"UYUŞMAZLIK-ÇATIŞMA-KRİZ SARMALINDA TÜRKİYE`NİN DIŞ

UYUŞMAZLIK-ÇATIŞMA-KRİZ SARMALINDA
TÜRKİYE’NİN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ
Fuat Aksu
2015
Analysis of Decision Making and Crisis Management
Processes During Turkish Foreign Policy Crises
TÜBİTAK 1001 112K172-Project
www.tfpcrises.org
www.tdpkrizleri.org
UYUŞMAZLIK--ÇATIŞMA
UYUŞMAZLIK
ÇATIŞMA--KRİZ SARMALINDA TÜRKİYE’NİN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ
Güvenlik Çalışmalarında Yeni
Kavramlar ve Çatışmalar
Uluslararası Sempozyumu
FUAT AKSU
Fuat Aksu
2015 ©
Analysis of Decision Making and Crisis
Management Processes During Turkish Foreign
Policy Crises
TÜBİTAK 1001 112K172-Project
www.tfpcrises.org
www.tdpkrizleri.org
Güvenlik Çalışmalarında Yeni Kavramlar ve Çatışmalar Uluslararası Sempozyumu, Gelişim Üniversitesi, İstanbul, 13 Mart
2015.
This paper/presantation is supported by the Scientific and Technological Research Council of Turkey-TÜBİTAK 1001 Project
(Project No.:112K172)
Uyuşmazlık, Çatışma, Kriz Kavramları
Çatışma – Kriz İlişkisi
“Tekrarlayan Çatışmalar/ Protracted Conflict” kavramı; Tekrarlayan Çatışmalar İçinde Ortaya Çıkan
Krizler
Türkiye’nin Dış Politika Krizlerinin Doğrudan Muhatabı Olan Aktörler
•
•
•
Devletler
Devlet Dışı Aktörler)
Tek Taraflı
Türkiye’nin Dış Politika Krizlerinin Sonlanma Şekli
•
•
•
Çözülen Krizler
“Uyuyan” – “Uyutulan” Krizler
Devam Eden Krizler
Kriz Çözülürken Uyuşmazlık-Çatışmayı da Çözmek Mümkün Olmuş mu? Örnekler…
Türkiye’nin İzlediği Kriz Yönetim Stratejileri
Krizin askeri şiddet içeren eylemlerle
tırmandırılması / ESCALATED LEVEL OF
CRISIS WITH VIOLENT MILITARY ACTS
[LIMITED] WAR
Çatışmanın şiddet içer[meyen] askeri
eylemlerle desteklenmesi / ESCALATED
LEVEL OF CONFLICT WITH NONVIOLENT MILITARY ACTS
TRIGGER
TRIGGER
Uyuşmazlıkların, görüşlerin eylemlerle
desteklenmesi / ESCALATED LEVEL OF
DISPUTE WITH ACTUAL ACTIONS
Sözsel iddialar, görüş
ayrılıkları / VERBAL
CLAIMS /
DISAGREEMENT
TRIGGER
TRIGGER
Kriz /crisis
Çatışma /conflict
Uyuşmazlık /dispute
Normal / Barışcıl İlişkiler
KRİZ TANIMI
İster algısal ister gerçeklik taşısın “kriz” olarak kabul edilen sözseleylemsel durum karar alıcı bakımından genellikle aşağıdaki
özellikleri taşır:
Buna göre;
•
karar alıcının dış politika gündemini meşgul edebilecek
herhangi bir konuda
•
aniden veya belli bir zaman dilimi içerisinde gelişen,
•
karar alıcının algısında ve/ya gerçekliğinde temel değer ve
önceliklerinde bir değişiklik yapmaya zorlayan,
•
karar alıcı bakımından risk, tehlike, tehdit olarak algılanan,
•
karar alıcıyı mevcut kısıtlı seçenekler arasında bir tercih
yapmak ve karar vermek zorunda bırakan,
•
verilen karar dolayısıyla doğrudan muhatap aktör ve/ya
aktörlerle bir askeri çarpışma-savaşa girme olasılığı içerebilen
durumlar karar alıcı için kriz olarak kabul edilir.
1923 – 2015 TÜRKİYE’NİN BİRİNCİ KUŞAK KARA – DENİZ KOMŞULARI
1945 ÖNCESİ
1947-1990
1990 SONRASI









