Ekli dosyayı indirmek için tıklayınız.

Ortadoðu Ýncelemeleri
ARTUM DÝNÇ
Ýran'ýn Uzay Teknolojisinde
Ulaþtýðý Aþamanýn
Uluslararasý Yankýlarý
Artum Dinç (*)
Giriþ
Eldeki incelemede;
r
Ýran'ýn geliþtirdiði uzay teknolojisindeki son denemesi Umut uydusu
ve Sefir-2 taþýyýcý füzesinin uluslar arasý güç iliþkileri ortamýnda nasýl yanký
bulduðu ve söz konusu ortamda güç çevreleri arasýndaki iliþki ve etkileþimi
nasýl etkileyebileceði tartýþýlacaktýr.
r
Ýran'ýn, Sefir-2 taþýyýcý füzesi ile yörüngeye yerleþtirdiði Umut uydusu
projesi aracýlýðý ile hedef kitlesine vermek istediði mesajlarýn gizli ve açýk
iþlevleri neler olabilir?
r
Verilen mesaj, ulaþýlan muhataplarca nasýl okundu?
r
Taraflar arasý
güç iliþkileri süreçleri bundan sonra hangi biçim ve
özelliklere bürünebilir?
r
Ýran'ýn son kullandýðý uzay teknolojisinin özellikleri nelerdir?
r
Elde edilmiþ teknolojik baþarý daha da geliþmiþ teknoloji ile donanmýþ uzay sanayi ürünlerinin üretimini saðlayacak mý?
r
Bu süreç Ýran, bölge ülkeleri ve küresel güçlere hangi yeni fýrsatlar ve
tehditleri saðlayabilir?
gibi sorular üzerinde durulacaktýr.
(*)
21. Yüzyýl Türkiye Enstitüsü Ýran, Azerbaycan ve Ortadoðu araþtýrmacýsý
[197]
Artum Dinç
Yaptýrýmlar Altýnda Ýran'ýn Uzay Operasyonu
3 Þubat 2009 sabahý Ýran haber ajanslarý; önceki gece yarýsý, Sefir-2 taþýyýcý roketiyle uzaya fýrlatýlmýþ Umut uydusunun dünya yörüngesine yerleþtirildiðinin haberini verdiler.
Tasarým, üretim ve fýrlatma projesi 3 yýl önceden baþlatýlmýþ olan Umut
uydusu, hafif uydu türünden bir uydudur. Yörüngesi yeryüzünden 250 km.
yükseklikte bulunan uydu her 24 saatte 15 defa gezegenin çevresini dolaþacaktýr. Jeoloji, iletiþim, meteoroloji vb. gibi alanlarda kullanýlacak olan Umut
uydusu görevini 3 yýl sonra tamamlayacaktýr (irna1).
Menzili 250 km. yükseklikte olan iki aþamalý Sefir-2 roketi 26 ton aðýrlýk,
22,2 m. uzunluk ve 1,25 m. çapýndadýr (radikal 1 ve 2).
Uzay teknolojisi ile ilgili Ýran'ýn geliþtirdiði projeler Ekim 2005'te Rus
füzesi ile fýrlatýlan Sina-1 uydusu ile baþlatýlmýþtýr. Ardýndan Þubat 2007'de
uydu taþýyýcýsý Kaþif-1 füzesini baþarý ile denemiþtir. Eylül 2008'de ise Sefir
adlý bir uydu taþýyýcý roketi denenmiþ ve en son 2 Þubat gece yarýsý Umut uydusunu taþýyan Sefir-2 roketini baþarý ile fýrlatmýþtýr.
Ýran'ýn uzay sanayii yetkilileri yakýn gelecekte son teknolojik özelliklere
sahip geliþmiþ füze ve uydu türlerini üretmeye baþlayacaklarýndan söz etmektedirler. Ýran Savunma Bakaný yakýnda daha da geliþmiþ teknik özelliklere sahip Misbah uydusunu yörüngeye yerleþtireceklerinin haberini verdi (www.isna.ir).
Lübnan'da yayýnlanan Es-safir gazetesi Ýranlý yetkililerin verdikleri bilgilere dayanarak bu ülkenin 2010 yýlýna dek 4 ayrý geliþmiþ uyduyu yörüngeye
yerleþtireceklerini yazdý. Ýran Savunma Bakanlýðý yetkilileri bu adýmý, uzay
teknolojisinde ilerlemeye yönelik atýlacak adýmlarýn ilki olarak deðerlendirdi
(irna2).
