TÜBİTAK Sosyoloji Projesi

KAHRAMANMARAŞ
ERDEM BAYAZIT ANADOLU LİSESİ
TÜBİTAK 45. ORTAÖĞRETİM
ÖĞRENCİLERİ ARAŞTIRMA
PROJELERİ YARIŞMASI
2014
LĠSE ÖĞRENCĠLERĠNĠN MADDE BAĞIMLILIĞI KONUSUNDA
BĠLGĠ, TUTUM VE DAVRANIġ DÜZEYLERĠNĠN
BELĠRLENMESĠ
HAZIRLAYAN: 99 MEHMET ALİ DEMİR
87 MUSTAFA TAYYİP KURT
DANIŞMAN ÖĞRETMEN: CEMİL GÜMÜŞ
KAHRAMANMARAŞ 2014
1
İÇİNDEKİLER:
SAYFA
1.BÖLÜM
PROJENİN ADI…………………………………………………………………………………………………………………..3
PROJENİN AMACI……………………………………………………………………………………………………………..3
PROJENİN ÖZETİ………………………………………………………………………………………………………………..3
PROJENİN YÖNTEMİ………………………………………………………………………………………………………….3
GİRİŞ…………………………………………………………………………………………………………………………………4
2. BÖLÜM
SİGARA VE TÜTÜN……………………………………………………………………………………………………….……5
MARAŞ OTU……………………………………………......……………………………………………………….………….5
ALKOL…………………………………………………………………………...………………………………………………….6
UÇUCU MADDELER…………………...……………………………………………………………………….7
3.BÖLÜM
SPSS VERİ PROGRAMINDAN ELDE ETTİĞİMİZ TABLOLAR VE YORUMLARI……………..8
4.BÖLÜM:
MADDE BAĞIMLILIĞI ANKETİ……………………………………………………………………………………………15
KAYNAKÇA………………………………………………………………………………………………………………………..17
2
1.BÖLÜM
PROJENİN ADI: Lise öğrencilerinin madde bağımlılığı konusunda bilgi tutum ve davranışlarının
belirlenmesi.
PROJENİN AMACI: Kahramanmaraş bölgesi içerisinde belirlenen okullardaki öğrenciler üzerinde
madde bağımlılık oranları ve madde başlama yaşları, kullanım miktarları ve çevrenin kişiler
üzerindeki etkisinin belirlenmesi amaç edinilmiştir.
PROJENİN ÖZETİ: Hazırlanan projede lise öğrencilerinin bağımlılık madde kullanım oranlarının,
kişilerin bilgi ve bakış açılarının belirlenmesi amaç edinilmiştir.
Bu araştırmada gözlem, anket ve kaynak taraması teknikleri kullanılmıştır.
Araştırmanın sisteminin belirlenen okullar ve öğrenciler oluşturmaktadır. Projenin temelinin etkin veri
araştırması
oluşturmaktadır.
Araştırmanın
başarıya
ulaşması
için
belirlediğimiz
sistem(Kahramanmaraş‟taki belirlenen liseler)üzerinde anket çalışması uygulanarak başarı
hedeflenmiştir. Anketler belirlenen 300 öğrenciye uygulanmış ve SSPS anket analiz programı ile
değerlendirilmiş ve sonuçlar tarafsız bir şekil de projeye aktarılmıştır.
Anket sonucunda lise öğrencilerinin %61 inin madde kullanmadığı %39 unun madde kullandığı
belirlenmiştir
Sigara kullanan öğrencileri (%11,3) ünün deneme amaçlı (%7) sinin aile etkisi ile (%10) unun arkadaş
ortamının etkisi ile (%11) ini sıkıntı ve (%1,3) ünün diğer sebeplerden sigaraya başladığı anket
sonucunda ortaya çıkmıştır.
Anket yapılan öğrencilerin ailelerinin madde kullanım oranları ise sigara (%35,3) alkol (% 13),
uyuşturucu madde (%2), Maraş otu ise (%30) olarak belirlenmiştir.
Anket sonucunda kamusal sağlığa yönelik çalışmaların aile ve çocuklara paralel şekilde uygulanmasını
başarıya ulaştıracağı tahmin edilmektedir.
PROJENİN YÖNTEMİ:
Projeyi oluşturmak için öncelikle toplum yararını güdecek, başarı oranının yüksek olması durumunda
bilgi kaynağı olabilecek halka maddi manevi zarar veren şeylerin listelenip arasından seçim yapılması
sonucu ortaya çıkmış, araştırma işlemleri yapıldıktan sonra proje isim belirlemesi yapılmış ve projenin
son şeklinin alınması sağlanmıştır.
11.12.2013 tarihinde okulumuzda yaptığımız araştırma sonucu 21 adet anket sorusu belirlenmiş bu
anketin doğru sonuçlara ulaşması için 18.12.2013 tarihinde belirlenen okullarda farklı sınıf düzeyleri
ve cinsiyetteki öğrencilere uygulanarak doğru sonuca ulaşılmasına çalışılmıştır.
Anketin sonuçları istatistik analiz programı olan SPSS kullanılarak değerlendirildi. Verilerin
frekans dağılımları ve yüzde oranları tablolar halinde verilerek yorumlandı.
3
GİRİŞ
Bağımlılık, zorunlu bir şekilde madde arama ve kullanma ile karakterize süreğen ve tekrarlayıcı bir
beyin hastalığıdır. Bu hastalığa zarar verici davranışlar da eşlik etmektedir. Bağımlılık, hem beyni
hem de davranışları etkileyen bir hastalıktır. Bu hastalık günümüzde geç nesillerin ve özellikle lise
çağındaki öğrencilerin bulaştığı kişisel, toplumsal ve aile yaşamını tehdit eden ve durmaksızın
ilerleyen gerekli tedbirler alınmazsa geleceğin en büyük problemleri arasında bulunacak kişisel
yoksunluk halidir. Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından hazırlanmış olan tanı sınıflamasında
(DSMIV) bağımlılık tanısı şu ölçütlere dayanarak konmaktadır: Bağımlılık 12 aylık bir dönem
içinde aşağıda sıralanan belirtilerden üç veya daha fazlasının bulunması ile tanımlanır.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Tolerans gelişmesi: Maddenin etkisinin ortaya çıkabilmesi için kullanılan madde miktarının artırılması
ihtiyacıdır. Madde kullanımına ilk başlandığı zaman kullanılan miktar bir süre sonra aynı etkiyi
ortaya çıkarmamaktadır. Örneğin ortalama günde 20 tane sigara kullanan bir bağımlı, sagara
kullanmaya ilk başladığından bundan çok daha az sayıda sigara içmektedir. Opiyat (eroin) ve
uyarıcıları (kokain) yoğun bir biçimde kullananlarda önemli ölçüde tolerans gelişebilir.
Yoksunluk belirtileri: Uzun süre yoğun bir biçimde kullanılan maddenin, kullanımı kesildiğinde
veya azaltıldığında, kanda ve dokulardaki madde düzeyi düşmeye başladığında, ortaya çıkan
fizyolojik ve bilişsel belirtiler ve bunlara eşlik eden uyumu bozan davranışsal değişikliklerdir. Bu
hoş olmayan yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkması ile kişi tekrar madde kullanarak bu
belirtilerden kaçmayı veya hafifletmeyi sağlamaya çalışır. Kullanılan maddenin cinsine göre ortaya
çıkan yoksunluk belirtileri farklılık gösterir. Alkol gibi bazı maddelerin vücuttan çekilmesi
sırasında ortaya çıkan bu yoksunluk belirtileri yaşamı tehdit eder nitelikte olabilir.
Tasarlandığından daha uzun süre ve yüksek miktarlarda alınması: Kişinin madde kullanımını kontrol
etme çabaları başarısızlıkla sonuçlanır. Kullanım miktar ve süresi kontrol dışı bir hal alır.
Sık ve başarısız bırakma girişimleri: Madde kullanımını kontrol etmek için girişilen bir diğer çaba
bırakma girişimleridir. Bağımlılık düzeyine gelmeden önceki kontrollü kullanım dönemine dönme
umudu ile bırakma girişimleri olur, ancak bu girişimler başarısızlıkla sonuçlanır.
Maddeyi sağlamak, kullanmak ya da bırakmak için büyük zaman harcama: Tüm yaşam maddenin
etkisinin yeniden tesis edilmesi ve bunun son kez olmasına karar verme çabası üzerine kurulu bir
hal alır.
Madde kullanımı nedeni ile sosyal, mesleki ve kişisel etkinliklerin azalması ya da tamamen
