Üsküdar`ın Ulaşımı - Prof. Dr. Bülent ARI Kimdir?

/
USKUDARIN ULASIMI
Bulent Arr
71 srnanh donemi Uskudar'r Bo$az'rn Anadolu Larafinrn en onemli yerlegim merkezlerinL-/ d.., birisidir. Fethin ardrndan Uskudar sahilinde gorulen XV asrr yaprlan bunun en bariz gostergesidiri. Uskudar Osmanh ordusunun
As1,s crhetine yaprlan seferlenn bagiangrg nok-
[astdrr2. Bu bakrmdan Anadolu'ya bir sefer olrnasi haiinde bo$azrn en hareketii noktasidrr Us-
kudar Diger zamanlarda Eminonri iskelesi istanbul'un ia5esi igin Osmanh topraklanndan getirilen ve Avrupa'dan ithal edilen mallann qok buy'uk bir krsmrnrn indigi hmandrr3. KarayoluyIa ken'anlarla gelen (ipek, baharat grbr) bazr mailar ise once Uskudar iskelesine iner, oradan
lstanbul tarafina nakledilirdi. Bu trafik, bugunku gibr lsranbul - Uskudar, Uskudar - lsranbul
arasrnda gunubiriik
yoiunluk arzetmese de duzenli bir seyir takip etmekteydi. XVill Asrr is-
tanbul'undan kesrtler sunan Ereml'2 Qelebi Komurciyan'a gore Uskudar halkrnrn birqogu Buyuk $ehre (yani lstanbul'a) gider gehr Uskud.ar'da civar sahiller ve etrafindaki koylerin ahgverig ihtiyacr igin Cuma gunleri bu1'uk bir Pazar kurulura
Karayolu Ulagrmr
I l-.l,,'rJ^-),- rn gehiriqi
-^'
usKuoar
addedilen lstanbul ve Galata tarafrndan ve Bo$aziqi'nden u]asirnlna geqmeden once karayolu bagiantrlan ile menzrllere krsaca ternas etmek yennde olacaktrr. Ilk defa 1329 )'rirnda Crhan Bey zamanrnda Pelekanon rnuharebesi ile Osmanh kurn'eLleri Uskudar'a kadar gelmr5lerdi Gebze yakrnlannda bugun Eskihisar olarak bilinen ve korfezden kar-
feriboiiann rgledigi bolgede geqen rnuharebede, Orhan'rn Be1"in ku'uryellen iznik'i
Osmanh muhasarasrndan kurtarmak istel,sn Bizans kuvvelierini rna$lup ederek Uskudar'a kagr yakaya
"
Canksl'3 Universiresi, Si1's5g1 Bilimi ve Uiuslararasi lligkiler Bolumu.
1
5emsi Paga ve Rum ]r.,lehmed Pasa camilen bu donem eserlerinin en guzel drneklerindendir.
2 Anadolu seferlenne Uskudar, Rumeli seferlerine Davudpa5a sahrastndan, deniz seferlenne ise XVl. asrrdan
beri Barbaros Hay"reddin Pasa Turbesi Ononden hareket edilirdi.
3 Lu,fl Guqer,
"n4ll. Yuzpl Ortaiannda
tLsat Fahtiltcsi Mecmuasr,
Sos1,af
4
lsranbul'un lagesi lgin Luzumlu Hububatrn Temini Meselesi'', LtJ. Ih-
c Xl, (I949-i0), s 397-4I7; Halil lnalcrk, Osmanh Imparatorlugu'nun
Ehonomik
ve
Tarihi, lstanbul: Eren, 2O0O , s 727 -236.
E..*1'u Qelebi Komurciyan, Istanbul Tarihi,(istanbul: Eren, 1988) s47. Cuma Pazang0numuzde
diye ve qevresinde kurulmava der,am etmektedir
de Ahme-
-r
l
r',l 106 r[rsi(uDr.R sENrPoz\uNlu
dar rlerlemr$lerdii. Bu tarihten itibaren, Trmur darbesinden sonrakr Feiret Devri harig rutulurOsmanh ve Turk hakimi)lettnde kalmrgtrr. Anadolu'1'u boydan boya uq
koldan geQen ipek ve ticaret yollan ile F{ac guzergahr ve Dogu seferlerinin baglayrp brtti$r;'erdrr Uskudar.
T'r^r"rr^- ^"-3kii
>d.r rJSl\UL.l4l >Ui(
Rurneii'nde oidugu gibi Anadoiu'da da ;'ollar uq kola a;.rrlmrgti. Sag kol Uskudar'dan baslaSanr'akadzr uzanmaktadrr. Yol uzerindeki menziller su sekrlde srralahrr:
rnn
-/'t.-<*'^.?gvLr\rrgL
Uskudar, Gebze, Dii (Hersek), lznrk, Leke, So$uL, Eskigehir, Selyid Cazt, Husrev Pa5a FlaBa1'aL, Bolvadin, ishakli, Ak$ehir, Ilgrn, Ladik, Konl'a, lsmil, Karaprnar,.Ere$ii, Ulukrsla,
Yal'la (Dolek), Qakrd F{ani (Ba1'rampa5a Ken'ansaral't), Adana, Kurd Kuia$r, Pal'as, Bagras (Belen), Antakya, Tenrin (Trzin), Haleb uzennden 5arn6
nt,
l.L"i.l
17pr-.h'
rBdrrr urdr
^1.- l\r>^uuar-Ba$dad
1'olu ise Uskudar'dan Gcbze'1,e kadar Sag Kolu takrp ettrkien sonra once izmrt'e ulasrt'or, oradan Sapanca, Hendek, Duzce, Boiu, Gerede, BaOr-la Knl
s1
1'tndtr (Hamamli), Cerkes, Karacalar. Karacavrran, Koghisar, Tosy'a, Hacr Harn:a, Osmancik,
lr4erzrfon, Amas;'a, Turhal, Tokat, Sn'as, Kangai, Hasan Qelebr, N4alati'a, Ergani, Dr1'arbekir,
Nr"-^"Lin
tvral ltll l,r I \ u)4\
u.
N4usul, Karakus, Erbrl, Kerkuk, Dakuk, Tuz Hurmatr uzerinden Ba$dad'a
''r^*Ji\rarl)/orou'
.
knl o',',z"rr,ahr f ine Uskudar'dan ba5lavrp Merzifon'a kadar Orta Kolu takrp eder. oradan
T ^rir' /Gokceli),
^"-'r^*^r'
Sonisa (Ulukoy'), Nrksar, Tilemse (Yolka;'a), Hacr Murad Karahisarrr\ \
d)'
tLaL d N LdLl
Snl
L
r Sarki Siren Kelkit (Ciftlik), Karakuiak, Askaie uzerinden Erzurum'da son buluyordu8.
\
Yr^qr^)
r\!
Roma devrinden berl kullanrlan ve Osrnancrk uzerinden geien ipek yolu Bolu'dan sonra
Goynuk Qa)lnr takiben Lelke'den once lznik'e gelerek oradan Hersek Dili (eski adr Kibotos)'nden korfezden kar5r;,a Dilovasr'na gegerek Gebze'nin dr5rnr takiben Molia Fenari ko;'un-
den UskUdar'a ula5r1's;ir. Yani Gebze'den sonra bugrin otoyolun geetlgi guzergahr iakip etmekte;'di. Boiu-Amasya ll. Bayezrd zamanrnda imparatorlugun dogui'a grden ana caddesi idi
Bu eski )'olun 6nemi rpek kert'anianndan kay'nakianmaktaydr. 1650'den sonra rse bu ;'ol 1,on
degistrrerek Uskudar'dan sonra Gebze ve do$rudan lzmit'e inerek Sapanca ve Duzce'r'i lakiben
Boiu';,2 inmekteydi. Bolu'dan sonra ise artrk Amasl'a'ya u$ramadan Karahrsar-r Sarkr'den ErzuuId)IlIdr\La
Bo1'lece daha Onceleri Bursa'ya giden ipek ken'anlan 1650'den sonra arI Ul.lI d "r^-*^r"^),dr.
,,1,
)^;^,^^uuo I.-.,.".0dar'a
l^l',
inip denizden lstanbul'a gegiyordu Sag Kol guzergahrnda da bir degirr^ LruB,
siklik olup Eskischir uzerinden gecen eskr ;'ol terk edilmisti Artrk Sapanca. Gep'e. Goynuk ve
Rn'r'n:-arr'nd2n
oeQen;'ol
Ankara'1'a ula5r1'ordu. Eski guzergahta II. Ba;'ezrd
r rrsqrr
uw)
i
YL\1qt
bil
Osmancrk'ta
Krzihrmak ve digeri Gep'e'de Sakar;'2 nehnni a5mak uzere rki anrtsal kopru )'aptrrml$tr Bu iki
kopru o zamanki karal,elu ulasrmr ve ken'an ticareti igrn brrbirinl Lamamiamaktadrr9.
) Halil lnalcik,'Osmanh
6
'1
B
Tarihine Toplu Brr Bakrs,'Osnranh, c
lusuf Halaqoglu, Osmanlt daUlasun t'c Habcrle5nre , iAnkara,
I,
(Ankara: Yeni Turkiye, i999) s 60.
PTT, 2002), s
j2-63.
Y. Halaqoglu, OsnranlidaUlastm t'c Haberle5ntc,s 69-79.
\usuf Halaqoglu, Osmanlida
9 Guzergah degisikhgi ve
oiarak venlmistir.
UlaSnn i'c Habcr.le5me , s
86-92.
ipek ken'anlannrn takrp ettigi yol hakkrndaki biigrler Halll lnalcrk tarafrndan Sifahi
usKUDARTN
uLASr\rr
r i07
Uskudar Kayrkgrlan
XIX Asra kadar Uskudar'a )'olcu
ve ;n:k La5rmactlt$r bugunku oiCulere gOre kuCuk sainiabilecek ce$itli bovlardaki teknelerle ;'apilmaktal'd1 Bu 1'uzden gok sainda ma\/na ve kallk hem
Bo$az'tn her
iki sahili
bo;,.unca, hem de kar5ihkh sahilier arasrnda habire y.uk ve )'olcu ta$tmakta;,d110 ps1,ls1 drger esnaf gibi ka;'rkgriann te5kilatrnr da temsilcrleri olan ve her iskelede
bulunan kethudaian vasllaslf ia kontrol altrnda buiundururdu Bu kontro] ilk olarak adr sanr
ve srcili belirh kimselerin kavrkQrhk yapmaslnrn teminr ve )'abancriann mesie$e girmesinrn engellenmesry,l. tt'tunryordu. Tabri devlet her ne kadar bu nizamrn bozulmasrnl engellem€),e
Qa-
hssa da sUrekli oiarak ihiallerie kargrla5rh;'ordul I Esnaf nizamrnrn korunarak ic denetimin yanrlrnqc.r irin rl" Bogaz'daki iskelelerin kethudalal i'e bag kethUda btrbirlelne kefil tutularak
ts..^.,."..Yrr]ql!
kahr huzurunda mahkernede kendilennden ;'emrnle soz ahnryordul2. Bu l,smrnli kefilerlerin
kir ettnemesr uzenne )'rnlli vrl kadar sonra bu sefer kalebendlik ve kurek ce:asr;'la mueil'rde
konan brr bagka fermana rastll)'oru:13. Kefaiet husOsu Osmanh esnif te5krlat )'aprsr rgrnde
onemii bir 1's1s sahip oldugundan Bo$azigi'nde kai'rkqrhk yapanlann isimleri de ozei defteriere kavdedilmekteydrIa
lO
I
r
r t r
ru KaukQrlar
"
hakkrnda
Cengiz Orhonlu'nun Osnranlr ln'rparcrLorlugunda Sehir.cilih ve Ulri5rnr Ltzerinc Ar.c5trrrralar.(izmir: Ticarct Ir4atbaacrhk, i984) adh eserinde ysl aian "lstanbulda Kai'rkgrirli i'e Ka1'rk l5lctmeciligi"
adlr rnakalesinden sonra en kapsamlt son eser Ne_;det Ertug tarafrndan ha:rrlanmrstrr, Osnrarilr Doncntinde
Datiz Lllasrrnr lc Ka-r'rhcriar', (Ani<ara: Kultur Bakanhgr. 200I).
