bu“Bizler bilginin en
diyerek geçiştirebiliriz. Ancak rada yazılanlar yalan” veya “siz
büyük zenginlik
her ne kadar bu gerçekleri kabul Türkiye düşmanı mısınız” gibi
olduğuna inanıyoruz” etmeyip reddetsek de bir zaman çirkin ithamlarda bulunabilirler.
Konuya girmeden önce, gerekli sonra gerçek, yeniden ve yeniden İçimizden birileri birtakım duybulduğum birkaç noktaya değin- kendini dayatacaktır. Belki içi- gularla bu bahsi reddetse veya
mek istiyorum. Bazı gerçekler mizden birtakım kişiler, verdiği- kabul etmese de Azize Zlata’nın
vardır ki bu gerçekler bizim işi- miz bu ve benzeri bilgileri bizim hâlâ Ortodoks Hıristiyan dünya
20
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
Kasım 2014
tarafından Azizeliği kutsanıyor
ve onun için ayin yapılıyor. Bu
bahsi bilmek biz Pomakların da
hakkı olduğunu düşünüyoruz.
Çünkü bizler bilginin en büyük
zenginlik olduğuna inanıyoruz.
Karacaovalı Azize Zlata, 18. yüzyıl
Ortodoks azizesi ve yakın tarihli şehididir. Bulgarlar ve Makedonlar
tarafından Sveta Zlata Meglenska
(Karacaovalı Azize Zlata), Yunanlar tarafından Agia Hrisi (Yunanca
Agia-Azize) olarak isimlendirilir.
Aşağıda Azize Zlata’nın menkıbeci
Nikodimos tarafından yazılan menkıbesinin özeti;
“Benim baba olarak
Rab İsa Mesih’im var”
“Azize Zlata, 18. yüzyılda Karacaova’nın Slatino köyünde (bugünkü adı Hrisi) üç tane daha
kızı olan köylü, fakir bir Bulgar
ailede dünyaya geldi. Uysal ve
dindar bir kızdı. Mesih hikmetiyle hikmetli ve hem isminin anlamı gibi (Zlata - Altın) Allah’tan
korkan altın bir kalbe sahipti.
Zlata’nın dışarıya su doldurmaya gittiği bir seferde Türkler
onu yakalayıp kendi evlerine götürdüler. Türklerden biri onu
Müslüman yapıp karısı olmaya
zorladığında Zlata, korkmadan
şöyle cevap verdi: “Ben Mesih’e
inanıyorum ve sadece Onu
kocam olarak tanıyorum. Onu
asla inkâr etmeyeceğim, beni bin
defa işkenceye maruz bıraksalar
ve parçalara ayırsalar dahi.”
Anne babası ve kız kardeşleri
onu bulduğunda şöyle dedi: “Ey
kızımız, kendine, biz anne babana ve kız kardeşlerine acı, Mesih’i sadece kelamda inkâr et,
böylece hepimiz mutlu olalım
zira Mesih merhametlidir. O
böyle hayatın mecburiyetlerinden dolayı işlenen bir günahı bağışlar.” Fakir anne babası, kız
Yukarıdaki tarihi ikonada Azize Sveta Zlata’nın başından geçenler
resmedilmiş.
kardeşleri ve akrabaları acı acı ve ona ıstırabında kudret verdi.
gözyaşı döktüler. Mamafih, Zlata En sonunda onu bir ağaca astılar
böyle şeytani tuzaklara direndi. ve küçük parçalara böldüler.
Böylece, bu cesur bakire canını 13
Onlara şöyle cevap verdi: “MeEkim 1796’da Tanrı’ya verdi. Cesih'in hakiki ilah olduğunu tasdik
sedinin parçaları Hristiyanlarca
etmememi söylediğiniz zaman
takdis için evlerine götürüldü.”
artık benim annem babam ve kız
kardeşlerim değilsiniz. Benim
“Karacaovalı fakir bir
baba olarak Rab İsa Mesih’im
Hıristiyan Bulgar
var, anne olarak Meryem Anam
çiftçinin kızı”
var, kardeşlerim olarak azizlerim
var.”
