Cilt 10 Sayı 2 - ATAUM

Transkript

ANKARA ÜNİVERSİTESİ
AVRUPA TOPLULUKLARI
ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
ANKARA AVRUPA ÇALIŞMALARI
DERGİSİ
.
Yıl: 2011
Cilt: 10, Sayı: 2
ANKARA ÜNİVERSİTESİ BASIMEVİ
İncitaşı Sokak No:10
06510 Beşevler / ANKARA
Tel: 0 (312) 213 66 55
Basım Tarihi: 04/11/2011
ANKARA AVRUPA ÇALIŞMALARI DERGİSİ
Yıl: 2011
Cilt: 10, Sayı: 2
İÇİNDEKİLER
İlhan DAĞDELEN
Avrupa Bütünleşme Sürecinde Yunanistan’ın Borç Krizi
1
Ayşen AKKOR GÜL
Monopolization of Media Ownership as a Challenge to the
Turkish Television Broadcasting System
27
Begüm GÜLER
Küresel Düzende Bir Merkez: Avrupa Birliği
47
Hakan KAYSI
Energy Security of the European Union and Turkey’s Role
63
Dilek MORGÜL
European Union and Transatlantic Relations: Rotating Presidences of
France, Czech, Republic, Sweden
83
Zeliha Nilüfer NAHYA
AB’yi İmgelemek: Üniversite Öğrencilerinde Avrupa Birliği İmgesi
99
ANKARA AVRUPA ÇALIŞMALARI DERGİSİ (2011)
ANKARA REVIEW OF EUROPEAN STUDIES
Year: 2011
Volume: 10, Number: 2
CONTENTS
İlhan DAĞDELEN
European Integration and the Debt Crisis of Greece
1
Ayşen AKKOR GÜL
Monopolization of Media Ownership as a Challenge to the
Turkish Television Broadcasting System
27
Begüm GÜLER
A “Core” in the Global Order: European Union
47
Hakan KAYSI
Energy Security of the European Union and Turkey’s Role
63
Dilek MORGÜL
European Union and Transatlantic Relations: Rotating Presidences of
France, Czech, Republic, Sweden
83
Zeliha Nilüfer NAHYA
Imagining the EU: The Image of European Union Among University Students
99
ANKARA REVIEW OF EUROPEAN STUDIES (2011)
SUPRANASYONAL
BİR TASARRUFCilt:
ŞEKLİ
OLARAK
Ankara Avrupa Çalışmaları
Dergisi
10, No:2
(Yıl: 2011), s.1-26
AVRUPA BÜTÜNLEŞME SÜRECİNDE
YUNANİSTAN’IN BORÇ KRİZİ
İlhan DAĞDELEN∗
Özet
Yunanistan’ın 2009 yılı sonlarına doğru bir borç krizi içerisinde olduğunu ilan
etmesi, Avrupa Birliği projesinin başarısı ile ilgili endişelerin yüksek sesle dile
getirilmesine yol açmıştır. Diğer taraftan kriz ile bütünleşme süreci arasındaki neden
sonuç ilişkisi önemli bir tartışma konusu olarak ön plana çıkmıştır. Bu tartışmalar
arasında Avrupa Birliği otoriteleri benzer krizlerin yaşanmaması için gelecekte
bütünleşme sürecinin nasıl bir yol izlemesi gerektiğini araştırmaya yönelmiştir.
Bu makalede, Yunanistan’ın yaşadığı borç krizi Avrupa bütünleşme süreci
açısından değerlendirilmektedir. Bu kapsamda Avrupa bütünleşmesinin kriz üzerinde
bir rolünün olup olmadığı ve krizin bütünleşme sürecine yansımaları tartışılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Avrupa Bütünleşmesi, Avrupa Birliği, Yunanistan’ın Borç
Krizi, Avrupa Ekonomi Yönetişimi, Avrupa Ekonomi Yönetimi
Abstract
Just after Greece declared her debt crisis in October 2009, some doubtful
expressions emerged about the destiny of the European Union project. On the other
hand, cause and effect relationship between this debt crisis and the European
integration process came forward as an important point of issue. On this ground,
European Union authorities began to search for the most convenient integration path in
order to prevent the reemergence of such crises.
In this article, the debt crisis of Greece is evaluated within the perspective of
European integration process. Accordingly, we assess whether the European
integration process gave rise to the development of the crisis and we discuss what kind
of reflections that crisis generated on the European integration process.
Key Words: European Integration, European Union, Greece Debt Crisis,
European Economic Governance, European Economic Government
∗
Dr., Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Ankara
2
İLHAN DAĞDELEN
Giriş
Yunanistan 1 Ocak 2001’de Avro’yu para birimi olarak kullanmaya başlamadan
önceki yıllarda yüksek düzeyde seyreden enflasyon oranı ve yüksek borçlanma faizleri
ile karşı karşıyaydı. Gerek enflasyon, gerekse borçlanma faiz oranları %10’un üzerinde
seyretmekteydi. Aynı zamanda ülkenin reel büyüme oranı oldukça düşük seviyelerde
gerçekleşmekteydi. Üstelik 2001 yılında Yunanistan’ın kamu borç yükünün Gayri Safi
Milli Hasılaya (GSMH) oranı %103,4 düzeyindeydi. İktisadi göstergeleri bu şekilde
diğer Avrupa Birliği üyelerine kıyasla oldukça kötü olduğu ve Maastricht uyum
kriterlerini karşılamadığı için Yunanistan 1999 yılında Avro alanına ilk anda
girememişti. 1999 ve 2001 yılı arasında yürüttüğü sıkı para politikası ile enflasyon ve
faiz oranlarını düşüren ülke, kamu borç yükünün GSMH’ya oranının %60’ı
geçmemesini öngören uyum kriterini hâlâ yerine getirememesine rağmen Avro alanına
kabul edilmişti. O dönem Yunanistan hükümeti 2010 yılı itibarı ile %60’lık oran
hedefini tutturacağını iddia etmişti.1 Yunanistan’ın borç yükünün GSMH’ya oranı
%60’lı düzeylere yakınsamak bir tarafa 2009 yılında %126,8 olarak gerçekleşti.2
Yunanistan’da Ekim 2009 tarihinde iktidara gelen Papandreou hükümetinin
ülkenin kamu bütçe açığının GSMH’ya oranının gerçekte %6,7 değil de %12,7
olduğunu ilan etmesiyle birlikte, bu ülkedeki borç krizi ve Avrupa Ekonomik ve Parasal
Birliği’nin geleceği dünya gündemi içerisinde önemli bir yere oturdu. Ülkenin önünde
birincisi Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği’ni terk etmek, ikincisi ise uluslararası
düzeyde finansal destek talebinde bulunmak üzere iki temel seçenek söz konusuydu.
Yunanistan ikincisini tercih etti.
Yunanistan’ın Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği’ni terk etmesi, sorunları
çözmek yerine daha fazla değiştirecekti. Smaghi’nin ifade ettiği üzere Yunanistan’ın
ulusal paraya geri dönmesi iş dünyasında sözleşmelerin yeniden gözden geçirilmesini
gerektirebilecekti. Ayrıca önceki borçları Avro cinsinden kredi, tahvil ve bonolardan
oluştuğundan finansal yatırımcıların ulusal paraya güvenmediği bir ortamda böyle bir
dönüşüm borç yükünü daha fazla arttırabilecekti. Hem Avro’nun hem de Drahmi’nin bir
süre birlikte dolaşımda kalması kaçınılmaz olacaktı, bu durumda da Yunan halkı değeri
düşürülmüş Drahmi’ye güvenmeyerek Avro’yu temel para birimi olarak kullanacaktı.3
1992 yılında sıkı para politikasından kaçınmak için Avrupa Döviz Kuru
Mekanizmasından (İng. European Exchange Rate Mechanism) ayrılan İtalya’nın
deneyimi bunları doğrulamaktadır. İtalya bu mekanizmadan ayrıldıktan sonra para
biriminin değerini düşürmüş, fakat yatırımcı güveninin sağlanamaması nedeniyle faizler
inişli çıkışlı bir seyir izlemiş, enflasyon yeniden ortaya çıkmış ve sonunda sistem
içerisinde kaldığı durumda da uygulayabileceği sıkı para politikasını yönelmek
1
Regional Surveys of the World, “Greece”, Central and South Eastern Europe-2004, Europe
Publications, 2003. s. 283-286
2
Eurostat, “Government Finance Statistics: General Gpvernment Debt (Main Tables)”, Resmi
İnternet Sitesi, Çevrimiçi Adres: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, Erişim Tarihi: 22/07/2010.
3
Lorenzo Bini Smaghi, “The Future of the Euro: ‘Why the Greek Crisis Will Not Ruin Europe’s
Monetary Union’”, Foreign Affairs, August 10, 2010
AVRUPA BÜTÜNLEŞME SÜRECİNDE YUNANİSTAN’IN BORÇ KRİZİ
3
mecburiyetinde kalmıştı.4 Nihayetinde Yunanistan’ın borç krizinden çıkmasının en iyi
yolu Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği’ni terk etmek ya da borçları yeniden
yapılandırmak değil, Avrupa Komisyonu, Avrupa Merkez Bankası ve Uluslararası Para
Fonu’ndan (IMF) ile bir kredi anlaşması yapmaktı.
Nisan 2010’da Yunan Hükümeti Avro alanında bulunan diğer ülkelerden ve
IMF’den finansal destek talebinde bulundu. Avrupa ülkeleri IMF’nin de destek vermesi
koşulu ile Yunanistan’a finansal destek vermeyi kabul etti. 2 Mayıs 2010 tarihinde ise
Yunanistan’ın Avrupa Komisyonu, IMF ve Avrupa Merkez Bankası ile toplam 110
milyon Avro’luk finansal destek paketi üzerinde uzlaştıkları ve bu kapsamda IMF ve
Yunanistan’ın 30 milyon Avro’luk stand-by anlaşması yaptıkları kamuoyuna duyuruldu.
Bu uzlaşma ile Yunanistan ekonomisinin istikrara kavuşturulması, rekabet gücünün
arttırılması ve piyasaya olan güvenin yeniden tesis edilerek 2014 yılında kamu bütçe
açığının GSMH’ye oranının %3 düzeyine düşürülmesi hedeflendiği ifade edildi.
Yunanistan’ın içerisine girdiği borç krizi ve Portekiz, İrlanda, Macaristan, İspanya,
İtalya gibi diğer bazı Avrupa Birliği üyesi ülkelerde benzer krizlerin baş gösterme
ihtimali, kimi çevrelerin Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği ve dolayısıyla Avrupa
bütünleşmesinin geleceği konusundaki kuşkularını dile getirmesine yol açtı. Örneğin
Steven Erlanger ve Matthew Saltmarsh, Mayıs 2010 tarihinde New York Times
Gazetesi’nde yer alan makalelerinde, karamsar bir tablo çizerek Yunanistan’ın borç
krizinin Avrupa Birliği hakkındaki kuşkuların artmasına neden olduğunu yazdı.5 Diğer
yandan günümüz itibarı ile 15 milyar Amerikan Doları değerinde bir fonu yöneten
Moore Capital Management firmasının kurucusu Louis Bacon da Avro’nun daha önce
yatırımcılar tarafından “de jure” Alman Markı olarak değerlendirildiğini ve bu
bakımdan saygı gördüğünü, oysa Yunanistan’ın krizinden sonra yatırımcıların gözünde
“de facto” Yunan Drahmisi’ne benzemeye başladığını ileri sürerek benzer biçimde
kuşkularını dile getirdi.6 Yale Üniversitesi akademisyenlerinden Jean-Pierre Lehmann
ise başka bir açıdan konuyu değerlendirerek Yunanistan’ın krizinin Avrupa Birliği
üyeleri arasında bir karşılıklı güven sorununu tetiklediğini, Birliğin dürüstlüğe ve
karşılıklı güvene dayalı bir işbirliği zemini kuramadığı takdirde sürdürülebilir olmaktan
çıkabileceğini iddia etti. Lehmann’a göre Sovyetler Birliği’nin ve Çekoslovakya’nın
çözülmesinin temelinde de güven sorununun gelişmesi yatmaktaydı.7 Öte yandan yine
4
5
Steven Erlanger and Matthew Saltmarsh, “Greek Debt Crisis Raises Doubts About the
European
Union”,
The
New
York
Times,
Online
Adress:
http://www.nytimes.com/2010/05/08/world/europe/08europe.html, 10 May 2010.
6
James G. Neuger, “Euro Breakup Talk Increases as Germany Loses Proxy”, Bloomberg
Businessweek, 14 May 2010. Online Adress: http://www.businessweek.com/news/2010-0514/euro-breakup-talk-increases-as-germany-loses-proxy-update1-.html,
Erişim
Tarihi:
05/08/2010.
7
Jean-Pierre Lehmann, “Greek Crisis and the Future of the European Union – Part II: ‘Mistrust
Threatens Cooperation Among Nations and EU Survival’”, Yale Global Online, 7 May 2010.
Online Adress: http://yaleglobal.yale.edu/content/greek-crisis-eu-part2, Erişim Tarihi:
10/08/2010.
4
İLHAN DAĞDELEN
bir borç krizi içerisinde olan İrlanda hükümetinin 2010 yılı sonlarına doğru resmen
Avrupa Birliği ile IMF’den finansal destek talep etmesi, sözü edilen kuşkuları daha da
arttırdı. Aynı şekilde borç yükünü çevirmekte zorlanan ve nispeten daha büyük bir
ekonomiye sahip olan İspanya’nın yaşadığı ekonomik sorunlar sözü edilen çerçevede
yükselen kuşkuları ve korkuyu günümüzde körüklemektedir.
Her ne kadar sözü edilen krizlerin hemen ardından Avrupa Ekonomik ve Parasal
Birliği’nin geleceği hakkında yapılan yorumların, yazılan günlük köşe yazılarının
önemli bir kısmının gerisinde güçlü bir analiz ve kuramsal çerçeve bulunduğunu
söylemek güç ise de, Yunanistan borç krizinin ve borç yükü ağır görünen diğer bazı üye
ülkelerde benzer krizlerin çıkma ihtimalinin Avrupa bütünleşmesinin geleceği hakkında
kuşkular uyandırdığı ortadadır. Bu çalışmada Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği’nin
1990’lı yılların sonunda kurulmasından bu yana karşılaştığı ilk ciddi sorun olan
Yunanistan’ın borç krizinin Avrupa bütünleşme süreci açısından değerlendirilmesi ve
konunun gündelik gelişmelerden ziyade, bütünleşmenin tarihsel ve kuramsal alt yapısı
temelinde ele alınması amaçlanmaktadır. Bu çerçevede, birinci olarak bütünleşme
sürecinde krizin rolünün mevcut olup olmadığı, ikinci olarak ise krizin bütünleşme
sürecine ne tür yansımalarının olduğu ortaya konulmaktadır.
Bütünleşme Sürecinin Kriz Üzerindeki Rolü
Yunanistan’ın borç krizi, temelde ülkenin bütçe politikalarından ve malî disiplin
konusunda yaşadığı sorunlardan ileri gelmektedir. Yunan hükümetleri uzun yıllardır
süregelen kamu borç yükü sorununu malî disiplini sağlayarak hafifletmek yerine, Avro
alanının sağladığı düşük faizli finansman olanakları ile borç döngüsünü sürdürmeye
çalışmıştır. Hükümetler ne kamu gelirlerini arttıracak, ne de kamu harcamalarını gelirler
ile orantılı düzeye getirecek köklü tedbirler almamış görünmektedir. Kriz ortaya
çıktığında ise IMF ve Avrupa Birliği organları ile yapılan anlaşmadan anlaşıldığı üzere
gelir ve gider arasındaki uçurumun baş sorumlusu olarak kamu emekçilerinin ücretleri
ve sosyal harcamalar gösterilmiştir. Buna karşılık ülke ekonomisinin kayıt dışı ekonomi
ve yolsuzluk konusunda Avrupa ülkeleri arasında en ön sıralarda yer alması, ülkenin
GSMH oranı bakımından dünyada en fazla askeri harcama yapan ülkeler arasında yer
alması gibi hususlar büyük oranda görmezden gelinmiştir.
5
Tablo 1: Kamu Gelirleri / GSMH (%)
1998
Yunanistan
Almanya
EU-15
Top of
Form
40,5
Top of
Form
45,9
Top of
Form
45,7
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
41,3
43,0
40,9
40,3
39,0
38,0
38,5
39,3
39,7
39,1
36,0
46,6
46,4
44,7
44,4
44,5
43,3
43,5
43,7
43,9
43,7
44,3
46,1
45,8
45,1
44,4
44,4
44,3
44,7
45,2
45,3
45,1
44,4
Kaynak: Eurostat8
Tablo 2: Kamu Harcamaları / GSMH (%)
1998
Yunanistan
Almanya
EU-15
Top of
Form 44,3
Top of
Form 48,0
Top of
Form 47,5
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
44,4
46,7
45,3
45,1
44,7
45,4
43,8
43,2
45,0
46,8
50,4
48,1
45,1
47,6
48,1
48,5
47,1
46,8
45,4
43,7
43,7
47,6
47,0
45,4
46,3
46,8
47,4
47,1
47,1
46,6
46,0
47,3
51,2
Kaynak: Eurostat9
Tablo 1 ve Tablo 2 de de görüldüğü üzere 2001 yılında kamu gelirlerinin
GSMH’ya oranı %40,9 ve kamu harcamalarının GSMH’ya oranı %45,3 iken, 2009
yılına gelindiğinde bu oranlar sırasıyla %36,0 ve %50,4 olarak gerçekleşmiştir. Diğer
taraftan vergi gelirlerinin Yunanistan’ın Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği’ne
girmeden önceki yıl olan 2000 yılına oranla ilerleyen yıllarda düştüğü görülmektedir.
Tablo 3’te gösterilen kamu harcama kalemlerine göz atıldığında ise GSMH içerisindeki
payı bakımında özellikle sosyal harcamaların ve kamu personel giderlerinin bir miktar
arttığı, bununla beraber Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği’ne girmiş olmanın
sağladığı düşük faizli finansman imkânları nedeniyle faiz harcamalarının düştüğü dikkat
çekmektedir.
Avrupa Komisyonu, Yunanistan’da kamu harcamalarının GSMH içerisindeki
payının büyümesinde, nüfusun giderek yaşlanmasının, bu nedenle emeklilerin bütçeye
getirdiği yükün artmasının, kamuda istihdam edilen personel sayısı ile ücret düzeyinin
yüksek olmasının, emeklilik giderlerinin gelirlerle orantısız biçimde yüksek düzeyde
8
Eurostat, “Government Finance Statistics: Total General Government Revenue (Main Tables)”,
Resmi İnternet Sitesi, Çevrimiçi Adres: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, Erişim Tarihi:
22/07/2010.
9
Eurostat, “Government Finance Statistics: Total General Government Revenue (Main Tables)”,
Resmi İnternet Sitesi, Çevrimiçi Adres: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, Erişim Tarihi:
22/07/2010.
6
İLHAN DAĞDELEN
bulunmasının etkili olduğunu ileri sürmektedir. Komisyonun yaptığı bir araştırmada
emeklilerin söz konusu ülkede bütçeye getirdiği yükün yaşlanan nüfus nedeniyle
oldukça yüksek durumda bulunduğu ve önlem alınmaz ise 2007 yılında GSMH
içerisindeki payı %11,7 olan yükün 2040 yılında %21,4’e çıkmasının beklendiği
belirtilmiştir.10 Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün (OECD) 2009 yılında
Yunanistan ekonomisini ele aldığı araştırmaya göre ise Yunanistan’da 1995 ve 2008
arasında kamu sektörü ücret düzeyi reel olarak yıllık ortalama %3,1 artarken, Avro
alanın aynı dönemdeki ortalama artış oranı yıllık %1,25 olmuştur. Benzer biçimde
Yunanistan’ın kamu kurumlarında istihdam edilen personel sayısı sözü edilen dönemde
yıllık %1,9 oranında artarken, Avro alanı ülkelerinde bu artış ortalama yıllık %0,3
olarak gerçekleşmiştir. 11
Tablo 3: Kamu Harcama Kalemleri / GSMH (%)
Mal ve Hizmet
Alım Giderleri
Personel Giderleri
Faiz Harcamaları
Sübvansiyonlar
Sosyal Harcamalar
Sermaye Transferleri
Sermaye Giderleri
TOPLAM
1996
2000
2006
2007
2008
2009
Yunanistan
4,86
6,44
5,17
5,68
5,38
6,13
EU-16
4,8
5,0
5,0
5,0
5,1
5,6
Yunanistan
9,57
10,47
11,06
11,21
11,49
12,4
EU-16
10,4
10,4
10,2
10,0
10,1
10,8
Yunanistan
10,5
7,38
4,42
4,44
4,58
4,97
EU-16
3,9
3,0
2,9
3,0
3,0
2,8
Yunanistan
0,42
0,14
0,13
0,13
0,13
0,13
EU-16
1,5
1,2
1,2
1,2
1,2
1,4
Yunanistan
13,74
14,79
16,83
17,57
18,78
20,55
EU-16
21,0
21,6
21,4
21,0
21,3
23,4
Yunanistan
1,11
1,02
1,62
1,79
1,96
1,61
EU-16
1,3
1,4
1,4
1,2
1,2
1,4
Yunanistan
1
2,64
0,87
1,19
1,61
1,59
EU-16
1,5
2,5
2,4
2,6
2,5
2,8
Yunanistan
44,08
46,9
43,15
45,03
46,79
50,38
EU-16
46,3
47,4
46,7
46,0
46,8
50,7
Kaynak: Eurostat12
10
European Commision: Economic Policy Committee (AWG) and Directorate-General for
Economic and Financial Affairs, “Pension schemes and pension projections in the EU-27 Member
States — 2008-2060”, Occasional Papers, No: 56, October 2009. s. 128
11
OECD, “OECD Economic Surveys: GREECE”, Volume 2009/15, 2009. s. 66 Çevrimiçi
Adres: http://docs.glotta.ntua.gr/International/OECD/1009151etemp.pdf , Erişim Tarihi:
23/08/2010
12
OECD, “OECD Economic Surveys: GREECE”, Volume 2009/15, 2009. s. 66 Çevrimiçi
Adres: http://docs.glotta.ntua.gr/International/OECD/1009151etemp.pdf , Erişim Tarihi:
23/08/2010
7
Yunanistan’da personel giderleri ve sosyal harcamalarda geçtiğimiz on yıl
içerisinde belirgin bir artış olduğu, ortalama insan ömrünün uzaması, emeklilik
giderlerinin artması gibi etmenlerin son yıllarda özellikle sosyal harcamaların
artmasında itici güç olduğu tezine itiraz etmek mümkün değildir. Ancak Yunanistan’ın
personel giderleri ve sosyal harcamalar toplamının GSMH içerisindeki payları Avro
alanında yer alan Avrupa Birliği üyelerinin ortalaması ile kıyaslandığında, Avrupa
Birliği ortalamasının 2000’li yıllar boyunca daima daha yüksek bir orana sahip olduğu
göze çarpmaktadır. Bu nedenle Yunanistan’da yaşanan borç krizi sorununun en önemli
kaynağı olarak personel giderleri ve sosyal harcamaların gösterilmesinin abartılı bir tez
olduğunu söylemek mümkündür.
Yunanistan’da var olan malî disiplin sorununun daha önemli nedenleri vardır.
Başka bir deyişle, bu ülkede malî disiplini sağlamak üzere bir reform programı
hazırlanırken personel giderleri ile sosyal harcamaların kısılmasından çok daha önce
giderilmesi gereken sorunlar vardır. Bunlardan birincisi vergi gelirlerinin ve sosyal
katkıların Avro alanında yer alan Avrupa Birliği üyelerinin (EU16) ortalamasının çok
altında yer almasıdır. Bir diğer husus ülkenin dünyada en fazla askeri harcama yapan
ülkeler arasında bulunmasıdır.
Tablo 4: Kamu Gelir Kalemleri / GSMH (%)
Vergi Gelirleri
Dolaylı Vergiler
Doğrudan
Vergiler
Sermaye Vergileri
Sosyal Katkılar
Satışlar
13
1996
2000
2006
2007
2008
2009
Yunanistan
19,08
23,54
20,61
20,6
20,1
19,31
EU-1613
26,2
25,2
25,9
26,2
25,4
24,5
Yunanistan
12,47
13,58
12,46
12,51
12,11
11,12
EU-16
13,3
13,4
13,5
13,5
13,0
12,8
Yunanistan
6,35
9,66
7,99
7,94
7,74
7,96
EU-16
12,6
11,5
12,1
12,4
12,2
11,3
Yunanistan
0,26
0,31
0,15
0,15
0,25
0,22
EU-16
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,4
Yunanistan
11,52
12,47
12,9
13,42
13,4
12,77
EU-16
15,8
15,4
15,3
15,1
15,3
15,7
Yunanistan
1,22
1,25
1,56
1,46
1,5
1,41
EU-16
2,2
2,2
2,1
2,1
2,1
2,2
EU16 Avro alanında bulunan Avrupa Birliği üyelerini ifade eden kısaltmadır.
8
Sermaye Gelirleri
İLHAN DAĞDELEN
Yunanistan
3,93
3,12
1,94
1,94
2,33
2,27
EU-16
Yunanistan
1,8
1,7
1,8
1,8
1,9
1,9
1,68
2,57
2,3
2,25
1,79
1,11
EU-16
0,2
0,4
0,2
0,2
0,1
0,1
Yunanistan
37,44
42,95
39,31
39,66
39,13
36,86
EU-16
46,2
44,8
45,3
45,4
44,9
44,4
Kaynak: Eurostat14
EU16 üyelerinin vergi gelirlerinin GSMH’ya oranı ortalama olarak 2000’li yıllar
boyunca %25’in altına düşmemiş iken, Yunanistan’da bu oran %20 düzeyinde
seyretmiştir. Ayrıca sosyal katkıların da Yunanistan’da GSMH oranı bakımından daima
EU16 ortalamasının gerisinde olduğu görülmektedir. Bütün bunlar gerek vergi
toplanmasında yaşanan sorunlar bakımından, gerekse kayıt dışı istihdam bakımından
ülkede kayıt dışı ekonominin büyük olduğu düşüncesini akla getirmektedir. OECD’nin
2009 tarihli raporunun bulguları bu düşünceyi doğrular niteliktedir. Bu rapora göre
vergi toplanmasına yaşanan sorunların temelinde vergi kaçakları ve yolsuzluk
yatmaktadır. Vergi kaçağı ise daha ziyade vergi denetimlerinin yetersizliği gibi
nedenlerle kayıt dışı ekonominin büyük bir hacme sahip olmasından ileri gelmektedir.
Rapora göre, Yunanistan’ın kayıt dışı ekonomisi GSMH içerisinde %25’lik bir orana
sahiptir ve bu oran OECD ortalamasının çok üstündedir. 15
Hükümetlerin kamu gelirlerini arttırmak için kriz öncesine kadar olan süreçte bir
dizi girişimler dışında vergi reformlarını köklü bir biçimde gerçekleştirmemesini
seçimlerde başarılı olma kaygısına bağlamak mümkündür. Bunun yerine hükümetleri
teşkil eden siyasi partiler seçimlerde kendi siyasi geleceklerini riske etmemek için
borçlanma yoluna giderek bütçeyi finanse etmeye ve mevcut borç stokunu çevirmeye
yönelmişlerdir. Avro piyasasının 2000’li yıllar boyunca hem likidite bolluğuna sahip bir
seyir izlemesi, hem de bu piyasada yer alan hükümetlere geniş bir alandan düşük faizle
borçlanma olanağı sağlaması bunda etkili olmuştur. Bu süreçte yatırımcıların Avro
alanında bulunan ülkelere çok fazla güven duymasının büyük rolü vardır. Yüksek borç
düzeyine rağmen bu ülkeye uluslararası yatırımcıların duyduğu güvenin Papandreou
hükümetinin 2009 yılındaki açıklamalarına kadar olan süreçte azalmaması, Yunan
hükümetlerinin o dönemde Goldman Sachs gibi şirketlerin yardımı ile bütçe açıklarını
olduğundan düşük göstermesi ile bağlantılıdır.16 (Avrupa Komisyonu’nun 2010 yılında
ortaya koyduğu bir raporda da belirtildiği üzere Yunanistan’a ilişkin istatistiki verilerin
güvenilirliği özellikle 2004 yılından itibaren hep tartışma konusu olmuş ve haklı
gerekçelerle çeşitli defalar ülkenin istatistiki verileri revizyona uğramıştır. Örneğin
14
Eurostat, “Government Finance Statistics: Summary Tables 1/2010”, Eurostat Statistical
Books, 2010 Edition, Çevrimiçi Adres: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KSEK-10-001/EN/KS-EK-10-001-EN.PDF, Erişim Tarihi: 19/07/2010.
15
Ibid. s. 58-64
16
Stephen Foley, “Goldman Sachs: The Greek Connection”, The Independent, 15 Şubat 2010.
Çevrimiçi Adres: http://www.independent.co.uk/news/business/news/goldman-sachs-the-greekconnection-1899527.html, Erişim Tarihi: 16/07/2010
9
2004 yılının Mart ayında 2003 yılı bütçe açığının GSMH’ya oranı %1,7 olarak
açıklanmış, daha sonra bu oran %4,6 olarak düzeltilmiştir.17 )
Vergi gelirlerinin GSMH içerisindeki payının diğer Avrupa Birliği üyeleri ile
kıyaslandığında düşük olmasının yanı sıra yine başka ülkelerle kıyaslayarak ele
alındığında ülkenin askeri harcamalarının da dikkat çekici bir orana sahip olduğu göze
çarpmaktadır. Tablo 5’te de gösterildiği üzere Stockholm International Peace Research
Institute (SIPRI) verilerine göre 2005 ve 2009 yılları arasında Yunanistan en büyük
beşinci silah ithalatçısı konumundadır. Tablo 6’da ise ülkenin askeri harcamalarının
GSMH’ya oranı gösterilmektedir. Buna göre 2009 yılında askeri harcamaların GSMH
içerisindeki payı %4,06 düzeyinde gerçekleşmiştir.
Tablo 5: En Büyük On Silah İthalatçısı (2005-2009)
Sıra
Ülke
İthalat Harcaması (A.B.D. Doları)
1
Çin
10.892
2
Hindistan
8.398
3
Güney Kore
7.087
4
Birleşik Arap Emirlikleri
6.514
5
Yunanistan
4.615
6
İsrail
3.912
7
Singapur
3.816
8
Amerika Birleşik Devletleri
3.453
9
Cezayir
3.394
10
Pakistan
3.292
Yunanistan’ın askeri tehdit algılaması içerisinde Türkiye özel bir öneme sahiptir.
Türkiye ile bu ülke arasında Ege ve Kıbrıs sorunu gibi çeşitli sorunlar olmakla birlikte,
Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliğini hedef alan ve bölgesinde barış ortamını
güçlendirmeye dönük çabalar içeren dış politikaları göz önüne alındığında, söz konusu
ülke hükümetlerinin Türkiye’yi tehdit kaynağı olarak görmelerinin abartılı bir kaygıdan
kaynaklandığını ileri sürmek mümkündür. Bu abartılı kaygıdan ileri gelen yüksek
düzeyli askeri harcamaların silah üreticilerine yaradığı açıktır.
17
European Commission, “Report on Greek Government Debt Statistics”, Brussels, COM(2010),
Resmi İnternet Sitesi, Çevrimiçi Adres:
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/COM_2010_REPORT_GREEK/EN/
COM_2010_REPORT_GREEK-EN.PDF, Erişim Tarihi: 03/01/2011
10
İLHAN DAĞDELEN
Tablo 6: Yunanistan'ın Askeri Harcamaları (Milyon Avro)
1999
Askeri
Harcama
(Milyon
Avro)
Askeri
Harcama/
GSMH
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
5.439 5.921 5.986 6.085 5.355 6.028 6.818 7.321 7.496 8.620 9.474
4,3
4,3
4,1
3,9
3,1
3,2
3,5
3,5
3,3
3,6
4,06
Öte yandan Yunanistan’ın borç krizinde hükümetlerin yanlış bütçe politikalarının
yanı sıra, ülke ekonomisinin rekabetçi bir yapıya sahip durumda bulunmamasının da
rolü olduğu kimi çevrelerce dile getirilmiştir. En başta IMF ile yapılan stand-by
anlaşmasının metninde ülke ekonomisini daha rekabetçi bir yapıyı taşıma hedefi açık bir
biçimde belirtilmiştir. Bu hususta özellikle ekonominin geneline ilişkin reel ücretlerde
yaşanan artış gösterge olarak öne sürülmektedir. Avrupa Komisyonunun yıllık
yayınladığı verilere göre Yunanistan’da reel ücretler 2000 yılından 2009 yılına kadar
geçen süreçte %24 oranında artmış görünmektedir. Oysa bir ülke ekonomisinin
verimliliği en iyi reel olarak hesaplanan birim işgücü maliyetine bakılarak
değerlendirilebilir. Yunanistan’ın reel olarak hesaplanan birim işgücü maliyeti aynı
dönemde sadece %4,5 oranında artmıştır.18 Bu göstergelere dayanarak Yunanistan’da
verimlilik sorununun, malî disiplin sorununa nazaran borç krizi üzerinde daha sınırlı bir
etkisinin söz konusu olabileceğini ifade etmek mümkündür. Bu yüzden işgücü
maliyetlerinin düşürülmesi ile krizin aşılmasının olanaklı olmadığı söylenebilir.
Yukarıda ifade edildiği üzere Yunanistan’ın borç krizinin temel nedeni malî
disiplin sorunu ile ilgilidir. Ülkenin Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği içerisinde yer
alması, borç krizinin temel nedeni olarak gösterilemez. Ancak birlik üyeliğinin kriz
üzerindeki kısmi ve dolaylı rolünden söz etmek mümkündür. Başka bir deyişle kriz
temelde bütünleşme sürecinden ziyade Yunanistan’ın yapısal özelliklerinden
kaynaklanmakla beraber, Avrupa iktisadi bütünleşmesinin temel varsayımlarında
sözkonusu olan bazı yanlışlıklar ve tasarımında var olan bazı eksiklikler, hem borç
krizinin gelişmesine dolaylı yollardan katkıda bulunmuş, hem de kriz ortaya çıktıktan
sonra müdahale olanaklarını zayıflatmıştır. Smaghi’nin de belirttiği üzere Avrupa
Ekonomik ve Parasal Birliği’nin mimarlarının başlangıçtaki varsayımlarına göre üye
ülkelerin Yunanistan’ın yaşadığı sorunlara benzer sorunları yaşaması beklenemezdi,
çünkü bu varsayımlara göre Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği’nin kendine özgü
düzeltici mekanizmaları mevcuttu. Birincisi, borcu GSMH’ya oranla yüksek olan
ülkeler üzerinde Avrupa finansal piyasalarının yüksek faizler yüklemek suretiyle baskı
oluşturması gerekmekteydi. İkincisi, Avrupa Merkez Bankası ulusal borçların
döndürülmesinde kullanılmak üzere borç vermeyi yasaklamaktaydı. Üçüncüsü, Avro
18
European Commission, “Economic and Financial Affairs: Economic Databases and
Indicators”,
Resmi
İnternet
Sitesi,
Çevrimiçi
Adres:
Erişim
Tarihi:
http://ec.europa.eu/economy_finance/db_indicators/ameco/index_en.htm,
14/01/2011
11
alanının İstikrar ve Büyüme Paktı malî disiplinini sağlayabilmek için büyük açıkları ve
borçları bulunan sorunlu üye ülkelere bir dizi yaptırımların uygulanmasını
öngörmekteydi. Dördüncüsü, Avro alanı için 2000’li yılların kalkınma planını oluşturan
Lizbon sürecinin Yunanistan gibi ülkelerin rekabet gücünü ve reel iktisadi büyümesini
arttırması gerekmekteydi. Ancak bu beklentilerin çok önemli bir kısmı
gerçekleşmemiştir. Yunanistan Avrupa finansal piyasalarının sunduğu düşük faizli
finansman olanaklarından 2000’li yıllar boyunca yararlanmaya kriz ortaya çıkıncaya
değin aksaksız biçimde devam etmiş, İstikrar ve Büyüme Paktı’nın öngördüğü şartları
karşılayamadığı halde herhangi bir yaptırımla karşı karşıya kalmamıştır.19
Tablo 7:İhracat ve İthalat Rakamları (Milyon Avro)
İhracat
İntra-EU27
İthalat
İntra-EU27
İhracat
Extra-EU27
İthalat
Extra-EU27
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
6.906
7.885
8.241
6.699
7.680
7.902
8.586
10.558 11.182 11.207
20.053 23.526 23.719 18.594 23.065 25.518 25.484 29.014 32.178 33.635
3.480
4.837
4.608
4.314
4.150
4.404
5.302
5.967
6.024
6.233
8.592
12.724 13.149 14.792 16.585 16.897 18.271 21.654 23.457 27.340
Tablo 7’de görüldüğü üzere Yunanistan hem Avrupa Birliği ülkeleriyle yaptığı
ticarette, hem de Birlik dışındaki ülkelerle yaptığı ticarette açık vermektedir. Üstelik
Birlik dışındaki ülkelerle yaptığı ticarette Yunanistan’da ihracatın ithalatı karşılama
oranı, Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği’ne girdikten sonra büyük ölçüde azalmıştır
(Esasında cari açığın bütçe açığı üzerindeki etkisinin ne düzeyde bulunduğu ve ne
şekilde kendisini gösterdiği kesin olarak ispatlanabilmiş değildir. Bununla birlikte ikiz
açıklar (twin deficits) olarak da adlandırılan cari açık ile bütçe açığı arasında güçlü bir
ilişki olduğu ileri sürülebilmektedir. Bu yöndeki hipotezlere göre cari açık ve bütçe
açığı birbirlerini besleyebilmektedir).
Bu şekilde bütçe açığı sorunu ile birlikte cari açık sorunu yaşayan ülkelerin
öncelikle attığı adımlardan birisi kur ayarlamasına gitmektir. Ancak Avrupa Ekonomik
ve Parasal Birliği üyeleri, buraya üye olmakla ulusal paranın yerine Avro’ya geçtiği için
borç krizine karşı para politikası aracılığı ile çözüm arama olanağını yitirmiştir.