.-.,,, ,,_
't1lr XVlll.
\'u:;rl ortalanna ait bir f.ermanda (Et'ail-i Saban II70/ 2l-30 Nisan 1757) )'anan beratlan yenilenen
kalrkqrlann eski nizamlannrn bo:uldu$u kendilenne hatrrlatrlmaktadrr. "lstanbul t'c Galata t'c IJsh.idar Kadiarma huhirnr ki, Jstanbul'dtt t'e Ushitdar t'e Galatr 1's -[ pphan e ve Karaho], i'e Garlrhapusu vc Kasrnrpasa vc HruIro-r' islrclclcri lia,i,rhcr esnaJmn hatlrildalan gelub ztkr olunan ishelclerde i5/e_r,cn hn-r,rhcr cs'ta.iutut ltcthudalart
nta'rifetlcrit,lc nt'\,cI olunagelrrri5iken ccrrc?s-r muhtel{c zuhur t'c 5c[a'at vc tcca lcsciir- tarih,Ia is/rclclcrde kthtida
ve lccthtidl t'eh.tli olub nicc crazil lc c5hcisr ha-r,rltct zin'rresine dulrul etdirm clcr-ille su-i hcrchctlcli lc na-hentt'ar
yaz'
u haletlcrt zul'fir cdrib rsltclclcrinirr ntzanu nrr.rhtcll ve rrruscvt'cS oln'tatla ...'',lstanbul Ahkant Dcftcilcri,Istanbul Esta.f Tarihi l, (istanbul: lstanbul B. Sehrr Belediyesi, I997), s 151-152.
l2 '
ntaclis-i srr '-i hctir'd c
kadini niTlnttn'tq i)?crc ctntlemiz birbiruntze he.[I] oh.rb lc ishelclcr inrizde bla kc,fil htrc kcthiidrilardan birirrirr azlt t'e nash ihttza ctdh.de ba5hctlndanrrz ycsriir. is/tcle/crhctlrudcilarr nta'rtfctlcrit'lc azl u nasb olwagclnu,si/reri bazr lcintcsnelcr bilahcfil da'isi ilc hctluda olntah. iradtsit,le
nrcsrrcJer ha,r,rhcrlrk etnrclri12
ntTant-t h.adintintizln ihtilctltne bAis tt bddi olntalt ihtintali olntagla Ji ma ba'd bir h.ctltilda azl u nasb ihtiza ctduhdeba-sh.ethudAmqsair h.cthidcilcr i,c bostarrcrbasr ma'ri.fetry,le azl nasb olub t,c hadin'ri ntzan'ru'r'u?izere an'rel t'e
I
u tttifah t,c al'tdu nlisa.h etntehle...",o)'n, ),er, s I51-i52.
ishelclrtndt olan hat,rhcr taife sinin hcr birinc hethttd.alrt he.fil t'e hethtidalart d,ahi birbirle t ine hcfil ve bn;he thu-
harehet etmege hcr birnt'ttz kayl
1
3"
.
dalan Kara
lanndan
Mehm cd
hildfi
currlcsinc hc.fil olmalarn4a zth.r olunan ishelelcnin gerek hethudalartndan le
ge
rch haythct-
tq'altlntd hareltetlcri zuhur e da. isc irnngr ishclc de olursa olsw hilaJt ahd harch.ct cdcnin ehl-i ls-
I6n't olant hal'q,51r,d zurrl'ri olanlart futrege t'az' olunmaia raztlar olduhlann Ba5ntuhastbe lialcntint lir.r,i
1,s 1tgfl-
Ierhre anr-i dli L'fi olunmah babmda..." Ei'Ail-i C.En'el 1193/17-26 )t4ayrs 1779, lstattbttl Alth.ant Defterlen,Is-
tanbul Esnaf Tarilil 2. (lsianbui: lstanbul B. $ehir Beledrl'esi, 1998), s 308.
kazAsr keiaierr Ba5bakanhk Osmanii Argn'r, Bab-i Asati Defterleri genel 893, ozel ]07, Kadrkoi,u,
i4 Urkrdrr
]3 numarah defterlerbir ferman dikkat cekicrdir.
Uskudar, Anadoiu Kavagr'na kadar kai'rkqr hamal esnafr keialeti de genel 899, ozel i
de kairthdrr. Devietin kefalet hususundaki hassasit'eti igin XVl. imztnla ait
''Haslar Kadtsma htihunt
Ii, .. efcr reTlA t,e cler
ltapum hull,and,,r, bir _ferd hefilsiz vgad kullanmat,alar Solld hi
hatdit,e buldtuulur; 6zm mah.bil oln'rak ihtintali volidw. Bulmaz
birutin vgadt taleb oLtma, hefilt
ise at'ta o\acalz sD,risct ltendijt,e olur. Bu husrisu i'lam etdiresin hi sonrahimse hilmedih t'e isitnredih dcn'teh. ihtintali olntava." Fi 26 Rcccb 967 / 22 Nisan 1560, Ba5baharilth Osntanh Ar5ivi, lt4ttl'titnnte Defte n 3, Hukum 976
olntattcL, sonra
i0B
TUSKLTDAR SEMpoz\uN,ru
1792 tarihli ve Kadrkoyu'nden Anadolu Kavagrna kadar olan iskeielerdeki kefalet kaydrna
gore Uskudar Buyuk lskele ve MumhAne iskelelerinde 395, Balaban ve Kavak iskelelerinde 45,
Salacak ve thsdniye iskelelennde 24, Ayazma iskelesinde 81, Kuzguncuk iskelesinde 25, lstav-
roz iskelesinde 34, Qengelkoy iskelesinde 55, Kandilli iskelesinde 45 kainkqr vardtr.1728tarihinde Uskudar Buy'uk iskelede 298, Salacak iskelesinde I6, Kuzguncuk iskeiesinde ise I9
kaynk vardi. Baiat, Kadrkoyu ve Fener iskelelerinde a$rrhkh olarak, Emrnonu iskelesinde ise
krsmen gayT-r Muslim kainkqrlar vardr Fakat kayrtlara gore Uskudar ve Uskudar'a tabi iskeielerde ugyuzden f.azla ka;nkgrnin sadece 10 tanesi gayr-r Muslim'dir]5. Bertrandon de La Broqutere 1432 tarihinde FIac kervanryla birlikte Anadolu'dan geqip Uskudar'a indiginde o tarihte
Osmanh idaresinde olan Uskuda.r'dan Rum kaynkqrlann igletrigi kapklarla Galata'ya gegmigti16. lstanbul'un fethinden 100-150 sene sonra gorulul'or ki Uskudar'da kapk igietmeciligi ar-
trk neredeyse tamamen Turklerin elindedir.
l-,l,;il^l,^.^l
r.ayrKQrlznnln zorla yolcu ahp kadrnlara edeb drgr davranrglar gosterdikten bagka
usKuLrdi
gegitli bahanelerle f.azla para talep etmeleri uzerine Uskudar ahalisi ka;nkgrian padigaha gikaT
yet etmigierdi. Verilen fermanda hem bu duruma bir son verilmesi isleniyor, hem de hangi tur
kayga ne kadar ucret odenecegi tespit ediliyordulT. EsAsen I640 tarihinde Sultan IV Murad
zarnanrnda butun esnaf teskilatlan teftig edrlip standardlan ve narhlan belirlenirken kaink ucretleri de tespit edilmistiiB. Bu defterde aqca Uskudar iskelesine egyasryla gelenlerin civar mahalielere lmklerini ta$llmalan halinde hamallara odeyeceklen ucretleri goruyoruz19.
Elde buiunan kaptlara gore eesitli tanhlerde Uskudar'a i5leyen kapkiann yolcu Lagtma ucretleri iu sekildedir: 1563-1597 arasrnda Bahkpazan-Uskudar arasr dolrnus adambagr yanm
akga, vanp gelmege 2 kurek pereme 6, 4 kurek pereme 8, 6 kurek pereme ise I0 akqadrr.
I600 / 1009 senesindeki narha gore Emin iskelesinden Uskudar'a dolmu5 I akqa 3 cifte pereme 15 akga, lslavroz ve Cengelkoln:'ne ise 1 qifie pereme 7,2 qrfre pereme 10,3 gtfte pereme
I4 akqadrr. 168I/1092 tarihli narha gore butun iskelelerden Uskudar'a tasinan yolcu ucre[ieri
t
efemratiyla verilmekte dir.
r)
l6
lstanbul'un rom iskelelerindeki Muslirn ve gayr-i Mr:slim ka;nkqr sa)aslnr gosteren detayh iablolar iCin bkz.
Nejdet Ertug, Osmanh Doneminde DenLz Ula5rmr ve Kat'th1tlaL-, i l6-1 34.
Ctr. Schefer, Ed.,BertrandondeLaBroquiire'inDeniza5tnSet,ahatL, (lstanbul: Eren,20OO), s 32 r'c 206. Hatta Broquiere o vakit Rumlar itibar gosrerdikleri icin Uskudar'dan Cenevrzliler'in elinde olan Gaiau'ya Eeqerken Turk kryafetinde kalnga binmrs, fakat indiginde durumu dgrenen Rum kapkqtlann tutumu birden
de$5erek Broquiere'den para srzdrrmaya cair$mr5lar ve bunu ba5aramalnnca onu dOvrneye kalkmrglardrr.
Broqutere bu vesileyle Ortodoks Rumlann Katoiik Hristiyaniar'a oian nefretini ve kendistnin Turkiere duy-
dugu itimadr dile getirmektedir.
17 Bkt. Ek
l, lsranbul Ahkam Defrerleri No 8, sayfa 81, hukum 253 Evdsrt-r Saban 118I/2-I1 Ocak I768
rihli; IsranbulEsnaf TarLhi2, (lstanbul: lstanbulB $ehirBeledi,vesi, I99B), s I36-I38
ta-
18 ekr. Ek 2, I 640 Tarihli Es'ar DeJteri, Haz Y. Yucel, (Ankara TTK, 1992), s 120-122.
19 "Ithrlr-i l.Jshttdar: lshele-i mezbarcden giden-r,ag ye bal vesdir ytihe Valide Cdmii'ne t'e Yeni Mahalle'ye ve DoEsn'
ctlar MeydanL'rn \!e Gultepesine t,e bunlarm beraberli/ine strtk hammalma adem ba5tna dorder ahEa ta1,in slvn'
mugdttr.lJzah t,erler bundanhq'os oluna." 1640 Tarihli Es or DeJteri, s I71.
