tebliğler kitabı - uluslararasi fi̇li̇sti̇n sempozyumu

2005
ULUSLARARASI YAŞAYAN FİLİSTİN SEMPOZYUMU
INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON PALESTINE
‫مؤمتر فلسطني العاملى‬
30-31 Mayıs 2009
Grand Cevahir Kongre Merkezi, İstanbul
Kitabın adı:
ULUSLARARASI
YAŞAYAN FİLİSTİN SEMPOZYUMU
“TEBLİĞLER”
Yayına Hazırlayan:
İDSB ARGE YAYIN BİRİMİ
Baskı-Cilt:
FORART
1. Baskı: Mayıs 2009
İstanbul
ULUSLARARASI
YAŞAYAN FİLİSTİN SEMPOZYUMU
INTERNATIONAL
SYMPOSIUM ON PALESTINE
‫مؤمتر فلسطني العاملى‬
30-31 Mayıs 2009
Grand Cevahir Kongre Merkezi, İstanbul
İÇİNDEKİLER / INDEX
AHMAD AZAM ABDUL RAHMAN / FİLİSTİN KRİZİ: ÇOK KUTUPLULUĞUN GÜÇLENDİRİLMESİ VE SİVİL TOPLUM’UN ROLÜ
ALİ ABU NİMAH / FİLİSTİN-İSRAİL KÖRDÜĞÜMÜNÜN SONLANDIRILMASI İÇİN CESUR BİR ÖNERİ: TEK DEVLET MODELİ
ALİ HWEİDİ / FİLİSTİNLİ MÜLTECİLER VE GERİ DÖNÜŞ HAKKIMÜLTECİ KAMPLARI VE GENEL ÇERÇEVE
ALİ ÖNER / FİLİSTİN-İSRAİL ARASINDA BAŞLAYAN BARIŞ SÜRECİ
AV. BİLAL KOLDAŞ / ULUSLAR ARASI CEZA MAHKEMESİ TARİHİ SÜREÇ
AYTUN ALTINDAL /BATILILARIN FILISTIN MESELESINE OLAN YAKLASIMINDA HIRISTIYAN KULTURUNUN ETKILERI
DOÇ. DR. BERDAL ARAL / ULUSLARARASI ÇARPIKLIKLAR VE AKADEMİK ÇARPITMALAR GİRDABINDA İSRAİL SORUNUNUN HALLİ
DR. ABDULFETTAH FEHDİ / MEGARİBE KAPISI VE MAGRİB DR. AZZAM TEMİMİ / HAMAS FROM RESİSTANCE TO GOVERNANCE
DR. ENVER ABU TAHA / DİRENİŞ KÜLTÜRÜNÜN ENTELEKTÜEL TEMELLERİ
DR. GHULAM FAİ NABİ / SELF DETERMINASYON İLKESININ UYGULANMASI - FILISTIN MESELESI
DR. HALA HASSANİ / DEVLET OTORİTELERİNİN VE SİVİL LİDERLERİN FİLİSTİN DAVASINA HİZMETTEKİ ROLLERİ
DR. HEYSEM MENNA / SAVAŞ SUÇLARININ YASAL STATÜSÜ VE
ULUSLARARASI HUKUKTA SAVAŞ SUÇLULARI- GAZZE
DR. SAMER KANTAKJİ / MEVCUT EKONOMİK KRİZDE ÖNEMLİ BİR
SİLAH OLARAK BOYKOT
HASAN MUHAMMED EBU HENİYYE / TERÖRİZM VE DİRENİŞ: İKİ
UÇ ARASINDA İSİMLENDİRME STRATEJİSİ
HASSAN ABU NİMAH / SÖZDE BARIŞ SÜRECİNİN BÜYÜK BAŞARISIZLIĞI
HÜSNÜ MAHALLİ / MEDYA, KAMUOYU VE FİLİSTİN.
KAZİ MAHMOOD / İŞGAL ALTINDAKİ FİLİSTİN: SOĞUK SAVAŞ
ANAKRONİZMİ’NİN BAKİYESİ
MAHMOUD KHALED HANAFİ / LÜBNAN’DAKİ FİLİSTİNLİ MÜLTECİLERİN İNSAN HAKLARI DURUMU
MERVAN SHEHADEH / ÇAĞDAŞ İSLAMİ HAREKETLERİN PERSPEKTİFİNDEN FİLİSTİN MESELESİ
MUHAMMAD FAİSAL ABDUL AZİZ / UNHCR KAMPLARINDAKİ FİLİSTİNLİ MÜLTECİLERİN YURTLARINA DÖNÜŞ PROJESİ
PROF. DR. AHMET AĞIRAKÇA/ İŞGALDEN ÖNCE FİLİSTİN TARİHİNİN KAVŞAK NOKTALARI
PROF. DR. JEMİLE ŞANTİ / İSRAİL SALDIRISININ GAZZELİ KADINLAR ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
PROF. DR. MUHAMMET LÜTFULLAH KARAMAN / FİLİSTİN’DEN
FİLİSTİN SORUNU’NA: YAHUDİ GÖÇÜ VE SİYONİST HAREKETİN
ROLÜ
TARIK HAMMOUD / FILISTINLI MÜLTECILERIN BÖLGEDEKI SIYASI
YAPILAR ÜZERINDEKI ETKILERI
YASİR AHMED ALİ / GAZZE SAVAŞINDA İSRAİL MEDYASI
AHMAD AZAM ABDUL RAHMAN
CV
ABD, Teksas’taki Stephen F. Austin Devlet Üniversitesi İşletme Yönetiminde master yaptı. Kuala Lumpur merkezli insanlığın bir arada barış
içinde yaşamasına adanmış Future Global Network Foundation (Müstakbel Küresel Şebeke Vakfı) adlı teşkilatın başkanlığını yapmaktadır. Azzam
aynı zamanda Kuala Lumpur’daki Adil bir Dünya için Uluslararası Hareket
ile Berlin’deki Malezya Uluslararası Şeffaflık Hareketlerinde 2000-2005
yılları arasında aktif rol aldı. İslam Dünyası STK’ları Birliğinin kurucusu
olup Hartum’daki İslami Davet Teşkilatı Mütevelli Heyeti üyesidir. Ahmad
Azam Abdulrahman etkin bir teşkilat olan Malezya Müslüman Gençlik
Hareketinin 1997-2005 yılları arasında başkanlığını yapmıştır.
Kendisi 2005 Ağustos ayında Malezya Gençlik Konseyinde gençlik
kalkınmasına yaptığı katkılardan dolayı Malezya Başbakan yardımcısı tarafından seçkin onur madalyası ile ödüllendirildi.
PALESTINIAN CRISIS - STRENGTHENING MULTIPOLARISM,
THE ROLE OF CIVIL SOCIETY
Today, we are moving fast to becoming an increasingly multi-polar world as seen in the strengthening of the European Union, the growth of countries like China, India, Brazil and also the re-emergence of Russia as the
new centre of economic and political power in the world.
In this new equation or multi-polar setting, the majority of Muslims all
over the world are still fighting discrimination, injustice and poverty.
Muslims in Palestine, Iraq and Afghanistan, as well as minorities living in
the non-Muslim world are in desperate need of freedom and peace.
It is in this context, the role of civil society is very important in
promoting Global Peace through multipolarism.
We have experienced a bi-polar world, when two superpowers i.e. U.S.A
and U.S.S.R were competing for global supremacy. We have also seen
what the world is becoming due to the unipolarism where the U.S.A is the
only superpower. Afghanistan, Iraq, Palestine are classical case studies
where there are no check and balance.
6
Therefore it is for the interest of the world at large, multipolarism should
be the only way out to achieve global peace. The crisis in Palestine that has
endured for the past 50 years will have a fighting chance for lasting peace
and justice. This should be the role of the civil society.
ALİ ABU NİMAH
CV
1971 Washington doğumludur. Filistin asıllı Amerikan vatandaşıdır.
Amerika’da önde gelen basın-yayın organlarında Filistin davasını anlatan
savunan programlara çıkmaktadır. Elektronik İntifada adlı önemli etkinliği olan bir internet sitesinin kurucusu ve yöneticisidir. Chicago Tribune,
the Guardian, the Los Angeles Times başta olmak üzere birçok gazete ve
internet sitesinde Ortadoğu ile ilgili yüzlerce makalesi yayımlanmıştır.
Tek Ülke: Filistin-İsrail Kördüğümünün Sonlandırılması için Gözüpek bir
Öneri adlı kitabı vardır.
ONE COUNTRY: A BOLD PROPOSAL TO END THE ISRAELIPALESTINIAN IMPASSE
“Over several decades, an international consensus has developed that a
two-state solution is the only solution to the Palestine conflict. Despite
this, we are further from such a solution than ever before, and the realization is dawning that no such solution is possible. In the meantime,
there is a growing movement to revise this consensus and to reestablish
the idea of Palestine as a unitary geographic and political entity affording equal rights to all its citizens. My paper will refute the basis for the
continued claim that a two-state solution is viable, and will argue that in
fact it is not, and that the most plausible and pragmatic solutions will be
based on equal rights for all the people in Palestine/Israel.”
Ali Abunimah is a fellow at the Palestine Center in Washington, DC. He is an
expert on Palestine, the Palestinian-Israeli conflict and is the author of One
Country: A Bold Proposal to End the Israeli-Palestinian Impasse. Abunimah
also co-founded The Electronic Intifada, an online publication about Palestine
and the Palestine-Israeli conflict, Electronic Iraq and Electronic Lebanon.
7
ALİ HWEİDİ
CV
Lübnan’daki en önde gelen Filistinli mültecilerle ilgilenen, geri dönüş
hakkı üzerinde faaliyetler yürüten Thabit Teşkilatı Genel Sekreteridir.
A SUMMARY OF A WORKING PAPER PRESENTED TO THE
INTERNATIONAL SYMPOSİUM ON PALESTINE
Paper tells about the real reasons and motives that compelled the Palestinians to flee and seek refuge in the surrounding countries: Egypt, Syria,
Jordan, Lebanon, Iraq, the West Bank and the Gaza Strip… it tells about
how the refugee camps began to form, these camps that are the witness
to the crime of uprooting; about the start of UNRWA’s operations, the
international witness to the Catastrophe of Palestine, and the start of
providing humanitarian aid, linking UNRWA’s services to the state of refugee, and making their termination conditional on the refugees’ return,
according to the resolution of establishing this international agency.
The paper speaks also about the responsibility of the Zionist entity for
creating the biggest, oldest and longest refugee problem in modern history, about the method and means that were used for expelling the Palestinians “ethnic cleansing” such as committing massacres, making threats,
spreading rumors, lies, and fear in the hearts of Palestinians in order to
achieve the Zionist plan of (usurping the land, killing and expelling its
people, and bringing the Jews to it). The paper brings to light the Zionist
view of the refugees’ issue and the right of return, considering this latter
a taboo subject, the rejection of the consecutive Israeli governments of
the refugees’ issue, citing the testimonies of some Israeli leaders since
the founding of the usurping entity, and going through statements by
Netanyahu in 18/4/2009 citing the necessity that the Palestinians recognize Israel as a Jewish state before the start of any negotiations, the
matter that was interpreted by the Knesset as meaning the elimination
of the right of return.
8
The paper reviews the incessant Israeli attempts to obliterate the aspects of
the civilization, culture, history and geography of the Palestinians in Palestine. The paper notes one of the Palestinian constants, which is that if
the land is lost, the truth should not be, and that the refugees’ cause is the
essence of the Palestinian cause because it concerns the Palestinian human
being without whom neither the land nor the state have any value.
The paper speaks also about refuting the lie about “the Palestinians selling their homes and lands”, and about the role played by the British mandate in facilitating the immigration of Jews to Palestine, in exerting psychological, physical and legal pressure on the Palestinian and encouraging
him to emigrate from Palestine.
The paper sets aside a space to speak about those Palestinians who remained in the part of Palestine occupied in 1948 and the challenges they
face of forced deportation in conformity with the Jewishness of the state
and how they are encouraged to emigrate in accordance with land exchange… models of steadfastness are found in Sikhneen, al-Nakb, Umm
al-Fahm, Acre and other Palestinian villages and cities, a practical response to the policy of deportation, pointing out the lie of the imminent
demographic danger that threatens Israeli existence and that there is not
enough space to accommodate the refugees due to the small area of land,
in addition to refuting the principle that says that the return is not possible because the villages are in ruins…
The paper also sheds light on the right of return as a right that cannot
be disposed of or prescribed by the passing of time, and that it is an individual and collective right not subject to delegation, that no one, no
matter how high in rank, has the right to relinquish the right of return,
and that the region’s stability is dependant upon the implementation of
the right of return to the Palestinian land occupied in 1948 and not to
any other place (for example the West Bank or Gaza) with total rejection
of the statement regarding the reality of Israel’s existence or the reality of
no return, and differentiating between the fact that the Palestinians were
forced to seek refuge after the Catastrophe and the voluntary departure
of the Jews from the Arab countries to occupied Palestine.
9
The paper gives a glimpse of the double standards applied by the United
Nations and its handling of the refugees’ problems, the role it played in
the return of more than ten million refugees during the nineties, while it
was incapable or rather failed to return the Palestinian refugees 61 years
after the Catastrophe because of American and Zionist influence and hegemony over the Security Council, the fact that points to the necessity of
reviewing the formation of this international institution. That’s because
the circumstances surrounding its formation (at the end of World War II)
are different now, with total rejection of what is called the Israeli law of
return of 1951 and its contradiction with Palestinian rights and related
international laws and resolutions.
The paper also presents an account of the distribution and spread of refugees in host countries and in the Palestinian Diaspora, along with statistical estimations of the number of camps and gatherings, the circumstances surrounding their formation, along with the number of refugees and
their distribution, the difference between the camps established immediately after the Catastrophe which are recognized by the host countries
and UNRWA and the gatherings that are recognized only demographically
by these two. It points to the culture found on camps’ walls, in streets and
alleys, and the importance of the Palestinian flag in the house, in addition
to the map, embroideries, arts and folklore, along with the preservation
of customs and traditions, photographs, land deeds, and Palestinian acquisitions and folk proverbs, while passing this trust to future generations.
The paper speaks about settlement, naturalization, and compensation,
and about ensuring the civil and social rights of refugees and that these
rights are not contradictory to the right of return but rather contribute
to its implementation. The paper also points out the importance of the
unity of the Palestinian people in their place of rwefuge, Diaspora, and
exiles, the danger of singling out the refugees of one country at the expense of another’s, and the importance of returning as a human mass.
And when speaking of compensation, we speak of that attached to the
right of return and not to an alternative to this right.
10
ALİ ÖNER
CV
1971 Elazığ doğumludur. Atatürk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arap Dili ve Edebiyatı mezunudur. Marmara Üniversitesi, Ortadoğu
Araştırmalar Enstitüsü, Siyasi Tarih Uluslararası İlişkiler alanında yüksek lisans yaptı. Dünden Bugüne Filistin adlı kitabı vardır. Çeşitli yerel
ve bölgesel radyo, televizyon ve basın-yayın kuruluşlarında çalıştı, programlar yaptı. 20 yılı aşkın süredir süreli yayınlarda, dergi ve çeşitli yayın
organlarında yazıları yayımlandı. Halen aylık olarak Vuslat Dergisinde
güncel yazılar, bir iki edebiyat dergisinde edebi yazılar yazmaktadır.
FİLİSTİN-İSRAİL ARASINDA BAŞLAYAN BARIŞ SÜRECİ
Filistinli halkının içine alındığı barış girişimleri 1987 İntifada sürecinin
bir sonucu olmuştur. Bütün Filistin toprakları 1967 savaşıyla İsrail
tarafından işgal edilmeye başlamasıyla, Filistin halkı da yok sayılmaya
başlanmıştır. Her ne kadar FKÖ’nün Filistin’in tek temsilcisi olduğu ileri
sürülmüşse de bu İsrail tarafından ilk başlarda kabul görmemiştir.
1. 1987 İntifada Sürecinden Önce Barış Girişimleri
a. Venedik Deklarasyonu
Filistinlilerin kendi topraklarına dönüşü için Dokuz Avrupa Topluluğu
ülkesi Temmuz 1980 tarihinde Venedik Deklarasyonu adıyla bir bildiri yayınlamışlardır. Filistinlilerin vazgeçilmez haklarının tanınması ve
FKÖ’nün Filistinlilerle ilgili barış görüşmelerinde eşit statüde taraf olarak kabul edilmesi yönünde Dünya Kamuoyuna çağrı da bulunulmuştur.
İsrail’in yayılma siyasetinden vazgeçip, 1967 öncesi topraklarına dönmesini istemişlerdir. Tabii ki bunda Arafat’ın son dönemde diplomatik kanallarla çözüm arayışının etkisi de unutulmamalıdır.
b. Fahd Planı
Suudi Arabistan prensi Fahd 6 Ağustos 1981’de bir barış önerisi için 8 ilke
ileri sürmüştür. Bu öneride; “Bölgedeki bütün devletler barış içinde bir
arada yaşayabilmelidir” çağrısı İsrail’in örtülü de olsa tanınması anlamını
taşımaktadır. Fakat bu öneride “İsrail adından ve BMGK 242 ve 338 sayılı kararlarından bahsedilmemiştir. Filistinliler için bağımsız bir Filistin
Devleti’nin kurulması, fikrinden öteye geçmemiştir.
11
Bu konuda Avrupa Ekonomik Topluluğu ülkelerinin yardımı istenmiştir.
Amerika Fahd planını “bölgede adil ve kapsamlı barış çabasına bir katkı”
olarak gördüğünü ifadelendirmiştir. (Tabi ki Irak-İran Savaşı’nda Suudilerin Irak yanında yer almasının bu konudaki Amerikan görüşünü etkilediğini unutmamak gerekir).
İsrail bu planı sert bir şekilde eleştirmiş ve bunun bir “barış planı değil,
İsrail’i ortadan kaldırma planı olduğunu” söylemiştir.
Begin’in “Kudüs’ün bir bütün ve İsrail’in ebedi başkentidir. Ve bir daha
asla bölünmeyecektir. İsrail ülkesinde bu yerleşimlerin kurulması İsrail’in
sadece vazgeçilmesi değil, aynı zamanda milli güvenliğinin bir parçasını
teşkil ettiğini”. dile getirmesi İsrail’in barış anlayışlarını ortaya kaymaktadır.
c. Reagan Planı
ABD Başkanı Reagen’in planı gerçek anlamda bir barış planı olmaktan
öte daha çok barış görüşmeleri için bir takım ilkelerden oluşmuştur.
Reagen’in amacı, 242 sayılı kararın Batı Şeria ve Gazze’de ayrıca Camp
David’in uygulamasını sağlamaktır. Ancak Begin’in uzlaşmaz tutumu burada da kendini sergilemiştir.
Bu plandaki öneriler:
1. Batı Şeria ve Gazze’nin Filistinli sahipleri için otonomi, Filistinlileri,
kendi işleri ile başa çıkabileceklerini göstermeleri ve Filistin otonomisinin İsrail’in güvenliğine bir tehlike getirmediğinin ispatı gibi gayelerle,
beş yıllık bir geçici süreden sonra gerçekleşecektir.
2. Birleşik Devletler geçici süre zarfında yerleşim amacı ile ilave toprak
kullanımını desteklemeyecektir. İsrail tarafından yerleşimlerin derhal
durdurulması ve Arapların güvenini kazanma açısından gereklidir.
3. Bağımsız bir Filistinli varlığı yaratılmaktadır. Fakat barışa İsrail egemenliği ya da Batı Şeria ve Gazze’de sürekli kontrol esas alınarak ulaşılamamaktadır.
4. Filistinlilerin Batı Şeria ve Gazze’deki yönetimlerinin Ürdün’le irtibatlı
olması barış için en iyi şansı teklif etmektedir.
12
5. Arap-İsrail barışı BM’nin 242 sayılı kararı esas alınarak barış için toprak değişimi ilkesine göre çözülmelidir.
6. BM’nin konumu... Batı Şeria ve Gazze’de dahil tüm cephelerde 242 sayılı kararın uygulanması yönündedir.
7 .Kudüs bölünmemeli, ancak nihai statüsü görüşmelerle belirlenmelidir.
Reagen planının amacı, FKÖ’yü ortadan kaldırmak ve barış sürecine daha
ılımlı yaklaşan Mısır ve Ürdün’ü ön plana çıkarmaktır. Bu Arap dünyasından kendilerine yöneltilmiş bir tehdit olarak algılanmış çünkü Arapların
kabul ettiği “Filistinlilerin tek temsilcisi FKÖ’dür” ilkesi, Reagen planı tarafından ortadan kaldırılmıştır.
d.Fez Planı
Bunun üzerine 12. Arap Zirvesi, Fas’ın başkenti Fez’de Eylül 1982’de Reagen planına cevap ve Fahd planının biraz değiştirilmiş şeklini anlaşmazlığa bir çözüm önerisi olarak ortaya koymuştur.
Bu maddeler:
1. “...Kudüs’ün Arap bölümü de dahil olmak üzere İsrail’in 1967’den beri
işgal ettiği bütün Arap topraklarından çekilmesi;
2. 1967’den beri İsrail tarafından Arap topraklarında kurulmuş olan yerleşim merkezlerinin boşaltılması;
3 .Kutsal yerlerde ibadet özgürlüğü ve hangi dinden olursa olsun dini törenlerin yapılabilmesinin garanti edilmesi;
4. Filistin halkına, FKÖ’nün liderliği altında kendi geleceğini belirleme
ve diğer vazgeçilmez haklarının, geri dönmek istemeyenlere de tazminat
haklarının tanınması,
5. Batı Şeria ve Gazze’nin birkaç ayı geçmeyecek bir geçiş dönemi için
BM’nin kontrolüne bırakılması;
6. Daha sonra, Doğu Kudüs Başkent olmak üzere (temelde Batı Şeria ve
Gazze şeridi çerçevesinde) bağımsız Filistin devletinin kurulması;
7.Bağımsız Filistin devleti de dahil olmak üzere bölgedeki bütün devletler
arasında barışın Güvenlik Konseyince teminat altına alınması;
8.Bu prensiplerinin uygulamalarının BM Güvenlik Konseyi tarafından garanti edilmesi;” şeklindedir.
13
FKÖ’nün önemi belirtilmiş ve BM 242 sayılı karar kabul edilerek uluslararası camiada olumlu tepki almış, Sovyetler Birliği bu planı ima ederek desteklediğini belirtmiştir. FKÖ’nün Şubat 1983’te Filistin Milli Konseyinin
16. toplantısında Fez planını “Filistinlilerin en asgari istekleri” olduğunu
belirtmesi, planın genel kabul görmüş olduğunu ortaya koymaktadır. İsrail ise bu planın klasik Arap görüşleri olarak nitelendirmiştir. Filistinlilere karşı girişmiş olduğu baskı ve tecrit politikasını sürdürmüş ve dünya
kamuoyunu da, çok sarstığı Sabra ve Şatilla mülteci kamplarında giriştiği
katliamlarla Ortadoğu havasını birden değiştirmiştir.
Reagen planı dışında bütün planlar FKÖ’yü Filistinlilerin tek temsilcisi
olarak görmüş ve hepsi de BM 242 sayılı kararın uygulanması istenmiştir.
İsrail’in Batı Şeria ve Gazze üzerindeki sürekli kontrolü kabul edilmemiştir. Hepsi de işgal edilmiş topraklar da yeni yerleşim yerlerinin kurulmasını istememişlerdir.
2. İntifada Sürecinden Sonra Başlayan Barış Girişimleri
İntifada’dan çok kısa bir süre sonra Mısır Başkanı Hüsnü Mübarek, İsrail ve Filistinliler arasında ABD onayını da alarak arabulucu görevini
üstlenmiş. Ocak 1988’de resmi barış önerilerinde bulunmuştur. Bunlar;
İsrail’in yerleşim faaliyetlerini durdurması, işgal altındaki şiddete altı ay
ara verilmesi, Filistinlilerin temel hak ve özgürlüklerine saygı gösterilmesi, ulaslararası gözetim altında seçim yapılması, bölgede uluslararası bir
gücün varlığı ve İsrail’in Filistinli iki kişiyi görüşmeci olarak kabul etmesi
şeklindedir. Bütün iyi niyetlere karşı Başbakan Şamir tarafından bunlar
kabul edilmemiştir.
İkinci barış girişimi ise; Shaultz girişimidir. ABD’yi temsilen bölgede bulunan Shultz düşüncelerini İsrailliler, Mısırlılar, Ürdünlüler ve Filistinlilerle tartışmaya açmış ve İsrail’den Ortadoğu’da İsrail ve Araplar arasından
sağlanacak kapsamlı bir barış için toprak formülü kabul etmesini beklemiştir. Fakat Ortadoğu’da hiçbir lider Peres ve Mübarek dışında plana ilgi
göstermemiştir.
Filistinlilerin başlattığı intifada ve Filistinli kimlik bilincinin son noktaya
ulaşması, Ürdün’ü, artık Batı Şeria’da daha fazla kalmanın sağlıklı olmayacağı sonucuna götürmüş, Ağustos 1988’de Batı Şeria (Batı Yakası) ile
her türlü ilişkisini kestiğini ilana etmek zorunda kalmıştır.
14
Kral Hüseyin yaptığı konuşmada bu kararı hem Filistinliler hem de Arapların genel istekleri doğrultusunda aldığını belirtmiştir. “FKÖ’nü Filistin
halkının tek meşru temsilcisi olarak her yönden destekleyeceğini eğer Filistin önderliği tarafından sürgünde bir hükümet kurulursa onu tanıyan
ve destekleyen ilk ülke olacağını” söylemiştir.
Filistin Ulusal Konseyi yaptığı bir dizi görüşme sonrası Cezayir’de 15 Kasım 1988’de Filistin Devleti’nin ilanı ve bağımsızlık bildirisini yayımlamıştır. “Şimdi doğal haklarına, bu tarihsel ve yasal hakların uygulanmasına
ve anayurtlarının özgürlüğü ve bağımsızlığını savunmak için kendilerini
feda eden birbiri ardınca gelen kuşakların kutsal anısına dayanarak,
Arap zirve konferansında kabul edilen kararları uygulayarak ve Birleşmiş
Milletler örgütünün 1947’den bu yana verdiği kararlarda cisimleşen uluslararası hukukun verdiği yetkiye dayanarak,
Ve Filistin Arap halkının kendi kaderini tayin, politik bağımsızlık ve kendi
toprakları üzerindeki egemenlik haklarını uygulayarak,
Filistin Ulusal Konseyi, Allah ve Filistin Arap hakkı adına, Filistin toprağımız üzerinde, başkenti Kudüs (el-Quds eş-Şerif) olmak üzere Filistin
Devleti’nin kuruluşunu ilan eder.” Hemen hemen bütün dünya devletleri
tarafından yerleşeceği ve hükümet olacağı toprakları işgal altında olsa da
Filistin Devleti tanınmıştır.
Bağımsızlığının ilanı ile BM 8 Kasım 1989’da Filistinle ilgili kararın tavsiyeler bölümünde şu ifadelere yer verilmiştir.
“Komite 15 Kasım 1988 Cezayir toplantısında Filistin konseyince kabul
edilen Bağımsızlık Bildirisini memnunlukla karşılar ve bağımsız Filistin
Arap Devleti’nin ilanının 29 Kasım 1947 tarihli Arap 181 (II) sayılı Genel
Kurul kararının yerine getirilmesi demek olduğunu önemle belirtir. Buna
bağlı olarak, Komite, Filistin Devleti’nin uluslararası topluluk ve BM içerisindeki haklı yerine alması gerektiği düşüncesini ifade eder.”
Bağlantısız ülkeler de 4-7 Eylül 1989’da Filistin Devleti’ni kabul etmeye
ve diplomatik ilişkileri kurmaya üyelerini davet etmiştir.
3. Filistin İsrail Arasında Çözüm Arayışları
Körfez Krizi Filistin sorununa etki ettiyse de, dördüncü yılına giren intifada amacına ulaşmış, sorun o günkü gibi devam etmeyeceği ortaya çıkmaya
başlamıştır. İsrail’in tercih yapma zamanı gelmiştir. Filistin gerçeğinden
15
daha fazla kaçamayacaktır. “İsrail, aşırı sağ hükümetin istediği gibi Batı
Şeria’yı ülkesine katarak, bu bölgede oturan Filistinlileri “nakledecek”, ya
da bölgesel ve uluslararası çerçevede direkt olarak görüşmelere başlamayı
kabul ederek, Birleşmiş Milletlerin 29 Kasım 1947 tarihli kararında açıkladığı gibi; “Filistin’de iki devletin yaratılması” fikrine geri dönecektir.”
ABD Körfez Savaşı’ndan sonra, daha önce olmadığı kadar diplomatik bir
konuma gelmiştir. Daha önce ikili ilişkilerde etkili olmadığı Suriye ve Suudi Arabistan üzerinde etkili olmaya başlamış ve onların da desteğini almıştır. Özellikle de Suriye başkanı Hafız Esad Batı da kötü olan imajını
Körfez Savaşı’nda ABD yanında yer alarak düzeltmiş ve İsrail ile yapılacak
barışa istekli görünmeye başlamıştır. Suriye bu barış girişimi ile Golon Tepelerin geri alacağını düşünmekte, ABD ise, Suriye barış masasına yanaşması, İsrail’in barış konferansına ikna olacağı düşüncesidir. ABD, Ortadoğu için barışın şart olduğunu düşünmüş ve 6 Mart 1991’de amaçlarını
kongrede şöyle dile getirmiştir;
“İsrail ve Arap devletleri ile İsrail ve Filistinliler arasında mesafeyi kapatabilmek için elimizden geleni yapmalıyız. Kapsamlı bir barışa, barış için
toprak prensibinden hareketle ulaşılabilir. Bu ilke İsrail’in güvenliği ve tanınmasının sağlanması ve aynı zamanda Filistinlilerin meşru halkları için
yorumlanabilir. Diğer türlü adalet ve güvenlik arasındaki çelişkiye düşülecektir. Arap-İsrail çatışmasına bir son vermenin vakti gel” miştir.
4. Filistin İsrail Arasındaki Barış Süreci
I. Madrid Konferansı
Bush sonbaharda yapılacak olan barış konferansı için Ortadoğu liderlerine mektup göndermiştir. Esad buna olumlu cevap verenlerdendir. Şamir ise buna direnmeye çalışmıştır. Fakat ABD Körfez Savaşı esnasında
İsrail’i koruması ve uğradığı zararı karşılaması, Şamir’in “hayır” diyebilme
şansını zayıflatmıştır. Şamir bunun yanında Arap ülkeleriyle bir masaya
oturmak İsrail’e meşruiyet kazandıracak düşüncesindedir. İsrail’in, işgal
etmiş olduğu bölgelerde, yeni yerleşim yerleri kurma isteği hiçbir zaman
sönmemiştir. ABD İsrail’in bu isteğine olumlu bakmamaktadır. Fakat
Şamir’in toprak isteği sönmüş gibi görünse de, sönmemiştir ve 24 Temmuz 1991’de şunları dile getirmiştir:
16
“Toprağa dayalı uzlaşmalara inanmıyorum. Ülkemiz küçüktür. Toprak
tüm hayatımızla –güvenlik, su, ekonomi- irtibatlıdır. Sonsuza kadar bütün yurdumuza bağlı kalacağıma tüm kalbimle inanıyorum. Barış ve güvenlik birbirini izler. Güvenlik, toprak ve yurt özdeştirler.”
Fakat barış konferansına çağrılacak Filistinlileri temsil edecek heyeti, bir
sorun beklemektedir. Şamir FKÖ temsilcileriyle görüşmeme kararındadır. Bu sorun Filistinlileri temsil eden FKÖ’yü yok saymak, Filistin liderliğinin yok sayılması seklinde algılamasına sebep olmuştur. Bu da barış
görüşmelerinin çıkmaza girmesi anlamını taşımaktadır.
“İsrail liderlerini ve halkını zorlayan problem, Filistinli düşmanı yok etmek mi istiyorlar yoksa bir çözüme mi ulaşmak istiyorlar (karar veremiyorlar), buna sadece bizim temsilcilerimizle, FKÖ ile onun başındaki
Yaser Arafat’la görüşerek ulaşabilirler... O Filistinlilerin liderliğini temsil
eden kişidir, eğer barışa ulaşma istiyorlarsa er ya da geç onunla görüşmek
zorunda kalacaklar”.
Filistinli uzman, bu görüşüyle önemli bir noktaya dikkat çekmiştir: Temsilciliğin Filistin tarafı için sorun olabilmesidir. Bu sorun nihayet FKÖ
devre dışı bırakılarak Faysal Hüseyin liderliğinde bir heyetle –ki bu heyette bölgede yaşayan Filistinlilerle, Ürdün Filistin delegasyonu olarak oluşturulması- Madrid Barış Konferansına Filistin tarafı olarak katılmasıyla
aşılmıştır. Böylece İsrail’in FKÖ ve Doğu Kudüs’ten kimsenin katılmama
isteği kabul edilmiştir.
Amerika’nın gözünde Ortadoğu’da ilgilenilmesi gereken konular şunlardır;
“Öncelikle, bölgedeki tüm devletlerin güvenlik sorununa yönelik hassasiyetleri artırılmalı, ikincisi, Ortadoğu’da uzun vadeli istikrar için bölgesel
ekonomik dengenin sağlanması yönünde ciddi gayretler sarf edilmesi gerekmektedir. Üçüncüsü, sürekli ve kendi sorunlarını çözebilen uzlaşma
sürecinin sağlanmasıdır.”
Bu istekler ABD’nin Ortadoğu çıkarları için de gereklidir. Çünkü, Körfez
Savaşı’ndan sonra Amerikan kamuoyunun kendi askerlerinin Ortadoğu’da
kalmama isteği, Rusya’nın Ortadoğu’da artık ABD rakibi olamayacağı ve
Ortadoğu’da ekonomisini zedeleyecek olayları mümkün olan en kısa sürede çözmek içinde Ortadoğu barışı gereklidir.
17
30 Ekim 1991’de başlayan Madrid Konferansına, İsrail, Ürdün, Filistinliler, Suriye, Avrupa Topluluğu, Mısır, Suudi Arabistan, Kuveyt, Bahreyn, Umman, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Fas, Tunus, Cezayir ve Moritanya katılmıştır.
Konferansa katılanların farklı tutumlarından dolayı önemli bir anlaşma
beklenmemiştir. Açılış oturumundan sonra taraflar bir araya gelmiş, birbirlerinin görüşlerini anlamaya çalışmış ve toplantıya dair kurallar belirlenmiştir. Tartışılan esas konular; toprak, barış ve güvenliktir. Barış için
bunların ayrılmaz birer parça oldukları konusunda taraflar uzlaşmışlardır.
Bu süreç içerisinde taraflar, ikinci defa Aralık 1991’de Washington’da ikili
görüşmelere devam etmiştir. Arap ülkeleri (Suriye, Ürdün ve Filistin Heyeti) İsrail politikasını sert bir dille eleştirmişlerdir.
Araplar “barışa karşı toprak” ilkesi uyarınca, İsrail’in işgal etmiş olduğu topraklardan çekilmesini istemekte, İsrail ise bunu kabul etmemektedir. İsrail’in
işgal etmiş olduğu topraklarda izlediği yerleşim politikası, bu toprakların yaklaşık yarısına yerleşim yerleri kurarak, buralara 100 bin Yahudi yerleştirmiştir. Arap ülkeleri ve ABD, İsrail’den yerleşim politikalarına son vermesini istemişlerdir. İsrail bunu kabul etmemiştir. Ayrıca İsrail, Filistinlilerin Batı Şeria
ve Gazze Şeridi’nde Filistin Devleti’ni kurmalarını istememektedir.
Ocak 1992’de Türkiye’nin de katıldığı Madrid konferansının üçüncü aşaması
Moskova’da gerçekleşmiştir. Bu konferansta, çok taraflı görüşmelerle
ek alınacak konuların belirlenmesi ve çalışma gruplarının oluşturulması
sağlanmıştır. Bunlar: Su, çevre, ekonomik gelişme, mülteciler, silahlanma
kontrolü ile güvenliktir. İsrail, Arap ülkeleri, birçok devlet ve BM çok taraflı görüşmelerin katılımcıları olmuşlardır.
Görüşmelerin önemine rağmen, herhangi bir somut ilerleme gerçekleştirememişlerdir. İsrail’de 3 Haziran 1992’de yapılan seçimler 1977’den beri ülkeyi yöneten sağ parti (Likud Partisi)nin idaresine son verip onun yerine işçi
partisi lideri İzak Rabin’i iktidara getirmiştir. Rabin seçim zaferinden sonra
tüm dünyaya, barış sürecini gözeteceğini duyurmuştur. Samimiyetini ortaya
koymak için de Batı Şeria’daki 6000 evlik yerleşim projesini iptal etmiştir.
18
Madrid’de başlayıp devam eden görüşmelere hakkında, Filistinliler, İsrail ve Arap
komşuları ile bölgeyi tartışmanın, kendilerini çok ilgilendirmediğine karar vermişlerdir. İsrail mültecilerin nihai statüsü konusunda Filistinlilerle ikili görüşme
yapmamıştır. Filistinliler Moskova oturumuna katılmamışlar, İsrailliler de işgal
altındaki toprakların dışında, katılımcıların olduğu mülteciler ve ekonomik sorunlarla ilgili komitelerin toplantılarına katılmayarak boykot etmişlerdir.
Daha sonra İsrail otonomi önermiş ve Şubat-Mart 1992’de ikili görüşmelerin dördüncü raundunda bu konu masaya gelmiştir. İsrail’in önerisi Geçici Dönem Kendi Kendini Yönetim Düzenlemeleri (ISGA), Filistinlilere
idari, yargı ve güvenlik ile ilgili konularda çok sınırlı bir otorite vermektedir. Bununla sadece bazı sivil fonksiyonları Filistinlilere devretmeyi planlamıştır. Beşinci raund ve sonrasında Rabin başka öneriler sunmuştur.
Fakat bu da bütün öneriler gibi, Filistinliler için işgal altında sınırlı otorite teklif etmek şeklinde olmuştur. Bunlar Filistinliler tarafından kabul
edilmemiştir. 3 Mart 1992’de Filistin tarafında, öneri de bulunmuş ve Filistin Geçici Dönem Kendi Kendini Yönetim Düzenlemeleri (PISGA), yargı, adalet ve güvenlik konularında tüm inisiyatifi Filistinlilere kaydırmak,
tüm Batı Şeria ve Gazze’yi kuşatmayı kaldırma tekliflerini içermektedir.
İsrail Filistinlilerin isteğini bağımsızlığa giden bir devlet olacağını düşünerek reddetmiştir. Bu görüşmelerdeki başarısızlığı değişik bir tarzda ifade edilirse;
“Çabalar ev sahibi ile evi zorla ele geçirmiş diğer taraf arasında uzun zamandır devam eden çatışmayı çözmek için yapılıyor. Ev sahibi ailenin
çoğu üyesi ya göçtü ya da ev ele geçirilirken çıkan çatışmada dışarı atıldı,
fakat bazı üyeler hala kalıyor ve bir oda da yaşıyorlar.
Yıllar süren mücadeleden sonra, iki taraf uzlaşmaya oturmak için karar
veriyorlar, işgalci komşularını empoze etmeye muktedir. Konuşmaya istekli olduğu konular bir odada kalmaya devam eden ailenin elbiselerini
asabilmeleri... evleri ellerinden çıkmadan çektirdikleri fotoğraflarını asabilmelerine izin verilip verilmemesi gibi sorunlardır.
Su ve elektriği kullanma hakları, eve serbestçe girme ve yaşama hakları
ve işgalcinin kendi odalarından aile fertlerini uzaklaştırmasını engelleyip
engelleyemeyecekleri [konuşulmakta], ayrıca işgalci, ailenin kalanlarının
geri gelmesi ve evin diğer tarafları hakkında da hiçbir şey söylememekte
ve görüşmelerin dışında tutmaktadır.”
Madrit Konferansına bu şekilde bakılırsa, barış adına bir şey elde
edilemediği sonucuyla karşılaşılır. Rabin Aralık 1992’de 415 Hamas
ve İslami cihad üyesini sınır dışı etmiş ve İntifada sürecinde bu hareketlerin ağırlığını İsrail iyi okumaya başlamıştır. Madrid’den İsrail istediğini alamamış barış başka bir bahara ve daha fazla tavizlere bırakılmıştır.
19
II. Oslo Anlaşması
Barış görüşmelerinin tarafı olan İsrail ve FKÖ aralarındaki dengesizliğin
varlığına rağmen bu iki siyasal güç barış sürecinin içine girmiştir. Gizli görüşmeler 1993 İsrail hükümeti ve FKÖ arasında Norveç’in başkenti
Oslo’da başlamıştır.
Burada da görüşmelere hegemonik barış (anlaşma maddelerini kabul
etme veya reddetme özerkliğini içinde barındıran, eşit olmadığı açıkça
belli olan iki güç arasındaki barış olarak tarif edilir) diyebileceğimiz bir
yolla girerek egemenin (İsrail’in) ve zayıf tarafa (Filistin’e) isteklerini dayatarak menfaatlerini istediği şekilde biçimlendirmekten öteye gitmediğini
görmekteyiz. İsrail’in içinde başlayan ve değişen dünya şartlarına uyum
sağlama adına yeni düşünceler üretilmeye başlamıştır. Artık globalleşen
dünyada getto mantalitesi içinde bir milliyetçiliğe, İsrail sistemi içinde
yer kalmadığı fikri hakim olmaya başlamıştır. Bu da İsrail’in dünya sistemine entegrasyonunu gerektirir o da Ortadoğu’yla entegrasyonundan
geçer. Bunu kavrayan İsrail dış politikasında bazı değişikliklere gitmiş ve
şimdiye kadar savunduğu; FKÖ ile doğrudan görüşmeye “hayır”, Filistin
devletine “hayır” ve barış için toprak formülüne “hayır” düşüncesini değiştirmiştir. Bu değişimde, Filistinliler adına FKÖ ile görüşmesinin daha
sağlıklı olacağı “zayıf düşmüş ve yalnız kalmış bir Arafat” ile pazarlık masasına oturabileceği ve FKÖ’nün işgal altındaki intifadayı kontrol altına
alabilir düşüncesi de etkili olmuştur.
Bu gizli görüşmeler İsrail’in taviz vermesinden ziyade FKÖ’nün zayıflığı
ve iflasından kaynaklanması Rabin için çok caziptir. Bu da Rabin’i FKÖ’yü
tanımaya ve güçlenen İslamî akımları FKÖ ile bertaraf etme düşüncesine
götürmüştür. Fakat FKÖ ile doğrudan görüşmelere başlamak bir devrim
niteliği taşımaktadır. Yapılan gizli görüşmeler sonunda “FKÖ ve İsrail’in
birbirlerini tanımaları” sağlanmıştır.
“1993’ten beri İsrail ile Filistin arasında yapılan müzakereler ve anlaşmalar
birbirinden hiçte farklı yönde seyretmemiştir. Her önemli konuda İsrail’in
gücü Filistin’in adaletini istediği gibi yönlendirmiştir. Öncelikle, İsrail’in ısrarı
üzerine, kilit konular en sona bırakılmıştır. Her önemli konuda İsrail alınacak
kararda gücünü ortaya koymuştur. İsrail’in izni olmadan hiçbir mülteci yurda
dönemezdi. İsrail kabul etmeden hiçbir anlaşma iptal edilemezdi. İsrail’in izni
olmadan Filistin’e bir karış toprak bile geri verilemezdi.”
20
Onun içindir ki, barış süreci İsrail Filistin arasındaki müzakerelerden ziyade,
İsrail’in denetimi altında bulunduğu şeylerin ne kadarından vazgeçebileceğidir.
FKÖ’nün Barış Sürecine Katılımını Edward Said;
“Filistinlilerin kendilerini bir haritaya sahip olmamaları sayesinde meydanı boş bulan İsrail’in bizzat kendi eliyle geliştirip denetlediği bir plan
dahilinde, zaten bölünmüş halde olan Filistin topraklarını yeniden ve bu
sefer ABC olmak üzere üç alt bölgeye bölmesidir. Oslo’da Filistinliler, ne
kendilerine ait bir haritaya, inanılmaz gelecek ama, ne de kararlara itiraz
edebilecek veya alternatif planlar sunabilecek denli işgal altındaki toprakların coğrafyasından haberdar bir müzakere ekibine sahiptir.”
Filistinlilerin barış sürecinde İsrail üzerindeki tek baskısı, İsrail tekliflerine “hayır” diyerek, İsrail’in Arap dünyasında normalleşmesine engel olmak şeklinde olabilecektir. Fakat Filistinliler bunu yapmamışlardır. FKÖ
lideri, Arap dünyasından kendilerine herhangi bir “hayır” gelmeyeceğini
bildiğinden ve Sovyetler Birliğinin dağılmasıyla, dünya patronluğu koltuğuna tek başına oturan ABD’nin isteğiyle 13 Eylül 1993’de İsrail-Filistin
arasında Beyaz Saray’da ilkeler deklarasyonu (DOP) imzalanarak yürürlüğe girmiştir.
“Barışçıl uçtaki 1968 Allon planından 1989 Şamir-Peres-Bakır planına ve
aşırı sağcı Ariel Sharon ve İşçi Partisinin 1992’de önerdiklerinden pek de
farklı olmayan planlarda dahil yıllardır İsrail’in sunduğu teklifler dizileriyle de uyuşur” şeklinde Noam Chamsky bu anlaşmayı; yorumlamaktadır.
Yani değişen bir şey yok İsrail tarafında, değişen şey FKÖ ve Arafat’tadır.
Yine Chomsky Arafat’ın bu anlaşmayı kabul etmesini;
“Arafat’ın Filistin hareketindeki iktidarını sürdürebilmesi için bunu son
şans olarak görmüş olabileceğidir. FKÖ, kendi içindeki bozulma ve garip
tutumları nedeniyle halkının çoğunluğunca küçümsenen bir konuma
gelmişti ve artık 1993’e gelindiğinde Arafat’a muhalefetin ve örgütün demokratikleştirilmesi yönünde taleplerin ciddi boyutlara ulaştığı, İsrail basınında da yer almıştı. İşte şimdi yetkililer her zaman isteye geldikleri türden bir anlaşma şansının kokusunu alıyorlardı. Fiilen bir İsrail temsilcisi
olarak Arafat tımar beyliğini sürdürebilir, hatta kayda değer bir kaynak
kullanımı olanağı bile elde edebilirdi. Elimizdeki verilere göre, Arafat’ı
Oslo’ya iten gerçekler bunlar gibi görünmektedir.”
Arafat’ın Rabin’e yazmış olduğu tanıma mektubunda;
“FKÖ... tüm FKÖ unsurları ve personelinin, uysallıklarını garantilemek, şiddeti
önlemek, asilerini disipline etmek amacıyla sorumluluğu üzerine alacaktır”
21
Arafat farklı kelimelerle aynı anlama gelecek olan ifadeleri Norveç Dışişleri Bakanı Johan Jorgon Halst’a da yazmıştır.
Bu iki mektuptan şu sonucu çıkarabiliriz. İntifada ile başlayan ve İsrail’in
uluslararası politikalarda köşeye sıkıştığı, ekonomik olarak darboğaza girdiği bir zamanda İsrail’in askerliğini yapmak, intifadayı bastırmak ekonomik zorluklar içinde kalan İsrail’i düze çıkaracaktır, şeklinde düşünmese
de ortaya konan davranışların sonucu buraya varmaktadır.
Bu metin, geçici yönetim için ilkeler deklarasyonu (DOP) adı altında imzalanmıştır. Bu anlaşma İsrail’le Filistin arasındaki savaşı sona erdirmeyi
amaçlamıştır. Beş yıllık bir süreci içermektedir. Bu süre içinde, Filistin yönetimi seçimle belirlenecek, barış görüşmeleri devam edecek, nihai anlaşma ve özel durumlar yani Kudüs, mülteciler ve Yahudi yerleşimcileri
durumu üçüncü yıldan sonra ele alınacaktır.
İsrail Filistin arasında imzalanan Oslo süreci ilkeler Deklarasyonu (Oslo
I), Nisan 1994’te imzalanan Ekonomik ilişkiler protokolü (Paris Anlaşması), Mayıs 1994’te yapılan Gazze Şeridi ile Eriha Bölgesi’yle ilgili Kahire (Gazze-Eriha) Anlaşması, Eylül 1995’te yapılan Batı Şeria ve Gazze
şeridiyle ilgili İsrail-Filistin Ara Dönem Taba Anlaşması (Oslo II), Ocak
1997’de yapılan el-Halil protokolü, Ekim 1998 Wye Nehri Memorandumu
ve Eylül 1999’da yapılan Şarm el-Şeyh anlaşması takip etmiştir.
Bu anlaşmalar arasında yapılacak basit bir karşılaştırma, İsrail’in her zaman önce kendi taahhütlerini yerine getirmeyi reddettiğini, ya da daha
sonra yapılacak bir anlaşmayla bu taahhütleri sulandırdığını ve amaçlarının dışına itme konusunda başarılı olduğudur. Daha sonra bunu yalanlama ve başka müzakere taleplerinde bulunarak bu taahhütlerini çok farklı
yönlere çekerek, işin içinden çıktığını görülmektedir.
DOP’a göre, kültür, sağlık, sosyal refah, dolaysız vergilendirme ve turizm
alanında yetki ve sorumluluklar Filistin yönetimine devredilecek, Batı
Şeria ve Gazze şeridini kapsayan alanda Filistin Barış Gücü oluşturulacaktır.
III. Gazze Eriha (Kahire) Anlaşması
DOP’tan sonra taraflar Paris ve Kahire’de görüşmelere başlamış ve 7 ay
sonra bazı konularda uzlaşmaya varmışlardır. 4 Mayıs 1994’te Kahire’de
Gazze-Eriha diğer bir adla Kahire anlaşmasını imzalamışlardır.
22
Buna göre, İsrail ordusu Batı Şeria ve Gazze Şeridi’nden çekilerek, çekil-
me sonrası Filistin topraklarında yaşayan Yahudilerin güvenliğinden İsrail sorumlu olacak, yollarda ortak devriyeler ve hareketli güvenlik güçleri bulunacaktır. İsrail ise bölgede yaşayan Filistinliler için, güvenli geçişi
garanti altına alacaktır. Filistinliler iç güvenlikleri ve İsraillilere yönelik
saldırıları önlemek için 9 bin kişilik polis gücü oluşturacaktır. İsrail beş
bin Filistinli mahkumu serbest bırakacak, fakat buna Hamas ve İslamî
Cihat’la bağlantılı eylemciler bu anlaşmanın dışında tutulacaktır.
IV. Taba (Oslo II) Anlaşması
1995’te yapılan Taba (Oslo II) anlaşması sonrası, özerklik seçimleri yapılmış, Batı Şeria’da genişleme üzerine anlaşmaya varılmıştır. Buna göre
İsrail 7 şehir ve 450 köyden geri çekilecektir.
Oslo’nun ikinci ayağını oluşturan bu anlaşmayla, Filistin toprakları üç
bölgeye ayrılmıştır. A (Filistin güvenlik kontrolü altındaki bölge) el-Halil
başta olmak üzere 6 Filistin şehri bu kategoridedir. Fakat buralara giriş ve
çıkışlar yine İsrail’in kontrolündedir. Filistin yönetimi kentin içini yönetecektir. B (yönetim Filistinlilerde, güvenlik İsrail denetiminde olan bölgedir). Bu alan Filistin’in yüzde 98’ini oluşturur. C Belgesi, İsrail’in hem
yönetimi hem de güvenlik altında olan bölgedir.
“II. Oslo anlaşmasının el-Halil’in yeniden düzenlenmesiyle ilgili I. ek’inin
VII. Maddesinin de müzakere edildiği el-Halil anlaşması bu ilkeyi tersine
çevirmişti. Dolayısıyla (A bölgesi) İsrail’deki yeniden yerleşim düzenlemesi hükümlerinden muaf tutulan bölgeler bile, yapılacak ek anlaşmalardan
özellikle belirtilmediği sürece, İsrail’in tam denetimi altında kalıyordu.
Böylece İsrail belli yerlerden çekilmek ne söz, buralara daha çok yerleşecektir.”
Böylece yapılan anlaşmaların, pratikte Filistinliler için bağımsızlıklarının
pek fazla bir anlamı kalmamaktadır. İsrail taahhütlerini yerine getirip
geri çekilmemekte ve yeni yerleşim yerleri kurmaması gerekirken, yeni
yerleşim yerlerini kurmaya devam etmektedir.
Taba anlaşmasıysa, İsrail sömürge sistemlerinin benzeri bir uygulama ile
Filistinliler’e ikinci sınıf olarak kabul ettiği gibi, kurulduğu tarihten bu
yana uygulamış olduğu Filistinlileri aşağılama yöntemini, resmi bir şekilde de ortaya koymaya başlamıştır.
23
Filistinliler bir şehirden diğerine seyahat etmek istediklerinde ancak
İsrail’in belirlemiş olduğu yollarda gidebilir. Ayrıca Filistin Güvenlik güçleri, askeri üniformalı hiçbir İsrail askerin durduramaz, kimlik soramaz,
ayrıca İsrail vatandaşını sorgulayamaz. Böylece İsrail bu politikasını Filistinlilerle yaptığı anlaşmayla onlara kabul ettirmişlerdir.
El-Halil’in konumu Taba anlaşmasında da belirtildiği gibi, Yahudi yerleşimciler el-Halil ortasında (bir deniz ortasındaki ada gibi) “tehditkar” ve
silahlı 400 kişi kalmaktadır. Bunlar İsrail’in en tutucu kesiminden gelmektedir. İsrail askerleri tarafından korunmakla birlikte, hepsi silahlı ve
yerleşim alanlarına yaklaşan Filistinlilere ateş açma hakkına sahiptirler.
1994 yılında el-Halil’deki İbrahim Camii’nde sabah namazı kılan Filistinliler üzerine ortadoks Yahudilerin partisi Kach’a üye olan Baruch Goldstein adlı bir yerleşimci tarafından otomatik tüfekle ateş açılmış ve 29
Filistinli bu olayda hayatını kaybetmiştir.
Fakat Filistin özerk yönetiminin İsrail ile yapmış olduğu el-Halil protokolünün 400 Yahudi yerleşimcinin ve 40 bin Filistin’in yaşadığı “H-2”diye
isimlendirilen bölge için;
“H-2 bölgesinde iç güvenlik ve kamusal asayiş konusunda bütün yetki ve
sorumluluk İsrail’de olacaktır. Ayrıca, İsrail, İsraillilerin güvenliğinden de
bütünüyle sorumlu olmaya devam edecektir.”
Bu maddeden dolayı bu olayla ilgili Filistin yönetimi her hangi bir soruşturma başlatamamış İsrail ise bununla ilgili araştırmayı üstünkörü gerçekleştirmiştir.
Bütün bunlara rağmen; 15 Ocak 1997’de imzalanan el-Halil protokolü
1993 Eylül’ündeki ilkeler deklarasyonundaki İsrail Siyonist rüyasının
sonu olarak algılanmıştır. Protokolün imzalanması ve Oslo anlaşmalarında varsayılan barış için toprak prensibini destekleyen ilk etkili Likud
uygulamasıdır.
V. Barışa Ara Verilmesi ve Rabin’in Öldürülmesi
24
İsrail yönetimi, FKÖ’den istedikleri şartlarda görüşmelerini sürdürüp
dünya kamuoyunu da bu konuda ikna ederek, barışa istekli olduklarını
göstermeye çalışarak, FKÖ’den istediklerini almalarına rağmen, İsrail
halkı,-bunlar İsrail’in dinci kesimi oluşturmaktadır- barış karşılığı toprak
konusuna sıcak bakmamaktadır. İzak Rabin ise, Filistin’le barış konusunda halkı ikna etmek için çalışmalar yapmıştır. Bu amaçla 4 Kasım 1995’te
Tel Aviv’de binlerce kişinin katılacağı bir miting düzenlemiş. Miting alanın her yanına barışı destekleyen dövizler asılmış ve mitingde barış yanlısı
sloganlar atılmıştır. Fakat İsrail sertlik yanlıları ise; “Yahudi toprağının”
Filistinlilere teslim edilmesine karşıdır. Bunun için de İzak Rabin’e karşı öfkelidirler.Bu yüzden Rabin miting meydanına girdiğinde, aşırı sağcı
Yahudi bir yerleşimci olan Yigar Amir tarafından öldürülmüştür. Bu da
İsrail için de güçlü bir barış karşıtı lobinin olduğunu göstermektedir.
Rabin’in öldürülmesinden sonra “güvercin” olarak bilinen Şimon Peres
başbakan olmuştur. İsrail-Filistin diyalogunu başlamasından da etkin
olan Peres barış görüşmelerine devam etmiştir. 1996’da yapılan İsrail seçimlerinde ise sağcı Likut Cephesi lideri Benyamin Netanyahu’nun
seçimleri kazanmasıyla sonuçlanmıştır. Netanyahu barış sürecini devam
ettirmiş fakat barış; “güvenlikli barış” tezi çerçevesinde olmalıdır. Güvenlik meselesi İsrail’in yumuşak karnıdır. Bunun içinde Filistinlilere toprak
konusunda daha az ödün verilecektir. Yapılan müzakereler sonucunda
Netanyahu bu politikada başarılı olmuştur. Bu süre içinde de yeni yerleşim bölgelerinin inşasını sürdürerek İsrail din eksenli radikal sağındaki
kamuoyunu da memnun etmiştir.
VI. Wye River Memorandumu
ABD baskısı sonucu Netanyahu 18 ay sonra Arafat ile Wye River Memorandumunu imzalamıştır. Bu anlaşmada Netanyahu’nun ileri sürdüğü
“güvenlikli barış” çerçevesinde yeniden yerleşim düzenlemesi kriterlerine
uymak için bölgelerin statüsünün değişmesi gerekmektedir.