bırakılması: Madde kullanımını sürdürmek ve madde kullanan arkadaşları ile daha çok zaman
geçirmek için ailesi ile ilgili etkinliklerden ve özel zevklerinden uzak durur. İşine karşı ilgisi, işe
odaklanması bozulur ve çalışma hayatında sorunlar yaşanmasına neden olur. Tüm yaşam madde
temini ve kullanımı etrafında döndüğü için kişinin kendisini sosyal, kişisel ve mesleki
etkinliklerden kaçınma ve giderek daha büyük oranlarda kayıp yaşanmasına yol açar.
Zarar görmesine rağmen madde kullanımını sürdürme: Madde kullanımı giderek diğer tüm önemli
etkinliklerinin yerini alır. Bunun sonucunda psikolojik, fiziksel ya da sosyal sorunlara yol açtığını
bildiği halde madde kullanımı sürdürülür. Alkol ve madde bağımlılığı tanısı kişiden alınan öykü,
yoksunluk belirtilerinin gözlenmesi, idrar ve kan testleri ve saç testi ile konmaktadır. Bağımlılık
tedavisi olan, düzelebilen bir hastalıktır. Maddesiz yaşamın yeniden inşa edilmesi ile birlikte,
madde kullanımı sonucu oluşan kayıpların giderilmesi mümkün olmaktadır. Bağımlılık yapıcı
maddeler kısaca şöyle sıralana bilir;
1- Sigara ve Tütün
2- Maraş otu
3-Alkol
4- Uçucu maddeler
ANAHTAR KELİMELER: bağımlılık, madde, öğrenci, sigara, alkol, uçucu maddeler, Maraş otu
4
2. Bölüm:
1. SİGARA VE TÜTÜN
Tütün dünyada en yaygın kullanılan bağımlılık yapıcı maddedir. Tütün kullanımını bırakanların %70 i
ilk üç ayda tekrar kullanmaya başlamaktadır. Bu oran bize tütünün güçlü bir bağımlılık yapıcı madde
olduğunu göstermektedir. Tütün yandığında kül dışında üç önemli bileşenden oluşur:
1-) Katran (birçok kanser yapıcı madde içerir)
2-) Nikotin (uyarıcı bir maddedir)
3-) Karbon monoksit.
Sigara dünyada meydana gelen ölüm nedenlerinin başında yer almaktadır. 2000 yılından sonra,
dünyadaki ölüm nedenlerinin başında yer alacağı düşünülmektedir. Bu nedenle ülkeler sigara
kullanımını kısıtlama ya da yasaklama eğilimindedir.
Sigaranın bağımlılık dışında çok belirgin hastalıklara da yol açtığı gösterilmiştir. Sigara kullanımının
kalp damarlarında tıkanıklığa yol açtığı ve kalp hastalıklarının %30 unda sigaranın etken olduğu
gösterilmiştir. Sigara kullanımı bronşların daralması ile giden akciğer rahatsızlıklarına, beyin
damarlarında tıkanmaya ve buna bağlı felçlere yol açmaktadır.
Akciğer kanserlerinin %80-90 ı tütün kullananlarda görülür. Akciğer kanseri daha çok katran ile
ilişkilidir. Bunun dışında tütün içenlerde mesane kanseri görülme oranı kullanmayanlara göre iki kat
daha yüksektir. Gebelikte sigara ya da tütün kullanımı erken doğuma, bebek ölümüne ve düşük doğum
ağırlığına neden olmaktadır.
Sigara firmalarının özellikle ergenleri hedef aldığı bilinmektedir. Reklamların önemli bir kısmı
ergenlere yöneliktir. Bu nedenle ergenlik döneminin bazı özelliklerinin sigara firmaları tarafından
istismar edildiği söylenebilir.
2-) MARAŞ OTU:
Yurdumuzun Güneydoğu Bölgesinde özellikle Kahramanmaraş ve Gaziantep çevresinde kullanılan
Maraş otu, “Deli Tütün” (Nicotiana rustica L) denen bir tütün çeşidinin yapraklarının toz haline
getirilerek meşe, ceviz veya asma çubuğundan elde edilen kül ile yarı yarıya karıştırılmasından elde
edilmektedir.
Yeşilimsi bir rengi ve un gibi yapısı vardır. Çoğunlukla sigarayı bırakmak için başvurulan, ancak buna
bağımlı kalınan bir dumansız tütün tüketimidir. Hasankeyf tütünü, ağızotu ya da deli tütün de
denmektedir.
5
Zararları:
Hemen hemen sigara tütünü ile aynı alkaloitleri taşıyan ve genellikle sigaraya alternatif olarak
kullanılan Maraş otunun insan sağlığı üzerine olumsuz etkileri olduğu saptanmıştır. Gerek
biyokimyasal immünolojik ve gerekse hematolojik parametreler üzerine zararlı etkiye sahip olduğu
çeşitli çalışmalarla gösterilmiştir. Dudak ile dişler arasındaki bölgeye konularak ağızda uyuşmalara
neden olan Maraş otunun sinir, sindirim ve solunum sistemlerinde zararlara yol açmaktadır.
Maraş otu, ağız florası denilen ağız sağlığını bozmaktadır. Bu nedenle ot kullanan kişilerin ağız
problemleri oluşur. Maraş otu, dişi tutan kemik ve diş etinde kızarıklıklara ve iltihaplanmalara yol
açar. Bunun neticesinde de; kemik ve diş eti zayıflar. Ayrıca Maraş otu kullanımı sigarayla eşdeğer
oranda kalp ve damar rahatsızlıklarına neden olabilmektedir. Ağız kanseri riskinin Maraş otu
kullanımına bağlı olarak artabileceği saptanmıştır.
3-) ALKOL:
Alkol çok yaygın olarak kullanılan yasal bir maddedir. Bağımlılık yapıcı etkisi yüksektir. Ancak alkol
yasal bir madde olduğu için insanlar bu maddeyi kullanmaktan genelde çekinmemektedir.
Çeşitli alkol türleri satılmaktadır. Genellikle biranın bağımlılık yapmadığına ilişkin bir inanç vardır ve
gençlerin bira içmeleri konusunda cesaretlendirilmektedirler. Hâlbuki her cins alkollü içkinin içinde
alkol bulunmakla birlikte, miktarı değişkenlik gösterir. Bu nedenle “standart içki” adı verilen terim
oluşturulmuştur. Örneğin bir standart içkiye denk düşen bir bardak bira, bir tek kadeh rakıya, cine,
votkaya, viskiye ya da bir kadeh şaraba eşittir.
Belirli bir düzeyin üstünde alkol kullanımı kişiye sosyal ve bedensel zararlar verir. Yarattığı en
önemli ruhsal sorunlardan birisi bağımlılıktır. Erkekler için haftada 21, kadınlar için haftada 14
standart içkiden fazla kullanılan alkol kişi için ruhsal ve fiziksel açıdan riskli bir kullanımı işaret eder.
Çocukların hiç alkol almaması gerekir. Bu sayılar ergenler için daha düşüktür.
Alkol kullanımı hakkında ciddi yanlış inançlar vardır. Örneğin alkolün uykuyu getirdiğine inanılır.
Hâlbuki alkol, yarattığı gevşekliğin etkisiyle kişiye uyku verebilir. Aslında alkol insanın uyku
düzenini ve kalitesi bozar. Özellikle ergenler arasında alkolün cinsel gücü artırdığına ilişkin bir yanlış
inanç vardır. Alkol kişi üstündeki sosyal baskıları kaldırdığı için cinsel olarak bir rahatlama verebilir.
Aslında alkolün cinsel güç üstüne olumsuz etkisi vardır.
Alkol, mide barsak sorunlarına, yutak borusu hastalıklarına, gastrite, ülsere, pankreas iltihabına,
karaciğerde yağlanma ve büyümeye, hepatite, siroza, beslenme bozukluklarına, vitamin eksikliklerine,
kansızlığa, bağışıklık sisteminin baskılanmasına, sinir sistemi hastalıklarına, ellerde ayaklarda
uyuşmaya, karıncalanma ve felce yol açmaktadır.
4-) UÇUCU MADDELER
Uçucu maddeler kolaylıkla bulunabilir. Çünkü bu maddelerin satılması yasaldır. Ucuz olması nedeni
ile de kullanımı yaygındır. Yaygın olarak kullanılan uçucu maddeler aşağıda belirtilmiştir:
6