Yunanistan da sözü edilen doğrultuda ne kur ayarlamasına giderek ekonomisinin
rekabet gücünü arttırma, ne de para basmak suretiyle iç borcunu finanse etme olanağı
kalmamıştır. (1960’ların başında Mundell sermaye hareketlerinin serbestleştirildiği bir
ülkenin hem istikrarlı bir döviz kuruna, hem de ulusal bir para politikasına aynı anda
sahip olamayacağını ortaya koymuştur).20
19
20
Jeffry A. Frieden, Global Capitalism: Its Fall and Rise in the Twentieth Century, W.W.
Norton & Company, New York, London, 2006. s. 459-462
12
İLHAN DAĞDELEN
Mundell-Fleming modeli olarak adlandırılan söz konusu modele göre, bir ülke
serbest sermaye hareketleri, özerk para politikası ve sabit döviz kuru üçlüsünden aynı
anda ancak ikisini seçme olanağına sahiptir. Örneğin eğer ülke istikrarlı bir döviz kuru
istiyor ve aynı zamanda para politikasını kendisi yürütmek istiyorsa sermaye
hareketlerini sınırlandırmaya mecburdur. Ya da örneğin ülkenin kendi para politikasını
yürütmeyi ve sermaye hareketlerinin serbestliğini aynı anda istemesi durumunda ise
döviz kurlarını kontrol dışı bırakması kaçınılmazdır.21 Avro piyasasına dâhil olmuş
bulunan ülkeler de ortak para birimine geçerek sabit döviz kuru sistemini benimsemişler
ve aynı anda sermaye hareketlerini tamamen serbestleştirmişlerdir. Bu durumunda
özerk para politikasından vazgeçme zorunluluğu doğmuş ve bu imkânı Avrupa Merkez
Bankası’na devretmişlerdir.
Kur oranının değerini düşürmek ya da para basmak suretiyle gerçekleştirilen para
politikaları, borç krizlerine müdahale aşamasında sadece ticaret açıklarının giderilmesi
için değil, aynı zamanda ücretleri bastırmak için de birer araç olarak
kullanılabilmektedir. Bir ülke kur değerini düşürdüğünde ya da para tabanını hızla
genişlettiğinde ücret değerleri değişmese bile alım gücü düşmekte, bu da bütçe
üzerindeki yükü hafifleterek krizin bütçe ve cari dengeler üzerindeki olumsuz etkilerini
azaltabilmektedir. Oysa 2000’li yıllar boyunca Yunanistan’ın cari açığı döviz kurunun
değerli olması gibi sebeplerle yüksek düzeyde seyretmesine karşılık, ülke en kestirme
çözüm yolu olan değerli kur oranını düşürerek krize derhal müdahale etme yoluna
gidememiştir.
Öte yandan Yunanistan’ın borç krizinde rolü açısından Avrupa Ekonomik ve
Parasal Birliği, bu ülkenin İstikrar ve Büyüme Paktı’nın ortaya koyduğu şartlara uyum
sağlayamaması karşısında yeterli zorlayıcı tedbirleri almaması nedeniyle kusurlu
bulunabilir. 1997 yılında varılan anlaşma ile oluşturulan İstikrar ve Büyüme Paktı, Avro
bölgesinde yer alacak ülkelerin tutturması gereken makro iktisadi göstergelerin üst
sınırlarını tespit etmişti. Hâlâ geçerli görünen söz konusu Pakt, Avro bölgesinde yer
alan ülkelerin bütçe açığının GSMH’ya oranının %3’ü, toplam kamu borcunun
GSMH’ye oranının ise %60’ı geçmemesini şart koşmaktadır. Fakat Avro’ya geçiş
sağlandıktan sonra Almanya ve Fransa’nın da aralarında bulunduğu birçok Avrupa
Birliği üyesi ülke bu hedefleri dönem dönem tutturmayı başaramamıştır. 2005 yılında
ise Avrupa Birliği Konseyi ülkelerin tutturmakta güçlük çektiği, buna karşılık herhangi
bir yaptırımla karşılaşmadığı İstikrar ve Büyüme Paktı’na ilişkin düzenlemeler üzerinde
reforma gitme kararı almıştır. Yeni reformlar bütçe açığı ve kamu borçlarına ilişkin
sırasıyla %3 ve %60 oranlarını değiştirmemekle birlikte daha esnek uygulama sürecine
sahip bir İstikrar ve Büyüme Paktı oluşturma amacıyla gerçekleştirilmiştir.
Mevcut durumda İstikrar ve Büyüme Paktı kurallarına göre ülkelerin bütçe açığı
ve kamu borç stoklarına ilişkin verileri belirli dönemlerde Avrupa Komisyonu’na
raporlaması, Komisyon’un ise gerekli gördüğü durumlarda Avrupa Birliği Konseyi’ne
21
Louis W. Pauly, “Global Finance and Political Order”, Political Economy and the Changing
Global Order, Edited By: Richard Stubbs and Geoffrey R.D. Underhill, Oxford University Press,
2006. s. 136
13
ülkenin önceden uyarılmasını teklif etmesi öngörülmektedir. Aynı doğrultuda yine Pakt
kurallarına göre bu erken uyarı prosedürü çalıştırıldığı halde bir üye ülkede bütçe
açığının veya borç stokunun aşırı düzeylere yükselmesi, aşırı açık prosedürünün
işletilmesini beraberinde getirecek, buna rağmen ülke açıkların önüne geçemezse bazı
yaptırımların uygulanması söz konusu olabilecektir. Birçok ülke için erken uyarı
prosedürü (early warning procedure) ve aşırı açık prosedürü (excessive deficit
procedure) çeşitli kereler işletilmiş olsa da, Yunanistan dâhil (Yunanistan’ın Avro
alanına girdiği 2001 yılında dahi kamu borç stokunun GSMH’ya oranı %101,5
düzeyindeydi.) öngörülen sınırları defalarca tutturamayan ülkelerden hiçbiri herhangi
bir yaptırıma maruz kalmamış, bu durum ise İstikrar ve Büyüme Paktı’nın öngördüğü
kuralların itibarını ve yaptırım gücünü ciddi ölçüde ortadan kaldırmıştır. Avrupa
Birliği’nin yetkili organları gerekli yaptırımları daha önceden uygulamış olsaydı belki
de Yunanistan borç krizi derinleşmeden bir dizi tedbirler almaya yönelebilecekti. Hiç
kuşkusuz zorlayıcı yaptırımların uygulanmamasında ve denetim sürecinin
esnekleştirilmesinde Almanya ve Fransa gibi güçlü üyeler başta olmak üzere birçok
üyenin sınırları tutturmada sorun yaşaması etkili olmuştur.
Krizin Bütünleşme Sürecine Yansımaları
Avrupa bütünleşmesini ele alan geleneksel yaklaşımların büyük çoğunluğu,
Apeldoorn’un belirttiği gibi, bütünleşmenin temellerini tam anlamıyla izah etmekte
yeterli olan bir çerçeve ortaya koyamamışlardır. Bütünleşmeyi daha ziyade devlet
odaklı bir bakış açısıyla egemenliğin ulusal düzeyden ulus-üstü düzeye ne kadar
aktarıldığı temelinde veya İkinci Dünya Savaşı sonrasının koşullarının ürünü olarak
değerlendiren söz konusu yaklaşımlar, şimdiye değin bütünleşme sürecini tarihsellikten
uzak bir metodolojiyle analiz etmişlerdir. Oysa Avrupa bütünleşmesinin temelinde
toplumsal üretim ilişkileri yatmakta ve bütünleşmenin tarihi Avrupa’da kapitalizmin bir
toplumsal sistem olarak derinleşmesi ile koşutluk arz etmektedir. Başka bir deyişle
Avrupa bütünleşmesi kapitalizmin kendinden önceki üretim biçimlerini etkisizleştirdiği
bölgelerin toplumsal üretim ilişkileri içerisinde öne çıkan sermaye çevrelerinin sermaye
birikim stratejileri ile uyumlu biçimde gelişmiştir.22
Tarihte kapitalist toplumsal ilişkilerin en derin biçimde geliştiği Britanya
Adası’nda ve Kıta Avrupası’nda yer alan çok sayıdaki egemen siyasi birimin
egemenliklerini kısmen ya da tamamen devrederek bütünleşmeleri ve Almanya, İtalya,
Fransa, İngiltere’nin temellerini atmaları da sermaye birikim stratejileri ile ilgilidir.
Serbest ticareti güçlendirmek, devlet aygıtının sermaye birikim sürecindeki düzenleyici
ve kolaylaştırıcı rolünü pekiştirmek, rekabet gücünü arttırmak, büyük ölçekli bir ortak
pazar oluşturmak, devletin gözetimi ya da güdümü altında bankacılık ve finans
sisteminin ölçeğini büyüterek geliştirmek, endüstrileşmiş merkez ile endüstrileşmemiş
çevre arasında tamamlayıcı bir ilişki kurmak, ürün ve ham madde akışını sağlayacak
ulaşım ve iletişim ağı kurmak gibi sermaye birikim stratejisi ile uyumlu toplumsal
amaçlar sözü edilen bölgelerdeki bütünleşmelerin temelini teşkil etmiştir. Örneğin
22
Bastiaan Van Apeldoorn, Transnational Capitalism and the Struggle over European
Integration, The Routledge/Ripe Studies in Global Political Economy, 2002. s. 11-38
14
İLHAN DAĞDELEN
ondokuzuncu yüzyılda gerçekleşen Alman iç bütünleşmesi ele alınacak olursa, bu
bütünleşmenin temelinde de sözü geçen hususların yattığı görülür. Abrams’a göre, 1806
yılında Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu dağıldıktan ve 1814 yılında Napolyon
yenildikten sonra bugünkü Alman coğrafyasında 38 devletten müteşekkil gevşek bir
konfederasyon kurulmuştu. Endüstri devrimini henüz tam olarak gerçekleştirmemiş olan
her bir devletin yöneticisi kendi coğrafyalarında egemenlik haklarına sahiptiler ve
bunların üzerinde bir parlamento ya da devletler üstü bir hükümet söz konusu değildi.
Devletler yalnızca Frankfurt’ta belirli aralıklarla bir araya gelmekteydi, ancak bir
birliktelik görüntüsü vermekten uzaktılar. Avusturya dışındaki konfederasyon üyeleri
üye sayısı zamanla artan bir gümrük birliği (Alm. Zollervein) sistemiyle aralarındaki
ticareti kolaylaştırdı ve geliştirdi. Konfederasyonun en büyük devletlerinden birisi olan
Prusya izlediği ekonomi politikasının ve gümrük birliğinin de katkısıyla iktisadi açıdan
1848’e gelindiğinde oldukça güçlendi. Ama aynı durum gümrük birliğinin dışında kalan
Avusturya açısından söz konusu değildi.23 Gümrük birliğinin özellikle demir
endüstrisinin ve kömür üretiminin geliştiği bölgeler ile endüstrileşmemiş bölgeler
arasında uyumlu bir merkez-çevre ilişki kurması Prusya’nın hızlı büyümesinde ve
bütünleşmenin gerçekleşmesinde etkili olmuştu. Bütünleşme açısından sözkonusu
tamamlayıcı merkez-çevre ilişkisi oldukça önemliydi, zira bu coğrafyada yer alan Ruhr,
Sahr, Yukarı Silesia gibi bölgeler hızlı biçimde endüstrileşmiş ve bu bölgelerde yoğun
bir nüfus artışı yaşanmıştı.24 Endüstrileşmiş bölgelerde yoğunlaşan nüfusun beslenmesi
ve bu bölgelerde üretilen ürünlerin yeni pazarlar edinmesi için endüstrileşmemiş, tarım
ağırlıklı ekonomilere sahip devletler arasında önce bir serbest ticaret ilişkisinin
gelişmesi, sonra da bütünleşmenin gerçekleşmesi adeta kaçınılmaz bir gereksinim
olmuştu. Bütünleşme ile ortaya çıkan siyasi yapı, diğer bir deyişle Alman devleti,
kurduğu eğitim sistemi aracılığıyla üretime yetişmiş emek gücü yaratarak,
demiryollarının en önemli unsurunu oluşturduğu geniş bir ulaşım ağı ve iletişim ağları
kurarak, daha güçlü bir siyasi birim olmak suretiyle can ve mal güvenliğini artırarak,
yeni pazarlar yaratarak, üretime daha kolay finans sağlaması için bankacılık ve finans
sistemini devlet güdümünde geliştirerek Alman ekonomisini dünya ile rekabet edebilen
en güçlü ekonomiler arasına sokmayı başarmıştı. (Diğer yandan bütünleşmenin
ideolojisi sermaye çevrelerinin öncülüğünde gelişen milliyetçilik duygusunun etkisiyle
toplumsal destek bulmuştu. Alman milliyetçiliği temelinde inşa edilen Alman
kimliğinin bu bağlamda bütünleşmeyi besleyen bir rolü olmuştu.)
Bugün Avrupa bütünleşmesinin temelinde de benzer dinamiklerin yer aldığı
söylenebilir. Dünya savaşlarından önce iç bütünleşmelerini tamamlamış olan
Avrupa’nın merkez ülkeleri daha sonra kolonilerini kaybetmek ve süper güç statülerini
Amerika Birleşik Devletleri’ne (A.B.D.) devretmek zorunda kalınca, gerek A.B.D. ile
gerekse yükselen Uzak Doğu kapitalizmi ile rekabet edebilmek, bu çerçevede müşterek
standartlara sahip bir ortak pazar kurmak, üretim ve tüketim ölçeğini arttırmak, serbest
23
Lynn Abrams, Bismarck and the German Empire:1871-1918, Taylor and Francis eLibrary,
2006. s. 4-6
24
William Otto Henderson, The Rise of German Industrial Power, 1834-1914, University of
California Press, Berkeley and Los Angeles, California, 1975. s. 29
15
ticareti geliştirmek üzere bir gümrük birliği oluşturmak, ortak bir güvenlik şemsiyesi
oluşturmak, Avrupa’nın endüstrileşmiş alt bölgeleri ile endüstrileşmemiş bölgeleri
arasında tamamlayıcı bir ilişki kurmak, üretime ve tüketime kolay finansman sağlayan
ulus ötesi bir bankacılık ve finans ağı yaratmak gibi amaçlarla önce Avrupa Topluluğu
sonra Avrupa Birliği fikri etrafında bir araya geldiler. 1950’li yıllarda Alman ve Fransız
kömür ve çelik sermayesinin çıkarlarını Avrupa Kömür ve Çelik Birliği (İng. European
Coal and Steel Community) çatısı altında birleştirerek yeni bir evreye giren Avrupa
bütünleşmesi büyük sermaye çevrelerinin birikim stratejisi ile de uyumlu olarak
özellikle 1980’li ve 1990’lı yıllardan itibaren büyük hız kazandı. Carchedi’ye göre
Avrupa Sanayicileri Yuvarlak Masası (European Roundtable of Industrialists) gibi
sermaye grupları 1980’ler ve 1990’lar boyunca çeşitli kanallardan yürüttükleri
faaliyetler vasıtasıyla Avrupa Komisyonu ve Avrupa Birliği Konseyi’ni etkilemeye
çalışarak bütünleşmeyi neo-liberal anlayış çerçevesinde ivmelendirmeye çalıştılar.25
Hem neo-liberalizm, hem de bütünleşme, sermayenin ve malların serbest dolaşımı,
devletin piyasayı düzenleyici rolü, işçi sendikalarının etkisizleştirilmesi gibi hususlarda
uyum içerisinde bulunduğu için ulus ötesi düzeyde rekabet güçlerini arttırmak isteyen
Avrupalı sermayedarların amaçlarına hizmet etmiştir. (Avrupa bütünleşmesinin
günümüzdeki evresinde daha önce Avrupa’nın merkez ülkelerinin iç bütünleşme
sürecini besleyen ulusal milliyetçilik ideolojisinin bir benzeri olarak Avrupalılık
ideolojisi yerleştirilmeye ve buna uygun biçimde Avrupa halkına ulusal kimliklerin
üstünde bir Avrupalı kimliği benimsetilmeye çalışılmaktadır.) Ondokuzuncu yüzyılda
demiryolu ağları, telgrafın kullanılmaya başlaması, su taşımacılığının gelişmesi gibi
hususlar nasıl iç bütünleşmeyi hızlandırdıysa, günümüzdeki evrede de teknolojinin
gelişmesi ile ulaşım ve iletişim sürelerinin kısalması bütünleşmenin daha geniş bir
ölçekte geçerlilik kazanmasını kolaylaştırmaktadır. Zaten Avrupa Sanayicileri Yuvarlak
Masası da bütünleşmeyi hızlandırıcı etkisini gördüğü için ulaşım ve iletişim altyapısını
geliştirmek üzere kurulmuş bulunan Tüm Avrupa Ağı, Avrupa Altyapı Çalışmaları
Merkezi gibi girişimleri desteklediklerini değişik platformlarda ifade etmişlerdir.26
Avrupa Birliği tasarımında dikkate alınan önceliklerin başında rekabetçilik ve
verimliliğin arttırılması, bu doğrultuda ücretlerin düşük seviyede tutulması ve emek
kesimine ait sosyal hakların kısıtlanması gelmektedir. Neo-liberalizmin refah devletini
dışlayan ve emek kesiminin refah devleti döneminde elde ettiği kazanımları birçoğunu
iptal eden anlayışını olduğu gibi benimseyen Avrupa Birliği mimarları neo-liberal
politikalar ile paralel olarak geliştirdikleri politikalarla emek kesiminin üzerindeki
baskıyı pekiştirmektedir. Özellikle Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği bir yönüyle de
emek ve sermaye çelişkisinden türemiş bir girişim olarak özünde Avrupalı sermaye
kesiminin dünya ile rekabet etme arzusuna yanıt vermektedir. Bonefeld’in belirttiği
üzere Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği ile birlikte para politikası siyasetten
kopartılmış, devletlerin kur ayarlamasına gitme olanakları ellerinden alınmış, böylece
üretkenliği yüksek olmayan, diğer bir deyişle rekabet gücü düşük ülkelerin rekabet
25
Guglielmo Carchedi, Başka Bir Avrupa İçin: Avrupa’nın Ekonomik Bütünleşmesinin
Sınıf Tahlili, Yordam Kitap, İngilizceden Çeviri: Mustafa Topal, 2008. s. 58-64
26
Guglielmo Carchedi, Ibid, s. 58-64
16
İLHAN DAĞDELEN
imkânlarını arttırabilmelerinin emek kesiminin daha fazla sömürülmesinden başka bir
yolu kalmamıştır. Bu sömürü ücretlerin düşük tutulması, iş gücü piyasasının
esnekleştirilmesi, çalışma sürelerinin uzatılması gibi yöntemlere dayanmaktadır. 27
Avrupa bütünleşme sürecinde sermaye birikimini azamileştirmek için devletin
üstlendiği role dair temel gereksinimler ve kapitalist toplumsal ilişkiler içerisinde
sermaye sınıfının öncü konumu ortadan kalkmadıkça Avrupa’nın iktisadi
bütünleşmesinin geri döndürülemez bir süreç olduğunu ileri sürmek mümkündür.
Gelecekte bütünleşmenin kurumsal üst yapısı, Avrupa Birliği’ni oluşturan siyasi
birimler arasında egemenliğin paylaşım şekli gibi hususlar ekonominin düzenleme
biçimleri ve sınıf mücadelelerinin seyri uyarınca değişkenlik gösterebilir. Hatta aynı
gerekçelerle bütünleşme süreci dönem dönem yavaşlayabilir ya da hızlanabilir. Ancak
daha önce sermayenin merkezileşerek ve yoğunlaşarak birikme eğiliminin etkisi altında
gelişmiş olan Almanya’nın, İngiltere’nin, Fransa’nın ve İtalya’nın iç bütünleşmelerinin,
toplumsal üretim ilişkileri değişmediği sürece bir dağılmaya doğru geri dönmesi nasıl
beklenemeyecek bir şey idi ise, Avrupa bütünleşmesinin de sermayenin söz konusu
eğilimlerini belirleyen mevcut üretim ilişkileri hâkim oldukça geriye dönüşü olanaklı
görünmemektedir. Avrupalı sermayedarların dünyanın diğer bölgelerinde var olan ileri
düzey ekonomilerle ve özellikle Uzak Doğu’da çok hızlı biçimde gelişmekte olan
ekonomilerle rekabet edebilmesinin daha etkin bir yolu günümüz üretim biçiminin
sağladığı koşullarda mevcut değildir.
Bu noktada Avrupa bütünleşme sürecinin en belirleyici aktörü olduğunu ifade
ettiğimiz sermaye çevrelerini homojen bir sınıf birimi olarak düşünmemek gerekir. Bu
çevreler arasında Avrupa’da daha fazla bütünleşmeyi kendi çıkarlarına uygun görenler
olduğu gibi daha fazla bütünleşmeye karşı çıkanlar da bulunmaktadır. Bir ulus devlete
bağımlı olarak faaliyet gösteren çevreler bütünleşmenin derinleşmesine ve
genişlemesine karşı çıkarken, büyük marka haline gelmiş, bu açıdan herhangi bir ulus
devlete bağımlı olmaksızın ulus aşırı ölçekte pazar bulabilen sermayedarlar ile finans
çevreleri bütünleşmenin derinleşmesini ve genişlemesini savunabilmektedir. Maastricht
Anlaşması ile hızlanan derinleşme ve genişleme sürecinin günümüzde de devam ettiği
gözönüne alındığında, ikinci kategoride yer alan çevrelerin diğer sınıf birimlerine oranla
hâlâ daha etkin olduğu söylenebilir.
Avrupa’nın iktisadi bütünleşmesinin yapısal olarak temelde sermaye birikimini
ulus aşırı ölçekte azamileştirmeye dönük eğilimlere dayanması ve bu eğilimler radikal
bir biçimde değişmedikçe geri döndürülemez olması, bütünleşme sürecine
Yunanistan’ın yaşadığı borç krizinin de aynı doğrultuda etki etmesine neden olmuştur.
Söz konusu eğilimlere uygun bir biçimde Avrupa Birliği organlarının 2009 yılından
günümüze değin geçen süreçte krize karşı tedbir almak ve benzer krizlerin önüne
geçmek amacıyla Avrupa ekonomi yönetişimini güçlendirme girişimleri içerisine
girdiği görülmektedir. Avrupa ekonomi yönetişiminin güçlendirilmesi bütçe
konsolidasyonunun gerçekleştirilmesi, İstikrar ve Büyüme Paktının kurallarının sıkı
27
Werner Bonefeld, “European Monetary Union: Ideology and Class”, Editör: Wernner Bonefeld,
The Politics of Europe: Monetary Union and Class, Basingstoke: Palgrave, 2001.s. 64–106
17
biçimde uygulanması, Avrupa Birliği organlarının üye ülkelerin bütçeleri üzerindeki
denetim mekanizmalarını geliştirmesi gibi reformları içermektedir. Bütün bu
reformların açık biçimde ifade edilmeyen en önemli hedeflerinden birisinin Avrupa
Birliği ölçeğinde yapılan düzenlemelerle emek kesiminin gelirlerinin ve sosyal
haklarının kısıtlanması olduğu anlaşılmaktadır.
Avrupa ekonomi yönetişiminin güçlendirilmesi Yunanistan’ın krizinin hemen
ertesinde Avrupa Birliği organlarının en önemli gündem maddelerinden birisi olarak
öne çıkmıştır. Örneğin Avrupa Komisyonu’nun Avro alanı ile ilgili Mart 2010 tarihinde
yayınladığı birinci çeyrek değerlendirme raporunda, Yunanistan krizinin, Avro
alanındaki ekonomi yönetişiminin güçlendirilmesi gerektiğini gösterdiği ifade
edilmiştir. Rapora göre, Birliğin ulus-üstü organları bütün üye devletlerin İstikrar ve
Büyüme Paktının kurallarına uymasını sağlamalıdır. Aynı zamanda üyelerin sunduğu
istatistiklerinin güvenilirliğinin güvence altına alınması ve malî politikanın yine
sürdürülebilir bir yörüngeye yerleştirilmesi gerekmektedir. Bütün bunların sağlanması
için ise ulus-üstü organların yapacağı gözetim (surveillance) genişletilerek
güçlendirilmelidir. 28 Yine Komisyonun 3 Mart 2010 tarihinde yayımladığı “Avrupa
2020” strateji belgesinde sürdürülebilir büyüme, teknolojik gelişme, finansal sistemde
reform yapma, Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği içerisinde eşgüdümü güçlendirme,
bütçe konsolidasyonunu gerçekleştirme, demografik sorunlarla ve yoksullukla mücadele
gibi hedeflere ulaşmak için ekonomi yönetişiminin geliştirilmesi gerektiğinden söz
edilmiştir.29 Aynı şekilde Komisyonun kamu finansmanı ile ilgili 16 Haziran 2010
tarihli raporunda da krizlerin yeniden tekrarlamaması için, “Avrupa 2020” strateji
belgesi ile uyum biçiminde, üye ülkelerin ekonomi politikası hususunda eşgüdüm
içerisinde davranmaya zorlanmasından, Avrupa Birliği genelinde ihtiyaç duyulan malî
konsolidasyondan ve bu kapsamda bütçe denetiminin güçlendirilmesinden
bahsedilmiştir. 30 Benzer biçimde Komisyonun 30 Haziran 2010 tarihli toplantı
bildirgesinde de Avrupa ekonomi yönetişiminin güçlendirilmesine, bu kapsamda
politika eşgüdümünün ve denetim olanaklarının genişletilmesine, krizleri önleyici uyarı
mekanizmalarının ve iktisadi sorunları gidermeye dönük zorlayıcı mekanizmaların
kurulmasına, İstikrar ve Büyüme Paktının yaptırım gücünün arttırılmasına dönük
öneriler ele alınmıştır. Toplantı bildirgesine politika eşgüdümünün politikanın yürürlüğe
girmesinden önce (ex-ante) sağlanmasının gerekliliğine vurgu yapılması ayrıca dikkat
çekicidir.31 Bu yaklaşım ulus-üstü (supranational) organların ekonomi politikalarına
yürürlüğe sokulmadan önce müdahale etme arzusunu yansıtmaktadır.
28
European Commission: Directorate General for Economic and Financial Affairs, “The Impact
of the Global Crisis on Competitiveness and Current Account Divergences in the Euro Area”,
Quarterly Report on the Euro Area, Volume:9, No:1, 2010. s. 6
29
European Commission, “Europe 2020: A European Strategy for Smart, Sustainable and
Inclusive
Growth”,
Resmi
İnternet
Sitesi,
Çevrimiçi
Adres:
http://ec.europa.eu/eu2020/index_en.htm, Erişim Tarihi:18/08/2010
30
European Commission: Directorate General for Economic and Financial Affairs, “Public
Finances in EMU:2010”, European Economy 4, 2010. s. 7-8
31
European Commission, “Enhancing Economic Policy Coordination for Stability, Growth and
Jobs –Tools for Stronger EU Economic Governance”, Communication from the Commission to
18
İLHAN DAĞDELEN
Avrupa Birliği’nin en üst düzey organı olan Avrupa Zirvesi (European Council)
ise 17 Haziran 2010 tarihinde yayımladığı toplantı sonuç bildirgesinde, “Avrupa 2020”
strateji belgesini benimsediğini, bu belgede yer verilen hedeflere ulaşmak için gerekli
düzenlemeleri desteklediğini ve bu düzenlemelerin ne ölçüde gerçekleştirildiğinin
takipçisi olacağını kamuoyuna duyurmuştur. Bildirgede yine ekonomi yönetişiminin
geliştirilmesine vurgu yapılmış, bu çerçevede bütçe denetiminin güçlendirilmesi ve
Avrupa ölçeğinde faaliyet gösteren yeni finansal gözetim organlarının kurulmasından
bahsedilmiştir.32 Bütçe denetiminin güçlendirilmesi ve finansal gözetim organlarının
kurulması ulus devletlerin otoritesi ile manevra alanını daraltacağı için Avrupa ekonomi
yönetişiminin geliştirilmesi ile Avrupa bütünleşmesinin finans ve maliye alanlarında
daha fazla derinleşeceğini düşünmek olanaklıdır.
Yunanistan’ın krizi sonrasında yönetişim anlayışının çok daha ötesine geçerek bir
Avrupa ekonomi yönetimi (European economic government) oluşturulmasını savunan
öneriler de gündemde önemli bir yere yükselmiştir. (Avrupa ekonomi yönetiminin
oluşturulması, en son Lizbon Anlaşması ile değişmiş olan mevcut Avrupa Birliği
kurumsal yapısına yeni ulus-üstü kurumların eklenmesi ve Avrupa ekonomi yönetişimi
(European economic governance) ile kıyaslandığında ulus-üstü organların egemenlikten
aldığı payı çok daha fazla artması anlamına gelmektedir.) Örnek vermek gerekirse
Avrupa Birliği içerisinde Avrupa ekonomi yönetiminin oluşturulmasını, bu kapsamda
mevcut kurumsal yapıya bir dizi ulus-üstü kurumun eklenmesini savunanlardan birisi,
bu makalenin kaleme alındığı dönemde İtalya Merkez Bankası Başkanı olan ve aynı
zamanda Finansal İstikrar Kurulu (Financial Stability Board) başkanlığı görevinde
bulunan Mario Draghi’dir. Draghi, 19 Mart 2010 tarihinde kendisiyle yapılan bir
söyleşide, Yunanistan’ın yaşadığı krize karşı alınacak en etkili tedbirin güçlü bir
Avrupa ekonomi yönetimini kurmaktan geçtiğini ileri sürmüştür.33 Aynı şekilde Stefan
Collignon Yunanistan’ın krizinin devletlerarası (inter-governmental) yöntemlerle ortak
para biriminin idare edilemeyeceğini gösterdiğini, zira her bir üye devletin kendi
çıkarına öncelik vererek hareket ettiğini, bu bakımdan mevcut yapının değiştirilerek
yerine Avrupa’nın kolektif çıkarının en ön planda tutulduğu bir Avrupa ekonomi
yönetim yapısının kurulmasının zorunlu olduğunu iddia etmiştir.34 Fakat Yunanistan’ın
the European Parliament, the European Council, the European Central Bank, the
European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, Brussels,
COM
(2010)
367/2.
Çevrimiçi
Adres:
Erişim
http://ec.europa.eu/economy_finance/articles/euro/documents/com_2010_367_en.pdf
Tarihi: 18/08/2010
32
European Council, “Conclusions: 17 June 2010”, EUCO 13/10, CO EUR 9, CONCL 2, Resmi
İnternet
Sitesi,
Çevrimiçi
Adres:
Erişim
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/115346.pdf,
Tarihi: 18/08/2010
33
Mr Hermann-Josef Knipper ve Mrs Katharina Kort (2010), Draghi: ‘We Need a European
Economic Government’, Interview with Mario Draghi in Handelsblatt, 19 May 2010, Offical
Web Site of Bank of International Settlements, http://www.bis.org/review/r100325b.pdf Erişim
Tarihi: 18/08/2010
34
Stefan Collingnon, “A European Economic Government Could Solve Europe’s Democracy
Deficit”, Social Europe Journal, 2010. Online Adress: http://www.social-europe.eu/2010/07/a-
19
yaşadığı krize dayanarak Avrupa’da bir ulus-üstü yönetim yapısı inşa edilmesini
savunan öneriler, ulus devletin siyasi birimler olarak etkinliğini sürdürmesinden yana
olan çevreleri de ciddi biçimde kaygılandırmıştır. Quinn’e göre bir Avrupa ekonomi
yönetiminin kurulmasına dönük girişimler özellikle İngiltere’de yerleşik bazı çevreleri
devletin İngiltere ekonomisi üzerindeki egemenliğine darbe indirebileceği gerekçesiyle
endişeye sevk etmiş ve söz konusu çevrelerin çabaları neticesinde bu girişimler
engellenmiştir.35 Avrupa Zirvesi’nin başkanı Herman Van Rompuy 17 Haziran 2010’da
Brüksel’de yapılan zirve toplantısında yaptığı konuşmada Avrupa ekonomi
yönetişiminin güçlendirilmesine dönük adımların en kısa sürede atılarak
tamamlanacağını, ancak Lizbon anlaşmasının sunduğu mevcut kurumsal yapıya ilave
Avrupa kurumlarının kurulmasına gerek duyulmadığını ifade ederek Avrupa ekonomi
yönetiminin kurulmasına dönük önerilerin kabul görmediğini teyit etmiştir. (Rompuy
yeni kurumlara şu an için ihtiyaç duymuyoruz derken 2011 başında faaliyete geçen
finansal gözetim otoritelerini (Avrupa Bankacılık Otoritesi (The European Banking
Authority), Avrupa Sigorta ve Mesleki Emeklilik Sistemi Otoritesi (İng. The European
Insurance and Occupational Pensions Authority) ve Avrupa Menkul Kıymetler ve
Piyasalar Otoritesi’nin (The European Securities and Markets Authority) kast
etmemiştir. Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Zirvesi finansal sektör gözetimini
gerçekleştirmeleri için bu kuruluşların Yunanistan’ın krizi patlak vermeden önce
kurulmasını öngörmüştü. Zaten bu kuruluşlar ulus-üstü yönetim organları değil, gözetim
rolü üstelenen finansal yönetişim organlarıdır.36) Nihayetinde Rompuy’un dile getirdiği
çerçeve içerisinde Avrupa Komisyonu ekonomi yönetişimini güçlendirmek üzere 29
Eylül 2010 tarihinde önemli bir yasal düzenleme paketini kamuoyuna duyurmuştur.
Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği’nin kuruluşundan beri ekonomi yönetişimini
güçlendirmek amacıyla ortaya konulmuş en kapsamlı düzenleme olduğu ifade edilen
söz konusu yasal düzenleme paketi gerek malî politikaların, gerekse diğer makroekonomik politikaların daha geniş ve güçlü bir biçimde denetlenmesini öngörmektedir.
Düzenleme paketi altı temel düzenlemeden oluşmaktadır. İlk dört düzenleme malî
konularla, diğer iki düzenleme ise makro-ekonomik konular ile ilgilidir.37 Malî
konularla ilgili olan düzenlemeler İstikrar ve Büyüme Paktının önleyici ve düzeltici
işlevlerini daha etkin bir biçimde yerine getirilmesi için yaptırım gücünün arttırılmasını,
european-economic-government-could-solve-europes-democracy-deficit/
Erişim
Tarihi:
13/08/2010
35
Ben Quinn, “Greek Debt Crisis: Pushing More European Integration?”, The Christian Science
Monitor, 2 April 2010, Online Adress: http://www.csmonitor.com/Business/2010/0402/Greekdebt-crisis-pushing-more-European-integration, Erişim Tarihi: 12/08/2010
36
Remarks by Herman VAN ROMPUY, President of the European Council at the press
conference following the meeting of Heads of State or Government, Brussels, 17/06/2010, PCE
129/10.
Online
Adress:
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/115347.pdf.Erişim
Tarihi:19/08/2010
37
European Commission, “European Union Economic Governance: the Commission Delivers a
Comprehensive Package of Legislative Measures”, Resmi İnternet Sitesi, Çevrimiçi Adres:
http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/10/1199&format=HTML&aged=0&l
anguage=EN&guiLanguage=en, Date of Access: 22/02/2011.
20
İLHAN DAĞDELEN
bütçe dengeleri öngörülen sınırları tutturamayan üyelere ceza verilmesini öngörmekte
ve bütçe yapım sürecinde üyelerin dikkate alması gerekli asgari standartları
belirlemektedir. Makro-ekonomik konularla ilgili düzenlemeler, Avro alanında ve
Avrupa Birliği genelinde olası makro-ekonomik dengesizliklerin önceden
saptanabilmesi ve önlenmesine yönelik tedbirleri içermektedir. Bu düzenlemeler de yine
dengesizlikleri gideremeyen ülkelere belirli bir oranda ceza vermeyi öngören bir
prosedüre sahiptir.38
Avrupa ekonomi yönetişiminin güçlendirilmesi çerçevesinde üye ülke bütçelerinin
disiplin altına alınmasının ne tür müdahaleleri içerebileceğini, Avrupa Birliği’nin
Yunanistan’ın krizini değerlendirme ve krize müdahale biçimine bakarak öngörmek
mümkündür. Bu ülkenin Avrupa Komisyonu, IMF ve Avrupa Merkez Bankası ile
yaptığı üç yıllık stand-by anlaşmasının koşullarına bakıldığında, Avrupa Birliği’nin
malî disiplin sorununu işgücü verimsizliği, sosyal harcamaların ve kamu personel
ücretlerinin yüksekliği ile ilişkilendirdiği ve sözkonusu krizin faturasının doğrudan
doğruya emek kesimine çıkardığı açık biçimde anlaşılmaktadır. Bu anlaşmaya göre
öncelikle kamu kesimi ücretlerinin düşürülmesi, sosyal harcamaların azaltılması ve
kalıcı bir sosyal güvenlik reformunun gerçekleştirilmesi şart koşulmuştur. Aynı
anlaşmanın bir diğer önemli koşulu, Yunanistan ekonomisinin daha rekabetçi bir yapıya
kavuşturulmasıdır. Bunun için üretim maliyetlerinin yeniden kontrol edilerek
azaltılması ve enflasyonun düşürülmesi, bu sayede genel fiyatlar açısından rekabetçi
konuma yükseltilmesi koşul olarak öne sürülmüştür.39 Burada bahsedilen maliyetlerin
kontrol edilerek azaltılması, hiç şüphesiz emek kesiminin gelirlerinde azalma, çalışma
saati sürelerinde artış, emeklilik ve sosyal haklarda kısıtlamalar anlamına gelmektedir.
Avro alanında Yunanistan’ın krizi ile tetiklenen sorunların bir başka yansıması ise
bir Avro Paktı kurulmasının kararlaştırılmasıdır. Avro alanında yer alan ülkelerin devlet
başkanları 11 Mart 2011’de Avrupa Birliği ekonomisinin rekabet gücünü arttırmak, üye
ekonomilerinde sorun teşkil edebilecek açıkları önlemek ve üyeler arasındaki ekonomi
politikası eşgüdümünü güçlendirmek üzere böyle bir karar almışlardır. Yine Avrupa
ekonomi yönetişimini güçlendirme çalışmalarının bir uzantısı olarak oluşturulması
kararlaştırılan paktın temelde üye devletlerin yetki alanına giren konulara odaklanması
öngörülmektedir. Paktın çalışması üye ülkelerin Avrupa Birliği yasal çerçevesi
içerisinde kendi yetki alanında giren ekonomi ile ilgili konularda yıllık taahhütlerde
bulunması ve Avrupa Birliği organlarının bu taahhütlerin yerine getirilip getirilmediğini
denetlemesi şeklinde olacaktır. Bu kapsamda yürütülecek faaliyetlerde Avrupa
Komisyonunun ve Avrupa Parlamentosunun etkin rol alması amaçlanmaktadır.40
38
European Commission, Ibid.