Bulgar Ortodoks Kilisesi 18
Türkler bunun üzerine, yer kan- Ekim’de, Yunan/Rum, Rus, Sırp ve
dan sırılsıklam olana dek onu her Makedon Ortodoks kiliseleri ise 13
gün kamçılayarak üç aylığına Ekim’de onun yortu gününü kutlarhapse attılar. Nihayet, onu baş lar. Bulgaristan ve Makedonya’da
aşağı tavana astılar ve dumandan Azize Zlata sıklıkla geleneksel halk
boğulması için ateş yaktılar; kıyafeti giyen genç bir kadın olarak
lakin Tanrı, Zlata’yla beraberdi resmedilir. Bulgaristan’da Azize
Kasım 2014
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
Zlata tüm gurbetteki Bulgarların
koruyucu azizesidir.
21
Ortodoks Hristiyanlara göre İsa için
öldüğünden Azize sayılır. Ama o
bile politikadan nasibini almış.
Zlata’nın azizeliği İstanbul’daki
Fener Ortodoks Patrikhanesi tarafından onaylandığında, Slatino köyünde onun adına kilise yapılmış.
Patrikhane’nin resmi dilinin Yunanca olmasına rağmen Agia Zlata
(Yunanca Agia-Azize) olarak tanınmış.
Ama 1913’te Karacaova Yunanlıların eline geçtiğinde Sveta Zlata’nın
ismi Agia Hrisi olarak değiştirilmiş
(Hrisi Yunancada altın demektir) ve
kilisedeki ikonaların üzerinde
yazan Zlata ismi silinip üstüne Hrisi
yazılmış.
Biraz da Zlata’nın köyü Slatino
Ne yazık ki bazı kişiler siyasal çı- hakkında bilgi verelim.
karları yüzünden Sveta Zlata’yı
kullanmaya çalışıyorlarmış. Ken- 1924 nüfus mübadelesinden önce
disi Karacaovalı fakir bir Hıristiyan Yunan ve Bulgar nüfus sayımlarına
Bulgar çiftçinin kızıyken bugün Yu- göre Slatino köyünde 600 Müslünanlılar için Yunan, Makedonlar man Pomak ve 40 Hıristiyan Çiniçin Makedon ve Bulgarlar için gene yaşadığını tespit ediyoruz.
Bulgar sayılıyormuş.
Slatino köyünün bugünkü adı
“Slatino’lu Pomakların Hrisi’dir. Slatino’lu Pomakların bir
bir kısmı mübadelede kısmı tespitlerimize göre mübade- NOT:
Yalova’ya bağlı Safran- lede Yalova’ya bağlı Safranköy'e
yerleşmişler.
Menkıbeci Nikodimos, Azize Zlaköy’e yerleşmişler”
ta'nın menkıbesini kaleme aldıAşağı yukarı 10-15 sene önce Yu- Yukarıda ve yanda, Azize Zlata’nın ğında, Zlata’ya kötülük yapanları
nanistan’daki Makedon azınlığı geleneksel kıyafetleriyle temsili Türk olarak nitelemiş. O yüzyıllar
temsil eden Vinojito Partisi’nin ikonolarına yer verdik.
ve günümüzde dahi Balkan coğrafüyesi bir papaz Karacaova’nın merİngilizce metinlerin çevirilerinde yasında Müslümanlar hangi etnik
kez köyü olan Sabotsko’da (günükökenden olurlarsa olsunlar dinleri
müzde Aridea) kendisine ait bir bana büyük yardımları dokunan
arazide Azize Zlata’nın kilisesini Bilgisayar Mühendisi Onur Dinçer İslamiyet nedeniyle Hıristiyanlar
Bey’e ve Azize Zlata hakkında beni tarafından Türk olarak kabul edilir.
inşa etmeye kalkmış.
bilgilendiren Yunanistan’nın Make- Burada da Nikodimos Türk derken
Tabii ki Yunanlılar bunu kabullenedon azınlığından Kastoria’lı (Kes- Slatino köylü Müslüman Pomakları
medikleri için kilisenin inşasını
riye) dostuma teşekkürü bir borç kastetmiş olacak ki Slatino bir
durdurmuşlar. Durdurulmuş olmaPomak köyüdür. ∎
sına rağmen o papaz ve bazı Make- bilirim.
donlar (çoğu Makedonya CumhuBalıkesir / Erdek
riyeti’nden) orada ayin yapmaya
devam ediyorlarmış.
22
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
Kasım 2014
SIHHİYE ÇAVUŞU İBRAM’IN HİKÂYESİ
İ
bram Çavuş, arkadaşı Pomak
Hasan’la Karasu Nehri’ni,
Drama yolundaki köprüyü geçerek
aşmış; at sırtında Rodoplara tırmanırken, hayal dünyasında da çok
başka menzillere uçmaktaydı. Gideceği köy katıksız bir Pomak köyüydü. Pomaklar hakkında detaylı
olmasa da yeteri kadar bilgiye
sahip olduğunu düşünüyordu.