Boyalar ve boyalarda kullanılan Tiner
Bali, UHU gibi yapıştırıcılar
Çakmak gazı olarak kullanılan bütan gazı
Kuru temizlemede kullanılan maddeler
Benzin
Yazı yazarken yapılan hataları silmekte kullanılan maddeler (Tipp-ex)
Beyin üstüne doğrudan toksik etki yaptığı için oldukça zararlıdır. Öğrenme üstüne olumsuz etkileri
nedeniyle çocukların kullanması sorunu daha da artırmaktadır. Bağımlılık potansiyelleri de yüksektir.
Uçucu madde koklayanlarda ani ölümler sıklıkla meydana gelir. Ani ölümler beyin ve kalp üstüne
olan etkilerinden dolayı ortaya çıkar. Saldırgan ve tehlikeli davranışlar uçucu madde kullananlar
arasında sık olarak gözlenir. Uçucu maddelerin sadece sokak çocukları arasında kullanıldığı düşüncesi
yanlıştır. Bu maddeler artık her yaşta ve sosyoekonomik düzeyde kullanılan bir madde haline
gelmiştir.
3.BÖLÜM:
SPSS VERİ PROGRAMINDAN ELDE ETTİĞİMİZ TABLOLAR VE YORUMLARI:
SORU 1) CĠNSĠYETĠNĠZ?
ERKEK
SAYI
197
YÜZDE
65,7
KIZ
103
34,3
TOPLAM
300
100,0
Öğrencilere yapılan bu ankette katılımcıların %34,3 Ü (103) kız %65,7 sini (197) erkekler
oluşturmaktadır.
SORU 2) YAġINIZ?
YÜZDE
15
SAYI
80
16
124
41,3
17
61
20,3
18
TOPLAM
26,7
35
11,7
300
100,0
Katılımcıların 80 i 15 yaşında, 124 ü 16 yaşında, 61 i 17 yaşında, 35 i ise 18 yaşındadır.
7
SORU 3)
BABANIZIN ÖĞRENİM DURUMU?
YÜZDE
SAYI
İLKOKUL
85
28,3
ORTAOKUL
83
27,7
LİSE
89
29,7
ÜNİVERSİTE
TOPLAM
43
14,3
300
100,0
SORU 4) ANNENĠZĠN ÖĞRENĠM DURUMU?
YÜZDE
SAYIA
İLKOKUL
107
35,7
ORTAOKUL
107
35,7
LİSE
59
19,7
ÜNİVERSİTE
27
9,0
300
100,0
TOPLAM
SORU 5) MADDE KULLANIYOR MUSUNUZ?
SAYI
YÜZDE
EVET
117
HAYIR
183
61,0
TOPLAM
300
100,0
39,0
Anketi uyguladığımız 300 kişiden 183 kişi madde kullanmadığını belirtirken 117 kişi evet
demiştir. Bu oranlar liselerde madde kullanım oranının yüksek olduğunu göstermektedir.
SORU 6) SĠGARA KULLANIYOR MUSUNUZ?
SAYI
YÜZDE
EVET
111
HAYIR
189
63,0
TOPLAM
300
100,0
37,0
Ankette sorduğumuz „ SİGARA KULLANIYOR MUSUNUZ? „ Sorusuna 111 kişi evet
derken 189 kişi hayır cevabını vermiştir. Buda madde kullananların büyük çoğunluğunun
sigara kullandığını göstermektedir.
8
SORU 7) EVET ĠSE NE SIKLIKLA?
16
29
43
YÜZDE
5,3
9,7
14,3
15
5,0
103
197
300
34,3
65,7
100,0
SAYI
GÜNDE 1 TANE
GÜNDE 2-10 TANE
GÜNDE 11-19 TANE
GÜNDE 20 VE DAHA FAZLA
TOPLAM
TOPLAM
Madde kullanan öğrencilerin %5,3 ünün günde 1 tane , %9,7 sinin günde 2-10 adet ,
% 14,3 ünün günde 11- 19 tane ,%5 inin ise günde 20 den fazla içtiği belirlenmiştir.
Bu oranlar lise öğrencilerin bağımlılık oranlarının çok yüksek olduğunun açık bir
kanıtıdır.
SORU 8)SĠGARAYA KAÇ YAġINDA BAġLADINIZ?
YÜZDE
SAYI
10 YAŞ VE ÖNCESİ
45
15,0
11-12 YAŞINDA
10
3,3
13-14 YAŞINDA
10
3,3
15-16 YAŞINDA
28
9,3
17 YAŞ ÜSTÜ
TOPLAM
10
3,3
103
34,3
197
65,7
300
100,0
Madde kullanan kişilerin %45 inin 10 yaş ve öncesinde başladığını ve bu oranın diğer
yaşlarda başlayanların toplam yüzdesine (%18) yakın olması tedbir ve bilgilendirmenin
ilkokullardaki önemini göstermektedir.
SORU 9) SĠGARAYA NEDEN BAġLADINIZ?
SAYI
DENEMEK İÇİN
34
AİLEMİN ETKİSİYLE
YÜZDE
11,3
2
,7
ARKADAŞ ETKİSİ
30
10,0
SIKINTILARDAN
KURTULMAK
33
11,0
DİGER
TOPLAM
TOPLAM
9
4
1,3
103
34,3
197
65,7
300
100,0
Yukarıdaki belirtilen sigaraya neden başladınız? Sorusuna aldığımız cevaplar birçoğunun
denemek amaçlı yani bir kereden bir şey olmaz yalanıyla başladığı ortaya çıkmıştır.
SORU 10) Sigara hangi hastalıklara yol açar? Bilginiz var mı?
EVET
SAYI
251
YÜZDE
83,7
49
16,3
300
100,0
HAYIR
TOPLAM
Grafikteki oranlarında görüldüğü üzere madde kullanan öğrencilerinin büyük bölümünün
sigaranın zararlarını bildiği halde kullanıma devam ettiğini göstermektedir.
SORU 11) Alkol kullanıyor musunuz?
EVET
SAYI
70
YÜZDE
23,3
HAYIR
230
76,7
TOPLAM
300
100,0
Grafikte görüldüğü üzere alkol kullanım oranının (70 kişi), sigara kullanım oranına(111) yakın olması
madde kullana kişilerin birden fazla şeye karşı bağımlılığı olduğunu göstermektedir.
SORU 12) Evet ise ne sıklıkta?
YÜZDE
SAYI
AYDA 1 KERE
30
10,0
HAFTADA 1 KERE
29
9,7