International Monetary Fund, “Europe and IMF Agree €110 Billion Financing Plan With
Greece”, IMF Survey Magazine: IMF Survey Online, May 2010.
40
European Council, “Conclusions of the he Heads of the State or Government of the Euro Area
of 11 March 2011”, Resmi İnternet Sitesi, Informal Meeting - Brussels 11 March 2011,
Çevrimiçi
Adres:
Erişim
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/119809.pdf,
Tarihi: 08/03/ 2011
39
21
Kurulması kararlaştırılan paktın üye ülkelerde birincisi rekabetçiliği güçlendirmek,
ikincisi istihdamı arttırmak, üçüncüsü kamu finansmanının sürdürebilirliğini sağlamak
ve dördüncüsü finansal istikrarı pekiştirmek olmak üzere dört ana hedefi söz konusudur.
Bu çerçevede üyelerin birim işgücü maliyetleri, ücretler ve sendikalarla yapılan ücret
pazarlıkları, istihdam oranları, sağlık ve sosyal güvenlik harcamaları, emeklilik yaşları,
istihdam oranları ile ilgili taahhütlerde bulunması, Avrupa Birliği organlarının yapılan
taahhütleri denetlemesi beklenmektedir. Başka bir deyişle bütün bu hususlar Avrupa
Birliği organlarının dolaylı yollardan müdahale alanına sokulmaktadır. Bunların yanı
sıra Avrupa Birliği ölçeğinde eşgüdümü sağlanacak biçimde bankacılık sisteminde
düzenli stres testlerinin yapılması ve finansal gözetim altyapısının güçlendirilmesi,
İstikrar ve Büyüme Paktı’nın öngördüğü koşulların üye ülke mevzuatlarının bir parçası
haline getirilmesi, bankaların, hane halkalarının ve finans-dışı şirketlerin borçluluk
durumunun Avrupa Birliği ölçeğinde düzenli olarak izlenmesi amaçlanmaktadır.41
Yunanistan’ın krizinin bütünleşme sürecine bir diğer önemli yansıması da krizin
Avrupa Finansal İstikrar Servisinin (European Financial Stability Facility-EFSF) ve
Avrupa İstikrar Mekanizmasının (European Stability Mechanism-ESM) kurulmasını
tetiklemiş olmasıdır. EFSF finansal destek ihtiyacı bulunan üyelere yardımda bulunmak
üzere 2010 yılının Mayıs ayında Avro alanı ülkelerin ortak olduğu Lüksemburg’da
kayıtlı bir şirket olarak kurulmuştur. Üye ülkelerin sağlayacağı katkıları finans kaynağı
olarak kullanan EFSF’ye bono ihraç olanağı da verilmiştir.42 28 Kasım 2010’da Avrupa
Komisyonu’nun önerisi üzerine EFSF’nin işlevini 2013 yılında sona erdirmesi ve yerine
ESM fonunun işlevsel duruma getirilmesi kararlaştırılmıştır. Yine bir finansal destek
mekanizması olan ESM’nin aynı zamanda Avro alanında tesis edilecek olan önleyici ve
düzeltici tedbirler ile denetleme mekanizmalarını tamamlayıcı bir işlev görmesi
beklenmektedir. ESM’nin üye ülkelere likidite sorunlarını ve borç krizlerini gidermeye
yönelik destek olanakları sözkonusudur. Finansal desteğin Avrupa Komisyonu, IMF ve
Avrupa Merkez Bankası’nın yapacağı değerlendirmelere bağlı olarak verilmesi
öngörülmektedir. Yunanistan ile yapılan stand-by anlaşması kapsamında sağlanan
finansal destek gibi ESM’nin sorun yaşayacak olan ülkelere sağlayacağı finansal
desteğin de koşullu olması hedeflenmektedir.43 Özünde birer işbirliği mekanizmaları
olan EFSF ve ESM’nin kuruluşunu da Avrupa ekonomi yönetişimini güçlendirme
çabaları çerçevesinde düşünmek gereklidir.
Sonuç
Yunanistan’ın Avrupa Birliği projesi içerisinde yer alması, ülkenin bir borç krizi
ile karşı karşıya kalmasının doğrudan sorumlusu olarak değerlendirilemez. Yunanistan
ekonomisinin malî disiplin konusunda uzun süredir sorunlu olması sorunun asıl
41
European Council, Ibid.
European Financial Stability Facility, “About EFSF”, Resmi İnternet Sitesi, Çevrimiçi Adress:
http://www.efsf.europa.eu/about/index.htm, Erişim Tarihi: 02/01/2011.
43
Europa Press Room, “European Stability Mechanism (ESM)”, Resmi İnternet Sitesi,
MEMO/10/636,
Çevrimiçi
Adres:
Erişim
Tarihi:
http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/10/636,
02/01/2011.
42
22
İLHAN DAĞDELEN
zeminini oluşturmaktadır. Nitekim böyle bir iktisadi yapı temeli üzerinden elde edilen
kamu gelirlerinin giderleri karşılamaması ve yüksek cari açıklar, söz konusu krizi
beraberinde getirmiştir. Bununla birlikte Avrupa Birliği projesinin ve bu bağlamda
Avrupa bütünleşmesinin kriz üzerindeki kısmi ve dolaylı rolünden söz etmek
mümkündür. Zira bu kriz öncelikle Avrupa Birliği mimarlarının iktisadi sorunların
ortaya çıkmamasını sağlamak için kurdukları İstikrar ve Büyüme Paktı gibi
mekanizmaların en azından uygulamada yetersiz olduğunu göstermiştir. Ayrıca söz
konusu kriz Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği’ni kuruluş felsefisinin özünde yer alan
neo-liberal varsayımların, başka bir deyişle serbest piyasa sistemine duyulan aşırı
güvene dayalı varsayımların büyük ölçüde isabetsizliğe uğradığını gözler önüne
sermiştir.
Kriz temel nedeni olan malî disiplin sorunu ise daha ziyade ülkenin bütçe
gelirlerinin Avrupa Birliği ortalamalarının oldukça gerisinde olması ve yüksek askeri
harcamaları ile ilgilidir. Ülkede yolsuzlukların ve kayıt dışı ekonominin OECD
ortalamasının çok üstünde olması vergi kaçaklarının yüksekliğine işaret etmektedir. Öte
yandan ülkenin dünyanın en fazla silah ithalatı ve askeri harcama yapan ülkelerden
birisi olmasının da malî disiplin sorunundaki rolü vardır. Oysa malî disiplin sorununun
en önde gelen nedenleri arasında personel giderleri ve sosyal harcamalar gösterilmiş,
malî disiplini sağlamak adına emek kesiminin gelirlerinin bastırılması ve sosyal
haklarının kısıtlanması krize karşı alınan tedbirlerin en önde gelen unsurları olmuştur.
Ülkenin sosyal harcamalar ve personel giderleri toplamının GSMH içerisindeki payı
bakımından Avrupa Birliği ortalamasının gerisinde olduğu verisi gözönüne alındığında,
sözkonusu iddianın abartılı olduğu söylenebilir. Avrupa bütünleşmesi kapitalist
toplumsal ilişkiler çerçevesinde ortaya çıkan emek-sermaye çelişkisinin bir sonucu
olarak geliştiği için bu krize karşı alınan tedbirler de doğal olarak söz konusu çelişkiyi
yansıtır niteliktedir.
Yunanistan’ın krizinin Avrupa bütünleşme sürecine en önemli yansıması Avrupa
ekonomi yönetişiminin güçlendirilmesine yönelik reformları hızlandırması olmuştur.
Avrupa ekonomi yönetişiminin güçlendirilmesi amacıyla Avrupa Birliği’nin yetkili
organları üye ülkelerin maliye ve finans sistemleri üzerindeki ulus-üstü denetim ve
gözetim gücünü, İstikrar ve Büyüme Paktı’nın yaptırım gücünü, eşgüdüm imkânlarını
ve diğer ön uyarı tedbirlerini arttırmaya dönük tedbirler almaya başlamıştır. Ayrıca bir
Avro Paktı’nın kurulması kararlaştırılmıştır. Avro Paktı faaliyete geçtiğinde üye
ülkelerin yetki alanına giren konulara Avrupa Birliği müdahalesine zemin teşkil
edecektir. Bunların yanı sıra finansal sorun yaşayan ülkelere yardım amacıyla geçici
olarak Avrupa Finansal İstikrar Servisi (EFSF) kurulmuş ve EFSF’yi kalıcı olarak
ikame etmek üzere Avrupa İstikrar Mekanizması’nın (ESM) 2013 yılında faaliyete
alınması kararlaştırılmıştır.
Avrupa ekonomi yönetişiminin güçlendirilmesini, Lizbon Anlaşması sonrasında
ortaya çıkmış olan Avrupa Birliği kurumsal sistemine bir kurum ilave etmeden Avrupa
Birliği’nin yetki alanına girmeyen konulara Avrupa Birliği’nin müdahale olanaklarının
geliştirilmesi olarak düşünmek mümkündür. Ayrıca Yunanistan’ın krizinin hemen
ardından ülkenin malî disiplin sorununa karşı alınan tedbirlerin Avrupa Birliği
23
ölçeğinde genelleştirilmesine dönük reformların da Avrupa ekonomi yönetişiminin
güçlendirilmesi çerçevesinde ele alındığı görülmektedir. Ayrıca Avrupa ekonomi
yönetişimini güçlendirmeye yönelik reformların bir kısmının ise üye ülkeler arasındaki
işbirliğini ve karşılıklı bağımlılığı arttırmayı amaçladığı söylenebilir. Avrupa ekonomi
yönetişiminin güçlendirilmesi amacıyla yapılan söz konusu bütün reformlar tartışmasız
biçimde Avrupa bütünleşmesinin daha fazla derinleşmesine yol açmaktadır.
Yunanistan’ın krizi ile tetiklenen sürecin nihai yansıması Avrupa bütünleşmesinin
derinleşmesi olmakla birlikte, Avrupa Birliği’nin devletlerarası niteliğinin ortadan
kalkmakta olduğunu henüz ileri sürmek mümkün görünmemektedir. Çünkü bu tür
krizlere karşı tedbir olarak Avrupa Birliği ölçeğinde bir ekonomi yönetimi oluşturma
önerileri genel kabul görmemiştir. Yönetimin bir resmi hiyerarşiye dayalı bir idari rejim
iken, yönetişimin resmi hiyerarşileri dışlayan çok aktörlü bir anlayışa dayandığı dikkate
alındığında Avrupa Birliği’nde ekonomi yönetişiminin geliştirilmesini, devletlerarası
(intergovernmental) yapıyı muhafaza etmek koşulu ile iktisadi bütünleşmenin
derinleştirilmesi olarak yorumlamak olanaklıdır. Bu noktada yönetişim anlayışını esas
alarak kurulan idari rejimlerin gayrı-resmi hiyerarşik ilişkileri hiç içermediği de
düşünülmemelidir. Resmi hiyerarşilerin bulunmaması kimi durumlarda gayri-resmi
hiyerarşileri ve gayri-resmi iktidar ilişkilerini gizleyen bir işlev görmektedir. Bu
anlamda Avrupa ekonomi yönetişiminin geliştirilmesi iddiasını değerlendirirken de
geliştirilmekte olduğu söylenen yönetişim rejiminde rol alacak aktörler arasında bir
eşitlerarası ilişki bulunmayacağını gözönünde bulundurmak gereklidir.
Kaynakça
Lynn ABRAMS, Bismarck and the German Empire:1871-1918, Taylor and Francis
e-Library, 2006
Bastiaan Van APELDOORN, Transnational Capitalism and the Struggle over
European Integration, The Routledge / Ripe Studies in Global Political
Economy, 2002
Werner BONEFELD, “European Monetary Union: Ideology and Class”, Editör:
Wernner Bonefeld, The Politics of Europe: Monetary Union and Class,
Basingstoke: Palgrave, 2001
Guglielmo CARCHEDI, Başka Bir Avrupa İçin: Avrupa’nın Ekonomik
Bütünleşmesinin Sınıf Tahlili, Yordam Kitap, İngilizceden Çeviri: Mustafa
Topal, 2008
Stefan COLLINGNON, “A European Economic Government Could Solve Europe’s
Democracy
Deficit”,
Social
Europe
Journal.
http://www.socialeurope.eu/2010/07/a-european-economic-government-could-solve-europesdemocracy-deficit/ (13.08.2010)
24
İLHAN DAĞDELEN
European Commision “Pension schemes and pension projections in the EU-27 Member
States — 2008-2060”, Occasional Papers, No: 56, October, Economic Policy
Committee and Directorate-General for Economic and Financial Affairs.
http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication16034_en.pdf
(11.08.2010)
European Commission, “The Impact of the Global Crisis on Competitiveness and
Current Account Divergences in the Euro Area”, Quarterly Report on the Euro
Area, Volume:9, No:1, Directorate General for Economic and Financial Affairs.
http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/qr_euro_area/2010/pdf/qrea201
001en.pdf (15.08.2010)
European Commission, “European Union Economic Governance: the Commission
Delivers a Comprehensive Package of Legislative Measures”, Resmi İnternet
Sitesi,
Çevrimiçi
Adres:
http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/10/1199&format=HT
ML&aged=0&language=EN&guiLanguage=en (22.02.2011).
European Commission, “Economic and Financial Affairs: Economic Databases and
Indicators”,
Resmi
İnternet
Sitesi,
Çevrimiçi
Adres:
http://ec.europa.eu/economy_finance/db_indicators/ameco/index_en.htm.
(14.01.2011)
European Commission, “Europe 2020: A European Strategy for Smart, Sustainable and
Inclusive Growth”, http://ec.europa.eu/eu2020/index_en.htm (18.08.2010)
European Commission, “Public Finances in EMU: 2010”, European Economy 4,
Directorate
General
for
Economic
and
Financial
Affairs.
http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/european_economy/2010/pdf/ee
-2010-4_en.pdf (16.08.2010)
European Commission, “Enhancing Economic Policy Coordination for Stability,
Growth and Jobs – Tools for Stronger EU Economic Governance”,
Communication from the Commission to the European Parliament, the
European Council, the Eurupean Central Bank, the European Economic and
Social Committee and the Committee of the Regions, Brussels, COM(2010)
367/2.
http://ec.europa.eu/economy_finance/articles/euro/documents/com_2010_367_en.
pdf (18.08.2010)
European Commission, “Report on Greek Government Debt Statistics”, Brussels,
COM(2010),
Resmi
İnternet
Sitesi,
Çevrimiçi
Adres:
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/COM_2010_REPORT_GRE
EK/EN/COM_2010_REPORT_GREEK-EN.PDF, (03.01.2011)
European Council, “Conclusions”, EUCO 13/10, CO EUR 9, CONCL 2,
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/115346.pd
f, (18.08.2010)
25
European Council, “Conclusions of the he Heads of the State or Government of the
Euro Area of 11 March 2011”, Resmi İnternet Sitesi, Informal Meeting- Brussels
11
March
2011,
Çevrimiçi
Adres:
f
European Financial Stability Facility, “About EFSF”, Resmi İnternet Sitesi, Çevrimiçi
Adress: http://www.efsf.europa.eu/about/index.htm, (02.01.2011).
Europa Press Room, “European Stability Mechanism – (ESM)”, Resmi İnternet Sitesi,
MEMO
/10/636,
Çevrimiçi
Adres:
http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/10/636.
(02.01.2011).
Eurostat, “Government Finance Statistics: Total General Government Revenue (Main
Tables)”, Official Web Site, http://epp.eurostat.ec.europa.eu, (22.07.2010).
Eurostat, “Government Finance Statistics: Total General Government Expenditure
(Main Tables)”, Official Web Site, http://epp.eurostat.ec.europa.eu, (22.07.2010).
Eurostat, “Government Finance Statistics: Summary Tables 1/2010”, Eurostat
Statistical
Books,
2010
Edition,
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-EK-10-001/EN/KS-EK10-001-EN.PDF (19.07.2010)
Steven ERLANGER and Matthew SALTMARSH, Greek Debt Crisis Raises Doubts
About the European Union, The New York Times, May 8,
http://www.nytimes.com/2010/05/08/world/europe/08europe.html (10.06.2010).
Stephen FOLEY, “Goldman Sachs: The Greek Connection”, The Independent, 15
Şubat.
http://www.independent.co.uk/news/business/news/goldman-sachs-thegreek-connection-1899527.html (16.07.2010)
Jeffry A. FRIEDEN, Global Capitalism: Its Fall and Rise in the Twentieth Century,
W.W. Norton & Company, New York, London, 2006
William Otto HENDERSON, The Rise of German Industrial Power, 1834-1914,
University of California Press, Berkeley and Los Angeles, California, 1975
International Monetary Fund, “Europe and IMF Agree €110 Billion Financing Plan
With Greece”, IMF Survey Magazine: IMF Survey Online, May,
http://www.imf.org/external/pubs/ft/survey/so/2010/car050210a.htm
(13.07.2010).
Hermann-Josef KNIPPER and Katharina KORT, Draghi: ‘We Need a European
Economic Government’, Interview with Mario Draghi in Handelsblatt, 19 May
2010, Offical Web Site of Bank of International Settlements,
http://www.bis.org/review/r100325b.pdf (18.08.2010)
26
İLHAN DAĞDELEN
Jean-Pierre LEHMANN, “Greek Crisis and the Future of the European Union – Part II:
‘Mistrust Threatens Cooperation Among Nations and EU Survival’”, Yale Global
Online, 7 May 2010. Online Adress: http://yaleglobal.yale.edu/content/greekcrisis-eu-part2 (12.08.2010).
James G. NEUGER, “Euro Breakup Talk Increases as Germany Loses Proxy”,
Bloomberg Businessweek, 14 May. http://www.businessweek.com/news/201005-14/euro-breakup-talk-increases-as-germany-loses-proxy-update1-.html
(05.08.2010)
OECD,
“OECD
Economic
Surveys:
GREECE”,
Volume
2009/15,
http://docs.glotta.ntua.gr/International/OECD/1009151etemp.pdf, (23.08.2010).
Louis W. PAULY, “Global Finance and Political Order”, Political Economy and the
Changing Global Order, Edited By: Richard Stubbs and Geoffrey R.D.
Underhill, Oxford University Pres, 2006
Regional Surveys of the World, “Greece”, Central and South Eastern Europe-2004,
Europe Publications, 2003
Ben QUINN, “Greek Debt Crisis: Pushing More European Integration?”, The
Christian
Science
Monitor,
2
April,
http://www.csmonitor.com/Business/2010/0402/Greek-debt-crisis-pushing-moreEuropean-integration (12.08.2010).
Lorenzo Bini SMAGHI, “The Future of the Euro: ‘Why the Greek Crisis Will Not Ruin
Europe’s Monetary Union’ ”, Foreign Affairs, August 10, 2010
Herman VAN ROMPUY, “Remarks by President of the European Council at the press
conference following the meeting of Heads of State or Government”, Brussels, 17
June,
PCE
129/10
f (19.08.2010)
SUPRANASYONAL
BİR TASARRUF
ŞEKLİ
OLARAK
Ankara Avrupa Çalışmaları
Dergisi
Cilt:
10, No:2
(Yıl: 2011), s.27-46
MONOPOLIZATION OF MEDIA OWNERSHIP
AS A CHALLENGE TO THE TURKISH TELEVISION
BROADCASTING SYSTEM AND
THE EUROPEAN UNION
Ayşen AKKOR GÜL∗
Abstract
Since the 1990’s the television broadcasting system of Turkey has grown with a
remarkable impetus. However it has a number of major problems which threaten the
development of a healthy media landscape. This paper mainly focuses on the issue of
‘monopolization of media ownership’ which can be detrimental to pluralism. The study
which is no more than a status report aims to analyse both the development of Turkish
rules against ‘media concentration’, and the European Union’s policy on ‘Media
Concentration and Pluralism’. To examine the outcome of the amendments made to the
Turkish Media Law, it compared the ownership landscapes of 2004 and 2010. Since
Turkey is a candidate state, analysing the European Union’s attitude on media
ownership might give us the opportunity to see the possible future developments of the
Turkish Media Landscape.
Some of the findings are: The amended Turkish Media Law had not prevented
media concentration by 2010. The European Union is aware of the danger media
concentration might lead to, however, the Directives lack effective media concentration
legislation.
Key Words: Media Concentration, European Union, Turkish Television Channels,
Özet
Türk yayıncılık sistemi 1990 yıllardan itibaren kayda değer bir gelişim
göstermiştir. Ne var ki sistem medya ortamının sağlıklı gelişimini tehdit edecek bir
takım sorunları da içinde barındırmaktır. Bu çalışmada çoğulculuğu zedeleyen “medya
mülkiyetindeki tekelleşme” olgusu başlıca sorunsal olarak ele alınmıştır. Çalışma bu
∗
Doç.Dr., İstanbul Üniversitesi, İletişim Fakültesi, İstanbul
28
AYŞEN AKKOR GÜL
bağlamda Türk mevzuatındaki gelişmeleri ve Avrupa Birliği’nin yaklaşımlarını
irdeleyerek bir durum saptaması yapmayı amaçlamaktadır. Türk Medya Kanunu’nda bu
konuda yapılan son değişikliklerin sonuçlarını değerlendirebilmek için de 2004 ila 2010
yıllarının medya mülkiyet yapısı karşılaştırılmaktadır. Avrupa Birliği’nin bu konudaki
tutumunu belirlemek aday ülke konumundaki Türkiye’nin gelecekteki medya ortamı ile
ilgili olası gelişmeleri tahmin etmemize yardımcı olabilir.
Ulaşılan bazı sonuçlar şu şekilde verilebilir: Yeniden düzenlenen Türk Medya
Kanunu’nun 2010 yılı itibariyle medyadaki yoğunlaşmayı engellediğini söylemek
güçtür. Avrupa Birliği Komisyonu, yoğunlaşmanın neden olabileceği tehlikelerin
farkındadır. Ne var ki, yürürlükteki yönergeler bu konuda etkili düzenlemelerin
getirilmesini sağlayacak hükümler içermemektedir.
Anahtar Kelimeler: Medyada Yoğunlaşma, Avrupa Birliği, Türk Televizyon
Kanalları,
Introduction
The 1990’s brought great change to theTurkish television broadcasting scene,
especially for the broadcasters, entrepreneurs and the viewers. The ‘deregulation
movement’ seen in those years meant new ‘opportunities’ both for the broadcasters, and
the entrepreneurs. Most of the broadcasters who had emerged from the ranks of the
Turkish Radio and Television Corporation (TRT) were tempted with promising new job
offers when the new channels opened. Although the Turkish Media Law no. 3984
emphasized that the new channels would be ‘private channels’ working for ‘the service
of the public’, they soon turned out to be ‘commercial channels’ and tools for ‘political’
power. Therefore, establishing a private channel became an attractive investment for
enthusiastic entrepreneurs.
The Turkish viewers embraced the new channels hoping that the pluralistic media
system would bring diversity with new types of programmes which would be
alternatives to the long running TRT programmes. Many people believed that there
would be an abundance of news on the screen, and news bulletins were expected to be
given impartially, reflecting different points of view. In fact, in the first couple of years,
some of the types of films and music that had not been found suitable to be broadcast on
TRT were on the screens of these new channels, and the news bulletins of the new
channels were different from TRT’s protocol-based broadcast style. However, contrary
to expectations, in less than ten years, news bulletins reflecting international news
stories were slowly reduced in number. They became more image-based and there was
less text, less political and parliamentary news but more human interest and
entertainment news stories. In other words, commercialization has changed the nature of
news bulletins.
Looking at the ownership structure of the large television broadcasting companies
it is seen that they soon developed into cross-media groups, whereas small companies
slowly vanished. By 2004, there were four major and four smaller cross-media groups
MONOPOLIZATION OF MEDIA OWNERSHIP AS A CHALLENGE TO THE
29
in Turkey. The major cross-media groups gradually branched out into activities other
than media such as, finance, insurance, steel, automotive, trade, and thus rapidly turned
into conglomaretes.
By 2010 those conglomaretes had engaged in mergers and acquisition strategies
parallel to the changing political environment in Turkey. It is possible to state that for
entrepreneurs media meant financial investment and a means of attaining political
power rather than a means of satisfying public interests. On the whole, this attitude
resulted both in compromising the journalistic value of impartiality and in
commercialization. The tabloidization of news can be seen on nearly every private
channel. Thus, like in many European countries, the deregulation movement in Turkey
did not bring media pluralism, and many who were optimistic about the future of a
liberalized media are now experiencing disappointment.
Looking at the European Union’s attitude on media ownership, we see that
arguments for ‘full liberalisation’ are succeeding in the Commission which now appears
to be moving towards a complete deregulation of media markets under an initiative on
‘convergence’. The answer of the European Commission to those who are not content
with these developments is that the European Commission does not have ‘immanent
authority’ to regulate media concentration in Europe. However there is still a debate
going on among the European Union’s institutions on media concentration and
pluralism.
The Commission Green Paper (1992)1 concentrates on the definition of ‘pluralism’
in the first part. Three options are discussed in this respect. Whether pluralism be
assessed (a) by content, (b) by the number of channels or titles, or (c) by the number of
media owners/controllers. The Paper concludes that the latter was preferred because
‘concentration of media access in the hands of a few is by definition a threat to the
diversity of information and pluralism’.
Looking at the Turkish studies done in the 2000’s, it can be seen that many
scholars drew attention to the results of monopolization of media ownership in Turkey.
Sönmez for example, in his book Media, Culture, Money and İstanbul Potency (Medya,
Kültür, Para ve İstanbul İktidarı) stresses the fact that with the monopolization of
media ownership, administration in media organizations has become more authoritarian
and even dictatorial. Moreover he asserts that the omnipotent media owners have
created a new kind of aristocracy among journalists who carry out their orders to the
letter.2 On the other hand, Adaklı in her book Media Industry in Turkey: Ownership and
Control Structures in the Age of Neoliberalism (Türkiye’de Medya Endüstirisi:
Neoliberalizm Çağında Mülkiyet ve Kontrol İlişkileri) explains the gradual development
of a new capitalist media ownership in Turkey from the 1980’s onwards. In her analysis
she concentrates mainly on three different reference points, namely, ‘economic and
1
Commission of the European Communities, ‘Pluralism and Media Concentration in the
Internal Market’ Green Paper, COM(92)480, Brussels, 23.12.1992.
2
Mustafa Sönmez, Meyda, Kültür, Para ve İstanbul İktidarı, İstanbul, Yordam Kitap 2008, s.
147-154.
30
AYŞEN AKKOR GÜL
political context’, ‘economic structures of media organizations’ and ‘the role of media
in social formation’.3 Some scholars preferred to make comparisons between the
situation in Turkey and in other countries. For example, Pekman in his article “The
Problem of Regulating Media Ownership: The Global Frame and Turkey as a Sample”
(Medya Sahipliğinin Düzenlenmesi Sorunu: Küresel Çerçeve ve Türkiye Örneği)
discusses the problematic media landscape of Turkey with cases in the United States,
France, the United Kingdom, Spain, Italy, etc. He also mentions the European Union’s
studies done on media concentration and pluralism from 1984 to 2003.4
Scholars also came together on various occasions to discuss the problem of
concentration in media in Turkey. For example, in December 2003, a “Media
Concentration and Transparency” panel discussion was arranged at Ankara University
by the Faculty of Communcations in collaboration with the Council of Europe. Here
researchers had the opportunity to discuss the matter with their foreign colleagues. Çaplı
for instance, listed conditions needed for establishing a more pluralistic media in
Turkey. He also called attention to political culture and underlined the fact that the
communication system in a country should be considered as a complementary part of its
political culture. In addition to European speakers such as Berka and Van Loon, Avşar
representing the Radio and Television Supreme Council gave examples from European
Union countries and explained their media ownership rules. Avşar also stated that
although the European Union had done studies on ‘media concentration and pluralism’
it had not so far developed an effective regulation to prevent media concentration.5
This paper is especially important because it gives the history of the European
Union’s media concentration policy and shows why it has so far been unsuccessful. It
also reflects the recent developments on this issue. Moreover the article has the
intention to illustrate the Turkish media ownership landscape of 2010. Therefore, first
of all, light will be shed mainly on the deregulation period of television broadcasting in
Turkey. Then the development of Turkish rules against ‘media concentration’, and the
European Union’s policy on ‘Media Concentration and Pluralism’ will be analysed
separately. Since Turkey is a candidate state, analysing the European Union’s attitude
on media ownership will give us the opportunity to see the possible future developments
of the Turkish Media Landscape. In order to see the outcome of the amendments made
to the Turkish Media Law concerning media concentration, the ownership landscapes of
2004 and 2010 will be compared.
3
Gülseren Adaklı, Türkiye’de Medya Endüstrisi: Neoliberalizm Çağında Mülkiyet ve
Kontrol İlişikileri, Ankara, Ütopya Yayınevi, 2006.
4
Cem Pekman, “Medya Sahipliğinin Düzenlenmesi Sorunu: Küresel Çerçeve ve Türkiye
Örneği”, Mine Gencel Bek ve Deirdre Kevin (der.), Avrupa Birliği ve Türkiye’de İletişim
Politikaları: Pazarın Düzenlenmesi, Erişim ve Çeşitlilik, Ankara, Ankara Üniversitesi
Basımevi, 2005, s.243-290.
5
Nilüfer Timisi, “Medyada Yoğunlaşma ve Şeffaflık Paneli”, 20 Mart 2010,
http://www.medyadadergiler.ankara.edu.tr/23/668/8514.pdf> 14 Aralık 2004.
31
The History of Television Broadcasting in Turkey and Concentration
Early Stages of Television Broadcasting
TRT, established in 1964, launched the country’s first television station on
January, 31st. 1968. The autonomy of the broadcasting service was laid down in the
Turkish Constitution and in the TRT Law. As stated in the law, TRT was a publicly
owned, autonomous institution. In other words, it had autonomy in programming, in
administration and in finance. Its functions were defined as being those of a public
service. Just like the guiding ethos of the BBC, it had a mission to provide national,
social and democratic integration in the service of ideas higher than entertainment and
profit. It began broadcasting programmes up to seven hours a day in some regions of
Turkey. TRT tried to inform the public and educate people with hundreds of
programmes such as ‘To Anatolia’ (Anadolu’ya), ‘Let’s Tour and See’ (Gezelim
Görelim), ‘To the Village and from Village to the City’ (Köye, Köyden Kente),
‘Woman and Home’ (Kadın ve Ev) etc6. However its news bulletins were sometimes
criticized because they were said to reflect the priorities of the ruling government. After
the 1971 Military Council warning to the government interference with TRT increased.
Finally, the Turkish Parliament took action and amended Constitutional Article 121,
which until then had guaranteed TRT’s ‘autonomy’. In January 1972, Law no. 1568,
transferred that amendment to the TRT Law. The Corporation was then defined with a
rather abstract term as ‘an impartial’ institution which then enabled the ruling
government to put more pressure on the broadcasters.
After the Military Coup in 1980, a new constitution was adopted. The 1982
Constitution also defined TRT as an ‘impartial’ institution in Article 133. Until 1984,
TRT’s first television channel (TRT1) was the only choice the viewer had. However,
TRT was frequently criticised as being the voice of the government and for being
reluctant to debate any controversial issues that were on the public agenda.
The Deregulation Movement
In September 1990, STAR1, a private television channel, benefiting from the
loopholes in the law began broadcasting programmes in Turkish via satellite from
Germany. Then we saw the mushrooming of private channels. The screens of these new
channels were sometimes occupied with low quality programmes, frequently cheap
American dramas but sometimes they featured debate programmes on varied themes
which the Turkish public was unused to watching. By the mid 1990’s the main problem
was that there was neither a law to regulate new channels nor a regulatory body to
assign frequencies to private channels. Finally, August 8, 1993, the Turkish Parliament
passed a proposal to amend Constitutional Article 133 and lifted the state monopoly on
radio and television broadcasting. With this amendment, TRT was once more defined as
an ‘autonomous’ institution, at least on paper. The long awaited law went into effect in
April 1994. The Radio and Television Law was passed by the Turkish Parliament to
6
Aysel Aziz, Radyo ve Televizyonla Eğitim, Ankara, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Eğitim Araştırma Merkezi Yayınları, 1982, s.100-107.
32
AYŞEN AKKOR GÜL
regulate private broadcasting. The law also established the Radio and Television
Supreme Council (RTÜK), compromised of nine members appointed by the Parliament,
as the regulator for private broadcasters. The RTÜK was made responsible for
distributing frequencies and awarding licences to broadcasters, and also for monitoring
the broadcasters’ compliance with the law.
The Media Law and Amendments Made to the Law Concerning the Issue of
Concentration
The Turkish Media Law, no. 3984, was completely compatible with the European
Union’s Television Without Frontiers Directive of 1989. The provisions describing
television ‘advertising and sponsorship’, ‘protection of minors’, ‘right of reply’ were
especially consistent with the Directive. It can be stated that the media law was also
designed for the development of a democratic media landscape. This was largely
because of the experience of the de facto period.7 Therefore certain articles were worded
in order to prevent abuses such as generating political power through media ownership
and commercialization.
Article number 29, for example, was constituted to prevent media concentration in
Turkey. According to this article no shareholder was to own more than 20 percent of a
broadcasting enterprise. If the shareholder held shares in more than one enterprise, the
total shares in all enterprises could not exceed 20 percent. This was also valid for
foreign investors. Moreover, anyone who holds shares of more than 10 percent in one of
these enterprises is not allowed to enter public bidding processes. These rulings not only
did not prevent media concentration but instead led to a decrease of transparency in
practise. People established enterprises in the names of others. Thus the law which was
designed to prevent media concentration encouraged the opposite, and the abuse of the
law was widely seen in the 1990’s.
The law was amended in May 2002. According to the amended law if a person or a
group was to own more than 50 percent of a broadcasting enterprise which has an
annual average audience threshold of 20 percent or more then he or the capital group
would have to sell the shares in excess of 50 percent or go to public offering. Thus it
would not be wrong to state that the amended law set no restrictions on the number or
variety of media activities. Actually it only established an annual average audience
threshold which is almost impossible to achieve (see figure 1).
7
The son of the 8th. President of the Turkish Republic, Ahmet Özal and his friend Cem Uzan
established the first private channel of Turkey by benefiting from the loopholes in the law and
broadcasting programmes in Turkish via satellite from Germany. This channel supported the
political party ANAP with its broadcasts. Then the Enver Ören, Doğan, Dinç Bilgin and Zaman
Groups who at that time owned newspapers started their own television broadcasts to develop
their financial investments and gain political power.
33
Figure 1:The Day Time Ratings of the Turkish
Channels in February 2009 (%)
Kanal D
Kanal D; 13,1
Show Tv
ATV
Others; 27,1
FOX Tv
Show Tv; 13,5
Star TV
Samanyolu
NTV; 1,6
Flash Tv; 1,7
TRT1; 3,1
Kanal 7
ATV; 10,1 TRT1
Flash Tv
Kanal 7; 4,8
Samanyolu ;
Star TV; 8,2
6,7
FOX Tv; 10,1
NTV
Diğer
Source: Medyatava, http://www.medyatava.com./haber.asp?id=62824 -June,2009.
Some of the provisions were first suspended by the Constitutional Court and later
annulled. However how RTÜK will determine the threshold is still not clear. Currently,
AGB-Anadolu a subsidiary of AGB International has been commissioned by the
Turkish Audience Research Board (TARB) an industry group of broadcasters,
advertisers and advertisement agencies to handle audience measurements in Turkey. It
uses 1951 people-meters and has invested significantly in the system, although it only
measures the national television channels that have subscribed to the AGB- Anadolu
system. It is unclear whether the RTÜK will use the TARB’s figures, or will establish
its own audience measurement organ and spend public money on setting up a widerreaching system for both television and radio. Moreover, the fact that none of the
current broadcasters is licensed8 leaves the RTÜK without any means to be active
regarding ownership issues.
8
It was the Television Supreme Council’s (RTÜK) initial responsibility to prepare a frequency
plan and allocate frequencies accordingly. However, because of the disagreement between other
regulatory authorities such as the Telecommunication Authority (TK) and the Communications
High Council (HYK) and because of the interference of the National Security Council (MGK) the
process of licensing could not be completed. The main concern of the National Security Council
was that licences would be awarded to conservative religious circles, which would then pose a
threat to the secular State. In March 2005, the Communications High Council, a body of approval
for communication policies, decided to abandon any procedures for analogue frequency
allocations and instead to move ahead with digital switchover. The Communications High
34
AYŞEN AKKOR GÜL
The amended law of 2002 also raised the ceiling on foreign capital investment to
25 percent and persons holding more than 10 percent of shares in one of these
enterprises were no longer banned from entering public bidding processes. Currently,
the Parliament is preparing a new media law and the chairman of RTÜK has recently
announced that they are planning to increase the foreign capital investment limits in
media enterprises to up to 50 percent. Thus, it is possible to say that the amendments
have not prevented media concentration but instead have assisted some media groups to
enlarge their investments further and also to take part in public bidding processes even
though it threatens their impartiality.
The Structure of Private Television Broadcasting in the 2000’s
Today the Turkish broadcasting market, with over 18 million television-owning
households, is one of the biggest in Europe. It has 23 national, 16 regional and more
than 212 local television channels 9. There are also a number of channels exclusive to
cable and satellite audiences. By 2008, state owned cable television was available in 20
cities with over one million subscribers. Digitürk and D-Smart, privately owned satellite
companies and digital operators, have over two million subscribers. In recent years,
there has been a rise in the number of thematic channels. There are several all news,
documentary, sports, music or life style channels. The first joint venture with a foreign
media was CNN-Türk (the Doğan Group) in 1998. This was followed by Murdoch’s
News Corporation venture with the İhlas group in 2007. Due to the frequency deadlock,
all of these terrestrial radio and television broadcasts are realised without the benefit of
licence or official allocation of frequencies. On the other hand, all satellite and cable
channels have received licences.
