duygusal-zeka-ve

DUYGUSAL ZEKA ve LİDERLİK
Prof.Dr.Rıza AYHAN*
Prof.Dr.Rıza AYHAN
Okul hayatı başarılı geçen bir çok kişinin hayatta yeterli bir
başarıyı gösteremediği kimi zaman gözlemlenmektedir. Okul yılları
oldukça parlak geçen bu insanlar gerçek hayatta umduklarını
bulamamış; okul yıllarından onları tanıyan arkadaşlarını şaşırtmıştır.
Diğer yanda bazı insanlar, okul hayatları oldukça sönük
geçmesine rağmen hayatta başarılı olmuştur. Okul yıllarının aksine iyi bir
iş, iyi bir mevki, iyi bir anne/baba, iyi bir komşu, iyi bir insan olarak
toplumda yerlerini almışlardır.
Bir diğer anlatımla, okuldaki başarıyla hayattaki başarı arasındaki
ilişki beklendiği gibi gerçekleşememektedir. Bir kişinin okul başarısına
bakarak gerçek hayattaki başarısını doğru bir şekilde kestiremeyişimizin
nedeni acaba nereden kaynaklanmaktadır?
Öğrenci zeki olmasına, okul hayatında hem sayısal hem de sözel
derslerde oldukça başarılı olmasına rağmen iş ve sosyal hayatında
başarısız olabilmektedir. Matematikte ve fen bilimlerinde hatta sosyal
*
Gazi Üniversitesi Rektörü
318
alanlarda oldukça başarılı olan bu insanların bazılarının gerçek hayatta
başarısızlığa uğradığı durumlar çoktur.
Bu gelişmeler “zeka nedir"? sorusunu akla getirmektedir.
Zekayı bir kapasite olarak tanımlamak mümkündür. Bu kapasite
uyum gücüdür, öğrenme gücüdür, ilişkileri görebilme gücüdür. Geçen
yüzyılın başından bu yana zekanın ne olduğu, nereden oluştuğu ve nasıl
ölçüldüğü konusu hep tartışılmıştır.
Zeka, önceleri tek bir etmen ile açıklanırken daha sonraları
birden çok etmen ile açıklanmaya başlanmıştır. Bir zaman sadece
sayısal ve sözel alandaki yeterlikler zeka olarak kabul edilirken; daha
sonraları zekanın tekil bir alana indirgenemeyeceği, farklı zeka
alanlarının kabul edildiği çoğul bir zeka tanımı daha çok itibar görmeye
başlamıştır. Zekanın ölçülmesi ise daha da problemli bir konudur.
Ancak, zeka denilince ilk olarak akla:
IQ = Akademik Zeka (Bilişsel Zeka) akla gelir. Bu ölçülebilirdir;
kişiseldir. Her kişinin kendi IQ’ su vardır. Yaygın olarak kullanılan
Stanfort-Binet testine göre IQ’ yu ölçmek mümkündür Buna göre 80-90
zeka bölümündeki birisi ilköğretimi ancak bitirir. 90-110 arasındaki birisi
lise öğrenimini başarıyla tamamlayabilir. Üniversitede okuyanlar
genellikle 110 zeka bölümünün üstündeki insanlardır. Zeka puanı 130 ve
daha yukarı olanlar da üstün zekalı olarak kabul edilir.
IQ= akademik zeka bütünsel bir zekayı gösterir (matematik, fizik vs.)
Ancak çoklu zeka teorisini başka bir tartışma konusu yapacak
olursak, 1995 sonrasında yeni bir kavramın ortaya çıktığı görülür.
EQ= Duygusal Zeka
Yapılan araştırmalar, işe alınırken IQ’ nün çok önemli olduğunu,
ancak işte terfi ederken EQ’nün önemini ortaya çıkarıyor. Hayattaki
başarıda da sosyal başarıda da bu oranın %20 IQ, %80 EQ olduğu
belirlenmiştir.
Bir başka ifadeyle:
Kişisel Zeka = IQ + EQ ‘nın değişik oranlarda bileşimidir.
Kişisel zekayı oluşturan IQ, geliştirilmesi son derece güçtür.
EQ’nün ise geliştirilebileceği kabul edilmektedir. Madem ki sosyal
319
hayatta başarının altında yatan EQ ve geliştirilebiliyor; o halde başarı
bizim elimizdedir.
O halde “Duygusal Zeka” nedir?
“Kendimizi
ve
çevremizi
yönetebilmemizi
kolaylaştıran,
duygularımızı tanıma, anlama ve etkin biçimde kullanabilme yeteneği”
olarak kısaca tanımlayabiliriz.
Kendini harekete geçirebilme, aksiliklere rağmen yoluna devam
edebilme, dürtüleri kontrol ederek tahmini erteleyebilme, ruh halini
düzenleyebilme, sıkıntıların düşünmeyi engellemesine izin vermeme,
kendini başkasının yerine koyabilme ve umut besleme olarak
nitelendirilebilen duygusal zeka, IQ’nün aksine, yeni bir kavramdır. Hayat
yolunda kişiler arası farklılığın ne ölçüde bundan kaynaklandığı hakkında
kesin bir şey söylemek zordur.
Ancak eldeki veriler, oldukça güçlü, hatta zaman zaman IQ’ dan
da güçlü bir belirleyici olduğunu gösteriyor. IQ’nun eğitim ve yaşam
deneyimleriyle değişemeyeceği ifade edilirken; duygusal zekanın
öğrenilip geliştirilebileceği kabul edilmektedir.
“Duygusal Zeka” bir meta yetenektir. Yani ham zeka dahil, var
olan diğer yeteneklerimizi ne kadar iyi kullanabileceğimizin
belirleyicisidir.