Batý kaynaklý kimi çevreler Ýran'ýn gerçekleþtirdiði bu projenin abartýlmamasý gerektiðine deðinmektedirler. Washington'da bulunan Bilim ve Uluslararasý Güvenlik Enstitüsü'nün(Instýtute for Science and International Security) baþkaný David Albright, “Roket karmaþýk/sofistike deðildir. ... Bu deneme, uzun menzilli ve çok aþamalý füze teknolojisine henüz
ulaþýlamadýðýný gösterir.” demiþtir. David Albright'a göre, “Ýran'ýn bu noktada bu uyduyu kullanma niyeti açýk deðildir ve bu fýrlatma nedeniyle hiç bir
alarm zili de yoktur. Bu çeþit uydu teknolojisi, 1957'deki Sputnik'le birlikte
uzun zamandan beri zaten vardýr.” (Eli, 2009)
[198]
21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008
Ýran'ýn Uzay Teknolojisinde Ulaþtýðý Aþamanýn Uluslararasý Yankýlarý
ABD'li uzay fizikçisi Jonathan McDowell, Associated Press'e verdiði
bilgi ve yorumlarda düþüncelerini þöyle açýklamaktadýr: “Ýran'ýn uydu taþýyýcý füze teknolojisine ulaþtýðý olgu, atom bombasý üretme gücüne eriþtikleri
anlamýna gelmez. Fakat bu geliþme onlarýn uluslararasý iliþkiler alanýndaki
direnme gücünü arttýrabilir. Onlar karþýlýklý saygý bekliyorlar. Onlar roket
teknolojilerini geliþtirmek için bu teknolojiye sahip ülkelerden icazet/izin
alma anlayýþýna karþýlar.” McDowell'e göre iki aþamalý roket fýrlatma olgusu
ileriye doðru geliþmeler için önemli bir adýmdýr. En önemlisi ise böyle bir
geliþmenin uluslararasý ambargo ve yaptýrýmlar altýnda gerçekleþebilmesidir. “Onlar bu gibi koþullar altýnda yörüngeye uydu yerleþtirmenin
pek de çetin bir iþ olmadýðýný kanýtladýlar.” (irna2)
Ýranlý yetkililer uzay teknolojisi alanýnda gelinen aþamayý önemli bir dönüm noktasý olarak deðerlendirip bundan sonra uluslar arasý alanda saygýnlýðý ve deðeri yükselmiþ bir Ýran'ýn varlýðýndan söz etmektedirler. Ýngiltere'de
yayýnlanan The Guardian gazetesi, Ýran'ýn bu gibi giriþimlerini “eski Ýran'ýn Ýmparatorluk gücünü” yeniden kurma tutkusunun dýþa vurumu olarak deðerlendirdi. El Cezire televizyonu NATO uzmanlarýnýn “böylelikle
Ýran Güneydoðu Avrupa ve Ýsrail'i vurabilecek füzelere sahip olduðunu göstermiþtir”, düþüncesini dile getirdiklerini aktardý.
21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008
[199]
Artum Dinç
Görünen þu ki ekonomik sýkýntýlarla boðuþan, BM yaptýrýmlarý ve Batýlý
güçlerin baskýsý altýnda bulunan Ýran; uzay sanayi, atom enerjisi ve nano
teknolojisi alanlarýnda izlediði programlar ve geliþtirdiði projeler ile uluslararasý güç odaðýna çevrilmek tutkusunu bütün olanaklarýný kullanarak gerçekleþtirmek azmindedir.
Ýran'ýn Dünyaya Verdiði Mesajýn Gizli ve Açýk Ýþlevleri
Ýran Cumhurbaþkaný Ahmedinejad olayýn ardýndan verdiði mesajlarda
þu sözleri dile getirdi; “Dünya emperyalizminin ekonomik ambargo ve baskýlarý altýnda, herhangi bir dýþ yardým olmadan, sadece Ýranlý bilim insanlarýnýn katkýlarýyla gerçekleþtirilen bu büyük olay Ýran'ýn uluslararasý konumunu
deðiþtirecektir.” Ahmedinejad teknolojik ilerlemelerin “Ýmam-ý Zaman'ýn
korumasý altýnda” gerçekleþtiði ve “bilimi bir ilâhî açýdan” deðerlendirdiklerini söyleyerek uydunun uzaya “dünyada tek tanrýlý inancý, barýþ ve
adaleti yaymak” için gönderdiklerini açýkladý.