The media scene is dominated by major and smaller cross-media groups. Each
group because of not yet having completed their institutionalization process is ruled by
an owner such as Aydın Doğan, Mehmet Emin Karamehmet, or a family like the Çalık
Family, etc. They are all targeted to either gain political power or to turn their
investments into profitable enterprises. If we look at the distribution of advertisement
revenue10 it is clear that television advertisement is the leader (see table1). This, of
course, explains why profit based enterprises attach importance to television
broadcasting.
Council announced its decision that the switchover should begin in 2006 and be completed in
2014.
9
Ratem Report, 2009< http:/www.ratem.org/2009/RATEM_RDTVSEKTORRAPORU.docJune 2009.
10
In 2007 Turkish advertisement revenue reached about 3.3 billion ( Euro). However, it is
reported that in 2008 it decreased by 2% and was expected to be reduced by nearly 25% in 2009.
“Reklam Gelirleri”, Akşam Gazetesi, 26th. January 2009.
35
Table 1 : The Dispersion of Percentages of Advertisement Revenue According to
Various Media
Medium
2001
42
38
8
5
5
1
1
Television
Newspaper
Outdoor
Radio
Magazine
Internet
Cinema
Advertisement Revenue (%)
2002
2003
48
50
35
35
7
5
5
5
4
4
1
1
1
1
2004
51
36
4
3
4
1
1
Source: Bülent Çaplı,“Turkey”, Television Across Europe : Regulation, Policy and Independence
Turkey, Strasburg, Open Society Enstitute, 2005, s.1582.
If we look at the media scene of 2004, we see that it was dominated by four major
and four smaller cross-media groups. The Doğan Group, the Merkez Group, the
Çukurova Group and the Star Group were the major cross-media groups that controlled
approximately 80% of the market. The Doğan Group and the Merkez Group were the
strongest. 75% of television advertising revenue was earned by these television
channels: ATV (the Merkez Group); Kanal D (The Doğan Group) and Star TV (The
Star Group) and Show TV (The Çukurova Group). Smaller cross-media groups were the
İhlas Group, the Doğuş Group, the Samanyolu Group and the Aksoy Group. These
groups also dominated the newspaper and magazine markets and were active in other
sectors such as banking, automotive, and energy etc. Table 2 shows some of the
activities of these major cross-media groups in 2004.
Table 2: The Activities of the Major Cross-Media Groups in 2004
National
Terrestrial
Television
Cable/
Satellite
Radio
Newspaper
Doğan
Kanal D,
CNN-Türk
Merkez
ATV
Çukurova
Show TV
Star (TMSF)
Star,
Kral
Dream, Fun TV,
Galaxy
Hür FM, Radyo
CNN Türk
Kanal 1
Sky Türk, DigiTürk
Alem FM
Hürriyet, Milliyet,
Posta,
Radikal,
Referans, Turkish
Daily
News
Sabah,
Yeni
Asır, Takvim,
Fotomaç,
Cumhuriyet
(partially)
Joy,
Nev Tv
Metro FM,
Super FM,
Kral FM
Star
Radio City
Akşam,
Güneş,
Tercüman
36
Publishing
AYŞEN AKKOR GÜL
Doğan
Online, magazine
book and music
publishing, print
distribution
Other
media
Production, DHA
News
Agency,
ICT
Telecoms,
operator
Non- Media
Banking, finance,
energy,
automotive,
health institutions,
commerce,
manufacturing
Merkez
Online,
magazine
book and music
publishing,
print
distribution
Production,
Merkez News
Agency
cable
Çukurova
Online,
magazine
and book
publishing
Star (TMSF)
Production,
Media marketing
Production,
Ulusal
medya News
Agency,
Media
Marketing
Cable
operator,
GSM operator
(Telsim)
Banking,
finance,
energy,
commerce,
manufacturing
Cable operator,
GSM operator
(Türkcell)
Energy,
construction,
health
institutions
Banking, finance,
insurance, steel,
automotive,
commerce,
manufacturing
Source: Bülent Çaplı,“Turkey”, Television Across Europe: Regulation, Policy and
Independence Turkey, Strasburg , Open Society Enstitute, 2005, s.1578.
Some of the major players, because of their activities in the banking sector, have
been taken over by the Saving Deposit Insurance Fund (TMSF).11
As indicated in Table 2 and Table 3, the Star and the Aksoy Groups were taken
over by the Saving Deposit Insurance Fund in 2004. The Star Group which was headed
by Cem Uzan, once a political rival of Prime Minister Erdoğan, completely lost his
media group because of his debts in the banking business (İmar Bank). Star Television,
Joy Radio, Joy Türk were put up for sale by the Insurance Fund, and were bought by the
Doğan Group. A similar situation is also now being experienced by the Aksoy Group
because of the İktisat Bank. The Insurance Fund which had taken over the Aksoy Group
in 2004, announced that it was going to put Cine 5 up for sale. In 2007 the Merkez
Group, a major media group, was also taken over by the Insurance Fund because of its
debts in the banking sector. A sale was realized between Dinç Bilgin and another media
owner Turgay Ciner. The Insurance Fund approved this sale. However, after
discovering a secret agreement made between the two owners the sale was declared
void. Presently the owner of ATV and Sabah Newspaper is the Çalık Group. The group
is headed by Prime Minister’s son-in-law.
11
The fund insures savings deposits and participation funds in order to protect the rights of
depositors and to increase confidence and stability in the banking system. It assures that the banks
and assets are transferred to it and that the depositors are properly reimbursed.
37
Table 3: The Activities of the Smaller Cross-Media Groups in 2004
National
Terrestrial
Television
Cable/
Satellite
İhlas
TGRT
Doğuş
NTV
Samanyolu
STV
CNBC-E
Discovery
Channel Turkey,
NBA TV
Aksoy(TMSF)
Cine 5,
Fantasy
Maxi,
Supersport,
Gala, Viva
Radio
TGRT FM
NTV Radio
Burç FM
Newspaper
Publishing
Türkiye
Gazetesi,
Online,
publishing
İhlas News
Agency, ISS
Telecoms
Magazine
publishing,
Ntvmsnbc.com
Zaman online
publishing
Show Radyo,
Radyo 5,
Radyo Viva
Magazine
publishing,
Cihan
News
Agency
ISS,
Cable operator
Education,
health
institutions,
commerce,
energy,
construction
Banking, finance,
insurance,
automotive,
commerce,
tourism
manufacturing
Other media
ICT
Non- Media
Finance
Source: Bülent Çaplı,“Turkey”, Television Across Europe : Regulation, Policy and Independence
Turkey, Strasburg , Open Society Enstitute, 2005, s.1579.
In 2007 a “Broadcasting Code of Conduct” consisting of twelve articles, prepared
by the RTÜK and the Turkish Television Broadcasters Association, was signed by most
of the Turkish television broadcasting companies. The aim of this code of conduct is to
promote an ‘ethical’ and ‘secure’ broadcasting environment. However, still many
broadcasters have from time to time turned out to be their owners’ voices more or less
subtly promoting the owners’ interests, have on several occasions caused the conflict
between the major groups over their non-media interests to turn into a war of words on
the TV screen.
If we look at the media ownership landscape of 2010 (see Table 4), it can be seen
that the most striking change is the Çalık Group’s entrance to the scene. By acquiring
the television and newspaper of the bankrupt Merkez Group in January 2008 it has
become one of the leading major media groups. On the other hand the Doğan Group,
increased its investments and activities in media sector by acquiring the television and
radio stations of the Star Group. By 2009, the Doğan Group owned the channels Kanal
D, Star TV, CNN Türk and the D-Smart satellite platform. Later, the group was accused
38
AYŞEN AKKOR GÜL
of tax evasion, and was ordered to pay a fine of €332 million in February 2009 and a
further fine of € 1.75 billion in September 2009. It is stated that the amounts involved
are higher than the total value of the group. Many people believed that the group is
hostile to the present government, and is jeopardising its future 12.
On the whole, it is possible to state that these groups had increased their activities
by 2000’s and engaged in mergers and acquisitions to obtain the necessary financial
capital. On several occasions they received the approval of the Authority of
Competition. The Çalık Group and the Lusail International Media Company, for
example, applied to the Authority of Competition for the approval of the share
representing 25% of the capital of Turkuvaz Radio Television Newspaper and
Broadcasting Business Inc. which is controlled by Çalık Holding to be transferred to the
Lusail International Media Company. The Authority authorized the transfer deciding
that the transaction would not result in creating a dominant position specified in Article
7 of the Act no. 4054 or strengthening the existing dominant position (decision no: 0844/602-229). On the other hand the Authority of Competition has also given decrees on
the issue of ‘infringements of competititon’. For example, the request for supervision of
the obtainment of financing loans within the scope of the transfer of ATV-Sabah
Commercial and Economic Entity to Çalık Group Companies, during both the tender
and post-tender processes, was considered by the Authority and it was decided that
there was no need for taking any action under the Competition Law (decision no: 0833/411-137) 13. In some cases concerning the Doğan Group the Authority punished the
companies for infringement of the Competition Law14.
Table 4: The Activities of the Major Cross-Media Groups in 2010
National Terrestrial
Television
Cable/
Satellite
Radio
Newspaper
12
Doğan
Kanal D,
CNN-Türk, Star
Dream, Fun TV, Galaxy
Hür FM, Radyo
CNN Türk, Joy Radio, Joy
Türk
Hürriyet, Milliyet,
Posta, Radikal, Referans,
Turkish Daily News
Çalık
ATV
Çukurova
Show TV
Sky Türk, DigiTürk,
Lig TV
Alem FM
Sabah, Yeni Asır,
Takvim,
Fotomaç,
Akşam,
Güneş,
Tercüman
Mavise,< http://mavise.obs.coe.int/country?id=32, June,2009.
08-33/411- The Authority of Competition which was established in 1994 to enforce the Act no.
4054 on the Protection of Competition has announced that the case has been considered and
decided that there is no need for taking any proceedings under the Competition Act.
<http://www.rekabet.gov.tr/index.php?Sayfa=kararenliste.
14
Decision
no:02-64/803-325;
Decision
no:08-69/1122-438
<http://www.rekabet.gov.tr/index.php?Sayfa=kararliste.
13
39
Doğan
Online, magazine
book and music
publishing, print
distribution
Çalık
Online, magazine
book and music publishing, print
distribution
Çukurova
Online,
magazine
and book
publishing
Other
media
Production, DHA News
Agency
Production, Türkuaz News
Agency
Production,
Media
Marketing
ICT
Telecoms, cable
operator
Telecoms
NonMedia
Banking, finance,
energy,
automotive, health,
institutions, commerce
Mining Industry, Textile Energy,
Finance(Aktif Bank) Construction
Cable operator,
GSM operator
(Türkcell,
Azercell,
Moldcell)
Banking,
finance,
insurance, steel,
automotive,
commerce,
manufacturing
Publishing
The Present State of the Public Service Broadcaster
With the deregulation movement, Turkey’s first and sole public service television
broadcaster TRT’s audience share and advertising revenue fell dramatically, by almost 50
percent, making the public broadcaster more dependent on state funding. Moreover, it has lost
much of its experienced staff as they were offered better positions at the new private channels.
Although TRT has been regaining viewers in recent years, the audience share figures are
dominated by the leading three private broadcasters. TRT has been criticised as being
unmanageable in terms of activities and personnel15, much too bureaucratic and
financially weak16 in comparison to similar broadcasters. Currently TRT has five
national, one regional and three international television channels (TRT1, general; TRT2,
news, art, culture; TRT3, sports; TRT4/TRT-KIDS education; TRT 6, broadcasts in
languages other than Turkish e.g. Kurdish; TRTGAP, regional for the South Eastern
region of Turkey; TRT-INT, for the Turkish population in Europe; TRT-TÜRK,
beamed to Central Asia, TRT- AVAZ directed to the people who speak Turkish in
Middle Asia, the Turkic Republics and the Balkans).
The European Union and Media Concentration
Advances in media technologies in the 1980’s coupled with the deregulation of
media markets produced dramatic changes in the structure of the European media
15
TRT personnel exceed 8000. However, it is claimed that it could be run with 1,500 people
In 2004 TRT declared a total income of € 230 million with its total expenses being €265
million.
16
40
AYŞEN AKKOR GÜL
industry. Media companies have engaged in mergers and acquisitions to obtain the
necessary financial capital, and governments have aided industry concentration by
relaxing ownership rules. In return the media systems have become increasingly driven
by profit-oriented cross media groups.
The European Parliament is the most conspicuous organ within the European
Union which has repeatedly expressed its concern about the threat media concentration
presented to media pluralism. According to the European Parliament media
concentration is a threat to democracy, the freedom of speech and pluralist
representation.17 The issue of media concentration was first placed on the agenda of the
European Commission by the European Parliament in the 1980’s. The European
Parliament launched a debate on the regulation of media markets. Two party groupings,
the Party of European Socialists (PSE) and the Europan People Party (EPP) led this
debate in two separate reports.18 The 1980 PSE Report argued for legislation which
would protect public service broadcasters and prevent media concentration. On the
other hand the 1980 EPP Report assessed the potential of the European market for
economic growth and jobs. The latter recommended the establishment of a panEuropean broadcaster modeled on Luxembourg’s RTLwhich would report on European
affairs. The European Commission supported for a pan-European channel, however it
stated that it was not feasible due to the costs involved. As Harcourt asserts the
Comission used the 1983 Communication to outline its own developing approach to
media market regulation. This included a general regulatory framework for new
technologies, harmonisation of technical standarts and measures for European content
production. The Commission published its 1984 Green Paper Television Without
Frontiers. The Green Paper looked remarkably different to the initiative of the European
Parliament. Humphreys declared that the Paper received substantial input from large
media groups and the advertising industry.19
The key focus of the Green Paper was the liberalization of cross-national
broadcasting. Shortly after the release of DG III’s Television Without Frontiers Green
Paper (1984), the European Parliament produced a number of requests for media
concentration legislation which could accompany the liberalising Television Without
Frontiers Directive. The European Parliament presented four demands to the European
Commission during negotiations leading up to the 1989 Television Without Frontiers
Directive: a 1985 Resolution; a 1986 Resolution; a 1987 resolution and two
amendments to the Draft Directive TWF in the Barzanti Report. However, when the
Television Without Frontiers Directive was ratified by the Council in 1989, it contained
no provisions for anti-concentration measures. Harcourt claims that the Television
Without Frontiers Directive contained only one very limited technical measure which
indirectly affects media concentration. Following the ratification of the Television
17
Alison Hartcourt, The European Union and the Regulation of MediaMarkets, Manchester,
Manchester University Press,2005,s.64.
18
Hartcourt, Ibid.,s.62-63.
19
Peter Humphreys, Mass Media Policy in Western Europe, Manchester, Manchester
University Press, 1996,s.268-272.
41
Without Frontiers Directive20 the European Parliament again took issue with the
Commission over media concentration. The European Parliament published three
resolution and five reports on media concentration between 1990 and 1992. The 1990
European Parliament Resolution on media take-overs and mergers states ‘restrictions
are essential in the media sector, not only for economic reasons but also and above all,
as a means of guaranteeing a variety of sources of information and freedom of press. In
response, the European Commission in 1992 launched a wide consultation process and
released its first Green Paper on the issue titled Pluralism and Media Concentration in
the Internal Market.
As Harcourt claims in the 1992 Green paper, the Commission, as it had with the
Television Without Frontiers Directive, framed media concentration as an issue of the
internal market and it declared that pluralism is not stipulated in the Treaty of Rome.21
Therefore European Union competition law is inadequate for ensuring pluralism. The
European Parliament criticised the 1992 Green Paper and urgently called restrictions on
European media ownership. The Commission concluded in 1994 that it is primarily up
to the member states to maintain media pluralism and diversity.
In October 1994 Directorate General XV(Internal Market) published a second
Green paper entitled Follow Up to the Consultation Process Relating to the Green
Paper on ‘Pluralism and Media Concentration in the Internal Market- an Assessment of
the Need for Community Action’.22 Harcourt emphasizes that the Green paper differed
from the first in that it noticeably concentrated upon the ‘information society’ and it was
argued that national restrictions on media companies constrict the growth of the
‘information society’within the Single Market23.
In September 1995 Commissioner Monti gave a speech before the Cultural
Committee in which he declared himself to be personally in favour of an initiative
which would seek to ‘safeguard pluralism’. He also promised to the European
Parliament that the Commission would embark on a directive for media ownership.
In 1996 a proposal for a Directive on media concentration was submitted, but a
major objection was raised. Harcourt claims that the submission of the media
concentration draft was politically ill -timed as it coincided with the renewal of the 1989
Television Without Frontiers Directive. The draft directive on media concentration was
confidently resubmitted to the College of Commissioners on March 12, 1997. This time
the word ‘pluralism’ was omitted from its title. Harcourt asserts that objections again
followed due to the intense lobbying against the initiative, in particular by News
International, Springer and ITV. Some scholars like Çaplı assert that the draft directive
20
Council Directive 89/552/EEC of 3 October 1989.
Harcourt, op.cit., s.66-70.
22
Commission of the European Communities, “Follow Up to the Consultation Process Relating to
the Green Paper on ‘Pluralism and Media Concentration in the Internal Market- an Assessment of
the Need for Community Action’.COM(94)353. Brussels,05.01.1994.
23
Harcourt, op.cit., s.73-74.
21
42
AYŞEN AKKOR GÜL
on media concentration was withdrawn as a result the European Union’s lack of
authority on this issue. 24
The draft directive on ownership was never again resubmitted to the College of
Commissioners. However, the convergence initiative went a head. In November 1997,
the Directorate General XIII which works on the initiative on convergence between
telecommunications and media policies since 1995’s, published its Green Paper on the
Convergence of the Telecommunications, Media and Information Technology Sectors,
and the Implications for Regulation. Regarding new services, the paper states: ‘Any use
of licensing or any regulatory limitation on market entry represents a potential barrier to
the provision of services, to investment and to fair competition and should therefore be
limited to justified cases’.25
Unsuprisingly, the Convergence Green Paper found support from large media
conglomerates which favour greater liberalisation of media markets, and A Common
Regulatory Framework for Electronic Communications Networks and Services
Directive came into force in July 2003.26 The main aim of the Directive is to strengthen
competition by making market effect easier and by stimulating investment in the sector.
In this new regulatory framework the Directive gives responsibility to the national
regulatory authorities to establish a harmonised framework for the regulation of
electronic communications networks and services.
Harcourt feels that the Framework Directive is another attempt that will increase
media concentration and will be a further challenge to pluralism, and democracy27. The
answer of the Commission in such cases of displeasure is that the European
Commission does not have immanent authority to regulate media concentration in
Europe, and it is the task of the member governments to protect pluralism, and regulate
media concentration.
In 2007 the Audiovisual Media Services Directive was accepted to revise the
Television Without Frontiers Directive adopted in 1989, and first amended in 1997. The
purpose of the new Directive was to achieve a modern, flexible and simplified
framework for audiovisual media content. The Audiovisual Media Services Directive28
distinguished media services as linear and non-linear sevices, and not surprisingly
media concenration is dismissed with three types of measures. According to the new
Directive these conditions should be realized in order to establish media pluralism:
• the independence of the national regulatory body responsible for implementing
the Directive;
24
Çaplı, op.cit., s.117.
Archive of European Integration <http:www.aei.pitt.edu/983-June,2009
26
Council Directive 2002/21/EC on a Common Regulatory Framework for Electronic
Communications Networksand Services . Official Journal of the European Communities L 108
OF 24.04.2002.
27
Hartcourt, op.cit., s.13-18.
28
European Parliament and Council Directive 2010/13/EU of 10 March 2010.
25
43
• the right for television broadcasters to use 'short extracts' in a nondiscriminatory manner;
• the promotion of programmes produced by independent audiovisual production
companies in Europe (in the previous TVWF Directive it already exists).
Media Concentration and Competition Policy of the European Union
According to many scholars like Doyle29, Humphreys30, Harcourt31rivalry between
different Directorate Generals in the Commission, political pressure from national
governments, and industry lobbying all impeded progress towards harmonisation of
anti-concentration rules at the European Union level. On the other hand, some scholars
such as Wheeler32 assert that the European Union blocked the largest proposed media
mergers on grounds of competition. According to the Competition Policy, the European
Commission has direct authority to make decisions which can only be reviewed by the
European Court of Justice. Within the Commission, Directorate General IV has
responsibility for competition decisions and houses the Merger Task Force. Due to the
fact that media falls under cultural policy, Directorate General IV has over the years
developed a special policy taking into consideration both cultural and economic
concerns. Directorate General IV first applied Competition Law to the broadcasting
industry according to articles 85, 86, and 9033 of the Treaty of Rome34. From 1990
onwards, merger decisions were made under the 1989 Merger Regulation, although
joint venture decisions continued to be made under Articles 85 and 86. The Merger
Regulation required proposed mergers with global sales revenue totalling over €five
billion to apply to Directorate General DG IV for permission. In April 1997, the Merger
Regulation was amended to include joint venture decisions, and thresholds were
lowered from €five billion to € two and a half billion.
In the case of mergers it is possible to state that the Commissions’ main concern is
that mergers do not restrict markets and that access to key elements such as content or
technology is not affected. There are many cases where the Commission investigates,
approves or rejects the mergers35. However, Doyle claims that the competition law
29
Gillian Doyle, “Undermining Media Diversity”, Katharine Sarikasis (der.), European
Studies: An Interdisciplinary Series in European Culture, History and Politics, Amsterdam,
New York, Rodobi B. VÇ, 2007,s.145.
30
Humphreys, Peter,“The EU and The Future of Public Service Broadcasting”, Katharine
Sarikasis (der.), European Studies: An Interdisciplinary Series in European Culture, History
and Politics, Amsterdam, New York, Rodobi B. V C., 2007,s.98.
31
Hartcourt, op.cit., s.66-76.
32
Mark Wheeler, “Supranational Regulation: Television and the European Union”, European
Journal of Communication, 19 (3), s. 349-369.
33
Article 85 prohibits private sector anti-competitive agreements, article 86 prevents the abuse of
dominant position and articles 85 and 86 are applied to the public sector by Article 90
34
EEC Treaty, 25 March 1957.
35
Some of the recent acts of Commision on media mergers are: -22.01.2010 Commission
approves proposed joint venture between SevenOne Media, G+j Electronic Media Service,
Tommorrow Focus Portal and IP Deutschland -9.09.2009 Commission clears proposed music
44
AYŞEN AKKOR GÜL
serves to restrict dominant market positions or anti-competitive behaviour, but it is not
specifically designed to encourage or safeguard pluralism.36 Therefore many scholars
frequently suggest that there is a definite need for European legislation on media
concentration as it is rather difficult to use competition rules to govern media
pluralism.37
Discussion and Conclusion
In Turkey the media system is increasingly driven by profit-oriented groups in
2010. These groups are in fact conglomaretes as they have activities other than media
such as banking, finance, energy, automotive, health, education, commerce and
manufacturing, etc. Their television channels are all targeted to either gain political
power or to turn their investments into profitable enterprises.The concentration of
ownership of the media system introduces barriers to the entry of new market players,
thus resulting in the uniformity of media content. Conflicts of interest between media
groups and political power are all detrimental to free competition and pluralism and this
is against the essence of the deregulation movement.
The Turkish Media Law amended in May 2002, sets no constraints on the number
and variety of media activities, except for an annual average audience threshold which
is too high to achieve. It also increased the foreign capital investment limit to 25 percent
and allowed media enterprisers to enter public bidding processes. Consequently, the
amendments have not prevented media concentration but have instead enabled some
media groups to further enlarge their investments and develop closer relationships with
the government.
If we look at the European Union’s policy on Media Concentration and Pluralism
it is clear that the European Union is aware of the danger media concentration might
lead to. However, it is not possible to state that in a coordinated way all the bodies in
the European Union act in consensus against media concentration. The European
Parliament, for example, votes in favour of tough restrictions on European media
ownership. The European Commission, on the other hand, is the body which frequently
reminds us that the Commission does not have immanent authority to regulate media
concentration in Europe. In other words, the Commission lacked a legal basis upon
which to base its ownership directive. Unfortunately, the existing Competition Laws are
not fully adequate to reign in media concentration due to a lack of relevant European
regulations governing it.
The Directives including the recent Audiovisual Media Services Directive (2007)
aiming at liberalising media in the European Union all lack media concentration
legislation. On the other hand, the long waited directive on media concentration was
joint venture between Bertelsmann and Kohlberg Kravis Roberts -29.01.2009 Commission opens
in-depth investigation into proposed acquisition of joint control of Retriever Sverige by Bonnier
and Schibsted<http://www.europa.eu.int.
36
Doyle, Ibid., s.152.
37
Campaign For Press and Broadcastıng Freedom, 2001,
< http://www.culture.gov.uk/PDF/media-own-cpb,May,2010.
45
withdrawn after a few attacks of intense lobbying against the directive. Therefore we
might say briefly that the European Union’s present policy on media concentration can
hardly be an initiative to stimulate pluralism in the Turkish broadcasting system. The
ongoing debate on media concentration in the European Union proves that similar
situations are being experienced in different countries of Europe, and that media
pluralism seems to be being sacrificed in favour of market forces in many countries.
As a last remark, to avoid the unhealthy domination of the media in Turkey, and
on a larger scale in the European Union, policy instruments other than the Competition
Law must be introduced. As media concentration might be a serious threat to
democracy, freedom of speech and pluralist representation, public interest in decision
making as well as economic responsibility should be sensitively considered.
References
Anonim, “Reklam Gelirleri, Akşam Gazetesi, 26th. January 2009.
Archive of European Integration <http://www.aei.pitt.edu/983-(June,2009).
Gülseren ADAKLI, Türkiye’de Medya Endüstrisi: Neoliberalizm Çağında
Mülkiyet ve Kontrol İlişikileri, Ankara, Ütopya Yayınevi, 2006.
Aysel AZİZ, Radyo ve Televizyonla Eğitim, Ankara, Ankara Üniversitesi Eğitim
Fakültesi Eğitim Araştırma Merkezi Yayınları, 1982.
Campaign
For
Press
And
Broadcasting
Freedom<htpp://www.culture.gov.uk/PDF/media-own-cpb(May 2010).
Commission of the European Communities, ‘Pluralism and Media Concentration in the
Internal Market’ Green Paper, COM(92)480, Brussels, 23.12.1992.
Commission of the European Communities, ‘Follow Up to the Consultation Process
Relating to the Green Paper on ‘Pluralism and Media Concentration in the Internal
Market- an Assessment of the Need for Community Action’.COM(94)353.
Brussels,05.01.1994.
Council Directive 89/552/EEC Official Journal of the European Communities L298 of
3 October 1989.
Council Directive 97/36/EC Amending Council Directive 89/552/EEC, Official
Journal of the European Communities L 202 of 30.07.1997.
Council Directive 2002/21/EC on a Common Regulatory Framework for Electronic
Communications Networks and Services, Official Journal of the European
Communities, L 108 OF 24.04.2002.
Bülent ÇAPLI, “Turkey Television Across Europe: Regulation, Policy and
Independence Turkey, Strasburg Society Enstitute, 2005.
46
AYŞEN AKKOR GÜL
Gillian DOYLE, “Undermining Media Diversity”, Katharine Sarikasis (der.), European
Studies: An Interdisciplinary Series in European Culture, History and
Politics, Amsterdam, New York, Rodobi B. VC., 2007.
Eurpean Economic Community Treaty, 25 March 1957.
European Parliament and Council Directive 2010/13/EU of 10 March 2010.
European Union<http://europa.eu.int.
Alison HARTCOURT, The European Union and the Regulation of MediaMarkets,
Manchester, Manchester University Press, 2005.
Peter HUMPHREYS, Mass Media Policy in Western Europe, Manchester,
Manchester University Press, 1996.
Peter HUMPHREYS, “The EU and The Future of Public Service Broadcasting”,
Katharine Sarikasis (der.), European Studies: An Interdisciplinary Series in
European Culture, History and Politics, Amsterdam, New York, Rodobi B. V
C., 2007.
Mavise,< http://mavise.obs.coe.int/country?id=32, June,2009.
Medyatava, < http://www.medyatava.com/haber.asp?id=62824-(June,2009).
Cem PEKMAN, “Medya Sahipliğinin Düzenlenmesi Sorunu: Küresel Çerçeve ve
Türkiye Örneği”, Mine Gencel Bek ve Deirdre Kevin (der.), Avrupa Birliği ve
Türkiye’de İletişim Politikaları: Pazarın Düzenlenmesi, Erişim ve Çeşitlilik,
Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi, 2005.
Ratem Report, <http://www.ratem.org/2009/RATEM_RDTVSEKTORRAPORU.doc(June 2009).
Rekabet
Kurumu <http://www.rekabet.gov.tr/index.php?Sayfa=kararenliste (June
2009).
Mustafa SÖNMEZ, Meyda, Kültür, Para ve İstanbul İktidarı, İstanbul, Yordam
Kitap 2008.
Nilüfer TİMİSİ, “Medyada Yoğunlaşma ve Şeffaflık Paneli”, 20 Mart 2010,
http://www.medyadadergiler.ankara.edu.tr/23/668/8514.pdf> 14 Aralık 2004.
Mark WHEELER, Supranational Regulation: Television and the European Union,
European Journal of Communication, vol.19, no. 3, August 2004.
Ankara Avrupa SUPRANASYONAL
Çalışmaları Dergisi
10, OLARAK
No:2 (Yıl: 2011), s.47-62
BİR TASARRUF Cilt:
ŞEKLİ
KÜRESELLEŞMENİN MERKEZİ
AKTÖRLERİNDEN BİRİ OLARAK
AVRUPA BİRLİĞİ
Begüm Şeren GÜLER∗
Özet
Günümüz uluslararası ekonomik düzenine iki eğilim damgasını vurmuştur: Mal,
hizmetler ve sermaye ile bilgi bir yandan sınırları ortadan kaldırarak serbestçe
dolaşmakta, diğer yandan ticaret bloklarıyla başlayan bölgesel bütünleşme projeleri
ortaya çıkmaktadır. Kendine özgü bir bütünleşme hareketi olan Avrupa Birliği,
ekonomik araçları kullanan siyasi bir savunma duvarı inşa ederken, küresel güç
merkezleri olan Amerika ve Asya’nın ekonomik rekabetine karşı Avrupa ülkelerinin
teknolojik ve ekonomik kaynaklarını bir araya getirmektedir. Bu çalışmanın amacı,
neoliberal küreselleşme dinamikleri ve Avrupa bütünleşme hareketinin etkileşimini ele
almak, Avrupa Birliği’nin küresel düzendeki rolünü, küreselleşme olgusunun Avrupa
Birliği’nin politika yapım süreci ve Avrupa halkları açısından sonuçlarını analiz
etmektir. Küresel düzende güçlü bir “merkez” olan Avrupa’da yaşanan bütünleşmenin
Euro’ya geçiş, genişleme ve derinleşme çabalarının hepsinde neoliberal küreselleşme
ile kuvvetli bir bağ var olmuştur. Avrupa, küreselleşme içerisinde biçimlenirken,
neoliberal yeniden yapılanma halklar açısından derin ve kalıcı sonuçlar doğurmuştur.
Anahtar Kelimeler: Küreselleşme Dinamikleri, kapitalizm, Avrupa bütünleşmesi,
bölgeselleşme, merkez-çevre ekonomileri
Abstract
Today’s international economic order is marked with two trends: while goods,
services, capital and information are moving freely in the absence of borders, on the
other hand, based on trade blocs, multilateral regional integration projects are
∗
Ankara Üniversitesi Avrupa Birliği ve Uluslararası Ekonomik İlişkiler (AB-Ekonomi-Maliye)
Anabilim Dalı doktora öğrencisi.
48
BEGÜM ŞEREN GÜLER
emerging. The European Union, as a sui generis integration, is building political
defense walls by making use of economic tools, while on the other hand it is bringing
together the technological and economic resources of the European countries to
counter the competitive pressures of global powers, US and Asia. The aim of this paper
is to elaborate on the interaction between the dynamics of neoliberal globalization and
European integration, and to analyze the role of the European Union in global order
and the consequences of globalization on the European Union policy making process
and the peoples of Europe. As a member of “the core” in the global order; European
integration’s efforts for enlargement, deepening and transition to Euro have close ties
with neoliberal globalization. While Europe is reshaped within globalization, neoliberal
restructuring created deep and permanent results for the peoples of Europe.
Key Words: Globalisation dynamics,
regionalism, core-peripheral economies,
capitalism,
European
integration,
Giriş
Küreselleşme, teknolojik gelişmelerin sürüklediği ekonomik, siyasal, sosyal ve
kültürel alanlarda yaşanan hızlı bir bütünleşmeyi ve çok boyutlu bir dönüşüm sürecini
ifade etmektedir. Günümüzde egemen olan iktisadi, siyasi ve kültürel dinamikleri
açıklarken atıfta bulunulan kavramların başında gelen küreselleşme, Avrupa
bütünleşmesini şekillendiren ve aynı zamanda teşvik eden bir olgu olarak karşımıza
çıkmaktadır.
Küreselleşmenin ne zaman ortaya çıktığına ilişkin farklı görüşler mevcuttur.
Araştırmacıların bir bölümüne göre küreselleşme, 1970’ler sonrası koşullarının
oluşturduğu ortama ait bir olgudur; görülmemiş büyüklükte dönüşümleri beraberinde
getirmiştir ve bu düzlemde dünya ekonomisi benzeri olmayan bir süreçten geçmektedir.
Öte yandan, küreselleşmeyi kapitalizmin başlangıcından bu yana ele almak da
mümkündür; çünkü 19. yüzyılda Sanayi Devrimi sonrasında özellikle ticaret ve sermaye
akımlarının artan hızıyla yaşanan dönüşüm, bugünkü bütünleşmenin tabanını
oluşturmaktadır1. Küreselleşme; sermayenin serbestçe dolaşımına, sınırları ortadan
kaldıran ticarete, insanların dolaşımına ve teknolojik gelişmelere dayandırıldığında, iki
yüzyıl öncesinde yaşanan gerçeğin bugüne biraz farklı yansıyan bir ifadesidir. Günümüz
dünyasına hâkim olan neoliberal ideoloji; hegemon devletler, çokuluslu şirketler ve çok
taraflı örgütler erkleriyle amaçlarına varmaya çalışırken, küreselleşme kaçınılmaz ve
doğal bir süreç olarak sunulmakta, ülkelere bu kısıt altında politika yapma imkânı
tanınmaktadır. Bugünün küreselleşmesi, temelde iletişimin hızı ve akımların niteliği
gibi özellikleriyle bir önceki dönemden ayrılırken, aslında bilim ve teknoloji alanında
ortaya çıkan gelişmelerin bir sonucu olarak kapitalizmin yaşamakta olduğu nitelik
dönüşümünü ifade etmektedir. Küreselleşme, dünya tarihinde çeşitli boyutlarıyla var
1
Küreselleşmenin iki dalgası arasındaki farklılıkları ve benzerliklerini özellikle iktisadi özellikler
çerçevesinde inceleyen ayrıntılı bir çalışma için bkz. Robert E. Baldwin ve Phillip Martin, “Two
Waves of Globalization: Superficial Similarities, Fundamental Differences”, NBER Working
Paper, No. W6904, January 1999.
KÜRESELLEŞMENİN MERKEZİ AKTÖRLERİNDEN BİRİ OLARAK AB
49
olmuştur, dolayısıyla bu kavramın tarihsel analizi, bugünkü küreselleşmenin
belirleyicileri, etkileri ve hatta geleceğine ilişkin bir karşılaştırma fırsatı sunmaktadır.
Küreselleşmenin yanı sıra bölgeselleşme, günümüz uluslararası düzeninde
belirleyici bir eğilim olarak karşımıza çıkıyor olsa da söz konusu iki olgu arasındaki
ilişki net değildir. Bir tarafta bölgesel blokların inşası, küreselleşmenin ideali olan tek
bir küresel pazara ulaşma açısından çelişki oluşturmakta, diğer yandan bu bölgeler
küresel bütünleşme bloğunun birer göstergesi, taşıyıcısı haline gelmektedir. Bölgeler,
küreselleşmeye karşı ulus devletlerden daha güçlü savunma duvarları mı
oluşturmaktadır, yoksa küreselleşmenin gücüne güç mü katmaktadır?
Son yıllarda Avrupa bütünleşmesine ilişkin tartışmalara; küreselleşme,
bölgeselleşme, neoliberalizm ve Avrupa Birliği’nin kurucu babalarının karşı karşıya
kaldığı Westphalia tabanlı mirasa başkaldıran güç/egemenlik/meşruiyet parametreleri
ağırlığını koymuştur2. Bu çalışmanın amacı; kendine özgü bir bölgesel bütünleşme
hareketi olan Avrupa bütünleşmesinin süregelen tartışmaları içerisinde nereye
oturduğunu sorgulamak, neoliberal kapitalist küreselleşme dinamikleri ve Avrupa
bütünleşme hareketinin etkileşimini ele almak, Avrupa Birliği’nin küresel düzendeki
rolünü, küreselleşme olgusunun Avrupa Birliği’nin politika yapım süreci ve Avrupa
halkları açısından sonuçlarını analiz etmektir. İlk bölümde, küreselleşmenin temel
dinamikleri ve tarihsel süreci, izleyen bölümde ise küresel bir aktör olarak Avrupa’nın
gücü ve rolü ele alınacaktır. Sonraki bölümde, Avrupa Birliği’nin küreselleşmeye karşı
bir sosyal alternatif olma iddiası değerlendirilecek, ardından küreselleşmenin Avrupa
halkları açısından sonuçları incelenecektir. Son olarak ise değişen dünya düzeni ve
Avrupa bütünleşmesinin, küreselleşmenin geleceği açısından yeri değerlendirilecektir.
