Almancadan Edebiyat Çevirisi (Cilt I, 238-240)

gorden Tiirkqc nernnnizde ,.kaf sutarf, baslarda soz lanusu
otuyor, sorda
;se "tuzenler onunia bezen salonda koridorda konlrurtafdi, anlamrndaki
ALMANCA'DAN EDEBiYAT qEViRiSI
ciinl€ ycr alyor BudurLmda da cijnkrt ilc baiayr! kann soDuclarrnr
korusn
s.iz
eden. ama kar ketintesi bir .rnceki ciimtertu sonunda ge9dgi igin
temel
Hansi dildcD hangi Cile olursa olsun, edebi ceyirinii ba;ka cevri,
lerden infkh oldltgu bir gertcktir Tcknik alanda. bili1rl alannda laprlan
geviride dogrul k !s ania lrrhk rek ama!kc., edebiyal alanxrda brniar
ycte.li sayLlmlyor Konuyu, igerigi aktamada dogruhk ve anla9rldtk
o|enli, ama cdobi escr kon da!, igeriken ibaret degil. Onun biqnn vc
bi9em, ba$ka deyitle
lom
iishrp dzcllikieri var ve
bq Ccliri
esere
bir
Sc-
kiLdeyEnslulnak durununda. CiiDrle yaprsr, bu antanda edebi 9eliisinin
ba$ gnqliiklerlnden biri. Uzun ciimle, Almarca'nrn yapNna ve nanhgLna
uygunkcn Trlrke'de dumm farkh. Ozne ile yiiklern aras 11n Tiirkge)de
cnmlenin ba$r il€ son! kadar bnbirinden uzal( mesafede o1utu, uzur ciimleyi zoranla$rhr krimaktadr Anla$rhhk ugruna b,ilne ifinenercye kadar
izin vardrr? Bu, qevirenin dil hissine, dil sezgisinc kalmr; bir sey. Max
l'rjsch'i€ eserterinin Qevirisi konusunda yaptllrln bir gitrigmede buna
dzelljkle dikkat cdilmesini isrediEini belirtmi$1i. Eatta basirll srgsrnda odjinal metindcki farkh kanklerdeki putuolannvarirgt biie gdz ardr edilmemeii, gevinyc yanslrrlmalrydr.
Haien iizcrinde qal{lrgnn b} edebi qeviri, Thomas N4annin "D€r
Zauberberg" romanr, bu konxda ilstesinden geiinmesi gereken geviri pfob'
lcnierince oldukga zengin. * ALmanca ve Tiirkge'deki ciimle yap$inu
iemelden farkh oluiudan kaynaklanan jlk sonu, lnn ve bileiik ciimle'
lerken, ikincj sorun srjz konusu ciimle bgelerinin farkir ),erlcde bulunmasmm dogurduEu kopuriuk. Buna aragrdaki paragrafi omck giisterebilirim:
"Die yeltem plauderten tnanchnal nit ihm in Saal und Ha e,1!nd
auch
fi
die Dienstptonenaden taten sie sich Llann und
wl
n, wenn es
trcf, nit ihn zusantnen, Neigtng itn Herzen fi den schlich'
sich
ten Dulde, denan hohen Dtuget1 gat nichts zu wtstehen e*lirte,1nd
ebe/] so
das -,aruusgetandt, iibetaus behaglich
wn Gumnischuh"fabriknten und
Gebietetl des russkchen Reiches, San1ru, Georyien, erzahhe,
\|ahrend sie in Nebel dtlrch detl Schneewasseftrei stamplien, denn die
Vege tarcn wr'klich kaun sanebar jetzt, sie befanden sich in |oler
Auf.;sune, und die Nebel hrutten.'{s.512)
Biri oldrLkaa uzun. ikjncisj nisper€n kNa, bu jki ciinle, Alinanca
rnctninde ikircisin iik kelhesi biiicis;nin son kelimesiyle oreanikbif
anl"m b"rJnliigi, icirde/le' I i-k.e ce\iriJ( btj).. o.mJyor. il\ bi-e)i(
ciinrlcdeki withrend baglacr, yan ciinncntu bailara alrnmasrm gerektirdi-
fenen
*"BiiFlii
DaS". 9e!ircn: Cllrsel Ayla9, Can Yaynnar'I. 1998. islanbul
al l ifade yer atitor TrlrkEe mcrinde ciirntc,r.apr
kureila tam olarak gdzetildiginde asrt ,rerin aktkantrgr. organjk yapFr
korunam,yor qcljmlen usnhk becei sini kulta;rrp kah devrik ciinteyie kah
bdlure.ek clde edihnit k$ ctmlclerlc ii;nii iistesiDden gelnek dururlmda. Ama bu qare, gi'nlrdiigii kadaf kotay deg|
Eiinkn edebj ,evn ideki o
kcrdil;gi.den anla5i;acak
sr
iishbu )'aNltrna ilkes; elden feldjgiDce konnrnatr; bu da uzun cijrntcleri
sii.ckli olarak krsal1mak, b{ttnck konusunda dncmti bir sakrnca demek.
