Uzaktan Eğitim Ekonomisi

Uzaktan Eðitim Ekonomisi
Biliþim teknolojilerinde yaþanan hýzlý geliþme, 21.yüzyýl toplumunu bilgi toplumuna dönüþtürürken, bireylerin eðitimöðretim çaðlarýný da tüm yaþama yaymýþtýr. Yaþam boyu öðrenme felsefesiyle birlikte eðitim yönlü talep artýþýnýn ka
geleneksel eðitim olanaklarýnýn yetersiz kalmasý, teknoloji yoðun bir eðitim modeli olan Uzaktan Eðitimin yaygýn kullanýmýna
neden olmuþtur. Uzaktan Eðitimin yaygýnlaþmasýnýn bir diðer nedeni; geleneksel eðitime göre
Uzaktan Eðitim ekonomisinin farklý özelliklere sahip olmasý ve pek çok uygulamada uygun tasarýmla özellikle birim
maliyetler açýsýndan daha ucuz olabilmesidir. Bu bildiride; Uzaktan Eðitim ekonomisi ve özellikleri üzerine odaklanýlmýþ ve
Uzaktan Eðitim maliyetleri farklý sýnýflar içerisinde geleneksel eðitimle karþýlaþtýrýlarak incelenmiþtir.
Â
GÝRÝÞ
Eðitime olan talebin artýþýyla birlikte yeni bir seçenek olarak kabul gören Uzaktan Eðitimin (UE) dünya çapýnda
yaygýnlaþmasýnýn bir nedeni; eðitim kurumu ve öðrenen açýsýndan daha düþük maliyet potansiyeline sahip olmasýdýr.
sistemleri kitlesel eðitime uygun tasarlandýðýnda, örgün eðitime göre maliyette etkinliði yüksek uygulamalar ortaya
koyabilmektedir. UE’in ekonomik anlamda kazandýðý bu üstünlük; kullanýlan teknoloji, eriþilen öðrenci sayýsý, öðre
materyallerinin tasarýmý, etkileþim, maliyet unsurlarýnýn ölçümü ve yapýsý gibi pek çok faktöre baðlý olarak deðiþmek
nedenle her iki sistemi ekonomik yönden karþýlaþtýrýrken, bu faktörlerin birlikte göz önüne alýnmasý gerekmektedir.
1. UZAKTAN EÐÝTÝM EKONOMÝSÝNÝN ÖZELLÝKLERÝ
UE, özellikle geleneksel eðitimde olduðu gibi eðitimin koþulu olarak geniþ fiziksel tesisler gerektirmemektedir. Baþlangýç
maliyeti yönüyle her yeni yatýrým projesinde olduðu gibi UE için de belirli bir kaynaða, finansmana gereksinim vardýr.
UE'de hizmetin niteliði, finansman gücüyle yakýndan ilgilidir. UE yoluyla sunulacak eðitim hizmetine yönelik çalýþmalar,
belirli bir ekonomik yapý içinde bütçelenerek finanse edilmek durumundadýr. Ekonomik sistem içindeki bir dengesizlik,
sistemin iþleyiþine de yansýyacaðýndan UE’in belirleyici amaçlarýndan birisi olan, “olabildiðince çok sayýda öðrenci
eðitim hizmetini götürmek― amacýnýn, mali sistem ile bütünleþtirilmesi gerekmektedir [1] .
UE ekonomisi üzerine literatürde pek çok çalýþma yer almaktadýr. Yapýlan çalýþmalarýn çoðunda UE maliyetler açý
geleneksel eðitimle karþýlaþtýrýlmýþtýr. Bu çalýþmalardan elde edilen sonuçlara baðlý olarak UE ekonomisinin özellikleri þu
özetlenebilir [2] :
· UE’in geleneksel eðitim modellerine göre üstünlüðü savunulurken baþvurulan ilk dayanak, UE’in sistem ve b
baþýna düþen giderlerinin göreli olarak az olduðudur [3] . Ancak temelde bu konuya geleneksel ve UE’in gider yapýlarýný
olduðu göz önüne alýnarak bakýlmasý gereklidir. Maliyetlerin belirlenmesinde iki sistemin farklý özellikleri dikkate alýnmalý
UE’de sabit maliyetlerin deðiþken maliyetlere oraný geleneksel eðitimden daha yüksektir. UE’de sabit giderler yükse
deðiþken giderler düþüktür. Geleneksel eðitimde ise sabit giderler düþük, buna karþýlýk deðiþken giderler daha yüks
[4] .
· UE ve örgün eðitim sistemleri arasýnda özellikle sabit ve deðiþken maliyetler arasýndaki fark önemlidir. Örneðin örgÃ
eðitimde öðretmenler deðiþken maliyettir ve ek öðrenciler öðretmen sayýsýnda da artýþa neden olur. Öðretmenlerin, eðitim
maliyetlerinin 2/3’ünü oluþturduðu bir sistemde doðal olarak maliyetlerin çoðu öðrenci sayýsýna baðlý olarak deðiþke
olacaktýr. Buna karþýlýk UE’de, kullanýlan teknolojiye baðlý olarak örgün eðitimdeki maliyet yapýsýnýn tam tersi iþlemek
Teknolojinin baþlangýç sermaye yatýrýmý büyük olduðundan, sabit maliyet yüksektir. Öðrenci sayýsýna ve teknolojiyle
sunulan program sayýsýna baðlý olarak deðiþken maliyetler ise düþüktür. O halde sabit maliyet, toplam maliyetin büyü
oranýný oluþturduðuna göre, ortalama maliyeti aþaðý çekecek þekilde öðrenci sayýsý artýþý saðlanmalýdýr [5] . Çýktýyý sa
maliyeti aþaðý çekmek gereklidir. Bu, fabrikanýn birim üretim maliyetini aþaðý çekmek için maksimum kapasite ile çalýþm
benzer. Bu nedenle faaliyet hacmi önemlidir. Öðrenci sayýsý arttýkça sabit maliyetler daha fazla birime yayýldýðýndan, ortala
maliyet de düþmektedir. Sabit maliyetler ise belirli parametreler ve sýnýrlar içinde sabittir. Program ve ders sayýsýndaki artýþ
veya azalýþlar sabit maliyetlere de etki edeceðinden, genelde sabit maliyetlerde de iniþ ve çýkýþlar yaþanýr.