YUNANİSTAN
BULGARİSTAN
ROMANYA
SOVYETLER BİRLİĞİ
İRAN
IRAK (Mandater İngiltere)
SURİYE (Mandater Fransa)
İNGİLTERE
İTALYA









YUNANİSTAN
BULGARİSTAN
ROMANYA
SOVYETLER BİRLİĞİ
İRAN
IRAK
SURİYE
KIBRIS (KKTC + KRY)
1960’a Kadar Kıbrıs’ta İngiltere











YUNANİSTAN
BULGARİSTAN
ROMANYA
UKRAYNA
RUSYA FEDERASYONU
GÜRCİSTAN
ERMENİSTAN
İRAN
IRAK
SURİYE
KIBRIS (KKTC + KRY)
1500km yarıçapındaki 2. kuşak ülkeler
MAKEDONYA, ARNAVUTLUK, KARADAĞ,
KOSOVA, SIRBİSTAN, BOSNA-HERSEK,
HIRVATİSTAN, MACARİSTAN,
SLOVENYA, SLOVAKYA, POLONYA,
MOLDOVA, KAZAKİSTAN,
TÜRKMENİSTAN, AZERBAYCAN, SUUDİ
ARABİSTAN, KUVEYT, ÜRDÜN, İSRAİL,
FİLİSTİN, LÜBNAN, MISIR, LİBYA, İTALYA
Coğrafi Havzalar
Karadeniz, Balkanlar, Orta Avrupa,
Kafkaslar, Ortadoğu, Doğu Akdeniz,
Kuzey Afrika
Pre-Cold War
Cold-War
Post-Cold War

1991 Turkey-Armenia Nakhchivan
Crisis
1957 Turkey - Syria Confrontation

1992 TCG Muavenet Crisis

1958 Iraq Upheaval Crisis

1994 Aegean Sea casus belli Crisis
1935 Bulgaria-Turkey Crisis

1964 Johnson Letter Crisis

1996 Kardak / Imia Crisis
1936 Hatay / Sandjak Crisis
1942 MV Struma Crisis
1945 Turkish Straits and Kars
Ardahan Crisis



1963-64 Cyprus Crisis-I
1967 Cyprus Crisis-II
1972-73 Poppy Cultivation
Regulation Crisis