Ahmedinejad teknolojik
ilerlemelerin “Ýmam-ý
Zaman'ýn korumasý
altýnda” gerçekleþtiði ve
“bilimi bir ilâhî açýdan”
deðerlendirdiklerini söyleyerek uydunun uzaya
“dünyada tek tanrýlý
inancý, barýþ ve adaleti
yaymak” için gönderdiklerini açýkladý.
Karþýlýklý saygý, diyalog ve aklýselimin olduðu bir döneme girildiðini söyleyen Ýran Cumhurbaþkaný “mevcut küresel problemler artýk
bombalar ve füzelerle çözülemiyor” dedi. Batý
ile dostluða ve küresel sorunlara çözüm getirme konusunda yardýmcý olmaya hazýr olduklarýný belirten Ahmedinejad “kabadayýlýk söylemleri geride kaldý”, dedi.
Ürdün'de yayýnlanan Ed-destur gazetesinin verdiði habere göre bir Ýranlý siyaset analizcisi; “Uydunun fýrlatýlmasýyla dünya Ýran'ýn ne
kadar güçlü olduðunu görmüþtür. Þimdi bizimle doðru yöntemlerle geçinmeleri gerekmektedir”, dedi.
Adis Ababa'da Afrika Birliði Konferansý'na katýlmýþ olan Ýran Dýþiþleri
Bakaný M. Mottaki “projenin tamamen barýþçýl amaçlar ve ülkenin gereksinimlerini karþýlamaya yönelik hizmet vereceðini” söyledi (irna2).
Ýran, atom enerjisi, uzay ve nano-teknolojisinde geliþtirdiði projelerin
uy-gulama aþamasýna geçirilmesini bir fýrsat olarak deðerlendirip farklý hedef kitlelerine gücünü duyurmak ve mesajýný iletmek istemiþtir. Umut uydusunun yörüngeye fýrlatýlmasý ile Ýran'da iktidarý elinde bulunduran güç çevrelerinin; iç kamuoyu ve muhalif çevrelerin yaný sýra, uluslar arasý kamuoyu
[200]
21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008
Ýran'ýn Uzay Teknolojisinde Ulaþtýðý Aþamanýn Uluslararasý Yankýlarý
ve güç çevrelerine hitaben verdiði mesajlar vardýr.
Verilen Mesajýn Ýç Kamuoyu ve Güç Çevrelerinde Oluþturduðu
Yankýlar
Ýktidarý elinde bulunduran muhafazakâr kesimin, uydunun fýrlatýlmasýný
önemli bir ulusal baþarý olarak gösterip iç kamuoyunda Fars milliyetçiliði
duygularýný kabartarak önümüzdeki Haziran'da gerçekleþecek olan cumhurbaþkanlýðý seçimlerine yönelik yatýrým amacýný güttüðü de düþünülebilir.
Böylece demokratikleþme karþýtý güç çevrelerinin yeni meydan okuyuþlarýna
zemin hazýrlanýp totalitarizm yanlýsý çevrelerin kamuoyu nezdinde sempati
kazanabilmeleri olasý kýlýnabilir.
Muhafazakâr ve devrim ilkelerine baðlý çevrelerin yorum ve açýklamalarýna karþý kendilerini
reformcu ve demokrat olarak tanýmlayan kimi
muhalif çevreler yukarýda açýklanan yaklaþýmlarýn tersini savunmaktadýrlar. Bu kesimler, “bilim
ve teknolojide ilerleme sürecini taviz vermeden
yürütmekle birlikte uluslararasý kamuoyu ve güç
çevrelerinin olumsuz tepkilerini çekmeden de
söz konusu giriþimler gerçekleþebilirdi” görüþünü savunmaktadýrlar. Reformcu kesimler, þu
anda iktidarda bulunan muhafazakâr kesimin
milliyetçi duygularla meydan okurcasýna açýklamalarýný eleþtirerek, onlarýn uluslar arasý toplumu ikna etme ve sürecin gerçekten barýþçýl amaçlar izlediðini kanýtlama yönünde gösterdikleri giriþimleri yetersiz ve güvencesiz bulmaktadýrlar.
