penguen yaşam stili dergisi Ye re lle ştirm e Çalışm aları
Transkript
penguen yaşam stili dergisi Ye re lle ştirm e Çalışm aları
penguence Sayı 4 /Mart 2006 Ye re l l e ştirm e Çal ışm al arı Güve nil ir Bil işim Ve Linux Program l am a GPLSürüm 3 penguen yaşam stili dergisi penguence İçindekiler Pe ngue nce 'de n 3 LK D 'de n 4 Şenlik 2006 , Genel Kurul /Onur Tolga Şehitoğlu Ge zgin Pe ngue n Open Days /Arda Çetin 10 Başarı Öyk ül e ri 12 Karel Elektronikten Volkan Erinle söyleşi Güve nil ir Bil işim Trusted Computing/Bora Güngören 18 İş M ode l l e ri 25 Sahip Olmak Ya Da Olmamak /İzlem Gözükeleş D os ya Yerelleştirme /Deniz Akkuş 27 M as aüs tü 44 Bilgiağacı Programları ve Kullanılabilirlik Üzerine Dr. Bekir Sonat M üzik 48 Linux Sampler /Yrd. Doç.Server Acim Program l am a Java Ve Özgür Yazılım 50 /Bora Güngören Program l am a Rubby /Hüseyin Gömleksizoğlu Te k nik Open VPN ile VPN uygulamaları Ge zgin Pe ngue n 4. Tur /Arda Çetin 53 57 /Huzeyfe Önal 71 3 penguence Penguence'den Pe ngue nce 'de n Ye ni bir s ayı il e te k rar m e rh aba. Pe ngue nce pe ngue n yaşam s itil i de rgis i Sayı 4 /M art 2005 Linux Kul l anıcıl arı D e rne ğ i (LKD ) Ge ne lYöne tm e n :H ak an UYGUN Yazı İşl e ri : İzl e m GÖZ Ü KELEŞ Te k nik İşl e r : Se l e n UĞ URO Ğ LU Grafik Tas arım : O nur Ü NAL Lojis tik D e s te k :Se fe r KILIÇ Üre tim : Ays un KILIÇ Bu de rgi GNU FD Lil e yayınl anm ak tadır. D e rgim izin üre tim s üre cini ol gunl aştırm aya, h e de fl e diğ im iz düze nl i çık ış pe riyotuna ul aşm aya çal ışıyoruz. Bunun için yazarl arım ız, çal ışm a grubum uz ve s iz ok url arım ızın k atk ıl arına te şe k k ür e diyor, dah a iyiye ul aşm ak için de s te ğ inizi is tiyoruz. Bu s ayıda özgür yazıl ım ın e n öne m l i parçal arından biri ol an Ye re l l e ştirm e çal ışm al arını dos ya k onus u ol arak s e çtik . Bu k onunun öne m ini vurgul am ak , k ul l andığ ım ız özgür yazıl ım l arın ye re l l e ştirm e yönte m , s orun ve ih tiyaçl arını duyurm ak is te dik . Yıl l ardır bu işi yapan e k ipl e r il e görüştük , onl arın is te k ve öne ril e rini s izl e re s unuyoruz. Ge çe n s ayıdan bu yana bazı ye ni k öşe l erek l e dik . “Kim Kim dir?” k öşe s inde , özgür yazıl ım ın s im al arını tanıtm ayı pl anl ıyoruz. O k url arım ızın öne m l i bir k ıs m ının s ade ce özgür yazıl ım k ul l anıcıs ı de ğ ilüre ticis i de ol duğ undan yol a çık arak , Program l am a k öşe s i başl attık . Bu k öşe de inte rne t üze rinde bul abil e ce ğ iniz k od örne k l e rinde n dah a çok , uygul am a dilve te k nol ojil e ri il e il gil i te orik bil gil e r bul unacak tır. Bu s ayıda Java, Ruby dil l e ri var. Ge l e ce k s ayıda is e M ono, C+ + , Pyth on, PH P gibi dilve te k nol ojil e r de ye r al acak . Önüm üzde k i s ayıda “Yazıl ım Lis ans l arı” dos yas ı il e k arşınızda ol m ak üze re ... H ak an Uygun 4 penguence LKD'den Ş e nl ik 2006, Ge ne lK urul *O nur Tol ga Ş e h itoğ l u D e rne ğ im iz önüm üzde k i ayl arda 5. Linux ve Özgür Yazıl ım Ş e nl iğ i'ni düze nl e ye ce k . Bu s e ne O D TÜ Bil gi İşl e m D aire s i'nin k atıl ım ıyl a 11-14 M ayıs tarih l e rinde O D TÜ KKM 'de düze nl e ye ce ğ im iz şe nl ik için h e ye canl ı bir çal ışm a başl adı bil e. Lis ans ücre ti k arşıl ığ ında ne al dığ ım ız ve yazıl ım dünyas ında m üşte ri h ak l arının ah l ak i ve h uk uk i boyutu çok uzun tartışıl m as ı ge re k e n bir k onu. Am a burada bizim vurgul am ak is te diğ im iz s l ogan:“al te rnatifiniz var, h e m de dah a k al ite l i!”. İşl e tim s is te m i, İnte rne t ve ofis uygul am al arı gibi çok te m e l yazıl ım l ara yük s e k ücre tl e r ve re re k s izi ik i yıl da bir aynı ücre tl e ri öde m e ye m ah k um e de nl e rde n s ık ıl dıys anız, s üre k l i virüs ve güve nl ik te h ditl e riyl e yaşam ak tan bık tıys anız, bil gis ayar başı l is ans ücre tinde n başl ayan ve k ul l anım başı ücre t pl anl arı yapm ak ta ol an şirk e tl e re dah a fazl a e s ir ol m ak is te m iyors anız, 5 yılboyunca ol uşturduğ unuz yaşam s alöne m de be l ge l e rin k ul l anam ayacağ ınız k apal ı bir k utu ol arak el inizde k al m as ını is te m iyors anız, s izi özgür ve “Kors an de ğ ilÖzgür Yazıl ım !” Bu s e ne şe nl iğ in bir te m as ı ol m as ını düşündük ve ge çtiğ im iz s e ne içe ris inde te l e vizyonl arda bolbolgördüğ üm üz re k l am l ardan e s inl e ne re k “Kors an de ğ ilÖzgür Yazıl ım !” te m as ını be l irl e dik . Bil diğ iniz gibi bu re k l am l arda dah a çok h al k aras ındak i tabiriyl e topl am a bil gis ayar s atanl ara çatıl ıyor ve bil gis ayarl arl a birl ik te k ors an yazıl ım ve ril diğ i ve tük e ticinin k andırıl dığ ı im a e dil iyordu. Yine h al en gördüğ üm üz bir re k l am da aba al tından s opa gös te ril e re k k ors an tabir e dil e n yazıl ım ın s izi h aps e gönde re bil e ce ğ i s öyl e niyor. Al te rnatif ol arak öne ril e n m al um : gaye t fah iş fiyatl arl a k apal ı k aynak k odl u ve çoğ u s tandartı k apal ı ol an l is ans l ı yazıl ım l ar s atın al m ak . Öde ne n ücre tin k arşıl ığ ı tük e tici h ak k ı ol arak ne al ındığ ı da m aal e s e f m e çh ul . Örne ğ in para ve re re k al dığ ınız bir işl e tim s is te m i için 4-5 yıl s onra “be n artık de s te k l e m iyorum ” yanıtı al abil iyors unuz. Tas arım dak i bir aptal l ık s onucu e -pos ta il e s ize bul aşan virüs yüzünde n onbinl e rce YTLzarara uğ rayabil irs iniz am a l is ans uzl aşm as ında “tam am ” de diğ iniz bir m adde bu ol ay yüzünde n ne re de ys e s izi s uçl u durum a düşüre bil ir. açık k aynak k odl u yazıl ım l arı k ul l anm aya dave t e diyoruz. Özgürce k ul l anabil e ce ğ iniz, payl aşabil e ce ğ iniz, yardım al abil e ce ğ iniz bir yazıl ım dünyas ı s izi be k l iyor. Ü s te l ik h e r şe y yas al . Ş e nl ik l e il gil i ge l işm e l e r önüm üzde k i günl e rde yoğ unl aşacak . Ayrıntıl ı bil gi için w e b s ayfal arım ızı ve e pos ta l is te l e rim izi tak ip e de bil irs iniz. Ş e nl ik l e k ıs m e n il gil i öne m l i bir k onu da bu s e ne de rne ğ im izin ge ne lk urul unun yak l aşm as ı. Son şe nl ik te ol duğ u gibi bu s e ne de ge ne lk urul um uzu şe nl ik s ıras ında yapacağ ız. İk i s e ne de bir yapıl an ge ne l k urul da öne ril e n tüzük de ğ işik l ik l e rinin oyl anm as ıyl a birl ik te ye ni yöne tim k urul u da s e çil e ce k . 5 LKD'den Yöne tim k urul u üye l iğ i de rne ğ in önüm üzde k i yıl l ardak i s trate jil e rinin be l irl e nm e s inde e tk in roloynayabil e ce ğ iniz öne m l i bir k onum . D e rne ğ in yürütm e organı ol an çal ışm a grupl arının yönl e ndiril m e s i, e şgüdüm ü, idari k ararl arda yöne tim k urul u üye l e rinin k ararl arı roloynuyor. Ke ndinde yöne tim k urul u üye s i ol abil e ce k ol gunl uğ u göre n, diğ e r yöne tim k urul u ve çal ışm a grubu üye l e riyl e uyum l u çal ışabil e ce k , üre tk e n ve yapıcı ol abil e ce k bütün üye l e rim izi LKD 'nin ge l e ce ğ ini şe k il l e ndirm e k için yöne tim k urul u üye l iğ ine aday ol m aya dave t e diyoruz. H e rk e s e Linux'l u ve özgür yazıl ım l ı günl e r... *LKD Yöne tim k urul u üye s i Eğ e r k e ndinizi yöne tim k urul u üye s i ol m ak için ye te rl i görm e ye nl e riniz vars a çal ışm a grupl arım ızdan başl ayarak birçok ye rde birçok m e sl e k ve ye te ne k grubunda gönül l ül e rin de s te ğ ine ih tiyacım ız var. D e rne k üye s i ol s un ol m as ın h e rk e s in Türk iye 'de Linux ve özgür yazıl ım l ar için yapabil e ce ğ i birşe y var. özgür yazılımın özgür dergileri... http://tectonic.magnumip.co.za/ 6 penguence haberler M ySQL, Ne tfras tructure 'ı s atın al dı... Son günl e rde özgür ve ri tabanı yazıl ım l arı il e il gil i firm al ar ol duk ça h are k e tl i. InnoD B ve Be rk l e yD B'nin ge l iştirici firm al arını O racl e 'ın s atın al m as ıyl a birl ik te öze l l ik l e InnoD B m otoru üze rinde çal ışan M ySQL'i zor günl e rin be k l e diğ i düşünül m e k te ydi. Bu durum a çözüm ol uşturm ak am acıyl a, M ySQLAB, Inte rbas e 'in orijinalyazarı, Fire bird ve ri tabanı de s te k çis i, Jim Stark e y'in ye ni firm as ı Ne tfras tructure , Inc. s atın al dı. Bu anl aşm a il e birl ik te Jim Stark e y M ySQLAB için tam zam anl ı çal ışm aya başl adı. h ttp://w w w .fire b irdne w s .org/?p=128 O pe nO ffice 2.0.2 duyurul du... O pe nO ffice .org bu s ürüm ü h e rk e s e öne rm e k te dir. Bu s ürüm içinde birçok k üçük h ata ve bil diril en s orunl ar gide ril m iştir. Bazı ye ni ayrıntıl ar da ekl e nm iştir. Ge tiril e n ye nil ik l e r; - Al m anca için bir im l a de ne tim s özl üğ ü ekl e nm iştir. - Birk aç diliçin dire k im l a de ne tim e nte gras yonu s ağ l anm ıştır. - M icros oft W ord 2 ve Quattro Pro 6 dos yal arını ak tarm ak için ak tarm a s üzge ci e k l e nm iştir. - M e s ajbirl e ştirm e dah a k ol ay h al e ge tiril m iştir. - KD E Adre s D e fte ri il e e nte gre çal ışm a öze l l iğ i ekl e nm iştir. - Linux k ul l anıcıl arı için ye ni s im ge s e çe ne ğ i ekl e nm iştir. (KD E ve GNO M E) - Bu s onuçl arl a dah a ye te ne k l i ve k ul l anıcı dos tu bir O pe nO ffice .org s ürüm ü e l de e ttiğ im izi düşünüyoruz. h ttp://w w w .ope noffice .org.tr/inde x.ph p?opti on=com _conte nt& tas k =vie w & id=67& Ite m id =1 7 haberler Çocuk l ara Bil gis ayar ... Çocuk l ara Bil gis ayar proje s i;k ul l anıl m ayan, bir k e narda duran, atıldurum da ol an, "e s k im iş te k nol oji"ol duğ u için gözde n düşe n bil gis ayarl arın topl anarak bunl arın e l de n ge çiril m e s ini ve GNU/Linux k urul arak ih tiyacı ol an çocuk l ara il e til m e s ini am açl ayan bir proje dir. Bil gis ayar ul aştırıl acak çocuk l ara giriş s e viye s inde te m e lbir e ğ itim in ve ril m e s i ve el l e rinde k i bil gis ayara dair s oru/s orunl ara h angi k anal l ar aracıl ığ ıyl a çözüm bul abil e ce k l e rinin gös te ril m e s i de proje nin te m e lam açl arından biri ol acak tır. h ttp://w w w .cocuk l arab il gis ayar.org/ Inte lişl e m cil i M ac'l e r... Appl e , Inte lCore D uo işl e m cil i M ac'l e ri piyas aya s ürm e ye başl adı. H e m e n ardından da bu m ak ine l e r üze rinde çal ışan Linux duyurul arı ge l m e ye başl adı... h ttp://ars te ch nica.com /re vie w s /h ardw are /m a cm ini.ars /1 h ttp://w w w .m acte l l inux.org.nyud.ne t:809 0/w ik i/M ain_Page M ozil l a'nın M il yonl arı... M ozzil a Vak fı'nın ticari bir k urul uşu ol an M ozil l a Ş irk e ti, Fire fox tarayıcıs ının s ağ üs t k öşe s inde bul unan aram a çubuğ u ne de niyl e Googl e 'dan 72 m il yon D ol ar al dığ ını onayl adı... h ttp://w w w .crn.com /s e ctions /b re ak ingne w s / dail yarch ive s .jh tm l ?articl e Id=181501810 8 haberler VoIP ve Linux... Te xas Ins trum e nts , üze rinde Linux göm ül ü, VoIP uygul am al arı için k ul l anıl acak işl e m cil er üre te ce ğ ini duyurdu.. h ttp://w w w .l inuxde vice s .com /ne w s /NS639 13 18656.h tm l Pardus Gönül l ül e ri Pardus proje s ine k atk ıda bul unm ak is tiyor ve Linux ya da bil gis ayar k ul l anım ı k onus unda fark l ı de ne yim l e re s ah ips e niz;ancak h e nüz Pardus topl ul uğ unda k im s e yi tanım ıyors anız, işte s ize ziyare t e de bil e ce ğ iniz adre s ... h ttp://w w w .ul udag.org.tr pyth on.org ye nil e ndi... Özgür yazıl ım ın popül e r araçl arından Pyth on'un ana w e b s ite s i ve l ogo's u ye nil e ndi... h ttp://pyth on.org/ 10 penguence gezgin penguen Ge zgin Pe ngue n O pe n D ays 'te ! Z iyare tçil e ri program l ar aras ındak i zam anı de ğ e rl e ndire bil s in diye s al on çe vre l e rinde bir çok s tand onl arı be k l iyordu. Park Ye ri, Nove l l , IBM Türk , H ürriye t, tO SSad, Pardus ve LKD s tandl arı m e vcuttu. Arda Çe tin Ge zgin Pe ngue n'iniz 24-25 Ş ubat'ta, İs tanbulBil gi Ü nive rs ite s i Bil gis ayar Bil im l e ri tarafından organize e dil e n "Ge l e ce k :Ş im di"te m al ı Özgür Yazıl ım ve Açık Kaynak Günl e ri 2006[1] e tk inl iğ inde ydi. D ünyadan ve Türk iye 'de n açık k aynak ve özgür yazıl ım al anında uzm an pe ngue nl e rin k atıl m as ına rağ m e n e tk inl iğ e ge çe n s e ne l e re oranl a dah a az bir il gi ol duğ u gözl e ndi. Yine de ge l e n ziyare tçil er el l e ri dol u gittil e r. Stand Al anından Bir K are H e r LKD s tandında ol duğ u gibi bu e tk inl ik te de çe şitl i Linux dağ ıtım CD /D VD 'l e ri, Linux tanıtım broşürl e ri, pe ngue nl i şapk a ve tişörtl e rl e ;Ul udağ Ek ibi de Pardus CD 'l e riyl e ziyare tçil e rin k arşıs ındaydı. Özgür Yazıl ım ve Açık Kaynak Günl e ri'nde h e r yıl ol duğ u gibi bu yılda yurt dışından öne m l i k onuk l ar/k onuşm acıl ar vardı. Bunl ar gnuLinEx proje s inin başarı öyk üs ünü anl atm ak için İs panya'dan ge l e n M anon van Le e uw e n, s on zam anl arda gide re k yaygın bir k ul l anım s ağ l ayan Cre ative Com m ons 'tan D ragos l ava Pe fe va Türk iye 'de k i Linux ve açık k aynak e tk inl ik l e rinin (Bul garis tan) ve Pe te r Ste ue r (Avus turya), bir vazge çil m e zi Linux Kul l anıcıl arı D e rne ğ i Se m ine r özgür yazıl ım içe rik yöne tim s is te m i proje s i ol an Çal ışm a Grubu, Açık Kaynak Günl e ri 2006 için ik i e Z Publ is h tanıtım ı için Norve ç'te n ge l e n Sandro gün boyunca bir s al onda Linux k onul u s e m ine rl e r Groganz ve Avrupa Birl iğ i'nin 6. Çe rçe ve program ı düze nl e di. Se m ine r k onul arı "Linux ne dir"gibi proje s i ol an tO SSad için Jul ia Ve l k ova başl angıç düze yde n trus te d com puting gibi il e ri (Bul garis tan), Sandra Frings (Al m anya) idi. düze ye k adar h e r k e s im i il gil e ndire bil e ce k s e m ine rl e rdi. İs tanbulBil gi Ü nive rs ite s i Bil gis ayar Bil im l e ri D e bian GNU/Linux proje s inin e s k i l ide ri Ian M urdock açık s tandartl ar ve düz dünya h ak k ında k onuşurk e n proje nin ye ni l ide ri ol an Brande n Robins on da D e bian'in l ide r s e çim i yöne tim s is te m i ol an Condorce t h ak k ında bizi bil gil e ndirdi. Se m ine rl e ri k açıranl ar s e m ine r notl arını LKD Se m ine r-CG w e b s ite s inde k i Se m ine r Notl arı[2] s ayfas ında bul abil irl e r. Se m ine r ve pane l l e r dışında e tk inl ik te çe şitl i k onul arda atöl ye l e r de vardı.Atöl ye l e rde k i e n büyük il gi h iç k uşk us uz Pardus 'a aitti. Böl üm ünde n Boran Puh al ogl u ve organizas yondak i h e rk e s e bize bir s e ne dah a bil gil e ndirici, e ğ itici ve öğ re tici bir e tk inl ik h azırl adık l arı için te şe k k ür e de riz. Ge l e ce k s e ne görüşm e k üze re ... Etk inl ik s üre s ince çe k il e n fotoğ rafl ar için: h ttp://ope n.bil gi.e du.tr/fre e days /ph otos h ttp://ce k irde k .ul udag.org.tr/~ m e re n/ph otos /ope ndays -2006/ Notl ar : [1]h ttp://ope n.bil gi.e du.tr/fre e days / [2]h ttp://s e m ine r.l inux.org.tr Barış M e tin , Pardus 'un İç Yapıs ı 11 penguence LK D 'nin il k b ayan te k nik s e m ine r k onuşm acıs ı Pınar Yanardağ ol du Ne cde t Yüce l 19 9 5'te düze nl e ne n Türk iye 'de İnte rne t Konfe rans ı il e birl ik te s e m ine rl e r ve rm e ye başl ayan Linux Kul l anıcıl arı D e rne ğ i, 11 yıl dır Linux ve özgür yazıl ım l arl a il gil i s e m ine rl er organize e diyor. Bu s üre içinde 100'ün üze rinde "e rk e k "k onuşm acı özgür yazıl ım l arın anl atıl dığ ı s e m ine rl e rde bil gil e rini, de ne yim l e rini dinl e yicil e rl e payl aştı. 24-25 Ş ubat tarih l e rinde İs tanbulBil gi Ü nive rs ite s i'nde düze nl e ne n Özgür Yazıl ım ve Açık Kaynak Günl e ri'nde bu zincir s onunda k ırıl dı, de rne k çatıs ında il k k e z bayan bir k onuşm acı, Pınar Yanardağ , te k nik içe rik l i bir s e m ine r ve rdi. LKD 'nin düze nl e diğ i e tk inl ik l e rde gönül l ü ol arak göre v al an, pane l l e re k onuşm acı ol arak k atıl an ve çok öne m l i göre vl er üs tl e ne n bayanl ar ol m as ına rağ m e n te k nik s e m ine r ve re n h iç ol m am ıştı. ValH e ns on tarafından yazıl an "Kadınl arı Linux Kul l anm aya NASILTe şvik Ede rs iniz"[1] be l ge s inin de çe virm e ni ol an Pınar Yanardağ bir adım dah a öne çık arak bir il ki ge rçe k l e ştirdi. Özgür Yazıl ım ve Açık Kaynak Günl e ri'nin ik inci gününde BS2 s al onunda k onuşan Pınar Yanardağ , s e m ine rinde s on yıl l arda adından s ık ça s öz e ttire n ve program l am a dil l e ri aras ında um ut vaade de n bir ivm e yl e büyüye n, açık k aynak k odl u Ruby Program l am a D il i h ak k ında k onuştu. Se m ine rde Ruby Program l am a D il i'nin yaratıl ış s üre cinde n ve yaratıl ış s e be pl e rinde n bah s e de re k dil in tarih çe s i il e il gil i bil gil er ve rdi. Ruby'nin te m e lal dığ ı "Özl ül ük ", "Özgürl ük ve Rah atl ık "be nze ri fe l s e fe l e rini ve "En Az Sürpriz Pre ns ibi"gibi pre ns ipl e rini anl attı. Ruby'nin göze çarpan öne m l i öze l l ik l e ri ve "Ne s ne ye yöne l ik program l am a m antığ ı", "Yorum l anan dil l e r"ve "Be tik l e m e dil l e ri"gibi k avram l arı açık l adı. Ruby'nin ne tür uygul am al ar için k ul l anıl abil e ce ğ ini ve k ul l anıl am ayacağ ını açık l ayarak Ruby öğ re nm e ye is te k l i k atıl ım cıl arı bil gil e ndirdi. Son ol arak İnte rak tif Ruby'de n bah s e de re k k ul l anıcıl arın Ruby program l am a dil ini öğ re nirk e n işine yarayacak ipuçl arı ve rdi. [1]<h ttp://w w w .be l ge l e r.org/h ow to/e ncourage w om e n-h ow to.h tm l > 12 penguence başarı öyküleri Artık h e r s ayıda özgür yazıl ım l arı k e ndi b ünye s inde b aşarıyl a k ul l anan b ir k urum a ye r ve re ce ğ iz. Te l e fon s antral l e ri il e tanıdığ ım ız K are lEl e k tronik il k k onuğ um uz. Vol k an Evrin yorul m adan s orul arım ızı yanıtl adı : Soru : Kurum unuzu tanım ayan ok uyucul arım ız için, Kare l 'in çal ışm a al anını k ıs aca anl atır m ıs ınız? Yanıt : Kare l , 19 86 yıl ında şe f-s e k re te r tipi s antralüre tim i il e çal ışm al arına başl am ış ve özgün tas arım l arıyl a, Türk iye ’de e l e k tronik te l e fon s antral ı pazarını yaratm ış % 100 ye rl i bir firm adır. Bu pazara PBX ürünl e ri k azandırm ış ve Türk iye ’nin h abe rl e şm e al anında e l e k tro-m e k anik s is te m l e rde n el e k tronik h abe rl e şm e s is te m l e rine ge çişinde öncü ol m uştur. Aynı zam anda bir e l e k tronik s is te m üre ticis i ol an Kare lEl e k tronik , bu faal iye t al anıyl a il gil i ağ ırl ık l ı ol arak be yaz e şya e l e k troniğ i tas arım ı ve üre tim i k onus unda çal ışm ak tadır. Kare l , ana faal iye ti ol an te l e k om ünik as yon k onus unda çe şitl i te k nol oji, öze l l ik ve k apas ite l e rde k abl ol u ve k abl os uz h abe rl e şm e s is te m l e ri ge l iştirm e k te , üre tm e k te ve bu ürünl e ri yurtiçi ve yurtdışı pazarl arda s atm ak ta ve s atış s onras ı h izm e t organizas yonl arını ge rçe k l e ştirm e k te dir. Başl ıca ürünl e r, üs tyapı s ınıfında k üçük , orta ve büyük k apas ite l e rde ol m ak üze re öze l te l e fon s antral l arı ve bunl arın çe vre birim l e ri, al tyapı s ınıfında is e k ırs alal an s antral l arı ve ara bağ l antı s antral l arıdır. Kare lEl e k tronik üre tim ini yaptığ ı h abe rl e şm e ürünl e rini yurtiçinde k e ndi ye tk il i s atıcıl arından ol uşan dağ ıtım k anal ı üze rinde n, yurtdışında is e dağ ıtıcı firm al ar üze rinde n pazarl am ak tadır. Kare l ’in başarıs ı te l e k om ünik as yon gibi büyük Ar-Ge gücüne ve yatırım a ih tiyaç duyul an, az ge l işm iş ül kel e rin k ul l anıcı ol arak bil e bul unm adığ ı bir s e k törde , ge l işm iş e k onom il e re s ah ip ül kel e rin dünya de vi üre tici firm al arıyl a re k abe t e de re k dünya öl çe ğ inde bir firm a yaratm as ı il e öl çül m e k te dir Soru : Kare l , Linux il e il k ne zam an ve nas ıl tanıştı? Yanıt : 9 0'l ı yıl l arın ortal arında ge l işim h ızını arttıran Inte rne t ve il e tişim al tyapıl arı, KAREL içinde k i il e tişim ve h izm e t tal e pl e rini de arttırm ıştı. Bunl ar için k e ndi k aynak l arım ız il e h ızl ı, güve nl i ve e k onom ik çözüm l e r için il k de ne m e l e rim iz e -pos ta, dns gibi h izm e tl e ri şirk e t içi s unucul arda tutm ak şe k l inde ol du. Ace m il ik l e rim iz s ıras ında e n büyük yardım l arı da Linux Kul l anıcıl arı Grubu'ndan ve e -pos ta l is te l e rinde n al m ıştık . M urat Koç'un, M us tafa Ak gül 'ün, D oruk Fişe k 'in il k k urul um s ancıl arım ız s ıras ındak i yardım l arı bizl e ri Linux üs tünde çal ışan h izm e tl e re de dah a da çabuk ıs ındırm ıştı. Ge rçe k anl am da 19 9 7-19 9 8 yıl l arında çal ışan il k s unucul arım ızdan s onra h e m k e ndim izi h e m de k ul l andığ ım ız s unucu s is te m l e rini ge l iştirdik . Soru : Bugün Linux'u s unucul arınızda h angi uygul am al arda k ul l anıyors unuz? Yanıt : KARELiçe ris inde k i tüm e -pos ta s unucul arı (virüs ve s pam k orum al arı il e be rabe r) Linux s unucul ar üze rinde çal ışm ak tadır. Ye re lağ içinde ve rdiğ im iz bazı k üçük s e rvis l e r de (NFS, NIS, s am ba vs .) yine Linux s unucul ar üze rinde yürüm e k te dir. Ke ndi adım ıza e n iddial ı çal ışm ayı da ARGE m e rk e zim izin ye ni ye rl e şk e s inde tüm ağ s unucul arını Linux k urarak yaptık . W indow s ağ ve s unucu yöne tim ini Linux s unucul ar üze rine ak tardık . Sam ba, Fire w al l , E-pos ta, dos ya/dizin s unucul arında Linux'u 13 D H CP, NTO P gibi uygul am al arı h izm e te s unm ak is tiyoruz. Ye ni k urduğ um uz ARGE yazıl ım ın k aynak l arı, yöne tim ve s ürüm tak ip uygul am as ını da yine Linux üze rinde çal ıştırm aya başl adık . KARELiçin e n öne m l i h e de fl e rde n biri de h al e n şirk e t bünye s inde çal ışan O racl e ERP uygul am as ını, pe rform ans ve güve nl ik ge re k çe l e ri il e Linux üze rine taşım ak ol acak tır. Soru : M as aüs tünde Linux k ul l anım ına nas ıl bak ıyors unuz? Yanıt : M as aüs tü k ul l anıcıl arım ızın ne re de ys e tam am ına yak ını W indow s işl e tim s is te m l e rini k ul l anıyor. Burada ge çiş ve ya de ğ işim s unucu h izm e tl e rinde k i k adar k ol ay ol m uyor m aal e s e f. Çünk ü, ge re k k ul l anıcıl arın yaygın al ışk anl ık l arı ve ge çm iş çal ışm al arı, ge re k s e k ul l anıl an uygul am a ve yazıl ım l arın s ade ce W indow s işl e tim s is te m l e ri il e uyum l u ol m as ı bu k onul arda bize fazl a şans tanım ıyor. Fak at, işl e tim s is te m i dışında ofis pak e tl e ri, İnte rne t uygul am al arı, s ık ıştırm a yazıl ım l arı vs . gibi pe k çok türde açık k aynak k odl u ürünl e ri yaygınl aştırm aya çal ışıyoruz. Ge re k l is ans m al iye tl e rini e n aza indire bil m e k , ge re k s e orta vade de norm alk ul l anıcıl arım ızı Linux m as aüs tüne taşım ak adına bunu ge re k l i görüyor ve ıs rarl a tak ip e tm e ye çal ışıyoruz. Soru : Bu k onuda s on k ul l anıcıl ardan h e rh angi bir dire nç ya da ol um s uz tavır görüyor m us unuz? Yanıt : Baze n e ve t, baze n h ayır. Kul l andığ ı işl e tim s is te m ine ya da uygul am aya h ak im , s e ve n ve iyi k ul l anan çal ışanl arım ızın var. Bu k işil e re s e çe ne k l e r s unduğ um uzda k im i m e rak ve h e ye canl a k abule dip de ne m e l e re k atıl ıyor ve ak tif k ul l anım a h e m e n ge çiyor. Kim i is e pe k oral ı ol m uyor. Örne ğ in O pe nO ffice . Firm a ge ne l inde yaygınl aştırm a çal ışm al arını ıs rarl a yürütüyoruz. D ah a önce fazl aca M icros oft ofis pak e tini k ul l anm am ış k işil e r k e s inl ik l e h emen uyum s ağ l ıyorl ar ve k ul l anıyorl ar. Bir k ıs ım çal ışanl arım ız is e , e l inde k i pak e ti k ul l anm ak ta ıs rarcı ol uyor. Bizim h e de fim iz, k ul l anıl an uygul am a yazıl ım ını h e r yönüyl e de ğ e rl e ndiril ip (bütünl ük , uyum l ul uk , m al iye t, ve rim l il ik ve başarı öyküleri s üre k l il ik ) ge rçe k çözüm ü k ul l anıcıl arım ıza s unm ak . O nl arı ik na e de bil m e k için önce k e ndim iz k ul l anıyoruz ve örne k l e rini gös te riyoruz, s onra k onuşarak s e çe ne k l e ri tanıtıyoruz ve e n s onunda da k ul l anım a ge çiş s üre cinde e l im izde n ge l diğ ince de s te k ol uyoruz. Bu s üre ç s onunda ye te rl i al tyapıyı ve bil inçl e ndirm e yi ol uşturduk tan s onra, firm a k ül türüne ve şirk e t çal ışm al arına k ul l anıl m as ını is te diğ im iz işl e tim s is te m l e rini, k ul l anıcı h izm e tl e rini ve uygul am a yazıl ım l arını tam ol arak ye rl e ştirm e yi düşünm e k te yiz. Soru : O fis içi uygul am al arı dışında k e ndi üre ttiğ iniz s antralve be nze ri cih azl arda Linux k ul l anm ayı düşünüyor m us unuz? M üşte ril e rinizde n bu yönde bir tal e p var m ı? Yanıt : As l ında düşünm e k te n öte k ul l anıyoruz da! Ş u an da ürün ol arak da çık m ış D S10 s antral l arım ızda göm ül ü bir Linux çal ışm ak ta. Ayrıca, ye ni ne s ils antral l arım ızda da Linux tabanl ı işl e tim s is te m l e ri k ul l anıl m aya başl andı. Son k ul l anıcıya yöne l ik uygul am al arda da işl e tim s is te m i bağ ım s ız s e çe ne k l e r dah a çok tal e p e dil ir h al e ge l diğ i için ye ni arayüzl e r bu yönde ge l iştiril m e k te dir. Ayrıca, ge l işe n te k nol oji ve PBX s is te m l e rin artık ağ s e rvis l e ri il e be rabe r çözüm üre te bil ir h al e ge l m e s i ne de ni il e s unucu ve ve ritabanı h izm e tl e rini de s antrals is te m l e ri il e bütünl e şik h al e ge tirm e k ge re k tiğ ine inanıyoruz. Bu al anda da e n uygul anabil ir çözüm l e r ge ne l de Linux ve Açık Kaynak k odl u s is te m l e r il e m üm k ün ol acak tır diye düşünüyoruz. Soru : Kurum bünye s inde uygun bul duğ unuz h e m e n h e r al anda k apal ı k aynak k odl u yazıl ım l arı özgür yazıl ım l arl a ye nil e m e ye çal ışıyor gözük üyors unuz. Kare lne de n özgür yazıl ım ı te rcih e diyor? Yanıt : Sunucu s is te m l e ri açıs ından bütünl ük , l is ans bağ ım s ızl ığ ı ve e n öne m l is i güve nl ik ! Bu başl ık l arı M icros oft ya da başk a bir m ark a il e de s ağ l ayabil irs iniz, am a çok e m e k ve çok para h arcam ak ge re k iyor. Ve e l de e ttiğ iniz s onuçl arın de vam e de bil m e s i h e r zam an garantil i ol m uyor, çünk ü s is te m k apal ı k aynak 14 k odl u ve bir ticari firm aya bağ ım l ı! Göre re k ve de ne ye re k k urduğ um uz Linux s unucu s e rvis l e rinde k ıs a vade de yoğ un e m e k h arcas ak bil e ol uşturduğ um uz yapının s ağ l am ve güve nl i ol m as ı h e r zam an içim izin rah at ol m as ını s ağ l ıyor. Bunun dışında k ul l andığ ım ız s on k ul l anıcı uygul am al arının ve h izm e tl e rinin işl e tim s is te m i bağ ım s ız ol m as ı ge re k tiğ ine inanıyoruz. Z ira, k ul l anıcıl arım ızın bugün ve ge l e ce k te fark l ı işl e tim s is te m l e rinde çal ışm al arı m utl ak a ol