· UE’de henüz ilk öðrenci kaydedilmeden yüksek düzeyde yatýrýmlarýn yapýlmasý gerekmektedir. Sermaye yatýrým
özellikle eðitimde kalitenin ve etkileþimin arttýrýlmasýna yönelik olarak stüdyo inþasýnýn ve iletiþim teknolojilerinin (uydu gib
kuruluþ yatýrýmlarýnýn gerçekleþtirilmesine yönelik teknolojik yatýrýmlarýn söz konusu olmasý durumunda, çok daha yÃ
düzeylere ulaþabilmektedir. Ýkil (dual) eðitim veren bir kurum açýsýndan eldeki kaynaklarýn kullanýlmasý durumunda, bu tü
yatýrýmlardan bazýlarý önceki uygulamalar için daha önce yapýlmýþ olduðundan, yatýrým maliyetlerinden tasarruf saðlanac
Bilgisayara dayalý teknolojilerin eðitime sunulmasý istendiðinde, bu kez de sermaye giderlerinde önemli artýþlar gerekir. Bu
artýþlar, sadece söz konusu araç gerecin satýn alma maliyeti nedeni ile deðil; ayrýca öðrencinin yararýnýn arttýrýlmasý için
sisteme yapýlan yeni yatýrýmlar nedeniyle de oluþmaktadýr. Bütün bunlara raðmen yine de okul gibi yüksek inþa maliyetle
http://www.eogrenme.net
Joomla! ve MJ Turkiye ile Güçlendirilmiþtir
Oluþturan: 12 October, 2016, 19:43
gerektiren yapýlara gerek duyulmayacaðýndan, mali açýdan önemli tasarruflar saðlanacaðý açýktýr.
· UE sisteminin maliyet yapýsý içinde temel belirleyici faktörler özellikle teknolojik yatýrýmlar ve bunlarýn kullanýmlarýdýr. S
konusu teknolojik aracýn kullaným biçimi, o aracý kullanmakla karþýlanacak gider kalemlerinin sayýsý üzerinde etkili
olmaktadýr. Örneðin, dersin karma sunum teknolojileri ile mi yoksa tek bir teknoloji kullanýmý ile mi yürütüleceði, ayný ara
baþka uygulamalarda kullanýlýp kullanýlmayacaðý, öðrencilere gönderilen materyallerin giderlerinin kuruma mý öðrenciye m
olacaðý gibi üzerinde durulmasý gereken pek çok konu vardýr. Kýsaca belirtmek gerekirse; kullanýlan teknolojiye de baðlý
olarak, genelde UE’in sabit maliyetleri örgün eðitimden daha yüksekse de, öðrenci sayýsýnýn artýþý ile birim baþýna
maliyet daha düþüktür. Bu düþüþ toplam maliyetlere de yansýmaktadýr.
· Eðitime sunulan teknolojilerin maliyet yapýlarý da birbirinden farklýdýr. Örneðin video-konferansa ve Webe dayalý dersler iç
maliyet yapýlarý farklýlaþýr. Bunun anlamý kullanýlan teknolojiye de baðlý olarak, kayýtlý öðrenci sayýsý deðiþimi nedeniyle, m
etkinliðinin de farklýlaþmasýdýr [6] .
· Ãœretim girdileri açýsýndan UE, geleneksel eðitime göre daha çeþitli çýktýlarýn elde edilmesine izin vermektedir. Ayný
kullanarak farklý derslerin sunumu UE yoluyla gerçekleþtirilebilir. Örneðin uydu donanýmý için yapýlan yatýrým, video-konfer
internet yoluyla ders sunumunda iletiþim alt yapýsý olarak tekrar tekrar kullanýlabilir. Ayný þekilde ders bir kez hazýrlandýktan
sonra gerekli güncelleþtirmeler dýþýnda, kullaným kapasitesi arttýrýlarak kullanýlabilir [7] .
· Literatürde yer alan pek çok çalýþma UE’in ders geliþtirme ve sunumuna yönelik sabit maliyetleri ile kayýt edilmiþ Ã
sayýsýna baðlý olan deðiþken maliyetlerde yüz yüze eðitime göre daha etkin maliyetli olduðunu göstermiþtir. (Rumble 198
Rumble 1986b, Ellerston 1987, Rule 1988, Phelps 1991, Taylor 1993). Öðrenci baþýna deðiþken giderlerin düþük olmasý
nedeniyle UE’in öðrenci ve/veya mezun için geleneksel eðitim ile karþýlaþtýrýldýðýnda daha ucuza geldiði düþünül
Ancak bu, yüksek sabit giderler eðer öðrenciler arasýnda en etkili þekilde daðýtýlýp, öðrenci ya da mezun baþýna düþen
gider düzeyi, geleneksel eðitimle elde edilen düzeyin altýna indirilebildiði durumda söz konusu olabilmektedir.Â
2. UZAKTAN EÐÝTÝM EKONOMÝSÝNÝ ETKÝLEYEN FAKTÖRLER
UE’de maliyetler pek çok faktör tarafýndan etkilenmekte ve bu konuda geleneksel eðitimden farklý yönler taþýmaktadýr.
ekonomisini etkileyen faktörlerin belirlenmesi, etkin UE uygulamalarýnýn geliþtirilmesinde özenle yapýlmasý gereken maliyet
analizinde nelere önem verilmesi ve hangi konulara dikkat edilmesi gerektiðini belirlemede yardýmcý olacaktýr.
2.1. Kurumsal Yapý ve Rol
Herhangi bir UE programýnýn maliyetlerini belirlemede, UE’i sunacak olan kurumun örgütsel olarak yaklaþýmý ve bu
programda oynayacaðý rolün belirlenmesi önemlidir. Bu açýdan UE sistemi içerisinde dört farklý rol tanýmlanabilir [8] :
Ãœretici, sunucu, finansal destekleyici (sponsor) ve öðrenci. Ãœretici, UE programlarýný ve programlarda kullanýlacak öðretim
materyallerini geliþtirir. Sunucu, üretilen bu program ve materyalleri alarak, bunlarý en iyi þekilde kullanabilmeleri için
öðrencilere yardýmcý olacak kolaylýklarý ve danýþmanlýklarý saðlar. Finansal destekleyici (sponsor), üretim ve sunum
faaliyetlerine yönelik giderleri kýsmen ya da tamamen karþýlar. Öðrenci ise üretilen ve sunulan program ve materyalleri alýr.