HAFTADA 2 KEZ
16
5,3
HAFTADA 2DEN FAZLA
27
9,0
5
1,7
107
35,7
193
64,3
300
100,0
GÜNDE 1 KERE
TOPLAM
TOPLAM
10
SORU 13) Alkollü madde kullanma nedenleriniz?
SAYI
YÜZDE
11,3
DENEMEK İÇİN
34
ARKADAŞ ETKİSİ
22
7,3
EÐLENMEK İÇİN
51
17,0
107
35,7
TOPLAM
TOPLAM
193
64,3
300
100,0
Alkol kullanan kişilerin %11,3 ünün denemek için ,%7,3 arkadaş etkisi ile ,%17 sinin ise eğlenmek
için alkol kullandığını belirtmektedir. Bu oranlar sosyal çevrenin kişinin madde kullanımına etkisinin
ne kadar büyük olduğunu göstermektedir.
SORU 14) Alkol kullanmaya kaç yaĢında baĢladınız?
YÜZDE
SAYI
10 YAŞ ÖNCESİ
16
11-12 YAŞ
28
9,3
13-14 YAŞ
59
19,7
15-16 YAŞ
TOPLAM
TOPLAM
5,3
4
1,3
107
35,7
193
64,3
300
100,0
Yukarıda ankette sorduğumuz Alkol kullanmaya kaç yaşında başladınız? Sorusuna alkol
kullananların %19,7 si 13-14 yaşlarında başladığını belirtmiştir. Buda bize alkole başlama yaşının
düştüğünü belirtmektedir.
SORU 15) Alkolün zararları nelerdir? Bilginiz var mı?
EVET
SAYI
245
HAYIR
TOPLAM
YÜZDE
81,7
55
18,3
300
100,0
Grafik bize açıkça göstermektedir ki alkol alanların bir kısmının zararlarını bildiği halde kullanıma
devam etmektedir.
11
SORU 16) Bağımlılık madde kullanım sıklığınız nedir?
YÜZDE
SAYI
1 KERE
35
11,7
2-5 KERE
33
11,0
5-8 KERE
27
9,0
DAHA FAZLA
16
5,3
111
37,0
TOPLAM
TOPLAM
189
63,0
300
100,0
Bu grafiğimizde ise ankete katılanların %11,7 si 1 kere, %11 i 2-5 kere %9 u 5-8 kere, %5,3 ü bundan
daha fazla olduğunu belirtmiştir.
SORU 17) Ailenizde aĢağıdaki maddelerden hangileri kullanılıyor?(Birden fazla Ģıkkı iĢaretleyebilirsiniz.)
YÜZDE
SAYI
SİGARA
106
35,3
ALKOL
40
13,3
6
2,0
90
30,0
242
80,7
UYUŞTURUCU
MARAŞ OTU
TOPLAM
TOPLAM
58
19,3
300
100,0
Burada ise ailelerin kullanım yüzdeleri yer almaktadır. Ailelerin %19,3 kullanmazken %35,3 ü sigara,
%13,3 ü alkol, %30 u Maraş otu kullanmaktadır. Bu sigara ve Maraş otunun azımsanmayacak
derecede olduğunu gösterir.
SORU 18) UyuĢturucu madde kullanmak insanları sorunlardan uzaklaĢtırır mı?
YÜZDE
SAYI
EVET
62
20,7
HAYIR
159
53,0
73
24,3
294
98,0
6
2,0
300
100,0
BİLMİYORUM
TOPLAM
TOPLAM
12
SORU 19) UyuĢturucu maddelerin etkilerinin neler olduğunu merak ediyor musunuz?
EVET
SAYI
124
YÜZDE
41,3
HAYIR
176
58,7
TOPLAM
300
100,0
Topladığımız verilere göre çıkardığımız sonuç öğrencilerin bilinçlendirilmeye ihtiyaç duyulduğu
anlaşılmaktadır
SORU 20) UyuĢturucu kullanan insanları nasıl tanımlarsınız?
YÜZDE
SAYI
PSİKOPAT
58
19,3
142
47,3
SUÇLU
31
10,3
MUTLU
29
9,7
ÖZGÜR
40
13,3
TOPLAM
300
100,0
YARDIMA MUHTAÇ
SORU 21) UyuĢturucu maddelerle ilgili olarak basında yer alan haberler sizi nasıl etkiliyor?
YÜZDE
SAYI
MERAKIMI
AZALTIYOR
MERAKIMI
ETKİLEMİYOR
MERAKIMI
ARTIRIYOR
TOPLAM
94
31,3
152
50,7
54
18,0
300
100,0
CĠNSĠYET- SĠGARA KULLANIM ORAN KARġILAġTIRILMASI
Sigara kullanıyor musunuz?
EVET
Cinsiyet
HAYIR
ERKEK
78
119
KIZ
33
70
111
189
Total
13
Yukarıdaki grafikte sigara kullanan öğrencilerin 33 ü kız, 78 i erkek öğrencilerden oluşmaktadır.
Belirtilen oranlarda kız öğrencilerin kullanım oranlarının azımsanmayacak kadar çok olduğu ve kız
öğrencilerin yaklaşık 4/1 inin madde kullanması sigaranın kız öğrenciler arasında hayli yaygın bir
kullanım alanının olduğunu göstermektedir. Sigara kullanımının ise erkek öğrencilerde yarıdan fazla
olması tehlikenin büyüklüğünü açıkça ortaya sermektedir.
Aile kullanımı ile birey kullanımlarının karĢılaĢtırılması.
Ailenizde aĢağıdaki maddelerden hangileri
kullanılıyor?
MARAŞ
SİGARA
ALKOL
UYUŞTURUCU
OTU
Sigara
kullanıyor
musunuz?
EVET
HAYIR
TOPLAM
31
5
5
49
75
106
35
40
1
6
41
90
Bu karşılaştırmadan ortaya çıkan veri ise ailenin bireyler üzerindeki etkisinin büyük olduğu
savunulabilir.
4.BÖLÜM:
MADDE BAĞIMLILIĞI ANKETĠ
AÇIKLAMA: Bu anket, liselerde madde bağımlılığı konusunda bilgi,tutum ve davranış düzeyini
ölçmek amacıyla hazırlanmıştır. Araştırmamız bilimsel bir çalışma olup vereceğiniz cevaplar
araştırmamızın geçerliliğini etkileyecektir. Katkılarınızdan dolayı teşekkür ederiz.
şekilde işaretleme yapınız