1997 S-300 Missile Crisis
1998 Syria (Öcalan) Crisis

2003 Sulaymaniyah “Hood” Crisis

1974 Cyprus Crisis-III

2003- Eastern Mediterranean Maritime
Jurisdiction Areas Crisis

1974-80 NOTAM-FIR Crisis

2010 – MV Mavi Marmara (Gazza
Filotilla) Crisis

1974-76 Aegean Sea Continental
Shelf Crisis-I

2011 - Turkey-Syria Crisis

1981 Limnos Militarization Crisis

2014 ISIS Hostage Crisis

1987 Aegean Sea Continental Shelf
Crisis-II
 2015- Tomb of Suleyman Shah ??

1989 Assimilation and Exodus of
Bulgarian Turks
1989-90 (Minority of) Western
Thrace Crisis

1924 Mosul Land Crisis

1955 6-7 September Case

1926-27 The Case of SS LotusBozkurt


1929 Little Ararat Crisis






1988-91 Iraqi Refugee Crisis
TARAF ÜLKE
ABD
ABD
ABD
ABD
BULGARİSTAN
BULGARİSTAN
ERMENİSTAN
FRANSA
FRANSA
IRAK
IRAK
IRAK (İNGİLTERE)
İRAN
İSRAİL
KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN)
KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN)
KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN)
KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN)
SSCB
SURİYE
SURİYE
SURİYE
YUNANİSTAN
YUNANİSTAN
YUNANİSTAN
YUNANİSTAN
YUNANİSTAN
YUNANİSTAN
YUNANİSTAN
YUNANİSTAN
YUNANİSTAN
BELİRSİZ
ISİD ÖRGÜTÜ
KRİZ ADI
4 KRİZ
2 KRİZ
1 KRİZ
2 KRİZ
2 KRİZ
1 KRİZ
1 KRİZ
1 KRİZ
4 KRİZ
1 KRİZ
3 KRİZ
9 KRİZ
1 KRİZ
1 KRİZ
1964 JOHNSON MEKTUBU
1968-1973 AFYON KRİZİ
1992 TCG MUAVENET KRİZİ
2003 SÜLEYMANİYE BASKINI
1935 BULGARİSTAN KRİZİ
1989 BULGARİSTAN GÖÇÜ
1991 NAHÇİVAN KRİZİ
1926 BOZKURT LOTUS
1936 SANCAK KRİZİ
1958 1RAK KRİZİ
1988 -1991 IRAKLI SIĞINMACILAR KRİZİ
1924 MUSUL KRİZİ
1929 KÜÇÜK AĞRI
2010 MAVİ MARMARA
1964 KIBRIS I
1967 KIBRIS II
1997 S300 FÜZE KRİZİ
2003 DOĞU AKDENİZ MEB
1945 SOVYET TALEPLERİ
1957 SURİYE
1998 SURİYE - ÖCALAN KRİZİ
2011 SURİYE KRİZİ
1955 6-7 EYLÜL OLAYLARI
1974 KIBRIS III
1974-1979 NOTAM-FIR
1973 -1976 KITA SAHANLIĞI
1981 LİMNİ KRİZİ
1987 KITA SAH. KRİZİ
1989-1990 BATI TRAKYA KRİZİ
1994-1995 EGE DENİZİ KRİZİ
1996 KARDAK KRİZİ
1942 STRUMA KRİZİ
2014 IŞİD REHİNE KRİZİ
TARAF ÜLKE
KRİZ SAYISI
KRİZİN SONUCU
ABD
4 KRİZ
BULGARİSTAN
2 KRİZ
çözülen
ERMENİSTAN
1 KRİZ
çözülen
FRANSA
2 KRİZ
çözülen
2 KRİZ
çözülen
IRAK (İNGİLTERE)
İRAN
İSRAİL
1 KRİZ
1 KRİZ
1 KRİZ
KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN)
4 KRİZ
SSCB
1 KRİZ
SURİYE
3 KRİZ
YUNANİSTAN
9 KRİZ
BELİRSİZ
IŞİD
1 KRİZ
1 KRİZ
çözülen
çözülen
devam eden
çözülen
çözülen
çözülen
devam eden
çözülen
çözülen
çözülen
devam eden
çözülen
çözülen
çözülen
çözülen
uyuyan/uyutulan
çözülen
çözülen
çözülen
çözülen
çözülen
çözülen
çözülen
IRAK
IRAK
uyuyan/uyutulan
uyuyan/uyutulan
UYUŞMAZLIK-ÇATIŞMA DURUMU
KRİZ ADI
ÇÖZÜLDÜ
1964 JOHNSON MEKTUBU
ÇÖZÜLDÜ
1968-1973 AFYON KRİZİ
UYUTULDU
1992 TCG MUAVENET KRİZİ
UYUTULDU
2003 SÜLEYMANİYE BASKINI
ÇÖZÜLDÜ
1935 BULGARİSTAN KRİZİ
ÇÖZÜLDÜ
1989 BULGARİSTAN GÖÇÜ
ÇÖZÜLDÜ
1991 NAHÇİVAN KRİZİ
ÇÖZÜLDÜ
1926 BOZKURT LOTUS
ÇÖZÜLDÜ