acak tır. Bunu te k bir işl e tim s is te m ine indirge m e ye çal ışm ak pe k m üm k ün de ğ il . Bu ne de nl e firm a ge ne l inde k ul l anıl an uygul am al arın, yazıl ım l arın ve şirk e t çal ışm al arının özgür yazıl ım l arda çal ışıyor ol m as ı bizim m al iye tl e rim izi azal tm ak l a k al m ayacak , işl e tim s is te m i s e çm e özgürl üğ üm üzü, ve rim l il iğ im izi ve orta-uzun vade de başarım ızı da arttıracak tır diye düşünüyoruz. Soru : Son ol arak , Linux k ul l anm ayı düşüne n diğ e r k urum l ar için öne ril e riniz ol ur m u? Yanıt : Önce l ik l e k üçük ya da büyük h e rh angi bir firm anın ya da k urul uşun Linux ve açık k aynak k odl u uygul am al arı k e ndi bünye s inde k ul l anabil m e s i için iyi düşünül m üş bir yol h aritas ına ih tiyacı ol acak tır. Erk e n ya da ge ç atıl acak adım l ar, yarardan çok zarar ve re bil ir. başarı öyküleri Ge çiş s üre cinde önce e n k ol ay ol an s unucu uygul am al arını k ul l anm al arını, dah a s onra işl e tim s is te m i bağ ım s ız uygul am al arı yaygınl aştırm al arını ve e n s onunda da ge re k e n ye rl e rde m as aüs tü işl e tim s is te m l e rini de ğ iştirm e l e rini öne ririm . Bunl arı yapark e n 3 öne m l i e tk e n vardır. Bil gi İşl em birim l e ri, Ü s t Yöne tim ve s on k ul l anıcıl ar: Bil gi İşl e m birim l e ri bunl arı yapabil e ce k bil gi ve be ce riye s ah ip ol m al ı ya da bu k onul arda de s te k al abil mel i. Ü s t Yöne tim , başından s onuna k adar s üre ce de s te k ol m al ı ve s ah ipl e nm e l i. Son k ul l anıcıl ar da de ğ işim e ve ye nil ik l e re h azır ol m al arı k onus unda bil inçl e ndiril mel i ve e ğ itil mel i. Biz KAREL ol arak bu k onuda e pe yce yolal dık , am a dah a bitirm e dik . Ü s t Yöne tim 'in de de s te ğ i il e başarıl ı çal ışm al ar yaptık ve yapm aya da de vam e diyoruz. Tüm s is te m l e rim izin Linux ve Açık Kaynak k odl u yapıda çal ışm as ı k ıs a ve orta vade de tam am e n m üm k ün ol m ayabil ir, am a k azandığ ım ız ye ni ye te ne k l e r, be ce ril er ve s e çe ne k çe şitl il iğ i bize dah a s ağ l am s is te m l e r üze rinde dah a ve rim l i çal ışm a ol anak l arı ve re ce k diye düşünüyoruz. Çocuk l ara Bil gis ayar Proje s i Çocuk l ar için b ir m il yon b il gis ayarı ye nide n k ul l anıyoruz. w w w . co cu k l a ra b i l g i s a y a r. com 16 penguence D e rl e ye n : İzl e m Gözük e l eş Bu bağ l am da, ye ni bir GPL'i ate şl e ye n birincil ne de nl e r te k nol ojik de ğ işim de n de ğ il , h uk uk s alde ğ işim l e rde n k aynak l andı. Bu de ğ işim l e rde n il k i yazıl ım pate ntl e ri al anında yaşandı. Yazıl ım pate ntl e ri özgür yazıl ım proje l e rini te h dit e ttiğ i gibi s ah ipl i yazıl ım l arı da te h dit e diyor. Yazıl ım pate ntl e rine göre , h e rh angi bir program , pate nt h ak k ına s ah ip ol m ak tan başk a bir öze l l iğ i ol m ayan biri tarafından çok rah at ortadan k al dırıl abil ir. GNU (GPL) Ge ne lKam u Lis ans ı, 15 yıl da be k l e ntil e rin çok öte s inde bir başarı e l de e tti. D ünya ge ne l inde k ul l anıcıl ar/ge l iştiricil er aras ında bir güve n ve işbirl iğ i ortam ı yarattı. Te m e lil k e , k ul l anıcıl arın h ak k ına s aygı duym ak , yazıl ım al anının da dışına taştı; yaratıcı ve bil im s e lgirişim l e rde de k ul l anıl m aya başl andı. As l ında GPLyazarl arı 19 9 1 yıl ında pate ntl e rin yolaçabil e ce ğ i s orunl arın fark ında ol an az s ayıdak i ins anl ar aras ındaydı. O yıl l arda probl e m s ade ce bir ül k e yl e , ABD il e , s ınırl ı görünüyordu. Ancak birçok ül k e fark l ı boyutl arda da ol s a ABD 'nin yazıl ım ın pate ntl e nm e s i k onus undak i yöne rge l e rini GPL'in Ye ni Ve rs iyonunda D e ğ işe nl er GPL'in başarıs ının ardında yatan, yal nız ya da birl ik te çal ışan k ul l anıcıl arın üre tm e özgürl üğ ünü güve nce al tına al m as ıydı. Ancak de ğ işe n te k nol ojik ve h uk uk s alk oşul l ar bazı düze l tm e l e ri ve ye nil emel e ri ge re k l i k ıl dı. İşte , GPLv3 s üre ci bu k aygıl arl a başl atıl dı. GPLv3 h e rk e s in k atıl ım ına açık bir s üre ç ol arak şe k il l e ndi. Süre cin ge l işim i ve GPLv3 h ak k ında ayrıntıl ı bir bil giye Özgür Yazıl ım Vak fı'nın( Fre e Softw are Foundation-FSF) w e b s ite s inde n ul aşabil irs iniz [1]. Bu yazıda is e GPLv2 ve GPLv3 aras ındak i te m e layrım l ara de ğ inil e ce k ve GPLv3'te k i tartışm al ı nok tal ar (Linus Torval ds 'ın ye ni GPLve rs iyonuna itirazı gibi) başk a bir yazıya e rte l e ne ce k . Yazıl ım Pate ntl e ri Bil gis ayar te k nol ojis i 19 9 1'de n be ri h ızl a de ğ işiyor ol s a da GPL'in ye nide n tas arl anm as ının ark as ındak i birincilne de n bu de ğ il di. Son 15 yıl dak i te k nol ojik ge l işm e l er k ul l anıcıl ara ye ni özgürl ük l e r s unark e n ye ni te h ditl e rin de k apıs ını aral adı. GPL'in ana am acının k ul l anıcıl arın özgürl üğ ünün s üre k l il iğ ini s ağ l am ak ol duğ unu, şu ya da bu te k nol ojide n bağ ım s ız ol duğ unu düşünürs e k , GPL'in ye nide n tas arl anm as ını ge re k tire ce k k ök l ü bir te k nol ojik de ğ işik l ik yaşanm adı. GPLyazarl arı 19 9 1 yıl ında pate ntl e rin yolaçab il e ce ğ i s orunl arın fark ında ol an az s ayıdak i ins anl ar aras ındaydı. izl e di. D ol ayıs ıyl a pate nt te h didi ve adal e ts izl ik gide re k büyüm e ye başl adı. GPLv2'de pate ntl e re yöne l ik bir m adde de vardı ve o günl e rde pate nt te h l ik e s ine k arşı te k dayanak nok tas ıydı. Fak at gide re k yoğ unl aşan pate nt tartışm al arı GPL'i pate ntl er k arşıs ında ye te rs iz durum a ge tirdi. D ol ayıs ıyl a, GPLv3'ün odak l andığ ı e n öne m l i nok ta pate ntl e r. GPLv3, bir çal ışm adak i pate nt h ak l arının l is ans s ah ibi tarafından bağ ışına ol anak ve riyor. Ayrıca l is ans s ah ibinin bu bağ ışından vazge çm e s i ve türe til m iş çal ışm al arda pate nt h ak k ı tal e p e tm e s ine k arşı da önl eml e r al m aya çal ışıl ıyor. Ancak l is ans s ah ibi, pate ntin k ul l anım ına dair be l irl i s ınırl am al ar ge tire bil iyor. 17 Ek Lis ans H ük üm l e ri GPLv3'e göre l is ans s ah ibi GPL'e e k yas ak h ük üm l e r ge tire bil ir. Ancak bu e k h ük üm l e rde GPL'in ge ne l i il e uyum l ul uk te m e lşart. Ayrıca l is ans s ah ibi (yine GPLil e çe l işm e m e k k aydıyl a) k ul l anıcıl ara e k s e çe ne k l e r s unabil ir. Ul us l araras ı Uygul am a GPLv3'te l is ans ın ul us l araras ı uygul anabil irl iğ ine dair ye ni düze nl emel er yapıl ıyor. Sayıs alH ak (s ızl ık )l ar Yöne tim i Pate ntl e r dışında GPLv3'ün il gil e ndiğ i bir diğ e r h us us is e Sayıs alH ak (s ızl ık )l ar Yöne tim i (D igitalRigh ts /Re s trictions M anage m e nt – D RM ). FSF'ye göre D RM , k ul l anıcı h ak l arına tam am e n ayk ırı. Ancak FSF, D RM 'e k arşı yapabil e ce k l e rinin s ınırl ı ol duğ unun da fark ında. D RM h ak k ındak i böl üm FSF'nin k aygıl arı ve al dığ ı önl eml e rl e il gil i;öze l l ik l e GPL'l i program l arın D RM te k nol ojis i k aps am ında k ul l anım ına k arşı (k opyal am a k orum a te k nol ojil e rinde n dah a ge l işm iş k orum a te k nol ojil e rine k adar.). Ye ni l is ans , il gil i yazıl ım l a te s l im e dil e n k aynak k odunun, şifre l e m e , şifre çözm e ve ye tk il e ndirm e il e il gil i k aynak k odl arının da ve ril m e s ini ge re k l i k ıl ıyor. Türe til m iş Çal ışm al ar GPLv3 türe til m iş program l ar h ak k ında da ye ni düze nl emel e r/açık l ık l ar ge tiriyor. Lis ans Uyum l ul uğ u GPL'in yanında çok s ayıda açık k aynak k od l is ans ı m e vcut. GPL'in ye ni ve rs iyonu, GPL'in bu l is ans l arl a il işk is i ve uyum una dair açık l am al ar içe riyor. As l ında GPLv2'de bu k onuyl a il gil i h us us l ar içe riyordu. Fak at GPLv3 l is ans l arın birl ik te k ul l anabil irl iğ ine dair ye ni açıl ım l ar ge tiriyor. D ağ ıtım l ar GPLv3'te , dağ ıtım a yöne l ik ye ni açık l ık l ar ve de ğ işik l ik l e r de m e vcut. Sonuç Yuk arıdak i bil gil e r, GPLv2 ve GPLv3 aras ındak i te m e lfark l ıl ık l ar. Yazının başından da be l irtil diğ i gibi GPLv3 s üre ci h e rk e s in k atıl ım ına açık bir çal ışm a. Ye ni l is ans ın ol uşturul m as ı am acıyl a fark l ı k urul l ar ol uşturul m uş. Uus l araras ı k onul ardak i s ınırl am al arda ol duğ u gibi bazı böl üm l e rde boşl uk l ar var ve fark l ı görüşl e re açık . O cak ayında il k tas l ağ ı yayınl anan GPLv3'ün nas ılol uşturul acağ ını önüm üzde k i günl e rde göre ce ğ iz. FSF s ite s inde be l irtil e n tak vim e göre s üre ç aşağ ıdak i şe k il de pl anl anıyor: H aziran, 2006: ik inci tartışm a tas l ağ ı Eyl ül , 2006: GPLv3'ün ol as ı e n e rk e n yayım ı Ek im , 2006: O l as ı üçüncü tartışm a tas l ağ ı M art, 2007: GPLv3'ün yayım ı için e n ge ç tarih Re fe rans l ar: [1]h ttp://gpl v3.fs f.org/ 18 penguence güvenilir bilişim Güve nil ir Bil işim (Trus te d Com puting) ve Linux Bora Güngöre n güve ne bil irs iniz?Ya da s ize gös te ril e n bir k im l ik be l ge s inin s ah te ol m adığ ı ne k adar güve nil irdir?Bu durum da bu k onul arda e k bir güve nce ve re n ve k e ndis inin güve nil irl iğ i s orgul anm ayan bir k işiye ge re k duyarız. Bu k işi, günde l ik yaşam ım ızda “de vl e t” k avram ıdır. Te k nik açıdan bak ars ak , h e r k oşul da güve nil e n bu k işiye “güve nin k ök e ni” (root of trus t) adı ve ril ir. Bil işim İçin Güve n K avram ı “Güve n” (trus t) s özcüğ ü bir çok anl am a ge l en ve bu anl am l arı ge ne l de e s ne k ol arak k ul l andığ ım ız s özcük l e rde n biris i. Güve nil ir bil işim de güve n il işk il e rinin s ağ l anm as ı üze rine k urgul anan ye ni ve çok öne m l i bir k avram ol arak önüm üzde k i birk aç yıl içe ris inde çok s ık duyacağ ım ız bir şe y. Sözcüğ ün doğ ru k ul l anım ını s ağ l am ak için ge rçe k yaşam dan bir örne k ve rm e k doğ ru ol abil ir. Re s m i bir k urum da, k e ndinizl e il gil i bir başvuru yaptığ ınız zam an k im l iğ inizi is patl am anızı is te ye bil irl e r. Bu is pat için re s m i bir k urum tarafından onayl anan bir k im l ik be l ge nizi, örne ğ in e h l iye tinizi görm e k is te ye bil irl e r. Burada s ize güve ne m e dik l e ri için, s izin k im l iğ inizi k anıtl ayan üçüncü bir şe ye , yani k im l iğ e güve nil iyor. As l ında o k urum l a s üre k l i iş il işk iniz ol s a, gün aşırı gidip ge l s e niz, s ize güve ne bil irl e r. Uzun l afın k ıs as ı, üçüncü bir şah ıs l a ol an “güve n il işk iniz” (trus t re l ations h ip) üç türl ü ol ur. Ya ona güve nirs iniz, ya ona güve ne m e s e niz bil e , güve ne ce ğ iniz bir ye r ona güve niyordur, ya da h içbir şe k il de güve ne m e zs iniz. As l ına bak ars anız, tüm ticare t s is te m i bu üçl ü güve n m ode l i üze rine k urul udur. Aracı k urul uşl ar, note rl e r, bank al ar, finans k urul uşl arı, s igorta s is te m i h e p güve n duyam adığ ım ız üçüncü k işil e rl e ol an il işk il e rim izi k urm am ıza yardım cı ol ur. Ancak bu k urul uşl arın k e ndil e rine duyduğ um uz güve nin de s orgul anm as ı s öz k onus u ol abil ir. Örne ğ in bank al ara ne k adar Bil işim s e k törü gide re k artan ve s aydam l aşan k ul l anım ı il e yaşam ım ızdak i e n te m e l ge re k s inim l e rim izi k arşıl am am ızda yardım cı ol m aya başl am ış durum da. Bu görünm e z s is te m l e rin al t yapıl arı te k ve de v s is te m l e rde n gide re k k arm aşık birl ik te l ik l e re doğ ru il e rl e m e k te dir. Kişis e l bil gis ayarl arın donanım l arı binl e rce üre tici, tipik bir k urum s alyazıl ım is e onl arca üre tici tarafından ortaya k onan bil e şe nl e rde n ol uşur. Bil işim s e k törü gide re k artan ve s aydam l aşan k ul l anım ı il e yaşam ım ızdak i e n te m e l ge re k s inim l e rim izi k arşıl am am ızda yardım cı ol m aya başl am ış durum da. Bil e şe nl e rin aras ında il e tişim k urul m as ı işl e vs e l l iğ in s ağ l anm as ı için zorunl udur. Bu ne de nl e bütün s is te m e güve ne bil m e m iz için as l ında s is te m in içinde ge re k l i güve n il işk il e rinin s ağ l anm as ı ge re k ir. M ate m atik l e il gis i ol an ok uyucul arın bu tür bir il işk inin yönl e ri ol an bir çizge (dire cte d graph ) ol arak ifade e dil e bil e ce ğ ini zate n tah m in e de ce k tir. Eğ e r s is te m de k i h e r bil e şe nin il e tişim de ol duğ u tüm bil e şe nl e re güve nm e s i için bir yol bul abil irs e k s is te m in bütününe güve ne bil iriz. Bu doğ rul am anın yapıl m as ı k e ndi başına öne m l i bir tas arım s orunudur. Bizim güve nil ir Bil işim (Trus te d Com puting, k ıs aca TC) de diğ im iz şe y de as l ında bu doğ rul am a s orunu için ge tiril e n bir çözüm yak l aşım ından ibare ttir. Başk a yak l aşım l ar da ol abil ir. Ve ya 19 ins anl arın bu yak l aşım dan anl adık l arı, bu yak l aşım ı uygul am a pl anl arı, bu pl anl ar içinde k i te k nik de tayl ar fark l ı ol abil ir. Güve ni Ne l e r Ol uşturur Bir bil e şe nin diğ e rine güve ne bil m e s i için dört te m e lk oşul un s ağ l anm as ı ge re k ir. Ş im di bu dört k oşul u k ıs aca ince l e ye l im . Bunl arın birincis i k arşıl ık l ı il e tişim de ve ya s ak l anan bil gil e rde gizl il iğ in (confide ntial ity) s ağ l anm as ıdır. Gizl il ik il e k as te ttiğ im iz şe y, üçüncü k işil e r bil giye e rişs e bil e ondan bir anl am çık arm al arının im k ans ız ol m as ıdır. Ve ril e rin şifre l e nm e s i bunun için e n te m e l ge re k s inim dir. İnte rne t bank acıl ığ ında k ul l andığ ım ız, e -pos tal arım ızı PO P is te m cim ize çe k e rk e n öne ril e n SSL, TLS gibi te k nol ojil er gizl il iğ in s ağ l anm as ı için ge l iştiril m iştir. Gizl il ik te k başına faydal ı ol s a da yanında başk a bir şe y dah a is te r. Bütünl üğ ün (inte grity) s ağ l anm as ı, k ıs aca bir şe yi “bırak tığ ınız gibi bul m anız” anl am ına ge l ir. Ü çüncü k işil e rin s ize ait bil gil e ri s ak l andık l arı ye rde e l e ge çirip de ğ iştirm e diğ inde n e m in ol urs anız, s ak l am a ortam ına güve ne bil irs iniz. Aynı pre ns ibi il e tişim e uygul ars anız, bu s e fe r de gide n ve ge l e n bil ginin araya gire n üçüncü k işil e rce tah rifata uğ ram adığ ından e m in ol urs unuz. Ge rçe k dünyada k arşıl aştığ ım ız “k apal ı zarf” uygul am as ı (zarfın k apatıl dık tan s onra m üh ürl e nm e s i) as l ında bütünl üğ ün s ağ l anm as ından ibare ttir. Güve nin üçüncü k oşul u, bul unurl uk (avail abil ity) ol arak adl andırıl ır. Bir bil e şe n ge re k duyduğ unuz zam an s ize ge re k e n h izm e ti s ağ l ayam azs a ona güve ne m e zs iniz. Bul unurl uğ un bir şe k il de garantil e nm e s i ge re k ir. Bu garanti k oşul s uz ol m ak zorunda de ğ il dir;bazı k oşul l arl a birl ik te de ge l e bil ir. Te l e k om ünik as yon s e k töründe k ul l anıl an “h izm e t nite l iğ i” (QoS) s özl e şm e l e ri as l ında güve nin ol uşm as ı için bul unurl uğ u tanım l ar. Güve nin s on k oşul u, k urtarıl abil irl ik (re cove rabil ity) ol arak adl andırıl ır. O l ağ anüs tü durum l arda, örne ğ in fe l ak e t anında, bir bil e şe nin k urtarıl m as ı ge re k e bil ir. Bunun yapıl m as ı için m e k anizm al arı bul unm ayan bir bil e şe ne güve ne m e zs iniz. Güve nil ir Bil işim , bil gis ayar s is te m l e rinde k i h e r bir bil e şe n için bu dört k avram ın s ağ l andığ ı bir güve n m ode l ini k urm ayı h e de fl e r. Üs t Üs te Yığ ıl an Güve n M ode l i En te m e lve e n k ol ay uygul anan güve n m ode l i, tıpk ı bir zincir ya da üs t üs te yığ ıl m ış tabak l ara be nze r. H e rk e s k e ndis inde n önce k ine güve nir. Bu m ode l in k e ndis inin doğ rul anm as ı ol duk ça k ol aydır. Yani s is te m in m im aris inde k i h atal arı ya da zayıfl arı h e m e n te s pit e de bil irs iniz. Günüm üzde k i Güve nil ir Bil işim m ode l i de bu tür bir güve n m ode l i il e çal ışır. D ah a k arm aşık , örne ğ in dağ ıtık m ode l l e r is e h al a araştırm a k onus udur. Bu m ode l in çal ışm as ı için bil gis ayarın açıl ışından itibare n güve n il işk il e rinin doğ rul anm as ı ve doğ rul am a yapıl am ayan ye rde s orunun bil diril m e s i, bir ol as ıl ık l a da s is te m in durdurul m as ı ge re k ir. O zam an il k güve n il işk is i ne ol m al ıdır ve bu il işk iyi k im e güve ne re k doğ rul arız? İl k güve n il işk im iz bil gis ayarım ızdak i donanım l arın k e ndil e rine güve nm e m izdir. Çünk ü donanım l arın içinde de be l l i yazıl ım l ar bul unur. Ayrıca ve ri s ak l ayabil e n ve ya ve ri il e te bil e n tüm be nze ri donanım l arın cas us l uk am acı il e k ul l anıl m as ı m üm k ündür. Bir s abit dis k arızas ının bütün ve ril e rinizi çal m ak am acı il e tas arl anan bir s al dırı ol m as ı dah i m üm k ündür. Bu güve n il işk is ini s ağ l ayabil e ce k m e k anizm anın bu donanım l arı k ul l anm ayacak biçim de çal ışm as ı ge re k ir. Yani k e ndi içe ris inde tam ve e k s ik s iz ol m al ıdır. Bu ne de nl e bu m e k anizm anın bir diğ e r donanım bil e şe ni içinde durm as ı pl anl anm ıştır. Bu ne de nl e donanım s algüve n k ök e ni (h ardw are root of trus t) k ul l anm ak zorunda k al ırız. Bu donanım var ol an işl e m cinizin içine göm ül ü ol abil e ce ğ i gibi (Trans m e ta Crus oe , Inte l LaGrande ve AM D Pacifica m im aril e ri) ayrı bir e nte gre (Infine on, Nationalve Atm e lörne k l e ri) de ol abil ir. Biz bu donanım a Trus te d Pl atform M odul e (TPM ) adını ve riyoruz. Bu donanım ın ne l e r yapabil e ce ğ inde n dah a s onra bah s e de ce ğ iz. D ah a s onra BIO S, İşl e tim Sis te m i, Se rvis l e r ve Uygul am a Yazıl ım l arı ol arak üs t üs te yığ ıl an bir m ode l k e ndil iğ inde n tak ip e de r. H e r bil e şe n k e ndis inde n dah a al ttak i bil e şe nl e rin doğ rul anm ış ol duğ unu bil diğ i için onl ara güve nir. 20 D onanım s alGüve n K ök e ni ve TCPA' in K urul uşu Bu tür bir m e k anizm anın k urul m as ı için donanım ve yazıl ım üre ticil e rinin bir araya ge l m e s i ve s is te m in tas arım ını yapm al arı ge re k ir. Z am anl a H P' de n Fujits u-Sie m e ns ' e bil gis ayar üre ticil e ri, Inte l , AM D , National , Infine on ve M otorol a gibi e l e k tronik bil e şe n ve m ik ro işl e m ci üre ticil e ri, Ch e ck point' te n RSA' ya güve nl ik şirk e tl e ri, M icros oft gibi yazıl ım şirk e tl e ri ve h atta Price W ate rH ous e Coope rs gibi danışm anl ık şirk e tl e rinde n ol uşan k al abal ık bir örgütl e nm e ol uştu. Bu örgütl e nm e ye il k başta Trus te d Com puting Pl atform Al l iance (TCPA) adı ve ril di. Ş u anda Trus te d Com puting Group (TCG) ol arak adl andırıl ıyor. Grubun aşağ ıdak i adre s te bul unan w e b s ite s ine gire re k firm al ar h ak k ında bil gi e dine bil irs iniz. h ttps ://w w w .trus te dcom putinggroup.org/h om e / Grup TCPA ol arak yapıl andırıl dığ ı s ırada, bu m e k anizm al arın potans iye luygul am al arından biris i ol an s ayıs alh ak yöne tim i (D RM ) k onus unda M icros oft'un başını çe k tiğ i başk a bir grup ABD ' de bazı yas al arın ge çm e s i için yoğ un çaba s arf e diyordu. Bu yas al arın ins an h ak l arı açıs ından öne m l i te pk il e r çe k e re k yas al aştığ ını be l irte l im . M icros oft ve diğ e r ortak l arı, uygul am anın k ol ay ol m as ı açıs ından TC al t yapıs ının s ağ l adığ ı ol anak l ardan yararl anacak l arını açık l adıl ar. Bu açık l am a onl ar için s on de re ce s ıradan bir te k nik k arardı. Ancak özgürl ük h e de fl e ye n grupl ar öne m l i bir yanl ış anl am anın k urbanı ol dul ar. Kötü am açl ı k ul l anıl abil e ce k bir te k nol ojide s uç te k nol ojide de ğ il , onu k ötü am açl ı k ul l ananl arda ol ur. Ancak bas k ı grupl arı te k nol ojinin k e ndis ine s al dırdıl ar. Birde nbire TCPA k ötü adam l ar k ul übü ve Trus te d Com puting s özcük l e ri k ötü anl am a s ah ip bir s özcük ol du. Bu grupl ardan biris inin w e b s ite s ini aşağ ıdak i adre s te n ince l e ye bil irs iniz. h ttp://w w w .agains ttcpa.com / H al buk i Güve nil ir Bil işim m ode l i, virüs , is te nm e ye n e -pos ta, s ol ucan gibi ge ne l güve nl ik s orunl arını çözm e k te n başl ayarak , ge l e ne k s e lyazıl ım k ırm a te k nik l e rini ol anak s ız h al e ge tire ce k bir yapı s unm ak tadır. Ş im di bu işin nas ılol duğ unu ince l e ye l im . Bir TPM Ne l e r Yapab il ir? Güve nil ir Bil işim için k arşıl ık l ı doğ rul am a m e k anizm al arı k riptografik te k nik l e rl e s ağ l anır. Bu te k nik l e rin k e ndil e rinin yazıl ım ya da donanım tabanl ı ol m as ı m üm k ündür. TPM , e n te m e lk riptografik işl eml e r için ge re k l i al tyapıl arı güve nil ir biçim de s ağ l ar. Kripto al goritm al arı ge ne l de ras tge l e s ayıl ara dayanan m ate m atik s e lk uram l ardan doğ m uştur. Ancak norm alşartl ar al tında bir bil gis ayarın bir ras tge l e s ayı üre tm e s i m üm k ün de ğ il dir. Ayrıca üre til e n ras tge l e s ayının güve nl i biçim de te s l im e dil m e s i de m üm k ün de ğ il dir. Yani biris i başk a bir ras tge l e s ayı s ah ibi ol arak s izin ras tge l e s ayınızı tah m in e de bil ir. Ancak TPM s ize güve nl iğ i s ağ l anm ış bir ge rçe k ras tge l e s ayı k aynağ ı (true random num be r ge ne rator - TRNG) ve rir. Bu yazıl ım tabanl ı k riptografik s is te m l e rin h e m pe rform ans ını h e m de güve nl iğ inini ciddi anl am da artırır. Bütünl üğ ün k orunm as ı işl e m i öze t (h as h ) al goritm as ı k ul l anım ı il e yapıl ır. İnte rne t' te n büyük dos yal ar çe k tik te n s onra dos yanın h atas ız çe k il diğ ini k ontrole tm e k için k ul l andığ ınız M D 5 ve SH A-1 topl am l arı as l ında bu öze t al goritm al arının s onuçl arıdır. Bir TPM , bize bu al goritm al arın güve nil ir donanım uyarl am al arını s ağ l ar. Böyl e ce bu te k nik l e ri k ul l anan yazıl ım l ar h ızl anır ve bu işl e m in k e ndis i güve nil ir h al e ge l ir. Bir çok TC al t yapıs ı, s e rtifik al arı ve açık anah tar al tyapıs ını (PKI) k ul l anır. Al ıştığ ım ız SSLbe nze ri güve nl ik m e k anizm al arı da bu al tyapıyı k ul l anm ak tadır. Bu al tyapının te m e l inde bir çift anah tarın yaratıl m as ı yatm ak tadır. Bu anah tarl arın düzgün ve tah m in e dil e m e z biçim de yaratıl m as ı öne m l idir. Bil gis ayarında bul unan bir TPM , s on de re ce güve nl i biçim de , bize 2048 bit uzunl uğ una k adar s im e trik yada as im e trik anah tarl arı üre te bil ir. Bu s aye de ge re k tiğ i zam an s ade ce o işl e m de k ul l anm ak yada s ak l am ak üze re anah tar üre te n çok çe şitl i yazıl ım l ar bu işl e m e güve ne bil ir. D ik k at e tm işs e niz, bir TPM zate n var ol an güve nl ik te k nik l e rinin al t yapıl arını, Güve nil ir Bil işim 'de k i tanım ı il e güve ne bil e ce ğ iniz bir şe k il de s unm ak tadır. Bu s aye de güve nl ik yazıl ım l arının be ce ril e ri artacağ ı gibi aynı zam anda “be n k ırıl dım , artık bana güve ne m e zs in” diye n yazıl ım l ar üre tm e k de m üm k ün ol acak tır. 21 Bütün bunl arın te m e l inde yazıl ım bil e şe nl e rinin k e ndi k im l ik l e rini s e rtifik al arl a ve açık anah tar al tyapıs ı il e k anıtl am as ı yatacak tır. Bu s is te m in öne m l i bir ih tiyacı bir anah tar de pos udur. Bir TPM aynı zam anda k üçük bir güve nil ir anah tar de pos u da s ağ l ar. Bazı tür anah tarl ar as l a TPM ' de n dışarı çık m az. Anah tarl arl a yapıl acak işl e m TPM ' in içe ris inde ge rçe k l e şir. Pe k i TPM ' in k e ndis i nas ılgüve nl ik te ol acak tır? TPM e nte gre l e ri as k e ri e nte gre l e rde gördüğ üm üz üre tim s üre cine ve tas arım l ara be nze r biçim de üre til ir. Yani TPM e nte gre s ini fizik s e lol arak k urcal am aya k al k ars anız k e ndis ini im h a e de bil ir. Bu s ırada içe ris inde s ak l adığ ı öne m l i bil gil e ri (örne ğ in anah tarl arı) da s tandartl ara uygun biçim de im h a e de r. Buna k urcal am aya k arşı güve nl i (tam pe r proof) ol m ak adını ve riyoruz. Bu s aye de bir bil gis ayarı çal an bir s al dırgan TPM ' i öze lbir cih aza bağ l ayarak k ırm ayı de ne s e dah i başarıs ız ol ur. Bu işi yapabil s e ydi, TPM ' i k ırabil diğ i için tüm güve n m e k anizm as ının s ah ibi ol urdu. Güve nil ir Bir İşl e tim Sis te m i (Trus te d O S) D onanım pl atform unu güve nil ir k ıl dık tan s onrak i h e de fim izi BIO S' u güve nl i k ıl m ak tır. BIO S göre ce l i ol arak durağ an bir yapıda ol acağ ı için bu işin k ol ayca yapıl acağ ını öngörürs e k bir s onrak i bas am ağ a çık m am ız ge re k m e k te dir. Yani işl e tim s is te m inin k e ndis inin güve nil ir ol m as ı ge re k ir. Güve nil ir işl e tim s is te m inin ge ri k al an öze l l ik l e ri işl e tim s is te m inin göre vi ol an k aynak yöne tim inin de ğ işik yönl e rinin güve nil ir k ıl ınm as ıdır. İşl e tim s is te m inin güve nil ir ol m as ı için be l l i başl ı işl e vs e l l ik l e rinin güve nil ir ol m as ı ge re k l i. Bunl arın e n be l irgin ol anı işl e tim s is te m inin güve nil ir biçim de başl atıl m as ı (trus te d booting) öze l l iğ idir. İşl e tim s is te m i yük l e nirk e n k e ndis inin bütünl üğ ünün k orunm uş ol duğ unu M D 5 yada be nze ri bir öze t te k niğ i il e doğ rul am al ıdır. Bu doğ rul am a ge çil m e zs e , işl e tim s is te m i yük l e nm e ye ce k tir. Ancak bir işl e tim s is te m i s üre k l i ol arak günce l l emel e r ve yam al arl a de ğ işik l iğ e uğ rayacağ ı için güve nil ir başl atm a o k adar da k ol ay k azanıl an bir be ce ri ol m az. İşl e tim s is te m inin k e ndi durum unu yam al arl a birl ik te de ğ e rl e ndirm e s i ge re k ir. D ah a önce de n güve nil ir ol an işl e tim s is te m inin üze rine ekl e ne n yam ayl a birl ik te güve nil ir s ayıl m as ı için yam anın k aynağ ının güve nil ir ol m as ı ge re k ir. Bu da yine k riptografik te k nik l e rl e k im l ik doğ rul am a ge re k tirm e k te dir. Yam a indirdiğ iniz h e r ye rin ve h e r yam anın biril e ri tarafından s ayıs alim zal arl a donatıl m as ı ge re k tiğ ini düşünün. El be tte bu tür be ce ril e rin işl e tim s is te m ine nas ıle k l e ne ce ğ i işl e tim s is te m inin tas arım ına da ol duk ça bağ ım l ıdır. Be l l i oranda m odül e r bir yapıs ı ol an bir işl e tim s is te m i göre ce l i ol arak dah a k ol ay güve nil ir h al e ge tiril e bil ir. Güve nil ir işl e tim s is te m inin ge ri k al an öze l l ik l e ri işl e tim s is te m inin göre vi ol an k aynak yöne tim inin de ğ işik yönl e rinin güve nil ir k ıl ınm as ıdır. Örne ğ in uygul am anız bil gis ayarınızdak i fizik s e l be l l e k te n dah a çoğ unu k ul l anır çünk ü işl e tim s is te m i dis k inizde