istanbul`da bir grup işyerinde sigara içme yasakları ve bu yasakların

TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007
Araştırma makalesi
İstanbul’da Bir Grup İşyerinde Sigara İçme
Yasakları ve Bu Yasakların Çalışanların
Sigara İçme Durumlarına Etkisi
Smoking Restrictions in a Group of
Workplaces in İstanbul and Its Effect
on Smoking Status of the Workers
Nadi BAKIRCI
Tülay OKUŞLUK
® ÖZET
® ABSTRACT
Amaç: Bu araştırmada, iş yerlerinde uygulanan sigara içme
yasaklarının çalışanların sigara içmelerine etkisini ve bu yasaklara yönelik tutumlarını belirlemek amaçlanmıştır.
Objectives: The purpose of the study was to determine the
effects of smoking restrictions in a group of workplaces and
attitudes of the workers towards these regulations.
Yöntem: Araştırma İstanbul İli’nde dördü kamu kuruluşuna
dördü özel kuruluşa ait olmak üzere toplam sekiz iş yerinde
yürütülmüştür. Bu iş yerlerinde çalışan 1.062 kişiden 961’i
(%90,5) araştırmaya katılmıştır. Demografik bilgiler, çalışma
koşulları, sigara içme davranışları, sigara içmelerine yasakların
etkisi ve yasaklar hakkındaki düşünceleri standart bir anket formuyla sorulmuştur. Bağımlılık düzeyini belirlemek için “Fagerstörm Bağımlılık Testi” uygulanmıştır. İşyerinde sigara yasağını
tam olarak uygulayan iş yerlerinde çalışan 358 kişi araştırmaya
katılanların %37,3’ünü oluşturmuştur.
Methods: The study was performed in 8 workplaces, 4
of which were private and the other 4 were public. Ninetysix percent of the workers who have been working in these
workplaces participated in the study (90.5%). Apart from
demographic characteristics of the workers and working
conditions, effects of the smoking restrictions in these
workplaces were questioned. Fagerstörm Addiction Test was
performed to determine the addiction level. 358 workers who
were in the workplaces where the smoking restrictions have
been applied precisely were the %37,3 of the total subjects.
Bulgular: Araştırmaya katılanların %50,0’ı halen sigara içmekte, %17,6’sı bırakmış, %32,4’ü ise hiç içmemiş veya denemiştir. Sigarayı bırakan veya deneyip devam etmeyenlerin
%6,6’sı neden olarak iş yerindeki sigara yasaklarını bildirmiştir.
Bu işçilerin tamamına yakını (%94,7) yasakları tam uygulayan iş
yerlerinde çalışmaktadır. Halen sigara içen ve yasakları tam uygulayan iş yerlerinde çalışanların %46,2’si, yasakları uygulamayan iş yerlerinde çalışanların ise %25,2’si sigarayı bırakmayı düşünmekte veya bırakmaya hazırlanmaktadır (p<0,0001). Sigara
yasağının sigarayı bırakmalarına veya içtikleri sigara sayısını
azaltmalarına neden olduğunu bildiren işçilerin sıklığı, yasakların tam uygulandığı iş yerlerinde daha yüksektir. Sigara yasaklarını tam olarak uygulayan iş yerlerinde çalışan 358 kişinin 313’ü
(%87,4) uygulanan sigara içme yasağını desteklemektedir.
Results: Fifty percent of the workers were current smokers
17.6% were ex-smokers, and 32.4% were never smoked or had
tried to smoke. Six point six percent of ex-smokers and workers,
who had tried to smoke but given up stated that the reason for
that was the smoking restriction in workplace. Almost all these
workers were in the workplaces where the smoking restrictions
have been applied precisely (94.7%). Among current smokers,
46.2% of the workers are working in the workplaces where
the smoking restrictions have been applied and 25.2% of
the workers in the other group of workplaces were at the
contemplation or preparation phase of smoking cessation
(p<0.0001). The frequency of the workers who have declared
the smoking restriction at the workplaces was the reason of
quitting or reducing of smoking were higher in the workplaces
where the prohibit restriction have been applied. Eighty seven
point four percent of the workers working in the workplaces
where there was a “total” smoking ban declared their support
for this ban.