Ýktidarý elinde bulunduran muhafazakâr kesimin, uydunun fýrlatýlmasýný önemli bir ulusal baþarý olarak gösterip iç kamuoyunda Fars milliyetçiliði duygularýný kabartarak önümüzdeki Haziran'da gerçekleþecek olan
cumhurbaþkanlýðý seçimlerine yönelik yatýrým
amacýný güttüðü de düþünülebilir.
Ýran aleyhinde geliþen uluslar arasý iliþkilerdeki süreçleri bir fýrsat olarak
deðerlendiren ve dýþ güçlerin yardýmý ile rejimi deðiþtirmeye umut besleyen
kimi muhalif Fars milliyetçisi olan güç çevreleri; mevcut rejimle Ýran'ýn, uzay teknolojisi ve atom enerjisi alanlarýnda gerçekleþtireceði herhangi bir
ilerleme projesinin, hem Ýran'da demokratikleþme sürecini hem de bölge ve
uluslar arasý güvenliði tehlikeye atabileceði görüþündedirler.
Santralist muhalefetin dýþýnda, etnik kimlikleri ile(Azerbaycan Türkleri,
Araplar, Beluçlar, Kürtler ve Türkmenler) ön plâna çýkan muhalif çevreler;
Ahmedinejad'ýn verdiði “barýþ” ve “adalet” mesajýný eleþtirerek; demokratikleþme, insan hak ve özgürlüklerine saygý ve etnik azýnlýklara karþý yürü21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008
[201]
Artum Dinç
tülen kültürel yok etme uygulamalarýnýn yoðunlaþtýrýldýðýný anýmsatarak;
“barýþ” ve “adalet”i gerçek anlamda, önce denetimleri altýnda tuttuklarý ülke
içinde nasýl uyguladýklarýna bakmalarý gerektiðini söylemektedirler.
Bütün bu yaklaþýmlarýn yaný sýra unutulmamasý gereken gerçek þu ki; Ýran'da siyasal erki elinde bulunduran kesimler kendi meþruiyet kaynaklarýný
halktan deðil gökyüzünden verilmiþ ilâhî yetkide bulmaktadýrlar. Bu anlayýþ
Ýran anayasasýnýn temel felsefesini oluþturarak birçok maddesinde de kendini açýkça göstermektedir. Karar alma mekanizmasýnda yetkilerin neredeyse
tamamýnýn, ilâhî yetki ve göreve sahip tek bir kiþinin(Velâyet-i Fâkih'in)
elinde bulunduðu bir rejimde yeryüzü kavramlarý(demokrasi, çoðulculuk,
hukuk devleti, laiklik vb.) ile eþitlikçi güç daðýlýmýndan söz etmek herhalde
abes bir eðilim ve eylem olsa gerek.
Devlet ve hükümet yetkililerinin olayla ilgili
Ýran'da siyasal erki elinde verdikleri çeþitli demeçlerde Ýran'ýn; ekonomik
bulunduran kesimler
büyüme, bilim ve teknolojide önemli ataklar gekendi meþruiyet kaynak- liþtirme, kendi dini ve ideolojik görüþleri temelarýný halktan deðil gök- linde dünyaya yeni bir düzen getirme ve çekim
yüzünden verilmiþ ilâhî gücü merkezine çevrilme yolunda sürekli ilerleme sürecinde olduðu vurgulanmaktadýr. Muhayetkide bulmaktadýrlar. lif çevreler ise Ahmedinejad dönemini Ýran'ýn
en kötü ve rasgele yönetildiði bir dönem olarak
tanýmlayýp; iþsizliðin arttýðý, gelir düzeyinin düþtüðü, yoksulluk oranýnýn
yükseldiði, uyuþturucu madde kullanýmý ve fuhuþun geniþ bir biçimde yayýldýðý, gelir daðýlýmýnda eþitsizliðin, etnik ayrýmcýlýðýn, siyasî tutuklularýn arttýðý vb. gibi olumsuzluklara vur-gu yapmaktadýrlar.