Kelime diizeyindc ae|iri gijguili!, cn bagta tayrak dille amac
dilin keline haznielerinin vart* ydnnnder gok fark| olu5undan itcri ge_
liyor. Alnanca'mn kclime hazinesi. kabalana 120.000 ketime (Dud;n,
Dcutsc}es Unrvenal U,i'nerbuch) Trtrkgenin ise 60.000 (Titrk
Djl
Kurunu, Siizhik 1998). Bjrde sadelerme ugruna yoksullarmasr
soz konusu. Nianslafl ka$rlarnak ba$h bairna bir ii. Bunu bir der€ceye
kadar ba_
$armak igin Tiirkqe'de henitz kullanmdan arrtmaml$ eski ketimelerden de
yararlanryorum. Mesela hem edebiyat hem yazrn, ama;1ki
Dichrung, ikin
cisi Literatu| hem mana hcm anlam, itki Sjnn, ikincjsi Bedeutung
rgr
olarak. Aimanca'nn rjn ekl€r vo son eklerle sonsuz yeni
ketime lirenne
k;rt
lmkanr, onun yaprsndan geien bir $ansl. Tilrkre,de bunu kar$tlainak
da
zanran zaman giiqlukle. yaratryor Aynca kiitrfu farkLlgtdan,
i,zeltikte de
fbtsefe gcleneginden kaFakianan kavnm-kehne giightkteri
var. BuDtann
baimda Alman letsefesjriD €debiyat drinyasma da sokruEu ,.cejsf,
ka1.
ramr va. ki bunun iqjn prot Nusret H1zrr ,.rin.. ketimesini
oraya koydu.
"Tin'in Tii*ae'de Fg.tslnl giicri neredcyse yokgibi. ..ceis|" kejime;iyte
anlatrlnak isrenen ashnda ruh ve akrl bilegilnidjr
Cevnide tek kehneyi,
niimkiin olmadrF halterdebifden cok keiimeyte karlr hlnruz.
rcn
Yine keiime bazn a bir baika edebi cevri gigtitgi! yazatur
aynr kijk
tiircni$ iki kelimeyte yarattrg aDiam bagn! aymyra a(tammamak.
Yine "Zauberbcrg"den bir rjmek:
"Wie \ar das ijbrieens mit der ,Ldge,? Ltn? rich
in einer Lage zu be
fn.len, nusste er liege, und nbht stehen, d.lklit cta, r/art
-
seinen get?chten
undinhahlichen Snn, nat enrcs btoss n?etapharhchen.
se,,inn;.,, (s.6g0)
Burada'Lagc" ve ..ti€gen,, keljmeterin in erimotojisiyie ae
oynay:rat
blr $cylcf sdyliiyor Tlromas Marur. ,,Lagc.nin sdzhk karyhsr
Tiirl;e.de
"durum" olu|. Ama Almanca,da keiime oia|ak ona ak.aba olan ..tiegen,.