Sonuç: İşyerindeki sigara yasakları çalışanların büyük çoğunluğu tarafından desteklenmektedir. Sigarayı bırakma nedenleri arasında iş yerindeki sigara yasaklarının önemli bir
yeri olduğu düşünülebilir. Çalışanları sigara içmeyi bırakmaya
yönlendirmek ve pasif içiciliği önlemek için iş yerindeki sigara
yasakları etkili olabilir. Conclusion: Precise application of smoking restriction
in workplaces can be considered as an effective preventive
measure against passive smoking as well as for stop smoking.
Anahtar Sözcükler: Sigara İçme, İş yerinde Sigara Yasağı,
Sigara Kontrolü, Sigarasız İş Yerleri, Sigarayı Bırakma
Key Words: Smoking, Smoking Restriction in Workplaces,
Yrd. Doç. Dr., Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı
Hemşire, Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı
Yazışma adresi: Yrd. Doç. Dr. Nadi Bakırcı
Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı,
34668 Haydarpaşa Istanbul
e-posta: [email protected]
Bu makale, Ankara İlinde, 24-26 Kasım 2006 tarihlerinde düzenlenen 3.Ulusal Sigara veya Sağlık Kongresinde sözlü bildiri olarak sunulmuştur
19
[Geliş Tarihi: 15.01.2006 – Kabul Tarihi: 18.01.2007]
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007
Bakırcı ve Okuşluk
Giriş ve Amaçlar
4. Hiç içmemişler (never smokers): Hayatları boyunca
bir tane bile sigara içmemişler.
Bazı karşılaştırmalı analizlerde 3. ve 4. grup birleştirilerek “sigara içmemişler” olarak değerlendirilmiştir.
Tütün kullanımı insan sağlığını tehdit eden en önemli
etken olarak kabul edilmekte, milyonlarca insanın sakat
kalmasına ve ölmesine neden olmaktadır. Halk sağlığı
çalışmaları açısında sigara ile mücadele en önemli ve
öncelikli konu olarak varlığını sürdürmektedir. Sigara
dumanının yalnızca sigara içen kişiyi değil, aynı zamanda o ortamı paylaşan başka insanların sağlığını da benzer biçimde tehdit ettiği gösterilmiştir (1-4). Bu nedenle
özellikle son yıllarda pasif içicilerin korunmasına yönelik çeşitli önlemler gündeme gelmiştir. Ülkemizde 4207
sayılı “Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesine
Dair Kanun” ile kapalı ortamlarda sigara içilmesi kısıtlanmıştır (5). Sigaraya karşı yürütülen yasal önlemlerin
birçok ülkede etkili sonuçlar verdiği görülmektedir. Kapalı ortamlarda sigara içilmesini yasaklayan yasaların iş
yerlerinde uygulanmasının sonuçlarını değerlendirmek,
ülkemiz için halk sağlığı uygulamaları açısından büyük
önem taşımaktadır. Sigarayı bırakma sürecinin aşamaları Prochasca ve
Goldstrein’in önerdiği beş basamakta incelenmiştir (7).
Bu aşamalar aşağıdaki gibidir:
1. Bırakmanın
düşünülmediği
aşama
(precontemplation)
2. Bırakmanın düşünülmesi (contemplation): 6 ay sonrasına kadar sigarayı bırakma düşüncesinin varlığı
3. Bırakma hazırlığının yapılması (preparation): 1 ay
sonrasına kadar sigarayı bırakma düşüncesinin varlığı
4. Bırakmanın denenmesi (action): Sigarayı bıraktıktan
sonra 6 aydan az bir sürenin geçmesi
5. Bırakmanın sürdürülmesi (maintenance): Sigarayı bıraktıktan sonra 6 aydan fazla bir sürenin geçmesidir.
Bağımlılık düzeylerini belirlemek için “Fagerstörm
Bağımlılık Testi ” uygulanmıştır (8). Testten alınan puana göre bağımlılık düzeyleri “düşük” (5 puanın altı) ve
“orta-yüksek” (5 puan ve üstü) olarak gruplandırılmıştır.
Bu araştırma, İstanbul İli’ndeki bazı kamu ve özel iş
yerlerinde uygulanan sigara içme politikalarının değerlendirilmesi ve bu politikaların çalışanların sigara içme durumlarına yaptığı etkiyi belirlemek amacıyla yapılmıştır.