Ancak öðrencinin rolü sadece öðrenmekle sýnýrlý deðildir, maliyetlerin bir bölümünü de karþýlar.
UE kurumlarýnýn bazýlarý üretici veya sunucu olarak sadece tek bir rolü bazýlarý da iki ya da daha çok rolü birden
bünyelerinde taþýr. Bu kurumlar doðal olarak farklý bütçelere ve maliyet kalemlerine sahip olacaklardýr. Bu nedenle
maliyet konusunda öncelikle kurumun UE içinde üstlendiði role açýklýk getirilmesi gereklidir. Hem üretici hem sunucu
olan bir kurum için bütçedeki önemli maliyet kalemleri üretim ve sunum maliyetleri iken, sunum iþini üstlenen bir
kurum açýsýndan sunum maliyetleri aðýrlýk kazanacaktýr. Kurumsal açýdan maliyetleri etkileyen diðer bir faktör ise söz
konusu kurumun amaç ve hedefleridir. Kurum bu amaç ve hedeflere baðlý olarak yatýrým kararlarý alacak ve UE sistemi
içinde üstlendiði rol deðiþebilecektir. 2.2. Teknoloji-Ortam Seçimi
Teknolojiyle ilgili yatýrým kararlarýný almak, eðitimle ilgili politika yapýcýlar ve planlamacýlarýn yüz yüze geldiði temel
sorunlardan birisidir. Yeni bir teknoloji hem eðitsel fýrsatlarý yaymada, hem de kaliteyi geliþtirmede seçenekler sunmaktadýr.
Ancak kullanýlacak teknoloji türü, ortam seçimi ya da söz konusu teknoloji/ortamýn kullanýlýp kullanýlmayacaðýna yöne
kararlarda yapýlacak bir hata, maliyete neden olabilmektedir.
Bazý ortam türleri için maliyetler, çok sýnýrlý bütçeye sahip eðitim kurumlarý için bile ekonomik olabilir. Örneðin iyi
tasarlanmýþ basýlý materyallerle birleþtirilmiþ ses kasetleri, bireysel çalýþma için düþük maliyetli ve diðer ortam/teknolojil
göre de oldukça esnek bir öðretim aracýdýr. Ders sayýsýnýn artýþý durumunda görüntü kasetleri ile TV yayýný ile eðit
maliyette ve daðýtýmda üstün duruma geçmektedir. Kullanýlmasý düþünülen eðitim teknolojilerinin her birisinin sabit
maliyetleri farklý oluþabilir. Ayrýca teknolojilerin tek ya da iki yönlü olmalarý da maliyetleri deðiþtirecektir [9] . Bu nedenle
seçenek teknolojilerin her birisinin maliyet yapýlarýnýn analiz edilmesi yararlýdýr.
2.3. Öðrenci Sayýsý-Ölçek EkonomisiUE
ekonomisini etkileyen en önemli faktörlerden birisi de öðrenci sayýsýdýr. Geleneksel eðitimde öðrenci sayýsýnýn artmasýy
http://www.eogrenme.net
Joomla! ve MJ Turkiye ile Güçlendirilmiþtir
Oluþturan: 12 October, 2016, 19:43
deðiþken maliyetler artarken, UE’de bunun tersi görülmektedir. Öðrenci sayýsý arttýkça baþlangýçta oldukça yük
sabit maliyetler, daha fazla birime yayýldýðýndan; öðrenci baþýna ortalama maliyet düþmekte, bu ise toplam maliyetlere
yansýmaktadýr. Ölçek ekonomisinin aktif hale gelmesi ile az sayýda öðrenci için örgün sistemler, fazla sayýda öðrenci
UE sistemleri maliyette daha etkin olabilmektedir.
2.4. Program Büyüklüðü ve Türü
UE yoluyla yürütülen bir programýn büyüklüðü ve program içerisinde verilen ders sayýsý da maliyetleri etkileyen
faktörlerdendir. Geniþ hacimde sunulan bir UE programýnda, öðrenci sayýsýnýn artýþý maliyetlerde azaltma etkisi yaratýrken
sayýda ders sunulmasý durumunda her dersin kendine özgü ders geliþtirme ve sunum maliyetleri olacaðýndan bunlar,
maliyetleri etkileyecektir. Farklý kapsamdaki dersler için ortak sunum gerçekleþtirilebilirse (örneðin her ders için TV
yayýnýnýn kullanýlmasý ile), sunum maliyetleri azaltýlabilir. Yine kuruma alýnmýþ bir video-konferans sisteminde ders sayýsýnýn
arttýrýlmasý, sistemin tek bir ders için kullanýlmasý durumunda atýl olan kapasitenin kullanýma geçirilmesi, maliyetlerde azalt
etki yaratabilir. UE gibi uzun döneme yayýlmýþ programlarda her ne kadar dersin hazýrlýk aþamasý çok uzun sürse de uzu
döneme yayýldýðýnda, bu maliyetler azalma eðiliminde olacaktýr. Ortam ve teknoloji kullanýmýnda sistem bir kez kurulduktan
sonra baþlangýç maliyetleri sabit olduðundan, bunlarýn getirisi ders sayýsýnýn artýþýyla ve farklý program türleriyle artacak,
böylelikle farklý amaçlara hizmet edebilecektir.
2.5. Programýn Uygulanma Süresi
UE’de maliyetleri etkileyen faktörlerden birisi de zamandýr. UE çevresinde pek çok elemanýn bu sistem içerisinde
harcadýðý zaman, maliyetleri önemli ölçüde etkilemektedir [10] :
· Öðrenim materyallerinin üretim süresi ve bu üretim için gerekli personel süresi
· Öðrencilere destek/danýþmanlýk hizmeti veren personel süresi
· Öðrencilerin öðrenim için harcadýklarý süre
Materyallerin geliþtirildiði üretim aþamasýnda UE, geleneksel eðitimdeki hazýrlýk aþamasýndan çok daha fazla süre gerekt
Kullanýlan ortama baðlý olarak bu süre daha da artabilir. Sunum aþamasýnda (programlarýn hazýrlanýp öðrencilere çalýþm
için sunulmasýnda) UE, geleneksel eðitimdekinden daha az bir personel süresi gerektirir. Bu, öðrencilerin kendi
kendilerine öðretim paketi ve materyallerinden öðrenmeleri nedeniyledir.