Köyde muhtar Salih Ağa, Pomakların Slav ırkından olduklarını anlatmıştı. Türkler Rumeli’ne geçince
POMAKLAR İslam dini ile tanışmış ve Müslümanlığı isteyerek
kabul etmişlerdi. Özellikle Plevne
savunmasında Osman Paşa’yı bir
an olsun terk etmeden yiğitçe mücadele vermişler, POMAKLARIN
kahramanlıkları bütün Balkanlarda
dilden dile dolaşıyordu. Zaten
Pomak kelimesi de yardımcı, yardım eden ve öncü anlamına gelen
pogamaç kelimesinden geliyordu.
Kısaca Drama Pomakları Slavlar
gibi, özellikle sarışın ve mavi gözlü
bireylerden oluşmaktaydılar. Oysa
askerde, bölük komutanı yüzbaşı
Talat Bey, Pomakların SLAV soyundan geldiğini, göçler neticesi bu
bölgeye yerleşen halk temsilcileri
olduğunu söylemişti, ama konu
İbram Çavuş’u aştığı için detaylı ilgilenmemişti. Ona göre Pomaklar
asil bir topluluktu. Karavana arkadaşı Pomak Hasan da İslami bilgilere sahip, köyünde imamlık yapan
Kuran-ı Kerim’i okuduğu yanık sesiyle herkese kendisini olağanüstü
hayranlıkla dinleten bir şahsiyetti.
Pomak Hasan’ın, “İbram Çavuş,
İbram Çavuş geldik” sözleriyle düş
dünyasından uyandı. Oldukça yüksek sayılacak duvarla çevrili avluya
iki tokmaklı kapının büyük olanını
hızla vurarak içeri girdiler. Pomak
Hasan ev kapısının önünde bekleyen aile fertlerine bir şeyler söy-
ledi, on üç on dört yaşlarında sarışın
uzun boylu bir delikanlıya da atları
hemen ahıra alması talimatını verdi.
Hemen annesinin yattığı odaya geçtiler. Odadaki lambanın ayarı son
kerteye getirildi, odanın içi oldukça
parlak şekilde aydınlandı. Yanakları
al al olmuş elli yaşların üzetinde
başı tülbentle bağlı kadın boncuk
boncuk terleyerek gözleri kapalı bir
şekilde yatıyordu. Pomak Hasan,
annesinin yanına kadar yaklaşıp gür
sesiyle “Anne anne biz geldik. Sana
sıhhıye çavuşum İbramı getirdim.”
Annesi hafifçe gözkapaklarını kaldırdı. Başucunda bekleyen oğlu Hasanla, İbram Çavuş’a baktı. Sonra
tekrar gözlerini kapadı. Dakikalarca
hastanın vaziyetini gözleriyle takip
eden İbram Çavuş hasta kadını el-
lerinde tuttu.
“Ana ana! Bana göre üşütmüşsün,
ateşin de bundan dolayı. Korkulacak bir şey yok.”
Hasan’a döndü ve nane-limon kaynatılmasını söyledi. Kendisi de
demir başlıklı karyolanın karşısındaki pencerenin altını bütünüyle
kaplayan, eski Türk motifli kilimlerle bezeli divanın üzerine oturdu.
Hasan da yanına geldi. Hasan önce
babasını, iki ağasını ve yeğenlerini
tanıştırdı, asker arkadaşı ile. Bu
arada kaynatılan nane-limon hastaya içirildi. İbram Çavuş’un talimatıyla hastanın alnına ve yüzüne
ıslak tülbentler koyuldu, yine onun
yönlendirmesiyle tülbentler sık sık
değiştirildi.
Kasım 2014
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
23
Müdahele edeli iki saat olmamıştı leceği açıyı da heyecanla arıyordu. arkadaşının yanında.
ki hasta kendine geldi.
Odanın içerisinde belli bir müddet At sırtında Pomaklar hakkında
“Hoş geldin İbram oğlum, Asan kelimeler uçuştu, hiçbirini duymadı biraz daha sohbet ettiler. Pomaklaseni anlata anlata bitiremedi. Tabip- İbram Çavuş. Hastanın başının al- rın ilk atalarının MS 6. yy’da Ukliğin de baya keskinmiş, bak beni tındaki yastığı değiştiren genç kız rayna’dan Balkanlara yerleştiğini
çok çabuk ayağa kaldırdın, Allah İbram Çavuş’la göz göze geldi. anlattı Pomak Hasan. Serin bir geAman yarabbi neydi o güzellık. cede, ay ışığında, yıldızların seksek
senden razı olsun” dedi.