Wye River Memorandumuna göre;
1. Filistin yönetimi terörizme karşı tolerans göstermeyecektir.
2. Filistin yönetimi ulusal sözleşmesindeki tüm İsrail karşıtı maddeleri
çıkaracaktır. Buna karşılık Gazze Havaalanı’na izin verilecek ve Gazze ile
Batı Şeria arasındaki bağlantıyı sağlayan iki karayolunu Filistinliler kullanabilecektir.
3. On gün içinde ulusal sınırların çizilmesi için gerekli görüşmeler başlayacak, Filistinli mültecilerin geri dönüşleri ve Kudüs’ün gelecekteki statüsü konuları aynı zaman içinde ele alınacaktır.
4. Filistin yönetimi tüm terörist hareketleri yasaklayacak ve yasadışı olarak silah bulunduranların ellerindeki silahlar toplanacaktır.
25
Netanyahu barış sürecine inanmadığı gibi, imzaladığı bu barışın yükümlülüklerini de yerine getirmemiştir. Fakat buna karşılık her şeyi Filistin
yönetiminden beklemiştir. Arafat ise, anlaşmanın uygulanması halinde
kamuoyunun rahatlayacağını düşünerek, maddelerin gereklerini yerine
getirerek kamuoyunu karşısına almıştır.
Arafat özellikle Gazze şeridinde güvenlik gerekçesiyle bir iç terör estirmiş,
başta Hamas elemanları olmak üzere birçok muhalif tutuklanmıştır.
Buna karşılık başta Hamas olmak üzere İslamcı gruplar şiddet hareketlerini artırarak ve barış sürecine tepki göstererek eylemlerini en üst noktaya ulaştırmışlardır. Filistin yönetimi bu militanları yakalamak için bazen
İsrail gizli servisiyle iş birliği yapmış ve birçok militanı hapse attırmıştır.
Hatta daha ileri giderek “Hamas örgütüne ve tam olarak altyapısına el
koymuştur. Filistin polisi, içlerinden bazılarını öldürmüş. Gerçekten büyük bir kararlılık içinde çalışmışlardır” bu ifadeler Şimon Peres’e ait ve
Arafat’ın güvenlik güçleri kendi halkına yaptığı işkenceler sonucu 7 kişi
hayatını kaybetmiştir. Uluslararası Af Örgütü bu konuda Filistin yönetimini tutuklulara işkence yapmakla suçlamıştır. Bu da İsrail’in gerçekleştirmiş olduğu baskı hareketlerini artık Filistin yönetimine devrettiğinin
göstergesi şeklinde yorumlanmıştır.
Netanyahu Eylül 1996’da Kudüs’ün “Eski şehir” bölümüne bir tünelin yeniden açılması içim izin vermesi, ki burası Müslümanlar için kutsal sayılan Haremü’l-Şerif’in altıdır. Filistinlilerin protestolarına neden olmuş,
İsrail ile Filistin güvenlik güçleri arasında ilk kez çatışma çıkmış, 80’den
fazla kişinin ölümü ile sonuçlanmıştır. Bu durum İsrail’deki sağ partilerin
genel politikasıdır. Filistinlilerden tepki gelecek kutsal yerleri bu şekilde
kullanarak, Filistinlilerin tepkisine çekerek baskı uygulamışlardır. 2000
el-Aksa intifadasının başlama nedeni de Ariel Şaron’un Haremü’l-Şerif’e
girmesidir.
Barış sürecinin Netanyahu’nun iktidarında tıkanması, İsrail’de yapılan seçim sonrası eski bir general olan Ehud Barak’ın “Barışı ben gerçekleştiririm” sloganını kullanarak iktidara gelmesiyle sonuçlanmıştır. Hizbullah’ın
Güney Lübnan’da İsrail’e verdirdiği kayıplardan dolayı, İsrail’in daha fazla
Güney Lübnan’da kalmasına gerek kalmadığı gerekçesiyle bu dönemde
geri çekilmiştir.
26
VII. Şarm el-Şeyh Anlaşması
Barak, Temmuz 1999’da Filistinlilerle Şarm el-Şeyh Anlaşması imzalamıştır. Bu anlaşma İsraillilerin Batı Şeria’da yeniden yayılmasına olanak
tanıyan, önemli ara dönem konuları gündeme getirmesi, en önemlisi ise
sürekli yerleşim konusunda bir “çerçeve anlaşması” (Şubat 2000) ve kapsamlı bir İsrail-Filistin barış anlaşması (13 Temmuz 2000) yapılması için
kesin bir zaman belirlenmesini sağlamıştır.
VIII. Camp David Anlaşması ve Barış Sürecinin Tıkanması
Barak’ın ısrarı sonucu ABD başkanı Bill Clinton, İsrail lideri Ehud Barak
ve Filistin Lideri Yaser Arafat’ı Temmuz ayında Camp David’de yapılacak
zirveye davet etmiştir. Fakat yapılan uzun müzakereler sonuç vermemiştir. Barak’ın barış arayışındaki ısrarı ve “altına bakılmadık taş” bırakılmadığını söylemesi, Filistinlilerin onun “beş “hayır” nedeniyle altına
bakılmadık çok taş olduğu sonucuna varmalarına neden olmuştur. Bu da
Camp David’in başarısızlıkla sonuçlanmasına ve Filistinlilerin İsrail’e güvenilmez tezlerini pekiştirerek artırmasına neden olmuştur.
Ha’aretz’in Filistin topraklarındaki muhabiri Amira Hass;
“Yedi yılı aşkın süre geçti ve İsrail, Batı Şeria’nın yüzde 61,2’si ile Gazze
Şeridi’nin yüzde 20 kadarı (bölge C) üzerinde güvenlik ve idari denetime,
ek olarak da Batı Şeria’nın yüzde 26,8’i (Bölge B) üzerinde güvenlik denetimine sahip” bu denetim sayesinde İsrail işgal etmiş olduğu Filistin
topraklarındaki yerleşim birimlerini iki kat artırmıştır. İsrail işgal etmiş
olduğu toprakları terk etmeyi hiç düşünmedi, çünkü İsrail temel su kaynakları Batı Şeria’dadır. Filistinli aydın Edward Said bu barış sürecini şu
şekilde değerlendirmektedir.
“Arafat yedi yıldan beri İsrail’de barış süreci anlaşmalarına imza atıyor.
Camp David açıktır ki, bunun sonuncusu olmuştur. Arafat kuşkusuz duraksamaktadır artık. Çünkü altına imza attığı anlaşmaların ağırlığının
farkına ancak varabilmiştir... çürümeyi, despotizmi, yüzde 25’e varmış
müzmin işsizliği, halkın çoğunun yaşadığı yoksulluğu bir yana bırakın,
ayakta kalışını İsrail’e ve ABD’ye borçlu olduğunun, elinde Haremü’l-Şerif
ve gerçek bir devleti olmadan, hatta sürdürülebilir bir yönetim ihtimali
dahi elinden alınmış olarak halkının arasına atılabileceğinin de farkına
varmış olsa gerektir.”
Camp David’te genel başlıklarla şu konular ele alınmıştır:
27
Filistin Devletinin Geleceği; Ehud Barak, Filistin devletinin varlığını kabul edeceği sinyallerini vermiştir. Bu çerçevede İsrail, Batı Şeria ve Gazze
Şeridi arasındaki Filistin bağlantılarının İsrail topraklarından geçmesini
kabul etmiştir. Arafat ise tam bağımsız devlet kurma konusunda ısrar etmiştir. Çünkü İsrail, Filistin’in ordu kurmasına karşı çıkmış ve hava sahasının kontrolünü ele almak istemiştir.
Sınırlar; BM kararına uygun olarak Filistinliler İsrail’in 1967’den önceki
sınırlara çekilmesini istemiş, İsrail ise bunu kesinlikle reddetmiştir. Yerleşim yerlerini de elinden çıkarmak istememiştir.
Filistinli Mülteciler; 1993’den Oslo’da başlayan barış sürecinde İsrail sürekli mülteciler konusunu geri atmıştır. 1948 ve 1967’deki Arap-İsrail
savaşında yaklaşık 3.5 milyon Filistinli mülteci durumuna düşmüştür.
Filistinliler bunların geri gelmesini isterken, İsrail, “korkulu rüyası” olan
mülteciler konusunda çözüme yanaşmamıştır. Çünkü İsrail’in üzerinde
kurulduğu topraklar bu insanlara aittir. Mültecilere tazminat ödemeden
daha ileriye gitmemiştir.
Yahudi Yerleşimciler; Filistinliler Batı Şeria ve Gazze’deki İsrail yerleşim
birimlerinin boşaltılmasını ve buraların egemenliğinin kendilerine verilmesini isterken, İsrail ise boşaltmamayı ve egemenliğin kendilerinde kalmasını istemiştir.
Kudüs’ün Nihai Statüsü; Kudüs barış süreci boyunca barışın en zorlu
konusu olmuştur. Kaba hatlarıyla dahi olsa bir çözüme ulaşılamamıştır.
Kudüs’teki üç büyük dinin kutsal yerlerine özel bir statü tanınması dahil,
kentle ilgili bütün konularda anlaşmazlık söz konusu olmuştur. Kudüs’ün
doğusunu da 1967 savaşından sonra kendisine bağlayan İsrail, Doğu
Kudüs’ün egemenliğini Filistinlilere vermek istememektedir. Filistinliler
ise, doğal başkentleri olarak kabul ettikleri Kudüs’ün işgal altında olduğu
ve İsrail’in çekilmesi gerektiği tezini ileri sürmüşlerdir.
Camp David’e yapılan görüşmeler ve pazarlıklar sonuçsuz kalmıştır. Kudüs statüsü, mülteciler ve Yahudi yerleşimciler konusunda ise büyük sorunlar çıkmıştır.
28
“Oslo’da içkin olan güç dengesizliği, anlaşmanın “çarpık” bir biçimde sonuçlanmasını daha baştan garanti altına alıyordu. Bu anlaşmayla, doğrudan bir askeri işgal taktiği uygulama yükünden kurtulmak isteyen ve
nüfuzunu sürekli artıran bir İsrail, zayıflatılmış ve tükenmiş bir FKÖ’yle
işlevsel bir işbirliği yaparak ilerleme kaydediyordu; bu anlaşmaya göre İs-
rail, Batı Şeria ile Gazze Şeridi’deki stratejik varlıklara (toprak, su, sınırlar,
Kudüs) sahip olma hakkını elinde bulunduracak, FKÖ ise tanımlanmış bir
Filistin varlığı çerçevesinde Filistin halkının resmi sorumluluğunu üstlenecekti. Bu temel taşları İsrail’in kendi güvenlik çıkarlarına uygun olarak
yerleştirilmiş ve Filistinlilerin bireysel ve kolektif hakları dahil her şeyinin bağımlı hale getirildiği bir süreçtir.”
Barış süreciyle İsrail’in yeni yerleşim yerlerini kurması İsrail’in barışa
inanmadığını göstermiştir. Mouin Rabbani bu olayı şu şekilde ifadelendirmiştir.
“Eylül 1993 ile 2000 yılları arasında, toplam yerleşimci sayısı (Kudüs çevresi hariç) yüzde 77’lik bir artış göstermiş 110 binden 195 bine çıkmıştır.
Kesin verilerle söyleyecek olursak, yasal olmadığı halde Batı Şeria ile Gazze Şeridi’ne yerleşen Yahudi yerleşimcilerin sayısı 1967 ile 1993 yılları
arasında 4.200, 1986 ile 1996 yılları arasında 9.600, 1994- ile 2000 yılları
arasında 12.000 civarındaydı. Bu arada arazilerin istimlak edilmesine de
devam ediliyordu.”
IX. Yol Haritası
Camp David’e tıkanan barış görüşmeleri sonrasında 11 Eylül olaylarının
meydana gelmesi, Dünyada Müslümanlara yönelik farklı bakışların nedenini oluşturmuştur. Böylece uluslararası hukuk ve kamuoyu kör ve sağır olarak olaylara yaklaşacak ve hakim güçler istediklerini terörü bahane
ederek gerçekleştirecektir. Bunun yanında Filistin’deki yıkım manzaraları
göz ardı edilemezdi. Bu nedenle; ABD, Rusya, Avrupa Birliği ve Birleşmiş
Milletler ‘den kurulu Dörtlü Grubun (Quartet) bir araya gelerek Yol Haritasını (Road Map) 30 Nisan 2002 yılında açıklamıştır. Bilindiği gibi,
“Dörtlü Grup 10 Nisan 2002’de kurulmuştu ve Başkan Bush tarafından
açıklanan ve Güvenlik Konseyi’nin 1397 sayılı kararında da teyit edilmiş
olan İsrail ve Filistin olarak iki devletin yan yana yaşama formülünü hayata geçirmek amacını taşıyordu.” Yol Haritasında 3 etap öngörülmektedir.
Yol Haritasının birinci önceliği; güvenlik önlemleri alınarak terör durdurmayı amaçlamaktadır. Bu önlemler 2003 yılı Mayıs ayı içinde tamamlanacaktır. Böylece Filistinlilerin hayatı normalleştirilerek seçime giden yol
açılacaktır. İsrail de 28 Eylül 2000’den sonra işgal ettiği yerlerden çekilecek, Mart 2001’den sonra kurduğu yerleşim merkezlerini bozacak, yenilerini yapmayacaktır.
29
Haziran-Aralık 2003 aylarında ise; Filistin’de seçimler yapılacak seçimlerden sonra,toplanacak bir Uluslararası Konferans gözetiminde geçici
sınırlar sahip bağımsız bir Filistin devleti kurulması süreci başlatılmış
olacaktır.
Yol Haritasına göre; 2004 ve 2005 yılları arasında ilk önce; 2004 başında
İkinci Uluslararası Konferans Kalıcı Statüye varmak üzere sınırlar, Kudüs,
mülteciler, yerleşim merkezleri konularının ele alınacağı süreci başlatmak
üzere toplanacaktır. İsrail ve Lübnan, İsrail ve Suriye arasında kapsamlı
bir Orta Doğu barışına yol açacaktır.
“Yol Haritasını 11 Eylül … saldırıları Filistin’de tam da bu gelişmeler olurken yaşandı. İsrail uluslararası kabul görmüş olan teröre karşı savaş sloganını Filistin’de hayata geçirdi. Amerika’nın da buna karşı çıkması beklenemezdi. Filistin Yönetimi yediği darbelerle büyük sarsıntı geçirdi. ABD
Filistin Yönetimi’nde reform yapılmasını istedi. Yaser Arafat muhatap
olarak kabul edilmez oldu. Filistin’de Başbakanlık Kurumu oluşturuldu.
Mahmud Abbas Başbakan oldu.” Arafat’ın Ölümüyle bütün ipler Abbas’ın
eline geçti. İsrail ve ABD Abbas’ın seçimleri kazanmasını istiyorlardı, oda
olmuştur. Çünkü istenenlerin Abbas’la daha kolay ulaşılacaktır.
İsrail saldırılarına direniş hareketlerinin karşılık vermesi ve konjonktürün
İsrail’den yana olmasından kaynaklanan bir rahatlıkla, Eylül ayında tekrar
başlayan intihar saldırılarını bahane göstererek ilişkiler kesildi. İsrail Başbakanı Şaron, terör eylemlerinin tamamen durmaması halinde Filistinliler ile barış
görüşmeleri yapmayacağını bildirdi. Bu olaylardan sonra taraflar arasındaki
şiddet ve terör faaliyetleri tekrar görülmeye başlandı. İsrail’in bu saldırgan tutumunu devam ettirdi. Hamas liderleri Şeyh Ahmet Yasin ve Rantisi karşı gerçekleştirmiş olduğu suikast; Başbakan Erdoğan tarafından devlet terörü olarak
nitelendirilmiştir. İsrail bu saldırılardan geri durmamış ve yol haritasının işlevsel bir şekilde yoluna devam etmesi de engellemiştir. Şarm El-Şeyh’te Şaron ve
Abbas’ın son görüşmeleri, Şaron’un bazı yerleşim yerlerini boşalma çalışmaları,
bunun yanında Abbas’ın Direniş Hareketleriyle ateşkes konusunda mutabakata varması, İsrail’in şiddet politikasını durduramamıştır.
X. Annapolis Konferansı
30
Annapolis Bush’un işgalci zihniyetini Ortadoğu’ya barış getiren adam unvanını kazanmak için düzenlediği bir konferanstan öte bir şey değildir.
Görüşmeye katılacak iki tarafın lideri de halk desteğinden yoksun ve başı
dertte olan kişilerdir. Olmert hakkında açılan yolsuzluk dosyalarıyla köşeye sıkışmış ve koalisyon hükümetin başbakanı olarak elleri bağlıdır. Diğer
taraftan Filistin lideri Mahmut Abbas’ın görev süresi dolmuş ve Gazze’yi
temsil etme özelliğini yetirmiştir.
Bütün bu gerçekliklerle beraber 27 Kasım 2007’de ABD’nin Maryland
eyaletindeki Annapolis kentinde Ortadoğu Barış konferansı başladı. Toplantıya yaklaşık olarak 50 devlet, finans kuruluşu ve uluslararası kuruluş
katıldı. Annapolis konferansı ele aldığı sorunlar itibariyle konuşulmadan
bitecek gibi görünmüştür. Bu konferansın düzenleme isteği ABD’nin dünya arenasında hukuk tanımazlığının ve işgal politikalarının bir nebze olsa
da gölgeleme isteğinden ortaya çıkmıştır.
Annapolis konferansı, 2001 yılından beri askıya alınmış olan barış görüşmelerinin tekrar başlamasını amaçlamış ise de bu gerçekleşmemiştir.
Annapolis’in en önemli özelliği çözümü çok zor olduğu kabul edilen sorunların ele alınıp barışçıl bir şekilde çözülmesi olarak sunulmuş ise de
1993’te başlayıp 2001’de tıkanan sürece baktığımızda bunun doğru olmadığı görülecektir. Çünkü üzerinde müzakere edilecek üç konu, bunlar:
Kudüs’ün durumu, mülteciler ve sınırlardır. İki taraf içinde mayın tarlası
vazifesi görmektedir. Kim bu alana girip sağlam bir şekilde çıkabilir? Ama
bu konferans İsrail’i tanımayan başta Suriye ve Suudi Arabistan olmak
üzere birçok ülke katılmıştır.
Bu konunun uzmanları bu konferansı Ortadoğu’da yükselen İran etkisinin azaltılmasını sağlamak için düzenlendiği ifadesi gözden kaçırılmamalıdır. Özellikle Suriye’de Golan tepeleri söz konusu kılınarak katılımının
sağlanması buna delil olarak gösterilmektedir. Bazıları ise bu konferansı
bir barıştan çok savaş konferansı olarak tanımladı.
Bu görüşün sahipleri, en büyük sorun ve çatışmanın temel nedeninin
İsrail’in 4. Cenevre Sözleşmesi’nin hükümlerine aykırı olarak Batı Şeria
ve Doğu Kudüs’te toprak ve su kaynaklarına büyük ölçüde el koymasını
göstererek, bu durumda bir Filistin devletinin de gerçekleşebilir olmaktan çıktığını savunuyor.
Filistin ve İsrail arasındaki en büyük anlaşmazlık konusu Kudüs’tür. Kudüs sorunu çözülmedikçe İsrail-Filistin sorunu çözülmesi beklenmemelidir. İsrail’le Filistin arasında beş temel sorun var. Bir, Kudüs’ün nihai statüsünün ne olacağı, İki, kendi içinde bütünlüğü olan entegre bir Filistin
devletinin doğuşu meselesi. Üç, Filistinli mülteciler sorunu. Dört, Yahudi
yerleşimciler meselesi. Beş, ekonomik kaynakların ortak kullanımıdır.
Eğer Birleşmiş Milletlerin kararı geçerliliğini sürdürseydi ve bu kararı referans alan 1993 Oslo barış süreci devam etseydi, İsrail 1967’de işgal ettiği
31
bölgelerden çekilecekti. Bu, İsrail’in Doğu Kudüs’ten de çekilmesi demekti. Böylece 1999 yılı itibarıyla bir Filistin devleti kurulacaktı ve Kudüs’ün
nihai statüsü konuşulacaktı. Ama İsrail 1999’ta bu nihai noktaya gelindiğinde, Oslo barış sürecini durdurdu. Filistin bölgesinde Yahudi yerleşim
merkezleri kurmayı sürdürdü. Kudüs’ün etrafını Yahudi yerleşimleriyle
çevirdi. Böylece entegre Filistin devletinin kurulmasını zorlaştı.
Filistin’in bağımsızlık ilanının üzerinden 20 yıl, Oslo Anlaşması’nın üzerinden 15 yıl geçerken, bir yıllık Annapolis sürecinde de önemli bir adım
atılamadı. Annapolis’in en önemli özelliği çözümü çok zor olduğu kabul
edilen sorunun barışçıl bir şekilde yönetilmesi gerektiğini ortaya koyduğu
söylense de bunun göz boyamaktan ileri gitmediği görüldü. Anlaşma’nın
2008 yılının sonunda imzalanması zorunluluğu gerçekçiliğini kaybettirmiş ve imzalanamamıştır .
Ama İsrail bu dönem içinde boş durmamış ve Filistin’de birçok katliama
imza atmaktan da geri durmamıştır.
Bunlardan bazılar:
1.9 Ocakta Gazze’nin Secaiye ve Zeytun mahallelerinde Hamaslı eski Dışişleri Bakanı Mahmud Zahar’ın oğlu Hüsam Mahmud Zahar’ın da aralarında bulunduğu 20 kişinin öldüğü, 50’den fazla kişinin yaralandığı
operasyonlarını, Şubat başında İsrail’in güneyindeki Dimona’da Filistinli
militanların intihar saldırısında bir kişinin ölümü üzerine yenileri izledi.
2.Gazze’nin kuzeyinden başlayıp güneyine de yayılan 1 Marttaki İsrail
operasyonu, geride 100’den fazla ölü, 350’ye yakın yaralı bırakırken, Batı
Şeria’daki yönetimin bile sabrını taşırıyordu.
3.27 Aralık’ta başlayıp üç hafta süren Gazze saldırısında 1400 insan (ki
bunların çoğu kadın ve çocuklardan oluşuyordu) katledildi. Hem de 2008
senesinin sonunda anlaşmanın imzalanmasının gerekliliği söz konusu
edilmişken Annapolis konferansında.
32
Böylece Annapolis konferansı amacı belli oldu. Her ne kadar Filistin ve
İsrail arasında barış görüşmelerini bir takvime bağlayan bir çözüm ortaya çıkmış görünse de gerçeklikte bunun böyle olmadığı ortaya çıktı.
Annapolis’in gerçek amacı; ABD’in Ortadoğu’da yürütmüş olduğu emperyalist söylemine kılıf bulmak. Filistin’de yeni bir “barış saldırısı” ile Arap
kamuoyunda bir makyaj operasyonu yapılırken arka planda İsrail’in başına dert olan Hamas‘a ve direnişçi dinamiklere karşı bir tasfiye planı çıkarmak.
Yeniden başlatılacak “barış süreci” ile Gazze‘ye hapsedilen Hamas’ı etkisizleştirirken Filistin’in “meşru ve tek lideri” Mahmut Abbas’ın konumunu güçlendirmek olmuştur. Ama bunu sağlayamamıştır.
Ha’aretz Gazetesi’nin de ifade ettiği “İsrail’in barış istediğine şüphe yok.
Ancak küçük bir detay unutulmuş gibi görünüyor: İsrail, hiçbirini yerine
getirmeye niyetli olmamakla birlikte, şimdiye kadar yerleşim faaliyetlerini
dondurmaya yönelik bir düzine bağlayıcı anlaşma imzaladı. 40(aslında 61)
yıllık işgal boyunca, imzalanan tüm anlaşmalar ve verilen sözlere rağmen
yeni yerleşimlerin inşası, sadece üç yıl süresince durduruldu. İsrail’in bu
defa farklı davranacağına inanmamız içinse hiçbir sebep yok.” Ve devam
ediyor gazete “İsrail’in işgal altındaki topraklardaki mezalim, suikastlar,
açlık, kontrol noktaları, toplu tutuklamalar ve kuşatmalar gibi kötülüklerinden hiçbiri, onun gerçek emellerini yerleşim meselesi kadar açığa çıkarmamıştı. İşgal altındaki topraklar üzerinde inşa edilen her ev, her kule ve
her yol, İsrail’in geleceğe dair emellerinin birer tanığı. İsrail barış istemiyor.
İsrail işgal istiyor. Barış ve Filistin devleti konusunda ciddi olunsaydı, oralara bir kulübe bile dikilmezdi. Oslo, Camp David ve yol haritası; İsrail’in
tarihindeki en vahşi yatırıma nokta koyamadı. Kısa bir hatırlatma: Oslo
Anlaşması’nın yedinci maddesinde İsrail, “Nihai statü görüşmelerinin tamamlanmasından önce hiçbir taraf sahadaki durumu değiştirecek adımlar
atmayacaktır” ifadesinin altına imza atmıştı. Bunu takip eden 10 yıl boyunca, yerleşimcilerin sayısı iki katına çıktı. Peki Ehud Barak’ın başbakanken
sarf ettiği barış çabalarına ne demeli? Hükümetinin 18 aylık süresi boyunca, İsrail 6 bin 45 yerleşim biriminin temelini attı.”
Başarısızlığı Açıklamak İçin Kullanılan Nedenler:
“İlk olarak uzmanlar, bu toplantılar sonrasında ortaya çıkan nihai sonuç belgesini uygulayabilecek politik gücün ne Olmert başkanlığındaki İsrail tarafında, ne
de Abbas başkanlığındaki Filistin tarafında olmadığına dikkat çekiyor. İsrail’de
Kadima’nın koalisyon ortaklarından Yisrail Beitenu partisinin başkanı Avigdor Lieberman ve ultra ortodox Shas partisinin başkanı Eli Yishai, bu toplantılarda temel
sorunlar üzerinde konuşulmasına karşı olduklarını her fırsatta dile getirdiler.
Eli Yishai, eğer Kudüs konusu ortak açıklamada yer alırsa, koalisyondan
çekilme tehdidinde bile bulundu.
Filistin lideri Mahmut Abbas’ın durumu ise Olmert’den de kötü. Ortada parçalanmış bir Filistin, El-Fetih güçleri egemenliğindeki Batı Şeria ve
Hamas kontrolündeki Gazze var. Devlet kuruluşları tam kapasiteleriyle
çalışamıyor.
33
Annapolis sürecinde her iki tarafın da performansını gözlemleyecek ve
değerlendirecek anahtar bir rol üstlenen Amerika’nın da kendi liderlik
sorunları var. Oslo Süreci’ndeki Clinton’ın ve o dönemin ABD’sinin uluslararası itibarı, Bush ve bugünkü ABD’ninki ile kıyaslanamayacak kadar
yüksekti. Bush yakın dönemde ayrılacağı için, özellikle Amerikan Kongresi ve Senatosu’nun Demokratların eline geçmesi ile beraber, artık yetkisi
zayıflamış bir Başkan olarak değerlendiriliyor.
Annapolis toplantılarının kendisi, nihai İsrail-Filistin barışı için gerekli
olan parametrelere değinmedi. Kudüs’ün statüsü, mülteciler sorunu gibi
temel konular bu toplantılar sırasında konuşulmadı. Bu konulara ortak
açıklamada bile değinilmemiş olması, ne kadar hassas ve zorlu konular
olduklarını bir kere daha kanıtlıyor. Olmert’in koalisyon ortaklarından
bazıları, Kudüs’ün statüsü konusuna ortak açıklamada değinilirse, koalisyondan çekileceklerini açıklamışlardı. Bu sonuç şu an için ertelenebildi
ama önümüzdeki bir sene boyunca, tüm bu zorlu temel konular üzerinde
müzakereler sürerken Olmert koalisyonu bozulmadan kalabilecek mi sorusu hala cevap bekliyor.
Toplantıya katılan liderler, Aralık 2008’e kadar, yani ABD Başkanı George Bush’un ikinci ve son başkanlık dönemi sona ermeden önce, barış
anlaşmasına ulaşma amacında olduklarını beyan ettiler. Orta Doğu’da
geçip giden süre bitimlerine çok alışan halk ve medya, bu tarihi gerçekçi
bulmuyor. Uzmanlar, Annapolis Deklarasyonu’nda, Yol Haritası’nda karşılaşılan zorunlulukların Amerika tarafından nasıl koordine edileceğine
dair bir mekanizmanın detaylarının anlatılmamış olduğunu düşünüyor.
Amerika’nın iki tarafın başarı ya da başarısızlıklarını ölçmek için nasıl bir
yol kullanacağına değinmediği için bu deklarasyon eleştiriliyor.”
34
İçinde bulunduğumuz şartlarda Filistin meselesinin çözümünün daha çok
ABD’nin elinde olduğu ortadadır. Fakat ABD yönetiminin mevcut tutumunun da çözüme yönelik bir tutum olduğunu söylenemez. ABD açık bir şekilde taraf tutmakta ve doğrudan veya dolaylı olarak İsrail yönetimini desteklemektedir. BM Güvenlik Konseyi’ne getirilen, “Arafat’ın sürgüne gönderilmemesi”, “İsrail saldırısının kınanması” gibi İsrail’e yönelik karar tasarılarını veto etmektedir. ABD’nin bölgeye yönelik mevcut politikasının kalıcı
bir çözüm getirmeyeceği görülmüştür. Yine de, problemin kalıcı çözümü
ABD’nin elindedir. Bölgede kalıcı bir çözümün gerçekleştirilmesi için, ABD,
taraflardan birini cesaretlendirici tutumuna son vermeli, daha aktif ve daha
tarafsız olmalı ve adil davranmalıdır. Adaletli davranılmadığı sürece Filistin
meselesine kalıcı bir çözüm bulunması mümkün gözükmemektedir.
“Filistin’de bugün ortaya çıkan durum büyük ölçüde Irak’ın işgali sonrası
ortaya çıkan durumun sonucudur. Amerika bu durumu İsrail işgal devletinin geleceğini ve işgal ettiği topraklar üzerindeki hâkimiyetini garantiye
alma amacıyla değerlendirmek istemektedir. Bu da gösteriyor ki Filistin
davası dünyadaki dengelerle çok yakından irtibatlıdır. Bu, tarihte de böyle olmuştur gelecekte de böyle olacaktır. Bu açıdan Müslüman halkların
hürriyetleri ve bağımsızlıkları ile ilgili hak mücadelesinde Filistin davasına öncelik verilmesi, bu davanın mutlaka sahiplenilmesi gerekmektedir”
Bütün bunlardan hareketle BM 242 ve 338 sayılı kararları göz önünde
bulundurularak varılacak bir çözüm görünmemektedir. Oslo’dan başlayan süreç İsrail sanki hiçbir karar yokmuş ve hiçbir imza atılmamış gibi
sürece tekrar başa dönerek zaman kazanmaya ve barışa yanaşmayan taraf
olarak görünmektedir. Ne yazık ki ABD’nin desteğiyle sürekli kendini barış taraftarı olarak göstermektedir dünya kamuoyuna ve bunda da başarı
sağlamıştır.
Barış görüşmeleri için İsrail’in dış politika zihniyetini oluşturan yapının
kırılmaması durumunda çözüme ulaşılamayacağı gerçeği unutulmamalıdır. Çünkü Filistinlilerin içinde bulundukları durum açık cezaevi olmaktan öte bir şey olarak görünmemektedir. Gardiyanlar istedikleri zaman
mahkûmlara ulaşıp, işkencelerini yapabilirler. Filistin’in içinde bulunduğu durum bunun açık bir örneğini oluşturmaktadır. Bu durum engellenemedikten sonra hiçbir anlaşma sorunu temelde çözemeyecektir.
35
Kaynaklar
Ali Öner, Dünden Bugüne Filistin, İstanbul: Ekin Yayınları, 2006
Allegro Pacheco “ Çiğnenen Ahit: Oslo Anlaşmaları” Carey (der.)
Bekir Abdulmun’am, Devlet Filistin Mutemed es-Selam min Madrid ila
Oslo, Beyrut: Dar el-Şuruk, 1994
Bülent Aras, Filistin İsrail Barış Süreci ve Türkiye, İstanbul:Bağlam Yay., 1997.
David Makovsky, Making peace with The PLO-The Rabin Governmest’s
Road to the Oslo Accord, Oxford: Westuiew press, 1996
Edward W. Said, “Filistinliler Kuşatma Altında”,Carey, (der.)
Fahir Armaoğlu, Filistin Meselesi ve Arap İsrail Savaşları (1948-1988),
Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 1989
Glenn E. Robinson, “Güçlünün Barışı” Roana Carey, (Der.), Yeni intifada,
İstanbul: Everest Yayınları, 2002
Hayrettin Turan “Dünyanın Barut Fıçısı”, Tarih ve Düşünce, Haziran 2002 Sayı: 6
Lamis Andani, “Redefisning Oslo: Negatiating the Hebron protocal”, Journal of Palestine Studies, Spring 1997
Lutfullah Karaman, Uluslararası İlişkiler Çıkmazında Filistin Sorunu, İstanbul: İz Yayıncılık, 1991
Mete Çubukçu, Bizim Filistin, İstanbul: Siyah Beyaz Metis Gençel, 2002
Mouin Rabbani, “Envai Çeşit Başarısızlık: Oslo ve El-Aksa
İntifadası”,Carey (der.)
Noam Chomsky, Yeni Dünya Düzeninde Yalanlar ve Gerçekler, (çev. Selene Göbelez), İstanbul: Mavi Ada Yayınları, 2000
Pual Findley, ABD’de İsrail Lobisi, (çev. Mustafa Özcan, Ahmet Asrar) İstanbul: Pınar Yayınları, 1994
Reich, Bernard. An Historial Encyelopedia of the Arab-İsraeli Confliet,
London: Ald-yeh Press, 1996.
36
Reşat Arım, Mayıs 2003http://www.foreignpolicy.org.tr/tur/makale/rarim_020503.htm
Ribhi (Ebû Firas) Halloum, Belgelerle Filistin, Dün, Bugün, Yarın, Alan
Yayıncılık,1989
Roana Carey (der.), Yeni İntifada, İstanbul: Everest Yay., 2002.
Robert Littell, Şimon Peres: Bir Politikacıyla Söyleşi, çev.: Nihal Önal, İstanbul: AB Kitapçılık, 1998.
Sabahattin Şen (haz.) Su Sorunu Türkiye ve Ortadoğu, İstanbul: Bağlam
Yayınları, 1993
William B. Quandt, Peace Process, American Diplomacy and the ArabIsraeli Conflist since 1967, Washington: The Brookings Instıtution, DC
1993
Yehuda Lukacs, Documents on the Israeli-Palestinian Conflict 1967-1983,
London: Cambridge University press, 1984
http://www.salom.com.tr/Default.aspx?PID=2&HID=6418
http://www.tepav.org.tr/tur/admin/dosyabul/upload/annapolis.pdf
http://www.vahdet.com.tr/filistin/dosya2/0578.html
37
AV. BİLAL KOLDAŞ
CV
1972 yılında Gaziantep’te doğdu. 1997 yılında Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu. 10 yıldır serbest avukat olarak çalışmaktadır. Hukukçular Derneği başta olmak üzere çeşitli sivil toplum örgütlerinin yönetiminde bulunmuş ve siyasi partilerde görev almıştır. Şu an
Filistin Platformu Hukuk Komisyonu başkanlığını yürütmektedir.
GİRİŞ
İsrail işgal güçlerinin Filistin’e yönelik saldırıları, aynı zamanda her seferinde savaş suçu, insanlığa karşı suç ve soykırım suçu gibi uluslar arası
ağır nitelikte suç işleyen İsrailli askerlerin ve diğer yetkililerin yargılanması sorununu da beraberinde getirmiştir.
Özellikle saldırı zamanlarında bilgi eksikliği ve kirliliği sebebiyle, yargı mekanizmasıyla ilgili karışık bir tablo çizilmiş ve dünya kamuoyuna
yanlış bilgiler aktarılmıştır. Uluslar arası Ceza Mahkemesinin merkezi
Lahey’de bulunduğu için bu mahkeme çoğu zaman Lahey Adalet Divanı
ve yine Lahey’de kurulan Eski Yugoslavya Uluslar arası Ceza Mahkemesiyle karıştırılmıştır. Bunun haricinde suç işleyen zanlıların Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde veya başka Uluslar arası makamlar nezdinde
yargılanacağına ilişkin haberler de yapılmıştır. Hatta daha önce adını hiç
duymadığımız ve gerçekte de var olmayan bir takım mahkemelerin adı
zikredilmiştir.
Uluslar arası ağır nitelikte suç işleyen İsrailli zanlıların, Uluslar arası Ceza
Mahkemesinde veya ulusal mahkemelerde yargılanması sorununu irdelerken öncelikle anılan mahkemelerin tanınması ve yargılama yetkisinin
sınırlarının bilinmesi gerekmektedir. Ancak bu aşamadan sonra gerek Filistinlilerin gerekse İsraillilerinin mahkemeler karşısındaki konumlarını
tespit etmek ve sağlıklı değerlendirmeler yapabilmek mümkün olacaktır.
Tebliğimizde Uluslar arası Ceza Mahkemesi ile birlikte evrensel yargı yetkisi, bu yetkinin ulusal mahkemelerde kullanılması ve alternatif yargılama yolları konu edilecektir.
38
I. BÖLÜM
ULUSLAR ARASI CEZA MAHKEMESİ
TARİHİ SÜREÇ
2002 yılında Hollanda’nın Lahey kentinde kurulan Uluslararası Ceza
Mahkemesinin kuruluşu uzun bir sürece dayanmaktadır.
Geçmiş dönemlerde, savaşlarda galip gelen taraflar, mağlup taraf fertlerini dilediği gibi cezalandırabiliyordu. Savaş esirlerinin köle olarak kullanılması da yaygın bir uygulamaydı.
Savaş sırasında veya sonrasındaki uygulamalar genelde anlaşmalara, örf
ve adet hukukuna veya tarafların dini ve ahlaki değerlerine göre değişiklik
arz ediyordu.
Örneğin İslam dini savaşa bir takım kurallar getirmişti. İslam’a göre; istila, sömürü ve tecavüz gibi saldırılar meşru sayılmamış, ayrıca çocukların,
kadınların, yaşlıların, yatalak hastaların, mecnunların, sakatların, savaşa
iştirak etmeyen din adamlarının, esnaf ve çiftçi gibi sivil halkın öldürülmesi yasaklanmıştır. Aynı şekilde insanlara işkence yapmak, cesetlerden
organ kesmek, düşmanın savaşı kazanmasına vasıta olabileceklerin haricindeki evleri yıkmak, hayvanları öldürmek ve bitkileri kesmek veya tahrip etmek men edilmiştir. Toplu ölümlere yol açabilen mancınık ve top
gibi silahların meşruiyeti de zamanla sorgulama konusu olmuştur.
16. yüzyılda yaşayan Hollandalı düşünür Hugo Grotius, savaşan devletlerin bazı yükümlülük ve yasaklara uyması gerektiği fikrini savunmuştur.
Modern silahların tahrip güçlerinin fazla olması, bu konuda uluslar arası
düzeyde adımlar atılmasını gerektirmiştir.
Bu yolda 1864 yılında İsviçre’de “Savaşta yaralananların korunmasına
ilişkin Cenevre Sözleşmesi” imzalanmıştır. 1899 ve 1907 yıllarında yapılan Lahey Konferanslarında savaş hukuku alanında bir takım kurallar
imza altına alınmıştır.
Birinci Dünya Savaşı sonunda imzalanan Versailes Antlaşmasında, başta
Alman İmparatoru olmak üzere savaş suçlularının yargılanması ve cezalandırılması konusunda hükümlere yer verilmişti. Ancak savaş sonrasında yaşanan bazı gelişmeler, yargılamaya ilişkin anlaşma hükümlerinin
hayata geçirilmesini mümkün kılmamıştır.
39
Yine Birinci Dünya Savaşı sonrasında Osmanlı Devleti’nin galip güçler
tarafından paylaşılmasını öngören 1920 tarihli Sevr Anlaşmasında da,
savaş suçlularının yargılanması konusunda maddeler yer almaktaydı. Ancak bu antlaşma, Meclisi Mebusan tarafından onaylanmamıştır. Ayrıca
Yunanistan dışında, antlaşmayı imzalayan diğer ülkeler tarafından paylaşım sorunları nedeniyle onaylanmadığı için bu antlaşma “ölü antlaşma”
şeklinde değerlendirilmiş ve uygulama alanı bulamamıştır.
İkinci Dünya Savaşı sonuna gelindiğinde yaklaşık 72 milyon insanın hayatını kaybetmişti. 1945 yılında savaş suçlularını yargılamak üzere Nürnberg Uluslar arası Askeri Mahkemesi (Nürnberg Tribunal) ve akabinde
1946 yılında Tokyo Uluslar arası Uzak Doğu Askeri Mahkemesi (The International Military Tribunal fort he Far East) kuruldu. Ancak bu mahkemeler, galip devletlerin isteği doğrultusunda kurulmuş ve yargılama
yapmıştı. Bu nedenle anılan mahkemelerin bağımsız olduğunu söylemek
mümkün değildir.
1948 yılında Birleşmiş Milletler Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi imzalandı. BM Genel Kurul’u, BM Uluslar arası Hukuk Komisyonu’na çağrıda bulunarak daimi olarak görev yapması
planlanan Uluslar arası Ceza Mahkemesi Statüsünün hazırlanmasını istedi. Ancak araya soğuk savaş girdiğinden bu girişimler askıya alındı.
1989 yılında Trinidad ve Tobago devleti, “sınıraşan nitelikteki uyuşturucu
ticareti” suçunun yargılanması için daimi ve evrensel nitelikte bir uluslar
arası ceza mahkemesinin Birleşmiş Milletler bünyesinde kurulmasını teklif
etti. Yapılan bu teklif UCM’nin kuruluşuna giden süreci de başlatmış oldu.
1990’lara gelindiğinde; soğuk savaş sonrasında S.S.C.B’nin dağılmasının
ardından Eski Yugoslavya’da karışıklık baş göstermişti. Özellikle Bosna
Hersek’te yaşanan etnik çatışmaların yoğunlaşarak artması üzerine Birleşmiş Milletler nezdinde, uluslar arası bir mahkemenin kurulması gündeme geldi. 25 Mayıs 1993 tarihinde, Birleşmiş Milletler Antlaşmasının
7. maddesine istinaden, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararıyla
Yugoslavya ile ilgili Uluslar arası Ceza Mahkemesi (Inernational Criminal
Tribunal For The Former Yugoslavia-ICTFY) kuruldu. Bu mahkemenin
merkezi Lahey’dedir ve 2010 yılına kadar çalışmalarını bitirmesi beklenmektedir. (Sanık listesinin en başlarında yer alan ve Sırp Kasabı lakabıyla
tanınan Radovan Karadziç 2008 yılında yakalandı. 2001 yılında yakalanan Slobodan Miloşeviç ise 2006 yılında hücresinde ölü bulundu.)
40
Eski Yugoslavya’da meydana gelen olayların sıcaklığı devam ederken 1994
yılında tüm dünyanın gözü bir anda Raunda’ya çevrildi. Ruanda’da yaşayan
Hutu ve Tutsi kabileleri arasında yaşanan anlaşmazlıklar bir anda katliama dönüşmüştü. Hutuların Tutsilere ve ılımlı Hutulara karşı gerçekleştirdiği ve özellikle kesici aletlerin kullandığı ve yaklaşık 5 ay süren saldırılarda 800.000 insan vahşice katledildi. Vahşetin boyutları o kadar artmıştı
ki parası olan kurbanlar, katillerine kurşun parası ödeyerek daha rahat bir
ölümü satın alıyorlardı. Bu arada Birleşmiş Milletler olayların başından
beri sessizliğini sürdürüyordu. Başarısız Somali operasyonundan sonra
bölgeden uzaklaşmak isteyen ABD ise, öldürülen 10 BM askerini bahane
ederek BM Barış Gücü Askerlerinin bölgeyi boşaltmasını sağladı. Bunun
üzerine saldırılar daha da yoğunlaştı. Fransa’nın Hutuların yanında yer
almasıyla katliamın boyutu daha da arttı. Ruanda’da yaşanan gerginliğin
artması ve uluslar arası barışı tehdit etmesi üzerine Birleşmiş Milletler,
Afrika Birliği Örgütü’nün ve diğer örgütlerin çalışmalarını desteklediğini
açıkladı ancak olayların sona erdirilmesi için aktif bir rol üstlenmedi.
Savaşın sona ermesinden sonra Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi,
1994 yılında aldığı 955 sayılı kararla Raunda Uluslar arası Ceza Mahkemesinin (International Criminal Tribunal for Rwanda) kurulmasını kararlaştırdı. Mahkeme Tanzanya’nın başkenti Arusha’da kuruldu. Bu mahkemenin de çalışmalarını 2010 yılına kadar tamamlaması beklenmektedir.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararları doğrultusunda kurulan
Eski Yugoslavya ve Ruanda Mahkemelerinin ortak özelliği Ad Hoc nitelikte olmalarıdır. Latince “amaca özel” manasına gelen ad hoc tabiri, bir
soruna yönelik geçici bir çözümü anlatmak için kullanılır.
Bu nedenle anılan mahkemelerin yargı yetkisi; belirli bir zaman dilimi
içinde, belirli yerlerde işlenen uluslar arası ağır nitelikteki suçlarla sınırlı
kalmıştır. Örneğin Ruanda Mahkemesinin zaman bakımından yetkisi, 1
Ocak 1994 ile 31 Aralık 1994 tarihleri arasında işlenmiş suçlarla sınırlandırılmıştır.
Yaşanan bu acı tecrübeler, UCM’nin kurulması sürecini hızlandırdı. Daimi nitelikte görev yapması planlanan UCM’nin kurulması için yapılan
çalışmalar sonunda 15 Haziran-17 Temmuz 1998 tarihleri arasında BM
tarafından Roma’da bir konferans düzenlendi. Konferansın son gününde
Uluslar arası Ceza Mahkemesinin kuruluşunu, işleyişini, suçları, cezaları
ve diğer konuları düzenleyen Roma Statüsü (Rome Statue) imzaya açıldı.
Yapılan oylamada 120 ülke statünün kabulü yönünde oy verdi. ABD, Irak,
41
Çin, Libya, İsrail, Katar ve Yemen’den oluşan 7 devlet aleyhte oy kullandı,
21 devlet ise çekimser kaldı. Türkiye, terörizm ve uyuşturucu kaçakçılığı
suçlarının statüde düzenlenmemesi sebebiyle statüyü onaylamadı. (Ancak Türkiye’nin ısrarı ile bu suçların, Roma Statüsünün yürürlüğe giriş
tarihinden başlayarak 7 yıl sonra toplanması öngörülen “Gözden Geçirme
Konferansı” gündemine konularak tanımlanması yönünde karar alındı.)
Statünün 126. maddesi uyarınca en az 60 devletin onayı şartının gerçekleşmesiyle birlikte Uluslar arası Ceza Mahkemesi 1 TEMMUZ 2002 tarihinde resmen kurulmuş oldu.
2009 yılı Mayıs ayı itibariyle Roma Statüsünü 139 devlet imzalamış, 108
ülke ise onaylamıştır. Avrupa Birliği üyesi ülkelerinden sadece Çek Cumhuriyeti sözleşmeyi onaylamamıştır ancak bu ülke de onay aşamasına gelmiştir.
MAHKEMENİN ÖZELLİKLERİ
1. Eski Yugoslava ve Ruanda Mahkemeleri geçici olarak kurulmuş olmasına rağmen UCM sürekli nitelikte yargılama yapacak ilk mahkemedir.
2. Mahkeme, devletleri değil şahısları yargılamaktadır.
3. Mahkeme, ulusal ceza yargı yetkisini tamamlayıcı niteliktedir. Eğer
ulusal mahkemeler yargılama noktasında isteksiz davranır, yetersiz kalır
veya yargı yetkisini Uluslar arası Ceza Mahkemesine devrederlerse UCM
devreye girecektir.
4. Mahkeme, resmi sıfata dayalı herhangi bir ayırım yapmadan tüm zanlıları yargılama yetkisine sahiptir.
(Sudan devlet başkanı Ömer El Beşir, resmi sıfatı devam ederken yargılanan ilk kişidir.
Oysa ki 11 Nisan 2000 tarihinde bir Belçika Soruşturma Hakimi, ırki
nefreti körükleyerek çok sayıda Tutsi sivilin katledilmesinde rolü olduğu
iddia edilen Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nin görevdeki Dışişleri Bakanı Abdulaye Yerodia Ndombasi hakkında uluslar arası tutuklama emri
çıkarmıştı. Demokratik Kongo Cumhuriyeti hükümetinin başvurusu üzerine Lahey Adalet Divanı; anılan tutuklama emrinin, DKC’nin Dışişleri
Bakanının uluslar arası hukuk tarafından sağlanan dokunulmazlık ve bağışıklığına saygı çerçevesinde iptal edilmesine karar vermiştir.
42
1989 yılında Fransız UTA Hava Yollarına ait Attentats isimli bir yolcu
uçağına düzenlenen ve 170 kişinin öldüğü bombalı saldırıdan sorumlu
olduğu gerekçesiyle 1999 yılında Libya Lideri Muammer Kaddafi aleyhinde Fransa’da dava açılmıştı. Paris İstinaf Mahkemesi, Kaddafi’nin egemen
bağışıklığa sahip olmadığı yönünde verilen kararı onaylamış, ancak Fransız Temyiz Mahkemesi bu kararı bozmuştu. Bu kararla Temyiz Mahkemesi, Kaddafi’nin dokunulmazlığının kalkmadığına hükmetmiştir.)
ULUSLAR ARASI CEZA MAHKEMESİNİN YARGI YETKİSİ
Roma Statüsünün 4. maddesine göre, Mahkeme, statüde ön görülen görev ve yetkilerini, herhangi bir taraf ülkesinde ve özel bir anlaşma ile herhangi bir devletin ülkesinde uygular.
Bir devletin UCM’nin yetkisini kabul etmesi için kural olarak Roma Statüsünü onaylaması gerekir.
(İsrail Roma Statüsünü 31 Aralık 2000 tarihinde imzalamıştır. Ancak Statü parlamento tarafından kabul edilmediği için İsrail, Statünün tarafı değildir. Dolayısıyla mahkemenin yargı yetkisi dışındadır)
YARGI YETKİSİ TANINAN SUÇLAR
Roma Statüsünün 1. maddesine göre mahkemenin yargı yetkisi, uluslar
arası toplumu bir bütün olarak ilgilendiren en ciddi suçlar ile sınırlıdır.
Mahkeme, Statüye uygun olarak aşağıdaki suçlar hakkında yargılama yetkisine sahiptir:
1. Soykırım suçu
2. İnsanlığa karşı suçlar
3. Savaş suçları
4. Saldırı suçu
Statüde soykırım suçu, insanlığa karşı suçlar ve savaş suçları ayrıntılı olarak tanımlanmıştır. Ancak Statüde yer almasına karşın saldırı suçu bugün
itibariyle tanımlanmamıştır.
43
YARGI YETKİSİNİN ROMA STATÜSÜNÜ KABUL EDEN DEVLETLER
ZAMAN İTİBARİYLE YARGI YETKİSİ
Statünün 11. maddesine göre; Mahkeme, Statünün yürürlüğe girmesinden sonra işlenen suçlar üzerinde yargı yetkisine sahiptir. (1 Temmuz
2002)
Eğer bir devlet, Statü yürürlüğe girdikten sonra bu Statüye taraf olursa,
devlet tarafından aksi bir bildirimde bulunulmadıkça Mahkeme, o devlet
için yargı yetkisini sadece Statüye taraf olduktan sonra işlenen suçlar için
kullanabilir.
YARGI YETKİSİNİN KULLANILMASINA İLİŞKİN ÖN KOŞULLAR
Statünün 12. maddesine göre;
1. Bir devlet, bu Statüye TARAF OLMAKLA 5. maddede bahsi geçen suçlarla ilgili olarak Mahkemenin yargı yetkisini kabul etmiş olur
2. Aşağıdaki devletlerden bir veya daha fazlası Statüye TARAF İSE YA DA
3. PARAGRAFA UYGUN OLARAK YARGI YETKİSİNİ TANIMIŞ İSE Mahkeme … yargı yetkisini kullanabilir
a) Toprakları üzerinde sorun teşkil eden olayın meydana geldiği devlet ya
da suç, bir uçak veya gemide işlenmiş ise gemi veya uçağın kayıtlı bulunduğu devlet,
b) Suçlanan kişinin vatandaşı olduğu devlet
3. Bu Statüye taraf olmayan devlet … Mahkeme Yazı İşleri Dairesine sunacağı bir bildirge ile suç konusu olayla ilgili olarak Mahkemenin yargı
yetkisini kabul edebilir.
(Mahkeme önündeki davalardan Demokratik Kongo Cumhuriyeti davası,
DKC devlet başkanının mahkeme savcısına gönderdiği ve ülkesinde işlenen suçların UCM tarafından soruşturulmasını talep ettiği mektup neticesinde açılmıştır.
Bu madde kapsamında Filistin Adalet Bakanı Ali Haşan, 21 Ocak 2009
tarihinde UCM’ye bir mektup göndererek mahkemenin yargı yetkisini tanıdığını bildirmiştir). (Bkz. Sonuç)
44
YARGI YETKİSİNİN KULLANILMASI
Roma Statüsünün 13. maddesine göre Mahkeme, aşağıdaki koşullarda
yargı yetkisini kullanabilir
1.Bir veya birden fazla suçun işlenmiş göründüğü bir durumun bir TARAF
DEVLET TARAFINDAN mahkeme savcısına bildirilmesi
2. Bir veya birden fazla suçun işlenmiş göründüğü bir durumun birleşmiş
milletler güvenlik konseyi tarafından mahkeme savcısına bildirilmesi
(31.03.2005 tarihinde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Uluslar arası Ceza Mahkemesi Roma Statüsünün 13/b maddesiyle kendisine verilen
yetkiyi kullanarak 1593 numaralı kararı ile Darfur/Sudan’daki durumu
UCM Savcılığına bildirmiştir)
3. Bir suçun işlendiğine dair savcı tarafından 15. madde gereğince soruşturma başlatılması
SAVCI
Statünün 15. maddesine göre savcı, Mahkemenin YARGI YETKİSİ ALANINA giren suçlarla ilgili bilgilere dayanarak kendiliğinden soruşturma
açabilir
(Bu madde kapsamında dünyanın çeşitli ülkelerindeki Sivil Toplum Kuruluşları ve Bolivya hükümeti, son Gazze saldırıları sebebiyle UCM savcılığına suç duyurusunda bulunmuşlardır. Yapılan bazı başvurularda YETKİ
HUSUSUNDA kullanılan argümanlardan en güçlü olanı; suça karışmış İsrail askerlerinin bazılarının, Roma Statüsünü onaylayan devlet vatandaşı
olmaları (çifte vatandaşlık taşımaları)dır. Bu sebeple suça karışan sorumlular hakkında dava açılması muhtemeldir.)
BÖLÜM SONUCU
1.İsrail, Roma Statüsünü onaylamadığı için bu statüye taraf değildir. Statüye taraf olmayan bir devlet vatandaşının kural olarak UCM’de yargılanması söz konusu değildir.
2.Filistin’in devlet statüsü tartışmalı olduğu için Roma Statüsünün şu an
itibariyle Filistin tarafından kabulü gibi bir durum söz konusu değildir.
Böyle bir durum söz konusu olsa bile mahkeme ancak statünün onaylandığı tarihten itibaren işleyecek suçları soruşturacaktır.
45
3.Statünün 12. maddesine dayanarak Filistin Adalet Bakanı UCM’ye müracaat etmiş ve mahkemenin yargı yetkisini kabul ettiklerini bildirmişse
de, yine Filistin’inin devlet statüsü sorunu sebebiyle bu müracaata karşı
olumlu bir cevap verilmesi zayıf bir ihtimal olarak görülmektedir.
4.İsrailli zanlıların Uluslar arası Ceza Mahkemesinde yargılanması ancak Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararıyla mümkündür. Ancak
Konsey’in böyle bir karar alması Amerika’nın varlığı ve daimi üyelik statüsü devam ettiği müddetçe mümkün gözükmemektedir.
5.Aynı şekilde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin, Eski Yugoslavya
ve Ruanda Mahkemeleri gibi ad-hoc mahkemeler kurması beklenmemelidir. Sürekli görev yapan bir mahkemenin varlığı ve Birleşmiş Milletler
Güvenlik Konseyinin, statünün tarafı olmayan bir ülkede işlenen suçların
yargılanması için UCM’yi yetkili kılabilecek bir konuma sahip olması bu
aşamadan sonra bir ad-hoc mahkeme kurulması ihtimalini tamamen ortadan kaldırmaktadır.
6.İsrail vatandaşı olduğu halde aynı zamanda Statüyü onaylayan başka
bir devletin vatandaşlığını taşıyan zanlıların UCM’de yargılanması mümkündür. Ancak bu kaygı dolayısıyla İsrail, saldırılarda rol alan asker ve
komutanların kimliklerini gizlemekte ve fotoğraflarının çekilmesini ve
yayınlanmasını engellemeye çalışmaktadır. Bu noktada herhangi bir soruşturma açılsa bile fail açısından ispat sorunu gündeme gelebilecektir.
II. BÖLÜM
EVRENSEL YARGI YETKİSİ VE İSRAİLLİ SORUMLULARIN ULUSAL
MAHKEMELERDE YARGILANMASI SORUNU
GİRİŞ
1935 tarihli “Harvard Ceza Yargılamasına Dair Taslak Sözleşmesi” ne
göre devletler aşağıda belirtilen ilkeler doğrultusunda ceza yargılaması
yapmaya yetkilidir.
