Tütünün Vergilendirilmesi ve Yasa Dışı Ticaret

Transkript

Toolkit
2012 TK
Contents
Email
Full Screen
Next
Ne basit,
deǧil mi?
TOBTAXY
(Making Tobacco Tax Trendy)
Tütünün Vergilendirilmesi ve Yasa Dışı Ticaret
Bu yayın, Sağlık Programı kapsamında Avrupa Birliği’nden fon alan “TobTaxy - Making Tobacco Tax Trendy” (TobTaxy - Tütün Vergisini Trend Haline Getirme) projesinden doğmuştur. (Hibe Sözleşmesi 20091221)
Home
Contents
Back
Next
49-51 Rue de Treves, Brussels, Belgium
Tel: +32 (0) 22 38 53 60 Fax: / 61
[email protected]
Derleyen
Yayın Kurulu
Çizimler
Stefan Callan
Joy Townsend (Başkan) Birleşik Krallık
Anne-Marie Perucic
İsviçre
Angel Lopez Nicolas
İspanya
Antoine Deutsch
Fransa
Florence Berteletti Kemp
Avrupa
Hana Ross
Çek Cumhuriyeti
Luk Joossens
Belçika
Laura Radu-Loghin
Romanya
Michal Stoklosa
Polonya
Amélie Clément
Smoke Free Partnership
49-51 Rue de Treves
Brussels 1040
Belgium
Tel: +32 (0) 22 38 53 65
Faks: +32 (0) 22 38 53 61
E-posta: [email protected]
www.lilichkaia.com
[email protected]
The Smoke Free Partnership
(Sigaradan Arınma Ortaklığı)
• European Respiratory Society
ERS (Avrupa Solunum Topluluğu)
www.ersnet.org,
• Cancer Research UK
CR-UK (Birleşik Krallık Kanser Araştırması)
www.cancerresearchuk.org,
• European Heart Network
EHN (Avrupa Kalp Ağı)
www.ehnheart.org.
arasında stratejik, bağımsız ve esnek bir
ortaklıktır. Bu ortaklığın amacı, tütün denetiminin savunulmasını, AB sağlık örgütleri ve AB tütün denetimi ağları ile işbirliği
içinde AB’de ve ulusal düzeylerde politika
araştırılmasını teşvik etmektir.
İçindekiler
Background
Home
Contents
Back
In Practice
4 Alet Çantası Hakkında
18 Tütün Sanayinin Vergilendirmeye Tepkisi
5 Vergilendirme: Halk Sağlığı İçin Bir Araç Mı?
19 Verginin Etkisini Hesaplama Yöntemi
7 Alet Çantasındaki Önemli Terimler ve Kavramlar: A-Z
25 Tütün Vergisi Artışlarının Devletlere Faydaları
26 Sigara vergisi ve yoksulluk: Vergi azalan oranlı mı?
27 İpotek
Education
Policy + Advocacy
9 Tütünün Vergilendirilmesiyle İlgili Temel Prensipler
27 Uluslararası / Küresel Bakış Açısı
13 Vergi yapısının etkileri
29 Avrupanın Bakış Açısı: Mevcut AB Tütün Vergisi Direktifi
15 Enflasyonun Etkileri
32 Vergiden Kaçınma ve Vergi Kaçırma
16 Gelir Artışının Etkileri: Satın Alınabilirlik
33 Kaçakçılık ve Yasa Dışı Ticaret
39 Tütün vergisiyle ilgili yanlış düşünceler ve karşıt görüşler
42 Sağlıklı Yaşam Yılları Göstergesi
43 Tütün Vergisi Sistemleri İçin Halk Sağlığı Uygulaması Özeti
Next
TOBTAXY / Toolkit Generic / Tütünün Vergilendirilmesi ve Yasa Dışı Ticaret
Home
Contents
Alet Çantası Hakkında
Alet çantasıyla hedeflenen
Alet Çantasındaki Veriler
Bu doküman, Avrupa Birliği tarafından
fonlanan ve 2010-2012 arasında yürütülen
1
“TobTaxy – Making Tobacco Tax Trendy” ,
kapasite oluşturma projesinin tamamlayıcı bir
parçası ve başlıca çalışmalarından biri olarak
hazırlanmıştır. Bu proje, halk sağlığı ve tütün
kontrolü topluluğunu tütünün vergilendirilmesi ve yasa dışı ticaret konularında ulusal
düzeyde ve Avrupa düzeyinde eğitmek üzere
planlanmıştır.
Alet çantasının hedefi, genel olarak TobTaxy
Projesinin amaçları bağlamında belirlenmiştir:
Avrupa’da ulusal düzeyde tütüne uygulanan
verginin artırılması tezini savunması için halk
sağlığı topluluğunun gereken yetenek ve bilgilerle donatılması. Bu alet çantasında, şunları
öğreneceksiniz:
Önemli bir not olarak, bu alet çantasındaki
veriler 2011’e kadar ve 2011 boyunca elde edilen
verileri içermekte ve bazı yerlerde Nisan
2012’de güncellenmiş bilgiler bulunmaktadır.
İçerikte, hem tütünün vergilendirilmesine
ilişkin temel prensiplere hem de ülkelere özgü
verilere / Avrupa ülkelerinin karşılaştığı zorluklara değinilmektedir.
İlk olarak, Eylül 2010 - Haziran 2012 arasında,
Alet Çantası, TobTaxy projesinin ana faaliyet
aşamasında taslak olarak hazırlandı. Paris,
Iasi, Vilnius, Dublin ve Prag’da düzenlenen
kapasite oluşturmaya yönelik beş atölye çalışmasında eğitim dokümanı olarak
kullanıldı ve kapasite oluşturma aktivitelerini
tamamlayıcı rol oynadı. Bu aktivitelerle 90’ı
aşkın halk sağlığı profesyoneli, ekonomist ve
bakanlık temsilcisine eğitim verildi.
Bu Alet Çantası, tütünün vergilendirilmesi ve yasa dışı ticaret konularında başvuru
kaynağı olarak kullanılması amacıyla dünyaca
tanınan sağlık ekonomistleri, tütün kontrolü uzmanları ve TobTaxy atölye çalışması
katılımcıları tarafından en uygun hale getirildi.
Smoke Free Parnership
• Tütün mamüllerinin fiyatını belirleyen faktörler vefiyatın bir parçası olarak verginin
hesaplanmasına ilişkin yöntemler
• Fiyat artışlarının tütün mamüllerinin
kullanımını nasıl etkilediği
• Vergilendirme yoluyla fiyatların nasıl
artırılabileceği
• Tütün sanayinin fiyatları nasıl manipüle
ettiği
• Farklı tütün vergisi yapıları, bunların tütün
vergisi gelirleriyle ilişkisi ve gelirlere etkisi
• Kaçak tütün ticareti türleri, nedenleri, etkileri ve bunlarla mücadele yöntemleri
• Tütün vergilerindeki/fiyatlarındaki
değişikliklerin tütün mamüllerinin kullanım
ve tüketim yaygınlığı, sigarayla ilgili ölüm ve
hastalıklar ve diğer ulusal maliyetler üzerindeki etkisi
• Sağlıklı Yaşam Yılları Göstergesi’nin daha iyi
anlaşılması
1
Back
Next
>>TobTaxy hakkında daha fazla
bilgi için bkz.
www.smokefreepartnership.eu
/-TobTaxy-
Bu doküman Avrupa dillerinin çoğuna
tercüme edilmiş olup TobTaxy projesinde
tanımlanmış hedef ülkelerin hepsini ilgilendiren bilgiler içermektedir. Tüm alet çantaları,
2012 yazından itibaren Smoke Free Partnership (Sigaradan Arınma Ortaklığı) web sitesinde bulunabilir:
www.smokefreepartnership.eu
4
Home
Vergilendirme: Halk Saglıgı
İçin Bir Araç Mı?
Contents
Back
Next
Vergilendirme, özellikle genç nesiller ve düşük gelirli gruplar arasında
tütün tüketimini azaltmak için kullanılabilecek yegane ve en etkili,
en düşük maliyetli müdahale yöntemidir. Bu politika uzun süredir
2
3
Dünya Sağlık Örgütü ve Dünya Bankası tarafından kabul görme4
ktedir. Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi ‘nde de vergilendirme,
kapsamlı bir tütün azaltma politikasının önemli bir parçası olarak
vurgulanmaktadır.
Düzgün şekilde yönetildiğinde vergilendirmenin bu kadar etkili
olmasının özünde, tütün mamüllerinin fiyatlarını artırma kabiliyeti
yatar. Bu da tütün mamüllerinin satın alınabilirliğini nüfusun büyük
bir kısmı için, özellikle de satın alım gücü düşük gruplar için, doğrudan
azaltır. Geliri düşük olanlar ve genç nesiller için -ki bunların sigara içmesi veya sigaraya başlaması daha olasıdır- tütün mamülü fiyatlarının
daha az makul hale getirilmesi tütün mamüllerine ulaşımı ve sigaranın
çekiciliğini azaltır. Tütüne olan talepteki düşüş, halihazırda sigara
5
içenlerde artan bırakma oranları ve potansiyel kullanıcıların tütün
kullanma oranlarındaki azalış ile kendini göstermektedir.
Gençler, fiyat artışlarına karşı daha hassastır ve yaşlılara göre sigara
kullanımlarını iki ila üç kat daha fazla düşürebilirler. Örneğin, 2002’de
Vali Bloomberg tarafından uygulamaya konulan New York tütün
kontrol programında tütün vergilerinin artırılması da vardı. Program
uygulamaya konulmadan önceki on yılda sigara kullanımı oranlarında
hiçbir düşüş yaşanmamıştı. Kontrol programından sonra, ergenler
arasındaki sigara içme oranı 2001’de %17,6’dan 2007’de %8,5’e düştü; bu
oran 2007’de ABD ulusal ergen ortalamasının neredeyse üçte ikisinden
6
daha düşüktür.
Maliye Bakanlığı’nın vergilendirme hakkındaki görüşü?
2
WHO Tütün Kullanımını Azaltma Girişimi. Tütün kontrolünün yapı
taşları: el kitabı. Cenevre, Dünya Sağlık Örgütü, 2004. www.who.int/
tobacco/resources/publications/tobaccocontrol_handbook/en/
3
Jha P Chaloupka F. Salgını frenleme: devletler ve tütün kontrolünün
ekonomisi. Washington, DC: Dünya Bankası, 1999.
www1.worldbank.org/tobacco/cover2a.asp
4
http://www.who.int/tobacco/framework/WHO_FCTC_english.pdf
5
Hu T-W, Sung H-Y, Keeler TE. Kaliforniya’da sigara tüketimini
azaltma: tütün vergileri - sigarayla mücadele medya kampanyası
karşılaştırması. Am J Public Health 1995b;85(9):1218-22
6
Lise Öğrencileri Arasında Sigara Kullanımı --- Amerika Birleşik
Devletleri, 1991-2009. Morbidity and Mortality Weekly Report, Tem 9,
2010/59 (26): 797-801
5
Home
Kanıtlar neden politika değişikliği getirmiyor?
Modern devlet mekanizmalarının gerçekleri, tütün kullanımını frenlemek için gerekenin çok altında vergi düzeylerini karşımıza çıkarıyor.
Neden? En önemli nedenlerden biri, ulusal Sağlık Bakanlıklarının
vergilendirmenin faydalarını anlaması olası olsa da vergi düzeylerinin
genellikle hükümetlerin Maliye Bakanlıkları tarafından kontrol ediliyor olmasıdır. Ne yazık ki Sağlık ve Maliye Bakanlıkları arasında ya çok
az ya da hiç iletişim bulunmamaktadır. Bu da Maliye Bakanlıklarının
vergilendirmenin sağlık üzerindeki ve hatta devlet gelirleri üzerindeki
etkisini pek de kavrayamaması sonucunu doğurmaktadır.
Dahası, Maliye Bakanlıkları belki de sigara tüketiminin kapsamlı sosyal
ve ekonomik maliyetlerini veya vergilendirmenin sigara tüketimi
düzeylerini düşürmede ne kadar önemli olduğu gerçeğini tam olarak
takdir etmeden tütünü genellikle bir gelir kaynağı ve sıradan bir
tüketim maddesi olarak görmektedirler. Maliye bakanlıkları ayrıca
tütün şirketleriyle çoğunlukla yakın ilişkiler içinde olurlar ve tütün vergilerini artırmamaları konusunda güçlü lobi faaliyetlerine maruz kalırlar.
Halk sağlığı topluluğu nasıl yardımcı olabilir?
Halk sağlığı topluluğunun harekete geçerek:
1 / Tütünün vergilendirilmesiyle ilgili politika sürecini anlaması (hangi
kararları kimler alıyor, neden ve nasıl)
2 / Tütünün vergilendirilmesinin değeri, rolü, yapısı ve etkileriyle ilgili
kamu bilincini artırması
3 / Halk sağlığı ve devletin gelir sağlaması için etkili tütün vergisi
artışları lehine lobi faaliyetinde bulunması
4 / Tüm tütün mamülleri için benzer düzeyde vergilendirme için lobi
faaliyetinde bulunması
Contents
Back
Next
5/S
ağlık Bakanlıklarındaki destek veren kişiler ve onların vergi dairelerindeki meslektaşları arasında köprü oluşturması
6/M
aliye Bakanlıkları ile doğrudan irtibata geçmesi
7 / Tütünün vergilendirilmesiyle ilgilenen Parlamento Üyeleri bulması
8 / Parlamento Üyelerinin Maliye Bakanlığı ile irtibata geçmesini ve onlara tütünün vergilendirilmesiyle ilgili sorular sormasını sağlaması
gerekir.
Ne yazık ki, çoğu zaman halk sağlığı savunucuları, vergilendirmeyle
ilgili kendilerinin de bilgi eksikliği bulunmasından ötürü hükümetleri
etkin bir biçimde bilgilendirme ve lobi oluşturma konusunda yetersiz kalıyorlar. Vergilendirme, beceri isteyen, karmaşık ve öğrenilmesi
zor bir alan olarak görülüyor. Bu nedenlerle halk sağlığı savunucuları
şunları yapmakta zorlanıyorlar:
• Olumlu vergilendirme politikalarını savunmak
• Vergilerin artırılmasıyla ilgili tutarlı stratejiler oluşturmak
• Vergilerin azaltılmasını ya da vergi artışlarının enflasyonla aynı
doğrultuda tutulmasını savunan argümanları etkili bir şekilde çürütmek
Bu zorluklara yanıt olarak, halk sağlığı sektörünün, maliye ve vergi yetkilileriyle ilişki kurmak için ciddi miktarda yatırım yapan tütün sanayiyle
mücadele edebilmesi için olumlu tepki vermesi çok önemlidir. Tütün
7
sanayi doğruyu yansıtmayan ancak ikna edici bir şekilde savunduğu
tezinde, vergilendirmenin tütün tüketimini azaltmak için yanlış veya
etkisiz bir yol olduğunu ve artan vergilerin kaçak tütün ticaretini
8
artıracağını söylüyor.
7
Tütün sanayi burada, tütün
sanayi tarafından fonlanan ve/
veya tütün sanayinin çıkarlarını
savunan tüm örgütler olarak
tanımlanmaktadır.
8
Bunun açık bir örneğini