IQ ise, tanımı kısıtlı dil ve matematik becerilerinin etkisi
altındadır. Kişinin ancak bir öğrenci ve öğretim üyesi olarak başarısını
gösterir. Hayat yolu akademik dünyadan ayrıldıkça bu tahmin
yeteneğinin zayıfladığı bir gerçektir.
Duygusal zeka beş ana başlık altında toplanabilir:
•
•
•
•
•
Özbilinç
Duyguları idare edebilme
Kendini harekete geçirme
Başkalarının duygularını anlamak (Empati)
İlişkileri yönetebilmek
1. Özbilinç: Kendini tanıma, bir duyguyu oluştururken fark edebilme,
duygusal zekanın temelidir. Gerçek duygularımızı fark edememek bizi
onların insafına bırakır. Duygularını tanıyan kişiler, hayatlarını daha iyi
320
idare ederken; kiminle evleneceğinden hangi işe gireceğine kadar,
kişisel karar gerektiren konularda ne düşündüklerinden emindirler.
2. Duyguları idare edebilmek: Duyguları uygun biçimde idare yeteneği,
özbilinç temeli üstünde gelişir. Kendini yatıştırma, yoğun kaygılardan,
karamsarlıktan, alınganlıktan kurtulma yeteneği bu kavram içinde
değerlendirilir. Bu yeteneği zayıf olan kişiler sürekli huzursuzlukla
mücadele ederken, kuvvetli olanlar ise hayatın tatsız sürprizleri ve
terslikleriyle
karşılaştıktan
sonra
kendilerini
daha
kolay
toplayabilmektedir. Başarılı lider, başarısızlıkla karşılaştığında mantıklı
ve soğukkanlı davranarak, yapıcı çözümler üretebilendir.
Çin atasözü: “Çok neşeli anınızda kimseye bir şey vaad
etmeyiniz. Çünkü pişmanlık duyabilirsiniz. Çok öfkeli anınızda kimseye
cevap vermeyiniz, hemen reaksiyonda bulunmayınız. Sonradan
üzülebilirsiniz.“
3. Kendini Harekete geçirmek (Motivasyon): Duyguları bir amaç
doğrultusunda toplayabilmek, dikkat
edebilme, kendini harekete
geçirebilme, kendine hakim olabilme ve yaratıcılık için gereklidir.
Duygusal özdenetim, doyumu erteleyebilme ve fevri davranışları
zaptedebilme, her başarının altında yatan özelliktir.
Duygularımız; düşünmek ve planlamak, uzak bir hedefe
hazırlanmayı devam ettirmek, sorunları çözmek gibi yeteneklerimizi
engellediği ya da güçlendirdiği ölçüde, doğuştan gelen zihinsel
yetilerimizi kullanma kapasitemizin sınırlarını çizerek hayatta neler
yapabileceğimizi belirler. Yaptığımız işe, heves ve keyifle ve hatta uygun
düzeyde bir kaygıyla, motive olduğumuz ölçüde de bizi başarıya ulaştırır.
İşte duygusal zeka tam bu anlamda temel bir yetenektir ve diğer tüm
yeteneklerimizi, derinden etkileyen bir güçtür.
Motivasyonun dışarıdan beklenmesi, hayatta başarı elde etmek
yönünde en büyük tehlikedir. Motivasyonun temelinde: umut beslemek,
morali bozmamak, sabırla çaba göstermek yatmaktadır. Edison keşfini
1000 deney sonunda buldu. Edison 999 başarısız deneyi 1000. deneyin
öğretisi olarak nitelendirmiştir.
Kişinin kendisini ve birlikte çalıştığı insanları başarıya
odaklayarak motive edebilmesi, duygusal zekaya sahip liderlere ait
özelliktir. Başarıyı hedefleyen bir motivasyon, liderin hedefi büyütmesini
ve başarısızlıklarda yılgınlığa kapılmayı engellemeyi beraberinde getirir.
321
4. Başkalarının Duygularını Anlamak (Empati) : Duygusal özbilinç temeli
üzerinde gelişen diğer bir yetenek olan empati, insanlarla ilişkide temel
beceridir.
Empatinin kökeni özbilinçtir. Duygularımıza ne kadar açıksak,
hisleri okumayı da o kadar iyi beceririz. Kendisinin ne hissettiği hakkında
hiçbir fikri olmayanlar, çevrelerindeki kişilerin ne hissettiğini anlamaktan
tamamen acizdirler. Bu kişiler tonlara karşı sağırdır. İnsanların söz ve
hareketlerinin dokusunu oluşturan duygusal notalar ve ses tonunun,
duruş değişikliğinin, çok şey ifade eden sessizliklerin, her şeyi açığa
vuran bir titremenin farkına varamazlar.
Kendilerinin ne hissettikleri konusunda kafaları karışık olanlar,
başkaları hislerini onlarla paylaştığında da aynı şekilde bir karmaşa
yaşarlar. Başkalarının ne hissettiğini kaydedememek duygusal zeka
bakımından büyük bir eksiklik, insan olmak anlamında da trajik bir
başarısızlıktır. Çünkü ilginin, şefkatin kökü olan duygusal ahenk, empati
(başkasının duygularını paylaşabilme) yetisinden kaynaklanır.
Başkalarının duygularını anlamak, onları yönetebilmek ancak
empati yoluyla mümkün olabilir. Başkasını anlayabilmek, önyargısız ve
savunmasız olarak dinlemekten geçer. Dinlediğimiz kişiyle hem fikir
olmak sorunu çözmek de gerekmemektedir. Karşı tarafın, duygularını
anladığımızı hissetmesi, inanması yeterlidir.