1-Cinsiyetiniz: Erkek (
)
2-Yaşınız: 15( )
Kız(
)
16( ) 17( ) 18( )
3-Babanızın öğrenim durumu:
İlkokul (
) Ortaokul (
) Lise (
)
Üniversite (
)
) Lise (
) Üniversite (
)
4-Annenizin öğrenim durumu:
İlkokul (
) Ortaokul (
5- madde kullanıyor musunuz?
Evet (
) hayır (
)
6-Sigara kullanıyor musunuz?
14
Not: Lütfen bu
Hayır( )
Evet( )
7-Evet ise ne sıklıkta?




Günde 1 tane (
)
Günde 2-10 tane (
)
Günde 11-19 tane (
)
Günde 20 taneden fazla (
)
8-Sigaraya kaç yaşında başladınız?




10 yaş ve öncesi (
)
11-12 yaşında (
)
13-14 yaşında (
)
15-16 yaşında (
)
 17 yaş ve üstünde ( )
9-Sigaraya neden başladınız?
 Denemek için( )




Ailemin etkisiyle(
)
Arkadaş ortamının etkisiyle(
)
Sıkıntılardan kurtulmak için(
)
Diğer (
)
10-Sigara hangi hastalıklara yol açar? Bilginiz var mı?
Evet(
)
Hayır(
)
11-Alkol kullanıyor musunuz?
Evet(
)
Hayır(
)
12-Evet ise ne sıklıkta?





Ayda 1 kez (
)
Haftada 1 kez (
)
Haftada 2 kez (
)
Haftada 2 den fazla (
Günde 1 kez (
)
)
13-Alkollü madde kullanma nedenleriniz?