1. Yer yönünden yetki ilkesi (Jurisdiction based on the territoriality principle)
Her devlet kendi hakimiyet alanı içerisinde işlenmiş suçları yargılayamaya yetkilidir.
2. Etken kişilik ilkesi (Jurisdiction based on the active personality principle)
46
Bir devlet, kendi sınırları dışında suç işleyen vatandaşını yargılama yetkisine sahiptir.
3. Edilgen kişilik ilkesi (Jurisdiction based on the passive personality
principle)
Bir devletin vatandaşı, sınır ötesinde işlenmiş bir suçun mağduru olmuşsa, mağdurun tabi olduğu devlet ülke dışı yargılama yetkisine sahiptir.
4. Koruma ilkesi (Jurisdiction based on the protective principle)
Bir devletinin güvenliğine, milli sembollerine, ekonomik çıkarlarına
ya da kurumlarına karşı suç işlendiğinde, ilgili devletin yargılama yetkisi vardır.
5. Evrensel yetki ilkesi (Universal Jurisdiction)
Bazı suçların ağırlığı nedeniyle her devletin, kendi sınırları dışında, başka
bir ülke vatandaşının yine başka bir ülke vatandaşına karşı işlemiş olduğu
suçları yargılama yetkisi vardır. (Bu yetki çok az ülke tarafından kullanılmaktadır.)
EVRENSEL YARGI (UNIVERSAL JURISDICTION)
Evrensel yargı ilkesi, Uluslar arası Ceza Hukukunun en tartışmalı konuları arasında yer almaktadır. Evrensel yetki, insanoğluna karşı işlenen savaş
suçları, soykırım, esir ticareti, korsanlık, eşkiyalık gibi suçların doğasından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle suçun işlendiği yer, failin milliyeti,
mağdurun milliyeti ya da bu sayılanların yargılamayı yapacak devlet ile
bağlantısının olup olmaması, yargı yetkisinin kullanılması açısından gerekli görülmemiştir.
TARİHİ SÜREÇ
Bazı hukukçular, evrensel yargı yetkisini Roma Hukukuna kadar dayandırmışlardır. Iustinianus tarafından 5. yüzyılda derlenen Corpus Iuris Civilis isimli külliyatta zanlının yakalandığı yerde yargılanması gerektiğine
ilişkin hükümlerin varlığı bu yaklaşıma delil gösterilmiştir.
Uluslar arası Hukukun babası olarak tanınan ünlü Hollandalı düşünür
Hugo Grotius 1625 yılında “Savaş ve Barış’ın Hakları Üzerine” isimli bir
eser yazmıştır.
47
Bu eserinde Grotius;
“Krallar, ve krallara denk güçlerle teçhiz edilmiş olanlar, sadece kendileri veya tebaalarına karşı işlenmiş kötülüklere değil ayrıca kendilerini
özellikle ilgilendirmeyen ama tabii hukuku ve milletler hukukunu ihlal
edenleri de cezalandırmak hakkına tam olarak haizdirler.…Çünkü başkalarının intikamlarını almak kendi intikamını almaktan daha onurludur.
Krallar kendi egemenlikleri altındakiler kadar bütün insanlık ailesinden
de sorumludurlar”
demiştir. Grotius’un bu sözleri, 1961 yılında Eichmann davasında verilen
İsrail Bölge Mahkemesinin kararının gerekçesinde aynen yer almıştır.
16. yüzyılda Alman ve İtalyan Devletlerinde; korsanlık, köle ticareti veya
haydutluk gibi suçlar, bu suçların işlendiği yerler dikkate alınmadan yargılanmış ve failler cezalandırılmıştır.
Birinci Dünya Savaşı sonrasına Almanya, galip devletlerin baskısıyla Leipzig Savaş Suçları Mahkemesi kurmuş ve savaş suçu işleyen vatandaşlarını
yargılamıştır.
1927 yılında Birinci Ceza Hukuku Uyumlaştırma konferansı düzenlenmiş
ve “Varşova Formülü” diye adlandırılan sonuç bildirisinde; uluslar arası
toplumun maddi ve manevi menfaatlerini tehdit eden suçlar listelenmiştir.
Bu suçlar; korsanlık, madeni ve kâğıt para kalpazanlığı, köle ticareti, kadın
ve çocuk ticareti, kamuya yönelik tehlike oluşturacak herhangi bir aracın
kasıtlı kullanımı, uyuşturucu ticareti ve müstehcen yayın ticaretidir.
Bu suçların, suçun işlendiği yer ve failin milliyeti dikkate alınmadan yargılanması gerektiği esas alınmıştır.
Yukarıdaki suç listesine 1931 yılında; denizaltı kanal ve iletişim kablolarına saldırı suçu ve 1932 yılında bulaşıcı hastalık yayma suçu eklenmiştir.
Akademik düzeyde yapılan toplantılarda alınan kararların haricinde Birleşmiş Milletler öncülüğünde, evrensel yetki kuralını içeren birçok anlaşma imzalanmıştır.
48
Özellikle 2. Dünya Savaşı tecrübesinden sonra 1949 yılında imzalanan
Cenevre Sözleşmeleri, bunlara ekli protokoller ve 1984 tarihli BM İşkenceye Karşı Sözleşme örnek gösterilebilir.
1949 TARİHLİ CENEVRE SÖZLEŞMELERİ
1949 yılında imzalanan Cenevre Sözleşmeleri 4 tanedir.
I. Sözleşme: Savaş Halindeki Silahlı Kuvvetlerin Hasta ve Yaralılarının Vaziyetlerinin Islahı Sözleşmesi
II. Sözleşme: Silahlı Kuvvetlerin Denizdeki Hasta, Yaralı ve Kazazedelerinin Vaziyetlerinin Islahı Sözleşmesi
III. Sözleşme: Savaş Esirleri Hakkında Tatbik Edilecek Muameleye Dair
Sözleşme
IV. Sözleşme: Savaş Zamanında Sivillerin Korunmasına Dair Sözleşme
Bu sözleşmelere 1977 yılında iki protokol eklenmiştir. Bunlar;
1. Protokol: Uluslar arası Silahlı Çatışmalarda Mağdurların Korunması
Protokolü
2. Protokol: Uluslar arası Olmayan Silahlı Çatışmalarda Mağdurların Korunması Protokolü
1. Cenevre Sözleşmesinin 49. maddesi, 2. Cenevre Sözleşmesinin 50. maddesi, 3. Cenevre Sözleşmesinin 129. maddesi ve 4. Cenevre Sözleşmesinin
146. maddesi, evrensel yetki kapsamında sözleşmeci taraflara suçların soruşturulması ile ilgili yükümlülük yüklemiştir.
Savaş Zamanında Sivillerin Korunmasına Dair 4. Cenevre Sözleşmesinin
146. maddesi aynen şöyledir:
Yüksek Sözleşmeci Taraflar, aşağıdaki maddede tayin edilen işbu sözleşmeyi vahim surette ihlal eden hareketlerden birini işleyen veya işleme
emrini veren kişilere uygulanacak uygun cezai müeyyideleri tespit için
gerekli tüm yasama tedbirlerini almayı taahhüt ederler.
Her sözleşmeci taraf, bu vahim ihlal hareketlerinden birini işlemek veya
işleme emrini vermekle şüphelenilen şahısları aramaya mecburdur ve
bunları, milliyetleri ne olursa olsun, bizzat kendi mahkemesine sevk
edecektir. Sözleşmeci taraflardan her biri, eğer tercih ederse ve bizzat
kendi mevzuatında öngörülen şartlara göre, bu şahısları takibatla ilgili
diğer sözleşmeci bir tarafa da yargılanmak üzere teslim edebilir. Yeter
ki bu sözleşmeci taraf, anılan şahıslar aleyhinde yeterli suç delillerine
sahip olsun.
49
EVRENSEL YARGI YETKİSİNİ KULLANAN ÜLKELER VE BU YETKİYE
DAİR BAZI ÖRNEK UYGULAMALAR
Cenevre Sözleşmeleri, sözleşmeci taraflara her ne kadar iç hukuklarında
evrensel yetki konusunda bir düzenleme yapma görevi yüklemişse de bu
yetkiyi iç hukukuna aktaran ve kullanan ülke sayısı çok azdır.
Evrensel ceza yargılama yetkisini kullanan ülkeler; Amerika Birleşik Devletleri, İspanya, Avustralya, Avusturya, Danimarka, Belçika, Kanada, Hollanda, İsrail, Fransa, Almanya, Senegal, İsviçre, İngiltere ve Türkiye’dir.
İSRAİL ÖRNEĞİ (EVRENSEL YETKİ ÖRNEĞİ AÇISINDAN EICHMANN
DAVASI)
II. Dünya Savaşı sırasında Yahudilere karşı yok etme harekatı içinde önemli görev üstlenen nazi subayı Adolf Eichmann, savaş sonrasında Arjantin’e
taşınmış, kendisine çıkarılan başka bir kimlikle yaşamaya başlamıştır.
Yıllar sonra Mossad tarafından İsrail’e kaçırılan Eichmann; 1961 yılında
savaş suçu, insanlığa karşı suç ve soykırım suçu nedeniyle yargılayarak
idama mahkûm edilmiştir. Eichmann, suç zamanında İsrail’in var olmadığı ve İsrail’in yargı yetkisinin bulunmadığını savunarak kararı temyiz
etmiştir.
Ancak İsrail Yüksek Mahkemesi; “Temyiz edene atfedilen bütün suçlar
uluslararası karaktere sahip oldukları kadar şeytani ve cinai etkileri nedeniyle uluslararası toplumun istikrarını en derin temellerine kadar sarsacak içeriktedirler. İsrail Devleti, bu yüzden evrensel yetki ilkesine uygun
olarak; uluslararası hukukun koruyucusu ve uygulanmasının vasıtası olarak temyiz edeni yargılama hakkına sahiptir. Davanın bu niteliğinin olması nedeniyle, İsrail Devleti’nin suçların işlenme zamanda var olmaması
önemsizdir” diyerek Kudüs Bölge Mahkemesinin kararını onamıştır.
(-Bir tavsiye olmamakla birlikte- Gerek Gazze’de yaşanan son saldırılardan, gerekse daha önceki olaylardan ötürü İsrailli zanlıların yargılanması
için İsrail mahkemelerine müracaatta bulunmak mümkündür.)
BELÇİKA ÖRNEĞİ
50
Belçika ilk olarak 1993 yılında; kasten adam öldürme, biyolojik deneyler
dahil olmak üzere işkence veya gayri insani muamele, mülkiyete büyük ölçüde zarar verme gibi konularda evrensel yetkinin kullanılmasına ilişkin
yasal düzenleme yapmıştı.
1993 yılında çıkarılan “Uluslar arası İnsalcıl Hukukun Ağır İhlallerinin
Cezalandırılması Yasasını” nın kapsamı Ruanda’da yaşanan soykırım neticesinde 1999 yılında genişletildi. Bu tarihte Belçika; soykırım ve insanlığa karşı suçları da ceza kanununa ekledi.
Belçika aynı yıl; ceza usulü alanında da bir değişiklik yaptı. Yapılan düzenlemeyle
1) Belçika mahkemelerine sanığın yokluğunda yargılama yapma yetkisi
tanındı. Bu kapsamda sanığın milliyetinin ve Belçika’da ikâmet etmesinin
önemsiz olduğu kabul edildi.
2) Sanığın devlet görevlisi olması sebebiyle dokunulmazlık zırhına sahip
olmasının yargılamayı engellemeyeceği yönünde kural getirildi.
Butare Dörtlüsü Davası
Ruanda’da işlenen suçlar nedeniyle açılmıştır. Yargılama sonunda 4 sanık,
12 yıl ile 20 yıl arasında değişen cezalara mahkûm edilmiştir.
Ariel Sharon Davası
1982 yılında İsrail Lübnan’ı işgal etmişti. İşgaller sırasında, Savunma Bakanı olan General Ariel Sharon komutası altındaki sığınma kamplarında kitlesel ölümler, tecavüzler ve sivillerin kaybolması olayları meydana
geldi. Yaşanan katliamlarda yaklaşık 2.000 kişi hayatını kaybetti. İsrail
Parlamentosu, olayların akabinde bir soruşturma komisyonu kurdu ve
komisyon yaptığı araştırma sonucunda Sharon’un, yaşanan katliamlardan sorumlu olduğuna karar verdi. Ayrıca Birleşmiş Milletler, büyük bir
çoğunlukla aldığı kararla yaşanan katliamı kınadı ve bu olayları “soykırım” olarak değerlendirdi.
Sabra ve Şatilla katliamında hayatını yitiren maktüllerin yakınları olan 23
kişi İsrail Başbakanı Ariel Sharon ve General Amos Yaron’un yargılanması için Belçika makamlarına 18 Haziran 2001 tarihinde şikayet dilekçesi
verdiler.
Verilen dilekçe doğrultusunda yapılan soruşturma ve açılan dava yaklaşık iki yıl sürdü. Bu süre zarfında İsrail, ABD ve bazı devletler Belçika’ya
yoğun bir şekilde baskı yaptılar. ABD Savunma Bakanı Donald Rumsfeld,
Belçika’yı açıkça tehdit ederek, evrensel yetki yasasının kaldırılmaması
halinde NATO karargâhının Belçika’dan Polonya’ya taşınacağını belirtti.
Çok sayıda kişinin işsiz kalacağından endişe eden Belçika 2003 yılında ev-
51
rensel yetki yasasında sınırlama getirdi. Yapılan değişiklikle bu yetkinin
kullanılması, failin veya mağdurun Belçikalı olması veya failin, suçun işlendiği tarihten önce en 3 yıl Belçika’da ikâmet ediyor olması şartına bağlandı. Böylece Sharon aleyhinde görülen dava, yetki nedeniyle reddedildi.
(Sabra ve Şatilla katliamları sırasında Hristiyan Falanjist Milislerin istihbarat şefliğini yapan Elias Hobeika 24 Ocak 2002 tarihinde Beyrut’ta
arabasına düzenlenen bombalı bir saldırıda öldürüldü. Hobeika, Sharon
aleyhinde açılan davanın en önemli tanığı olarak gösteriliyordu. Öldürülmeden bir gün Hobeika ile görüşen Belçika Adalet Komisyonu Başkanı Senatör Jose Dubie, Hobeika’nın kendini tehdit altında hissettiğini, Sabra ve Şatilla ile ilgili söyleyecek çok sözü olduğunu ve bunları
davaya sakladığını kendisine söylediğini ifade etmişti. Saldırıdan sonra
tüm gözler İsrail’e çevrildi. İsrail her ne kadar bu saldırı ile ilgisinin
bulunmadığını açıkladıysa da bu açıklama kimseyi tatmin etmedi. Resmen kanıtlanmış olmasa da bu saldırının Mossad tarafından yapıldığı
sanılmaktadır. Bu da İsrail’in, Belçika’da görülen davayı ne kadar ciddiye
aldığını gözler önüne sermektedir.)
İSPANYA ÖRNEĞİ
İsrail, 22 Temmuz 2002 tarihinde Gazze’ye yönelik hava saldırısında bir
tonluk bir bombayı Hamas üyesi Salah Shehadeh’in de içinde bulunduğu
bir evin üzerine bırakmış, meydana gelen patlamada Shehadeh ile birlikte
15 kişi hayatını kaybetmiş, 115 kişi de yaralanmıştı. Bu saldırı dolayısıyla
İspanya Ulusal Mahkemesi Yargıcı Fernando Andreu, dönemin Savunma
Bakanı Binyamin Ben Eliezer ve 6 üst düzey askeri yetkili hakkında soruşturma başlattı. Soruşturma halen devam etmektedir.
(Soruşturma kararı üzerine İsrail Savunma Bakanı Ehud Barak, bu soruşturmayı sona erdirmek için elinden gelen her şeyi yapabileceğini söyledi.
İsrail Dışişleri Bakanlığı görevinde bulunan Tzipi Livni ise İspanya Dışişleri Bakanı Miguel Angel Moratinus’a telefon ederek mahkemenin girişimini engellemeye çalıştı. İspanya Hükümeti, soruşturmanın başladığı ilk
günlerde İsrail’e cevap olarak adalete müdahale etmeyeceğini bildirmişti. Ancak İspanya Dışişleri Bakanı, soruşturmanın sona erdirilmesi için
elinden geleni gayreti sarf etmiştir. Bu kapsamda bir yasa değişikliğine
gitmeyi planladıklarını açıklamıştır.)
52
TÜRKİYE ÖRNEĞİ
Türkiye, 2004 yılında kabul edilen 5237 Sayılı (yeni) Türk Ceza Kanunu ile
evrensel yargı yetkisi ilkesini benimseyerek iç hukukunda düzenlemiştir.
Bu ilke doğrultusunda; soykırım suçu, insanlığa karşı suç, göçmen kaçakçılığı ve insan ticareti suçları Türk Ceza Kanunu’nda yerini almıştır. Sayılan
suçların dışında “savaş suçu” kavramı Türk Ceza Kanununa girmemiştir.
Türk Ceza Kanunu’nun 13. maddesinde; sayılan suçların vatandaş veya
yabancı tarafından, yabancı bir ülkede işlenmesi halinde Türk kanunlarının uygulanacağı belirtilmiştir. Ancak bu yetkinin kullanılması Adalet
Bakanı’nın talebine (veya iznine) bağlı kılınmıştır.
İsrail’in 27 Aralık 2008 ile 21 Ocak 2009 tarihleri arasında Gazze’ye yönelik saldırısı nedeniyle çeşitli sivil toplum kuruluşları savcılıklara suç duyurusunda bulundu. Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından yürütülen
soruşturma dosyası, Adalet Bakanlığının soruşturmaya izin vermemesi
sebebiyle işlemden kaldırıldı.
III. BÖLÜM
ALTERNATİF YARGI YOLLARI
1.Birden fazla ülkenin bir araya gelerek bölgesel mahkemeler kurmaları
ve uluslar arası ağır suçları yargılamaları önünde teorik olarak herhangi
bir engel yoktur. Kurulacak mahkemede eğer sadece İsraillilerin yargılanması ön görülürse pek sorun çıkmayacaktır. Ancak evrensel ve objektif
nitelikte hazırlanacak bir tüzük kapsamında, mahkemeyi kuran devletlerin yetkililerini de yargılamaya yetkili bir mahkeme söz konusu olursa bu
öneriye yanaşacak devlet bulmak zor olacaktır.
2.Sivil nitelikte vicdan mahkemeleri kurularak yargılama yapmak mümkündür. Şimdiye kadar kurulan sivil mahkemelere iki örnek verilebilir;
a)Russell Mahkemesi (Russell Tribunal or Russell-Satre Tribunal)
İngiliz filozof Bertrand Russel önderliğinde, ABD’nin Vietnam’da işlediği savaş suçlarını araştırmak ve dünya kamuoyuna duyurmak için kurulmuştur.
Mahkeme 1966 yılında kurulmuş, oturumları ise 1967 yılında Stockholm ve
Kopenhag’da yapılmıştır. Mahkemenin idari başkanlığını Fransız düşünür
Jean Paul Satre yapmıştır. Russell Mahkemesi, dinlenen tanıklara Vietnam’da
araştırma yapan bir heyetin raporuna dayanarak karar vermiştir.
53
b) Irak Dünya Mahkemesi (World Tribunal on Iraq)
ABD’nin 2003 yılında Irak’ı işgal etmesinin ardından Russell Mahkemesi
örnek alınarak kurulmuştur. 3 yılda toplam 18 oturum yapılmıştır. Son
oturum İstanbul’da yapılmıştır.
Belirtmek gerekir ki bu mahkemelerin kuruluş amacı, devletlerin yerine geçerek suç işleyenlere yaptırım uygulamak gayesiyle insanları yargılamak değildir. Zaten sivillerin cezai yaptırım uygulaması pratikte de mümkün değildir.
Bertrand Russell “Bizler yargıç değiliz. Bizler tanığız. Görevimiz, insanoğlunun suçların tanıklığını üstlenmesini sağlamak ve insanlığı Vietnam’da
adaletin safında birleştirmektir” diyerek mahkemenin amacını açıklamıştır.
Irak Dünya Mahkemesinin üyesi olan Richard Falk ise aynı şekilde; “Bu
mahkemenin amacı, gerçekleri en açık ve ikna edici şekilde sunmaktır”
tespitinde bulunmuştur.
SONUÇ VE ÖNERİLER
1.Uluslar arası Ceza Mahkemesi, 3. Dünya Ülkeleri vatandaşlarını yargılayan bir anlayıştan çıkartılıp daha adil ve işlevsel hale getirilmelidir. Bu
sebeple Roma Statüsünü kabul eden devletler başta olmak üzere bütün
devletlerin etkili formüller üretmesi gerekir.
2.Evrensel yargı yetkisi ilkesinin tüm dünyada uygulanması için çalışmalar yapılmalıdır.
3.Türk Ceza Kanununa “savaş suçları” nın da dahil edilmesi ve 13. madde
ile konulan sınırlamanın kaldırılması veya esnetilmesi gerekir.
4.İsrail, ulusal mahkemelerde görülen davaları ciddiye almakta ve açılan davalardan rahatsızlık duymaktadır. Bu sebeple evrensel yargı yetkisini kabul
eden ülkelerde mümkün olduğunca suç duyurusu yapmak gerekir. Ancak bu
noktada Filistinlilere de lojistik destek sağlama yükü düşmektedir. Mağdur
kişi veya aileler bazında spesifik dosyalar hazırlanmalı bu dosyalarda; mağdurların ve (biliniyorsa faillerin) kimlikleri, yaşanan olayların ayrıntıları, tespit edilen suç delilleri gibi bilgi, belge ve materyallerin yer alması gerekir.
5.Russell ve Irak mahkemeleri gibi geniş katılımlı ve nitelikli bir vicdan
mahkemesinin kurulması bir ihtiyaçtır.
54
AYTUN ALTINDAL
CV
Aytun Altindal, renowned Turco-Swiss writer (b.1945), is famous for his
opposition to oppressive military regimes and his dedication to Human
Rights issues such as women’s liberation and secularism.
He has written twenty books and translated eleven. Seven of these were
banned in his country of Turkey for their critical content. Altindal has
translated Khalil Gibran, Kurt Vonnegat Jr., (with whom he befriended
in early 1990’s) and Norman Mailer.
From the age of 23, Altindal has been actively engaged in the study of
secularism. He wrote four books on this issue and at least 300 articles
concerning the subject. Altindal delivered no less than 220 lectures, participated several public debates and gave over 1000 TV and radio interviews, those including BBC, RAI, DRS, CNN and many others in Europe and
in the Middle East. His relationship with different Islamic, Christian and
Jewish denominations and societies are of the higher order.
Altindal was prosecuted nine times in both civil and military courts of
Turkey. In 1984 he was sentenced to seven and-a-half years of hard labor,
a sentence which he refused to serve and instead left his country and in
1985 founded the prestigious MODUS VIVENDI , art gallery and publishing house in Zurich, Switzerland.
Mr Altindal is a member of ISSEI (International Society for Studying European Ideas) since 1991. He was also a member of IAECS ( International
Academy for Studying European and Christian Studies) in 1992, and an
executive member of the “International Advisory Committee of Global
Forum of Spiritual and Parliamentary Leaders on Human Survival”, a
non-profit organization based in New York.
Mr Altindal is the father of two daughters and a son.
55
SELECTED BOOKS, by Aytun ALTINDAL
Unknown Hitler, Istanbul, 1995, 20th Edition.
The secret society behind Hitler. New Documents previously not published. Sold over 90 000.
Women in Turkey, Istanbul, 1975, 11th Edition.
This very successful book is now an indispensable handbook for women’s
studies in universities in Turkey and other Islamic countries. It was the
first book ever published on the woman’s position in Turkey which was
written by a man. Lengthy summaries of the book are available in English, French and German.
Methodology of Political Culture, Istanbul, 1981, 5th Edition.
A study of the philosophy of politics and political culture as conceptualized by American social scientists. Indexed to the curriculum of the most
prestigious universities in Turkey namely Hacettepe and Bilkent Universities in Ankara Bogaziçi (formerly Robert College) and Istanbul University in Istanbul.
Three Faces Jesus, England, 1992.
A study on the secular aspects of Jesus and Christianity. A thesis based on
this book has been presented by a doctoral student at Exeter University.
Translated into Russian, Macedonian and Turkish.
Secularism: Paradigm or Enigma?, Istanbul, 1994, 10th Edition.
This book is a collection of Mr. Altindal’s columns on the present state of
secularism in Turkey and Middle East.
Turks and Orthodoxy, Istanbul, 1994, 7th Edition.
In recent years territorial and religious problems have increased between
the Turkish and Greek governments and Greek Orthodox Church. This
book is a collection of Mr. Altindal’s columns on the situation.
The Poor God/ Apollonius of Tyana, 2000, 7th Edition.
Who was historical Jesus? W
of Christianity?
56
as Apollonius of Tyana the real founder
The Life of Pope Benedict XVI, 2005, 5th Edition
Why Did God Change His Mind?, 2008, 1th Edition
With Altindal’s initiative University of Zurich ordered a dissertation on the “Jewish
pogroms in Strasbourg – 1342” (by C.Guntert). This book inspired Sonia Levitin, a
woman Rabbi, writing the celebrated novel “The Cure”, published in 1999.
Mr Altindal’s books sold over 860 000 copies.
BATILILARIN FILISTIN MESELESINE OLAN
YAKLASIMINDA HIRISTIYAN KULTURUNUN ETKILERI
Konu basligi itibariyle degerlendirilince, “Batililarin Filistin Meselesine
Olan Yaklasiminda Hiristiyan Kulturunun Etkileri” seklindeki bir teblig
ister istemez genel, soyut ve spekulatif olacaktir. Bu nedenle konuyu somuta, ozele indirgemek gerekmektedir. Cunku Bati Hiristiyan Kulturu
çok parçali ve çok-inançli bir sistemdir. Filistin Meselesinde Filistinliler’in
tezlerini destekleyen Hiristiyanlar - ornegin Hiristiyan Araplar – oldugu
gibi tam anlamiyla Siyonistleri destekleyenler de - Fundamentalist Evangelistler - vardir. Tebligi sunmadan once su hususu da vurgulamak istiyorum. Turkiye’de kendilerini “Liberal Taraf” olarak tanimlayan bir çevre,
“Filistin Sorunu bizi ilgilendirmez, Araplar’dan uzak duralim” demektedirler. Bu sapkin gorus Turkiye’ye de ecdadimiza da hakarettir. Filistin
bizi, birinci dereceden ilgilendiren bir sorundur. Filistin, sadece Osmanli Imparatorlugu’nun ve Islamiyet’in bir mirasi olmasindan dolayi degil,
Turkiye Cumhuriyeti Devleti’nin temelini olusturan Anti-Emperyalist
“Kurulus Ideolojisiyle” baglantili oldugu için de bizimle ilintilidir. Topraklari isgal edilmis olan Filistin’de yaklasik 90 yildir bir “Istiklal” (Bagimsizlik) Mucadelesi surdurulmektedir. Bu “Istiklal” Mucadelisinin anlam
ve onemini en iyi anlamasi ve yorumlamasi gereken ulus da 90 yil once
topraklari isgal edilmis olan Turkiye’dedir. Kaldi ki, pek bilinmez ama
Filistin’de suren “Istiklal” Mucadelisi’nin baslaticilari arasinda Musluman
ve Hristiyan Araplarin yanisira “Filistin Turkmenleri” (Merci Ibni Amir
Ogulları) 1 ile sayica az da olsa Arapça konusan Cerkezler ve Kurtler de
vardir. Bu topluluklar da Bagimsiz Filistin ugruna sehitler vermislerdir.
Bu topluluklar ile Turkiye Anakarasi arasinda kandaslik, kardeslik ve dindaslik baglari mevcuttur. Dahasi 70’li yilarda ayni ulku ugruna bir çok
Turkiye kokenli Devrimci genç Filistin’e giderek Siyonistlere karsi savas-
57
mis ve sehit dusmustur. Sozde “Liberal Tarafcilar” ne derlerse desinler,
o Devrimci gençlerin kanlari, anilari ve hayalleri de bizi ilgilendirmektedir, bizimdir. Dolayisiyla, sozun kisasi sudur: Filistin sorununda bizim
ABD’den ve AB’den daha fazla soz hakkimiz vardir. Bu teblig iste bu bilinçle hazirlanmistir.
Genelden Ozele: I
Batı Hristiyan Kulturu, kendi kutsal kitaplarinda anlatilan olaylardan hareketle Yahudiler için bir sifat uretmistir. Bu, “Theocide” dir. Theocide,
Latince iki kelimenin “ Theo = Tanri” ile “Cide = Katletmek” olusturulmus
bir kavramdir. Kisaca “Tanri – Katili” anlaminda kullanilir. Tum Hiristiyanlik tarihi boyunca Bati Hiristiyan Kulturu Yahudiler’i, kendi Tanrilari
Isa Mesih’i çarmiha gerdirerek oldurdukleri gerekçesiyle “Tanri –Katilleri” diye adlandirarak anmistir. Hiristiyan Kulturu ve Bati Medeniyeti
içinde yasayan Yahudiler 19 yy. İn ortalarina kadar Avrupa’da “Yurttas”
statusunde degillerdi. Basta bugunku AB’nin kurucusu olan 8 ulkede ve
Rusya’da 19 yy.in ortalarina kadar Yahudilerin toplum içindeki statuleri, yasal olarak erkek hiristiyan fahiselerin bile altindaydi. O donemde
Avrupa’da ve Rusya’da en çok konusulan konu Yahudilik Sorunu idi. Bu
sorunu çozmek için Napolyon basta olmak uzere – ki Napolyon hiç bilinmez ama Yahudilere Avrupa topraklarinda soykirim uygulayan ilk imparatordur – bir çok kral ve devlet baskani Yahudileri bugunku Uganda’ya
gondermeyi kimileri Madagaskar Adasi’na hapsetmeyi kimileri de topluca katletmeyi istiyordu.
İste bu çalkantili donemde Rusya’daki gizli Mason Localari’nin en buyuk
ve en etkilisi olan ASTREA Locasi’nin ustadlarindan biri Pavel Ivanovich Pestel ( 1793-1826) Yahudilik Sorunu’nun Fundemental = Kokten
çozumu adli bir rapor yazdi. Pestel, albaydi ve 2.Ordu Komutani Mason
Ustadi Kont Witgenstein’in I. Yaveriydi. Locasi’nin istegi uzerine Carlik
Rusyasi’nin ilk GIZLI ANAYASASI’ni hazirlamisti. Yahudilik Sorunu iste
bu ANAYASA’nin bir maddesiydi. Bu gizli ANAYASA, Rusya’da Carlik rejimine son vermeyi ve Cumhuriyet ilan etmeyi ongoruyordu. Pestel’in
ANAYASA’sini hayata geçirmek için 1825’de duzelenen “Decembrist” darbesi basarisiz oldu ve 121 kisi yargilandi ve bazilari idama mahkum edildi.
Car I.Nicolas Pestel’in iple idamini kursuna dizilerek idama çevirdi.
58
Pestel 19. yy’da Yahudiler’in Uganda’ya veya Madagaskar’a degil,
Osmanli’nin Filistini’ne tehcir edilmeleri gerektigini dile getiren ilk
Mason’dur.
Pestel Anayasa’sinda, “Tum Avrupa ve Rus Yahudileri onlara bunca zamandir hosgoru gosteren Osmanli Imparatorlugu’nun Filistin topraklarina TEHCIR edilmelidirler. Burada ilerde bir DEVLET kursunlar ve boylece Avrupa ve Rusya Yahudiler’den ARINDIRILMIS olur”2 diye yazmistir.
Bu plan ilkin Isveç Localarindan olan “Uç Erdem”, “Seçkin Michael” ve
“Jordan/Urdun” Localarinda okundu ve kabul edildi. Bu Localar, 1819’da
St Petersburg’da ozel bir “Filistin Locasi” (Lozha Palestiny) kurdular. Bu
Loca, Ana Loca olan ASTREA’ya bagliydi ve ustadi da Ivan Nikoleyevich
Khotidintsev (1785-1863) idi. Boylelikle ilkin Rusya’dan sonra da sirasiyla Isveç, Hollanda, Polonya, Fransa, Ingiltere ve Almanya’dan Osmanli
Imparatorlugu’nun Filistin topraklarina toplu Yahudi tehciri, goçleri baslatildi. Bu goçler tum Avrupa ulkelerinin Mason Localarinca desteklendi
ve masraflari da Masonlar’in yonettigi Rus-Amerikan Ticaret Orgutu tarafindan karsilandi. Bu ticaret orgutu gerçekte Rusya’daki Masonlugun
gizli karargahlarindan biriydi. En ustten en alt memuruna kadar tamami
Mason kadrosuydu. Bunlarin arasinda Baron Vladimir, Amiral N. Mordinov (1754-1845) ve Kondratï Ryleev ile Ivan Gorbacevsky sayilabilir.
Nedir ki zorla goç ettirilen Rus Yahudileri’nden bazilari çolde yasayamayacaklarini dusunerek Osmanli topraklarinda kalmayi, bazilari da Amerika’ya
gitmeyi basardi. Osmanli’da kalan Yahudiler Edirne, Istanbul, Trabzon ve
Izmir gibi bolgelere yerlestirildiler. Gunumuzun unlu ABD’li sarkicisi Bob
Dylan’in ailesi de Kagizman’a yerlesen bir Rus Yahudi grubundandi. Sultan
Abdulhamid 1906’da bu goç-tehcir olayini durdurdu. 1917’den sonra goç
yine basladi. 19 yy.da bu goçleri Rusya’nin Osmanli’ya gonderdigi Buyukelçi
Kont Alexander Ribeapierre (1781-1865) yonetmisti.
Farmasonluk akimi (Freemasonry) Rusya’ya Buyuk Peter (1695-1725)
diye bilinen Car doneminde girmistir. Bu Car (Peter I) 1698 yilinda
Ingiltere’de bulundugu sirada unlu Occultist Sir Christopher Wren tarafindan inisye edilmisti ve ilk Mason Locasi da bir yil sonra St Petersburg’da
gizli faaliyetlerine baslamisti. 1731’de Captain John Phillips Rusya için
Buyuk Ustad tayin edilmisdi. 1741’de onu Iskoç Francis Edward James
Keith (1695-1758) izlemisti. Bu kisi Turk-Rus savasi sirasinda Rus tarafi
için çok yararli çalismalar yaptigi için Car tarafindan Marasal rutbesiyle
onurlandirilmisti.
Car I. Peter’den sonra Rusya’yi kizi Imparatoriçe I. Elizabeth (1741-1761)
yonetti. Onun doneminde Masonluk Rusya’da soylular arasinda yayildi. Bu
soylularin en unlusu Prens Alexander Mihailovich Golitsyn (1718-1783)
idi. Bu donemde Avrupali zengin Yahudiler Rus ve yabanci soylular için
59
kurulmus olan Localara degil, onlar için ayrilmis olan “Uranis” Locasi’na
alinmislardi. Bu donemde Rus Ortodoks Kilisesi Masonlari “Atheist” ilan
etmistir. Nedır ki, Ingiliz, Fransiz ve ALMAN Masonları Rusya’da çok etkili olamamislar ve 1801-1826 yillari arasinda Carlik yapan I.Alexander
doneminde Rusya’da, çok ilginçtir ki, Isveç Krali Gustav tarafindan temsil
edilen ve Kont Zinzendorf’un baslattigi 8 dereceli Isveç Masonlugu tam
bir egemenlik kurmustur. Bu donemde Rusya’da 150’den fazla Loca ve 10
000’den fazla Mason vardir, resmi kayitlara gore.
Sozun ozu: 19 yy’in ortalarina degin “Theocide” olarak olarak nitelendirilen Yahudiler’in, Osmanli Imparatorlugu’nun topraklari içinde yeralan
Filistin’e Hristiyan Avrupa’dan topluca atilarak gonderilmeleri (TEHCIR)
fikri tarihte ilk kez Rusya’da ve orada etkili olan Mason Localarinda kararlastirilmis ve daha sonra Ingiliz, Fransiz, Isveç, Avusturya ve Alman
Mason Localari’nda kabul edilerek uygulamaya konulmustur, diyorum.
Yahudiler’in Avrupa’dan atilarak topluca Filistin’deki musluman (Darul-Islam) topraklarina yerlestirilmesi, bu nedenledir ki, bir MASONIK
PLAN’dir. Sıyonıstler’in kendi fikri degildir. Oylesine degildir ki, unlu siyonist Herzl’in oglu Hans Herzl, Israil vatandasi olmayi red ederek intihar
etmistir. Bu planin en guçlu destekçisi ise Rusya’da faaliyet gosteren RusAmerikan Ticaret Odasi olmustur.
Osmanli Devleti’nde ilk Siyonist orgutlenme 1908 Mesrutiyet olayindan
hemen sonra 1909’da “Maskala” adli bir gizli orgutlenmeye baslamistir.
Bu gizli Masonik orgutlenmeyi yapan kisi Victor Jacobson (1869-1935)
adli Rusya’daki Isveç Masonlugu’nu isleyen Uranis Locasi uyesi bir yahudiydi. Ve, hayret ama gerçektir ki, Jacobson Osmanli’nin baskentinde Rus
gelenegine uygun orgutlenme yapmisti. 3 Jacobson, su ise bakin ki, Rusya
ve Ingiltere ile Osmanli (Levant) ticaretini duzenleyen ve Galata Bankerlerinin doviz/faiz transferlerini gerçeklestiren Anglo-Levantine Banking
Company’nin muduru olarak Istanbul’da yasamisti. Rus Yahudisi Jacobson, Filistin’e goç ,daha dogrusu Tehcir fikrinin en atesli savunucularindandi.
60
DOÇ. DR. BERDAL ARAL
CV
1963 yılında Tarsus’ta doğdu. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümünden 1985 yılında mezun oldu. 1987
yılında uluslararası hukuk alanında yüksek lisans ve doktora çalışması
yapmak üzere İngiltere’ye gitti. Yüksek lisansını Kent üniversitesinde,
doktora çalışmasını ise Glasgow Üniversitesinde tamamladı. Halen Fatih
üniversitesi uluslararası ilişkiler bölümünde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. 1999 yılında yayımlanan “Uluslararası Hukukta Meşru Müdafaa Hakkı” başlıklı bir kitap çalışması vardır. Uluslararası hukuk, insan
hakları, Avrupa Birliği ve Türkiye’nin dış politikası konularında Türkçe ve
İngilizce makaleleri vardır.
ULUSLARARASI ÇARPIKLIKLAR VE AKADEMİK ÇARPITMALAR
GİRDABINDA İSRAİL SORUNUNUN HALLİ
Bu tebliğimizde öncelikle İsrail devletinin hem kökeni itibariyle yasallıktan ve meşruiyetten yoksun olduğu, hem de uluslararası ilişkilerinde
sürekli olarak askerî güç kullanması nedeniyle “korsan” bir devlet olduğu
ifade edilmektedir. Tebliğin bundan sonraki bölümünde, 11 Eylül 2001
sonrasında İsrail’in giriştiği işgaller, askeri müdahaleler ve saldırganlıklar, uluslararası hukuk açısından ele alınmaktadır. Bu bağlamda, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin İsrail’in sonu gelmez hukuk ihlâlleri
karşısında aldığı tutum masaya yatırılmaktadır. Bunun ardından, hem
ülkemizdeki hem de Batı’daki akademya içindeki baskın geleneğin neden
İsrail’e karşı net bir duruş sergilemekten uzak olduğu irdelenmektedir.
Tebliğin son kısmında ise, Filistin sorununun çözümü yolunda, İslam
dünyasının, asıl kök-mesele olan İsrail sorunu konusunda geliştirmesi gereken en uygun stratejiler üzerinde durulacaktır.
61
‫‪DR. ABDULFETTAH FEHDİ‬‬
‫بسم اهلل الرمحن الرحيم‬
‫حارة املغاربة‬
‫صلة وصل بني املغرب واملشرق االسالميني‬
‫تقدمي ‪:‬‬
‫الشكر موصول الخواننا االتراك على تنظيم هذا املؤمتر املدين الكبري نصرة الخواننا الفلسطسنيني‬
‫وللدفاع عن القدس الشريف واملقدسات االسالمية واملسيحية يف االرض املقدسة ‪...‬والشكر‬
‫والتقدير واجب لفارس امليدان رئيس الوزراء التركي طيب رجب أردوغان الذي رفع‬
‫رؤوسنا عاليا حىت ننظر إىل واقعنا نظرة أخرى هي نظرة العزة (وال هتنوا وال حتزنوا وأنتم‬
‫األعلون إن كنتم مؤمنني )‬
‫كما أنه بعد ستة أيام ستحل بنا الذكرى الثانية واألربعون الجتياح الصهاينة للقدس الشريف‬
‫يف يونيو حزيران‪ 1967‬وفيها سيهدم العدو الصهيوين حارة املغاربة اليت ظلت قائمة على‬
‫مدى مثانية قرون تقريبا تعالوا نتحدث اليوم عن جرمية منكرة قام هبا السفاحون الصهاينة‬
‫وحاولوا طمس معاملها حىت ال حياسبوا‬
‫وهذا ما يدفعنا للتساؤل عن هذا العامل االسالمي املنقسم على نفسه ‪ ،‬ويتردد يف أن ينهض‬
‫من جديد هنضة قوية مكينة تعيد إليه متاسكه ‪ ،‬أال ميكن لالزمات اليت مير منها اليوم أن توحد‬
‫أطرافه وأن تعيد إليه قوته ؟ أال ميكن أن تتكون جبهة دفاع مشتركة ضد أنواع التحديات‬
‫اليت يواجهها هذا العامل االسالمي املترامي االطراف ؟ أمل يان لقوات املسلمني أن تتحد لرد‬
‫العدوان عن كل مظلوم وتصنع اهليبة وعندنا آية عظيمة ( وأعدوا هلم ما استطعتم من قوة‬
‫ومن رباط اخليل ترهبون به عدو اهلل وعدوكم وآخرين ال تعلموهنم اهلل يعلمهم )؟‬
‫عالقة املغرب باملشرق االسالميني على عهد صالح الدين االيويب ويعقوب املنصور‬
‫املوحدي ‪:‬‬
‫تثبت املصادر التارخيية أن سفارة عبد الرمحن بن منقذ من صالح الدين األيويب إىل يعقوب‬
‫املنصور املوحدي قد أمثرت أن “ جهز له بعد ذلك مائة ومثانني أسطوال ومنع النصارى من‬
‫سواحل الشام “ الناصري االستقصا يف أخبار املغرب االقصى ج‪ 2‬ص ‪ 183‬وذلك بعد أن‬
‫رجع املنصور من مقاتلة نصارى االندلس انظر ابن خلدون كتاب العرب ج‪ 6‬طبعة بريوت‬
‫‪62‬‬
‫ص‪ 514‬املقدمة ‪:‬مبحث قيادة االساطيل‬
‫ص‪458‬‬
‫كما توجه العديد من املغاربة إىل بيت املقدس لالنضمام إىل جيش صالح الدين االيويب‬
‫لتحرير القدس الشريف يقول التميمي يف كتابه املستفاد” فأبو الفضل العباس بن أمحد‬
‫‪595‬هـ ‪1192‬م ترك بفاس امرأة واوالدا تركهم هلل وخرج إىل اجلهاد إىل الشام فتويف يف الغزو‬
‫“التميمي املستفاد من مناقب العباد مبدينة فاس وما يليها من البالد حتقيق حممد الشريف كلية‬
‫االداب والعلوم االنسانية جامعة عبد املالك السعدي تطوان املغرب ص ‪87‬‬
‫واحلقيقة أن املغاربة كانوا يتطوعون بكثرة يف جيش السلطان نور الدين حممود بن عماد الدين‬
‫زنكي امللقب بالشهيد ت ‪569‬من أجل الدفاع عن حصون الشام وقالعها ‪ ،‬وقد حتدث‬
‫التاريخ عن بالئهم احلسن يف مقارعة الصليبيني ‪....‬‬
‫‪...‬وقد ذكر املؤرخون أن نور الدين الشهيد نذر هلل يف مرضة أصابته أنه إذا شفي من مرضه‬
‫أن يوزع إثين عشر ألف دينار يف فداء عدد من االسرى املغاربة فلما شفاه اهلل من مرضه وىف‬
‫بنذره ‪ ،‬فورد عليه مع املغاربة الذين افتداهم من أهايل محاة كانوا هم أيضا أسرى فرد نور‬
‫الدين سائر احلمويني إىل األسر واستبدل هبم عددا من أهل املغرب قائال ‪:‬أولئك يفكهم أهلهم‬
‫وجرياهنم” الدكتور عبد اهلادي التازي التاريخ الدبلوماسي للمغرب اجمللد السادس ‪295‬‬
‫يقول ابن جبري ‪ ”:‬وإن من مجيل صنع اهلل تعاىل ألسرى املغاربة يف هذه البالد الشامية‬
‫اإلفرجنية أن كل من خيرج وصية من املسلمني هبذه اجلهات الشامية وسواها إمنا يعينها يف‬
‫افتكاك املغاربة خاصة “نفسه‬
‫وقد استمر تدفق املغاربة على الشام ألداء واجبهم املقدس إدراكا منهم واقتناعا بأن املعركة‬
‫ليست معركة الشام وحدها وال بغداد وال مصر ‪...‬ولكنها معركة املسلمني مجيعا نفسه‬
‫ونفس الصفحة‬
‫ويتأكد لدينا أن االتصاالت بني الشام واملغرب ظلت منتظمة سواء على الصعيد الشعيب أو الرمسي ‪.‬‬
‫‪ ...‬وعندما تسلم القيادة صالح الدين االيويب شاهد بدوره تفاين املغاربة عندما ضيق الفرنج‬
‫اخلناق على عكا ‪...‬والشك أن الفرصة سنحت لصالح الدين لالجتماع بالرحالة املغريب ابن‬
‫جبري الذي قال فيه شعرا نفس اجمللد ص‪296‬‬
‫‪63‬‬
‫ويظهر من خالل التسجيل التارخيي لالحداث أن الطبيب اليهودي موسى بن ميمون أكد‬
‫لصالح الدين ما كان يعرفه سلفا عن االسطول املغريب عندما أتيحت له الفرصة لريحل عن‬
‫االندلس ويقيم باملغرب وبفاس على اخلصوص بضع سنوات قبل ان يلتحق مبصر ويعمل يف‬
‫حاشية السلطان صالح الدين نفسه‬
‫ومن هنا أرسل صالح الدين أن يرسل سفارته ‪586‬هـ‪1190/‬م على ما يفهم من الكتاب الذي‬
‫أرسله هبذا التاريخ من إنشاء األديب الكبري والوزير اخلطري عبد الرحيم البيساين املعروف‬
‫بالقاضي الفاضل إىل املنصور املوحدي تتضمن بعد التحلية الفخمة تبشري السلطان صالح‬
‫الدين األيويب للخليفة املنصور املوحدي بفتح بيت املقدس ‪ ،‬وإخباره كذلك مبا نال العاهل‬
‫املغريب من أدعية املسلمني يف تلك املشاهد االمر الذي على مساعدة العاهل املغريب يف احلروب‬
‫الصليبية ‪.‬‬
‫‪...‬وهنا يتوجه للعاهل املغريب الذي ينعته “بسلطان االسالم وقائد اجملاهدين إىل دار السالم‬
‫“راجيا أن ميد غرب االسالم املسلمني بأكثر مما أمد به غرب الكافرين فيمألها عليهم‬
‫جواري كاألعالم ‪...‬وهي على هذا النحو(بالغ إىل حمل التقوى الطاهر ومستقر حزب اهلل‬
‫الظاهر من املغرب أعلى اهلل به كلمة االميان ورفع به منا الرب واالحسان)نفسه‬
‫ويقرر الدكتور عبد اهلادي التازي “ومع كل ذلك فنحن على اليقني كل اليقني من أن عطايا‬
‫سخية وهبات ثقيلة نقلت إىل خزينة صالح الدين ‪،‬وحنن على اليقني كل اليقني من أن حركة‬
‫اجملاهدين املغاربة املتطوعني ما انفكت تتعاظم وتتواىل يف اجتاه بالد الشام األمر الذي عليه‬
‫وجود حي بكامله حيتضنهم يف القدس “نفسه ص‪314‬‬
‫حارة املغاربة وقف امللك االفضل بن صالح الدين االيويب‬
‫‪ 1‬باب املغاربة (يقع يف السور الغريب للمسجد األقصى املبارك يف جنوبه‪ ,‬ويعود تاريخ‬‫جتديد البا إىل سنة ‪713‬هـ املوافق ‪1313‬م‪ ,‬وإمسه نسبة اىل حارة املغاربة جبواره اليت دمرها‬
‫اليهود فور إحتالل القدس عام ‪1967‬م )‪.‬‬
‫حي املغاربة أو حارة املغاربة بالقدس الشريف هي حارة يف جنوب شرق البلدة القدمية ملدينة‬
‫القدس جبوار حائط الرباق ( أو ما مساه الصهاينة حائط املبكى ) هذا احلي رمز لتعلق املغاربة‬
‫ببيت املقدس ‪ ،‬فعند توجههم إىل احلج أو اجملاورة أو لطلب العلم أو التجارة كانوا ميرون‬
‫بالشام للتربك مبسرى رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم‪.‬‬
‫ومن كثرة استقرارهم بالقدس فقد ذكر ابن بطوطة أنه لقي يف رحلته الشهرية بيت املقدس‬
‫شيخ املغاربة بالقدس طلحة العبد الوادي « ويعد أبو حممد صاحل بن حممد بن عبد اهلل بن‬
‫حرزهم (من أهل القرن السادس ‪ 12‬امليالدي)» كان قد رحل إىل املشرق وانقطع مدة‬
‫‪64‬‬
‫بالشام فلقي هناك االمام أبا حامد الغزايل ‪...‬حدثوا أنه ملا زار بيت املقدس انقطع بقرية‬
‫قريبة منه فقدمه أهل القرية يؤم هبم يف مسجد تلك القرية «ابن الزيات التشوف إىل رجال‬
‫التصوف حتقيق أمحد التوفيق منشورات كلية االداب والعلوم االنسانية جامعة حممد اخلامس‬
‫الرباط ص ‪95/94‬‬
‫واعترافا جبهود املغاربة يف احلروب الصليبية وقف امللك األفضل بن صالح الدين االيويب هذه‬
‫البقعة على املغاربة سنة ‪583‬هـ ‪1193/‬م ومنذئذ واحلي يسمى حبي أو حارة املغاربة وكان‬
‫يضم ـباالضافة إىل املنازل العديد من املرافق منها املدرسة األفضلية وزاوية أيب مدين شعيب‬
‫الصويف املغريب ت‪594‬هـ الذي عرف بتحبيسه فقد وقف قرية عني كارم بضواحي القدس‬
‫انظر مقالة د سعيد بنحمادة بعنوان جهود املغاربة للدفاع عن بيت املقدس جريدة التجديد‬
‫عدد‪2141‬بتاريخ اخلميس ‪18‬جمادى‪14/1430‬ماي ‪2009‬‬
‫هدم حارة املغاربة ‪ 1967‬مهجية العدو الصهيوين جرمية أخرى من جرائم احلرب‬
‫والتاريخ‬
‫جتمع كل املصادر على أن الصهاينة بعد دخوهلم إىل القدس يف يونيو حزيران ‪ 1967‬قرروا‬
‫هدم حارة املغاربة من بني جرائمهم اليت ال تعد وال حتصى ويف االنترنيت جند ‪ 37‬موقعا‬
‫عربيا كتب يف هذا املوضوع من بينها موقع مركز االعالم الفلسطيين وموقع االقصى وموقع‬
‫القدس اليوم وموقع من أجل االقصى وغريها ومواقع كتبت بلغات أخرى‬
‫فبعد عدوان حزيران عام سبعة وستني وتسعمائة وألف مل تنتظر قوات االحتالل الصهيوين‬
‫طويال‪،‬حىت تبدأ جبرائمها الوحشية يف املدينة املقدسة ‪،‬ومع مضي أقل من أربعة أيام على‬
‫االحتالل ‪،‬شرعت جرافات احملتلني هبدم حي املغاربة التارخيي يف القدس بأكمله ‪،‬مزيلة‬
‫من الوجود مسجدين ‪،‬احدمها مسجد الرباق الشريف ‪،‬ومائة ومخسا وثالثني دارا للسكن‬
‫‪،‬وخمازن وحمالت كانت تؤلف احلي املذكور ‪.‬‬
‫يف العاشر من يونيو‪ ،‬أصبحت احلارة اليت أطلق عليها املقدسيون «حارة املغاربة»؛ ملا يزيد عن‬
‫‪ 774‬عامًا‪ ،‬أثرًا بعد عني‪ ،‬حيث قامت قوات االحتالل بإجبار السكان على اخلروج من‬
‫املنطقة‪ ،‬وقضت جرافاهتم هبدم ‪ 138‬بناية‪ ،‬باإلضافة إىل جامع الرباق وجامع املغاربة‪ ،‬وكذلك‬
‫املدرسة األفضلية وزاوية أيب مدين ومقام الشيخ والزاوية الفخرية‪ ،‬معلنة بذلك شطب مثانية‬
‫قرون من تاريخ القدس وتعلُّق املغاربة حبارهتم‪..‬‬
‫‪65‬‬
‫الذريعة هلذا اإلجراء الوحشي ‪،‬هي توسعة مكان إلظهار األجزاء املخفية من حائط الرباق‬
‫الذي يسميه الصهاينة حائط املبكى ‪،‬وهو احلائط الغريب للحرم القدسي الشريف الذي كان‬
‫حي املغاربة يالصقه متاما‪.‬‬
‫أدعى الصهاينة أهنم اشتروا البيوت من أصحاهبا قبل هدمها ‪،‬لكن جثث الفلسطينيني اليت‬
‫دفنت حتت األنقاض تبني كذب هذا االدعاء ‪،‬الذي يضيف جرمية إىل اجلرمية األصلية ‪.‬‬
‫ظل الصهاينة ينفون وجود سكان احلي أثناء عمليات اهلدم الوحشية ‪،‬ورغم أن متويل الوقف‬
‫يف احلارة اليت تعترب كاملة وقفا إسالميا ‪،‬أوضح بأدلة واسعة أن عمليات اهلدم متت بوجود‬
‫سكان داخل منازهلم ‪،‬واصل الصهاينة الكذب واالفتراء إىل أن اعترف الضباط الصهاينة‬
‫الذين شاركوا يف اجلرمية ‪،‬حبقيقة ما وقع عام سبعة وستني ففي عام تسعة وستني ‪،‬نقلت‬
‫صحيفة يروشاليم الصهيونية عن ضابط يف سالح اهلندسة التابع لقوات االحتالل قوله‪:‬‬
‫أنه يف مساء السبت العاشر من حزيران شرعت اجلرافات حتت قيادة إيتان بن موشيه ‪،‬هبدم‬
‫البيوت يف حارة املغاربة لتسوية الساحة الواقعة جبانب حائط الرباق‪،‬وذلك بعد أن أعطيت‬
‫مهلة ربع ساعة للسكان للقيام بإخالء منازهلم ‪.‬‬
‫الضابط الصهيوين يقول ‪:‬أنه اكتشف جثثا بني األنقاض ‪،‬ولدى سؤاله عما فعله آنذاك‬
‫قال‪»:‬أنه ألقى إىل األسفل ‪،‬أو حتت التراب» ‪،‬ضابط أخر يدعى اليكس غور قال‪»:‬أن ابن‬
‫موشيه خرج من اخلطة األصلية هلدم احلي ‪،‬وجتاوزها حيث هدم املزيد من البيوت»‪.‬‬
‫يكشف هذا االعتراف الصهيوين حقيقة ما جرى ويقدم دليال إضافيا على شكل اجلرمية اليت‬
‫ارتكبها الصهاينة حبق هذا احلي الذي ظل لقرون عديدة وقفا إسالميا ‪،‬يقطنه أحفاد اجملاهدين‬
‫الذين جاؤوا يف جندة من املغرب العريب ‪،‬لدفع عدوان الفرجنة عن القدس‪.‬‬
‫وقال بن انيان للصحيفة ما ميكن أن تقشعر له األبدان‪« :‬شاهدت جثثا تنزل لألسفل‪ ،‬لقد‬
‫قمنا بإنزاهلا حتت التراب‪ ،‬لقد هدمت حيًا كام ً‬
‫ال ومل أخرج منه ذرة تراب واحدة‪ .‬حتت باحة‬
‫حائط املبكى توجد تسع عهود تارخيية خمتلفة واحدة فوق األخرى عندما تقوم باحلفر تصل‬
‫إىل مناطق فارغة‪ ،‬عندئذ حفرت عن فترات تارخيية من أجل إلقاء كل الزبالة»‪.‬‬
‫وأضاف «حفرنا وألقينا أنقاض بيوت احلي فيها ومعها جثث األناس املتبقني‪ ،‬وهذه اجلثث‬
‫كانت لعرب وليست ليهود‪ ،‬أقول هذا حىت ال حيولوا املكان إىل موقع حيظر الوقوف‬
‫عليه»‪.‬‬
‫واستمر بن انيان بغروره وصلفه واستهانته باألرواح اليت قتلت حتت األنقاض قائال «وجدنا‬
‫جثثا حتت األنقاض‪ ،‬قد يكونوا ماتوا من الذعر واهللع»‪.‬‬
‫‪66‬‬
‫واعترف بن انيان بأنه هدم مسجد الرباق وقال بوقاحة جمرم حرب «أنا قلت إذا كانت فرس‬
‫حممد قد صعدت للسماء فلماذا ال يصعد املسجد أيضا؟ وقمت بطحنه بشكل جيد جدا‬
‫حبيث مل يبق منه اثر يذكر»‪.‬‬
‫إهنا جرمية نكراء من جرائم العدوان الصهيوين الغاشم الذي ال يرعى للمسلمني إال وال‬
‫ذمة وبعد مرور اثنني أربعني سنة مازالت هذه اجلرمية وغريها تنتظر صالح الدين واملنصور‬
‫املوحدي تنتظر أحفاد املوحدين املؤمنني باهلل العلي األعلى‬
‫األعلى‬
‫مأساة القدس الشريف حنتاج إىل تضامن بني املشرق واملغرب‬
‫يف هذه اآلونة نسمع عن خمططات هتويد القدس وخمططات هدم القصى املبارك من هذه‬
‫الطغمة الفاسدة املفسدة من الصهاينة وقد خربناهم وعرفنا غدرهم وظلمهم وما أحداث‬
‫غزة منا ببعيد وهذه كتب التاريخ تروي إجرامهم وتسجل حقدهم األسود على كل معلمة‬
‫حضارية إهنم يؤمنون بالقوة وبالقوة فقط ولقد يسر اهلل لصالح الدين االيويب املنطق السليم‬
‫الذي يفل حديد الصليبيني وهو مزيج من االميان الصادق باهلل تعاىل وبرسوله عليه أفضل‬
‫الصالة وأزكى التسليم باالضافة إىل خربة حربية ودقة يف التخطيط باالضافة إىل شجاعة‬
‫القلب وعدم اخلوف من االعداء باالضافة إىل اميان بوحدة املسلمني فيطلب مساعدة املنصور‬
‫املوحدي الذي كان من أسد اجلهاد يف الغرب االسالمي ضد الصليبيني وهذا ما يطرح علينا‬
‫حنن أيضا حتدي التوحيد والوحدة بني قادة املسلمني وبني القادة والشعوب‪ ،‬حنتاج إىل قادة‬
‫جماهدين جييدون النقاش واالقناع يف وقته وجييدون اجلهاد يف وقته وال يكثرون الكالم يف‬
‫وقت العمل وال العمل يف وقت القول ‪،‬واهلل املوفق واهلادي وامليسر لتحرير القدس الشريف‬
‫واألقصى املبارك أوىل القبلتني وثالث احلرمني الشريفني‬
‫‪67‬‬
DR. AZZAM TEMİMİ
CV
Filistin asıllıdır. İngiltere’deki İslami Siyasi Düşünceler Enstitüsü kurucusu ve başkanıdır. Hamas başta olmak üzere İslami hareketler alanında
uzman olup konuyla ilgili kitapları, çok sayıda ilmi araştırması ve makalesi yayımlanmıştır. Filistin Davası ve Ortadoğu ile ilgili olarak dünyanın
önde gelen basın-yayın kuruluşlarında programlara çıkmış, demeçler vermiştir. Son olarak İngiltere merkezli el Hiwar adlı uydudan yayın yapan
televizyon kanalını kurmuştur.