İş yerlerinde sigara politikalarının uygulanmasına ait
bilgiler hem yöneticilerden, hem de çalışanlardan elde
edilmiştir. Tüm iş yerlerinde yöneticiler sigara içme yasaklarının olduğunu belirtmiştir. Ancak, yasakların ne
düzeyde uygulandığı çalışanların beyanlarına bağlı olarak değerlendirilmiştir. Buna göre, çalışanların tümünün
sigara yasaklarının tam olarak uygulandığını bildirdikleri
dört iş yeri “yasakları tam uygulayan iş yerleri” olarak
kabul edilmiştir. Diğer dört iş yerinde %68 ile %88 arasında değişen yüzdelerde sigara yasağının olduğu, ancak
ya hiç uygulanmadığı ya da kısmen uygulandığı belirtilmiştir. Bu iş yerleri “yasakları tam uygulamayan iş yerleri” olarak kabul edilmiştir.
Yöntem
Araştırma, İstanbul İli’ndeki dört kamu ve dört özel sektöre ait iş yerinde, 2004 yılında yapılmıştır. Kamu iş
yerlerinden ikisi daha sonra özelleştirilmiştir ancak bu
araştırmada kamuya ait iş yerleri grubunda değerlendirilmiştir. Özel sektöre ait iş yerlerinin biri bilişim sektöründe satış ve satış sonrası hizmet veren iş yeri, ikisi sigorta
şirketi, biri de sigorta şirketlerine destek veren bir şirkete
ait iş yeridir. Kamuya ait iş yerleri ise, bankacılık, elektrik
dağıtımı, vergi tahakkuk ve tahsilât işleri ve telefon şebekesi malzemesi üretim ve dağıtım işi yapmaktadır. Bu
iş yerlerinde çalışan toplam1169 kişinin dışarıda çalışan
107’si çalışma dışında bırakılmıştır. Kapalı ortamda çalışan 1062 kişiden 961’i (%90,5) araştırmaya katılmıştır.
Gruplandırılmış verilerin sıklık dağılımları sunulmuş
ve ki-kare testi uygulanmıştır. Yaş sürekli değişken olarak
alınmış, ortalamaları sunulmuş, ANOVA ve T-testi uygulanmıştır. Çok değişkenli analiz için lojistik regresyon
analizi uygulanmıştır. Geriye doğru eksiltme (backward
elimination) yöntemi seçilmiş, yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, nikotin bağımlılık düzeyi ve iş yerinde yasakların
uygulanma durumu modele alınmıştır.
Kişilere ilişkin demografik bilgiler, çalışma koşulları,
sigara içme davranışları, sigara içmelerine yasakların etkisi ve yasaklar hakkındaki düşünceler standart bir anket
formu ile araştırılmıştır. Anket formunun “sigara içme
durumunun saptanması”na ilişkin bölümü Dünya Sağlık
Örgütü’nün önerdiği sorulardan yararlanarak hazırlanmış
ve sigara içme durumu dört grupta incelenmiştir (6):
1. Halen içenler (current smokers): Hergün ya da ara
sıra en az günde bir tane sigara içmekte olanlar.
2. Bırakanlar (former smokers): Daha önce toplam 100
adetten fazla (beş paket) sigara içmiş, ancak halen içmeyenler.
3. Denemiş olanlar: Daha önce toplam 100 adetten az
(beş paket) sigara içmiş ve halen içmeyenler.
Bulgular
Çalışanların demografik özellikleri ve sigara içme davranışları Tablo 1’de sunulmuştur. Araştırmaya katılanların
yaş ortalaması 39,9 ± 8,7 olup %49,3’ü erkektir. Çoğunluğu lise ve üniversite mezunudur (%91,9). Çalışanların
%50,0’ı halen sigara içmektedir. Kadınların %48,0’ı ve
erkeklerin %52,0’ı halen sigara içmektedir. Araştırmaya
katılanların %17,6’sı sigarayı bırakmış %32,4’ü ise hiç
içmemiş veya deneyip başlamamışlardan oluşmaktadır.
20
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007
Bakırcı ve Okuşluk
Tablo 2. Sigara İçenlerin Bırakma Aşamalarına Göre Çalışanların Özelliklerinin Dağılımı (İstanbul, 2006)
Halen sigara içenlerin %19,0’ı orta-yüksek nikotin bağımlılığına sahiptir.