1936 SANCAK KRİZİ
ÇÖZÜLDÜ
1958 1RAK KRİZİ
1988 -1991 IRAKLI
ÇÖZÜLDÜ
SIĞINMACILAR KRİZİ
ÇÖZÜLDÜ
1924 MUSUL KRİZİ
ÇÖZÜLDÜ
1929 KÜÇÜK AĞRI
DEVAM EDİYOR
2010 MAVİ MARMARA
DEVAM EDİYOR
1964 KIBRIS I
DEVAM EDİYOR
1967 KIBRIS II
DEVAM EDİYOR
1997 S300 FÜZE KRİZİ
DEVAM EDİYOR
2003 DOĞU AKDENİZ MEB
ÇÖZÜLDÜ
1945 SOVYET TALEPLERİ
ÇÖZÜLDÜ
1957 SURİYE
ÇÖZÜLDÜ
1998 SURİYE - ÖCALAN KRİZİ
DEVAM EDİYOR
2011 SURİYE KRİZİ
DEVAM EDİYOR
1955 6-7 EYLÜL OLAYLARI
DEVAM EDİYOR
1974 KIBRIS III
DEVAM EDİYOR
1974-1979 NOTAM-FIR
DEVAM EDİYOR
1973 -1976 KITA SAHANLIĞI
DEVAM EDİYOR
1981 LİMNİ KRİZİ
DEVAM EDİYOR
1987 KITA SAH. KRİZİ
DEVAM EDİYOR
1989-1990 BATI TRAKYA KRİZİ
DEVAM EDİYOR
1994-1995 EGE DENİZİ KRİZİ
DEVAM EDİYOR
1996 KARDAK KRİZİ
ÇÖZÜLDÜ
1942 STRUMA KRİZİ
DEVAM EDİYOR
2014 IŞİD REHİNE KRİZİ
UYUŞMAZLIK-ÇATIŞMA İLİŞKİSİ DEVAM EDEN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ
TARAF AKTÖR
SURİYE
 SİVİLLERE YÖNELİK BASKILAR VE İNSAN HAKLARI
İHLALLERİ
 RF4 UÇAĞININ DÜŞMESİ
 SÜLEYMAN ŞAH TÜRBESİ’NİN STATÜSÜ-YER
DEĞİŞTİRMESİ
 SINIR GÜVENLİĞİ
İSRAİL
 MAVİ MARMARA BASKINI
 GAZZE ABLUKASI
KIBRIS RUM YÖNETİMİ
YUNANİSTAN
 KIBRIS’IN STATÜSÜ
 SİLAHLANMA
 MEB
 AZINLIKLAR
 KIBRIS
 EGE DENİZİ’NE İLİŞKİN UYUŞMAZLIKLAR
ABD
 TCG MUAVENET SALDIRISI
 SÜLEYMANİYE “ÇUVAL” BASKINI
IŞİD
 SÜLEYMAN ŞAH TÜRBESİ
 DİĞER ???
KRİZ SAYISI
(1923-2015) TÜRKİYE'NİN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ VE MUHATAPLARI
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
YUNANİSTAN
AKTÖRLER
9
KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN)
4
ABD
4
SURİYE
3
BULGARİSTAN
2
FRANSA
2
IRAK
2
ERMENİSTAN
1
IRAK (İNGİLTERE)
1
İRAN
1
SSCB
1
BELİRSİZ
1
ISİD ÖRGÜTÜ
1
SONUÇLARINA GÖRE TÜRKİYE'NİN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ (1923 - 2015)
KRİZ SAYISI
35
30
25
20
15
10
5
0
Toplam Kriz Sayısı
Çözülen
Uyuyan/Uyutulan
Devam Eden
Kriz Sayısı
34
27
3
3
DEVAM EDEN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ
TARAF ÜLKE
2011 SURİYE KRİZİ
SURİYE
2010 MAVİ MARMARA
İSRAİL
2003 DOĞU AKDENİZ MEB
KIBRIS RUM YÖNETİMİ
“UYUYAN”- “UYUTULAN” DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ
TARAF ÜLKE
1981 LİMNİ ADASININ
SİLAHLANDIRILMASI KRİZİ
YUNANİSTAN
1992 TCG MUAVENET
ZIRHLISININ VURULMASI
ABD
2003 SÜLEYMANİYE
BASKINI/”ÇUVAL” KRİZİ
ABD
GÜNCEL DIŞ POLİTİKA KRİZİ [Mİ?]
TARAF ÜLKE
2015 SÜLEYMAN ŞAH /
“ŞAH FIRAT
OPERASYONU” KRİZİ
SURİYE
TÜRKİYE’NİN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİNDE MUHATAP AKTÖRÜN NİTELİĞİ
KRİZİN DİĞER AKTÖRÜ
SAYI
DEVLET
31
DEVLET DIŞI
1
TEK TARAFLI
1
* Krizi tetikleyen söz, eylem, davranışın Türkiye tarafından gerçekleştirilmesi
hali….
Tasarlanmış krizlerin ortak özelliği savunmaya dönük kriz yönetim
stratejileri kullanılıyor.
TÜRKİYE’NİN SEBEP OLDUĞU KRİZLER
1929 KÜÇÜK AĞRI KRİZİ
1935 BULGARİSTAN – TÜRKİYE KRİZİ
1955 6-7 EYLÜL KRİZİ
1974-1976 KITA SAHANLIĞI KRİZİ