görmek için, 2012 Birleşik
Krallık bütçesine Guardian
gazetesinde verilen şu tepkiye
bakın:
>> See More
6
Home
Alet Çantasındaki
Önemli Terimler
ve Kavramlar: A-Z
B-O
Büyük ölçekli organize kaçakçılık
Büyük ölçekli organize tütün mamülü kaçakçılığı,
genellikle bütün vergilerden kaçan organize suç
ağları tarafından sigaraların yasa dışı taşınması,
dağıtılması ve büyük partiler halinde satılmasıdır.
CPI (TÜFE) – Tüketici Fiyatları Endeksi
CPI (TÜFE), yani Tüketici Fiyatları Endeksi, ortalama
hane halkı tarafından satın alınan mal ve hizmetlerin
ortalama maliyetinin bir ölçüsüdür. Ulusal istatistik kurumları tarafından hesaplanan birçok fiyat
endeksinden biridir. CPI (TÜFE)’deki yüzde değişikliği,
enflasyonun bir ölçüsüdür
Dışsal maliyetler
Ekonomik açıdan dışsal maliyetler, değerlendirilen
ekonomik kararın tarafı olmayan kişileri (dışsal
tarafları) etkileyen olumsuz ekonomik/sosyal etkilerdir. Sigara tüketimi (ve onunla ilgili sonuçlar)
bakımından dışsal maliyetler, sigara içenlerin
karşılamadığı aşağıdaki maliyetleri içerir: kaybedilen
üretkenlik ve hastalık izni, sağlık ve sosyal yardım
hizmetlerinin maliyetleri, sigara içmeyenlerin pasif
içiciliğinin maliyetleri ve sigara ürünlerinin neden
olduğu yangınların maliyetleri
Değer esaslı vergiler
Tütün mamüllerinin değerine dayanır (yani imalatçı
fiyatlarının veya perakende fiyatlarının belirlenmiş bir
yüzdesi)
İnce Kıyılmış Tütün
İnce kıyılmış tütün, tüketicilere tartılarak satılan yarı
mamul bir üründür. Dolayısıyla ince kıyılmış tütün
kullananların, sarma tütün ürünlerini (RYO) kullanmadan önce ince kıyılmış tütün, sarma kağıdı veya
Contents
Back
Next
boru ve sigara sarma cihazları gibi ek ürünler satın
almaları gerekir
Kaçakçılık
Kaçakçılık, yasa dışı yollarla ithal edilen ürünlerin
ticaretidir.
Kaçak imalat
Kaçak imalat terimi, yasa dışı yollarla üretilmiş
ürünlere atfen kullanılır (yasaya aykırı şekilde tütün
mamülleri üretimi.) Söz konusu yasalar vergi yasaları
olabileceği gibi tütün mamüllerinin üretimini
kısıtlayan başka kanunlar da (ruhsat veya tekelle ilgili
kanunlar vb.) olabilir
Küçük ölçekli kaçakçılık
Küçük ölçekli kaçakçılık tanımına düşük vergili
ülkelerdeki tütün mamüllerinin bireyler veya küçük
gruplar tarafından, yüksek vergili bir ülkede yeniden
satışa yönelik olacak miktarlarda satın alınması girer
Kaçak Tütün
Kaçak tütün, bir Üye Ülkenin ya da AB’nin yürürlükteki vergi, harç veya diğer mali kanunlarını ihlal
eder şekilde söz konusu Üye Ülkenin Bölgesine ithal
edilmiş, bu bölgede dağıtımı yapılmış veya satılmış
tütün mamülleri anlamına gelir
Özel maliyetler (veya içsel maliyetler; dışsal
maliyetlerin karşıtı)
Elde ettikleri faydayı/memnuniyeti en üst düzeye
çıkarmak için yaptıkları piyasa seçimleri karşılığında
bireyler tarafından maruz kalınan maliyetler.
Continue on
the next page
7
Home
Return to
the beginning
Alet Çantasındaki
Önemli Terimler ve
Kavramlar: A-Z
P-Y
Paket boyutları
• Bir pakette genellikle 20 sigara bulunur
• Bir kartonda genellikle 10 paket ya da 200 sigara
bulunur
• Bir büyük kutuda genellikle 50 karton ya da 10.000
sigara bulunur
• Bir konteynerde genellikle 1000 büyük kutu ya da 10
milyon sigara bulunur
Sahte tütün
Sahte tütün üretimi, üretilen ürünlere asıl sahibinin izni olmaksızın ticari marka basılan bir yasa dışı
üretim biçimidir.
Spesifik Vergiler:
Bu vergiler, 1000 sigara başına (veya 20’lik sigara paketi ya da tütün çubuğu başına) sabit oranlı uygulanan vergilerdir. Taban fiyat ne olursa olsun aynı vergi
uygulanır; ucuz ve pahalı markalar arasında fiyat
farkını artırmaz
Talebin fiyat esnekliği
Bu bir ekonomi kavramıdır; bir ürünün fiyatı
%1 oranında değiştiğinde ürüne olan talebin ne
olduğunu ölçer. Fiyat esnekliği üründen ürüne
değişir. Gereklilik olan ürünler (veya tütün gibi
bağımlılık yapan ya da ikamesi olmayan ürünler)
fiyat değişikliklerine karşı daha az duyarlıdır çünkü
tüketiciler fiyat artışlarına rağmen bu ürünleri almaya
devam etme eğilimdedirler.
Esneklik, ekonometri analizi ile hesaplanabilir ve
genellikle negatiftir; yani artan fiyat talebi düşürür.
Örneğin, -0,4’lük fiyat esnekliği, fiyatta %1 artış
olduğunda tüketimin %0,4 düşeceğini ifade eder.
Fiyattaki oynamalar, ürünü kullanan insan sayısında
veya satın alınan ürün miktarında değişikliğe neden
olabilir
Contents
Back
Next
Vergi yansıması
Vergi yansıması, belirli bir vergi yükünün ekonomik
refah dağılımı üzerindeki etkisinin analizidir. Vergi
yansımasının, sonuçta vergi yükü üzerine kalan gruba
“düştüğü” söylenir
Vergi Yükü
Vergi yükü, bir ürün veya gelir üzerine konulan vergi
miktarıdır. Vergi yükleri birtakım faktörlere bağlı
olarak değişir; örn. gelir düzeyi, yargı alanı ve mevcut
vergi oranları
WAP
WAP (perakende satış fiyatı ağırlıklı ortalaması), tüketime sunulan tüm sigaraların toplam değerinin (tüm
vergiler dahil perakende satış fiyatı temel alınır) tüketime sunulan toplam sigara miktarına bölünmesiyle
hesaplanır. Her yıl en geç 1 Mart günü, önceki takvim
yılında elde edilen veriler temel alınarak hesaplanır.
Yarı dışsal maliyetler
Sigara içen bir bireyin bulunduğu hane halkının sigara
içmeyen üyelerinin maruz kaldığı maliyetler
8
Home
Contents
Back
Next
Tütünün Vergilendirilmesiyle
İlgili Temel Prensipler
Tütünün vergilendirilmesiyle hedeflenen üç temel şey vardır:
• Gelirleri artırmak
• Tüketimi kısıp sağlıklı yaşamı teşvik etmek (kısıtlayıcı vergi işlevi)
• Dışsallıkların etkisini düzeltmek
Tütün, zaruri olmayan ve tüketildiğinde ciddi ve büyük sosyal maliyetlere (“dışsallıklar”) neden olan bir ürün olduğundan diğer tüketim
mallarının çoğundan farklıdır. Bu maliyetler arasında, sigara içerenler tarafından doğrudan karşılanmayan, sigara tüketimiyle ilgili
hastalıkların yol açtığı sağlık maliyetleri, pasif içicilik kurbanlarıyla ilgili
maliyetler ve sigara içenlerin karşılamadığı üretkenlik kayıpları bulunur.
Bu maliyetler, tütün tüketiminin düzenlenmesiyle ilgili devlet müdahalesini haklı çıkarmakta ve tütün mamüllerinin vergilendirilmesini
ekonomik bir mantığa oturtmaktadır. Vergi gelirinin bir kısmı, sigara
tüketimiyle ilgili dışsal maliyetlerin karşılanması için kullanılabilir.
Ekonomik literatüre göre bazı özel (veya içsel) maliyetlerin varlığı da
kişisel bir karar olan sigara içme davranışına devlet müdahalesini gerekçelendirmektedir. Buradaki mantık şudur: bütün bireyler sigara içme
davranışının gelecekte kendi sağlıkları üzerindeki olumsuz etkilerinin
ve/veya nikotin bağımlılığının risk ve maliyetlerinin sorumluluğunu
alamamaktadır; çünkü sigaraya tipik olarak nikotinin bağımlılık yapan
niteliğinin tam olarak kavranamadığı küçük yaşlarda başlanmaktadır.
Bu durumda, tütüne uygulanan tüketim vergilerinin rolü, şu anki
ve gelecekteki sigara içme davranışından yıldırmak amacıyla tütün
9
mamüllerinin satın alınabilirliğini azaltmaktır.
En uygun vergi oranı nasıl oluşur?
En uygun vergi oranının nasıl oluşacağına ilişkin farklı bakış açıları
bulunmaktadır:
9
Bu bölüm, bir Avrupa
Komisyonu Yayını olan “The
Aspect Consortium”dan
alınmıştır, Ekim 2004,” sf76
• Halk sağlığı bakış açısı →sigara içen herkes sigarayı bırakana kadar
• Devletin bakış açısı→gelirleri en üst düzeye çıkarmak, ancak aynı
zamanda sağlık durumunu iyileştirmek, sağlık maliyetlerini ve sigara
tüketimiyle ilgili diğer maliyetleri azaltmak
• Ekonomi biliminin bakış açısı (etkili bir vergi geliri kaynağı olarak) →
tütün tüketimiyle ilgili dışsallıkları ve içsellikleri düzeltmek
Vergi artırımlarını savunurken bu bakış açılarını anlamak önemlidir.
9
Home
Contents
Back
Next
Tütün Vergisinin Yapısı
AB’de üretilen tütün, üç tip vergiye tabidir:
iki ayrı türde tüketim vergisi ve Katma Değer
Vergisi (VAT).
• Spesifik (veya sabit) tüketim vergileri
ürün adedi başına belirlenen vergi olarak
uygulanır. Taban fiyat ne olursa olsun aynı
miktarda vergi uygulanır; ucuz ve yüksek kaliteli markalar arasında fiyat farkını artırmaz.
En iyi
benim Hayır, benim!
• Değer esaslı tüketim vergileri tütün
mamüllerinin perakende fiyatının bir
kısmıdır (yani imalatçının koyduğu perakende fiyatların belirlenmiş bir yüzdesi).
Spesifik tüketim vergisinden farklı olarak
değer esaslı vergiler, enflasyon olduğunda
ve/veya üreticiler fiyatlarını artırdığında,
ucuz ve yüksek kaliteli markalar arasındaki
fiyat farkını büyütür. Toplanan vergi meblağı
enflasyondan korunur ve her fiyat artışıyla
birlikte yükselir.
Taxes - who wins?
10
Contents
Home
Back
Next
Sigaranın fiyatını oluşturan etkenler neler?
Aşağıdaki grafikte sigara fiyatını oluşturan çeşitli
unsurların analizi verilmiştir:
0.30
€
=
e
ic
r
p
il
Reta
6.00)
€
=
e
ic
r
p
k
(Pac
Retail margin
= € 0.01
W ho
lesale
price = €
0.07
€ 0.22
=
x
a
t
Total
tax
Total exice
Specific excise
tax = €0.09
Ad-valorem excise
tax:% of wholesale
of retail price; e.g
€0.09 if rate is 30%
of retail price
VAT / sale tax %
of (wholesale price
+ excise tax); e.g.
€ 0.01 if VAT -15 %)
© Hana Ross
11
Home
Contents
Back
Next
Mevcut AB tütün vergisi kanunu (01.01.2014 öncesi) şunları gerektirir:
• Toplam verginin %5’i ila %76,5’i arasında spesifik vergi: (spesifik
tüketim vergisi + oransal tüketim vergisi ve katma değer vergisi)
• Perakende fiyat ağırlıklı ortalamasının en az %57’si oranında tüketim
vergisi: (1000 sigaraya en az 101 euro vergi koyan ülkeler istisnadır)
• Min. tüketim vergisi perakende fiyat ağırlıklı ortalamasından
bağımsız olarak 1000 başına 64 €
16 Şubat 2010 tarihli Konsey Direktifi 2010/12/EU, 01.01.2014’den sonra
şunları şart koşuyor:
• Spesifik vergi %7,5 ve %76,5 arasında olacak (spesifik tüketim vergisi +
oransal tüketim vergisi ve katma değer vergisi)
• 1000 sigara başına en az 115 euro vergi koyan ülkeler hariç perakende
fiyat ağırlıklı ortalamasının en az %60’ı oranında tüketim vergisi
• Bulgaristan, Estonya, Yunanistan, Letonya, Litvanya, Macaristan,
Polonya ve Romanya’ya 31.12.2017’ye kadar istisnai bir geçiş süresi
tanınacaktır.
• Perakende fiyat ağırlıklı ortalamasından bağımsız olarak 1000 sigarada 90 € minimum tüketim vergisi (31.12.2017’e kadar aynı ülkeler
istisnadır)
12
Home
Contents
Back
Next
Vergi yapısının etkileri
Doğru kullanılması halinde tüketim vergisinin, tütün mamüllerinin nihai fiyatını yükseltme potansiyeli
vardır. Ancak, iki farklı tüketim vergisi tipi olan spesifik ve değer esaslı vergilerin toplam nihai tütün
fiyatını belirlemede (farklı kombinasyonlarda kullanıldıklarında) farklı etkileri olduğu unutulmamalıdır.
Spesifik Vergi
Değer Esaslı Vergi
• Yönetilmesi kolay olan spesifik vergiler, aynı tütün ürünü sınıfındaki
tüm markaları eşit biçimde etkiler. Bununla birlikte spesifik vergiler enflasyona endeksli değildir, o nedenle aynı ekonomik etkinin
oluşması için düzenli olarak ayarlanması gerekir
• Tütün üreticilerinin vergi yükümlülüklerini düşürmek için fiyatı manipüle etmelerine imkan vermez
• Fiyat rekabetini azaltma eğiliminde olan bu vergi türü, yüksek kaliteli
sigara üreticilerinin tercihidir.
• Endüstrinin vergi yükümlülüğü, üretici (fabrika çıkış) fiyatındaki
değişiklik nedeniyle değişmez
Avantajları
• Vergiyi enflasyona göre ayarlar
• Fiyat yükseldikçe vergi yükümlülüğü de yükselir
Avantajları
• Devlete vergi geliri üzerinde daha fazla kontrol verir
• Fiyat aralıklarını dar tutar, vergi artışından sonra başka markaya
geçişleri azaltır
• Yönetimi daha ucuzdur
• Vergi yansımasının enflasyonla birlikte artması koşuluyla halk sağlığı
için daha iyidir
Dezavantajları
• Endüstrinin, üretici fiyatlarını manipüle ederek ödediği vergi miktarını
kontrol etme şansı daha yüksektir