HAMAS FROM RESİSTANCE TO GOVERNANCE
On 25 January 2006, the Islamic Resistance Movement in Palestine (Hamas) made a sweeping win in one of the fairest democratic exercises ever
allowed to take place in the Arabic-speaking world. For more than a decade Hamas has been a major player not just in the Palestinian arena but
within the entire Middle East region.
Outside Arab and Muslim circles many of those who wrote about Hamas
could only see it through an Israeli lens. Most of the books written on
it have adopted the Israeli point of view and their authors relied heavily
on security agencies’ reports including confessions extracted from Palestinian detainees under duress. One such example has been the recent
book authored by Matthew Levitt, who when the book was published in
2006 was deputy assistant secretary for intelligence and analysis at the
U.S. Treasury Department. Hamas: Politics, Charity, and Terrorism in the
Service of Jihad depicts Hamas as a terrorist organization that uses “its
extensive charitable and educational work to promote its foremost aim:
driving Israel into the sea.” Hamas’s reputable charity activities are condemned as nothing but a device for recruiting new soldiers to its “holy
war” against Israel. The movement’s sponsored mosques, schools, orphanages and sports leagues are portrayed as “integral parts of an overarching apparatus of terror.”
68
In contrast, Hamas sees itself as an organization of Palestinians who
happen to be both Arab and Muslim and who perceive themselves as the
immediate victims of an unjust world order that saw fit to create a ‘European’ Jewish state in their own country at the very centre of Arab and
Muslim heartlands. Hamas founders and affiliates see the Israelis as their
oppressors who dispossessed them and their fellow countrymen and who
have, since then, been persecuting them generation after generation. Resisting Israeli occupation of Palestinian land and Israeli oppression of the
people of the land is one of several elements that inform the thinking of
the movement and instruct its activism. The womb out of which Hamas
was born was essentially a social project motivated by philanthropy and
dedicated to charity, and that explains the network of civic services and
activities in which the movement continues to engage.
ROOTS
Hamas was born out of the Association of Al-Ikhwan Al-Muslimun (the
Muslim Brotherhood), best described by its affiliates as a comprehensive
reform movement. The Ikhwan was originally Egyptian but has since
its creation grown into a global network. The mother organization was
founded by Hassan Al-Banna (1906-1949) in the Egyptian town of AlIsma’iliyah in 1928 where he taught at a primary school not far from the
headquarters of the British occupation troops’ garrison. Combining elements of spirituality acquired from his association with the Hasafiyah
Sufi order with the pristine monotheistic teachings of Islam learned inside the Salafi school of Muhammad Rashid Rida (1865-1935) – a disciple and close associate of Muhammad Abduh (1849-1905), Al-Banna’s
project had a great popular appeal.
It did not take long for Al-Ikhwan movement to grow, quite rapidly, within Egypt and beyond it. Inside Egypt, it had four branches in 1929, 15
in 1932, 300 by 1938 and more than 2000 in 1948. By 1945, it had half
a million active members in Egypt alone and between 1946 and 1948 it
opened branches in Palestine, Sudan, Iraq and Syria.
Al-Ikhwan’s long-term goals were: first, to free the Islamic homeland
from all foreign authority; and second, to establish an Islamic state within the re-united Islamic homeland. But the movement’s founder Al-Banna
taught his followers that neither objective could be achieved without first
attending to the more immediate needs of society. His project was, above
all, an endeavor to ‘rehabilitate’ the Ummah starting with the individual,
then the family and ending up with society as a whole through a process
of gradual reform.
69
These two same goals have been pursued, using the same methodology of
gradual reform, by Al-Ikhwan offshoots across the Arab region including
Palestine where the Palestinian Ikhwan took root immediately after the
end of the Second World War. Having initially opened a few local branches in the Gaza Strip, the edifice of the movement neared completion with
the official inauguration on 6 May 1946 of its Central Office in Jerusalem
in the presence of local dignitaries as well as guests who arrived from
Cairo to represent the mother movement in Egypt.
The creation of Israel in two thirds of Palestine in 1948 led to a de facto
split of the Palestinian Ikhwan into two separate organizations one in
Gaza, which came under Egyptian military rule, and the other in the West
Bank, which was annexed to the Hashemite Kingdom of Jordan.
The occupation of the rest of Palestine in the aftermath of the six-day war
in June 1967 was a blessing in disguise for the group. From 1967 to 1977
the Ikhwan of Palestine endeavored to unite their ranks and put their
house in order. Within a few years they managed to regain some of the
ground they had lost to the secular nationalist movements that gained
their popularity from mounting resistance against the Israeli occupation
but that were also dealt fetal blows as a result of the loss of confidence
across Palestine and the Arab region in Arab nationalism, as exemplified
by Nassirism, which was held responsible for the major defeat of the Arabs and the loss of much more land to Israel in 1967.
However, as they rose in popularity and enhanced their appeal, the
Ikhwan were being challenged to take a stand against the Israeli occupation, which the Palestinian populations of the West Bank and Gaza could
no longer tolerate. Palestinian student communities, initially in Egypt
and Kuwait but soon afterwards in the newly emerging Palestinian universities in the West Bank and the Gaza Strip, played a significant role in
revolutionizing the thinking within the movement as a whole prompting
its leadership to take a decision in 1977 to start planning for the launch
of their own resistance project that saw the light ten years later with the
outburst of the Intifada.
70
This decade preceding the Intifada saw the creation of major institutions
by the Ikhwan in Gaza, such as the Al-Mujammah’ Al-Islami and the Islamic University, which provided Palestinian society with essential services in social, medical and educational spheres and contributed significantly to boosting the movement’s standing and to enhancing its popu-
larity. As Israeli oppressive policies took their toll on the Palestinians,
deepening their sense of humiliation and entrapment, the late eighties
saw the transformation of the Ikhwan into a resistance movement, more
widely known today for its acronym HAMAS, a day after the incident on
8 December 1987 that sparked the first Intifada.
What Hamas Stands for
A document authored by Hamas Political Bureau in the mid-1990s begins
with the following assertion: “The Islamic Resistance Movement (Hamas)
is a Palestinian national liberation movement that struggles for the liberation of the Palestinian occupied lands and for the recognition of Palestinian legitimate rights.” The refined political discourse of this document
is a far cry from the overly religious language in which the Hamas Charter
was coined. Representing the first attempt by the movement to produce
a written document for others to learn what Hamas stood for, the Charter, known in Arabic as Al-Mithaq (the Covenant), was released to the
public on 18 August 1988, less than nine months following the birth of
the movement. Since then, however, it has hardly ever been referred to or
quoted by the top leaders of Hamas or its official spokespersons.
The Charter aside, the discourse of the Hamas leaders could hardly be
distinguishable from the discourse of freedom fighters in Latin America,
South Africa or East Asia. Consider for instance the following statement
made by Hamas leader in Gaza Dr. Abd Al-Aziz Al-Rantisi on 7 March
2004 just ten days before Israel assassinated him:
Hamas’ strategy is underpinned by four principles: 1) We have a homeland
that is in its entirety usurped; we cannot concede one inch of it; 2) there
is an obvious imbalance of powers in favor of the Zionist enemy; 3) we do
not possess the armament our enemy possesses but we possess a faith that
generates a will that does not recognize defeat or retreat short of accomplishing the goals, a faith that demands sacrifice for the sake of faith and
homeland; and 4) there is an Arab and Islamic Ummah that is weak, feeble
and broken and therefore cannot support the people of Palestine, and there
is an international community that is hostile to the hopes and aspirations
of the Palestinian people and that supports Zionist terrorism. Hamas’ strategy proceeds in two parallel lines: 1. resisting occupation and confronting
Zionist aggression; and preserving the unity of the Palestinian people and
protecting the Palestinian ranks from the threat of internal fighting which
would only distract everyone from resisting the occupation.
71
Ironically, the Hamas Charter has been more frequently invoked by the
movement’s opponents and critics as proof of either its inflexibility or
its anti-Semitism. When it was written the Charter honestly represented
the movement’s ideological and political stands at that point in time; it is
a reflection of how the Ikhwan, out of whom Hamas was born, perceived
the conflict in Palestine and how they saw the world then.
In the months leading up to the election of January 2006, Hamas political leadership was becoming increasingly convinced that the Charter had
to be re-written. Apparently, the idea of writing and publishing a charter while the movement was still in its infancy was never given enough
consideration. Once written, the document never went through proper
consultation. According to Khalid Mish’al, Hamas Political Bureau Chief,
the Charter was hastily released to meet what was perceived at the time
as a pressing need to introduce the movement to the public. It was never
studied carefully within the movement whose leading institutions inside
and outside Palestine had no opportunity to evaluate before it went public. He, therefore, does not consider it to be a true expression of the movement’s overall vision, which “has been formulated over the years by inputs
from the movement’s different institutions.” As far as he is concerned,
the Charter is a historical document from which one may learn how the
movement conceived of things at the time of its birth but “should not be
treated as if it were the fundamental ideological frame of reference from
which the movement derives its stances or on the basis of which it justifies its actions.”
Until recently, very little debate had been taking place within the movement over the Charter despite the fact that much of the criticism leveled
against Hamas has involved references to the Charter. It is as if Hamas
totally forgot that it had a Charter or as if its leaders were completely oblivious to critique, or attacks, directed against the movement thus far. It
is only recently that some of them have been voicing their concern that it
might have taken them too long to say that “the text of the Charter does
not reflect the thinking and understanding of the movement” and that
this may “constitute an obstacle or a source of distortion or a misunderstanding vis-à-vis what the movement stands for.”
72
It was in the aftermath of 9/11 that urgency was felt for an image-building initiative to counter the endeavors by certain academic and media
quarters to lump all Islamic movements and organizations in one basket together with Al-Qaeda. A series of consultations conducted in Bei-
rut and Damascus between the beginning of 2003 and the end of 2005
bolstered the conviction by several top Hamas political bureau officials
that it was time the Charter was re-written. The consultations concluded
with commissioning work on a draft for a new Charter. However, in the
aftermath of the Palestinian legislative elections of 25 January 2006, the
project was put on hold until further notice lest the new Charter is seen
as a compromise forced by outside pressure.
Hamas leaders, today, recognize the need to express the ideas that relate to fundamental and immutable positions within the Charter in a
language that appeals to both Muslims and non-Muslims alike. Instead
of adopting an overwhelming religious discourse, the new Charter would
tell, albeit briefly, the story of the Palestinian problem as it unfolded tracing the root of the Jewish problem in 19th Century Europe. This would
constitute a more universally accepted argument than the idea that Palestine is a waqf (endowment) “consecrated for future Muslim generations
until Judgment Day.” As article eleven of the Charter itself explains,
the lands conquered by the Muslims from the time of the second Caliph
Omar onwards were all assigned as waqf and therefore were not distributed as booties among the conquering troops. The same designation applies
equally to Iraq, Persia, Egypt, North Africa and even Spain. The reference
in the Charter to this issue was in the context of condemning those who
were willing to give away any part of Palestine to the Israelis as part of a
peace agreement. Hence is the phrase “it is not permissible to concede it
or any part of it or to give it up or any part of it; that is not the right of
any single Arab state or all the Arab states together nor any king or president or all the kings and presidents together nor any single organization
or all the organizations together whether Palestinian or Arab. This is so
because the land of Palestine is an Islamic waqf (endowment) property
consecrated to the generations of Muslims up to the Day of Resurrection;
and who can presume to speak for all Muslim generations to the Day of
Resurrection?” It is widely accepted today within Hamas that this matter
is strictly jurisprudential and that the Charter is not the best place for
addressing it.
However, the biggest problem in the Charter is its treatment of the Jews.
Part of the problem here is language. Israelis are referred to by an average
Palestinian as yahud, which is the Arabic equivalent for Jews. Terms such
as ‘Zionist’ or ‘Israeli’ figure mostly in the writings and conversations of the
secularly cultured elite. They are not current in the public lexicon and have
73
until recently been absent from the Islamic discourse. When Arabic literature with references to the Israelis as yahud is translated into European
languages it may indeed sound anti-Semitic.
In his series of ‘testimonies’ broadcast on Aljazeera Arabic satellite station between 17 April and 5 June 1999, Sheikh Ahmad Yassin refers to
the Israelis interchangeably at times as Al-Isra’iliyun (the Israelis) and at
times as Al-Yahud (the Jews). In the second episode of the ‘testimony’
broadcast on 24 April 1999 he said: “The Israelis usually deal with the
Palestinian people individually and not collectively. Even inside the prisons, they would not agree to deal with (the prisoners) except individually.
However, we forced our will on them despite them and refused to deal
with them except through a leadership elected by the Palestinian (prisoners) to face the Jews and resolve the problems with them.” This is just one
sample paragraph of what his style was like. Most Palestinians and Arabs
unconsciously do the same thing. Leah Tsemel, an Israeli lawyer who has
been defending Palestinians in Israeli courts for some 30 years, notes that
her clients routinely describe soldiers or settlers as al-yahud - the Jews.
They complain for instance that “al-yahud (the Jews) took my ID card,”
or “al-yahud (the Jews) hit me,” or “al-yahud (the Jews) destroyed this
or that.” She expresses anxiety at the fact that Israel in the minds of its
Palestinian victims becomes identified with all the Jews in the world and
fears that as a consequence all the Jews in the world may be seen as soldiers and settlers.
This problem is not confined to Palestine but exists across the region
where Jews once lived in large numbers but had, with few exceptions,
long been gone. Following the creation of the State of Israel in Palestine in 1948 Jews living in various Arab countries were encouraged, at
times intimidated so as, to migrate to Israel which, having expelled close
to a million Palestinians, was in dire need of beefing up its population.
Additionally, Jews from Iraq, Yemen and Morocco provided a source of
cheap labor and performed functions not ‘befitting’ for the Ashkenazim
(Easter European Jews) who presided over the Zionist colonial project
in Palestine and treated themselves as first class citizens of the newly
founded ‘Jewish’ state in contrast to Sephardic Jews who came from the
Arab countries.
74
Until the beginning of the twentieth century Muslims, Christians and
Jews coexisted peacefully throughout the Muslim world where, for many
centuries, the Islamic empire, whose terrain extended over three con-
tinents, provided a milieu of tolerance under a system that guaranteed
protection for what is today referred to as minorities. Islam, whose values
and principles governed the public and private conduct of Muslim individuals and communities, recognized Christians and Jews as legitimate
communities within the Islamic State and accorded them inalienable
rights. The followers of both Christianity and Judaism participated on
equal footing with the Muslims in building the Arab-Islamic civilization
on whose fruits European renaissance philosophers were nourished.
In contrast, Jews repeatedly suffered persecution in the European lands.
Whenever that happened they sought refuge in the Muslim lands where
they were welcomed and treated as ‘people of the book’ in accordance
with the ‘Covenant of God and His Messenger.’ Such Muslim perception
of the Jews remained unchanged until the Zionist movement, which was
born in Europe, started recruiting Jews in the Muslim lands for a project
that was seen by the Muslims as an attack on their faith and homeland.
The change in the Muslim attitude toward the Jews came as a reaction
to the claims of the Zionist movement, which associated itself with the
Jews and Judaism. Despite the secular origins of the Zionist project and
the atheism of many of its founding fathers, the Zionist discourse justified the creation of the State of Israel in Palestine and the dispossession
of the Palestinians in religious terms. The Bible was invoked by Zionist
pioneers, although few of them really believed in it or showed any respect
for it, in a bid to bestow religious legitimacy on their project and gain the
support of the world’s Jews, most of whom had initially been opposed to
political Zionism.
It is for this reason that the Hamas Charter conceives of the problem in
Palestine as a religious strife between the Jews and the Muslims. This notion continues to be dominant in many parts of the Muslim world today.
The continued association of Israel with the Jews and the Jews with Israel
only reinforces the conviction of many Muslims that the conflict in the
Middle East between the Palestinians and the Israelis is indeed a religious
one. Many Arabs and Muslims find it extremely difficult to accept that
anti-Zionist Jews, who not only criticize Israel but also refuse to recognize its legitimacy, do exist.
On of the major weaknesses of the Charter is that it adopts conspiracy
theory. It bases its analysis of the conflict in Palestine on the Protocols of
the Elders of Zion, a false document that purports to represent the ideas
of a secret society of Jewish elders for conquering the world. What the
75
author of the Charter wished to convey was a direct correlation between
an ongoing Jewish quest for global domination and the occupation of Palestine. Following a common trend among Muslim writers of the time, the
author of the Charter invoked the Qur’an and Hadith (Prophet’s sayings)
to substantiate his claim of an ongoing Jewish conspiracy against Islam
and the Muslims that goes back all the way to the early days of Islam.
Such selective reading, or convenient interpretation, of the Scripture is
not uncommon in contemporary Muslim writings. In this particular case
the Qur’anic chastisement of bad conduct and ill-manners by some of the
Israelites in Biblical times or by some of the Jews during Prophet Muhammad’s time are taken out of their historic context and then universalised. It is astonishing that in spite of the fact that conspiracy theory
is in essence un-Islamic it was, until the early nineties of the twentieth
century, widely espoused by Muslim intellectuals across the Arab world.
The permeation of such thinking has been a symptom of decline and
backwardness, which in turn precipitate a deep sense of desperation and
frustration.
The only positive reference to the Jews in the Hamas Charter is seen in
Article thirty-one which states that “in the shade of Islam it is possible
for the followers of the three religions Islam, Christianity and Judaism to
live in peace and security.” It is expected that, while underlying this historical fact, the new Hamas Charter will be cleansed from all the ludicrous
claims of a Jewish conspiracy. It will instead emphasize the racist nature
of the Zionist project and explain that many Jews are opposed to it. The
idea that not every Jew is a Zionist is already widely accepted by the Islamists who previously thought this was a myth invented by Palestinian
secular nationalists.
76
By shedding light on the roots of the conflict the charter will appeal to
the world’s public opinion to sympathize with the Palestinian victims
rather than with their Israeli oppressors. To reach out to peoples and nations across the world, it will have to adopt a universal ‘human rights’
discourse. The new Hamas charter is also expected to assure the Jews, as
Sheikh Ahmad Yassin did several times until he was assassinated by the
Israelis in 2004, that Hamas does not have a problem with the Jews because of their faith or race and that it does not believe the conflict in the
Middle East to be between the Muslims and the Jews or between Islam
and Judaism. It will stress that Islam does recognize Judaism as a legitimate religion and accords its adherents with respect and protection. As a
matter of principle, the Charter needs to stress a position that has been
expressed repeatedly by Hamas leaders over the past fifteen years or so,
namely that contemporary Jews and Muslims can, as did earlier Muslims
and Jews for many centuries, live together in peace and harmony once
the Palestinians’ legitimate rights are recognized and restored.
HUDNAH (TRUCE)
The one thing a new Hamas Charter will keep unchanged is the movement’s position vis-à-vis the State of Israel. If Hamas is to remain loyal to
its founding principles it cannot afford to recognize Israel’s right to exist.
Born out of the Intifadah (uprising) of 1987, Hamas declared that it had
emerged “in order to liberate the whole of Palestine, all of it.”
The movement came to existence partly in response to the oppressive
treatment the Palestinians suffered under Israeli occupation in the West
Bank and Gaza and partly because Fatah, the Palestinian national liberation movement, had faltered. Like Fatah before it, most of Hamas’ members and supporters had been refugees or children of refugees whose real
homes were not the appalling camps in which they were born or where
they grew up. Their real homes are on the other side of the so-called
“green line” where Jewish immigrants, who had come from Europe and
elsewhere in the world, now colonize. Like millions of Palestinians inside
Palestine and in the Diaspora the founders of Hamas felt betrayed when
the leadership of Fatah, having hijacked the PLO, decided to give a way
their right of return to their homes.
It is highly unlikely, therefore, that Hamas will ever recognize the legitimacy of the state of Israel or its right to exist. The movement regards
Israel as nothing but a colonial enclave planted in the heart of the Muslim
world in order to obstruct the revival of the Ummah (global Muslim community) and to prolong Western hegemony in the region. On the other
hand, Palestine is an Islamic land that has been invaded and occupied by a
foreign power; it would contravene the principles of Hamas’ Islamic faith
to recognize the legitimacy of the foreign occupation of any Muslim land
let alone one that is home to the Muslims’ first Qiblah (place worshippers
face during prayer) and third most important mosque on earth.
This position is not exclusive to Hamas. Muslim scholars, with a few exceptions, have constantly expressed their absolute opposition to recognizing the legitimacy of the creation of a “Jewish State” in Palestine. Over
the past century Ulama (Muslim scholars and jurists) issued numerous
77
fatawa (pl. of fatwa: religious edict) declaring null and void any agreement that legitimized the occupation of any part of Palestine. The first
collective fatwa on this issue predates the creation of the State of Israel
in Palestine. On 26 January 1935, more than two hundred Islamic scholars came to Jerusalem from around Palestine to issue a fatwa prohibiting
the forfeiture of any part of Palestine to the Zionists. Similar conferences
were held and fatawa issued at various junctures in the history of the
Middle East conflict. During the Nassirist era (1952-1970) in Egypt, the
prestigious Al-Azhar Islamic institution in Cairo maintained the position
of prohibiting recognizing the State of Israel or any peace-making with
it. Sheikh Yusuf Al-Qaradawi, one of the most authoritative scholars of
contemporary times, repeatedly expressed that position affirming that it
was unanimously adopted by more than three hundred Islamic scholars
from around the Muslim world during a meeting of the Islamic Jurisprudential Council in Kuwait in the mid-1990s. He explained that the
fatwa which prohibited recognizing Israel was based on the consideration
that “Palestine is an Islamic land that cannot be forfeited voluntarily.” He
added that the same fatwa was re-issued at a later Islamic Jurisprudence
conference in Bahrain.
However, such a dogmatic position does not deny the right of the Jews
to live in Palestine provided their existence in it is not the outcome of
invasion or military occupation. Nor does it bar the Muslims, including
the Hamas movement, from negotiating a cease-fire agreement with the
Israeli State in order to put an end to the bloodshed and to the suffering
on both sides for as long as can be agreed on.
The idea of a hudnah (truce) with Israel originated in the early nineties.
It was referred to by the Amman-based Head of Hamas Political Bureau,
Musa Abu Marzuq, in a statement published by the Amman weekly AlSabeel , the organ of the Jordanian Islamic Movement, in February 1994.
A similar first reference to it inside Palestine was made around the same
period in 1994 by Hamas founder Sheikh Ahmad Yassin from his prison
cell. He proposed the hudnah as an interim solution to the conflict between the Palestinians and the Israelis. Both Abu Marzuq and Sheikh
Yassin repeated the offer on several occasions thereafter but failed to interest the Israelis. Of late, hudnah has been routinely referred to by various Hamas spokesperson.
78
Hudnah is recognized in Islamic jurisprudence as a legitimate and binding contract whose objective is to cease fighting with the enemy for an
agreed period of time. The truce may be short or long depending on mutual needs or interests. A truce treaty would be different from the ‘Oslo
peace accords’ according to which the PLO recognized the State of Israel
and its right to exist. The difference is that under the terms of hudnah
the very issue of recognition will not come up simply because Hamas
cannot, as a matter of principle, accept that the land the Israelis seized
from the Palestinians has become theirs; the movement has no authority
to renounce the right of the Palestinians to return to the lands and the
homes from which they were forced out in 1948 or at anytime afterwards.
It can however say that under the present circumstances the best it can
do is regain some of the land lost and secure the release of prisoners in
exchange for a cessation of hostilities. This would be somewhat similar
to the IRA agreeing to negotiate an end to the conflict in Northern Ireland without recognizing British sovereignty over the territory. The Irish
Catholics continue to hope or dream that one day the whole of Ireland
will be united and that British rule will come to an end. Negotiating an
end to violence in Northern Ireland was never conditioned upon the IRA
first renouncing its dream of reuniting Ireland; had this been the case no
peace would ever have prevailed.
In justifying hudnah, Hamas leaders look to the example of what happened between the Muslims and the Crusaders in the last decade of the
12th century. The conflict between the two sides in Palestine and around
it lasted for nearly two hundred years. Of particular interest to Hamas
in this regard is the Ramleh treaty Salah Al-Din Al-Ayyubi (Saladin) concluded with Richard the Lionhearted on 1 September 1192 CE. The truce,
which marked the end of the third Crusaders campaign, held for a period
of three years and three months during which the Crusaders maintained
control of the coast from Jaffa to Acre and were allowed to visit Jerusalem and had the freedom to carry out their commercial activities with the
Muslims.
Reference is often made, as well, to the first hudnah ever in the history of
Islam. Known as Al-Hudaybiyah, which was the name of the location on
the outskirts of Mecca where it was concluded, the agreement saw the suspension of hostilities between the Muslim community under the Prophet’s
leadership and the tribe of Quraysh inside Mecca. The duration of the hudnah agreed to by both sides was ten years. However, it came to an end less
than two years later when Quraysh breached it with the unlawful killing of
some members of the tribe of Khuza’ah that was allied to the Muslim side.
79
Once hudnah is concluded it is considered sacred and fulfilling its obligations becomes a religious duty; so long as the other side observes it the
Muslim side cannot breach it for doing so is considered a grave sin. As in
the case of other international treaties, a hudnah is renewable upon the
expiry of its term by mutual agreement.
The overall long-term hudnah proposed by Hamas stipulates as a first condition an Israeli withdrawal to the borders of 4 June 1967, which means
a return of all the land occupied by the Israelis as a result of the six-day
war including East Jerusalem. Such measure would entail the removal of
all Jewish settlers from those areas. In addition, Israel would have to release all Palestinians held in its prisons and detention camps. It is highly
unlikely that Hamas would settle for anything less in exchange for a long
term truce that may last for a quarter of a century or longer.
THE HUMAN BOMB
Hudnah was Sheikh Ahmad Yassin’s solution to the crisis created by Hamas’ human bomb campaign. In April 1994 Sheikh Ahmad Yassin was
visited inside his prison cell by Israeli army and intelligence officers in the
hope obtaining from him a statement that might dissuade Hamas’ military wing from carrying out more ‘suicide’ or ‘martyrdom’ operations.
A series of devastating human bomb attacks were launched by Hamas in
April 1994 in retaliation for the massacre perpetrated on 25 February 1994
by an American-born Jewish settler. Baruch Goldstein, who is believed to
have secured the assistance of Israeli troops to sneak into Al-Haram al-Ibrahimi Mosque in Hebron, opened fire and threw hand grenades at worshippers as they kneeled half way through the early morning Fajr (dawn)
prayers killing twenty nine of them and wounding scores others.
80
The series of revenge acts started on 6 April 1994 when Ra’id Abdullah
Zakarnah, a Hamas Brigades member, drove a booby-trapped vehicle with
an Israeli registration number plate into Afula bus station and detonated
it at around noon. Nine Israelis were killed and more than 150 were injured. A statement issued by Hamas military wing, Al-Qassam Brigades,
soon afterwards claimed responsibility for the bombing and warned the
Israelis to evacuate the settlements in the West Bank and Gaza. With clear
reference to what Goldstein had committed inside the mosque, Hamas
vowed to make Israelis pay for what pain and harassment Jewish settlers
inflict on the Palestinians under occupation.
The second attack was carried out on 31 April 1994 by Ammar Amarnah,
another member of Al Qassam Brigades. The target this time was an Israeli Egad bus working on line 8 at Al-Khadirah (Hadera) to the northwest
of Tulkarm. Amarneh blew himself up on the bus killing five Israelis and
wounding more than thirty. More operations were carried out that same
year; many more were carried out over the years that followed, mostly
in response to attacks on Palestinian civilians by Israeli troops or Jewish
settlers.
Sheikh Ahmad Yassin told his Israeli prison guests that if they wished to
see an end to these attacks they should make a deal that can be limited or
comprehensive. In its limited format the hudnah would at least spare civilians on both sides; in its more comprehensive format it would entail and
end to hostilities of all types between the two sides. There is no evidence to
suggest that the Israelis have ever taken the offer of hudnah seriously.
Many Palestinians were initially shocked by the human bomb tactic. Some
argued against it from a purely pragmatic point of view; in their assessment the human bomb tactic could only harm the Palestinian cause. The
operations were also opposed on the ground that they were, by their very
nature, indiscriminate and resulted in killing innocent civilians, something the critics believed could not be justified or legitimized under any
circumstance. The Fatah-led Palestinian Authority opposed the operations primarily on the grounds of its commitments to the peace process
and the potential damage they could cause to its role in peace-making.
Resorted to out of utter desperation, the ‘martyrdom operation’ was not without controversy when it was first launched. Hamas spokesmen maintained
that such a tactic was the only means available to the Palestinians in order to
deter the likes of Goldstein from ever attacking the defenseless Palestinian
population under occupation. In time, an increasing number of Palestinians
accepted that the human bomb was necessary to offset the balance that had
been totally in favor of the Israelis who managed to acquire highly advanced
military technology from the United States of America and Europe.
On the whole, Palestinians have generally appreciated and admired the
heroism and altruism of the men and women who volunteered their
bodies and souls to go on sacrificial missions on behalf of the cause. The
more the Palestinians felt vulnerable the more they supported martyrdom operations and even demanded more of the same. It did not take
much to convince those who had qualms that nothing else seemed to
81
work as a means of self-defense or deterrence. Nevertheless, Palestinian
public support for martyrdom operations has varied. Polls conducted at
different times gave rise to different results but rarely has support for
these operations dropped below fifty per cent. A poll conducted in the
Gaza Strip by the Norwegian pollster Eafo in the first week of September
2005 indicated that a majority of 61% of those quizzed agreed with the
statement that “suicide bombings against Israeli civilians are necessary
to get Israel to make political concessions.” Fafo conducted a face-to face
survey with 875 respondents to monitor Palestinian views on the Israeli
withdrawal from the occupied Gaza strip. The Jerusalem Post reported
on 16 October 2003 that a poll had shown that seventy-five percent of
Palestinians supported the suicide bombing of the Maxim restaurant in
Haifa on 4 October 2003. The opinion poll was conducted by the Palestinian Center for Policy and Survey Research (PSR) in Ramallah. An earlier
poll conducted by the PNA’s State Information Service (SIS) between 11
and 13 June 2002 in both the West Bank and the Gaza Strip revealed
that 81 per cent of the sample polled objected to the PNA’s designation of
martyrdom operations as terrorist acts. Fifty two per cent of them said
the PNA resorted to labeling these operations as terrorist because of ‘international pressure’. The total number of those polled was 1137 aged 18
years and above, 456 of them from the Gaza Strip and 681 from the West
Bank. Incidentally, the poll also revealed that 86 per cent of the sample
“supported military attacks against Israeli occupation troops and Jewish
settlers inside the Palestinian territories.” Sixty nine per cent believed
that the objective of carrying out martyrdom operations inside Israeli
towns was to force an end of the occupation while 13.4 per cent believed
the objective was to undermine the peace process and 11.3 per cent said
the operations aimed to weaken the Palestinian Authority and embarrass
it before the international community.
82
Until employed in Palestine, the human bomb was seen as alien to the Sunni community within Islam. It had been more commonly associated with
Shi’ism; the Iranians are believed to be the first Muslims to employ it. They
did so quite successfully in the war with Iraq throughout the 1980s. Hundreds of Iranian young men were sent on martyrdom missions along the
borders between the two countries to deter the well-equipped and armed
to the teeth Iraqi troops, thanks to Western and Arab support. The tactic
served the Iranians well because their Iraqi counterparts, many of whom
had not been convinced of the legitimacy of the war their government
waged on their neighbor, were not prepared to make similar sacrifices.
The tactic then moved to Lebanon in the aftermath of the Israeli invasion in 1982. The first martyrdom operation within Lebanon took place
on 11 November 1982 when a Ahmad Qasir, identified as a member of
the Islamic Resistance, drove his Mercedes car into the headquarters of
the Israeli military governor in Tyre and detonated its 200 kg of explosives killing 74 Israelis. From then on the human bomb became a routine
weapon employed by the Lebanese resistance against Israeli occupation
troops. The most memorable of all suicide bombings in Lebanon were the
two simultaneous attacks carried out on 23 October 1983 against the US
Battalion Landing Team headquarters and the French paratroopers’ base
situated just four miles (6km) apart in Beirut. The two suicide bombers,
both of whom died in the attack, were named as Abu Mazen, 26, and
Abu Sij’an, 24. A previously unknown group called the Free Islamic Revolutionary Movement (FIRM) claimed responsibility for the two attacked
that killed 241 American and 58 French soldiers. FIRM was believed to
have been made up of Lebanese Shi’a Muslims associated with the Amal
militia. Hezbollah had not emerged yet but FIRM might have been its
precursor. Lebanon also produced the first female suicide bombing in the
Arab world; her name was Sana’ Mhaidli. Her car bombing of an Israeli
military convoy on 9 April 1985 was claimed by the secular Syrian Nationalist Party.
The Lebanese Hezbollah, founded with Iranian backing as a Muslim Shi’te
response to the Israeli occupation of South Lebanon, inherited the resistance and the tactic of the human bomb, which it continued to employ
until Israel withdraw unilaterally from South Lebanon in 1999 when the
cost of occupation could no longer be borne.
Elsewhere in the world, the Sri Lankan Tamil Tigers, who struggle for an
independent Tamil state, began carrying out suicide bombings in 1987.
It is estimated that they have since perpetrated over 200 such attacks.
The Tamil suicide bomb attacks were employed primarily to assassinate
politicians opposed to their cause. In 1991, they assassinated former Indian Prime Minister Rajiv Gandhi and in 1993 they assassinated President Premadassa of Sri Lanka in 1993. In 1999, the Tigers attempted to
assassinate Sri Lankan President Chandrika Kumaratunga using a female
suicide bomber. While the Tamils tend to prefer female bombers Islamic
groups in Lebanon and Palestine did not deem it appropriate to do so until the eruption of the second Intifada. Hamas was reluctant to recruit female bombers but removed the ban under pressure from female members
83
some of whom threatened to go it alone or in association with other factions. The first female bomber in Palestine was 26 year old Wafa Idris who
detonated in Yaffa Stree in Jerusalem on 28 January 2001. She was followed by ten other female ‘martyr bombers’ the last of whom was Zaynab
Ali who detonated on 22 September 2004. The campaign was launched by
Fatah’s Al-Aqsa Martyrs Brigades and was soon joined by the Palestinian
Islamic Jihad and Hamas.
It is very likely that Hamas was persuaded to employ the human bomb
when it became clear that the tactic was delivering results in Lebanon. It
could not have been a coincidence that the first martyrdom operation was
carried out in Palestine nearly a year following the return of Hamas and Islamic Jihad deportees from South Lebanon where for a year they had ample
time to listen and learn. But this brought pressure to bear on Hamas political leaders who, while defending the tactic, were keen not to be associated
directly with planning the operations or authorizing them; they attributed
them to the movement’s military wing Izziddin Al-Qassam Brigades (IQB).
Hamas spokesmen were at pains to explain the relationship between the
political and the military wings of the movement, which also had relief,
media and educational institutions that needed to be saved from Israeli
reprisals or from punitive measures by the international community.
An attempt was made to compare the political and the military within Hamas with the IRA-Shin Fin dichotomy. The political leadership of Hamas
was said to draw the general policy of the movement whereas the military
wing, known as the Brigades of Izziddin Al-Qassam, was an independent
body that functioned in total freedom away from any coordination with
the political leadership but in accordance with the general policy that would
be drawn by the political leadership. The Israelis were never convinced nor
were the Americans or the Europeans. By 2003 Hamas and many of the
organizations identified as having been associated with it directly or indirectly were proscribed and put on the terrorism list. A number of Hamas
political leaders were targeted for assassination by the Israeli army or by
the Mossad. Some escaped but many took direct hits.
HUMAN BOMBS: TACTIC OR DESPERATE ACT
84
There has been much debate over whether resorting to the ‘human bomb’
is prompted by dire economic conditions or is simply part of a strategy
aimed at achieving certain political objectives. It would be wrong to suggest that it has to be an ‘either/or’ case. Many visitors to the occupied
territories have privately or publicly expressed an understanding as to
why the Palestinians resort to these operations. While it is true that the
majority of ‘martyrs’ do not come from poor desperate backgrounds, and
that many of them are well-educated and well-positioned inside the community, the general condition of despair and frustration contributes to
the motivation. However, from the organizational point of view these operations are not simply reactions, though they are occasionally presented
as such, to the dire economic crisis caused by occupation. More so, they
are seen as the only means of pressuring the Israelis, both state and society, to recognize the rights of the Palestinians and to agree to a cease-fire
deal that would at least spare the civilians.
Hamas is explicit in its objectives. In the abovementioned document entitled “This is what we Struggle for,” the movement declares that martyrdom operations “are in principle directed against military targets.” It
explains that “targeting civilians is considered an aberration from Hamas’
fundamental position of hitting only military targets; they represent an
exception necessitated by the Israeli insistence on targeting Palestinian
civilians and by Israel’s refusal to agree to an understanding prohibiting
the killing of civilians on both sides; an understanding comparable to the
one reached between Israel and Hezbollah in southern Lebanon.” This is
a reference to the agreement concluded between Hezbollah and Israel
in the aftermath of the Qana massacre in the mid-90s. Sheikh Ahmad
Yassin, who repeatedly offered the Israelis a truce, is quoted in this same
document as saying: “Hamas does not endorse the killing of civilians, but
that is sometimes the only option it has if it is to respond to the murdering of Palestinian civilians and the cold-blooded assassination of Palestinian activists.” He himself was assassinated by Israel in March 2004.
TAHDI’AH
Hamas only resorted to the human bomb in the hope of forcing the Israelis
to agree to spare the civilians on both sides and still better to negotiate a
long-term ceasefire agreement. Following his release from detention and
return to Gaza in October 1997, Sheikh Ahmad Yassin offered to suspend
Hamas martyrdom operations if the Israelis were ready to “stop their attacks on [Palestinian] civilians, end land confiscation and house demolitions, and release the prisoners and detainees.” This is not quite the same
as the long term truce which he said his movement was ready to engage in
provided that Israel withdrew from the West Bank and Gaza and dismantled its Jewish settlements.
85
The offer of truce was reiterated in October 1999 by Hamas armed wing,
the Izzidin al-Qassam Brigades, who said it was ready to stop attacks on
Israeli civilians “provided Israel stops its settlement activities and land
confiscation and provided Israeli troops and Jewish settlers stop attacking Palestinian civilians.”
There were at least three occasions on which a ‘temporary hudnah,’ usually referred to as tahdi’ah (calming), was unilaterally declared by Hamas
and other Palestinian factions. The most recent tahdi’ah was agreed upon
during the Cairo talks of March 2005; it was supposed to last until the
end of 2005 but went well beyond that.
The first tahdi’ah, however, was in 2002; it was brokered by EU emissary
Alistair Crooke. The tahdi’ah was shattered several weeks later when the
Israelis assassinated Hamas leader Salah Shihadah on 22 July 2002.
On 29 June 2003 Hamas and Islamic Jihad declared a unilateral truce. The
decision to observe this tahdi’ah was announced by Hamas leader Abd AlAziz Al-Ranitisi who explained that it was a gesture to give a chance to newly
appointed Palestinian Prime Minister Mahmud Abbas sort things out with
the Israelis. The tahdi’ah came to an end seven weeks later after Israel assassinated Hamas leader Isma’il Abu Shanab on 21 August 2003. Israel alleged
that the assassination was in retaliation for the bombing of a Jerusalem bus
that left twenty-one Israelis dead and more than a hundred wounded.
In fact, the Israelis never recognized or appreciated the unilateral truce
declared by the Islamic factions in Palestine. They pursued their strategy
of eliminating whoever they considered a potential threat to their security. Throughout the month of July 2003 several Palestinians were assassinated in Nabulus and Hebron. The attack in Jerusalem on 19 August
2003 was carried out by Ra’id Misk, a native of Hebron, who retaliated
for the assassination of some of his friends in the town by Israeli army
special units in the aftermath of the declaration of the truce. It transpired
later that Hamas members in Hebron were ordered to observe the truce
despite the Israeli provocations. However, they could not remain indifferent while their colleagues were being hunted down one after the other.
The Israeli campaign of targeted assassinations in the Hebron area started before Hamas declared its unilateral truce and included the murder of
a local Hamas leader, Sheikh Abdullah Al-Qawasimi, on 22 June 2003.
86
Israel’s refusal to reciprocate led many Palestinians to lose confidence in
the usefulness of declaring a unilateral truce. The sense of frustration was
augmented when the European Union decided in August 2003 to proscribe Hamas and place it on the terrorism list. Encouraged by the EU decision, Israel made its first attempt to assassinate Sheikh Ahmad Yassin
on 6 September 2003. An Israeli fighter jet dropped a 500lb bomb on a
residential building in Gaza City where Sheikh Yassin was visiting in the
company of a number of Hamas figures including Isma’il Haniyah who
in 2006 became Prime Minister. Fifteen Palestinians were wounded and
Sheikh Yassin escaped with scratches.
The Israelis also attempted to assassinate Dr. Mahmud Al-Zahar. The air
strike on his family home leveled it to the ground. Dr Al-Zahar escaped
with injuries but lost his elder son in the attack that left his wife permanently paralyzed and his daughter seriously wounded. At a rally held in
November that year, Sheikh Yassin announced that the movement found
it futile to observe a cease-fire unilaterally: He said: “We declared a truce
in the past, but it failed because Israel did not want peace or security
for the Palestinian people.” Addressing the same rally, Hamas leader AlZahar urged the Palestinians to resume armed resistance.
WHAT COMES AFTER HUDNAH?
Hamas is silent about what happens when a long-term hudnah signed
with the Israelis expires. While its leaders have left open the length of the
hudnah term, considering this to be a subject for negotiation with the
Israelis once they accepted the principle, they generally suggest that the
future should be left for future generations.
It is usually assumed that a long term hudnah will likely last for a quarter
of a century or more. That is seen as too long a time for someone to predict what may happen afterwards. There will always be the possibility that
the hudnah will come to an end prematurely because of a breach. If that
happens it is highly unlikely that the breach will come from the Hamas
side for the simply reason that it is religiously binding upon the Islamic
side to honor the agreement to the end unless violated by the other side.
Should the hudnah last till the prescribed date, one scenario is that those
in charge then will simply negotiation a renewal.
Another scenario that is prevalent within the thinking of some intellectual Hamas quarters is that so much will change in the world that Israel as a
Zionist entity may not want, or may not have the ability, to continue to be
in existence. As a matter of principle Muslims, Christians and Jews can
live together in the region as they lived together for many centuries be-
87
fore. What Islamists usually have in mind is an Islamic state, a Caliphate,
which is envisaged to encompass much of the Middle East in an undoing
of the fragmentation the region was forced to undergo due to 19th century colonialism and then in accordance with the Sykes-Picot agreement
of 1916. The entities created in the process became separate ‘territorial
states’ in the aftermath of the collapse of the Ottoman order in the second decade of the 20th century. While Israel as an exclusive state for the
Jews in Palestine is something an Islamic movement such as Hamas can
never recognize as legitimate, the Jews can easily be accommodated as
legitimate citizens of a multi-faith, multi-racial state governed by Islam.
The post-Israel scenario, which has become a subject for debate within
the movement, is one that envisages a Palestine, or a united Middle East,
with a Jewish population but no political Zionism. This is a vision inspired by the South African reconciliation model that brought Apartheid
to an end but kept all communities living together. Zionism is usually
equated to Apartheid and its removal is seen as the way forward if Muslims, Christians and Jews were ever to coexist in peace in the region. It
would be impossible for such a scenario to translate into a reality without
a long-term hudnah that for the life time of an entire generation provides
communities and peoples in the region the opportunity to restore some
normalcy into their lives.
Those who are skeptical about the hudnah may argue that it means nothing
but a prelude to finishing Israel altogether. But without hudnah too the Palestinians will still dream of the day on which Palestine, their country, is free and
their right of return to their homes is restored. Without a hudnah there is no
guarantee that they will cease to pursue that end using whatever means that
are at their disposal. The advantage of the hudnah is that it brings to an end
the bloodshed and the suffering because of the commitment to do so for a
given period of time. In the meantime, let each side dream of what they wish
the future to look like while keeping the door open for all sorts of options.
Under normal circumstances, the best option is the least costly option.
FROM RESISTANCE TO GOVERNANCE
88
Following the eruption of the Intifada, and for many months and years,
the Israelis spared no effort to crack down heavily on Hamas arresting
wave after wave of its leaders and activists, deporting several hundreds
of them to Lebanon and assassinating hundreds others including some
of the most senior leaders such as its founder Sheikh Ahmad Yassin and
several of his colleagues. As early as 1989, the merciless Israeli campaign
against the movement prompted its leadership to transfer all executive
powers to the Palestinian Ikhwan outside Palestine; the move was intended primarily to protect the organization from total collapse under
the impact of the Israeli hammer. In response to the brutality of Israeli
occupation troops, an increasing number of Hamas members decided to
go underground and organize themselves in small cells in order to plan
and carry out reprisal attacks against the Israelis. It was in these circumstances that the Hamas military wing, Martyr Izziddin Al-Qassam
Brigades, came into existence. The combat tactics used by the Brigades
were to a large extent proportionate to the Israeli measures. The more the
Palestinians suffered the more willing were the Brigades to employ new
methods that were primarily intended to deter the Israelis. In April 1994
the Brigades introduced the ‘human bomb’ tactic in response to the massacre perpetrated on 25 February 1994 by American-born Jewish settler
Baruch Goldstein. The settler was believed to have secured the assistance
of Israeli troops to sneak into Al-Haram al-Ibrahimi Mosque in Hebron.
Once inside, he opened fire and threw hand grenades at worshippers as
they kneeled half way through the early morning Fajr (dawn) prayers killing twenty nine of them and wounding scores others.
Hamas willingness to challenge the occupation and, in doing so, make
considerable sacrifices won the movement the hearts and minds of an
increasing number of Palestinians who had been disillusioned with the
peace process and angered by the rampant corruption within the PLO
and its main faction, the Fatah movement, which signed the Oslo Accords
with the Israelis in 1993 and set up the Palestinian National Authority in
1994. The rise of Hamas coincided with a popular conviction among the
Palestinians that the entire peace process had been intended right from
day one to stifle Palestinian resistance against the Israelis and bring the
Intifada to an end. It was natural, therefore, that Hamas would be seen
as the victim and the main target of this new alliance between the PLO
and Israel conceived at Oslo not for the purpose of regaining Palestinian
rights and creating peace but of aborting the resistance project and prolonging the subjugation of the Palestinians to Zionist oppression.
Hamas’s popularity inside Palestine and around it continued to grow despite
the ever intensifying pressure on it and in spite of the campaigns launched
against it by Israel, the Palestinian Authority Jordan and the United States
89
of America and its allies in Europe. The electoral success of January 2006
was the decisive verdict testifying to the popularity of Hamas, which had
until then been winning municipal, trade unions and students elections
but never before took part in parliamentary ones. The earlier legislative
elections of 1996 were boycotted by the movement which did not at the
time believe the elections were likely to be fair and free. In 1996, the Fatah
organization was in full control and could with the backing of the Israelis
manipulate the election to produce a Legislative Council (PLC) that fitted
the criteria agreed on between the two sides in the Oslo Accords.
The decision to participate in the elections this time was not without
lengthy discussions among the various ‘chapters’ of Hamas. Hamas
members in the Gaza Strip were most enthusiastic about participating.
They felt confident that they could win a comfortable majority especially
that Israel had already withdrawn unilaterally from Gaza and Fatah had
been in a mess following the death of its father-figure Yassir Arafat in late
1994. In contrast, Hamas members in the West bank were least supportive of the idea. Mixed feelings were expressed by Hamas members inside
the prisons whereas Hamas members abroad were cautiously supportive
of participation. The outcome of all these deliberations was submitted to
the highest authority in Hamas, the Al-Istishari (consultative) Council,
which took the decision that Hamas should seize the opportunity of the
election and participate in full.
Several factors contributed to boosting Hamas confidence that the political breeze was blowing in a favorable direction: the utter failure of the
peace process; the disappearance of Yassir Arafat from the political scene;
Israel’s decision to disengage unilaterally and end its occupation of the
Gaza Strip; the general belief among Palestinians that it was the resistance by Hamas and other factions that forced the Israelis out of Gaza;
and the disarray within the Fatah movement and the disillusionment of
the public with the PNA because of corruption and because of the failure
of the peace process.
Observers came out with an array of explanations as to how or why the movement managed such an electoral success. The most widely adopted explanation was the assumption that voters chose Hamas to punish Fatah, who had
been in charge since the creation of the Palestinian Authority in 1994.
90
Hamas massive win has been attributed to a number of factors. Some of
those who said they voted for Hamas gave one or more reasons for hav-
ing decided to vote for the movement. The first reason pertains to Hamas loyalty to the Palestinian dream. Most Palestinians, including those
who did at one stage express readiness to settle for less, would love to see
Palestine, the whole of it, completely free. They dream of the day when
millions of Palestinian refugees will return home to the towns and villages from which they were driven out when Israel was created in 1948.
Hamas, which believes that the State of Israel is an illegitimate political entity that will one day disappear just as the 11th century Crusader
Kingdoms in Palestine and Syria disappeared, keep the dream alive. The
1988 Fatah-dominated PLO decision to recognize Israel’s right to exist in
exchange for being recognized as the sole legitimate representative of the
Palestinian people was the turning point for many Palestinians. It was
from then on that Hamas, which had been in existence for no more than
a year, started being perceived by an increasing number of Palestinians as
the alternative to the derailed Fatah.
The second reason pertains to the record of the Muslim Brotherhood and
then Hamas as a service provider. Many Palestinians could hardly manage
without the social, educational and medical services provided by the United
Nations and an army of NGOs the most efficient of which had been the
ones set up and run by Hamas. As Israel collectively punished the Palestinians and destroyed the infrastructure of their society and authority it provided Hamas, so unwittingly, with the greatest of opportunities. The rampant corruption that spread across the rank and file of Hamas main rival,
Fatah, and throughout the Palestinian Authority, was being compared by
many Palestinians with the clean hands Hamas officials had. The Palestinians could not help but admire the decency, honesty and transparency with
which Hamas conducted its affairs and provided its services to the public. Despite channeling millions of dollars worth aid to those in need every
year, top Hamas officials continued to live as they had always done; their
living standards were average and many of them resided inside the refugee
camps as part of the people and close to their minds and hearts. Sheikh
Yassin, who lived all his life in a refugee camp at a standard of living hardly
distinguishable from that of his neighbors in the same camp provided a
stark contrast to the leaders of Fatah many of whom had made fortunes
and built empires out of peace making with the Israelis.
The third reason is Hamas Islamic ideology, which – unlike the secular
nationalism of Fatah – is fully compatible with the powerful inclination
toward Islam within Palestinian society. Since the early seventies, Pales-
91
tine has seen a massive Islamic revival that was in part a reaction to the
failure of secular Arab nationalism, blamed by Palestinians for the loss
of the rest of Palestine to the Israelis in 1967. Additionally, and as an
increasingly religious community, Palestinians identified more with the
moral code espoused by Hamas that with the more libertine agenda of
the leaders of Fatah. Many previously diehard Fatah members, who in
more recent years had become more religious, found themselves closer to
Hamas than to the organization they had been affiliated to.
The forth reason is to do with the failure of the peace process between
Israel and the PLO right from Oslo to the Road Map. Rather than deliver
the Palestinians from their misery the open-ended process seemed only
to augment their suffering. Hamas had predicted all a long that Israel
would not deliver, that it was using peace-making in order to expropriate
more land, and that only jihad would force the occupation to come to an
end. Israel proved Hamas right when it turned against its own partners
in the peace process destroying the PNA institutions and imposing a siege
around its leader, Yassir Arafat, whom many Palestinians believe was
eventually poisoned. The unilateral withdrawal from Gaza only served to
further vindicate Hamas which claimed that it was its struggle that forced
Sharon to withdraw settlers and troops unconditionally.
As a gesture, Hamas leaders, who were hoping that the new Israeli leadership would choose to reciprocate and perhaps negotiate a long-term ceasefire arrangement, decided to extend the unilateral truce the movement
had been observing. Additionally, having proven to the Palestinian people
its unwavering loyalty to the cause of resisting Israeli occupation, Hamas
hoped to be given the chance to provide a model of good governance.
92
However, the Hamas electoral success was immediately met with U.S. and
EU unwillingness to deal with the new authority unless it agreed to three
conditions. It had to recognize Israel’s right to exist, it had to renounce violence and disarm and it had to honor all the agreements signed earlier between the PLO and Israel. But there was no way Hamas would agree to any of
these conditions. Doing so would destroy its credibility and negate the very
essence of its claim to provide a better alternative to the bankrupt Fatah. Hamas leaders responded by asserting that if the Americans indeed wished to
see peace prevail in the region they should put pressure on Israel so as to end
its occupation and not on the Palestinians who are the victims and not the
oppressors. It would seem that the Americans felt embarrassed by Hamas’s
success because they were the ones who insisted on conducting the elections
as a means of effecting political reform in the territories. It puzzled people
that the Americans should have known better; Fatah, their favorite, was in a
rather bad shape and it simply stood no chance of winning.
With no signs of yielding on the part of Hamas, the United States, Israel
and the European Union forged an alliance, that included several regional
actors, to force Hamas to change or exit the political game altogether. A
series of processes were put in place and a number of tactics were employed
one after the other to ensure one of the two outcomes. World nations were
told not to give Hamas a chance; not to deal with it or grant it recognition unless it yielded and accepted the three Quartet conditions. In reality,
however, the war on Hamas has been a war on the entire Palestinian people
inside the Gaza Strip and the West Bank. Collective punishment has been
imposed in the hope that the population might rise against Hamas. The
most recent chapter in this lengthy episode of extortion and blackmail was
the 22 days military aggression on the Gaza Strip. The lives of thousands
of people were destroyed but the aggression achieved none of its declared
objectives foremost among which was the removal of Hamas in prelude to
reinstating Mahmud Abbas’s authority inside the Strip.