Ýran'da akýþan ekonomik, politik, sosyal ve kültürel süreçler farklý güç
çevrelerince farklý yorumlana dursun; görünen þu ki bir Ýran sosyoloðu
Cevat Tebatabayi'nin yazdýðý kitabýna verdiði(Ýran'da Sosyal Yapýnýn Çöküþü) addan da anlaþýlacaðý üzere, söz konusu çöküþ sürecini yörüngeye uydu
fýrlatma gibi olaylarla durdurmak zor görünmektedir.
Verilen Mesajýn Uluslararasý Kamuoyu ve Güç Çevrelerinde
Oluþturduðu Yankýlar
BBC haber ajansýnýn Washington'daki diplomatik iþlerden sorumlu muhabiri Jonathan Marcus'a göre uluslar arasý ilgi Umut uydusuna deðil Sefir-2
füzesinedir. Ýran'ýn bu türden (iki aþamalý) füze üretip kullanmasý bir dönüm
noktasý olarak deðerlendirilebilir. Asýl kaygý, Ýran'ýn füze üretimi teknolojisinde geldiði son aþamanýn ne olduðudur. Çünkü uydu taþýyýcý füzeler ile balistik füzeler arasýnda teknik açýdan çok az bir fark var (bbc1).
[202]
21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008
Ýran'ýn Uzay Teknolojisinde Ulaþtýðý Aþamanýn Uluslararasý Yankýlarý
Batý, uydu fýrlatmada kullanýlan teknolojinin, nükleer baþlýk taþýyabilen
uzun menzilli füze geliþtirme çalýþmalarýna aktarýlmasýndan korkuyor. ABD
ve Batýlý diðer bazý ülkeler, Ýran'ýn nükleer silah üretmek için kapasitesini arttýrmaya çalýþtýðýný düþünüyor.
Rusya, Çin ve Kuzey Kore cephesinin; Ýran'ýn yörüngeye uydu yerleþtirme eylemine yeþil ýþýk yakarak dolaylý yollarla destek verdikleri söylenmektedir. “Düþmanýmýn düþmaný dostumdur” deyiþinden yola çýkarak kendi saflarýnda güçlü bir ABD ve Batý karþýtý Ýran'ýn bulunmasý bu ülkeleri hiç de
rahatsýz etmemektedir. Hele saðladýklarý teknolojik destek ve olanaklar karþýsýnda milyarlarca dolar finansal kaynak elde ettikleri düþünülürse, söz konusu yaklaþýmýn mantýðý açýkça anlaþýlabilir.
Konuyla ilgili Orta Asya Türk Cumhuriyetleri, Azerbaycan ve Türkiye'nin sessiz kalmalarý dikkat çekicidir. Körfez ülkelerinin resmi makamlarý bu
olay ve süreci yakýndan izleyerek dolaylý da olsa duyduklarý kaygýyý belirtmiþlerdir. ABD'nin baþýný çektiði Batý cephesi, Ýran'ý söz konusu ülkeler için
sürekli bir tehdit kaynaðý olarak göstermiþtir. Arap dünyasýnda Suriye ve
Hamas dýþýnda hiçbir devlet olayla ilgili memnuniyetini belirtmiþ deðildir.
Politik gözlemciler, Obama döneminde Almanya'nýn Wiesbaden kentinde toplanacak 5+1 grubu ülkelerinin müzakerelerine baþlamalarý öncesi,
21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008
[203]
Artum Dinç
Ýran'ýn uydu fýrlatmasýný önemli bir olay olarak deðerlendiriyorlar. Ýran,
muhataplarý karþýsýnda daha güçlü bir konum elde etmek peþinde olduðu
izlenimini vermektedir. Batý, Ýran'ýn balistik füze geliþtirebilecek kapasiteye
sahip olduðundan kuþku duymaktadýr. Böyle bir ortamda Sefir-2 taþýyýcý
roketi ile Umut uydusunun fýrlatýlmasý Ýran-ABD iliþkilerinin iyileþmesine
olumsuz etki yapabilir(bbc2).