USKUDARIN
uLAstMI
r i09
1681/1009 Tarihinde Yolcu Tagrma Ucretleri (Akea)
Uskridar'a
Eminonri ve
Piyade
I
2
Qifte
16
Cifte 4 etfte
24
36
40
I
18
27
36
45
10
20
30
40
50
11
22
33
44
55
24
36
48
60
16
/_.t
32
40
t6
1A
L1
32
40
1A
/ot
36
48
60
28
1Z
56
7A
1B
27
36
45
3
5 Qifte
Baigekaprsr'ndan
Yemig Iskelesi
ve
Unkapanr'ndan
Cibali ve Yenikapr'dan
Balat ve fener
iskelelerinden
Ey.ib'den
17
Ahrrkapr'dan
B
Kumkapr'dan
B
Davudpaga'dan
12
Samatya ve Narhkapr'dan t4
Kasrmpaga'dan
9
Galata'dan
6
Tophane'den
4
T2
1.8
z't
30
6
11
l6
70
Usktidar'dan
Piyade
2 Qifte
3
r't
2B
Qifte 4 Qifte
42
56
5 Qifte
Beykoz, Yenikoy, lstin;'e,
1A
IO
20
30
40
50
Sritluce Kasrmpaga, Cibali
d
16
Kuruqegme, Bahqekapr,
6
I2
24
18
32
24
Istavros, Ortakoy, Begiktag
-tA
8
I2
Tophane, Mehmed A!a,
Frndrkh
3
16
12
Akgama kadar tutulan
35
LZ_
70
Kairthane
Kanhca, Anadolu ve
Rumeli Hisarlan, Eyiib,
+0
30
Eminonu, Ahrrkapr
Kaynak: Ne.;det Ertug, Osmanh
9
67
I nn
IUU
DdnemLnde Deniz Ula5rmt t,e Kaytlzgrlar'
]J)
20
15
185
(Ankara: Kukur Bakanhgr,
200I) s 168-173.
1814/1230 tarihinde ise lstanbul'dan Uskudar, Ayazma, Balaban Kuzguncuk'a 5, Beylerbep, Cengelkoyu ve Kandilli'ye l0 akqadrr2O
Kapkqrlar aWCa rizgar firtma dinlemepp vakitten kazanmak ve kurek qekmekten kurtulmak iqin yelken aQryorlardr. Bu suretle ruzgarir havalarda pekgok teknenin batmasrna ve iqin-
20
N.id.t Ertug, Deniz Ulwtmt
ve KavthEtlar s 171
I
1o
rusr(JDAR sENIPOZ\uNlu
deki I'slguiann bo$ulmasina sebep oln-ruglardr. Verilen fermanlarda bu hususa dikkat edilmesi ozeliikle vurgulanryordu2l Bundan qok daha once, XVI Asirda ayn bir fermanla kayrkgrla.h
1,\r-^^1.'1.-'I l''112llar
ile buyukluklenne gore halktan alacakian ucretler belirlenerek, bunlar\t
I III tl)aLar\lal
14
l a r!1m-.,o-1.-,Lr) LLLA)'.ar rrd,r rrr hakaretlere u$ratildrktan ba5ka ebediiyen kalnkgihk yapamayacaklannrn defterde kalnth bulundugu ifade olunuy,ordu22
Ka;.rkgrlann yelken kullanmalanndaki asrl sebep bogazdaki siddetii akrntrydr. lstanbul'dan
Uskudar'a gegerken akrntn,r )'enebilmek iqin once krirdan Begiktagr'na kldar gelmek, oradan
Uskudar'a kurek gekmek gereki;'ordu. Yuk lasl)ran teknelerin son zamanlarda bu;mmesil,ie
birlikte Uskudar'a )'uk [a5i)'an qe5itli buyukluktekr r:asrtalann [cret tarifesi Il. Me5ruti1's1',..
sonra I'eniden belrrlenmrg ve D[stur'da 1'a;nnlanarak lmrurluge girmigtiZ:. Son dertiriere kadar
Uskudar'dan ig kesirnlere herhangi bir nakil vasrtasl oimadr$rndan uzak yerlere gidecekler ve
bilhassa eiinde )uku oianlarla yuru1'erne),ecek durumdakiler iqin iskelenrn hemen ;'antnda at
kiral'a verili)tordu2a
.
$irket-i Hayrryye
XiX. asrrdan itibaren ah5r'eri; \'e [lcareL merkezi 1'abanct 5irketier ve Lemstlciieri aracthfiry'la
GaIaLa',s,a ka1.mrg, Bo$az'da 1'ahlar yukseime),e baslamr5tr. $ehir nuiusunun arllgrna paralei olarak Bogaz'rn her iki 1'aftntrnda ar[an bir y-uk ve ;'olcu taiebi olu5mu5tu. Buna ma\ina ve kapklann cevap vermesi imkansrzdr. Gelisen teknololi;4e birlikte yaprlmaya baglanan buharh gemiler imdada yeri$ti Fakat seferler sabah ve aksarn birer kere yspildt$rndan hem ihti;/aca cevap
vernrirror
hem
rvrrrrrrvr)
istenilen saau.e vapur bulunmul'ordu. 1837 ;'rhndan itibaren biri lngiliz ve
rrerrr de
\
dilen de Rus iki sirket Bo$azigi'nde yolcu ta5rmakta)Idl25 Bu yeni teknolojiden fa1,da|znarak
Bo$aziginde nakliyalln ve ulasrmrn emni1,s1]i sekrlde sa$lanmasr iQin bir sirket kurulmastntn
Iuzumu hakkrnda Meclis-i MebusAn-r Vukela brr mazbata hazrrladr. Mazbatada Bogazigi'nde
zl
Bkz. Ek i. arnr ferman.
ZZ "Ista,.,bul Kadsma yc MuhtesLb Qavu5ahuhurl hi, HalaBofaz'daiple-r,en pcreneler evyelhi tislubd.an el:lub uzun
vc crrsiz olub t,e t,clhen istinrc?l etleyib t'e pe rtn'teler ayret vc ollarriar-r rical ile haltednb t,e tahamntullerinden ziI'e hadintden alutage1,ade adem tahntil edub det'a'atle ptrcnteler garltolub nice nLifusun teleJtnc sebeb olduklct'tttt
adcn'ile rin vc rrisci taifesinnt ardlarmca segirdlb 5irr-ctle r e dib ent'6'ma 5a'
len 6.dente hani olmat,ub,baa ehl-i
rz
Bahl<pazanndan lJskidar'abash.a pe rcme ib gidenler 6ltnrch l0
-\,cste cyza' t,e ett,ar etledtlieri t'Iam olunntalrn,
nhrnt,n
,,nntl't
onlme|e
1O ah.qat'a, se)/rcgidcn litmesnelcr yemeli veiit-let-i-<c 6 hu;cic
hrircft
ahgat,a,6
4lfireh 8
lrr!l rr-' !r,
30
ahgat,a, \'emeh t,erntczler ise
40 ahqat,a, 4
l<.Areh
20
ahcat,a, set're gidcn
bututl giin bu Aslub izere, her hint bu
hdnrrn ize re olntaT ise multhem haharet olunttb ebcdi pcremcctlih islemet,c de),u defattrde ntuho,,'1'sf, bulunntagut
.. ", Fi 25 Receb 995/l Temrnu< 1587,A. Refik Altrnall Onuncu Asu Hicnde lstanbul
ve Tunzm Bakanhf,i, 1987) s
Ha1,611,
(Ankara: Kultur
III-iIZ.
73 Ye,',iDushrr', c2,s 259, Osman Nun Ergin, MeceLle-i(JmirtBeledit';'e , c 4, (lstanbul: lsranbul B $ehir Beledi.yesi, I995) s 2I60: "Galata Yafhapam te Unkaparir i,e OdunJi apusLt t'e SebzehAne t'e Emin1n'[ t'e Bilwnum
Ishelelerde ly4et'cud Matnat,e Ortahal,th ve Salaput y-a \!( Sandol t'e Ptt'adelerle Nahloluno.cakEmtla ve E5-j'antn
L]cirat TariJesi. Pa5alimaru'ndart Kadtk0\,i,tlc kadar
olan ishelelere,30 l,e
30 tondan )luhart cesdnletdeki
n1a\'rLa-
Iar 90 hurnp, 20'den 29 tonel,ehadar matnl.Lor 75huru5, l0 toneden 19 tonet'ehadar ortahol'tkt'e sanda.Ilar 50
hunr5, 5 Loneden 10 toneye hadar Salapuntalar 40 huru5, I toneden 5 toneve hadar Sandql ve Pivodelet' 35 hurus.
Fi 29 R.ahir 1328/26 Nisan 1326/1910.
24 Edt"rlondo De Amicis, Istanbul (18i1), (Ankara. Kultur Bakanirgr, 1981), s 433
25 Et.t Tutel, "$irket-i Hayn1ye", Istanbul Ansthlopedisi, c3, s 181.
usKt'D"l'RlN
uLlslNll
r i 11
\Iapur igletmek icin kurulacak 5irkerin faydalanna ve halkin uiagrmrna getirecegi kolayhkiara
dikkat gekiliy,e16u26. Mazbatada vurgulanan bir bagka husus ise ulagrrn zorluklanndan dola;n
L^ll,
^ l-;
^lt' ^".1
rrd.rr\ drLr
dyu.a
urr Bo$aziqi'nden iqerilere [agrnmasi rte kirahk 1'erler tulmak zorunda kalmasrydr Fdcr
At\zpnli
vapur seferleri sallanrr ise bu surekli taglnma zahmetinden kurtuiunacakrte
*^'
"b"^
Bogazigi'nin bog )'erlen de imar edilmr5 olacaktr. Bu hususlan dikkate aian Sultan Abduimecid
Bo$aztgi'nde vapur igletmek imti;'271nr onde gelen dei'let adamlan tarafindan kr:rulan I'e $irket-i Ha1'riyye adr i'erilen girkete Frrnibe5 sene muddetie \,'eren fermanrnr nesretn'rigLtr27.IBB2
phnda Sirketin imtr;'azr on 1'r1 ve iBSB inlinda da otuz pl daha uzattlmtstrr Son olarak I903
yrhnda srrketin rmti;'azr 1953 yrirnda bitmek uzere elli seneye tarnamianmrgtrr2S.
Sirket sermayesrl'le buharir gemiler alacak ve gerekli )'erlere rskeleler in5a edecekti. Daha
once vapurlar kt;'r;'a yana5amadrklal rQin aQtkta bekiiyorlar ye 1'olcular kapkla nakiediliyordur FIer iskelel'e ugradrkqa tekrar edilen bu islem oldukqa vakrt aldr$rndan Qogu kimse pne
kayrgr tercih ediyr6v4,r. $irketin in5a edecegt iskeleler belii btr denniikte olacagrndan arLtk vapurlar rskeleye tam olarak ;'ana5abilecekLi Bu luzden $irket-i Hai'n11'e vapurlan ve di$er tekneler iqin Uskudar ve civannda i'eni i'eni iskeleler insa edildiZe
$irketin seler tarifesine gore lstanbul tarafrna nrspel,le Anadolu 1'akasrnrn brr miktar ihnial
.dilnris nldrrarr
goruiur. O devirde bugunku grbi kargrdan kargrva iki rskele arasrnda bugun"'*"b{
ku gibi dogrudan seferler 1'erine vapurlar sahii bo1'Lin.t iskelelere srrayla u$ra1'arak UskUdar'a gelir ve sonra lstanbul Laralrna gegerlerdi. Bu nedenle \rapur azh$r Bo$az'rn butun bir
yakasrnt etkrlerdi. Anadolu )/akastna igleyen \/apur sa)/rstnrn azh$r surekli 5ikayet konusuydu30. Hele mubarek gecelerde ve LaLil gunleri oncesi vapur ihtiyacr had safhaya ula5ryordu.