1974 -1980 NOTAM KRİZİ
1998 SURİYE/ÖCALAN KRİZİ
SINIR DEĞİŞİKLİĞİ (TASARLANMIŞ)
ALGISAL GÜVENLİK
ÖNGÖRÜLEMEYEN “SİYASİ KAZA”
MEŞRU HAKLARIN VARLIĞI (TASARLANMIŞ)
ALGISAL GÜVENLİK
MEŞRU SAVUNMA (TASARLANMIŞ)
Bazı Sorular…..
Yeni tip dış politika krizler
2010 Mavi Marmara Krizi
“İnsani” krizler
2011 Suriye – Türkiye
Krizi
“Devlet-dışı aktör”lerle
krizler
Önlenebilir miydi?
Kriz tasarlanmış bir kriz
miydi? Krizi kim(ler) fırsata
çevirdi?
According to Brecher, the following characteristics
are observed in the [Foreign Policy]
crises emerged within protracted [long term]
conflicts:
high possibility of,
• violence in trigger
• high value threat
• violence in crisis management
Michael Brecher, International Political Earthquakes, Ann Arbor: The
crises emerged outside protracted [long
term] conflicts:
low possibility of,
• violence in trigger
• high value threat
• violence in crisis management
Turkish – Greek Foreign Policy Crises in Protracted Conflict (1923-2014)
INTERNATIONAL CONFLICTS
PROTRACTED CONFLICTS
TURKEY- GREECE (1923-)
Crises in Protracted Conflict (Non-Military Violent)
1955 6-7 September Crisis
1974-1976 Aegean Crisis I
1974-1980 NOTAM – FIR Crisis
1981 Limnos Crisis
1989-1990 Western Thrace Crisis
1994-1995 Aegean Crisis III
2003- Maritime Jurisdiction Crisis in
Eastern Mediterranean Sea
Crises in Protracted Conflict (Threat to Use of Force)
1964 Cyprus Crisis I
1967 Cyprus Crisis II
1987 Aegean Crisis II
1996 Kardak – Imia Crisis
1997 S-300 Missiles Crisis
1998 Syria - Ocalan Krizi
Crisis in Protracted Conflict (Limited War)
1974 Cyprus Crisis III
Source: Created by autors using table in Brecher, International Political Earthquakes…, p. 38.
Crisis Name
Discourse and/or Actions Triggered the Crisis
The Nature of Events
Triggered the Crisis
The Category of Events
Triggered the Crisis
1955 6-7 September Crisis
Non-military violent and attacks against the
Greek minorities
Violation of treaty
Political- Humanitarian
1963-1964 Cyprus Crisis I
Military-paramilitary violent and attacks against
the Turkish Cypriots
Violation of status
Political- HumanitarianLegal
1967 Cyprus Crisis II
Military-paramilitary violent and attacks against
the Turkish Cypriots
Violation of status
Political- HumanitarianLegal
1974 Cyprus Crisis III
Coup d’Etat / Enosis
Violation of status
Political- Legal - MilitaryHumanitarian-
1974 -1980 NOTAM-FIR Crisis
Military security measures
Security dilemma
Military- Political- Legal
1974-76 Aegean Sea (Continental
Shelf) Crisis-I
License declaration and seismic research
Creation of de facto
situation
Political-Legal-Economics
1981 (Militarization of) Limnos
Crisis
Militarization of Islands
Violation of status
Military- Political- Legal
1984 (Minority of) Western
Thrace Crisis
Non-military violent and attacks against the
Turkish minority in Western Thrace
Violation of Status and
Treaty