Genelde UE’de maliyetlerin büyük payýný, öðrencilerin materyalleri çalýþmada harcadýklarý süre oluþturur. Bu sü
parasal olarak ölçülmesi ise zordur. Çünkü öðrenci süresi daha büyük fýrsat maliyetine sahiptir. Basit þekilde
kiþinin eðitim saati süresince kazandýðý maaþ miktarý esas alýnarak tahmini yoluna gidilmektedir. Bu nedenle program üretm
ve sunum maliyetleri, öðrencinin öðrenim paketini daha kolay anlayabilmesini saðlama yeteneði ile farklýlaþmaktadýr. Ayrýca
uzaktan sunumu gerçekleþtirilen programýn uygulandýðý süre de maliyetler üzerinde etkilidir. Programýn uygulandýðý sü
o programýn ekonomik ömrünü oluþturacaðýndan, programýn hazýrlýk ve geliþtirme maliyetleri, bu süre boyunca
kullanýlacak bir yatýrým olarak kabul edilerek, sabit maliyet niteliði kazanacaktýr. 3. UZAKTAN EÐÝTÝM MALÝYETLERÝ
UE'de maliyet konusu bu sistemin en kritik öðelerindendir. Bu açýdan maliyet, bir bakýma UE'in geleneksel eðitim
seçeneklerine göre daha ucuz olma özelliði ile en önemli varoluþ gerekçelerinden de birisidir. Þüphesiz UE
sistemlerinin hepsi geleneksel eðitim seçeneðinden her zaman daha ucuz deðildir [11] . UE’de maliyet bileþenlerinin neler
olduðuna yönelik çok net bir tanýmlama yoktur. Özellikle teknolojiye dayalý eðitim maliyetlerinin belirlenmesinde bu karmaþa
çok daha fazladýr. Bunun temel nedenlerinden birisi; yüksek eðitimde, geleneksel eðitim sistemi içinde dahi maliyetlerin
belirlenmesi ve ölçümünde farklý yaklaþýmlarýn olmasý nedeniyle, eðitime sunulan teknolojilere iliþkin maliyetlerin
ölçümü ve söz konusu teknoloji maliyetlerinin belirlenerek çeþitli ölçütlere göre ekonomik yönden analizinin
oldukça güç olmasýdýr. Teknolojide yaþanan hýzlý deðiþim ve yenilenme süreci, maliyetlere de yansýmaktadýr. Kurumun
maliyet unsurlarýna verdiði deðer de maliyet kalemlerinin yer aldýðý sýnýflarý deðiþtirmektedir. Ayný maliyet kalemi bir kurum iç
sistemin kuruluþ maliyetleri olarak ele alýnýrken, diðer bir kurumda bir yenileme maliyeti olarak görülebilmektedir. Bu
nedenle UE’de, UE’in genel ekonomik özelliklerini yansýtan maliyetler de göz önünde bulundurularak, maliyet
konusuna kurumsal açýdan yaklaþmak daha öznel ve tutarlý sonuçlara götürecektir.
Maliyetlerin iþlevsel ve kavramsal olarak anlaþýlmasý, maliyet yönetiminde tutarlý kararlarýn alýnmasýnda temel girdi
niteliðindedir. Literatürde maliyetlerin belirlenmesinde kavram birliðinin saðlanamamýþ olmasý nedeniyle UE maliyetleri
tarafýmýzdan çeþitli açýlardan sýnýflandýrýlarak incelenmeye çalýþýlmýþtýr.
3.1. Davranýþlarýna Göre Maliyetler
Maliyetlerin faaliyet hacmine göre davranýþlarý deðiþmektedir. Maliyetlerin faaliyet hacmine baðlý olarak nasýl bir deðiþim
gösterdiðinin bilinmesi ve incelenmesi, faaliyet hacminin deðiþtirilmesinde bir gösterge olacaktýr. Maliyetlerin davranýþ kalýbý
uç arasýnda deðiþmektedir. Bir maliyet kalemi doðrudan bir faaliyetle ilgili olarak deðiþebilir ya da faaliyetteki deðiþikliklerden
baðýmsýz þekilde sabit kalabilir. Herhangi bir maliyet kaleminin her durumda ayný davranýþý sergilemesi söz konusu olmamak
http://www.eogrenme.net
Joomla! ve MJ Turkiye ile Güçlendirilmiþtir
Oluþturan: 12 October, 2016, 19:43
birlikte, hangi davranýþsal özelliðin ne tür maliyet sýnýfýna dahil olduðunu bilmek, maliyetlerin anlaþýlmasý açýsýndan ön
3.1.1. Sabit-Deðiþken ve Yarý Deðiþken Maliyetler
Ãœrün ve hizmetleri saðlayan kurumlar talebi karþýlamaktan sorumludurlar. Sunulan ürün veya hizmetlerin hacim olarak
artýþ ve azalýþlarýna baðlý olarak toplam maliyet de artar ve azalýr. Faaliyet düzeyindeki bir artýþ veya azalýþtan etkilenmeye
sabit kalan maliyetlere Sabit Maliyet (Fixed Costs), faaliyet düzeyindeki deðiþmelerle çýktýya baðlý olarak deðiþen maliyetler
Deðiþken Maliyet (Variable Costs) olarak isimlendirilir. Kurum içerisinde öðrenciye yönelik hizmetlerle deðiþen harcamalar,
doðrudan ders sayýsý ile ilgili olduðu kadar öðrenci sayýsýyla da deðiþmektedir. Bu nedenle öðrenci sayýsýna baðlý maliyet
kalemlerinin deðiþken olarak alýnmasý yanlýþ olmayacaktýr [12] . Bazý maliyetler ise faaliyet düzeyinin belirli bir aralýðýnda sa
görünürken, faaliyet hacmindeki bazý sýçrayýþlarla deðiþken duruma geçer. Bu tür maliyetlere ise Yarý Deðiþken Ma
(Semivariable Costs) denir. Örneðin bir video-konferans için görevlendirilen teknik eleman sayýsý, sunum süresine baðlý
olarak, vardiya yönteminin gerekli olmasý durumunda artacaktýr. Normalde sabit olan bu kalem yarý deðiþken duruma geçmiþ
olacaktýr.