Bo;,1s gunlerde Kuleli Askeri ldadisi'nden o$rencilerin vapuru doldurmasri,la diger iskeleler-
den 1'61.u almak imkansrz hale geliyordu3I. Rarnazan gecelerinde de lstanbui tarafinda ka26 2 \4nh"rem I 267 /IB5O larih ve 436 salnh Takvim-i V'ekaf i'ig ne5redilen mazbalanrn ozeri: ''Bo$ aziqindt gidipgclcnlercntedar'-tsuhilct lccnrrri,rt'ct olntaliiqirtTcrsane-iAntirc'dct'tvapular lahsisivle BofiaztQi'ne t'e adalar-a
i5lcttir-ilrnehde ise dc
nre
vsir',r-i tal,fda ntahall-i n'rezh|rede bulunan ve
lct5
nevsin'tkrtndc Bo{aziei'nde kalan hal-
haft olntadtgntdan le bu ciirctlc sabalt vc ah5anr t,alruz brr
,,n|itt. \,nnttr h,,lw'LabLltb bu yahtc ise herh.es i5ini u_r,dur-amavacalt ctlrctlc pchqoh /iintse _\,inc hayftlorlo gidip geln'rtge ntacbir olarah e{e r he rhes bwda bir ltolayltk bulsa t,apur. nru5tcr-isi btrhas h.at daha tazat,id e dccelinden asi
Rnhntiri'rin
rrrrr n)el-i
LTLTLL!
rrry'usivyesirle ncLzaran daha peh(,oh t'apura iht\,ac oldulu de rlzardu lstanbul limant'nda buur,Sqrvr
l:.m hesrettne nazeran t5lcmede olan t'apurlaru"t adedi
lunan gemilcri Kat adenizbo{an alztna lcadar gehmeh.
t'c iradc buyutulacak dige r nam
tLa
iEir"t
t,apur ipletnrch
uee
rc .Sirtct
-i
lfslt1i1,1,s yct'ahud tcnstb
btr lun'rpanl,d teshili n'rahr:un-i ntiisaade-t hazret-i padt5ahi but'wulur
ise
birr
Ushudar tle Istanbul arasmda digert lstanbul'dan Bt1,l1or'ohadar nttinaib ),crlcr,: u$rantah izere ihisi Anadolu tar aJma t,e Istanbul'dan Sar*er''e h.adar dahi h.czd,lih ntinasib tshelelcre ufirantah. ize re iiqii dahi Runteli cantbine
nrahsfis olntalt izere beSi mu5tcr-i tc5ntak ve ihisi gcmt qelemeh igin vedi htt'a t'apur -scfirrcsi te darih t'e i5tird olun-
')
/ilc451... r n^*^L-/>lrrdrl Nuri Ergin,lt4ecelle-iUmir-iBeledi'ye, c 5, i995), s2789-2290
27 Tohvi,n-i Vehavi'in 24 R. En,el 1267/1851 tarih ve 443 sa1'rh n0shastndan Osman Nun Ergin,Mecelle-i
Untar-t Beledil,ye, s 229I-2297.
28 o. N. Ergrn, a)Tr yer, s2794.
29 Ahmet Yuksel Ozemre, Ushttdar, AhLrshildor, (lsranbul: Kaknus, 2OO2) s 48-53.
30 Basiretci Ali Efendr,lstanbul Mch.tultlart, (lstanbul: Kitabevi, 2O0l) s ]84.
31 Basirergi AIi Etendi,Istanbul Mehtttplart, s 184: "5ehr-i
Receb-i $eriJ'in
26
Persembe giinn Qengelhoytt ishele'
sine gelmip isem de malum oldugu izera $trhet-i HavriS,-te'nin Anadolu cihetine tayLr', ,t'rr,',,i5 oldugu vapurlartn
nedreti cihetil,ls birhal saat geleceh \!s.purl, intizar olwunus ve ah5ant le1,1g-i mitbAreh.e-i Mi'rdc-r $e rif olmah minasebetiyle Kuleli Kr5la-i Hiit'n0\,unu'nda bulwan Meltteb-i ldadi-t $ahane 5ahirdanna hAnelerine gltrnelt izere
I 12
rusKLrDAR sEMpoz\ut'ru
lanlann iftar ve teravih sonrasi Uskudar'a ulagrmr iqin $irket-i Flayriyye'den ilave vapur talep
edriiyordu32.
\/^-"-1^r1h
vaPul rd'r rrr "LrEerayacagr iskeielerin adlan davlumbazlannrn uzerine birer lertha ile asrhrdr. C
devirde halkrn okuma-yazma bilenlenn oranr gok az oldu$undan, yolculann yanhg vapura
binmeierini onlemek iqin Bo$az'rn Rumeli yakasrna gidenlere siyah, Anadolu ),akasrna gidenlere ise krrmrzr boy'2 ile yazrlmrg levha asrhyordu. Fakat bu tedbir de okuma-yazma brlmeyenlere gerekli koiayligr sa$lalrapnamr$ll. Bunun uzerine Sirket-i Ha;'nlye yeni bir us6] keSfe[[i: rrapurlann bag diregine farkh renkierde bayrak gekmek Rumeli tarafina giden vapura ye5il, Anadolu larafina giden vapura da krrmrzr bay.rak qekiliyordu. Boyiece hic okuma-yazma bilmeyen
biri kolayca gidece$i ;rere uygun \rapura binebiliyordu33.
Mesire Yerlerinin Ulagrmr
$irker-i Hairi;1's'nrn duzenli seferlere baglamasr Bo$azrqi'nin demografik yaprsrnda ve hal-
krn BogaziQi'nden laydalanmasinda devrim nireliginde degigikliklere yol agtr Eskiden ancak
ozel kaink tutularak gidilebilen mesire yerlerine, halk artrk vapurlara dolugarak rahatqa ulagr)'ordu. Bo$azigi lstanbul'un bir mahallesi hukmune girmigti. Buyukdere, Tarabya ve Yeniko;"61. gazinolar, oteller aQrldr. Cuma ve Pazar gunien vapurlar doiusu halk Sanyer'e gider oldular3a. Daha onceieri Anadolu tarafinrn sikinleri aynr yakadaki mesire yerlerinden faydalanabiliyordu. Fenerbahge, Fiaydarpa5a, Qamhca, lstavroz, Qengelkoy, Kay6dagr, Alemda$t, ve Tagdelen belii baSh mesire yerlerinden idiier. Buralara at ve arabalarla ailece gidilip, hanendeler ve
sAzendelerle geceleri de kahp eglenmek bilhassa Uskudar'da oturanlar iqin mutad idi. Semsi
Paga sahilinden Kavak iskelesine kadar sayrsrz sultan saraylan ve qigek bahqeleri vardt.
Goksu ve Kuguksu Bogazigi'nin en meghur mesire yerlerindendi. Cuma Ozel gunuydu. Rumeii tarafinda ikAmet eden sultanlar ile vezir ve vekil haremlen Cuma gunleri Anadoiu tarafi-
hamLlen ruhsat i'td hrhnm6 oldulundan birhag 5ahirdan vapurabinmek igin tsheleye gelmi5 'te 5iddetle nuzul etmekte olan bdrdn altmda uE Eeyreh saat hadar kaldthtan sonra vilridu behlenmehde olan vapur, zaten vuhart is-
i
alm6 oldugt halde oraya gelebildi $A,hLrdan-t mail.eyh'a,mden buyucehleri binmeh adtn'fi'l-imltan oldug,mu anla1,47aft llskudar lshelesi'ne azim t,e htgticehleri o hadar yolu yuruJemelts6gl'lerini btlub bi'z-zafttr o mahut vapura hacim oldular."
helelerden miltehantmit olabildLgi hadar mi5te
32 Basiretqi Ali Efendi, Istanbul Mehnplan, s i96-197 . "Bolaztgi ahalisi tarat'mdan $irket-i Havfi1,ye'ye ihtar: Lehtt'l-hamd ve'I-minne SereJ-hultil eden Sehr-i celil-i Ramazan-i mafiftret-ni5andabi'z-zarir Boiaziqi'nde kalmq veyahut zaLen mutavattm bulunmuS olanlar, Istanbul'un geceleri 5ehr-t Serif-i mezhira mahsus olan 5ereJ ve meziyetinden 1,s 7i\,,A.ret husisundan vapurswluh cihetlyle mahrum haldthlart derhArdtr. Yalua bunun iEin alqamdan
t,aht-i matlubuna lzadar geride bir t,apur bekletmeh dahi uyamw ise
de
fahat mehtAbo.
tesodnJn ez-her cihet m'il-
nasib oloca{tndan Sehr-i mezhurun sehtzinden yirmibegine hodar olmah uzere geceleri saat birbuEuh sularrnda Ru-
meli cLhetine bir t,apur tavini minasib olur."
33 Basirerqi Ali Efend i, Istanbul Mehnplart, s 308: "Krrmar ve sivah levhalarm Lcad ve talilttnden ewel vapurlan
bulmah i1tn (ck]len stlztntrlan i5bu levhalar bir dereceye hadar tahfiJ ve ta'dll ett\tse de okumast olmayanlar bununhatdesh'tden mahrim olarah. elzser h.esan Rumeli taraJma gldeceh iken Anadolu tarafma glden vapura gyer tdt.
bayrahlar bu yanlryhga meydan brahmayacakdtr Qunhl Rumeli tarat'tna gtdeceh btr
adom ohumay olmasa daht ba5 direlinde ye5il bayrah asth olan vapura biner. Buttun igin 5irhete lisdn-t umumdan
$imdi i5bu htrmtzL
ve yg5il
te5ekhur oluns a ldy thdu'. "
34 Rli fuza Bey' Eshi Zamanlarda lstanbul Haltott, (lstanbul, Kitabevi, 200i) s l3]
'
u-sKUDARTN ULa.s1611
r
I13
na kayrklarla geqip orada hazrr bekleyen arabalanna binip mesire )rerlerine giderlerdi. Aynca
Bogaziqi p^zar kayrkiannrn y^z gunlerinde birkaQ defa haikr Goksu'ya gorurmesi aderrendi
Pergembe gunu Qargl ve mahallelerde "yann pazar kapg Goksu'ya grdecekdrr, rstekli oianiar
bu;'ursun!" nidastyla teliallar ba$rnr, Cuma gunu de kadrn ve erkekler hazrrhkiannr yaprp ka;rga binerlerdi.