Humanitarian- PoliticalLegal
1987 Aegean Sea (Continental
Shelf) Crisis-II
Declaration of invalidity of agreement and
statements of oil exploration activities
Agreement -Violation of
status
Legal- Political
Declaration of will
Political
1994-1995 Aegean Sea casus belli
Declaration of Greek Parliament
Crisis
1996 Kardak/Imia Islets Crisis
Landing troops on Kardak Islets and warning to
fire in case of draw near to islets
Use of military force
Military- Political
1997 S-300 Missile Crisis*
The signing of the missile purchase agreement
with Russia
Violation of status / fait
accompli
Military- Political
1998 Syria –Ocalan Crisis**
Turkey’s demand from Syria to fulfill according to
Political pressure
upon its request
Political- Military
2003 Maritime Jurisdiction Crisis
in Eastern Mediterranean
Sea***
Greek Cypriot Administration’s bilateral EEZ
agreements with neighbors and license
declaration
Political- Legal
Unilateral fait accompli
CRISES
1955, September 6-7 Crisis
February 11, 1959 (Treaty of Zurich), 19 February 1959 (London Convention)
August 16, 1960 (The Establishment of The Republic of Cyprus)
1963-1964 Cyprus Crisis I (December 21, 1963 to 10 August 1964)
1967 Cyprus Crisis II (November 15, 1967 - December 1, 1967)
1974 Cyprus Crisis III (July 15, 1974 to 16 August 1974)
1974 - 1980 NOTAM Crisis / August 6th, 1974 proclamation of NOTAMs No. 714 ; Removal of Turkish NOTAM numbered 714
/ Removal of Greek NOTAM numbered 1157
1974-1976 Aegean (Continental Shelf) Crisis I / Dated November 1, 1973 and numbered 14699 the Official Gazette / TPAO
Continental Shelf License; November 11, 1976 Bern Declaration
1981 (Militarization of) Limnos Crisis / October 20, 1980 Greece's return to NATO with Rogers Plan
1984 (Minority of ) Western Thrace Crisis
1987 Aegean (Continental Shelf) Crisis II
1994-1995 Aegean Sea casus belli Crisis / UNCLOS III- Statements of Parliaments
1996 Kardak / Imia Islets Crisis
1997 S-300 Missile Crisis*
1998 Syria – Ocalan Crisis**
2003- Maritime Jurisdiction Crisis in Eastern Mediterranean Sea ***
* In Cyprus crises (1964, 1967, 1974) Greece has a guarantor state status. 1997 S-300 Missile Crisis has experienced between Turkey and
Cyprus (Greek Cypriot Administration) but signed Joint Defense Doctrine and the Greece’s guarantor state status has become Greece to
indirect parties in crisis.
** The target country in Syria- Ocalan crisis (1998) is Syria, however Turkey has led to Greece indirect target due to the Greece's
protection and support of Ocalan. Turkey stated that she may use the legal rights of self-defense.
*** In the crisis of maritime jurisdictions over Eastern Mediterranean, Turkey has witnessed the emerging crisis period, which is about over
maritime borders in both of Greece and the Greek Cypriot Administration.
Teşekkürler
www.tfpcrises.org
www.tdpkrizleri.org