Sabit maliyetler öðrenci sayýsýndan baðýmsýzdýr. Sabit maliyetler içerisinde yöneticilerin ve ders hazýrlayanlarýnýn maaþla
basým, görsel, iþitsel teknolojiler ve bilgisayar maliyetleri, araç-gereç ve ekipman, ulaþtýrma, telefon, kira, faiz, ýsýtma v.b
harcamalar yer alýr [13] . Deðiþken maliyetler ise her yeni ilave öðrenci için saðlanan maliyetler toplamýdýr. Her öðrenci öð
materyallerinin çoðaltýlmasý, danýþman süresi gibi ek maliyetler getirmektedir.
3.1.2.Ãœretim ve Sunum Maliyetleri
Geleneksel eðitimde her dersin maliyeti her yýl ayný olma eðilimindedir. Öðretmen hem öðretim içeriðinin hazýrlayýcýsý hem
sunucusu olduðundan, bir dersin üretim ve sunumu arasýnda çok az fark vardýr. Her yýl yeni öðrenci grubuna bu sunum
tekrar edilir. Ýlk aþamasýnda daha fazla hazýrlýk süresi gerektirse de bu süre sonraki yýllarda oldukça azalýr. Bu nedenle
geleneksel eðitimde ders tasarým ve sunumu yýldan yýla önemli deðiþiklikler göstermediðinden, sunum ve üretim maliyetler
ayrýmýna gitmek anlamlý deðildir.
UE kurumlarý açýsýndan ise yýllýk üretim ve sunum maliyetleri arasýnda temelde fark vardýr. UE için kredili bir dersi
üretmek, çok sayýda personeli ve süreyi gerektirebilir. Tasarým ve üretim maliyetleri öðrenci sayýsýndan ve dersin
ekonomik ömründen baðýmsýzdýr. Bu nedenle ders bir kez tasarlandýktan sonra sabit maliyet niteliði kazanýr.
3.1.3.Yatýrým ve Ýþletim Maliyetleri
Yatýrým (Sermaye) maliyeti, satýn alma zamanýndan sonra yaþam boyu kullanýlacak mal ve hizmetlerin saðlanmasý, iþletme
hizmet ve mallarýnýn satýn alýnarak kullanýlmasýdýr. Sermaye ve iþletim maliyeti ayrýmý yapýlýrken, malzeme eðer en az 1 yýl
ekonomik ömre sahipse, genelde sermaye maliyeti olarak deðerlendirilir [14] .           Geleneksel eðitimde serma
alýnan bina, araç-gereç gibi sabit (maddi duran varlýklarý) varlýklarý kapsar. Ýþletim bütçesi de idare maliyetleri ve her yý
tekrarlanan öðretim maliyetlerinden oluþur. UE’de ise öðretim materyallerinin geliþtirilmesi bir dönemden fazla sürebilir
üretim maliyetleri yükselebilirse de bu materyaller çok uzun süre kullanýlabilir. Mantýksal olarak ders materyallerini
geliþtirme, bir sermaye olarak görülmeli, bir iþletim harcamasý olarak görülmemelidir. Ancak yine de uygulamada
genelde iþletim maliyeti olarak alýnmaktadýr [15] .
Özellikle teknolojik bir yatýrým, örneðin TV ve bilgisayar gibi teknolojiler, TV stüdyosu ve donanýmý, sunucu (server) satýn
alýnmasý gibi yüksek baþlangýç sermaye harcamalarýný gerektirebilir. Buna karþýlýk iþletim ya da tekrarlanan maliyetler ise
sistemin çalýþmasý için her yýl yapýlmasý gereken harcamalardýr. Bu, sermaye donanýmýný iþletmek için gerekli personeli
öðretim materyallerini satýn almada ya da üretmede yapýlacak harcamalarý ve bu teknolojiyi sunma maliyetlerini de
içerecektir. Yatýrým ve iþletim maliyetlerinin bu özelliði, hem UE hem de geleneksel eðitimde ortaktýr. Yatýrým ve iþletim
maliyetleri ayrý bütçeler olduklarýndan, baðýmsýz þekilde oluþturulmalarý gerekmektedir.
3.2. Ãœretim Fonksiyonu Bileþenlerine Göre Maliyetler
Eðitim sistemi içerisinde her ne kadar sunulan bir hizmet ise de sonuçta bir üretim süreci yaþanmaktadýr. Eðitim, girdiler
kümesini belirli iþlemlerden ve süreçlerden geçirerek, belirli amaçlar doðrultusunda çýktýlar kümesine dönüþtÃ
bir sistemdir [16] . Eðitim kurumlarý da amaçlarýna ve hedeflerine baðlý olarak, farklý girdileri farklý bileþenlerde seçerek,
sonuçta eðitilmiþ insan olarak somut bir çýktý elde etmektedir. Kurum, girdileri üretim sürecine dahil etmek ve süreç
sonunda çýktýyý elde etmek için katlanacaðý maliyetleri bilmek ister. Maliyetler; kurumun öðretim kadrosu, sermaye, genel
idari girdileri, iþgücü ve diðer girdileri belirli ürün ve çýktýlarý üretmek üzere bir araya getirmesine baðlý olarak
oluþmaktadýr [17] .
3.2.1. Girdi Maliyetleri
Ãœretim sürecinde kullanýlan girdi türleri oldukça çeþitlidir. Baþta eðitilmiþ birey çýktýsýna dönüþecek olan, belki de
fonksiyonunun temel hammaddesi niteliðindeki öðrenciden, kuruma tahsis edilen sermaye, fiziki mekanlar, eðitime
sunulacak ekipman-donaným, eðitim sürecinde kullanýlacak eðitim-öðretim programý ya da mevcut öðretim materyalleri ve
bunlarýn telif haklarýna kadar eðitim üretim sürecine giren girdiler vardýr. Ayrýca üretim için gerekli zaman olarak süre
http://www.eogrenme.net
Joomla! ve MJ Turkiye ile Güçlendirilmiþtir
Oluþturan: 12 October, 2016, 19:43
de, kullaným maliyetlerini belirleme açýsýndan önemlidir. Kýsaca; eðitim sektöründe üretim faktörleri pazarýndan saðla
ve genel muhasebe tarafýndan kaydý tutulan her türlü üretim faktörü, kurumun üretim sürecine koþulacak
girdilerini oluþturur.