il. Mahmud devrinin sonlanna
kadar seFr yerlerinde erkekler arasrnda kadrniann gezmelen yasaktr. F{ele Harem-i F{umA;'un mensuplan ve suilanlar bir mesireye geldiklerinde F{arem
a$alan ve baltactlar "Hah,et!" di)'erek orall derhai diger halktan temizlerlerdi. Tanzrmat'rn ilantndan sonra pekqok eski gelenek gibi bu gibi usirller uygulamadan kalktr. Fakat se)tr )'erlertne kadtn ve erkeklerin arabalarla ve ka)'rklarla gidip Osmanh gelene$ine aykin kadrn erkek
bu.lu5maiannln yay'grnlagmasr hukumetin dikkatini qekti ve uiulmast gereken senr adabrnr
duzenle;'en bir tenbihndme yapnlandr. Bu tenbihn2mede sey.ir yerlerinin kadrn rre erkekiere
aprlan ozel gunleri srralandrktan sonra seyir esn2srnda uy'ulacak kurallar hatrrlatrhyor ve ka-
drnlann saat 3i onbirden sonraya kalmamalan emrediliyordu. Aksrne hareket edenler rurbe
itibar sahibi kimseler olsalar dahi rutbeieri kendilerini kurLarama)'acaku36
ve
Mesrreye gitmek artik o derece yaygrnlagmr$tr ki, o tarihlerde lstanbul halkrnrn en fazla me5gul oldugu geyler hangi gun hangi mesirel'e grtmek ve hangi gece nerede eglenmek ve zevkin
bin bitmeden digerini tertiplemek ldi.37 Anadolu Hisan cihetindeki Buyuk Goksu ve Kandilh
tarafrndaki KuSuk Goksu, (nam-r diger Kuguksu)'nun arast sef ir )'en]'di. Uskudar'dan, Karako;,'6.t-t Haliq rskeleierinden sokun edip krp>ra yanalan piyide kainklannrn iqrndekiler yer
kaprna telagrna duserlerdi. Ak5ama yakrn Goksu'dan Kuguksu Qay.nna gegiiir, genqler harf-endazhk3s eder, i5aretlegmeler, bakrgmalar grrla giderdi. Abdulhamid devrinde butun bu eglenceler orladan kalktr denrlebilir Sultan 11 Abdulhamid'in srkr idAresi GOksu ve KuQuksu AIemIerinrn tabiri ciizse Qanlna ot trkadr ve her ikisine de ragbet kalmadr3g.
Sultan Il. Mahmud der,rinden itibaren ra$bet goren bir baska mesire yeri de Kadrkoy tarafi1'6t. Uskudar'da, Beylerbe;,i'n4. o[uranlar kogu]arla ve okuz arabalarryla buralara gelirierdi.
J) Aiaturka
saaile onbir, ak5am namazrndan bir saat oncedir
36 Canib-i hukumetden lstanbul sevir yerleri hakkrnda sene I2781186I ranhinde ne5rolunan tenbihnAme s0-
retidir: "UshidcLr
t,e Q.amltcat,e Merdit,en hatl,esi ve Haydarpasave Dw,ardibi t'e BoiaziEi'nde Beylerbevi'nde Hatuzba5t mesirelerinde Cwna ve Pazar ganleri tle sai' el,yamt mahsisastnda he rlzes gidebilecchdir. Fakat zihar vc
inas iqnn met,dhi'-i n'tahsasabulwtdugundan hadtn ve erhekharmahan5rh oturmayacahdu . Istanbul ve Bofaziqi
llshidar sq,ir yerleri micerred
ve
Cunta gwtleri hadtnlara ve Pazar gunleri erhehlere nrahsus oldugtndon bundan
boyle daht Dersaadet'te Kafithlne'1,e ve Ushudar'da Moda Burnu t,e FenerbalEesi t'e Boiazigi'nde Kuguh ve Bi)tuh
Sular ve Qubuhlu't,a Cuma ve elyamt sairede hodtnlar gidebilnb ancak Pazar giinleri IslAm hatunlan gidemet,erphAir \rt,ir ttcrlet'Lne gidecek satLa ye galgtct t,e arabocr tohtmt ehl-i rzcahareh.et etmehlazm geleceginden 5Avct
ltavlen ve Jtilen trasfta-i rezalet olacak olurlarsa o misilliler hlnlnen te'dib olunacahdtr. Ashdbt rutbe t,e itibardan
bulunanlar daht harehat-i memnual,a mutecdsir olursa riltbeleri hurtaramat,acqhdtr. Saat onbirde seyir yerlertnde nisvdn tahtmmdan higbu' htmse halmavacahdtr."
?7.,
r/
Alr -Rrza Bev Eshi Zamanlarda lstanbul Hayatt. s 1 I9-133.
38 L"f arma.
39 S.rrn.r Muhur Alus, "Goksu ve Aiemien", Resirrrli Tarih Mecmuasr, say,72, (istanbul: Ekrm
1036
l95l)
1032-
1
14 TusKUDAR sEN{PonuNru
Bu ;'akada Kusdili ve Yogurrqu ga;.rrlan ile Kurba$airdere krpian da Kadrkolnr'nun baghca mecirelerivrli IOr1r1'lsln ba5lanna kadar buralardakr egienCeier det'am elti4O.
Uskudar'rn Kara Ulagrmr
Omnibusler
Uskudar'rn denr;den ulasrmr peremeler ve kai'iklar, daha sonralan da y,rrkarda agrklandr$r
uzere $irket-i l-iarri11'e vapurian ile gergeklegtiriliyordu XiX Asirda Uskudar'da oldukga bu;'urnu; ve meskun rnahalle ri geni5 bir alana;'ayrlrnr5tr. Iskeieden uzak ),erlerde oturanlann ula5rmr hele eilerinde prku oianlar ve ;urri;'emeyecek durumda olanlar rQrn Qok :ordu. Bunun
'irin hprnen ickclsnrn y'anrba5inda at krraya venlirdu. Tabri kadrnlar ve ya5hiar iQin bu da ge-
rekli koia;'hgr sagla)ramrvordu A'rupa 1'akasinda IB69'dan iLibaren tramvay igietilmeye ba5rv^*\IA\nn
"^r'^-'*^
selmesi
daha uzunca
ianmrs
r.e
| e halka
hiirnrk
setirmrsti
\llquulL,l
rqrrrrrr\)
rrqrr\q
LJLi) Ll^ krrlavlrk
RUra) r!R SLLrI
rrrri,Lr. IAnadol"
LlAlll\
cr) M SLIl'
LJi, Lfd
) df\d)tIId
yolcu
bir sure daha alacaktrr. Bu srrada Uskudar'rn
taslma aracl omnibuslerdiral. llk oiarak
Fransa'da Nantes 5ehnnde 1825 rrlrnda i5lettrgr hamama musterrlerlni ta$rlnak igrn kullanrlan
omnibusler 1826,uhndan rtrbaren Paris'te )'olcu ta$rma)'a ba5ladrlar+2. lki \,€1,2 616r, atla gekr-
len ve 15-20 r-olcu tasr)/an 5rk gorunu5lu ornnibusler Fransa'da genelirkle okula grden oirencrlen ta5r;'ordu lstanbul'da buruk oteilere ;'olcu ta$r)'an ozei vasrtalar olarak kullanrlmaktal'di 29 Cahir I276/13 Ocak 1860 tarihrnde Osmanh tabirl'slrnden Fiacr li4anukEfendi'ye A'rupa'dan getirrlen ve omnibus adr venlen dohnu5 turu bu araglarla Uskudar tarahnda 25 yrl
surel'le 1'olcp ta$rnra imtr;'azrnrn i'erildr$r gorulmektedrr. \erilen imiil'aza gore 5irkei ug hat
uzennde bu arabalarr isleiecekti:
Hat: Uskudar-Doganctiar
-
Hat: Uskudar - Be;']gt6e)'i
Hat
Uskudar
-
icadi;'e
-
Karacaahmed
-
Tophane|o$iu
Do$ancrlar
-
-
Sa1ka1'a
Baglarba5i
-
-
Krsrkl
Sankava
- Krsrkit
Dolmus ucrell mesafey'e gore 20-I40 para arastndadtr+3.
lr{amafih imrrl'azlan ahnakla birlikte, bu hatlann lumunun hemen agrimadrglnr goru;,orLl7.
Bo$azigi ve Beylerbel;r 5ut,rnrn agrlmasr 1874 yrhnr bulmu5tur.
ki gehir lr4ektuplan adh kogesinde
Ali Efendi Basiret Gazetesi'nde-
UskUdar-Beylerbeyr hattrnrn agrldrgr habe n ilzerine mem-
A-^l^1" .,..l'..,na iSletfiii
nrrnirrerini if: Ac
errncktcdir Vr1^Ll.-I
SirJ<et-i Hevrirn'e'nin
L lllll
r\IlduLrlU
*f -^^*..,.
I ra)Lt/\
-^b. vanrrriarrn
- LrlrlLALLurr.
)'di\d>1.
aZlrOr
*-^^D^
burun Anadolu 1'akasr ula5rmrnr olumsuz ;'onde etkriediginden Uskudar'a kadar gelenler buradan omnibusierle sahilden ulastm imkanr bulabileceklerdiaa.
40
S..*.r lr4uhtar Alus,'Eski Kusdili,
\bgurtgu, Kurbagahdere", RcsirrrliTarihNlecmttav,sayi 14, (lstanbul
Subat ]951) 592-194.
4l
TI
Osman
Nun Ergrn, Omnibusu
"L-atrnce "om-ni-bus" kelimelerinden murekkep
sus, herkes ictn- demcktir. l-rmuma mahsus arabalara ve emsali vesait-i
rii
-')
d
^tL
eder. Me cellc-t tJntur-i
Beled4,1,e , c. 5, s Zt8 i
"Otobusicrin
Babasr Omnibus", Rcsimli TarihMeanuasr, sa)t
Nun Pek,
't) R.
SertaQ
++ Basirergi
ta
.
Kavserilto"lu, Dersaadet'ten lstsnbul'a Tramt'qt" c
Ali Eiendi,
r5leteceltnc
lc
lsrattbul Mehtuplan, s
4fl.-4j3
l'
tiruu
3I, (Temmuz i952),
1626-1627.
(lstanbui: IETT, 1998)' s 25.
"L/situdar Onrnibris $irlteti'nirr Bofaziqi'ne do!ru bir pos'
birhaE gihden bcri Bctlerbet,i'nc hadar i5latntelttc
hat,adLs gordtim.5ir.he
olup manast umuma mahnaklirl'eys alem olmustur" dl\re ta-
tedbtrlhahihata'r bars-i menttrunive
oldugna ddir Carsantba gtnthi gazetenizdc bir
cttn'tlc-i dcvantmt tenrcnni e de rtz. An'
t oldufundan
calr $irlret-i Ha,\'r.ivve 'nin Ansdoltt cthethde i5leuneltde oldulu vapurlarut halh.a t'erdigt Tahntat uzermde bi'd-dc-
UsKUDARTN
uL{srN,rr
r rl')
XIX. asnn sonlartna dogru otomobiiler A,rupa ve Amerika'da yava5 ya\ras 1'a1'gtniagmaya ve
ozel kisilerin uiagtmrnda qok bu1'uk kolayhk getirmekteydi. X'X. Yuzpirn baglannda il. Abdulhamid idaresinin sonlanna do$ru istanbul sokaklannda da otomobiller gorulmeye ba5ladi. YaL^*^'r^L^"^ ^rmak uzere ithal edilen birkag otomobilin gehir trafigrni altust ederek dolagmaUaLL(-LLAT Lralta Lrr
sr \/e bazrlanntn da kazalara I'ol aqmasi Abdulhamid'in otomobrlleri zararh addederek tedbir
olarak bunlan derhal )/asakiamasina yol agrr+5. I1. MeSrulilrsilt ilanindan sonrattomobillerin
s?1r151 r'e dolayrsrl'la da kazalann saFsr artmrslr. Bu hususta ierman o]unan bir irade-i senilye
gereklr tedbrrlenn ahnmasinr ongormektedir:
$u arahk lstanbul'a banlan tarafrndan otornobiller getiriierek gerek Sisli ve Ka$rthane taraf larrnda ve gerek Uskudar'da r,esarr cihetlerde dola5rp bazt kazalara sebeb olduklan zat-r ghanelerrne arz arz edilmr5drr Bu durumlann meydana gelmesinin onune gegecek tedbtrienn ahnmasr toplum menfaati agrsrndan gerekli oldugundan hukumetce icab edenierin )'erine getirilmesi Padr5ahrmrz efendimrz hazretlerinin emir ve iradelen gere$indendira6.