Bırakma aşamaları
Tablo 1. Çalışanların Demografik Özellikleri ve Sigara İçme
Davranışlarının İşyerlerine Göre Dağılımı (İstanbul, 2006)
Özellikler
Cinsiyet
Erkek
Kadın
Yaş (Ortalama+SS)*
Öğrenim durumu
İlk ve orta
Lise
Üniversite
Nikotin Bağımlılığı**
Düşük
Orta-yüksek
İş yerinde sigara
yasağı***
Tam uygulanıyor
Tam uygulanmıyor
Toplam
İş Yerinde Yasakların Uygulanması
Özellikler
Cinsiyet
Erkek
Kadın
Yaş (Ortalama ±SS)
Tam
uygulayan
(n=358)
Sayı %
158 44,1
200 55,9
31,5±6,6
Tam
uygulamayan
(n=603)
Sayı
%
Toplam
(n=961)
Sayı
%
p
316 52,6 474 49,3
<0,05
287 47,6 487 50,7
36,9±7,6
39,9±8,7 <0,05
Öğrenim durumu
İlk ve orta
73
Lise
285
Üniversite
Sigara içme davranışı
171
Halen içenler
50
Bırakanlar
İçmemişler-denemişler
137
Nikotin Bağımlılığı
Düşük
Orta-yüksek
20,4
79,6
49
355
557
5,1
36,9
58,0
49 8,1
282 46,8 <0,05
272 45,1
47,8
13,9
309
119
51,3
19,7
480 50,0
169 17,6
175
29,0
38,0
n=149
134 89,9
15 10,1
n=287
219
68
85
34,6
72
0,8
33,8±7,7
Düşünmüyor
Sayı
%
161
65,4
162
69,2
35,6±7,4
Toplam
Sayı
%
245 100,0
234 100,0
35,0±7,5
5
59
93
17,9
31,4
35,2
23
129
171
82,1
68,6
64,8
28 100,0
188 100,0
264 100,0
121
29
34,3
4,9
232
54
65,7
65,1
353 100,0
83 100,0
79
78
157
46,2
25,2
32,7
92
231
323
53,8
74,8
67,3
171 100,0
309 100,0
480 100,0
* p<0,05
** Sigara içenler arasında Fagerstörm Bağımlılık Testine Yanıt verenler (n=436)
*** p<0,001
<0,05
312 32,4
n=436
76,3 353
23,7
83
HazırlanıyorDüşünüyor
Sayı
%
81,0 <0,05
19,
Tablo 3’te sigarayı bırakmış olanların bırakma aşamaları görülmektedir. Sigarayı bırakanların yarıdan fazlası
(%55,6) 5 yıldan daha uzun süredir sigara içmemişlerdir.
Sigarayı bırakalı 5 yıl olmamışların daha genç oldukları
ve sıklıkla yasakların tam uygulandığı iş yerlerinde çalıştıkları görülmektedir.
Araştırmaya katılan 961 kişinin 358’i (%37,3) sigara
yasakların tam uygulandığı iş yerlerinde, 603’ü (%62,7)
yasakların tam uygulanmadığı iş yerlerinde çalışmaktadır. İşyerinde sigara yasaklarını tam uygulayan iş yerlerinde çalışanların daha genç oldukları, kadınların çoğunlukta olduğu ve daha yüksek eğitim seviyesine sahip
oldukları görülmektedir. Halen sigara içenlerin sıklığı
bu iki grupta benzer bir şekilde dağılmıştır. Ancak yasakları tam uygulayan iş yerlerinde sigara içmemiş veya
denemiş ama başlamamışlar çoğunluktayken (%38,3’e
karşın %29,0), içmeyi bırakanların sıklığı daha düşüktür
(%13,9’a karşın %19,7).