• Fiyat farklarının açılmasına neden olur, bu da sigara tüketicilerinin
daha ucuz tütün ürünlerine geçerek (yüksek kaliteli sigaralardan ince
kıyılmış tütüne geçiş gibi) vergi artışından kaçınmalarına imkan verir
• Satılan çok sayıdaki markanın hem değerinin hem de hacminin izlenmesi gerektiğinden yönetimi daha pahalıdır
• Değer esaslı vergi fiyat rekabetini teşvik eder, bu da fiyatların
düşmesine neden olabilir
Dezavantajları
• Enflasyon ve gelir düzeylerine uygunluğun sağlanması için düzenli
olarak artırılmalıdır
• Endüstriyi kârlarını artırmak adına fiyat artışına gitmeye teşvik eder
13
Home
Contents
Back
Next
*** En İyi Uygulama: Değer Esaslı ve Spesifik Verginin Bir Kombinasyonu ***
AB ülkelerinde hem değer esaslı hem de spesifik tüketim vergisinden karma olarak yararlanılan bir vergi
yapısı kullanılmaktadır. Buna ek olarak, halk sağlığını ve devletlerin gelir hedeflerini korumak adına,
ülkeler sigara başına toplanması gereken bir minimum toplam vergi miktarına, yani “vergi tabanı”na
tabidir. Tüketim vergisinin caydırıcı etkisini koruyabilmek adına hem bu tabanın hem de ülkeye özgü vergi
düzeyinin (en azından bunlardan birinin) enflasyona göre ayarlanması önemlidir.
Vergi yapıları ve oranlarındaki farklılıklar nedeniyle, Ocak 2008’de Avrupa’da 1000 sigara
başına alınan vergi/tüketim vergisi miktarları arasında büyük farklar söz konusudur:
€ 250
227
© Hana Ross
170
€ 200
141
€ 150
66
€ 100
€ 50
41
4
5
43
37
44
43
60
49
60
€ 0
Russia
Ukraine
Bulgaria
Romania Lithuania
Latvia
Estonia
Czech
Republic
Hungary
Poland
Slovenia
Germany
France
Ireland
14
Home
Contents
Back
Next
Enflasyonun Etkileri
Vergi, enflasyonla birlikte artırılmazsa, efektif olarak vergide düşüş
meydana gelmiş olur. Bunun sonucunda, sigara kullanım oranları artar
ve tütün gelirleri azalır.
Enflasyon düzeltmesi
Endekslenmemesi halinde, enflasyon, spesifik verginin tütün
kullanımı üzerindeki etkisini eritebilir. Tütün mamüllerinin gerçek
fiyatlarına dikkat edilmesi önemlidir:
• Spesifik vergi, enflasyon ve artan gelirler nedeniyle eriyebilir,
dolayısıyla enflasyona ve gelir düzeylerine endekslenmesi gerekir
• Değer esaslı vergi, üretici fiyatlarının enflasyonla doğru orantılı olarak
arttığı ortamda, enflasyona göre kendiliğinden ayarlanır. Değer esaslı
vergi, gelir artışına göre kendiliğinden ayarlanmaz.
Bu nedenle, politik olarak kabul edilebilir olması halinde, spesifik
vergi için otomatik enflasyon ve gelir artışı ayarlamaları yapılmasının
savunulması önemlidir.
gerçek fiyat = cari (veya nominal) fiyat
÷ tüm mal ve hizmetlerin fiyatı
[perakende fiyat endeksi (RPI) veya tüketici fiyatları endeksi (CPI) olarak ifade edilir]
15
Home
Contents
Back
Next
Gelir Artışının Etkileri: Satın Alınabilirlik
Gelir düzeyleri artan ülkeler, fiyat ve gelirin ortak etkisi olan tütün
mamüllerinin satın alınabilirliğini göz önünde bulundurmalıdır. Bu
etki, hem fiyat hem de gelir esnekliklerine bağlıdır.
Tüketimin azaltılması, tütünün satın alınabilirliğinin azaltılmasına
bağlıdır. Bir nüfusun tütün satın alma gücünü belirleyen birtakım
faktörler vardır:
O kadar
param yok
1 / Cari tütün vergisi oranları
2 / Cari tütün perakenda fiyatı
3 / Ortalama gelir
4 / Gelir artışı
5 / Enflasyon oranları
6 / Ucuz tütüne erişim (indirimli sigaralar, “sarma”, vergiden muaf,
kaçak tütün mamülleri)
Bu faktörler hesaba katıldığında, vergi artışlarının tütün tüketimi
üzerindeki etkisini tahmin etmek mümkündür.
Satın alınabilirlik şöyle hesaplanabilir:
• Nispi gelir fiyatı (RIP): Kişi başına gayri safi yurtiçi hasılanın 100
paket alabilmek için gereken %’si; veya
• 1 paket alabilmek için dakika cinsinden gereken emek: ortalama bir
işçinin 1 paket sigara satın alabilmesi için çalışması gereken süre
Ne kadar dedin?!?!
16
Home
Contents
Back
Next
10
8%
4%
0%
-4%
aynak: Evan Blecher tarafından Cape Town Üniversitesi, İktisat Fakültesi’ne Felsefe Doktorası için sunulan tez: Düşük
K
ve Orta Gelirli Ülkelerde Tütün Kontrolü Ekonomisi, Nisan 2011
France
Switzerland
Australia
Belgium
Netherlands
Italy
Hungary
Germany
Portugal
Poland
United Kingdom
Sweden
Spain
Austria
Luxembourg
Russia
Croatia (c)
Turkey
Ireland
Finland
Norway
Czech Rep.
Iceland (b)
Denmark
-12%
Greece
-8%
Romania (a)
Average annual percentage change in the Relative Income Price
Avrupa’da 1990 – 2008 arasında satın alınabilirlikteki değişim 10
a / Romanya: 1994-2008
b / İzlanda: 1999-2008
c / Hırvatistan: 1998-2002
17
Home
Contents
Back
Next
Tütün Sanayinin
Vergilendirmeye Tepkisi
Vergi düzeylerini mümkün olduğunca düşük tutmak tütün şirketlerinin
çıkarınadır. Böylece nispeten ucuz kalmış tütün sayesinde daha fazla
ürün satıp daha fazla kâr elde edebilirler.
Artan vergilerin sigara
kullanımını hiç
etkilemedigi çok açık
Tütün sanayi, vergileri azaltmaları ya da artırmamaları için tüm
devletler üzerinde, her türlü yolu kullanarak, çok büyük baskı
kurmuştur. Yanlış bilgi vererek ülkelerin tütün vergi sistemlerini
sistematik bir biçimde manipüle etmede başarılı olmuşlardır.
Sundukları yanlış bilgiler:
Bu adamlar güvenilir
sanırdım ben de
1 / Devletler vergiyi düşürerek vergi gelirlerinde artış
sağlayacaktır ve/veya
2 / Vergi artışı yapıldıktan sonra devletin vergi gelirleri düşecektir
Dahası, uluslararası tütün şirketleri, pazarlarını genişletmek,
yerel tekellerin bulunduğu pazarlara girmek veya vergi ödemekten
kaçınmak için kaçakçılığa suç ortaklığı etmişlerdir.
• Değer esaslı vergi uygulanan ülkelerde şirketler, vergi tahsilatını azaltmak için taban fiyatlarını düşürme eğilimdedir.
• Spesifik vergi söz konusu olduğunda ise şirketler, birim tütün başına
ödedikleri vergiyi azaltmak için sigara boyutunu artırabilir ve kendi
fiyatlarını yükseltebilirler
Yalanın bini bir para
18
Home
Contents
Back
Next
Verginin Etkisini Hesaplama Yöntemi
Tütün fiyatlarının tütün tüketimi üzerindeki etkisini tahmin edebilmek
için eski veriler kullanılabilir. Bu etki, tütün talebinin fiyat esnekliği ile
ölçülür. Tütün talebinin fiyat esnekliği tahmini, mevcut ve önerilen
fiyat ve vergi değişikliklerinin gelecekteki tütün kullanımı, vergi geliri
ve tütün kullanımıyla ilişkili gelecekteki ölüm sayısı üzerindeki etkisini
kestirmede kullanılabilir.
11 Teorik olarak bir mal veya
hizmetle ilgili talebin fiyat
esnekliğinin pozitif olması
mümkündür, ancak bu, malın
veya hizmetin fiyatı arttığında
tüketicilerin tüketimlerini
artıracakları anlamına gelir
ki pratikte olağandışı bir
durumdur.
Bir fiyat/vergi artışının ardından, toplam tütün tüketimindeki düşüş,
talebin fiyat esnekliği kullanılarak analiz edilebilir. Genellikle negatif
11
bir sayıdır ve tütün fiyatındaki %1’lik artışa tepki olarak tüketimde
meydana gelen düşüş yüzdesini ifade eder. Örneğin, -0,4’lük esneklik,
fiyatta %1 artış meydana gelmesi halinde, tüketimde %0,4’lük azalma
olacağı anlamına gelir. Genellikle etkinin yarısı sigara içme yaygınlığı
üzerinde olurken geri kalanı, sigarayı bırakmayanlar tarafından
tüketilen tütün miktarında olur.
Talebin fiyat esnekliği, yargı alanından yargı alanına değişebilir ve sigara kullanma yaygınlığının azaldığına yönelik iddiada bulunulabilmesi
için ülkeye özgü verilerin de dikkate alınması gerekir. AB’de olduğu gibi
gelişmiş ülkelerdeki talebin fiyat esnekliği birbirine çok yakın olmasına
rağmen, bir ülkedeki %10’luk fiyat artışının tüketim üzerindeki etkisi bir
başka ülkeyle aynı olmayabilir. Smoke Free Parnership
19
Home
Contents
Next
Back
Tütün tüketimi ve fiyat arasındaki olumsuz ilişki
Tütün sanayinin karşı iddialarına rağmen, uzun yıllar boyunca çok sayıda ülkede yapılan araştırmalar açıkça
göstermektedir ki tütüne olan talep, fiyat artışlarına duyarlıdır, ancak zaruri olmayan çoğu mal kadar fazla
duyarlı değildir.
Vergi düzeyleri - tüketim karşılaştırmasının gösterildiği üç grafik bu durumu vurgulamaktadır:
Birleşik
1971 - 1997
1500
30
1000
20
2010
2009
0
2008
0
2007
500
2006
10
Annual per capita cigarette consumption
2000
40
2005
2000
1,00
1995
60.000,0
1990
1,40
1985
70.000,0
1980
1,60
1975
80.000,0
50
2004
2,00
2500
2003
90.000,0
(Per Capita Consumption and
Real Cigarette Prices)
Cigarette prices in LVL
2,20
Latvia 2003 - 2010
60
1971
1973
1975
1977
1979
1981
1983
1985
1989
1991
1993
1995
1997
100.000,0
Cigarette consumption (£ million, 1995 prices)
2,40
Price of one pack of cigarettes (€)
12
110.000,0
1970
Total consumption of tobacco (x 1.000 tons)
İtalya 1970 - 2005
Real (inflation adjusted) price in LVL per 1000 sticks
Consumption
Price
Per capita cigarette consumption
12 Gallus S, Townsend J ve arkadaşları, Son otuz yıldır İtalya’da tütün fiyatları ve tüketimi.
European Journal of Cancer Prevention, 2003; cilt 12, sayı 4.
.
20
Home
Tütün talebinin nispeten düşük fiyat esnekliği, daha sonra gösterileceği
üzere, vergi artışının gelir artışını daima garanti edeceği anlamına
gelmektedir. Araştırmalardan elde edilen kanıtlar, bunu birçok
13
bağlamda açıkça desteklemektedir. Tütün vergileri, ekonomide
halihazırda yaratılmış kaynakların transferidir [dolayısıyla gayri safi
yurt içi hasılaya (GDP) katkısı yoktur]; yani sigara içenlerin parası devlet
hazinesine gider, oradan da kamu hizmetleriyle yeniden topluma
döner.
Contents
Back
Next
13 “The Aspect Consortium”
Ekim 2004 sf 76’dan alıntıdır:
Bağlam referansı = Townsend
J. Tütün fiyatı ve tüketimi. BMJ
1998, 52: 132-142
Dikkat edilmesi gereken noktalar:
• Tütün tüketimi, gelir arttıkça artma eğilimindedir; böyle olunca da
toplam tütün vergisi geliri de artacaktır (talebin gelir esnekliği pozitiftir).
• Üretim ve ithalat, devlet tarafından yakından denetlenebilir, o nedenle vergi toplamak nispeten kolay olacaktır.
21
Home
Contents
Back
Tütün vergisi artışları ve
AB’de sigara kullanımı
Vergi Artışlarının Devlet
Gelirlerine Etkisi
Vergi artışları nedeniyle, 2005 - 2006 yılları arasında AB genelinde
sigara tüketimi %10’dan biraz daha fazla düşüş gösterdi. AB-15’te, 2002
- 2006 yılları arasında %33’lük ortalama vergi artışı, sigara kullanımında
%16’lık düşüşe neden oldu. Yeni Üye Ülkelerde, %34’lük benzer vergi
artışı, 2004’teki katılımdan 2006’nın sonuna kadar sigara kullanımı
oranlarında yalnızca %1’lik bir düşüş sağladı. Düşüşün küçüklüğünü,
verginin artış öncesinde nispeten düşük ve talebin fiyat esnekliğinin
çok düşük olmasıyla açıklamak mümkün olabilir. Tüm çalışmalar
göstermektedir ki daha yüksek sigara vergileri devlet gelirlerini
artırmakta, sigara kullanma düzeylerinin düşüşünde etkili olmakta ve
etkisi hemen görülmektedir. Daha yüksek vergilerle artan devlet gelirleri, sağlıklı yaşamın teşvikine ve sigara bırakma önlemlerine kanalize
edilebilir.
Aşağıda tütün tüketim vergilerinin enflasyon seviyesinin üzerinde
artırılmasının getirdiği faydaları görebilirsiniz:
Ancak, AB’de satılan ve sigaraya oranla çok daha düşük vergisi bulunan ince kıyılmış tütün satış miktarının, aynı dönemde %10 civarında
arttığını da belirtmemiz gerekiyor. Avrupa Komisyonu bu nedenle,
insanların her türlü tütün mamülünü kullanmayı bırakmasını teşvik
14
etmek adına ince kıyılmış tütün vergilerinde artış teklif etmiştir.
Kanıt olarak aşağıdaki örneklere bakın:
14 Bu bölüm “SFP Spotlight on Taxation and Illicit Trade” (Vergi ve Kaçak
Ticarete SFP İlgisi)’den alınmıştır – www.smokefreepartnership.eu
(erişim tarigi Ocak 2011)
Next
Vergi artışı yapılmasının hemen ardından tütün vergilerinden devletin
elde ettiği gelirde artış meydana gelir. Townsend (1996) tarafından
verildiği üzere, tütünün fiyat esnekliğinin (önceden açıklanan sigara