Empati, başkalarının fikir ve duygularını anlamaya çalışma,
tavırlarını onların ruhsal durumlarına göre ayarlayabilme becerisidir. Ekip
çalışmasının giderek önem kazandığı günümüzde, empatinin iyi bir lider
için vazgeçilmez bir özellik olduğu açıktır. Birlikte çalıştığı insanların
görüşlerini hisseden ve anlayan lider bu görüşleri dikkate alarak hem
insanlara örgütün etkin bir elemanı olduklarını hissettirir, hem de bu
görüşlerden yapıcı eleştiriler alarak faydalanır. Böylece çalışanların
bireysel verimliliklerini yükseltir ve liderlik gücünü pekiştirir.
5. İlişkileri Yönetebilmek :
İlişki sanatı, büyük ölçüde, başkalarının
duygularını idare etme becerisidir. Bu sosyal beceri, liderliğin ön şartıdır
ve dört ayrı beceriden oluşmaktadır.
•
•
•
•
Grupları organize edebilme
Tartışarak çözüm bulma
Kişisel bağlantı
Sosyal Analiz
322
i) Grupları organize edebilme: Liderin temel becerisi kurum içindeki
insanları harekete geçirip, çabalarının koordinasyonunu içerir. Bu, tiyatro
yöneticilerinde ya da prodüktörlerde, subaylarda veya birimin başındaki
etkili yöneticilerde görülen yetenektir. Oyun alanında ise bu, herkesin ne
oynayacağına karar veren ya da takım kaptanı olan çocuktur.
ii) Tartışarak çözüm bulma: Çatışmaları engelleyen ya da alevlenen
anlaşmazlıklara çözüm bulan, ara bulucunun becerisidir. Bu beceriye
sahip olanlar, anlaşma yapar, tartışmalarda hakem olur veya ara
bulmakta ustalaşırlar.
iii) Kişisel bağlantı: İlişkiye girmeyi ya da kişilerin hislerinin ve ilgi
konularının farkına varıp uygun tepki vermeyi kolaylaştırır. Bu tür kişiler
iyi bir “takım oyuncusu”, güvenilir bir eş veya iş ortağı olur. İş
dünyasında başarılı bir yönetici, ayrıca mükemmel öğretmen olabilirler.
iv) Sosyal analiz: İnsanların hislerini, niyetlerini ve sorunlarını
keşfedebilme ve içgörü sahibi olabilme becerisidir. Başkasının ne
hissettiğini bilmek, kolaylıkla yakınlık veya ahenk kurmaya yol açabilir.
Bir bütün olarak alındığında bu beceriler kişiler arası ilişkilerin
sürtüşmesiz yürümesini sağlayan şeydir ve çekiciliğin, sosyal başarının,
hatta karizmanın gerekli unsurlarıdır.
Sosyal ilişki zekası yüksek olan kişiler, insanlarla rahat bağlantı
kurabilen, onların tepkilerini, hislerini akıllıca okuyabilen, yönlendirebilen,
organize edebilen ve her insani faaliyette alevlenebilecek tartışmaların
üstesinden gelebilen kişilerdir, doğal liderlerdir, dile getirilmeyen ortak
fikirleri ifade edebilen ve bunu bir topluluğu hedeflerine doğru yöneltecek
bir şekilde açıklayabilen insanlardır. Diğerlerinin birlikte olmaktan
hoşlandıkları kişilerdir, çünkü duygusal olarak besleyicidirler, insanları iyi
bir ruh haline sokar ve “böyle insanlarla birlikte olmak ne büyük zevk”
türünden şeyler söyletirler.
Ancak bu ilişkiler arası yetenekler, insanın kendi ihtiyaç ve
hislerinin ve bunların nasıl karşılanabileceğinin akıllıca kavranmasıyla
desteklenmezse, içi boş bir başarıya yol açabilir. Tıpkı kişinin gerçekten
tatmin olmaması pahasına elde edilen popülarite de olduğu gibi kişiyi
sosyal bukalemun yapar. Sosyal bukalemunlar, eğer toplumun onayını
kazanacaksa, bir şey söyleyip, başka bir şey yapmaktan çekinmezler.
Topluma gösterdikleri yüzleriyle özel gerçeklikleri arasındaki çelişki
içinde yaşarlar.
323
Bu tür insanlar sadece ne hissettiklerini söylemek yerine, bir tepki
vermeden önce karşıdakini yoklayıp, kendisinden ne istendiğine dair bir
ipucu bulmaya çalışır. Sosyal yeteneklerini, hareketlerini farklı sosyal
durumların gereklerine uydurmak için kullanırlar ve böylece kiminle
olduklarına bağlı olarak çok farklı davranışlar sergileyebilirler.
Herkesi etkilemeye çalışan sosyal bukalemunlarla, sosyal dış
görünümleri gerçek hisleriyle daha tutarlı olanlar arasındaki fark, kendine
karşı dürüst ya da özüne sadık kalma becerisidir. Sosyal bukalemunlar
samimi değildir. Bilerek bir çatışmanın kışkırtılması halinde bunları
farkedebilmek mümkündür.
İlişkileri yönetebilmek aslında duygusal zekanın ilk dört özelliğinin
bir sonucudur. Sadece yüksek duygusal zekaya sahip liderler, ilişki
yönetimi ve sosyal yetenekleri sayesinde birlikte çalıştıkları insanları
başarı için motive edebilecek, onları yönetmede ve ikna etmede başarılı
olabilecektir.
Liderler, bazı becerilere sahip olmalıdır. Bunlar: Mücadeleye
sürekli hazır olmak, işbirliği içinde vizyon oluşturabilmek, değişimi
yönetebilmek, bunları gerçekleştirebilmek için kendini adayan takımlar
oluşturabilmek, örgütlerde işbirliğini ve arkadaşlığı oluşturabilmek,
yüksek performanslı öğrenme ortamı ve çevresi yaratabilmektir.