Tablo 3. Sigarayı Bırakanların Bırakma Süreci Aşamalarına
Göre Çalışanların Özelliklerinin Dağılımı (İstanbul, 2006)
Bırakma süreci aşamaları
Bırakalı 5
Deniyor Sürdürüyor yılı geçiyor Toplam
Sayı
% Sayı % Sayı % Sayı %
Özellikler
Cinsiyet
Erkek
12 11,4
29 27,6 64 61,0 105 100,0
Kadın
12 18,8
22 34,4 30 46,9
64 100,0
Yaş (Ortalama
34,8±10,2 33,1±7,4 40,6±7,2 37,8±8,3
±SS)
Öğrenim durumu
3 30,0
1 10,0
6 60,0
10 100,0
İlk ve orta
9 15,0
1 30,0 33 55,0
60 100,0
Lise
12 12,1
32 32,3 55 55,6
99 100,0
Üniversite
İş yerinde sigara yasağı
Tam uygulanıyor
7 14,0
25 50,0 18 36,0
50 100,0
Tam uygulanmıyor
17 14,3
26 21,8 76 63,9 119 100,0
Tablo 2’de sigara içmekte olanların sigarayı bırakma
aşamaları görülmektedir. Halen sigara içenlerin %32,7’si
sigarayı bırakmaya hazırlanmakta veya bırakmayı düşünmektedir. Cinsiyet, eğitim durumu ve nikotin bağımlılığı
sigarayı bırakma aşamalarında istatistiksel olarak farklılık göstermemektedir. Sigarayı bırakmaya hazırlanan
veya bırakmayı düşünenler düşünmeyenlere göre daha
gençtir. Yasaları tam uygulayan iş yerlerinde sigarayı bırakmaya hazırlananlar veya düşünenlerin sıklığı uygulamanın olmadığı iş yerlerindekilere göre daha yüksektir.
Yapılan çok değişkenli analizde, geriye doğru eksiltme
ile modelde kalan tek etken olarak “iş yerinde sigara yasaklarının tam olarak uygulanması” durumunun sigarayı
bırakma düşüncesinin oluşmasını sağladığı görülmektedir (OR=2,9) (%95 GA=1,9-4,3).
p
>0,05
<0,05
>0,05
<0,05
Sigarayı bırakan veya deneyip başlamayanların
%87,1’i sağlıklarını korumak için sigaradan uzaklaştıklarını belirtmektedirler. Çalışanların %6,6’sı ise iş yerindeki sigara yasaklarını bir neden olarak bildirmekte ve bu
21
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007
Bakırcı ve Okuşluk
Tablo 6. Sigara Yasaklarını Tam Olarak Uygulayan İşyerlerindeki Sigara İçen ve İçmeyen İşçilerin Uygulamalara Desteği
(İstanbul, 2006)
kişilerin tamamına yakınının yasakların tam uygulandığı
iş yerlerinde çalıştıkları görülmektedir (Tablo 4).
İş Yerinde Yasakların Uygulanması
Tablo 4. Sigarayı Bırakma/Deneyip Başlamama Nedenlerinin
İşyerlerine Göre Dağılımı (İstanbul, 2006)
Nedenler
Sağlığı korumak
İş yerindeki yasaklar
Hastalandığı için
Tiksinme-sevmeme
Sigara karşıtı yayınlar
Yakınların baskısı
Maddi nedenler
Toplam
Sigara İçme
Durumu
İçen
İçmeyen
Toplam
İş Yerinde Yasakların Uygulanması
Tam
Tam uygulauygulayan
mayan
Toplam
Sayı
%
Sayı
%
Sayı
%
88
84,5
162
87,6
250
87,1
18
17,5
1
0,1
19
6,6
8
7,8
15
8,1
23
8,0
8
7,8
15
8,1
23
8,0
7
7
5
6,8
6,8
4,9
11
9
17
6,0
4,9
9,2
18
16
22
6,3
5,6
7,7
103
100,0
184
100,0
287
100,0
Araştırma çalışanların sigara içme davranışlarına ve tutumlarına ait kesitsel verileri sigara yasaklarının tam
olarak uygulandığı ve uygulanmadığı iş yerlerine göre
karşılaştırmakta ve böylece yasakların sigara içme durumuna etkisini değerlendirmeye çalışmaktadır. Bu tür bir
araştırma planında, sigara ile ilgili iş yerindeki düzenlemelerin etkisi düzenlemeden önceki ve sonraki süreçler
izlenmediği için etkinin değerlendirilmesinde sınırlılıklar oluşabilmektedir. Ayrıca, sigara ile ilgili düzenlemelerin tam olarak uygulandığı iş yerlerinin tümünün özel
sektöre ve karşılaştırılan grubun kamuya ait olması da
bu araştırmanın başka bir özelliğidir. Bu durum sigara
yasaklarını tümüyle uygulayan bir kamu iş yerini bulma
zorluğundan kaynaklanmıştır. Bu araştırmadaki iş yerleri
kamu ve özel sektöre ait iş yerlerini temsil etmediği için
genellikle kamu iş yerlerinin esnek bir politika uyguladıkları sonucuna varmak uygun olmasa da, iş yerlerinin
seçimi sırasında, kamu iş yerlerinde uygulanan politikaların genellikle son derecede esnek olduğu gözlemlenmiştir. Bu sınırlılıklara karşın, iş yerindeki politikaların
çalışanların beyanlarına bağlı olarak sigara içmelerine ait
davranışları ve tutumları nasıl etkilediği değerlendirilebilmiştir. Beyana dayalı olarak verilen bilgilerin, halen
sigara içenlerin sigara içme davranışlarını değerlendirmek için geçerliliği olan bir yöntem olduğu daha önce
gösterilmiştir (9). Çalışanların araştırmaya katılma yüzdesinin yüksek oluşu (%90,5) seçilen iş yerlerinin güçlü
bir şekilde temsil edildiğini göstermektedir.