93
‫‪DR. ENVER ABU TAHA‬‬
‫‪CV‬‬
‫‪Suriye’de çalışmalar yürüten Filistin’e Yardım Hayır Derneği temsilcidir.‬‬
‫بسم اهلل الرمحن الرحيم‬
‫األسس العقيدية والفكرية لـ”ثقافة املقاومة”‬
‫“أذن للذين يقاتلون بأهنم ظلموا وان اهلل على نصرهم لقدير”‬
‫احلضور الكرمي‪...‬السالم عليكم ورمحة اهلل و بركاته‬
‫مجيل أن يكون موعدنا القدس‪ ،‬ولقاؤنا القدس‪ ،‬والشكر اجلزيل لألخوة يف احتاد املنظمات‬
‫األهلية يف العامل اإلسالمي على ما بذلته من مسعى كرمي وجهد مبارك ألجل القدس وفلسطني‬
‫‪ ،‬ومبسرية القدس وكل مقدس يف مواجهة مسعى التهويد وحمو ذاكرة األمة‪ .‬الشكر للجميع‬
‫على هذا اجلهد والشكر موصوالً للحضور الكرمي‪.‬‬
‫لفعل املقاومة ومشروعيته ثالثة أصول‪ :‬طبيعي‪ ،‬واجتماعي‪ ،‬وثقايف‪ ،‬يف األصل األول‪:‬‬
‫الطبيعي‪ ،‬ميكننا تعريف املقاومة باعتبارها “ نشاط فطري للحفاظ على أساس الوجود”‪،‬‬
‫فهي فعل طبيعي وأويل وأصلي يف كل خملوق للحفاظ على وجوده وحياته وكينونته وفاعليته‬
‫يف هذا الوجود‪ ،‬ولدى الكائن اإلنساين هي فعل إنساين مدرك وواعي حلفظ شرط فاعلية‬
‫الوجود اإلنساين إن جلهة إنسانيته أو معىن وجوده‪ .‬فالطبيعة اإلنسانية تقتضي الدفاع عن‬
‫النفس حلفظ احلياة وحفظ الذات‪ ،‬وهو حق اصلي ال ميكن إلغاؤه فلكل ذات إزاء العدوان‪،‬‬
‫“حق الدفاع عن النفس”‪“ ،‬حق الدفاع عن املصاحل املشروعة”‪.‬‬
‫وأما يف األصل الثاين املتعلق باالجتماع‪ ،‬فإن أية مجاعة بشرية ال تقبل االعتداء على حياهتا وال‬
‫على حقوقها وال على مصاحلها ومصاحل أعضائها‪ ،‬وتعترب احلفاظ على جتمعها آمنًا مستقرًا‬
‫ال أن يكون حمت ً‬
‫من أول وأعلى أهدافها‪ ،‬كما وال تقبل بالغريب قائدًا هلا‪ ،‬فض ً‬
‫ال ألرضها‬
‫مهددًا لقدراهتا مستوليًا على خرياهتا‪ .‬وأهم فعل مقاوم للجماعات واألمم هو الدفاع عن‬
‫‪94‬‬
‫هويتها وذاهتا إزاء ما يتهددها‪ ،‬فاحلق يف اهلوية املتميزة للذات فردية كانت أو مجعية حق‬
‫تدافع دونه كل اجلماعات‪ ،‬بل إن األمم جتعل من احلفاظ على ازدهار الذات هدفا أعلى من‬
‫حمظ حفاظ احلياة والذات‪.‬‬
‫وفعل مقاومة األمم يتعلق بقانون وسنة “التدافع” كما ذكرها القرآن الكرمي بقوله‪“ :‬ولوال‬
‫دفع اهلل الناس بعضهم ببعض لفسدت األرض‪“ ،”...‬ولوال دفع اهلل الناس بعضهم ببعض‬
‫هلدمت صوامع وبيع وصلوات ومساجد يذكر فيها اسم اهلل كثريا”‪ ،‬وهو مبدأ إهلي يتجلى‬
‫فيه دور وعمل الغيب يف التاريخ دون إلغاء اإلرادة البشرية ودور الفعل اإلنساين‪ ،‬فاألمم‬
‫تستجيب باملقاومة كلما ظهر حتدي العدوان‪ ،‬أو كما وصفة أرنولد توينيب بـ “قانون‬
‫التحدي واالستجابة”‪.‬‬
‫األصل الثالث‪ ،‬الثقايف‪ ،‬والثقافة‪ :‬هي نتاج اجلماعة من األفكار‪ ،‬والعادات‪ ،‬والتقاليد‪ ،‬واألمثال‪،‬‬
‫واخلربات‪ ،‬اليت حتدد عالقات وتصورات اجلماعة وأعضائها هلويتها وللعامل‪ .‬والثقافة تستقل‬
‫عن اجلماعة الحقا رغم أهنا منتجة من اجلماعة‪ ،‬واهم ما مييزها أهنا كائن حي تَسْتَمد‬
‫صفات الذات البشرية من حيث التفرد واالستقالل والغريية واالختالف‪ .‬من هنا‪ ،‬فإن كل‬
‫ثقافة تقوم على تعزيز مقوالهتا‪ ،‬وتفنيد الطعون عليها‪ ،‬إال أن هناك تفاوت بني الثقافات‬
‫لدرجة متاسكها وتفرُّدها‪ ،‬وهو املدخل والتساؤل األهم الذي يقع يف صلب حبثنا عن “ثقافة‬
‫املقاومة”‪ ،‬وهو نوع الثقافة املبتغاة واملرجوة‪ ،‬وهذا ما يشري إىل أن هناك ثقافات متعددة‬
‫ثقافة مقاومة‪ ،‬ثقافة مساومة‪ ،‬ثقافة عامة‪ ،‬ثقافة خاصة‪ ،‬ثقافة مستقلة‪ ،‬ثقافة تبعية‪ ،...‬إىل‬
‫غري ذلك‪.‬‬
‫وثقافة املقاومة حتديدا تتعلق باألمم احلية اليت تؤكد على فرادهتا وريادهتا واليت تتصدى‬
‫لالعتداء والغزو واليت تنهض عرب خمتلف وسائل ومستويات املواجهة‪ ،‬من نشر األسس‬
‫الفكرية والثقافية واحلضارية الشاملة‪ ،‬إىل التحليل اإلستراتيجي الثاقب الذي يعطي األمة‬
‫مسارا ورؤية ومشروع‪ ،‬انتهاء إىل أبسط آليات املواجهة‪.‬‬
‫‪95‬‬
‫وحديثنا اليوم عن تعزيز ثقافة املقاومة ال يأيت من باب اخلوف عليها أو اخلوف مما يعترضها من‬
‫غزو ثقايف مضاد من ثقافات الذل واالستسالم واإلستتباع واالستهالك ‪ ،‬بل إن مقصد البحث‬
‫هذا يأيت بُعيْد انتصارات حقيقية وجلية لثقافة املقاومة‪ ،‬بل واتساع رقعتها وانتشارها يف‬
‫اجلمهور العريب املسلم‪ ،‬وعليه فمنطق احلديث هو القوة ال الضعف‪ ،‬االجيايب ال السليب‪ ،‬احلضور‬
‫ال الغياب‪ ،‬املبادرة ال الدفاع‪ ،‬الفعل ال رد الفعل‪ .‬فقد باتت املقاومة وثقافتها متتلك املشروعية‬
‫والقوة والنفوذ يف النظر واملمارسة األمر الذي ال ينكره إال ضرير أو صاحب هوى‪.‬‬
‫ونشري مند البداية إىل ضرورة حترير مفهوم “ثقافة املقاومة” من االختزال واالختصار اخلاطئ‬
‫واملخل باملفهوم حني يتم قسره على املقاومة املسلحة أو تلك اليت تتصدى للعدوان واالحتالل‬
‫فحسب‪ ،‬ألن مفهوم املقاومة هو مفهوم حضاري شامل‪ ،‬يسعى للحفاظ على وجود أمة من‬
‫األمم ومتيز هذا الوجود على كافة املستويات والتصدي من مث لكل األشكال اليت تعيق التحرر‬
‫والنهضة والتنمية والتقدم‪.‬‬
‫“ثقافة املقاومة” هي حالة هنوض حضاري إنساين شامل‪ ،‬لتحقِّق لإلنسان حياة حرّة‬
‫كرمية آمنه “أطعمهم من جوع وآمنهم من خوف”‪ ،‬وتتصدى لكل أشكال االعتداء عليه‪،‬‬
‫ضد االحتالل والغزو واالستيطان‪ ،‬ضد التمييز العنصري وأنظمته‪ ،‬ضد التغوّل االقتصادي‬
‫والرأمسايل‪ ،‬وحتويل اإلنسان إىل سلعة‪ ،‬ضد الالأخالقية والعبثية‪ ،‬ضد اإلباحية املهينة لكرامة‬
‫اإلنسان‪ ،‬ضد التخويف والترويع‪ ،‬ضد كل مظاهر وطرق النيل من حريته وأمنه واستقراره‬
‫وتطوره الصاحل وكدحه املستقيم‪ ،‬وبذلك فثقافة املقاومة فكر حياة وفعل حياة‪ ،‬ال تتوقف‬
‫ما دام اإلنسان يكدح لصالحه الدنيوي وفالحه األخروي‪ ،‬ثقافة تطال كل مظاهر الوجود‬
‫اإلنساين ومستوياته‪.‬‬
‫واملقاومة ثقافة‪ ،‬ألن مفهوم املقاومة احلضارية الشاملة مفهومًا ثقافيًا يف أصل فعاليته‪ .‬و‬
‫مفهومًا ثقافيًا يف قدرة املقاومة ذاهتا على االستمرار واالنتشار‪ ،‬ومفهومًا ثقافيًا يف فاعلية‬
‫املقاومة وتأثريها يف األفراد واجملتمعات‪ ،‬بل واجلبهات املضادة إلرادهتا‪.‬‬
‫ولكن الشرط الالزم واهلام لثقافة املقاومة كي تتحقق ثقافيًا وعمليًا هو “شرط احلرية‬
‫واملسؤولية”‪ ،‬فاملقاوم كي يكون مقاومًا حقًا ال بد له أن يكون حرًّا و مسئوالً‪.‬‬
‫هل ميكننا أن نتصور أن إنسانًا عبدًا تابعًا مأمورًا‪ ،‬أو إنسانًا ال يشعر بواجبه جتاه وجوده‬
‫كانسان كرمي‪ ،‬أو جتاه جمتمعه أو أمته يف مواجهتها للظلم والعدوان واالحنراف والعبثية‪ ،‬أو‬
‫متحداً ومشاركًا معها يف رفع قيم العدل واإلحسان واحلق واالستقامة‪ .‬هل ميكن أن نتصوره‬
‫مقاومًا حرًا دون ذلك؟‪.‬‬
‫لقد قص علينا القرآن الكرمي مثال األمة املستعبدة املقهورة اليت أفقدها االستعباد القدرة على‬
‫النهوض والسري يف خط التحرر واإلميان‪ ،‬متثل ذلك يف قصة نيب اهلل موسى مع فرعون الذي‬
‫استرق بين إسرائيل وأخضعهم لبطشه‪ ،‬فقتل أبنائهم واستحىي نسائهم‪ ،‬وكان لطول أمد هذا‬
‫االستعباد األثر السليب الذي أنتج أمة حمطمة غري قادرة على الفعل واملقاومة ورد هذا الذل‪،‬‬
‫فعجزوا عن النهوض احلق بإتباع موسى وهارون (عليهما السالم) “فلما تراءى اجلمعان‬
‫‪96‬‬
‫قال أصحاب موسى إنا ملدركون”‪“ ،‬اجعل لنا إهلا كما هلم آهلة”‪“ ،‬اذهب أنت وربك‬
‫فقاتال إنا هاهنا قاعدون”‪ ،‬إن أثر العبودية يف حتطيم إرادة بين إسرائيل على املقاومة والتغيري‬
‫كان كبريا‪.‬‬
‫((وهذا عنترة بن شداد‪ ،‬يدرك متامًا ذلك املأزق‪ .‬فعندما قال له أبوه‪“ :‬كر يا عنتره”‪،‬‬
‫قال‪“ :‬العبد ال حيسن َ‬
‫الكرّ والفَرّ وإمنا حيسن اَ‬
‫احلِلب والصَرّ‪ ،”...‬فقال له‪“ :‬كرَّ وأنت‬
‫حُرّ”‪َ ،‬‬
‫فكرّ وهو يقول‪:‬‬
‫أنا اهلجني عنترة‬
‫كل امرئ حيمي حِرَه‬
‫ووجدناه قد أبدع وتألقت إنسانيته‪ ،‬فأصبح مثاالً للنبل والفروسية‪ .‬فاالستعباد الذي تقوم به‬
‫أي دولة أو خنبة حاكمة جيرد األمة من حصوهنا املنيعة‪ ،‬ويقمع ثقافة املقاومة‪ ،‬ويعزهلا حىت‬
‫تفقد مقوماهتا))‪.‬‬
‫إن من كرم اهلل على اخللق انه أودع فيهم القدرة على محاية وجودهم واستمرارهم ودفاعهم‬
‫عن هذا الوجود‪ ،‬وكرمه سبحانه أكرب وأمسى عندما أرسل الرسل ليعزِّز هذا الوجود على‬
‫وجه القوة واالستقامة واحلرية‪ ،‬وهنا يأيت دور اإلطار املرجعي لثقافة املقاومة ليتحقق هلا‬
‫شرط الفعل املقاوم وهو احلرية واملسؤولية ‪ .‬وقد شكل اإلسالم اإلطار املرجعي األعلى (أو‬
‫هكذا حيب أن يكون) لكل فعل وقول ونسك اإلنسان املسلم‪َّ ،‬‬
‫وشكل اإلطار املرجعي لثقافة‬
‫املسلم الذي ال يستقيم إسالمه إال إذا كان مقاومًا‪ ،‬فاملقاومة يف اإلسالم ليس أمرًا اختياريًا‬
‫أو متروكًا يف دائرة الفعل أو الترك‪ ،‬بل واجب ديين يف شىت مناحي احلياة‪.‬‬
‫كما إن اإلسالم حيقق شرط احلرية واملسؤولية لدى اإلنسان كأقوى ما تكون‪ ،‬بدءًا من‬
‫العقيدة مرورًا بالتشريعات وصوالً إىل األخالق والنظم‪ ،‬إن نقطة البدء يف انتمائك لإلسالم‬
‫هي حتررك من الطاغوت أيًا كان هذا الطاغوت سواء كان اله غري اهلل‪ ،‬أو طاغية وحاكم‪،‬‬
‫أو شيطان “إن الشيطان لكم عدو فاختذوه عدوا”‪ ،‬أو هوى ورغبة “أفرأيت من اختذ إهله‬
‫هواه” ‪ ،‬أو شهوة ومتعة “فمن كانت هجرته إىل اهلل ورسوله فهجرته إىل اهلل ورسوله‪ ،‬ومن‬
‫كانت هجرته إىل دنيًا يصيبها أو امرأة ينكحها فهجرته إىل ما هاجر إليه”‪.‬‬
‫‪97‬‬
‫إن اإلميان باهلل ‪ ،‬اإلميان احلق الكامل اإلميان املُ ِ‬
‫نْجي ال يستقيم وال يصح وال يكمل إال بالكفر‬
‫التام مبن دونه سواء على مستوى تصوره لـ‪ :‬النفع والضُر‪ ،‬أو العطاء واملنع‪ ،‬أو الوضع‬
‫والرفع‪ ،‬أو االغتناء والفقر‪.‬‬
‫إن شهادة التوحيد “ال اله إال اهلل حممدًا رسول اهلل” هي أعظم شهادة حترِّر اإلنسان من اسر‬
‫كل طاغوت‪ ،‬ومتنح اإلنسان احلرية احلقيقية يف الفكر والفعل‪ ،‬إن املقاومة مبثابة العروة الوثقى‬
‫يف اإلسالم “فمن يكفر بالطاغوت ويؤمن باهلل فقد استمسك بالعروة الوثقى” فمقتضى‬
‫اإلميان يتحقق ولكن شرطه الكفر مبن دون اهلل‪ ،‬بل ومقاومته واحليلولة دون حتقق أي شكل‬
‫من أشكال سلطته يف فكر وحياة اإلنسان‪.‬‬
‫وقد دعا اإلسالم إىل حرية العقيدة والفكر‪ ،‬وحارب يف عقيدته اإلكراه‪ ،‬وكل إكراه باطل‬
‫وما بين عليه باطل‪ ،‬ووقف ضد أشكال التسلط واجلرب بدءًا من اإلميان به الذي جيب أن‬
‫يكون إميان طوعي واختياري حر دون إجبار “ال إكراه يف الدين”‪“ ،‬أمنا أنت مذكر‪ ،‬لست‬
‫عليهم مبسيطر”‪.‬‬
‫وحرر اإلنسان يف إميانه رافضا أي مظهر من مظاهر الشرك ولو كان صغريًا سواء يف أصل‬
‫اإلميان أو يف النية أوالقصد والتوجه‪ ،‬ألن الشرك عبودية باطلة واستالب لقوى الباطل اليت‬
‫تسعى لقهر الذات وتسخريها ألغراضها السلطوية‪ ،‬فكل تعلّق باألوثان أو أي رمز زائف‪ ،‬أو‬
‫أية عقيدة دنيوية أرضية‪ ،‬أو هوى نفس‪ ،‬ليس إال استعباد ضد حرية اإلنسان يعزله عن ساح‬
‫املواجهة وميادين املقاومة‪.‬‬
‫كما رفض كل مظهر من مظاهر الوالء للباطل ولقوى الشر “ال تتخذوا الكافرين أولياء‬
‫من دون املؤمنيني”‪“ ،‬ال تتخذوا اليهود والنصارى أولياء‪ ،‬بعضهم أولياء بعض‪ ،‬ومن يتوهلم‬
‫منكم فإنه منهم”‪.‬‬
‫وتدرج نافيا كل مظاهر الوالء والرباء للظاملني على كافة املستويات‪ ،‬فأكد على أن فعل احلب‬
‫والعطاء وامليل القليب واملؤازرة واملناصرة ال تكون إال للمؤمنني وأوليائهم‪ ،‬وللحق واخلري‬
‫والصالح‪ ،‬دون الباطل والفساد‪.‬‬
‫وإذا كانت أعلى مراتب املقاومة هي الفعل‪ ،‬فإن اإلسالم قد حض على ذلك ودعا إليه حني‬
‫جعل صحة اإلميان مقترنة مبصداقه يف التطبيق العملي‪ ،‬وقرن وربط النظر بالعمل‪ ،‬والقول‬
‫بالفعل‪ ،‬واإلميان بالتصديق اخلالص‪“ ،‬قل آمنت باهلل مث استقم”‪“ ،‬يا أيها الذين آمنوا مل‬
‫تقولون ما ال تفعلون كرب مقتًا عند اهلل أن تقولوا ما ال تفعلون”‪“ ،‬إن الذين آمنوا وعملوا‬
‫الصاحلات”‪.‬‬
‫‪98‬‬
‫تعصي اإلله وأنت تظهر حبه‬
‫هذا لعمري يف القياس شنيع‬
‫لو كان حبك صادقًا ألطعته‬
‫إن احملب ملن حيب مطيع‬
‫إن جوهر اإلسالم يف عقيدته ثورة شاملة وحقيقية‪ ،‬ثورة عندما حرر اإلنسان من الشرك ‪...‬‬
‫حرر عقله من اخلرافة واألساطري‪ ...‬حرره من االرهتان للجاهلية ومظاهرها وقيمها‪ ...‬حرره‬
‫من الطاغوت وجربوته وسلطته‪ ...‬حرّره من حب احلياة و التعلق هبا‪ ...‬حرره من الترف‬
‫و البذخ والتبذير‪ ...‬حرّره من حب الذات املرضي‪ ...‬حرّره من اخلوف على الرزق‪...‬‬
‫ومن اخلوف من املوت‪.‬‬
‫وعلى مستوى الشعائر والعبادات اإلسالمية فهي تكريس هلذا النهج اإلمياين التحريري املقاوم‬
‫يف السلوك العبادي‪ ،‬فشعار “اهلل أكرب” يف الصلوات وشعار التلبية يف احلج وشعار الصوم‬
‫هلل يف رمضان‪ ،‬وشعار تزكية النفس واجلسد والروح بإخراج املال‪ ،‬كل هذه العبادات ترفع‬
‫اإلنسان وحترر نفسه وروحه من كل استحواذ أو عبودية لولد أو مال أو أهل أو حظ‬
‫نفس‪.‬‬
‫وأما يف املعامالت فشعار اإلسالم “إن اهلل يأمر بالعدل واإلحسان وإيتاء ذي القرىب”‪ ،‬األمر‬
‫الذي يستدعي مقاومة كل اعتداء وظلم وجور‪ ،‬وكل تطفيف بامليزان‪ ،‬واملنظومة اإلسالمية‬
‫التشريعية واألخالقية وضعت من األسس النظرية والعملية ما حتقق “شرط احلرية املسؤولية”‬
‫كامالً‪.‬‬
‫ومن التشريعات و القيم اإلسالمية اليت تعزز الفعل املقاوم يف اجتماع املسلمني السياسي أن‬
‫جعل السلطة خاضعة إلرادة األمة‪ ،‬تنوب عنها يف احلكم مبا أنزل اهلل ويف إقامة العدل بني‬
‫الناس‪ ،‬وأسس نظامًا يقوم على الشورى‪ ،‬والتداول‪ ،‬واملواالة‪ ،‬وعلى البيعة العامة‪ ،‬و اختيار‬
‫الناس إلمامهم‪ ،‬فاإلمامة عقد و بيعة و اختيار‪ ،‬وأوجب القضاء يف املظامل وردها إىل أصحاهبا‪،‬‬
‫وفرض احلسبة على الرعية جتاه أويل األمر يف الشأن كله تكريسا لواجب مقاومة الباطل و‬
‫التصدي له‪ .‬ودعا إىل نصيحة أئمة املسلمني وعامتهم‪ .‬وأوجب األمر باملعروف و النهي عن‬
‫املنكر‪ ،‬واإلصالح لكل فاسدًا و ترشيد كل معوج (إن أريد إال الصالح ما استطعت)‪.‬‬
‫‪99‬‬
‫ويف الدفاع عن األمة واألوطان واملمتلكات واملصاحل فقد أوجب اإلسالم اجلهاد يف سبيل اهلل‬
‫لدفع العدوان ورفع الظلم و قد رفع قدره ومقامه أن جعله ذروة سنام اإلسالم‪“ .‬أذن للذين‬
‫حق إال أن‬
‫يقاتلون بأهنم ظلموا وان اهلل على نصرهم لقدير الذين اخرجوا من ديارهم بغري ٍ‬
‫يقولوا ربنا اهلل “‪ .‬وعظم مقام الشهيد والشهادة يف اإلسالم ونفي صفة املوت عنه تأكيدًا‬
‫لفعاليته يف احلياة و الوجود‪“ .‬وال حتسنب الذين قتلوا يف سبيل اهلل أمواتا بل أحياء عند رهبم‬
‫يرزقون”‪“ ،‬وال تقولوا ملن يقتل يف سبيل اهلل أموات بل أحياء ولكن ال تشعرون”‪ .‬وحط‬
‫من قدر اخلوالف والقاعدين واملتثاقلني واملتباطئني واملنافقني املعتذرين‪ .‬ودعا إىل الصرب على‬
‫األذى و حتمله يف سبيل اهلل‪ ،‬ونوّه إىل أمهية جتاوز الواقع عن طريق ذكر املبشرات‪“ ،‬وال‬
‫هتنوا وحتزنوا وأنتم األعلون إن كنتم مؤمنني”‪“ ،‬إن ميسسكم قرح فقد مس القوم قرح مثله‬
‫وتلك األيام نداوهلا بني الناس”‪ .‬وجعل من اجلزاء األخروي اجلزاء األوىف واألجزى واألنفع‬
‫واألبقى واألعظم‪.‬‬
‫وحذرنا من االختالف والتفرق وحنن نواجه احملتلني واملعتدين ففي ذلك البالء العظيم والفتنة‬
‫العمياء‪ ،‬فمواجهة العدو ال مراء فيها وعليه جيب أن تتوحد اجلهود بعيدا عن شهوة السلطة‪ ،‬بل‬
‫إن االستبداد الداخلي ال نستطيع حتقيق اإلمجاع على مواجهته مثلما حنققه يف مواجهة االحتالل‬
‫واالستبداد اخلارجي الذي يستهدفك يف أصل وجودك عقيدة وأمة ومشروع حياه‪.‬‬
‫إن السهام إذا فرقت كسرت وان جتمعن يوما ليس تنكسر‬
‫إن كل القيم والتشريعات السابقة حتمل اإلنسان مسؤولية كبرية على عاتقه جتاه دينه ونفسه‬
‫وجمتمعه وأمته ووطنه‪ .‬وجتيب على من يتسائل عن سبب استمرار هذه األمة ملتزمة بنهج‬
‫املقاومة ‪ ،‬أهنا تلك العوامل العقدية والتشريعية واألخالقية والفكرية اليت حتول دون االستسالم‬
‫أو القبول باالحتالل واالنكسار واالستعمار‪ ،‬لقد استطاع الغرب أن يلحق بعض الشعوب‬
‫به فكريًا وسياسيًا واقتصاديًا بل وباتت بعضها مستعمرات تقليدية لنفوذه‪ ،‬ولكن شعوب‬
‫العرب و املسلمني مل يتم احتالل وجداهنا أو ضمريها أو إرادهتا‪ ،‬فهي ال تزال تقاوم اهليمنة‬
‫االمربيالية مبختلف تعبرياهتا‪ ،‬بل مل تنجح الدولة العربية احلديثة يف قمع و تشكيل وعي األمة‬
‫والفرد مبا يؤدي إىل التسليم الكامل هلا كما حدث يف التجربة الغربية‪ ،‬ألن ضمري األمة‬
‫ووعيها ما زال حيا بقيم اإلسالم العظيم‪.‬‬
‫إن ثقافة املقاومة هي ثقافة السالم‪ ،‬وال يظن أحدًا أن املقاومة ترادف العنف والقتل يف شيء‪ ،‬إن‬
‫هدف املقاومة احلقيقي أن حييا الناس حياة طيبة آمنة ساملة موادعة‪ ،‬حياة يعمها السالم‪ ،‬املقاومة هي‬
‫فعل لوقف القتل واإلجرام والعدوان والظلم والفساد واالحنراف والزيف والغش واخلداع اخل‪...‬‬
‫إن ثقافة املقاومة ثقافة حياة‪ ،‬ثقافة السالم ال احلرب‪ ،‬ثقافة األمن ال الترويع ‪ ،‬ثقافة االطمئنان‬
‫ال اخلوف‪ ،‬ثقافة االنتصار للحق ال اخلضوع للباطل‪ ،‬ثقافة االنتظام الصحيح ال الفوضى‬
‫‪100‬‬
‫اخلالقة‪ ،‬ثقافة العدل ال اجلور ‪ ،‬ثقافة احلرية ال العبودية ‪ ،‬ثقافة احلق ال الباطل‪.‬‬
‫وهذه الثقافة تتناىف مع السالم الذي تروج له أنظمة الظلم وقوى الباطل العاملي ومثقفو املارينز‬
‫الذي ال جيلب حقًا وال حيقق عدالً ألن العدل ال يتحقق باالستجداء من قبل الضعفاء بل‬
‫بالقوة وبالثبات وباملقاومة من قبل األقوياء األعزاء‪ ،‬والسالم الذي ينادَى به اليوم هو سالم‬
‫اجلبناء واملهزومني‪ ،‬سالم الذل واهلوان‪ ،‬إن السالم احلقيقي هو السالم املبين على احلق والذي‬
‫حتميه القوة ليدوم‪ ،‬هو السالم القادر حال حتققه أن يرد احلقوق إىل أصحاهبا‪ ،‬سالم األحياء‬
‫ال من أمات قلبه واستسلم للغزاة احملتلني‪ ،‬السالم القادر أصحابه أن حيموه إن هدده غاز معتد‬
‫وينتصروا له “والذين إذا أصاهبم البغي هم ينتصرون”‪.‬‬
‫إن ثقافة املقاومة ضد املوت ال لزرع املوت‪ ،‬هي ثقافة السالم واحلياة‪ ،‬وهنا حيضرين قول‬
‫الشاعر الفلسطيين معني بسيسو‪:‬‬
‫نعم لن منوت‪ ،‬نعم سوف حنيا‬
‫ولو أكل القيد من عظمنا‬
‫ولو مزقتنا سياط الطغاة‬
‫ولو أشعلوا النار يف جسمنا‬
‫نعم لن منوت ولكننا‬
‫سنقتلع املوت من أرضنا‬
‫د‪.‬أنور أبو طه‬
‫باحث وكاتب يف علم االجتماع السياسي‬
‫‪101‬‬
DR. GHULAM FAİ NABİ
CV
Amerikan-Keşmir Konseyi genel sekreteridir. Keşmir asıllıdır. Birçok
uluslararası konferansa Uluslararası Öğrenci Teşkilatlarında aktif olarak
katılmıştır. Birleşmiş Milletler başta olmak üzere Amerikan Kongresi gibi
yerlerde etkinlik icra etmiştir. 1998 yılında kurulan ve üye sayısı 73.000’i
aşan ABD-Kanada Müslüman Öğrenciler Derneği’nin 1984-1988 yılları
arasında başkanlığını yapmıştır. İDSB kurucu üyesidir.
THE APPLICABILITY OF SELF-DETERMINATION AND THE ISSUE
OF PALESTINE
The self-determination of peoples is a basic principle of the United Nation Charter which has been reaffirmed in the Universal Declaration of
Human Rights and applied countless times to the settlement of many
international disputes. The concept played a significant part in the postworld war I settlement, leading for example to plebiscite in a number of
disputed border areas, even though no reference was made to self-determination in the League of Nations Covenant.
After the Second World War, the concept began to acquire much greater importance. Article 1.2 of the Charter of the Untied Nations as one of the purposes of the UN reads: “To develop friendly relations among nations based on
respect for the principle of equal rights and self-determination of peoples.”
From 1952 onwards, the General Assembly of the UN adopted a series
of resolutions proclaiming the right to self-determination. The two most
important of these are resolution 1514 (XV) of 14 December 1960 and
resolution 2625 (XXV) of 24 October 1970.
In the 1950’s and 1960’s the right of self-determination was seen almost
exclusively as part of process of decolonization. Resolution 1514 is entitled: Declaration on the Granting of Independence to Colonial Countries and Peoples.” It includes the following statement of principle: “All
peoples have the right to self-determination; by virtue of that right they
freely determine political status and freely pursue their economic, social
and cultural development.”
102
The resolution 2625 of 1970, adopted a document entitled “Declaration on
Principles of international Law Concerning Friendly Relations and Co-Cooperation among States.” In a section entitled “The principle of equal rights
and self-determination of peoples”, the declaration states: “By virtue of the
principle of equal rights and self-determination of peoples enshrined in the
Charter of the United Nations, all peoples have the right freely to determine,
without external interference, their political status and to pursue their economic, social and cultural development, and every State has the duty to respect this right in accordance with the provisions of the Charter.”
In 1966, the General Assembly of the United Nations adopted the International Covenant on Civil and Political Rights (the ICCPR) and International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (the ICESCR).
Article 1 of each of the Covenants states:
“1.1. All peoples have the right to self-determination. By virtue of that
right they freely determine their political status and freely pursue their
economic, social and cultural development….
“1.3 The States Parties to the Present Covenant, including those having
responsibility for the administration of Non-self-governing and Trust
Territories, shall promote the realization of their right of self-determination, and shall respect that right, in conformity with the provisions of the
Charter of the United Nations.”
The Covenants came into force in 1976. They take effect as treaties and
(unlike resolutions of the General Assembly) are binding, in international
law on the ratifying States, subject to any reservations at the time of ratification. Israel signed the Covenants on December 19, 1966 and ratified
both on October 3, 1999.
The Vienna Declaration, adopted by the UN World conference on Human
Rights on 25 June 1993, repeated Article 1.1. of the Covenants and continued: “Taking into account the particular situation of peoples under colonial
or other form of alien domination or foreign occupation, the World Conference on Human Rights recognizes the right of peoples to take any legitimate
action, in accordance with the Charter of the UN, to realize their inalienable
right to self-determination. The World conference on Human Rights considers the denial of the right of self-determination as a violation of human rights
and underlines the importance of the effective realization of this right.”
Article 20 (1) of the African Charter on Human Rights and Peoples Rights
reads: “All people shall have the right to existence, they shall have unquestionably and unalienable right to determination. They shall freely
determine their political status, and shall pursue their economic and social development according to the policy they have freely chosen.”
International Court of Justice considered the several resolutions on decolonization process and noted: “The subsequent development of Inter-
103
national Law in regard to non-self governing territories as enshrined in
the Charter of the UN made the principle of self-determination applicable to all of them.” This opinion establishes the self-determination as the
basic principle for the process of de-colonization.
The principle of self-determination in modern times can be defined as the
right of peoples to determine their own political status and pursue their
own economic, social and cultural policies. Self-determination in its literal meaning or at a terminological level implies the right [of a people] to
express itself to organize in whatever way it wants.
The concept seems to be as old as Government itself and was the basis
of French and American revolutions. In 1916, President Wilson stated
that self-determination is not a mere phrase. He said that it is an imperative principle of action and included it in the famous 14-point charter.
This gave a prominence to the principle. Self-determination as conceived
by Wilson was an imprecise amalgamation of several strands of thought,
some long associated in his mind with the notion of “self-determination,”
others hatched as a result or wartime developments, but all imbued with
a general spirit of democracy.
The Atlantic Charter of 14 August 1941, which was issued by the British
Prime Minister Churchill and the US President Roosevelt, affirmed the
right of all people or peoples to choose their own form of Government.
They further added that they wished to see the sovereign rights restored
to those who had been forcibly deprived of them. Finally, in 1945 the
establishment of the UN gave a new dimension to the principle of selfdetermination. It was made one of the objectives which the UN would
seek to achieve, along with equal rights of all nations.
The principle of self-determination and the maintenance of international
peace and security are inseparable. The denial of this right to self-determination to the people of Palestine has brought all neighboring countries
in the Middle East to the brink of catastrophe.
104
Although, the applicability of the principle of the self-determination to
the specific case of Palestine has been explicitly recognized by the United
Nations. It was upheld equally by Security Council when the Palestine
dispute was brought before the Security Council in 1948. The agreement
is embodied in the resolutions # 181 II of 1947, # 42 of 1948, # 44 of
1948, # 3236 of 1974 of the United Nations General Assembly; and resolutions # 242 of 1967 & # 338 of 1973 of the United Nations Security
Council and many scores of other resolutions. It is binding on all parties
and no allegation of non-performance of any of its provisions by either
side can render it inoperative.
The United Nations General Assembly resolution # 3236 of 1974 ‘reaffirms
the inalienable rights of the Palestinian people in Palestine, including:
(a) The right to self-determination without external interference;
(b) The right to national independence and sovereignty;
and ‘reaffirms also the inalienable right of the Palestinians to return to
their homes and property from which they have been displaced and uprooted, and calls for their return’;
and also ‘recognizes that the Palestinian people is a principal party in the
establishment of a just and lasting peace in the Middle East.’
In the first place, the commonsense appeal and justice of the idea is undeniable. There is no way the dispute of Palestine can be settled once and
for all except in harmony with the people’s will, and there is no way the
people’s will can be ascertained except through an impartial vote. Secondly, there are no insuperable obstacles to the setting up of a stage for
the settlement of the question of Palestine under the aegis of the United
Nations. The world organization has proved its ability, even in the most
forbidding circumstances, to institute an electoral process under its supervision and control and with the help of a neutral peace keeping force.
The striking example of this is Namibia, which was peacefully brought to
independence after seven decades of occupation and control by South Africa. East Timor also became independent only through the involvement
of the United Nations.
The question arises: what should be the point of departure for determining a just and lasting basis for the question of Palestine? The answer obviously is (a) the Charter of the United Nations which, in its very first
article, speaks of “respect for the principles of equal rights and self-determination of peoples” and (b) the international agreements between the
parties to the dispute.
Therefore, a sincere and serious effort towards a just settlement of the
Palestine dispute must squarely deal with the realities of the situation
and fully respond to the people’s rights involved in it. A peace process
mounted on a fragile platform is bound to collapse. Indeed, any process
that ignores the wishes of the people of Palestine and is designed to sidetrack the United Nations will not only prove to be an exercise in futility
but can also cause incalculable human and political damage.
105
‫‪DR. HALA HASSANİ‬‬
‫‪CV‬‬
‫‪Cezayirlidir. Cezayir’deki İslami Hareketin kadın kollarında aktif olarak‬‬
‫‪hizmet vermektedir. Dünya Müslüman Hanımlar Forumu üyesidir.‬‬
‫بسم اهلل الرمحن الرحيم والصالة والسالم على القائد األمني‬
‫ملخص مداخلة‬
‫دورالقيادات الرمسية والشعبية يف خدمة القضية الفلسطينية‬
‫إن مستقبل احلضارة البشرية مرهون بالقادة الذين يسوسون اجملتمعات اإلنسانية‬
‫يف شىت امليادين وخمتلف القطاعات ؛ إذ تقع على عاتقهم عملية التنمية والتطوير‪ ،‬ناهيك عن‬
‫عملية البناء والتحريريف ظل عوملة متسارعة املتغريات ومتنامية التحديات ؛فهم الذين يقررون‬
‫مصائر األمور ‪ ،‬ويصنعون حاضر األمم ‪،‬ويستشرفون املستقبل ‪،‬وحيددون الرؤى واألهداف‬
‫ويسعون لتحقيقها‪.‬كما يقومون برسم اإلستراتيجيات احملددة للعالقات بني الدول يف حالة‬
‫السلم واحلرب ‪.‬‬
‫إن القادة أمام مهام جسيمة وخطرية يتوقف عليها مستقبل األمة‪ ،‬وتأمني سالمتها‬
‫وإستقرارهاوبقائها املرتبط إرتباطا وثيقا بالقضايا العادلة وعلى رأسها القضية الفلسطينية‬
‫اليت تتطلب رسم إستراتيجية دقيقة مضبوطة حتدد فيها مشايع مقاومة ومواجهة املشروع‬
‫الصهيوين الذي يستهدف تقويض املشروع اإلسالمي وحتطيم مصادر قوته ‪،‬ومتزيق أوصال‬
‫األمة اإلسالمية وإستئصال شأفتها ‪.‬كما تبني دور القيادات يف خدمة القضية ‪.‬‬
‫إن املداخلة تدخل يف هذا اإلطار ؛لذلك فإن الفكرة األساسية اليت تدور حوهلا املداخلة حمددة‬
‫ما هو دور القيادات الرمسية و الشعبية‬
‫يف اإلجابة عن اإلشكالية التالية ‪:‬‬
‫يف خدمة القضية الفلسطينية ؟ مستهدفة حتقيق عدة أهداف من أمهها ‪:‬‬
‫ بيان دور القيادات الرمسية و الشعبية يف القضية الفلسطينية ومدى أمهيته وضرورة تصحيحه‬‫وتفعيله ‪.‬‬
‫–بيان إمكانية مواجهة املشروع الصهيوين بعدة خيارات إستراتيجية‪.‬‬
‫– إبراز مناذج قيادية خدمت القضية الفلسطينية ‪.‬‬
‫‪106‬‬
‫إن طبيعة املوضوع هي اليت فرضت منهجية البحث واليت تتمثل يف املنهج التارخيي والتحليلي‬
‫الذي ميكننا من حتقيق األهداف ‪.‬وقد قسم املوضوع إىل عدة حماور أمهها ‪:‬‬
‫ احملور األول ‪:‬حددت فيه ماهية القيادة والواجب الشرعي واحلضاري جتاه القضية الفلسطينية‬‫‪.‬‬
‫احملور الثاين ‪:‬تطرق إىل ‪ 1-‬إىل تصنيف القيادات إىل صنفني ‪:‬‬
‫أ‪ -‬صنف القيادات اليت القضية الفلسطينية إما للمناورة وحتسني املوقع ولعب دور البطل‬
‫‪،‬وإماخلدمة املصاحل الشخصية وحتقيق املكاسب ولو على حساب القضية الفلسطينية والشعب‬
‫الفلسطيين‪.‬‬
‫ ب‪ -‬صنف القيادات اليت محلت هم القضية الفلسطينية وإستنفذت اجلهود واإلمكانيات‬‫يف خدمتها ولو على حساب املصاحل الشخصية‪.‬‬
‫‪22‬دور القيادات الرمسية ‪:‬اليت تتحمل املسؤولية األوىل يف تأمني األمة وخدمة قضاياهاالعادلة‬‫ملا هلم من صالحيات ‪.‬وقد مت التركيز على ‪:‬‬
‫ أ‪ -‬الدور الراهن وسلبياته‬‫ب‪ -‬الدور اإلجيايب وإعطاء مناذج قيادية ‪.‬‬
‫‪ 3‬دور القيادات الشعبية اليت إنبثقت من عمق اجملتمعات ‪،‬فتخندقت مع الشعوب خلدمة‬‫مصاحلهم وحتقيق طموحاهتم من خالل خدمة الصاحل العام وقضايا األمة ‪.‬وهذه القيادات‬
‫الشعبية تتمثل يف ‪:‬‬
‫أ‪ -‬القادة السياسيني و إعطاء مناذج ‪.‬‬
‫ب –القادة العلماء وإعطاء مناذج ‪.‬‬
‫ج‪ -‬قادة املقاومة إعطاء مناذج ‪.‬‬
‫د –القيادات النسائية وإعطاء مناذج ‪.‬‬
‫وأخريا ختتم املداخلة ببعض التوصيات اليت أسأل اهلل أن تنال القبول عنده مث عندكم‬
‫واهلل ويل التوفيق‬
‫‪107‬‬
‫الدكتورة هالة حساين ( عضو مكتب املنتدى العاملي للمرأة املسلمة )‬
‫‪DR. HEYSEM MENNA‬‬
‫‪CV‬‬
‫‪Suriye asıllıdır. Fransa ve İsviçre başta olmak üzere çeşitli Avrupa ülke‬‬‫‪lerinde insan hakları alanında etkin çalışmalar yapmaktadır. Arap İnsan‬‬
‫‪Hakları Komisyonu sözcüsü olarak hizmet yürütmektedir.‬‬
‫‪LEGAL STATUS OF WAR CRİMES AND WAR CRİMİNALS İN INTER‬‬‫‪NATİONAL LAW- GAZA CASE AS EXAMPLE‬‬
‫الدكتور هيثم مناع‬
‫التوصيف القانوين جلرمية احلرب وجمرمي احلرب‪ -‬مثال العدوان على غزة‬
‫وفقا لتقارير املنظمات غري احلكومية الدولية واإلقليمية ومنظمات بني حكومية (مقرر جملس‬
‫حقوق اإلنسان اخلاص ومقررة محاية الطفل وبعثة األمني العام لألمم املتحدة وبعثة حتقيق‬
‫اجلامعة العربية والبعثة اخلاصة للتحالف الدويل ملالحقة جمرمي احلرب) وأدلة تقدمت هبا‬
‫املنظمات الفلسطينية غري احلكومية ومؤسسات توثيق فلسطينية تشكلت يف امليدان (كاللجنة‬
‫املركزية للتوثيق)‪ ،‬مل يعد مثة خالف على ارتكاب اجليش اإلسرائيلي جرائم حرب يف عدوان‬
‫“الرصاص املصبوب” الذي استهدف طيلة ‪ 23‬يوما السكان املدنيني واملنشآت العامة‬
‫واخلاصة واملباين والزرع وفرق اإلسعاف والنجدة سواء بسواء‪ ،‬هذا القطاع الذي ارتكبت‬
‫حبقه جرمية احلصار الشامل ألكثر من ‪ 17‬شهرا سبقت العدوان‪( .‬عرض بالصور ألمثلة‬
‫ملموسة جلرائم حرب انتهكت أثناء العدوان على غزة)‪.‬‬
‫مهما كان موقف الدولة العربية من العدالة الدولية مبؤسساهتا الدائمة (احملكمة اجلنائية الدولية وحمكمة‬
‫العدل الدولية) أو العرف الدويل واالختصاص اجلنائي العاملي أمام احملاكم الوطنية واإلقليمية‪ ،‬فقد‬
‫أصبحت دول العامل منذ مطلع القرن العشرين ملزمة قانونا وأخالقا باملساعدة والتدخل يف كل ما‬
‫يتعلق باالنتهاكات اجلسيمة حلقوق اإلنسان‪ .‬يذكر تقرير ‪ 19‬يوليو ‪ 2000‬الصادر عن السيد األمني‬
‫العام لألمم املتحدة والذي متت املوافقة عليه من طرف جملس األمن بقرار ‪ 1314‬املؤرخ يف ‪11‬‬
‫أغسطس ‪ 2000‬أن مبدأ االختصاص اجلنائي العاملي مت ترسيخه حيث جاء فيه ‪:‬‬
‫‪108‬‬
‫“نتيجة منو حديث للقانون الدويل حيقّ اآلن للدول أن متارس اختصاصها القضائي وفق‬
‫القانون الدويل ضد كل األشخاص املشتبه فيهم بارتكاب جرائم خطرية واملوجودين على‬
‫تراهبا وذلك بغضّ النظر عن مكان ارتكاب اجلرمية أو جنسية اجملين أو اجملين عليهم(‪”.)1‬‬
‫لذا ميكن القول أن العرف الدويل مصدر حقيقي لبعض اجلرائم وأيضا لوجوب متابعة‬
‫وحماكمة اجملرمني‪ .‬وعلى هذا األساس يستنتج ما يلي من الئحتني صدرتا عن اجلمعية العامة‬
‫لألمم املتحدة‪ .‬تقرّ اللاّ ئحة األوىل ‪:‬‬
‫“إن رفض التعاون من طرف أي دولة إللقاء القبض أو تسليم أو حماكمة و معاقبة من ارتكب‬
‫جرائم حرب أو ضد االنسانية يعدّ خرقا ملقاصد و مبادئ ميثاق األمم املتحدة و معاكس‬
‫للقواعد اليت يقرّها القانون الدويل عموما(‪”.)2‬‬
‫وتقرّ الّالئحة الثانية اليت تعرف حتت اسم “مبادئ التعاون الدويل من أجل كشف وقبض‬
‫وتسليم ومعاقبة األشخاص الذين ارتكبوا جرائم حرب وجرائم ضد االنسانية” املبدأ‬
‫القاعدي اآليت (‪:)3‬‬
‫“جيب أمام جرائم احلرب واجلرائم ضد االنسانية فتح حتقيق مهما كان موقع ارتكاهبا و‬
‫زمانه وجيب متابعة وقبض وحماكمة كل من ثبتت ضدهم قرائن و جيب معاقبتهم اذا ثبتت‬
‫إدانتهم‪”.‬‬
‫صيغة األمر اليت استعملتها اجلمعية العامة لألمم املتحدة تظهر الطابع اآلمر لالئحة‪ .‬و جتدر‬
‫االشارة إىل أنه سبق حملكمة العدل الدولية أن قضت بأن لوائح األمم املتحدة تعدّ مبثابة قرينة‬
‫وجود العتقاد قانوين سائد (‪ .)opinio juris‬وذهبت غرفة االستئناف للمحكمة اجلنائية‬
‫الدولية ليوغسالفيا السابقة يف نظرها لقضية بالسكيك (‪ )Blaskic‬إىل القول بإلزام كل‬
‫حمكمة وطنية “مبحاكمة أو تسليم االشخاص املشتبه اهنم ارتكبوا خروقات جسيمة للقانون‬
‫االنساين الدويل هلا طابع عريف”‪.‬‬
‫‪109‬‬
‫ّ‬
‫متكننا العديد من مصادر القانون الدويل ومنها ميثاق األمم املتحدة والعهدين اخلاص باحلقوق‬
‫املدنية والسياسية واخلاص باحلقوق االقتصادية واالجتماعية والثقافية مث تصريح وبرنامج عمل‬
‫فيينا –النمسا‪ -‬اجلزء الثاين فقرة ‪ 91‬خاصة‪ -‬ونصوص أخرى مثل الئحة ‪ 26‬أبريل ‪2000‬‬
‫لألمم املتحدة (رقم ‪ )2000|68‬املتعلقة باإلفالت من العقوبة واليت تشجع على مكافحتها‪ ,‬من‬
‫اجلزم بأن حالة االفالت من العقوبة وتقدير وقوعها تشجّع اإلجرام الدويل ضد حقوق اإلنسان‬
‫األساسية وأن وجوب متابعة اجملرمني ومساعديهم ملسائلتهم أمام القضاء هو واجب حتمي‬
‫لكل دولة وكل مؤسسة قضائية دولية أو إقليمية وأن العدالة وحدها هي اليت ّ‬
‫متكن الضحايا من‬
‫استرجاع حقوقهم وكرامتهم وأن االعتراف مبا عانوه هو واجب البشرية جتاههم‪ .‬وبالضرورة‬
‫فان مبدأ االختصاص القضائي العاملي هو الوسيلة الناجعة لكل هذه االغراض السامية‪.‬‬
‫وإن كان مبدأ االختصاص اجلنائي العاملي يشكل التفسري األكثر منطقية إلمكانية احملاسبة يف‬
‫اإلنتهاكات اليت متس اتفاقيات جنيف األربعة منذ ‪ 1949‬فإن التزام معظم دول العامل هبذه‬
‫االتفاقيات منذ ستني يستوجب منها أخذ التدابري التشريعية الالزمة لوصف جرائم احلرب‬
‫ومتابعة جمرمي احلرب‪.‬‬
‫تنص الفقرة األوىل من املواد ‪ 49‬و ‪ 50‬و ‪ 129‬و ‪ 146‬من االتفاقيات األربعة ما يلي ‪:‬‬
‫“تلتزم الدول املتعاقدة بأخذ التدابري التشريعية الالزمة من أجل حتديد العقوبات املستحقة‬
‫على األشخاص الذين يرتكبون أو يأمرون بارتكاب إحدى اجلرائم اخلطرية وفق التعريف‬
‫الوارد يف املادة اآلتية من االتفاقية احلالية”‪.‬‬
‫تبيّن هذه الفقرة االختصاص العاملي يف جانبه املادي (‪ )ratione materiae‬ومعناه أنه‬
‫على التشريع الوطين إدانة اجلرائم اليت تعرّفها قائمة جرائم احلرب اليت تشترك صيغتها يف‬
‫املواد ‪50‬و‪51‬و‪130‬و‪ 147‬من إتفاقيات جنيف وأيضا املادتني ‪ 11‬و ‪ 85‬من الربوتكول األول‬
‫املتعلق بالنزاعات احلربية الدولية وجيب إضافة نفس اخلروقات – أي اجلرائم – اليت يسردها‬
‫الربوتوكول الثاين املتعلق بالنزاعات املسلحة الداخلية‪ .‬وعند ارتكاب هذا النوع من اإلجرام‬
‫يتعّني على الدول األطراف القيام مبا يلي ‪:‬‬
‫“تلتزم كل دولة طرف يف االتفاقية مبالحقة املشتبه فيهم بارتكاب أو بإعطاء األوامر الرتكاب‬
‫إحدى اجلرائم اخلطرية املذكورة وحماكمتهم أمام القضاء احمللي مهما كانت جنسية اجملين”‪.‬‬
‫زيادة على إتفاقيات جنيف األربعة أصبحت جرمية التعذيب بذاهتا موضوع االتفاقية الدولية‬
‫املؤرخة يف ‪ 10‬ديسمرب لسنة ‪ 1984‬واليت تؤسّس هي األخرى ملبدأ االختصاص اجلنائي العاملي‪.‬‬
‫تلتزم الدول االعضاء بإنشاء اختصاصها (مادة ‪ )5‬وممارسته للمالحقة القضائية (مادة ‪)6‬‬
‫واالدانة (مادة ‪ )7‬أو تسليم املشتبه فيه بارتكاب جرمية التعذيب للدولة اليت تطالبه للتقاضي‬
‫(مادة ‪ .)8‬جترب االتفاقية يف مادهتا ‪ 2-5‬كل دولة طرف يف االتفاقية باالختصاص “يف حالة‬
‫وجود املشتبه فيه يف اقليم سيادهتا”‪.‬‬
‫‪110‬‬
‫وبالنظر جلرمية االبادة اجلماعية حمل اتفاقية األمم املتحدة الدولية املؤرخة يف ‪ 9‬ديسمرب‬
‫يبني اجتهاد حمكمة العدل الدولية بالهاي حسب قرار ‪ 11‬يوليو (متوز) ‪ 1996‬أن ‪:‬‬
‫‪1948‬‬
‫“احلقوق و الواجبات اليت تبينها االتفاقية هلا طابع االجبارية (‪ .)erga omnes‬تالحض‬
‫احملكمة أن التزام كل دولة علي تدارك و معاقبة جرمية االبادة اجلماعية ال حتدّدها االتفاقية‬
‫بإقليم معني وحينئذ يكون االختصاص غري حمدود بالسيادة(‪”.)4‬‬
‫من املؤكد أن املادة الرابعة من ذات االتفاقية تفضّل اختصاص حماكم الدولة املعنية مباشرة‬
‫بالوقائع‪ ,‬لكن التفضيل غري مانع الختصاص حماكم أجنبية‪ .‬إن التزام كل دولة مبحاكمة أو‬
‫تسليم املتهم بارتكاب جرمية االبادة اجلماعية هو التزام ذى طابع عريف إجباري وبالتايل حيقّ‬
‫لكل دولة ممارسة الدعوى اذا ما قصّرت الدولة املعنية املباشرة يف احترام واجبها‪ .‬و قرّرت‬
‫احملكمة اجلنائية الدولية ليوغسالفية السابقة و بناء على هذا األساس أن ‪:‬‬
‫“احملاكم الوطنية للدول التابعة ليوغسالفية السابقة ملزمة مثل ما هو الشأن بالنسبة لكل دولة‬
‫متاما مبحاكمة أو تسليم املشتبه فيهم بارتكاب خروقات خطرية للقانون االنساين الدويل‬
‫وذلك بناء على القانون العريف الدويل‪ .‬إن األولوية امللزمة لصاحل حمكمة احلال واملنصوص‬
‫عليها يف املادة ‪(2-9‬من النظام األساسي للمحكمة) جمربة جتاه كل احملاكم الوطنية‪ ،‬وإذا ختلّت‬
‫تلك احملاكم عن واجباهتا العرفية حيقّ حملكمة احلال التدخل والفصل(‪“ )5‬‬
‫‪111‬‬
‫ال تشترط العديد من البلدان ضمن أنظمتها القانونية وجود رابط السيادة –مكان وقوع‬
‫اجلرمية أو جنسية األشخاص املعنيني‪ -‬وتطبّق حينئذ املبدأ‪ .‬مثل ذلك أنظمة النرويج والسويد‬
‫وبلجيكا وإسبانيا‪ ،‬كذلك ميكن يف بعض الدول مثل فرنسا وهولندا والدامنارك وبريطانيا قبول‬
‫االختصاص بتوفر عناصر دون أخرى أو يف جرائم حمددة كالتعذيب‪ .‬يعطي قانون اإلجراءات‬
‫اجلنائية مثال صالحية الفصل حملاكم االقليم عندما يقترف أي شخص إحدى اجلرائم الدولية‬
‫كما أكدت على ذلك أعلى هيئة قضائية يف إسبانيا ‪-‬وهي الغرفة اجلنائية الوطنية – اليت‬
‫قضت يوم ‪ 30‬اكتوبر ‪ 1998‬أن للمحاكم اإلسبانية صالحية احلكم يف اجلرائم اليت ارتكبتها‬