Obama yönetimi, uydu fýrlatma teknolojisi ile geliþmiþ balistik füze yapýmý arasýnda bir örtüþme olduðunu düþünmektedir. Pentagon sözcüsü
Geoffrey Morrell, “Bu, Ýran ve onun uzun menzilli balistik füze programýný
geliþtirme yönündeki sürekli giriþimleriyle kesin olarak ilgilenmemiz için bir
nedendir.” Amerika'nýn eski Birleþmiþ Milletler temsilcisi John Bolton, “onlarýn füze fýrlatmýþ olmalarý hala önemli bir olaydýr; ilkel teknoloji bile seni
öldürebilir” demektedir. Bolton þöyle ekler: “Yörüngeye uydu yerleþtirmek,
bir þehri nükleer silahla vurmakla ayný þey deðildir. Gerçek (the fact), onlarýn
kendi programlarýný ilerletmeyi sürdürdükleridir. Yaygaracý olmamalýyýz, ama yýlgýnlýk da göstermemeliyiz.” Zvi Kaplan'a
Bat,ý Ýran'ýn balistik füze (Ýsrail space agency'in baþkaný) göre, Ýran'da bigeliþtirebilecek kapasite- lim ve teknoloji geliþmemiþ olabilir, ama Ýranlý
bilim adamlarý yurt dýþýna çýkýp çalýþarak bilgi ve
ye sahip olduðundan
teknoloji çaðýnýn bilgisini elde edebiliyorlar. (Eli,
kuþku duymaktadýr.
2009)
Beyaz Saray yönetimi ise, Ýran'ýn yaný sýra Kuzey Kore'nin füze geliþtirme giriþimleri konusunda da kaygý duyduðunu bildirdi. Beyaz Saray sözcüsü
Robert Gibbs, ABD'nin kýrmýzý çizgilerini vurgulayarak, “Taþýma kapasiteli
füze geliþtirilmesi, yasadýþý nükleer program yürütülmesi ya da Ýsrail'in tehdit edilmesine yönelik her tür çaba, Amerikan yönetimi için ciddi bir endiþe
kaynaðýdýr” dedi.
Ýran'ýn uydu fýrlatma meselesi, ABD Dýþiþleri Bakaný Hillary Clinton'ýn
Washington'da Alman meslektaþý Frank-Walter Steinmeier ile yaptýðý görüþmeye de damgasýný vurdu. Clinton Ýran'ýn, nükleer programýný durdurmasýný talep eden BM kararlarýna uymamasý durumunda sonuçlarýna katlanacaðý uyarýsýnda bulundu. Clinton, Baþkan Obama'nýn Ýran ile çetin ve
doðrudan diplomasiyi destekleme niyetini gösterdiðini, ancak Ýran'ýn BM
kararlarý uyarýnca nükleer programýný durdurmasý gerektiðini söyledi.
Hillary Clinton, ABD ve Almanya'nýn Ýran'ýn uluslararasý yükümlülüklerini
yerine getirmesi konusunda iþbirliði içinde olmasý gerektiðini de belirtti.
Amerikan Dýþiþleri Bakanlýðý sözcüsü Robert Wood, Ýran'ýn uydu fýrlat[204]
21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008
Ýran'ýn Uzay Teknolojisinde Ulaþtýðý Aþamanýn Uluslararasý Yankýlarý
masýný kaygý verici bir olay olarak deðerlendirip balistik füzelerin geliþtirilmesine yol açabileceðini söyledi. Ayrýca Birleþmiþ Milletler kararnamelerinin Ýran'a herhangi bir füze geliþtirme etkinliðine katýlmasýný yasakladýðýný
anýmsattý (www.voanews.com).
ABD'nin resmi yetkilerinin yaný sýra Ýngiltere, Fransa ve Almanya resmi
sözcüleri de olaydan duyduklarý kaygýyý aþaðýdaki sözlerle dile getirdiler:
Ýngiltere Dýþiþleri Bakan Yardýmcýsý Bill Rammell, füzenin fýrlatýlmasýnýn “Ýran'ýn niyetleri hakkýndaki ciddî kaygýlarýn altýný çizdiðini” söyledi. O,
Ýngiltere'nin geliþmeleri derinlemesine incelemekte olduðunu söyledi.
Rammell, “Uydu fýrlatma teknolojisinin çifte kullaným alaný vardýr” diye
konuþtu (bbc3).