Denemek (
)
Arkadaş çevresi (

Eğlenmek (
)
Sıkıntılardan kurtulmak (
) Ailemin etkisiyle (
)
14-Alkol kullanmaya kaç yaşında başladınız?
 10 yaş ve öncesi(
)
 11-12 yaşında(
)
 13-14 yaşında(
)
 15-16 yaşında(
)
 17 yaş ve üstünde(
)
15
Diğer (
)
)
15-Alkolün zararları nelerdir?Bilginiz var mı?
Evet( )
Hayır( )
16-Bağımlılık madde kullanım sıklığınız nedir?
Günde;




1 kez( )
2-5 kez( )
5-8 kez( )
Daha fazla( )
17-Ailenizde aşağıdaki maddelerden hangileri kullanılıyor?(Birden fazla şıkkı işaretleyebilirsiniz.)

Sigara( )

Alkol( )

Uyuşturucu maddeler( )

Maraş otu( )
18-Uyuşturucu madde kullanmak insanları sorunlardan uzaklaştırır mı?



Evet(
Hayır(
)
)
Bilmiyorum (
)
19-Uyuşturucu maddelerin etkilerinin neler olduğunu merak ediyor musunuz?
Evet( )
Hayır( )
20-Uyuşturucu kullanan insanları nasıl tanımlarsınız?





Psikopat( )
Yardıma muhtaç( )
Suçlu( )
Mutlu( )
Özgür( )
21-Uyuşturucu maddelerle ilgili olarak basında yer alan haberler sizi nasıl etkiliyor?
Merakımı azaltıyor( )
Merakımı etkilemiyor( )
Merakımı artırıyor( )
16
UYUŞTURUCU MADDELERLE MÜCADELE
BAĞIMLILIK NEDİR ?
Bağımlılık, kişinin zarar görmesine rağmen madde kullanımına devam etmesi, kullandığı maddeyi uzun süre
bırakamaması, sürekli madde arayışı içinde olması, kullandığı maddeyi giderek arttırması ile karakterize
edilen bir tablodur (Ögel, Taner ve Yılmazçetin, 2003).
Bağımlılık karar verme süreçlerine bağlı bir durumdur. Bireyin yaşamındaki ilişkiler, yaşam düzenlemeleri ve
sağlığına ilişkin kararları ve seçimleriyle ilgilidir. Seçimler ve yaşam biçimi ise bireyin ailesinden başlayarak
zamanla içinde bulunduğu çevrelerden etkilenme yaşantılarına dayanmaktadır.
Madde kullanımının sağlık, suç, yargı, sosyal refah, eğitim, güvenlik, ulaşım, ülke içinde ve ülkeler arası
ticaret için bir dizi doğurguları vardır. Bu tür maddelerin kullanımı sadece gençlerin bireysel yaşamını
olumsuz etkilemekle kalmaz, toplumu da etkiler. Cinayetlerin %60’ı, saldırıların %40’ı, tecavüzlerin %33’ü
alkol kullanımı ile ilgilidir. Madde kullanımının fizyolojik etkileri algılamada, gerçeklik değerlendirmede sorun
yaratmaktadır. Çünkü merkezi sinir sistemini ve diğer organları etkiler (Korkut, 2007).
BAĞIMLILIK YAPICI MADDE İSE,
Beyin işlevlerini ve tüm bedensel yapıları etkileyerek, zamanla organ sistemlerinde kalıcı değişikliklere yol
açan, ruhsal ve davranışsal sorunlar oluşturan, yaşam için gerekli olmayan doğal ya da yapay sahte iyi oluş
hali ortaya çıkaran maddelerdir.
AMATEM’e göre, yasal olan ya da olmayan, uyarıcı ya da uyuşturucu niteliği olan, bağımlılık yapan
maddelerin tümüne “uyuşturucu madde” denilmektedir.
“Madde Kullanımı/Bağımlılığı” dendiğinde uyuşturucu ve uyarıcı maddelerle birlikte tütün ve alkol ürünleri
de kapsanmaktadır. Tütün ürünleri ve alkolün ortalama düzeyde kullanımı bile ciddi kişisel ve sosyal
sonuçlara yol açabilir.
BAĞIMLI BİREY;
ÖZGÜRLÜĞÜNÜ KAYBEDER
İnsan var oluşundan itibaren hep özgürlüğünü kazanma uğruna mücadeleler vermiştir, hala da vermektedir.
Özgürlük, herhangi bir kısıtlamaya, zorlamaya bağlı olmaksızın düşünme veya davranma, herhangi bir şarta
bağlı olmama durumudur. Dolayısıyla, herhangi bir maddeye bağımlı olan insanın özgür olamaz.
KENDİNE OLAN GÜVENİ ZAYIFLAR
Maddenin neler yaptığını bağımlı olan kişi çok iyi bildiği için, maddenin yoksunluk anında örneğin kas
sistemlerini kontrol edemeyeceği için tuvaletini tutamaz, tuvaletini tutamayan bir insanın kendine
güvenmesinden de söz edilemez. Ya da madde bulabilmek için istemediği şeyleri yapmak zorunda kalır; kendi
kararlarıyla değil, başkalarının yönlendirmeleriyle yaşayan kişinin de kendine güveninden söz etmek
olanaksızdır.
17
KENDİNİ KONTROL ALTINDA TUTAMAZ
Maddeye karşı gösterilecek irade kullanmak ya da kullanmamakla ilgilidir. Kullandıktan sonra merkezi sinir
sistemi bozulduğu için insanın sağlıklı hareketlerde bulunması zaten beklenemez. Maddenin etkisindeyken
kendisi dahil, etrafına zararlı bir insan haline gelebilir.
İDEALLERİNİ KAYBEDER
İnsan; “ HAYATTAN NE BEKLİYORSUN?” sorusuna birden fazla cevaplar verir. Eğer veremiyorsa sorun var