Lider; hisseder, iletişim kurar, vizyon oluşturur, değiştirir,
statükocu değildir, her zaman değişim ister, ekibi ile başarır, “ben”
demez,”biz” der, paylaşır, kendinde olan değerleri ekibine aktarır.
Liderin bunları başarıp, dönüşümleri gerçekleştirebilmesi için
yapması gerekenleri birkaç başlık altında toplayabiliriz:
1) Kişilerin bilinç seviyesinin yükseltilmesi: Kişilerin bilinç seviyesinin
yükseltilebilmesini temin maksadıyla, kişilerin kendini tanıması
sağlanmalı, bunlarla etkili iletişim kurulmalıdır.
2) Kişilerin kendi menfaatlerinin daha ilerisine bakmasına yardım etme:
Liderler, kişilerin ufuklarını genişletmeli, umutlarını güçlendirmelidir.
Bunu temin için, kişiler bir araya getirilmeli, umutları gerçekleştirebilmek
için ekip çalışmalarına yönlendirilmeli, bu ekipler motive edilebilmelidir.
3)
Kişilerin kendi başlarına işler başarmasına yardımcı olma: Lider,
ekibinde bulunanların yaparak öğrenmelerine fırsat tanımalıdır. Lider
biraz da olsa kontrolü onlara bırakarak kendi başlarına başarmalarına
324
izin vermelidir. Liderin, ekibindekiler vasıtasıyla yönetmeyi bırakıp, öne
çıkıp, “beni izleyin” diyeceği zamanlar da vardır. Böyle bir durum her
şeyin kötüye gittiği zamanlar olabilir. Bu haller haricinde, kişilere inisiyatif
tanınmalıdır. Sürekli öne çıkıp doğrudan doğruya takım liderine emirler
veren yönetici, tüm emir-komuta zincirini zayıflatır; takım liderinin
öğrenme tecrübelerini engeller “bu iş bensiz yürümez” diyen zayıf
liderler, ekip elemanlarını eğitemezler.
4) Kişileri dönüşümün gerekliliğine inandırma: Lider, statükocu değildir.
Her zaman gelişim ister. Organizasyonları geliştirmek ve değiştirmek,
öğretim yeteneği ve şahsi esnekliği içerir. Lider, öğrenim ve değişimin
giderek birleşen biçimi olduğu sırada, kendinin ve başkalarının
endişelerini idare etmeyi sağlayacak duygusal yakınlığı da sağlamalıdır.
5) Dönüşüme uygun yeni örgüt kültürü oluşturma: Lider, dönüşümü
gerçekleştirirken, dönüşümü gerçekleştirecek örgütü ve örgüt kültürünü
oluşturmalı; öğrenen örgüt yapısını oluşturmalıdır.
6) Örgütü dönüştürecek lideri, kendini oluşturması: Hareket sözlerden
önce gelir. Şeref, sadakat ve özveriden bahseden, ancak bu değerleri
gerek görev başındayken gerekse dışarıdayken, bizzat kendisi tatbik
etmeyen bir lider başarılı olamaz. Lider model olmalı, ilham verecek
motivasyon oluşturmalı, entelektüel istek sağlamalı ve bireysel ilgi
göstermelidir.
Başarılı liderlik için, ruhsal, zihinsel, duygusal ve fiziki açılımların
dengeli kullanımı önemlidir. Bunun için temel değerler; açık olan
vizyona, güçlenen ilişkilere ve yenilikçi eylemlere ihtiyaç vardır.
Liderin, liderliğini sürdürebilmesi için, işbirliği ve ortak sese,
vizyon ve değerlere, bilgi ve cesarete, inanç ve dirence, bireysel kaliteye
(empati, güçlü karakter, olgunluk, sabır, ileri görüşlülük, ortak akıl,
güvenilir olma, yaratıcılık, hassasiyet) ihtiyacı vardır.
Liderlerin bu özelliği, duygusal zekanın ne kadar önemli olduğunu
ortaya koymaktadır.
Başarılı liderlerin hepsindeki ortak özellik, duygusal zekaya sahip
olmalarıdır. Bu, zeka (IQ) ve teknik becerilerin gereksizliği anlamına
gelmez. Ancak, araştırmalar göstermiştir ki, liderlik için gereklilik koşulu
duygusal zekadır. Üstün bir zekaya, analitik düşünceye sahip olan bir
kişi, duygusal zekası olmadan liderlik yapamaz.
325
Her yönetici lider değildir. Yönetmek, statükoyu çağrıştırır.
Halbuki lider değiştirir; yenilik önceliklidir.
İyi yönetici, işini doğru yapan kişidir, iyi lider, doğru işi yapan
kişidir.
Patron lider midir? Patron da doğal liderdir. Ancak asıl lider,
yönettiği önderlik ettiği toplumun içinden gelen kişidir.
Önderlik ettiği, yönettiği kitleyi çok yakından tanır, başarıyı elde
etmesi kolay olur.
Hükümdar lider midir? Hükümdar emreder. Yönettiği toplumla tek
yönlü bir iletişim vardır. Yönetilenlerin düşünceleri değil, hükümdarın
emirleri önemlidir. Başkanlar, başbakanlar lider midir? Başkanlar,
başbakanlar seçilebilir, atanabilirler. Bunlar ancak liderliğin özelliklerini
taşıyorsa lider olabilir.
Gerçek lidere örnek olarak Mustafa Kemal ATATÜRK’ü
gösterebiliriz. Atatürk bağlayıcıdır, yönlendiricidir, yaratıcıdır, ileri
görüşlüdür. Bugünü o günden görme dehasına sahip olmak için
inanılmaz bir duygusal zekaya ihtiyaç vardır. Değişimi sağlamış, bir
vizyon oluşturmuştur. Toplumu ortak çıkarları doğrultusunda harekete
geçirerek değişimi başlatmış yönetmiş ve bunu sürekli kılmıştır. İşte bu
sürekli kılmak ATATÜRK’ü diğer tüm liderlerden farklı kılmıştır. Bugün
çağdaş bir Türkiye varsa, onun vizyonunu felsefesini seksen yıl
öncesinde aranması gerekir; bugünde değil.