‫األنظمة العسكرية الشيلية واألرجنتينية‪ .‬توجد العديد من القضايا اليت استعمل فيها املبدأ‬
‫أمام حماكم الواليات االمريكية املتحدة‪ .‬وقضت عدة حماكم بصحة صالحياهتا للفصل عندما‬
‫يتعلق األمر بقضايا التعذيب املرتكب يف اخلارج ومن طرف أجانب شريطة وجود املشتبه‬
‫فيه على التراب الوطين أو عندما تكون له ثروة فيه‪ .‬وتعتمد احملاكم األمريكية يف اجلانب‬
‫االجرائي على القانون الفدرايل لتؤسس مبدأ االختصاص القضائي العاملي‪ ,‬وبالتحديد على‬
‫’اآللني ملقاضاة املظامل’ يف فقرته ‪)Alien Tort Claims Act - § 1350( 1350‬‬
‫اليت تنص بأن “للمجالس القضائية االقليمية اختصاص للفصل يف كل دعوى مدنية يقيمها‬
‫أجنيب بسبب ضرر حلقه إثر خرق للقانون املشترك بني األمم أو خرق اتفاقية انضمت إليها‬
‫الواليات املتحدة‪.‬‬
‫وليس بإمكان الدولة العربية اليت طبقت االختصاص اجلنائي العاملي يف عام ‪ 1961‬يف قضية العقيد‬
‫آيشمان (ارتكب جرائمه يف أملانيا قبل والدة دولة إسرائيل واختطف من األرجنتني بطريقة غري‬
‫شرعية وحوكم أمام القضاء اإلسرائيلي؟) أن ترفض هذا املبدأ عندما يكون رعاياها موضوعا له‪.‬‬
‫احملكمة اجلنائية الدولية‪:‬‬
‫من األسئلة اليت صعدت للسطح من جديد أهلية احملكمة اجلنائية الدولية حملاكمة جمرمي احلرب‬
‫اإلسرائيليني‪ .‬وقد تصدت منظمات مشالية حمافظة حلقوق اإلنسان هلذا املبدأ معتربة املرور‬
‫مبجلس األمن شرطا لفتح املدعي العام حتقيقا يف اجلرائم املرتكبة‪ .‬هذه املنظمات معروف عنها‬
‫أهنا ترفض إلغاء ما يسمى حبق النقض (الفيتو) بضغوط اللويب املوايل إلسرائيل داخلها وبالتايل‬
‫تربط كل شرعية للمحاسبة مبجلس األمن باعتبار الفيتو األمريكي والغريب حيمي الدولة العربية‬
‫من أية حماسبة دولية منذ ستني عاما‪.‬‬
‫يسقط العديد من املشاركني يف هذه املنظمات يف فخ عدم حماسبة إسرائيل أمام احملكمة اجلنائية‬
‫الدولية عرب قراءة خمتزلة ومشالية مليثاق روما‪ .‬فهم من جهة يقرون للدولة العربية صفة الدولة‬
‫ويرفضون هذه الصفة لدولة فلسطني‪ ،‬رغم وضوح قرارات األمم املتحدة بشأن قبول عضوية‬
‫إسرائيل‪ .‬فهذه العضوية ناقصة ومشروطة بالعضوية الفلسطينية وجمرد قبول الدولة العربية يف‬
‫مؤمتر روما مينح الدولة السلطة الفلسطينية كل مواصفات القبول كطرف ولو كانت عضوا‬
‫مراقبا يف األمم املتحدة‪ .‬من أجل هذا‪ ،‬طالب قرابة ‪ 100‬مثقف وحقوقي عريب الرئيس‬
‫الفلسطيين حممود عباس بالتصديق على ميثاق روما يف ‪ 12‬ديسمرب مبادرة من مؤسسة الضمري‬
‫حلقوق اإلنسان يف غزة ودعم اللجنة العربية حلقوق اإلنسان وعشرات املنظمات احلقوقية‪.‬‬
‫لفتح الباب أمام حماسبة جمرمي احلرب اإلسرائيليني أمام احملكمة اجلنائية الدولية وفقا للمواد ‪11‬‬
‫و ‪ 12‬و ‪ 13‬و ‪ 14‬و ‪ .15‬علما بأن التفسري األكثر منطقية لقبول اختصاص احملكمة يف دول غري مصدقة‪،‬‬
‫يقوم على منح هذا احلق ليس فقط جمللس األمن‪ ،‬وهو التفسري األمريكي الضيق‪ ،‬وإمنا جمللس‬
‫األمن واملدعي العام والدول املصدقة على ميثاق روما‪ .‬وكون جملس األمن قد مارس هذه‬
‫الصالحية يف احلالة السودانية فقد أعطى سابقة قانونية تسمح للمدعي العام مبباشرة التحقيق‬
‫‪112‬‬
‫من تلقاء نفسه يف احلالة الفلسطينية كذلك من واجبه االستجابة لطلب الدولة الفلسطينية ألن‬
‫عدم قيامه بذلك يؤصل لفكرة غياب القانون الدويل عن مناطق عدم اعتراف هذا الطرف أو‬
‫ذاك بصالحيات احملكمة اجلنائية الدولية‪ ،‬أي وجود مناطق خارج القانون مقبول هبا ومعترف‬
‫عليها من حمكمة جنائية دائمة‪ .‬وميكن مالحظة أن نص ومنطق املواد ‪12‬و‪13‬و‪ 14‬يؤكد هذه‬
‫القراءة الختصاص احملكمة وجماالت تدخلها‪:‬‬
‫املادة (‪ : )13‬للمحكمة أن متارس اختصاصها فيما يتعلق جبرمية مشار إليها يف املادة (‪ )5‬وفقا‬
‫ألحكام هذا النظام األساسي يف األحوال التالية ‪:‬‬
‫أ ‪ -‬إذا أحالت دولة طرف إىل املدعي العام وفقا للمادة (‪ )14‬حالة يبدو فيها أن جرمية‬
‫أو أكثر من هذه اجلرائم قد ارتكبت؛‬
‫ب ‪ -‬إذا أحال جملس األمن‪ ،‬متصرفا مبوجب الفصل السابع من ميثاق األمم املتحدة‪ ،‬حالة‬
‫إىل املدعي العام يبدو فيها أن جرمية أو أكثر من هذه اجلرائم قد ارتكبت؛‬
‫ج ‪ -‬إذا كان املدعي العام قد بدأ مبباشرة حتقيق فيما يتعلق جبرمية من هذه اجلرائم وفقًا‬
‫للمادة ‪15‬؛‬
‫املادة (‪ )14‬إحـالة حالة ما من قبل دولة طــرف‬
‫جيوز لدولة طرف أن حتيل إىل املدعي العام أية حالة يبدو فيها أن جرمية أو أكثر من اجلرائم‬
‫الداخلة يف اختصاص احملكمة قد ارتكبت وأن تطلب إىل املدعي العام التحقيق يف احلالة بغرض‬
‫البت فيما إذا كان يتعني توجيه االهتام لشخص معني أو أكثر بارتكاب تلك اجلرائم‪.‬‬
‫حتدد احلالة‪ ،‬قدر املستطاع‪ ،‬الظروف ذات الصلة وتكون مشفوعة مبا هو يف متناول الدولة‬
‫احمليلة من مستندات مؤيدة‪.‬‬
‫الفقرة الثالثة من املادة ‪ 12‬هي اليت تعطي السلطة الفلسطينية احلق يف تقدمي الطلب وتنص على‪:‬‬
‫‪113‬‬
‫“إذا كان قبول دولة غري طرف يف هذا النظام األساسي الزما مبوجب الفقرة (‪ ،)2‬جاز لتلك الدولة‪،‬‬
‫مبوجب إعالن يودع لدى مسجل احملكمة‪ ،‬أن تقبل ممارسة احملكمة اختصاصها فيما يتعلق باجلرمية قيد‬
‫البحث‪ ،‬وتتعاون الدولة القابلة مع احملكمة دون أي تأخري أو استثناء وفقا للباب (‪.”)9‬‬
‫االجراءات العملية للمحاسبة ‪:‬‬
‫ما من شك بأن إحباطات كثرية وتدخالت استثنائية من الدول الغربية وبشكل خاص‬
‫اإلدارات األمريكية املتعاقبة قد حالت دون إدانة حقيقية للجرائم اإلسرائيلية يف أكثر من‬
‫مناسبة منذ ستني عاما‪ .‬لكن هل يعين ذلك إغالق هذا الطريق باعتباره غري سالك وإعطاء‬
‫القوة الكلمة الفصل يف العالقة مع العدالة‪ .‬من املشروع إعادة طرح السؤال‪ :‬هل ميكن‬
‫حماكمة االبن املدلل لإلدارات األمريكية املتعاقبة مجهورية كانت أم دميقراطية؟ وهل ميكن‬
‫وضع حد لغياب احملاسبة يف كل ما يتعلق بالدولة العربية؟ لكننا كتحالف دويل ملالحقة جمرمي‬
‫احلرب‪ ،‬نعتقد بأن هذا التحدي يشكل االختبار األساسي واألهم ملفهوم العدالة الدولية‬
‫احلديث ومستقبله‪ .‬من هنا تركيز عدد من املناضلني احلقوقيني واحملامني منذ بداية العدوان‬
‫على غزة على ضرورة وقف العدوان الواقع واالعتداءات املستمرة مادامت احملاسبة غائبة عن‬
‫جيش متفوق عسكريا وحممي سياسيا ومغطى إعالميا وممنوع من الصرف قضائيا‪.‬‬
‫ضمن تصور قضائي انطلق من عدة جتارب بعضها كلل بالنجاح قانونيا وسياسيا وبعضها‬
‫كان نصرا سياسيا دون تبعات قانونية وبعضها مل يصل لغايته بسبب تدخالت متعددة‬
‫األشكال‪ ،‬وإلصرارنا على الرهان على العدالة الدولية كوسيلة أساسية من وسائل املقاومة‬
‫املدنية يف القرن الواحد والعشرين‪ .‬ويف وضع تعبوي للحق الفلسطيين ال سابق له منذ مطلع‬
‫القرن‪ ،‬توصلت األطراف املبادرة إىل حتديد نقاط أساسية للتحرك ميكن تلخيصها يف التايل‪:‬‬
‫ استنهاض احملكمة اجلنائية الدولية اليت خسرت الكثري من رصيدها يف قضييت العراق ولبنان‪،‬‬‫لكن بعدم تكرار األخطاء اليت وقعت من جانب احلقوقيني‪ .‬لذا مت التحرك لدى اجملتمع‬
‫السياسي الفلسطيين بكل فصائله‪ ،‬والعديد من الدول املصدقة على نظام روما للمحكمة‬
‫اجلنائية (بوليفيا وفنزويال وجنوب أفريقيا وكوستاريكا) مع ضمان كل أطراف اجملتمع‬
‫السياسي واملدين الفلسطيين جلانبنا (األمر الذي مل يتوفر يف معركيت لبنان والعراق حيث‬
‫خذلتنا أطراف سياسية أساسية) من أجل مطالبة املدعي العام مبباشرة التحقيق يف جرائم‬
‫احلرب اإلسرائيلية وفتح الباب حملاسبة أمام إعلى هيئة جنائية يف العامل اليوم‪.‬‬
‫وال شك يف أن عملية التوثيق الدقيقة واالستنفار الدائم ستضع املدعي العام ورئيس احملكمة‬
‫أمام مفترق طرق‪ ،‬إما االستمرار يف سلبية اعتمدت حىت اآلن على مبادرات الدول املصدقة‬
‫أو جملس األمن‪ ،‬أو اخلروج من منطق الضعيف والقوي بأشكال كانت دوما ممكنة‪.‬‬
‫‪114‬‬
‫وعليه‪ ،‬لن يترك التحالف الدويل بتحركاته حجة قانونية واحدة ألي طرف كان‪ ،‬خاصة أنه‬
‫لدى قيادته خربة مع احملاكم اجلنائية‪.‬‬
‫ تقدمي الشكاوى أمام احملاكم الوطنية ذات االختصاص اجلنائي العاملي‪ ،‬حيث يتحرك عدد‬‫كبري من احملامني من أكثر من عشر دول لتحويل مناطق االصطياف ومعارض شراء السالح‬
‫للضباط اإلسرائيليني إىل سجون حمتملة ومن املفترض أن تقدم الدعوى القضائية يف النرويج‬
‫يف شهر أبريل‪/‬نيسان ‪.2009‬‬
‫ الدعاوى الفردية املتعلقة مبزدوجي اجلنسية‪ :‬هناك عدد من عائالت الضحايا حيملون اجلنسية‬‫املزدوجة‪ ،‬مبا يسمح بإقامة دعاوى قضائية يف عدة دول أوروبية‪ .‬وهناك أيضا سياسيون‬
‫وعسكريون إسرائيليون حيملون جنسيات أوروبية جتيز للمحاكم األوروبية مالحقتهم‪.‬‬
‫ إقامة دعاوى لالعتداءات على أمالك أوروبية‪ :‬على سبيل املثال ال احلصر‪ ،‬مثة حترك مدين‬‫حقوقي يف النرويج يطالب باحملاسبة والتعويض‪ ،‬فالنرويج عندما تبين منشأة يف بلد حتت‬
‫االحتالل‪ ،‬حتتفظ مبلكيته حىت إعالن استقالل الدولة املعنية باملساعدة‪ .‬وما تضرر من األمالك‬
‫املعتربة مساعدات نروجيية يعترب اعتداء على مملكة النرويج‪.‬‬
‫ املطالبة السياسية والقضائية بإلغاء اتفاق ‪ 8‬ديسمرب‪/‬كانون األول ‪ 2008‬ووقف اتفاقيات‬‫الشراكة األوروبية اإلسرائيلية‪.‬‬
‫ تدخل لدى الدولة السويسرية الراعية التفاقيات جنيف‪ .‬وقد باشرت منظمة “عدالة‬‫واحدة” العملية وتلقت جوابا يطلب معلومات إضافية‪ ،‬مع تبين قرار جملس حقوق اإلنسان‬
‫بتكوين بعثة حتقيق وتشكيل بعثات حتقيق أخرى مستقلة‪.‬‬
‫ إقامة دعوى قضائية أمام حمكمة العدل األوروبية حبق جلنة املفوضية األوروبية املختصة‬‫بقضايا اإلرهاب إلعاقتها أساليب احلوار السلمية ووسائل التعاون مع الشعب الفلسطيين‬
‫ومؤسساته املنتخبة‪ ،‬وذلك بتصنيف الفصائل الفلسطينية اليت ال تعترف بإسرائيل على قائمة‬
‫اإلرهاب‪ ،‬يف حني أهنا مل تفعل الشيء نفسه ضد حزب الليكود الذي ال يعترف بفكرة دولة‬
‫فلسطينية‪ ،‬أو حزب ليربمان الذي يطالب بالترانسفري‪.‬‬
‫‪115‬‬
‫لقد بدأ النضال إذن لبناء حتالف دويل كبري خيرج اتفاقية روما واحملكمة اجلنائية من التفسري‬
‫األضيق الذي حصرها فيه جملس األمن‪ ،‬واملوقف األمريكي الصيين الروسي‪ ،‬وما يسمى‬
‫باحلرب على اإلرهاب‪.‬‬
‫هذه احلركية أوجدت أساسا جديدا لتعزيز وتقوية القضية الفلسطينية يف العامل‪ ،‬أي فتح‬
‫الباب لديناميكية هجومية للمجتمعات املدنية‪ .‬ديناميكية تستثمر هزمية التجربة البوشية لتعيد‬
‫االعتبار إىل حقوق اإلنسان وقيم العدالة يف املؤسسات الدولية ‪-‬خاصة منها القضائية‪ -‬بعد‬
‫ستني عاما من املظامل واالنتهاكات اجلسيمة حلق اإلنسان الفلسطيين‪.‬‬
‫وإثر عدة اجتماعات كانت مبثابة عملية تنقيب يف فقه القانون الدويل‪ ،‬ابتعد عن التحالف‬
‫بعض املنظمات الدولية الغربية احملافظة‪( ،‬يف تكرار هزيل لسيناريو ديربان عام ‪ .)2001‬لكن‬
‫هذا املوقف كان حمدود التأثري حىت اليوم على قوة التحرك‪.‬‬
‫تشابكت جهود عدة مبادرات يف بلجيكا والنرويج وسويسرا وإسبانيا وبريطانيا وفرنسا مع‬
‫مبادرات من اجملتمعات العربية لضم الطاقات وتعزيز اإلمكانيات وتبادل اخلربات‪ .‬وانضم‬
‫إىل هذه التحركات جيش من النقابات املهنية وجتمعات شعبية وعدد كبري من املنظمات غري‬
‫احلكومية اجلنوبية‪ ،‬حبيث إن ‪ 86‬مجعية ونقابة فقط يف التحالف الدويل من العاملني العريب‬
‫واإلسالمي والباقي من خارجه‪.‬‬
‫باختصار‪ ،‬ميكن القول اليوم إن “التحالف الدويل حملاكمة جمرمي احلرب” جنح يف إعادة‬
‫استقطاب عشرات بل مئات اآلالف من الغربيني وأبناء اجلنوب للقضية الفلسطينية‪ ،‬بعدما‬
‫جنح اللويب الصهيوين يف استثمار الصراع الفلسطيين الداخلي ألقصى حد‪ ،‬واستطاع خلق‬
‫حالة شوشرة وبلبلة يف صفوف أنصار القضية الفلسطينية قبل العدوان‪ .‬وحنن نركز يف سياستنا‬
‫على أن الصراع الداخلي الفلسطيين ظاهرة طبيعية يف أي جمتمع متعدد ودميقراطي‪ ،‬ويبقى‬
‫قضية داخلية‪ .‬أما واجبنا فينحصر يف الدفاع عن حقوق الشعب الفلسطيين املنتهكة جبسامة‬
‫وليس الدخول يف امللف الداخلي الفلسطيين‪.‬‬
‫انطالقا من أن العدوان جرمية واملقاومة حق‪ ،‬حياول التحالف مد اجلسور والتنسيق مع عدد‬
‫من الدول اليت تنسجم سياساهتا مع املبدأ الذي يقوم عليه‪ ،‬دون تبعية أو قبول ملساعدات مالية‬
‫منها مع التأكيد على أن قاعدة التعامل هي شعار “العدالة كرد على العنف والعدوان”‪.‬‬
‫عندما انطلقت مراكز التوثيق واحملاسبة جملرمي احلرب النازيني مل تشترط أية مؤسسة يهودية‬
‫أو غري يهودية على مراكز التوثيق واحملاسبة شروطا سياسية‪ .‬على العكس من ذلك شجعت‬
‫التربعات املباشرة هلا لتتمكن من القيام بعملها باستقاللية عن املنظمات الصهيونية واألحزاب‬
‫‪116‬‬
‫السياسية‪ .‬وهكذا جنحت هذه التجمعات احلقوقية يف توثيق ومالحقة وحماسبة أفراد ودول يف‬
‫أوربة وخارجها‪ .‬لقد بنينا هيكال ضخما وكبريا يبلغ عدد األطراف املشاركة فيه حىت اليوم ‪460‬‬
‫مجعية ونقابة واحتاد‪ .‬منها قرابة ‪ 86‬منظمة واحتاد من العامل العريب والباقي من كل القارات‪ .‬ولدينا‬
‫موقع ملتابعة أخبار التحالف ‪www.justiceforpalestinians.net‬‬
‫يف ‪ ،2009/01/22‬التقيت املدعي العام للمحكمة اجلنائية الدولية برفقة وزير العدل الفلسطيين‪،‬‬
‫وتقدم بنفس اليوم التحالف الدويل والسلطة الفلسطينية بطلب فتح حتقيق يف اجلرائم اإلسرائيلية‪.‬‬
‫يف ‪ 2009/04/22‬تقدم ستة حمامني نروجييني بدعوى قضائية حبق عشرة مسؤولني إسرائيليني‬
‫وفق االختصاص اجلنائي العاملي ‪ . universal jurisdiction‬وهناك عدة دعاوى يف‬
‫طور اإلعداد‪ ،‬فهل انتهى عهد اإلفالت من احملاسبة بالنسبة لدول بقيت حىت اليوم فوق أي‬
‫حساب؟ هذا هو التحدي الكبري الذي نعيشه اليوم يف هذه التجربة الغنية والقوية مبعانيها‪.‬‬
‫‪ .1‬تقرير ‪ 19‬يوليو ‪ 2000‬لالمني العام لالمم املتحدة‪ ,‬االطفال والنزاعات املسلحة املعد وفق‬
‫الئحة جملس االمن رقم ‪ 1261‬بتاريخ ‪ 25‬اوت ‪ .1999‬ا|‪163|55‬‬
‫‪ .2‬قرار اجلمعية العامة لالمم املتحدة ‪ 2840‬بتاريخ ‪ 18‬ديسمرب‬
‫‪ .3‬قرار اجلمعية العامة ‪ 3074‬بتاريخ‬
‫‪3.12.1973‬‬
‫‪ .4‬جملة حمكمة العدل الدولية‪ ,‬سنة ‪ ,1996‬ص‪ ,616 .‬فقرة‬
‫‪1971‬‬
‫‪1973‬‬
‫‪31‬‬
‫‪ .5‬احملكمة اجلنائية الدولية ليوغسالفية السابقة‪ ,‬قضية ‪14--95‬ار فقرة‬
‫‪29.10.1997‬‬
‫‪117‬‬
‫‪29‬‬
‫حكم‬
‫‪DR. SAMER KANTAKJİ‬‬
‫‪CV‬‬
‫‪Suriyelidir. The Scandanivian Üniversitesi başkanıdır. Avrupa başta ol‬‬‫‪mak üzere İsrail mallarının boykot edilmesi hususunda aktif roller üst‬‬‫‪lenmektedir.‬‬
‫‪.1‬النماذج الرياضية‪:‬‬
‫ منوذج توزيع أرباح وخسائر شركات املضاربة‪ ،‬منوذج رياضي مسجل يف وزارة الثقافة‬‫السورية ‪ .2004‬نشرته مؤسسة الرسالة ناشرون بدمشق ‪( 2004‬واآلن متاح الكترونيا على‬
‫املوقع ‪.)www.kantakji.com‬‬
‫ النموذج الرياضي للربا‪ ،‬منوذج رياضي مسجل يف وزارة الثقافة السورية ‪ .2006‬نشرته‬‫جملة اإلحياء احملكمة‪ ،‬العدد ‪ 11‬لعام ‪ 1428‬هـ املوافق ‪ 2007‬م‪ ،‬بعنوان منوذج الربا‬
‫الرياضي‪ ،‬الصفحة ‪ .78‬تصدر اجمللة عن كلية العلوم االجتماعية والعلوم اإلسالمية‪ ،‬جامعة‬
‫احلاج خلضر‪ ،‬باتنة – اجلزائر‪.‬‬
‫ النموذج الرياضي للبيوع‪ ،‬منوذج رياضي نشرته جملة اإلحياء احملكمة‪ ،‬العدد ‪ 12‬لعام‬‫‪ 1429‬هـ موافق ‪ 2008‬م بعنوان النموذج الرياضي للبيوع‪ ،‬تصدر اجمللة عن كلية العلوم‬
‫االجتماعية والعلوم اإلسالمية‪ ،‬جامعة احلاج خلضر‪ ،‬باتنة – اجلزائر‪.‬‬
‫ النموذج الرياضي الزكاة‪ ،‬مصمم على اكسل‪.‬‬‫ منوذج األزمات املالية العاملية‪.‬‬‫ النموذج الرياضي لالقتصاد اإلسالمي‪.‬‬‫‪ 2‬الكتب‪:‬‬
‫ ترشيد عمليات الصيانة باألساليب الكمية (كتاب الكتروين متاح على املوقع‬‫( ‪.)www.kantakji.com‬‬
‫ فقه احملاسبة اإلسالمية – اجلزء األول‪ :‬املنهجية العامة‪ ،‬نشرته مؤسسة الرسالة ناشرون‬‫بدمشق (واآلن متاح الكترونيا على املوقع ‪.)www.kantakji.com‬‬
‫‪118‬‬
‫ فقه احملاسبة اإلسالمية – اجلزء الثاين‪ :‬احملاسبة االجتماعية‪ ،‬نشرته دار النهضة بدمشق‪.‬‬‫ فقه احملاسبة اإلسالمية – اجلزء الثالث‪ :‬املعايري احملاسبية (قيد التأليف)‪.‬‬‫ مشكلة البطالة وعالجها يف الفقه اإلسالمي‪ ،‬نشرته مؤسسة الرسالة ناشرون بدمشق‬‫(واآلن متاح الكترونيا على املوقع ‪.)www.kantakji.com‬‬
‫ الفروق اجلوهرية بني املصارف اإلسالمية واملصارف الربوية‪ ،‬دار شعاع‪.‬‬‫ صناعة التمويل يف املصارف واملؤسسات املالية اإلسالمية (قيد الطباعة)‪.‬‬‫ التأمني اإلسالمي التكافلي‪ ،‬أسسه وحماسبته‪ ،‬دار شعاع‪.‬‬‫ لغة اإلفصاح املايل واحملاسيب ‪( XBRL‬قيد الطباعة)‪.‬‬‫ سياستا حتصيل الزكاة وإلغاء الضرائب املاليتني (فقه االقتصاد املايل)‪ ،‬دار شعاع‪.‬‬‫ صندوق القرض احلسن‪ ،‬دار شعاع‪.‬‬‫ ضوابط االقتصاد اإلسالمي يف معاجلة األزمات املالية العاملية‪ ،‬دار النهضة‪.‬‬‫ األزمة املالية العاملية وضوابط االقتصاد اإلسالمي هلا‪ ،‬دار السيد باململكة العربية‬‫السعودية‪.‬‬
‫أحباث (سلسة فقه املعامالت اإلسالمية) (كتب نشرت مبؤسسة الرسالة ناشرون‬
‫‪.3‬‬
‫بدمشق‪ ،‬واآلن متاحة الكترونيا على املوقع ‪:)www.kantakji.com‬‬
‫ فقه األسواق‪.‬‬‫ فقه اإليراد‪.‬‬‫ فقه التكلفة‪.‬‬‫ فقه الربح‪.‬‬‫ أيهما أصلح يف االستثمار معيار الربح أم معيار االستثمار؟‬‫ منوذج توزيع أرباح وخسائر شركات املضاربة اإلسالمية (منوذج مسجل)‪.‬‬‫‪119‬‬
‫‪ -‬الفساد‪ ،‬أسبابه ونتائجه واحللول املقترحة للقضاء عليه‪.‬‬
‫ معيار قياس أداء املعامالت املالية اإلسالمية (بدي ً‬‫ال عن مؤشر الفائدة)‪.‬‬
‫ مؤسسات البنية التحتية للصناعة املالية اإلسالمية‪.‬‬‫‪ .4‬املقاالت‪( :‬املنشورة يف اجملالت واجلرائد احمللية يف اجملال االقتصادي واملعلومايت) (النسخ‬
‫الكترونية متاحة على املوقع ‪ www.kantakji.com‬صفحة ‪:)About Us‬‬
‫املقال أو احملاضرة‬
‫مكان النشر أو اإللقاء‬
‫مناذج الصيانة يف صناعة‬
‫االمسنت‬
‫بعض األساسيات يف‬
‫جملة جامعة حلب (جملة حمكمة)‬
‫ادارة الصيانة‬
‫مفهوم األسواق يف الفقه‬
‫جملة جامعة حلب (جملة حمكمة)‬
‫اإلسالمي‬
‫دور احلضارة اإلسالمية‬
‫جملة جامعة حلب (جملة حمكمة)‬
‫يف تطوير أدوات احملاسبة‬
‫موسوعة األوائل يف اإلقتصاد السوري‬
‫كشف الغمة بنهضة األمة‬
‫‪ /‬دار االشراق بدمشق‬
‫حماضرة – أيام اخلوارزمي العلمية‬
‫املعلومات احملاسبية‬
‫ودورها يف اختاذ القرار األوىل – املركز الثقايف حبماة‬
‫حماضرة – مديرية التربية حبماة‬
‫آفاق التعليم اخلاص‬
‫قانون االحتماالت‬
‫جريدة تشرين ‪2000/11/20‬‬
‫تدحضه االنتخابات‬
‫جملة جامعة حلب (جملة حمكمة)‬
‫‪120‬‬
‫القانون ‪ 12‬بداية‬
‫تستوجب املتابعة‬
‫الضرائب تعرقل احلياة‬
‫االقتصادية‬
‫سوق اليد العاملة العاملية‬
‫وتقنيات تدريبها‬
‫شركات النقل ‪ -‬مدخل‬
‫السوق وقرارات‬
‫االستثمار‬
‫التمويل املايل واملشاريع‬
‫الصغرية واملتوسطة احلجم‬
‫احلياة اللندنية تاريخ ‪2001/3/29‬‬
‫جريدة االقتصادية السورية العدد ‪9‬‬
‫جريدة االقتصادية السورية العدد ‪11‬‬
‫مقالة‬
‫جملة التجارة والصناعة – العدد ‪/ 5‬‬
‫متوز ‪2002 -‬‬
‫جملة التجارة والصناعة – العدد ‪/ 6‬‬
‫مجعيات تبادل الكفاالت‬
‫ك‪2002 - 1‬‬
‫ورقة عمل – غرفة جتارة وصناعة‬
‫رؤية واقعية لتطوير‬
‫محاة‬
‫االقتصاد السورية‬
‫نظام اإلرث ليس مسؤوال‬
‫عن إمهال الزراعة وهجرة جريدة االقتصادية السورية العدد ‪63‬‬
‫أهايل الريف إىل املدينة‬
‫سوق برامج احملاسبة السورية جملة الرقميات السورية – العدد ‪7‬‬
‫متويل املشروعات الصغري‬
‫واملتوسطة احلجم ‪ SME’s‬جريدة االقتصادية السورية ‪ -‬العدد‬
‫دراسة مقارنة بني التجربتني ‪92‬‬
‫اإليطالية والسورية‬
‫‪121‬‬
‫تنظيم املدن الصناعية‬
‫وإدارهتا‪»..‬املدن الصناعية‬
‫صديقة البيئة”‬
‫حبث مقدم إىل جملس حمافظة محاة‬
‫(البلدي)‬
‫العرب سبقوا الغرب يف‬
‫الفكر االقتصادي‪...‬‬
‫مقابلة جريدة اخلليج العدد ‪2004/4/30‬‬
‫مسائل يف حماسبة الشركات‬
‫رسائل بني الدكتور سامر مظهر قنطقجي‬
‫وفضيلة الشيخ حممود عثمان‬
‫أمهية فقه املعامالت وأدواته‬
‫العلمية‬
‫مقابلة مع موقع الشبيبة اإلسالمية املغربية‬
‫ورقة عمل مقدم هليئة ختطيط‬
‫الدولة لوضع تصور خلطة‬
‫الدولة لعام ‪2010‬‬
‫قدمت لغرفة جتارة محاة ‪ 2005‬كتقرير‬
‫عن حمافظة محاة‬
‫ورقة عمل مقترحة لتطوير‬
‫اجلمعية العلمية السورية‬
‫للمعلوماتية‬
‫مقال موجود على املوقع‬
‫مذكرة عمل مقترحة ملعاجلة قدمت لربنامج صناع احلياة بناء على طلب‬
‫األستاذ عمرو خالد‬
‫مشكلة البطالة‬
‫اإلدارة الفعالة أساس تطوير‬
‫وتفعيل الصناعة يف التنمية‬
‫مقال موجود على املوقع‬
‫النهوض بالصناعات احمللية‬
‫وتطويرها‬
‫مقال موجود على املوقع‬
‫‪122‬‬
‫الزكاة ودورها يف حماربة‬
‫الفقر والبطالة بني احمللية‬
‫والعاملية‬
‫مقال موجود على املوقع‬
‫حوار من جمموعة جمموعة الشهاب‬
‫مالك بن نيب أدرك أزمة األمة ‪2006/10/16‬‬
‫الفكرية‬
‫‪http://www.binnabi.net/?p=224‬‬
‫مشكلة البطالة واحللول‬
‫االقتصادية اإلسالمية‬
‫حماضرة يف املركز الثقايف باملزة‬
‫‪2006/8/29‬‬
‫اإلعالمُ االقتصاديّ سالحٌ‬
‫ال ُّ‬
‫مقال موجود على املوقع‬
‫السالح‬
‫يقل شأنًا عن‬
‫ِ‬
‫احلقيقي‬
‫املصارف اإلسالمية أمهيتها‬
‫وآليات عملها والصعوبات‬
‫اليت تواجهها‬
‫‪123‬‬
‫مقابلة صحفية مع جملة نسيج سورية العدد‬
‫‪2006 -4‬‬
‫البنوك اإلسالمية املؤمتن‬
‫املوثق للخلفيات اإلسالمية‬
‫املالية‬
‫مقابلة صحفية مع صحيفة االقتصادية‬
‫السورية العدد ‪279‬‬
‫املصارف اإلسالمية وآليات‬
‫عملها‬
‫حماضرة يف غرفة جتارة محاة ونشرت‬
‫كمقالة يف جملة الغرفة‬
‫لقاء صحفي ‪ -‬جريدة الوطن السورية‬
‫صندوق تقاعد التجار ومجعية‬
‫ العدد ‪ 114‬تاريخ ‪- 2007/4/17‬‬‫رجال األعمال‬
‫امللحق االقتصادي‬
‫الشركات القابضة ودورها لقاء صحفي – جريدة بورصات وأسواق‬
‫يف حتسني االقتصاد السوري السورية – عدد ‪.2007/9/1‬‬
‫حوار عن االقتصاد اإلسالمي موقع مركز أحباث فقه املعامالت اإلسالمية‬
‫هل تنجح املصارف‬
‫اإلسالمية يف تنمية االقتصاد‬
‫احمللي؟‬
‫موقع مركز أحباث فقه املعامالت اإلسالمية‬
‫‪124‬‬
‫ملاذا زاد إقبال الناس على‬
‫جملة االقتصاد اإلسالمي – بنك ديب‬
‫التمويل طبق مبادئ الشريعة‬
‫اإلسالمي‬
‫اإلسالمية؟‬
‫كيف تقيّمون انعكاس‬
‫األزمة املالية على العامل‬
‫العريب؟ وما هي احللول؟‬
‫جملة االقتصاد اإلسالمي – بنك ديب‬
‫اإلسالمي‬
‫هل تدق األزمة املالية العاملية جريدة بلدنا السورية – عدد‬
‫‪2008/10/23‬‬
‫هناية الرأمسالية يف العامل؟‬
‫األزمة املالية أثرها على‬
‫اقتصادنا‬
‫جريدة الفداء احمللية – عدد‬
‫‪2008/10/30‬‬
‫آثار األزمة املالية على أسواق جملة االقتصاد اإلسالمي – بنك ديب‬
‫اإلسالمي‬
‫العمل‬
‫منوذج األزمات املالية العاملية‬
‫‪125‬‬
‫‪The Wealth Matrix Magazine - Dubai‬‬
‫املشاركة بأوراق عمل يف مؤمترات علمية‪:‬‬
‫ورقة عمل شاركت يف امللتقى الدويل‬
‫حول متطلبات تأهيل املؤسسات الصغرية‬
‫املكاملة اإلدارية والتقنية والتسويقية‬
‫واملتوسطة يف الدول العربية ‪-17‬‬
‫للمشروعات‬
‫‪ 2006/4/18‬جامعة حسيبة بن بوعلي‬
‫بالشلف – اجلزائر‬
‫ورقة عمل قدمت يف امللتقى الدويل‬
‫النظرية التنموية يف فكر ابن خلدون يف اقتصاد التنمية (حنو تنمية واقعية يف‬
‫اجلزائر) – جامعة باجي خمتار بعنابة‬
‫ومالك بن نيب‬
‫‪.2006/10/5-4‬‬
‫ورقة عمل ستشارك يف امللتقى الدويل حول‬
‫مؤشرات تقييم األداء ومفاضلة‬
‫اإلدارة اإلسالمية يف اجلامعة اإلسالمية‬
‫االستثمارات املالية اإلسالمية‬
‫مباليزيا ‪ - 16-17/4/2007 ‬ماليزيا‬
‫تأهيل الكوادر البشرية للعمل‬
‫رئيس ورشة عمل حزيران ‪2008/6/29‬‬
‫يف املصارف اإلسالمية ‪ -‬الواقع‬
‫ فندق امبرييال باالس (عمان)‬‫والتحديات‬
‫رئيس جلسة متطلبات الشفافية واالفصاح‬
‫مؤمتر الشفافية واإلفصاح يف القطاع‬
‫يف املصارف االسالمية‪ ،‬كانون األول‬
‫املصريف يف سورية‬
‫‪ ،2008‬دمشق فندق الفورسيزن‬
‫‪126‬‬
‫سالح املقاطعة االقتصادية‬
‫أ‪.‬د‪ .‬سامر مظهر قنطقجي – رئيس اجلامعة االسكندينافية‬
‫‪www.e-su.no , www.kantakji.com‬‬
‫املقاطعة سالح قدمي جديد‪ ،‬شأنه شأن أي سالح فتاك‪ ،‬تكمن أمهيته باستخدامه يف الزمان‬
‫واملكان الصحيحني‪ .‬وتطبق املقاطعة على دول وشعوب أو على مصاحل شركات‪ .‬وتأخذ‬
‫أشكاال عدة منها املقاطعة االقتصادية واالجتماعية والسياسية والعلمية وقد تأخذ أكثر من‬
‫شكل‪ ،‬وذلك هبدف حتقيق مصاحل حمددة جلهات معينة‪.‬‬
‫املقاطعة حبصار دول وشعوب‬
‫شِعْب أيب طالب‪ ،‬وحديثا حصار العراق وليبيا‪،‬‬
‫لقد شهد التاريخ اإلسالمي القدمي حصار‬
‫ِ‬
‫وحنن اآلن نعيش حصار سورية وإيران وغزة‪ ،‬إضافة إىل كوريا الشمالية وكوبا‪.‬‬
‫فحصار شعب أيب طالب أو حصار مكة حصل بعد أن اشتد أذى املشركني على املسلمني‬
‫واجتمعت قريش على قتل رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم‪ ،‬فلما رأى أبو طالب عمل القوم‬
‫مجع بين عبد املطلب وأمرهم أن يُدخلوا رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم شِعبَهم حلمايته‪.‬‬
‫وأمجعت قريش على أال جيالسوهم وال يبايعوهم وال يدخلوا بيوهتم حىت يسلموا رسول‬
‫اهلل صلى اهلل عليه وسلم للقتل‪ ،‬ووثقوا العهود بأن ال يقبلوا من بين هاشم صلحا أبدا وال‬
‫تأخذهم هبم رأفة‪ .‬فلبث بنو هاشم يف شعبهم ثالث سنني واشتد عليهم البالء واجلهد‬
‫وقطعت قريش عنهم األسواق فلم يتركون هلم طعاما يَقدم مكة وال بيعا إال بادروهم إليه‬
‫فاشتروه‪.‬‬
‫املقاطعة حبصار مصاحل شركات‬
‫وقد تلجأ مجعيات محاية املستهلك إىل حماصرة بعض املنتجني أو الباعة بغرض إجبارهم‬
‫على بيع سلعهم بسعر أو جودة حمددة‪ .‬ومن ذلك مقاطعة بعض األمريكيني ملطاعم شركة‬
‫كنتاكي عندما اكتشفوا فضائح منتجها من الدجاج‪ ،‬حيث متر صناعته باملراحل التالية‪:‬‬
‫‪ .1‬التعذيب‪.‬‬
‫‪ .2‬قطع املنقار‪.‬‬
‫‪ .3‬الصعق بالكهرباء‪.‬‬
‫‪ .4‬غمره يف مياه حارة وهو حي‪.‬‬
‫التكسر والتهشيم باجلدران‪.‬‬
‫‪ .5‬النقل بطريقة وحشية‪.6 .‬‬
‫‪127‬‬
‫‪ .7‬الوطء باألقدام‪.‬‬
‫‪ .8‬ترك الدجاج امليت مع احلي ليأكله‪.‬‬
‫‪ .9‬ختديره بعدة طرق قبل ذحبه‪.‬‬
‫‪ .10‬تعريضه لغاز ثاين أكسيد الكربون‪.‬‬
‫وقد صمم موقع الكتروين لتحذير الناس وفضح أفعال هذه الشركة على املأل ليتجنبوها حىت‬
‫ترجع عن ممارساهتا الشاذة وحتترم صحة وسالمة الناس الذين يرتادون مطاعمها ‪.‬‬
‫كما ظهرت يف الواليات املتحدة يف اآلونة األخرية بعض األصوات تنادي مبقاطعة شركات‬
‫النفط العربية حبجة دعمها لإلرهاب‪.‬‬
‫فقد أعلن أمريكيون مناهضون للعرب واملسلمني ومؤيدون إلسرائيل عن إنشاء أول حمطة‬
‫يف أمريكا على اإلطالق ال تبيع النفط العريب‪ ،‬وعن محلة تدعو إىل إنشاء املزيد من حمطات‬
‫وقود السيارات ال تبيع وال تستفيد من النفط الذي تنتجه الدول العربية‪ ،‬وحتمل عنوان “نفط‬
‫خايل من اإلرهاب”‪.‬‬
‫وهتدف احلملة إىل تكريس اجلهود لتشجيع األمريكيني على شراء الوقود املنتج من دول ال‬
‫تقوم بتصدير اإلرهاب أو متويله‪ ،‬وتثقيف الشعب األمريكي بدعم الشركات اليت متتلك‬
‫إمدادات من النفط اخلام من خارج دول منطقة الشرق األوسط‪ .‬علمًا أن هناك أمريكيون‬
‫يقودون سياراهتم ملسافات قد تبلغ ‪ 20‬ميال لشراء الوقود من هذه احملطة تفاديا لدفع أمواهلم‬
‫يف نفط ينتج من الدول العربية أو اإلسالمية‪.‬‬
‫فلماذا ال نقاطعهم كما يقاطعونا؟ وملاذا ال نستخدم نفس السالح الذي حياربونا فيه؟‬
‫خطة عمل مقترحة للمقاطعة االقتصادية‬
‫حنن ال ننادي مبقاطعة أهل األرض كلها وال مقاطعة كل الغرب بل حنصر األمر بشركات‬
‫تدعم العدو وتذهب أرباحها مباشرة له جهارًا هنارًا‪ .‬وقد وضعنا الروابط الالزمة لذلك يف‬
‫صفحة خاصة بدعم املقاطعة تبيانا للحجة ‪ .‬مثال ذلك‪:‬‬
‫وتعترب األزمة املالية العاملية األخرية حدًا فاص ً‬
‫ال هامًا يف بيان أمهية قطع السيولة باالمتناع عن‬
‫الشراء من الشركات املراد تطبيق املقاطعة عليها‪ ،‬فذلك يزيد وضعها املايل سوءًا ويضغط‬
‫عليها لالمتثال مبا يريده املقاطعون‪ .‬فتلك الشركات ال تفهم إال لغة املصاحل‪ ،‬بل يزداد شعورها‬
‫حسًا باملسؤولية إذا وجدت نفسها متجهة حنو هاوية اإلفالس واخلروج من السوق‪.‬‬
‫وبتركيز هذا السلوك بشكل مدروس‪ ،‬فإن جيش العدوان الذي اعتاد على إيديولوجية املصاحل‬
‫واملكاسب‪ ،‬سيجد نفسه بال رواتب وبال سالح وبال دعم لوجسيت‪ ،‬مما سيجربه على إيقاف‬
‫‪128‬‬
‫عجلة بطشه وظلمه أو على األقل اندحاره لفترة من الزمن‪.‬‬
‫من جهة أخرى فإن تأمني البديل الشرعي يكمن فيه الدعم والتقوية لشركات تدعم قضايا‬
‫األمة وتعزز مواقفها‪ .‬لذلك فإن احللول جيب أن تركز على توعية الناس على مقاطعة منتجات‬
‫الشركات الداعمة للعدو باستمرار‪ ،‬ودعوة الرمسيني للقيام بذلك ألن فيه تقوية لشوكتهم‪،‬‬
‫فاحلق يصنع القوة‪ ،‬والعكس غري صحيح‪ .‬والبد من نشر خسائر تلك الشركات لتكون عربة‬
‫ملن أراد أن يعترب‪.‬‬
‫املقاطعة الشعبية وتكون باإلعراض عن منتجات الشركات الداعمة للعدو واإلقبال على‬
‫منتجات شركات داعمة لقضايا األمة‪ ،‬خاصة وأن املنتجات احمللية البديلة متاحة‪ .‬فمثال‬
‫السندوتش واألكل اجلاهز يقابله لدينا أكل حملي طازج وصحي‪ ،‬فلماذا ال نطور منتجنا‬
‫احمللي ليكون منافسا وبديال؟‪ .‬وهناك بدائل ألغلب املنتجات‪ ،‬فلنشجع الشركات اليت تقف‬
‫مع قضايانا أو على األقل ال تعادينا ولنقاطع الشركات اليت تدعم عدونا‪.‬‬
‫ولقد انتشرت يف العامل مؤمترات املنتجات احلالل ويشارك فيها علماء وأكادمييون ورجال‬
‫أعمال وصانعو قرار يف كثري من املؤسسات العاملية‪.‬‬
‫وانتشرت أيضًا معارض املنتجات احلالل‪ ،‬بل بدأت شركات إسالمية وغري إسالمية بالتسابق‬
‫للمشاركة فيه جلدواه وملستقبل هذه املنتجات اآلمنة‪.‬‬
‫وانتشرت أيضا جمالت ونشرات الكترونية تتابع أخبار املنتجات احلالل وأسواقها حتليال‬
‫وتدقيقا‪.‬‬
‫أما املقاطعة الرمسية فهناك مكتب للمقاطعة يتبع اجلامعة العربية مقره دمشق وهو فعال (نوعًا‬
‫ما) يف بالدنا‪ .‬فلنحث املسؤولني وغرف التجارة والصناعة يف كل بلد على أن تقوم مبثل‬
‫ذلك‪ .‬ولنفضح كل تعامل علين ومستور للشركات املتعاونة مع عدونا بالدليل القاطع ال‬
‫بالكالم فقط‪.‬‬
‫والبد من تتبع خسائر الشركات املقا َطعَة ونشر بياناهتا لتكون عربة لغريها ممن يفكر يف‬
‫االعتداء على هذه األمة وثوابتها‪ .‬والبد من التفاوض معها لتعود إىل رشدها ومن مث شطبها‬
‫من قوائم الشركات املقا َطعَة‪ .‬فقد سعى سفري الدامنرك ورئيس وزرائها إىل إيقاف املقاطعة‬
‫بعد أن وصلت خسائرهم إىل مليار يورو‪ ،‬وتوقعوا وصوهلا إىل ‪ 40‬مليار يورو فيما لو‬
‫استمرت لستة أشهر فقط‪ .‬وتراجعت املبيعات األمريكية بنسبة ‪ 30‬إىل ‪ %60‬بسبب املقاطعة‬
‫يف نفس الفترة من عام ‪.2002‬‬
‫‪129‬‬
‫‪HASAN MUHAMMED EBU HENİYYE‬‬
‫‪CV‬‬
‫‪1963 Amman doğumludur. İslami fikirler ve hareketler alanında çalış‬‬‫‪maktadır. El Arabiya, el Cezire, BBC ve Abu Dhabi gibi kanallarda siyasi‬‬
‫‪analizler yapmıştır. Kitab ve Sünnet Derneği eski başkanıdır. Ru’ya (Viz‬‬‫‪yon) Araştırma ve Çalışma Merkezi’nde araştırmacı olarak çalışmaktadır.‬‬
‫‪Arap ve yabancı birçok dergi ve gazetede çeşitli araştırmaları yayımlan‬‬‫‪mıştır. El Hazm el Endülüsi, Taberi Tefsiri Fihristi, Naşurabi Tahkiki vs‬‬
‫‪kitapları vardır. Yine İhvanül Müslimin ile Yönetim Arasındaki Sorunlar,‬‬
‫‪Ürdün’deki İslami Hareketler Nazarında Siyaset ve Kadın, Ürdün’deki Se‬‬‫‪lefi Cihad gibi kitapları yayımlanmıştır. Birçok dergide İslami hareketlerle‬‬
‫‪ilgili yazıları yayımlanmıştır.‬‬
‫ملخص‬
‫اإلرهاب واملقاومة‬
‫استراتيجيات التسمية بني حدين‬
‫حسن أبوهنية‬
‫على الرغم من شيوع استخدام مصطلحي اإلرهاب واملقاومة من قبل األطراف املتصارعة‬
‫تارخييا‪ ،‬فإن استراتيجية التسمية تتبع مفهوم القوة واهليمنة وال تتوافر على احلد األدىن من‬
‫املوضوعية؛ فاإلرهاب اسمٌ غري مفترض‪ ،‬وإمنا مفروض دائما؛ فاملفهوم التصنيفي الذي‬
‫حيوله من ممارسة إىل هوية مفهومُ خاص ال يتسم بالتعميم‪ ،‬ففي الوقت الذي تصف سلطة‬
‫الدولة بعض املمارسات باإلرهاب‪ ،‬وتنعت مرتكبيه “باإلرهابيني”؛ فإن مجيع من يوصفون‬
‫باإلرهابيني يرفضون هذا الوصف املفروض عليهم من طرف الدولة‪ ،‬إذ ال نظفر على مبنظمات‬
‫تطلق على نفسها اسم‪ :‬اجليش اإلرهايب االيرلندي‪ ،‬أو الكونغرس اإلرهايب اإلفريقي‪ ،‬أو‬
‫منظمة اإلرهاب الفلسطينية‪ ،‬وإذا كان شرط اهلوية ينطوي على شقني‪ :‬موضوعي‪ ،‬وذاتويّ‬
‫(أي املناداة واالستدخال) فإن اهلويات اإلرهابية ال تزل مفاهيم ختضع للنقاش والسؤال؛ فهي‬
‫ال تزال حتت سيطرة عدوٍّ حيكم قبضته على رأس السلطة‪ ،‬ويتحكم مبجمل وسائل تصوير‬
‫ومتثيل اهلويات‪ ،‬ففي الوقت الذي تفترض فيه كل اهلويات الذاتوية ـ وطنية كانت أم عرقية‬
‫أم إثنية ـ ذاتًا وآخر نقيضا هلذه الذات‪ ،‬فإن اهلويات املوضوعية تتكوِّن من خالل عني اآللية‬
‫وذاهتا‪ ،‬ولكن من خالل منظور اآلخر ال من منظور الذات اليت حتمل تلك اهلوية‪.‬‬
‫ويف حالة اإلرهايب فإن من يعرِّف هويته دائمًا ليس هو ذاته وإمنا اآلخر العدوّ‪ ،‬الذي‬
‫‪130‬‬
‫يتوىل تعريف ذات اإلرهايبِّ وآخره‪ ،‬ومبا أن الدولة ومن منطلق كوهنا عدوة لإلرهاب‪،‬‬
‫تقوم بتعريف ذات اإلرهايب‪ ،‬فإن السؤال يصبح‪ :‬هل تتوىل الدولة تعريف ذاهتا كذلك‬
‫باعتبارها آخر اإلرهايبّ؟‪ .‬ويطرح السؤال ذاته على مجيع الدول الصغرى والعظمى‪ ،‬اليت‬
‫تعمد إىل وصم مجاعات ودول أضعف باإلرهابية‪ ،‬ويف هذا السياق تبدو احلالة الفلسطينية‬
‫– اإلسرائيلية منوذجية ومركزية‪ ،‬وذلك نظرا ألن املستوطنني املستعمرين اإلسرائيليني وأهل‬
‫البلد األصليني الفلسطينيني يوصمون باعتبارهم إرهابيني؛ فالصهاينة يوصمون من طرف‬
‫اإلمرباطورية الربيطانية والفلسطينيني باإلرهاب‪ ،‬والفلسطينيون يوصمون باإلرهاب من طرف‬
‫اإلمرباطورية الربيطانية مث األمريكية ‪ ،‬وكذلك من قبل املستعمرة االستيطانية إسرائيل‪.‬‬
‫إن تاريخ التسمية اهلوياتية وذيوعها وانتشارها يف احلالة الفلسطينية اإلسرائيلية تقودنا إىل‬
‫ببعض األجوبة؛ فقد متخضت املمارسات الصهيونية االستعمارية يف ظل االنتداب الربيطاين‬
‫املمتد من العام ‪1921‬وانتهاء بتاريخ ‪ 14‬أيار ‪ 1948‬عن إقامة املستوطنة االستعمارية‪ ،‬عرب‬
‫استراتيجيات متعددة‪ ،‬ففي الوقت الذي كان يهدف املشروع الصهيوين األساسي برعاية‬
‫اإلمرباطورية الربيطانية إىل االستيالء على األراضي الفلسطينية‪ ،‬وطرد الفالحني منها إلقامة‬
‫اقتصاد يهودي حصري ينبين على مبدأ «العمل العربي اخلالص»‪ ،‬اختذت املقاومة الفلسطينية‬
‫يف مرحلة مبكرة أسلوب االلتجاء إىل القانون الربيطاين من خالل العرائض القانونية‪ ،‬وتنظيم‬
‫وتعبئة الشعب ضد بيع األراضي للصهاينة‪ ،‬واالستعانة بالالعبني الدوليني للمساعدة يف احلصول‬
‫على االستقالل الوطين‪ ،‬وعندما ظهر فشل هذه اإلستراتيجية ‪ ،‬تفجرت الثورة الفلسطينية‬
‫اليت استمرت من العام ‪ 1936‬ولغاية عام ‪1939‬؛ حيث كانت اإلضرابات والتظاهرات جزءًا‬
‫من الثورة‪ ،‬ختللها عمليات فدائية ضد الربيطانيني واملستوطنني االستعماريني اليهود‪ ،‬ويف هذا‬
‫السياق كان الرد الربيطاين هائالً؛ فقد أعادت بريطانيا اجتياح مجيع أراضي فلسطني مرة‬
‫أخرى‪ ،‬وقتلت أكثر من مخسة آالف فلسطيين‪ ،‬وجرحت أكثر من مخسة عشر ألفا آخرين‪،‬‬
‫كما عمدت إىل نفي وإعدام القيادة الفلسطينية‪ ،‬وتضمن الرد الربيطاين على تنظيم فرق‬
‫موت مكونة من جنود بريطانيني وقوات صهيونية عرفت باسم “قوات الليل اخلاصة”‪ ،‬واليت‬
‫أغارت على القرى الفلسطينية لي ً‬
‫ال وقتلت عددا من الفلسطينيني‪.‬‬
‫وسوف نقوم يف هذا البحث بالكشف عن استراتيجيات التسمية بني حدي املقاومة واإلرهاب‬
‫مسترشدين باحلالة الفلسطينية اإلسرائيلية باعتبارها منوذجية متاما‪ ،‬وتظهر مدى التحكمات‬
‫اليت تستند إىل توزيعات القوة مبختلف أنواعها وأشكاهلا يف وسم اآلخر باإلرهاب ونعت‬
‫الذات باملقاومة‪.‬‬
‫‪131‬‬
HASSAN ABU NİMAH
CV
Ürdün’ün eski BM Büyükelçisidir. Diplomat, yazar ve eğitmendir. İnançlar Arası Çalışmalar Kraliyet Enstitüsünde direktör olarak çalışmaktadır.
Düzenli aralıklarla çeşitli gazete, dergi ve ilmi çalışmalara katkıda bulunmaktadır.
INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON PALESTINE.
Summary of the presentation of Ambassador Hasan Abu Nimah, on the
subject of “why efforts to resolve the Arab Israeli conflict have all so far
failed, and what are the prospects of any possible success in the near future”.
The paragraph describing the subject about which I will be speaking.
132
The war of 1967, which the Arabs had badly lost, had also created
new circumstances leading to partial Arab acceptance, for the first
time, of a peaceful settlement with Israel based on ending belligerency in return for the Arab lands Israel occupied in that war. The UN
tried to have S.C. resolution 242 implemented but all efforts have
failed. All the other attempts at reaching a settlement for the conflict had since also failed mainly due to Israeli reluctance to allow
any of such efforts to materialize. Israel has succeeded in blocking
peace by canceling the role of the United Nations and international
law. The Arab strategy in dealing with the peace attempts was also
wrong and flawed. Arab states, and the Palestinians, agreed to negotiate separately instead of collectively enabling Israel to dictate
its prohibitive terms while it continued to colonize and expand illegally in the Arab land. The Oslo Accord with the PLO was another
PLO blunder which helped Israel make its illegal occupation of Palestinian lands legal instead of ending it. The so called international
community has been totally marginalized and primarily recruited to
cater for Israeli interests. The U.S. --and Israel-- ended up as a result in total control of the peace process tailoring it to Israeli needs
with devices such as the Quartet’s Road Map and Annapolis. The current situation; Israeli right wing government, absence of any Arab
sound and effective strategy, US continued bias towards Israel, an
uninvolved UN and an International community which lost its political will and responsibility, indicates no prospects for any positive
change in the near future.
THE OUTLINE OF THE WRITTEN PAPER.
The presentation will divide the 6o-year old conflict into four major periods.
First: from 1948 till 1967. During this period the Arab states had
rejected any possibility of negotiations or peace with Israel. They
believed Israel was illegal and should not be allowed to exist on other
people’s land.
Second: 1967 till 1973. The 1967 war and the humiliating defeat of
the three Arab armies of Egypt, Syria and Jordan, had led to a new
situation altogether. The Arab mood was forced to change. With the
passing of Security Council resolution 242 in November 1967, the defeated states had for the first time accepted Israel as an existing reality. Other steps followed:
The beginnings of peace efforts;
The Khartoum Summit and the Arab “three noes”; The Jarring mission and the UN failed attempts to implement SC Resolution 242; Israel started to build colonies; The annexation of Jerusalem; The rise
of Arab/Palestinian resistance; The impact of the 1967 defeat on Arab
mood and Arab regimes.
Third: 1973 till 1978.
The 1973 War and its aftermath;
The fall of the myth of Israel’s invincibility; The second peace project, the
Geneva conference.
The Sadat initiative and the road to Camp David.
Fourth: 1978 till 1991.
133
The Labanon war and the eviction of the PLO from Lebanon; Calls for an
International conference; The first Iraq /Kuwait crisis and the second Gulf
war; The launching of the Madrid peace process.
Fifth: from 1991 to the present: This is the period which will be most
emphasized and dealt with in more detail.
The Madrid Conference;
The Washington talks;
The Oslo Channel and later the Oslo Accords; The Jordanian Israeli Peace
Treaty; Failure; Camp David and the alleged “Barak generous offer”; More
failure and the Aqsa Intifada;
Numerous attempts to salvage the failure: The Mitchell mission,
the Zinni Mission, the Tenet Mission, the Road Map, the Geneva
accords, Annapolis, the Bush two state vision, etc; Dead lock and
the mirage of peace:
Prospects for peace in the near future are nil unless the whole process is
radically revised.
134
HÜSNÜ MAHALLİ
CV
Suriye, Halep doğumlu olan Hüsnü Mahli, yüksek öğrenimini Türkiye’de
tamamladı, ardından Uluslararası İlişkiler yüksek lisans derecesi aldı. Arap
dünyasının hemen hemen tüm radyo - televizyon ve gazetelerinde bölge
sorumlusu olarak çalıştı. El Arabiye ve El Cezire’nin Türkiye temsilciliğini
yapan Mahli, aynı zamanda El Cezire’nin kurucularından. Hâlen BBC’nin
muhabirliğini yapıyor. Mahli Türkiye’de Yabancı Gazeteciler Derneği’nin
de başkanlığını yaptı.
MEDYA, KAMUOYU VE FİLİSTİN.
Hemen söyleyeyim:
Profesyonel, ciddi, örgütlü ve etkin medya gücü olmadan bugünkü koşullarda bizim coğrafya ile ilgili siyasal, ekonomik, toplumsal, kültürel ve
stratejik hiç bir savaşı kazanamayız.
Hele Filistin davasını asla.
Uluslararası hukuku, dengeleri ve hesapları göz ardı etsek bile doğru ve
etkin bir medya olmadan Filistin’i geri almak hiç de kolay değildir.
Nedeni de çok basit :
Farklı grupların etkisi altında bulunan Filistin halkını birleştirmek ve tek
bir güç haline getirmek için mutlaka medya yani propaganda
gücü gerekiyor.
Bu medya gücü olmadan hiçbir şekilde ortak ve bilinçli bir Filistin komuoyunu gerçekleştirmek asla mümkün değildir.
Medya gücü ile örgütlenerek tek bir güç haline gelecek olan Filistin halkının kurtuluş mücadelesinde gerekli olan ikinci şey Arap ve müslüman
ülkelerinin devlet ve millet desteğidir.
Peki bu nasıl sağlanacak.
İsrail, ABD ve Yahudi lobilerinin siyasi iktidarlar, ekonomik güçler, üniversiteler,
kültür çevreleri ve medyada çok kolay yandaş bulduğu bir çok müslüman ülkesinde
Filistin davasını anlatmak ve bu davaya destek sağlamak pek kolay olmazsa gerek.