Jt4esnrtirretin ilanrndan sonra $ehremaneti'ne, Bab-i Ali'1,s ve Nafia Nezaretine dilekgeler verilerek $ehrin genig caddelennde otomobil ve otobus kulianrimaslna ruhsat talep edrlmi5se de
2B Nrsan l32B tarihinde, beledi;'e meciisi sokaklann olomobil i'e otobus isletilecek kadar ge-
nig oimadr$rndan Srmditik musaade edilmemesine karar verilmi$ti+7
Omnibuslerin qah5masr halkrn ulasrmrna hakikaten buyuk kolayhk saglamr5tr Fakat yolladolapsryla omnibuslerin her geqi5inde o kadar toz kalkryordu ki, Basiretci Ali
Efendi gazetesindeki kosesinde bu durumu hicvetmekten kendrnr ahkoy,3627'
*'l lr.l i-'li-^*^'-r'*r
rL14a(rr)r:rr5l
r.1
Uskudar omnibusleri Camhca'ya gidip geli5i bir dereceye kadar teshil ettiyse de hai boyle
kalrrsa ilerde (amhca'1'a gidecek ?dem kalma;'aqak gibidir. Sebebi malum ya, yaz gunlerinde
r'rrr.d.\,(
Uskudar crherinden Ba$larba5l'na kadar grdenler bir araba kalktrgr vakrt
utr '-i-^^-1'
I uz5d,r lr L^"ada
mai11,s1inde bir alay suvari geliyormu5 gibi birden bir toz duman kalkrp sagh sollu ne kadar
bina r,arsa kAffesinr ihata ederek ortair$r goz gormez brr hale getiriyor Araba Krsrkh'da yahut
Bulbulderesi'nde iken Bafilarba5r'nda ve Tophanelio$lu'nda gdz gozi gormuyor lki tarafh
koskier, koSk haiinden qrkrp san qamurdan mamui bir ctsm-i garibet-numA halindedir, Bul.feat 5tkat,ct olwtntu5 t'e vapurlarut tezt,rdi 2tmrunda bireoh istirhan'tda bulunulnru5 ise de bir Jat'da hasrl olmatub
Sirlre r ,r,irre bildigi gibi t'apur iSletmehden t,e bu ),izden ahali',,a zahrnet ve r-nrchden asla .[eragat etmemi5dtr. Eier
ntczhfir' Omnibis 5irhcti Qamlrca taraflaru'ta i5le trili arabalar gibi Boiazici'nc doir^u mitcmadiyen araba i5lctnre dr Act'ntn eA,.r i<q utnunlutl n"tazhor-t ra$bet ye mcmnutlit,e ti olut' t,e Anadolu cihetine gidcceh olanlar ),alruz LIsl<ttdar'a hadar vapLtr iIc gidub andan ilerisi ignn vapura binnteh hitlJetutden t'areste h.altr."
45 ''Oto,noltiller Mentaliir-i
Osmanr-r1,e-r,e ancah
1324/1908 inhilAbmdan sonra dahil olabihni5dir.. Tarih-i tehantili
olon 1889 senesinden 1908 senesinehadar guzeran olan ondoktLzsene zart'mdaharih.a-nimanbir suretde terahhi
eden otomobillcr tdare-t sabthaca elelttrlh t,e teleJon alan gibi
rni5 r,c ,t,ollarm vus'al t'e haldtrunlarm
muzlrr addedilerek giintntklerden imrart men
ntctanct-i jrcifi_r,_r,e.r'thaiz olntadtlr
ta men'tnttit'ethamuslara dalti tesmll cdtlereh Frat'tstzca'dut fui-hqct'e hanluslarda otomobil t'e
intrar
edebtlmL5
oldug bir
otobus helirncsi
Me5r-utilet) birhae scne et'r'el ecnebilerden birisinin he r'
otomobilin istanbul soieahlannd a cet,elAnt hiltimetce derhal ntenedllmi5di, "Os-
hazJ olurulru5du. Bu hadar toanilta rainten uthilabdan
nasrisn
edtl-
btt memrlitit,ete sebeb goste rilnri5 r'e ltat-
(11.
man Nud Ergin, Mecelle-iLimur-tBeled\'ve. c 5, s 2581.
46 Basbakanhk Osmanh Argii,i, lrad.e Hususr, 10, I R 1326/i0 Ma1'rs 1908, Vahdettin Engin, Sultan Abduthsmid t'e lstanbul'u, (lsranbul: Simurg, 200I), s 137.
47 Or*u., Nuri ErEn , Mecclle-i l,Jmtu'-t Beledit'\'c, c 5, s 258i.
__--r
I 16
tsusKUDAR _iEt',rpoz\ulfu
bulderesi'nden Qamiica'1'a kadar birkaq mevki'e ku;,ular kazdrnhp bunlardan Frenk tulumba--' \rr\dl
^'r'^-'*
^"'1^
)r) ld )u
rP "oilar
sulattrnimrg olsa tozlann onu alinmrs olura8
)
Trqrnt'rr; r,e nrnniluslenn bilhassa lstanbul yakasrnda sebep olduklan kazalarda yayalanmalara ve hatta olumlere vol agmasr AIi Efendi'nin bir diger gikayet konusudur:
Tramva;'larla ornnibusier bidAyet-r zuh0rundan beri brr dereceye kadar iyab u zihabr teshil
etirle rse de ara stra 2hirete gonderilen bi-garelenn yetirn kaian famill'alan dolalnsryla tahassr-rl
eden teessuratrn derecesi dugunulur ise ieviidi hlg mesAbesinde kahra9.
11 \4egrutiy'etin ilanrndan hemen sonra Ticaret ve Nafia NezAreti'nln 23 Subat 1325/1909
tarihli tezkiresinde lstanbul'da otuzbin lira senrral'e ile kurulup 60 sene muddetle i5lerilecek
Dersaadet Otobus ve Omnrbus Anonini $irketi iqin dai,a vekillerinden Dai'id Rosu Efendi'ye
ruhsat veriime sr hakkrnda $Ora-yr Devlet ve Meclis-i lr4ahsts-r \zukela karan grktrgr ve pAdisah
tarafindan da tasdiklcndigi belirtilmektedirso $irket 5artnAmesine gore lstanbul yakastnda
Trnhinc-orr:Ln1..
Taksim-Bulnikdere , Ni5anLagr-Yrldrz, Azapkaprsi-Kagrth2ne. thlamur-Be5ik'- r "-'
NI:
'^^
Ld)-r \ ri'.1t ILd)Ll 'Llamur-BeSiktaS-Gumti5suyu-Taksim
Il I
arastnda i5ie1'ecek olan omnibus ye orobusler Anadolu vakastnda Haydarpaga istasl'onundan Ba$dad caddesrni takiben Bostancr;,a,
I-J^,,1^--^-^
,ra)uarpapa i^r^.
L>r-aS;'onundan Ko5uyolu-Camhca-Be1']sy[e1n- Alemda$r 1'onlerine, UskUdar'dan
Bulbulderesi-Camllca \/e Uskudar
-
Hay'62tpa$a arastnda qah$acaktt5l.
Tramvay
i842 ),rhnda ilk
defa Amerika'da New York'la kurulan al]r tramvay'hatlan i845'de Paris'te
ve 1860'ta Londra'da i5letmeye aqrldrs2 XIX Yuzlnlda dunyanrn buyuk 5ehirlerinden oian ls*^*r-"r'^
r^ L"
Ldlruur d ua
uu "eni aractn gelmesi ulagrmda bUy'uk rahathk saglayacaktr. Bu hususra ilk ola)'
rak i863 irhnda Mr. Huchiadson tarafrndan tramva)'hattr kurrna teklifi gelmi5, fakat onun hazrriadrgr kontrat taslagr Osmanh hukumetince tasvip gormemigti. lkinci bir teklif ertesi yrl
tramvay imtryazr isreyen bir ingrirz'den geldi
Eminonu-Divanyolu-Bayezid- aksaray-Topkapr
E
m in OnU -A;n' ans a ray- Eyu b
G ala ta - Karakor'-Tophane
-Begikta5-O
rtako;'-4tttvutkoy
ouzeroilrlennda
i5le;'sssk bu prole qok;'rkrm gerektirdiginden gerqeklegrnedi. UQUncu oiab-.--^
rak23 C.ahrr 1285/I868'de Nafia NezAreti Kopruier Meclisi azas;. Rustem Bey'e tramvay kurnra ruhsatr i'erilmesine ra$men o da ige baglayamadt. Son oiarak 22 C.er,ryel 1286/30 Agustos
1869da, rlk defa Lramva)'hattr kurup atlarla araba igletrne imtiyazr 40 yrl sure ile Krepano
Efendi'nin kuracasr Dersaadet Tramva\' 5irkeLine 1,srilcli53. Um0r-i Nafia NezAreti Vekili Meheli Efendi, Bnsirct, "Sehrr Mektubu" No 1280, i i C.ahir I27I/I2 Temmuz I290; Istanbul Mchtuplart, s 302.
49 nli Efendr, Basiret, Sehir Mektubu" No 1092, 8 $ern'al 1290/16 Tegnn-r sAni I2B9; Istanbul Mehruplart, s
aB
218
50
Or*rn Nun Ergin . Mecelle-t lJmurt Beledi),t,e, c 5, s 2580-258i.
5I Or*^n Nun Ergin ,lr4ecel.le-i [Jmur-tBeledt1,ye, c 5, s )582-7585.
5Z S.rrug Kay'serilioglu, "Tramvay",Istanbtrl Ansihlopcdrsi, c 3, s299.
53 Or*^n Nun Ergin
bul'aTramt,dr',
, Mecelle-i lJmurt Beledq,l,g, c 5, s 2398-2400; Sertac Kayseniio$Iu,
cl, (lstanbul: IETT, 1998) s 38-40.
Dersaadet'ten lstan-
USKUDARIN UL{5llvll
I
117
r r'
'
rned Kaboli Papa tarafrndan imzalanan mukaveienimeye gore hatlar ewela lstanbul tarafinda
in5a edilecek, Uskudar ve Bo$azigi'nin sahrl caddelerinde hat aqrlaca$r zaman hukUmetten aynca ruhsat alinacaktrr54.
Mukaveieyle a1'rn tanhi tasr)'an 5artnimeye gore Lramva;' dort hatta igletilecektir:
Hat Azapkaprsi'ndan ba5layarak Galata-TophAne-Besiktag ve Ortakoy'e,
Hrr Yeniknnrui'nin
lstanbui tarafindan bagiayarak Bab-r Ali-Sogukge5me-Divani;elu-4ittr'-'^"'"r^
rat'-Yusu fpa5a Qe gmesi'ne,
FIat Aksaralrda
2
hattan a1'nlarak Samaty'a ve Yedikule'ye,
Hat Aksaralt'da 2. hattan a1'nlarak Topkapr'1'a kadar uzanacak[i.