326
327
3
Kişisel zekayı oluşturan IQ, geliştirilmesi son derece
güçtür. EQ’nün ise geliştirilebileceği kabul edilmektedir.
Kişisel Zeka= IQ + EQ değişik oranlarda bileşimidir.
EQ= Duygusal Zeka
1
Zeka, önceleri tek bir etmen ile açıklanırken daha
sonraları birden çok etmenle açıklanmaya başlanmıştır. Bir
zaman sadece sayısal ve sözel alandaki yeterlikler zeka olarak
kabul edilirken; daha sonraları zekanın tekil bir alana
indirgenemeyeceği, farklı zeka alanlarının kabul edildiği çoğul
bir zeka tanımı daha çok itibar görmeye başlamıştır.
Zekayı bir kapasite olarak tanımlamak mümkündür. Bu
kapasite
“uyum
gücüdür”,
“öğrenme
gücüdür”,
“ilişkileri görebilme gücüdür”.
Zeka nedir?
4
“Kendimizi ve çevremizi yönetebilmemizi kolaylaştıran,
duygularımızı tanıma, anlama ve etkin biçimde kullanabilme
yeteneği”
“Duygusal Zeka” nedir?
2
Ancak, 1995 sonrası yeni bir kavramın ortaya çıktığı
görülür.
IQ= akademik zeka bütünsel bir zekayı gösterir
(matematik, fizik vs.)
IQ= Akademik Zeka ( Bilişsel Zeka) akla gelir.
Ancak, zeka denilince akla ilk olarak:
328
7
1. Özbilinç: Kendini tanıma, bir duyguyu oluştururken
fark edebilme, duygusal zekanın temelidir. Gerçek
duygularımızı fark edememek bizi onların insafına
bırakır.
5
IQ ise, tanımı kısıtlı dil ve matematik becerilerinin
etkisi altındadır.
“Duygusal Zeka” bir meta yetenektir; yani ham zeka
dahil, var olan diğer yeteneklerimizi ne kadar iyi
kullanabileceğimizin belirleyicisidir.
6
8
Çok öfkeli anınızda kimseye cevap vermeyiniz, hemen
reaksiyonda bulunmayınız. Sonradan üzülebilirsiniz.
Çin atasözü: Çok neşeli anınızda kimseye bir şey vaad
etmeyiniz, çünkü pişmanlık duyabilirsizin.
Duyguları uygun biçimde idare yeteneği, özbilinç temeli
üstünde gelişir. Kendini yatıştırma, yoğun kaygılardan,
karamsarlıktan, alınganlıktan kurtulma yeteneği bu kavram
içinde değerlendirilir.
2. Duyguları idare edebilmek:
- Özbilinç
- Duyguları idare edebilme
- Kendini harekete geçirme
- Başkalarının duygularını anlamak (Empati)
- İlişkileri yönetebilmek
Duygusal zeka beş ana başlık altında toplanabilir:
329
Kendini Harekete geçirmek(Motivasyon):
11
Kendisinin ne hissettiği hakkında hiçbir fikri olmayanlar,
çevrelerindeki kişilerin ne hissettiğini anlamaktan
tamamen acizdirler.
4.) Başkalarının Duygularını Anlamak (Empati) :
9
Duyguları bir amaç doğrultusunda toplayabilmek, dikkat
edebilme, kendini harekete geçirebilme, kendine hakim
olabilme ve yaratıcılık için gereklidir. Duygusal özdenetim,
doyumu erteleyebilme ve fevri davranışları zaptedebilme, her
başarının altında yatan özelliktir.
3.
12
Başkasını anlayabilmek, önyargısız ve savunmasız
olarak dinlemekten geçer. Dinlediğimiz kişiyle hem fikir
olmak sorunu çözmek de gerekmemektedir; karşı tarafın
duygularını anladığımızı hissetmesi, inanması yeterlidir.
10
Motivasyonun dışarıdan beklenmesi, hayatta başarı
elde etmek yönünde en büyük tehlikedir. Motivasyonun
temelinde: umut beslemek, morali bozmamak, sabırla çaba
göstermek yatmaktadır.
330
13
15
Ancak bu ilişkiler arası yetenekler, insanın kendi
ihtiyaç ve hislerinin ve bunların nasıl karşılanabileceğinin
akıllıca kavranmasıyla desteklenmezse, içi boş bir
başarıya yol açabilir; tıpkı kişinin gerçekten tatmin
olmaması pahasına elde edilen popülarite olduğu gibi
kişiyi sosyal bukalemun yapar. Sosyal bukalemunlar, eğer
toplumun onayını kazanacaksa, bir şey söyleyip, başka
bir şey yapmaktan çekinmezler.
1. Grupları organize edebilme
2. Tartışarak çözüm bulma
3. Kişisel bağlantı
4. Sosyal analiz
İlişki sanatı, büyük ölçüde, başkalarının duygularını idare
etme becerisidir. Bu sosyal beceri, liderliğin ön şartıdır ve
dört ayrı beceriden oluşmaktadır.
5) İlişkileri Yönetebilmek:
16
İlişkileri yönetebilmek, duygusal zekanın ilk dört
özelliğinin bir sonucudur. Sadece yüksek duygusal zekaya
sahip liderler, ilişki yönetimi ve sosyal yetenekleri
sayesinde birlikte çalıştıkları insanları başarı için motive
edebilecek, onları yönetmede ve ikna etmede başarılı
olabilecektir.