"yannak",'yanyor olmak,, demektil Lakin yazar aym cLimlede..slelen.,
(dunnak) kel;rnesini de ku anarak burada..durlnak..ja
ilgiti biryeyjr sdz
236
23r)
konusu olamayacagrnr bclirliyor Bu denektir ki, "Lage"yi "durum"la kaF
irlama n*an1 daha ba$mdanyok oluyor
Farkl kijltiir diinyalannda edebi geviLinin problen ernrden bir baskasr, mctin iginde yer alan i'c o diinyatunazeok aydln kisileri iAir egitin geLegi, bilinmesi zor ol a,yan Lalinc€ dcyinlct tcrilnlet deyi$ler. Balr ulus3i kiiltiirlerinin ortak nifasr olan antik Rona, bu deyitlcre birer Eagn$rm
gUcil bile )aiklemi$tjr. Keza aniik mitolojiye deggin terimler an4xrmalar
Batr edebiyatla nn beslendigi o kaynakia ilgili bilgilere dayanmakhdr
Bunlan, geqtikleri her yerde dip nolla Tiirk okuruna atrklanah gevirncnin itdeli deEildil Ti1&e nitoloji sitzlukled, ansiklopediler, memkirsr
itin yeterince bilgi verecek durumdadr.
Antik kiiitilrAlman edebiyah iqin temel cjgelerden biriken, yakrn yilzrllarda,
)
rali | 8.. I o.. 20. asrlada. bura f ransr,,cd \e irgilrTce dc laulrr
Alnanca bir edcbi €serde Franszca sdzlerl hatta ctlmieier bazen tiim sayfayr iQine alacak uzunluka olabilmekte, bu, aydm Alman okurunun nas sa
anlayacagr beklentisinden kaynaklanmasa gerek. Yabancr dildc bu liir merin pargalanmn eser dokusu itinde iizei bir i$levi vardn Yazar, temeide bu
yolla bir yabanctlattrnna saglamakta, ya da esedn ele aldrgr gagrn atmosfedni yansrhada bir arag olarak buna bas\,urmaktadr. 'zauberbe.g"de
Thomas Mam'n sayfalar bulan Fransrzca melinleri, romanm yaylnlan&Er
Fischer yalmevince kilabm sonunda ek olank Alrnancala$tfilm4. Buna
kar$rlrk rnesela Max Frisch'in "Monlauk" rcmanndaki ingilizce pasajiar
igin boyle bjr $ey€ gerck duyuin1amt$rtr
Edebi eeviride onemle giiz 6 inde tullLlmasl Sereken ijslup dzelligini ko n1a kaygls! bazr yazarlar sdz konusu oldugunda qevirmene ajzel
gnglijlder f*almaktadlr. Mesela Thomas Mann, igte bu yazarlardan biri.
Onun ka$rt ifadclerle merin dokluna lan, bir ve aym ctimle iginde de zt
aniamh iki k€limeyi ardarda kullanmak gibi yadrganct bir uygulamada
da karslmlza g*makta. Tilrkqe'de okuyuculu yadrgatan bu tit ifadelcri
ancak biiinali edebiyar okuru qevimenin "hatasr" saymamak egilimindedir. A},lrr durum, anlanda biling ahml iekniginiD uygulan&F bcjliinledn
Qcvidsinde sdz konusudur Cevirdigim edebiyai eserlerinden yine Thomas
Mannln bir rolnanlnda, "Lotte in Weimai'da bu enditeyi yagadmr bilirg
aklmrnm ne olduguru bilmeyen bir okur o leviride, Goethe'nin bir toman
ki$isi olarak j$lendigi btUiimde onun akltndan gdnliinden gcacnledn bu
teknikle yanstdmas,nl Tiirkte'sinde abuk sabuk kelime yrgmL geklinde
gdriip yadrrgayabilirdi. Nc lar ki, edebiyat memklsl Tiirk okuru, ozelliklc
son 20-30
yddr modem anlaxm tekriklerini ustaLkla kullanan
yeni yazar-
lanmrz sayesinde epey yol kar eiti; bu gergek, berlde edebi 9€viririn anlasltn1asl ve degeflendiriimesj konusundaiyimser olabilecegnnizin mnjdesi.