s ayfa dos yas ı (page fil e ) adı ve ril e n bir dos yayı be l l e k gibi k ul l anır. Ve ril er bu dos ya il e be l l e k aras ında gide r ge l ir. Bu işl e m e s ayfaya girm e k /çık m ak adı ve ril ir. Pe k i bu dos yaya h e rk e s ok uyup yazabil ir m i?Ya da bir uygul am anın ve ril e rinin s ayfa dos yas ında ne re de ol duğ unu bul abil ir m iyiz?Bul acak ol urs ak o ve ril e ri ok uyup bil gi al m aya h ak k ım ız ol m al ı m ıdır?Güve nil ir bir işl e tim s is te m inde bu dos ya k orunur. En azından içe riğ inin de ğ işm e diğ inde n e m in ol m am ız için bütünl ük de ne tim i yapıl ır, be l k i de dos ya, içe riğ inin ok unm as ını e nge l l e m e k için şifre l i s ak l anm al ıdır. Be nze ri bir güve nil irl ik ge re k s inim i de ik i uygul am anın il e tişim k urm as ında ortaya çık ar. Uygul am al ar k arşıl ık l ı güve n duym ak zorunda de ğ il dir. Bu ne de nl e işl e tim s is te m inin bu uygul am al arın güve nil ir ol up ol m adık l arı k onus unda garanti ve rm e s i ge re k ir. Ayrıca uygul am al ar aras ındak i il e tişim in de güve nl iğ e al ınm as ı ve k riptografik ol arak yürüm e s i ge re k ir. Bütün bunl ar çok yoğ un bir açık anah tar (publ ic k e y) k ul l anım ı de m e k tir. Bu da işl e tim s is te m inin k e ndis ine ait ye re lbir s e rtifik a otorite s inin (l ocalce rtificate auth ority –l ocalCA) bul unm as ı de m e k tir. Buna e k ol arak h e r bir uygul am a k e ndis ine ait ol an be l l e k ve be nze ri k aynak l arın s ade ce k e ndis i tarafından k ul l anıl acağ ından e m in 22 ol m al ıdır. Bu da işl e tim s is te m inin h e r bir uygul am ayı güve nl i bir al anda (s e cure com partm e nt) çal ıştırm as ı de m e k tir. Ancak bunu çok göre vl il ik (m ul ti tas k ing) il e k arıştırm am ak ge re k ir. Çok göre vl il ik aynı anda birde n fazl a uygul am a için birde n fazl a s üre ç uzayı açıl m as ına ol anak ve rir ancak bir uygul am anın bir diğ e rinin al anına e rişm e s i için düşük s e viye yol l arı da açık bırak ır. Güve nl i al an m e k anizm as ında is e al an k riptografik ol arak k orunur. Güve nil ir işl e tim s is te m inin ayrıca grafik k ul l anıcı arabirim (GUI) anl am ında güve nl i ol m as ı ge re k ir. Bugün İnte rne t bank acıl ığ ının k ork ul u rüyas ı ol an ve k l avye de yazdığ ınız k arak te rl e ri k ayde de n “k e yl ogge r” program l arının e nge l l e nm e s i için grafik k ul l anıcı arabirim ini ol uşturan bil e şe nl e rin (düğ m e l e r, araç çubuk l arı, vs .) dah i güve nil ir biçim de çal ışm as ı ge re k ir. Gördüğ ünüz gibi güve nil ir bir işl e tim s is te m inin öze l l ik l e rinin s ade ce k üçük bir al t k üm e s i bil e s on de re ce zor uygul am a proje l e rini ge tirm e k te dir. M icros oft'un Güve nil ir Bil işim Vizyonu M icros oft bir TCPA üye s i ol arak k e ndi vizyonunu be l l i başl ı güve nil ir işl e tim s is te m i öze l l ik l e ri ve s ayıs alh ak yöne tim i üze rine k urm uştur. Önce Longh orn, s onra Vis ta ol arak adl andırıl an ancak bir türl ü piyas aya çık am ayan ye ni ne s ilişl e tim s is te m l e rinin bazı te m e lgüve nil ir işl e tim s is te m i be ce ril e rine s ah ip ol acağ ını be l irtm e k te dirl e r. Örne ğ in, 2007 yıl ı içe ris inde Vis ta (ve ya be ta s ürüm ünü) güve nil ir yük l e m e öze l l iğ ini k azanacak tır. D ah a s onrak i (2009 -2010 yıl l arında çık acak ) işl e tim s is te m l e rinin is e dah a çok öze l l ik de s te k l e ye ce ğ ini tah m in e de bil iriz. Bununl a birl ik te yak l aşım l arının te pk i çe k m e s ine ne de n ol an bir çok s orunl arı da bul unm ak tadır. Bunl arın e n öne m l is i, M icros oft'un “güve nil ir yam a” l is te s ine e k ol arak k e ndis ine ait bir “güve nil ir yazıl ım ” l is te s i tutm ak is te m e s idir. Bu işl e tim s is te m inize yük l e ye ce ğ iniz yazıl ım l ar için M icros oft'tan onay al m anız anl am ına ge l e bil ir. El be tte k e ndinize ait “güve nil ir yazıl ım ” l is te s i ol uşturm anız m üm k ündür ancak k ul l anıcıl arın büyük çoğ unl uğ unun bu te k nik be ce riye s ah ip ol m ayacağ ını düşünürs e k , bu girişim pratik te M icros oft'un dünya yazıl ım s e k törünü yöne tm e s i anl am ına ge l e bil ir. M icros oft bir yazıl ım şirk e tini “güve nl i yazıl ım ” l is te s ine başvuru s üre cinde oyal ayarak ona çok ciddi zam an k aybe ttire bil ir, h atta h iç k abule tm e ye re k şirk e ti pazardan s il e bil ir. M icros oft' un ticari ge çm işinin k üçük yazıl ım şirk e tl e rini yutarak büyüm e k üze rine k urul u ol duğ unu düşünürs e k bu tür bir m e k anizm ayı M icros oft'un işl e tm e s i h ak l ı şüph e l er uyandıracak tır. Buna e k ol arak açık k aynak k odl u yazıl ım l arın bu başvuruyu yapacak m ak am l arı ol m ayabil ir. Bir şah s ın yazdığ ı yazıl ım için bu başvuruyu tak ip e tm e s i çok zor ol acak tır. Bu da açık k aynak k odl u yazıl ım l arın W indow s s ürüm l e ri üze rinde k ul l anım ını ciddi anl am da zaafa uğ ratacak tır. Bununl a birl ik te piyas aya il k çık acak ol an güve nil ir işl e tim s is te m inin ge l işm iş öze l l ik l e ri ne de ni il e pazara h ak im bir k onum a ge çe ce ğ i de k e s indir. Pe k i M icros oft'un bu “il k h am l e” (firs t m ove r) avantajını k azanm as ı ol as ı m ıdır? Be nim k işis e lgörüşüm bunun pe k de ol as ı ol m adığ ı yönünde . M icros oft'un işl e tim s is te m i tas arım l arı pe k çok çağ daş öze l l ik l e r içe rm e k l e birl ik te , öne m l i m ik tarda k od yığ ını da e s k i tas arım l arından m iras al ınm ıştır. Bu da işl e tim s is te m inin var ol an yapıs ının güve nil ir h al e ge tiril m e s inde öne m l i bir s orun çık arm ak ta. Bunun e n iyi örne ğ ini çe k irde ğ in s anal l aştırıl m as ı (k e rne lvirtual ization) il e s oyutl anm as ı te k niğ inde n görüyoruz. Bu te k nik te rim ne de m e k tir?Çe k irde ğ in bu şe k il de s oyutl anm as ı işl e tim s is te m inin de ğ işik çe k irde k l e rl e çal ışabil m e s i, h atta aynı anda birde n fazl a çe k irde ğ in yük l e ne bil m e si de m e k tir. H atta aynı anda çal ışan bu çe k irde k l e re de ğ işik uygul am al arı atayabil irs iniz. Bir çe k irde ğ in s orun yaşam as ı, örne ğ in k il itl e ne n bir uygul am a diğ e rini e tk il e m e z. Bu s aye de oyunl arınızı ve iş uygul am al arınızı h iç k ork m adan aynı anda çal ıştırabil irs iniz. H atta te oride aynı anda h e m Linux h e m W indow s açık ol abil ir. M icros oft be l irl i te k nik te rcih l e r ne de ni il e bir s üre dir bu te k niğ i uygul am ak is te m iyordu. Ancak s onradan güve nil ir bir işl e tim s is te m i için bunun ge re k l i ol duğ una ik na ol du. Bu ne de nl e 23 k aybe ttik l e ri 3 yıl a yak ın s üre de n s onra Linux dünyas ında şu anda h azır ve çal ışan bu te k nol ojiyi “ge l iştirm e ye ” k arar ve rdil e r. Pe k i Linux? Linux'un Güve nil ir Bil işim al anında s on de re ce öne m l i avantajl arı var. Örne ğ in XEN adındak i çe k irde k s oyutl am a m e k anizm as ı, Fe dora Core 4 ve Sus e 10.0 il e birl ik te ge l m e k te . Kurul um s ıras ında XEN k urm ak is te diğ inizi be l irtirs e niz, çe k irde ğ iniz il e diğ e r bil e şe nl e rin aras ında XEN adındak i s oyutl am a k atm anı ye r al ıyor. Ş im dil ik yöne til m e s i biraz k arışık ol s a da çal ışan ve s oruns uz çal ıştığ ını bil diğ im iz bir te k nol ojinin ol m as ı bize güve n ve rm e k te dir. Linux'un işl e tim s is te m i tas arım ının bir çok özgür yazıl ım da ol duğ u gibi s on de re ce m odül e r ol m as ı da bu al andak i te k nik s orunl arı te k ve büyük bir s orun ye rine çok s ayıda k üçük s orundan ol uşan bir gruba dönüştürm e k te dir. Bununl a birl ik te Linux'ta Güve nil ir Bil işim uygul am as ının nas ılol acağ ı öne m l i birk aç s oruna da s ah iptir. Bunl arın il k i TCPA ve M icros oft'un D RM odak l ı yak l aşım l arına k arşı ol uşan te pk inin Linux topl um unda al dığ ı de s te k ne de ni il e Linux'ta bu te k nik l e rin ol m as ını “is te m e ye n” topl um dur. Örne ğ in GNU proje s ini başl atan Rich ard Stal l m an, bu öze l l ik l e re s ah ip bir Linux'un GPL s ayıl m ayacağ ını be l irtm iştir. As l ında GPL' in 3 num aral ı ye ni s ürüm ü D RM yazıl ım l arının GPL ol am ayacağ ını açık ça be l irtm e k te dir. Ancak el be tte GPL' in 2 num aral ı e s k i s ürüm ünü k ul l anm ak ta s ak ınca yok . Linux çe k irde ğ inin ve Linux'un is im babas ı Linus Torval ds is e , Güve nil ir Bil işim taraftarıdır ve ge re k irs e çe k irde ğ e pate ntl i k odl arın bil e girm e s ine izin ve re ce ğ ini açık l am ıştır. As l ında pate nt k onus unda s orun yok tur çünk ü IBM başta ol m ak üze re bir çok firm a, pate ntl e ri için Linux çe k irde ğ ine s ınırs ız ve k oşul s uz l is ans ve rdik l e rini açık l am aya başl am ıştır. Güve nil ir Bil işim k onus undak i öne m l i pate ntl e r de bu k aps am dadır. Ş u an için önüm üze bak tığ ım ızda, çe k irde k s anal l aştırıl m as ının ne re de ys e tam am l anm as ının ardından ge l e ce k ol an şe y Linux işl e tim s is te m inin k ritik bil e şe nl e rinin ve ardından te m e lbazı s e rvis l e rin Güve nil ir Bil işim al tyapıl arını k ul l anm as ı ol acak tır. Bu k onuda çok çe şitl i ve biri birinde n bağ ım s ız çal ışm al ar s ürm e k te dir. Sus e , D e bian ve Ge ntoo dağ ıtım l arının güve nil ir bire r s ürüm l e ri için çal ışm al ar vardır. Ayrıca IBM ve H P de bu s is te m l e rin k e ndil e rinin s attığ ı ve zate n TPM bul unduran 20 m il yondan fazl a k işis e lbil gis ayarda ve il e ride s atacak l arı diğ e r bil gis ayarl arda çal ışm as ı için öne m l i çaba gös te rm e k te dir. O pe n Trus te d Com puting Proje s i Açık k aynak k odl u bir Güve nil ir Bil işim uyarl am as ını h e de fl e ye n proje l e rde n biris i ve be l k i de e n büyüğ ü Avrupa Birl iğ i tarafından de s te k l e ne n ve 2005 Kas ım ayı içinde başl ayan O pe n Trus te d Com puting proje s i. H P, IBM , AM D ve TPM üre ticis i Infine on gibi öne m l i şirk e tl e re e k ol arak Sus e 'nin de ye r al dığ ı Linux'un işl e tim s is te m i tas arım ının bir çok özgür yazıl ım da ol duğ u gibi s on de re ce m odül e r ol m as ı da bu al andak i te k nik s orunl arı te k ve büyük bir s orun ye rine çok s ayıda k üçük s orundan ol uşan bir gruba dönüştürm e k te dir. proje nin içe ris inde Türk iye 'de n TÜ BİTAK UEKAE ve Portak alTe k nol oji bul unuyor. Proje nin am acı 2008 s onuna k adar açık k aynak k odl u bir Güve nil ir (Trus te d) Linux'u çık arm ak . Proje nin içe ris inde k i 23 ortağ ın h e r birinin yapacak l arı fark l ı fark l ı. Örne ğ in Java güve nl ik API' l e rinin Güve nil ir Bil işim al t yapıs ını k ul l anacak şe k il de ye nide n yapıl andırıl m as ından, s ayıs alh ak yöne tim i için dah a fark l ı te k nik l e rin h azırl anm as ına k adar bu yazıda s aym adığ ım ız ancak ge re k l i ol duğ u tartışıl m az bir çok bil e şe n de üre til e ce k . Proje şu anda ge re k s inim be l irl e m e s üre cinde . Linux üze rinde k i çok s ayıda de ğ işik bil e şe nin ortak k ul l anabil e ce ğ i al t yapıl arın ol acağ ını öngörürs e k , bu ge re k s inim be l irl e m e s üre cinin s on de re ce yoğ un bir çal ışm a ol duğ unu k abul e tm e m iz ge re k l i. Ge re k s inim be l irl eme s üre cinin s onunda Güve nil ir Linux için bir s pe s ifik as yon yazıl m ış ol acak . D ah a s onra tüm ortak l ar bu s pe s ifik as yona uyarak k e ndi k ıs ım l arını ge l iştirm e ye başl ayacak . 24 Proje s ade ce yazıl ım ge l iştirm e ye odak l ı de ğ il . Aynı zam anda üre til e n GPLyazıl ım l arın ve al t yapıl arın nas ılk ul l anıl acağ ını anl atan çok k aps am l ı e ğ itim m ate ryal l e ri de ol uşturul acak . Portak alTe k nol oji'nin l ide rl iğ ini üs tl e ndiğ i bu k ıs ım bu k onuda dünyada yazıl an il k pratiğ e odak l ı m ate ryalol arak öncü göre v üs tl e ne ce k . El be tte ge l iştiril e n e ğ itim m ate ryal i de açık l is ans l ı. Sonuç Güve nil ir Bil işim , önüm üzde k i yıl l ar içe ris inde k açınıl m az biçim de k ul l anm aya başl ayacağ ım ız bir te k nol ojil e r bütünüdür. Kişil e rin ve k urum l arın is te diğ i güve nil ir bil işim uyarl am as ını s e çm e s i ve bu uyarl am anın h angi işl eml e rde k ul l anıl acağ ını ayarl ayabil m e s i ge re k m e k te dir. Bu te k nol ojil e rin açık k aynak k odl u ve k işis e l özgürl üğ e ge re k e n de ğ e ri ve re ce k uyarl am al arının ol m as ı bu ne de nl e zorunl udur. Bil dirim : O pe n Trus te d Com puting proje s i 027635 s özl e şm e num aras ı il e Avrupa Kom is yonu tarafından de s te k l e nm e k te dir. Bu yayında s unul an görüşl e r, proje ortak l arından Portak al Te k nol oji ve yazının yazarl arının k e ndi görüşl e ri ol arak nite l e nm e l idir. Yazı, diğ e r proje ortak l arı ve Avrupa Kom is yonu'nun görüşl e rini yans ıtm ak zorunda de ğ il dir. Proje h ak k ında de tayl ı bil gi e dinm e k is te ye nl e r, h ttps ://w w w .trus te dcom putinggroup.org/h om e / adre s inde k i proje w e b s ite s ini ziyare t Özgür M as aüs tü Yayıncıl ığ ın Özgür Aracı Pe ngue nce 'nin b u s ayıs ı Pardus 1.0 al tında Scrib us 1.3.2 il e h azırl anm ıştır 25 penguence iş modelleri Sah ip O l m ak ya da O l m am ak İzl e m Gözük e l eş H ardin [1]“O rtak l aşanın Traje dis i” adl ı m ak al e s inde bire ys e lçık arl ar ve ortak l aşa k ul l anıl an m al l ar aras ındak i k arşıtl ığ ı tartışır. Sorunun te m e l inde , bire yl e rin k am us al m al l arın k ul l anım ı s ıras ında e yl eml e rinin s onuçl arını bütüns e lol arak de ğ e rl e ndir(e )m e m e s i yatm ak tadır. H ardin, tüm çobanl arın k ul l anım ına açık ol an otl ak örne ğ ini ve rir. Bir çoban, ras yone lbiri ol arak , s ürüs üne bir h ayvan dah a e k l e m e k is te r. Ancak otl ağ a bir h ayvan dah a e k l e m e nin ik i s onucu ol acak tır. Birinci ol arak , bu e yl e m de n k azanç s ağ l ayan ye gane k işi, e k l e m e işl e m ini yapan çobandır. İk inci s onuç is e , h e r e k l e ne n ye ni h ayvanl a, otl ağ ın azal acağ ıdır. Fak at bu durum da zarar, tüm çobanl arca payl aşıl acak tır. D ol ayıs ıyl a, ras yone l çobanım ız, k ıs a bir k ar/zarar m uh as e be s inde n s onra s ürüs üne bir h ayvan dah a e k l e ye ce k ve onu diğ e r ras yone lçobanl ar tak ip e de ce k tir. Sonuç ol arak , otl ak gide re k tük e ne ce k , otl ak ve otl ağ ı k ul l ananl ar için bir traje di k açınıl m az ol acak tır. H ardin m ak al e s inde traje dinin s onl andırıl m as ı için bir tak ım öne ril e r s unar. Ge re k traje dinin k e ndis i ge re k s e de öne ril e n çözüm l er tartışm al ı ol s a da H ardin'in te m e löncül ü, k aynak l arın k ıtl ığ ı, açık k aynak k od (AKK) iş m ode l l e rinin k avranm as ı açıs ından özs e l dir. Ş öyl e k i, e ğ e r otl ak s ınırl ı ol m as aydı, s onuç yine bir traje di ol ur m uydu?H atta dah a da il e ri gitm e yi göze al arak , otl ağ a e k l e ne n bir k oyunun, otl ağ ı e k s il tm e diğ i, am a çoğ al ttığ ı gibi bir durum u düşüne l im . H e rh al de tüm çobanl arın yüzünün gül düğ ü bu durum u h iç k im s e traje di ol arak adl andıram ayacak tı. İşte bu te zatl ık l ar yüzünde n Sm ith ve Kol l ock [2], GNU/Linux'u “im k ans ız k am u m al ı” ol arak adl andırm ak tadır. GNU/Linux zorunl u s ah ips iz ve rak ips izdir. Z orunl u s ah ips izdir, çünk ü H ardin'in traje dis inin s e naryos unda ol duğ u gibi yazıl ım ı, başk al arının k ul l anım ına e nge l ol m adan s ınırs ız s ayıda k işi k ul l anabil ir. Örne ğ in h e rh angi bir k ul l anıcı GNU/Linux'u Inte rne t'te n indirip k ul l anabil ir. H atta k aynak k oduna s ah ip ol duğ undan ona ye ni öze l l ik l er ekl e ye bil ir ve dah a da il e ri gide re k ye ni yazıl ım ın adını Al ix ya da Ayşe x diye de ğ iştire bil ir. Rak ips izdir, çünk ü ne re de ys e s ıfır m al iye tl e (s ade ce boş cd paras ı) GNU/Linux'un bir k opyas ı yaratıl abil ir. Bir diğ e r de yişl e , GNU/Linux'un çoğ al tıl m as ında k ayda de ğ e r bir m arjinalm al iye t yok tur. "Sah ipl i yazıl ım is e adından anl aşıl acağ ı üze re h e rk e s in k ul l anım ına açık de ğ il dir; s atan şirk e te k ul l anım h ak k ı için l is ans paras ı öde m e niz ge re k ir. " Ancak çoğ al tm ada s ıfır m al iye t s ah ipl i yazıl ım l ar için de ge çe rl idir . H ardin'in örne ğ ine döne rs e k , s ah ipl i yazıl ım da otl ağ a e k l e ne n ye ni bir h ayvan otl ağ ı azal tm am ak ta ya da s ınırl ı oranda çoğ al tm ak tadır. AKK'de is e h e r ye ni h ayvan (*) otl ağ ın bir ge l iştiricis i/çoğ al tanı ol m ak tadır. Fak at AKK'de n nas ılpara k azanıl acağ ı s orus u h âl â yanıts ızdır. D ik k at e de rs e k zorunl u s ah ips izl ik , h e rk e s in AKK yazıl ım l ara s ah ip ol abil e ce ğ i anl am ına ge l ir. D ol ayıs ıyl a, be n A yazıl ım ına s ah ips e m , be nim m üşte ril e rim de A yazıl ım ına s ah ip ol abil ir. Pe k i be n bu durum da nas ılpara k azanabil irim ?Al i'nin m al ını Al i'ye s atm ak üze rine k urul u bir iş m ode l i ne k adar ak ıl cıdır? Sorul ara yanıt ve rm e de n önce iş (bus ine s s )'in tanım ını yapm ak ge re k ir. İş, h e r şe yde n önce , firm a ve m üşte ri aras ındak i bir il işk idir. Bu il işk inin te m e l inde m üşte riye bir de ğ e r s ağ l am ak ve k arşıl ığ ında para k azanm ak vardır. Bu ne de nl e , yazıl ım ın s ah ipl i ya da AKK 26 ol m as ı, işin s ürdürül e bil irl iğ i açıs ından birincil de re ce de öne m l i de ğ il dir. D ol ayıs ıyl a iş dünyas ında re k abe t de m üşte riye rak ipl e rde n dah a fazl a de ğ e r s ağ l ayabil m e k il e il gil idir. Fak at, k aynak k odu, iş m ode l inin s ah ipl i ya da açık k aynak üze rine k urul u ol m as ına göre fark l ı işl e vl e r üs tl e nir. Örne ğ in, s ah ipl i yazıl ım dan para k azanan firm al arda k aynak k odu, h iç k im s e yl e payl aşıl m am as ı ge re k e n h azine nite l iğ inde dir ve firm al arca gizl e nir. Böyl e ce firm a, k e ndis inin s ah ip ol duğ u am a diğ e rl e rinin s ah ip ol (a)m adığ ı k aynak k odu yardım ıyl a m üşte riye rak ipl e rinde n dah a çok de ğ e r s ağ l ayabil ir. Ancak AKK iş m ode l l e rinde k aynak k odu h e rk e s te n s ak l anan bir h azine ol arak görül m e z. Ak s ine , bu iş m ode l l e rinde k aynak k odu payl aşım a açık , s üre k l i birik e n bil gi biçim ini al ır. Sonuçta, AKK firm as ının m üşte ris ine s ağ l adığ ı de ğ e r s üre ç içinde artar. AKK yazıl ım l arın dah a güve nl i ol duğ u görüşünün ark as ında yatan da yine bu öze l l iğ idir. AKK, payl aşıl dık ça, çok s ayıda göz tarafından ince l e ndik çe h atal arından (bug) arınır. Ş im di s orum uza döne bil iriz: AKK üze rine k urul u bir firm a, A yazıl ım ına s ah ips e , AKK'nin doğ as ı ge re ğ i bu yazıl ım a s ah ip ol abil e n bir m üşte riye nas ılbir de ğ e r s ağ l ayıp para k azanabil ir? As l ında s orunun yanıtı “s ah ip ol m ak ” k avram ında yatm ak tadır. GNU/Linux'un zorunl u s ah ips iz ol m as ı onun k oşul s uz h e rk e s in ol duğ u anl am ına ge l ir m i?Ş öyl e k i, Linux'un k aynak k oduna s ah ip ol m am be ni Linus Torval ds k adar Linux'un s ah ibi yapar m ı? Proje yi başl atan k işi ol m ak tan bah s e tm iyorum . Ş u s oru dah a açık l ayıcı ol acak tır: Linux-Apach e -M ys q l -Ph p (LAM P) il e çok s ayıda uygul am a ge l iştirm iş ve LAM P'ın birçok öze l l iğ ini bil e nl e LAM P'i s ade ce bil gis ayarında bul unduran ona aynı öl çüde s ah ip m idir? Bu bağ l am da s ah ip ol m ak s oyut ol arak de ğ il s om ut ol arak e l e al ınm al ıdır. Bir m al ı ya da yazıl ım bağ l am ında k onuşurs ak uygul am ayı, k ul l andık ça, h atta onu ih tiyaçl arınıza göre uyarl ayabil dik çe ona s ah ip ol urs unuz. Pe ngue nce 'nin bu s ayıs ının da dos ya k onus u ol an ye re l l e ştirm e (ya da ul us l araras ıl aştırm a) de s oyut ol arak h e rk e s in ol anın s om ut ol arak bizim ol m as ıdır. KD E, GNO M E ya da D EBIAN vardırl ar;ancak ye re l l e ştirm e çal ışm al arıyl a Türk iye l i k ul l anıcıl arın ol m uşl ardır. iş modelleri D ol ayıs ıyl a, bir AKK firm as ı A yazıl ım ını m üşte ris ine s atark e n, i.A yazıl ım ını m üşte rinin ih tiyaçl ara göre de ğ iştire re k , ii.A yazıl ım ına ye ni öze l l ik l erek l e ye re k , iii.Fark l ı yazıl ım l arı A yazıl ım ı il e e nte gre e de re k , iv.A yazıl ım ın k ul l anım ı için e ğ itim ve re re k , v.O l as ı s orunl arda ona de s te k ve re re k , m üşte riyi s om ut ol arak A yazıl ım ın s ah ibi yapar. Öze l l ik l e , birinci ve ik inci m adde l e r, Özgür Yazıl ım l is ans l ı (GPL) yazıl ım l arda firm aca yapıl an k atk ının te k rar k am uya dönm e s iyl e yazıl ım ın de ğ e rini arttırır. Öze tl e rs e k , s ah ipl i yazıl ım firm al arı, s ah ip ol duk l arı bil giyi gizl i tutarak m üşte riye rak ipl e rinde n dah a fazl a de ğ e r s ağ l am ayı am açl am ak tadırl ar. AKK firm al arının iş m ode l i is e s oyut ol arak h e rk e s in ol anı m üşte ri için s om ut h al e ge tirm e k üze rine k urul udur. Pe k i bu ik i m ode l in birbirine göre avantajl arı ve de zavantajl arı ne l e rdir?Firm a için h angis i, h angi k oşul l arda dah a k arl ıdır ?(**) Bu s orul arın yanıtl arını da s onrak i s ayı da ve re ce ğ iz. Notl ar: *Be l k ide burada k oyun ye rine ök üz de m e k dah a ye rinde ol acak tı (bk z. h ttp://e n.w ik ipe dia.org/w ik i/W il de be e s t) *Topl um s alaçıdan Özgür Yazıl ım dah a te rcih e dil e ndir. Ancak bu k öşe nin k onus u AKK'de n nas ılpara k azanıl acağ ıdır. K aynak l ar: [1]H ardin, G. (19 68). Th e trage dy of th e com m ons . Scie nce Ne w Se rie s , Vol . 162, No. 3859 ,1243-1248. [2]Sm ith , M . A. & Kol l ock , P. (19 9 9 ). Com m unitie s in Cye be rs pace (p. 230). London: Routl e dge . [3]W e be r, S. (2005). Th e Succe s s of O pe n Source . H arvard: H arvard Unive rs ity Pre s s . 27 penguence dosya Pe ngue nce ol arak ye re l l e ştirm e çal ışm al arının Türk iye 'de Özgür Yazıl ım adına yapıl an e n öne m l i e tk inl ik l e rde n ol duğ unu düşünüyor ve bu ne de nl e de dos ya ol arak işl e m e yi s e çtik . D os yam ız D e niz Ak k uş'un ye re l l e ştirm e çal ışm al arının ne l e r ol duğ unu açık l ayan yazıs ı il e başl ıyor. Ardından bu çal ışm al arı ge rçe k l e ştire n e k ipl e r il e yaptığ ım ız röportajl ar il e s ürüyor. Sorul arım ızı ce vapl ayan, e m e ğ i ge çe n h e rk e s e çok te şe k k ürl e r. Sorul arım ızı Be l ge l e r.orG adına Nil gü n Be l m a Bu gü ne r, Gnom e Türk iye adına Barış Çiçe k , De bian Türk iye adına R e cai O k taş, O pe nO ffice Türk iye adına R ıdvan Can, M andriva Tr adına Öm e r FadılUs ta, M ozil l a Tr adına Ah m e t Se rk an Tıratacı, Gnu-tr adına D e niz Ak k u ş, Pardus adına Barış M e tin, KD E Türk iye adına Ade m Al p Yıl dız ce vapl adıl ar. D e niz Ak k uş nas ılişl e diğ ini göre m e z. Bunda de ğ işik l ik yapam az. Ve ritabanını pak e tl i bir ürün ol arak k abule dip, m üşte ri s atış ve de s te k h izm e tl e rini ye rine ge tirir. Yani ve ritabanının Türk iye ’de s atıl ıyor ol m as ı, Türk iye ’ye ve ritabanı te k nol ojis inin ak tarıl dığ ı anl am ına ge l m e z. Te k nol oji, ge ne l l ik l e Kal iforniya’da ol an ge l iştirm e m e rk e zinde s ak l ıdır. Özgür yazıl ım l ar, ve öze l l ik l e Linux işl e tim s is te m i, ağ ortam ında h ayat bul dul ar ve ağ ortam ında ge l işm e ye de vam e ttil e r. 19 84 s e ne s inde Rich ard Stal l m an’ın başl attığ ı Özgür Yazıl ım H are k e ti e trafında çe şitl i özgür yazıl ım l ar ge l işm e ye başl adı. Bu yazıl ım l arın ortak öze l l iğ i, bütün k aynak k odl arının ağ ortam ında s e rbe s tçe dol aşıyor ol m as ı ve ge l iştiricil e rin de ağ ortam ında örgütl e nm e l e ri idi. 19 9 1 s e ne s inde Finl andiyal ı bir öğ re nci ol an Linus Torval ds , işl e tim s is te m inin e k s ik ol an parças ı ol an Linux çe k irde ğ ini yazdı. Linux bu k ıs ırdöngüyü k ırm ak ve ül k e m ize te k nol oji ak tarım ını s ağ l am ak k onus unda s trate jik bir im k an s unuyor. Ve ritabanı örne ğ ine ge ri döne rs e k , Linux üze rinde m e vcut ol an ve ritabanl arında, bütün de tayl arı il e k odl arı ince l e yip, üze rinde de ğ işik l ik yapm ak m üm k ün. Bu k onuda yapıl an tartışm al arı de ğ e rl e ndirip çe şitl i dizayn s e çe ne k l e rinin ne de n k ul l anıl dığ ını görm e k im k anı m e vcut. Kıs acas ı, açık k aynak l ı k odl ar el inizde ol duğ u m üdde tçe , te k nis ye n s tatüs ünde n m üh e ndis s tatüs üne ge çiş im k anınız var. Tabii Türk iye açıs ından büyük bir probl e m var: Bütün bu bah s e ttiğ im iz bil gi dağ ı, İngil izce . Ye re l l e ştirm e çal ışm al arı, bu bil gi dağ ını Türk çe ’l e ştirm e k için yapıl ıyor. Ye re l l e ştirm e Bugün, “Linux işl e tim s is te m i” de diğ im iz zam an tam am e n özgür yazıl ım l ardan ol uşan ve Linux çe k irde ğ ini k ul l anan işl e tim s is te m l e rini k as te diyoruz. Bu s is te m l er ücre ts iz ol arak Inte rne t’te n al ınabil iyor ve im e ce us ul ü il e ge l iştiril iyor. Linux’un k aynak k odl arının açık ol m as ı, Türk iye için s trate jik bir öne m arze tm e k te dir. Bil işim te k nol ojil e rinde , k apal ı k aynak k odl u m ode l l e rde , az s ayıda ge l iştirici h aricinde k al an te k nik pe rs one ls ade ce s atış ve s atış s onras ı de s te k k onum unda te k nis ye n s tatüs ünde çal ışırl ar. Örne ğ in bir ve ritabanı yazıl ım ının Türk iye ofis i, ve ritabanı yazıl ım ının Ye re l l e ştirm e de diğ im iz zam an ge ne l de bunu Türk çe arayüz m anas ında k ul l anıyoruz. As l ında, ye re l l e ştirm e , bir dil in bil gis ayar ortam ında de s te k l e nm e s i için ge re k e n çal ışm al arın tüm ünü k aps ar. Ve Linux’un im e ce us ul ü il e ge l iştiğ ini göz önüne al ırs ak bu şu de m e k tir: Ul us alk l avye nizin Linux üze rinde çal ışm as ını is tiyors anız, bunu yazm ak göre vi s ize aittir. “Bu yapıl s ın” diye bil e ce ğ iniz bir m e rci yok tur. Bu bak ım dan, Linux’un ye re l l e ştiril m e s i için ge re k e n bütün işl eml e rin üze rinde n ge çm e k te ve yoğ unl uğ unun çok ol m as ından dol ayı ge ne l de yal nızca yazıl ım çe viril e ri ol arak 28 dosya al gıl anan ye re l l e ştirm e k onus unun ne l e ri k aps adığ ını ince l e m e k te yarar var: ye re l l e ştiril m e s i için bunl arın te k e r te k e r Türk çe l e ştiril m e s i ge re k ir. 1. K arak te r k üm e s i: 6. Ye re l l e şm iş Be l ge l e r: Karak te r k üm e niz s is te m tarafından tanınm az is e , ciddi bir probl e m yaşars ınız. Bu te k nik bir probl e m , fak at ge çm işte ı, ğ , ş h arfl e ri ye rine