Küreselleşmenin Temel Dinamikleri
Kapitalist sermayenin en temel özelliklerinden biri, uzun dönemde kârların düşme
eğilimine girmesiyle birlikte belli bir piyasada kalamaması ve pazarı sürekli genişletme
arzusu içine girmesi; yeni malları önce arzu nesnesi sonra ihtiyaç haline getirerek
piyasayı sürekli genişletmesidir. Büyük tarihçi Braudel’in deyimiyle, hammadde süreç
sonunda büyük boyutlu bir likiditeye dönüşecek ve finans kapital tıpkı bir nehirle
buluşan şelale gibi yayılacaktır3. Finans kapital, kârını yükseltmek için kendine yeni
mekânlar ararken küreselleşecek, böylelikle nihai hedefi ve ideali olan “tek pazar”ı
yaratacaktır. Kapital servet olma (wealth) yolundaki sürekli sıçramalarıyla ölçek ve
kapsam değiştirerek nihai hedefine ulaşma hayaliyle hareket edecektir. Küreselleşme,
kapitalizmin en başından beri var olan bir merkezin (core) yaydığı norm, sermaye ve
diğer değerlerin çevreyle ve yarı çevreyle (periphery-semi-periphery) sürekli etkileşim
2
Gerry Strange ve Owen Worth, “Capital & Class special issue: The Left and Europe Editorial
Introduction”, Capital and Class, The Left and the Europe Edition, Issue no.93 Autumn 2007,
(ss:1-5).s.2
3
Dünyanın tarihini ve ekonomiyi maddi /gündelik hayat, pazar ekonomisi ve kapitalizm olarak
üç katmanlı olarak tanımlayan Fernand Braudel’in, ona göre en hızlı değişmekte olan kapitalizm
katını anlattığı eseri için bkz. Fernand Braudel, Maddi Uygarlık- Dünyanın Zamanı, çev.
Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: İmge, 2004.
50
içerisinde olmasını sağlamaktadır. Bu merkezler, kapitalizmin nüvelerinin oluştuğu
yıllarda bilginin, malların, sermayenin merkeze aktığı ve yine merkezden tekrar
dağıtıldığı Venedik, Amsterdam, Londra gibi antrepo kentlerle örtüşmektedir4.
Küreselleşme, ulusal ekonomilerin dünya ekonomileriyle entegrasyonu; diğer bir
ifadeyle, dünyanın nihai olarak tek bir pazarda bütünleşmesi; malların, hizmetlerin,
sermayenin, bilginin ve emeğin dünya çapında dolaşımının önündeki engellerin
kaldırılmasını içermektedir. Küreselleşmenin ideali, sınırsız ve engelsiz ekonomik
özgürlüğün ulaştığı noktadır. Yukarıdaki tanımlamalar dikkate alındığında dışa açıklık,
yakınlaşma, benzeşme ve serbesti gibi dinamikler, küreselleşme kapsamında tek bir
bütün olmanın şartları olarak karşımıza çıkmaktadır.
Sosyal bilimler alanında düşünürler ve araştırmacıların küreselleşmeye ilişkin
farklı bakış açıları mevcuttur. Giddens’a göre küreselleşmenin en önemli özelliği kendi
dinamiğinin gücü ve ivmesidir. Olağanüstü teknolojik yeniliklerin ve bilimsel
gelişmelerin dünya çapında yer bulması, bugünün değişiminin temel özelliğidir5.
Konjonktürel yaklaşıma sahip olan Castells ise belli konjonktürlerin belli siyasi ve
sosyal kurumları bir araya getirerek entegrasyon sürecini ortaya çıkardığını
belirtmektedir. Ona göre, dünya ekonomisinin küresel ekonomiye dönüşümü, 20.
yüzyılın sonlarında enformasyon ve iletişim teknolojilerinin sağladığı yeni altyapıya
bağlı olarak, devletler ve ulus üstü kurumların deregülasyon ve liberalleşme
politikalarıyla gerçekleşmiştir. Üretim ve istihdamın büyük kısmı bölgesel ve yerel
kalsa bile dünya çapındaki ekonomiler küreselleşmiş bir çekirdeğin performansına
bağlıdır. Küreselleşmiş çekirdek; finans piyasalarını, uluslararası ticareti, ulus üstü
üretimi ve bir ölçüde de bilimi, teknolojiyi ve uzmanlaşmış emeği içermektedir6. Hirst
ve Thomson’a göre, küresel ekonomik düzende devletin rolü azalmamıştır; ulusal ve
yerel politikalar etkilerini yitirdiyse de devletin, etkisine girdiği küresel kurumlara ait
politikalara uygun iç koşulları sağlamak ve etkin küresel yönetişime katkıda bulunmak
gibi görevleri mevcuttur7. Scholte ise mekansal (teritoriyal) bağımlılığın ortadan
kalktığına vurgu yapmakta, ekonomik ve sosyal mübadelenin mekan bağımsızlığını
(delokalizasyon) ortaya çıkardığını ifade etmektedir8.
Hutton ve Giddens ve Romer’e göre küreselleşme, süratlenen teknolojik değişimle
ve buna bağlı olarak artan üretim, uluslararası ticaret ve yatırımlar ile dünya çapında
hızlı bir ekonomik büyüme gibi muazzam faydalar sunmaktadır9. Öte yandan,
4
Braudel, F., op.cit, 2004, s.19-27
Antony Giddens, The Consequences of Modernity. Stanford: Stanford University Press, 1990.
s:63-77
6
Manuel Castells, Information Age: Economy, Society and Culture: End of millennium,
Blackwell Publishers Malden, Mass, 1999 s.128.
7
Paul Hirst ve Graham Thompson, Globalization in Question The Internatıonal Economy
and the Possibilities of Governance, Polity Press 1996, ss.170-194
8
Jan Aart Scholte, “Globalization: A Critical Introduction” Basingstoke/New York: Palgrave
Macmillan, 2000. s: 59-61
9
Will Hutton ve Anthony Giddens, (eds.), On The Edge. Living with Global Capitalism,
London: Vintage. Paul M Romer,. (1986) 'Increasing Returns and Long-Run Growth', Journal of
Political Economy 94(5), 2001, s.1002-37.
5
51
bütünleşme sürecindeki dengesiz dağılımı, ülkeler arasında olduğu kadar ülke
dahilindeki çeşitli sosyal gruplar içerisinde de mevcuttur10. Büyümenin büyük ölçüde
“merkez” (gelişmiş ülkeler) üzerinde yoğunlaşacağını, “yarı çevre” (gelişmekte olan
ülkeler) üzerinde sınırlı bir etkide bulunacağını ve üçüncü dünyanın, özellikle de Sahara
altı Afrika’nın, bu genişleme sürecinin tamamen dışında olduğunu ifade etmektedirler.
Yarı çevredeki ülkeler, üretim artarken nispeten büyük iç pazarlarının faydalarını
görmekte, işgücü ve fiziksel altyapılarının ve düşük ücret yapılarının avantajını
yaşamaktadırlar.
Küreselleşmenin faydalarının gelişmekte olan ülkelerdeki dengesiz dağılımı, yine
küreselleşmenin ulus devletlerin bölüşüm politikalarının kapasitesini sınırlandırmasıyla
birlikte şiddetlenmekte, hızlı ekonomik büyümenin getirdiği sosyal ayrılıklar ve
gerilimler tırmanmaktadır. Bu süreç, kendisini zaman zaman etnik ve dini kimlik
krizleri olarak da göstermektedir11. Artan ticaret hacmi, sermaye piyasaların
serbestleşmesi ve çokuluslu şirketlerinin ağırlığının artmasıyla birlikte ekonomik
unsurlar giderek küreselleşmektedir. Böylelikle yapısal uyum politikalarının içinde
ulusal ekonomiler bakımından küreselleşmeyi kucaklayacak ekonomik ve siyasi
etkinliklerin önemi artmıştır. Ana aktörler olan ulus üstü firmalar ve uluslararası finans
kuruluşlarının faaliyetlerine yönelik tüm engeller kalkarken, gelişmekte olan ülkelere
IMF ve Dünya Bankası’nın yönlendirdiği programları uygulamaktan başka seçenek
bırakmamışlardır. Kalkınma politikalarının büyük ölçüde rafa kalkmasıyla ekonomik
terminoloji de değişime uğramış, “az gelişmiş” ya da “gelişmekte olan ülkeler”
deyimleri yerlerini “yükselen piyasalar” (emerging markets) ve “piyasa aktörleri”ne
bırakmıştır12. Küresel kapitalizm, eşzamanlı ekonomik gelişme ile gelişmemişlik, sosyal
katılma ve dışlama ile karakterize edilmektedir. Küreselleşme, eklektik bir şekilde yeni
egemen sistemin içindeki ve dışındaki ekonomi ve toplumları kapsayarak ve dışlayarak
gelişmektedir.
Siyasi güç; ulusal otoritelerden, Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği, NAFTA,
NATO gibi örgütlere kaymıştır. Projeleriyle dünyayı yönlendiren hegemon devletler,
çokuluslu şirketlerle ve uluslararası kurumlarla müzakere eden yerel ve bölgesel
hükümetler siyasi yönetim aktörleri konumuna gelmiştir. Bölgesel ve yerel hükümetler,
iktidar ve kaynak açıklarını esneklik ve ağlar oluşturarak telafi etmektedir13.
Tarihsel perspektifte küreselleşme, birinci Sanayi Devrimi’nden 1. Dünya
Savaşı’na kadar; ticaretin uluslararasılaşması, 2. Dünya Savaşı’ndan 1970’lere kadar;
üretimin küreselleşmesi, 1970’lerden itibaren finans kapitalin küreselleşmesi şeklinde
10
Smith, M. K. ve Doyle M. 'Globalization' the encyclopedia of informal education”
www.infed.org/biblio/globalization.htm, 2002
11
Ziya Öniş, Aysan, Ahmet F., “Neoliberal globalisation, the nation-state and financial crises in
the semi- periphery: a comparative analysis”, Third World Quarterly, Vol 21, No 1, ss. 119139, 2000, s.120
12
Erinç Yeldan, “Globalization As The Hegemonic Concept Of Neoliberal Ideology”, Ahmet
Köse, Fikret Şenses, Erinç Yeldan (eds), Neoliberal Globalization as New Imperialism: Case
Studies on Reconstruction of the Periphery Chapter 3, s.43-56, Nova Science Press. 2007.s.44
13
Castells, M., op.cit, s.511
52
ortaya çıkmaktadır14. Küreselleşmenin son dalgası, bilgi teknolojilerindeki gelişmelerin
para sermaye hareketlerini büyük bir şekilde hızlandırmasıyla ivmelenmiştir. Piyasanın
parayı dünyanın bir yerinden diğerine sadece bir tuşa basarak yönlendirebilme yeteneği,
politika oluşturmanın kurallarını değiştirmiş ve ekonomik kararları eskisine nazaran
piyasa koşullarına çok daha fazla bağlı kılmıştır.
Günümüz uluslararası ekonomik düzenine iki eğilim hâkim olmuştur: Ticaret,
sermaye ve bilgi bir yandan sınırları ortadan kaldırarak serbestçe dolaşmakta, diğer
yandan ticaret bloklarıyla başlayan bölgesel bütünleşme projeleri ortaya çıkmaktadır.
Kuşkusuz bu bölgelerde başı Avrupa Birliği çekmektedir; ancak NAFTA,
MERCOSUR, Asya-Pasifik Konseyi (APEC) gibi oluşumlarda ticaret bölgeleri
oluşturulmuş, ülkelerin pazar kapma yarışlarıyla birlikte ticari bütünleşmeler, bir
spagetti çanağı gibi iç içe geçmiştir.15. Özellikle bütünleşme yolunda eşsiz bir örnek
durumunda olan Avrupa Birliği’nin farkı, halkların bir arada barış içerisinde
yaşayabildikleri, ortak çıkarların uyumlaştırılabildiği bir bütünleşme hareketini
Avrupalılık, kimlik ve siyasi anayasallaşmaya ilişkin tartışmalar yaşansada başarabilmiş
olmasıdır. Avrupa Birliği, ekonomik araçları kullanan, çıkar dengelerine göre kurulmuş
bir blok inşa ederken, küresel güç merkezleri olan Amerika ve Asya’nın ekonomik
rekabetine karşı Avrupa ülkelerinin teknolojik ve ekonomik kaynaklarını bir araya
getirmektedir. Bölgeselleşme ve ulus devletler, küresel politikaların pasif alıcıları değil,
onların tetikleyicisi ve taşıyıcısı olmuştur. Söz konusu blokların içerisindeki ulus
devletler, egemenliklerini siyasal eylemlerin ve bir takım sosyal refah düzenlemelerinin
kısıtlayıcı etkilerinden soyutlanma olanağı veren ulus üstü bölgesel güçlerde bir araya
getirmektedirler. Bölgeselleşme, küreselleşmenin itici gücü haline gelmiştir. Bu
bakımdan Avrupa bütünleşmesini, Avrupa’da küreselleşme içerisinde neoliberal
yeniden yapılanma sırasından alınan biçim olarak nitelendirmek mümkündür.
Küreselleşmenin Parlak Aktörü: Avrupa Birliği
ABD’nin hâkim güç olduğu tek kutuplu dünya düzeninde, Avrupa Birliği
uluslararası politik ekonomide oldukça güçlü bir pozisyona sahiptir ve kuşkusuz
“merkez”dedir. 500 milyona yaklaşan nüfusuyla Çin ve Hindistan’dan sonra dünyanın
en büyük üçüncü nüfusunu barındırmaktadır. Bazı temel ekonomik göstergelere
bakıldığında, gayri safi milli hasıla açısından dünyanın en büyük on ulusal
ekonomisinden beşini (Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya, İspanya) kapsadığı
görülmektedir16. G8 ülkeleri arasında dört Avrupa Birliği ülkesi mevcuttur. Dünyanın
en büyük 500 şirketi içerisinde Avrupa Birliği üye ülkelerine ait 165 firmayla ilk sırada
yer almaktadır. Önemli bir küreselleşme göstergesi sayılan doğrudan yabancı
yatırımlara bakıldığında, dünyadaki doğrudan yabancı yatırımların yaklaşık % 47’sini
14
Didem Öztekin ve Filiz Ertaş, “Net Portföy Yatırımları ile Reel Faiz Arasındaki İlişkinin
Küresel Kriz Çerçevesinde Değerlendirilmesi: Türkiye Uygulaması”, EconAnadolu 2009
Konferansında sunulan makale, Eskişehir, 2009.
15
Manuel Castells, Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür 1. cilt: Ağ Toplumunun
Yükselişi, Çev: Ebru Kılıç, İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul , 2001., s.141
16
International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, October 2009: Nominal
GDP list of countries. Data for the year 2008.
53
Avrupa Birliği’nin gerçekleştirdiği görülmektedir. Ayrıca Avrupa, tüm yatırımlar
içerisinde yaklaşık % 40 oranındaki payı ile dünyanın en büyük doğrudan yabancı
yatırımı alan bölgesidir17. 2008 yılı itibariyle Avrupa Birliği, dünyanın en büyük hizmet
ihracatçısı ve ithalatçısıdır. Birlik, aynı zamanda dünyanın en büyük mal ihracatçısı ve
ikinci büyük mal ithalatçısı konumundadır18.
Küreselleşmenin en önemli boyutlarından biri olan teknolojik değişim hızı,
özellikle de savunma ve bilgi-iletişim teknolojileri, üretken kapasitenin kalbinde yer
almaktadır. 1970’lerden sonra yaşanan küreselleşme dalgası, temeli 19. yüzyıla dayanan
Kuzey-Güney gelir farklılıklarıyla başlamıştır; ancak bu sefer Kuzey’i
sanayisizleştirmiştir. Böylece üretim başta Güneydoğu Asya olmak üzere gelişmekte
olan ülkelere kaymış, gelişmiş ülkeler katma değeri yüksek olan bilgiye ve tasarıma
dayalı üretime geçmişlerdir19. Üretim süreci, ulus ötesi şirketlerin kararlarıyla, dikey
entegrasyona dayalı bir süreçte, katma değerin neredeyse sonsuza kadar ayrıştırıldığı,
hemen her parçasının farklı bir yerde üretildiği bir üretim tarzıyla karşılaşmıştır.
Özellikle Çin ve Hindistan, doğrudan yabancı yatırımların yoğunlaşmasıyla birlikte
dünyanın üretim motoru haline gelmiştir. Ticari ve finansal serbestleşmenin yaygınlaşan
itici gücü; kurumsal üretim ve dağıtım stratejilerinin giderek uluslararasılaşması, mal ve
hizmetlerin uluslararası dolaşımının ve sermayenin olağanüstü hareketliliğinin önündeki
engelleri kaldıran teknolojik değişimin baş döndürücü hızıyla ilerlemiştir. 1980’lerin
ortalarında Avrupa bütünleşmesinin kazandığı hız, ABD ve Japonya karşısında
algılanan teknolojik açığa bir yanıt olarak ortaya çıkmıştır. Ancak Avrupa, havacılık
endüstrisinde Airbus, tüketici elektroniğinde Nokia ve iletişimde Vodafone örnekleri
dışında savunma sanayi ve iletişim teknolojisi açısından diğer büyük güçlerden geride
kalmıştır. Aslında Avrupa’da Alcatel, Siemens ve Ericsson gibi iletişim alanında güçlü
bir sanayi temeline ve piyasa bağlantılarına sahip firmalar mevcuttur; fakat bu firmalar
tarafından gerçekleştirilen sınır ötesi üretim, artık Almanların ölçek ekonomileriyle, De
Gaulle ya da Miterand’ın öngördüğü milliyetçi sanayi stratejisiyle uygulanamaz hale
gelmiştir. Günümüzde özellikle iletişim ve bilgi teknolojileri asimetrik olarak
küreselleşmiştir; CERN gibi araştırma merkezleri ve diğer Avrupa laboratuvarları
dünyanın diğer yanından oldukça farklı ağlar içerisine girmiştir20. İletişim ağları ve
altyapı yatırımları bakımından ulus üstü ölçekte doğrudan yatırımlarda ilk on içinde yer
alan firmalardan yedisi Avrupa’nın olup ilk sırada Vodafone yer almaktadır. Güvenlik
ve savunma stratejileri açısından hâlâ ABD ve NATO’ya bağımlı olan Avrupa Birliği,
savunma sanayisinde yeni bir rekabet platformu olarak büyük savunma şirketi EADS’ı
kurmuştur21.
Yukarıda yer alan bilgilere dayanılarak Avrupa’nın küresel ekonomideki merkezi
pozisyonunun oldukça güçlü olduğu görülmekte ve küreselleşmenin Avrupa Birliği
müdahalesi ya da desteği olmaksızın sürdürülemeyeceği anlaşılmaktadır. Aynı şekilde
17
18
19
20
21
UNCTAD, 2008, World Investment Report, s.211-212
World Trade Organisation, International Trade Statistics, 2009
Baldwin ve Martin, op.cit, s.2-4.
Castells, op.cit, s.461-464.
Ibid. s.457.
54
küreselleşme, Birliğin politika yapım süreçlerinde ve ulusal yönetişim mekanizmalarına
büyük değişiklikler getirmiştir. Yeni hakim ekonomik düzenin getirdiği zorunluluklar,
bütünleşmenin, piyasa güdümlü neoliberal politikalar ışığında sürdürülmesini
sağlamıştır. Diğer taraftan, tüm meydan okumalara rağmen yeni bir refah düzeni arayışı
başlamış ve yeni bir Avrupalılaşma olgusu ortaya atılmıştır.
Küreselleşmeye Alternatif Avrupa Modeli?
İkinci bölümde vurgulanan sermaye hareketlerinin istikrarsızlığının ve piyasa
güçleri ile her biri neredeyse bir devlet kadar güçlü olan ulus ötesi şirketlerin sosyal
dengeyi bozucu stratejilerinin dizginlenmesi için, sosyal politikanın güçlendirilmesine
yönelik iradenin ve sosyal modele ilişkin kurumların Avrupa Birliği içerisinde ön plana
çıkması kaçınılmaz hale gelmiştir. Sosyal anlamda sorumlu bir küreselleşmeye yönelik
adımların atılıyor olduğu bir dizi politika zemininde, Avrupa Birliği’nin küresel
anlamda sadece muhtaç olanları hedefleme yerine küresel sosyal hakkaniyete yönelik
düzenlemelerine olan ihtiyaçlar artmaktadır. Avrupalılaşma, bölgeselleşmenin küresel
piyasa güçlerine karşı yeni bir korumacı tepkisi olarak, Euro-Keynesyencilik ile bu
piyasa güçlerinin olumsuz etkilerine karşı direnç sağlamayı amaçlamaktadır.
“Küreselleşmeye insani bir yüz oluşturmak” ve dünyanın kalkınmasının gittiği yöne
ilişkin kendi değerlerini, isteklerini, hedeflerini yansıtma amacı birçok Avrupalı lider
tarafından dile getirilmektedir22. Avrupa bütünleşmesi, demokratik normları ve sosyal
değerlere sahip, kendine özgü, kapitalizmin sosyal bir modeli olarak ifade
edilmektedir23.
Avrupa Birliği’nin iddiası, küreselleşmeye sadece katılmak ya da katkıda
bulunmak yerine uluslararası ekonomik, sosyal ve çevresel konularda kendi sosyal
modelini, değerlerini, normlarını, yaşam ve çalışma standartlarını koruyarak
küreselleşmeyle birlikte var olmak ve küreselleşme karşısında politikaları
insancıllaştırmaktır. Avrupa Birliği, sosyal refah açısından geleneksel olarak ABD’den
daha güçlüdür ve ABD önderliğindeki küresel neoliberalizme karşı Avrupalı bir
“sosyal” alternatif oluşturabilme iddiasını taşımaktadır. Sosyal demokrasiyi yeniden
diriltmeyi, ancak doğrudan devletin ekonomiye müdahalesi yerine yoksulluğu ve sosyal
dışlanmayı azaltıp çevresel sürdürülebilirliğini sağlamayı hedeflemektedir24. Ancak bu
iddia, Avrupa Birliği içerisinde de tartışılmalı durumdadır. İddianın karşısında yer alan
gruba göre küreselleşme, karşı konulabilecek bir olgu değildir. Avrupa’nın dünya
siyasetinde güçlü bir sese sahip olması; değerlerini, çalışma ve yaşama standartlarını
22
Örneğin bkz. "We aim to give globalisation a human face", (2007),
http://www.g8.de/Content/EN/Artikel/2007/05/2007-05-24-merkel-regierungserklaerung-g8
heiligendamm__en.html. Waldemar A. Skrobacki,, “The Community of Europe and
Globalization”, Perspectives on Global Development and Technology, Volume 4, issue 3-4,
2005,(ss.447-464), s.452
23
Avrupa Sosyal Modelinin Gelişimi ve AB konusunda detaylı bilgi için bkz. Meryem Koray,
(2002) Avrupa Toplum Modeli (Nereden Nereye), İstanbul: Tüses Yayınları
24
Lawrence Wilde, “Europe and the 're-regulation of world society': A critique of Habermas”,
Capital and Class, The Left and the Europe Edition, Issue no.93 Autumn 2007, ss:47-66.
http://www.cseweb.org.uk/pdfs/CC93/4._Wilde_all_corrx.pdf
55
güvenceye alması için tek yol uluslararası rekabet gücünün geliştirilmesidir.
Küreselleşme, yeni bir ideoloji ve politikalar seti sunmaktadır. Esnek Anglo-Sakson
modeli karşısında sosyal korunma ve müdahalecilik vurgulu Kıta Avrupası perspektifi,
iki karşıt görüşü temel almaktadır: “Rekabet olmadan sosyal standartlar ve kalkınma
olmaz” ve “Sosyal standartlar olmadan rekabet ve kalkınma olmaz”.
Birliğin bütünleşme tarihini, küreselleşmeye karşı bir politika olarak sosyal
Avrupa modelinin gelişimi ışığında incelemek ve refah devletin gelişiminin
bütünleşmedeki yerini analiz etmek, yukarıda belirtilen farklı görüşlerden hangisinin
süreç içerisinde ağır bastığını anlayabilmek açısından faydalı olacaktır. Avrupa Birliği
statik bir oluşum değildir ve bütünleşmenin dinamikleri Avrupa tarihinde görülebilir25.
Avrupa’nın bütünleşme süreci, “sosyal” değil “ekonomik” bir temele dayalı olarak
başlamış ve bütünleşmenin ilk otuz yılına ekonomik bütünleşme yaklaşımı egemen
olmuştur. Avrupa Ekonomik Topluluğu'nu kuran liberal yaklaşımlı Roma Antlaşması
(1957) sosyal alanı piyasaya, bir diğer deyişle ekonomide sağlanan bütünleşmeye
bağlamıştır. Avrupa bütünleşmesinin kurucu babalarının düşüncesine göre, Topluluk
içindeki sosyal bütünleşme başarılı bir ekonomik bütünleşmenin sonucunda
sağlanacaktır. Avrupa’da bütünleşme, Roma Antlaşması’nın işlevselcilik anlayışıyla
sürerken; korporatist uyumlaştırmayı sağlayan, devletin aktif müdahalesini öngören
Keynesyen politikaların hakim olduğu dönemin sonuna kadar sosyal bütünleşme
tartışmaları Topluluk gündeminde önemli bir yer tutmamıştır. Aslında 1944 Bretton
Woods Konferansı sonrasında uluslararası ekonomi politik Amerikan çok taraflı
liderliği tarafından belirlenirken, Avrupa Birliği’nin gelişimi sosyal demokrasiye karşı
“uzlaşmacı” bir yaklaşım değil; ABD destekli bir kapitalist meydan okuma ve aynı
zamanda Sovyetler Birliği’ne karşı bir hamle olmuştur. 1971 sonrasında ABD’nin çok
taraflı liderliğindeki düşüş ve Sovyet komünizminin çöküşü sonrasında, Avrupa’da
ekonomi politik ortamında büyük değişimler yaşanmıştır. Avrupa’daki siyasi grupların
bir bölümü ulusal ekonomik düzeni desteklemiş, diğerleri ise yükselen yeni
neoliberalizm anlayışını göz önüne alarak Avrupa Birliği’ni; sosyal demokrasiyi
korumak ve geliştirmek için bir araç olarak görmüştür26. Ancak bu tarihten sonra
emeğin, Avrupa refah devletleri içindeki korporatist bütünleşmesi, sermayenin daha
ileri bir teknik ve sosyal içerikle yeniden yapılanmasını engellemiştir. Thatcher’ın
simgelediği yeni politika anlayışı, başta Kıta Avrupası’nın güçlü korporatist toplumları
açısından ciddi bir önerme olmamasına rağmen, neoliberal düzenleme ve esneklik için
alternatif bir patikaya ihtiyaç duyulmuştur. Seçilen patikayla birlikte yaşanan dönüşüm,
çoğunlukla ulusal devleti marjinalleştiren bir küreselleşme süreci olarak
sunulmaktayken, aslında ulus devletlerin küresel sermaye mantığına uygun bir şekilde
yeniden yapılandırılmasını içeren bir süreç olmuştur27.
25
Avrupa Bütünleşmesi’nin tarihsel gelişiminin kapsamlı anlatımı için bkz. Peterson, J. and
Shackleton, M. (eds.), The Institutions of the European Union, 2. Baskı, Oxford University
Press, 2006, 2. Bölüm
26
Strange ve Worth, op.cit.,s.1-2
27
Graham Taylor ve Andy Mathers, “Avrupa Bütünleşmesi Üzerinden Politika: İnşa Halinde
Bir Avrupa Emek Hareketi mi?”, Praksis Dergisi sayı:11, 2004, (s.125-144), s.127
56
Avrupa bütünleşmesi ve küreselleşme arasındaki etkileşimin ilk yansımalarından
biri 1986 yılında Avrupa Tek Senedi’nin imzalanması ve “Ortak Pazar”ın
oluşturulmasıdır. 1980’lerin ortasında ABD ve Japonya karşısında algılanan rekabet
gücü kaybıyla birlikte küresel piyasa baskıları, Avrupa Birliği’nde neoliberal bir
yeniden yapılandırmayı beraberinde getirmiştir. Rekabetçilik baskılarının altında oluşan
gündem, çoğu zaman Avrupa’nın geleneksel bir parçası olan sosyal uyumu göz ardı
etmiştir28. 1992 yılında imzalanan Maastricht Antlaşması, ortak pazara geçişin
tamamlanmasından sonraki mantıksal ilerlemeyi oluşturmaktadır. Antlaşma, yeni
yaratılan piyasanın neoliberal ilkelere uygun işlediğini garanti altına almak amacıyla
Avrupa çapında güce sahip düzenleyici mekanizmalar inşa etmiş; malların, kişilerin,
hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımına dayanmıştır. Küreselleşmenin Avrupa
Birliği üzerindeki sonuçlarından biri olan Ekonomik ve Parasal Birlik, üye ülkelerin
sosyal politikaları üzerinde etkili olmuştur. Ülkelerin ortak yakınsama (convergence)
kriterlerine ulaşmak amacıyla bütçe açığından kaçınmaları sosyal harcamalarda
kısıntıya gidilmesine sebep olmuştur. Pakaslahti tarafından yapılan ve Castells
tarafından aktarılan çalışmaya göre, getirilen düzenlemelerin sosyal politikaya etkileri
açısından dört grup ülke ortaya çıkmıştır: Almanya, Fransa ve Belçika yakınsama
kriterlerini sosyal harcamalarını keserek, Portekiz, İspanya ve İtalya sosyal politika
dışındaki alanlardan tasarruf ederek, Kuzey ülkeleri ise patika bağımlılığının da
etkisiyle Ekonomik ve Parasal Birlik ile sosyal harcamalar arasında bağ kurmayarak ve
harcamalarını değiştirmeyerek kriterleri karşılamışlardır. Eski komünist ülkeler
yakınsama kriterlerinin yanı sıra küresel finans kuruluşları borç verme koşuluna uyum
amacıyla sosyal korunmayı azaltmışlardır29. Yaratılan yeni sosyal model, ortaya çıkan
eşitsizlik pahasına, bireysel risk ve fırsatları gözeten, özelleştirme ve serbestleştirme
gibi yeni küresel düzene uyumlaştırılmış bir mekanizma olmuştur. 2000’li yıllara
gelindiğinde, Avrupa Birliği’nin gelecek projeksiyonunun yapıldığı Lizbon
Stratejisi’yle çizilen hedeflere ulaşmak için stratejiler geliştirildiği görülmektedir.
Bunların başında “Avrupa Birliği’ni 2010 yılına kadar dünyanın en rekabetçi ve
dinamik bilgi temelli ekonomisi” yapma hedefi gelmektedir. Büyük çaplı küresel uyum
fonlarının oluşturulmasına rağmen, bütün gelişmeler dikkate alındığında, Avrupa
bütünleşmesinin küreselleşmeye alternatif olmak yerine onun bir parçası olduğu
görülmektedir. Üye devletlerin piyasalarının bütünleşmesi, korumacı maliye
politikalarının da kısıtlanmasını içeren neoliberal siyasi ekonomik gündemin teşviki,
ekonomide devlet müdahalesinin azalması, daha küçük bir kamu sektörü yaratılması ve
serbestleşme ile ekonomik yapılanmalarının yeniden düzenlenmesi, mali piyasalarının
küresel olarak bütünleşmesine ve uluslararası ekonomi politiğin neoliberal küreselleşme
yönünde dönüşümüne katkıda bulunmuştur. Bu perspektiften bakıldığında Avrupa Tek
Senedi’nden Euro’ya geçişte ve doğuya genişleme hareketlerinin hepsinde neoliberal
küreselleşme ile bir bağ varolmuş ve uygulanan politikalar küreselleşme söylemiyle
meşru kılınmıştır. Burada neoliberal küresel güçler, ulusal sosyal güçlerin üstesinden
gelmektedir ve kapsamlı reformların sorumluluğu küreselleşmeye yüklenmektedir. Bu
28
Mine Eder, 'Implementing the Economic Criteria of EU Membership: How Difficult is it for
Turkey?', Turkish Studies, 4: 1, 2003, s: 219 — 244,. s.233
29
Castells, op. cit. s:468-469
57
durum, sosyal uyumdan uzaklaşılmasına rağmen, tek para birimine geçiş ve olumsuz
koşullarda bile ekonomik büyümenin devam etmesi gibi faydalı sonuçlar olarak
sunulduğunda vatandaşlar tarafından kabul edilebilir hâle gelmektedir30.
Küreselleşmenin Getirdikleri
Küreselleşme, Avrupa toplumları açısından derin ve kalıcı sonuçlar doğurmuştur.
Bu sonuçlardan en önemlisi, geleneksel Avrupa refah devletini güçlü hâliyle korumanın
zorluğudur. Şirketler ve devletlerin bir araya gelerek belli politikalarla
biçimlendirdikleri kapitalizmin başlıca özellikleri; kilit ekonomik faaliyetlerin
küreselleşmesi, örgütlenmede esneklik ve işgücüyle ilişkisinde yönetimin daha yetkili
olmasıdır. Rekabet baskıları, esnek çalışma ve örgütlü emeğin zayıflaması; sanayi
çapında toplumsal sözleşmenin köşe taşı olan refah devletinin daralmasına yol açmıştır.
Sermayenin hareketliliği ile üretimin ağlar oluşturması, özellikle Avrupa’nın en güçlü
olduğu imalat sanayiine ilişkin yatırımların işgücü maliyetlerinin daha düşük, sosyal
güvenlik ve diğer yasal düzenlemelerin daha gevşek olduğu coğrafyalara kaymasına yol
açmıştır. Nitekim, başını Almanların çektiği Avrupalı firmalar, 1990’ların sonunda
buraların da Avrupa Birliği’ne dahil olacağı beklentisiyle, ağırlıklı olarak Doğu Avrupa
ülkelerine yatırım yapmış ve düşük işgücü maliyetlerinden yararlanmışlardır. 1999’da
Batı Avrupa ülkelerinin Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Estonya ve
Slovenya’daki yatırımlarının toplamı 10 milyar doları aşmış ve yıllar geçtikçe daha da
büyümüştür. Avrupa refah devletinin korunması, giderek büyüyen zorluklar çıkarmıştır.
Emek piyasalarında esneklik arayışı ve Avrupa Birliği’ne yapılan yatırımların nispeten
azalması, refah devletinin mali istikrarının dayandığı istihdam temelini de küçültmüştür.
Yeni iş imkânları yaratılmadan ve uluslararası ağlar oluşturmuş bir sistem içindeki
toplumsal maliyetler eşitlenmeden başka üretim bölgelerine kayan faaliyetler
neticesinde, ABD’ye nazaran düşük verimlilik koşullarında dahi Avrupa’da kapsamlı
bir refah devletinin korunabilmesi oldukça güçleşmiştir. Gerçekten de Britanya,
Thatcher ve Major yönetimleri dönemlerinde, 1980’lerden itibaren refah devletini,
mevcut esnek yapıya rağmen, ciddi biçimde küçültmeye gitmiştir. Refah devletinin
önemli ölçüde küçültülmesi, 1990’larda Almanya, Fransa, İspanya ve İtalya’nın da
gündemlerinin ilk sıralarına yerleşmiştir. İsveç’in dirilişi büyük ölçüde sosyal
harcamalardaki yüksek kesintilerden, işgücü piyasalarının esnekleştirilmesinden ve
insan sermayesine yapılan yatırımların finansmanının yüksek vergilere tabi
tutulmasından kaynaklanmaktadır31. Bunların sonucu olarak eşitsizlik, yoksulluk ve
toplumsal dışlanma kayda değer bir yükselişe geçmiştir. Öte yandan, bilgi
teknolojilerinin yayılması ile bir bütün olarak ekonomide istihdam düzeyinin
yükselmesi arasında sistematik bir ilişki de gözlenmemiştir32. Kapitalizmin çıkarları
küreselleşme ile rasyonelleştirilmiştir. Castells’e göre, siyasi meşruiyetin
30
Hay C., Rosamond B., “Globalization, European Integration and the Discursive Construction
of Economic Imperatives”, Journal of European Public Policy, Volume 9, Number 2, 1 April
2002 , s. 147-167.
31
Castells, op.cit., s.468-469.
32
Ibid.,s.470
58
kaynaklarından biri olan refah devletinin çöküşünün siyasi yansımaları önümüzdeki
döneme damgasını vuracaktır.
Yukarıda sayılan faktörlerin sonucunda Avrupa Birliği vatandaşlarının bütünleşme
sürecine gösterdiği husumet, Birliği küreselleşmeye uyarlanma yolunda zorunlu bir
adım olarak sunan birçok siyasi liderin söylemiyle birlikte güçlenmektedir. Çünkü
ekonomik değişiklikler, işgücü piyasalarının esnekliği ve refah devletinin küçültülmesi
her ülkenin Avrupa Birliği’yle bütünleşmesinin olmazsa olmaz koşulu olarak
sunulmaktadır33. Küresel düzeyde yaşanan toplumsal hareketliliğe paralel şekilde,
Avrupa Birliği ölçeğinde refah devletinin sarsılması bir muhalefetin doğmasına sebep
olmaktadır. Bu muhalefetin kaynakları büyük ölçüde toplumsal ve ekonomik çıkarlara
uzansa da kendilerini milliyetçiliğin diliyle, kültürel kimliğin, küresel piyasalar ve
Avrupalı bürokratlara karşı savunulmasıyla ifade etmektedir. Nitekim 2005 yılında
Anayasal Antlaşma’nın onayına ilişkin yapılan Fransa ve Hollanda referandumlarında
çıkan sonuç, halkların işsizlik, ekonomik durgunluk, sosyal refah devletinin çöküşü ve
neoliberal politikalarla gelişen küreselleşmeye duyulan tepkileri yansıtmaktadır.