kullanma yaygınlığına ilişkin esneklik değil, toplam tütün tüketiminin
tütün fiyatına olan duyarlılığı) ana senaryomuzda -0,5 olduğunu
varsayıyoruz. Tüketim esnekliği, fiyattaki %1’lik değişime tepki olarak
kullanılan toplam tütün / sigara miktarındaki değişikliktir. Sigara
kullanım yaygınlığı esnekliği ise fiyattaki %1’lik değişimin, sigara içen
yetişkin nüfus oranında yol açtığı değişikliktir. Bu da tütün mamüllerinin fiyatlarındaki artışın, gelirlerde artışa neden olduğu anlamına gelir.
See the next
examples as
evidence:
22
Home
Contents
Next
Back
Vergi Artışlarının Devlet Gelirlerine Etkisi
Continued from previous page
6
60
4
40
2
20
0
2008
2007
2006
2005
2004
0,8
10.000
0,6
0,4
5.000
0,2
0
Excise revenue
1
15.000
2008
2007
2006
0
2005
8
0
1,2
20.000
2004
8,5
50
Excise revenue
2003
2002
9
100
Tax burden per 1000
150
Excise revenue
9,5
Tax burden per 1000
Excise revenue
Tax burden per 1000
Excise revenue
8
80
0
2008
2007
2006
2005
2004
2003
100
10
2003
2008
2007
2006
12
120
2002
0
200
2008
0,5
0
10
2007
1
50
140
Hungary -Tax burden
vs. Excise revenue
250
2006
1,5
100
Italy -Tax burden
vs. Excise revenue
France -Tax burden
vs. Excise revenue
2005
2
150
2005
0
2004
2,5
2004
50
2002
3
2003
100
2002
3,5
200
2002
150
4
250
250
2003
Poland -Tax burden
vs. Excise revenue
Tax burden per 1000
300
Tax burden per 1000
11,5
2008
0
2007
12
2006
50
2005
12,5
2004
100
2003
150
Excise revenue
13,5
13
11,8
11,6
11,4
11,2
11
10,8
10,6
10,4
10,2
250
Excise revenue
Tax burden per 1000
UK -Tax burden
vs. Excise revenue
200
2002
Tax burden per 1000
Germany -Tax burden
vs. Excise revenue
23
Home
Contents
Back
Next
Devlet gelirleri üzerindeki etkiyi hesaplama yöntemi
Fiyat %20 artmışsa
Q2/Q1 = 1,2 -0.4 = 0,93 yani sigara kullanımı %7 düşer (beklenebileceği gibi %8
düşmez çünkü bu fonksiyon üsteldir)
9000
8500
1
e = -0,5 ve T/P = 0,7 iken sigaraya konulan vergi %30 artarsa
• Vergi geliri yaklaşık %20 artmalı ve
• Sigara tüketimi yaklaşık %10 azalmalıdır
• Vergi artışı tam olarak yansımazsa, sigara tüketimi daha az
düşecek ancak devlet gelirleri daha çok artacaktır
7500
£2.40
7000
6500
£1.90
6000
£1.40
Revenue
ÖRNEK
1995
1993
1991
1989
1987
1985
1983
1981
1979
1975
1973
1971
5500
• T1/P1 yaklaşık %70 ise, fiyat esnekliği -1,4’ten büyük olduğu sürece vergi geliri
artar
• Tüm çalışmalar, fiyat esnekliğinin bundan çok daha yüksek olduğunu gösteriyor (-0,2 ila -0,9)
• O halde T/P 0,7 ve e = -0,5 ise, vergi geliri esnekliği 0,65 olur veya T/P 0,5 ve e
= -0,4 ise, vergi geliri esnekliği 0,8 olur
ÖRNEK
£2.90
Price (£) 1994 value
Daha net bir şekilde belirtmek gerekirse:
Fiyat %10 artmış (P1’den P2’ye) ve e -0,4 ise
Q2/Q1 = 1,1 -0.4 = 0,96 yani sigara kullanımı %4 düşer
Tobacco Taxes and Revenues in UK
Taxation revenue (£ million)
Vergi geliri üzerindeki etki: basit bir yöntem!
• Artıştan önceki vergi geliri = artıştan önceki vergi oranı T1 x artıştan önceki
satış miktarı Q1
• Artıştan sonraki vergi geliri = artıştan sonraki vergi oranı T2 x artıştan sonraki
satış miktarı Q2
• Talebin fiyata en duyarlı olduğu ülkelerde bile, vergiyi artırarak gelirleri
düşüremezsiniz; böyle bir durumun yanına bile yaklaşamazsınız!
Price
2
e = -0,5 ve T/P = 0,7 iken sigaraya konulan
vergi %20 artarsa
• Vergi geliri yaklaşık %12,5 artmalı ve
• Sigara tüketimi yaklaşık %6,3 azalmalıdır
24
Tütün Vergisi Artışlarının
Devletlere Faydaları
Home
Ekstra vergi oranları
ülkenin gelirleri
açısından harika…
Contents
Back
Next
…ve de
vatandaşlarımızın
saglıgı açısından tabii
Aşağıda vergi artışlarının devletlere sağladığı bazı faydalar verilmiştir:
Sağlık Hizmetleri maliyetinden tasarruf: örnek
olarak Birleşik Krallık’a bakalım: 2006’da, İngiltere’de
sigarayla ilgili hastalıkların tedavisi için NHS (Ulusal Sağlık Servisi)
tarafından 2,7 milyar £ (3,2 milyar Euro) harcandı. Hasta olma riski
azalınca (sigara içme yaygınlığının düşmesi ve eski tiryakiler için
risklerin azalması nedeniyle) tedavi maliyetleri de düşecektir.
İşe gelmeme oranlarındaki düşüş nedeniyle
üretimde artış: Sigara içenlerin, sigara içmeyenlere oranla işe
gelmemeye daha yatkın olduklarına dair kanıtlar vardır. Daha fazla
kişi sigarayı bıraktıkça, işe gelmeme oranlarındaki azalma nedeniyle
üretimleri artacaktır.
Hastalık ve engellilikle ilgili sosyal yardımlara daha
az bütçe harcanması: Sigara kullanımı, nüfusta hastalık
oranlarındaki artışın yanı sıra ölüm oranlarındaki artışla da ilişkilidir.
Vergi artışı nedeniyle sigara kullanımındaki düşüşün, çalışma yaşındaki
insanların daha uzun süreli sağlıklı kalmalarını sağlayacak olmasıyla
bu kişilere yapılan sosyal yardım harcamalarında düşüş olması
beklenmektedir (İstihdam ve Destek Yardımı ve Engelli Yaşam Ödeneği
gibi).
Ölüm oranlarındaki azalma nedeniyle üretim artışı:
İnsanların daha uzun yaşaması, ortalama emeklilik yaşına kadar
hayatta kalmaları ve çalışır halde bulunmaları ihtimalinin arttığı
anlamına gelir. Dolayısıyla, sigara kullanımı yaygınlığındaki düşüş,
ölüm oranlarındaki azalma nedeniyle üretim artışıyla sonuçlanacaktır.
Kazanılan yaşanacak yıllar:
İnsanların daha uzun ve daha sağlıklı
hayatlar sürecek olması, bu kişiler ve bir
bütün olarak toplum için başlı başına bir
faydadır. Örneğin, Birleşik Krallık devlet
daireleri, fiyat artışı nedeniyle sigarayı
bırakanlara (veya hiç başlamayanlara)
kazandırılan yaşayacakları ekstra
yılların değerini hesaplamak için
bir ölümün önlenmesindeki
“insan değeri”nin tahminini
(1 milyon £’nin biraz altında)
kullanmayı tercih etti.
İşe gelmeme oranlarındaki düşüş
nedeniyle artan vergi gelirleri: Vergi artışından sonra
So many benefits
sigarayı bırakan (veya hiç başlamayan) insanlar arasında işe gelmeme
oranlarının düşmesiyle kazanılan ekstra üretim, gelir vergisinde, NIC
(Ulusal Sigorta Katkısı)’lerde ve VAT (Katma Değer Vergisi) gelirlerinde
artışa neden olur.
Ek çalışma ömrü nedeniyle artan vergi gelirleri:
Tütün vergi oranlarındaki artış nedeniyle sigarayı bırakma (veya hiç
başlamama) yoluyla ölümleri önlenen çalışma yaşındaki kişilerin
daha uzun çalışma yaşamları olacak ve böylece devletlere daha çok
gelir vergisi ve Ulusal Sigorta Katkısı (NIC’ler) ödeyecekler. Ayrıca ek
harcanabilir gelirlerinin en azından bir kısmını da harcayacaklarından
daha fazla VAT (Katma Değer Vergisi) de ödeyecekler.
25
Sigara vergisi ve yoksulluk:
Vergi azalan oranlı mı?
Düşük sosyo-ekonomik gruplar, diğer gruplara nazaran sigara içmeye
daha yatkındır ve bu nedenle özellikle kanser, kalp hastalıkları ve kronik
obstrüktif akciğer hastalıkları olmak üzere sigara kullanımıyla ilgili
hastalıklara orantısız biçimde yakalanmaktadırlar.
Home
Contents
Back
Next
Sigara iç, zengin hisset
Düşük sosyo-ekonomik gruplar sigara içmeye devam ederlerse
daha çok vergi ödeyecek olmakla birlikte, aynı zamanda, diğer
gruplara nazaran daha yüksek fiyat duyarlılıkları (esneklikleri)
vardır ve fiyat artışlarına sigarayı bırakarak ya da tütün
tüketimini azaltarak tepki vermeleri ihtimali daha yüksektir. Bu nedenle fiyat artışları, bu grubun sigara kullanma
oranlarını düşürme ve bunun sonucunda sağlık sonuçlarını
geliştirme potansiyeline diğer tüm müdahalelerden
daha fazla sahiptir.
Dahası, vergilendirme başlı başına sigara
kullanmanın olumsuz etkileriyle ilgili sağlık eğitim
mesajlarını tamamlayıcı işlev görür ve bu mesajları
güçlendirir (özellikle de tütün kullanımıyla ilgili riskleri vurgulayan sağlık eğitim materyallerine daha az tepki verdiği
görülen gruplar için).
Devletlerin, artan tütün vergisi gelirlerinin bir kısmını,
düşük sosyo-ekonomik gruplardaki kişilerin gelişimine, sağlık
hizmetlerine ve/veya bu insanlara sigarayı bıraktırmaya teşvike
ayırma konusunda özendirilmesi gerektiğini belirtmeliyiz.
Azalan oran yalanı
26
İpotek
İpotek, tütün vergisi artışlarından elde edilen vergi gelirlerinin bir
kısmının geliştirme, sağlık hizmetleri, eğitim ve halk sağlığı teşviklerine
ayrılmasıdır.
İpotek edilmiş vergiler devletler tarafından şu amaçlarla kullanılabilir:
• Tütün kontrolü faaliyetlerini desteklemek (Tayland ve Kaliforniya)
• Tütün kontrolü ve sağlıklı yaşamın teşviki (Finlandiya, Romanya,
Estonya, Polonya, Slovenya, Litvanya)
• Sağlık hizmetleri ve sağlık sigortası için (Birleşik Krallık, Yunanistan,
İrlanda, Portekiz, Avusturya)
Diğer ülkeler, tütün vergisi gelirlerini genel geliştirme veya diğer
amaçlarla kullanabilirler.
Home
Contents
Back
Next
Uluslararası / Küresel
Bakış Açısı
WHO (DSÖ) Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi (FCTC)
FCTC, tütünün tehlikelerini anlatan evrensel standartları yürürlüğe
koyup dünya genelinde her türlü kullanımını sınırlamak yoluyla “şu
anki ve gelecek nesilleri, tütün tüketiminin ve tütün dumanına maruz
kalmanın yıkıcı sağlık, sosyal, çevresel ve ekonomik sonuçlarına karşı
korumak” amacını güden uluslar üstü bir antlaşmadır.
FCTC ve Vergilendirme
FCTC’yi uygulayan tüm ülkeler, vergi politikalarını belirlerken halk
sağlığı hedeflerini dikkate almak zorundadır. Bu hedefler, antlaşmanın
6. ve 15. maddelerinde belirtilmiştir:
6. Madde’ye göre imzası bulunan devletler:
• Fiyat ve vergi önlemlerinin, tütün tüketiminin azaltılmasında etkili ve
önemli bir yöntem olduğunu kabul etmek zorundadır.
• Tütün tüketimini azaltmaya yönelik sağlık hedeflerine katkıda
bulunacak şekilde tütün mamülleriyle ilgili vergi politikalarını ve
uygulanabildiği yerde fiyat politikalarını hayata geçirmelidir
• Uluslararası seyahat eden kişilere gümrüksüz veya vergisiz tütün
mamülleri satışını ve/veya bu kişilerin bu nitelikte tütün mamülleri
ithal etmesini yasaklamalı veya kısıtlamalıdır
Continue on
the next page
27
Home
Return to
the beginning
Contents
Back
Next
Uluslararası / Küresel Bakış Açısı
15. Madde’ye göre imzası bulunan devletler:
• Yasa dışı ticaret dahil olmak üzere tütün mamülleriyle ilgili sınır ötesi
ticareti izlemek ve bununla ilgili bilgi toplamak zorundadır
• Kaçak tütün ticaretine karşı yönetmelikleri hayata geçirmek ve
güçlendirmek zorundadır
• Sahte ve kaçak tütünleri imha etmek zorundadır
• Tütün mamüllerinin dağıtımının takip edilmesini ve denetlenmesini
sağlayacak önlemler almak ve hayata geçirmek zorundadır
COP4’ten Güncel Bilgiler
Tütün mamüllerinde yasa dışı ticareti ortadan kaldırmak için güçlü
uluslararası işbirliğinin önemini farkeden WHO (DSÖ) Tütün Kontrolü
Çerçeve Sözleşmesi (FCTC)’nin tarafları, tütün mamüllerinde yasa dışı
ticaretle ilgili protokol oluşturacak bir müzakere kurumu oluşturdular.
FCTC’ye taraf 135’i aşkın ülke, tütün mamüllerinde yasa dışı ticaretle
mücadeleyi ele alacak uluslararası bir antlaşmayı görüşmek üzere 2008
ve 2012 yılları arasında beş kere toplandı ve Nisan 2012’de tütün mamüllerinde yasa dışı ticareti ortadan kaldıracak bir Protokol metni üzerinde
anlaşmaya vardı. Yasa dışı ticaret antlaşması, FCTC’nin tamamlayıcı bir
antlaşması veya protokolü olarak müzakere edilmektedir. FCTC’nin 15.
Maddesinde Sözleşmenin kaçakçılık, kaçak imalat ve sahtecilik dahil
olmak üzere tütün mamüllerinde her türlü yasa dışı ticaretle mücadele
etmesi gerektiği belirtilmektedir.
yasa dışı fiil teşkil ettiğini belirlemekte ve ilgili uygulama ve uluslararası
işbirliği önlemlerini öngürmektedir.
Protokol kapsamında taraflar, tütün mamülleri için küresel bir takip
ve izleme sistemi kurulmasını önermekte olup ruhsat, yükümlülük,
uygulama, bilgi paylaşımı ve karşılıklı adli destek gibi diğer önlemler
konusunda da anlaşmaya varmışlardır. Bu önlemlerin amacı, tütün
mamüllerinde yasa dışı ticaretle mücadele etmek ve sonunda tamamen ortadan kaldırmaktır.