boş k utul ar ve ya bir tak ım başk a s e m bol l e rl e k arşıl aşm ış is e niz, s orun bundan k aynak l anır. Çoğ u ücre tl i yazıl ım dah i, ye re l l e ştirm e k aps am ına yardım dök üm anl arını al m az. 2. K l avye : Günüm üz k l avye l e ri çe şitl i tuş k om bine zonl arı il e tuş başına 3 4 ayrı s e m bolbas ıyor. Bunl arın o dil in k l avye yapıs ına göre tanım l ı ol m as ı ge re k l i. Türk çe öze l inde , ge re k Q, ge re k F kl avye nin s e çe ne k l e r aras ında m e vcut ol m as ı ge re k l i. 3. Yazı Tipl e ri: Yazı tipi, ge ne ge çm işte ş ı, ğ h arfl e rini görm e m ize e nge lte şk ile de n başk a bir s orun. H e r yazı tipi h e r k arak te r k üm e s i için m e vcut ol m ayabil iyor. D ol ayıs ıyl a dilde s te ğ inde , s is te m in k arak te r k üm e s ini tanım as ı ye te rl i de ğ il , o dil i doğ ru şe k il de e k randa gös te re bil m e k için, yazı tipl e rinin de m e vcut ve o dil in h arfl e rinin tam am ını içe rir ol m as ı ge re k l i. 4. Ye re lBil gil e ri: Ye re lbil gil e rinde n dil e özgü biçe m l e ri anl ıyoruz. O ndal ık işare ti nok ta m ıdır, virgül m ü?Kıs a tarih yazım l arında önce ay m ı yazıl ır, yok s a gün m ü?Saatl e r 12 s aat biçe m ine göre m i, 24 s aat biçe m ine göre m i ayarl anır? Al fabe s ıral am as ı ne dir?Eğ e r ge çm işte İngil izce al fabe de bul unm ayan h arfl e rin e n s ona s ıral anm as ı gibi probl eml e rl e k arşıl aştı is e niz, s orun bundan k aynak l anır. 5. Ye re l l e şm iş Arayüz: Arayüzün Türk çe ol m as ı, ye re l l e ştirm e de nince il k anl adığ ım ız şe y. Bundan, yazıl ım ın il e til e rini Türk çe ve rm e s ini ve k ul l anıcıdan ge l en il e til e ri de Türk çe k abule tm e s ini anl ıyoruz. Buna örne k ol arak “Eve t/H ayır?” diye s oran bir yazıl ım ın ce vap ol arak “Ye s ” ve ya “No” dizge l e rini k abul e tm e s i ye rine “Eve t” ve ya “H ayır” dizge l e rini k abule tm e s ini s ıral ayabil iriz. Bir yazıl ım ın arayüzünün Arayüz Türk çe ’dir, fak at h e rh angi bir yardım dök üm anına başvurduğ unuz zam an İngil izce ol duğ unu görürs ünüz. H al buk i k ul l anıcının e tk in k ıl ınm as ı ve yazıl ım ın tüm öze l l ik l e rini öğ re ne bil m e s i için yardım dök üm anl arı anl ayabil e ce ğ i bir dil de ol m al ıdır. Başarıl ı bir ye re l l e ştirm e , arayüz k adar yardım dök üm anl arının da Türk çe ’l e ştiril m e s ini k aps ar. 7. D il e /Ül k e ye Özgü Bil gil e r: En s on ol arak da dil e ve ül k e ye özgü bil gil e rl e yazıl ım ın ye re l l e ştiril m e s ini e l e al m ak ge re k ir. Bu bir tak vim yazıl ım ı is e , 19 M ayıs ’ın tatil ol duğ unu gös te rm e l idir. Bir m uh as e be yazıl ım ı, Türk m e vzuatını k aps am al ıdır. Bank acıl ık yazıl ım ı BSM Vk e s e bil mel idir. Linux Ye re l l e ştirm e Çal ışm al arında M e vcut D urum : K arak te r k üm e s i: Karak te r k üm e s i de s te ğ i k onus unda, çabal ar bire ys e l . Bütün dil l e ri k aps ayan te k bir k arak te r k üm e s i ol an Unicode ’a ge çiş s aye s inde bu k onudak i probl eml e r azal dı, fak at h al e n çe şitl i yazıl ım l arın Türk çe arayüzl e rde probl e m yaşadığ ını göre bil iyoruz. Bu ol duğ u zam an ge ne l de te s pit e de n k işinin bire ys e lçabal arı il e program a de ğ işik l ik yapıl ıyor. Kl avye : Kl avye k onus unda s on bir k aç yıl dır e pe y m e s afe k at e dil di. Bundan dah a önce s tandart bir Linux s is te m inde n çal ışan bir Türk çe k l avye çık m azdı. Inte rne t’te ol an çe şitl i ara çözüm l e ri bul ur ve uygul ardınız. Bir ye re l l e ştirm e ci ark adaşım ızın çabal arı s aye s inde bu probl e m gide ril di ve çal ışan Türk çe kl avye l e r s tandart dağ ıtım l arın içe ris ine girdi. Yazı Tipl e ri: Batı Avrupa dil l e ri il e k ıyas l andığ ı zam an Türk çe için çok dah a az s ayıda yazı tipi m e vcut. Bu, Linux’a özgü bir probl e m de ğ il , 29 çünk ü yazı tipi te k nol ojil e ri işl e tim s is te m l e rinde n ol duk ça bağ ım s ız. Fak at, yazı tipi tas arım ının h e m bil gis ayar m üh e ndis l iğ i h e m de grafik be ce ri ge re k tire n bir iş ol m as ı, bu k onuda h obi s e viye s inde çabal arın ol m as ını zorl aştırıyor. Türk k aynak l ı bir yazı tipi çal ışm as ı yok . Ye re lBil gil e ri: Türk çe ye re l , çe şitl i bire yl e rin çabal arı il e ol gunl aştı. Buna rağ m e n zam an zam an çe şitl i probl eml e r yaşanabil iyor ve ge ne bire ys e l çabal ar il e düze l til iyor. Ye re l l e şm iş Be l ge l e r: Yardım dök üm anl arı, arayüze k ıyas l a dah a ge ri durum da, fak at k im i çe viri grupl arı tarafından e l e al ınıyor. Ayrıca, bir yazıl ım a bağ l ı ol m ak s ızın Inte rne t’te bul abil e ce ğ iniz, h e m e n h e r de tay s e viye s inde , bir şe yl e rin nas ılişl e diğ i il e il gil i bil gil e r içe re n “h ow -to” (“nas ıl ”) be l ge l e rinin Türk çe ’l e şm e s i k onus unda m e vcut ol an açık , be l ge l e r.org tarafından k arşıl anıyor. D il e /Ül k e ye Özgü Bil gil e r: Bu k onuda h e nüz çok ge ride yiz. Bire ys e lbazı çabal ar m e vcut, fak at probl e m uzayının tüm ünü h e de fl e ye n k aps am l ı çal ışm al ar h e nüz yok . Ye re l l e şm iş Arayüz: En fazl a ve tutarl ı çaba, arayüz ye re l l e ştirm e l e rinde m e vcut. Gnom e Türk iye , KD E Türk iye , GNU-TR, M ozil l a Türk iye , Türk çe O pe nO ffice .org, Pos tgre SQLTürk çe gibi grupl ar çe şitl i yazıl ım l arın il k Türk çe ’l e ştirm e s ini ve dah a s onra günce l tutul m as ı göre vl e rini üs tl e nm iş durum da. Bu çe viri grupl arı tam am e n gönül l ül er tarafından, Inte rne t üze rinde organize ol an topl ul uk l ar. Birbirl e rini yüzyüze çoğ u zam an h iç görm üyorl ar. Aral arında h uk uk i h e rh angi bir bağ yok . Katıl ım cıl ar tam am e n k e ndi is te k l e ri üze rine bir araya ge l iyorl ar, organize ol uyorl ar, göre v payl aşım ı yapıyorl ar ve üze rl e rine al dık l arı göre vl e ri, k im s e nin görm e ye ce ğ i bir dos yada “çe viriyi yapan fal anca şah ıs tır” ibare s inde n başk a bir ge tiri el de e tm e k s izin yüzbinl e rce s atırl ık çe viril er yapıyorl ar. dosya Ge l e ce k : Linux’un öne m i, s ade ce be dava ol m as ından öte , te k nol oji trans fe rini m üm k ün k ıl m as ı ve bire ys e ls orum l ul uk al m ak ve gönül l ü ol m ak al ışk anl ık l arı üze rine k urul u bir im e ce k ül türü ge tirm e s i. Bütün fark l ı yönl e ri il e ye re l l e ştirm e , Linux dünyas ını Türk l e re açabil m e nin te k yol u. Bu k onu üze rinde zam an içe ris inde bir h ayl i m e s afe k ate dil m iş ol m as ına rağ m e n yapacak çok şe y ol m aya de vam e diyor. 30 dosya M ozil l a - Tr Soru : Sizce Türk iye 'de yapıl an ye re l l e ştirm e çal ışm al arı ye te rl i m i?Ye re l l e ştirm e çal ışm al arının dah a başarıl ı ol m as ı için ne l e r yapıl m al ıdır? Yanıt : El be tte k i ye te rl i de ğ il . Ke ndi ana dil l e rinde ins anl arın bil giye e rişm e s i ve öğ re ne bil m e si çok dah a avantajl ı ve dah a h ızl ı ol uyor.İns anl ara bu im k anı ve rm e k l azım . Çal ışm al arın bas arıl ı ol abil m e s i için, m e s e l a ünive rs ite l e rde Ede biyat dil l e rinde ok uyan öğ re ncil e rin ve öğ re tm e nl e rin de k atıl m as ı il e çe viril e rin çok dah a k al ite l i bir şe k il de ol acağ ına inanıyorum . Çünk ü şu anda çe viril e ri yapan ark adaşl arın, k i bizl e rde dah il , çoğ u ye rde h ata yapıyor, de yim ye rinde ol urs a, bazı nok tal arda çe vire m e diğ im iz ye rl e ri, cüm l el e rin ge l işine göre ve anl am ı bozm adan çe virm e ye çal ışıyoruz. Bu arada is te m e de n de ol s a cüm l el e ri baze n k atl e diyor ve ya ye ni k e l im e l e r türe tiyoruz. Bu türe til enkel im e l e rin artık Türk çe 'de ye r tutm as ı biraz zam an al ıyor. Be l k i bu tür k ol l arda ok uyan ark adaşl ar da k atıl ırs a çal ışm al ara, çok dah a k al ite l i çe viril e r yapıl abil ir. Soru : LKD 'nin bu k onuda nas ılbir rolal m as ının ge re k tiğ ini düşünüyors unuz? Yanıt : LKD 'nin be nce Ye re l l e ştirm e ye bir faydas ı ol abil e ce ğ ini s anm ıyorum . Sonuçta bu ye re l l e ştirm e yi yapacak ol anl ar k e ndi grupl arını k urm uş, öyl e ya da böyl e yol l arını tutm uş ve el l e rinde n ge l diğ ince çe viril e ri tam am l am aya çal ışıyorl ar.İl l ak i LKD ye bir göre v atam ak ge re k iyors a, be nce bunu, k al ite k ontrol ü yaparak yapabil ir. LKD çe rçe ve s inde k urul acak bir çal ışm a grubu, m e s e l a çe viril e ri ak tif bir şe k il de te s t e dip, bul duğ u h atal arı not al arak ye re l l e ştirm e grupl arından ne de n gös te re re k düze l til m e s ini is te ye bil ir. Be nce bu tür bir rolLKD 'ye dah a güze lyak ışır. Soru : Özgür yazıl ım l ar için ye re l l e ştirm e çal ışm al arının, özgür ol m ayan yazıl ım l ar il e k arşıl aştırıl dığ ında avantajve de zavantajl arı ne l e rdir? Yanıt : Kim ne de rs e de s in, özgür yazıl ım için çe viri yapan ark adaşl ar bu işi gönülve rdik l e ri için ve h iç bir be k l e nti içe ris inde ol m adan yapıyorl ar. Yapıl an iş ge rçe k anl am da ne k adar profe s yone lbir çal ışm a ol m as a da, be n yapabil e ce k l e rinin EN İYİSİNİ yaptık l arına inanıyorum . Sonuçta bu işi yapanl arın bir çoğ u ne Türk çe öğ re tm e ni ne de profe s yone lol arak bir çe virm e n iş k ol unda çal ışıyor.Bu s e be pte n dol ayı, bir çok çe viril e rde , e s as ında aynı ol m as ı ge re k e n bir çe viri ve ya bir program , fark l ı s ürüm l e rde n fark l ı çe viril e r il e çık ıyor k arşım ıza. Be nce te m e lal ınm as ı ge re k e n bir s özl ük ge re k bize . H e rk e s bu s özl üğ ü k ul l anabil mel i ve ayni k e l im e fark l ı program l arda fark l ı ol arak k ul l anıl m am al ı. Bu da s orun çözm e de çok büyük de zavantaja s e be p ol uyor. M e s e l a biris ine ICQ dan KD E'de k i s orunu çöze bil m e s inde yardım cı ol duğ unuzu farz e de l im . M e nül e rde s iz bir ye ri tarif e diyors unuz, k arşı taraftak inin k ul l andığ ı KD E s ürüm ünde anl atm ak is te diğ iniz k e l im e l e r yok ve ya m e vcut de ğ ilve ya başk a bir şe k il de çe vril m iş. O pe nO ffice Türk iye Soru : O pe nO ffice Türk iye ve yaptığ ınız ye re l l e ştirm e çal ışm al arını h ak k ında k ıs aca bil gi ve rir m is iniz? Yanıt : O pe nO ffice .org proje s inin başından be ri ana proje nin Türk iye ayağ ını götürm e ye çal ışan bir e k ibiz. Ş u ana k adar çık an ana s ürüm l e re ve ara s ürüm l e re % 100'e yak ın arayüz ye re l l e ştirm e de s te ğ ini başarıyl a ve rdik . Bunun yanında O pe nO ffice .org'un Türk çe 'ye dah a uyum l u ol m as ı için bazı çal ışm al arım ız ol du. Z e m be re k 'l e be rabe r O pe nO ffice .org im l a de ne tim aracına k avuştu. 31 dosya O tom atik düze l tm e s e çe ne k l e rinin ve şabl onl arı Türk çe 'ye uyarl anm as ı yapıl dı. Site m iz üze rinde n ve bazı organizas yonl arl a tanıtım ve be l ge l e m e çal ışm al arım ız de vam e diyor. AB 2006'da 1000 k adar O pe nO ffice .org CD 's ini ücre ts iz dağ ıttık . Ü ye l e rim iz 20'de n fazl a s e m ine rde tüm Türk iye çapında O pe nO ffice .org'u anl attı. Soru : Bu çal ışm al arda k aç k işi ye r al ıyor? Yanıt : As l ında bu k onuda ne t s ayı ve rm e k biraz zor. Z am an zam an e k ibe dah ilol an ve s onra ayrıl an birçok k işi ol du. Am a proje nin başında bu işin içinde s üre k l i ol an 5-6 k işi var diye bil iriz. Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arını yapan k işil e rin ge ne lprofil i nas ıl ? Yanıt : Bu k işil e r ge ne l l ik l e bir s üre O pe nO ffice .org k ul l anan ve m e m nun k al an ins anl ar diye bil iriz. Ü nive rs ite ye gide n ya da ünive rs ite m e zunu, dil ini iyi k ul l anan, inte rne t ortam ında k ol ayca il e tişim k uran, zam anının bir k ıs m ını bil gis ayarda ge çirm e ye yatk ın k işil e r, O pe nO ffice .org ye re l l e ştirm e grubunun ge ne l ini ol uşturuyor. Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arına k atıl m ak is te ye n biri ne yapm al ı? Yanıt : Ek ibe k atıl m ak is te ye n bir k işinin k e ndini önce l ik l e k e ndini tanıtm as ını ve ne de n k atıl m ak is te diğ ini öğ re nm e k is tiyoruz. Ş unu da be l irtm e k te yarar bu işin s ırf ye re l l e ştirm e ayağ ı ol m adığ ı s öyl emel iyiz. Bu yüzde n diğ e r al anl arda da bu proje ye k atk ıda da bul unm ak is te ye n h e rk e s e açığ ız. Soru : Sizce Türk iye 'de yapıl an ye re l l e ştirm e çal ışm al arı ye te rl i m i? Yanıt : Özgür yazıl ım dünyas ında ol duk ça iyi bir ye re s ah ip ol duğ um uzu s öyl e ye bil irim . Bu k onuda atıl an h e r türl ü adım , özgür ve açık k aynak k odl u yazıl ım l arın be nim s e nm e s üre cini artıracak tır. Bu al anda yapıl an çal ışm al ar 19 9 7 yıl ına k adar gidiyor, dol ayıs ıyl a 9 yıl l ık bir bil gi birik im im iz var ve ge riye dönüp bak tığ ım ızda ge rçe k te n öne m l i bir e nge l i aşm ış ve Linux'u “Türk çe ” k ul l anıyoruz de dirte ce k k adar m uazzam bir çal ışm a yapm ışız. Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arının dah a başarıl ı ol m as ı için ne l e r yapıl m al ıdır? Yanıt : Önce l ik l e başarının öl çütünü be l irl e m e k ge re k iyor. Yüzde s e lol arak çok ye re l l e ştirm e yapm ayı bir h e de f ol arak görüyors ak , dah a fazl a s ayıda k işinin çal ışm as ı ye te rl i ol ur. Am a öl çütünüz k al ite l i ve s ürdüre bil ir ye re l l e ştirm e is e ol aya dah a fark l ı yak l aşm am ız ge re k ir. Önce l l ik l e çal ışm a yapanl arın s üre k l il iğ ini s ağ l am ak ge re k iyor. D ah a s onra çal ışm a yapan ark adaşl arın üze rinde çal ıştığ ı program ı az ve ya çok k ul l anm as ı ge re k ir. Tabi bil işim dünyas ındak i te rm inol ojiye de biraz yatk ın ol m ak ge re k ir. Biraz da çal ışm a yapanl arın çe şitl i uzm anl ık al anl arında ge l m e s i işl e ri dah a da k ol ayl aştırıyor. Öze l l ik l e bu be l l i bir al an için yazıl an program l arda çok işe yarıyor. M e s e l a bir nota program ının bir m üzis ye n tarafından ye re l l e ştirm e s i gibi. Soru : Özgür yazıl ım l ar için ye re l l e ştirm e çal ışm al arının, özgür ol m ayan yazıl ım l ar il e k arşıl aştırıl dığ ında avantajve de zavantajl arı ne l e rdir? Yanıt : İk is i de yazıl ım ol duğ una göre arada fark ol m am as ı ge re k ir. Am a özgür yazıl ım dünyas ının k e ndine h as yapıs ı bu işi de fark l ı k ıl ıyor. Bunu şöyl e açık l ayabil iriz. Yazıl ım ge l iştirm e ortam ı ve ge re k tiğ i avantajl ar yazıl ım ı yazan k işiye k ol ay bir şe k il de çok l u dilde s te ğ i ve rm e s ini s ağ l ıyor. Bu yapıyı ol uşturanl ar tabi k i ye re l l e ştirm e yapm aya yarayan program l arı da yapm ayı unutm am ışl ar. Bu da h e rk e s e k ol ayl ık s ağ l ıyor. Bir çok k arm aşık aşam ayl a uğ raşm ıyors unuz. 32 dosya M andriva - Tr Soru : M andriva Tr ve yaptığ ınız ye re l l e ştirm e çal ışm al arını h ak k ında k ıs aca bil gi ve rir m is iniz? Yanıt : M andriva Linux Türk çe l e ştirm e grubu ol arak 19 9 8 yıl ında baştan organize ol duk . Ve aynı yıl içinde (yanl ış h atırl am ıyors am 9 .0 s ürüm ünde ) % 38 civarından ol an Türk çe l e ştirm e yüzde m izi de ğ e rl i grup ark adaşl arım l a % 9 2 civarına k adar yük s e l ttik . (9 .0 % 9 1 gibi bir çe viri oranı il e yayınl andı) şah s e n M andrak e (ye ni is m iyl e M andriva ) Linux dağ ıtım ının Türk iye de bu de re ce tutul m as ının ve te rcih s e be bi ol m as ının m e vcut diğ e r dağ ıtım l ara oranl a biraz dah a iyi de re ce de k i türk çe l e ştirm e çal ışm al arı ol duğ u inanışındayım . Tabi bu çal ışm al arda Yal nız ol m adığ ım ızı s izl e rde bil m e k te s iniz. Bir Linux dağ ıtım ında KD E GNO M E ve GNU Program l arının k e ndi ayrı çe viri grupl arı m e vcuttur. Yani KD E Türk çe l e ştirm e tak ım ının yaptığ ı bir çe viri Tüm Linux dağ ıtım l arının Türk çe l e ştirm e oranını artırırk e n M andriva Linux'un Türk çe l e ştirm e l e rini yapm ak ta ol an bizl e rin çe viril e ri is e s ade ce M andriva Linuxta bul unan us e rdrak e , urpm i , rpm drak e gibi M andrivaya özgü k ıs ım l arın Türk çe ştirm e oranını yük s e l tm e k te dirl e r. Bir dağ ıtım ın % 100 Türk çe ol an bil m e s i ge rçe k te n zordur. Çünk ü bunun için biraz önce de de ğ indiğ im gibi GNU , KD E , GNO M E , O dağ ıtım a öze lçe viri grubunun ge rçe k te n iyi çal ışm as ı ge re k m e k te dir. Son 2 yıl dır be nim başım a ge l e n bir fe l ak e t (ail e se l ) yüzünde n çal ışm al ar durm a s e viye s ine ge l di bundan dol ayı çe viri oranl arım ız görünür bir şe k il de düşüşe ge çti. Ye ni ark adaşl arın bizl e re k atıl m as ı il e te k rar e s k i günl e rim ize e n k ıs a s üre de döne ce ğ im ize e m inim . Soru : Bu çal ışm al arda k aç k işi ye r al ıyor? Yanıt : M andriva Linux çe viri grubum uz şu anda 10 k işil ik bir e k ibi m e vcut am a m aal e s e f4 5 k işil ik ak tif bir k atıl ım m e vcut. Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arını yapan k işil e rin ge ne lprofil i nas ıl ? Yanıt : Be n dah ilçe viri yapan birçok ark adaşım ız Ü nive rs ite öğ re ncis i k onum unda.Ve tabik i Linux öze l l ik l e M andriva Linux dağ ıtım ını k ul l anan ark adaşl ar. Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arına k atıl m ak is te ye n biri ne yapm al ı? Yanıt : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arına k atıl m ak is te ye n ark adaşl arda aradığ ım ız e n öne m l i öze l l ik Linux işl e tim s is te m i üze rinde çal ışabil e ce ğ i bir m ak ine s i ol m as ı ve ye te rl i düze yde te k nik İngil izce bil gis ine s ah ip ol m as ı. Sizl e rinde k abule de ce ğ iniz gibi çe viri bir k itabı ok um ak nas ılze vk ve rm iyors a bizl e rde böyl e ze vk s iz bir dağ ıtım ol uşturm am ak için bire bir çe viri yapm am aya öze n gös te riyoruz. Yani çe viriyi Türk m il l e tinin dah a iyi anl ayabil e ce ğ i şe k il de düze nl emel e r yapm ak tayız. Bu ne de nde n ötürü e n azından çe viriyi yaptığ ı pak e tin k ul l anım al anıyl a yak ından bil gil i ark adaşl arı te rcih e diyoruz. D e m e k is te diğ im m e s e l a grafik işl e m e program l arı il e il gil i ark adaşl ara bu program l arıl a h aşır ne şir ark adaşl arı göre vl e ndiriyoruz bu s aye de o çe virinin anl aşıl abil irl iğ ini artırıyoruz. Çe viril e r için ge ne lol arak Kbabe lis m i ve ril e n KD E program ını k ul l anm ak tayız. Çe viri Grubuna k atıl acak ark adaşım ız Linux ve ya H içbir şe k il de Kbabe lprogram ı h ak k ında h içbir bil giye s ah ip ol m as a bil e yarım s aatl ik bir e ğ itim l e bu program ın ve çe viril e rin nas ılyapıl acağ ı k onus unda bil gi s ah ibi ol abil m e k te dir. h ttp://w w w .k de .org.tr/inde x.ph p?option=com _conte nt& tas k =vie w & id=68& Ite m id=84 ) Nas ılçe viri yapıl acağ ını öğ re ne n bir ark adaşım ız be nim il e om e rus ta@ gm ail .com adre s inde n irtibata ge çm e k te ve k e ndis ine ufak bir al ıştırm a/te s t dos yas ı yol l am ak tayım . Sonras ında bu ark adaşı ce viri grubu ortak e pos ta l is te m ize üye e tm e k te yiz. 33 dosya h ttp://w w w .m andrival inux.com /l 10n/tr.ph p3 adre s inde n çe viri yapm ayı düşündüğ ü dos yanın is m ini bu e -pos ta l is te m izde be l irte re k çifte dik iş gitm e m e m izi s ağ l am ak ta ve çe viris i tam am l anan dos yayı yine bana om e rus ta@ gm ail .com adre s inde n ge ri yol l am ak tadır. Soru : Sizce Türk iye 'de yapıl an ye re l l e ştirm e çal ışm al arı ye te rl i m i? Yanıt : Türk çe l e ştirm e grupl arının işi ge rçe k te n zor. Bunda h e r şe yde n önce bu işin bir h obi ol m as ı ve k işinin m addi bir k azanç gibi bir ge l iri ol m adığ ı için m e vcut grubun üye s ayıs ının s abit tutul am am as ının büyük payı var. Türk iye de ge rçe k te n bu k onuya ge rçe k te n ciddiye tl e yak l aşan ve am atör am a profe s yone lbir çaba il e Türk çe l e ştirm e nin bir ucundan tutm ak için uğ raşan onl arca ark adaşım ız m e vcut. Ye te rl il ik k onus u biraz zor ce vap ve ril e bil e ce k bir s oru be nim için. Burada ye te rl i de ğ ilde m e m durum unda m e vcut ark adaşl arın gayre tini boşl am ış ol urum am a ye te rl i de m e m durum unda is e bir ge rçe ğ i gizl e m iş ol urum . Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arının dah a başarıl ı ol m as ı için ne l e r yapıl m al ıdır? Yanıt : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arım ızda öze l l ik l e ye ni ol an ark adaşl arın be l irl i bir te crübe ye ul aşana k adar be l irl i bir zam an ge çm e k te . Bu ark adaşl arın çe viril e ri aram ızdan be l irl e diğ im iz bir ark adaşım ız (ge ne l de o pak e tin e n s on çe virm e ni ) tarafından bir k e re dah a üs tünde n ge çil ip h atal ı ve ya de ğ iştiril m e s i ge re k e n ye rl e ri bu ye ni ark adaşım ıza bil diriyor bu şe k il de ye ni ge l en ark adaşım ız h e m k e ndis ini ge l iştiriyor h e m de dah a oturm uş bir çe viriye ul aşm am ız s ağ l anm ış ol uyor. Ye re l l e ştirm e çal ışm al arında dah a başarıl ı ol unm as ı için ortak bir bil işim s özl üğ ü k ul l anm ak tayız. (h ttp://w w w .k de .org.tr/inde x.ph p?option=com _gl os s ary& func=dis pl ay& l e tte r=Al l & Ite m id=72& cati d=69 & page =1) bu s aye de program dan program a fark l ıl aşan çe viril e rde n k urtul m uş ol uyoruz. Soru : LKD 'nin bu k onuda nas ılbir rolal m as ının ge re k tiğ ini düşünüyors unuz? Yanıt : LKD ge rçe k te n bizl e re s onuna k adar de s te k ve re n e nde r grupl ardan biri. Linux Kul l anıcıl arı D e rne ğ i ge re k s e m ine rl e rde ge re k s e fuarl arda ayarl adık l arı form ve bil diril e rl e bizl e ri çe viri yapm ak is te ye n ve ya program l am a bil m e s e bil e bir şe k il de Linux'un ge l işim inde rol oynam ak is te ye n k işil e rl e bizl e ri bul uşturm ak tadır. Soru : Özgür yazıl ım l ar için ye re l l e ştirm e çal ışm al arının, özgür ol m ayan yazıl ım l ar il e k arşıl aştırıl dığ ında avantajve de zavantajl arı ne l e rdir? Yanıt : Özür yazıl ım l ardak i e n büyük avantajım ız çe viris ini yaptığ ım ız dos yanın içinde k i bir çe vril m e m iş m e tnin ne re de ve ne am açl a k ul l anıl dığ ını o proje nin k aynak k odl arına bak arak ve ya program cıl arı il e h ızl ıca il e tişim k ul l anarak öğ re ne bil m e m izdir. D e zavantajol arak gös te re bil e ce ğ im iz bir te k m addi bir k azancınızın bul unm am as ı ol abil ir. Özgür ol m ayan proje l e rin çe viril e rinde k arşıl aştığ ım e n büyük de zavantajda aynı k onu il e il işk il i. H e rh al de çe viriyi yaptığ ınız proje nin l is ans l ı bir şe k l inin s ize h e diye e dil m e s i avantajl arından s ayıl abil ir. 34 dosya D e b ian - Tr Soru : D e bian Tr ve yaptığ ınız ye re l l e ştirm e çal ışm al arını h ak k ında k ıs aca bil gi ve rir m is iniz? Yanıt : D e bian Türk çe ye re l l e ştirm e grubu (de bian-10n-tr) D e bian dağ ıtım ına e k s ik s iz Türk çe de s te ğ i k azandırm ayı h e de fl e ye n bir proje grubudur.Proje nin ge ne lgaye s i Türk çe -NASIL be l ge s inde de ifade e dil diğ i gibi D e bian k urul u s is te m inizl e Türk çe il e tişim k urm anızı s ağ l am ak tır. Bu h e de f dah a üs t bir düzl e m de GNU/Linux'un Türk çe de s te ğ iyl e il intil i ol duğ undan yürütül m e si zorunl u faal iye tl e r s ayı ve h acim itibarıyl a çok ge niş bir dağ ıl ım gös te re ce k tir. Bu yüzde n de bianl 10n-tr grubu ol arak proje k aps am ında s orum l u ol duğ um uzu düşündüğ üm üz al anl ar dah a ziyade D e bian'a özgü ol m as ı yönüyl e be l irl e nm e k te dir. D e bian ye re l l e ştirm e çal ışm al arının am aç ve k aps am ı aşağ ıdak i ge ne lağ s ayfas ında ayrıntıl ı şe k il de açık l anm ıştır: h ttp://l 10nturk is h .al ioth .de bian.org/about.h tm l Soru : Bu çal ışm al arda k aç k işi ye r al ıyor? Yanıt : Katk ı s ağ l ayanl arın l is te l e ndiğ i s ayfaya[1]göre şu ana de k 11 k işi k atk ıda bul unm uş. Bu s ayfa bir s üre dir ye nil e nm e diğ inde n bu rak am ı 15 civarı ol arak ve re bil iriz. [1]h ttp://l 10nturk is h .al ioth .de bian.org/contrib.h tm l Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arını yapan k işil e rin ge ne lprofil i nas ıl ? Yanıt : Öne m l i bir k ıs m ı ünive rs ite l e rde ok uyan öğ re ncil e rde n ol uşuyor. Bir m ik tar bil işim profe s yone l i ve ünive rs ite öğ re tim göre vl is i de m e vcut. Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arına k atıl m ak is te ye n biri ne yapm al ı? Yanıt : D e bian ye re l l e ştirm e çal ışm al arı bir e -pos ta l is te s i üze rinde n yürütül üyor: h ttp://l is ts .de bian.org/de bian-l 10n-turk is h Bu l is te ye üye ol arak bizim l e il e tişim k urm al arı ye te rl i. D ah a ayrıntıl ı bil gi için aşağ ıdak i s ayfaya bak ıl abil ir: h ttp://l is ts .de bian.org/de bian-l 10n-turk is h Soru : Sizce Türk iye 'de yapıl an ye re l l e ştirm e çal ışm al arı ye te rl i m i? Yanıt : Türk iye 'de k i ye re l l e ştirm e çal ışm al arının durum unu nice l ik açıs ından tatm in e dici bul uyorum . Çe viril e rin k al ite s ini arttırm am ız l âzım (bk . bir s onrak i ce vap). Ye re l l e ştirm e grupl arı s on yıl l arda çok güze lorganize ol m aya başl adı. Bu ge l işim s üre cinde çe viri k al ite s i de zam anl a artacak tır diye um uyorum . Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arının dah a başarıl ı ol m as ı için ne l e r yapıl m al ıdır? Yanıt : Proje grubu içinde ve proje grupl arı aras ında k oordinas yon te m e lşart.Öze l l ik l e grupl ar aras ındak i k oordinas yonu (m e s e l â ortak bir e -pos ta l is te s i k ul l anarak ) arttırm am ız l âzım . Bu k oordinas yon şim dil ik bir k aç proje ye birde n k atk ı s ağ l ayan üye l e r vas ıtas ıyl a yürüyor görünüm ünde .Ek s ik l iğ ini gözl e diğ im bir diğ e r nok ta tam am l anm ış çe viril e rin de tıpk ı bir program ın ge l işim inde ol m azs a ol m az ne vinde n yapıl an k od te m izl iğ ine be nze r bir şe k il de iyil e ştiril m e ye çal ışıl m am as ı. Kod bak ım ıyl a be nze ştire ce k ol urs ak bazı il ginç örne k l e r ve ril e bil ir. M e s e l â "re factoring"il e ,program davranışı de ğ işm e k s izin, aynı davranış dah a doğ ru, dah a te m iz bir m antık l a ye nide n k odl anır. Buna be nze r şe k il de çe viril e rde (bir tür "trans l ation re factoring":-) yapıl arak ) aynı anl am dah a te m iz, dah a az çe viri k ok an bir üs l upl a ve k e l im e s e çim l e riyl e ifade e dil e bil ir. Bu tür çe viri bak ım l arının s üre k l i ve çok agre s if şe k il de yapıl m as ı ge re k tiğ i inancındayım .O rtak bir k oordinas yon l is te s inin (ve ya ortak bir Türk çe çe viri h ata ve ritabanının) bu k al ite nok tas ında pratik bir yararı da ol acak tır. M e s e l â bir çe viride h atal ı bir nok ta te s pit e ttiğ im de birk aç adım l ık bir pros e dür uygul am ak zorundayım . "Son çe virm e ni bul ", ol m adı "il gil i grubu bul "gibi. Az çok işl e rin nas ılyürüdüğ ünü bil e n biris i ol arak be nim için bil e yorucu ol abil iyor 35 dosya bu. O rtak bir l is te ol m as ı h al inde , e n azından l is te ye üye proje k oordinatörl e ri s aye s inde , bas itçe ortak l is te yl e irtibata ge çm e k ye te rl i ol abil irdi. Soru : LKD 'nin bu k onuda nas ılbir rolal m as ının ge re k tiğ ini düşünüyors unuz? Yanıt : Yuk arıda bah s e ttiğ im proje grupl arı aras ındak i k oordinas yon için LKD 'nin uygun bir pl atform ol uşturduğ unu düşünüyorum . Soru : Özgür yazıl ım l ar için ye re l l e ştirm e çal ışm al arının, özgür ol m ayan yazıl ım l ar il e k arşıl aştırıl dığ ında avantajve de zavantajl arı ne l e rdir? Yanıt : Ş öyl e bir e trafınıza bak ın. Yaygınl ık k azanm ış özgür ol m ayan bir işl e tim s is te m i ve ona e şl ik e de n ofis yazıl ım ı dışında ye re l l e ştirm e s i m e vcut k aç tane yazıl ım var?