135
Bir düşünün son Gazze saldırısı sırasında bir çok Arap ve müslüman ülkesinde Filistin halkı ile dayanışma yürüyüş ve gösterileri bile yasaklanmıştı. Bazı Arap ülke yöneticileri ve hatta Filistinli bazı gruplar ve onların hizmetindeki medya saldırgan İsrail’i değil Hamas’ı suçlayacak kadar
ihanet içindeydi.
Durum böyle olunca acaba Arap ve İslam ülkelerinin kamuoylarını nasıl
Filistin halkının yanına çekebiliriz.
Kaldıki; İsrail ve ABD medyası da bu durumu çok iyi kullanmakta ve
Filistin ile dayanışma içinde olmak isteyen devlet, hükümet,halk ve örgütlere ‘ size ne oluyor bakın Araplar bile Hamas’a karşı’ diyerek onların
önünü kesmekteydi.
Filistin halkının meşru temsilcisi Hamas ise kısıtlı medya olanakları ile
tüm saldırılara karşı koyabilmenin çaresizliğini yaşıyordu.Çünkü sonuçta
bir medya çağında yaşıyorduk ve uydular üzerinden yayın yapan televizyon, radyo ve internet şebekeleri hedefe belki de bombalardan çok daha
hızlı ve etkin bir şekilde ulaşıyordu.
İşte bu nedenle Gazze saldırısına hazırlanan İsrail bu saldırıdan en az 4
ay önce özel bir propaganda ve medya merkezi oluşturdu ve önce kendi
kamuoyunu sonra da ABD ve Avrupa kamuoyunu bu savaşa hazırladı. Ve
bu nedenle İsrail kamuoyu bu savaşa çok redikal bir şekilde destek verdi batı ülkeleri de kendi kamuoylarından çok sert teki görmeyince savaşı
izlemekle yetindi.Tabi bu da ilk kez olmuyor. Cenin katliamlarında ve
İsrail’in Lübnan’a 2006 yaz saldırılarında durum pek farklı değildi.
Durum böyle olunca İsrail ve onun hizmetindeki dünyanın dört bir yanındaki Yahudi lobileri öncelikli olarak medya’yı elegeçirme ve bu medyayı kullanma konusunda çok planlı ve etkin çalıştılar.İşte bu nedenle bugün bir çok müslüman ülke dahil İsrail’in projelerine hizmet eden ve ve
gerektiğinde hizmet edebilecek pozisyonunda olan yüzlerce kişi, kurum
ve örgüt bulunmaktadır.Yoksa Davos’ta Başbakan Erdoğan’ın Peres karşısındaki tepkisini kim hangi akla hizmet eleştirebilir ya da karşı çıkabilirdi.
Ya da o toplantıda
Başbakan Erdoğan’a söz vermeyen modiratör bu davranışına
cesaret edebilir miydi!
136
Medya gücünü iyi kullanan İsrail ve Yahudi lobileri tümüyle haksız oldukları bir davada çoğu zaman haklı duruma geliyor.
Filistin halkı ve genel olarak tüm Arap ve müslüman ülke ve halklar ise
yüzde yüz haklı olmalarına karşı kendi davalarını iyi anlatamanın çaresizliğini yaşıyor ve minimum ile yetinmek zorunda kalıyor.
Yani toprağının yarısını kaybeden Filistinliler şimdi de geri kalan yarıyı
alabilmek için neredeye İsrail’e yalvarmak zorunda bırakılmaktadır. Dünya kamuoyu ise medya ve propagandanın etkisiyle işgale karşı mücadele
eden Filistinlileri ‘terörist’ İsrail’i ise bu teröristlerin saldırılarına maruz
kalmış zavallı barış sever bir ülke olarak görüyor. Arap ve müslüman ülkelerin medyası ise çok daha acınacak bir durumda. Bu medya Filistin
halkının dramını anlatırken toprağının işgal altında olduğunu hatırlatmaktan bile aciz.
Temel ve stratejik hata da işte bu.
Yani güncel herhangi bir gelişme sırasında Arap ve mülsüman ülkelerin
ve dolaysiyle medyanın içine düştüğü en büyük yanılgı olayın özünü görmemezlikten gelmesidir.Örneğin bu medya Gazze olaylarını anlatırken
Gazze’nin ya da Batı Şeria’nın 1967’den bu yana işgal altında olduğunu
söylemek yerine Hamas’ın füzleri etrafında dolaşıp durdu.
İsrail’in de istediği buydu ve bunu başardı.
Oysa Arap ve Müslüman ülkelerinin medyasına düşün temel ve asla vazgeçilmemesi gereken görev her koşulda hiç usanmadan Filistin’in 42 yıldır işgal altında olduğunu söylemektir..
İkinci büyük yanılgıyı ise Filistin Devleti’nden söz ederken yaşmaktayız.
Örneğin Mahmut Abbas Filistin devlet başkanı diyoruz.
Konuyu bilmeyen sokaktaki insanlar da gerçekten ortada bir Filistin devletinin var olduğunu ve bu devlette redikal Hamas’ın seçim kazanarak hükümet kurduğunu ve İsrail için büyük tehlike oluşturduğunu düşünmektedir.Tabi İsrail yanlısı medya da onlara bu konuda yardımcı olmaktadır.
İsralil’in tüm propagandası da bu yanılgı üzerinden yürütülmektedir.
Oysa ortada ne bir Filistin devleti ne de Filistin hükümeti var.
Ortada 1967’den bu yana işgal altında olan Filistin toprakları var ve bu
topraklarda günlük işleri yürütmek üzere İsrail’in izin verdiği ölçüde hareket edebilen bir Filistin yönetimi var.
137
İsrail isterse bu yönetim iş yapar istemezse yapamaz.
İsrail isterse tüm bu yönetimin elemanlarını, Filistin milletvekillerini, bakanlarını, belediye başkanlarını tutuklar ya da öldürür.
İşte Arap ve Müslüman ülkeler başta olmak üzere dünya ülkelerinin insanlarına anlatılması ve gerekirse hergün yüzlerce kez tekrarlanmsı gereken temel gerçek budur.
Yani ortada bir Filistin devleti yok ve Filistinliler 42 yıldır işgal altında
bulunan topraklarını kurtarmak için mücadele ediyor.
Benzer şekilde başta Arap ve Müslüman ülkeler olmak üzere dünya ülkelerinin insanlarına söylenmesi gereken ikinci temel gerçek
İsrail halkının neredeyse tümü başka ülkelerden bu topraklara göç eden
Yahudi’lerden meydana geldiğidir.
Yani bu savaş Siyonist ideolojiye inanmış ve bu uğurda gerektiğinde
Filistin’e göç ederek Filistin halkını öldüren Yahdilere karşıdır.
İşte Filistin sorununun temeli de budur.
Anti-semitizmi yani Yahudi düşmanlığı suçlamasından korkan
Arap ve müslüman ülke medyası ve dolaysiyle hükümetleri, partileri,
örgütleri,kurumları ve aydınları bu gerçeği haykıramadıkları için bu davada bir adım ileri gidemiyor ve gidemez.
Oysa İsrail ‘Ben bir Yahudi devletiyim’ diyor ve ‘redikal müslümanlar bu
devleti ortadan kaldırmayı istiyor’’ yalanını yayarak başta ABD olmak
üzere batı kamuoyununun desteğini alırken biz Arap ve Müslümanlar ‘Yahudi düşmanı ‘ olma korkusuyla bu
savaşın dinsel boyutuna değiniriz endişesiyle gerçekleri anlatamoıyoruz.
Durum böyle olunca da önce anti-semitist sonra da terörist müslüman
oluyoruz.
Durm böyle olunca da savaşı baştan kaybediyoruz.
Nasıl olsa İsrail,Yahudi lobileri ve onların kendi içimizdeki yandaşları bu
taktikleri çok iyi kullanıyor ve biz hep onların bu oyununa geliyoruz.
138
Bir düşünün Nazilerin Yahudilere karşı işlediği söylenen katliamları.
Başta Arap ve müslüman ülkelerin hükümetleri , medyası, örgütleri
ve kurumları bu konuyu hiçbir şekilde tartışma cesaretini gösterememektedirler.
Daha açık bir ifade ile bu katliamların hangi koşulda, nasıl ve neden gerçekleştiğini hiç kimse sorgulayamamakta ve bu katliamlarda kaç Yahudinin nasıl ve neden öldüğünü tartışamamaktadır.
Duruım böyle olunca İsrail bu konuyu 60 yıldır çok iyi bir şekilde kullanmakta ve dünya kamuoyunu en zayif tarafından yakalayarak sürekli duygu sömürüsü yapmaktadır. Batı da bundan hoşlandığı için İsrail’e destek
vermekte biz Arap ve müslümalar ise bize zorla kabul ettirilen bu yalanları doğruymuş gibi kabul ederek ona göre davranmaktayız.
İsrail ve Yahudi lobilerinin ve onların yandaşlarının sahip olduğu medya
da onlara yardım etmekte ve biz Arap ve müslüman ülkelerin medyası ise
neredeyse hiç bir şeyin farkında değiliz.
Bu savaş geçikmeli olarak artık ciddiyet, profesyonellik ve kararlılık gerektirmektedir.
Kendi gerçeklerimizi hiç kimseden çekinmeden ortaya koymalı ve bunları
sonuna dek ve ne bahasına olursa olsun savunmak zorundadıyız. Bunun
için de önce kendi gerçeklerimizi bu davanın sahibi Arap ve Müslüman
ülke ve halklara mutlak doğrularla anlatmalıyız ve bu devlet ve halkların
bu doğrulara sahip çıkmalarını sağlamalıyız. Bunu başaramadığımz zaman da bu savaşı batıda kazanmanın hiçbir ihtimali yok ve olmaz.
Daha açık bir ifade ile önce Müslüman alemini sonra da dünya kamuoyunu hedef alan tek merkezli bir Filistin medya gücü
olmadan bu savaş kazanılmaz.
Bu merkez Filistin ile ilgili tüm temel gerçekleri insanlara anlatacak ve
hükümetlerin tersi tutum ve davranışlarına rağmen onların bu davaya
desteğini sağlayacaktır.
Temel gerçekleri ise sırasıyla ;
1-Filistin Yahudilaerin değüil müslğüiman bve Hıristiyan Araplarınındır
139
2-Siyonsitlerin ‘kutsal toprak ‘ söyleminin hiçbir anlamı yok ve eğer öyleyse
dünyadaki tüm Müslüman ve Hıristiyanlar Kudüs’e gidip yerleşmelidir.
3-Yahudilik bir dindir ve bir millet kavramı değildir.
4-Dünyanın dört bir yanından gelen Yahudiler 1947 öncesinde Filistin’in
yarısını 1967’de de geri kalanı işgal etmişlerdir.
5-Nazi katliamları başta Filistin halkı olmak üzere biz müslümanları değil
Hıristiyan batıyı ilgilendirmektedir.Bu konuyu tartışmaktan çekinmemeliyiz.
6-İsrail’de yaşayanlar bir ulus ya da halk değildir.Onlar dünyanın dört bir
yanından toplatılan derleme bir topluluktur.Onların tek bir ortak paydası
vardır ve o da Filistin toprağını ele geçirmek ve Filistinlileri öldürmektir.
7-İsrail’deki siyasal,dinsel,toplumsal ve kültürel yaşamın pisliğini ve rezilliklerini mutlaka herekse anlatmalıyız.Yani birilerinin pazarlamaya
çalıştığı gibi İsrail ideal bir ülke değil ve İsrail toplumu da tüm veri ve
kriterleriyle dünyanın en aşşağlık toplumudur.
Tüm bu gerçekleri yılmadan ve usanmadan ve gerekirse sıfırdan başlayarak önce Arap ve müslğüman halklara sonra da dünya halklarına anlatmalıyız .
Bunun için de mutlaka medya gücü gerekiyor.
Unutulmamalıdır ki; günlerce süren bombardmanlara maruz kalan şehirler ancak % 10-15 civarında insan ve bina kaybına maruz kalıyor.
Ama şehrin düştüğü yönündeki bir tek yalan propaganda her şeyi bitiriyor.
140
KAZİ MAHMOOD
CV
1959 doğumlu olan Kazi Mahmood, 29 yılı aşkın bir süredir gazetecilik
ve yazarlıkla uğraşmaktadır. Şu an World Futures Online isimli siyasal
İslam üzerine analizlerin bulunduğu bir sitenin sahibi olan Mahmood
Kuala Lumpur’da yaşamaktadır. İngilizce, Fransızca ve Malayca bilmekte
ve özellikle Güney Doğu Asya’da yaşanan gelişmelerle alakalı düzenli makaleler kaleme almaktadır. BBC Afrika Radyosu’nda uzun zaman çalışan
Mahmood bu dönemde Afrikalı liderler başta olmak üzere birçok önemli
kimseyle röportajlar gerçekleştirmiştir. Şu ana kadar beş kitabı yayımlanmış olan Kazi Mahmood, ABD politikaları ve hukuk üzerine çalışmalar
yapmaktadır.
OCCUPİED PALESTİNE: A REMNANT OF THE ‘COLD WAR’
ANACHRONİSM, KAZİ MAHMOOD
Being a cold war anachronism, Israel seems to have lost its identity and its
idealism. Was Israel created to give a home to the uninvited and unwanted
Jewish community in Europe after World War 2 or was Israel created as a
tool, a weapon used by the western regimes to impose their domination
against the Arabs, hence against the Muslims in the Middle East?
Israel as a cold war weapon has achieved its goals and has successfully
completed the aims of the Western governments until now. Today the
same western powers have a little green eyed monster on their hands
and the worst part is they do not know how to handle the greed of this
nation.
With the cold war over, will Israel become a partner in the North Atlantic
Treaty Organization (NATO)? Will it expand and steal Palestinian lands
in Gaza and in the West Bank? Or will it launch fresh wars against the
Palestinians and its neighbors, being the sole super power in the region?
To the Muslim media in general and to journalists writing on the consciousness of the Palestinian issue, Israel is effectively known as the ‘oc-
141
cupied Palestinian territory’. While this does not really dismiss the existence of Israel, it enforces the idea and the belief that Israel is occupying
Muslim land, an occupation that started during the pre-cold war era.
However, Israel as an entity by itself was given all the support and was
consolidated as a nation during the cold war era. It was accorded special
treatments that have turned it into the sole nuclear power in the Middle East. The same special treatment accorded to Israel as a cold war ally
turned it into a war machine that is now unleashing its wrath on the
poorly armed and barely protected Palestinian people.
142
MAHMOUD KHALED HANAFİ
CV
Lübnan’daki Filistinli mültecilerin geri dönüş hakkı ve sosyal haklarının
muhafazası yönünde çalışmalar yapan Şahid Geri Dönüş Teşkilatı Genel
Müdürüdür.
BASİC INFORMATİON ABOUTTHE PALESTİNİAN REFUGEES
2009 IN LEBANON
The information stated in this report summarizes the reality of the Palestinian refugees in Lebanon in its various aspects, the legal, social, economic,
health and educational.
Basic information about the Palestinian refugees in Lebanon
The legal frame of the Palestinian refugees in Lebanon:
•According to Lebanese law, the Palestinian refugee is a special kind of foreigner.
•The presence in Lebanon of all the Palestinians that were not registered during
the official census of 1951 and don’t possess ID cards is considered illegal.
•Travel documents that allow Palestinian refugees to leave Lebanon are given to
them on special conditions.
•The Palestinian refugees are denied the right to own property according to decree no. 296 issued in 2001.
•The Palestinian refugee enjoys the right of residency.
•According to Lebanese law, the Palestinians don’t have the right to form associations except when only 20% of their founding members are Palestinians. And
there are Lebanese associations working in Palestinian circles.
•The Palestinian enjoys freedom of movement, yet there are restrictions on him,
especially in southern camps.
•The Lebanese law denies, on a large scale, the Palestinian the right to work because there are a number of occupations that are linked to syndicates and unions
and are regulated by laws issued by the Lebanese parliament.
•The Palestinian doesn’t enjoy judicial assistance enjoyed by those Lebanese that
cannot afford the expenses of lawyers and the legal proceedings.
143
Demographic indications:
•The number of Palestinian refugees registered with UNRWA until the end of
2008 is 416608.
•According to people’s committees, associations and societies, the number of Palestinians not registered with UNRWA is 30,000.
•The number of Palestinian refugees in Lebanon that lack identity papers is
4,000.
•Thus the total number of Palestinian refugees in Lebanon is about 450,000.
•However, field estimates assess the number of Palestinian refugees to be no
more than 300,000.
Geographic distribution:
1.The Palestinian refugees essentially live in camps where their ratio is estimated
at 53% of the total number of refugees. The rest live either in gatherings or in
the cities.
2.The number of Palestinian camps in Lebanon so far is 12 camps, distributed
between Beirut, the north, the south and the Bekaa.
3.Three of these camps were demolished: al-Nabatiyeh camp in 1974, the tel alZaatar camp in l967 and at that same time Jisr al-Basha camp was demolished.
4.There are more than 50 gatherings of Palestinian refugees spread from the far
south of Lebanon to its far north.
5.The Palestinian camps were established during the first years of seeking refuge,
starting in 1948.
6.The areas of the camps remained the same since their establishment and until
this year.
The economic and social reality:
•Basically, the party that offers services to Palestinian refugees is the UNRWA
agency of the United Nations, in addition to charitable societies and institutions.
The various institutions of the Lebanese government offer only few services to
the Palestinian refugees, especially in the areas of health and education.
•The Palestinian refugees in Lebanon live under wretched social and economic
conditions, especially in camps and gatherings.
•There is immense crowdedness of inhabitants in the camps.
144
•The average Palestinian family is estimated to be composed of five members
living in a house that has an area that doesn’t exceed 50 square meters.
•The roofs of houses in the camps are extremely close as not to allow the sun rays
to enter many of the houses.
•Most of Lebanon’s camps, especially those in the Lebanese south, are subject to
security blockades, where the Lebanese army places search points at their entrances and military garrisons at their borders.
•There are garbage dumps at the camps’ entrances, many of them close to water
wells, or to UNRWA schools and clinics.
•There are electricity grids in the midst of populated areas and above the entrances of schools crowded with students.
•There are no entertainment centers and public parks, the fact that adds to
psychological pressures and increases the chances of delinquency.
•There are no sidewalks at the side of camps’ “streets”, the fact that leads to traffic
congestion.
oAbove all of that, there are plans to build highways that threaten more than one
camp. This includes 350 houses in the Bourj al-Barajneh camp, which causes 700
families to be once more subject to expulsion.
oThere is a highway project in the area of Tyre in the south that threatens the
al-Bus camp and divides it into two isolated parts.
oThere is the project of the Arabic highway (al-Salam) that cuts through the
Shabriha gathering and threatens 40 houses with removal, which causes 200 refugees to be subject to expulsion.
•The unemployment rate among those able to work rises to the level of 39%.
•Job opportunities are unavailable to hundreds or rather to thousands of young
men because of the laws and regulations related to the employment of foreigners, and also because of the general economic conditions in the country.
The educational reality:
The educational indications of the Palestinian refugees’ society are grave in every
sense of the word. It is one of the matters that need far-reaching steps, as the
outcome of educational deterioration is critical to the refugees’ society and cause.
•The main party that looks after the educational and instructional aspects of the
Palestinian refugees is the UNRWA agency.
145
•The ratio of Palestinian students in public schools doesn’t exceed 10% at best.
•The rate of those who successfully pass exams is declining year after year. The
biggest decline was this year, where the rate of those who passed the official
exams for the 9th grade was 42%, while it was last year (2005-2006) 54%, meaning that there is a drop of 12%.
•The results of the official exams in the final year of the secondary level were very
high and reached this year 98%.
•There is an educational inflation in these results, for the number of students in
the first year secondary is more than 5000 students, while the number of students in the third year secondary doesn’t exceed 600 students.
•The rates of dropping out of school are high, especially at the intermediate level,
and may reach 19%. And that is due to various reasons, the most prominent of
which is the economic one.
•The classes in UNRWA schools are relatively crowded, for there are 35 students
in each.
•A … percentage of UNRWA schools apply the system of two shifts, and that
affects directly the time allotted to each class, the teacher’s ability to get his idea
across, and the student’s ability to grasp.
•The ratio of students in UNRWA schools is 10.6% of the total number of Palestinian refugees in Lebanon, which is a low ratio when compared to that of Lebanese students which reaches 23% of the total number of the Lebanese inhabitants
of Lebanon.
•UNRWA applies the educational programs of the Lebanese state. These programs don’t take into consideration the peculiarity of the Palestinian refugees in
Lebanon and their political cause; as they don’t teach the history and geography
of Palestine except to a very narrow extent, and that depends on the individual
effort of some teachers.
•In general, the Palestinian refugees dismiss the idea of going to private schools
because of their high tuition fees that are enormous.
•The secondary level students who pass their exams face a clear difficulty in joining Lebanese universities, whether private or public.
•The students who graduate from universities don’t find suitable job opportunities; so they resort to emigrating in order to realize their ambitions and aspirations. Otherwise, they work in jobs other than their specialty, or face unemployment…
146
The health reality:
The health reality needs urgent improvement and development, because there
are many diseases that are spread throughout the camps due to various factors.
•UNRWA runs 25 centers of comprehensive care, family planning, and care for
the mother and child.
•There are 24 centers for combating diabetes and hypertension, 16 centers for
dental care, 15 centers function as laboratories, and only 10 centers for heart
diseases, gynecology, and eye diseases.
•Statistics show that there are .87% of doctors for every 10,000 persons. While the relevant international laws stipulate that there should be one doctor for
every thousand individuals. This situation forces each doctor to examine 100
patients a day, which affects negatively his performance.
•Many diseases are spread throughout the camps, such as hypertension, heart
diseases and diabetes. These are essentially due to the pressure suffered by the
inhabitants because of the economic, social, and demographic circumstances.
•Thalassemia is widespread in some camps, especially in Bourj al-Shemali camp,
which is known as the Thalassemia camp.
•The cost of medical care in Lebanon is very high. And the fact that the Palestinian refugee doesn’t benefit from state hospitals affects the patient’s health.
•UNRWA has contracts with specific hospitals that are classified as being of the
third and fourth degrees, and that affects the health of the patients. Furthermore, there are diseases that are not covered by UNRWA, and that exposes the
patient’s life to danger.
•Many patients are obliged to look for financial help from charitable organizations, mosques, or philanthropists; and these attempts aren’t always successful.
_________________________________________________________________
All the numbers in this summary come from: the UNRWA agency, a study by the “Witness” Association for Human Rights: the social, economic and health indications of the
society of Palestinian refugees, January 2007. There is another study of “Witness” about
the reality of the Palestinian student between opportunities and challenges, June 2006,
and the field study conducted by the Zaitouna center of studies.
147
‫‪MERVAN SHEHADEH‬‬
‫‪CV‬‬
‫‪Ürdün’ün başkenti Amman’da stratejik ve siyasi araştırmalar yapan,‬‬
‫‪belgesel filmler üreten bağımsız Ru’ya (Vizyon) Araştırma ve Çalışma‬‬
‫‪Merkezi’nin 2004 yılından beri müdürüdür. Islamuna adlı internet sitesi‬‬
‫‪sorumlusudur. Alimler, mütefekkirler ve araştırmacılardan oluşmuş ye‬‬‫‪tişmiş kadro tarafından kurulan site İslami düşünce ve medya sitesidir.‬‬
‫‪İngilizce ve Arapça yayımlanmaktadır. Arap ve İslam Alemindeki hareket‬‬‫‪ler, cemaatler ve partiler üzerinde çalışmaktadır. Dünyadaki anlaşmazlık‬‬‫‪lara özellikle Arap ve İslam alemiyle irtibatlı hususlarda stratejik ve siyasi‬‬
‫‪birçok rapor yayımladı. İslami hareketlerle ilgili belgesel filmlerin üreti‬‬‫‪mine katılmıştır. Siyaset Bilimi alanında yüksek lisans yapmıştır.‬‬
‫ملخص‬
‫القضية الفلسطينية يف منظور احلركات اإلسالمية املعاصرة‬
‫مروان شحادة‬
‫يعود اهتمام احلركات اإلسالمية يف القضية الفلسطينية إىل مرحلة مبكرة من تأسيسها‪،‬‬
‫فمن املعروف أن هذه احلركات تشكلت عقب أفول الدولة العثمانية اليت كانت متثل‬
‫مرجعية للعرب واملسلمني يف كافة أحناء العامل‪ ،‬ويف هذا السياق نشأت العديد من اجلماعات‬
‫اإلسالمية تسعى إىل عودة نظام اخلالفة املفقود‪ ،‬ويف مقدمتها مجاعة اإلخوان املسلمني اليت‬
‫أسسها الشيخ حسن البنا يف مصر عام ‪1928‬م‪ ،‬وأنشأت فروعًا هلا يف معظم البلدان العربية‬
‫واإلسالمية‪ ،‬وعلى الرغم من املنظور الشمويل ملعاجلة قضايا النهضة والتقدم وعودة اإلسالم‬
‫إىل احلياة‪ ،‬إال أن القضية الفلسطينية اختذت موقعًا مركزيًا يف أطروحات هذه اجلماعات‪ ،‬بل‬
‫وشاركت يف التعبئة والتجنيد والقتال ضد االستعمار الصهيوين والقوى الغربية اليت سامهت‬
‫يف إنشاء الكيان االستعماري على أرض فلسطني التارخيية‪.‬‬
‫وعلى الرغم من اخنراط اجلماعات اإلسالمية بالقضية الفلسطينية نظرًا ملا تتمتع به فلسطني‬
‫من مكانة عقدية وحضارية وتارخيية يف قلوب وعقول املسلمني‪ ،‬وعلى الرغم كذلك من‬
‫ظهور حركات مقاومة إسالمية داخل فلسطني تسعى إىل حتريرها من االستعمار االستيطاين‬
‫الربيطاين والصهيوين‪ ،‬واليت متثلت حبركة الشهيد الشيخ عز الدين القسام‪ ،‬واليت قمعت‬
‫‪148‬‬
‫بقسوة؛ إال أن فترة ما مسي باالستقالل ونشوء الدولة الوطنية دفعت حبركات ذات طبيعة‬
‫إيديولوجية يسارية وقومية لتتقدم يف الدفاع عن القضية الفلسطينية خالل عقدي اخلمسينيات‬
‫والستينيات من القرن املاضي‪ ،‬األمر الذي أدى إىل تراجع دور احلركات اإلسالمية وانكفائها‬
‫يف ظل احلرب الباردة‪.‬‬
‫لقد سامهت جمموعة من العوامل الدولية واإلقليمية واحمللية يف تراجع املد اليساري والقومي‬
‫كانت هزمية حزيران ‪1967‬م عالمة فارقة على حدوث حتوالت جذرية على سلوك احلركات‬
‫اإلسالمية اليت اندفعت بقوة يف تبين مركزية القضية الفلسطينية والبدء يف الدخول يف تيار‬
‫املقاومة واملمانعة للمشروع الصهيوين يف فلسطني واملنطقة‪ ،‬يف ظل تراجع األيديولوجيا‬
‫اليسارية والقومية‪ ،‬ويف هذا السياق ظهرت حركات “إسالم سياسي” و”إسالم جهادي”‬
‫أخذت تبلور مشاريعها التحريرية ورؤيتها النضالية داخل فلسطني والعامل العريب واإلسالمي‪،‬‬
‫ومن أبرز هذه احلركات مجاعة اإلخوان املسلمني بكافة فروعها‪ ،‬واليت خرجت من رمحها‬
‫حركة “ محاس” يف فلسطني‪ ،‬وكذلك احلركات السلفية اجلهادية واليت خرج من رمحها‬
‫عدد من اجلماعات العاملة يف العاملني العريب واإلسالمي وبدأت تتشكل فروع هلا داخل‬
‫فلسطني‪ ،‬ومن هذه اجلماعات‪ ،‬احلركات اجلهادية الوطنية اليت خرجت من رحم احلركة‬
‫الوطنية الفلسطينية‪ ،‬مثل حركة اجلهاد اإلسالمي يف فلسطني‪.‬‬
‫وسوف نتناول يف هذا البحث طبيعة احلركات اإلسالمية املعاصرة ومنظورها الفكري‬
‫واأليديولوجي واالستراتيجي للقضية الفلسطينية‪ ،‬ونعمل على إبراز مسامهتها يف النضال‬
‫يف سياق احلركة الوطنية الفلسطينية‪ ،‬ومنظورها املستقبلي جململ احللول املطروحة على‬
‫الساحة‪.‬‬
‫‪149‬‬
MUHAMMAD FAİSAL ABDUL AZİZ
CV
İDSB üyesi olan Malezya Müslüman Öğrenciler Birliği başkan yardımcısıdır.
Helping Palestinian Young Generation: How could we contribute?
“RESETTLEMENT OF PALESTINIAN REFUGEES PROJECT”
FOR SEVERAL REFUGEES CAMPS UNDER UNITED NATIONS HIGH
COMMISSIONER FOR REFUGEES (UNHCR) BY MUHAMMAD FAISAL ABDUL AZIZ VICE PRESIDENT NATIONAL UNION OF MALAYSIAN MUSLIM STUDENTS (PKPIM) & DELEGATES FOR UNITED
NATIONS MISSION AT PALESTINIAN REFUGEES CAMPS
Abstract
The adaptation of Palestinian refugees exiled to Syria after 1948 was eased
by the historical connection between Syria and Palestine. Currently, Damascus was a stronghold of Palestinian revolutionaries and now became
their shelter. Previously, several delegations and me had been to Syria
namely on 9th – 13th of November 2008 to make a remarkable visit to
several Palestinian refugees camps maintained by UNHCR. Apart from us,
there are seven countries which had participated that are Canada, USA,
Australia, Belgium, Netherlands, Sweden and Czech Republic. During the
visit, we had analysed the conditions of Palestinian Refugees that had
been stuck at three camps that are Al-Waleed (under Iraq territory and
beside to Syria), Al-Tanf (between Syria and Iraq under “no mans land”)
and El-Hol (under Iraq territory and beside to Syria. The utmost vision
of the visit is to find out a final solution to resettle the refugees at some
other countries particularly countries which are Muslims. Hopefully, by
the success implementation of this project their miserable lives will be
ended and the future of Palestinian generations will be guaranteed.
The situation of the mentioned camps from what had been reported by our delegations.
150
Al Hol was originally built by the Syrian government for refugees it anticipated
would flee from Iraq during the first Gulf War. It now houses about 340 Palestinians. Its location in Syria provides a measure of protection and stability compared to Al Tanf and Al Waleed. The problems stem from the camp’s extreme isolation and the restrictions placed by the Syrian government on the rights of the
residents to travel and work. The Palestinians here had their travel documents
confiscated by the Syrian government upon arrival. The residents are quite frustrated with their isolation and the fact that although they were the first group to
leave Iraq they have yet to benefit from resettlement opportunities.
Al Tanf, with a population of 940, is one of the worst situated refugee camps in
the world. It lies in the no-man’s-land between Syria and Iraq. It is completely
exposed on one side to a highway, where trucks alternately speed by or sit idle for
hours at a time waiting to make the border crossing. The site itself is in a culvert
about 10 feet below the highway, making it a flood plain when it rains heavily.
While about 300 people have been resettled out of the camp over the past year,
the camp population is actually increasing as Palestinian refugees from Iraq are
forced out of Damascus into the camp due to severe economic hardship and the
lure of a solution to their tenuous situation.
Al Waleed, located inside Iraq just across the border from Al Tanf, was the last of
the three camps to be established when the Iraqi authorities decided to prevent
them from entering Syria altogether. With a population of 1,750, it is the largest
of the three camps. Like Al Tanf, it is located along the highway and has the added disadvantage of being close to a Multi-National Forces (MNF) military base,
which does not provide any protection. Conditions in the camp have been abysmal, with poor shelter and lack of water and sanitation facilities, but UNHCR has
just facilitated the transfer of the residents to a new camp on the other side of
the highway. The school and health clinic remain in the original location, however, and the worry is that children will risk the dash across the highway rather
than using an underpass that requires a round trip walk of nearly a kilometer.
But the fundamental problem with Al Waleed is that it is in Iraq, where Palestinians remain highly vulnerable to violence from militias and the government.
Background:
Before the invasion of US took place, there are around 34,000 Palestinian refugees without citizenship lived in Iraq. Most of them migrant to Iraq since 1948
due to establishment of Israel country by which they had been expelled massively from their homeland. Apart from that, they were as well coming from Kuwait after Gulf War took place on 1991. The result shown by the UN mission had
acknowledged the major contributions given by non Muslim countries. Year by
year they will strive to give offer for Palestinian refugees to settle at their countries temporarily. Compare with Muslim countries, none of us are ready to give
hope for the better lives of Palestinian generations.
151
Annex D – Resettlement Submissions of Iraq
Palestinians2007-2008 (updated as of 25 September 2008)
Resettlement Country
Cases/persons
Cases/persons
submitted
Location
Australia
4c/14p
Al Tanf
Brazil
43c/107p
Ruwaishid
Denmark
15c/76p
Al Hol, Al Wale
France
7c/ 40p
Al Hol, Al Wale
Netherlands
8c/40p
Al Waleed, Bag
New Zealand
2c/9p
Al Waleed
Norway
7c/35p
Al Waleed
Sweden
4c/18p
Al Waleed, Bag
Switzerland
3c/11p
Al Tanf
Canada
58c/147p
Ruwaishid
Chile
31c/121p
Al Tanf
Iceland
20c/69p
Al Waleed
Sweden
47c/158p
Al Tanf
New Zealand
5c/21p
Ruwaishid
USA
18c/78p
Al Waleed, Bag
TOTAL UNHCR
submissions
272c/944p
UNHCR Dossier Submissions
UNHCR Selection Mission Submissions
Private Sponsorship Submissions
152
Canada
4c/17p
TOTAL submissions
276c/961p
Al Hol
Cases/persons
accepted
Cases/persons
Departed
Cases/persons
withdrawn or
rejected
n/a
n/a
n/a
43c/107p
43c/107p
0
eed, Baghdad
5c/28p
4c/22p
6c/32p
eed, Baghdad
0
0
0
ghdad
5c/24p
3c/15p
2c/12p
0
0
2c/9p
4c/19p
3c/16p
3c/16p
4c/18p
3c/10p
0
0
0
0
17c/53p
17c/53p
41c/94p
28c/108p
28c/108p
3c/13p
8c/29p
8c/29p
12c/40p
47c/158p
0
0
5c/21p
5c/21p
0
0
0
2c/9p
166c/565p
114c/381p
71c/225p
3c/16p
3c/16p
0
169c/581p
117c/397p
71c/225p
ghdad
ghdad
153
PROF. DR. AHMET AĞIRAKÇA
CV
1950 Mardin doğumlu olup, Mardin Cumhuriyet İlkokulu, Mardin İmamHatip Okulu, Mardin Lisesi, İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü (Bugünkü
M.Ü.İlahiyat Fakültesi) ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih
Bölümünden mezun oldu. Haziran 1996’da Profesör unvanını aldı. Mayıs
1999’da uzun yıllar görev yaptığı İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Tarih Bölümünden emekli oldu. Daha sonra Hollanda/Rotterdam İslam
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dekanlığı yaptı. Roterdam’da bir grup arkadaşıyla birlikte Avrupa İslam Üniversitesini kurdu ve bu üniversitenin
Kurucu Başkanlığı ile Rektör vekilliği yaptı. Arapça, Farsça ve İngilizce
bilir. Yayınlanmış 12 telif ve 13 tercüme eseri, akademik dergilerde yayınlanmış onlarca makalesi ile katıldığı milli ve uluslararası sempozyumlara sunduğu 21 tebliği vardır. Bir çok Edebî, İlmî, Siyasî ve Sosyal dergide
yönetici ve yazar olarak çalıştı. Halen Avrupa İslam Üniversitesi Türkiye temsilcisi ve İslami İlimler Açıköğretim Fakültesi dekanı olarak görev
yapmaktadır.
İŞGALDEN ÖNCE FİLİSTİN TARİHİNİN KAVŞAK NOKTALARI
Tevhid inancının önderleri olan Peygamberlerin en yoğun olarak Allah’ın
dinini insanlara tebliğ ettikleri kutsal bir mekan olan Kudüs tarih boyunca birçok din, devlet ve milletin ilgi odağı haline gelmiştir. Kudüsün
kutsallığı tarih boyunca peygamberlerle muhatap olan bütün milletler
tarafından kabul edilen bir kutsiyettir. Gerek Tevrat’ta gerekse Kur’an-ı
Kerimde ve İslam Tarihi kaynaklarımızda esenlik ve barış şehri anlamında da Medinetu’s-selam diye isimlendirildiği gibi el-Ardu’l-mukaddese,
Mescid-i Aksa için “Kudüs’teki el-Beytü’l-Mukaddes” ifadeleri kullanılmaktadır. Kur’an-ı Kerimde ise bu kutsal mabed için etrafı mübarek kılınmış mescid diye isimlendirilerek el-Mescidu’l-Aksa adı verilmiştir. Bu
kutsal şehir muhtemelen M. Ö. 4000 yıllarında kurulmuştur. M.Ö. ikinci
bin yılında Hiksosların burada hüküm sürdüğü elde edilen tarihi verilerden anlaşılmaktadır. Tarihi bilgilere göre yaklaşık M. Ö. 1900 yılında Hz.
Ibrahim (a.s.) Kudüs’ü ziyaret etmiştir.
154
Onbeşinci yüzyılda Hûrîlerin burada yaşadıkları ve Kudüs’ün bu dönemde Mısır Firavunlarının egemenliği altında olduğu kabul edilir. Mısırdan
buraya gelmeye çalışan İsrailoğulları ise Tih Çölünde kırk yıl kaldıktan
sonra Kudüs kralını mağlup etmiş ancak şehre girememişlerdi. M. Ö. on-
birinci yüzyılda Davud (a.s.) şehrin hakimleri olan Yebusilerle yaptığı savaş ve mücadelelerden sonra şehri ele geçirdiği Tevratta belirtilir (Samuel, 5/6). Hz. Davud şehrin bir bölümüne hakim olup ele geçirdiği kaleye
Davud şehri adını vermiş ve burayı kendi devleti için başkent yapmıştı.
Onun döneminde Mescidi Aksa inşa edilmeye başlandı fakat bitirilmeden
Hz. Davud vefat edince oğlu Hz. Süleyman Mescidin inşasını tamamlamış
ve Kudüs’ün çevresinde bir sur yapmıştır.
Daha sonraları İsrail Krallığı şehre hakim iken M. Ö. 586’da Babil hükümdarı Nebukadnezzar/Buhtunnassır tarafından Kudüs’e girerek
şehri yağmalamış hazinelerini alıp götürmüş ve burayı ve kralı hakimiyeti altına almıştı. Fakat bir müddet sonra Kudüs kralının toparlanıp
isyan çıkarması üzerine tekrar Kudüs’e saldıran Buhtunnassır bu sefer
mabedin tüm eşyasını alıp, Kudüs ‘ü yıkarak yerle bir etti. Bunun
ardında M. Ö. 332 yılında şehri Makedonya kralı Büyük İskender ele
geçirdi. İskender’den sonra şehir defalarca büyük savaşlar geçirmişti.
Bu dönemden sonra Mısırlıların bölgeye hâkim olduklarını ve şehri
ele geçirdikleri bilinmektedir. Selefkoslar zamanında şehir bir müddet
sükunet içinde yaşamıştı. Helen hâkimiyetinin ardından M.Ö.64 yılında da Roma imparatorluğunun hakimiyetine geçti. Pompeos şehre
egemen olmuş ve surların bir kısmını işgal sırasında yıkmıştı. M.Ö.
Persler şehri ele geçirmiş Büyük Herod zamanında şehir surları onarılmıştı. Bu sıralarda Kudüs’te Zekeriyya (a.s.) yaşıyordu. Onun yaşlılık döneminde dünyaya gelen oğlu Yahya (a.s.) da peygamber olarak
görevlendirildi. Zekeriyya (a.s.)’ın baldızının kızı olan Hz. Meryem’in
Oğlu Hz. İsa (a.s.) da Kudüs yakınlarındaki Beytu’l-lahım’da dünyaya
gelmiştir. M.S.70 yılında Romalı kumandan Titus şehri kuşatmış ve
ele geçirmişti. Bu işgal sırasından mabed tamamen yanmış surların
büyük bir kısmı yerle bir olmuştu.
Daha sonra Kudüs bu bölge ile birlikte Roma ve Bizans devletinin
hâkimiyetinde asırlarca kaldı. Bizans İmparatoru Kostantinos’un dine
yeni bir şekil verilmesi şartıyla Hrıstiyanlığı kabul etmesi üzerine Kudüs’te
Hıristiyanlık Tarihinde yeni bir dönem başladı. Hatta Yahudiler bir müddet şehre sokulmamıştı. 335’li yıllardan 600’lü yıllara kadar Kudüs bir Hıristiyan şehri olarak hayatını sürdürdü.
İslam’ın İlk günlerinde Miladi 614 tarihinde Kudüs Persler (İranlılar) tarafından ele geçirildi ve kutsal haç Kudüs’ten alınıp Ktezifon/Medayin’e
götürüldü. Fakat Kur’an-ı Kerim’in de haber vermesiyle (Rum Suresi,
30/1) bu Pers işgali uzun sürmedi. Bizans İmparatorluğunun yeniden to-
155
parlanmasıyla 629 yılında Bizanslılar İmparator Herakleios zamanında
şehri Perslerden geri alarak kutsal haçı yerine yerleştirdiler.
İslamî Dönem: Müslümanlara Suriye ve Filistin kapıları¬nı açan Ecnâdeyn
(13/634) zaferinin ar¬dından Bizans’a ait birçok şehir fethedil¬miş, Suriye Yermük (15/636) zaferiyle Bi-zans’ın elinden alınmış ve sıra Filistin’in
bütünüyle fethine gelmişti. Hıristiyanla¬rın bu bölgedeki kutsal merkezi Kudüs’ü kuşatan İslâm orduları başkumandanı Ebû Ubeyde İbnu’lCerrah’tan aman dileyen ve Müslümanların Suriye şehirleriyle yap¬tıkları
anlaşmalara benzer bir anlaşmanın kendileriyle de yapılmasını teklif
eden Ku¬düs halkı şehri bizzat halifeye teslim et-mek istediğini bildirdi.
Hz. Ömer, Ebû Ubeyde’nin daveti üzerine Câbiye’den Ku¬düs’e gelerek
şehri Patrik Sophronios’tan teslim aldı ve Kudüs halkıyla anlaşma imzaladı. Hz. Ömer (r.a.), Kudüs’ün anahtarlarını aldığında burada yaşayan ve
Müslüman olmayan kimselere tam bir din hürriyeti ve güven içinde yaşayacaklarına dair yazılı eman verdi. Bu tarihten sonra Kudüs, haçlı işgaline
kadar İslam devletlerinin hâkimiyetinde hilafete bağlı olarak yaşadı.
Bu teslim sırasında şehrin sakinlerine özel emânnâme verildi ve anlaşma
imzalandı. Hicrî 17 M.638 yılında yapılan bu anlaşma ile Kudüs halkına
belli oranda olan bir vergi mahiyetindeki cizye karşılığında Hıristiyanların mal ve can güvenliği, din ve ibadet özgürlüğü için garanti verildi. Kudüs 16/637 yılı Rabiulevvel ayında kuşatıldı ve ertesi yıl 17/638 tarihinde
Hz. Ömer tarafından teslim alındı. Hz. Ömer namazını kilisenin bizzat
içinde kılmamış ve gerekçe olarak daha sonra gelecek nesillerin kiliselere
el koymasından endişeyle bunu yaptığını söylemiş ve kilisenin kapı eşiğinde namazını kılmıştı. Sonra Hz. Ömer Miraç mekânını bulup orada
bir mescid inşa edilmesini istedi. Ömer mescidi ve daha sonraları onun
da yakınında inşaa edilen Kubbetu’s-sahra Mescidi miraç mekanına işaret
etmektedir.
Hz. Peygamberin miraç mekanı olan Kudüs sahabenin ziyaret akınına uğradı. Hatta bir çok sahabi burada yerleşti ve yerleşenlerin bir çoğu burada
medfundur. Ubade İbnu’s-Samit de şehrin ilk kadısı olarak burada medfundur.
156
Emeviler devrinde yapılan imar faaliyetleri şehre büyük bir önem verildiğinin işareti olarak Kudüs’ün manevi değerini bir hayli arttırmıştı. Abdülmelik İbn Mervan zamanında inşasına başlanılan Mescid-i Aksa ve Kubbetu’sahra mescidlerinin
şehrin sembol binaları ve mimari şaheserleri haline gelmişti. Abdülmelik zamanında şehrin surları tamir ettirilmiş ve şehre iki kapı daha eklenmiştir. Ayrıca Ab-
dülmelik zamanında basılan paraların kesildiği darbhane de burada kurulmuştu.
Emevilerin Kudüs’e yaptıkları mimari eserler ve şehre verdikleri güzellikten sonra
şehrin Müslüman nüfusu artmış ve önemli bir İslam merkez haline gelmişti.
158 Yılında meydana gelen bir depremden sonra zarar gören Mescid-i
Aksa’nın binasının tamirini de 163/780 yılında kutsal şehri ziyaret eden
Halife el-Mehdi Billah (158-169/775-785) tarafından tamir edildiği bilinmektedir. Yine Harun er-Reşid (170-193/786-809) zamanında da burada
bazı imar faaliyetleri olmuş hatta Karolenjiyen Frank Kralı meşhur Charlamagne da halife er-Reşid ile yapılan anlaşmalar sonunda şehre gelen Hıristiyan ziyaretçiler için kalacakları mekanlar yaptırmıştı.
Kudüs Abbasiler döneminde önemli bir ilim ve kültür şehri haline geldi.
Birçok ilim adamı ve muttaki zatın şehri ziyaret etmiş olması buraya olan
ilgiyi daha da arttırdı. Süfyân es-Sevrî, Leys b. Sa’d ve Muhammed b. İdrîs
eş-Şâfîî şehri ziyaret ederek dersler verdiler. Mısır’da kurulan ve sadece
ismen halifeye bağlı olarak hüküm süren Tolunoğulları hanedanının kurucusu Ahmed İbn Tolun zamanında 265/878 yılında Kudüs ele geçirilmiş ve uzun bir müddet Kahire’yi elde tutan yönetimlerin hakimiyetine
girmişti. Tolunoğullarından sonra İhşidîler (323-358/935-969) ve onlardan sonra da Fatımîler (358-567/969-1171) zamanında 463/1071 yılına
kadar Kudüs’ü elde tutmuşlardı.
Kudüs, 358-463 (969-1071) yılları ara¬sında bir asır süreyle Fâtımîler’in
hâkimi¬yetinde kaldı. Fâtımîler devrinde Kudüs’te tıp alanın¬da büyük
gelişmeler oldu ve Muhammed b. Ahmed et-Temîmî’nin de aralarında bulunduğu birçok tabip burada yetişti. Şehirde açılan bîmâristanın zengin
vakıf¬ları bulunuyor, hastalar burada ücretsiz tedavi ediliyordu.
Kudüs, Fâtımîler’den sonra çeyrek asır boyunca Selçuklu-Türkmen
hâkimiyetin¬de kaldı. Selçuklular’ın Kudüs’e hâkim oldukları yirmi beş yıl
içerisinde şehir Sünnî çizgi¬de önemli ilmî gelişmelere sahne oldu. Selçukluların batıya akınları sıra¬sında önde gelen kumandanlarından olan Atsız
463 (1071) yılında Ku¬düs’e girdi ve Fatımî vali¬sini görevden uzaklaştırarak şehre hâkim oldu. Atsız, Mısır Fatımî Halifesi Müstansırbillâh adına
okunmakta olan hutbe¬ye son verip Abbasî Halifesi el-Kâimbiem¬rillâh
ve Büyük Selçuklu Sultanı Alpars¬lan adına hutbe okuttu. Ancak altı yıl
son¬ra çıktığı Mısır seferinde Kahire önlerinde Fatımî ordularına mağlûp
oldu. Bunun üzerine Kudüs’teki Arap asıllı kumandan¬lar ve idareciler
Atsız’ın nâiblerine karşı isyan edip şehirde tekrar Fatımî halifesi adına
hutbe okutmaya başladılar (469/ 1077). Yenilginin ardından Dımaşk’a
157
çe¬kilmiş bulunan Atsız, Anadolu’dan gelip kendisine katılan Türkmen
kuvvetleriyle beraber Kudüs üzerine yürüdü ve bir günlük kuşatmadan
sonra şehri ele ge¬çirip isyancıları şiddetle cezalandırdı. Bü¬yük Selçuklu
Sultanı Melikşah’ın kardeşi Tâcüddevle Tutuş 471 (1079) yılında Atsız’ı
ortadan kaldırdı, daha sonra Kudüs ve çevresinin yönetimini Artuk Bey’e
verdi (477/1085). Artuk Bey 482’de (1089) Kudüs’te yeni bir cami yaptırdı. Artuk Bey’in ölümünün ardından şehrin yönetimi 491 (1098) yılına kadar oğulları Sökmen ve İlgazi’nin elinde kaldı. Halep Selçuklu Meliki Rıdvan b. Tutuş ile Dımaşk Selçuklu Meliki Dukak arasındaki müca¬deleden
ve Büyük Selçukluların içinde bulunduğu karışıklıklardan istifade eden
Fatımî veziri ve başkumandanı Efdal b. Bedr el-Cemâlî, Kudüs’ü bir süre
kuşat¬tıktan sonra İlgazi ve Sökmen’den teslim aldı Selçuklular’ın Antakya emîri Yağısıyan şehri Fâtımîler’den geri almak amacıyla Nablus’a kadar
gelip Kudüs üzerine yürüdüyse de başarı sağlayamadı. Bir yıl sonra da şehir maalesef Haçlıların eline geçti (492/1099).
Onbirinci yüzyılın son yıllarında Avrupa’nın bir yandan büyük ekonomik
krizler yaşaması ve bu krızi atlatmak için kilisenin devreye sokularak halkın Hıristiyan damarının kabartılmasıyla “Kudüs’ü ve kendilerince kutsal
sayılan yerleri Müslümanların elinden alma” sloganıyla başlattıkları siyasi ve askeri harekâta haçlı seferleri adının verildiği bilinmektedir. Arapçada “es-Salibiyyûn” yani salip ehli veya haç ehli ismiyle anılan bu saldırgan
kitle katıldıkları bu savaşlarda elbiselerine ve savaş araçlarına haç resimleri çizdikleri için bu isimle isimlendirilmişlerdir.
Haçlı seferlerinin ilk kışkırtıcı kitlesi dini duygu ve motifleri kullanarak
insanları heyecana getirmiş ve daha sonra kendi emelleri doğrultusunda yönlendirmeye geçmişlerdir. “Kutsal toprakları kurtarma” aldatmaca
sloganıyla haçlı seferinin asıl sömürgeci ve içinde bulundukları ekonomik
krızi atlatma hedefleri gizlenmiştir.
158
Papa II. Urbanos, Clermont konsilinde hazır bulunan Hıristiyan din
adamlarına seslenerek onları düzenleyecekleri haçlı seferlerine katılmaya
çağırmıştır. Papa bu seferlerin aynı zamanda büyük bir hac ibadeti olacağını ve bu sefere katılacakların bütün günahlarının affedileceğini anlatıyordu. Topraksız kalan derebeylerin küçük çocukları ile şövalyelerin ve
Avrupa’da uzun yıllardan beri baş gösteren ekonomik sıkıntıları atlatamayan yöneticilerin bu seferlere iltifat ettiklerini görüyoruz. Bu ekonomik
sıkıntıları gidermek için katılımı arttırmak maksadıyla “doğunun sokaklarında bal ve süt akmaktadır” sloganını geliştiren kilise sürekli olarak
doğunun zenginliklerini dile getirmişti. İşte bu zenginliklere kavuşmak,
mal elde etmek ve ekonomik sıkıntılarını gidermek isteyenler bu seferlere
hızlı bir şekilde katılmışlardı. Aynı zamanda şövalyeler de Müslümanlardan intikam alma hevesiyle yaşıyorlardı.
Papa II. Urbanus’un 27 Kasım 1095 tarihinde yaptığı çağrılar ile haçlı
seferleri resmen ilan edilmiş, her sınıftan Hıristiyanlar bu çağrıya koşup
gelmeye başlamışlardı. Durmak bilmeyen bu saldırganlar asıl maksatları gibi görünen Kudüs’e doğru yollarına devam ettiler. 7 Haziran 1099
tarihinde Kudüs önlerine gelen Haçlılar şehri hızla kuşattılar. Muhasarada Robert de la Normandie, Herodes (Çiçek) kapısını, Robert de Flandre Dımaşk kapısını, Godefroi de Bouillon Yafa kapısını muhasara ettiler.
Tankred ise etrafta çapul yapıp Müslüman halkın koyun sürülerini ele
geçirmeye çalışıyordu. Kuşatmayı sürdüren haçlıların ana gövdesi doğu
bölgelerinde toprak elde etmek üzere gelen derebeylerin küçük çocukları
ile ekmek peşinde koşan şövalyelerden ibaret idi. 15 Temmuz 1099 günü
büyük saldırılarla kulelerden surlara doğru köprüler kurup şehrin burçlarına ulaştılar.
Kutsal şehir o sırada Fatımî bir kumandanı olan İftiharu’d-devle tarafından savunuluyordu. Haçlı kumandanlarından Raymond surlara ayak basarak askerlerini şehre sokmayı başarmışken, ertesi gün Godefroi öğleye
doğru şiddetli bir saldırı düzenlemiş, Flaman Şövalyelerinin gayretleriyle
haçlıları surlara tırmandırmıştı. Artık birçok noktadan şehre giren haçlılar Müslümanlara acımasızca bir tavırla saldırıya geçmiş, tavuk keser gibi
insanları doğramaya başlamışlardı. Bu insafsız tavırlar karşısında şaşıran
Müslümanlar Mescid-i Aksa ve Kubbetu’s-Sahra’ya doğru koşuştular. Bu
davranışlarıyla hem canlarını korumak ve hem de buraları ikinci bir savunma alanı olarak kullanmak istemişlerdi. Ancak Müslümanlar savunma için hiç bir girişimde bulunma fırsatı yakalayamadan haçlılar Mescid-i
Aksa’ya saldırıp insanlığa yakışmayacak bir tarzda önlerine çıkanı öldürüyorlardı. Şehrin emiri İftiharu’d-devle zor durumla karşı karşıya kalınca
son bir tedbir olarak Davud Kulesi’ne sığındı.
Ancak hiç bir etkin rol oynayamadan büyük miktarda fidye ödeyerek en
yakın akrabalarıyla birlikte Askalan’a gitti. Haçlıların Kudüs işgali sırasında Müslümanlardan sadece bu küçük kafile canını kurtarabilmişti. Aç
kurtlar gibi şehrin içine dalan haçlılar görülmemiş bir zulüm örneği sergileyerek şehirde yaşayan Müslümanların bütününü katlettiler. O gün neredeyse Kudüs’te tek bir canlı bırakılmamış ve haçlılar canlılardan tamamen arındırılmış bir şehre girmişlerdi. Haçlıların bu vahşetlerini o günlerde bu saldırgan kitlelerin içinde bulunan Hıristiyan tarihçi Raimundus
159
Kudüs’ün işgalinin ertesi günü Mescid-i Aksanın bulunduğu mahalleye
cesetlere basa basa ve dizlerine kadar çıkan kan göletlerinin içinden geçmek zorunda kaldığını bir Hıristiyan olarak itiraf edip gördüklerini eserine kaydetmiş bulunmaktadır. O dönemin önemli tarihçisi olan Fulcherius
o günlerde işlenen bu cinayet ve vahşeti şöyle anlatır:
“Şövalyelerimiz ve yayalarımız Müslümanların canlı iken yuttukları altınları bağırsaklarından çıkarmak için karınlarını deşerek öldürdüler. Adamlarımız şehri dolaşıp tek bir canlı bırakmadan herkesi öldürdüler. Ayrıca girdikleri evlerde her şeye el koyup evleri de işgal ettiler.” O gün için
Kudüs’ün nüfusunu tahmin edenlerin kimisi yetmiş bin derken kimisi de
iki yüz bin kişi olduklarını ifade etmektedir.
15 Temmuz 1099 günü bu dehşet verici toplu katliamla başlayan işgal
İslam dünyasının kalbine saplanan bir kama gibi bütün ümmeti derinden
yaralamıştı. Çünkü şehirde yalnız normal halk değil yüzlerce ilim adamı,
abid ve zahid insan telef edilmişti. Bu haber Bağdad’a Hilafet merkezine
ulaştığında bütün Müslümanlar gözyaşı döküp kalpleri hüzünle dolmuştu.
Bunun üzerine Abbasi Halifesi el-Müztazhir Billah, Kadı Ebu Muhammed
ed-Damağani başkanlığından dünyasında bir cihad çağrısı yapmak üzere bir heyet oluşturup yola çıkardı. Fakat her nedense bu heyet başarıya
ulaşamamıştı. Ancak bu başarısızlığın o günkü İslam dünyasının içinde
bulunduğu durumdan kaynaklanan sayısız sebepleri vardı.
Kudüs o sıralarda birkaç kez arka arkaya Müslüman yöneticiler arasında
el değiştirmiş ve bir yönetim za’fiyetine uğratılmıştı.
Haçlılar Islam dünyasına girdikleri bu sıkıntılı günlerde Bağdad’ta Abbasiler, Anadolu’da Türkiye Selçukluları, Mısır ve kısmen Filistin’de Fatımiler, Suriye ve Irak’ta Selçuklular ile Artukoğulları hüküm sürmekte olup
birbirlerine karşı son derece sert ve acımasız tavırlar içerisine girmiş, birbirlerinden toprak kapmanın telaşı içindeyken, Pierre l’Ermite, Godefroi,
Raymond, Tankred ve Baudouın gibi haçlı lider ve kumandanları çekirge
sürülerini andıran büyük ordularla Kudüs önlerine varmış, yukarıda ifade
ettiğimiz gibi şehri dört bir yandan kuşatıp işgal etmişlerdi.