14
Sosyal ilişki zekası yüksek olan kişiler, insanlarla
rahat bağlantı kurabilen, onların tepkilerini, hislerini
akıllıca okuyabilen, yönlendirebilen, organize edebilen ve
her insani faaliyette alevlenebilecek tartışmaların
üstesinden gelebilen kişilerdir. Doğal liderlerdir, dile
getirilmeyen ortak fikirleri ifade edebilen ve bunu bir
topluluğu hedeflerine doğru yöneltecek bir şekilde
açıklayabilen insanlardır.
331
19
2) Kişilerin kendi menfaatlerinin daha ilerisine bakmaya
yardım etme:
1) Kişilerin bilinç seviyesinin yükseltilmesi:
Liderin bunları başarıp, dönüşümleri gerçekleştirebilmesi
için yapması gerekenleri birkaç başlık altında toplayabiliriz.
17
Mücadeleye sürekli hazır olmak, işbirliği içinde vizyon
oluşturabilmek,
değişimi
yönetebilmek,
bunları
gerçekleştirebilmek
için
kendini
adayan
takımlar
oluşturabilmek,
örgütlerde
işbirliğini
ve
arkadaşlığı
oluşturabilmek, yüksek performanslı öğrenme ortamı ve
çevresi yaratabilmesidir.
Bunlar:
Liderler, bazı becerilere sahip olmalıdır.
Hisseder,
İletişim kurar,
Vizyon oluşturur,
20
3) Kişilerin kendi başlarına işler başarmasına yardımcı olma:
18
Değiştirir, Statükocu değildir, her zaman değişim
ister. Ekibi ile başarır; ben demez, biz der, paylaşır.
Kendinde olan değerleri ekibine aktarır.
Lider;
332
21
23
6) Örgütü dönüştürecek liderin kendini oluşturması:
4) Kişileri dönüşümün gerekliliğine inandırma:
22
24
Liderin, liderliğini sürdürebilmesi için, işbirliği ve
ortak sese, vizyon ve değerlere, bilgi ve cesarete, inanç
ve dirence, bireysel kaliteye (empati, güçlü karakter,
olgunluk, sabır, ileri görüşlülük, ortak akıl, güvenilir
olma, yaratıcılık, hassasiyet) ihtiyaç vardır.
5) Dönüşüme uygun yeni örgüt kültürü oluşturma:
333
27
Toplumu ortak çıkarları doğrultusunda harekete
geçirerek değişimi başlatmış yönetmiş ve bunu sürekli
kılmıştır. İşte bu sürekli kılmak ATATÜRK’ü diğer tüm
liderlerden farklı kılmıştır.
Gerçek lidere örnek olarak Mustafa Kemal ATATÜRK’ü
gösterebiliriz.
Atatürk
bağlayıcıdır,
yönlendiricidir,
yaratıcıdır. İleri görüşlüdür. Bugünü o günden görme
dehasına sahip olmak için inanılmaz bir duygusal zekaya
ihtiyaç vardır. Değişimi sağlamış, bir vizyon oluşturmuştur.
25
İyi yönetici, işini doğru yapan kişidir, iyi lider, doğru işi
yapan kişidir.
Her yönetici lider değildir. Yönetmek, statükoyu çağrıştırır.
Halbuki lider değiştirir; yenilik önceliklidir.
Başkanlar, başbakanlar lider midir?
Hükümdar lider midir?
26
EMOTIONAL INTELLIGENCE AND LEADERSHIP
Prof.Dr.Rıza AYHAN*
Prof.Dr.Rıza AYHAN
It is sometimes observed that many people who have had a
successful school life are not in real life. These people with brilliant
schooling years have not found what they expect in life and surprised
their friends from the school.
Some other people have achieved in life despite their dull school
years. On the contrary, they have acquired their social positions with a
good job and good posts in the society as good parents, good man and
good neighbors.
In other words, correlation between school achievement and
success in life does not realize as expected. What is the reason why we
cannot deduce once success in life reliably based on his school
achievement?
A student may fail in business and social life although he can be
intelligent and brilliant in both social sciences and science lessons in
*
Rector, Gazi University
334
school. There are many situations of failure for such people who are
very good at mathematics and sciences, indeed in social fields.
These issues pose the question: what is intelligence then?
It is possible to define intelligence as a capacity. This capacity is
“the capability of conformity, learning and identifying the relationships”.
Since the beginning of the last century, it has always been discussed
what intelligence is, where it comes from and how it is measured.
While intelligence was explained by only one factor formerly,
recently more then one factor has been ascribed. Once only
mathematical and social field capabilities were expected as intelligence
later on a multi-definition of intelligence began to be championed on the
view that intelligence cannot be reduced to a single field and there must
be various fields. Measuring of intelligence is of a complex issue.
Yet intelligence is first associated with:
IQ=Academic Intelligence (Cognitive Intelligence). This is
measurable and personal. Every individual has his own IQ. According to
Stanfort-Binet Test, which is commonly used, IQ is measurable. To this
test, a person within 80-90 intelligence ranges can only finish primary
school. 90-100 can successfully complete high-school education. Undergraduates are usually the people above 110. Those with 130 and above
are accepted as super-intelligent.
IQ=Academic Intelligence shows an all-embracing intelligence
(mathematics, physics etc.).
But (leaving aside multi-intelligence for another discussion), it is
seen that after 1995 a new concept has appeared.
EQ=Emotional Quotient
Researches have shown that before the employment IQ is of
utmost importance but for promotion in the job EQ is. Both in success in
life and social achievement this ratio is %20 IQ and %80 EQ.
That is: Personal Intelligence=IQ+EQ combination in different
ratios.