İşyerinde Yasakların Uygulanması
Tam
Tam
uygulayan
uygulamayan
Toplam
Sayı
%
Sayı
% Sayı
%
6,5
9
2,6
22
4,0
122
61,3
105
30,3
227
41,6
64
199
31,2
100,0
233
67,2
347 100,0
297
546
54,4
100,0
Toplam
Sayı
%
171
100,0
187
100,0
358
100,0
Tartışma ve Sonuç
Tablo 5 Çalışanların İş Yerindeki Sigara Yasağının Sigara İçmelerine Etkisine Ait Bildirimlerinin İşyerlerine Göre Dağılımı
(İstanbul, 2006)
13
Desteklemiyor
Sayı
%
29
17,0
16
82,6
45
22,6
c2=5,0 ; p<0,05
İş yerinde uygulanan sigara yasaklarının sigara içme
davranışlarını nasıl değiştirdiğine ait bilgiler Tablo 5’te
sunulmaktadır. Düşüncesini belirten 546 kişinin 22’si
(%4,0) yasakların sigarayı bırakmalarına, 227’si (%41,6)
ise içtikleri sigara sayısını azaltmalarına neden olduğunu
vurgulamaktadır. Yasakların sigarayı bırakmalarına veya
içtikleri sigara sayısını azaltmalarına neden olduğunu
bildirenlerin sıklığı yasakların tam uygulandığı iş yerlerinde daha yüksektir (p<0,001).
Sigara İçme
Üzerine Etki
Sigarayı bırakmış
İçilen sigara sayısını
azaltmış
İçilen sigara sayısında
değişiklik yok ya da
arttırmış
Toplam
Destekliyor
Sayı
%
142
83,0
171
91,4
313
87,4
Sigara içme yüzdesi (halen içenler) bu araştırmada
erkeklerde %52,0 ve kadınlarda %48,0 olmak üzere tüm
işçiler için %50’dir. 2003 yılı Türkiye Nüfus ve Sağlık
Araştırmasında (TNSA) 15-49 yaş kadınlarda sigara içme
sıklığı %27,6’dır (10). Ancak, TNSA 2003‘de araştırmaya katılan kadınların toplumu temsil ettikleri göz önüne
alınmalıdır. Çalışan kadınların daha fazla sıklıkta sigara
içtiği düşünülebilir. İstanbul İlini temsil edecek şekilde
yapılan bir kesitsel araştırmada erkeklerde %64 ve kadınlarda %56 düzenli sigara kullanımı olduğu gösterilmiştir
c2=62,6, p<0,001
Sigara yasaklarını tam olarak uygulayan iş yerlerinde
çalışanların %87,4’ü uygulamaları desteklemektedir. Bu
iş yerlerinde sigara içenlerin %83,0’ı uygulamayı desteklerken, içmeyenlerin %91,4’ü uygulamayı desteklemektedir (p<0,05) (Tablo 6).