İbram Çavuş arkadaşlık hatırı oldu- Bembeyaz bir yüz, sarışın yay gibi oynadığı gökkubbede, İbram Çavuş
ğunu; duaların onun için değerli ol- kaşlar, ok gibi kirpikler, açık mavi yeni yeni hayaller kurmaya başladuğunu anlattı. Bu sırada yere bir bir çift göz, o burun ve dudaklar ve mıştı bile.
sofra örtüsü serildi, önce yer sofrası çenenin yüzle uyumu. İbram Çavuş Pomak Hasanı o gece misafir etti.
sonra da mis gibi tereyağ kokusu- sanki büyüleyici o yüzde kaybol- Annesi ve babası ile tanıştırdı.
nun odayı kapladığı, mısır unundan muştu. Hasan cimcikleyerek uyanSabah yemeğinde tarhana çorbası
yapılmış oldukça büyük bir tepsiye dırdı bu rüyadan İbram Çavuş’u.
- İbram Çavuş İbram Çavuş. Karde- ikram etti. Közlenmiş biberlerle bekonulmuş bir yemek geldi.
şim soruyor. Islak tülbent koyayım raber.
Pomak Hasan söze başladı:
mı tekrar nane-limon kaynata- yım Pomak Hasan’a.
- Bak İbram Çavuş bu sana askerde mı?
Bir hafta sonra ailesine Pomak Haiken anlattığım bizim meşhur
san’ın kızkardeşi ile evlenmek isteyazma kaçamağımız. Aslında biz İbram Çavuş güçlükle konuşabildi.
diğini bildirdi.
bu yemeği sabahları yeriz, ama ilk Hastanın iyileştiğini belirterek hiçgeldiğin için sana akşam olmasına bir şeye gerek olmadığını söyledi. Babası sükünetle karşıladı talebi.
rağmen hazırlattım, bakalım beğe- Odayı birkaç dakikalığına bir ses- Annesinin ilk tepkisi. “Mahmatsizlik kapladı. Yine İbram Çavuş lı’da kız mı kalmadı İbram” oldu.
necek misin?
sessiliği bozdu.
Bir ay sonra kızı istediler ve hemen
Sofrada iki arkadaştan başka kimse
yoktu. Yeni kullanıma açıldığı belli - Validemiz birkaç gün istirahat düğünleri oldu.
olan tahta kaşıklar tepsinin üzerinde ederlerse, çabuk ayağa kalkarlar. İbram Çavuş’un ikisi erkek üçü kız
normalin üzerinde hızla gidip geli- Bu arada kendilerine dikkat eder- beş çocukları oldu. Hepsi sarışındı
ama gözleri mavi olan olmadı.
yordu. Ara sıra çeşitli meyvelerden lerse iyi olur, dedi.
O
güne
kadar
arzu
ile
Pomaklar
yapılmış, bir tas içindeki hoşaf da
İbram Çavuş ve Pomak Hasan, Balsusuzluklarını gideriyordu. Koca hakkında bilgi edinme ihtiyacı duy- kan Harbi’nde birlikte savaştılar.
tepsinin bitmesi İbram Çavuş’un ha- mamıştı İbram Çavuş. Ama şimdi Birgün ikisinin de aynı siperde şehit
yatında ilk kez yediği taamı beğen- çok şey öğrenmek istiyordu Po- düşdükleri duyuldu. Anlatılır ki sidiğinin alametiydi. Ellerini yıkayıp maklar hakkında. Bu bilgiyi de Ha- perde ağır yaralanan Pomak
babasından
alıyordu. Hasan’ın haberi Sıhhıye bölüğüne
tekrar divanın üzerine oturdular. san’ın
Hasan yazma kaçamağın içindeki Dakikalarca anlattı. Kendilerinin ulaştı. Çantasını alan İbram Çavuş
malzemeler saymaya başladı. Tere- gerçek Pomak olduğunu, Türkler soluğu malum mevzide aldı. Tedavi
yağın ve peynirin kalitesi, mısır sayesinde İslam’ı tanıdıklarını. Ci- yaparken atılan bir el bombası iki
ununun tazeliği birer birer anlatıldı. varda birçok pomak grubu oldu- ayrılmaz dostu birden şehitlik maİyileşen hasta kadın yemeği beğe- ğunu. Doğu tarafta yaşayan, İskeçe, kamına ulaştırdı.