Protokol, Kasım 2012’de Güney Kore’nin Seoul kentinde düzenlenecek
olan WHO FCTC Taraf Ülkeler Konferansı’nda gündeme alınacak ve
kabule sunulacaktır.
Kabul edilmesi halinde, WHO FCTC’nin ilk protokolü olacak olmasının
yanı sıra WHO himayesinde müzakere edilmiş ilk ve tek küresel sağlık
antlaşması olacaktır. 40 onay oyu alması halinde Protokol yürürlüğe
girecektir.
Bu Protokol, tedarik zincirinin kontrolü yoluyla tütün mamüllerinde
yasa dışı ticaretle mücadeleye ilişkin kuralları koymaktadır. Ayrıca neyin
28
Home
Contents
Back
Next
Avrupanın Bakış Açısı:
Mevcut AB Tütün Vergisi Direktifi
Avrupa Birliği mevzuatının Avrupa’daki tütün vergisi seviyeleri üzerindeki etkisi büyüktür. Bu mevzuat, tüm AB ülkeleri için minimum
tüketim vergisi oranları koymaktadır. Bu oranlar şöyledir:
“Sigaralara konulan toplam tüketim vergisi [VAT (KDV) hariç spesifik vergi ve değer esaslı vergi], tüketim için piyasaya sürülen
sigaraların perakende satış fiyatı ağırlıklı ortalamasının %57’sinden
az olmayacaktır. Bu tüketim vergisi, perakende satış fiyatı ağırlıklı
ortalamasından bağımsız olarak 1000 sigara için 64 EUR’dan az
olmayacaktır.”
15
16 Şubat 2010 tarihli Konsey Direktifi 2010/12/EU ile AB tütün vergisi kurallarını güncellenmiş ve halk sağlığının daha yüksek düzeyde
gözetilmesi sağlanmıştır. AB minimum gereksinimleri için referans noktası olarak kabul edilen MPPC (En Popüler Fiyat Kategorisi)
kavramı bırakılmış ve yerine perakende fiyat ağırlıklı ortalaması
(WAP) getirilmiştir. Çok sayıda popüler markanın bulunduğu ve sigara
fiyatlarının sürekli değiştiği günümüzün dinamik piyasalarında bu, uygun bir yaklaşımdır. Vergi tabanının belirlenmesi için MPPC (En Popüler
Fiyat Kategorisi)’nin yerine WAP kullanılması, üreticiler için şeffaflık ve
eşit şartlar temin etmektedir. Dahası, tütün tüketim vergilerinin sağlık
hedeflerine vurgu yapmak adına, tüm sigaralara parasal bir minimum
vergi uygulanacak ve bu vergi, WAP’a bakılmaksızın, kademeli olarak
artırılarak önümüzdeki beş yıl içinde tüm sigaralarda 90€’ya çıkartılacak
ve sigaralardaki toplam tüketim vergisi miktarının WAP’ın en az %60’ı
olması sağlanacaktır.
vergi tabanının artık maksimum tavan değeri bulunmamaktadır. 1 Ocak
2014’tan itibaren, tüketim vergisinin spesifik vergi unsuru, toplam vergi
payının %7,5’inden az ve %76,5’inden çok olamayacak ve böylece Üye Ülkeler, kendi ulusal sigara piyasalarının karakteristiklerine göre iki tüketim
vergisi unsuru arasındaki dengeyi daha esnek bir biçimde belirleyebi16
leceklerdir.
15 >> Download PDF
(erişim tarihi Nisan 2011)
16 Bu bölüm “WHO Tütün Vergisi
Yönetimine İlişkin Teknik
Kılavuz” sf.64’ten alıntıdır >> Download PDF
AB Antlaşması Madde 168
İnsan sağlığının üst düzeyde korunmasının tüm AB politikalarının
konusu olacağını belirten AB Antlaşmasının 168. Maddesi gibi
AB politikasındaki gelişmeler, AB tütün vergisi kurallarına da
yansıtılmalıdır.
17 >> Discover More
Schengen Bölgesi ve Avrupa Ekonomik Alanı
Kıta Avrupasının sınırlardan arındırılmış alanı ve serbest ticaret
bölgesi, hem insanların hem de malların serbest dolaşımına olanak sağlamaktadır. Tütün taşımanın denetim altına alınması
planlanmaktadır: kişilerin ülkeler arasında taşıyabileceği sigara
miktarı en fazla 800 sigara, 400 ince kısa puro, 200 puro ve 1 kg tütün
17
olarak belirlenmiştir . Sınır ötesine daha yüksek miktarlarda tütün
taşındığında, gümrükte durdurulması halinde kişinin tütünü kişisel
tüketim amacıyla taşıdığını kanıtlaması gerekecektir. Bu sistemin
doğası gereği, tek başına ulusal tütün vergisini artıran ülkeler sorunlarla karşılaşabilir:
Minimum vergilerdeki bu artış, AB sınırları içinde en ucuz ve en pahalı
sigara arasındaki farkı azaltacaktır. 1 Ocak 2011’den bu yana minimum
29
Home
Contents
Back
Next
Fiyat Farkı
Kaçakçılık
İki Schengen ülkesinin gümrüklü tütün fiyatları arasında büyük fark
olduğunda, düşük fiyatlı ülkeden yüksek fiyatlı ülkeye sınır ötesi
tütün taşınması genellikle söz konusu olmaktadır. Bu taşıma, bir sınır
kasabasında yaşayan ve sınırdan ülkeye girip maksimum yasal tütün
satın alma sınırları içinde tütün satın alan bir kişi örneğinde olduğu
gibi yasal olabilir veya düşük fiyatlı bölgede izin verilen miktardan fazla
tütün satın almış ve yüksek fiyatlı bölgede düşük fiyata tütünü satan
kişiler örneğinde olduğu gibi yasa dışı olabilir.
Gümrüğü ödenmemiş tütünün Schengen Bölgesi dışından kaçakçılık
yoluyla bölgeye sokulması çok önemli bir sorundur. Bu tütün Schengen
Bölgesine girerse, gümrükte kontrol edilmemesi halinde normal bir
mal gibi serbestçe dolaşması mümkündür. Schengen Bölgesine herhangi bir giriş noktasında kaçakçılıkta artış olması durumunda tüketici
piyasası ucuz tütünle dolabilir. Bu durum, tüketiciler yasa dışı kaynaklardan daha ucuz tütün bulabileceğinden fiyat artışlarının etkisini
olumsuz yönde etkileme potansiyeline sahiptir.
Bu durum, tütün vergisini (ve dolayısıyla
fiyatını) artırmak isteyen ülkeler için sorun yaratabilir. Düşük fiyatlı bölgelere
sınırı olan ülkelerdeki tütün fiyatı
artışları, büyük fiyat farklarına
neden olup yasal ve yasa dışı
gümrüklü tütün ticareti nedeniyle olası faydaların olumsuz
yönde etkilenmesine neden
olur.Basit bir dille söylemek
gerekirse, tüketiciler başka
kaynaklardan düşük fiyatlı
Avrupa’ya bayılıyorum…
tütün bulabilirler.
Ancak, şunu da not etmek gerekir ki çoğu sigara kullanıcısı yasal
sigaralar satın almakta ve ucuz ürüne ulaşmak için seyahat etmemektedir. Avrupa’daki ülkeler arasında büyük fiyat farklılıkları olmasına
rağmen (aşağıdaki haritaya bakın), çoğu devlet, vergileri başarıyla
yükseltebilmektedir. Devletlerin kaçakçılık korkusuyla tütün vergilerini
artırmaktan caydırılmamaları, bunun yerine tüm devletlerin ve halk
sağlığının kazanç sağlayacağı vergi artışlarını rasyonelleştirmenin
önemi konusunda ikna edilmeleri gerekir.
Bu durum, tütün vergisinin
artırılmasına karşı olanlar
tarafından vurgulanmaktadır.
Uyums
uzluk
…nerede alışveriş
yapacagınız bildin mi
tamam!
30
Prices of a Pack
of 20 Cigarettes
Home
Contents
Back
Next
January 2012
Weighted
Average Price
Source: European
Comission DG TAXUD
31
Vergiden Kaçınma ve Vergi Kaçırma
Home
Bazı sigara kullanıcıları, sigara içme maliyetlerini veya vergi artışının
etkilerini yasal ve yasa dışı yollarla azaltmaya çalışır.
• Yasa dışı vergisi ödenmemiş: kaçakçılık
• İnternet üzerinden veya telefonla yasa dışı satışlar
Sigara kullanıcılarının maliyeti düşürmek için
kullandığı yasal yollar arasında şunlar vardır:
Maliyet azaltmanın yasa dışı yollarını önlemek için devletler:
• Daha ucuz sigaralara geçmek
• “Sarma” sigaralara geçmek
• Kişisel kullanım sınırlarını aşmadan sınır ötesi alışveriş yapmak (yasal
vergi ödenir)
• Gümrüksüz (Yasal olarak vergi ödenmez)
• Kaçakçılığa karşı güvenliği, takibi ve önleyici önlemleri
artırmalıdır
• Vergi pullarının kullanımını teşvik etmelidir
• Ruhsatlandırmayı artırmalıdır
• Müşteri kimliğine ve kontrolüne yer vermelidir (gereken özen gösterilerek)
• Takip ve izleme sistemlerinin kullanımını artırmalıdır
• Daha fazla kayıt tutmalıdır
• İnternet üzerinden ve telekomünikasyon tabanlı
diğer satış modellerini durdurmalıdır
• Serbest ticaret alanlarında gümrüksüz satışları
sınırlamalı, ruhsata bağlamalı veya yasaklamalıdır
Maliyet azaltmanın yasal yollarını önlemek için devletler:
• Farklı tütün mamüllerinin vergilerini aynı düzeye getirmeli ve enflasyonla uyumlaştırmalıdır. Mümkünse tüm ürünlerden aynı vergiyi
almalıdır
• Komşu ülkelerle fiyatları yükseltme konusunda anlaşma yapmalıdır
• Marka değiştirmeyi azaltmak için daha çok spesifik vergilerden
yararlanmalıdır (vergi paket başına olarak konulursa fiyat farkı daha
az olur)
Contents
Back
Next
Sigara kullanıcılarının maliyeti düşürmek için
kullandığı yasa dışı yollar arasında şunlar vardır:
• Küçük ölçekli kaçakçılık [Kişisel kullanıma yönelik olmayan / belirlenen sınırın üstünde (düşük fiyatlı ülkelerden alınan sigaralar)]
32
Home
Kaçakçılık ve Yasa Dışı Ticaret
Vergiden kaçınma, daha az vergi ödemeye veya hiç vergi ödememeye
yönelik yasal faaliyetlerdir; Vergi kaçırma ise daha az vergi ödemeye veya
hiç vergi ödememeye yönelik yasa dışı faaliyetlerdir. Örneğin, yüksek
vergili ülkelerde ikamet eden bireysel tütün kullanıcılarının düşük vergili
ülkelerden, gümrük kısıtlamaları dahilinde kendi kişisel tüketimleri için
tütün mamülleri satın alması vergiden kaçınmadır.
Sigara alır
mısın?
Contents
Back
Next
Vay, Çin’e ne ara
gittin sen?
Vergi kaçırma, daha az vergi ödemeye veya hiç vergi ödememeye yönelik yasa dışı faaliyetler olup kaçakçılıkla ülkeye sokulmuş ve yasa dışı bir
şekilde üretilmiş tütün mamüllerinin satın alınmasını içerir. Bu bağlamda
en sık kullanılan terim kaçakçılıktır. Ancak kaçakçılık, vergi kaçırma ve
yasa dışı ticaret aynı tipte faaliyetler değildir. Kaçakçılık, sınır ötesine
yasa dışı yollardan ticareti yapılmış ürünleri ifade eder. Ülkeler arasında
sınırların yasa dışı yollardan aşılması, kaçakçılık için kilit bir karakteristiktir.
Yasa dışı ticaret, kaçakçılıktan çok daha geniş bir kavram olup WHO
FCTC’nin 1. Maddesinde “Kanunlarca yasaklanmış ve üretim, nakliye,
teslim alma, bulundurma, dağıtma, satış ve satın alma ile ilgili her
türlü uygulama veya davranış ve bu gibi faaliyetleri kolaylaştırmak için
18
gerçekleştirilen her türlü uygulama veya davranış” olarak tanımlanmıştır.
Yasa dışı ticaret hem kaçakçılık yoluyla ülkeye sokulmuş hem de yasa
dışı olarak üretilmiş tütün mamüllerini kapsar. Kaçak imalat terimi,
yasaya aykırı olarak üretilmiş tütün mamüllerine atfen kullanılır. Yasa dışı
üretimin bir biçimi de sahte tütün üretimi olup, bu tür imalatta üretilen
ürünlere asıl sahibinin izni olmaksızın ticari marka basılır. Yasa dışı
olarak üretilmiş ürünler, yerel piyasada satılabileceği gibi başka ülkelere
kaçakçılık yoluyla sokulabilir.
18 Dünya Sağlık Örgütü. WHO Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi.
Cenevre, Dünya Sağlık Örgütü, 2003.
Şey, gittim sayılmaz,
metroda adamın
birinden aldım.
Çin’den sevgilerle?
33
Home
Kaçakçılık türleri
Ucuz tütün veya sahte tütünün yasal bir piyasaya kaçakçılık yoluyla
sokulması, fiyat konusunda hassas tüketicilerin ucuz ürünleri satın
alarak fiyat artışlarından kaçınabilmesi nedeniyle vergilendirmenin
olumlu etkisini azaltabilir. Dahası, vergi ya hiç ödenmediği ya da
başka bir ülkede minimum oranda ödendiği için devletler gelir kaybına
uğrayabilir.
Büyük Ölçekli Kaçakçılık genellikle hiçbir vergi ödemeyen organize
suç ağlarının tütün mamüllerini büyük partiler halinde yasa dışı olarak
taşıması ve dağıtmasını içerir.
Küçük ölçekli kaçakçılık küçük miktarlarda vergilendirilmiş ürünü
yasa dışı yollardan ülkeye sokan bireylerin veya küçük grupların
kaçakçılık faaliyetlerini ifade eder. Örneğin, yüksek vergili ülkelerde
yeniden satmak üzere, düşük vergili ülkelerden gümrük yönetmeliklerince belirlenmiş sınırların üzerinde tütün satın alımı bu tür bir
kaçakçılıktır.
Yasa dışı ticaretin nedenleri
Beyan edilmeyen üretim, yasa dışı ticaretin nedenlerinden biridir.
2008’de uluslararası büyük tütün şirketleri ürettikleri yaklaşık 130
milyar sigarayı Ukrayna’ya ithal etmiştir. Bu rakam, yerel pazarın
tüketebileceğinin %30 üzerindedir. Bu “ekstra” sigaralar, Ukrayna’da
kaybolmakta ve Avrupa’nın geri kalanındaki karaborsayı beslemek19
tedir. Beyan edilmemiş üretim çoğu bölgede büyük bir sorundur ve
nedeni çoğunlukla imalatın yetkili makamlarca yeterli düzeyde kontrol
edilmemesidir.
Contents
Gevşek Uygulama ve Yetersiz Cezalar: Kaçakçılar, uygulamanın