Özgür yazıl ım aynı zam anda "s e çe ne k ze nginl iğ i ve ya özgürl üğ ü"de m e k tir. Bu açıdan bak ıl dığ ında özgür yazıl ım ın açık ara önde ol duğ unu görüyorum , k e ndi dil im izde k ul l anabil e ce ğ im iz iril i ufak l ı o k adar çok özgür Pardus Soru : Pardus ve yaptığ ınız ye re l l e ştirm e çal ışm al arını h ak k ında k ıs aca bil gi ve rir m is iniz? Yanıt : Pardus 'un bir ürünü ol duğ u Ul udağ Proje s i'ne başl adığ ım ız günde n itibare n özgür yazıl ım ge l işim m e todol ojis i il e çal ışm aya k arar ve rm iştik . Bu bağ l am da "H e r işi biz yapacağ ız!"fik ri ye rine , "Özgür yazıl ım topl ul uğ u il e çal ışacağ ız!"fik rini be nim s e dik .Pardus üze rinde k i özgür yazıl ım l arın ye re l l e ştirm e çal ışm al arı, yazıl ım l arın Türk çe çe viri/ye re l l e ştirm e grupl arı tarafından yapıl ıyor. Biz Pardus ge l iştiricil e ri ol arak bu ye re l l e ştirm e grupl arı il e e tk il e şim l i ol arak çal ışıyoruz. Yazıl ım l arın Türk çe k ul l anım ındak i s orunl arını te s pit e de re k bunl arı çözm e ye çal ışıyoruz. Tabi, Pardus ge l iştiricil e rinde n bazıl arı çe viri çal ışm al arına doğ rudan yardım cı ol uyor.Bunl arın yanında, Türk çe çe viril e rine de s te k ol abil m e k için ortak s özl ük proje s i başattık . s ozl uk @ jabbe r.ul udag.org.tr Jabbe r adre s inde n de yayın yapan s özl üğ ün bu k onuda ge l iştiril e bil e ce k bir adım ol duğ unu düşünüyoruz. Soru : Bu çal ışm al arda k aç k işi ye r al ıyor? Yanıt : Pardus ge l iştiricil e rinin çoğ u, yal nızca doğ rus alprobl e m al anl arı üze rinde çal ışm ıyor. Bunun ye rine , fark l ı zam anl arda, pe k çok fark l ı al anda çal ışıyorl ar. D ol ayıs ı il e , Pardus öze l inde , ye re l l e ştirm e çal ışm al arı ve Türk çe probl eml e ri k onus unda yal nızca bir k aç ge l iştiricinin is m ini ve rm e k doğ ru ol m ayacak tır. Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arını yapan k işil e rin ge ne lprofil i nas ıl ? Yanıt : Ul udağ Proje s i çal ışanı Pardus ge l iştiricil e ri, uzun zam andır özgür yazıl ım l ar üze rinde çal ışan yazıl ım ge l iştiricil e ri. Gönül l ü ol arak proje ye de s te k ve re n ge l iştiricil e rin k im i de öyl e ...Söyl e diğ im gibi, çoğ u ge l iştiricinin ye re l l e ştirm e çal ışm al arında da ak tif ol duğ unu düşündüğ üm üzde profil i "Türk iye 'de , Türk çe özgür yazıl ım ın ge l e ce ğ ine inanan, özgür yazıl ım k ul l anım ını de s te k l e ye n gönül l ü ge l iştiricil e r"k adar ge ne ltutabil iriz. Soru: Ye re l l e ştirm e çal ışm al arına k atıl m ak is te ye n biri ne yapm al ı? Yanıt : Pardus öze l inde bizim de bazı çe viri/ye re l l e ştirm e ih tiyaçl arım ız ol uyor. Pardus proje s i aracıl ığ ı il e ye re l l e ştirm e çal ışm al arına k atıl m ak is te ye nl e ri ge ne l l ik l e ye re l l e ştirm e grupl arına yönl e ndiriyoruz. Tabi, Pardus pe rs pe k tifinde n bak arak , Pardus il e öntanım l ı ol arak dağ ıtıl an yazıl ım l arın Türk çe 'ye çe viril m e s i bizim için öne m l i ol uyor. Fak at, pe k çok durum da yal nızca ye re l l e ştirm e grupl arının l is te s ini (h ttp://w w w .l inux.org.tr/inde x.ph p?Pg=Ye re l l e s tirm e ) işare t e tm e k il e ye tiniyoruz. 36 dosya Yanıt : Sizce Türk iye 'de yapıl an ye re l l e ştirm e çal ışm al arı ye te rl i m i? Ye re l l e ştirm e çal ışm al arı büyük bir özve ri ge re k tiriyor. Türk çe çe viril e ri k onus unda çal ışan ye re l l e ştirm e grupl arının da bu özve riyi gös te rdiğ ini rah atl ık l a s öyl e ye bil iriz. Fak at dah a fazl a ye re l l e ştiriciye , çe viril e rin k al ite s ini ve bütünl üğ ünü k ontrole de ce k dah a fazl a ins ana ih tiyacım ız var.Yal nızca bir de faya m ah s us ol arak , m e vcut çe viril e rin bir çe viri büros u tarafından yapıl m as ının yüz binl e rce YTL'ye m alol acağ ını bil iyoruz. Bu işin s üre k l i ol arak yapıl m as ı ge re k e n bir iş ol duğ unu düşünürs e niz m al iye tin as tronom ik ol duğ u s onucuna rah atl ık l a varabil iriz. Öte yandan, gönül l ül ük e s as ını da düşüne re k , şu anda ye re l l e ştirm e grupl arı tarafından yapıl an işl e rin bizl e r için pah a biçil e m e z ol duğ unu s öyl e ye bil iriz. Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arının dah a başarıl ı ol m as ı için ne l e r yapıl m al ıdır? Yanıt : H e r şe yde n önce , s üre k l il iğ in e s as ol duğ unu vurgul am ak ge re k iyor. Özgür yazıl ım l ar h e r ge çe n gün ye ni öze l l ik l erek l e ne re k ge l işiyor. Ge l işe n yazıl ım l arın ye re lde s te k l e rinin de s ık l ık l a günce l l e nm e s i ve k ontrole dil m e s i ge re k iyor.D iğ e r bir öne m l i k rite r is e bütünl ük tür s anırım . Uygul am al arda k ul l anıl an te rim l e rin bütün ve tutarl ı bir dilil e çe viril m e s i ge re k iyor. Bu, tüm çe viri grupl arı tarafından k ul l anıl acak ortak bir s özl üğ ün öne m i de gös te ril iyor. Soru : LKD 'nin bu k onuda nas ılbir rolal m as ının ge re k tiğ ini düşünüyors unuz? Yanıt : LKD 'nin h e r zam an ol duğ u gibi özgür yazıl ım l arın ye re l l e ştirm e çal ışm al arında da birl e ştirici ve de s te k l e yici bir pozis yonda ol m as ı ge re k iyor. Ye re l l e ştirm e çal ışm al arının ih tiyaç duyduk l arında h e r türl ü de s te k için baş vurabil e ce k l e ri bir m e cra... LKD 'nin şu ank i duruşu il e bu göre vini ye rine ge tirdiğ ini düşünüyorum . Soru : Özgür yazıl ım l ar için ye re l l e ştirm e çal ışm al arının, özgür ol m ayan yazıl ım l ar il e k arşıl aştırıl dığ ında avantajve de zavantajl arı ne l e rdir? Yanıt : Uygul am al arı yoğ un ol arak k ul l anan ve k im i zam an ge l iştire n k işil e rin çe viri çal ışm al arında da ak tif roloynuyor ol m al arı özgür yazıl ım çe viril e rinin bir avantajı. Çe viril e ri h atal arına çok h ızl ı bir şe k il de m üdah al e e de bil iyor ol m ak is e başk a bir avantajs anırım .Gönül l ü yapıl an çe viri çal ışm al arının bütünl üğ ünün ve s üre k l il iğ inin s ağ l anabil m e s inde k i zorl uğ u is e de zavantajl arı ol arak l is te ye l e bil iriz.Aynı cüm l el e rin k arşıtl arını is e özgür ol m ayan (s ah ipl i) yazıl ım l ar için k urabil iriz. 37 dosya K D E Türk iye Soru : KD E Türk iye ve yaptığ ınız ye re l l e ştirm e çal ışm al arını h ak k ında k ıs aca bil gi ve rir m is iniz? Yanıt : KD E Türk iye , Türk çe k onuşan yazan ins anl arın bul uşup s orunl arını gide re bil e ce k l e ri bir pl atform ol arak düşündük . Bunu yapm am ızdak i as ılam aç ye re l l e ştirm e yapark e n dah a fazl a ge ri bil dirim al m ayı k ol ayl aştırm ak ve çe viri yapan ins an s ayıs ını artırm ak tı. Bu h e de fim ize şuanda ul aşabil m iş de ğ il iz. D oğ ruyu s öyl e m e k ge re k irs e yak ın zam anda da ul aşm ak m üm k ün ol m ayacak am a um utl arım ız as l a yitm e ye ce k . Soru : Bu çal ışm al arda k aç k işi ye r al ıyor? Yanıt : KD E Türk iye 'de yak l aşık ol arak 20 k işi var. Fak at bu s ayıyı s üre k l i ol arak e tk ingörm e k m üm k ün de ğ il . Gönül l ü bir proje ol duğ um uz için de vam l ı ol arak çe viri yapan ark adaşım ız yok . H aftal ık ol arak düşünürs e k 3-4 ark adaşım ız e tk in ol arak çal ışıyor. Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arını yapan k işil e rin ge ne lprofil i nas ıl ? Yanıt : Linux il e ye ni tanışm ış ol up ye re l l e ştirm e yi ye te rl i görm e yip yardım a k oşanl ar ve bil gis ayar m üh e ndis l iğ i ya da be nze ri böl üm l e rde ok uyan öğ re nci ark adaşl arım ız. Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arına k atıl m ak is te ye n biri ne yapm al ı? Yanıt : Yardım e tm e k is te ye n k işi aşağ ıdak i s orul ara e ve t ce vabı ve re bil iyors a, h ttp://w w w .k de .org.tr/m ail m an/l is tinfo/ye re l l e s tirm e adre s inde n ye re l l e ştirm e e -pos ta l is te s ine üye ol up k e ndini tanıtan bir e -pos ta gönde re re k işe başl am al ı. *Ak ıcı ve anl am l ı bir şe k il de yazabil iyors anız, *D ah a önce çe viri yaptıys anız, *H e rh angi bir de rgi ya da m ak al e ye yazı gönde rdiys e niz, ya da te k nik yazarl ık yapm ışs anız, *Ke ndi dil inizde k i te k nik te rim l e rl e aranız iyi is e , *Linux'u e vde ya da iş ye rinde k ul l anıyors anız, *KD E m as aüs tü ortam ında çal ışıyors anız, *Linux ve İnte rne t te rim l e rine yatk ıns anız, *Bu çal ışm a için ayda 4-5 s aatinizi ayırabil iyors anız, *Size ul aşabil e ce ğ im iz bir e -pos ta adre s iniz vars a, Bu e -pos tadan s onra k e ndis ine de ne m e am açl ı bir dos ya gönde re re k ol as ı h atal arı e nge l l emek am acıyl a k e ndis ini de niyoruz. Te s tte n ge çe rs e çe viril e re başl ıyoruz. Soru : Sizce Türk iye 'de yapıl an ye re l l e ştirm e çal ışm al arı ye te rl i m i? Yanıt : Tam ol arak ye te rl i ya da ye te rs iz diye m e ye ce ğ im . Ke s in ol an bir şe y dah a fazl a ins an, yani yardım a ih tiyacım ız var. Çe viri il e iş bitm iyor. Çe viril e rin anl am l ı ya da ye te rl i ol duğ unun da k ontrol e dil m e s i ge re k . Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arının dah a başarıl ı ol m as ı için ne l e r yapıl m al ıdır? Yanıt : As l ında dah a fazl a ins ana ih tiyaç var am a m e vcut ol an potans iye l i düzgün k ul l anm ak dah a k al ite l i s onuçl ar doğ urur. M e s e l a h aftal ık ye re l l e ştirm e çal ışm al arı yapıl abil ir. Topl uca yapıl acak çal ışm al ar dah a başarıl ı ol acak tır.Örne ğ in;h e r h afta cum a ak şam ı 2 s aat bir ortam da (IRC) topl anıl arak çal ışm a yapıl abil ir. Soru : LKD 'nin bu k onuda nas ılbir rolal m as ının ge re k tiğ ini düşünüyors unuz? Yanıt : LKD , tüm ye re l l e ştirm e grupl arını bir araya topl ayabil ir. Tüm grupl arda Türk çe dil bil im cis ine 38 dosya ih tiyaç var. H e r ne k adar çal ışm al arı ön k ontrole diyors ak da ye te rl i de ğ il . Kal ite k ontrol l e rinin yapıl abil m e s i için Türk çe k onus unda yardım a ih tiyaç var. Bu durum da LKD be l k i bu e k s ik l iğ i gide re bil ir. Soru : Özgür yazıl ım l ar için ye re l l e ştirm e çal ışm al arının, özgür ol m ayan yazıl ım l ar il e k arşıl aştırıl dığ ında avantajve de zavantajl arı ne l e rdir? Yanıt : Özgür yazıl ım l arın ye re l l e ştirm e s ini yapan ark adaşl arım ızın h iç biri tam zam anl ı bu işl e uğ raşm ıyor. Adı üze rinde gönül l ü ol arak yapıl an bir çal ışm a. Özgür ol m ayan yazıl ım l ar is e tam zam anl ı ol arak bu iş üze rinde yoğ unl aşan ins anl ar tarafından yapıl ıyor. Gnom e Türk iye Soru :Gnom e Türk iye ve yaptığ ınız ye re l l e ştirm e çal ışm al arını h ak k ında k ıs aca bil gi ve rir m is iniz? Yanıt : Gnom e Türk iye 2001 yıl ında GNO M E proje s i içe ris inde k i yazıl ım l arı Türk çe l e ştirm e k için GNO M E Trans l ation Proje ct al tında k urul m uş bir topl ul uk tur. 1,5 s e ne önce GNO M E Türk iye , Türk iye 'de GNO M E'u yaygınl aştırm ak ve Türk GNO M E k ul l anıcıl arının bul uşm a nok tas ı ol m ayı h e de fl e ye n bir çatı ol uşturm ayı h e de fl e di. Bugün GNO M E Türk iye al tında önce l ik l i ol arak GNO M E uygul am al arının arayüzl e rinin , uygul am a yardım ve be l ge l e rinin, ge l iştirici be l ge l e rinin Türk çe l e ştiril m e s i, GNO M E içinde ol as ı Türk çe dil ine ol an uyum s uzl uk l arın gide ril m e s i, w e b s ayfam ız üze rinde n GNO M E il e il gil i h abe rl e rin il e til m e s i gibi faal iye tl e r ge rçe k l e ştirir. Ancak GNO M E Türk iye k ul l anıcı güdüm l ü bir proje dir. Örne ğ in Pardus proje s i il e Pardus 'un re s m i ol arak GNO M E de s te k l e m e m e s i üze rine GNO M E Türk iye k atıl ım cıl arı Pardus için GNO M E pak e tl e rini ve uyum unu s ağ l am ak için Gapl an (w w w .gapl an.org) proje s ini başl atm ıştır. Bu gibi çe şitl i yak l aşım l ar k ul l anıcıl ar tarafından ge l dik çe GNO M E Türk iye al tında bu tip faal iye tl e rde ge rçe k l e şm e k te dir. Soru : Bu çal ışm al arda k aç k işi ye r al ıyor? Yanıt : GNO M E Türk iye çal ışm al arında k im in ne k adar iş yaptığ ına ya da yapm adığ ına bak m ıyoruz. Bizim için e n k üçük k atk ının bil e öne m i çok büyük . Ancak k abaca h e r çe viri döne m inde ak tif ol arak 10 il e 15 k işinin çal ıştığ ını s öyl e ye bil iriz. Bu rak am şim diye k adar ol an çe viril e ri içine al dığ ım ızda ol duk ça büyük tür fak at dah a önce de be l irttiğ im gibi GNO M E Türk iye içinde k işil e rde n dah a çok ürüne ve ürünün k al ite s ine öne m ve riyoruz. Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arını yapan k işil e rin ge ne lprofil i nas ıl ? Yanıt : Önce l ik l e h e ps i Türk çe 'yi k ul l anm ayı çok iyi bil e n e ğ itim l i k işil e rde n ol uşuyor. Çe viri tak ım ındak i ve GNO M E Türk iye 'ye k atk ıda bul unanl arın bir çoğ u bil işim s e k törü içinde fark l ı şirk e tl e rde çal ışıyorl ar. Bunun dışında yurt içinde ve yurt dışında öğ re nim görm e k te ol an ve ünive rs ite l e rde öğ re tim göre vl is i ol an k atıl ım cıl ar da var. GNO M E Türk çe l e ştirm e çal ışm al arı rak am s alve k al ite yönünde n h e r ge çe n gün dah a da iyi nok taya ul aşıyor. Açık Kaynak Kodl u yazıl ım l arın ge ne löze l l iğ i ol an h e rk e s in k atıl ım gös te re bil m e si bu nok tada ge ne lprofil de de s üre k l i bir yük s e l iş, k onunun uzm anl arının k atıl ım l arını da be rabe rinde ge tiriyor. Söz ge l im i grafik il e al ak al ı bir k onuda k onunun uzm anı bir k atıl ım cı h atayı dil e ge tire bil iyor ve h ata h ızl ıca gide ril e bil iyor. Bu h e m e n h e m e n h e r al anda k arşıl aştığ ım ız bir durum . Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arına k atıl m ak is te ye n biri ne yapm al ı? Yanıt : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arı h e rk e s e açık ortam l arda ge rçe k l e şiyor. Bu açıdan k atıl ım çoğ u ins anın s andığ ından dah a k ol ay ancak öne m l i bir s orum l ul uk ge re k tiriyor. GNO M E çe viril e rine k atıl m ak için önce l ik l e pos ta l is te m ize üye ol arak varl ığ ınızı h e rk e s e duyurm anız ge re k iyor. D ah a s onra w e b s ayfam ızda ye r al an be l l i başl ı biraz te k nik be l ge l e ri ok uyarak fik ir s ah ibi ol m anızı 39 dosya is tiyoruz. D ah a s onra k atıl m ak is te ye n ark adaşım ızl a bir m odüls e çe re k il k çe viris ini e tk il e şim l i bir şe k il de yapm as ını s ağ l ıyoruz. Bu nok tadan s onra GNO M E çe viril e rine k atıl m ış ol unuyor zate n. Çe viri çal ışm al arına k atıl m ak için bil gil e r w w w .gnom e .org.tr re s m i adre s im izde de de tayl ı bir şe k il de ye r al ıyor. Soru : Sizce Türk iye 'de yapıl an ye re l l e ştirm e çal ışm al arı ye te rl i m i? Yanıt : Türk çe gibi 150 m il yona yak ın bir ins anın k onuştuğ u bir dil de n bah s e ttiğ im iz için ye te rl idir de m e k güç. Ancak h e r ge çe n gün dah a iyiye gittiğ ini de s öyl e m e k ge re k iyor. Pardus gibi ye re ldağ ıtım l arın da ortaya çık m as ıyl a bu çal ışm al arın dah a da h ız k azanacağ ını düşünüyorum . Fak at ge ne de İnte rne t üze rinde ya da k ütüph ane l e rim izde s ade ce Türk çe bil e re k bil işim k onus unda as gari bil gil e ri e dinm e k m üm k ün ol ana k adar da bu çal ışm al arın ye te rl i ol duğ unu s öyl e m e yiz. Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arının dah a başarıl ı ol m as ı için ne l e r yapıl m al ıdır? Yanıt : Önce l ik l e bu işin öne m ini çok iyi idrak e tm e k ge re k iyor. Türk çe l e ştirm e çal ışm al arı e s as ında öze l l ik l e Açık Kaynak l ı yazıl ım l ar için yazıl ım l arın başk a bir coğ rafyada h ayat bul m as ı de m e k . Türk çe çe viris i ol m ayan bir GNO M E m as aüs tünün Türk iye 'de yaygın ol arak k ul l anıl m as ı ol as ı de ğ il , h el e k i rak ipl e ri zate n Türk çe is e . Bu işin öne m ini ge rçe k te n anl adık tan s onra başarı da be rabe rinde ge l ir. Çe viri çal ışm al arı için be l irl i bir Ar-Ge öde ne ğ ine , ya da donanım de s te ğ ine ih tiyacım ız yok , te k ge re k e n k al ite l i ins an gücü, bu nok tada yapıl acak e n öne m l i şe y çe viri çal ışm al arının h e r ortam da dil e ge tiril m e s i, ins anl ara bu çal ışm al ara k atıl arak yapacak l arı k atk ının öne m i anl atıl m as ı. Soru : LKD 'nin bu k onuda nas ılbir rolal m as ının ge re k tiğ ini düşünüyors unuz? Yanıt : LKD 'nin çe viri çal ışm al arının öne m ini anl am ış ol m as ından dol ayı zate n be l irl i bir rolal dığ ını düşünüyorum . Bizim l is te m ize k atıl an ark adaşl arın çoğ unun LKD l is te l e rine de üye ol duk l arını bil iyorum . Bu zate n bu çal ışm al ar için LKD 'nin bil gil e ndirm e rol ünü üs tl e ndiğ ini gös te riyor. Bunun dışında Yıl ın Pe ngue nl e ri ödül ünde yıl ın başarıl ı ye re l l e ştirm e cis i dal ının bul unm as ı da bu nok tadak i çabanın e n büyük gös te rge l e rinde n biris i. Bunun dışında LKD bire ys e lol arak yapıl m as ı zor ol an nok tal arda roloynam as ını k urum s alk im l ik ol m as ı s e be biyl e dah a da arttırm al ı diye düşünüyorum . Bu biraz Linux'un ticari rak ipl e rine k arşı bir k urum un durm as ı ge re k l il iğ i il e al ak al ı. M e s e l a LKD öze lbir araştırm a şirk e tine Linux il e D iğ e r ticari yazıl ım l arın Türk çe de s te k l e rini araştırtarak bu s onuçl arı k am u oyuna s unabil ir. Öze tl e işin biraz da pazarl am a tarafında ye r al m as ı h e rk e s in ortak am acı ol an Linux'un yayıl m as ına büyük bir k atk ı s ağ l ayacak tır. Soru : Özgür yazıl ım l ar için ye re l l e ştirm e çal ışm al arının, özgür ol m ayan yazıl ım l ar il e k arşıl aştırıl dığ ında avantajve de zavantajl arı ne l e rdir? Yanıt : En büyük avantajı çe viril e rin de Özgür Yazıl ım ol m as ıdır h e rh al de . Özgür Yazıl ım ın ve rdiğ i tüm artıl ardan çe viril e r de faydal anıyor. Ge re k h atal arın h ızl ı bir şe k il de düze l til m e s i, ge re k işin uzm anl arının m addiyattan ziyade m ane vi bir be k l e nti il e k atk ıda bul unm as ı gibi. Ol aya ye re l l e ştirm e çal ışm as ı ol arak bak tığ ım ızda is e , işin ticari boyutunun dışarıda k al m as ı s e be biyl e , özgür ol m ayan yazıl ım l arda k e ndi dil l e rini k ul l anm al arının h iç m üm k ün ol am ayacağ ı m il l e tl e rin, k e ndi dil l e ri il e bil gis ayar k ul l anabil m e im k anl arı ol duğ unu görüyoruz. Bunun dışında görül e bil e ce k te k de zavantajözgür ol m ayan yazıl ım l arın çe viri k al ite s i ol abil ir. Bazı özgür yazıl ım l arda k ontrol s üz çe viril e r k açınıl m az ol arak ye r bul abil iyor. H e r ne k adar özgür ol m ayan yazıl ım l arda bu k onuda s oruns uz ol m as a da GNO M E, KD E, O pe nO ffice .org ve be nze ri k urum s al l aşm am ış uygul am al arda çe viri s orunl arına ras tl am ak m üm k ün. Ancak Özgür Yazıl ım dünyas ında büyük bir k e s im de bah s e ttiğ im gibi k urum s al l aşm ış çe viri e k ipl e ri k e ndi iç k al ite güve nce s is te m l e ri il e bu s orunun da üs te s inde n s e ne l e rdir ge l iyor. 40 dosya be l ge l e r.org Soru : be l ge l e r.org ve yaptığ ınız ye re l l e ştirm e çal ışm al arını h ak k ında k ıs aca bil gi ve rir m is iniz? Yanıt : Göre v Al anım ız: 1. Nas ılbe l ge l e rinin dil im ize çe vril m e s i, 2. Kıl avuz ve Bil gi Sayfal arı il e diğ e r uygul am a yardım be l ge l e rini dil im ize çe vril m e si 3. Linux k ul l anım ını k ol ayl aştıracak ye ni be l ge l e rin h azırl anm as ı, 4. Yuk arıda anıl an k onul arl a il gil i dah a önce yapıl m ış çal ışm al arın topl anm as ı, 5. Tüm çal ışm al arım ızın s anal yöre m izde yayınl anm as ı, 6. Linux Bil işim Te rim l e ri Sözl üğ ünün ge l iştiril m e s i ve s anal yöre m izde yayınl anm as ı Bu l is te il k günde n be ri başs ayfam ızda ye ral ır. Soru : Bu çal ışm al arda k aç k işi ye r al ıyor? Yanıt : Katıl ım gönül l ül ük e s as ına dayandığ ından h e rk e s potans iye lüye m izdir. Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arını yapan k işil e rin ge ne lprofil i nas ıl ? Ye re l l e ştirm e çal ışm al arına k atıl m ak is te ye n biri ne yapm al ı? Yanıt : İnis iyatif s ah ibi ol m ayan bir gönül l ü düşüne m iyorum . Soru : Sizce Türk iye 'de yapıl an ye re l l e ştirm e çal ışm al arı ye te rl i m i? Yanıt : Ke ndil e rine s aygıl arı bu k adars a, ye te rl idir... Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arının dah a başarıl ı ol m as ı için ne l e r yapıl m al ıdır? Yanıt : Ge ne lbaşarı dah a çok e ğ itim in h angi m e crada yürüdüğ üne bağ l ı as l ında;e ğ itim ul us çu m u yok s a k üre s e l ci m i?U l us alEğ itim s is te m im iz k üre s e lk öl el e r ye tiştirm e ye yöne l ik s e dua e tm e k te n başk a yapacak birşe y yok tur. Soru : LKD 'nin bu k onuda nas ılbir rolal m as ının ge re k tiğ ini düşünüyors unuz ? Yanıt : O ödülm e k anizm al arını k al dırm ak l a başl ayabil irs iniz. Bir avuç oy ve rm e k te n başk a birşe y yapm ayan ins an be nim gönül l üm de n dah a m ı yüce ?Ü s te l ik bir k işiyi yüce l ttiğ inizi s anırk e n bin gönül l üyü k ırıyors unuz... Gönül l ül e r s ade ce k e ndil e ri il e yarışan ins anl ardır. Bu büyük l e nm e l e rinizi bir k e nara k al dırırs anız, bu işl e r dah a iyi yürür. Em e k h arcayanl ara bir te şe k k ür e din ye te r. Bas it: adre s ine bir pos ta atın ve ye re l l e ştirm e çal ışm al arına k atk ıda bul unduğ u için te şe k k ür e din. Yıl başı te briğ i niye tine h e r birine yıl da bir k e re bir te şe k k ür il e tis i ats anız o ödül de n dah a çok m ak bul e ge çe r. H e p (ayağ ınıza) ge l s inl e r is te rs iniz, bir de gitm e yi de ne s e niz... Soru : Özgür yazıl ım l ar için ye re l l e ştirm e çal ışm al arının, özgür ol m ayan yazıl ım l ar il e k arşıl aştırıl dığ ında avantajve de zavantajl arı ne l e rdir? Yanıt : İk incis inin çe viris inin nas ılyapıl dığ ını bil m e diğ im de n yorum yapam am . 41 dosya Gnu-tr Soru : Gnu-tr ve yaptığ ınız ye re l l e ştirm e çal ışm al arını h ak k ında k ıs aca bil gi ve rir m is iniz? Yanıt : Gnu-tr (h ttp://gnu-tr.s ource forge .ne t) Trans l ation Proje ct'i (h ttp://iro.um ontre al .ca/trans l ation/H TM L), Türk çe ayağ ı.Bu proje , ağ ırl ık l ı ol arak GNU/FSF'in k om ut s atırı yazıl ım l arı ol m ak üze re pe k çok yazıl ım a ye re l l e ştirm e h izm e ti ve riyor Soru : Bu çal ışm al arda k aç k işi ye r al ıyor? Yanıt : GNU-TR'de ye r al abil m e k için FSF'e , yaptığ ınız çe viril e r üze rinde k i te l if h ak l arınızı FSF'e bağ ışl adığ ınıza dair bir fe ragatnam e ve rm e niz ge re k iyor. Bu fe ragatnam e yi FSF'e gönde rm iş ol an k atıl ım cı ade dim iz 65. Yak l aşık 20 k işi, bugüne k adar bir te rcüm e yi üs tl e nm iş ve bitirm iş. 3-4 k işi is e çok s ayıda yazıl ım ı de vam l ı ol arak çe viriyor.As l ında GNU-TR için e n uygun k atıl ım biçim i, bir k işinin, te rcih e n s ık k ul l andığ ı bir yazıl ım ı üs tl e nip, onun çe viris ini s üre k l i günce ltutm as ı. Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arını yapan k işil e rin ge ne lprofil i nas ıl ? Yanıt : Ağ ırl ık l ı ol arak bil gis ayar ve ya m üh e ndis l ik dal l arında öğ re nci. Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arına k atıl m ak is te ye n biri ne yapm al ı? Yanıt : Te rcih e n k ul l andığ ı, öne m ve rdiğ i bir yazıl ım ın ye re l l e ştirm e s inde n başl am al ı. Bu, ge re k çe viri k al ite s ini yük s e l tm e k , ge re k s e k işinin k e ndi k ul l andığ ı bir şe ye e k l e m e yapm as ından dah a büyük ze vk al m as ından dol ayı dah a ve rim l i bir başl angıç nok tas ı. Ye re l l e ştirm e k is te ne n yazıl ım ı te s pit e ttik te n s onra o yazıl ım ın ye re l l e ştirm e s ini h angi grubun yaptığ ını araştırarak o gruba k atıl m ak is te ndiğ i bil diril mel i ve o grubun başl angıç öne ril e ri izl e nm e l i. Tabii ye re l l e ştirm e s ade ce yazıl ım çe viril e rinde n ibare t de ğ il . Eğ e r çe viri yapm ak is te m iyor is e niz, tak vim yazıl ım l arına Türk tatilgünl e rini e k l e m e k te n, yazıtipi günce l l e m e ye k adar Türk iye 'de k ul l anım ve Türk çe k ul l anım il e il gil i pe k çok e k s ik üze rinde çal ışm anız m üm k ün. Soru : Sizce Türk iye 'de yapıl an ye re l l e ştirm e çal ışm al arı ye te rl i m i? Yanıt : Yazıl ım çe viril e ri ol duk ça iyi bir nok tada fak at unutm am ak ge re k e n bir şe y var: Öze l l ik l e yazıl ım ve dök üm antas yon çe viril e ri s üre k l i günce l l e m e is te r. Bu bir m araton k oşus udur. Bizim GNU-TR'de e n fazl a probl e m yaşadığ ım ız k onu da budur: Biz, k atıl ım cının bir yazıl ım ı bundan s onras ı için üs tl e nm e s ini is tiyoruz -- yani yazıl ım ın h e r ye ni s ürüm ünde çe virinin e l de n ge çiril e re k ekl emel e rin yapıl m as ının s ağ l anm as ı. Ge ne l de de vam l ıl ık ta probl e m yaşıyoruz. Bu da ge re k çe viri k al ite s ini, ge re k s e yapıl m ış işl e rin düze yini e tk il iyor -- çe viri günce l l e nm e diğ i zam an üç be ş s ürüm s onra yazıl ım te k rar h iç çe vril m e m iş h al ine ge ri döne bil iyor. Yine s e vindirici bir nok ta, artık k l avye ve k arak te r k üm e s i tanım l arının Türk çe için probl em ol m am as ı. Bunun h aricinde k al an ye re l l e ştirm e s e viye s i pe k ye te rl i de ğ il . H angi tak vim yazıl ım ı s ize 19 M ayıs 'ın tatilol duğ unu gös te riyor?İs te diğ iniz yazı tipinde "ğ "h arfi m e vcut m u?Türk m e vzuatını de s te k l e ye n m uh as e be yazıl ım ı bul abil iyor m us unuz? Soru : Ye re l l e ştirm e çal ışm al arının dah a başarıl ı ol m as ı için ne l e r yapıl m al ıdır? Yanıt : Çe viril e r k aps am ında de vam l ıl ık , de vam l ıl ık , de vam l ıl ık . Bundan öm rünüzün çok öne m l i bir k ıs m ını ye re l l e ştirm e ye ayırm ayı k as te tm iyorum . 