Szrrname
I
ve 2. hatlann rkr sene zarflrnda, diger hatlann da dort senede Lamamlanmaslnl
ongoruy'ordu5i llk olarak Azapkaprsi-Crtakoy hatir 1871'de hizrnete aQrldr56
Arlr rram\,2\,'rn
t t.j
asnn sonlanna do$ru elektrikli hale getirilmesr Qair$malan ba5iadr. Balkan
Lr..rrt
^^
L{arbi'nde Harbil,s Nez2reti'nin lramva)'larda kullanrlan bUtUn allan satin aimast uzertne eiekt/ \Llr
rikli rram\,2\r elzem hale geldi ve nihay'et 2 Subat i9I4 gunu Karakoy Meydanr'ndan Orlakor,'e
rlk elektrr.kh trarnva)' hareket eltii7. Fakat Uskudar taralrnda henuz tramvay hattr kuru]amaIr4eSrutiyei'in ilanrnr takrben tegebbuse geqildiyse de Trabiusgarb ve Balkan harplen
hattrn kurulmasrnr bir sure engellemtSti. Anadolu I'akastnda Uskudar ve Kadikol.u civannda
[ram\.ay hartr kurulmasina ba5lanmrs ve rlk defa 1327/I911 tarihli ]r4eclis-i Vukela karanna
rsrindden 27 nisan 1329/1913'de )'a)'rnianan lride-i Seni11'e ile Uskudar'da iskele'den ba51a1'srak Krsrkfi uzelnden Alemda$r'na kadar uzanacak olan elektrikli [rail1\'ay hatttntn lnsa \/e i5mrstr.
tl.
letme imti;r271 Evkaf-r Huma;,un NezAreli'ne brrakrhlreldu58.
25 tl,aztran 1329/19i3 tanhinde N2fia Nezireti'nce aqtlan ihAleve merkezi Paris'te bulunan
Orrrnium D'enlreprises Sirketi iie lstanbul'da ilk havagazr fabrikasr lQtn teklif \reren Mosl'O Bezanson rekiif vermi5ierdi Ancak Evkaf Nez2retr ve Vakiflar idaresr devre;'s grrerek 5 Mart
I33I/1914 rarihii iride-r senllye uyannca Bo$azigi'nrn Anadolu Hisart'ndan Beykoz ve Anadolu fenerine kadarki bolurnunde rnsa edilip i5ietiiecek elektrikli tramvai' hatttntn UskudarAlerncla$ krsmrnin Evkaf-r hUmayun Nez2eti ile $ehrem2neli'nin ortakla$a in5a edip r5letmeleri, masraf ve geirrleri aralannda pa1'laimalan kararlastrrtlmrstt Bunun uzeriue I331/1914 ulmda Selami Ali Elendr r,akhndan Acrbadem Derg2hr bahqesi ve Qevrestne atol)'c \/e $anti)'e rnSa ettillmiSti. Fakat bu sefer de 1. Dunva Harbi'nin patiak vermesr bu pro.;e;'r askrl'a aldtrmrsti. Ard arda gelen savaqlar birrp Curnhuri)'et kurulduktan sonradtr ki 1927 )'rlrnda Surel1'a 11men'rn dncuiugunde kuruian Uski-idar-Krsrkii-Alemdag Halk Tramvaf iarr T.A S B Hazrran
Ig2B Cupa gunu ;'aprlan agrh5 merasirniyle Uskudar-Baglarbagr-Krsrklt lramva;' seferlen tek
hat olarak i5lermel'e agtldr. 2 Temmuz 1929'da Uskudar ve Havalisi l-iaik Tramva)'lan TA 5
adrvla
t4
kuruian yeni
girkerre en buyuk irissedar lstanbul Belediy'esi
Osman Nuri Ergin, ]t4ccellc-i I)n'iur-r
55 Osman
Nun Ergin , Mecelle-t Lrntut'-t
Be
lcdl't'e , c
BeIe dt\'t'e,
idi. Sirkel once Uskudal'
l, s 2399
c 5' s 2401 ; lstanbul taralrnda kuruian tramla,vin detal4r ta-
rrhi rqrn bkz. Sertag Kayserilioglu. f)ersaadet'ten lstanbul'a Trantvay, 2 ciit, (istanbui: IETT, i998-1999)
-\n
sertag Kayserilioglu,''Tramvai"', /.starzbul,{nsiltlopcdisi, c 3, s 799.
SertaQ Kay'serilioglu,
58 Osman
Nun
"Tramr'^\"', IstanbtLl Ansihlope disi, c 3, s 299
Ergin , \4ccellc-i Umu
t
-i
Bcle dn't'e
2486
' c l, s
-_-_"
I 1B
TusKUDAR sE\,rPoz\uNlu
Fiay'darpasa-Karacaahmet-Baglarba5r hattrnr aQti. $rrketin imiiyazr
lETT';'s der"redildi5e
l6 Mart 1955 tarihinde
r-r";'r^- L^^'a
U4)Lc oimak uzere en sonAnadolu yakasrnda kuruian [rarr]\'a)/ istanbul'da )'ine en
^^..
kaldrnlmrgttr. Hrzli ulagrmt sa$lamak igrn once alh, sonra elektnkli oia>LJtl l-\lrauuru
^*^r^r" "^1'.asrnda
/dn
rak rsietrlen trarnvay, otobus ve dolmusiann ga$inda onlann hzrna yetigemedigi gerekqesiyie
hizmetten kaldrnlma)'a ba$lamistr. Nufusun nispeLen az oldugu ve 6zel araelann henuz yollarl dnldrtrrnadta.r i9601a1n ba5rnda otobusler \/e bilhassa dolmu5iar gok hr:lr gorulul'ordu. Bu
duguncei'le lsianbul 1'akasrndaki tramvay hatlan birer birer sokuimeye baSlandr. Sonra srra Usl',ir^- rraffi1r^\n1a
geldi.3 Ekim i966 tarihinden itibaren lstanbul'un Anadolu ),akasrndaki
t\LtLr4l
Lrarlr\ a)'rr
Lramrra)'lar kaldrnlma)'a ba$Iandr. Kalan son ikr hat olan Kadrkol'-Uskudar ve Kadikoy-Hasanhotln., An l4
^aca
Pa)4 rraLlal r Lr4 r Kastm I966'da son seferini ;r2p1tp[an Sonra depolara kaldrnldr60.
Biirndioi uzers bugun UskUdar'rn bapiica ulasrm aract denizden BeSiktaS r'e Emtnonu'ne igIe;'en Turkiye Denizcrlik 1;letmeieri'nin $ehir hatlan vapurlan rle Begrkta5'a ile Emrnonu uzerrnden Karakol"e r5le1'en ozel motorlardrr. Karadan gali5an dolmu5lar rle belediye ve ozel halk
otobuslerinin kalkrs )'eri yine Uskudar'drr. A;mca Anadoiu'dan gelen ve Anadolu'1'3 o1s1.n lum
gehrrlerarasr otobuslerin rlk u$rak ),eri F{arem o[ogandrr. Bugun sadece Flarem -Sirkeci araslnda surdurulen araba vapuru seferleri daha once Uskudar'dan Kabata5 r'e Srrkeci arasrnda da
duzenienrnekteydi. Ancak Bo$azrgi Koprusri'nun 1973 yrlinda aQtlmasrndan bir sure sonra bu
T
\.)r\tJLIdI
seferlere son verilmistir.
Ek 1: istanbul Ahkam Defterleri, No B, sayfa 8I, Htiktim 253:6r
"Uskudar Kadrsrna hukum kl.
Uskudar ahaliieri Sudde-i Sa'2detrm e arz-t hal edub Uskudar iskeielennden kalnkcr tAriesi
ahaii ve fukariyi ez-kadim brrer para navl ile geturegelmigler iken bu esndda iskele-i merkumede muhteli ve mugevves ka)akcrlar pey'd2 r'e fukardrn zor ile kayrk igine vaz' \'e cebren iki$er para ahz ve bunun ems2li zulm u ta'addilen numdyan oldu$un bildurub ol babda istid'A)r inAyet ve sAdrr olan ferm2n-i 2li;,e imtis2len kuyoda nazar olundukda Uskudar'da Bu1'ui( |5kele ve Balaban ve TophAne ve lr4umhAne ve Kuzguncuk ve Kavak ve Salacak t'e Ayazma iskeleierinde kethudalan ve ihii)'arlan ma'ri[etr;'le brrer mu'temedin 'aiey'h kethuda vekili [a'){n ve
ir-lerinp
r\rLr rrru r''anh,i1r1'1-ahi'Al kefiisiz kayrkcr idhal etmeyub 1te kayrkcilara ta5radan ecnebi ka1'rk qekrlme;nrb ve brri fevt olmadukca yeniden ka1'rkcr zamm ve ricil I'e nis2nun i'akalanna yapu.,,1- 1,..^1,1.-.-.
) u u Na)'rr\Idr ll ia idhai olunmamak ve pi1'2de kayikiara neybei tarh olunrnayub rbAduliah 1zAlarryla diieduklen ka;rgr bazar ve rikib oimak \fe geqici kayiklara nevbet bizimdur dei'u mUSteri aimadan men' e[memek ve iqlerinden hilaf-r nizAm hareket edenier ketm u ihfa olunma.^,L
ihr6n ^1"--12[ bA-fermin-t aii gurot-r nizamlarindan iken biraz zamandan beru hil2f-r ni)'L.ru rr Ii crL \./turrrr
,r* hu..ket ve mu$teriierin yakalarrna ),apu5ub zor ile kapklarlna rahammulunden ziyAde
Adem tahmil ve eyyam-r gita ve bazr lurtrnah gunlerde yaz ;'eikeni ta'bir olunur,velken urub tahammul edememekie garka sebeb ve nice ibaduliahun telefine bais olub ve fi'l-asl ecr-i rnisilleri Uskudar'dan lslambol'a Baflqekapusu'na 2dem basrna birer para iken ikrser \/e uQer para is\U.
rY
Sertac Kai'seriliogiu. Dersaadct'ten Istanbul'aTran'tva\',
An0u
Sertag Kai'seriliogiu, "Tramt,2)"',
6l
1.rr,.lr,,l L)r{Ly
trrr.n(
IJLLr|lUr,il
IsLarbtl
Tnsill]
L(
2, (lstanbul: lstanbul
,I
Ansihlopedir,,
B
c7
, s 2OO.
. r,
s 3OO.