Egemenlik alanı giderek artan Avrupa Birliği’nin, halkların katılımcılığı gözetilmeyen
karar süreçleriyle ortaya çıkan ve Brüksel tarafından dayatılan politikalar bu sorunların
sebebi olarak görülmektedir. Yatırımların ücretlerin düşük olduğu yeni üye ülkelere
kayması,
11 Eylül 2001’de yaşanan olayların beslediği yabancı düşmanlığı ve
genişleme dalgaları korku yaratmıştır. Tepkiler özellikle Anayasa’nın “son derece
rekabetçi bir sosyal piyasa ekonomisi” yaratma hedefine, Avro kullanımının getirdiği
pahalılaşma ve ABD’nin Teröre Karşı Savaşı’nı destekleyen hükümete karşı
yoğunlaşmıştır. Benzer kaygıların yaşandığı her iki ülkede anayasanın reddedilmesi,
Avrupa Birliği’nin geleceğine ve siyasi bütünleşme sürecine duyulan tepkiden çok
kendi ülkelerinin durumu ve çıkarları açısından duyulan endişeyi yansıtmaktadır. Bu
durum, politika yapıcıları Avrupa Birliği’nin geleceği ile kararlarda daha katılımcı
olmak isteyen kendi ülkelerinin kamuoyu baskıları arasında bırakmıştır34. Castells’e
göre bu çatışmalar sadece neoliberalizm ile siyasi yönetim arasındaki temel çatışmaya
indirgenemez. Söz konusu tartışma, bilgi çağı dilinde, akışların gücü35 ile kimliğin gücü
arasındaki karşıtlıkla ifade edilebilir36. Artan göçler ve yukarıda sebepleri belirtilen
yabancı düşmanlığı, aşırı uçlar da dahil olmak üzere, milliyetçi reaksiyonları
beslemektedir. Hatta Avrupa Birliği yurttaşlarının göçmenler tarafından işgal edildikleri
düşüncesi yaygınlaşmaya başlamıştır. Aslında Avrupa düzleminde faaliyet gösteren,
Avrupa’yı tartışan ve tepkilerini Avrupa adına dile getiren Raison d’Agir, Attac gibi
örgütlenmeler de bulunmaktadır. Kamusal alana taşınarak dikkat çeken söz konusu
hareketler, Avrupa Birliği’ni küresel kapitalizmin Kıta Avrupa’sındaki yansıması olarak
33
Ibid
Taşçıoğlu, Ömer Lütfi,, “Avrupa Birliği’nin Anayasa Oluşturma Süreci, Bu Süreçte Ortaya
Çıkabilecek Sorunların Avrupa Birliği’nin Geleceğine ve Türkiye’ye Etkileri ve Çözüm Yolları”
Stratejik Araştırmalar Dergisi, Yıl:7 Mayıs 2009 Sayı:13, s. 67 (ss.53-78),
35
Burada akış (akışlar uzamı) bir mekana bağlı ya da bir merkeze bağlı olmayan, yeni fikirlerin
hızlı bir şekilde yayılmasını sağlayan sermaye, bilgi, teknoloji, para ve emek akımlarının tümünü
ifade etmektedir.
36
Castells, M., op.cit., s.470
34
59
görmektedir. Bu hareketlere göre küreselleşme, Avrupa halklarının tek ortak mirası
denebilecek eşitlik, özgürlük, kardeşlik ilkelerine doğrudan bir saldırıdır.37
Küreselleşmenin Avrupa’da sermaye, teknoloji ve üretime dönük yatırımların
dolaşımına damgasını vurmuş olmasına rağmen emeğin dolaşımı çok kısıtlıdır. Küresel
kapitalizm; malların, bilginin ve sermayenin global düzeyde hızlı ve serbest dolaşımını
öngörse de kişilerin serbest dolaşımı söz konusu değildir. Her ne kadar bazı ülkeler
tarafından yasadışı göçe göz yumulmasına ve birtakım nüfus akımları gözlenmesine
rağmen, bu tür istisnalar küresel kapitalizmde insanların serbest dolaşımının
desteklendiğini kanıtlamamaktadır. Devletler, sürekli olarak insanların serbest
dolaşımını engelleyecek düzenlemeler yapmakta, bu yönde kurum ve politikalar
oluşturmaktadır. Örneğin, Avrupa Birliği’nde ilk kurumsallaşan uygulamalardan biri,
dolaşım ve sınır kontrol düzenlemelerini oluşturan Schengen Antlaşması’dır.38
Öte yandan, yeni sosyal modelin Avrupa Birliği düzeyinde uygulanması için
ekonomik koşulların yanı sıra siyasi koşullar da yetersiz kalmaktadır. Habermas,
neoliberalizme karşı Avrupa Birliği’nin yeniden düzenleyici rol oynaması gerektiğini ve
bu rolün gelişen bir Avrupa kimliğinin parçası olması gerektiğini öne sürmektedir. Yine
de bu durum, kolektif bir kimlikle beraber Avrupa kamusal alanı olmadan mümkün
gözükmemektedir39. Avrupalıların Birlik kurumlarına güvensizliğinin bir başka kaynağı
ise,
demokratik açık sorunudur. Birliğin ana yürütme organı olan Avrupa
Komisyonu’nun ulusüstü yapılanması, Avrupa Parlamentosu ve ulusal parlamentoların
sınırlı yetkileri ve Bakanlar Konseyi’nin açık olmayan çalışma yöntemi, Birliğin
vatandaşlarıyla arasında mesafenin açılmasına sebep olmaktadır. Ulusal düzeyde
parlamentolar, mahkemeler ve belli çıkar gruplar tarafından sınırlanan hükümetler;
Birlik düzeyinde Ortak Pazar için neo liberal düzenlemeleri, Ekonomik ve Parasal
Birlik için Monetarist yaklaşımlı önlemleri ve çiftçiler için yüklü tarımsal
sübvansiyonlara ilişkin bir takım politikaları hayata geçirebilmektedirler. Aynı zamanda
Birliğin politika yapım süreçleri, organize olmaları çok daha kolay olan çok uluslu
firmalar ve iş dünyasının çıkar gruplarının etkisi altında kalarak vatandaşların
çıkarlarını temsil etmekten uzaklaşmaktadır40.
Dolayısıyla ekonominin küreselleştiği ve siyasetin Avrupalılaştığı bir dönemde
demokrasi ve katılımcılıkta bir gerilemeyle karşı karşıya kalan Avrupa yurttaşları, kendi
uluslarını siper alır duruma gelmişlerdir. Avrupa bütünleşmesinin küreselleşmeye ayak
uydurmasıyla milliyetçilik akımları artmıştır. Beklentiler, Avrupa Birliği’nin siyasi bir
yapı olarak ayakta kalmasının, milliyetçiliği dizginlemesine bağlı olacağı yönündedir.41
37
Aykut Çelebi, Halkların Siyasi Birliği, İstanbul, Metis, 2002.s.87
Ibid.
39
Lawrence Wilde, op.cit., s.53
40
Follesdal, A. ve Hix, S. “Why There is a Democratic Deficit in the EU: A Response to Majone
and Moravcsik”, European Governance Papers, No.C-05-02, March 14, 2005 s:534-537
41
Castells, op.cit, s.473.
38
60
Sonuç
Yeni dünya düzeninde, savaş sebebi sayılan ideolojik ayrılıkların yerini insan
hakları, liberal demokrasi ve kapitalist serbest piyasa ekonomisini savunan neoliberal
ideolojiler almış; küreselleşme, liberal ideolojinin yeni ifadesi olmuştur. Ancak, gerek
11 Eylül sonrasındaki teröre karşı savaşla birlikte sarsılan liberal demokratik ideoloji
gerekse kapitalizmi rüyasından uyandıran son ekonomik kriz ve sosyal devlet ilkesinin
esnemesiyle oluşan akımlar, Fukuyama’nın tarihin ve ideolojilerin sonu geldiği
söylemini sarsmış, küreselleşme algısını önemli ölçüde değiştirmiştir. İşte bu ortamda,
önemli bir küresel aktör olan Avrupa’nın politika alanındaki zayıflığı, Avrupa Birliği’ne
küresel ekonomik yönetimde kendi siyasi gündemini yakalamak için gerekli olanağı
vermemektedir.
Avrupa Birliği bütünleşmesinin gerçek başarısı, Birliğin neoliberal ekonomi
anlayışının ihtiyaçları etrafında hareket etme becerisi olmuştur. Küresel hiyerarşiye
eklemlenmiş parlak bir aktör olan Avrupa Birliği küreselleşmeye karşıt olarak yeni
sosyal modelini ve anlayışını oluşturmakta başarılı olamamıştır. Neoliberal gündemin
gerekliliklerini yerine getirmek, üye devletlerin Birlik içerisinde belirlenmiş mali
kısıtlar altında sosyal uyumun sağlanmasına yönelik işsizlik, yoksulluk ve diğer devlet
yardımlarını içeren maliyetli politikaları uygulamaktan daha kolay bir yol olmuştur.
Sorumluluğun “dünya piyasalarında rekabet gücü baskılarına” atılmasıyla küreselleşme
sosyal gündemden kopmayı meşrulaştırmıştır.
Kendi içerisinde bile tam olarak oluşamayan demokrasi, uyumlulaştırılamayan
ortak dış politikası, azınlık hakları çerçevesi ve sosyal devlet anlayışının zarar görmesi,
11 Eylül sonrasında yaşanan insan hakları ihlallerine karşı tutumu; büyük gücüne ve
merkezi konumuna rağmen Avrupa Birliği’nin küreselleşmeye karşı “iyi polis” olma
iddiasında başarılı olamadığını göstermektedir. Bu bağlamda siyasi açıdan Avrupa
Birliği’nin küresel dengedeki etkisi ve yeri sorgulanmaya başlanmıştır42.
Küresel açıdan gücünü büyük ölçüde neoliberal politikalarından almasına ve
küreselleşmeye sosyal alternatif olma iddiasından uzak görüntüsüne rağmen Avrupa
Birliği; bölgesel bir bütünleşme hareketi olarak, kendi odağını ekonomik çıkarlardan
siyasi bütünleşmeye çevirebilmiş olması açısından dünyadaki tek örnektir. Dünya
üzerindeki birçok bölge, aynı dil ve hatta aynı etnik kökenden gelen milletler arasında
çatışmalara sahne olurken; Avrupa, geride büyük yıkıcı savaşları bırakmış bir bölge
olarak birleşebilmiş ve birçok alanda ulusal egemenlik yetkilerini ulus ötesi
mekanizmalara bırakabilmiştir. Küreselleşmenin telos’u olan tamamen bütünleşmiş bir
dünya düşünüldüğünde; Avrupa Birliği, bölgede barış içerisinde yaşayabilen, işbirliği
alanlarını sürekli arttırma çabasında olan, devleti ortadan kaldırmaksızın siyasi açıdan
bütünleşebilen halkların bir arada yaşayabildiği bir model olarak, küreselleşme
penceresinden yansıyan bir umut ışığıdır.
42
Rasim Özgür Dönmez, Gökhan Telatar (der), Küreselleşen Dünyada Avrupa Birliği:
Entegrasyon, Kimlik ve Güvenlik, Ankara: Siyasal Kitabevi Yayınları, 2008, ss: 6-7
61
Kaynakça
Giovanni ARRIGHI, Uzun Yirminci Yüzyıl. Para, Güç ve Çağımızın Kökenleri”.
Çev. Recep Boztemur. Ankara: İmge Kitabevi, 2000.
Robert E. BALDWIN and Phillip MARTIN, Two Waves of Globalization: Superficial
Similarities, Fundamental Differences”, NBER Working Paper,
No.
W6904, January 1999.
Fernand BRAUDEL, Maddi Uygarlık- Dünyanın Zamanı, Çev. Mehmet Ali
Kılıçbay. 2. Baskı, Ankara: İmge, 2004.
Manuel CASTELLS, Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür-3. Cilt:
Binyılın Sonu, Çev: Ebru Kılıç, İstanbul Bilgi Üniversitesi, İst , 2007
Manuel CASTELLS, Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür" 1. cilt: Ağ
Toplumunun Yükselişi, Çev: Ebru Kılıç, İstanbul Bilgi Üniversitesi, İst , 2001
Castells, Manuel , Information Age: Economy, Society and Culture: End of
millennium, Blackwell Publishers Malden, Mass, 1999
Aykut ÇELEBİ, Halkların Siyasi Birliği, İstanbul, Metis, 2002
Rasim Özgür DÖNMEZ ve Gökhan TELATAR (ed.), Küreselleşen Dünyada Avrupa
Birliği: Entegrasyon, Kimlik ve Güvenlik, Ankara: Siyasal Kitabevi Yayınları,
2008
Mine EDER, Implementing the Economic Criteria of EU Membership: How Difficult is
it for Turkey?, Turkish Studies, 4: 1, 2003.
A. FOLLESDAL, S. Hix, Why There is a Democratic Deficit in the EU: A Response to
Majone and Moravcsik, European Governance Papers, No.C-05-02, March 14,
2005
Antony GIDDENS, The Consequences of Modernity. Stanford: Stanford University
Press,1990.
C. HAY and B. ROSAMOND, “Globalisation, European Integration and the Discursive
Construction of Economic Imperatives”, Journal of European Public Policy,
Volume 9, Number 2, 1 April 2002 , s. 147-167.
Paul HIRST and Graham THOMPSON, Globalization in Question The Internatıonal
Economy and the Possiblities of Governance, Polity Press, 1996.
W. HUTTON and A. GIDDENS (eds.), “On The Edge. Living with Global
Capitalism”, London: Vintage, 2001
Meryem KORAY, Avrupa Toplum Modeli (Nereden Nereye), İstanbul: Tüses
Yayınları, 2002
Ziya ÖNİŞ ve Ahmet F. AYSAN, Neoliberal Globalisation, the Nation-State and
Financial Crises in the Semi-Periphery: a Comparative Analysis, Third World
Quarterly, Vol 21, No 1, 2000.
Didem ÖZTEKİN ve Filiz ERTAŞ, Net Portföy Yatırımları ile Reel Faiz Arasındaki
İlişkinin Küresel Kriz Çerçevesinde Değerlendirilmesi: Türkiye Uygulaması,
EconAnadolu 2009 Konferansında Sunulan Makale, Eskişehir, 2009.
62
J. PETERSON and M. SHACKLETON (eds.), The Institutions of the European
Union, 2. Baskı, Oxford University Press, 2006
Paul M. ROMER, Increasing Returns and Long-Run Growth', Journal of Political
Economy, 94(5), 1986
Jan Aart SCHOLTE, Globalization: A Critical Introduction, Basingstoke/New York:
Palgrave Macmillan, 2000.
Waldemar A. SKROBACKI, The Community of Europe and Globalization,
Perspectives on Global Development and Technology, Volume 4, issue 3-4,
2005.
M. K. SMITH, and M. DOYLE, Globalization' the encyclopedia of informal
education, www.infed.org/biblio/globalization.htm, 2002.
Gerry STRANGE and Owen WORTH, Capital & Class special issue: The Left and
Europe Editorial Introduction, Capital and Class, The Left and the Europe
Edition, Issue no.93 Autumn 2007.
Graham TAYLOR and Andy MATHERS, Avrupa Bütünleşmesi Üzerinden Politika:
İnşa Halinde Bir Avrupa Emek Hareketi Mi?”, Praksis Dergisi sayı:11, 2004.
Ömer Lütfi TAŞÇIOĞLU, Avrupa Birliği’nin Anayasa Oluşturma Süreci, Bu Süreçte
Ortaya Çıkabilecek Sorunların Avrupa Birliği’nin Geleceğine ve Türkiye’ye
Etkileri ve Çözüm Yolları, Stratejik Araştırmalar Dergisi, Yıl:7, Mayıs 2009
Sayı:13, 2009.
Erinç YELDAN, Globalization As The Hegemonic Concept of Neoliberal Ideology”,
Ahmet Köse, Fikret Şenses, Erinç Yeldan (eds), Neoliberal Globalization as New
Imperialism: Case Studies on Reconstruction of the Periphery Chapter 3, s.4356, Nova Science Press. 2007.
Erinç YELDAN, “Neoliberal Küreselleşme İdeolojisinin Kalkınma Söylemi Üzerine
Değerlendirmeleri”, Praksis Dergisi, 2003.
Lawrence WILDE, “Europe and the 're-regulation of world society': A critique of
Habermas”, Capital and Class, The Left and the Europe Edition, Issue no.93
Autumn 2007, http://www.cseweb.org.uk/pdfs/CC93/4._Wilde_all_corrx.pdf,
Erişim tarihi: 20.01.2010
"We
aim
to
give
globalisation
a
human
face",
(2007),
http://www.g8.de/Content/EN/Artikel/2007/05/2007-05-24-merkelregierungserklaerung-g8-heiligendamm__en.html.
International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, October 2009,
http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/02/weodata/index.aspx
Erişim
tarihi: 20.01.2010
UNCTAD,
World
Investment
Report,
2008,
http://www.unctad.org/en/docs//wir2008_en.pdf Erişim tarihi: 20.01.2010
World
Trade
Organisation,
International
Trade
Statistics,
2009.
http://www.wto.org/english/res_e/statis_e/its2009_e/its2009_e.pdf Erişim tarihi:
20.01.2010
10, OLARAK
No:2 (Yıl: 2011), s.63-82
BİR TASARRUF Cilt:
ŞEKLİ
ENERGY SECURITY OF THE EUROPEAN
UNION AND TURKEY’S ROLE
Hakan KAYSI∗
Abstract
Energy security debates within the EU increasingly focus on security of gas
supply. Rising demand and declining domestic production compel the EU to forge a
comprehensive policy toolset unifying energy and external policy. Security of gas supply
in the EU has been tried to be tackled by market-oriented measures such as
liberalization, solidarity measures or Community mechanism. However, supply risks
are transcending the boundaries of EU internal market forcing the EU to adopt policies
based on geopolitics. In this context, Turkey seems to play a key role as part of the
strategic Southern Corridor planned to be a new gas artery from the Caspian region
through Turkey to Europe. In addition, the further integration of nascent Turkish gas
market to the EU appears to be in harmony with efforts relying on deepening of EU
internal market.
Key Words: Energy Security, security of gas supply, Southern Corridor, internal
gas market, Turkish gas market.
Özet
AB içinde enerji güvenliği tartışmaları daha çok doğal gaz arz güvenliği üzerinde
yoğunlaşmaktadır. Artan talep ve azalan yerli üretim AB’yi, enerji ve dış politikayı
birleştiren bütüncül bir politika oluşturmaya zorluyor. AB’de doğal gaz arz güvenliği
topluluk mekanizması, dayanışma ya da serbestleştirme gibi önlemlerle ele alınmaya
çalışılmaktadır. Bununla birlikte, arz kaynaklı riskler iç pazarın boyutlarını aşarak,
AB’nin jeopolitiğe dayalı politikalar benimsemesini zorunlu kılıyor. Bu bağlamda,
Türkiye, Hazar kaynaklarını Avrupa’ya taşıyarak yeni bir doğal gaz arteri haline
∗
Energy Expert, Energy Market Regulatory Authority of Turkey.
The author would like to express his gratitude to Christian Egenhofer, Senior Fellow and Head of
the Energy and Climate Programme in CEPS for his contribution to this article.
64
HAKAN KAYSI
gelecek stratejik Güney Koridorunun bir parçası olarak önemli bir rol oynamaya
hazırlanmaktadır. Buna ek olarak, yeni gelişen Türkiye doğal gaz piyasasının AB ile
bütünleşmesi, AB’nin iç pazarı geliştirme yönündeki çabaları ile de uyumlu
gözükmektedir.
Anahtar Kelimeler: Enerji güvenliği, doğal gaz arz güvenliği, güney koridoru,
doğal gaz iç pazarı, Türkiye doğal gaz piyasası.
Introduction
Energy security of the EU has been increasingly becoming an integral part of the
debates over the future of the EU. Ongoing concerns about security of energy supplies
to the EU are not only confined to a limited circle of elites but also ordinary citizens.
Risks are becoming more and more visible for all. Europe’s domestic gas and oil
production are in decline. Similar to oil, natural gas has become a political leverage for
producing countries and further gas supplies necessitate vast investment in the each
value chain of the gas sector. Unless proper steps are taken, many scholars believe that,
security of energy supplies would continue to be the Achilles heel for the EU.
As a distinctive feature of this new wave of public concern from the past, debates
are focusing on security of gas supplies rather than oil. Two factors have come to play a
viable role. Firstly the share of natural gas within overall energy consumption has
rapidly increased. The share of gas in world primary energy demand increased 86%
between 1980 and 2004, while oil raised 27% within the same period1. Secondly, world
gas consumption via pipeline trade still dominates natural gas sector, leaving gas sector
mostly as regional rather than global. Pipelines make a connection between consumers
and producers and exclude everyone else.2 Therefore natural gas often carries greater
strategic significance than oil because of its dependency relationship and political
leverage which pipeline creates.
The EU ensures its gas supplies mostly via three conventional arteries: North Sea,
North Africa and Russia. Out of these three main routes, Russia is the source of real
concern especially after the EU’s 2004 enlargement to the Eastern Europe. Out of ten
new member states, six are depending on Russia over 60% in terms of natural gas
consumption. Relationship in perennial conflict between Ukraine and Russia over
natural gas prices and transit have threatened both short and long term security of gas
supply of the EU. It is apparent that this conflicting relationship on natural gas issues
will have implications on gas diplomacy surrounding the future gas transit corridors
planned to meet increasing gas demand of Europe.
1
World Energy Outlook 2007, Paris, International Energy Agency, 2007, p.74
Nicklas Norling, “Gazprom’s Monopoly and Nabucco’s Potentials: Strategic Decisions for
Europe”, Silk Road Paper, Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program,
Washington & Stockholm, November 2007, p.9
2
ENERGY SECURITY OF THE EUROPEAN UNION AND TURKEY’S ROLE
65
In this regard, the EU is in search of new supply routes to balance its gas
import, diversifying sources. This brings with it the challenge of creation of an
integrated external energy policy. At present, the EU policy does hover ineffectively
between the market and geopolitics.3 The EU is in need of a comprehensive approach
articulating both markets and politics into energy policy. Energy policy’s incorporation
to the foreign and security policy of the EU will mostly determine the future landscape
of Eurasian energy geopolitics.
While all these developments have taken place, Turkey has the aim of being a
fourth transit energy artery between Europe and producing countries in Central Asia and
Middle East. Nabucco pipeline project, planned to carry natural gas from producing
countries like Azerbaijan, Turkmenistan, Iraq and possibly other countries to Austria
has a vital priority for Turkey’s aim of being a transit country. The project is at the
cornerstone of Southern Corridor concept and the realization of this project is posing a
challenge for the EU. Southern Corridor would also be an important play field on which
EU external energy policy could be tested.
Turkey’s membership negotiations with the EU have made the process more
significant. “Europeanization” of Turkish gas market could possibly have long-lasting
effects for both sides. Moreover, further deepening of cooperation on energy between
the EU and Turkey will probably constitute an important ground from which many
spill-over elements can emerge. Nevertheless, as a considerable transit and consuming
country, Turkey’s own internal scheme for security of supply and its implementation
would have implications on the development of Turkey’s role as an “energy hub” both
in the short and the long term.
All of these considerations set the stage for an in depth examination of security of
gas supply in the EU and Turkey’s position to it. The EU has several tools at its disposal
to tackle energy security. In addition to energy policy specifically, external relations,
neighbourhood policy and security policy are also part of the energy security toolset, as
is environmental policy.4 Therefore, the EU should use a policy toolset incorporating all
of these policies to achieve the best. Undoubtedly, diversification will continue to be at
the cornerstone of any policy toolset aiming supply security.
The EU and Security of Gas Supply
European gas market has been undergoing a thorough liberalization process that
started in 1998.5 Competition across the market has been prioritized by the EU with
market opening, unbundling, third party access to gas grid and regulatory oversight.
Overall, at the end of 2004, at least 86% of gas consumed in Europe was supplied to
3
Richard Youngs, “Europe’s External Energy Policy: Between Geopolitics and the Market”,
CEPS Working Document, No. 278, CEPS, Brussels, November 2007, p.1
4
Aad Correlje and Coby Van der Linde, “Energy Supply Security and Geopolitics: A European
perspective” Energy Policy 34, 2006, p.539
5
However, the original idea for an internal market for gas and electricity dates back to a 1988
Commission Communication on “the internal market”
66
HAKAN KAYSI
end-users who were legally able to choose their supplier.6 However, real competition
has reached different levels across the member states. The creation of a single market is
still one of the three pillars of EU energy policy alongside security of supply and energy
efficiency.
Despite the fact that European gas sector evolved in the 1950’s and 1960’s with
the development of the oil and gas fields in Italy, the North Sea and the Netherlands, the
first internal market gas directive based on the principles of non-discrimination,
transparency, and the introduction of competition entered into force in August 1998.7
The liberalization process introduced changes such as market opening, unbundling,
network access, and regulation. The original internal gas market directive has been
replaced by a new one in 20038. But the European gas market has inharmonious
characteristics due to the inclusion of the 27 different natural gas markets with different
development levels which makes it difficult to create a level playing field. European gas
market has based on the pipeline system within and across the member states. But
Europe needs much more interconnections facilitating gas trade among member states.
This deficiency makes member states isolated in gas infrastructure limiting action in
solidarity. Therefore establishment of a fully integrated internal gas market for the EU
will be of utmost importance for ensuring gas supply security within the EU.
Liberalization of the market involves the creation of a new security of supply
scheme in which market players would play a bigger role. However, as lowprobability/high-impact events occur very rarely, the incentive of market players to
invest in insurance is projected to be low in the future. This is due to scarce incentives
within a liberalised environment.9 European governments need to make cost/risk
judgments and create a transparent security framework of standards and obligations
including obligations which should be placed on different market players.10
In fact, the EU has tried to respond to this requirement with the Directive
concerning measures to safeguard security of natural gas supply adopted in 200411. The
Directive (2004/67) entered into force in 2006. It brings up a three step approach in case
of a supply disruption: first, the industry takes the necessary measures; if these are not
sufficient to mitigate the crisis, measures at national level are taken. If these are still not
adequate and if the disruption reaches the level of a major supply disruption (defined in
6
Nigel Harris and Mary Jackson, “A picture of the European gas trading market in 2005”, 19
February 2009, <http://www.kingstonenergy.com/eugas0805.pdf>, p.1
7
Uwe Remme et al, “Future European gas supply in the resource triangle of the Former Soviet
Union, the Middle East and Northern Africa”, Energy Policy, 36, 2008, p.1624
8
Council Directives 2003/54/EC and 2003/55/EC on the internal market in Electricity and
Natural Gas.
9
Arianna Checchi et al, “Long-Term Energy Security Risks For Europe: A Sector-Specific
Approach”, CEPS Working Document, No:309, Brussels, January 2009, p.23
10
Jonathan Stern, “Security of European Natural Gas Supplies. The Impact of Import Dependence
and Liberalization”, The Royal institute of International Affairs, London, 2002, p.5
11
Council Directive 2004/67 of 26 April 2004 concerning measures to safeguard security of
natural gas supply
67
the Directive as the loss of at least 20% gas supplies) then the Community mechanism is
activated. In that situation, the Gas Coordination Group12 is convened to discuss what
further steps to be taken and to assist the Member States. The Group, if necessary, can
propose further measures to the Council.
Another significant development (in terms of strengthening of EU legal capacity to
cope with supply security) was the addition of a new energy chapter in the Lisbon
Treaty. A specific chapter on energy (Title XX) accentuates the importance of a union
policy, which stresses “a spirit of solidarity between member states”, aiming at security
of supply, proper functioning of energy market, energy efficiency and interconnection
of energy networks. Nevertheless, there is still an uncertainty about how solidarity
could benefit EU’s energy policy in practice. It is argued that we should expect that the
‘solidarity clause’ will be taken up by the European Commission which will develop a
‘system of solidarity’. This system would include the establishment of an appropriate
action plan in case of serious supply disruptions and a review process for member
states’ energy security.13 However it seems that there is a lack of political will among
member states to solidify the energy market within Europe. The recent crisis between
Russia and Ukraine at the beginning of 2009 has caused an interruption of Russian gas
flow to Europe tested the functioning of solidarity and reliability of mechanisms
designated in the Directive 2004/67. The Gas Coordination Group has tried to balance
and coordinate measures taken by member states. However, the reactions of member
states have been centered at securing their own supplies rather than considering the
solidarity with other member states.14
In its security of natural gas supply communication of 13 November 200815, the
European Commission clarified that the Community mechanism, foreseen in specific
conditions, is not sufficient to provide a timely response to a gas supply crisis which
goes beyond the level that national measures can mitigate. The document argues that the
Directive (2004/67) should focus on: a) developing a regional response to supply crisis,
b) creating an EU emergency plan, c) improving transparency through adequate
reporting on member states’ situation on security of supply. Distinctively, it is
accentuated in the document that solidarity is not a charity. For that reason, adequate
compensation mechanisms would have to be developed. However the document leaves
12
A Gas Coordination Group has been established to facilitate coordination of security of supply
measures by the Community in the event of a major supply disruption. This group could also
assist Member States in coordinating measures taken at national level.
13
Christian Egenhofer and Arno Behrens, “Two sides of the same coin? Securing European
energy supplies with internal and external policies”, paper presented at the Vijverberg Session
on Energy, The Hague, 20 May 2008, p.5
14
“Mandil:
Energy
solidarity
‘still
just
words”,
10
February
2009,
18
<http://www.euractiv.com/en/energy/mandil-energy-solidarity-just-words/article-179254>,
February 2009, p.1
15
European Commission, Communication from the Commission to the European Parliament,
the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of Regions
on the Directive 2004/67/EC of 26 April 2004 concerning measures to safeguard security of
natural gas supply, COM(2008) 769 final, 13 November 2008.
68
HAKAN KAYSI
the issue of how solidarity measures should be compensated to later debates. It seems
quite possible to expect that after the Lisbon Treaty, solidarity clause would especially
lay the groundwork for more assertive changes in the Directive (2004/67).
The internal gas market has been expected to spawn a liquid, deeper market with
spot transactions, and hubs along with corresponding services all of which will create a
flexible and robust structure quickly adapting to tight market conditions. However, in
terms of security of supply, potential benefits of internal gas market would be accessed
through a more interconnected gas infrastructure. This integration can also be extended
to neighbouring countries and regions such as Russia, Central Asia, and the Middle
East. In this regard, the EU designed a policy called Trans-European Networks
introduced in Maastricht Treaty. In November 2003, guidelines for trans-European
energy networks were adopted identifying so-called axes for priority projects––which
are projects considered very important for the operation of the internal energy market
and/or security of energy supply. These projects, in return, will have priority for
receiving EU financial aid.16
The Commission intends to keep internal energy market as the main driver of
investment in energy networks. However, it also tries to make TEN-E a mechanism
through which it can play an active role on projects of clear relevance to European
energy security. However, trans-European networks needs to be depended on market
conditions, too. Thus, pipeline economics will continue to play an important part for the
future infrastructure of internal gas market. In that regard, the relative security in
international affairs and the fate of the energy security in Europe will strongly depend
on the alliances and power relationships established between the great “European transnationals” of the sector and their counterparts in other parts of the world in NorthAmerica and Russia.17 In fact, the existence of a powerful European trans-national
within a trans-border pipeline project is perceived as indispensable to the success of the
project. However, it is also argued that changes that have taken place in recent years in
the worldwide energy system could make it advisable to adopt a more regional,
government-led approach in energy issues, rather than just leaving it to market
conditions.
Gas market entails different segments each of them linked to the other like a chain.
The future projections based on demand and supply balance must be accurate and
timely to attract the necessary long-term investment consistently and to minimize
market disruptions and distortions.18 The lack of investment can create congestion and
even disruption in the basic infrastructure of natural gas system. But some uncertainties
about government policies on overall energy policy affect future gas demand
16
Loyola de Palacio, “Reforming the Gas Market”, Jan H. Kalicki and David L.Goldwyn (Eds.)
Energy and Security: Toward a New Foreign Policy Strategy, Baltimore, Johns Hopkins
University Press, 2005, p. 180
17
Aurelia Mane-Estrada, “European energy security: Towards the creation of the geo-energy
space” Energy Policy 34, 2006, p.3776
18
Michelle Michot Foss, “Natural Gas Industry, Energy Policy in”, Encyclopedia of Energy,
Volume 4, Elsevier Press, 2004, p.222
69
projections considerably creating major investment risk for Europe. The Commission
suggests a number of major strategic projects which the EU could promote to strengthen
solidarity and security of supply in a truly European energy network using all
instruments at its disposal, alongside TEN-E.19
Security Risks and EU Policies
The risks faced by the EU transcend the limits of internal market. This fact creates
a challenge for the EU as risks spread to other areas aside from those associated with
the internal market. We can subdivide the types of risks relating to debate on energy
security of supply in Europe as geological, technical, economical, geopolitical and
environmental risks. 20
However, geopolitical risk faced by the EU, is shown as a prominent one in terms
of threat it poses to interests of Europe. In 2009, the EU consumed 484 bcm of natural
gas. Nearly 36% of gas demand has been met by domestic production.21 The remainder
has been met by import. When considered the origin of the gas imports; Russia, Norway
and Algeria hold shares of 22%, 19% and 10% within the total EU gas consumption
respectively. However, import dependency has different patterns across the member
states, exposing some of them to various security risks. For example, Bulgaria and
Slovakia are fully dependent on the Russian gas supply and these are the countries that
are severely affected by any disruption in the Russian gas supply.22
According to future projections, a notable change in the share of natural gas within
EU energy mix is not anticipated, yet natural gas demand is expected to expand by 79
bcm up until 2030, meaning a 16% increase between 2005 and 2030.23 The leading
factors behind the foreseen increase in gas demand are the following: restrictions on
CO2 emissions, the nuclear phase out announced by some member states, high
emissions from coal based generation, and barriers to rapid development of renewable
generation seemingly forcing the EU into a high dependency on natural gas.24 On the
supply side, gas production is declining after its peak in 2001 with 232 bcm and
expected a total 59% decline in gas production between 2001 and 2030.25 All of these
forecasts indicate an import dependency of the EU at present and in the future. Besides,
greenhouse gas emission commitments of the EU will determine the EU’s future energy
portfolio as well.
19
European Commission, “Towards a Secure, Sustainable and Competitive European Energy
Network”, Green Paper, COM(2008) 782 final, Brussels.
20
Checchi et al, op cit., p.3
21
Natural Gas Consumption in EU27, Turkey and Switzerland in 2009, Brussels,
EUROGAS, 11 March 2010.
22
“The row between Russia and Ukraine: Pipe Down”, The Economist, 10 January 2009
23
European Commission, European Energy and Transport Trends to 2030 – Update 2007,
Directorate General for Energy and Transport, April 2008, p.74
24
Jan Kjärslad and F. Johnsson, “Prospects of the European gas market”, Energy Policy 35,
2007, p.869
25
European Commission, “European Energy and Transport Trends …”, op cit., p.74
70
HAKAN KAYSI
The challenge is increasing since import need of Europe has to be met from
politically unstable countries. This trend will apparently gain momentum after foreseen
oversupplied period until 2012 is over. After 2020, it is expected that Qatar and Iran
will emerge as major suppliers alongside Russia.26 However, Europe’s import
dependency especially to Russia, raises concern within the EU and in some member
states. Certainly there are other reasons for Russia to become a source of concern all but
its high share in EU gas import.
Russia’s foreign policy has increasingly been interpreted in its external energy
policies. That leads to distrust and concern for future partnership with Russia. Russia’s
gas strategy has been transforming from a regional to a world market one, in which the
national rather than the regional interests are central.27 This new strategy includes a
target of diversification of market outlets via countries with high demand potential like
China. Moreover, Russia is involved in close cooperation with other producing
countries within Central Asia and the Middle East. For example, Russia tries to lock up
vast amounts of natural gas through long-term contracts with Central Asian states by
offering to pay ‘European’ prices to them.28 Given that many of the projects (e.g.,
“southern corridor” such as Nabucco, Turkey-Greece–Italy Interconnector, TransAdriatic pipeline) depend on gas supplies from the Central Asian producers, there might
be some repercussions on the future of these pipeline projects. Furthermore, Russia
plays a prominent role in creation of a gas cartel, namely GCEF, with the major gas
producers of Middle East (i.e. Qatar, Iran, Algeria) and North Africa.
Alternative Policy Options
The EU and its member states have various alternatives at their disposal to tackle
with security of gas supply. Limited domestic gas and oil resources within the EU make
more energy import inevitable. However there are policy tools which could be used on
the supply and demand side. The net effect of these alternative policy tools will be
determined by the long-term trend on energy efficiency, oil prices, environmental
regulations, future of nuclear energy, technological developments, and world economic
outlook. More efficient use of energy has a potential to put pressure on import
requirement. On the other hand increasing use of alternative energy resources like
renewables would affect the EU energy mix. However future projections to 20 or 40
years ahead show that oil and gas will keep their importance.
Therefore, the EU should focus on measures and policies to mitigate risks arising
from gas supply in an efficient way. In that sense, future projections demonstrate that
Russia will supply the bulk of EU gas demand in foreseeable future. This makes it
indispensable to establish a cooperation scheme based on mutual understanding.
However, until Russia has a liberalized gas market, and until the government removes
26
Kjärslad and Johnsson, op cit., p.887
The Gas Supply Outlook for Europe: The Roles of Pipeline and LNG, The Hague,
Clingendael International Energy Programme, CIEP, August 2008, p.26
28
Perspectives on Caspian Oil and Gas Development, IEA Working Paper Series, Directorate
of Global Energy Dialogue, Paris, International Energy Agency, 2008, p.16
27
71
its direct control over the sector, the process will be open to conflict. That said, the EU
should find ways of forcing Gazprom into more competition. Interestingly, this can be
achieved best through diversification of gas supplies of the EU. According to some
calculations, even small amounts of gas coming from different sources can make a big
difference because of low elasticity of gas demand and net present value of a 10 percent
reduction in Gazprom prices due to competition is forecasted as €30 billion.29
LNG, as an alternative to gas trade via pipelines, could submit various
opportunities for diversification and flexibility of the gas system. According to
Eurogas30, LNG imports represented a share of 11 % of total EU supplies. It is
forecasted that LNG could forge 25% of total EU supplies in the long term. However, it
is not expected that LNG will replace gas trade through pipeline. In foreseeable future,
LNG will be used for meeting short-term deficits in supply or peak-shaving. Moreover,
LNG will bring more flexibility and security to land-locked Central and Eastern
European member states provided that there are sufficient interconnections among LNG
regasification terminals and them. It should also be kept in mind that flexible LNG,
which means one not committed to any market by means of a long-term contract, by its
nature is not committed to the European markets and is out of the control of the
administrative action.31
Keeping all ideas in mind, the EU has sought to lay the groundwork for future
partnerships with major producing regions and transit countries (e.g., the Caspian
Region and the Middle East along with Russia). The Southern Corridor of energy
supply will provide important contribution to EU energy security through further
flexibility and competition. Turkey, as a candidate state for EU membership, will
seemingly be a key player of that Southern Corridor.
Turkey’s Role
Access to multiple sources of supply through its favorable supply geography is key
to energy policy. In this regard, Turkey has the potential to profit from its geographic
advantages. Transit oil and gas pipelines via Turkey strengthen the geopolitical role of
Turkey. Generally these pipelines follow east-west route but there are some other
planned pipelines in north-south direction as well. However, Turkey should carefully
balance between these two axes. Particularly, it is evident that overextension of northsouth corridor could exclude fully development of east-west energy corridor which is
having key strategic importance to Turkey.