200 il e til ik bir yazıl ım ı üs tl e nm e yi ve h e r al tı ayda bir o yazıl ım ın ye ni s ürüm ü çık tığ ı zam an gözde n ge çire re k e k l e ne n 3 il e tiyi vak itl ice çe vire re k gönde rm e k te n bah s e diyorum . Ve bunu yıl l ar boyunca yapm ak tan tabii.... Yine çe viril e rde , dilk al ite s i k onus unda m e rak l ı ve titiz ol unm al ıdır. Örne ğ in bugüne k adar pe k çok 42 dosya yazıl ım ın çe viris ini yapm am a rağ m e n s om ut ve k ul l anıl abil ir çe viri öne ris i/h ata bil dirim i al m ış de ğ il im . Z am an zam an "be n İngil izce 's ini dah a iyi anl ıyorum , ne bu böyl e "gibil e rinde n yazanl ar ol ur, fak at k im s e "şu yazıl ım ın fal anca dizge s inde anl am k aym as ı, cüm l e düşük l üğ ü var, doğ rus u şu ol acak "diye yazm ış de ğ il dir. Bu, bütün k ul l anıcıl ara düşe n bir göre v. M e rak ve titizl ik özgür yazıl ım k ül türünün içs e l l e ştirm e m iz ge re k e n bir uns uru. El inize ye re l l e ştire ce ğ iniz tak vim yazıl ım ı ge l diğ i zam an, ye re l l e ştirirk e n s ade ce 4 Te m m uz, ABD 'nin Bağ ım s ızl ık Günü diye çe viri yapm ayacak s ınız, Türk re s m i tatil l e ri bunun içinde m i?diye bak acak s ınız, yok s a nas ıle k l e ne ce ğ ini m e rak e de ce k s iniz, tak vim in k ul l anıl dığ ı iş günü/tatilgünü k avram l arına doğ ru oturm as ını s ağ l ayacak s ınız, acaba Kurban bayram ı ve Ram azan bayram ı tarih l e ri nas ılh e s apl anıyor diye m e rak e de ce k s iniz, oradan güne ş tak vim ine bağ l ı ol m ayan tarih l e rin nas ılh e s apl anacağ ına k ayacak s ınız... Al ın s ize as tronom i m e rak l ıs ına uygun bir ye re l l e ştirm e proje s i: Kurban ve Ram azan bayram l arının tarih l e rini h e s apl ayarak tak vim yazıl ım l arına e nte gre e tm e k . Soru : LKD 'nin bu k onuda nas ılbir rolal m as ının ge re k tiğ ini düşünüyors unuz? Yanıt : D e s te k ve bil inçl e ndirm e . Soru : Özgür yazıl ım l ar için ye re l l e ştirm e çal ışm al arının, özgür ol m ayan yazıl ım l ar il e k arşıl aştırıl dığ ında avantajve de zavantajl arı ne l e rdir? Yanıt : Kal ite açıs ından be nce pe k fark yok , h atta özgür yazıl ım çe viril e ri dah a k al ite l i diye bil irim . Özgür ol m ayan bazı yazıl ım l arda k arşıl aştığ ım Türk çe ne re de ys e anl aşıl am az nok tada idi.Özgür yazıl ım l arda, e ğ e r m e vcut durum bire y ol arak s izi rah ats ız e diyor is e , bu k onuda bir şe y yapm a im k anınız ve h atta s orum l ul uğ unuz var. Kapal ı k aynak k odl u dünyada bire y ol arak bir şe y yapam azs ınız, s ade ce k ul l anm a ve ya k ul l anm am a k ararını ve re bil irs iniz. Öte yandan, k apal ı k aynak k odl u dünyada, büyük ve k oordine l i çal ışıl m as ı ge re k e n proje l e rde m e s afe k ate tm e k m üm k ün ol uyor. D ol ayıs ıyl a h al e n dah a Türk m e vzuatını de s te k l e ye n özgür bir m uh as e be yazıl ım ı yok , fak at k apal ı k aynak k odl u ol anı var. Açık K aynak Açık Standart Açık O fis 44 penguence masaüstü K ul l anıl ab il irl ik K avram ı Bil giAğ acı program l arı ve K ul l anıl ab il irl ik üze rine Sak ın bu zam ana k adar bunl ardan birini k ul l anm adığ ınızı ve ya ons uz yaşayam az h al e ge l m e diğ inizi s öyl e m e yin. D r. Be k ir Sonat Kul l anm adıys anız, ze vk m e s e l e s i de yip ge çm e m s orarım : "Ne de n k ul l anm adınız ?". Yok s a s iz bil gis ayarı s ade ce fare ve joys tick tık l am al arı il e fil m ve oyun için m i k ul l anıyors unuz?Yok canım , l inux de rgis i ok uyan biris ine bunu yak ıştıram am . Yazının am acı H a, e ğ e r k i;"varl ık l arını bil iyorum h atta aras ıra k ul l anıyorum am a.."de rs e niz, bu yazıyı s onuna k adar ok uyup h atta ank e ti bil e dol duracak l ardans ınız de m e k tir. Bu yazıda Bil gi Ağ acı l ak abını tak abil e ce ğ im iz h iye rarşik bil gi s ak l am a program l arını k ıs aca anım s atacağ ım . Ağ ırl ık l ı ol arak Linux'da yaygınl ık s ıras ına göre Kjots , Tuxcards , Know it, Tre e Line .. Tre e Pad, Snippe t, Ke yNote , Cue Cards da anıl m aya de ğ e r..[1] "O ns uz yaşayam am "diyors anız, "h adi canım abartm ıyor m us unuz biraz"de rim . Eğ e r tam ayağ ınıza uyan ve h e r ge re k s inim inizi ol gunl uk l a k arşıl ayan birini bul duys anız, bir güze lk ıs k anırım s izi.. H e l e burada bah s e dil e ce k l e rde n başk a bir program dan bah s e diyors anız, l ütfe n bana bir e -pos ta atıp m üjde l e yin k i s ize bir k as a bira ıs m arl ayayım . Bu ufacık program l ar be nim için şu k adar öne m l i : Öze l l ik l e Linux k urduğ um birine il k ol arak bu Bil gi-Ağ acı uygul am al arından birini k urar ve k ul l anım ını anl atırım . H atta anl attık l arım ın k ıs a notl arını bil e h emen oracık ta o uygul am anın içine k ayde de rim . Sonra ge ne l de dok tor, öğ re tm e n, avuk at, yazar, öğ re nci gibi m e s l ekl e rde n birinde nas ıl k ul l anıl abil e ce ğ inin k üçük bir örne ğ ini gös te ririm ve ayl aaar s onra o bil gi ağ acının ( dos yas ının ) ne k adar büyüdüğ ünü göre re k k e yifl e nirim . Eve t, bağ ım l ıl ık yaparl ar. Am a dah a da çok ins an ve bil gis ayar e tk il e şim i üze rine ge yik yapm aya k ışk ırtacağ ım , zira program l ar fani, ins an bak i. Z ate n ayak k abı gibil e r, h e rk e s in rah atça k ul l anabil m e s i için bir m üdde t al ıştırıp, ayağ ınızın ne re s ine ne k adar vurduğ una göre k ararı s iz ve re ce k s iniz. Ge ne l de k urul up – k ul l anıl m al arı da h ayl i k ol ay program l ar. D e ne m e k için m aze re tiniz k al m as ın,-l ink l e ri e k ran görüntül e rinin h e m e n yanında ve ya yazının e n s onunda.. H atta k e ndi adım a "ons uz yaşayam am "diye abartabil irim . Birgün M as aüs tüm açıl dığ ında Tuxcards Bil giAğ acım k e ndil iğ inde n yük l e nm e zs e panik yaşayacağ ım k e s indir. Çünk ü parol a k orum al ı dal l arında, bozul an Pal m 'im de n ak tardığ ım bank a - fatura num aral arım , üye l ik l e rim vs . vs . vardır. Tam am , k W al l e t gibi s e cure de ğ ilam a parol a k orum al ı bir m e tin al anı be nim için ye te rl i ve güve nl i. Kjots Bil giAğ acım is e , on yıl l ardır, İnte rne t'te n 45 s üzdüğ üm l ink l e r ve öne m l i yazıl arl a –ipuçl arı il e dol udur tık a-bas a.. Eve t, düz m e tin k ipinde .. Ne dos ya form atl arı de ğ işti, k aç dos yam ı ok uyam az ol dum ofis l e rde , k aç k l as ör dol us u k ayde ttiğ im h tm ls ayfal ar k aybol du dis k taşınm al arı ve code -page de ğ işim l e ri s ıras ında.. Am a Kjots 'da k ate gorize e dip s ak l adığ ım k l as örl e r dol us u öne m l i m e tin h al a te k dos yada, s ık ıştırdığ ım da te k dis k e te s ığ ıyor, ya da w e bde k i bir pos tanın içinde e m rim e h azır ve nazır. Tabii k i as ılk ul l anışl ıl ık ve vazge çil m e zl iğ in s ırrı;tuval e t k ağ ıdı gibi upuzun düz m e tin dos yas ı form atında ol m as ı de ğ il , bil gil e rin h iye rarşik ol arak ye rl e ştiril m iş ol arak s ak l anm ış ol m as ında gizl i. Z ira, h al a bil gis ayar k ul l anarak h ayatım ızı k ol ayl aştırırk e n, h afızam ızı ona de vir-te s l im e de rk e n, fark e tm e de n, bir yandan, o k ul l anım a ait bil gi il e h afızam ızı ve zih nim izi dol duruyoruz. Eğ e r, bu dol durm a, k e ndi ins ani al ışk anl ık l arım ıza ve birik im im ize uygun ol uyors a, biz bil gis ayarı k ul l anıyor ol uyoruz;ak s i tak dirde bil gis ayar bizi k ul l anıyor. İşte "k ul l anışl ıl ık (us abil ity)" de nil e n şe y bu ol s a ge re k :) Ge yik 'te n, bil im ve fe l s e fe ye ge çe ce k ol urs ak , bil gis ayarl arın bil gi'l e ri s ak l am a ve işl eme yönte m l e ri il e ins an be yninin yönte m l e rini k abaca ol s a da k arşıl aştırm ak zorundayız. Bil gis ayar, s ak l adığ ı bil ginin içe riğ i il e il gil e nm e z doğ alol arak . O 'na göre h e r şe y bir dos yadır, o dos yaya ait fizik s e l , biçim s e lve k ul l anışs alöznite l ik l e ri il e e rişil e re k içinde k i bil gi içe riğ ini s ize s unar. H e r ofis dos yas ını açm ak is te diğ im izde , bizi, dizinl e rde -ve dos yal arda-k e l im e -aram ak zul m ünde n k urtaran şe y, bizim o dos yal arı k ayde de rk e n çağ rışım l ı bir dizin ye ri-dos ya is m i be l irl e m iş ve k ul l anm ış ol m am ızdır. Eve t, k urum s alya da k işis e lproje l e rim izde s ayıl arı s ayıl abil ir ol duğ u s üre ce pe k zorl uk çe k m iyorduk ,-s on zam anl ara k adar. En fazl as ı "19 9 8""2. çe yre k ""bil anço"s özcük l e ri il e , ne re de ol duğ unu bil e anım s am adığ ım ız k üfl ü bir ofis dos yas ını bul up ge tiriyor bil gis ayar. Am a öze l l ik l e inte rne t h ayatından s onra, çorabım ızın aras ına k adar bil gi taarruzu al tında k al dık . Ü s te l ik çoğ u k e z, bu bil gi ok yanus unda, işim ize yarayacak - öne m l i bil gi parçacığ ına ras tl am ak , k e çiboynuzundan bal e m m e k için k oca bir k oçanı k e m irm e ye be nziyor. İns an be l irl i bir yaştan s onra, baze n Googl e 'ın dos t m u düşm an m ı ol duğ una k arar ve rm e k te güçl ük çe k iyor doğ rus u.. Ü s te l ik bir yandan İnte rne t'te k uş gribi il e il gil i masaüstü bil ginin pe şinde s ürük l e nirk e n, k onuyl a ik inciüçüncü de re ce de il gil i, h atta baze n de il gis iz am a bu s e fe r de ge çe n yılaraştırdığ ınız bir k onu il e il gil i bir s ayfaya - be l ge ye - dah a "k ötüs ü"bir paragraf'a ras tl adığ ınızda , tarayıcınızdak i ye r-im 'l e rine e k l e m e ye de ğ e r görm e yip (o k adar k ol ay l ink ce h e nne m ine dönüyor k i oras ı!) , "nöbe tte ok urum "diye k ayde dip ge çtiğ iniz o w e b s ayfas ı ( ve ge re k s iz bir s ürü dizin ve s im ge çöpl üğ ü ) ve s aire dos yal ar il e , h arddis k tam bir unutul m uş e şyal ar am barına dönüyor. D ah a k ötüs ü, dah a k ayde tm e ye k arar ve rdiğ iniz o anda da bu ak ıbe ti h atırl ıyors unuz. O anda bir cin çık ıp be nde n üç dil e k is te s e , be n bir tane il e ye tinirdim : "Ş u w e b s ayfas ında fare il e boyayacağ ım yazı ve grafik l e ri h afızana al ,l ink 'i il e be rabe r "Tıbbi bil gil e r"dizinine is te diğ im başl ık il e k itapl ığ ım a bir pos t-it gibi yapıştır! Ü s te l ik görüntüs ü bozul m as ın, form atı yok ol m as ın. Ü s te l ik bu k l ipl e r k ütüph ane m s ade ce bir te k dos yadan ol uşs un. Ü s te l ik l ane tl i dis k h as tal ık l arına ol abil diğ ince bağ ışık k al abil mek için düz m e tin dos yas ı biçim inde ol s un"( Bu s e fe r dört dil e k ol du de ğ ilm i!?O l s un, is te ye nin bir yüzü..). H ım m m , şim di s izin üre ttiğ iniz cl ipboard cin'l ik l e ri ve bazı s h are w are program is im l e ri ge l iyor ak l ınıza de ğ ilm i?Be k l e m e de k al ın,-döne ce ğ iz bu k onuya ye nide n.. Kıs aca, ins an zih ni e vre ns e le ntropi k ural l arından h iç de m uaf de ğ ilçal ışırk e n. Yani e n az e ne rji s arf e de re k , e n çok ve e n h ızl ı işl e v göre bil e ce ğ i te m be l l ik m om e ntini yak al am aya çal ışıyor s üre k l i. Baze n bunun için dah a çok e ne rji s arf e ttiğ i de ol uyor,-s ınavl ar için k opya h azırl am ak ta ol duğ u gibi.. Am a be ynin işl e yişini e n k ol ayl aştıran ve güçl e ndire n ye te ne k , bil gil e r aras ında s ağ l adığ ı çağ rışım l ar ve il işk il e ndirm e örgütl e m e ye te ne ğ i.. Örne ğ in bir m e sl e k taşınıza gös te rm e k için, 3 yıle vve l k ayde ttiğ iniz bir dos yayı, 150 m e gabaytl ık m e tin k l as örü içinde e l inizl e k oym uş gibi bul abil iyors anız, bil gis ayar s izi de ğ il , s iz bil gis ayarı k ul l anıyors unuz de m e k tir. İşte bil gil e ri h iye rarşik bir şe k il de s ak l am aya ol anak ve re n ve yazım ızın k onus unu ol uşturan uygul am a program l arı bu yüzde n öne m l il e r.Ve bu yüzde n ayağ ınıza pardon be yninize uydurduğ unuz böyl e bir program ınız var is e ve ons uz yaşayam ıyors anız,-s iz şans l ıs ınız.. H atta e vl il iğ in tadı tuzu de dik l e ri türde n uyuşm azl ık l arınız ol s a da.. 46 Özellik Listesi masaüstü kJots Açık Kaynak Kodlu mu? EVET Tuxcards Know-It TreeLine TreePad TreePad KeyNote EVET EVET EVET HAYIR HAYIR EVET Alt dallar açarak HAYIR EVET EVET EVET EVET EVET EVET Bilgileri şifreleme HAYIR EVET HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR RTF/HTML biçimli HAYIR AZ HAYIR HAYIR AZ İYİ EVET HTML biçimli çıktı ( EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET Bilgi saklama XML XML XML XML -hjt -hjt -knt Türkçe Çevirisi-Dil EVET EVET HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR *Tuxcards , h e m öğ re tm e nl e rin h e m il k öğ re tim çağ ındak i çocuk l arın k ul l anabil m e s i pe rs pe k tifi il e Türk çe ye çe vril di, am a h e nüz k ul l anıl abil irl ik te s tl e ri yapıl m adı. H ype rte xt dok üm an m ode l l e rinde ( H TM L, SGM L, LaTEXT vs .) , h e m de ofis be l ge l e ri içinde , h iye rarşik ol m ayan il işk il e ndirm e ( Link –anch or ) k ul l anıl ırk e n, Bil gi-Ağ acı tarzındak i uygul am al arda, h arici dos yal ara yönl e ndirm e de n ziyade ağ aç dal l arına il iştiril m iş bil gi parçacık l arına –paragrafl ara ya da k opyal anm ış ve k ate gorize e dil m iş dos ya içe rik l e rine k öprül e m e yapıl ıyor. Bu yönüyl e k urum s alk ul l anım l ardan çok k işis e l k ul l anım l ara dah a e ğ il im l i, m ind-m apping tarzında çal ışan program l ar s ayıl abil irl e r. Örne ğ in;D aval arı il e il gil i notl arını, re fe rans l arını biribiri il e il e m antık i ve k ronol ojik il işk i içinde de rl i-topl u tutm ak is te ye n bir avuk at, ya da yazıl arında – k itabında k ul l anacağ ı binl e rce h abe r k upürünü ve k e ndi yorum l arını-notl arını tutm ak is te ye n ve Lyx k ul l anm aya bil e üşe ne n bir araştırm acıgaze te ci için bundan iyis i Ş am 'da k ayıs ı ol ur h e rh al de . H el e bir m e nü tık l am as ı il e k urduğ u bu h iye rarşik dos yayı w e b'de yayım l anabil ir h al de organize e dil m iş bir şe k il de e xport e de bil iyors a.. Z ate n XM Lform atında bil gil e ri tutan Bil gi-Ağ acı program l arını, m e s e l a k Jots ya da gJots 'u, Te k s ayfa içinde l ink l i paragrafl ar içe re n Tabl e O fConte nts (İçinde k il e r) -tarzı w e b s ayfal arı yapm ak için k ul l anabil ir, böyl e ce s ade ve e tk il i H TM Lk odu için de vas a büyük l ük te k i W e b Editörl e ri il e boğ uşm ak zorunda k al m azs ınız. Eve t, bu aşam ada ins anoğ l u ve ya ins ank ızı is tiyor k i;bil gi-ağ acı üze rinde k i bil gil e ri, k ıs ıtl ı te xt ya da RTF il e de ğ il , H TM Lil e W YSIW YG ( Ne Görüyors an Öyl e ) tarzında görüntül e ndiğ i gibi düze nl e ye bil iyor ol s ak .. Bu ne de n bu k adar öne m l i;Çünk ü, ins an zih ni, bil ginin içe riğ i il e be rabe r şe k l i'ni de bir patte rn ol arak de pol uyor ve biçim s e lçağ rışım l ar –anal ojil er yol u il e bil gi içe riğ ine dah a h ızl ı ve k ol ay e rişe bil iyor. Ke ndi tuttuğ u notl ardan çal ışan ünive rs ite öğ re ncil e rinin dah a k ol ay başarıl ı ol m as ının ardında yatan bu gibi s ayfa k e narı k aral am al arı ve çizim l e ri ol s a ge re k . Bu k onuda e n ge l işk in gibi görüne n Tre e PadPRO ol uyor, am a onun bil e H TM Ls e ti h e nüz çok k ıs ıtl ı. O ys a, Açık Kaynak Kod dünyas ında bu öze l l iğ i bil gi-ağ açl arına ekl eml e m e k o k adar k ol ay görünüyor k i, yıl l ık izninde pyth on k urs una gide ce k bir tıp dok toru bu işi be ce re bil ir m i diye düşünm e k te n k e ndim i al ık oyam ıyorum :) Tre e Pad, e Book üre tim i, H ype rte xt Yardım D os yas ı üre tim i, W e b s ite s i h al ine ak tarım , fotoğ raf al büm ü üre tim i gibi be k l e ntil e ri k arşıl am aya çal ışıyor. Lite ve rs iyonu Linux için ücre ts iz, Pro ve rs iyonu s h are w are k aps am ında, Ente rpris e ve rs iyonu h azırl anıyor.. Kurul um ge re k tirm iyor ve k e ndi başına çal ışıyor, KD E ve ya Gnom e fark e tm iyor. [2] W indow s ortam ında çok büyük m ik tarl ardak i ve ritabanını bil e yöne tm e s iyl e h ayl i rağ be t göre n program , Linux ge ze ge ninde yaşayabil e ce k gibi görünm üyor. Çünk ü h e nüz s ade ce 8859 -1 code -page 'de n başk a dil l e ri de s te k l e ye m iyor ve k aynak k odu k apal ı, Ve ritabanı form atı s ade ce k e ndine özgü. Ayrıca Linux'dak i e nte rpris e inform atik – içe rik yöne tim ge re k s inm e l e ri, te k iluygul am a çözüm l e ri il e de ğ ilde , e ndüs triye l s tandartl ardak i ye tk in –öl çe k l e ne bil ir- 47 ekl eml e ne bil ir araçl ar il e yani dah a ak ıl cı ve k al ıcı yak l aşım l ar il e k arşıl anm a ge l e ne ğ inde .. [3] D ah a çok ve ri-form atl ı bil gi'ye ge re k s inim duyan örne ğ in dok torl ar ve öğ re tm e nl e r için, yine bu yuk arıdak i program l ar gibi çal ışan am a il ave te n k ul l anıcının k e ndis inin tanım l ayacağ ı ve ri-dos yas ı-başl ığ ı s aye s inde ağ açl arının dal l arında ve ritabanı k ayıtl arı tutan bir program ol an Tre e Line is e , bil giağ açl arında düz-m e tin-aram a, ya da re gExp ( D üze nl i İfade ) aram al arı il e ye tinm e yip, ve ri başl ık l arını s orgul am ak is te ye n il e ri k ul l anıcıl ar için e şs iz bir ol anak s ağ l ıyor. H e r Linux'cu ak ade m is ye nin, l ite ratür k aydı ve taram as ı için e n az bir k e z de ne m e s i ge re k e n bir program yani.. Başl angıçta al ışm as ı güç gibi ge l iyor am a zam anl a işl e vs e l l iğ ini görünce birde n h e r şe y “k ol ayl aşıyor”.. Eve t, ah şu nank ör ve te m be lins anoğ l u diyorum , başk a bir şe y de m iyorum şim dil ik :)[4] masaüstü As l ında Gördüğ üm e n k aps am l ı ve ye te ne k l i– ekl eml e ne bil ir program , M are k Je dl ins k i ( m are k je d@ us e rs .s ource forge .ne t ) tarafından yazıl ıp, M ozil l a Publ ic Lice ns e (M PL) il e Açık k aynak k od il e dağ ıtıl an, Ke yNote 1.6.5 [ h ttp://k e ynote .s ource forge .ne t Source Forge h om e page (ne e ds a m aintaine r!)].. İl k s ürüm ünde n itibare n ödülüs tüne ödül k azanm ış, am a 2.0 ve rs iyonu arife s inde program cıs ının çok duygus alve dürüs t bir açık l am a il e yüzüs tü bırak ıp gittiğ i bir D e l ph i program ı.. Öyl e k i, k ul l anıcıl ar, program ı ve dağ ıtıl dığ ı s ite de k i forum u k ul l anm aya de vam e ttiğ i için, M are k bir türl ü s ite yi k apatam ıyor. Bu s e ne forum a döne re k , w indow s k ul l anıcıl arına, rak ibi ol an Tre e Pad'i k ul l anm al arını öne re re k ye nide n işinin başına döndü. Kadim Borl and'ın bil e De l ph i'yi gözde n çık ardığ ı şu günl e rde ins an garip şe yl e re bil e al ışıyor.. Notl ar: [1]h ttp://k now it.s ource forge .ne t [2]h ttp://w w w .tre e pad.com /l inux/tre e padl ite /tre e padpro [3]h ttp://w w w .m ytre e db.com [4]h ttp://w w w .be l l z.org/tre e l ine [5]h ttp://w w w .trangl os .com /fre e /k e ynote .h tm l 48 penguence müzik Linux Sam pl er Bu işl e m in yapıl dığ ı cih azl ara “s am pl e r” adı ve ril m e k te dir. Yak ın bir ge çm işe k adar “s am pl e r” de ne n aygıtl ar içinde e n yaygın ol arak k ul l anıl an m ark a ve m ode lAk ai S1000 idi. Yrd. D oç. Se rve r Acim Önce l ik l e “s am pl e r” tanım ının ne ol duğ unu biraz açm ak ge re k l idir. Profe s yone lM üzik s e k törünün ark apl anında çal ışan popül er m üzik aranjörl e ri ve be s te cil e rinin ol duk ça Bu cih azın ok uyabil e ce ğ i form atta k ayde dil en s e s k ütüph ane l e ri CD 'l e rde n yük l e nir ve bu se sl e r içinde s e s barındırm ayan M idi Kl avye (M idi Ke yboard) l e r aracıl ığ ı il e “bil gis ayar – s am pl e r –k e yboard” bağ l antıl arı aracıl ığ ı il e duyul ur ve düze nl emel e r ve ya özgün be s te l e rde k ul l anıl abil irdi.Ancak , bu aygıt artık Re s im 1:Ak ai S1000 Sam pl er yaygın ol arak k ul l andığ ı bir s is te m ol an “s am pl e r” s is te m i, işl e vi k e l im e anl am ında be l irl e nm iş “s e s örne k l e m e ” te k niğ ini be tim l e m e k te dir. Ge rçe k çal gıl arın ve bu çal gıl arın tüm çal m a te k nik l e riyl e birl ik te se sl e rinin s e s k ayıt s tüdyos u ortam ında k ayde dil m e s inde n s onra, bu s e s örne k l e rinin el e k tronik k l avye düze ne ğ inde k ul l anıl acak şe k il de ve ril e re dönüştürül üp CD ve ya D VD ortam ına ak tarıl m as ı ve bu ve ril e ri al gıl ayabil e ce k cih azl arda e l e k tronik k l avye düze ne ğ ine CD ve ya D VD ortam ı aracıl ığ ı il e ge ri yük l e nm e s idir. tarih e k arışm ıştır. Bu aygıt il e bil gil e re günüm üzde k ul l anıl m ayan e s k i e l e k tronik m üzik al e tl e rinin tanıtıl dığ ı Synth m us e um W e b s ayfas ından ul aşabil irs iniz. h ttp://w w w .s ynth m us e um .com /ak ai/ak as 10000 1.h tm l 49 müzik Günüm üzde bu “s am pl e r” cih azl arı bil gis ayar ortam ında çal ıştırıl m ak tadır. Günüm üzde çok k ul l anıl an “s am pl e r"form atl arından biri de “Gigas am pl e r” form atıdır. Yuk arıda anl atıl an ge rçe k s e s l e rin örne k l e ndiğ i s e s k ütüph ane l e rinin k ul l anıl abil m e s i için W indow s ve ya M ac ortam ınızda “GigaStudio” yazıl ım ının yük l ü ol m as ı ge re k m e k te dir. Bu yazıl ım aracıl ığ ı il e s e nfonik ork e s tra s e s l e rini ve ya fark l ı m üzik türl e rine uygun çal gıl arı bil gis ayarınızın h ard dis k ine yük l e ye bil ir ve bu s e s l e ri ol uşturacağ ınız m üzik parçanızda bu yazıl ım aracıl ığ ı il e k ul l anabil irs iniz. Bu s is te m i H ans Z İM M ER, Tre vor RABİN, Ch ris toph e r YO UNG, Je ff RO NA gibi fil m m üziğ i " be s te cil e ri k ul l anm ak ta ve fil ml e rde duyduğ um uz s e nfonik ork e s tra tınıl arı il e diğ e r fark l ı tınıl ar ge rçe k m üzis ye nl e rde n de ğ ils analçal gıl ardan (virtualins trum e nts ) e l de e dil m e k te dir. GİGASTUD İO il e h e r türl ü de taya h ttp://w w w .tas cam giga.com l ink ini ziyare t e de re k ul aşabil ir ve M p3 form atındak i de m ol arı dinl e ye bil irs iniz. Gigas tudio" Ek ran Görüntüs ü Linux Sam pl e r s ürm e k te ol an bir proje dir. Bu yazıl ım ın am acı, W indow s /M ac ortam l arı için üre til m iş ol an ve yaygın ol arak k ul l anım da ol an yazıl ım ürünl e rinin s e viye s ine ul aşm ış bir yazıl ım ortaya k oym ak tır. Bu proje ye te k nik ol arak s on şe k l i ve ril m e m iş ve ge l iştirm e çal ışm al arı de vam e tm e k te dir. Linux Sam pl e r W e b Sayfas ının Ana Sayfas ına tık l adığ ınızda yazıl ım ın ge l iştiril m e si h ak k ındak i s on ge l işm e l e ri ve yazıl ım il e il gil i dah a önce k i ge l işm e l e ri tarih s e lbir dizin içinde izl e ye bil iyors unuz. Linux Sam pl e r il e il gil i dah a de tayl ı bil giye ve Linux Sam pl e r k ul l anıl arak yapıl m ış parçal arı .ogg form atında dinl e ye bil irs iniz. Bu form attak i parçal arı dinl e m e k için Linux işl e tim s is te m inde XM M S yük l ü ol m al ıdır. Linux Sam pl e r W e b s ayfas ı: h ttp://w w w .l inuxs am pl e r.com Ge l e ce k yazıda Linux için bir Nota Yazm a program ı ol an Lil ypond yazıl ım ından bah s e de ce ğ im . M al atya –İnönü Ü nive rs ite s i Güze lSanatl ar Fak ül te s i M üzik Böl üm ü Öğ re tim Ü ye s i Linux Sam pl e r Ek ran Görüntüs ü 50 penguence programlama k ul l anm am ıza ol anak ve riyor. Java ve Özgür Yazıl ım Pe k i bu pre ns ipl e r ve te k nik l e r nas ılşe yl e rdir ve nas ılişl e rl e r? H e r Ye rde Bil e şe nl er Te m e lfik ir yazıl ım ın bil e şe nl e rde n ol uşm as ıdır. Eğ e r yazıl ım ınız bil e şe nl e rde n ol uşurs a ve bu bil e şe nl e r aras ındak i h abe rl e şm e be l l i bir biçim de s ağ l anırs a o zam an bil e şe nl e rin k e ndi içl e rinde k i de ğ işik l ik l e r diğ e rl e rini e tk il e m e z. Örne ğ in bank al arın m e vzuatl arındak i de ğ işik l ik l e r bizim bank am atik te n para çe k m e m izde bir de ğ işik l ik Java ve özgür yazıl ım k öşe s ine h oş ge l diniz. Bu yaratm adı de ğ ilm i?Bu durum da bank a il e ol an s ayıda ve tak ip e de n s ayıl arda e l im de n ge l diğ ince il işk im iz bu de ğ işik l ik te n bağ ım s ızdır de riz. Java'nın özgür yazıl ım dünyas ındak i ye ri ve Java D e ğ işim de n e tk il e nm iyor ol m ak , yani bağ ım s ızl ık il e ge l iştiril e n özgür yazıl ım proje l e rine ye r fik ri, öne m l i bir avantajı dah a yanında ge tirir. Bir ve rm e ye çal ışacağ ım . Z am an zam an Java k odl arı, bil e şe n k ol ayca be nze ri il e de ğ iştiril e bil ir. Bu tür zam an zam an e k onom ik ve pol itik tartışm al arın e s ne k l ik l e rin ol duğ u durum da ik i bil e şe nin yazıl ım ol duğ u bir k öşe ol acak . Bu il k yazıda is e Java'nın k odl arı aras ındak i il işk i te k nik ol arak başk a türl ü ne de n özgür yazıl ım ge l iştirm e k için popül e r bir ol ur. Eğ e r yazdığ ınız yazıl ım ın bir bil e şe ni dilol duğ unu tartışacağ ız. diğ e rinde n bağ ım s ız is e , ik i bil e şe n için fark l ı l is ans m ode l i k ul l anm anız ol anak l ı h al e ge l ir. H e r Ş e y Lis ans tan Ge l ir Bora Güngöre n Bir yazıl ım ı özgür ol arak nite l e m e m iz ne de ndir? Bu o yazıl ım ın l is ans ı il e il gil i bir şe ydir. Özgür yazıl ım ol m anın ge re k s inim l e rinde n biris i k odl arının açık k al m as ının garantil e nm e s idir. Yani s izin yazacağ ınız yazıl ım l ar özgür yazıl ım bil e şe nl e ri k ul l anıyors a, o bil e şe nl e rin k odl arı açık k al m al ıdır. Bu bas it tanım çok de ğ işik te k nik s onuçl ar doğ urabil ir. Özgür yazıl ım bil e şe nl e rini k ul l anm anın e n k ol ay yol u k e ndi yazıl ım ınızı da özgür yazıl ım ol arak ge l iştirm e k . Siz de il gil il is ans a tabi ol duğ unuz zam an önce k i k odl arı al m anızda s ak ınca ol uşm az. Pe k i k e ndi yazdığ ınız yazıl ım özgür yazıl ım ol m ayacak s a yada fark l ıl is ans l ardan k odl arı (örne ğ in BSD il e GPL) e nte gre e tm e niz ge re k iyors a ne yapacak s ınız?Bu durum da h e m k e ndi yazdığ ınız k odl arın k e ndi is te diğ iniz l is ans m ode l ine s ah ip ol m as ını s ağ l am ak h e m de al ıntı yaptığ ınız k aynak l arın is te diğ i l is ans m ode l l e rine s aygı gös te rm e k zorundayız. Bu zor bir probl em. İşte bu ik inci durum da yazıl ım ge l iştiricil e rin çok s e vdik l e ri bazı pre ns ipl e r ve te k nik l e r yardım a k oşuyor ve l is ans m ode l l e rini dah a rah at Bu fik ir uzun yıl l ardır yazıl ım cıl ara yardım e tm e k te dir. Eğ e r bağ ım s ız bil e şe nl e r ol acak l ars a, k e ndi yazdığ ım ız k odl arın l is ans l arını, yararl andığ ım ız açık k aynak l ı k odl ardan ayrı Eğ e r yazdığ ınız yazıl ım ın b ir b il e şe ni diğ e rinde n b ağ ım s ız is e , ik i b il e şe n için fark l ıl is ans m ode