gevşek, yolsuzluğun yaygın ve sınır kontrollerinin zayıf olduğu,
kaçakçılığa göz yuman ülkelerde büyüme eğilimindedirler. Bunun yanı
sıra çoğu ülke, tütün kaçakçılığını ciddi bir suç olarak görmemekte,
örneğin ilaç veya silah gibi diğer ürünlerin kaçakçılığına verilen cezalara
oranla çok küçük cezalar verilmektedir. Bu da büyük kâr potansiyeli
karşılığında yakalanma, hüküm giyme, hapse girme veya ceza alma
şansının düşük olmasını değerlendiren kaçakçılar için tütünü daha
çekici hale getirmektedir.
Transit Sistemindeki Zayıflıklar: Uluslararası ticarette sigaraların
nakliyesine yönelik daha güvenli sistemlerin bulunmaması, kaçakçılara
her türlü vergi ve harçtan muaf büyük sigara stoklarına erişim şansı
vererek karaborsayı beslemektedir.
Resmi Olmayan Dağıtım Ağları: Sigara dağıtımındaki tüm
oyuncuların ruhsatlandırılmaması ve özellikle bazı ülkelerde ruhsatsız
sokak satıcılarının bulunması, kanunların uygulanmasını sekteye
uğratmakta ve kaçakçılığı kolaylaştırmaktadır.
Back
Next
19 Lavrov V. Ukrayna’nın «kayıp»
sigaraları Avrupa’yı bastı
Washington, The Center
for Public Integrity, 2009.
http://www.publicintegrity.
org/investigations/tobacco/
articles/entry/1438/. Yasa dışı
ticaretin boyutu piyasanın
%1’i ile yaklaşık %40-50’si
arasında ülkeden ülkeye
farklılık göstermektedir. Bu
rakamın küresel ortalaması
%11,6 olurken düşük gelirli
ülkelerde %16,8, yüksek
gelirli ülkelerde %9,8’dir.
Kaybedilen toplam gelir, yılda
yaklaşık 40,5 milyar Amerikan
dolarıdır.
Sınır Ötesi Fiyat Farklılıkları: Ülkeye yasa dışı yollardan sigara sokulmasında fiyat farkları büyük bir faktör olarak karşımıza
çıkmaktadır. “Transitteki” sigaraların büyük ölçekli organize
kaçakçılığında bu çok daha küçük bir faktördür. Genel inanışın aksine,
sigara vergilerinin yüksek olduğu Kuzey ülkelerinde ve İngiliz Milletler
Topluluğuna dahil ülkelerde kaçakçılığa çok daha az rastlanır.
Gümrüksüz Satışlar: Uluslararası ticarette gümrüksüz tütün mamüllerinin büyük miktarlarda bulunması, kaçakçılığa fırsat sunmaktadır.
34
Home
Kaynak Eksikliği: Çoğu ülke, kaçakçılık bir sorun haline gelene kadar
gereken kaynakları tütün vergilerinin uygulanmasına ayırmamaktadır.
Kaçakçılık ağları kurulduktan sonra onları ortadan kaldırmak, bu ağlar
henüz kurulmadan onlara karşı önlem almaktan çok daha zordur.
Etkili Uluslararası İşbirliğinin Olmayışı: İlaç, uyuşturucu, silah ve
diğer ürünlerin kaçakçılığını azaltmak için uluslararası antlaşmalar ve
diğer mekanizmalar kurulmuş olsa da tütün kaçakçılığını azaltmak için
20
benzer sistemler hayata geçirilmemiştir.
Yasa dışı ticaretin etkileri
Yasa dışı ticaretin boyutu piyasanın %1’i ile yaklaşık %40-50’si arasında
ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Bu rakamın küresel ortalaması
%11,6 olurken düşük gelirli ülkelerde %16,8, yüksek gelirli ülkelerde
%9,8’dir. Kaybedilen toplam gelir, yılda yaklaşık 40,5 milyar Amerikan
21
dolarıdır. Tütün kaçakçılığı, en önemli sağlık politikalarından biri olan
sigara içilmemesi için mali bir teşvik olarak tütün vergisinin yükseltilmesi politikasını baltalamaktadır. Tütün kaçakçılığının maliyeti, sigara
kullanımında artışla kendini gösterir.
Yasa dışı tütün ticareti, küresel bir tepki verilmesini gerektiren
uluslararası bir sorundur. Uluslararası platformda mutabık kalınmış
bir antlaşma olan WHO Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi (FCTC)
kapsamında yasa dışı ticareti kontrol altına almak için bir protokol
hazırlanmaktadır.
Contents
Yasa Dışı Ticaret ve Dünya Genelinde Tütün Vergisi Politikaları:
Yukarıda belirtildiği gibi, tütün vergilerinin artırılması, çocukların sigaraya başlamaması ve yetşikinlerin sigarayı bırakması için en etkili önlemlerden biridir. Kaçakçılık ve ona karşı duyulan korku, dünya genelinde tütün vergilerinin artırılması önünde bir engel haline gelmiştir.
Tütün sanayi bu korkuyu sömürmekte, nerdeyse her türlü tütün vergisi
artışının kontrol edilemez kaçakçılık dalgasına neden olacağı ve bunun sonucunda devletlerin gelirlerini kaybedeceği ve kanunsuzluğun
önünün alınamayacağı konusunda dünya çapındaki politika üreticilerini ikna etmeye çalışmaktadır.
Back
Next
20 >> Download the PDF
(erişim tarihi Ocak 2011)
21
Joossens L, Merriman D,
Ross H, Raw M. Küresel yasa
dışı sigara ticaretini ortadan
kaldırmanın etkisi. Bağımlılık,
2010; 105: 1640-9.
Oysa ki dünyada başarıyla uygulanmış yüzlerce tütün vergisi artışından
çok azında devletin vergileri düşürmesine neden olacak çapta
kaçakçılık sorunu ortaya çıkmıştır. Yalnızca Kanada (1994) ve İsveç
(1998)’te hükümetler tütün vergilerini artırmış ve sonra kaçakçılık
endişeleriyle yeniden düşürmüştür. Her iki durumda da sigara kullanımı
artmış ve devletler tütün vergisi gelirini kaybetmiştir. Kanada’da
kaçakçılığın büyük bölümünün kolaylaştırılmasında bizzat tütün sanayinin aktif olarak yer aldığı artık kesin olarak bilinmektedir.
Tütün sanayi, Kanada’daki başarısından güç alarak 1994’te ve 1998’de
Amerika Birleşik Devletleri’nde teklif edilen büyük fiyat artışlarını önlemek için var gücüyle lobi faaliyetinde bulunmuş ve ciddi tütün vergisi
artışları yapmayı düşünen hükümetlere karşı “Kanada örneği”ni küresel
çapta bir ders ve aynı zamanda bir tehdit olarak kullanılmıştır. Halbuki
Kanada’daki vergi oranı azaltımları, tüketimi artırıp vergi gelirlerini
azaltmış ve bundan kârlı çıkan tek taraf tütün sanayi olmuştur.
35
Home
İndirimli sigaraların sunulması: Kaçakçılık, aksi takdirde sigarayı
bırakabilecek gençlere ve fiyata duyarlı sigara kullanıcılarına indirimli
fiyattan sigara sunar.
Contents
Back
Next
22 >> Download the PDF
Batılı Markalara Pazar Açma ve Reklam: Bazı uluslar kanun
yoluyla Batılı markaların varlığını kısıtlamaktadır. Bu kanunların esas
amacı yerel tütün şirketlerini korumak olsa da, bu kanunların kadınlara
ve gençlere tütün mamüllerinin Batı tarzında pazarlanmasını azaltarak
halk sağlığı lehine sonuçlar doğurduğuna yönelik güçlü kanıtlar vardır.
Bu gibi kanunlar aynı zamanda tütün mamüllerinin rekabetçiliğini
ve çekiciliğini de azaltma eğilimde olup bu durum da sigara kullanma yaygınlığını azaltmaktadır. Tütün sanayinin yayını olan World
Tobacco’nun kendi sözleriyle belirtmek gerekirse kaçakçılık “dünyanın
önde gelen markalarının yabancı ithal sigaralara kapalı ve Batı
sigaralarına olan talebin artmaya devam ettiği pazarlarda desteklenmesine yardımcı olmuştur”.
Azalan Tütün Kontrolü Fonları: Yasa dışı sigara ticareti, kaybedilen
vergi ve gümrük gelirleri nedeniyle devletlere her yıl on milyarlarca
EURO’luk maliyet getirmektedir. Giderek artan sayıdaki ülkede, etkili tütün kontrolü programlarının fonlanmasında devletlerin tütün
vergisi gelirleri birincil kaynak haline gelmiştir. Dolayısıyla, kaçakçılık
kaygılarıyla tütün vergisi artışları reddedildiği ölçüde, kaçakçılığın
düşüncesi bile, tütün kontrolünün çok ihtiyaç duyduğu fonların en
22
ümit vaat eden kaynaklarından birini kurutmaktadır.
36
Örnek Çalışma - Birleşik Krallık’ın tütün
kaçakçılıgına karşı aldıgı önlemler
1990’ların başında dünyanın en yüksek sigara kaynaklı ölüm
oranlarına sahip ülkelerinden biri olan Birleşik Krallık, sigaralara
yüksek spesifik vergi ve düşük değer esaslı vergi; diğer tütün
mamüllerine ise yalnızca spesifik vergi uygulayarak, sağlık nedenleriyle vergiyi yükseltip sigara kullanımını yarı yarıya azaltmayı
planlayan bir politikada karar kıldı. Daha sonra ülke ciddi bir
kaçakçılık sorunu yaşadı ve kaçakçılığın azaltılması için bir
politikaya gerek duydu. 2000, 2006 ve 2008 yıllarında vergi ve
kaçakçılık stratejileri yayımlandı, gümrük personeli sayısı artırıldı
ve gümrüklerde tarayıcı kullanımına geçildi
Tüketim vergisinin artırılmasına karar verildi:
• 1993-6: oranlar enflasyonun %3 üzerinde arttı;
• 1997: enflasyondan %5 daha fazla artış
• 2000: her bütçede oranlar belirlendi
• 2001-2008: yalnızca enflasyon düzeyinde artış yapıldı
• 2009: yeniden gerçek artış yapıldı
Home
Contents
Birleşik Krallık ayrıca şunları da hayata geçirdi:
• Mali işaretler
• Tedarik zinciri mevzuatı
• Gizli işaretler
• Yeni pazarlama stratejisi
• Mutabakat Belgesi (MOU):
- MOU, yasal olarak bağlayıcılığı olmayan, ceza içermeyen, gönüllü
bir anlaşmadır. Belki de şaşırtıcı olmayacak bir şekilde tütün
şirketleri bu anlaşmaları memnuniyetle imzaladılar: Nisan 2002’de
ilk olarak Gallaher imzaladı, onu Ekim 2002’de BAT ve Temmuz
2003’te Imperial Tobacco takip etti. Peki bu mutabakat anlaşmaları
işe yaradı mı? Gallaher devletle MOU (Mutabakat Belgesi) imzalamadan bir yıl önce, 2001-02’de, kendisine ait markalar olan Dorchester ve Sovereign orijinal Birleşik Krallık markaları arasında Birleşik
Krallık gümrüklerinde el konulan sigaraların %12’sini oluşturuyordu.
MOU imzalandıktan bir yıl sonra 2003-04’te bu oran %74’e yükseldi. Bu verilere bakıp MOU (Mutabakat Belgeleri)’nin herhangi bir
23
etkisi olduğunu söylemek çok zor. Bu bağlamda, sivil toplum
örgütlerinin bu tür anlaşmaları desteklemediğini de belirtmemiz gerekir.
Back
Next
23 Joossens L, Raw M. Sigara
kaçakçılığıyla mücadelede
ilerleme: tedarik zincirini
denetim altına alma. Tütün
Kontrolü 2008; 17:399-404
37
Home
Contents
Back
Next
Örnek Çalışma
£4.50
Birleşik Krallık Eylem Planlarının Etkileri
Sigara kullanma oranları düştü:
2008
2006
2004
2002
2000
1998
£4.00
15%
13%
11%
9%
7%
5%
2008-09
£5.00
17%
2007-08
£5.50
19%
2006-07
£ 6.00
2.30
2.25
2.20
2.15
2.10
2.05
2.00
1.95
1.90
1.85
2005-06
Real Cigarette prices at 2009 prices
Önlemlerin Etkileri: Birleşik Krallık’ta tütün kaçakçılıgı %11’e düştü
2004 -05
Birleşik Krallık’ta 1998 – 2008 yılları arasında vergilerin gerçek sigara
fiyatları üzerindeki etkisi. Fiyat, gerçek anlamda 10 yılda %28 arttı.
Retail price per pack (in £)
Illicit cigarette market (share of total market)
• yetişkinlerde %28’den %21’e
• çocuklarda %13’ten %6’ya
Kaçakçılık %23’ten %13’e düştü:
• vergi geliri arttı ve sonrasında istikrarlı bir çizgide seyretti
• uzun vadede en az 1,2 milyon hayat kurtarıldı
24 Kaynak: Michael Eriksen, Judith Mackay, Hana Ross, The Tobacco
Atlas, Dördüncü Sayı, Amerikan Kanser Topluluğu, Dünya Akciğer
Derneği, 2012.
38
24
Home
Contents
Next
Back
Tütün vergisiyle ilgili yanlış düşünceler ve karşıt görüşler
Tütün vergisi artışlarına karşı çıkan başlıca argümanlar aşağıdaki liste halinde verilmiştir. Her argümanın karşısında çürütücü açıklaması yapılmıştır:
01
Argüman/yanlış
düşünce
Vergi arttıgında
devlet gelirleri düşer
25 hafey O, Eriksen M, Ross H, Mackay J. Tütün atlası (3. baskı).
Atlanta, GA: Amerikan Kanser Topluluğu, 2009. www.cancer.org/
docroot/AA/content/AA_2_5_9x_Tobacco_Atlas_3rd_Ed.asp
26 Blecher E, van Walbeek C. Sigaranın satın alınabilirliği üzerine
uluslararası bir analiz. Tütün Kontrolü 2004;13:339-46.
>> Discover More
Çürütücü Yanıt
Sigara ve tütüne olan talep nispeten esnek olmadığından, vergi oranı arttığında sigara kullanımı
azalır; ayrıca sigara kullanıcıları daha fazla para harcarlar ve tütün gelirleri artar.
Ayrıca, vergilerin artması halinde tüketim oranları azalır; bu da sağlık maliyetlerinde azalma ve
dolayısıyla devletler için daha fazla net gelir anlamına gelir. Vergi dışı diğer tütün kontrolü önlemleri,
vergiden elde edilen geliri azaltacaktır. Ancak, tahsil edilmemiş potansiyel gelir ekonominin kaybı
haline gelmez; tütünden başka mallara aktarılır ve tüketiciler bu malları satın alarak üzerinden vergi
öderler.
Yüksek tüketim ömrü kısalttığından, sonrasında sağlık maliyetlerindeki düşüşü azaltır; uzun vadede sigara içenler ve içmeyenler için sağlık hizmetleri maliyetlerinin benzer olduğu kanıtlanmıştır.