Her þeyden önce girdilerin bir elde etme maliyetleri vardýr. Öðretim elemanlarý ve kolaylýklar gibi bazý girdiler, kurum
içerisinde mevcut olabileceði gibi özel bir eðitim programýnýn uygulanmasý için bir donaným ya da eðitsel programýn satýn
alýnmasýnda olduðu gibi sonradan da elde edilebilir. Öncelikle ne tür çýktý elde etmek isteniyorsa, o çýktý türü için g
olan girdilerin neler olduðunun belirlenmesi gerekmektedir. Girdilerin birim maliyetleri doðrudan toplam üretim
maliyetlerine yansýmaktadýr. Her birimin maliyetinin bilinmesi durumunda, üretim fonksiyonu, hem çýktýnýn her birimindeki
“ortalama maliyeti―, hem de çýktýnýn bir biriminden daha fazlasýný üretmenin “marjinal maliyetini― belirlemede
kullanýlabilecektir.3.2.2. Süreç Maliyeti
Süreç maliyetleri, amaca göre birden fazla sayýda olabilecek üretim fonksiyonlarýna baðlý olarak deðiþmektedir. Bu
süreç içerisinde eðitim programýnýn tasarýmý, geliþtirilmesi, üretimi gibi pek çok faaliyetin yürütümü söz
konusudur. Bu nedenle eðitim geliþtirme süreci içerisinde yer alan tasarým maliyetleri, kullanýlacak ortama baðlý olarak
eðitime sunulacak UE teknolojilerinin maliyetleri, sunum-daðýtým maliyetleri, bu süreci gerçekleþtirmek için kurumun
yürüteceði faaliyetlerin maliyetleri, süreç maliyetlerini oluþturmaktadýr.3.2.3. Çýktý Maliyetleri
Eðitim üretim sisteminin somut çýktýsý mezun ya da eðitim programýný tamamlamýþ öðrencidir. Mezun öðrenci baþýna Ã
maliyeti, öðrenme çýktýlarýnýn ölçümünde sýkça kullanýlan bir birim maliyettir. Ãœretim fonksiyonunun bir diðer çý
eyleminin gerçekleþmiþ olmasýdýr ki süreç içerisinde yürütülen eðitim programýnýn etkinliði olarak da düþünü
Süreç içerisinde kullanýlan sunum teknolojilerinin farklý ölçütlere göre (eriþim, etkileþim, kullaným kolaylýðý v.b) etkin
araþtýrýlabilir. Eðitim etkinliði denildiðinde, öðrenme çýktýlarý algýlanmaktadýr ki bu da süreç içinde yürütülen öð
programýnýn bir yerde baþarýsýnýn bir ölçüsü durumundadýr. Öðrenme çýktýlarý, sunulan ders/programýn öðrenilme
edilen çýktýlarýný ifade eder [18] .
Ãœretim fonksiyonunun diðer bir çýktýsý da maliyet tasarrufudur. Girdilerin ayný maliyette daha az miktarý ile çýktýlardaki deð
incelenmesi ve bu yönde elde edilecek deneyim de sürecin bir çýktýsýný oluþturmaktadýr [19] . Bu çýktýlar, maliyetlere da
kararlarda bir çeþit bilanço deðeri olarak önem taþýmaktadýr. Bu nedenle çýktýlara yönelik maliyetler, yürütülen eð
faaliyetlerinin bir bütün olarak performansýnýn deðerlendirilmesi (maliyet etkinliði, etkililik) ile yakýndan iliþkili unsurlardýr. 3.3
Kurumsal Kaynaklarýn Daðýtýmýna Göre Maliyetler
Ýþletmeler gibi eðitim veren kurumlar da amaçlarýna baðlý olarak belirledikleri eðitsel stratejiler doðrultusunda, kuruma ait
kaynaklarýný eðitsel faaliyetlerini yürütmek, rekabet ortamýnda ayakta kalabilmek için kurum içindeki fonksiyonel
faaliyetlere, iþgücüne, teknolojik geliþime aktarmak durumundadýr. Kaynaklarýn daðýtýmý, yürütülen
fonksiyon/faaliyetlere mevcut kaynaklarýn nasýl, nerede, ne zaman, ne miktarda yapýlacaðýna yönelik kararlar doðrultusunda
yapýlýr. Sonuçta ekonomik olarak kýt kaynaklarýn etkin kullanýmýnýn saðlanmasýna çalýþýlýr.
Bir eðitim kurumunun kaynaklarý; finansal kaynaklar, fiziksel kaynaklar, insan kaynaklarý ve teknolojik kaynaklardan oluþur.
Bu kaynaklarýn daðýtýldýðý alanlarda doðal olarak faaliyetlerle birlikte maliyetler de oluþmaktadýr. Kurum mevcut kaynaklarýný;
fiziksel kaynaklara (bina, ekipman, öðretim materyalleri), insan kaynaklarýna (akademik, idari, teknik personel), kurumun
örgütsel kaynaklarýna (eðitim geliþtirme, etkinlik deðerleme süreçleri) dönüþtürecektir. Bu dönüþümü de
ekonomik anlamda en uygun þekilde yapmak esastýr.
3.3.1. Personel Maliyetleri
Ýnsan kaynaklarýnýn daðýtýmý, kurumsal maliyetlerin önemli bir kýsmýný meydana getirmektedir. Kurumun insan kaynaklarý;
akademik, idari, teknik ve destek personelden oluþmaktadýr. Bunlarýn kuruma maliyetleri vardýr. Ýnsan kaynaklarýna kurum
kaynaklarýnýn ekonomik olarak daðýtýmýnda genelde iki temel yaklaþým söz konusudur [20] : Personele ya çalýþtýklarý sü
göre ya da performanslarýna göre ödeme yapýlýr. Ödemenin nasýl yapýldýðýnýn bilinmesi, bir faaliyete atanan iþgücÃ
faaliyet içindeki maliyetinin belirlenmesi açýsýndan önemlidir.