22
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007
Bakırcı ve Okuşluk
(11). Son yapılan bir araştırmada genç erişkin erkeklerin
%54’ünün sigara içtiği bildirilmiştir (12).
olduğuna ait yaklaşım, yasakların büyük ölçüde desteklendiğini gösteren bulgu ile de güçlenmektedir. Son
yıllarda yapılan birçok araştırma benzer bir şekilde, iş
yerindeki sigara yasaklarının çalışanların içtikleri sigara
sayısını azalttığını ve sigarayı bırakmayı kolaylaştırdığını
göstermektedir (14-18).
Yöneticilerle yapılan görüşmelerde tüm iş yerlerinde
yasa gereği sigara içmenin sınırlandırıldığı bildirilmiştir.
Ancak çalışanlarla yapılan görüşmelerde sekiz iş yerinin
dördünde bu yasakların kısmen uygulandığı veya hiç uygulanmadığı ortaya çıkmaktadır. Yasakların tam uygulanmadığı iş yerlerinin tümünün kamu iş yerlerinden oluşması, yöneticilerin sigara politikalarının uygulanmasında
esnek davrandığını veya çalışma alışkanlıkları açısından
kuralların belirleyiciliğinin zayıflığını gösterebilir. Kaldı
ki, sigara kullananların sıklığı her iki iş yeri grubunda da
benzerdir. Sigara içme sıklığının yüksek olması yasakları
uygulamakta zorluk yaratacağı düşüncesi akla getirse de,
bu araştırmada bunun önemli olmadığı görülmektedir.
İşyerinde sigara içilmesi ile ilgili kısıtlamalar yapmak
hem içenler, hem de içmeyenler için sağlığa olumlu
katkılar yapmaktadır. Özellikle içmeyenler için çevresel
sigara dumanı etkilenimlerinin ortadan kaldırılması ve
sigara içenlerin de zaman içinde bu alışkanlıklarından
vazgeçmesine olanak sağlaması açısından önemlidir
(19). Bu araştırmada sigara yasaklarının tam uygulanması durumunda çalışanların sigara bırakma sürecine daha
kolay girebileceklerini göstermektedir. Bu da sigarasız
iş yerlerini artırmanın, sigara ile mücadele stratejisinde
önemli bir yeri olacağını vurgulamaktadır. İşyerinde
çevresel sigara dumanı önemli bir mesleki maruz kalım
kaynağı olarak kabul edilmeli ve iş yerlerinde sigara ile
mücadele ve sigarasız iş yerlerini destekleme bir işçi sağlığı hizmeti olarak değerlendirilmelidir.
Yine, yöneticilerle yapılan görüşmelerde yasakların
uygulanmasının ortalama dört yıl öncesine dayandığı (en
az 2, en fazla 6 yıl) görülmüştür. Tütün ve Tütün Mamüllerinin Zararlarının Önlenmesine Dair 4207 Sayılı
Yasa’nın yürürlüğe girmesinden araştırmanın yapıldığı
tarihe kadar sekiz yıl geçtiği düşünülürse, yasaya uyumda yasanın kapsamına giren kamu kurumlarında bir gecikme olduğu söylenebilir. Bilir ve arkadaşları yasanın
üçüncü ve dördüncü yıllarında yaptıkları araştırmada
kamu kurum ve kuruluşlarında sigara içme yasağına
uyum düzeyinin oldukça düşük olduğunu göstermişlerdir. Bu iş yerlerinde sigara içme yasağına uymayanların
çoğunluğunun kamu personeli olduğu da bildirilmiştir
(13). ® KAYNAKLAR
1. Law MR, Morris JK, Wald NJ. Environmental tobacco smoke
exposure and ischemic heart disease: an evaluation of the
evidence. BMJ 1997;315:973-980.
2. He J, Vupputuri S, Allen K, Prerost MR, Hughes J, Whelton
PK. Passive smoking and the risk of coronary heart diseasea meta analysis of epidemiologic studies. N Engl J Med
1999;340:920-926.
Sigarayı bırakanların bırakma aşamaları incelendiğinde, yasakların tam uygulanmadığı kamu iş yerlerinde
beş yıldan fazla süredir sigarayı bırakmışların daha yoğunlukta olduğu, sigarayı bırakmanın ilk dönemlerinde
olanların daha çok yasakları tam uygulayan iş yerlerinde
çalışmakta olduğu görülmektedir. Bu durum yaşlı işçilerin daha çok kamu iş yerlerinde çalışıyor olmalarından
kaynaklanıyor olabilir. Ayrıca, son yıllarda sigara yasaklarının tam uygulandığını dikkate alındığında, son beş
yılda sigarayı bırakmanın yasakları tam uygulayan iş
yerlerinde daha sık görülmesinde yasakların da bir etkisi
olduğu düşünülebilir.