İnsan hayatının değerini ve hastalığın ekonomik büyüme üzerindeki etkisini dikkate almadığından
bu argüman kusurludur (daha uzun beklenen yaşam süresi, daha yüksek ekonomik büyümeyle
doğrudan ilişkilidir).
Doğru yaklaşım, insan hayatına gerekli değerin verilmesi dahil olmak üzere ekonomik argümanların
hesaplara daha fazla katılmasını gerektirir. Kalitesi ayarlanmış yaşam yılları veya Sağlıklı Yaşam Yılları
Göstergesi kullanılarak bu yaklaşıma ulaşılabilir. Sağlıklı Yaşam Yılları Göstergesi bu alet çantasının
ilerleyen sayfalarında açıklanmaktadır.
Hatalı karşıt mantık
Yukarıdaki iddiaya karşı bir örnek olarak, mantık şöyle işlemeli: vergi düşürüldüğünde o halde devlet
gelirleri mutlaka artmalıdır? Bu yanlıştır. Bu yanlışlığa kuvvetli bir örnek Kanada’dır. Kanada 1994’te
tütün sanayinin sert baskısı altında tütün vergilerini düşürerek kaçakçılığın neden olduğu gelir
kaybını geri kazanmak için yanlış bir girişimde bulundu.
Vergi azaltımlarının uygulamaya konmasından bir yıl sonra, vergi gelirlerinde önemli bir düşüş
25 26
yaşandı ve sigara tüketimi arttı.
Tüm ekonomik ve sosyal maliyetler dikkate alındığında bu,
Kanada bütçesinde devasa bir net azalmayı ifade ediyordu.
39
02
Home
Argüman/yanlış
düşünce
Vergiler artarsa
yasa dışı ticaret de artar
03
Tütün sanayi
kaçakçılıktan fayda
görmüyor
Back
Next
Tütün sanayi, vergilendirmedeki yüksek farkların, insanları karaborsada kaçakçılığa iteceğini savunuyor. Bunda bir parça doğruluk payı olsa da, bu tip kaçakçılık, AB’deki yasa dışı sigaraların
yalnızca küçük bir kısmından sorumludur. Tütün kaçakçılığının çok geniş bir bölümü, çok daha
büyük ölçekte yapılmaktadır; vergilendirilmemiş konteynerler dolusu sigara, tek seferde milyonlarca
sigara. Hiçbir yerde hiçbir vergi ödenmediğinden, tütün vergilerinin azaltılması, bu tür kaçakçılık
üzerinde etkisizdir.
Tütün şirketleri, kaçakçılıkla mücadele edilebilmesi için vergi oranlarının düşürülmesi gerektiğini
savunuyor. Yukarıda kanıtlandığı üzere, böyle bir önlemin kaçak tütünün büyük bir bölümü üzerinde
hiçbir etkisi olmayacak ve bu kaçak tütün hiçbir yerde hiçbir vergi ödememeye devam edecektir.
Küçük ölçekli tütün kaçakçılığın azaltılmasında etkili olabilecek olsa da, verginin düşürülmesine
yönelik bu çağrıya yine de uyulmamalıdır. Son derece mantıklı ve etkili bir politikayı kriminal
faaliyetler sonucunda tersine çevirmek çok yanlış bir hareket olur. Cezaları artırıp kanunların
uygulanmasını daha iyi hale getirerek kaçakçılığın maliyetini ve riskini artırmak daha iyi bir alternat27
iftir. Büyük ölçekli kaçakçılık, bir talep meselesi olmaktan çok tedarik meselesidir.
Bu argüman doğru değildir. Tütün üreticileri kaçakçılıktan fayda görür, hem de dört şekilde:
• Sonradan kaçakçılık yoluyla ülkeye sokulan sigaraların parası yine kendilerine ödenmektedir,
dolayısıyla ticaretleri artar;
• Kaçakçılık, ucuz sigara teminini garanti eder, bu da sigara kullanıcılarını bağlı tutmaya yardımcı
olur
• gümrükte el konulan kaçak sigaraların yerine, ürüne olan talebin karşılanabilmesi için yenisinin
konulması gerekir; bu da tütün şirketlerinin el konulan sigaralardan iki kat kazanç sağladığı
anlamına gelir ve en önemlisi de;
• yasal pazarda vergilerin düşürülmesini (ve dolayısıyla tüketimin artmasını) savunmalarına imkan
tanır.
27
Contents
>> Download the document
40
04
Home
Argüman/yanlış
düşünce
Tütün vergisi
düşük sosyo-ekonomik
gruplar için adil degil
05
Sigara içmek “kişisel bir
tercihtir” ve vergilerle
cezalandırılmamalıdır
Contents
Back
Next
Düşük sosyo-ekonomik gruplar tarafından ödenen vergilerin orantısız olduğu doğru olsa da, tütün vergilerinin adaletsiz olduğu argümanı, düşük sosyo-ekonomik gruplarla ilgili önemli noktaları gözden
kaçırmaktadır:
Düşük sosyo-ekonomik gruplar, yüksek gelirlilere oranla fiyata karşı daha duyarlıdır, bu da sigarayı bırakma
veya başlamama ihtimallerini yükseltir. Bu gruplar, yüksek ekonomik gruplara nazaran sigara içmeye
daha yatkındırlar (çünkü düşük gelir grupları, kötü çevre, yetersiz eğitim ve sigara içmeye yönelik sosyal
baskılar gibi sağlıkla ilgili olumsuz sosyal etkenlere daha fazla maruz kalmaktadır) ve akciğer kanseri, kalp
rahatsızlıkları ve bronşit gibi hastalıklara orantısız bir biçimde fazla yakalanmaktadırlar.
ASH UK’in belirttiği üzere, tütün vergisi tamamen kaçınılabilir bir vergi türü olup düşük gelir grupları için
sigarayı bırakmak en doğru tepkidir. Bununla birlikte, sigara kullanımı bağımlılık yaptığından bırakmak zor
olabilir. Bu nedenle devletlerin tütün vergilerini düşük sosyo-ekonomik gruplara sigaranın bıraktırılmasıyla
28
ilgili programları teşvik için kullanması desteklenmelidir.
28
>> Download the document
Bu argüman, seçim özgürlüğü mantığına dayanan subjektif bir iddiadır. Ancak bu argüman, aşağıdaki
bazı önemli faktörleri inkar eder:
• Herkesin vergi ödemesi zorunluyken sigara içenler kendi katkılarını yapmanın yanı sıra bir de neden
oldukları dışsallıkların maliyetini karşılamalıdır
• Sigara içmek kimyasal ve psikolojik olarak bağımlılık yapar ve sigara içenler bağımlı olduklarında
seçim özgürlüklerini kaybederler.
• Sigara içen çoğu kişi sigarayı bırakmak istemekte, ancak yeterli teşvik olmadığından
bırakmamaktadır. Tütünün ucuz ve erişilebilir olmasını sağlamak, sigarayı bırakmak için bir teşvik
olamaz.
• Sigara içen çoğu kişi tütüne henüz ergenken, “seçme” ve yetişkinler gibi mantıklı sigara içme
kararları alma şansına henüz sahip değilken bağımlı olmuştur.
41
Home
Contents
Back
Next
Saglıklı Yaşam Yılları Göstergesi
Sağlıklı Yaşam Yılları (HLY) göstergesi, Eurostat tarafından 2005
yılında geliştirilen ve hesaplanan Avrupa’nın yapısal göstergesidir.
Belirli bir yaştaki kişinin (genellikle doğumda), engellilik durumuyla
karşılaşmadan yaşaması gereken kalan yıl sayısını gösterir. Hastalık ve
ölüm verilerini bir araya getirerek tek bir göstergede, nüfusun karma
bir sağlık ölçüsünü verir. Esas itibariyle, engellilik olmadan beklenen
yaşam süresini ölçer.
Gösterge neden önemli?
HLY göstergesi, geleneksel nüfus sağlık göstergelerine kıyasla [örneğin
beklenen yaşam süresi (ömür uzunluğu)] nüfusun sağlığına ilişkin daha
doğru bir görünüm getiren bir kavram sunmaktadır:sağlık beklentisi
(yaşam kalitesi).
Nüfusun artan yaşam süresinin beraberinde ciddi mental ve fiziksel
sorunlarda artışı da getirmesiyle, beklenen yaşam süresi kavramı artık
en doğru nüfus sağlığı ölçütü olarak görülmemektedir. Modern toplumumuz böyle zorluklarla yüzleşirken HLY göstergesi, bir kişinin sağlıklı
olarak kaç yıl yaşayabileceği, sağlığı bozuk olarak kaç yıl yaşayabileceği
ve toplumda ekonomik açıdan üretken (veya üretken olmayarak) ne
kadar süreyle var olabileceği ile ilgili verileri sunarak sağlıkla ilgili daha
iyi bir genel bakış sunmaktadır.
HLY, karşılaştırılabilir ve son derece doğru bir gösterge olup ülkeler,
bölgeler ve alanlar arasındaki farklılıkları belirlemek için bir araç olarak
kullanılabilir. HLY göstergesinin kilit noktalarından biri de ekonomik bir
faktör olarak sağlık düşüncesini topluma sunmasıdır.
Tütün vergisi ve HLY (Sağlıklı Yaşam Yılları)
göstergesi: Gösterge pratikte nasıl kullanılabilir?
HLY göstergesi her türlü sağlık politikasının belirlenmesinde mantıksal
altyapıyı oluşturan genel bir araç olarak kullanılabilse de, tütün vergisi
politikası için çok spesifik ve son derece amaca uygun bir anlamı vardır.
Sağlığı ekonomik bir faktör olarak sunmasından ötürü, HLY göstergesinin devletler tarafından kullanılması, vergilendirmenin (bireylerin
sağlık masraflarını doğrudan azaltıp üretkenliği artırarak) toplum
üzerindeki ekonomik yükü azaltma kabiliyeti nedeniyle tütün vergisi
artışlarını savunmayı ve teşvik etmeyi kolaylaştırabilir. Olumlu sağlık
önlemlerinin ekonomisine ilişkin böyle bir anlayışın gelişmesi, sağlık ve
maliye bakanlıklarının daha yakın işbirliği içinde olmasını sağlayıp geleneksel olarak “sağlık dışı” politikalar düşünülürken sağlık konularının
hesaba katılması için devlet politika mekanizmalarının değiştirilmesini
sağlayabilir.
Şu anda, sağlık beklentisini ölçmenin getirdiği katma değer, büyük
çapta kabul görmekte ve 65’i aşkın ülkede kullanılmaktadır. Ancak,
böylesine başarı kazanmış olmasına rağmen, HLY göstergesinin AB Üye
Ülkelerdeki tüm hükümetler tarafından kullanılmadığı aşikardır.
Tütün kontrolü ve halk sağlığı savunucularının karşılaştığı zorluk, halk
sağlığını iyileştirmek adına devletin karar alma süreçlerine daha doğru
bilgiler sunulabilmesi için, HLY göstergesinin kullanımını teşvik ve lobi
faaliyetlerinde bulunmaktır.
42
Home
Contents
Back
Next
Tütün vergisi sistemleri için en iyi
halk saglıgı uygulaması özeti
Gittikçe artan miktar kanıt göstermektedir ki tütün mamüllerinin
vergisi arttıkça sigaraya başlamaktan cayan gençler ve sigarayı bırakan
veya kullanımını azaltan yetişkinler sayesinde erken ölümlerin önemli
bir kısmı önlenecektir. Bu da tütün kullanımının neden olduğu sağlık
29
yükünde ve ekonomik yükte ciddi azalmalara yol açacaktır.
En uygun vergi düzeylerinin elde edilmesi için
strateji oluşturma yöntemleri
Minimum tütün vergisi seviyeleri Avrupa Birliği tarafından konulmakla
birlikte, minimum seviyenin üstündeki tüm vergilendirme seviyeleri
üye ülkelerin kendileri tarafından belirlenmektedir. Bu bağlamda her
ülkenin, kendi karşılaştığı zorlukları ve fırsatları temel alarak özel bir
strateji geliştirmesi şarttır.
Ülkenize en uygun vergi oranını belirlemek için aşağıdaki eşleştirme
aracını kullanabilirsiniz:
• Tütün kullanımının neden olduğu ölüm ve hastalık sayısını azaltmaya
ilişkin halk sağlığı hedefine ulaşmak için tütün tüketim vergilerinde
artış yapın
• Tütün tüketim vergilerinin seviyesini, tütün mamüllerinin perakende
fiyatlarının en az %70’ine eşit olacak şekilde ayarlayın
• Basit vergi yapıları en iyileridir
• Perakende fiyatlarının artışında tüketim vergilerinin payı arttıkça
spesifik tütün tüketim vergilerini daha çok kullanın
• Tüm tütün mamüllerine benzer vergiler koyun ve vergi artışlarını
birbirine yakın tutun
• Tütün mamüllerinin vergi ve gümrükten muaf satışını ortadan
kaldırın
• Gelir artışı hedefliyorsanız, gelir artışı elde etmek için tütün vergisi
artışlarına gidin
• Spesifik tütün vergilerini enflasyona endeksli olarak otomatikman
ayarlayın.
• Tütün vergilerini tütün mamüllerinin satın alınabilirliğini azaltmaya
yetecek kadar artırın
• Tütün kullanımını azaltmaya yönelik kapsamlı bir stratejinin parçası
olarak tütün tüketim vergisi artışlarından yararlanın
• Tütün vergisi gelirlerinin bir kısmını, diğer tütün kontrolü ve/veya
sağlık teşviki çalışmalarında kullanın
• Tütün vergilerindeki artışın istihdamı azalttığıyla ilgili argümanlara
karşı çıkın
• Tütün vergisi yöneticilerinin tütün mamülleri piyasalarını izleme ve
tütün vergisi artışlarının etkisini değerlendirme kapasitesini güçlendirin
• Tütün vergisi yönetimini güçlendirmek ve vergiden kaçınma ve vergi
kaçırmayı minimuma indirmek için yeni teknolojilerden yararlanın
• Tütün mamülü üretiminde ve dağıtımında yer alan herkesi
ruhsatlandırarak tütün vergisi yöneticilerinin kapasitesini güçlendirin
• Tütün mamüllerinin yasa dışı ticaretini yaparken yakalananlara kesin,
30
hızlı ve ağır cezalar verin.
Kılavuz” sf.64’ten alıntıdır
>> Download the pdf
Kılavuz” 5. Bölüm’den alıntıdır
>> Download the pdf
43
Home
Halk sağlığı savunucularının vergi politikalarını
kendi ülkelerinin yararına etkilemek için ne
yapmaları gerek?
Ülkenizin politika sürecindeki değişiklikleri etkilemenin birçok farklı