Ãœretim maliyetinin ana unsurlarýndan birisini, direkt iþgücü maliyeti oluþturmaktadýr. Direkt iþçilik, ürün sürecine
doðrudan doðruya yüklenebilen ve çýktýnýn yapýsýný ve niteliklerini deðiþtiren maliyetlerdir [21] . Örneðin UE’de öðre
(dual), ister fiziksel varlýk olsun doðrudan öðrencinin öðrenmesini etkileyen bir maliyet olduðundan, direkt iþgücü
maliyetidir. Ayný þekilde bir video-konferans oturumunda görevli teknik eleman, oturum süresince dersin videokonferansla iletiminde herhangi bir sorunu gidermek üzere eðitime direkt katkýda bulunduðundan direkt iþgücü maliyeti
özelliði taþýmaktadýr. Son ürünün üretimine katýlamayan, direkt iþçilik dýþýnda kalan personel maliyeti ise indirekt
iþgücü maliyetlerini meydana getirmektedir. Örneðin öðretim materyallerinin tasarým, geliþtirme, yazma iþlemlerini
gerçekleþtiren, sekreterya görevini yapan, teknik cihazlarýn bakým onarýmýndan sorumlu teknik elemanlar, indirekt iþgücü
maliyetlerini oluþturur. Personel maliyetleri, kurumsal maliyetleri açýklayan önemli bir deðiþkendir. Personel sayýsý, türü,
çalýþma saatleri (tam gün, yarým gün ya da belirli süreler), kurumun bütün iþlemsel maliyetlerinde önemli bir
maliyet unsurunu oluþturmaktadýr.
3.3.2. Faaliyet/Fonksiyon Maliyetleri
http://www.eogrenme.net
Joomla! ve MJ Turkiye ile Güçlendirilmiþtir
Oluþturan: 12 October, 2016, 19:43
Bir kurumun öncelikli olarak yürüttüðü faaliyetlere bakýldýðýnda temel faaliyetin, eðitim geliþtirme ve eðitim hizmetini
alýcýlara sunmak olduðu görülmektedir. Bu nedenle kurum kaynaklarýnýn en yoðun þekilde daðýtýmýnýn yapýldýðý ana mal
eðitimin üretimine yönelik maliyetlerdir. Kurumun verdiði eðitim düzeyine ve türüne göre, kurum varlýklarýndan
faaliyetlere ayrýlan pay da doðal olarak deðiþmektedir. Örneðin; çok yönlü eðitim veren kurumlar kaynaklarýnýn büyük
eðitime daðýtýrken, araþtýrma kurumlarý içinde eðitime ayrýlan pay daha düþük orandadýr [22] . Temel faaliyetin eðitim yÃ
fonksiyonlar olmasý durumunda; ders/program tasarým, geliþtirme, üretim, sunum maliyetleri bu alan içerisinde yer
almaktadýr. Bunlar yanýnda önemli bir maliyet unsuru da teknolojik maliyetlerdir. Ãœretimde, eðitim ortamýnda, sunum ve
daðýtýmda kullanýlacak teknolojilerin ekonomik özelliklerine baðlý olarak, maliyetlerin özellikleri ve bileþim içindeki paylarý
deðiþecektir.
3.4.3. Ekipman ve Teknoloji Maliyetleri
UE’in teknolojiyi yoðun þekilde kullanan bir eðitim sistemi olmasý nedeniyle kurumsal maliyetler açýsýndan ilk sýrayý alabil
maliyet unsurunun ekipman ve teknoloji maliyetleri olduðu söylenebilir. Teknolojideki hýzlý deðiþim nedeniyle teknoloji
maliyetlerinin tahmini oldukça güçtür. Kurumun hemen bütün faaliyetlerinde kullandýðý teknolojilere yönelik olarak
baþlangýçta bir teknoloji stratejisi geliþtirerek bunu kuruma yaymasý bu nedenle önemlidir. Teknoloji maliyetleri ve eðitim
süreci içinde kullanýlacak ekipman maliyetleri; iþletim ve bakým-onarým maliyetlerini içermelerinin yaný sýra, yatýrým maliy
özelliði de taþýmaktadýr. Teknolojik cihaz ve donanýmlarýn satýn alma maliyetlerinin genelde yüksek olmasý, bu tür
maliyetlerin önemini arttýran diðer bir unsurdur. Mevcut teknolojik ekipmanýn, yeni geliþimlere uyarlanmasý durumunda da
yenileme, uyarlama maliyetleri söz konusudur [23] . Ekipman maliyetleri, uzaktaki öðrencilerin dersi izleyebilecekleri yeni
birimlerin oluþturulmasý, bu birimlerin düzenlenmesi durumunda artacaktýr.
Tüm dünyada giderek yaygýnlaþan UE yönlü baþarýlý uygulamalarýn gerçekleþtirilebilmesi için, geleneksel eðitimden
farklýlýklarý bulunan bu sistemin ekonomik yapýsýnýn anlaþýlmasý gereklidir. Söz konusu uygulamalarýn ekonomik analizlerind
UE ekonomisinin özelliklerinin dikkate alýnmasý maliyetlerin ölçümünde etkili olacaðýndan; maliyetlerin yanlýþ
ölçümü nedeniyle ortaya çýkabilecek finansal zorluklar engellenebilecektir.
KAYNAKÇA
Avcý, Nabi. Ýletiþim Düþüncesinin Geliþimi: Eðitim-öðretim boyutlarýyla bir model denemesi. Eskiþehir: Anadolu Ãœnivers
Yayýnlarý, 1988.
Barkan, Murat. Eðitim Amaçlý Ýletiþim ve Videonun Ýþlevleri: Anadolu Ãœniversitesi Açýk Öðretim Fakültesinde Örgüt
Önerisi. Eskiþehir: T.C. Anadolu Ãœniversitesi Açýk Öðretim Fakültesi Yayýný, 1988.
Bates, A.W. Technology, Open Learning and Distance Education. London: Routledge, 1995.
             . Managing Technological Change. San Francisco: Jossey-Boss Inc., 2000.
Daniel, J.S. Mega Universities and Knowledge Media. London: Kogan Page Ltd., 1996.
Demiray, Uður. Ýlkeleri, Ýþleyiþleri ve Örnekleriyle Dünyada Açýk Öðretim. Eskiþehir: Turkuaz Yayýnlarý, 1995.
Jamison, Dean. T. An Introduction The Methods of Cost Analysis. Baltimore: The John’s Hapkins University Press, 1984.
Kaye, A. And Rumble, G. Distance Teaching for Higher and Adult Education. London: Croom Helm, 1981.
Melton, Reginald. Objectives, Compteneces&Learning Outcomes. London: Kogan Page Ltd., 1997.
Pillai, C.R. and Naidu, C.G. “Costing Terms and Methodological Framework―. Cost Analysis of Distance Education:
IGNOU. New Delphi: Indira Gandhi National Open University, 1991.
Rowntree, Derek. Exploring Open and Distance Learning. London: Kogan Page Ltd., 1992.