Deutsche Welle'nin verdiði haberde Almanya Dýþiþleri Bakaný
Steinmeier; olayý endiþe verici ve rahatsýz edici bir geliþme olarak deðerlendirip “bu, Ýran'ýn muktedir olduðu teknik ilerlemeyi ve tehditleri bir kez daha açýkça göstermektedir”, dedi.
Fransa Dýþiþleri Bakanlýðý Sözcüsü Eric Chevallier, “Uydunun fýrlatýlmasý bizi endiþelendirdi. Çünkü bu teknoloji ile balistik füze teknolojisi birbirine çok yakýn. Ýran'ýn askeri nükleer kapasitesini geliþtirmesiyle ilgili bað
kurmamak mümkün deðildir”, dedi (www.voanews.com).(*)
Durumdan Kaynaklanan Tehditler ve Fýrsatlar
Metnin içinde de deðinildiði gibi temel sorun Umut uydusu deðil, taþýyýcý roket Sefir-2'dir. Çünkü uzmanlarýn da açýklamalarýna göre balistik füzelerde kullanýlan teknik özellikler bu gibi füzelerde kullanýlan teknik özelliklerle yüksek bir oranda örtüþmektedir. Ayrýca Ýran'ýn bugün elinde bulundurduðu füze kabiliyetleri tam olarak bilinmemekle birlikte gelecekte de füze kabiliyetlerini geliþtirmeyeceði ile ilgili elde herhangi bir güvence bulunmamaktadýr.
(*)
Ýngiltere Dýþiþleri Bakaný David Miliband 24 Kasým'da Abudabi Stratejik Araþtýrmalar Merkezi'nde yaptýðý konuþmasýnda özellikle Körfez ve genellikle Arap ülkelerini Ýran'a baský yapma konusunda ikna etmeye çalýþtý. Miliband, nükleer silah gücüne sahip Ýran özgüvenini arttýrarak bölge
istikrarý ve iþbirliði için önemli ölçüde bir tehdit kaynaðý olabilir, mesajýný verdi.
Dolayýsýyla Batý; Körfez ülkelerine karþý Ýran tehdidini anýmsatarak bu ülkelerde kendilerini nasýl
savunabilirler düþüncesini uyandýrmak istemekle çok yönlü çýkar amacýný gütmektedir ki bunlardan biri de geleneksel silahlarýný satacaklarý piyasa þartlarýný saðlamak olsa gerek.
Buna mukabil, Ýran devleti defalarca ABD ve Ýngiltere devletlerini Ortadoðu'daki çatýþma ve
istikrarsýzlýðýn nedeni olarak göstermiþtir (bbc4).
21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008
[205]
Artum Dinç
Ýran bugün geliþtirdiði ve geliþtirmek istediði füze teknolojisi ile sadece
Ortadoðu, Kafkaslar, Orta Asya, Afganistan ve Pakistan'ý deðil Güneydoðu
Avrupa'yý da vurabilecek güçtedir. Bu durum bölgede silah yarýþmasýna yol
açmýþ ve çeþitli silah üreticisi sermaye çevrelerine piyasa imkaný saðlamýþtýr.
Bu durumdan ABD baþta olmakla Batýnýn silah sanayiindeki sermaye
çevreleri kadar Rusya, Çin ve Kuzey Kore'nin de silah sanayiindeki sermaye
çevreleri kâr çýkarmak istemiþ ve istemektedir. Ayrýca bu süreç sadece silah
sanayiindeki piyasa payý ile sýnýrlý kalacak bir süreç deðil; siyasal, ticari ve
ekonomik saflaþmalarý da beraberinde getirmektedir.
Her ne kadar Ýran söz konusu uydu projesi ile birlikte uluslar arasý toplumda konumunun güçlendiði, saygýnlýðýnýn arttýðý ve artacaðýndan söz etse
de; özellikle Batý yanlýsý bölge ülkeleri ve Batý,
Ýran bugün geliþtirdiði ve Ýran'ýn bu türden giriþimlerini bahane ederek
Ýran ve Ýran'a teknolojik destek saðlayan ülkelere
geliþtirmek istediði füze karþý kendilerini savunacak önlemleri almaya ve
teknolojisi ile sadece Or- durumdan kâr çýkarma amacý ile kendi çýkarlarý
tadoðu, Kafkaslar, Orta doðrultusunda yeni fýrsatlar oluþturmaya gideAsya, Afganistan ve Pa- ceklerdir.