nen İbram Çavuş’a yazma kaçama- Gümülcine, İpsala’nın dağlık böl- İbram Çavuş’un iki oğlu da Arabisğın püf noktalarını da anlatınca gelerinde bulunanların, Aren Po- tan bölgesinde şehit oldu. Cihan
odayı pür neşe kapladı. Mekânın makları olarak adlandırıdıklarını. Harbi’nde. Kızları 1924’te Mübaiçindekilere o ana kadar dikkatlice Kendilerinin Ehli Sünnet vel Ce- dele ile Türkiye’ye yerleşti.
bakmayan İbram Çavuş’un gözleri maat mezhebine bağlı olduklarını.
Unutuyordum. İbram Çavuş’un orhastaya dikkatle hizmet eden, on Türkleri çok sevdiklerini anlattı, antanca
kızından dünyaya gelen dört
yedi on sekiz yaşlarında oldukça lattı. İbram Çavuş ilgiyle dinledi.
erkek torununun, hepsi sarışın ve
düzgün fiziği olan bir genç kıza ta- Ama gece geç de olsa döneceğini
gözleri açık mavi idi. Ama ne dedekıldı. Önce gözlerini odanın duvar- belirttiğinden evdekilerin telaşlanaleri onları ne de onlar dedelerini gölarında gezdirdi. Sanki onunla cağını belirterek atını hazırlattı.
ilgilenmediği düşüncesini odada bu- Pomak Hasan, madem öyle, ben rebildi. ∎
(dramalı55)
lunanlara vermek istemişti. Ama sana yol arkadaşı olurum, bu gece
hangi aralıktan bakarak, gözleyebi- de sende kalırım savı ile yola düştü
Kaynak: www.edebiyatdefteri.com
24
ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ • GLASIT NA POMATSİTE • POMAKLARIN SESİ
Kasım 2014
POMAK MUTFAĞI
Yapılışı
∎ SELANİK TATLISI
∎ 1,5 su bardağı su
Un ve pudra şekerini eleyelim
daha sonra eritilmiş tereyağı ile
bir hamur yapalım. 30 cm çapındaki yağlanmış tepsiye bastırarak yerleştirelim. Üstü kızarana kadar 175 derecede pişirelim. Muhallebiyi hazırlamak
için süt, nişasta ve tuzu pişirelim ve ılınınca yumurtaları birer
birer kırıp çırparak muhallebiye
yedirelim. Fırında kızaran hamura muhallebiyi döküp tekrar
tatlıyı fırına sokup üzeri kızarana kadar pişirelim. Şerbeti
hazırlamak için şeker ve suyu
kaynatıp kıvama gelince içine
limon suyunu ilave edelim bir
iki taşım daha kaynatıp, ılınmasını bekleyelim. Soğumuş tatlıyı baklava dilimi kesip ılık
şerbeti üzerine dökelim. Bir iki
saat dolapta şerbeti çektirip servis yapalım.
∎ 1 tatlı kaşığı limon suyu
Afiyet olsun!
► Jülide BAŞKUR
[email protected]
facebook.com/julide.baskur
Malzemeler
Hamur İçin:
E
∎ 1 fincan un
ğer yemek bloğu sahibi bir
annenin kızı iseniz, ister
istemez evdeki ilgi alanına duyarsız kalamazsınız. Daha ileri
gidip annenizin bloğuna katkıda bulunursunuz. Hatta daha
ileri gidip iddialı tariflerden
başlarsınız ki anneyi şaşırtasınız.
∎ 3,5 kahve fincanı tereyağı
İşte size büyük kızım Serra’nın
harika tarifini paylaşıyorum,
∎ 1 tutam tuz
Atatürk’ün sevdiği tatlılar arasında yer alan Selanik Tatlısını
başarıyla gerçekleştirdi.
Çalışmalarının devamını dilerken size de lezzet dolu günler
diliyorum.
∎ 1 kahve fincanı pudra
şekeri
Muhallebi İçin:
∎ 3 su bardağı süt
∎ 1 kahve fincanı nişasta
∎ 4 adet yumurta
Şerbet İçin:
∎ 1,5 su bardağı toz şeker