Rumble, Greville. The Costs and Economics of Open and Distance Learning. London: Kogan Page Ltd., 1997.
Ãœstün, Rýfat. Maliyet Muhasebesi. Geniþletilmiþ Beþinci Baský. Eskiþehir: Bilim Teknik Yayýnevi, 1996.
Stringer, William. L., Cunningham, Alisa. F., with Merisotis, Jamie. P., Wellman, Jane. V. And O’Brien, Colleen. T. “Cost,
Price and Public Policy: Peering into The Higher Education Black Box―, USA Group Foundation New Agenda Series 1, 3:
1-60, 1999.
Uluð, Fevzi. “Uzaktan Eðitimde Finansman ve Maliyet: Açýk Öðretim Lisesi Örneði―, MEB Türkiye I. Uluslar arasý Uz
Sempozyumuna sunulan bildiri, Ankara: 12-15 Kasým 1996.
http://www.eogrenme.net
Joomla! ve MJ Turkiye ile Güçlendirilmiþtir
Oluþturan: 12 October, 2016, 19:43
Jones, Dennis. P. “An Alternative Look at The Cost Question―, Cost Measurement. Washington: The Institue for Higher
Education Policy, March 2000.
http://www.worldbank.org/disted/management/ben.../cost.06htm , 02-01-1998.
[1]    Feyzi Uluð, “Uzaktan Eðitimde Finansman ve Maliyet―, MEB tarafýndan düzenlenen I. Uluslar arasý Uzaktan e
Sempozyumuna sunulan bildiri (Ankara, 12-15 Kasým 1996), s. 617.
[2] Â Â Â John Daniel. Mega Universities and Knowledge Media. (London: Kogan Page Ltd.), 1996, s. 65; Greville Rumble,
“Economics in Distance Education: Time for Change of Direction?―, Developing Distance Education, (Ed. David Sewart,
John S. Daniel), Papers Submitted to the 14th ICDE World Conference (Oslo Norway. 9-16 August 1988) s. 63-69; Uður
Demiray, Ýlkeleri, Ýþleyiþleri ve Örnekleriyle Dünyada Açýk Öðretim. Çev. Murat Barkan (Eskiþehir: Turkuaz Yayýnlarý, 1
55.
[3]    Greville Rumble, “Economics in Distance Education: Time for Change of Direction?―, Developing Distance
Education, (Ed. David Sewart, John S. Daniel), Papers Submitted to the 14th ICDE World Conference (Oslo Norway: 916 August 1988), s. 63-69; Uður Demiray, Ýlkeleri, Ýþleyiþleri ve Örnekleriyle Dünyada Açýk Öðretim. Çev. Murat Barkan
(Eskiþehir: Turkuaz Yayýnlarý, 1995), s.1.
[4] Â Â Â Derek Rowntree, Exploring Open and Distance Learning. (London: Kogan Page Ltd., 1992), s.181-183.
[5] Â Â Â Anthony Kaye and Greville Rumble. Distance Teaching for Higher and Adult Education, (London: Croom Helm,
1981), s.22.
[6] Â Â Â Tony Bates. Managing Technological Change. (San Fransisco: Jossey Boss Inc., 2000), s. 122.
[7]    Nuray Girginer, Uzaktan Eðitim Kararlarýnda Teknoloji, Maliyet, Etkinlik Boyutlarý ve Uzaktan Eðitime Geçiþ Ýçin
Kavramsal Bir Model Önerisi. Doktora tezi. (Eskiþehir: Anadolu Ãœniversitesi, 2002), s. 40.
[8] Â Â Â Derek Rowntree, 1992, a.g.e., s.177.
[9] Â Â Â Daniel, 1996, a.g.e., s.64.
[10] Â Â Rowntree, 1992, a.g.e., s. 179.
[11] Â Â Greville Rumble, The Costs and Economics of Open and Distance Learning, (London: Kogan Page, Open and
Distance Learning Series, 1997), s.2-3.
[12]   C.R. Pillai and C.G. Naidu, “Costing Terms and Methodological Framework―, Cost Analysis of Distance Education
IGNOU, Indira Gandhi National Open University, http://www.worldbank.org/disted/management/ben.../cost.06htm, New
Delphi, 1991, s.5.
[13]   Dean T. Jamison, An Introduction to the Methods of Cost Analysis. (Baltimore: The John’s Hapkins University
Press, 1984), s.274.
[14] Â Â Jamison,1984, a.g.e., s.270 ve 276.
[15] Â Â Bates, 1995, a.g.e., s.38.
[16]   Nabi Avcý. Ýletiþim Düþüncesinin Geliþimi: Eðitim-öðretim boyutlarýyla bir model denemesi, (Eskiþehir. Anadolu
Ãœniversitesi Yayýnlarý, 1988), s. 114.
[17]   William L. Stringer, Jane J.Wellman, Alisa F. Cunnigham, Jamia P. Merisotio and Collen T.O’Brien, “Cost, Pri
and Public Policy―, USA Group Fondation, New Agenda Series. Vol1, No 3: 1-60, (August 1999), s. 7-8
[18] Â Â Reginald Melton. Objectives, Competences&Learning Outcomes, (London: Kogan Page Ltd., 1997), s.29.
[19] Â Â William L. Stringer ve diðerleri, 1999, a.g.e., s.8.
[20] Â Â Rumble, 1997, a.g.e., s.13.
[21]   Rýfat Ãœstün. Maliyet Muhasebesi. (Eskiþehir: Bilim Teknik Yayýnevi, 1996), s.56.
[22] Â Â William L.Stringer ve diðerleri, 1999, a.g.e., s. 16-17.
http://www.eogrenme.net
Joomla! ve MJ Turkiye ile Güçlendirilmiþtir
Oluþturan: 12 October, 2016, 19:43
[23]   Dennis P. Jones, “An Alternative At The Cost Questions―, In. The New Millenium Project on Higher Education Co
Pricing and Productivity, (March 2000), s.80.Yrd.Doç.Dr.Nuray Girginer 'in makalesidir.
Osmangazi Ãœniversitesi Eskiþehir Ý.Ý.B.F. Ýþletme Bölümü
[email protected]
http://www.osmangazi.edu.tr
http://www.eogrenme.net
Joomla! ve MJ Turkiye ile Güçlendirilmiþtir
Oluþturan: 12 October, 2016, 19:43