335
IQ that comprises the personal intelligence is extremely hard to
improve. As for EQ, it is prone to improvement. Now that the underlying
factor in social life is EQ then success is in our hands.
Then what is “Emotional Quotient ”?
We can concisely define it as the “ability facilitating our
management of ourselves and our medium, and the ability to identify,
understand and use our emotions effectively.
Emotional Quotient, which can be defined as self-propulsion,
ability to go on despite hardships, postponing prediction by mastering
over drives, adjusting the spiritual state, not allowing the problems to
hinder thinking, empathy, and fostering hope, unlike IQ is a new
concept. There is no certain evidence about to what extent diversities
between personalities stem from this.
Yet, data available show that there is a strong determiner,
indeed, sometimes more than IQ. While it is claimed that IQ cannot
change through education and experiences in life, it accepted that EQ
could be learned and developed.
“Emotional Quotient” is a material ability, that is, it is the
determiner as to how successfully we can use our abilities, including raw
intelligence.
As for IQ, it is under the influence of mathematical and language
skills whose definitions are restricted. It shows the skill of the individual
only as a student or instructor. It is a fact that as one leaves the
academic world, this skill of prediction will be feebler.
Emotional Quotient can be grouped into five main titles:
•
•
•
•
•
Self-consciousness
Mastery over feelings
Self-propulsion (self-action)
Empathy
Ability to manage relations
1. Self-consciousness: Self-identification and awareness when creating
a feeling is the essence of emotional intelligence. Failure in awareness
of our true feelings puts us in their mercy. Those aware of their feelings
336
master their lives better, and are sure about the issues requiring
personal decisions, from job preference to with whom to marry.
2. Mastery over feelings: Ability to master over feelings develops based
on self-consciousness. The ability to self-suppress, get rid of intense
anxieties, despair and susceptibility is evaluated within this concept.
While the persons who are weak on this ability have to struggle with
uneasiness, those who are strong can more easily recover when they
confront the surprises and troubles of life. Successful leader is the one
who, confronting failure, can produce constructive solutions in cold-blood
and logic.
Chinese proverb: never promise anything to anybody in your
most joyful moments because you might regret later. Never reply or
respond immediately to anybody in your most furious moments because
you might regret later.
3. Self-propulsion (Self-action): Focusing feelings in line with an
objective, attention, and self-propulsion are necessary for creativity and
self-control. Emotional self-control, deference of satisfaction and
controlling impulsive behaviors are the underlying traits of any success.
Our emotions determine what we can do in life, drawing the
boundaries of our inborn talents to the extent it prevents or hardens such
abilities to solve problems to prepare for distant objectives, and to plan
and think. It takes us to achievement if we have enthusiasm, pleasure,
indeed some appropriate anxiety and motivation in our deed. Thus,
emotional intelligence is a fundamental ability in this sense and a power
imposing our other abilities profoundly.
Outside expectation of motivation is the greatest risk in being
successful. Hope, high morale and patient effort underlie motivation.
Edison reached his invention after 1000 experiments. He considered
999 futile experiments as seminal to the 1000th experiment.
Ability to motivate oneself and the people who he works with,
focusing them on success, is a property belonging to the leaders who
posses emotional intelligence. A motivation aiming at success and the
leader’s optimization of his aim prevents discouragement in case of
failure.
4.) Empathy: Empathy, another ability developing on the basis of
emotional self-consciousness, is the main skill in human relations.
337
The root of empathy is self-consciousness; the more open we are
open to our feelings, the better we read them. Those who have no idea
what they want are completely far from understanding what the ones
around feel. These people are deaf to hues. They are never aware of the
trembling revealing everything, silences meaning much, different
stances, emotional tones and intonation, which compose the skeleton of
words and behaviors of people.
Those with a blurred mind on what they feel, experience the
same ambiguity even when others share their feelings with them. Not
being able to record what others feel is a great loss in terms of emotional
intelligence, and a tragic failure from a humanitarian point of view. For,
emotional harmony, which is the basis of love and concern, stems from
empathy (ability to share the feelings of others).
Understanding the feelings of others and managing them is
possible only through empathy. Ability to understand the other abides by
defenseless and unprejudiced listening. It is not necessary to agree with
the listened or solve the problem; the other’s belief and feeling that we
understand him will be enough.
Empathy is the ability to try to understand the feelings and ideas
of others, and the ability to adjust attitudes accordingly. Today, at a time
when teamwork gains importance day by day, it is obvious that empathy
is an indispensable trait for a good leader. A leader, who feels and
understands the views of his colleagues, taking these views into
consideration, makes the people feel that they are effective members of
the organization, and exploit the views by deducing some constructive
criticism. Thus, he increases the individual productivity of the workers
and strengthens his power of leadership.
5.) Ability to manage relations: The art of relations, to a great extent, is
the ability to manage others’ emotions. This social skill is a prerequisite
for leadership, and consists of distinct skills.
•
•
•
•
Ability to organize the groups
Solution through discussion
Personal contact
Social Analysis
i) Ability to organize groups: Fundamental skill of the leader is to propel
the people in the institution and coordinate their efforts. This is a skill we
can see in the theater managers, producers, officers or effective
338
administrators of some units. In the playfield the team captain or the boy
decides who will play, how and where.
ii) Solution through discussion: This is the skill of the mediator who
prevents conflicts or solves the rising disagreements. Those with this
skill make agreements, acts as arbitrators in conflicts and become
specialized in mediating.
iii) Personal contact: It facilitates establishing relations and properly
responding by an awareness of the feelings and interests of the people.
Persons of this sort are a good team player, a reliable spouse or a
partner. They can become successful managers in business, and also
perfect teachers.
iv) Social Analysis: This is the skill to discover the intentions, feelings
and problems of people, and to have insight. Knowing what others feel
might easily give way to establishment of harmony and affinity.