3. Law MR, Wald NJ. Environmental tobacco smoke and
ischemic heart disease. Prog Cardiovasc Dis 2003;46: 3138.
4. Bailar JC. Passive smoking, coronary heart disease, and
meta-analysis. N Engl J Med 1999;340:958-959.
5. Tütün Mamüllerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanun
No:4207, Kabul Tarihi:07.11.1996.
6. WHO, Guidelines for Conduct of Tobacco Smoking
Surveys Among General Population. WHO/SMO, 83,4,
Geneva,1983.
7. Prochaska JO, Goldstein MG. Process of smoking
cessation. Implications for clinicians. Clinics in Chest Med
1991;12(4):727-735.
Sigarayı bırakma veya deneyip başlamama nedeni
olarak iş yerinde sigara yasaklarını belirtenlerin tamamına yakınının ve iş yerlerinde uygulanan sigara içme
yasaklarının sigarayı bırakmalarına veya azaltmalarına
neden olduğunu söyleyenlerin büyük kısmının yasakları
tam uygulayan iş yerlerinde çalıştıkları gözlenmiştir. Bu
bulgular iş yerlerinde sigara yasaklarının tam uygulanmasının, çalışanların sigara içmelerini engelleyici veya
sınırlandırıcı yönde bir etkisi olduğunu göstermektedir.
Yasakların tam uygulanmasına yönelik algının olumlu
8. Fagerstrom KO, Heatherton TE, Kozlowski LT.
Nicotine addiction and its assesment. Ear Nose Throat J
1990;69(11):763-765.
9. Patrick DL, Cheadle A, Thompson DC, Diehr P, Koepsell T,
Kinne S. The validity of self-reported smoking: a review and
meta-analysis. Am J Public Health 1994;84:1086-1093.
10.Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Türkiye
Nüfus ve Sağlık Araştırması 2003.
23
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007
Bakırcı ve Okuşluk
11.Ögel K, Tamar D, Özmen E, Aker E, Sagduyu A, Boratav C,
ve diğerleri. İstanbul örnekleminde tütün (sigara) kullanımı
yaygınlığı. Bağımlılık Dergisi 2003;4(3):1405-1408.
12.Tekbaş ÖF, Açıkel CH, Erkuvan E, Özkara B, Alp İ,
Karademir İ, ve diğerleri. Genç erişkin erkeklerde nikotin
bağımlılığı, sigara içme sıklığı ve bunları etkileyen faktörler.
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (2): 105-117.
13.Bilir N, Güçiz Doğan B, Yıldız AN. Tütün Mamullerinin
Zararlarının Önlenmesine Dair Kanun’a uyum düzeyi.
Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı Yayın No:2000/16, Ankara
2000, s88.
14.Heloma A, Jaakkola MS. Four-year follow-up of exposure,
attitudes and smoking behavior following enactment of
Finland’s national smoke-free work-place law. Addiction
2003;98:1111-1117.
15.Hopkins DP, Briss PA, Ricard CJ, Husten CG, CarandeKulis VG, Fielding JE, et al. Reviews of evidence regarding
interventions to reduce tobacco use and exposure to
environmental tobacco smoke. Am J Prev Med 2001;20(2 suppl):16-66.
16.Brownson RC, Hopkins DP, Wakefield MA. Effects of
smoking restrictions in the workplace. Ann Rev Public
Health 2002;23:333-348.
17.Fichtenberg CM, Glantz SA. Effect of smoke-free
workplaces on smoking behavior: systematic review. BMJ
2002;325:188-194.
18.Chapman S, Borland R, Scollo M, Brownson RC, Dominello
A, Woodward S. The impact of smoke-free workplaces on
declining cigarette consumption in Australia and the United
States. Am J Public Health 1999;89:1018-1027.
19.Bilir N, Telatar TG, Yıldız AN. Sigarasız İşyeleri. ÇSGB
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi
Yayını, No:26, Ankara, 2005 s63-64.
24