Sehir Beiedil'esi, I998), s 136-I38
usKUDARIN ULA5rN,lr
r
119
te)ub ve an kasd kalngrnr kuma yan geturub igeruye su aidrrmakia ihAfe ve yana5urken deniz
furttna idi deiu dorder ve beger para mutAlebe \7e verme;'eniere gut0m-i galiza ile setm ve lrzlannr ve i'ddm-r rvA ederek zr7t24" akqaianni alduklanndan ma'da Balaban ve Kavak iskeleleri-rle.'lo'-'
r,.''..''.'.a
krizifetinde br;lkfi r'e emred kalnkci olanlarnis] tflifesine yelke_nsiz grderum
vrqrr
/ vJrrr
deur rahdi'r'e denize crkdrrkda velken kaldurub
beser
ve
I v vr
on2r
naralannr
ve
r L bu
uu
ihafe
rrrqt!
vu
tarikia
Lql tl\lq
vulrur
lqt
allJc
r"1'r^-'.-r^.^
^^at
-^"n
"^;r';.'^
ile
karrklanna
1'rL:r
IllLlcll
L,LL,tnl4i IIIL.ld.ll
lCtALclCi,
tutub
LLTLL.rU mU:Ahame
lIlL.rldlIalIIL
rrL
rr\t4r trra iLllId.l. \'g lKl Lll 5d
meks ve
5a) I I ferAcelennden
^a)
grderken hezel'An-r mel'ane1'r rridri'la h2nc-i edeb harekete Lasaddi e;,iediklerini Uskudar'da
meclrs-i ger'-i hatirde eiinme ve hutabi ve sipdhi bazart kethudasr ve ihti)'arlan ve haffaflan ve
atti.rlar ve arabacrlar ve canbaziar ves2rr esnaf kethudalan ve ihtiyarlanl'|2 ahAlisinden mazbotu'l-es2mi cemm-r gafir Musirrnin kavrkcriar kethudaian ve ihti;'arlan mahzariannda tesekki i'e
fi-rha-ba'd ikr gilte piy'Adeye altr adem ve uQer gi[te;'e on adem dorder gi[te1'e on rki idem ve
Baiaban iskelesr nelber kay'r$rna ;rrmi Sdem ve Buyuk iskeie ate5 kap$rna krrk 2dem ve 1,in.
Buiuk iskele nevbet pi;'2desrne ke:alik ;'irmi 2dem alub ziy'2de ainrarnak i'e kadimisi uzere
Adem ba$rna birer paradan zt1'Ade mut2lebe etmemek i'e kethudAlan dahi nezAret edub bu
-'"^'1e
'-;1're-'r^l llir\LlAl
LrAL I 4l)
4tAdem tahrnil ve akga aldurmamak ve mu5terrlenn r,akalarlna yaprgub zor ile
l'^''';'-^^
:rL^1
-^'-Tl ve trzlannr hetk rle cevr u ez^ elmemek ve
\ L hilaf-i
ser'-ir gur
tari|rL:r"11-L^
r i)ur
rrrrqr
rl lUaLlL-lllalid
Nct) lElIla
IL,ltldl ".
?ALr
Galata ve Kasrmpa$a \resarr mahallerden mechrllu'l-ahv2l kayrkcrlan rdhal rle kayrkhAneierine
o.'''ohi lze,,nL ."kilnemek rre kemA fr'l-eg'el nerrbei anCak ate5 ka;'r$tna \Ie nevbet piyadesine
'--^L^'^'^l*^=1^
dnrder
crfteve nevbet
i]<jser
vp
ve
\ L ncer
\ L L.tul
LrLr ltll,L/c
Lt\Ll
I
olmamak I'e Balaban ve Kavak iskelelil<1'l,i)Ll>
tld5la
rr\r?Lr
Utf
le n muzahame-i n2sdan hali olmagla ekser rnuhadderAtdan ve ehl-i rrz makoleslnden olan nisvAn me'iu[e oima]an1'la olageidigr uzere birer mu'temedun 'aleyh kethuda vekili ta'i{n i'e ka1'rkcilardan yosma kryAfetinde brlkir ve emred olanlar Bulnik iskele;,e iarh ve ancak Balaban
ve Kavak iskelelerinde olan kalnkcrlar ehl-i rrz kryafetinde sakalh ve kefilli i'timid olunur
me'nron kimesneler olub i'e nisi t2riesine haric-i edeb cet'r u ezA ve ihafe olunrnamak ve rglerinden hilai-r nrzam harekete ces2ret eden asl2 himAye \re ketm olunmalub zAbiiine haber verilmekle hakkrndan gehnmek ve Uskudar z2bitlen dahi daima nez2ret edub himaye rre mus2maha ederler ise muk2btl oimak uzere taht-r zabrL^ya ifri$ r,e cumlesi bu minvAi uzere rvA-dlde olmalan,vla fi-ma ba'd 'ibadullahrn rrz ve mdl ve canlartnr si)'ancte r5bu ntzAmlan dust0ru'lamel olmak babtnda tugra ile mu'anven ferm2n-r Aliganrm sud0runu cumlesi istid'2 ve tstirhim
e1'leduklenn sen kr mevlan2-;n m0mai)e;'h zidet-feailuhosun bi'l-iitrmas t'l2m etme-le i'lAmtnda munderic olan suret-r nrz2m hrfz-r ur0z-r raeharim ve rahat-i 'rbad rride-i mrlnifesr oldu$u
ecrlden fi-ma ba'd dustoru'l-amel olub hilafina hareket edenlerun haklanndan gehnmek uzere
olma$la ale'd-devam Uskudar zAbrtieri nizAm-r mezk0run devimtna nezArel ve ihtimimdan
haii oirnalub e$er ol makUle mu$a;'rr-r nrzdrn hareket edenlen kendulerden him2;'et eylemek
suretleri numodAr olur ise bila tevakkuf mu'Akab i e mes'01 olacaklanndan i$tibah et'letnemeierini tefehhr-rm ef iemek fermAnum oima$tn rrndi, sen ki mevlana-il m0mdtlet'hsin, emr-i serifimtarafina rus0lunde Usku dar zAbitanrnr mezlis-i ser'e da'vet ve muvdcehelerinde feth u krriet ve mazmOnunu gere$i gibi tefhirn fi-ma ba'd nizim-t mezb0run dust0ru'l-amel t'e mer'i
ve mu'teber tutulmaslna 'a1e'd-deirdm her bin nez2re[ r,e ihtimim \/e emr-t Serifimie verilen nizAm-r merkumun hilAfrna hareket edenlere e)J'en men kan ruhsit t'e cet'iz gOsterilrne;ub men'
u rahzirlerine ve menln0'r,e mutenebbih olmay,2nlarun zabltleri ma'rifetiyle haklannda ic2b ve
rktizd eden te'diblennun 'ala eyln hiiin icr2srna mubdderet edub ve zAbiiAn mak0iesrnde rgmAz
ve musamahasr zuh0r eden oiur ise mes'0i ve mu'a[eb olacaklartnt mukarrer \]e muhakkak bilub ana gore her bin mezid-i basiret i'e intibAh uzere hareket ve sen dahi nezAret ederek rnfdzr emr-r serifrme ve nizim-r mezb0run devAm i'e ibkistnabezl-t \'t-ls'\re histl-i kudrei edub te-
I20
Ig5KUDAR sElvrPonui\ru
vakki ve tekAsulden ve ser-mo hilifindan gayetu'l-gaye
ittiki
ve mucanebet olunmak babrnda
fermAn-r 2ligAn yazrlmigdur.
Fi Evdsrt-t \a'bdn sene 71Bl /
2-ll Ocah 1768.
Ek 2: 1640 Tarihli Es'ar Defteri'ne Gdre Kayrkqr Esnafi Narhr62
Es'Ar-r Peremeciyin
Yaluz Kilreh Pcrente'. Bageekapusundan Be1'pot'u onalltva, Kanhca!'a oniki;'e, Anadolu
JJ,".-,-.
-r.--, eengelkol,u'ne al[rva, lslavroz'a bege, Uskudar'a dorde, Sa]acak'a dortbugu_
I tr).1r rIla L/ri
^- ar\la
ga, F{a1'darpa5a iskelesine begbuquga
Dort Kiirelz Yilandili Perenrc.. BagCekapusundan Kavak'a krrkikil'e, Be1'Lot'o otuzikil,e, ipcirh'y'e lnrmrdorde, Kanlicag'a )'irmiikiye, Kandilii'ye onsekize, Qengelkol'u'ne ondorde, lstavroz'a onbrre, Kuzguncuk'a ona, Uskudar'a sekrze, Salacak'a doknza,'Kavak'a on akga, Fiaydarpaga lskelesine onbir akgaya.
Aln Kiirelt Yiandili Pereme: Bagqekapusundan Kavak'a altmt5, Beyfts-'u otuzdokuz, lncirotuzaltr, Kanitcag otuzdort, Anadolu Hisan otuziki, Kandilli oluz, Uskudar onsekize, Salacak ondokuz, Kavak'a yirmi, Haydarpaga ;nrmiiki.
li
Dort Kureh Kaba Perente'. Bagcekapusundan Beykoz'a )'irmibes, Kanhca$'a yirmibir, Uskudar'a on akga.
Es'6r-r Kalakcrydn
Yabuz Kiirelt Kaytll. Bahkpazanndan ve Yemi5 iskelesinden ve Sebzehane onunden Uskudar'a dorde, Salacak'a be5e, Kanirca$'a on, Beykoz'a onikiye.
D6rt Kureh Kayth'. Mevdzr'-i mezb0reden Uskudar'a ona, Salacak'a oniki,ve, Kuzguncuk'a
onbir'e..
Uskudar'rn altr kurek onbes zra' kayerna sa;rfda otuz neferden zryAde ve qit2da rki kilrek
Ve altr kurek ontig arsln kapgrna sayfda
L-rL-.,
z-ffih ^r,'-,'h.rrmidort
neferdenziyAde aimayalar.
L/ILrI t
)'
aallrltt
r
i.irmibe5 nefer, r'e 5rrdda yirmi neferden zi;,fl. almayalar Ve dort kurek oniki argin kalagrna
sai,fflr ondort nefer ve $it2da oniki neferden zryilde almay'alar Ve dort kurek dokuz argrn karniirnn
ytBLtLd .,^l-,. l'.i1slid3 olursa sayf.da ahr ve gitada be5 neferden ziyAde aimayalar.Bofaziqi'nde
)drrlrz ^ur
oain ko;'lerin r,akr lbazar kayklan bundan akdeni yaz ve krg aiageldrkleri 2demlertn uqde biri
eksik aiub kainlr basgun etmeyeler. Basgun etmediklerinde adem bagrna birer akqa aiub basgun erdiklerinde idem ba$ina uger mankrr alalar Uskudar kapklan basgun etmediklerinde
adem hec,rna hirsl akqa alub basgun etdikierinde 2dem ba5rna uqer mankrr alalar. Galata mavnaian basgun etdlklerinde iki Ademe bir manktr, basgun etmediklerinde 2dem batina bir mankrr alalar Uskudar'a deve geqrrdiklerinde beherine on tki$er akQa alalar. Miri deve oldukda beherine altr5ar akca aiaiar At ve katrr geqirdikiennde beherine beger alalar. HtmAr gegirdiklerinde behenne uQer akqa alalar Yalnuz kurek kargu-be-kar5u;'a bir 2dem geqirdiklerinde yanmgar akga ala. Ve Be;'iior'u ve Kanhca!'a ve Anadoiu Hisan'na 2dem bagina birer buguk akga alalar. V'e Qengelkoyu'ne ve lstavroz'abrcer akqa aiura. Uskudar'a ve Salacak'a ve Kadrkdyu'ne
Adem basrna brr akca altna.
62 Er'o, Delreri (16+0 Tarihlt). Hazrriayan: \h5ar Yucel, (Ankara: TTK, I992) s I20-126
USKT]DAR
SEMPOZYIJMU
II
L2
Mart 2004
13
BILDIRILER
CILT
1
Editorler
Prof Dr. Zekeriya Kurgun
Doc Dr Ahmet Emre Bilgili
Dr. Kemal Kahraman
Ceiil Gungdr
Seylettrn Uniu
Te|.0216 341 05 00
Fax 0216 391 60
61
USKUDAR
BELEDiYESi