l i k ul l anm anız ol anak l ı h al e ge l ir. tutabil iriz. Yazıl ım tas arım ını ve k odl am as ını bu şe k il de yapacak ol urs ak h e r şe y k ol ayl aşacak tır. Ancak ne yazık k i bir s atırl ık yazı il e ifade e dil en bu h e de fi ge rçe k l e ştirm e k zordur. Kitapl ık (l ibrary) ol arak adl andırıl an bil e şe nl e r için tas arl anan ve yıl l ardır piyas ada LGPLl is ans ı as l ında bu fik rin bir uyarl am as ıdır. LPGL'in GPL'de n fark l ı ol arak tas arl anm as ı, bazı dil l e rde (örne ğ in C) bu şe k il de ne t bir bağ ım s ızl ığ ın s ağ l anm as ının ol duk ça zor ol m as ıdır. Çünk ü C dil i te m e lol arak bir çok k aynak k odunu bir araya ge tirip, bir tane çal ışan k od üre tm e k üze re 51 tas arl anm ıştır. Bu şe k il de ol uşturul an bir uygul am anın te k nik avantajl arı vardır. Ancak l is ans l ar gibi h uk uk i k onul ar s öz k onus u ol unca bir s orun ol uşur. Java uygul am al arında dışarıs ı il e ol an il e tişim inde b ağ ım s ız, k e ndi aral arında is e b e l l i öl çüde b ağ ım l ı ol an b il e şe nl e ri (s ınıfl arı) b irl ik te b arındırm ak için pak e t (pack age ) adı ve ril e n b ir m e k anizm a b ul unur. Ancak k e ndi tas arım ı ge re ğ i bil e şe n tabanl ı uygul am al ar ol uşturan Java dil i ve pl atform u için bu tür bir s orun ol uşm az. Çünk ü Java zate n h e r uygul am ayı bir çok k üçük parçadan (s ınıfl ar) ol uşacak biçim de üre tir. Bir Java uygul am as ı çok s ayıda m inik dos yadan ol uşur. Bu dos yal arın h e r biri uygul am adak i k üçük bir işl e vs e l l iğ i içe re ce k tir. D ol ayıs ı il e iyi tas arl anm ış bir Java uygul am as ında, bir k ıs ım dak i de ğ işik l ik l e r, diğ e r k ıs ım l arın büyük çoğ unl uğ unda de ğ işik l ik ge re k tirm e z. Sade ce k e ndis inin çok yak ın il e tişim de bul unduğ u, işl e yişi h ak k ında bil gi s ah ibi ol duğ u bir k aç parçada de ğ işik l iğ e yolaçar. Java uygul am al arında dışarıs ı il e ol an il e tişim inde bağ ım s ız, k e ndi aral arında is e be l l i öl çüde bağ ım l ı ol an bil e şe nl e ri (s ınıfl arı) birl ik te barındırm ak için pak e t (pack age ) adı ve ril e n bir m e k anizm a bul unur. Bu durum da biril e ri uygun Java pak e tl e rini GPLyada be nze ri açık ve h atta k apal ıl is ans l arl a dağ ıts a bil e , bu pak e tl e ri k ul l anan diğ e r pak e tl e r fark l ı l is ans l arda ol abil ir. İşin e n başında, Sun'ın s unduğ u JD K içinde k i 6 binde n fazl a s ınıfın l is ans l arı s izin yazacağ ınız uygul am anın l is ans ını bağ l am az. Bu da s izin bu s ınıfl arı gönülrah atl ığ ı il e k ul l anm anız de m e k tir. Sun tarafından s ağ l anan bu ze ngin k itapl ık de s te ğ i (6 bin s ınıfın k aynak k odl arı yak l aşık 40 M B düz m e tindir, s atır s ayıs ını tah m in e din) açık k aynağ a h e rh angi bir e nge lk oym adığ ı için Java pl atform unda açık k aynak k odl u yazıl ım ge l iştirm e nin bir ris k i ol m az. Başk a biris inde n e dine ce ğ iniz açık k aynak k odl u (örne ğ in GPL) bir Java k itapl ığ ının (yani pak e tinin) l is ans ı s izin k apal ı yada dah a fark l ı açık l is ans ta (örne ğ in M ozil l a) bir yazıl ım ge l iştirm e nize e nge lol m az. H e r bil e şe n k e ndi l is ans ına s ah ip ol ur. programlama Bu s aye de Java il e ge l iştiril e n açık k aynak k odl u proje l e ri doğ ru biçim de k ul l anarak bir çok ticari uygul am a ge l iştire bil irs iniz. Java K urum s alUygul am al arda Bas k ındır Kurum s aluygul am al arı e l e al dığ ım ız zam an, ol duk ça büyük öl çe k l i ve ge ne l l ik l e bazı te k nik al tyapıl arı k ul l anm as ı zorunl u ol an proje l e rl e k arşıl aşırız. Java pl atform u s unduğ u pe rform ans , güve nl ik , çok dilde s te ğ i, e nte gras yon gibi be ce ril e r ne de ni il e 19 9 5'de n bu yana k urum s aluygul am al arda bas k ın (dom inant) bir k onum e l de e tm iştir. Kurum s aluygul am al arın ge l iştiril m e si s ıras ında e l de e dil e n de ne yim i payl aşm ak ve bunu açık k aynak k odl u al t yapıl ar s unarak Java'nın b il e şe n tab anl ı ol m as ı ne de ni il e iyi tas arl anm ış b ir uygul am anın içinde k i b azı b il e şe nl e r ve ya al t yapıl ar, k ol ayca diğ e rl e rinde n ayrı l is ans l ara (örne ğ in açık l is ans l ar) taşınab il ir. yapm ak is te ye n h atırı s ayıl ır bir k itl e de ol uşm uştur. Bu k itl e nin bir k ıs m ı Sun, IBM gibi firm al ar tarafından de s te k l e nm iş, bazıl arı is e bağ ım s ız çal ışm ıştır. Pe k i bu k işil e r k odl arını açm ak is te dik l e ri al t yapı te k nol ojil e rini, dah a önce yaptık l arı ancak k apal ı k aynak k odl u ol m as ı ge re k e n uygul am al ardan nas ıl s ök e ce k tir? Java'nın bil e şe n tabanl ı ol m as ı ne de ni il e iyi tas arl anm ış bir uygul am anın içinde k i bazı bil e şe nl e r ve ya al t yapıl ar, k ol ayca diğ e rl e rinde n ayrı l is ans l ara (örne ğ in açık l is ans l ar) taşınabil ir. Kurum s alJava al anında ol an da budur. Firm al ar yada k işil e r k e ndi k ul l andık l arı al t yapı te k nol ojil e rinin yaygınl aşm as ını s ağ l am ak için (bundan çe şitl i faydal ar e l de e de rl e r) onl arı açık k aynak k odl u h al e ge tirirl e r. Te k nol oji açıl ınca diğ e r k işil er de is te r açık is te r k apal ıl is ans l ardak i yazıl ım l arını bu te k nol ojil e rl e ge l iştire bil ir. Bunda yas albir e nge lol m az. İşte bu te k nik ve h uk uk i e s ne k l ik s aye s inde özgür yazıl ım Java al tyapıl arı ve uygul am al arı, 52 gide re k yaygınl aşm ak tadır. Çünk ü aynı açık k aynak k odl u bil e şe nl e r, h e m açık h e m k apal ı k aynak k odl u yazıl ım l arda k ul l anıl m ak ta ve bu yaygın k ul l anım s aye s inde dah a iyiye doğ ru e vrim l e şm e k te dirl e r. Bu e vrim , s ade ce açık k aynak k odl u yada s ade ce k apal ı k aynak k odl u bir ortam da ol abil e ce ğ inde n çok dah a h ızl ı ol ur. Java Uygul am al arında Be l ge l e m e D ah a K ol ay Sağ l anır Java ge l iştiricil e ri biraz dik k at e de rl e rs e , k aynak k odl arı içine göm dük l e ri not s atırl arından çok k aps am l ı k od be l ge l e m e si çık artabil irl e r. Bu be l ge m e te k niğ ine javadoc adı ve ril ir. Javadoc s aye s inde bil e şe nl er aras ındak i il işk il e ri s im ge l e ye n çapraz re fe rans l arın da bul unduğ u binl e rce H TM L s ayfas ını içe re n bir dizin h iye rarşis i bir te k k om utl a ol uşturul abil ir. Kodl ar günce l l e ndik çe bu H TM Lbe l ge l e rinin günce l l e nm e s i de otom atik ol abil ir. As l a unutm am ak ge re k e n bir pre ns ip var: Be l ge l e m e k ol ay üre til e m e zs e , program cı onu h iç üre tm e z. Java'da be l ge l eme k ol ay üre til ir, bu yüzde n Java uygul am al arında dah a çok be l ge l e m e görürüz. Bir özgür yazıl ım ın k odl arı il e çal ışm anız ge re k tiğ inde bu tür be l ge l e m e çok öne m l idir. Java'da ge l iştiril e n özgür yazıl ım k odl arının h atırı s ayıl ır bir böl üm ü al t yapıya yöne l ik tir. Bu ne de nl e be l ge l e m e nin bul unm as ı dah a da öne m l idir. Birl ik te çal ıştığ ım ız şirk e tl e rde n biris inde k i bir m üşte rim , Java uygul am al arının pl atform bağ ım s ızl ığ ı, güve nl iğ i gibi öze l l ik l e rde n s on de re ce faydal ans a da (k e ndis i e -im za uygul am as ı dah i ge l iştiriyor) “Java'dak i e n iyi şe y çok fazl a dok üm an ve örne k ol m as ı” diye öze tl iyor durum u. El be tte k i bu ge ne lbir ifade am a k e ndis ini m uh atap e ttiğ im iz al t yapıl arın h e ps i açık k aynak k odl u. Yani onun gözünde “Java” as l ında “açık k aynak k odl u Java al t yapıl arı” de m e k . As l ında bu al gıl am a bir çok k işi için ge çe rl i. Ge ne lTaşınab il irl ik Avantajı Ge çtiğ im iz günl e rde Jak arta s ite s ine e rişim in ol m adığ ı (as l ında İnte rne t e rişim inde s orun yaşanan) bir anda bir Linux bil gis ayara Tom cat k urm am ız ge re k ti. Bil m e ye nl e r için Tom cat, w e b üze rinde n çal ışan Java uygul am al arının durduğ u, yine Java il e yazıl m ış bir s unucu ve Apach e Vak fı tarafından ge l iştiril iyor. programlama Bir W indow s k urul um u üze rinde k i Borl and JBuil de r Ente rrpris e Edition içinde bul unan Tom cat 5.5.9 s ürüm ünü k opyal adık ve ye re lağ üze rinde n Linux bil gis ayarda ol m as ını is te diğ im iz ye re yapıştırdık . Kurul um tam am l anm ıştı. Bu ol ay ik i durum u vurgul uyor. Java uygul am as ını k urm ak ve taşım ak s ade ce dizinl e ri k opyal am ak tan ibare ttir. W indow s ve Linux aras ı dönüşüm ge re k m e z. (Acaba M icros oft ne de n Java te k nol ojil e rinde n fazl a h azze tm iyor?)Borl and gibi ticari bir firm a, binl e rce dol ara s attığ ı bir yazıl ım ın içinde , ge re k duyduğ u öze l l iğ i s tandart bir k urul um a s ah ip özgür yazıl ım il e s ağ l am ak tadır. As l ında Jbuil de r'ın k e ndis i de Java il e yazıl m ış. (Acaba Borl and bu s aye de ne k adar tas arruf s ağ l am ıştır?) Özgür yazıl ım ge l iştiricil e rinin öne m l i probl eml e rinde n biris i, ge l e ne k s e lge l iştirm e te k nol ojil e ri yüzünde n yazıl ım l arının s ade ce Linux yada s ade ce W indow s üze rinde çal ışm as ıdır. O pe n O ffice , M ozil l a gibi özgür yazıl ım l arı birde n çok işl e tim s is te m ini de s te k l e ye ce k şe k il de üre tm e k inanıl m az bir e k işgücü ge re k tirir. Ancak Java il e yazıl an uygul am al ar için bu de rt ol m az. Uygul am a h e r ik i (yada dah a fazl a) işl e tim s is te m inde k ol ayca k urul ur ve çal ışır. Bir işl e tim Be l ge l e m e k ol ay üre til e m e zs e , program cı onu h iç üre tm e z. Java'da be l ge l e m e k ol ay üre til ir, b u yüzde n Java uygul am al arında dah a çok b e l ge l e m e görürüz. s is te m inde çal ışırk e n bir s orun te s pit e dil irs e , büyük ol as ıl ık l a bu h e r işl e tim s is te m i için ge çe rl idir. Sorunu gide rdiğ inizde tüm işl e tim s is te m l e ri için gide rm iş ol urs unuz. Yada as l ında uygul am ada s orun yok tur, işl e tim s is te m inin k e ndis inde bazı il ginçl ik l er bul unm ak tadır. Tak ip e de n yazıl arda h e m Java'nın ne de n özgür yazıl ım l ar için te rcih e dil ir bir te k nol oji ol duğ unu tartışm aya de vam e de ce ğ iz h e m de çe şitl i açık k aynak k odl u Java al t yapıl arını ince l e ye ce ğ iz. 53 penguence programlama Böyl e ce h e r şe yi de tayl ı ol arak öğ re nm e k için zam an h arcam anız ge re k m e z. Rub y H üs e yin Göm l e k s izoğ l u Eğ e r çok h ızl ı ge l iştire bil e ce ğ iniz, h e de fe yöne l ik , anl aşıl ır ve e ğ l e nce l i k odl ar yazm ak is tiyors anız ve bunu yapark e n de rin k onul arda boğ ul m ak ye rine program cı ol duğ unuza şük re tm e k is tiyors anız, Ruby s izin için doğ ru bir dil dir diye bil irim . Rub y'nin Tarih i Ruby, çok e s k i bir dilol m as ına rağ m e n, Japonya dışındak i ül kel e rde ye ni ye ni tanınm aya başl adı. “Ruby bir program l am a dil i de ğ il dir. Ruby bir İl k de f a 19 9 4 yı l ı nda J aponya'da Yuk ih iro eğl e nce aracıdır. Te m e ltas arım s e be pl e ri andı. aras ında program cıyı e ğ l e ndirm e k ol an başk a bir M ats um oto (Kıs aca M atz) tarafından yayınl 2000 yıl ına ge l indiğ inde Japonya'da 20'de n fazl a program l am a dil i yok tur.“ ruby k itabı yayınl anm ıştı. Ancak ruby Japonya'da bu k adar popül e r ol m as ına rağ m e n diğ e r Ruby öze l l ik l e çok k ıs a zam anda uygul am a kel e rde pe k bil inm iyordu. Bunun te k bir s e be bi yazm ak is te ye nl e re h itap e de n bir dil dir. Artık iş ül v ardı , o da dünyadak i bir çok program cının ne dünyas ı çok çok h ızl ı çal ışan am a ge l iştirm e yazı k k i J aponca bil m iyor ol m as ıydı. Japonya s üre ci uzun ol an çözüm l e r ye rine çok k ıs a s üre de dı şı ndak i program cı l arı n Ruby il e tanışm al arı ge l iştiril e n ve bir an önce k ul l anıl abil e ce k ancak 2000 yıl ında ol du. D ave Th om as ve Andy çözüm l e r pe şinde . Ruby’nin e s ne k yapıs ı H unt 2000 yı l ı nı n s onl arında “Program m ing Ruby” s aye s inde çok k arm aşık de nil e n program l ar bil e is im l i bir k it ap yayı nl adı l ar ve böyl e ce Ruby rah atl ık l a yazıl abil diğ i için NASA gibi büyük dal gas ı tüm dünyaya yayıl m aya başl adı. k urum l arda bil e birçok al anda k ul l anıl ıyor. Ruby açık k aynak l ı, tam am e n ne s ne -tabanl ı, yorum l anan be tik bir dil dir. Ruby'de h e r şe y bir ne s ne dir. Ge ne l de program l am a dil l e rinde k al ıpl aşm ış ol an yapıl arın dışına çık arak ne s ne tabanl ıl ığ ı s onuna k adar k ul l anır. Yazdığ ınız program l ar üze rinde h içbir de ğ işik l ik yapm adan fark l ı pl atform l arda çal ışır. Be tik bir ol m as ı Ruby için bir de zavantajgibi gözük s e de k azandırdığ ı e s ne k l ik bak ım ında avantajh al ine de ge l e bil ir. Ge ne lol arak be tik dil l e rin yavaş ol m as ı gibi bir k anı vardır. Eve t Ruby de rl e ne n dil l e re göre yavaş bir dil dir, am a h ıza ih tiyacınız ol an ye rl e rde C k ütüph ane l e ri k ul l anarak dah a h ızl ı çal ışan program l ar e l de e de bil irs iniz. O da ol m adı, C içe ris inde Ruby k ütüph ane l e rini k ul l anarak Ruby biçim inde k od yazabil irs iniz. Ruby'de öze ldurum l ar ve is tis nal ar dışında işl er um duğ unuz gibi gide r. D il in yapıs ını bir de fa anl adığ ınız zam an ne yin nas ılçal ışm as ı ge re k tiğ i h ak k ında fik riniz ol ur ve bil m e diğ iniz k onul arda çok rah at fik ir yürüte bil irs iniz. 2004 yıl ına ge l indiğ inde D avid H e ine m e ie r H ans s on “Ruby on Rail s ” is im l i bir w e b uygul am a al tyapıs ı (fram e w ork ) yazdı. Rail s tam am e n Ruby il e yazıl an, çok güçl ü ve çok k ol ay bir uygul am aydı. Be l k i de il k de fa bir dil , üze rinde yazıl an bir uygul am a s aye s inde tanınır ol du. Rail s , şu anda PH P ve J2EE'ye büyük bir al te rnatif durum a çok tan ge l di diye bil iriz. Rub y Nas ılK urul ur? Önce l ik l e Ruby'ı de ne m e k için bil gis ayarınıza k urm anız ge re k m e z. h ttp://tryruby.h obix.com / adre s inde n canl ı canl ı Ruby'ı de ne ye bil irs iniz. H atta s ite üze rinde yardım l ar s aye s inde k om utl ar üze rinde n h ızl ı bir şe k il de ge çe bil irs iniz. Ruby'nin birçok dağ ıtım için h azır pak e tl e ri bul unuyor. h ttp://w w w .ruby-l ang.org adre s inde n s ize uygun pak e ti indirip k urabil irs iniz. Yine aynı 54 s ite üze rinde “Program m ing Ruby” k itabına da e rişe bil irs iniz. Bu k itap, başl angıçtan il e ri s e viye ye k adar adım adım il e rl e m e k için güze l bir k aynak . Ayrıca Ruby h ak k ında diğ e r Türk çe k aynak l ar için h ttp://w w w .be l ge l e r.org adre s ine bak abil irs iniz. Rub y'nin k ul l anım ı Yazdığ ınız bir Ruby k odunu çal ıştırm ak için k ons ol da $ ruby merhaba_dunya.rb yazm anız ye te rl i. Ruby ayrıca yazım de ne tim i de yapabil ir bunun için $ ruby -cw merhaba_dunya.rb şe k l inde bir k om ut ve re bil irs iniz. Burada c param e tre s i yazım de ne tim i yapm ak için, w param e tre s i bul unan tüm uyarı ve h ata m e s ajl arının ve ril m e s ini s ağ l ar. Ruby il e bir k om ut çal ıştırm ak için m utl ak a bir Ruby program dos yas ına ih tiyacınız yok , $ ruby -e 'print “Adınızı girin...:”; print gets.reverse' şe k l inde bir k om ut k ul l anıcıdan al dığ ı yazıyı te rs ol arak e k rana yazacak tır. Bunl arın dışında ruby k om utl arını anında çal ıştırm ak için irb diye bir uygul am a da ruby il e birl ik te s is te m inize k urul acak tır. K ütüph ane l er Ruby k urul um u il e birl ik te bir çok ruby k ütüph ane s i de s is te m inize k urul acak tır. Bir çok k ütüph ane Ruby'e çe vril m iş ol s a da, C k ütüph ane l e rini, .s o ve .dl lk ütüph ane l e rini de Ruby program l arınızda k ul l anabil irs iniz. D e b ug Ruby k e ndi de bugge r'ın s ah iptir. O l duk ça ge l işm iş ol an bu de bug k ütüph ane s i il e yazdığ ınız k odl ardak i h atal arı çok rah at bir şe k il de yak al ayıp, te m izl e ye bil irs iniz. Ruby de bug işl e m i için k e ndi de bug k ütüph ane s ini k ul l anır. (k ütüph ane l e r içinde de bug.rb dos yas ına bak abil irs iniz.) Bir program ı de bug e tm e k için $ ruby -rdebug merhaba_dunya.rb Şe k l inde bir k om ut ve rm e niz ye te rl i. ERb ERb (Em be dde d Ruby –Göm ül ü Ruby) H TM L dos yal arı gibi Ruby dos yal arı dışındak i dos yal ar içe ris inde ruby k om utl arını k ul l anm anızı s ağ l ayan bir program dır. Se k i M as atos h i tarafından ge l iştiril m iştir. ERb s aye de h tm lve ya rh tm ldos yal arı içe ris inde ruby k om utl arı k ul l anabil iyors unuz. Bunun için norm alm e tin içe ris inde <% ve % > programlama işare tl e rini k ul l anarak ruby k om utl arını k ul l anabil irs iniz. <% = k ul l anırs anız işl e m in s onucu m e tin e k l e nir. ERb s aye s inde Ruby’i PH P, ASP ve ya JSP gibi k ul l anabil irs iniz. Rub y'nin Güze l l ik l e ri Buraya k adar Ruby h ak k ında çok ge ne lbil gil er ve rdik . Ruby’ı dah a iyi anl am ak açıs ından biraz dah a ayrıntıya girm e k te yarar var s anırım . D e ğ işk e nl er Sayıl ar için Ruby'de ik i tip vardır. Tam s ayıl ar(Inte ge r) ve ondal ık l ı s ayıl ar(fl oat). Eğ e r bir s ayı 1.1 şe k l inde yazıl ıyors a ondal ık l ı, 100 gibi yazıl ıyors a tam s ayıdır. Tam s ayıl arın s ınırl arı yok tur. Bir s ayı h afıza ye ttiğ ince uzayabil ir. Ruby s izin için ge re k l i işl eml e ri yapar. Ayrıca a= 123456789 123456789 123456789 şe k l inde bir s ayıyı a=123_456_789 _123_456_789 _123_456_789 şe k l inde yazabil irs iniz. D ah a s onra bu s ayının k are s ini k üpünü başk a h iç bir işl e m yapm adan al abil irs iniz. Aritm e tik işl eml e r için + - */ s e m bol l e rini k ul l anabil irs iniz. Ü s t al m a için **, m od al m ak için % s e m bol ünü k ul l anabil irs iniz. Ruby yazıl arı da çarpm anıza izin ve rir. >> “ho ” * 3 “ho ho ho “ Ruby dizil e r k onus unda da çok e s ne k tir. Bir dizi fark l ı tipl e rde e l e m anl ardan ve ya başk a dizil e rde n ol uşabil ir. >> a = [1, “merhaba”, [ 1, 2 ] ] şe k l inde bir dizi tanım l ayabil irs iniz. Ne s ne l e r ve M e th odl ar Ruby'de h e r şe y bir ne s ne dir. H e r şe yin ne s ne ol m as ından yol a çık arak >> 3.times { puts “ho “ } “ho ho ho “ işl e m ini yadırgam am ak ge re k ir. Bir ne s ne üze rinde çağ rıl abil e ce k m e th odl arı görm e k için >> 3.methods k om utunu ve re bil irs iniz. Ge l e n s onuçl ar “3” ne s ne s ine yani bir “Tam s ayı(Inte ge r)” ne s ne s i üze rinde çağ rıl abil e ce k m e th odl arı gös te re ce k tir. M e th odl ar aras ında “?” işare ti il e bite nl e r k ontrolam açl ı k ul l anıl ırl ar m e s e l a .e m pty?m e th odu o de ğ işk e nin de ğ e rinin ol up ol m adığ ını k ontrole de re k doğ ru (true ) ve ya yanl ış (fal s e ) de ğ e rl e ri döne r. Bir de ! İl e bite n m e th odl ar vardır. Bunl ar da işl e m i yaptık tan s onra de ğ işk e nin de ğ e rini de ğ iştire n m e th odl ardır. M e s e l a; 55 >>a = “Merhaba” >> a.reverse de diğ inizde a'nın de ğ e ri te rs çe vril ip ge ri döndürül ür am a a de ğ işk e nine bir atam a yapıl m az. >>a.reverse! de ndiğ inde yine aynı işl e m yapıl ır am a işl em s onunda a de ğ işk e ninin de de ğ e ri de ğ iştiril ir. İşl e m Bl ok l arı Ruby Cl as s 'l arına k e ndi m e th odl arınızı da yazabil irs iniz. Örne ğ in Inte ge r Cl as s 'ına k e re () diye bir m oth od tanım l ayarak >>3.kere { puts “ho “ } k om utunu yazabil irs iniz. Bu k om utu ve rdiğ inizde ne ol uyor?Ş im di işl e m i bir adım dah a il e riye götüre l im ve şu şe k il de yazarım . kere (3) { puts “ho “ } işl e m in başı “k e re (3)” bil diğ im iz fonk s iyon işl e m i am a dah a s onra ge l e n s üs l ü parante zl er ne ol acak ?İşte o da işl e m bl ok l arı de nil en yapı. İşl e m bl ok l arı, fonk s iyon içinde n çağ rıl abil e n dışs alfonk s iyon k üm e l e ridir de s e m s anırım h iç bir şe y anl aşıl m az. O nun ye rine şöyl e bir örne k ve rm e k dah a ye rinde ol acak . >> 3.times { |counter| puts counter.to_s + “. işlem” } 0.işlem 1.işlem 2.işlem tim e s m e th odu k e ndi içinde 0'dan başl ayarak 1'e r 1'e r artarak ye al d diye bir m e th od çağ ırm ak tadır. Ye al d m e th oduna ge çil en param e tre işl e m bl oğ u içinde ||işare tl e ri içinde yazıl an de ğ işk e ne atanır, dah a s onra işl e m bl oğ u içinde k i işl e m çal ıştırıl ır. Bu s aye de çok ge ne lfonk s iyonl ar yazm ak m üm k ün ol ur. Bl ok l ar Ruby'de bir çok ye rde k ul l anıl ır ve k od te k rarını önl e ye re k h ayatı büyük öl çüde k ol ayl aştırır. Rub y on Rail s D ah a önce de de diğ im iz gibi Rail s , Ruby il e yazıl m ış bir al tyapı (fram e w ork )'dır. Rail s il e diğ e r dil l e re göre çok h ızl ı şe k il de w e b uygul am al arı yazabil irs iniz. Rail s M ode l Control l e r-Vie w şe k l inde 3 k atm anl ı yapıyı de s te k l e m e k te dir. Bu üç k atm anl ı yapıyı bir as ans öre be nze te bil iriz. H are k e t m e k anizm as ı “M ode l ”, as ans ör çağ ırm a düğ m e s i ve k at düğ m e l e ri “Control l e r” ve as ans örün k açıncı k atta ol duğ unu gös te re n e k ran “Vie w ” ol arak düşünül e bil ir. programlama M ode l -Control l e r-Vie w (M VC)'nin Rail s te k i k arşıl ık l arı şöyl e dir; M ode l ;Tüm ve ritabanı işl e rini yapar, aram a, ekl e m e , de ğ iştirm e , s il m e , s ıral am a, k ontrol e tm e Control l e r;s ite üze rinde yapıl abil e ce k tüm işl eml e ri tutar. Vie w ;görs e liçe riğ i tutar, ERb k ul l anıl arak yapıl ır. Rail s , D RY (D on't Re pe at Yours e l f –Ke ndini te k rar e tm e ) pre ns ibine s ık ı s ık ı bağ l ıdır. Rail s içe ris inde yapacağ ınız işl e m i için ne re ye k od yazm anız ge re k tiğ i be l l idir ve bir de fa yaptığ ınız bir işl e m tüm s is te m de ge çe rl i ol ur. Örne ğ in “Kul l anıcı te l e fon num aras ı 7 h ane de n k ıs a ol am az” diye bir k uraltanım l adıys anız, s is te m üze rinde n h içbir k oşul da 7 h ane de n k ıs a bir te l e fon num aras ı ve ritabanına yazıl am az. Rail s 'in w e b s ite s i w w w .rubyonrail s .org dir. Site üze rinde vide ol u anl atım l ar da bul unm ak tadır. Sonuç Bu yazıda Ruby k odl arından çok Ruby'nin nas ıl birşe y ol duğ unu anl atm aya çal ıştım . Be nim fik rim e göre 1-2 s e ne s onra Ruby çok fark l ı bir ye rde ol acak . Bu ne de nl e , Ruby il e h iç il gil e nm e ye nl e rin bil e Ruby'e bir göz atm al arını tavs iye e de rim , çünk ü bazı şe yl e rin diğ e r dil l e rde ne de n fark l ı ol duğ unu düşünm e nizi s ağ l ıyor. Bir de fa Ruby'i k ul l anm aya başl adık tan s onra diğ e r dil l e rde aynı öze l l ik l e re aram aya başl ıyors unuz. Sonuç ol arak , Ruby h e m e ğ l e nce l i, h ızl ı ge l iştiril e n uygul am al ar yazm ak is te ye nl e r için biçil m iş k aftan. Öze l l ik l e 3 s atır k od il e s unucu/is te m ci uygul am al arı yazm aya başl ayınca bana h ak ve re ce k s iniz. Ayrıca program cıl ığ a ye ni başl ayacak l ar için de Ruby'nın doğ ru bir s e çim ol acağ ını s öyl e ye bil irim . W e b uygul am as ı ge l iştire nl e rin de RubyO nRail s 'e m utl ak a bak m al arını tavs iye e de rim . 57 penguence teknik O pe nVPN il e VPN Uygul am al arı H uze yfe Önal VPN(VirtualPrivate Ne tw ork /SanalÖze lAğ ) inte rne t üze rinde n şifre l i ve güve nl i ve ri il e tişim i s ağ l am ak için düşünül m üş bir te k nol ojidir. Le as e -l ine gibi dah a güve nl i, s ağ l am çözüm l e rin ye rine VPN k ul l anil m as inin te m e lne de ni, m al iye t ve k ol ay yapıl andırm adır. Te m e l de ik i tip VPN te k nol ojis i vardır. Am acım ıza gore bu ik i VPN te k nol ojis inde n birini s e çe bil iriz. Bu te k nol ojil e r “Re m ote Acce s s VPN ” ve “Site -to-s ite VPN” ol arak ge çe r. Re m ote Acce s s ol arak tanım l adğ ım ız VPN türü, firm al arın ge zgin çal ışanl arının firm a ağ ına h e rye rde n güve nl i il e tişim l e rini s ağ l am ak için k ul l anıl ır. Ya da büyük bir firm anın fark l ı l ok as yonl ardak i şube l e rini m e rk e ze bağ l am ak için k ul l anıl ır. Bas itçe re s im l e ye ce k ol urs ak : Firm am ızın s atış e l e m anı Sivas ’da bir görüşm e s onras ı bazı be l ge l e ri print e tm e s i ya da ofis te k i bir k aynağ ı k ul l anm as ı ge re k ti, bunu norm alinte rne t üze rinde n yapm ak h e m ris k l i h e m de bir o k adar zordur. Bunun ye rine biz e l e m anım ıza VPN is te m cis i k urarak is te diğ i ye rde n şirk e t ağ ına bağ l anarak “be l irl i” işl eml e ri ge rçe k l e ştire bil m e s ini ve “be l irl i” k aynak l ara e rişim i s ağ l ayabil iriz -k i te rcih e dil m e s i ge re k e n yönte m de budur-. 