From the beginning of the idea of oil and gas pipelines between Central Asia and
Europe, Turkey has been an active player with the aim of becoming an energy hub
serving both sides. In this context, there are important pipeline projects already
29
The box “The money benefits of diversification” by Daniel Gros in Katinka Barysch (ed.),
Pipeline, Politics and Power: The future of EU-Russia Energy Relations, , Center for
European Reform, London, October 2008
30
Natural Gas Demand and Supply: Long Term Outlook to 2030, Brussels, EUROGAS,
November 2007, p.7
31
“The Gas Supply Outlook for Europe: The Roles of Pipeline and LNG”, op cit., p.63
72
HAKAN KAYSI
completed including the Baku-Tbilisi-Ceyhan crude oil pipeline, the South Caucasus
(Baku-Tbilisi-Erzurum) natural gas pipeline and the Turkey-Greece Interconnector.
Natural gas from Azerbaijan has been flowing to Greece since July 2007 over the South
Caucasus pipeline, the Turkish main transmission system and Interconnector between
Turkey and Greece.
Moreover, Turkey continues its membership negotiations with the EU making the
issue thornier. Ongoing postponements in materialization of the Nabucco project cause
Turkey to be criticized for different reasons. One of the reasons is related to Turkey’s
own security of supply problem. At the moment Turkey is more dependent on gas
import to Russia than the EU with a share of 63%. Turkey intends to diversify its
natural gas import from sources in Central Asia and the Middle East. On this account,
Turkey intends to secure as much as possible gas from Nabucco for domestic
consumption and to re-export rest of it to Europe. On the other hand, Turkey expects
some positive externalities from the project in its membership negotiations with the EU.
If worse comes to worst, the EU would need more gas through Nabucco trying to leave
less gas to Turkey. Therefore, it will be a difficult task to find a way that respects
Turkey’s legitimate concern for its own energy security as stated in the Green Paper on
Energy Networks.
Turkish Gas Market
Natural gas accounts for nearly one-third of total energy consumption of Turkey. 32
Turkey’s domestic gas production was around 0.7 bcm in 200933 covering 2% of total
demand. This makes Turkey a country close to becoming completely import dependent
in terms of gas. Interdependence between natural gas and electricity sector is rather high
given that electricity generation encompassed 56% of gas demand in 2009.
In this regard, natural gas supply has been based on long-term gas contracts with
different suppliers. In spite of long-term contracts with six different suppliers and spot
LNG for short-term balancing, distribution of actual gas import is not balanced. In
2009, 54,5 % of total gas import was met by Russia.34 This is a fairly high import
dependency on Russia when compared to the European average.
According to the official natural gas consumption figures, Turkey consumed 35
bcm of natural gas in 2009. However, state-owned company Botas had predicted 57
bcm of natural gas demand for 2010. This was the projection taken into consideration
for finalizing the long-term gas contracts. Nevertheless, the official forecast signals that
Turkey has been undergoing a slowdown in growth of gas demand at least in the shortterm. That would probably create a high risk since most long-term contracts includes
32
2008 Yılı Genel Enerji Dengesi Tabloları, Ministry of Energy and Natural Resources,
<http://www.enerji.gov.tr>, (10.02.2010), p.2
33
Monthly Natural Gas Survey, , Paris, International Energy Agency, February 2010, p.6
34
Türkiye Doğal Gaz Piyasası, PETFORM, <http://www.petform.org.tr/?lang=tr&a=3&s=1> ,
(05.06.2010).
73
take-or pay obligations. Moreover the risk seems to continue until the end of 2011 when
one of long-term contracts (supply of 6 bcm annually) with Russia will expire.
Security of Gas Supply in Turkey
The Turkish gas market has undergone a major reform that started with the Natural
Gas Market Law (NGML) 4646 which entered into force on May, 2001. The law meets
the requirements of the 2003 EU Gas Directive.35 The regulatory framework on energy
security in Turkey is based on responsibilities shared between Ministry of Energy and
Natural Resources (MENR) and Energy Market Regulatory Authority (EMRA).
MENR’s responsibilities involve determining and executing general energy policy goals
in the framework of planning, programming and analyzing Turkey’s needs for energy
resources. However, NGML defines specific tasks for EMRA. The regulatory body has
been granted prerogatives to monitor and drive the role of market players on energy
security.
NGML sets out storage as the main tool of gas supply security in Turkey. It
requires import licensees to obtain commitments from storage operators regarding their
ability to store the equivalent of 10 percent of their annual gas imports within five years.
It also requires wholesalers to take specific measures in regard to supply scheduling and
gas storage. However, nine years after NGML has entered into force, Turkey’s existing
underground storage capacity is still below 5 percent of total annual consumption, a far
cry from 10 percent obligation. Even with planned underground storage project36, it
seems difficult to catch the minimum storage obligation when taking increasing gas
demand into account.37
Despite the fact that natural gas has a relatively high share, 52%, in electricity
generation and even in overall energy mix, Turkey is still quite restricted in terms of
some essential flexibility tools to avert supply disruptions. The domestic production will
probably continue to forge a small part of overall consumption and storage seems to
stay below 10 percent in the foreseeable future. This leaves diversification of energy
supplies as the most important security policy for Turkey. The government has
supported the diversification of both energy resources and gas resources by relying on
alternative energy resources like renewables, usage of nuclear and domestic coal.
Turkey sees development of further oil and gas transit pipelines passing through its
territory as one of the pillars of energy policy. Basically, two benefits are expected: The
potential to enhance the security of gas supply by virtue of having larger-than-otherwise
volumes of gas moving across the national territory, and the possibility of creating a
35
Turkey: 2005 Review, Energy Policies of IEA Countries, Paris, International Energy Agency,
2005, p.107
36
In the scope of the project called “Tuz Golu Underground Gas Storage (UGS) Project”, Botas
plans to build UGS facility at approximately 40 km south of Tuz Golu (Salt Lake) in the central
part of Turkey. This storage site will have a geometrical volume of approximately 630.000 m³ and
the total working gas volume will be about only 1 bcm in twelve caverns.
37
As an example, Germany has the ability to store more than 25% of its annual gas consumption.
74
HAKAN KAYSI
Turkish gas market hub and contributing to a more liquid market for gas.38 However,
not necessarily all pipelines reaching Turkey’s mainland contribute to security of supply
in the same manner. The Blue Stream Pipeline linking Russia to Turkey (which directly
crosses under the Black Sea) has helped mitigating transit dependence which is the case
for pipeline between Turkey and Russia currently in operation in the Balkans. On the
other hand, the Blue Stream Pipeline was also heavily criticized strategically. Turkey’s
dependence on Russian gas has greatly increased since the pipeline’s construction.
Some believes that the Blue Stream prevents Turkey from pursuing independent energy
policies, and that could potentially allow Russia to thwart EU diversification strategies
involving Turkey.39
The Nabucco Project and the Turkey-Greece-Italy Natural Gas Pipeline Project
(ITGI) are important pillars of Turkey’s energy hub strategy. ITGI aims to link Turkey
to Greece and then Italy. In 2003, Turkey and Greece signed an Intergovernmental
Agreement for the first stage of the project, followed in 2005 by an agreement between
Greece and Italy. A trilateral IGA was signed by Turkey, Greece and Italy in July 2007
that defined the overall commercial and legal framework for gas trade and transit for the
ITGI. Volumes of gas supplied along the ITGI are expected to rise to approximately 12
bcm per year in 2013, with 8 bcm supplied to Italy and the remainder to Greece. The
first stage of the pipeline, the Turkey-Greece Interconnector, linking Turkey
(Karacabey) to the Greek grid (Komotini) was commissioned in November 2007. The
initial transportation capacity is 3 bcm per year.40 The Nabucco Project will be further
analyzed. But at this stage it can be expressed that ITGI and Nabucco are closely related
to each other and materialization of one of them will have repercussions on the other
due to limited availability of gas for transport at least in the medium term.
Aside of these two pipeline projects headed for Europe, there are other pipeline
projects which might be considered as feeding pipelines. The expansion of the South
Caucasus Pipeline (which brings gas from the Shah Deniz offshore gas field in the
Azerbaijan Caspian Sea to Turkey) would increase existing capacity (7.8 bcm/y) to 25
bcm by 2016. This would be linked to a second phase development of Shah Deniz, seen
coming on line between 2014 and 2017. The South Caucasus Pipeline will most
probably be the main conduit for Caspian gas for delivery to Georgia and Turkey, and
through Turkey to markets in Europe.41 Moreover, if Trans-Caspian link can be
constructed between Turkmenistan and Azerbaijan, the gas corridor between
38
Turkey: Gas Sector Strategy, ESMAP Technical Paper 114/07, Washington, Energy Sector
Management Assistance Program (ESMAP), 2007, p.44
39
Volkan Ozdemir, “Turkey’s Role in European Energy Security” in Svante Cornell and Niklas
Nilsson (eds.), Europe’s Energy Security: Gazprom’s Dominance and Caspian Supply
Alternatives, Stockholm & Washington: CACI & SRSP Joint Center, 2008, p.99
40
Perspectives on Caspian Oil and Gas Development, op cit., p.68
41
Ibid., p.65
75
Azerbaijan-Georgia-Turkey will be further strengthened. This energy hub could be
supplied by other potential gas producers like Iran, Iraq, and Egypt until 2015.42
This transit role between Caspian and the Middle Eastern suppliers and Europe
also submits opportunities for Turkey through further diversification of supplies. Except
LNG, Turkey uses a 10 bcm gas pipeline between Tabriz in Iran and Erzurum in Turkey
as of 2001 and the South Caucasus pipeline as of 2007 for gas import. These two
pipelines supplied nearly 30% percent of total imports in 2009. Iran is a leading
potential supplier with huge reserves but it was a net importer until recently. In addition,
there are doubts over its capability to raise its production capacity for import in short to
medium term.43 Turkey has experienced periodic disruptions in gas flow from Iran
showing Iran’s tight demand-supply balance particularly aggravating in winter cold.
Turkey is also active in Iraq signing a framework agreement in 1996 in Ankara for the
delivery of 10 bcm/y of gas to Turkey. It is pointed that Iraqi gas will be more
competitive, in cost terms, compared to gas from the traditional players such as
Azerbaijan, Turkmenistan, Iran, and Russia.44 However political instability in this
region, stemming from the war in Iraq and political confrontation between the US and
Iran make those countries too fragile to depend on. That place Central Asia, and
Azerbaijan in particular with its existing infrastructure, a highly favourable position for
Turkey to diversify its gas supply spectrum.
Turkey has close relations and cooperation framework with Azerbaijan and energy
is not outside of that. The long-term gas contract with Azerbaijan dated 2001 makes it
possible to re-export the gas to third countries. Turkey’s gas export to Greece has been
based on that contract. But, given the fact that Azerbaijani Shah Deniz Phase II gas has
also been considered to feed Nabucco and even ITGI, finding equilibrium between the
interests of all sides poses a real challenge to Turkey’s energy policy. Assumptions
about expected volumes for export from Shah Deniz II vary, but this could eventually
amount to an additional 9-12 bcm/y.45 Turkey would demand to secure at least 6 bcm
Azerbaijani gas per year. However, recent slowdown in gas demand could require
reviewing future gas demand projections unleashing more Azerbaijani gas for Europe.
Either with Azerbaijani gas or without it, Turkey’s import of natural gas from
Russia will not decrease below 40% until 2015. After that it will depend on new gas
contracts, diversification targets and domestic demand. In that sense, a policy focused
on curtailment of share of gas within primary energy consumption will need to be
adopted alongside diversification policies.
42
John Roberts, “The Turkish Gate: Energy Transit and Security Issues”, CEPS EU-Turkey
Working Papers, No. 11, 1 October 2004, p.6
43
Nicklas Norling, op cit., p.39
44
Dimitrios Mavrakis et al., “An assessment of the natural gas supply potential of the south
energy corridor from the Caspian Region to the EU”, Energy Policy 34, 2006, p.1676
45
Perspectives on Caspian Oil and Gas Development, op cit., p.41
76
HAKAN KAYSI
Southern Corridor
The Southern Corridor (or Southern Gas Corridor) which is a planned energy
supply route from the Caspian region through Turkey and into Europe is a term used in
various EU official documents. However, it appears that EU countries have yet to agree
on which projects should actually constitute the Southern Corridor. It could comprise a
Trans-Caspian pipeline from Turkmenistan to Azerbaijan, Turkey-Greece-Italy Natural
Gas Pipeline Project and also the planned Nabucco gas pipeline to run from Turkey,
through Bulgaria, Romania, and Hungary and terminating in Austria. In some cases, its
meaning has been extended in a way comprising South Stream gas pipeline too.
The EU has tried to delineate the Southern Corridor concept in Prague Summit
held in 8 May 2009.46 In the declaration signed in Prague by leaders from Europe,
Azerbaijan, Turkey and Georgia after the Summit, it has been clarified that Southern
Corridor is considered as a “modern silk road” interconnecting countries and people
from different regions and establishing the adequate framework, necessary for
encouraging trade, multidirectional exchange of
know-how, technologies and
experience. More importantly, rather than determining some specific pipeline projects,
the Declaration defined the corridor as a synergy of some specific documents. The
documents included in this definition have comprised of some particular Partnership
and Co-operation Agreements, Association agreements and declarations between the
EU, Turkey, Egypt and Central Asian countries.
The Southern Corridor had been already endorsed at the 2007 European Spring
Council as a means of diversifying its energy sources and routes to Caspian, Central
Asian and Middle Eastern suppliers. It has been expected that gaining access to such
resources will help increase the EU’s resilience to any disruptions in energy supply.
Another element underpinning this security perception is to avoid the already high risks
associated with maritime transport of oil and LNG.
Nevertheless, the Nabucco Gas Pipeline project seems to be the vital link of the
southern corridor concept. It has been planned to carry natural gas from producing
countries like Azerbaijan, Turkmenistan, Iran and possible other countries to Europe, is
expected to contribute to the EU’s energy security. It has gained extra legitimacy from
the latest crisis between Russia and Ukraine at the beginning of 2009. The showdown
between Russia and Ukraine ended up with the loss of confidence as a reliable source of
natural gas by the EU.
The Co-operation Agreement for Nabucco was signed among the associated
companies of the respective countries on 11 October 2002. Nabucco Gas Pipeline
International GmbH (NIC), responsible for the marketing of the pipeline capacity, was
established in 2004. Current shareholders of NIC are OMV (Austria), Botas (Turkey),
Bulgargaz (Bulgaria), Transgaz (Romania), Mol (Hungary) and RWE (Germany) with
46
The Declaration - Prague Summit, Southern Corridor, 8 May 2009,
<http://www.eu2009.cz/en/news-and-documents/press-releases/declaration---prague-summit-southern-corridor--may-8--2009-21533/> , (11 June 2009)
77
equal shares of 16,67%. Originally, the commissioning of the first phase of Nabucco
was expected by the end of 2009.47 According to latest statements, the pipeline will be
operational in 2014 with initial capacity. The cost of the project has also got through up
and downs. The predictions began with €4.6 billion, rose to €7.9 billion and it seems
that it will be revised downward because of dramatic decline in world steel prices.48
The long delay in the project is mostly attributed to the uncertainty about supply
sources. Despite the fact there are potential suppliers in the region to feed the pipeline,
Nabucco is still in need of overcoming this uncertainty. In the initial phase, Central
Asian route via Azerbaijan and Turkmenistan is standing out with their reserves and
production capacity but in the longer term Middle Eastern suppliers such as Iran, Egypt
and Iraq can sell their gas over Nabucco. Even Russia could become a supplier to
Nabucco in a contrasting manner to the original idea behind the project. Uncertainty
over gas supplies could be considered as a major setback for the realization of the
project but on the other hand that multiple set of supply sources with incremental
amounts of gas will most probably the strong side of the project. This would forge a
balanced interest structure between consuming, transit and producing countries
preventing a single supplier to exert political or economic influence over consuming
countries. This flexibility generally lacked by pipeline gas would also be in harmony
with the ongoing efforts to create a liberalized and competitive internal gas market in
the EU.
Member of the EU?
The opposition to Turkey’s membership depends on religio-cultural rifts, the
doubts on democracy and rule of law, the EU’s digestion capacity of new members, and
difficulties to integrate a big country like Turkey to existing supra-national structure of
the EU. However, there are also strong arguments in favor of Turkey’s membership
perspective.
Among other things, economic dimension is an important part of Turkey’s
accession to the EU. Business circles are strongly convinced that Turkey’s accession
will create a win-win situation for both sides.49 Political gains are also relevant. Turkey
expects EU membership will be a catalyst for democratic reforms in the country and the
EU will utilize Turkey’s influence in a wider region from Balkans to Central Asia and
Middle East. In this regard, security appears to be one of the key dimensions of Turkish
membership of the EU. In post-cold war era, the security issues in Europe have widened
both in space and scope. European security environment has a multi-dimensional
structure including European, Middle Eastern, Mediterranean security issues. This
47
Turkey: 2005 Review, op cit., p.105
“Türkiye
Olmadan
Nabucco
Olmaz”,
04
February
2009,
<http://www.cnnturk.com/2009/ekonomi/genel/02/04/turkiye.olmadan.nabucco.olmaz/512080.0/i
ndex.html>, (22 February 2009), p.1
49
Julian Horn-Smith, “Turkey: Trade and EU Accession”, Adam Hug (ed.), Turkey in Europe:
The Economic Case for Turkish Membership of the European Union, London, The Foreign
Policy Center, 2008, p.51
48
78
HAKAN KAYSI
structure also developed in scope comprising economic, social and political insecurity
alongside military threats. Security of Europe has been threatened by weapons of mass
destruction, terrorism, fundamentalism, demographic violence and migration and
organized crime all stemmed from southern and eastern periphery of Europe. Moreover
security of energy supplies would forge another part of this security perception. Turkey
can play a vital role as a stabilizer in its region by controlling reliable stream of energy
resources to Europe.
Integration of Turkish gas market to the EU would be another agenda item in
accession negotiations. Turkey expects a contribution from energy cooperation with the
EU to the negotiations. Nabucco project appears to be the main part of this strategy.
Turkey didn’t cover this strategy in government statements or even in negotiations on
Nabucco project itself. Indeed, participation of GDF to Nabucco project was blocked by
Turkey on grounds of France’s approval of a bill recognizing Armenian genocide
claims.
On the other hand, during a visit to Brussels, Turkey Prime Minister Mr. Erdoğan,
has made it clear that Turkey might be forced to rethink its support for the strategic
Nabucco gas pipeline if the EU refuses to unfreeze accession talks on important
negotiating chapters such as energy.50 This statement came in a time when the EU is
extremely cautious about the security and stability of transit lines. Therefore, it has
ignited further questions about the possible contributions of Nabucco to energy security
of the EU.
However, the EU itself links the pipeline to the interests other than economic
benefits. This is particularly clear in the example of EU’s objection or at least
reservation to Iranian gas supplies to be hooked up to Nabucco pipeline. Besides the EU
appears to embrace the link of energy cooperation and membership when Commission
President Barroso said “Turkey can in fact be something that is in the interest of all
European citizens: Good cooperation on energy matters.” 51
That kind of strategy taking the shape of horse trading has been increasingly
politicizing energy cooperation casting shadow over mutual economic benefits to be
gained by both sides. Instead, a market-oriented approach focusing on competition and
further interconnection between the EU and Turkey will mostly forge a ground upon
which a robust cooperation on energy can emerge. In this regard, opening of energy
chapter to negotiations could provide an important momentum in terms of further
alignment of EU internal gas market with Turkey. Moreover, Turkey should not be
perceived as a mere transit route to be passed over. With potentials like high demand
growth potential structure, favorable supply geography and infrastructure, extensive
50
“Turkey plays energy card in stalled EU accession talks”, 20 January 2009,
<http://www.euractiv.com/en/enlargement/turkey-plays-energy-card-stalled-eu-accessiontalks/article-178623>, (18 February 2009), p.1
51
“Energy
pushes
Turkey
and
EU
closer”,
9
January
2009,
(20
<http://www.nytimes.com/2009/01/19/world/europe/19iht-turkey.4.19499151.html>,
February 2009), p.1
79
transmission backbone, Turkish gas market could be an important gas terminal and
important part of EU internal gas market.
Conclusion
Concerns about security of energy supplies to the EU are rising all over the
Europe. The discussions over how to handle energy security continue. Nevertheless,
two different approaches prevail. Some analysts argue that the EU should stick to
market principles while handling security of supply problems. It is expressed that this
kind of strategy is in harmony with the EU’s capabilities and structural organization.
Others believe that the EU should take a more assertive stance towards securing energy
supplies by making energy policy one of the pillars of the EU external policy.
EU Commission indeed takes steps including both of the two strategies. On one
hand, it tries to increase the reliability of EU’s internal energy market to overcome
short-term supply crises. The directive 2004/67 involves rules in case of gas supply
crisis introducing responsibilities for both the Commission and member states. On the
other hand, the EU appears ready to undertake some strategic initiatives on energy
geopolitics. This approach would involve widespread usage of TEN-E to strengthen its
position in certain vital pipeline projects.
It is clear that the risks faced by the EU surpass the boundaries of internal energy
market. Forecasts show that EU’s gas demand rises and domestic production goes
down. This necessitates further gas import both as LNG and pipeline increasing the
geopolitical risks since most of new gas production sites are located in politically more
unstable countries. The fact that the distribution of risk of gas supply throughout the EU
is not homogenous among member states restricts joint action in decision-making
bodies of the EU. Therefore, it is not rare that member states conduct policies
contradicting policies of other member states or even that of the EU.
Especially, Europe’s import dependency to Russia, raises concerns in the EU.
Russia controls a high share within EU gas import and it is expected to increase. It is
apparent that the EU needs to counterbalance Russian influence by diversifying gas
supply sources. Alternative gas routes should be realized by making a compromise
between business conditions and political will.
The weakness of EU external energy policy together with the Europe’s import
dependency to Russia constitutes the premier challenge for EU policy makers. Russia
tries to deepen this weakness through bilateral gas agreements with major European
consuming countries such as Germany, France, Italy, Netherlands and Belgium. If this
tendency prevails, Russia could strengthen its position imposing its conditions in the
future gas negotiations, keeping an EU common energy policy at bay.
Turkey seems to strengthen its position as a new gas artery between resource-rich
regions and Europe. Some oil and gas pipelines have been already completed and
operated successfully but some of them are expected to be realized. Moreover, Turkey
has been going on negotiations with the EU for full membership and this can be a
catalyst for further and deeper cooperation between Turkey and the EU on energy
80
HAKAN KAYSI
matters. Recent reform process on gas and electricity sectors in Turkey signals that
Turkish energy market is on its way for integration with EU internal market. This
development can create a great basis for Turkey’s aim to become an energy hub
integrated with EU market. That kind of approach must be the starting point for any
long-term cooperation framework. A well- functioning energy market in Turkey would
provide the EU with necessary reliable and liquid market conditions serving as a
guarantee for energy security.
Bibliography
G. BAHGAT, Europe’s Energy Security: Challenges and Opportunities, International
Affairs 82:5, 2006.
BOTAS, “Annual Report”, Ankara, 2008.
BP, BP Statistical Review of World Energy, London, BP, June 2009.
Arianna CHECCHI, A. BEHRENS and C. EGENHOFER, Long-Term Energy Security
Risks For Europe: A Sector-Specific Approach, CEPS Working Document,
No:309, Brussels, January 2009.
Clingendael International Energy Programme, The Gas Supply Outlook for Europe:
The Roles of Pipeline and LNG, The Hague, CIEP, August 2008.
Aad CORRELJE and Coby Van der LINDE, “Energy supply security and geopolitics: A
European perspective” Energy Policy 34, 2006, pp.532-543
S. DRORIAN, Rethinking European Security: The Inter-regional Dimension and the
Turkish Nexus, European Security, 14:4, 2005, pp. 421 - 441
Christian EGENHOFER and Arno BEHRENS, “Two sides of the same coin? Securing
European energy supplies with internal and external policies”, paper presented at
the Vijverberg Session on Energy, The Hague, 20 May 2008.
Energy Sector Management Assistance Program (ESMAP) “Turkey: Gas Sector
Strategy”, ESMAP Technical Paper 114/07, Washington, 2007.
Aurelia MANE-ESTRADA, “European energy security: Towards the creation of the
geo-energy space” Energy Policy 34, 2006, pp. 3773-3786
EUROGAS, Natural Gas Demand and Supply: Long Term Outlook to 2030,
November, Brussels, 2007.
European Commission, European Energy and Transport Trends to 2030 – Update
2007, Directorate General for Energy and Transport, April 2008.
European Commission, Communication from the Commission to the European
Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and
the Committee of Regions on the Directive 2004/67/EC of 26 April 2004
concerning measures to safeguard security of natural gas supply, COM(2008)
769 final, 13 November 2008
81
European Commission, Towards a Secure, Sustainable and Competitive European
Energy Network, Green Paper, COM(2008) 782 final, Brussels.
Micheal Michot FOSS, Natural Gas Industry, Energy Policy, in Encyclopedia of
Energy, Volume 4, Elsevier Press, 2004.
Nigel HARIS and Mary JACKSON, A picture of the European gas trading market
in 2005, 2005, <http://www.kingstonenergy.com/eugas0805.pdf> February 19,
2009
International Energy Agency, Turkey: 2005 Review, Energy Policies of IEA Countries,
OECD/IEA, Paris, 2005.
International Energy Agency, World Energy Outlook 2007, OECD/IEA, Paris 2007.
International Energy Agency, Perspectives on Caspian Oil and Gas Development, IEA
Working Paper Series, Directorate of Global Energy Dialogue 2008/1,
OECD/IEA, Paris, 2008
Jan KJÄRSLAD and F. JOHNSSON, Prospects of the European Gas Market, Energy
Policy 35, 2007, pp. 869-888
Dimitros MAVRAKIS, F. THOMAIDIS and I. NTROUKAS, An assessment of the
natural gas supply potential of the south energy corridor from the Caspian Region
to the EU” Energy Policy 34, 2006, pp.1671-1680.
Nicklas NORLING, Gazprom’s Monopoly and Nabucco’s Potentials: Strategic
Decisions for Europe, Silk Road Paper, Central Asia-Caucasus Institute & Silk
Road Studies Program, Washington & Stockholm, 2007.
Volkan ÖZDEMIR, Turkey’s Role in European Energy Security, in Svante Cornell and
Niklas Nilsson, eds., Europe’s Energy Security: Gazprom’s Dominance and
Caspian Supply Alternatives, Stockholm & Washington: CACI & SRSP Joint
Center, 2008.
Loyola de PALACIO, Reforming the Gas Market, in Jan H. Kalicki and David
L.Goldwyn (Eds.), Energy and Security: Toward a New Foreign Policy
Strategy, Baltimore, Johns Hopkins University Press, 2005, pp. 175-190
Uwe REMME, M. BLESL and L. FAHL, “Future European gas supply in the resource
triangle of the Former Soviet Union, the Middle East and Northern Africa”,
Energy Policy 36, 2008, pp.1622-1641
John ROBERTS, The Turkish Gate: Energy Transit and Security Issues, CEPS, EUTurkey Working Papers, No. 11, 1 October 2004.
Julian HORN-SMITH, “Turkey: Trade and EU Accession”, Adam Hug (ed.), Turkey
in Europe: The Economic Case for Turkish Membership of the European
Union, London, The Foreign Policy Center, 2008.
82
HAKAN KAYSI
J. STERN, Security of European Natural Gas Supplies: The Impact of Import
Dependence and Liberalization, The Royal institute of International Affairs,
London, 2002.
G. M. WINROW, Turkey and EU Energy Security” in Hug, A. (ed.), Turkey in
Europe: The economic case for Turkish membership of the European Union,
London, The Foreign Policy Center, 2008.
Richard YOUNGS, Europe’s External Energy Policy: Between Geopolitics and the
Market, CEPS Working Document, No. 278, Brussels, CEPS, November 2007.
10, OLARAK
No:2 (Yıl: 2011), s.83-98
BİR TASARRUF Cilt:
ŞEKLİ
EUROPEAN UNION AND TRANSATLANTIC
RELATIONS: ROTATING PRESIDENCIES OF
FRANCE, CZECH REPUBLIC AND SWEDEN
Dilek MORGÜL∗
Abstract
The relationship between EU and US has always been strategic in case of both
parties and this relationship takes different shapes during the different presidencies of
the European Union. This situation composes a debate about the transatlantic relations
of EU. For discussing the existing debate about relationship between EU and US, first
it is crucial to analyze bilateral relations between them. In accordance with that to see
the most recent differences of the relationship between EU and US, trio presidencies of
French, Czech and Swedish are examined in case of transatlantic relations. The article
investigates an answer to the question of whether EU presidencies give priority to their
national interests or EU interests in their relations with other parties or not? In order to
be able to find a concrete answer to this question, first the general bilateral relations of
France, Czech Republic, and Sweden with US is analyzed. Then, the relationship of
each of three countries, during their period of EU Presidency, with US is examined.
Key Words: EU Presidency, Transatlantic Relations, National Interest,
Supranational Entity, French, Czech, Swedish EU Presidency.
Özet
Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri arasındaki ilişki, taraflar için daima
stratejik bir öneme sahip olmuştur ve ikili arasındaki ilişki değişen AB Dönem
Başkanlıklarında farklı şekiller almıştır. Bu durum, AB’nin ABD ile olan ilişkilerinde
tartışma konusu olmuştur. Taraflar arasındaki ilişkiyi tartışmak için öncelikle AB ve
ABD arasındaki ikili ilişki değerlendirilmiştir. Bu bağlamda ikili arasındaki en güncel
ilişkiyi değerlendirmek için AB’nin Fransa, Çek Cumhuriyeti ve İsveç dönem
∗
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulunda stajiyer.
84
DİLEK MORGÜL
başkanlıkları süresince ABD ile olan ilişkileri incelenmiştir. Bu makale ile AB’nin
değişen dönem başkanlıkları sırasında ABD ile olan ilişkilerinde dönem başkanı olan
ülkenin kendi mili çıkarlarına mı yoksa AB çıkarlarına mı önceliği verdiği sorusuna
yanıt bulmak amaçlanmıştır. Bu soruya somut bir cevap bulmak amacı ile öncelikle
Fransa, Çek Cumhuriyeti ve İsveç’in ABD ile olan genel ikili ilişkileri incelenmiş
ardından da bu ülkelerin AB Dönem Başkanı oldukları süreçte ABD ile olan ilişkileri
değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimler: AB Dönem Başkanlığı, Atlantik Aşırı İlişkiler, Milli Çıkar,
Uluslarüstü Kuruluş, Fransa, Çek Cumhuriyeti, İsveç AB Dönem Başkanlıkları.
Introduction
The existing literature on the European Union (EU) Presidency and transatlantic
relations is very broad. This research includes assessments about trio presidencies of
France, Czech Republic, Sweden and transatlantic relations of EU during these
presidencies. Before one can start discussing the details of each presidency’s relations
with US, it is crucial to recall what EU Council Presidency is and how it is likely to
develop in the future. The first thing that should be stressed is that EU Council
Presidency is not the presidency of EU but the presidency of one of the EU institutions.
The responsibility of EU Presidency is first to play the role of a chairperson and to
listen the views of different member states. Hence this responsibility of EU Presidency
requires leadership but before leadership it requires dialogue and to put a side his/her
national position to reach European consensus. However as it is well known EU is a
community of nation states. Some of these nation states are very strict against anything
that challenges their dominance in the political arena although when they became EU
member, they pool their sovereignty to EU as a supranational entity. Any tendencies
that had cross-national assertions and ties are regarded with suspicion. National
orientations of member states towards EU are divers. For some member states EU was
an opportunity for others it is a restriction. This research investigates whether member
states during their EU Presidency give priority to their own national interests or give
priority to EU as a supranational institution. In this respect mainly this research focuses
on EU and its transatlantic relations specifically during the trio presidencies of France,
Czech Republic, and Sweden. For reaching more concrete assessment first each
country’s historically bilateral relations with US will be examined and also their
relations under EU Presidency umbrella will be evaluated.
EU-US Relations
“The relationship between US and Europe constitutes the world’s strongest, most
comprehensive and strategically most important partnership”1 especially in case of
economy they dominate world trade and they provide lion share of economic
development. EU and US represent %40 of the world trade and they hold together %80
1
Jose Manuel Barroso, Brussels, 9February 2005, Press Release.
EUROPEAN UNION AND TRANSATLANTIC RELATIONS: ROTATING
85
of the global capital markets.2 In general EU and US agree on some common objectives
about the strategies on peace, stability and economic development in the world.
Although generally they share common objectives and similar analysis of threats,
the way that each of them uses for achieving their objectives or for fighting against
threats is completely different from each other. This situation caused some people to ask
whether EU and US actually are friends or rivals.3 Hence EU-US relations yes the most
powerful but also one of the most complicated relations in the world.
The EU-US partnership had remained the focus of any EU foreign policy strategy,
although there had been occasional fluctuations in the transatlantic relationship over the
past 50 years. Besides the many areas of cooperation, there are many areas of clashing
attitudes especially about political and strategic issues. One of the recent issues that
caused conflict between EU and US was the unilateral decision of US to wage out war
on terror on the basis of former US President Bush’s polarizing neoconservative
doctrine of “prevention, preemption, preeminence.”4 The policies of Bush
administration like high reliance on US military power, US perception of axis of evil
(actually the President Bush’s perception) which led to invasion of Iraq and also the
perfunctory and simplistic policies of US administration towards the complicated
situation of Middle East are the policies that created tensions on the relationship
between EU-US.
The unilateral decision of US in Iraq led to divisions among the Europeans.
Division between the one who is willing to act with US, and the other one who is
refusing to join in an action with US. Because of this division, American
neoconservatives promoted an agenda which defines these divisions as “those who are
with us and those who are against us.”4
One can analyze EU’s transatlantic relations in three broad phases as Burghardt
did in his diplomacy paper. These phases are mainly;
1- From the early beginnings in late 1940’s to the end of Cold War in 1989
2- From 1989 to 9/11 in 2001
3- From 9/11 to the era of new realism5
In addition to these three phases of Burghardt, as fourth phase President Obama
and his administration’s attitudes towards EU will be examined in the following.
2
Gunter Burghardt, “ The European Union’s Transatlantic Relationship”, College of Europe EU
Diplomacy Papers, No.2, 2006, p.2-25.
3
Cameron Fraser, Introduction European Foreign Policy, New York, Routledge, 2007, p.90106.
4
Gunter Burghardt, op.cit., p.5.
5
Ibid., p.6.
86
DİLEK MORGÜL
From the Early
Cold War in 1989
Beginnings
in
Late
1940’s
to
the
End
of
In the post second world war era, European powers came together and created a
project for replacing failed system of national sovereignty with a community of nation
states in which nation states pool their sovereignty through some rules and institutions
to the community. This project was also highly supported by US. “During this period
US assumed the role of an active, protecting power as a mediator in Europe without
being a European power.”6
In the Cold War era, the most significant issue for US was the reconstruction and
stabilization of Western Europe became the backbone of US doctrine of containment. In
this period all US presidents had been influential in supporting the concept of an
organized transatlantic relationship based on a military alliance which refers to NATO
with US as the dominant member and also transatlantic relationship based on European
Community and US partnership. For this purpose in 1947, Marshall Plan was applied
for helping the devastated European economies to recover.
In 1953 during the Eisenhower administration, the first full diplomatic
representative, a US ambassador was accredidated to European institutions. After the
implementation of Paris and Rome Treaties, cooperation between European Community
and US rapidly increased. Deliberations were held with US administration by the
Commission.
From early 1980’s to single European Act of 1985 and till the Maastricht Treaty
(1992), president of US and European Community kept in touch regularly. In 1989, US
President Bush uttered his feelings about Europe’s future by saying that “the fall of
Berlin wall and dissolution of Soviet Union opened the prospect of a Europe whole and
free.”7
From 1989 to 9/11
The fall of Berlin Wall and dissolution of Soviet Union could be considered as a
turning point for Europe’s future and it symbolized the greatest common achievement
of US and Europe. Both parties were influential in this process. US was influential with
its determination which was highly based on military power. Europe was also influential
with its model of European integration which had attracted the people living under
communist regime. Hence, post 1989 Europe which is whole and free at peace with
itself, would not be possible with the US or Europe acting alone.
In the post 1989 era, relationship between US and EC/EU had much more strong.
They shared the common security threats; such as international terrorism, proliferation
of weapons of mass destruction, failed states, regional conflicts, the first Gulf war and
the Balkan wars. These common threats led to more rapprochements between the
parties.
6
7
Ibid., p.7
Ibid., p.9
87
In 1990 Transatlantic Declaration signed between the US and EU which enabled
regular political deliberations at all levels. The transatlantic declaration also
strengthened their partnership in order to support democracy to promote the rule of law
and respect for human rights, individual liberty, and international security also by
cooperating other nations fight against aggression, coercion and prevent conflicts that
would lead to war in the world.8
In 1995, EU and US went beyond transatlantic declaration and they signed New
Transatlantic Agenda (NTA). By this agenda there had been achieved more progress in
transatlantic relations. NTA embodies the constitutional basis of US-EU relations and
also regular meetings at presidential and ministerial levels. NTA mainly has four
objectives as “promoting peace, stability democracy and development; expanding
world trade and economic growth, meeting global challenges and building ties between
EU and US representatives from business, academic, consumer, labor, environment and
government circles.”9
Relative to the adoption of NTA, a joint EU-US Action Plan was also prepared
which directed the EU and US to large number of measures within the overall areas of
cooperation. Furthermore, in 1998 London Summit parties reached an agreement which
provided cooperation in the area of trade and it is called Transatlantic Economic
Partnership (TEP). A great deal of economic cooperation takes place between EU and
US in the forms of international multilateral economic forums such as G7/8, the WTO,
IMF and WB.
The years from the end of Cold War till the election of President Bush can be
defined as one of the most intense period of transatlantic integration. However, with the
election of Bush as president the direction of the relations had changed. Because of the
President Bush’s attitudes in number of important international commitments, such as
the Kyoto Protocol and the International Criminal Court Treaty. Also, US bilaterally
decided to reduce the number of meetings with the EU to one per year which furthered
the confrontations between the EU and US. When the first annual EU-US Summit took
place in June 2001 in Sweden, members of European Union harshly criticized US
president. These developments led to tensions between EU and US during the first eight
months preceding 9/11.
From 9/11 to New Realism
On 9th of September 2001, traditional sense of America’s invulnerability and
security at home all of as sudden was entirely changed by the unprecedented terrorist
attacks on US. Terrorist attack of 9/11 was a turning point in American foreign and
security policy. After the attacks President Bush waged war on terrorism and this
decision of US led divisions in the European Union. EU split into those who decided to
support US and those who opposed the US action and preferred more comprehensive,
internationally legitimized approach against terrorism. They preferred to use the term of
8
9
Cameron Fraser, op cit., p.92
Gunter Burghardt, op cit., p.13
88
DİLEK MORGÜL
fight against terrorism as opposed to Bush administration’s policy of war against
terrorism.