demektir, bu sorunların en önemlisi de bağımlılıktır. Bağımlı olan kişiler bu soruya genel
olarak; "HİÇ" cevabını vermektedirler. Bu cevap da ideallerin kalmadığını göstermektedir.
İNSANİ İLKELERİ YOK OLMAYA BAŞLAR
Bağımlı kişi, maddenin etkisinde bir yaşam sürdürmeye başladığı ve maddenin denetiminde hareket ettiği
için, yaşamla ilgili sorumluluklarını yerine getiremez.
Maddeyi kullanmak başlı başına bir suçtur, ayrıca madde beraberinde de diğer suçları getirmektedir.
Bağımlı kişi: Maddeyi alabilmek için, önce mevcut parasını bitirir. Parasını bitiren kişi yakınlarını kandırmaya
başlar, yani yakınındaki insanları soyar, günü kurtarma adına hırsızlık yapmaya başlar, parasını maddeye
yatırır. Fuhuş yaparak, bu yolla kazanılan parayı maddeye harcar. Ayrıca insanlar bağımlı yapılarak, madde
karşılığında zorla fuhşa zorlanırlar, ve en önemlisi; Narkotik Atasözü: "HER İÇİCİ POTANSİYEL BİR SATICI
ADAYIDIR!" Bu ne demek? Her içici para bulma uğruna etrafındaki insanı maddeyle tanıştırır. Maddeyle yeni
tanışan bu insanın başka bir yerden satın alma imkânı yoktur. Böylece uyuşturucu satıcıları için yeni bir para
kaynağı oluşturulmuş olur.
BAĞIMLILIK YAPICI MADDELERDEN KORUNMA
Önleme çalışmalarında bireyi madde kullanımına başlamadan bilinçlendirmek öncelikli hedeftir. Birincil
önleme çalışmaları olarak tanımlanan bu yaklaşımda eğitim yolu ile, madde kullanımının engellenmesine
çalışılmaktadır.
En iyi korunma yolu HİÇ BAŞLAMAMAKTIR…
Bir şekilde başlanmışsa;
KURTULMAK MÜMKÜNDÜR !
Madde kullanımı ve bağımlılığı bir sağlık sorunu olmakla birlikte tedavisi mümkün bir hastalıktır. Kişi ilgili
hastanede tedavisini olup sağlıklı bir birey olarak kendi yaşam alanına geri dönebilir. Bunun için mutlaka
tıbbi yardım ve uzman desteği gerekmektedir. Tedavi tamamlandıktan sonraki süreç oldukça hassastır. Kişi
kendisini madde kullanımına iten ortamlardan ve arkadaş çevresinden uzaklaşmalı, yaşamında anlamlı ve
önemli olan kişiler, etkinlikler ve yaşantılarla iç içe olmalıdır. Aksi takdirde tekrar madde kullanım ihtimali
oldukça yüksektir.
HUKUKİ BOYUT
Madde bağımlılığı içerisine girmiş insanlar bu bataktan çıkmak için bir fırsat yaratmakta çoğu zaman
zorlanırlar. Bunun en büyük nedeni ise genellikle nereye ve nasıl başvurabileceklerini bilmemeleridir.
Herhangi bir sağlık kuruluşuna tedavi amaçlı başvurmaya ya da yetkililerden yardım istemeye, kanunla ters
düşüp cezalandırılma korkusuyla çekinmektedirler. Oysa ki Türk Ceza Kanunu’nda bu konuyla ilgili
olarak Etkin Pişmanlık başlığı altında gerekli düzenlemeler mevcuttur.
18
MADDE 192.
1.
Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçlarına iştirak etmiş olan kişi, resmî makamlar
tarafından haber alınmadan önce, diğer suç ortaklarını ve uyuşturucu veya uyarıcı maddelerin
saklandığı veya imal edildiği yerleri merciine haber verirse, verilen bilginin suç ortaklarının
yakalanmasını veya uyuşturucu veya uyarıcı maddenin ele geçirilmesini sağlaması hâlinde, hakkında
cezaya hükmolunmaz.
2.
Kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alan, kabul eden veya bulunduran kişi, resmî
makamlar tarafından haber alınmadan önce, bu maddeyi kimden, nerede ve ne zaman temin ettiğini
merciine haber vererek suçluların yakalanmalarını veya uyuşturucu veya uyarıcı maddenin ele
geçirilmesini kolaylaştırırsa, hakkında cezaya hükmolunmaz.
3.
Bu suçlar haber alındıktan sonra gönüllü olarak, suçun meydana çıkmasına ve fail veya diğer suç
ortaklarının yakalanmasına hizmet ve yardım eden kişi hakkında verilecek ceza, yardımın niteliğine
göre dörtte birden yarısına kadarı indirilir.
4.
Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanan kişi, hakkında kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı
madde satın almak, kabul etmek veya bulundurmaktan dolayı soruşturma başlatılmadan önce resmî
makamlara başvurarak tedavi ettirilmesini isterse, cezaya hükmolunmaz.
Görüldüğü gibi, TCK`nın 192. maddesi özellikle madde kullanıp da bırakmak isteyen bağımlılara önemli bir
adli kolaylık getirmektir.
MADDE KULLANIMI VE BAĞIMLILIĞINA HAYIR BAŞLIKLI SPOT CÜMLELER