58 teknik Bu tip VPN ge ne l l ik l e fark l ı firm al arın birbirl e ri il e VPN aracıl ığ ı il e güve nl i il e tişim k urm al arı için düşünül m üştür. Aynı zam anda firm anın fark l ıl ok as yonl ardak i şube l e rinin m e rk e ze bağ l anm as ını da s ağ l ar. Re m ote Acce s VPN’de n te m e lfark ı VPN işl e m ini göre n ik i uçta VPN s unucu ol m as ı. VPN te k nol ojil e ri h ak k ındda dah a de tayl ı bil gi e dinm e k için Pe ngue nce Sayı 2’de k i “SanalÖze lAğ , Kriptol oji ve PKI Te k nol ojil e ri“ yazıs ına gözatm anızı tavs iye e de rim . Kıs aca VPN te k nojis ine de ğ indik te n s onra bu te k nol ojiyi e n e tk in ve ucuz bir s e k il de uygul am anın yol l arına bak al ım . Açık K od VPN Çözüm l e ri Açık k od dünyas ında h e r am aca yöne l ik çe şitl i çözüm l e r vardır. Bu çözüm l e rin bazıl arı diğ e rl e rine göre dah a fazl a tutul ur, k ul l anıl ırl ar ve o te k nol ojinin adı anıl dığ ında ins anl arın ak l ına ge l ir. M e s e l a bugün port taram a k onus unun ge çtiğ i h e r k itap/yazıda açık k odl u port taram a program ı Nm ap’de n bah s e dil ir. Nm ap ya da be nze r diğ e r popül e r açık k odl u yazıl ım l ar, bunu bas itl ik , proje yi s ah ipl e nm e ve boldök üm antas yon öze l l ik l e ri il e başarm ışl ardır de nil e bil ir. VPN çözüm l e rinde de öne çık m ış bir ik i Açık k od yazıl ım vardır. Bunl ardan biri O pe nVPN, diğ e ride Linux O pe nSW AN( Ya da dah a k ararl ı bir çözüm ol arak O pe nBSD Ips e c). Açık Kod VPN çözüm l e ri il e il gil i ol arak de tay bil giyi k aynak l ar k ıs m ından e dine bil irs iniz[re f 4] Bunun yanında açık k od dünyas ında fark l ı VPN te k nol ojil e rini k ul l anarak be nze r am açl arı ge rçe k l e ştire n çe şitl i VPN yazıl ım l arı da vardır. Bunl ardan e n s ık k ul l anıl anl arı; PPTP Çözüm ü : Ips e c Çözüm ü : SSLVPN Çözüm ü : L2TP Çözüm ü : Poptop Linux O pe nSW AN, O pe nBSD Ips e c SSLExpl ore , O pe nVPN O pe nL2tp Ge rçe k b ir VPN Çözüm ü O l arak O pe nVPN O pe nVPN m ul ti pl atform SSLVPN çözüm üdür. Endüs tri s tandardı SSL/TLS protok ol l e rini k ul l anarak O SI 2. ve 3. k atm an s e viye s inde şifre l i ağ e rişim i s ağ l ar. NO T:SSLVPN de nil ince ak l a ge l e n bir brow s e r aracıl ığ ı il e e k bir program ge re k tirm e k s izin VPN yapm ak tır. Fak at buradak i SSLVPN tanım ı fark l ıdır. 59 teknik O pe nVPN il e yapıl ab il e ce k l e r; *Linux, W indow s 2000/XP ve üze ri, O pe nBSD , Fre e BSD , Ne tBSD , M ac O S X ve Sol aris işl e tim s is te m l e rinde çal ıştırıl abil ir. *O pe nSSLk ütüph ane s inin s unduğ u e ncryption, auth e ntication, ve ce rtification öze l l ik l e rini k ul l anabil ir. *Nat üze rinde n s oruns uz tüne l l e m e im k anı *İs te ğ e bağ l ı ol arak GUI il e yöne tim . *Kabl os uz ağ l ar için güve nl i e rişim im k anı O pe nVPN’in k ıs a s üre de bu k adar popül e r ol m as ının ne de ni h e m güve nl i bir al tyapı s unm as ı h e m de k urul um ve yöne tim inin bas it ol m as ı de nil e bil ir. O pe nVPN, Ips e c gibi işl e tim s is te m inin çe k irde ğ inde te m e lde ğ işik l ik l e r ge re k tirm e z. O pe nVPN K urul um u Yaygın k ul l anıl an üç işl e tim s is te m i için k urul um adım l arı; O pe nVPN dos yal arinin taşınacağ ı ortak al anı ol uştural ım #mkdir /usr/local/etc/openvpn O pe nBSD için K urul um Adım l arı O pe nBSD üze rinde O pe nVPN k urul um u icin is te r O pe nBSD pak e t s is te m i(ports ) is te r k aynak k oddan k urul um yönte m i izl e ne bil ir. Biz burada k aynak k oddan k urul um il e il e rl e ye ce ğ iz O pe nBSD Kurul um u: O pe nBSD 3.8 k urul um u icin h ttp://w w w .e nde runix.org/docs /ope nbs d.avi adre s inde k i k urul um vide os u tak ip e dil e bil ir. K aynak K oddan k urul um Kaynak k oddan k urul um için s is te m de w ge t program ı k urul m al ıdır. O pe nBSD için w ge t k urul um u; #pkg_add -v ftp://ftp.enderunix.org/pub/OpenBSD/3.7/packages/i386/wget-1.8.2.tgz Lzo K urul um u #cd /usr/ports/archivers/lzo #make && make install # mkdir /usr/src/openvpn # cd /usr/src/openvpn/ Son s ürüm ope nvpn pak e ti indiril e re k açıl ır # wget http://openvpn.net/release/openvpn-2.0.5.tar.gz # md5 openvpn-2.0.5.tar.gz MD5 (openvpn-2.0.tar.gz) = *** Not: h ttp://ope nvpn.ne t/s ig.h tm ladre s inde n M D 5 SH A1 im zal ari k ontrole dil e bil ir. 60 teknik #tar zxvf openvpn-2.0.5.tar.gz #cd openvpn-2.0.5 # ./configure --with-lzo-lib=/usr/local/lib --with-lzo-headers=/usr/local/include/ #make #make install #mv easy-rsa sample-scripts sample-config-files plugin contrib/ /usr/local/etc/openvpn/ O pe nBSD pak e t yone tim s is te m i k ul l anarak k urul um #cd /usr/ports/net/openvpn #make install Kurul um s onras ında örne k yapıl andırm a ve ge re k l i s criptl e r /us r/l ocal /s h are /e xam pl e s /ope nvpn/ dizini al tına atıl m ak tadır. Bu dizini /us r/l ocal /e tc/ope nvpn dizini ol arak k opyal ayal ım . Fre e BSD için K urul um NO T: Fre e BSD için port ağ acından Kurul um için #cd /usr/ports/security/openvpn #make #make install Kom utl arı ve ril mel idir. NO T:Sis te m in açıl ışında otom atik başl am as ı için /e tc/rc.conf dos yas ına ope nvpn_e nabl e ="YES"s atırı ekl e nir. Srandart k urul um için O pe nBSD k urul um adım l arı tak ip e dil e bil ir. Re d H at Linux Ente rpris e için K urul um # mkdir /usr/src/openvpn # cd /usr/src/openvpn/ #wget http://openvpn.net/release/openvpn-2.0.5.tar.gz #tar zxvf openvpn-2.0.5.tar.gz #cd openvpn-2.0.5 #./configure --with-lzo-lib=/usr/local/lib --with-lzo-headers=/usr/local/include/ #make #make install # mv /usr/local/etc/openvpn/ K urul um s onras ı ge ne lyapıl andırm a H e r üç işl e tim s is te m i için k urul um s onras ında yapıl andırm a dos yal arını ana bir dizine taşıyarak bunda s onrak i işl eml e rin üç işl e tim s is te m i için de aynı ol m as ını s ağ l adık (us r/l ocal /e tc/ope nvpn). CA(Ce rtificate Auth ority) K urul um u ve s unucu/is te m cil e r icin ge re k l i s e rtifik al ari ol us turm a CA bir ye tk i m e rk e zidir. Se rtifik a il e güve nl iğ i s ağ l anm aya çal ışıl an tarafl ar için güve n onayı ve re n bir m e rk e zdir. Güve nil ir bir CA tarafından im zal anm ış s e rtifik a il e yapıl an şifre l e m e işl eml e rinin güve nl iğ i s ağ l anm ış ol ur. Eğ e r k ul l anıl an CA h e rk e s tarafından k abulgörm e m iş is e CA tarafından im zal anan s e rtifik al ar için güve nl ik de n s öz e dil e m e z. 61 teknik O pe nVPN il e birl ik te k ul l anıl acak s e rtifik al ar için bir ade t CA ih tiyacı vardır. Bu CA’I k e ndiniz ol uşturabil e ce ğ iniz gibi, inte rne t üze rinde n güve nil irl il ğ i k anıtl anm ış CA’l e ri de k ul l anıl abil irs iniz. H e r s unucu is te m cis i ik il is i için bire r ade t publ ic ve private k e y ol us turul ur. O pe nVPN’nin güze lbir yanı da çift tarafl i onayl am a de s te k l e m e s idir, yani h e m k ul l anici s unucuyu h e m de s unucu k ul l aniciyi de ne tl e ye bil ir. Aşağ ıdak i k om utl ar k e ndi CA’nizi ol uşturm anıza yardım cı ol acak tır. #cd /usr/local/etc/openvpn/easy-rsa/ # . ./vars NOTE: when you run ./clean-all, I will be doing a rm -rf on /usr/src/openvpn/openvpn-2.0/easy-rsa/keys # ./clean-all #./build-ca Generating a 1024 bit RSA private key ....++++++ ..........++++++ writing new private key to 'ca.key' ----You are about to be asked to enter information that will be incorporated into your certificate request. What you are about to enter is what is called a Distinguished Name or a DN. There are quite a few fields but you can leave some blank For some fields there will be a default value, If you enter '.', the field will be left blank. ----Country Name (2 letter code) [KG]:TR State or Province Name (full name) [NA]: Locality Name (eg, city) [BISHKEK]:KOCAELI Organization Name (eg, company) [OpenVPN-TEST]:ENDERUNIX Organizational Unit Name (eg, section) []: Common Name (eg, your name or your server's hostname) []:vpn-gateway Email Address [[email protected]]:[email protected] Sunucu için s e rtifik a ve anah tar ol us turm a s unucu için s e rtifik a ve gizl i anah tar ol uşturm a #./build-key-server server Generating a 1024 bit RSA private key ..............................................................++++++ .......++++++ writing new private key to 'server.key' You are about to be asked to enter information that will be incorporated into your certificate request. What you are about to enter is what is called a Distinguished Name or a DN. There are quite a few fields but you can leave some blank For some fields there will be a default value, If you enter '.', the field will be left blank. ----Country Name (2 letter code) [KG]:TR State or Province Name (full name) [NA]: Locality Name (eg, city) [BISHKEK]:KOCAELI Organization Name (eg, company) [OpenVPN-TEST]:ENDERUNIX Organizational Unit Name (eg, section) []: Common Name (eg, your name or your server's hostname) []:server 62 teknik Em ailAddre s s [m e @ m yh os t.m ydom ain]:s e rve r@ e nde runix.org Please enter the following 'extra' attributes to be sent with your certificate request A challenge password []: An optional company name []: Using configuration from /usr/local/etc/openvpn/easy-rsa/openssl.cnf Check that the request matches the signature Signature ok The Subject's Distinguished Name is as follows countryName :PRINTABLE:'TR' stateOrProvinceName :PRINTABLE:'NA' localityName :PRINTABLE:'KOCAELI' organizationName :PRINTABLE:'ENDERUNIX' commonName :PRINTABLE:'server' emailAddress :IA5STRING:'[email protected]' Certificate is to be certified until Dec 12 19:43:11 2015 GMT (3650 days) Sign the certificate? [y/n]:y 1 out of 1 certificate requests certified, commit? [y/n]y Write out database with 1 new entries Data Base Updated Is te m cil e r için anah tar ol us turm a # ./build-key istemci ./build-key istemci Generating a 1024 bit RSA private key ...........++++++ ............................................................++++++ writing new private key to 'istemci.key' ----You are about to be asked to enter information that will be incorporated into your certificate request. What you are about to enter is what is called a Distinguished Name or a DN. There are quite a few fields but you can leave some blank For some fields there will be a default value, If you enter '.', the field will be left blank. ----Country Name (2 letter code) [KG]:TR State or Province Name (full name) [NA]: Locality Name (eg, city) [BISHKEK]:KOCAELI Organization Name (eg, company) [OpenVPN-TEST]:ENDERUNIX Organizational Unit Name (eg, section) []: Common Name (eg, your name or your server's hostname) []:istemci Email Address [[email protected]]:[email protected] Please enter the following 'extra' attributes to be sent with your certificate request A challenge password []: An optional company name []: Using configuration from /usr/local/etc/openvpn/easy-rsa/openssl.cnf DEBUG[load_index]: unique_subject = "yes" Check that the request matches the signature Signature ok The Subject's Distinguished Name is as follows countryName :PRINTABLE:'TR' stateOrProvinceName :PRINTABLE:'NA' 63 teknik localityName :PRINTABLE:'KOCAELI' organizationName :PRINTABLE:'ENDERUNIX' commonName :PRINTABLE:'istemci' emailAddress :IA5STRING:'[email protected]' Certificate is to be certified until Dec 12 19:45:15 2015 GMT (3650 days) Sign the certificate? [y/n]:y 1 out of 1 certificate requests certified, commit? [y/n]y Write out database with 1 new entries Data Base Updated --NO T: VPN k ul l anacak h e r is te m ci için fark l ı adl arda is te m ci s e rtifik as ı ol uşturul m al ıdır. O l uşturul an bir s e rtifik a tüm VPN k ul l anıcıl arı tarafından k ul l anıl abil ir fak at böyl e bir k ul l anım güve nl ik açıs ından uygun de ğ il dir. D iffie H e l l m an param e tre l e rini ol us turm a D iffie H e l l m an Anah tar D e ğ işim i: İk i s is te m aras ında şifre l i h abe rl e şm e yapıl m as ı için önce de n bu s is te m l e r aras ında şifre l e m e yi s ağ l ayacak bir anah tarın güve nl i bir şe k il de payl aşıl m as ını s ağ l am ak üze re ge l iştiril m iş al goritm adır. # ./build-dh Generating DH parameters, 1024 bit long safe prime, generator 2 This is going to take a long time .....................+ .+ ......................+ ...............+ ..............................+ .........+ ....................... ................................................................ ................................+ .................+ ............. .........+ ...+ ......+ ........................................... .........................................+ ...+ ..+ .+ + *+ + *+ + * # cd keys/ # ls 01.pem ca.key 02.pem dh1024.pem ca.crt index.txt ca.crt ca.key laptop.crt laptop.key server.crt server.key sunucu sadece sadece sadece sadece sadece index.txt.attr index.txt.attr.old index.txt.old laptop.crt laptop.csr laptop.key serial serial.old server.crt server.csr server.key ve tum istemcilerde olmali CA makinede olmali istemci makinede istemci makinede sunucu makinede. sunucu makinede Ol us turul an bu dos yal ar ge re k l i m ak ine l e re güve nl i yol dan ak taril m al idir. # cp -rp /usr/src/openvpn/openvpn-2.0/easy-rsa/keys/ /usr/local/etc/openvpn/ # cd /usr/src/openvpn/openvpn-2.0/sample-config-files/ # ls README home.up office.up server.conf tls-home.conf xinetd-server-config client.conf loopback-client openvpn-shutdown.sh static-home.conf tls-office.conf firewall.sh loopback-server openvpn-startup.sh static-office.conf xinetd-client-config 64 teknik # cp * /usr/local/etc/openvpn/ #cd /usr/local/etc/openvpn# cp -rp /usr/src/openvpn/openvpn-2.0/easy-rsa/keys/ /usr/local/etc/openvpn/ Buraya k adark i adım l arl a k urul um s üre cini tam am l adık . Ş im di de O pe nVPN’in çal ışm a yapıs ına gözatarak nas ılyapıl andırıl acağ ına gözatal ım . O pe nVPN Çal ışm a M odl arı O pe nVPN ik i fark l i m odda çal ışabil ir. Bridge m od ve route m od. Ge re k s inim inize gore bu ik i çal ışm a yönte m inde n birini k ul l anabil irs iniz. Bridge M ode Çal ışm a Yapıs ı Bridge m od, W AN üze rinde bir e th e rne t LAN’I ol uşturm ak için k ul l anıl ır. Yani birbirinde n fark l ı l ok as yonl ardak i m ak ine l e ri, ağ l arı te k bir e th e rne t ağ ındaym ış gibi h abe rl e ştire bil irs iniz. Bridge m ode dah a çok öze lge re k s inim l e r için te rcih e dil m e k te dir. M e s e l a broadcas t pak e tl e r aracıl ığ ı il e h abe rl e şe n bir uygul am anız vars a bridge m od k ul l anm anız k azçınıl m azdır. Bridge m odda tap s ah te arabirim l e ri k ul l anıl ır. Route M od Çal ışm a Yapıs ı Routing m od biraz dah a rah attır ve öze lbir ge re k s inim ol m adığ ı m üdde tçe (IPX gibi IP tabanl ı ol m ayan protok ol l e rin k ul l anım ı ge re k tiğ inde ) routing m od k ul l anım ı tavs iye e dil m e k te dir. Route m odda tun s ah te arabirim l e ri k ul l anıl ır. Sunucu Tarafı Yapıl andırm a D os yas ı –s e rve r.conf O pe nVPN çal ışm a param e tre l e rini k om ut s atırından al abil e ce ğ i gibi bir dos yaya düze nl i bir şe k il de yazarak bu dos yadan da ok um a yapabil ir. Te rcih e dil e n yönte m , tüm yapıl andırm a param e tre l e rini bir dos yaya(s e rve r.conf) yazarak bu dos yadan ok utm ak tır. Öntanım l ı ol arak bu dos ya s e rve r.conf’tur. Se rve r.conf dos yas ında s ık k ul l anıl an bazı param e tre l er ve anl am l arı; NO T: s e rve r.conf dos yas ında # ya da ;il e başl ayan s atırl aryorum s atırı ol arak al gıl anır ve h e rh angi bir e tk is i yok tur. Bir param e tre nin önünde k i ; , # işare tl e rini k al dırarak o param e tre yi ak tif h al e ge tirm iş ol uruz. VPN Sunucu h angi IP üze rinde n çal ışs ın? l ocala.b.c.d a.b.c.d il e be l irtil e n IP adre s i üze rinde n çal ışacağ ını be l irtir. Sunucum uzda birde n fazl a IP adre s i vars a bu adre s l e r aras ında s e çim şans ı ve rir. VPN s unucu Portu port 119 4 VPN s unucunun h angi port üze rinde n çal ışacağ ını be l irtir. Aynı m ak ine üze rinde birde n fazl a O pe nVPN çal ıştırıl acak s a bu param e tre h e r yapıl andırm a dos yas ı için fark l ı ol m al ıdır. proto udp H angi protok ol ün k ul l anıl acağ ını be l irtir. Vars ayıl an ve tavs iye e dil e n de ğ e ri UD P’dir. 65 teknik Route m od m u Bridge m od m u? ;dev tap0 dev tun0 Laye r 2 VPN k ul l anm ayı düşünüyors anız bu de ğ e r tap ol m al ıdır. Eğ e r O pe nVPN’i route m odda k ul l anm ak is te rs e niz tun arabirim i k ul l anıl m al ıdır. NO T: TAP, Tun Arabirim l e ri; Tun Arabirim i: Sanalbir ağ bağ daştırıcıs ıdır. Ü ze rinde çal ıştığ ı m ak ine için bir PPTP arabirim de n fark s ızdır. Program cı tun arabirim ini h e rh angi bir dos ya gibi k ul l anarak is te diğ i bil gil e ri ok ur ve yazar. Tap arabirim i de Tun’e be nze r fak at s ade ce e th e rne t arabirim l e ri s im ül e e de bil ir. ca /usr/local/etc/openvpn/certs/ca.crt CA Sunucunun s e rtifik as ı. Burada tam yolbe l irtil mel idir. Bu s e rtifik a tüm s unucu ve is te m cil e rde bul unm ak zorundadır. ce rt /us r/l ocal /e tc/ope nvpn/ce rts /s e rve r.crt VPN s unucunun s e rtifik as ı. Sade ce s unucu tarafında bul unm al ıdır. key /usr/local/etc/openvpn/certs/server.key bu dos ya çok öne m l idir. D iğ e r tüm s e rtifik al arı im zal am ada k ul l anıl ır. dh /usr/local/etc/openvpn/certs/dh1024.pem D iffie h e l l m an param e tre l e rinin bul unduğ u dos ya VPN İs te m cil e ri Ağ Yapıl andırm as ı s e rve r 10.8.0.0 255.255.255.0 VPN s unucuya bağ l anarak IP al acak is te m cil e rin IP h avuzunu be l irl e r. H avuz içinde il k IP adre s i VPN s unucunun IP adre s i ol acak tır. ifconfig-pool-persist ipler.txt VPN s unucuya bağ l anarak IP adre s i al an is te m cil e rin k ayıtl arını tutar. VPN s unucuda yaşanacak bir bağ l antı k opm as ı s onras ında is te m cil e rin e s k i IP adre s l e rini al m al arını s ağ l ar. ;push "route 192.168.20.0 255.255.255.0" VPN il e bağ l anan is te m cil e ri VPN s unucu ark as ındak i başk a ağ l ara da e rişim izni için yönl e ndirm e tanım ı. Is te m ciye Öze lIP atam a Bazı is te m cil e rinize öze lip atam as ı yapm ak is te rs e niz is te m cil e rin s e rtifik al arında k ul l andık l ar CN tanım ına göre öze lip atam aas ı yapabil irs iniz. Örne k ; Se rtifik as ında CN’s i e nde runix ol an is te m ciye 10.9 .0.1 ip’s inin atanm as ını is tiyoruz. client-config-dir ozel 66 teknik route 10.9 .0.0 255.255.255.252 /usr/local/erc/openvpn/ozel dizinini oluşturarak içine enderunix adlı bir dosya açılır ve bu dosyaya aşağıdaki satır eklenir. ifconfig-push 10.9.0.1 10.9.0.2 VPN K ul l anıcının Tüm Trafiğ ini Yönl e ndirm e k pus h "re dire ct-gate w ay" VPN s unucuya bağ l anan is te m cil e rin vars ayıl an ge çit yol unu(de faul t gate w ay) VPN s unucu ol arak ayarl a m anas ıan ge l ir. Böyl e ce is te m cinin öze lol arak yönl e ndiril m e m iş tüm trafiğ i VPN gate w ay aracıl ığ ı il e çık acak tır. Burada is te m cil e ri inte rne te çık arm ak için VPN s unucu m ak ine s inde NAT yapıl m as ı da ge re k ir. Linux, Fre e BSD ve O pe nBSD işl e tim s is te m l e rinde NAT işl e m inin nas ılyapıl dığ ı öğ re nil mel idir. O pe nBSD PF için nat tanım ı: ext_if=”fxp0” VPN_AGI=”100.100.100.0/24” nat on $ext_if from VPN_AGI -> ($ext_if) VPN is te m cil e rinin b irb irini görm e s i O pe nVPN vars ayıl an yapıl andırım ı il e VPN is te m cil e ri s ade ce VPN s unucuyu göre ce k tir. Birbirl e rini göre bil mel e ri için ;client-to-client Tanım ı giril mel idir. Is te m cil e rin s ade ce VPN s unucuyu görm e l e rini k e s in ol arak s ağ l am ak için VPN s unucu üze rinde k i Güve nl ik duvarı uygun şe k il de yapıl andırıl m al ıdır. Aynı s e rtifik a il e b irde n fazl a İs te m ci Aynı s e rtifik a il e birde n fazl a is te m cinin VPN yapabil mel e ri için duplicate-cn tanım ı k ul l anıl m al ıdır. Ak s i tak dirde VPN ağ ına bağ l anan h e r is te m ci aynı IP adre s ini al acak tır. Biraz k arışık bir öze l l ik ve s ade ce te s t am açl ı k ul l anıl m as ı öne ril iyor. keepalive 10 120 Sunucu ve is te m cil e rin birbirinin durum undan h abe rdar ol m al arını s ağ l ayan bir yapı. Anl am ı h e r 10 s aniye de bir k ontrole t, 120s n içe ris inde ce vap ge l m e zs e bağ l antıyı k opar. VPN H attında Sık ıştırm a comp-lzo k ul l anıl ır. Bu tanım h e m s unucuda h e m de is te m cide k ul l anıl m al ıdır. Eşzam anl ı VPN K ul l anıcıs ı max-clients 100 e şzam anl ı 100 k ul l anıcıya izin ve r. 67 teknik O pe nVPN durum K ontrol ü status openvpn-status.log tanım ı il e yapıl ır. VPN s unucunun durum u h ak k ında öze t bil gi için. Logl am a log /var/log/openvpn.log log-append /var/log/openvpn.log verb 3 # # # # 0 4 5 9 is silent, except for fatal errors is reasonable for general usage and 6 can help to debug connection problems is extremely verbose VPN s unucu başl atm a ve çal ışm a zam anı için l ogl arını atacağ ı dos ya. VPN s unucuda probl em yaşandığ ında il k bak ıl m as ı ge re k e n dos yadır. NO T: Tüm ge çe rl i param e tre l e r için örne k s e rve r.conf dos yas ının ince l e nm e s i faydal ı ol abil ir. Örne k Yapıl andırm a D os yal arı Aşağ ıdak i is te m ci ve s unucu yapıl andırm a dos yal arı te m e lbir VPN ağ ı ol uşturm ak için ge re k l i yapıl andırm al arı içe rm e k te dir. Ke ndi ih tiyacınıza göre bu de ğ e rl e rl e oynayabil irs iniz. Örne k is te m ci dos yas ı -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -client dev tun0 proto udp remote 194.27.72.88 1194 resolv-retry infinite nobind persist-key persist-tun ca ca.crt cert istemci.crt key istemci.key ns-cert-type server comp-lzo verb 3 -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -Örne k s unucu k onfigüras yonu -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -local 14.2.2.8 port 1194 proto udp dev tun0 ca easy-rsa/keys/ca.crt cert easy-rsa/keys/sunucu.crt dh easy-rsa/keys/dh1024.pem server 100.100.100.0 255.255.255.0 ifconfig-pool-persist ipp.txt 68 teknik push "redirect-gateway" keepalive 10 120 comp-lzo persist-key persist-tun status openvpn-status.log log /var/log/openvpn.log verb 6 -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -W indow s XP O pe nVPN is te m ci K urul um u h ttp://ope nvpn.s e /dow nl oad.h tm ladre s inde n s on s ürüm “s tabl e ” O pe nVPN-gui pak e tini indire re k işl e m e başl ayal ım . Yazı hazırlarken son sürüm openvpn-gui: openvpn-2.0.5-gui-1.0.3-install.exe Kurul um adım l arı tam am l andık tan s unucu tarafında ol uşturduğ um uz is te m ci s e rtifik al arını C:\Program Fil e s \O pe nVPN\config dizini al tına k opyal ayarak is te m ci tarafı VPN yapıl andırm a dos yas ını uygun şe k il de düze nl e ye l im . Laptop.ovpn adl ı bir dos ya ol uşturarak içine örne k is te m ci dos yas ındak i gibi de ğ e rl e ri yazarak VPN bağ l antıs ını başl atabil irs iniz. 69 teknik Bağ l antı k urul um u e s nas ında aşağ ıdak i e k rana be nze r bir pe nce re açıl arak bağ l antı durum unu gös te re ce k tir. K aynak l ar [ re f 1]“Im pl e m e nting O pe nVPN”. Fl orin Andre s i.M ar.26.2004 h ttp://fe dorane w s .org/contributors /fl orin_andre i/ope nvpn/ [re f 2]O pe nVPN Articl e s. h ttp://ope nvpn.ne t/articl e s .h tm l [re f 3]“ SanalÖze lAğ , Kriptol oji ve PKI Te k nol ojil e ri”. Se rk an YILM AZ . h ttp://pe ngue nce .l inux.org.tr/?~ p=de rgi& action=s h ow & w h ich =77 [re f 4]“Açık Kod VPN Çözüm l e ri“. H uze yfe ÖNAL. h ttp://w w w .e nde runix.org/s l ide s /Inte rne t% 20Konfe rans l ari/acik k odvpn.pdf [re f 5]“O pe nVPN H ow to“. h ttp://ope nvpn.ne t/h ow to.h tm l 5. Linux Ve Özgür Yazıl ım Ş e nl iğ i K ors an de ğ il, özgür yazıl ım ! 11-14 M ayıs 2006 O D TÜ K ül tür Ve K ongre M e rk e zi 71 penguence gezgin penguen Ge zgin Pe ngue n'in 4. turuna h oş ge l diniz! Arda Çe tin pe nce re de k oras yonl arı, s im ge l e r, te m al ar ve duvar k ağ ıtl arı te m in e de bil ir, m as a üs tünüzü dah a da güze l l e ştire bil irs iniz. H atta bu m as aüs tl e rinizin e k ran görüntül e rini diğ e r Sanat.Pardus ziyare tçil e riyl e payl aşabil irs iniz. D il e rs e niz s ite de k i diğ e r uygul am al ara yorum gönde re bil irs iniz. Yine ol tam ıza tak ıl an bazı h abe r ve bağ l antıl arı s izl e rl e payl aşm aya de vam e diyoruz... Pardus Ce ph e s i Ul us alD ağ ıtım ım ız Pardus 'un 27 Aral ık ta çık an 1.0 s ürüm üyl e birl ik te inte rne tte Pardus il e il gil i bir çok adre s açıl m aya başl andı.Bunl ardan be l ki de e n öne m l is i w w w .pardus -w ik i.org adre s inde yayın yapan Pardus W ik i. Pardus W ik i, "Pardus M an" tarafından k urul an ve Pardus gönül l ül e ri tarafından h azırl anan, Ul udağ cıl arın da yazdık l arı be l ge l e rl e de s te k l e dik l e ri bir Pardus be l ge de pos u.PiSi pak e t yapım ından, çe şitl i s ürücül e rin k urul um a k adar bir çok be l ge yi burada bul abil irs iniz.Ayrıca PiSi'l e nm e s ini is te diğ iniz pak e ti Pardus W ik i'de k i Pak e t İs te k l e ri başl ığ ı al tına yazarak ge l işicil e re is te ğ inizi ul aştırabil irs iniz. Canl ı O pe nSol aris ge l di Pardus ce ph e s inde n diğ e r bir adre s w w w .pardus -l inux.org adre s i. Yine gönül l ül er tarafından k urul an bu s ite de k i forum s aye s inde öze l l ik l e e -pos ta l is te l e ri il e aras ı iyi ol m ayan Pardus k ul l anıcıl arı yardım al abil ir, bil gi al ış ve rişinde bul unabil irl e r.Söz e -pos ta l is te l e rinde n açıl m ışk e n, Ul udağ l is te l e rine l is te .ul udag.org.tr adre s inde n ul aşabil irs iniz. SUN M icros ys te m s , Sol aris 'in k aynak k odl arını açıp açık k aynak k od dünyas ına O pe nSol aris 'i tanıttık tan s onra il k O pe nSol aris tabanl ı işl e tim s is te m i l ive (canl ı/çal ışan) CD ol arak Be l e niX duyurul du: h ttp://b e l e nix.s arovar.org D ire k CD 'de n çal ışan Be l e niX, içe ris inde GTK pak e tl e ri ve XFCE m as a üs tü ortam ı il e birl ik te ge l iyor. Söz O pe nSol aris 'de n açıl m ışk e n;ücre ts iz Sol aris Pardus ce ph e s inde n s on adre s im iz pak e tl e rini w w w .s unfre e w are .com adre s inde n s anat.ul udag.org.tr. irs iniz Sanat.Pardus , Pardus 'un dah a ze ngin bir arayüze te m in e de bil k avuşm as ına ol anak s ağ l am ak , Pardus k ul l anıcıl arını bir araya ge tire re k s os yalbir ortam yaratm ak , Pardus 'a gönülve re nl e rin m as a üs tünü dah a da k e yifl i bir h al e ge tirm e k için h azırl anan bir w e b s ite s i. Buradan çe şitl i KD E s til l e ri, 72 gezgin penguen Pos tgre SQLil e Program l am a K itab ı Proje s i Pos tgre SQLil e Program l am a Vol k an Yazıcı tarafından başl atıl m ış, Pos tgre SQLve ritabanına C, PH P ve Pyth on program l am a dil l e ri k ul l anıl arak nas ılbağ l anıl acağ ı h ak k ında ince l e m e de bul unan ol duk ça k aps am l ı bir k itap proje s i. Proje GNU Ge ne lKam u Lis ans ı al tında k orunm ak ta: h ttp://w w w .s tude nts .itu.e du.tr/~ yazicivo/doc/pos tgre s q l -il e -program l am a.h tm l Proje ye h e r türl ü k atk ı s ağ l am ak m üm k ün;dire k para gönde rm e k te n, ark adaşl arınızı bu proje de n h abe rdar e tm e ye k adar yazar h e r türl ü te k l ife ol um l u bak ıyor. RM S il e Ropörtaj! LinuxP2P.org s ite s i Rich ard Stal l m an'l a P2P payl aşım l arı ve Cre ative Com m ons l is ans ı üze rine ok unas ı bir ropörtaj ge rçe k l e ştirm iş. M e rak l ıl arına duyurul ur; h ttp://w w w .l inuxp2p.com /forum s /vie w topic.ph p?t=374 ID Softw are 'dan H e diye ! Çoğ um uzun çocuk l uğ undan bil diğ i ID Softw are firm as ı açık k aynak k od s e ve rl e ri s e vindire ce k bir h abe r duyurdu: W ol fe ns te in: Ene m yTe rritory tam am e n açık k aynak k odl u ve ücre ts iz ol arak GNU/Linux k ul l anıcıl arının h izm e tinde bir oyun.Quak e ve D oom be nze ri oyunl ara m e rak l ı pe ngue nl e re m utl ak a tavs iye e dil ir: h ttp://w w w .3dgam e rs .com /gam e s /w ol fe ns te ine t/ Ş e nl ik Ge l iyooor! 5. Linux ve Özgür Yazıl ım Ş e nl iğ i'ne gün ge çtik çe az k al dı ve şe nl ik w e b s ayfas ı s izl e rin ziyare tini be k l iyor: h ttp://s e nl ik .l inux.org.tr Site de n e dine bil e ce ğ iniz şe nl ik banne rl arını k e ndi w e b s ayfanıza/bl ogunuza k oyarak s iz de şe nl iğ in dah a çok pe ngue ne duyurul m as ını s ağ l ayabil irs iniz. Ayrıca şe nl ik te ak tif göre v al m ak is te ye nl er için bir de Gönül l ü Pe ngue n başvuru form um uz var. Ş e nl iğ e k ayıt ve s e m ine r program ını da e tk inl iğ e yak ın tarih l e rde s ite de bul abil e ce k s iniz. Bu s ayım ızdak i turum uz bu k adar. Bir s onrak i s ayıda görüşm e k üze re ...