These skills as a whole are the things providing the maintenance
of interrelations without conflict, and are the necessary elements of
charm, social achievement, and indeed, charisma.
Those people with high social intelligence are the people who
can, easily establish relations with people; read, direct and organize their
feelings and responses cleverly, and overcome the conflicts possible to
burst out in any human activity. They are natural leaders, and are the
people that can articulate the inarticulate things, and express them in a
way to motivate a group towards their objectives. They are the people
whom others like to be with; and since they emotionally nourish and
provide others with a good state of spirit, they are made to say “ how
great a pleasure it is to be with such people.”
Yet, if these interrelation skills are not supported by a clever
understanding of a person’s own feelings and needs, and how they will
be met, may give rise to a vain achievement, and make the individual a
social chameleon as it is with the popularity obtained at the expense of a
false satisfaction of the individual. Social chameleons, never hesitate to
say one thing, if they will earn social confirmation, but do another.
Such people, before a response, check others and try to find a
clue related to the demand from them, instead of only saying what they
feel. They use their social abilities and acts to appropriate with the
requirements of distinct social situations, and thus, may display highly
varying behaviors regarding those in company with.
339
The difference between the social chameleons who try to
influence everybody and those whose social appearance is more
consistent with their true feelings, is the skill of honesty and loyalty to
one’s self. Social chameleons are not sincere. In case of a conflict
deliberately aroused, it is possible to notice them.
As a matter of fact, ability to manage relations is result of the first
four properties of emotional intelligence. Only the leaders with high
emotional intelligence can motivate their colleagues for achievement,
and be successful in managing and convincing them due to their
relations management and social abilities.
Leaders must have some skills.
They are: permanent readiness for struggle, creating vision in
cooperation, ability to manage change, forming self-sacrificing teams to
realize these, constructing friendship and cooperation in the
organizations, and creating a learning medium and environ with high
performance.
A leader feels, contacts, and creates vision, changes, does not
follow the status quo, demand change all the time. He accomplishes with
his team; shares; says “we”, not “I”. He transfers his values to his team.
We can collect under some titles the requirements that the leader
must meet in order to achieve the above and realize the transformations.
1.) Increasing consciousness level of individuals: With a view to ensure
the increase in the consciousness level of individuals, individuals should
be given the opportunity to identify themselves, and an effective relation
with them should be established.
2.) Helping individuals to go beyond their own benefits: Leaders should
enlarge the horizons, and strengthen the hopes of the individuals. To
ensure this, individuals should be gathered and oriented towards team
works in order to realize hopes, and the teams motivated.
3.) Helping individuals to succeed on their own: Leader must give the
opportunity to his team members to learn by experience. He should,
though little let the control to them to achieve on their own. There are
times for the leader to come forward and say, “follow me”, leaving aside
managing with his team. Such a situation could be at a time everything
340
is going bad. Except for these situations individuals must be given
initiative.
The manager who always leads from the front and gives orders
to the team leader weakens the whole chain of command; hinders the
learning experiences of the team leader. Poor leaders who say, “this
work cannot proceed without me” cannot train the team members.
4.) Making individuals believe in the necessity of the transformation:
Leader does favor status quo. Demands development all the time.
Improvement and change in the organizations comprises educational
skill and personal flexibility. Leader must provide the emotional affinity
that will handle his and others’ anxieties while learning and change
become a combining form.
5.) Forming a new organizational culture proper to the transformation:
While the leader is actualizing the transformation, he should form the
organization and organizational culture that will realize the
transformation, and establish the structure of learning organization.
6.) Forming the leader, himself, who will transform the organization:
Action precedes words. A leader emphasizing the values of honor,
loyalty, and self-sacrifice, but he himself not complying with them either
in the office or elsewhere cannot be successful. Leader must be a
model, form an inspirational motivation, provide intellectual demand, and
show personal concern.
For successful leadership, a balanced use of spiritual, mental,
emotional, and physical declinations is essential. To this end there is
need for the basic values, clear vision, strong relations, and innovative
actions.
What leader needs to maintain his leadership are cooperation
and unanimous voice, vision and values, knowledge and courage, faith
and perseverance, and individual quality (empathy, integrity, maturity,
patience, far-sightedness, collective reason, reliability, creativity, and
sensitivity).
These traits
intelligence is.
of
leaders
prove
how
important
emotional
The common characteristic in successful leaders is that they all
have emotional intelligence. This does not mean that intelligence (IQ)
341
and technical skills are not necessary. However, researches have shown
that the necessitating condition for leadership is emotional intelligence. A
person with super intelligence and analytical thinking cannot be a leader
without emotional intelligence.
Every manager is not a leader. Managing is associated with
status quo. Whereas leader changes, and is innovation oriented.
Good manager is the person who does his job right, good leader
is who does the right job.
Is a boss a leader? Boss is also a natural leader. But real is the
person who comes out of the society he leads and manages.
He closely knows the society he leads and manages, success is
easy for him.
Is a ruler a leader? Monarchs order. He has a one-sided
communication with the society he rules. Not ideas of the governed, but
ruler’s are important. Are chairmen and prime ministers leaders?
Chairmen and prime ministers may be elected or assigned. They are
leaders only if they possess the characteristics of leadership.
We can take Mustafa Kemal Atatürk as a model for true leaders.
Atatürk is binding, orienting and creative. He is far-sighted. In order to
have the genius to foresee today as early as then, the need for
emotional intelligence is unbelievable. He had realized the change and
formed a vision. Driving the society in line with its common benefit he
had started the change, managed it, and rendered it permanently. This
permanent maintenance of change has rendered Atatürk different from
the other leaders. If there is a modern Turkey today, the vision and
philosophy for that must be sought in a time of eighty years ago, not at
present.
342