Bağımlılık yapan maddeler çözüm değil çözümsüzlük üretir...

Sağlıklı bir toplum mutlu bir gelecek için madde bağımlılığına hayır...

Güvenli bir madde, güvenli bir kullanım şekli yoktur...

Madde bağımlılığından en etkin korunma ve kurtulma yöntemi hiç başlamamaktır...

Bilgilenmek, birbirimize destek olmak ve yardımlaşmak madde bağımlılığından korunmanın en iyi
yollarındandır...

Madde kullandığınızda mutluluklarınız hayali ve geçici, kullanmadığınızda gerçek ve kalıcıdır...

Sevgi, cesaret, ümit, mutluluk, dostluk içinizde, bağımlılık yapıcı maddelerde aramayın...

Madde bağımlılığına giden merdivenin ilk basamağı sigara ve alkoldür...

Bir kez madde kullanmak, bağımlılık için yeterlidir. Bağımlı olmamak kişinin elindedir...

Madde kullanarak gerçek hayatta çözülebilmiş hiçbir sorun yoktur. Sorunlar Madde Kullanımına
Bahane Olmamalıdır...

Madde Bağımlılığına Hayır, Yaşama Evet...

Gerçek güç, madde kullanmak değil, maddeye hayır diyebilmektir...
19
ANNE ve BABALAR İÇİN
Genç bir nüfus yapısına sahip olan ülkemizde sigara, alkol ve uyuşturucu maddeleri Madde ile tanışma ve
madde kullanım yaşının giderek düştüğü ve 12-17 yaş arası gençlerin risk altında olduğu yapılan çalışmalarla
ortaya konulmuştur. Bu bakımdan gençlerin zararlı alışkanlıklardan korunması ve onlara sağlıklı yaşama
bilincinin kazandırılmasında en büyük görev eğitim kurumlarına düşmekte, bu bağlamda okul, öğretmen, aile
ve toplumun işbirliği daha da önem taşımaktadır.
Yaşamının temellerini oluşturma sürecinde gençler;

Güvenli ve mutlu bir yaşam için gerekli davranışları bilmeli,

Bütüncül sağlıkları için gerekli önlemleri alabilmeli,

Bir sorunla karşılaştıklarında çözüm üretebilmelidir.
Anne ve Babalar;
Uyuşturucu madde kullanan çocuğu ne kadar erken fark eder, ona yardımcı olunsanız bağımlılıktan kurtulma
şansı o kadar artar.
Erken teşhis için çocuğunuzda şu ölçütlere dikkat ediniz:
Bitkinlik, dalgınlık, halsizlik
Sinirlilik, saldırganlık, baş dönmesi
Gözbebeklerinde büyüme ve sulanma
Gözlerde kızarıklık, donuk bakışlar
Burun akıntısı, kanama ve kızarıklık
Kusma, iştahsızlık, aşırı kilo kaybı, yüz renginin solması
Ağızda kuruma, vücutta kaşıntılar
Canlılık, enerji artışı, uzun süre uyumama
Sebepsiz gülmeler, ağlamalar
Sık sık tuvalet ihtiyacı
Şiddetli ağrı ve kramplar
Duygusal çöküntü ve mutsuzluk
Aşırı para harcama
Suç işleme eğilimi ve saldırganlık
Arkadaş çevresinin değişmesi
Aile içi ilişkilerin zayıflaması
20
Yalnız kalmayı tercih etmesi
Derslere olan ilgisinin azalması
Kendisinin veya evdeki değerli eşyaların nedensiz kaybolması
Bunların bazılarını çocuğunuzda gözlemlediyseniz,
HEMEN ENDİŞELENMEYİN!
Çocuğunuz ya da bir yakınınız uyuşturucu/uyarıcı madde kullanıyor olabilir.
Ancak, özellikle dikkat etmeniz gereken konular şunlardır:
Paniğe kapılmadan durumu gözlemleyin
Uzman bir hekimin bilgisine başvurun, yönlendirmeleri doğrultusunda hareket edin
Çocuğunuzun arkadaş çevresini inceleyip, sorunun kaynağını belirlemeye çalışın
Çocuğunuza kesinlikle kötü davranmayın, onu suçlamayın, sabırla dinleyin
Çocuğunuza daha fazla zaman ayırın ve sevginizi ona gösterin
Aile bağlarını gözden geçirip, sorunları giderip güçlendirmeye çalışın, eğer boşanmış çiftlerseniz çocuğunuza
destek olmak için bir araya gelin
Sosyal ve sportif etkinliklere katılımını teşvik edin
Arkadaş seçiminde titiz davranması konusunda yol gösterici olun
Söylediklerini ciddiye alın, kastettiği şeyi anladığınızdan emin olun
Uyuşturucu Madde kullanan Gençler Üzerinde Yapılan Araştırma Sonuçlarına Göre
Madde Kullanma Nedeni Olarak;
Merak
Arkadaş çevresi
Fiziksel ve psikolojik sorunlar
Sevgisizlik ve ilgisizlik, parçalanmış aileler
Büyüklerine özenti
Ailede veya yakın çevrede özdeşleşeceği kimsenin olmaması gibi etkenler sayılabilir.
Ayrıca;
Uyuşturucu kullanan gençlerin ailelerindeki benzer bazı özellikler dikkate değerdir;
1.
Parçalanmış boşanmış aileler
2.
Anne ve babadan birinin kaybı
21
3.
Aile içinde madde bağımlısı bireylerin bulunması
4.
Aile içi iletişim eksikliği
5.
Baskıcı ve ilgisiz aile ortamı
6.
Aile içinde gencin model alabileceği birey/bireylerin bulunmaması
BAĞIMLILIKTA GENCE NASIL YAKLAŞMALI?

Önyargılarınızdan sıyrılın

Kişi maddenin etkisindeyse konuşma girişiminde bulunmayın

Konuşmaya hazır ve sakin olduğunuzda konuyu açın

Etiketlemeler kullanmayın

Kendinizi onun yerine koyun, düşünce ve duygularını anlamaya çalışın

Öğüt vermeyin
AİLEYE ÖNERİLER:
1.
“Benim çocuğum asla yapmaz” demeyin.
2.
Çocuğunuzun okulunu, okula giriş çıkış saatlerini, okulla ev arasındaki sürenin ne kadar olduğunu
bilin ve takibini iyi yapın.
3.
Özel eşyalarını özellikle cep telefonunu karıştırmayın, ancak cep telefonu ile kiminle konuştuğundan
ve mesajlaştığından emin olun.
4.
Çocuklarınızın kullandığı kelimelere dikkat edin. Örnek : chat, nick name, dalga dümen vs.
5.
Çocuklarınıza her zaman sarılın ve sevginizi gösterebilen bir ebeveyn olun.
6.
Evde bilgisayar ve internet kullanımının kurallarını en baştan koyun ve bu konuda kararlı olun.
Kuralların uygulanması kuralların iyi anlatılması ile doğru orantılıdır.
7.
Çocuğunuzun alkol kullanımı konusunda hoşgörülü olmayın. Hoşgörülü olmak demek madde
kullanımı kapısını aralamak demektir.
8.
Bağımlı bir çocuk sahibi olmamak için önce kendi bağımlılıklarınızın farkına varın ve onları ortadan
kaldırmak için elinizden geleni yapın. Örnek : sigarayı bırakın.
9.
Aile ortamınızda bir boşanma söz konusu ise böyle bir durumda sadece eşinizden boşanın, anne ve
babalıktan boşanmayın.
Unutmayın ki yarının geleceği olan
çocuklarımız geleceğimizin teminatıdır ve bizim çocuklarımızdır…
10. Çocuklarınızı koşulsuz sevgiyle sevdiğinizi hissettirin.
22
KAYNAKÇA:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
www.bagimlilik.info.tr
www.yesilay.org.tr/
bagimlilikdergisi.com
https://tr.wikipedia.org/
www.tuik.gov.tr
Mustafa Erkal Sosyoloji teorileri
Ögel, Taner ve Yılmazçetin; Bireyde bağımlılık (2003)
23