]I{USTAFA MIYASOGLU'DAN
"BiRA$K sERfJvENi,,
1995 Otiiken yaynr olarak bas an blr roman, baslgudar beklendigi,
tclsine
rin
bir senlven romanr deEil, ama ..a$k" konusunu et€ atmasr bakrmrndan yamlrmlyor Nc var ki konlLya aLrrlmrin d4mda ktltiaet bir boyur
kadnayr birincil derecede 6nensemi$. 1970'li l, lar Tn.kjye,silrin dii$iin,
selpolitik zeminine oturulmu$, aslnda snadan bir a9k dykiisii gcvresinde
dolatrken gogu zanan derine injyot kiiltiir boptunu yakalamaya qai,$D,or
MNtaiir Miyasogiu. qok genel hatlanyta olay: Ekrem adnda ..miljyergi_
muhafazakar" vc tatral bir iini!,crsiteli gencin isranbultu kenrsoylu bir aitenin solcu gelrelerle arkadat, iieici klz, di$gilik dgrcncisi Asuman,la grjni
bagr 'bu i$ yurnmez" dii$tincesiyle koparmaya karar \€rerek memlekerine
ddnmesi, ama sonraAsumanlD gaEnsryla istanbul'a dcjnitp mutlu sona e.jr_
mesi. Ekern'le Asunanln onak teuesinden romanln ijiek dnemli figrirteri
arasrnda Feride Hanm ba{r Qekiyor. O, her
iki gencin lisede €debiyat arg_
retn€ni olmus. $irndilerde ise 'EdebiFt Kulesi, adl bir dergiyi yodetiyor.
Gijriitleriyle, tutumuyla, romanda yazann arkasmda oldugunu sezdjdigi
bi| figiir Feride Hanrm. Ekem, tj'rlerjni, yaz annr onun dergisin_
yayr'llyor Krzl Sevim, Asumanln a.kada$r. Feride Hautm, dil_edebiyat
olumlu
de
rni iyettj Aizgisin{:te_ Diide 6z1e9me
hayla amsnda $iiyle bir kon1ltma gegiyor mesela:
' -Hafr hnm,ben yni kelimelere degit, uJdwma kelinetere
karyrym
'Unsuk'kelinesi ne teni, ne de ulduna. Hatk arastnda
kendi
konulannda 1970'li yrllar Ti:rkiye,sinin
konusunda
Ja$ayan
Pekiwniiirctilen kelitnelet yabana nahm ki her zannn karyt
yorsun onlaru? Onlar ds Tiirkte kdk w gdy.leteftten tilrctitio]:
-O boikr, bu batka. Kuruh a qrgun tiiretitmqen ketimeJ)e kaly
Ah
A*r
|orun. Sonra her ytletmit kelinenin ),eii yerciz deE\tititnesi de daE
ru deEil. Ziya Gtikab'in denigi eibi. 'Tiirkgetesn4 T,iitke dit 'Araya tqf
katua, bn stitn deyin w atasiiziintiz wr ki CoEu ydbana keh"eterte nqttdna setit'ihnis. Sindi bunlarmhepsini sizin sibi kiigiik hantnto. beEen,
mifor dit e ahnoJo kalkarsak, Tirkge bit kabtte diti hatine getn.. . "(s.t})
Ferlde Hanrm, romanrn gene insanlaflna akrl hocahgr yapafak oniann
yardm edjyor, hem d€ ontarm dav_
mnr$lannr kontol ediyor, tigiitler veriyor Ekrcm,le Asunranln aynlmaiahem hayat -cizgileriri olu;turmalarma
nnur sebepierini ortak arkada$larr Faruk'a toplumsal,psikolojjk
nalarla $dyle srralar mesela:
u1
yonnla-