yolu olmakla birlikte şu unutulmamalıdır: prensip olarak, tütünün
vergilendirilmesi, diğer politika süreçlerinden farklı değildir. Ancak,
tütün kontrolü savunucularının tütünün vergilendirilmesiyle ilgili
bilgileri, diğer tütün kontrolü politikalarıyla ilgili bilgilerine göre zayıf
kaldığından, bu konuda fark yaratmak istiyorsanız (ister ulusal düzeyde
ister Avrupa düzeyinde ister uluslararası düzeyde) stratejik planlamaya
özellikle özen gösterin.
Tütün kontrolü topluluğu olarak biz, çoğu zaman Sağlık Bakanlığı
ile diyaloğa aşinayızdır, ancak TobTaxy kapasite oluşturma atölye
çalışmalarına katılıp bu alet çantasını çalışarak tütün vergisinin
karmaşık dünyasıyla ilgili ne kadar beceri kazanmış olursak olalım,
politika oluşturma sürecinin tamamıyla bağ kuramadığımız müddetçe girdiğimiz diyalogların etkisi ciddi farklar yaratacak kadar uzun
sürmeyecektir. Bu nedenle, Maliye Bakanlığı ve bu konuyla ilgilenen
Parlamento Üyeleri ile diyaloğa girmeniz gerekir.
Contents
Bu bağlamda politika oluşturmanın çoklu akış modelini
31
J.W. Kingdon (1984) tarafından geliştirilmiştir uygulamanız, stratejik
planınızı hazırlamada çok faydalı olabilir. Kısaca değinmek gerekirse
Kingdon’ın modeli, politika oluşturmada üç ayrı fakat birbirini
tamamlayan sürecin veya akışın varlığına vurgu yapar. Kingdon’a göre
belirli bir zamanda ve belirli bir bağlamda, bu 3 akışın “birleşmesi” ile söz
konusu meselenin politikaya dönüştürülmesi mümkün olur. Bu üç akış
şunlardır:
> Sorunlar akışı
> Politikalar akışı
> Siyaset akışı
Aşağıda bu modelin tütünün
vergilendirilmesine nasıl
uygulanabileceği
açıklanmaktadır.
Back
Next
31 >> Access via
http://www.metagora.org/
training/encyclopedia/
Kingdon.html
Sayın Maliye Bakanı, insanlar sigarayla ilgili korkunç
hastalıklar nedeniyle ölüyor!
Yardımınıza ihtiyacımız var
Stratejik planlama, tütünün vergilendirilmesiyle ilgili çalışmaları
planlarken örgütünüz (veya koalisyonunuz) için çok önemli olacaktır.
Örgütünüz FCTC Madde 6 ve Madde 15’e halihazırda çok zaman ayırmış
olsa da olmasa da, stratejik planlama, aşağıdaki kilit sorulardan en az
biriyle mutlaka ilgilidir:
Bunu duyduguma
üzüldüm de bu konuyu
Saglık Bakanı’yla
konuşmanız gerekmez mi?!
• Neden buradayız?
• Nereye ulaşmak istiyoruz?
• Oraya ulaştığımızda ne yapacağız?
Yanlış Anlaşılma
44
Home
Sorunlar Akışı
“Tütünün vergilendirilmesi” ulusal hükümetinizin ve bilhassa Maliye
Bakanlığınızın, bu bütçe yılında öncelikli konulardan biri olarak ele
alacağı bir konu mu? Öyle olsun veya olmasın, örgütünüz hükümetin dikkatini çekebilmek için argümanını nasıl “kurgulayacak”? Sizce
argümanınız hükümetinizin halihazırda uğraşmak durumunda olduğu
diğer mali kaygılar karşısında üstün gelebilecek mi? Ayrıca, rakiplerinizin söylemlerini biliyor musunuz; bu söylemleri çürütebilir/karşısında
durabilir/aksini ispat edebilir misiniz? Yeterince somut veriye sahip
misiniz? Bu somut verileri bir gazetecinin karşısında (veya bir Maliye
Bakanlığı yetkilisi ya da Parlamento Üyesi karşısında) açık bir şekilde
ifade edebilir misiniz? Tütünün vergilendirilmesini etkileme konusunda
yol alabilmeniz için bu sorulara cevap verebiliyor olmanız gerekir:
sorunlar akışının ardında yatan mantık şudur:bir durumun politikaya
dönüştürülme konusunda en ufak bir şansının olabilmesi için, söz
konusu durumun bir sorun ya da mesela olarak tanımlanması ve açık
bir şekilde formüle edilmesi şarttır. (Belirli bir zamanda ülkenizin analizine bağlı olarak) aşağıdakileri yapabilir duruma gelmeniz o nedenle
önemlidir:
Back
Next
etmişti. Ukrayna’daki sivil toplum örgütü savunucuları hükümetle
temasa geçti ve sigara üretimi son zamanlarda artış göstermişken
tütün fabrikalarında istihdamın azaldığını yani istihdamın vergi
dışı başka faktörlerden etkilendiğini kanıtlayan ulusal istatistikleri
Başbakan’ın ifadesine meydan okuyarak sundular)
3 / Tütünle ilgili ekonomik verileri detaylı olarak takip edin
(gelir, üretim, ihracat, ithalat, fiyatlar, CPI (TÜFE), istihdam vb. ile
ilgili aylık veriler dahil). Verinin doğruluğunu artırmak ve eğilimleri
tanımlamak için önceki yılların verilerini bulun. Önceki örnekte
gösterildiği gibi, bu yaklaşım, verilere dayanan karşı argümanlar
oluşturmanıza yardımcı olabilir.
4/Ü
lkeyle ilgili mesajlar oluşturun (örneğin, tütün mamüllerinin
CPI (TÜFE)’sinin genel CPI (TÜFE) oranına kıyasla çok düşük olduğu
ülkelerde, sigaralar diğer mallara nazaran ucuzlar. O halde mesaj
şu olabilir: “sağlıklı ürünlerin fiyatları artırıldığında, sigara fiyatları
da en azından aynı ölçüde artırılmalı”. (Örneğin, Birleşik Krallık
yakın zamanda (2012’de) tütün fiyatlarının enflasyonun %5 üzerinde
artırılacağı bir politikayı hayata geçirmeye karar verdi).
1 / Hem tütün sanayi hem de yetkililer tarafından seslendirilen
vergi artışı karşıtı argümanları takip etmeye zaman ayırın
(bazı yetkililerin bu sanayi argümanlarını tekrar edişlerinin tek
nedeni, o güne kadar kimsenin kendileriyle bireysel temastayken bu
argümanlara karşı çıkmamış oluşudur. Tütün savunucuları sayıca
az ve zamanları da daha kısıtlıyken, tütün sanayinin iyi maaşlı
memurları bu gibi irtibatları korumak ve yanlış argümanlarını
ölümsüzleştirmekle görevlidir)
5 / Tütünün vergilendirilmesi ve kaçakçılık hakkındaki tüm
çalışmaları ve raporları takip edin. Tütün sanayi tarafından
desteklenenler, verilerin raporlanması ve yorumlanmasında özellikle hata yapmaktadırlar; ancak sağlam ulusal veriler ve deneyimli uluslararası uzmanların yardımıyla yerinde karşı argümanlar
oluşturulabilir. Örneğin, sanayi raporlarında genellikle hatalı
yöntemler kullanılarak yasa dışı piyasanın boyutu yüksek tahmin
edilmektedir.
2 / Ulusal verilere dayanan karşıt argümanlar hazırlayın ve sunun (örneğin, 2009’da Ukrayna’da bir vergi artışı teklif edilmişti ve
eski Başbakan bu girişimin istihdam açısından zararlı olacağını iddia
6/G
enel halk kitlesinin vergi artışlarını desteklemesi ve
endüstriye karşı durmasına yönelik medya mesajları
oluşturun.
Contents
45
Home
Contents
Politikalar akışı
Siyaset akışı
Bir sonraki bütçenin ne zaman kararlaştırılacağını
ve sürece kimlerin müdahil olacağını biliyor musunuz? Tütünün vergilendirilmesini destekleyen
bir politika olup olmadığını biliyor musunuz?
İnternette (veya başka bir yerde) tütün vergisi
politikasını nasıl bulacağınızı biliyor musunuz?
Bilmiyorsanız söz konusu mevzuata ulaşmak için
bir şeyler yapmanız gerekir mi? Diğer örgütler,
örneğin tütün sanayi, tüm bunlar hakkında
sizden daha çok bilgiye sahip mi, eğer sahipse
neden? Tütünün vergilendirilmesiyle ilgili mevcut
politikanın değiştirilmesini ve teklif edilmesini
sağlayabilecek başka hangi mekanizmalar var?
Maliye Bakanlığı’na tütünün vergilendirilmesi
politikasında reform teklifini taslak haline getirme
konusunda kim/ne yardımcı olabilir? Bu noktada,
tütünün vergilendirilmesi politikasının sadece
Maliye Bakanlığı’nın sorumluluğunda olmadığını
bilmeniz önemli. Devletin diğer organlarının da
(örneğin Sağlık Bakanlığı, Parlamento) tütün
vergisi politikalarıyla ilgili çıkarları vardır veya
bu politikaların değiştirilmesini etkileme kapasiteleri bulunur. Aslında, tütün vergisi politikalarını
belirlemek ve hayata geçirmekten sorumlu tüm
devlet organlarının (yürütme, yasama ve yargı)
harekete geçirilmesi gerekir. Çoğu ülkede Maliye
Bakanlığı’nın kendi başına faaliyet gösterme
eğiliminde olduğu doğru olmakla birlikte,
genellikle bunun nedeni, diğer devlet organları
tarafından pek de sorgulanmamasıdır.
Hükümette size yardımcı olabilecek birini tanıyor
musunuz? Nüfuz sahibi arkadaşlarınız / müttefikleriniz var mı; yoksa neden yok? Siyasi
destekçilerin önemini hepimiz biliyoruz ve tütünün
vergilendirilmesi konusunda bu gibi kişilerin
önemini göz ardı etmemeliyiz. Sağlık Bakanlığı’nız
tütünün vergilendirilmesi konusundan anlıyor
mu? Evetse, onlarla çalışın! Bu konuyla ilgilenen bir
Parlamento Üyesi biliyor musunuz? Biliyorsanız,
onlarla daha da yakından çalışın, çünkü tahmin
ettiğinizin çok ötesinde yardımları dokunabilir! Son olarak yaklaşan seçimler veya hükümet
değişikliği gibi siyasi olaylar, belirli bir konunun ve
politikanın gündeme alınmasına veya gündemden
çıkarılmasına yol açabilir. Siyasi olayın oluşturduğu
dinamikler ve özel gereksinimler, gündemi gerçekten de değiştirebilir. Siyaset akışında, mutabakata genellikle iknadan çok pazarlıkla ulaşılır.
Dolayısıyla, bir politika teklifinin analitik önemini
ve amaca uygunluğunu vurgulamak yerine maliyetlerini ve faydalarını değerlendirmeye daha çok
önem vermelisiniz. Siyaset akışının sivil toplum
örgütlerinin tarafında yer alması için, “destekçiler”
belirlenmesi ve onlarla iyi ilişkiler kurulması çok
önemlidir.
Back
Next
46
Home
Son olarak, yukarıdakileri belirledikten sonra, örgütünüz için
aşağıdakilere karar vermek hayati önem taşıyacaktır:
Ne: Gerçekleştirilmesi gereken stratejiler ve görevler
Kim: Stratejilerin/görevlerin her birinden sorumlu örgütler/kişiler:
Lütfen unutmayın, hem halk sağlığına hem de mali kaygılara değinen
bir tütün rejimi için ulusal düzeyde savunma planları oluşturulmasını
kolaylaştırmak adına takımda tütün kontrolü savunucularının yanı
sıra ekonomik altyapısı olan kişilerin de bulunması ideal olandır.
Ayrıca stratejinizle ilgili ek yardım almak, politik destek almak (örn.
WHO, FCA) ya da komşu ülkelerdeki meslektaşlarınızla çalışmak için
uluslararası örgütlerle iletişime geçebilirsiniz.
Ne zaman: Stratejilerin/görevlerin tamamlanması gereken zaman
takvimi
Contents
Back
Next
Yukarıdaki bölümlerde ana hatlarıyla verilen soruları kendilerine sormaya yeterli zamanı ayıran çok az örgütün olduğunu unutmayın. Kendi
ekibiniz veya koalisyonunuz içinde bu zamanı ayırmanızı büyük bir
önemle öneriyoruz. Yukarıdakilerin hepsini yerine getirirseniz, başarısız
olmanız olası değildir. Planlama sürecine zaman ve çaba harcamanızı
önemle öneriyoruz: Bir konu üzerinde yıllarca plansız çalışmaktansa
bir plan üzerinde bir yıl çalışmak daha iyidir... özellikle de konu tütünün
vergilendirilmesi ise.
Ve son olarak, sizin hikayelerinizi duymayı çok isteriz. Planlarınız
ve stratejilerinizle ilgili hikayeleri bizimle paylaşın. Okumak için
sabırsızlandığımıza şüpheniz olmasın. En önemlisi şu ki, sizin hikayeleriniz ve deneyiminiz, başka ülkelerde tütün vergisini etkileme çabası
içinde olan diğer örgütleri bilgilendirmeye ve onlara ilham vermeye
yardımcı olacak.
Ne kadar: Her bir stratejiyi/görevi tamamlamak için ayrılmış finansal
kaynak miktarı (personel zamanı veya size yardımcı olacak ekonomist
ya da danışman kiralanması için bütçe)
47
Home
49-51 Rue de Treves, Brussels, Belgium
Tel: +32 (0) 22 38 53 60 Fax: / 61
[email protected]
Contents
Back
Next
Home
Contents
Back
Ne basit,
deǧil mi?
Toolkit
2012
TOBTAXY
(Making Tobacco Tax Trendy)
49

Tütünün Vergilendirilmesi ve Yasa Dışı Ticaret

Transkript

Benzer belgeler

Sigara Reklamlarının Yasaklanmasının Sonuçları, Dr. Nazmi

Slayt 1 - Sigara ve Sağlık Ulusal Komitesi

MAHSUP DİLEKÇELERİ İNTERNET ÜZERİNDEN VERİLECEK

buradan ulaşabilirsiniz - Halk Sağlığı Uzmanları Derneği

ve Avrupa Komisyonu`nun da katkılarıyla 24 Ma

12-18 Nisan: Kalp Sağlığı Haftası 21. yüzyılda dünyada eğitim ve

İstanbul, 11.08.2016 Konu :6728 Sayılı Torba Kanun İle Ar

Yatırım Destek Klavuzu - Fatsa Ticaret ve Sanayi Odası

UZLAŞMA UYGULAMASI HUKUKA UYGUN MU?

180-185 Yeni Vaka AkciÛer

google earth programı ile

sms turkey ınterventıon survey - Center for Innovative Public Health

Sigara Bağımlılığı ve Tedavisi