However these disagreements did not prevent EU-US to take number of common
measures about homeland security and counter terrorism also they continue to cooperate
in Afghanistan. But the tension between EU and US rapidly increased by the President
Bush unilateral decision of invasion of Iraq. In general EU-US relations can be defined
as uneasy and combative during 2002 and 2003.
In 2004 with a newly elected European Parliament (Barroso Commission) and
with the reelection of Bush as president provided an opportunity to revise the
transatlantic agenda. The progress in transatlantic relations started to increase with the
EU-US Summit in 2006, in Vienna. President Bush in his speech told that “what is past
is past, what is ahead of US is a hopeful democracy in Middle East”, confronting global
challenges, energy security, economic and trade issues were dealt with constructively.
At the end of the summit President Bush said that “we disagreed in an agreeable way”
about the consultation between EU and US.10 As President Bush mentioned, yes there is
progress in transatlantic relations, however there still remains disagreements between
parties.
Transatlantic relations had profoundly started to change with the election of
Obama as US President. The election of Obama ushered a new era in relations with EU.
The New Administration of President Obama and EU
Robert Kagan argues that “on major strategic and international questions,
Americans are from Mars and Europeans are from Venus: they agree on little and
understand one another less and less.” When it comes to setting national priorities,
determining threats, and fashioning foreign and defense policies, Kagan claims that “the
United States and Europe had irrevocably parted ways.”11
However this understanding of EU-US relations started to change with the new US
president. The new administration in US under President Obama started to seek for
closer relations with EU in many areas. As opposed to former President Bush’s
unilateral acts in international relations, Obama preferred to act multilaterally and he
mentioned that he gave importance to cooperation with European states in case of
global threats; such as, terrorism, climate change, global financial crisis, stabilizing
Afghanistan, the rise of China and India also proliferation of weapons of mass
destruction.
Obama administration clearly declared that dialogue and cooperation between EU
and US will increase to promote peace, stability and democracy. Hence one can clearly
say that EU-US relations had a positive, fresh start under the new administration of
10
George W. Bush, Vienna, 21 June 2006, Press Release.
Robert Kagan, “ Of Paradise and Power: America and Europe in the New World Order”, New
York, Alfred A. Knopf, 2003, p.50.
11
89
President Obama and the attitudes of Europeans towards US started to change
extensively in a positive way with the elected new president.
France-US Relations
France and US relations has a long history which is deeply embedded in the world
war years and especially in the past war years. In the post war years, initially there was
cooperation between two nations specifically in the economic field. US helped France
via Marshall Plan (1947) for recovering French economy. Later on cooperation between
two nations went beyond the economic field and France became formal ally for US
through North Atlantic treaty by this way there had been achieved also political
cooperation.
Although both countries were against Soviet Union’s aggression during the cold
war, they went through a crisis in Suez (1956) which gave rise to emerge distrust
between two. In general despite of some occasional tensions and conflicts between two
nations, during the period of 1950’s France had a positive opinion about US. The
situation was drastically changed when Charles de Gaulle became the president of
France and wanted to build its own nuclear weapons. These tensions between US and
France reached to the peak in 1966, and De Gaulle decided to withdraw French forces
from military structure of NATO. De Gaulle's ambition was to make France a leading
power with a large following among non-aligned Third countries especially Africa and
Middle East.
The tension between France and US also continued during the Vietnam War and
with the Algerian War of Independence, French view of US further on worsened and it
became to be seen as an imperialist power.
France which is one of the founder countries of EU has seen EU as a mean for
counter balancing American power. Hence France supported EU initiatives of currency
of Euro which challenged US currency dollar in global trade and also France support
European defense initiatives as an alternative to NATO for challenging American
power.
In the post 9/11 era, France cooperated with US for fighting against terrorism by
creating alliance between US and France intelligence service. French opposition to
American power strengthened during the time of Iraq war. France along with other
European countries and with Russia was against UN resolution which permits US
invasion of Iraq in 2003. France severely criticized George Bush administration policies
in Iraq.
Later on issues like Hezbollah power in Lebanon, Iran’s nuclear program and
Israel Palestinian peace process gave rise to world leaders including France and US to
fight against extremism in 2006. This decision was followed by strong France and US
cooperation in UN during the Cedar Revolution and also two nations had an important
role on UN resolution which aimed to bring a ceasefire in 2006 in Israel-Lebanon
conflict.
90
DİLEK MORGÜL
Relations between France and US became much friendly when pro American
politician Nicolas Sarkozy elected as president in France in 2007.12 Sarkozy gave a
speech before US Congress when he became president and he emphasized strong
American French friendship. This close and friendly relations with US had some
reflections also in EU. Especially in the time of French EU Presidency which was held
by Nicolas Sarkozy in second half of 2008.
French EU Presidency and Transatlantic Relations
French EU Presidency started with serious challenges. The first challenge that
French EU Presidency faced was the rejection of Lisbon Treaty (2007) by the Ireland.
Ireland was the only member of EU that left the ratification process in the hands of its
citizens by holding a referendum on the proposal of Lisbon Treaty. Irish voters basically
opposed to provisions of the treaty. Because they believe that Lisbon Treaty would
defeat the rights of smaller member states to make their own laws and decide their own
future. This development also had severe impacts on Czech Republic's decision because
Czech Republic was also opposed Lisbon Treaty and haven’t ratified it yet. EU
Presidency took some measures (like offering guarantees on national sovereignty and
each country continue to have a commissioner) to remove obstacles before the Lisbon
Treaty and achieved to convince Ireland for having a second referendum. In this sense
one could claim that French EU Presidency was successful about further integration
within the union.
Another serious challenge that almost immediately after France took presidency
was the war which broke out between Georgia and Russia because of the Georgian
attacks on South Ossetia in 2008. EU cannot be considered totally unsuccessful in case
of managing crisis in South Ossetia, actually EU succeeded in securing ceasefire while
US diplomacy was nowhere to be found. When Washington was grousing against
Russia’s aggression, Sarkozy and his European colleagues were able to see that Georgia
in fact was not that much blameless and Saakashvili made a huge mistake by attacking
South Ossetia. “While mindful of the need to preserve a working relationship Moscow,
Sarkozy is no apologist for Russia, but sees the country through the realist lens that is
too often observed by ideological blinders on the other side of Atlantic .”13
The final biggest challenge that French EU Presidency encountered was the global
financial crisis which started with the bankruptcy of famous US firms and spread all
around the world. When financial crisis arose in US, Sarkozy took the initiative and
convinced world leaders of all big economies and discussed possible resolutions for
fighting against global crisis in G20 meeting in Washington.
12
France
Diplomatie,
Country
Files,
United
States,
21
July
2009,
<http://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files_156/united-states_425/index.html>,
(12
December 2009).
13
Federiga Bindi and Charles Kupchan, “ Sarkozy’s Europe is Good For Obama”, The New
York Times, 14 Janurary 2009.
91
Besides these challenges, to make an overall assessment of French EU Presidency
and transatlantic relations, one should mention the areas that EU Presidency acted in a
pro American way and the areas that presidency acted against America.
The election of Sarkozy as president in France was benchmark in case of France,
EU and transatlantic relations because Sarkozy gave up 40 year old Gaullist, (anti
American) tradition. By Sarkozy’s friendly attitude towards US, there existed
rapprochement between EU-US during his presidency. France returned back military
structure of NATO in 2009 also Sarkozy aroused EU to reinforce strategic partnership
with NATO and cooperate in missions like Kosovo and Afghanistan.14
Although these close relations and cooperation between EU-US, there were still
areas of conflict between two. Especially the climate change which is one of the
priorities of French EU Presidency was a source of conflict between US and EU also the
Iraq war in 2003 still existed as a thorn in their relationships. In addition to that Sarkozy
blames US for not combating financial crisis efficiently enough. Another conflict
between EU-US was in the field of military. Despite France bless to NATO, still wanted
to a developing European Defense and Security Policy.15 Hence Sarkozy wanted US
recognition of European Defense and Security Policy (ESDP) in exchange for France
rejoining NATO’s military structure in April 2008.
If one wants to make an overall assessment about EU-US relations during French
EU Presidency, one can say that it was one of the most proactive presidencies of its
history and close relations with US thanks to giving up Gaullist tradition. However, in
some areas France still stick to the old Europe tradition and in that areas there are still
tensions.
Czech Republic- US Relations
Historically there has been close relationship between Americans and Czechs. A
large proportion of the population in US has acute cultural familial ties with Czechs. In
the post world war era US President Woodrow Wilson and US played significant role in
the establishment of Czechoslovakia. Wilson’s 14 points which includes right of self
determination for any ethnic groups were effective for the formation of Czechoslovakia
in 1918.
In addition to that in the process of forming the basis of new state, Czech president
got help from US officials more specifically Czechoslovakia took US Constitution as a
sample in preparing its own constitution. After Second World War, normal relation
between US and Czechoslovakia continued until 1948. In 1948 communists took the
power in Czechoslovakia and relations with US started to cool swiftly. Later in 1968
Soviet Union invaded Czechoslovakia and it caused a complete rupture in relations with
US. US took some steps removing invasion of Czechoslovakia by urging United
14
Ceren Mutus, “ An Overall Assesment of the French EU Presidency”, 8 Janurary 2009,
<http://www.usak.org.tr/EN/makale.asp?id=817 > (19 December 2009).
15
Ibid.
92
DİLEK MORGÜL
Nations Security Council (UNSC) about the violation of UN Charter. However no
action was taken against Soviet Union.
Since the Velvet Revolution of 1989, bilateral relation between US –
Czechoslovakia improved rapidly. In 1990, US declared its obvious support for building
democratic Czechoslovakia and US government strongly encouraged economic and
political transformation in Czechoslovakia.16
Although US government initially was against the idea of forming two separate
states because separation may create regional political tensions, US recognized both
Slovakia and Czech Republic and from that time on US Czech relation stayed strong
economically, culturally politically.
In recent years relations between two countries improved more and they actually
became strong ally of each other. Especially in 2003 Czech Republic gave support US
led invasion of Iraq by sending chemical weapon warfare experts to Kuwait. Although
there was strong governmental support for war, the majority of the Czech population
was against the Iraq war according to the public opinion polls. But this opposition did
not led big demonstrations against war in Czech Republic.
Another current event that affected public opinion against US was about missile
defense system. In 2008, Czech Security Information Service declared that Russian
secret agents highly have been affecting public opinion against the forming of US radar
in Czech Republic. In addition to that Stritecky claims that “the reaction of Czech
government to Georgian crisis in 2008 suggested that the US presence in European
security setup is still welcome also it serves as a balancer to growing Russian influence
and mitigates the position of some European powers, which are often viewed as too
pragmatic in relation to Russia.”17
Czech EU Presidency and Transatlantic Relations
In the first half of the 2009, Czech Republic took EU Presidency from France.
Czech EU Presidency declared their priorities as economy, energy and EU in the world,
also its motto is a “Europe without barriers.”18 If one would like to evaluate Czech EU
Presidency in terms of transatlantic relations especially relations with US, it should be
mentioned that the transatlantic relations was the top foreign policy priorities of Czech
EU Presidency.
Dialogue between the new US administration under Obama and EU under Czech
Presidency was successfully established. In February 2009 an informal meeting of EU
and US took place in Prague. The content of the meeting was issues of cooperation
16
Embassy of the United States Czech Repulic, Ambassador Remarks, 8 June 2007
<http://prague.usembassy.gov/sp070608_uscz.html> (23 December 2009).
17
Vit Stritecky, “Transatlantic relations 2009: European Expectations for the Post-Bush Era,
Czech Republic”, European Policy Institutes Network, No.20, 2008, p.4.
18
Czech Presidency of the European Union, Presidency Motto, 23 December 2008,
<http://www.eu2009.cz/en/czech-presidency/presidency-motto/presidencey-motto-482/>
(15 December 2009).
93
between EU-US and also the objective of the meeting was to make preparation for the
EU-US Troika meeting.
In 5th of April EU-US summit was held in Prague. President Obama said that in
his speech “We are here today because twenty years ago, the people of this city took the
streets to claim the promise of a new day, and fundamental human rights that had been
denied to them for too long. The Velvet Revolution taught us many things. It shows us
that small countries can play a pivotal role in world events, and that young people can
lead the way in overcoming old conflicts and it proved that moral leadership is more
powerful than any weapon.”19 This part of the speech shows the historically close
relations between Czechs and Americans also gives the opportunity of building closer
cooperation between US and EU under Czech Presidency. In the summit both parties
addressed the issues such as transatlantic relations, global financial crisis, cooperation
on energy, security, climate change and international affairs. According to Turkish
Weekly Journal this meeting was important because the meeting provided another
opportunity for leaders across the Atlantic to listen to each other following the G20
financial summit in London.
Finally US-EU Ministerial Troika was held in 28th of April in Prague during the
Czech EU Presidency. Many important topics were addressed by the parties, these were
mainly new transatlantic relations, fight against terrorism, border protection, protection
of children and exchange of data. In the meeting EU accepted the significance of US as
a strategic partner in the areas of Justice and Home Affairs.
In general when evaluating about the Czech EU Presidency and its transatlantic
relations, specifically relations with US, it is obvious that there were close relations and
cooperation between the parties. In this cooperation, of course historically the relations
of Czechs and US played an important role. Czech Republic as a member of new
Europe had always good relations with US and Czechs feel much more secure under the
US protective umbrella against Russia. Hence EU’s transatlantic relations under Czech
Presidency was one of the top foreign policy priorities which was maintained
successfully.
Sweden-US Relations
Sweden and US have strong ties since 18th century. Sweden was the first country
which did not involve American Revolutionary War and recognized the newly
established American Republic. From 1968 to 1976, relations between US and Sweden
cooled mainly because of the strong opposition of Swedish government to US led
Vietnam War. In 1972 diplomatic relations completely frozen due to speech of Swedish
Prime Minister in the national radio in which he called US bombings in Vietnam as one
of the biggest atrocities committed by Nazis.20
19
Embassy of The United States Czech Republic, Remarks of President Obama, Ibid.
US Department of State, Background Note: Sweden, March 2009,
<http://www.state.gov7r/pa/ei/bgn/2880.html> (20 Janurary 2010).
20
94
DİLEK MORGÜL
After 1966 due to the change of Swedish Prime Minister, relations between
Sweden and US started to improve rapidly. Many diplomatic visits had taken place
between two countries at governmental level. In the last decade, relations furthered
especially after 9/11 attacks, Swedish government expressed its boost to US and
encouraged US led invasion of Afghanistan. Whereas Sweden completely opposed the
invasion of Iraq on 2003, like many other European states due to the fact that the
invasion was a breach of international law.
In 2006 in Sweden a new center right Prime Minister Fredrik Reinfeldt seized in
power and his party –Moderate Party- is more pro-American according to social
democrats. They supported US invasion of Iraq and also supported the accession of
Sweden into NATO membership. When Fredrik Reinfeldt became Prime Minister, he
declared that they will work for strong transatlantic relations.
Besides the Swedish opposition to Iraq War, there are other areas of disagreement
such as American detention policy at Guantanamo Bay and more significantly US
opposition to sign Kyoto Protocol and the practices of death penalty.
Swedish EU Presidency and Transatlantic Relations
In the second half of the 2009 beginning with July, Sweden started to hold EU
Presidency. The main objective of Swedish EU Presidency is to establish strong and
effective Europe by sharing common responsibility for resisting the challenges of today
and tomorrow. Prime Minister Fredrik Reinfeldt expresses EU Presidency’s priorities
by saying “The EU is facing a crucial period. Together we must deal with the economic
crisis and unemployment, but also unite the world to tackle climate change. The
Swedish Presidency is ready to take on the challenge. “21
Swedish EU Presidency priorities such as dealing with climate change and global
financial crisis are important in case of EU and transatlantic relations. In the current EU
agenda, Presidency mentions that EU will try to find new prospects for deeper
transatlantic dialogue and also believes that EU’s role in Middle East should be
developed. In this respect the most recent event that took place between US and EU was
EU-US Summit on 4th of November in Washington. With the new Obama
administration, there are attempts by the EU toward US to restart transatlantic relations.
This summit was the first official EU-US summit since president Obama took the
office.
The President of European Council, the Swedish Prime Minister Fredrik Reinfeldt
together with the president of European Commission Jose Manuel Barroso and the high
representative of European Common Foreign Security Policy (CFSP) Javier Solana
went Washington to discuss solutions for fighting climate change with Obama. Also
EU representatives visited US to submit their new Plan for Action in Afghanistan.
However EU representatives could not achieve their ambitions and the summit ended
21
Swedish Presidency of The European Union, The Presidency, 12 September 2009,
<http://www.se2009.eu>, (23 November 2009).
95
with a 15 page declaration which involves a review of all transatlantic initiatives and
common action.22
On the most important and urgent topic of the summit climate change, EU failed to
get any concessions from US. However after the summit Barroso said that “Regarding
climate change, I want to say that I’m more confident now than I was some days
before.” And he added that “as I said earlier President Obama changed the climate on
the climate change negotiations because with the strong leadership of US we can indeed
reach an agreement.”23
Ahto Lobjakas says in his article called –Lackluster EU-US Summit Highlights
Lack of Strategic Depth in Relationship- that actually on the same day of the summit
EU had disappointed because democratic majority decided to bind discussions about
climate change bill for 5 weeks. Hence this event caused EU representative to lose their
last hope about reaching a global binding agreement about reducing greenhouse gas
emissions at Copenhagen Summit in 7th of December in 2009.
Barroso himself previously mentioned that without US there will be no agreement
on climate change because if US does not accept the agreement, it will be almost
impossible for EU to sanctify agreement on emissions of greenhouse gases.
With regard to other top issues of summit Afghanistan which is the most urgent
global priority for US, Obama appreciated EU’s effort in Afghanistan and demanded
from EU to continue with its active role in the region. However none of the European
countries ready to increase its military existence in the region. Barroso also made a
statement about this issue and he said “no great enthusiasm among the public in Europe
to send more forces.” As opposed to US desires about European military presence in
Afghanistan, EU just before the EU-US summit seized upon a declaration which
promises assistance to Afghanistan and Pakistan for strengthening civilian authorities.24
Besides these unresolved issues, there was something new that emerged from the
summit which is a mutual EU-US Energy Council on ministerial level. The main
objective of this structure is to develop energy security and by this way make
contributions to achieving ambitions about climate change. Main responsibility of the
Council will be to focus on diversification of energy sources and also help EU in case of
how to create global energy security on the basis of stable, transparent energy markets
and diversified energy sources.
22
Adelina Marini, “ An Attempt to Restart Transatlantic Relations”, 4 November 2009,
<http://www.euinside.eu/en/news/an-attempt-for-restart-of-transatlantic-relations/ >
(20 November 2009).
23
Ahto Lobjakas, “Lackluster EU-US Summit Highlights Lack of Strategic Depth in
Relationship”,
November
4,
2009,
<http://www.rferl.org/content/Lackluster_Summit_Highlights_Lack_Of_Strategic_Depth_In_Rel
ationship/1869548.html > ( 10 Janurary 2010)
24
Ibid.
96
DİLEK MORGÜL
Furthermore declaration which came out of EU-US summit involves al other
issues in transatlantic agenda like Western Balkans, Caucasus countries, relations with
Iran, Middle East peace process, non-proliferation and so on. But the key points of the
declaration were as it had mentioned before were climate change and Afghanistan.
Adelina Marini expressed her views about the result of this summit as “although
the declaration is nothing more than a political statement of good will, indeed it is a
very important signal toward the international community, because it says that the EU
and US - especially US – will not approach any of the above mentioned issues
unilaterally.”25
Hence one can say that EU-US relations under Swedish EU Presidency is active
but still relations are dominated by US decisions especially in case of climate change
issue one cannot say that EU is successful. However in case of Afghanistan EU is
determined about using civilian power rather than existing as a hard power which is
totally supported and desired by Obama administration.
Conclusion
This research approved the dominant perspective on rotating EU Presidencies give
priority to their own national interests in the presidency agenda as it is observed in the
cases of trio presidencies of France, Czech Republic and Sweden. In the cases of small
states of Europe, the EU gives them the opportunity of evolving their national cultures
and growing without threat under EU umbrella. For small states of EU like Czech
Republic and Sweden, EU has been a way of playing a role and exercising influence
that they could not otherwise able to perform. Sweden was defined itself as neutral
during the Cold War. In the post war era Sweden found itself without a role in
international political arena then it turned to Europe to get a role for itself. Hence EU is
an opportunity for small states like Sweden to gain a role and became effective in
international arena. In addition to that the historical relations of each country with US
and the attitude of president of each country towards US are effective in transatlantic
relations. As it is observed in France which is traditionally Gaullist but with the new
French administration under President Sarkozy who is pro-American, transatlantic
relations gained progress rapidly. In case of Czech Republic which can be defined as
‘new Europe’, became member in 2004 and it is famous with its historically closer
relations with US, under Czech EU Presidency these historical background was
effective in transatlantic relations. Finally in case of Sweden, transatlantic relations
were given weight thanks to new US administration under President Obama who is
much more in the favor of multilateral relations, using soft power in international
conflicts and has more moderate approach in case of taking precautions against global
climate change as opposed to former US President Bush’s unilateral and hard power
based politics. In this respect, it is hoped that the relations between EU and US will
grow rapidly in a constructive manner under Obama administration.
25
Adelina Marini, op.cit.
97
References
Jose Manuel BARROSO, Brussels, 9 February2005, Press Release.
Federiga BINDI and Charles KUPCHAN, “Sarkozy’s Europe is Good For Obama”,
The New York Times, 14 Janurary 2009.
Gunter BURGHARDT, “ The European Union’s Transatlantic Relationship”, College
of Europe EU Diplomacy Papers, No.2, 2006, p. 2-25.
George W. BUSH, Vienna, 21 June 2006, Press Release.
Czech Presidency of the European Union, Presidency Motto, 23 December 2008,
<http://www.eu2009.cz/en/czech-presidency/presidency-motto/presidencey-motto482/> (15 December 2009).
Embassy of The United States Czech Republic, Remarks of President Obama, 5 April
2009,<http://pragueusembassy.gov/obama.html > (28 November 2009).
Embassy of the United States Czech Repulic, Ambassador Remarks, 8 June 2007
<http://prague.usembassy.gov/sp070608_uscz.html> (23 December 2009).
France
Diplomatie,
Country
Files,
United
States,
21
July
2009,
<http://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files_156/unitedstates_425/index.html>, (12 December 2009).
Cameron FRASER, Introduction to European Foreign Policy, New York, Routledge,
2007, p. 90-106.
Robert KAGAN, “Of Paradise and Power: America and Europe in the New World
Order”, New York, Alfred A. Knopf, 2003, p.50.
Ahto LOBJAKAS, “Lackluster EU-US Summit Highlights Lack of Strategic Depth in
Relationship”,
4
November
2009.
<http://www.rferl.org/content/Lackluster_Summit_Highlights_Lack_Of
Depth_In_Relationship/1869548.html > ( 10 Janurary 2010).
Adelina MARINI, “ An Attempt to Restart Transatlantic Relations”, 4 November 2009,
<http://www.euinside.eu/en/news/an-attempt-for-restart-of-transatlantic-relations/
> (20 November 2009).
Ceren MUTUS, “ An Overall Assesment of the French EU Presidency”, 8 Janurary
2009, <http://www.usak.org.tr/EN/makale.asp?id=817 > (19 December 2009).
Vit STRITECKY, “ Transatlantic relations 2009: European Expectations for the
Post-Bush Era, Czech Republic”, European Policy Institutes Network, No.20, 2008,
p.4.
Swedish Presidency of The European Union, The Presidency, 12 September 2009,
<http://www.se2009.eu>, (23 November 2009).
US
Department
of
State,
Background
Note:
Sweden,
2009,<http://www.state.gov7r/pa/ei/bgn/2880.html> (20 Janurary 2010).
March
98
DİLEK MORGÜL
HAKEM LİSTESİ
Doç.Dr.Sait AKMAN
Doç.Dr.M.Nail ALKAN
Prof.Dr.Nedret KURAN BURÇAOĞLU
Yrd.Doç.Dr.Hayrettin ÇAĞLAR
Prof.Dr.Aykut ÇELEBİ
Nilgün ARISAN ERALP
Doç.Dr.Mehmet Seyfettin EROL
Prof.Dr.Ramazan GÖZEN
Yrd.Doç.Dr.Bülent GÜRBÜZ
Yrd.Doç.Dr.Özlem KAYGUSUZ
Doç.Dr.Ahmet Haşim KÖSE
Dr.Av.Hakan ÖNCEL
Doç.Dr.Çınar ÖZEN
Doç.Dr.Sevilay ÇELENK ÖZEN
Yrd.Doç.Dr.Yonca ÖZER
Yrd.Doç.Dr.Uğur ÖZGÖKER
Doç.Dr.Serdar ÖZTÜRK
Necdet PAMİR
Dr.Cenk PALA
Yrd.Doç.Dr.Hamdi PINAR
Doç.Dr.Cengiz SAYIN
Doç.Dr.Nurcan TÖRENLİ
Erhan TÜRBEDAR
(TEPAV)
(Gazi Üniversitesi)
(Yeditepe Üniversitesi)
(Ankara Üniversitesi)
(TEPAV)
(Çankaya Üniversitesi)
(Uludağ Üniversitesi)
(Marmara Üniversitesi)
(Kadir Has Üniversitesi)
(Ruhr-gas)
(Bilkent Üniversitesi)
(Akdeniz Üniversitesi)
(TEPAV)
GENEL YAYIN İLKELERİ
1. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi'ne gönderilecek olan yazılar, işlediği konuya yeni
bir boyut getirecek şekilde özgün ve daha önce hiçbir yayın organında yayınlanmamış
ya da yayınlanmak üzere gönderilmemiş olmalıdır.
2. Gönderilen makalelerin yayınlanmasından sonra dergi yayın kurulu tarafından uygun
görüldüğü takdirde, tüm yayın hakları Ankara Üniversitesi Avrupa Toplulukları
Araştırma Uygulama Merkezi’ne (ATAUM) aittir.
3. Yayınlanan makalelerden alıntı yapılması halinde kaynak belirtilmesi zorunludur.
Makalelerin tamamının kullanılması derginin iznine bağlıdır.
4- Makaleler Türkçe, Almanca, Fransızca ya da İngilizce dillerinden birinde yazılabilir.
5. Sunulan makale önce derginin editörlük kıstaslarını karşılayıp karşılamadığının
görülmesi için Yayın Kurulu tarafından incelenir. Kıstasları karşılayan makale hakeme
gönderilir. Kıstasları karşılamayan makale, istenen düzeltmeler için yazara geri
gönderilir.
6. Makale hakeme gönderildikten sonra, hakem, hakem raporu kıstasları çerçevesinde
makaleyi iki ay içinde değerlendirir ve kararını gönderir. Hakem kararına göre, makale,
yayınlanmaya uygun bulunabilir, makalede bazı düzeltmeler istenebilir ya da makale
yayınlanmaya uygun bulunmayabilir. Bundan sonra yazar, en kısa sürede, ekinde hakem
raporlu bir yazı ile karar hakkında bilgilendirilir.
7. Yayınlanan makalenin sorumluluğu yazara aittir. Makaledeki hiçbir görüş dergiye
veya ATAUM’a yüklenemez.
8. Yayınlansın ya da yayınlanmasın hiçbir makale iade edilmez.
9. Yazarlar, yazılarını (makalelerini, kitaplarını vb.), 9. maddenin altındaki “Yazarlık
Formu”nu eksiksiz doldurarak ve istenilen diğer belgelerle birlikte, Ankara Üniversitesi
Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayın Koordinatörlüğü 06590
Cebeci/ANKARA
adresine
posta
yoluyla
göndermeleri
ve
ayrıca,
[email protected] veya [email protected] adresine de elektronik
posta olarak göndermeleri gerekmektedir. Eksik evrak ile gönderilen makaleler, işleme
alınamamaktadır.
10- Yazılar/makaleler, Microsoft Word programında, Times New Roman karakterinde
yazılacaktır. Satır aralığı 1,5 olmalıdır. Metin için 12 punto, dipnotlar için 10 punto
kullanılacaktır.
11. Makale, dipnotlar dahil 6.000 ila 10.000 kelime arasında olmalıdır.
12. Kitap incelemeleri 1500-2000 kelime arasında olmalıdır.
13. Olay incelemeleri dipnotlar dahil 3000-5000 kelime arasında olmalıdır.
14. Makale, Türkçe dilinde yazılmışsa Türkçe ve İngilizce özet ve anahtar kelime,
Yayın Kurulu tarafından kabul edilen başka bir dilde (İngilizce, Almanca, Fransızca)
yazılmışsa, Türkçe ve yazıldığı dilde özet ve anahtar kelime eklenmelidir. Özetlerin her
birinde ortalama 125’er kelime olmalı, anahtar kelimeler ise 5’er adedi geçmemelidir.
15. Makalelerde en fazla üçlü altbaşlık sistemi kullanılacaktır. İlk altbaşlık koyu, ikinci
altbaşlık koyu ve italik yazılmalıdır. Üçüncü altbaşlık sadece italik olmalıdır.
Altbaşlıklarda harf ya da rakam kullanılmamalıdır.
16. Makale içinde çift tırnak kullanılmalıdır.
17- Makalenin yazılmasında kullanılan kaynakçaya ilk atıf, dipnot yazım ilkelerinde
belirtilen örnekler çerçevesinde yapılacaktır. Makalenin sonraki sayfalarında, aynı
kaynağa yapılan atıflarda ise yazarın soyadı ile Ibid., op.cit. vb. Latince terimler
kullanılacaktır.
18- Yayınlanan makalelerin yazarlarına ilgili mevzuat çerçevesinde telif ücreti
ödenecektir.
19- Yayınlanan makalelerin 10 adet tıpkı basım ve 1 adet dergi yazara ücretsiz olarak
verilecektir.
THE GENERAL PUBLICATION PRINCIPLES OF THE
ANKARA REVIEW OF EUROPEAN STUDIES
1. All papers sent to the journal should be original enough as they will bring a new
dimension to the topic in which they study and should not have been published or
presented to the editorial board of other publications in any kind.
2. If presented paper’s publication is approved by the Review’s Editorial Board, the
Ankara University ATAUM holds all publication rights of the paper.
3. Any other publication and paper that have used some parts of papers published in the
Ankara Review of European Studies as quotations should give the source paper of these
quotations in their bibliography. The complete usage of paper is a subject to the
permission of the review.
4. The language of papers to be presented to the review could be in Turkish, English,
French and German.
5. Presented paper will first be reviewed by the editorial board to see whether the paper
meets the editorial criterias of the review. The paper that meets the criterias will be sent
to the referee. Paper that do not meet the criterias will be sent back to the author for the
requested corrections.
6. After the sending of the paper to the referee, the referee will asses the paper in the
framework of the terms of referee report and send his decision about the paper within
two months. In the referee’s decision, the paper may be found eligible to the publication
or some corrections may be requested on the paper or the paper may be found ineligible
for the publication. Then the author is immediately informed about the decision in
writing with a copy of referee report.
7. The responsibility of the published papers belongs to the authors. All opinions in the
papers can not be ascribed to the review or ATAUM
8. All papers either published or not are not returned.
9. Authors who would like to sent their papers, books, etc. to ATAUM for the
publication assessment should fill up “The Author Form” and send it with other
requested document with their papers or books etc. by post to the following address:
Ankara Üniversitesi Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayın
Koordinatörlüğü 06590 Cebeci /ANKARA. They should also e-mail the form, requested
documents and their papers or books etc. to one of the following e-mail addresses:
[email protected] or [email protected]. All applications with
incomplete document will not be admitted.
10. Papers should be written in one of the Windows for Word programmes with a 1.5
line matter and in the Times New Roman character. The size of the letters will be 12
points, for the text and 10 points, for the foot notes.
11. The total words at the paper including the foot notes should be between 6000 and
10.000 words.
12. The total words in the book reviews should be between 1500 and 2000 words.
13. The total words in the case studies should be between 3000 and 5000 words.
14. If the paper is written in Turkish, English abstract and key words and also an
abstract and key words in the original language should be added to the paper. Each
abstract should comprise 125 words in average and the number of key words both in
Turkish and in original language should not be more than 5 words.
15. In the papers, maximum three subtitle system will be used. The first subtitle should
be bold the second subtitle should be bold and italic and the third subtitle should be
italic in character. Letters or numbers should not be used in the subtitle.
16. Quotation marks should be used in the paper.
17. In the first quotations for the bibliography used in the preparation of the papers, a
foot note procedure will be used in the framework of the Footnote Writing Principles.
In the following pages if the quotation is made to the same bibliography, the family
name of the author and terms in latin such as Ibid., op.cit,etc. will be used. All
quotations to the sources used in the writing of the paper will be made through footnotes
procedure in the framework of the examples given in the footnote writing principles
link.
18. Copy right priced will be paid to the author in the framework of the reliated
legistation.
19. The author will be given 10 (ten) blue print of his/her paper separately and also 1
(one) review that his/her paper has been published free of charge.
DİPNOT YAZIM İLKELERİ
A-TEK YAZARLI KİTAP YA DA MAKALE
i-Kitap:
Çağrı Erhan, Türk-Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, Ankara, İmge
Kitabevi, 2001, s. 55.
ii-Makale:
Gökhan Çetinsaya, “Essential Friends and Natural Enemıes: The Hıstorıc Roots of
Turkish-Iranian Relations”, Middle East Review of International Affairs, Cilt 7, No3,
2003, s. 116-132.
B-İKİ YAZARLI KİTAP YA DA MAKALE
i-Kitap:
Gülten Kazgan ve Natalya Ulçenko, Dünden Bugüne Türkiye ve Rusya, İstanbul,
Bilgi, 2003, s. 32.
ii-Makale:
Thomas G. Mahnken ve James R. FitzSimonds, “Revolutionary Ambivalance:
Understanding Officer Attitudes Toward Transformation”, International Security, Cilt
28, No 2 ,2003, s.122-135.
C-ÜÇTEN FAZLA YAZARLI KİTAP YA DA MAKALE
i-Kitap:
Mehmet Gönlübol et al, Olaylarla Türk Dış Politikası, 1919-1995, Ankara
Siyasal Kitabevi, 1996, s. 129.
ii-Makale:
David Dranove et al., “Is More Information Better? The Effects of “Report Cards” on
Health Care Providers”, Journal of Political Economy, Cilt 11, No 3, 2003, s. 25.
D- KİTAPTA MAKALE
Joseph Turow, “A Mass Communication Perspective on Entertainment Industries”,
James Curan ve Michael Gurevitch (der.), Mass Media and Society, Londra, Edward
Arnold, 1991, s. 160-167.
E- GAZETE YAZISI
Yazarı Belli Gazete Yazısı
Hasan Cemal, “Fiyasko ve Çıkış Yolu”, Milliyet, 18 Aralık 2003, s. 7.
Yazarı belli olmayan gazete yazıları:
“Başbakan Washington Yolcusu”, Cumhuriyet, 22 Aralık 2003, s. 8.
Yazarı belli olmayan resmi ya da özel yayınlar, raporlar vb.
Enerji Teknolojileri Politikası Çalışma Grubu Raporu, Ankara, TÜBITAK, Mayıs
1998, s. 35.
ARŞİV BELGELERİ
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Başbakanlık Hususi Kalem, 33218, 10 Aralık 1943.
İNTERNETTEN ALINAN KAYNAKLAR
Mustafa Aydın, “ABD Dünyadan Ne İstiyor”, 23 Mart 2003,
<http://www.haberanaliz.comldetay.php?detayid=325> (19 Aralık 2003), s. 1.
YÜKSEK LİSANS-DOKTORA TEZLERİ
Mustafa Pulat, Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikası: Türkiye’nin Avrupa
Savunmasındaki Geleceği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Gazi
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2002, s. 10.
SÖYLEŞİ
İlber Ortaylı, Ankara, 10 Ekim 2003, kişisel görüşme.
REVIEW OF EUROPEAN STUDIES
FOOT NOTE ORTHOGRAPHY PRINCIPLES
A – FOR A BOOK OR A PAPER WITH ONE AUTHOR
i – For a Book :
Author, Title of book, Location, Publisher, Year, p. …. .
ii – For a Paper :
Author, “Title of article”, Title of book, Location, Publisher, Year, p. …. .
B - FOR A BOOK OR A PAPER WITH TWO AUTHORS
i – For a Book :
Author, Author, Title of book, Location, Publisher, Year, p. …. .
Author, Author, “Title of article”, Title of book, Location, Publisher, Year, p. …. .
C - FOR A BOOK OR A PAPER WITH THREE OR MORE THAN THREE
AUTHORS
i – For a Book :
Author, et al, Title of book, Location, Publisher, Year, p. …. .
Author, et al, “Title of article”, Title of book, Location, Publisher, Year, p. …. .
Ç – FOR A PAPER IN A BOOK
Author, “Title of article”, Author of book ed., Title of book, Location, Publisher, Year,
p. …. .
D – FOR AN ARTICLE ON A NEWSPAPER
With Author or Without Author, ‘Title of article’, Title of Magazine, Day Month Year,
p. .. .
E – FOR AN OFFICIAL OR FOR A SPECIAL ARTICLES OR REPORTS
WITHOUT AN AUTHOR
Title of article or report, Location, Publisher, Year, p. …. .
F – FOR A ARCHIVAL DOCUMENT
Title of document, Number of the document, Day Month Year.
G – FOR THE BIBLIOGRAPHY DOWNLOADED FROM THE INTERNET
Author “Title of article”, <addres of the webpage>, (Retrieved Day Month), p. … .
H – FOR A GRADUATE AND FOR A DOCTORATE THESIS
Author, Title of thesis, Thesis type, Location, Year, p. …. .
I – INTERVIEW
Author, Location, thesis, Day Month Year, interview

Cilt 10 Sayı 2 - ATAUM

Transkript

Benzer belgeler

efdal prıvate prımary school

grammar subjects - Özel Efdal Okulları

GAU The American Nursery School İndirmek için tıklayınız.

Buradan daha net bir şekilde okuyabilirsiniz.

e-katalog