ABD ve Batýlý ortaklarý söz konusu durumkistan'ý deðil Güneydoðu
Avrupa'yý da vurabilecek dan kendi çýkarlarý doðrultusunda yeni fýrsatlar
oluþturma politikalarý kapsamýnda Ýran'ýn uydu
güçtedir.
taþýyýcý füze teknolojisine sahip olduðunu bir
tehlike nedeni göstererek;
r
Özellikle Körfez ülkelerine savunma amaçlý geleneksel silahlarýný sat-
ma,
r
Ýsrail'in güvenliðinin tehdit edildiðini vurgulayarak bu ülkeye nükleer
silah geliþtirme dahil her türlü savunma mekanizmalarýný kullanma hakký tanýyýp uluslar arasý atom enerjisi örgütünün denetim ve yaptýrýmlarýndan
muaf tutmak,
r
Aslýnda Rusya'yý kuþatma ve füze sistemini zayýflatma amacýný taþýyan
Polonya ve Çek Cumhuriyetlerine yerleþtirilmiþ olan geliþmiþ füze savunma
sistemiyle, Avrupa'yý Ýran tehdidine karþý koruyormuþ gibi bir izlenim vermek,
r
Sadece bununla sýnýrlý kalmayýp Ýran'ýn füze tehdidini neden göstererek Doðu Akdeniz ve Güneydoðu Avrupa'nýn yaný sýra Kafkaslar ve Orta
Asya'ya yayýlarak da füze savunma sistemlerini yerleþtirmek,
[206]
21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008
Ýran'ýn Uzay Teknolojisinde Ulaþtýðý Aþamanýn Uluslararasý Yankýlarý
Ýran'ýn füze tehdidi ile ilgili Rusya ile ortak savunma sistemleri oluþturmaya varýncaya kadar (ki Rusya'nýn füze savunma sistemlerine girme ve bilgi
edinme amacýný güden bir proje olabilir) bir “savunma” aðý oluþturma amacýný gütmektedir.
Yukarýda maddeler halinde verilmiþ bilgilerle ilgili daha ayrýntýlý olarak
bkz. (Dinshaw & Ferguson, 2009), (bbc2) ve (bbc1)
Görünen ABD ve çýkar ortaklarý, Ýran'ýn füze yeteneklerini kendi çýkarlarý için bir tehdit kaynaðý olarak göstermekle birlikte, sadece Rusya'yý deðil,
bunun yaný sýra Çin, K. Kore ve Ýran'ý da kapsayacak bir askeri kuþatma aðý
oluþturma projesini gerçekleþtirmek amacýný gütmektedir. Sürecin baþarýlý
olup olamayacaðýný kestirmek þimdilik güçtür.
21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008
[207]
Artum Dinç
Kaynakça
1. Lake, Eli (3 Þubat 2009). “Iran Zooms into Space with 50-year-old Technology”,
http://washingtontimes.com/news/2009/feb/03/iran-zooms-space-50-year-oldtechnology/ (alýnma tarihi: 05.02.2009).
2. Mistry, Dinshaw & Ferguson, Charles D. (4 Þubat 2009). “Iran's Missiles: Don't Go
Ballistic”, http://www.iht.com/articles/2009/02/04/opinion/edmistry.php (alýnma
tarihi: 05.02.2009).
3. (irna1) http://www5.irna.ir/View/FullStory/?NewsId=335479
4. (irna2) http://www5.irna.ir/View/FullStory/?NewsId=339199
5. http://www.isna.ir/ISNA/NewsView.aspx?ID=News-1283866
6.(radikal1)
http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalHaberDetay&ArticleID=920048
&Date=04.02.2009&CategoryID=100;
7. (radikal2)
http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetay&ArticleID=920065&Date=08.
02.2009&CategoryID=81
8. (bbc1)
http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/02/090203_shr_iransatellite_marcus.shtml
9. (bbc2) http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/02/090203_shr_jb_iran_satellite.shtml
10. (bbc3) http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/02/090203_iran_satellite_reax.shtml
11. (bbc4)
http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2008/11/090204_shr_bb_miliband_bbcamerica.sht
ml
http://www.voanews.com/persian/2009-02-03-voa10.cfm
[208]
21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008