160
Artık Kudüs Haçlıların işgali altındaydı. Fakat bu işgal İslam ümmetinin
kalbinde büyük bir yara olarak yer etti. O günden itibaren bütün Müslümanlar Kudüs’ün Haçlıların işgalinden kurtarılması gerektiğine inanıyor ve sürekli olarak bunu konuşuyorlardı. Artık Müslümanların gün-
deminde Kudüs vardı. İslam ümmetinin başında bulunan bütün emirler,
yöneticiler ve halk sürekli olarak Kudüs’ten sözediyor ve bu işgalin fazla
sürmemesi gerektiğini söylüyorlardı. Ancak çok acı bir gerçek olarak o
gün İslam dünyasındaki dağınıklık ve iç kavgalar başını alıp gitmişti. İşe
nereden başlanacağı bilinmiyordu. Kudüs’e giden yollar aralanmalıydı.
Urfa’da kurulan Haçlı Kontluğu, Mardin, Musul ve Diyarbekir’den Kudüs
üzerine sevkedilecek kuvvetlerin önünde büyük bir sed gibi duruyordu.
İşte Suriye’nin bu birliğinin sağlanması gerektiği ve Haçlılara karşı cihadın yeniden başlatılmasının kaçınılmaz olduğu bu günlerde 1127 yılında Halep emiri Kasimuddevle Aksungur’un oğlu İmadüddin Zengi bölge
hakimiyetini eline geçirdi. Suriye’deki bu görevinin önemini müdrik olan
İmadüddin Zengi, haçlıların İslam topraklarından ve özellikle kutsal şehir
Kudüs’ten çıkarılması gerektiğine şiddetle inanıyordu. Kudüs’ün de tekrar baştan fethedilmesi için yegâne yolun Urfa Haçlı Kontluğunun ortadan kaldırılması olduğunu düşünüyordu. Bu düşüncesini gerçekleştirecek
ilk iş olarak Suriye’deki siyasi birliği sağlamaya çalıştı. Kudüs’ün Haçlı zulmü altında inlemesi Müslümanları büyük bir ızdıraba sokuyordu. Gönülleri elem dolu büyük Müslüman kitleler cihad ruhuyla durmadan bölgeye
akınlar düzenlemeye başlamışlardı.
Birinci Haçlı Seferi sonunda İslam dünyasının göbeğinde bir çıban gibi
biten Urfa Haçlı Konduğu bölgeyi ve bölgede yaşayan Müslümanları ve
özellikle Urfa’dan Mardin’e kadar uzanan Harran bölgesi Müslümanlarını
büyük maddi baskılar altında tuttuğu gibi manen de rahatsız ediyordu.
Haçlılar, Urfa kalesinden çıkarak etraftaki kasaba ve köyleri basıyor Müslüman halkı sürekli öldürüyorlardı. Bu durum ise Müslüman liderlerin
haysiyetlerine yakışan bir durum değildi. İmadüdin’in Urfa’yı yeniden
fethetmeye çalışması işte bu cihad anlayışından kaynaklanıyordu. Bunun
üzerine İmadüddin Urfa üzerine yürüyerek 28 Kasım 1144 tarihinde şehri kuşatma altına aldı. 26 Aralık’ta şehri ele geçirdi.
Urfa haçlı işgaline uğradığı günden beri yaklaşık elli yıldır Müslümanların
gönlünde mahzun bir şehir olarak boynu bükük duruyordu. Çıban başları gibi İslam dünyasının göbeğinde biten bu birkaç devletçikten birisi
Urfa’nın fethi ile yıkılmış oldu.
Urfa’nın fethedilmesi Müslümanları çok sevindirmişti Ancak İmadüddin’in
başardığı bu büyük cihad hareketi Kudüs fethine giden yol olması açısından daha büyük önem arzediyordu. Urfa’nın fethi ve Urfa Haçlı Kontluğunun yıkılması üzerine Avrupa yeniden harekete geçerek II. Haçlı Seferini
yaptı. Sefere birçok Avrupalı prens katıldı. Dımaşk muhasarasıyla fiyasko
161
ile neticelenen bu savaş Frankların bölgede büyük başarı elde edemeyeceklerinin ilk işareti oldu.
Urfa’nın fethi Kudüs’e giden yol idi. Artık Müslümanlar bu yolu kısmen
aralamışlardı. işte bu İslami duygu ile yanıp tutuşan yine İslam ümmetinin yetiştirdiği evladından birisi olan Salahaddin el-Eyyubi Urfa’nın fethi
sırasında 6-7 yaşlarında idi. Aynen bu gün olduğu gibi İslam dünyasının
gündeminde Kudüs ve Kudüs’ün mutlaka Haçlıların işgalinden kurtarılması düşüncesi vardı. Amcası Esedüddin Şirkuh’un yanında Cihad’a çıkan
Salahaddin Yusuf İbn Eyyub kısa zamanda kahramanlığıyla ordu içinde
ün saldı ve otuz bir yaşındayken Suriye genel kumandanlığına getirildi.
Salahaddin, her taraftan gelip cihad çağrısı üzerine hazır olan büyük ve
asıl ordularını toplayıp düşman hakkında nasıl davranılacağı hususunda
gerekli görüşmeleri yapmak üzere Şüra Meclisi’ni topladı. Salahaddin,
Allah yolunda cihaddan aldığı zevk kadar hiçbir şeyden zevk almazdı. Son
derece gayretli ve yorulmak bilmez bir çalışma azmine sahipti. Onu görenler hep, kederli, mahzun ve son derece düşünceli görürlerdi. Yemeği
gayet az yer çok az gülerdi. Ona bu halinin sebebini soran etrafındaki ilim
adamlarından birisine şöyle demişti:
162
“Kudüs ve Beytü’l-Makdis, Mescid-i Aksa, Haçlıların işgali altında olduğu müddetçe ben nasıl olur da gülebilirim, nasıl olur da sevinebilirim ve
nasıl olur da istediğim gibi yemek yiyebilirim? Hele hele, gözüme uyku
nasıl girebilir?...” İslam ümmetinin başında bulunan ve bu makamları
işgal eden devlet başkanlarının kulakları çınlasın!.. Kudüs işgal altında
iken onlar neler yapıyor, neler düşünüyor ve nasıl yaşıyorlar? Hiç şüphesiz ümmetin ferdlerinden, İslamî bilince sahip olanlar bunu biliyor,
görüyor ve düşünüyordur. Nihayet Salahaddin dünya tarihinde büyük
bir yeri olan Hıttin zaferini haçlılara karşı kazandı. İslam fetihlerinin
ve İslamı bütün insanlığa tebliğ maksadıyla Hicaz bölgesinden çıkarak
dünyaya açılmanın ilk günlerinde ulaşılması ve fethedilmesi gereken bir
mekan olarak görülen Filistin ve özellikle Beytu’l-makdis (Kudüs) fetih hareketlerinin ilk günlerinde İslam toprağı haline getirilmiş ve Hz.
Ömer tarafından Müslümanlara emanet edilmiştir. İşte bu mübarek şehir Kudüs bizlere ve tarih boyunca kıyamete kadar tüm Müslümanlara
ve ümmete Hz. Ömer’in yadigarı ve emaneti olarak kalacaktır. Bunun
işgal altında olması bütün ümmet için bir züldür. Tarihte zaman zaman
haçlı veya Yahudiler tarafından işgal edilmişse de kısa aralıklarla işgal
altında kalmış ve Müslümanlar bu beldeyi kurtarmanın yolunu aramış
ve kurtarmışlardır. Haçlılar büyük ordular halinde Filistin’e gelip bir asra
yakın bir müddet buraya yerleşmiş ancak hiç bir zaman orada ebediyyen
kalacaklarını hiçbir Müslüman kabullenmemiştir. 638 yılından 1099 yılına kadar İslam beldesi olarak kalan bu mübarek şehir 461 yıl müddetle
büyük ilim ve fikir adamları yetiştirmiş, büyük bir kültür merkezi haline
gelmiştir. 1099 yılında işgal edilmiş, yine kısa bir müddet sonra yani 88
yıl gibi tarihte hiç önemi olmayacak kadar kısa bir dönem haçlı işgali
altında kalmışsa da tekrar kurtarılmış İslâm toprağı olarak kalmıştır.
İşte 461 yıl İslam sancağı altında özgürce yaşayan bu mübarek belde İslam ümmetinin gençleri bu işgalin sona erdirilmesi için bütün güçleriyle
gayret sarfe derek aralarından Salahaddin diye bir kumandan ve lider çıkarmışlardı. Bu haçlı işgali çok sürmemeliydi. İşte Salahaddin’in bu büyük
gayretleriyle Haçlılar başta Kudüs kralı Guy de Lusignan olmak üzere bir
çok şövalye reisinin esir edildiği Hittin zaferi Müslümanlar tarafından kazanılmış ve Kudüs’e giden yol tamamen aydınlanmıştı. Nihayet 27 Receb
Cuma günü, Mirac gecesinde Kudüs tamamen teslim olarak tekrar İslam
hakimiyetine geçti. Haçlılar, Kudüs’e seksensekiz yıl önce girdiklerinde
Müslümanlara karşı nasıl bir tavır takınmışlardı ve Salahaddin bugün
onların torunlarına nasıl davranıyordu. İslam ve Müslümanların şefkat,
merhamet ve müsamahası karşısında Avrupalı şövalyenin zulmü, gaddarlığı ve insafsızlığı her yönüyle kendisini göstermektedir.
Salahaddin Hıttin’den sonra Askalan ve Gazze şeridinde bulunan şehir ve
kasabaların yanı sıra Taberiye, Akkâ, Nablus, Yafa, Sayda, Beyrut, Cübeyl,
Darum, Remle, Beytü’l-lahım ve Yubna gibi şehirleri de tamamen geri aldı.
Bundan sonra sadece 1243 yılında Mısır hükümdarı İsa’nın, kardeşinin
oğluna karşı kendisine yardım etmesine karşılık bu şehri Bizans hükümdarına hediye etmesi üzerine kısa bir süre işgal altında kaldı. Ancak çok
geçmeden Müslümanlar Necmeddin el-Eyyubi’nin komutasında şehri geri
aldılar. Kudüs, 1291’de Memlukluların hakimiyetine geçti ve bu hakimiyet 1517’de Filistin toprakları Osmanlı devletinin eline geçinceye kadar
devam etti.
Osmanlı hâkimiyeti 19l8’e kadar sürdü. Ancak bu tarihten çok önceleri
Siyonistler Filistin’e göz dikmiş ve bunun Planlarını kurmağa başlamışlardı. Batının ve özellikle İngiltere’nin ve bazı Yahudilerin asıl gayesinin
ne olduğu ise, Uluslararası Yahudi Kongresi başkanı Nahom Goldman’ın
Kanada’nın Montreal şehrinde yaptığı bir konuşmasında sarfettiği şu
sözlerden anlaşılmaktadır.
163
‘Filistin’i, Tevrat’taki yeri ve kendi dini inançlarındaki değeri dolayısıyla
veya ölü denizin sularının buharlaşması neticesinde oluşan üç milyon dolar
değerindeki maden ve madene benzer ürünler sebebiyle tercih etmiş değildirler. Aynı şekilde Filistin topraklanın petrol rezervlerinin Amerika’nın
petrol rezervlerinin yirmi katına eşit olmasından dolayı da tercih etmiş değildirler. Bilakis, Filistin Asya, Avrupa ve Afrika’dan gelen yolların birleşme
noktası, bütün dünya güçlerinin toplanma yeri olması ve dünyaya hükmetmede stratejik konuma sahip olması dolayısıyla tercih etmişlerdir.”
Yahudilere devlet kurmaları için başka yerler de teklif edildi. Uganda, Sina
Çölü, Doğu Afrika Ormanlıkları, Cavas Necşo Dağları gibi yerlerin yurt
edinilmesini isteyen bu gibi teklifler Yahudiler tarafından kabul ve destek görmemiştir. Vaizman İngiltere başbakanına: “Eğer Musa kendisi bile
Yahudileri Filistin’den başka bir yeri yurt edinmeye çağırmış olsaydı, bir
tek kişi peşinden gitmezdi” demişti. Yahudilerin hile ve desiseleri sonunda 29-31 Ağustos l897 tarihinde Bale Kongresi düzenlendi. İsviçre’nin
Bale şehrinde toplanan bu kongre, uluslararası siyonizmin ilk kongresidir. Kongreye, çağrılanlardan 204 delege katıldı. Delegeler yahudiler için
Filistin’de bir devlet kurulmasına karar verdiler. Theodor Hertzl bu devletin kuruluşu için en az beş yıl gerektiğini ileri sürdü ve: “Fakat elli yılı da
geçmeyecektir” dedi.
Sultan Abdulhamid ve Yahudilere Karşı tavırları
Yahudilerin Sultan Abdulhamid ile irtibatları, 1882 yılında Rusya’nın
Odesa şehrindeki Osmanlı konsolosluğuna Siyon Dostları Derneği’nden
bir heyetin Filistin’e yerleşmek isteği ile bir teklif götürmeleriyle başladı.
Sultanın cevabı son derece net idi: “Osmanlı İmparatorluğu ayakta kaldığı
sürece ben Yahudilerin Filistin’e yerleşmelerine müsaade etmeyeceğim”
Osmanlı hükümeti, ülkemize yerleşmek isteyen Yahudilere, kendilerine
Filistin’e ikamet etmeleri için izin verilmeyeceğini bildirir.’
164
Heyet arkasından heyet gönderen ve Sultan tarafından hep reddedilen
yahudiler iyice çılgına dönmüşlerdi. Hertzl, 1896 yılında Kudüs’te bir
yerleşim merkezi kurmalarına müsaade edilmesi için bir görüşmede bulundu. Su1tan ona: “İmparatorluk, bu işe muvafakat etmeleri mümkün
olmayan Osmanlıların mülküdür. Siz mallarınızı cebinizde saklayın” diye
cevap verdi. Bale Kongresi’nden sonra siyonist çalışmalar hız kazandı.
Bu durum Sultan Abdulhamid’i yahudi hacılarının Filistin’de üç aydan
fazla kalmalarını yasaklayan, kendilerine Filistin toprağına girmeleriyle
birlikte pasaportlarını teslim ederek girdikleri limandaki Bab-ı Ali gö-
revlisinden bir ikamet izini almaları mecburiyeti getiren ve belirlenen
süre içinde Filistin’den çıkmayanların zorla çıkarılmalarına hükmeden
ve İstanbul’daki bütün yabancı temsilci ve misyon şeflerine tebliğ edilen
meşhur kararını almaya zorladı. Sultan o zaman, vaktinde çıkmamaları
halinde çıkarılmalarının kolay olması için yahudiler adına kırmızı renkte ikamet belgesi çıkardı. Bunun için, yahudiler daha sonra imkan elde
etmeleri üzerine, sahipleri uluslararası havaalanlarında teftiş edilmeyen
diplomatik pasaportların kırmızı renkte olmasını sağlamaya çalışmışlardı.1901 yılında Sultan yahudilerin Filistin’de herhangi bir toprak parçası
satın almalarını yasaklayan karar çıkardı. Ancak Abdulhamid’in tahttan
indirilmesi ve ardından Birinci Dünya savaşının meydana gelmesi Batılı
emperyalist devletlerin Osmanlı devletini parçalayıp bölüşmeleri sonunda Filistin’in kaderinde bir inikâs oldu.
Haçlı seferleri sonunda gerçekleştirilen işgalden sonra ikinci büyük işgal
1918 yılında İngilizlerin Filistin topraklarına girmesiyle başladı. İngilizlerin bu topraklara girmekteki maksatları bölgede Yahudilerin bir devlet
kurmalarına imkan sağlamaktı. Nitekim dönemin İngiliz dışişleri bakanı
Arthur Belfour tarafından 1917’de yayınlanan ve “Belfour deklarasyonu”
olarak tarihe geçen belgede bu husus dile getirilmiştir. Söz konusu deklarasyonda şöyle deniliyordu:
“Haşmetli İngiliz kraliyet hükümeti, Filistin’de yahudi halkı için milli bir
devlet kurulmasını memnuniyetle karşılıyor. Bu gayeye ulaşmayı kolaylaştırmak için en değerli mesailerini harcayacaktır. Şurası açıkça bilinmelidir ki, haşmetli kral, Filistin’de bulunan yahudiler dışındaki milletlerin
dini ve medeni haklarına zarar verecek veya yahudilerin başka herhangi
bir ülkede elde ettikleri haklarını ve siyasi nüfuzlarını zedeleyecek hiçbir
şey yapmayacaktır.” Belfour (Arthur James) Vaadleri
Ekim 1917’de, yahudilere Filistin’de milli bir vatan verilmesine dair Rusyanın da müdahil olmasıyla Lenin vaadi buna eklendi. Belfour vadinden
üç ay sonra, Şubat 1918’de Fransa, 1922 yılında da Amerika ise resmi olarak bu va’di tasdik etti. Filistin topraklarının işgaliyle yahudilerin bölgeye
yerleştirilmesinin amaçlandığı 1916 tarihli Sykes - Picot Andlaşmasında
da dile getirilmişti. İngiltere, Fransa ve Rusya arasında imzalanan SykesPicot Anlaşmasında Filistin toprakları üzerinde bir Yahudi devleti kurdurulması için bu topraklara yahudilerin yerleştirilmesi karara bağlanmıştı.
Bundan maksat Yahudilerin o topraklara yığılmalarına imkan sağlamak
olduğundan İngiliz işgaliyle birlikte dünyanın değişik yerlerine dağılmış
olan yahudiler de çekirge surüleri gibi Kudüs’e ve civarına akın etmeye
165
başladılar. Bu akın dolayısıyla yahudilerin Kudüs’teki nüfusları hızla arttı.
Bu artışa mukabil olarak Belediye meclisinde de Müslümanlara altı, hıristiyanlara iki sandalye verilirken, yahudilere de dört sandalye verilmişti.
Sykes-Picot anlaşmasının uygulamaya geçirilmesin de ve İngilizlerin
Kudüs’ü işgal etmelerinde Şerif Hüseyin’in önemli rolü olmuştur. Şerif
Hüseyin, kendisine vadedilen “Arap yarımadası krallığı” karşılığında İngilizlerin Kudüs’ü ve çevresini işgal etmelerine yardımcı olmuştur. Sykes
- Picot anlaşmasının Filistin’le ilgili maddesinde: “Diğer ortakların ve
Mekke şerifinin onayı alındıktan sonra Rusya ile de olay tartışılarak bu
bölgede uluslararası bir yönetim kurulsun” diye karara varılması o zaman
Mekke şerifi olan Hüseyin’in ihanetteki rolünü açıkça ortaya koyuyordu.
Arapların bir kısmı I.Cihan Harbi’nde İngiltere’nin yanında yer alarak,
İngiltere’nin Şerif Hüseyin’e Arap topraklarının krallığını vereceği yolundaki vaadleri dolayısıyla Osmanlı Devletinin aleyhine dönmüşlerdi. Diğer
taraftan Fransa ile İngiltere, Osmanlı devletinin mağlup olması halinde
topraklarını aralarında paylaşmak üzere, Mayıs l9l6’da Sykes-Picot anlaşmasını imzaladıklarını yukarıda ifade ettik.İngiliz kuvvetleri 9 Kasım
1917 tarihinde Kudüs’e girdi ve taşıdığı kinlerini ortaya koyarak; “İşte
şimdi haçlı seferleri sona erdi” demec ve mesajını vererek emperyalist
emellerini ortaya koydu. Müslümanlar bu planlara karşı protestolar düzenlediler ve bu vaad hakkında: “Mülk sahibi olmayanın hak sahibi olmayana açıklaması” şeklinde sözettiler.
İngiltere, 1920 Temmuz ayının başlarında yahudi asıllı Herbert Samuel’i,
Filistin’e yüksek temsilci olarak göndermesinden sonra aynı yılın 24 Temmuz tarihinde Milletler Cemiyeti, Filistin’in İngiliz mandasına geçirilmesini kabul etti. Bunun üzerine Samuel Yahudileri Filistin’e göç etmeye çağırdı. Bu yetmiyormuş gibi Filistinlilerin topraklarını onlara hibe etmeye
başladı.
166
Filistin’e yerleşen yahudi sayısı her gün biraz daha artıyordu. Ayrıca fırsat
buldukça gösteriler düzenliyor ve Yahudi liderlerinin lehine propagandalar yapıyorlardı. Bu da kurulacak Yahudi devletinin zeminini hazırlıyordu.
Yahudiler planlarını her bir kademesi on yıl alacak şekilde birbirini izleyen
kademeler halinde gerçekleştirmeye doğru adımlarını sıklaştırıyorlardı.
İşte 1897 yılı Bale Kongresi, 1907 yılında yahudi göçüne imkan sağlamak
amacıyla Sultan Abdulhamid’i tahttan indirmek üzere gerçekleştirilen
Siyonist darbe, 1917 yahudiler için Filistin’de milli bir vatan kurulması
yolunda Lenin ve Belfour vaadlerinin açıklanması, 1927 yahudi yerleşim
merkezlerinin artırılması ve İngilizlerin bazı arazileri Yahudilere satması,
1937 yılında yahudiler düzenli askeri kuvvetler, çok sayıda silaha, zengin
teçhizata sahip terörist birlikleri oluşturmaya başlamaları, 1947 yılında
Birleşmiş Milletler teşkilatı Filistin’in bölünmesiyle ilgili kararını çıkarmaları, 1956 yılında Sina ve Gazze işgal edilmesi, l967’de büyük felaket
oldu. Mısır’da İslami Hareket’e yeni bir darbe vurulmasının ve Seyyid
Kutub ile arkadaşlarının idam edilmesinin arkasından Filistin’in tamamı, Golan ve Sina yarımadası işgal edilmesi, 1977 yılında Lübnan’a saldırı
gerçekleştirildi. Arkasından Camp David anlaşması gerçekleştirilmesi gibi
olaylar yahudilerin bölgedeki zulümlerinin açık örnekleridir.
Çok üzücü bir durum olmakla birlikte acı bir gerçek olarak Yahudi devleti,
uluslararası bir komplo ve emperyalist batı devletlerinin oyunları sonunda kuruldu. Ama bütün zorluk ve sıkıntılara rağmen olayın vahametini
müdrik bilinçli Müslümanların topraklarının gasbedildiğinin farkında
olarak bu devletin kurucuları olan bütün Batı devletlerini karşılarına almak suretiyle bu Siyonist harekete karşı mücadeleye başladılar. İşte bu
mücadele sonunda Filistin toprağı üzerinde birbirini izleyen savaşlarda
Müslümanlardan yaklaşık on milyon kişi şehid düşmüştür. Bu mücadele
süresince meydana gelen olaylardan bir kısmı olarak şunları zikretmemiz
mümkündür.
27 Şubat 1920 tarihinde Mescid-i Aksa’da kırk bin kişinin katıldığı bir
gösteri düzenlendi. Göstericiler bütün büyük devletlerin Kudüs’teki konsolosluklarına, Belfour deklarasyonunu ve yahudi göçünü protesto eden
bildiriler bıraktılar.
Mart 1920’de yahudilere karşı ilk silahlı eylem gerçekleştirildi. Metla’da
gerçekleştirilen eylemde yedi yahudi öldürüldü. Aynı yılın 27 Mart gününde Churchil Kudüs’ü ziyaret etti. Onu belediye başkanı Musa Kazım
el-Huseyni başkanlığında bir heyet protesto gösterisi ile karşıladı. Churchil: “İngiltere Belfour vadini aynen uygulamada kararlıdır” diye konuştu.
Mayıs ayı ortalarında üç bin kadar Arap Yafa yakınlarındaki Betah Tekfa yerleşim merkezine bir saldırı düzenledi. Meydana gelen çarpışma bir
hafta kadar sürdü. İngiliz tanklarının müdahalede bulunarak Araplara
karşı durmaları üzerine eylem sona erdi.
108 Müslümanın şehid olması, 75’inin yaralanması, 47 yahudinin öldürülmesi ve 146’sının da yaralanması ile sonuçlanan çarpışmalardan dolayı
el-Halil şehrinden Atâ ez-Zeyyir ve Muhammed Cumcum hakkında Safad
şehrinden de Fuat Hicazi hakkında idam kararı verildi. İdam kararları 17
167
Haziran 1930 tarihinde infaz edildi. 1929 yılının Ağustos ayının 16’sı ile
26’sı arasında meydana gelen Burak hareketinde 133 yahudi öldürüldü,
339 kişi yaralandı; Müslümanlardan da 116 kişi şehid oldu, 232 kişi de yaralandı. Filistin mücadelesinde önemli bir adım olarak İlk İslam Kongresi,
H. 27 Receb 1350 (M. 1931) tarihinde Hacı Emin el-Huseyni başkanlığında toplandı. 1933 Ocak ayında Filistin’in her tarafında İngiltere’nin protesto edildiği büyük eylemler gerçekleştirildi. 1935 yılında Filistin’in ileri
gelenlerinden 500 kişinin katıldığı bir kongre daha düzenlendi. Kongrede
yahudilere arazi satmanın yasak olduğuna dair bir karar çıkarıldı. 1921yılından beri büyük gayretlerle yapılan çalışmalar meyvasını vermeye başlamıştı. Filistin mücadelesinin sembol isimlerinden İzzeddin el-Kassam
yeni bir nesil yetiştirmek için bütün gücüyle çalışmağa başladı. El-Kassam
yetiştirdiği gençleri siyonistlere karşı cihada teşvik ediyordu. Toplam iki
yüz kişiden meydana gelen bir grup oluşturdu ve bu gençleri Filistin’in her
tarafına yahudi yerleşim merkezlerine karşı mücadele etmek üzere dağıttı. Kendisi aynı zamanda Hayfa Müslüman Gençler Cemiyeti’nin lideriydi
ve İstiklal Camisinde ders veriyordu. 1935 yılının Kasım ayının 20’sinde
Cenin yakınlarındaki Yabed tepelerine çıktı İngiltere onun üzerine askeri
birlik gönderdi. Kassam, arkadaşlarından bazıları ile birlikte şehid edildi.
168
Üstad Hasan el-Benna kardeşi Abdurrahman’ı, İzzettin el-Kassam ile irtibat kurması için göndermişti el-Kassam, daha önce Hasan el-Benna ile
Kahire’de karşılaşmıştı. Wl-Kassam şehid edilmesinin Filistin halkının
gönlünde direniş şuurunun uyanmasında büyük etkisi oldu. Müslümanlar el-Kassam ile iki arkadaşının cesedini beş kilometre mesafe boyunca
taşıdılar. Filistin’in çoğu camilerinde, 22 Kasım 1935 tarihinde onun için
gıyabi cenaze namazı kılındı. El-Kassam bundan sonra cihad için bir sembol, kahramanlık ve direniş için bir örneği oldu.Ekim 1936’da meydana
gelen hareket mücadele tarihinde en uzun boykot eylemi oldu. İngiltere,
boykotu kırmak için yahudilerle birlikte altmış bin İngiliz askerini savaşa soktu. Ancak başarılı olamadı. Sonunda Filistin halkını oyuna getiren
Arap ülkelerini araya soktu. İsra ve Mirac gecesinde şu bildiri yayınlandı: “Filistin’de devam etmekte olan durumdan dolayı son derece üzüntü
duymaktayız. Biz, Arap kralları olan kardeşlerimizle ve Emir Abdullah ile
ittifaken sizi, dostumuz İngiltere hükümetinin iyi niyetlerine güvenerek
sakin olmaya ve kan akıtılmasını durdurmaya çağırıyoruz.” Boykot silahlı cihadla birlikte yürütülüyordu. Filistinlilere Suriye’den, Lübnan’dan ve
Irak’tan da mücahitler katılmıştı. Mücahitlerin liderliğini Fevzi Kavukçu
Yapıyordu. Boykot esnasında 25 Nisan 1936 tarihinde Kudüs Müftüsü
Hacı Emin el-Huseyni’nin başkanlığında Yüksek Arap Konseyi oluştu-
ruldu. Bu ilim adamı olayların getirdiği sıkıntılar karşısında gevşemeyen
ve sıkıntılı geçen yıllarda azmi kırılmayan sabırlı bir ilim adamıydı. Batı
Kudüs’ün Yahudiler Tarafından işgal edilmesi.
1948 ‘de siyonist İsrail devletinin kurulmasıyla birlikte Kudüs’ün Batı
kesimi işgal yönetiminin eline geçti. Bu işgal Siyonistlerin askeri başarılarıyla değil bazı çevrelerin ihanetleri ve Birleşmiş Milletler’in birtakım
siyasi oyunlarıyla gerçekleşmiştir.1947’de siyonistlerle Araplar arasında
ortaya çıkan sürtüşmelerde işgalci İngiliz yönetimi kendini sözde hakem
tayin ederek anlaşmazlıkları barışçı yollardan çözüme kavuşturma iddiasıyla bilinen hile ve desiselerine devam etti. Fakat, bu hakemlik olayında
Kudüs şehri görüşmelerin dışında tutuldu ve İngiliz yönetimi şehri kendi
inisiyatifine aldığını bildirdi. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu İngilizlerin
tamamen siyonistlerin lehine olan hakemliklerini kabul ederek 29 Ekim
1947’de Filistin topraklarının yahudilerle Araplar arasında bölünmesine
dair kararını çıkardı. Bu kararda Kudüs ve çevresine ise özel bir uluslararası statü verilecekti. Karar aynı zamanda şehri yahudilerle Müslümanlar
arasında ikiye bölüyor ve bu iki kitleyi ekonomik olarak birleştiriyordu.
Görünüşte Kudüs ve çevresine özel uluslararası statü vermenin gayesi buralardaki kutsal yerlerin korunması ve dini okulların kurulması ve
isteyenlerce serbestçe dolaşılmasına imkan sağlanması gibi tasarılardı.
Asıl amaç ise buralarda yahudilerin etkinliklerinin ve hakimiyetlerinin
güçlendirilmesi için gerekli zeminin hazırlanmasıydı. Bir müddet sonra
meydana gelen gelişmeler bu sinsi amacın gerçek yüzünü ortaya çıkardı.
Müslümanların Birleşmiş Milletler teşkilatının Kudüs’le ilgili hain ve sinsi emeller taşıyan bu kararını kabul etmeleri asla mümkün değildi. İngiliz
işgal güçlerinin çekilmesinin ardından Müslümanlarla Yahudiler arasında
fiili çatışmalar başladı. Siyonistler çatışmalarda Kudüs’ü ilk hedef seçmişlerdi. Kudüs ve çevresindeki sivil Müslümanların gözlerini korkutmak
ve onları göçe zorlamak amacıyla onlara yönelik korkunç katliamlar gerçekleştiriyor ve saldırılarında daha çok sivilleri hedef alıyorlardı. 9 Nisan
1948’de İrgun terör örgütünce gerçekleştirilen ve bir köy halkının topluca
imha edildiği Deyr Yasin katliamı İngiliz ve Yahudilerin emellerini ortaya
koyuyordu. Bu terör örgütünün o zamanki lideri daha sonra İsrail başbakanı olan Menahem Begin’di. Bir diğer yahudi terör örgütü Haganah da
5 Ocak 1948’de Batı Kudüs’te Müslümanlara ait Semiramis Oteli’ni kundaklayıp 26 kişinin yanarak ölmesine sebep oldu. Siyonist çeteler bazen
öldürdükleri, yaraladıkları ve esir ettikleri Müslümanları kamyonlara doldurarak şehirde dolaştırıyor ve bu kutsal şehri terketmek istemeyen Müs-
169
lümanlara yönelik olarak: “Eğer burayı terketmezseniz sizin de sonunuz
böyle olacak” şeklinde anonslar yapıyorlardı. Bu katliamlar doğal olarak
sivil Müslümanların gözlerini korkutuyordu. Böylelikle Müslümanlar siyonist terör örgütlerinin vahşice saldırılarından canlarını kurtarabilmek
için göç etmek zorunluluğunu görüyorlardı. Maalesef bu göçler Yahudilerin işine yarıyordu. İşgal kuvvetlerinin kurucularından olan Ben Gurion Müslüman göçüne olan sevincini 7 Şubat 1948 tarihli konuşmasında
şu şekilde dile getirmişti: “Haçlı saldırılarından beri Kudüs hiç bu kadar
yahudilere ait bir yer olmamıştı. Batı Kudüs’te dolaşıyorum ortalıkta hiç
Müslüman göremiyorum.” Ama bütün bu olup biten menfiliklere rağmen
Müslümanlardan bir kesim mücadelesine devam ediyordu.
Müslüman milislerin siyonistler karşısında başarılı bir mücadele gerçekleştirmeleri ve Kudüs’ün tamamını siyonist işgal güçlerinin elinden
kurtarma noktasına gelmeleri üzerine Birleşmiş Milletler, 15 Mayıs
1948’de ani bir ateşkes ilan etti. Bu ateşkesin amacı siyonistlerin yeniden güç kazanmalarına imkan sağlamaktı. Birleşmiş Milletlerin arabuluculuk ve ateşkes uygulamaları dolayısıyla ortaya çıkan zaman fırsatından yararlanan siyonistler şehrin Batı kesimindeki konumlarını
güçlendirdiler. Sonra yine Birleşmiş Milletler’in oyunlarıyla şehrin güç
dengelerine göre yahudilerle Müslümanlar arasında paylaştırılması ve
böylece Batı kesiminin yahudilere Doğu kesiminin ise Müslümanlara
bırakılması kararlaştırıldı.
170
Siyonist işgalciler, Birleşmiş Milletler oyunlarıyla ve hileleriyle Batı
Kudüs’ü ele geçirmeleriyle birlikte şehrin bu kesiminde yoğun bir
“yahudileştirme” çalışmaları başlattılar. Bu amaçla ilk iş olarak Arap
nüfusu göçe zorlamak için çeşitli uygulamalara başvurdular. Bu uygulamalardan etkilenenler sadece Müslümanlar değildi. Hıristiyan asıllı
Araplar da bu uygulamalardan nasiplerini aldılar. İşgal yönetimi, göçe
zorlananların arazilerini yahudilere peşkeş çekerek yahudi nüfusu
artırmak amacıyla 31 Mart 1950’de “Sahipsiz Mülk Kanunu” adında
bir kanun çıkardı. Kanun çeşitli insanlık dışı uygulamalar, işkenceler, haksızlıklar yüzünden yurtlarını terketmiş insanların arazilerini
“sahipsiz arazi” olarak kabul ediyor ve bu araziler üzerindeki tasarruf
hakkını siyonist işgal devletinin inisiyatifıne veriyordu. İşgal kuvvetlerinin baskıları yüzünden Batı Kudüs’te yaşayan Müslüman ve hıristiyanlardan 70 bin kişi vatanlarını terkederek başka yerlere göç etmek
zorunda kalmıştı. Bu araziler Batı Kudüs ve civarındaki arazilerin üçte
ikisini oluşturuyordu.
1967 Haziran Savaşı’na kadar Doğu Kudüs, Ürdün’ün denetimindeydi. İsrail işgal yönetimi 1967 Haziran Savaşı’nda Arap yönetimlerin
ihanetleri sayesinde Doğu Kudüs’ü de işgal etmeyi başarmış ve böylece şehrin her iki yakasını birden ele geçirmiş oluyordu. Yahudiler 5
Haziran 1967’de Mısır’a saldırıya geçtiğinde doğudaki Arap ülkeleri
İsrail’e yönelik bir saldırı başlatsalardı işgal yönetiminin kıpırdanma
imkânı bile kalmazdı. Ancak böyle bir hareket gerçekleşmeyince işgalciler önce Mısır’a saldırarak Gazze bölgesini ve Sina yarımadasını ele
geçirdiler ve daha sonra Ürdün ve Suriye’ye yönelerek Batı Yaka, Doğu
Kudüs ve Golan Tepeleri’ni işgal ettiler. Bütün bu tarihi gerçekler aslında Kudüs’ün siyonistler tarafından işgal edilmemiş, Müslümanların
başına musallat edilen hain yöneticiler tarafından onlara teslim edilmiş olduğunu ortaya koyuyordu.
171
‫‪PROF. DR. JEMİLE ŞANTİ‬‬
‫‪CV‬‬
‫‪Filistin, Gazze’de yaşamaktadır. Parlamento’da HAMAS milletvekili olup,‬‬
‫‪İslami hareketlerin kadın kollarında uzun yıllar hizmetler vermiştir. Aka‬‬‫‪demik kimliğinin yanı sıra sivil toplum alanında da aktif çalışmalarda yer‬‬
‫‪almaktadır. Dünya Müslüman Hanımlar Forumu üyesidir.‬‬
‫بسم اهلل الرمحن الرحيم‬
‫آثار احلرب الصهيونية على املرأة الفلسطينية يف غزة‬
‫‪:‬مقـدمــة‪:‬‬
‫لقد مثلت املرأة الفلسطينية منوذجًاُ يعتُد به يف تاريخ القضية الفلسطينية املعاصرة للتحرر وبناء‬
‫الوطن‪ ،‬وهي على ما تتصف به كأم وزوجة وربة بيت إال أهنا استطاعت أن تضع بصمة‬
‫خاصة يف ظل احملن اليت عاشتها القضية الفلسطينية يف القدمي واحلديث‪ ،‬وقد شاركت املرأة‬
‫جمتمعها الفلسطيين يف اجلهاد والبناء من أجل مستقبل وطنها وأجياهلا‪ ،‬إال أن هذا الدور الثقيل‬
‫الذي محلته من خالل مشاركتها املباشرة يف البناء‪ ،‬أو وقوفها سدًا متينًا للرجال تربية وحتفيزًا‬
‫يف ميادين املقاومة جعلها متخلية عن كثري من أساسيات احلقوق العامة للمرأة مقابل اهلدف‬
‫العام واألمسى لوطنها‪ ،‬ومل تكن فيه غارسة بذرة البناء فحسب‪ ،‬وإمنا كانت حاملة للمعول‪،‬‬
‫ودافعة للثمن يف النكبات وامللمات‪ ،‬حيث تعرضت عشرة آالف امرأة فلسطينية لالعتقال‬
‫منذ العام ‪ 1967‬ومازال بعضهن حىت اللحظة تتلظاها نريان السجون( زنزانة ‪)2008 ،‬؛إضافة‬
‫إىل األحكام اجلائرة حبق بعضهن واليت تتجاوز أحكام بعدة مؤبدات باإلضافة إىل أكثر من‬
‫مائة ألف مصابة‪ ،‬و”‪”484‬شهيدة خالل انتفاضة األقصى قبل احلرب األخرية على غزة(‬
‫جرادات‪ )2008،‬بينما عدد شهيدات احلرب على غزة حىت تاريخ‪ 2009/1/18‬بلغ “‪ ”120‬شهيدة‬
‫( وزارة الصحة الفلسطينية ‪. ،‬‬
‫أما فيما خيص احلرب األخرية على غزة وهي ما عرفت حبرب الفرقان يف الفترة‬
‫(‪2008/12/27‬ـ‪ )2009/1/18‬وملدة ‪ 23‬يومًا‪ ،‬كان عدوانًا كارثيًا على الشعب الفلسطيين‬
‫يف غزة التسامه بالعنف من حيث استخدام أعىت األسلحة الربية واجلوية والبحرية مبا فيها‬
‫األسلحة احملرمة دوليًا ضد شعب يعيش حماصرًا يف أرض مساحتها ال تتجاوز ‪365‬كم مربع‬
‫معروفة بكثافتها السكانية العالية( حوايل ‪3881‬فرد يف كم مربع)‪ ،‬لقد خلَّفت احلرب أكثر‬
‫من ‪ 1300‬شهيد‪ ،‬وإصابة أكثر من ‪5000‬جريح باإلضافة إىل تدمري أكثر من ‪5000‬مبىن سكين‬
‫‪172‬‬
‫تدمريًا كام ً‬
‫ال وأكثر من ‪17000‬منزالً تدمريًا جزئيًا‪ ،‬وقد بلغ عدد الشهداء من األطفال‬
‫و ‪ 120‬امرأة ومازال من الصعب لغاية اآلن حتديد الرقم الدقيق بسبب استمرار احلصار ومنع‬
‫خروج اجلرحى لتلقي العالج‪.‬‬
‫‪412‬‬
‫* معاناة املرأة أثناء احلرب‪:‬‬
‫لقد عانت املرأة كثريًا خالل احلرب الشرسة على غزة شأهنا شأن كافة أفراد اجملتمع الغزي‬
‫فعدم االستقرار‪ ،‬وعدم اإلحساس باألمان والتعرض الدائم للخطر وفقدان األبناء واألحبة‬
‫والزوج واألقرباء والكوارث اجملتمعية الناجتة من االعتداءات الصهيونية املتكررة‪ ،‬ترك أثرًا‬
‫سلبيًا يف كل جوانب حياة املرأة الفلسطينية من شخصية وأسرية واجتماعية واقتصادية‬
‫وسياسية‪.‬‬
‫لقد خلفت هذه احلرب الشرسة آثارًا نفسية واجتماعية واقتصادية وتربوية وصحية على‬
‫املرأة‪ ،‬فالتشرد وفقدان السكن‪ ،‬وعدم الشعور باألمن بسبب القصف والتجريف واهلدم‪،‬‬
‫وتقطع أوصال احلياة العادية لألسرة املفاجئ‪ ،‬وفقدان األحبة سواء باألسر أو باالستشهاد‪،‬‬
‫واالضطرار للتعامل مع أبناء أو أزواج وأخوة معاقني ومرضى والتعرض للعوز بسبب الزوج‬
‫أو األخ أو األب غري القادر على إعالة األسرة‪ ،‬مجيعها خلَّفت وراءها أعراضًا هلا تأثري على‬
‫املرأة‪ ،‬على وظائفها وأدوارها‪.‬‬
‫* طبيعة املشكلة‪:‬‬
‫تكمن املشكلة يف حجم التحدي الذي تعانيه املرأة الفلسطينية يف ظل االحتالل من جهة‬
‫ويف ظل ضغوط احلياة من جهة أخرى‪ ،‬كما أن املرأة كرافد رئيس للبقاء واالستمرار مهدِد‬
‫معنويًا وجسديًا عرب سياسات االحتالل وعليه فمشكلة واقع املرأة الفلسطينية تتعقد فيها‬
‫مشكلة الوطن بصورة مترابطة‪ ،‬ويف ظل هذا الواقع بدت احلاجة لكل جهد خملص يساهم يف‬
‫تضميد اجلراح والسمو على مصاهبا‪ ،‬والعالج املوضوعي املؤثر ملخلفات تلك احلرب الغامشة‬
‫عليها‪.‬‬
‫وحتاول هذه الورقة اإلجابة على األسئلة اآلتية‪:‬‬
‫• ما اآلثار الصحية والنفسية واالجتماعية واالقتصادية والتعليمية اليت خلفتها احلرب على‬
‫املرأة الفلسطينية بغزة‪.‬‬
‫‪173‬‬
‫• ما املقترحات والتوصيات اليت تساعد املرأة الفلسطينية بغزة نفسيًا واجتماعيًا واقتصاديًا‬
‫وصحيًا ودعم صمودها‪.‬‬
‫أوالً ‪ :‬اآلثار الصحية‪:‬‬
‫شهادة األطباء « ما شهدناه يف غزة كارثة صحية»‪ ،‬حيث تنوعت اإلصابات ما بني شظايا‬
‫يف مجيع اجلسم إىل إصابات يف أجزاء خمتلفة إىل حاالت بتر لألطراف وحروق وإصابات‬
‫عيون‪.‬‬
‫حالة اخلدمات الصحية‪:‬‬
‫‪ -‬كان هناك اضطراب يف تقدمي اخلدمات الصحية لألم والطفل بسبب الوضع األمين وتضرر‪15‬‬
‫مستشفى و‪ 41‬مركز صحي تابع إما لوزارة الصحة األونروا أو املنظمات غري احلكومية‪.‬‬
‫ تقطعت متابعة احلمل ومن بينهن حاالت احلمل اخلطر مما عرض ك ً‬‫ال من األم واجلنني‬
‫للخطر‪.‬‬
‫ كثري من املواليد مل َّ‬‫يطعموا عند الوالدة حسب جدول التطعيم فكان هناك ختوف من‬
‫انتشار أوبئة وهو الذي مل حيدث حبمد اهلل بسبب التغطية العالية جدًا واليت تصل إىل ‪97%‬‬
‫وأكثر أحيانًا يف األوقات السابقة للحرب مما جيعل معظم األطفال اآلخرين حمصنني ضد‬
‫األمراض املعدية‪.‬‬
‫ إغالق بعض العيادات‪ ،‬عدم توفر وقود للمولدات‪ ،‬وصعوبة التنقل‪ ،‬كل ذلك أدى إىل‬‫نقص يف توفر الطعام الالزم يف بعض العيادات‪.‬‬
‫ عمليات حتويل احلاالت املزمنة العاجلة إىل اخلارج كمرضى الكلى والسرطان تقلصت‬‫بسبب األولوية اليت أعطيت ملصايب احلرب‪.‬‬
‫ زيادة عدد حاالت اإلجهاض بنسبة ‪ 31%‬يف املستشفيات‪.‬‬‫ زيادة وفيات املواليد وساعد على ذلك انقطاع التيار الكهربائي بصورة متكررة‪.‬‬‫ مت الطلب من السيدات الاليت وضعن محلهن يف املستشفى مغادرهتا بعد ‪30‬دقيقة فقط من‬‫الوضع حىت يكون باالستطاعة توفري أسِّرة شاغرة جاهزة الستقبال حاالت جرحى اهلجوم‬
‫اإلسرائيلي حىت يف قسم الوالدة مما عرض كثري من النساء ملشاكل ما بعد الوالدة‬
‫‪174‬‬
‫عدد اإلصابات‬
‫النسبة‬
‫م‬
‫نوع اإلصابة‬
‫‪44%‬‬
‫‪1‬‬
‫شظايا يف مجيع أحناء اجلسم‬
‫‪2315‬‬
‫‪2‬‬
‫إصابات يف الرأس والرقية‬
‫‪815‬‬
‫‪15%‬‬
‫‪3‬‬
‫إصابات يف األطراف‬
‫‪615‬‬
‫‪12%‬‬
‫‪4‬‬
‫إصابات اجلهاز العصيب‬
‫‪321‬‬
‫‪6%‬‬
‫‪5‬‬
‫إصابات األطراف العلوية‬
‫‪303‬‬
‫‪6%‬‬
‫‪6‬‬
‫استنشاق غاز‬
‫‪6‬‬
‫‪5%‬‬
‫‪7‬‬
‫إصابات يف الصدر‬
‫‪162‬‬
‫‪3%‬‬
‫‪8‬‬
‫إصابات يف الظهر‬
‫‪143‬‬
‫‪3%‬‬
‫‪9‬‬
‫إصابات يف البطن‬
‫‪117‬‬
‫‪2%‬‬
‫‪10‬‬
‫بتر أطراف‬
‫‪78‬‬
‫‪1%‬‬
‫اآلثار التعليمية‪:‬‬
‫رسالة إىل العامل الفتات أمساء الشهداء من الطالب اليت شغلت مقاعدهم املدرسية الفارغة‪.‬‬
‫ظروف فاق تعقيدها إدراك الطلبة الذين استخدمت مدارسهم كمراكز إيواء للجيش‬
‫‪o‬‬
‫اإلسرائيلي الغادر‪ ،‬وشاهدوا مدارسهم األخرى تدمر تدمريًا كام ً‬
‫ال أو جزئيًا‪ ،‬وملسوا مهجية األعداء‬
‫اليت مل تترك شئ إال ودمرته‪ ،‬فباإلضافة إىل أن املسرية التعليمية قد توقفت كليًا أثناء فترة احلرب فقد‬
‫مت تدمري “‪ 71‬مدرسة” من مدارس القطاع ما بني تدمري كامل ‪ %5‬وجزئي ‪ ،%15‬مبعىن قصفت‬
‫بعض الغرف الصفية واملختربات العلمية وخمتربات احلاسوب والسالمل واألثاث وباقي املدارس تعرضت‬
‫لتهشيم كلي للزجاج كذلك تدمري البنية التحتية يف املدارس من مياه وصرف صحي‪.‬‬
‫‪175‬‬
‫‪ o‬حىت اجلامعات مل تسلم من القصف فقد تعرضت اجلامعة اإلسالمية لقصف مهجي‪.‬‬
‫‪ o‬سيطرت قوات االحتالل أثناء احلرب على عشرات املدارس وحولتها إىل ثكنات عسكرية‬
‫ضاربة بقدسية التعليم وأمهيته عرض احلائط وهذا ليس غريب عن تلك الزمرة املتوحشة‪.‬‬
‫‪ o‬بلغ عدد الشهداء من الطلبة أعلى مستوى حمافظات غزة‪ 164‬شهيدًا وشهيدة بلغت‬
‫اإلعاقات يف صفوف الطلبة ما بني إعاقات حركية وبصرية ومسعية‪ 1032‬إعاقة وبلغ عدد‬
‫اجلرحى من الطالب ‪459‬طالب‪ ،‬هذا باإلضافة إىل تشريد ما يزيد عن ‪12‬ألف أسرة‪ ،‬بلغت‬
‫اإلصابات يف صفوف أباء وأمهات الطلبة‪2011‬أب وأم منهم ‪516‬أم أصيبوا يف العدوان‬
‫على غزة‪.‬‬
‫‪ o‬خلف ذلك العدوان البشع آثارًا نفسية جسيمة وكان الطالب خاصة األطفال واملراهقني‬
‫منهم من أشد الفئات تأثرًا وذلك لقلة خربهتم املعرفية وحمدودية آليات التكيف املتوفرة لديهم‬
‫وهذا ما فسر ظهور أعراض ما بعد الصدمة فهناك ما يزيد عن مخسمائة حالة تعاين من «‬
‫خوفـ قلق ـ توترـ حركة شديدةـ تعلق بالوالدينـ تبول ال إرادي ـ ظهور أعراض‬
‫اكتئاب»‪.‬‬
‫* اآلثار االقتصادية‪:‬‬
‫قبل البدء يف دراسة هذه اآلثار من املهم التعريج قلي ً‬
‫ال على واقع االقتصاد الفلسطيين قبل‬
‫احلرب‪.‬‬
‫‪ o‬كان يعاين االقتصاد الفلسطيين ضعفًا يف املوارد املادية إال أنه غين باملوارد البشرية اليت تعاين‬
‫من معدالت عالية من البطالة وإن كنا نعوِّل عليها يف إحداث البنية التحتية املستدامة‪ ،‬فإن‬
‫سواء بعد سوء‬
‫حالة االقتصاد الفلسطيين والذي يتبع االقتصاد اإلسرائيلي تبعية مطلقة يزداد ً‬
‫وخصوصا بعد اتفاقية باريس حيث تعاملت السلطات اإلسرائيلية مع االقتصاد الفلسطيين‬
‫كرهينة خلدمة خمططاهتا السياسية‪.‬‬
‫‪ o‬إذا اعتربنا السياسات اإلسرائيلية واحلصار اخلانق الذي استمر لسنوات بأهنا املؤثر اخلارجي‬
‫األول فإن املساعدات الدولية بشقيها «القروض واملنح» لعبت دور املؤثر اخلارجي الثاين على‬
‫أداء االقتصاد الفلسطيين‪.‬‬
‫‪176‬‬
‫‪ o‬ارتفاع معدالت البطالة ومستويات التضخم بسبب اإلغالق واحلصار اليت اتبعتها إسرائيل‬
‫جبانب السيطرة على املعابر واحلدود استهدافها للقطاعات اإلنتاجية الفلسطينية‪.‬‬
‫‪ o‬حجم التمويل الدويل ال يصل إىل احلد املطلوب الذي ميكنه تعويض اخلسائر الناجتة عن‬
‫احلصار أو إعمار الدمار الكبري الذي أحدثته اآللة اإلسرائيلية‪.‬‬
‫‪ o‬ازدادت معدالت الفقر بنسبة ‪.85%‬‬
‫‪ o‬مصادرة األراضي وتدمري املنازل يؤثر بشكل مباشر على املرأة حيث تؤدي إىل خسارة‬
‫مصدر عيش أساسي‪.‬‬
‫‪ o‬قدرة النساء االقتصادية والشرائية تأثرت بشكل كبري‪.‬‬
‫‪ o‬نوعية الطعام اليت تتناوله العائلة الواحدة اخنفضت بنسبة ‪.38%‬‬
‫‪ o‬كمية الطعام اليت تتناوهلا العائلة الواحدة اخنفضت بنسبة‪.55%‬‬
‫‪ o‬كمية اللحوم بنسبة ‪ ،62%‬الفواكه ‪ 62%‬األلبان واألجبان‪.47%‬‬
‫هناك صعوبات مجة تواجهها العائلة وخاصة املرأة يف تدبري الطعام للعائلة‪.‬‬
‫‪ 27%‬من العائالت لديها شهيد‪.‬‬
‫‪ o‬معظم الشهداء معيلني لألسر‪ 64% ،‬شخص خسر عمله نتيجة الوضع السياسي‪،‬واحلصار‬
‫الظامل على غزة‪.‬‬
‫‪ o‬فبالتايل زادت نسبة معيالت األسر‪.‬‬
‫ومن هنا فإن املرأة الفلسطينية قد تعلمت من األيام الثقال اليت مرت هبا أن ُتؤمِن أسرهتا‬
‫اقتصاديا وبطرق شىت‪.‬‬
‫‪177‬‬
‫بعد احلرب زادت نسبة الشهداء بالتايل زادت نسبة معيالت األسر بشكل أكرب وال فرص‬
‫للعمل متوفرة‪.‬‬
‫ويشار إىل أن أوسع دمار شهدته حمافظات غزة يف هذه احلرب‪ ،‬فقد طال الدمار املنشآت‬
‫االقتصادية واليت كانت تعاين من تعطل أعماهلا بسبب عدم وجود املواد اخلام أو قطع الغيار‬
‫‪....‬اخل بسبب احلصار على غزة‪ ،‬فقد مت تدمري‪:‬‬
‫ ‪ 21‬منشأة مت تدمريها( كافترييات ـ فنادق ـ منتجعات سياحية)‪.‬‬‫ ‪ 121‬ورشة صناعية وجتارية بشكل كلي‪.‬‬‫ ‪ 200‬ورشة بشكل جزئي‪.‬‬‫ وقد مت تدمري مصانع الباطون ومصنع العصري الوحيد‪ ،‬وقد مت جتريف آالف الدومنات من‬‫األراضي الزراعية‪.‬‬
‫كيف واجهت املرأة الفلسطينية كل هذه التحديات االقتصادية‪:‬‬
‫إن املرأة الفلسطينية من النوع املاهر اقتصاديا ‪ ،‬حيث األسر عندنا وبسبب ظروف االحتالل‬
‫‪ ،‬تعودت على املخزون البييت ‪ ،‬والذي عن طريقه تواجه كل التحديات والصعوبات اليت‬
‫متر هبا هذا و كان له الدور األكرب يف ثبات اجملتمع الفلسطيين وحتمله للحصار والذي طال‬
‫ليتعدى سنتني‪.‬‬
‫ فاألسر الفلسطينية معلوم أهنا حتتفظ مبخزون من املأكوالت اجملففة واحملفوظة أو املخللة‬‫لفترات طويلة وقسوة األيام علمتها ذلك‪.‬‬
‫ كذلك حتتفظ األسر مبخزون دقيق لصنع اخلبز البييت‪.‬‬‫ معظم األسر الفلسطينية تتقن تربية احليوانات والطيور مما يوفر منتج حلوم ذايت تعتمد عليه‬‫يف أوقات الشدة‪.‬‬
‫‪178‬‬
‫ صناعة األلبان واألجبان بيتيًا‪.‬‬‫ زراعة أي مساحة حول البيت واالستفادة منها ‪ ،‬وكذلك أسطح املنازل‪.‬‬‫ إن املرأة الفلسطينية بعد أن تستنفذ كل أسباهبا هي واثقة بأن اهلل سبحانه وتعاىل أوالً و‬‫آخرًا لن يتخلى عنها‪.‬‬
‫ إن النساء يف غزة يتحدثن عن أيام احلرب ‪ ،‬ويتعجنب كيف أن اهلل سبحانه وتعاىل قد ستر‬‫أهل غزة وأنزل عليهم الربكة يف مأكلهم ومشرهبم ‪ ،‬وحتكي النساء أهنا كانت حتسب ألف‬
‫حساب ليوم غد ‪ ،‬ولكنها وجدت أن الرزق يأيت من حيث الحتتسب ‪ ،‬وهذه بركة اهلل على‬
‫أهل غزة من حيث اليدرون‪.‬‬
‫ هكذا حتدًت املرأة الفلسطينية يف غزة أيام احلرب الشرسة ‪ ،‬كما سبق وأن حتدَت أيام‬‫احلصار الظامل‪.‬‬
‫اآلثار النفسية‪:‬‬
‫ملعرفة اآلثار النفسية على املرأة جراء احلرب على غزة مت إجراء دراسة ميدانية استطالعية‬
‫يف منطقة مشال غزة ألهنا املنطقة األكثر تعرضًا للعدوان والدمار خالل فترة احلرب وقد مت‬
‫استخدام املنهج الوصفي التحليلي الذي يصف الظاهرة كما هي يف الواقع ويعرب عنها تعبريًا‬
‫كميًا وكيفيًا للوصول إىل استثناءات وتعميمات تساعد يف تطوير الواقع املدروس‪.‬‬
‫وقد مت استطالع عينة عشوائية من النساء من خمتلف األعمار يف تلك املنطقة « مشال غزة»‬
‫بعد مرور شهر على العدوان‪.‬‬
‫وقد بينت نتائج الدراسة وجود عدد من املشكالت اليت ظهرت بسبب احلرب األخرية على‬
‫غزة وميكن تلخيص اآلثار حسب نسبة حدوثها‪:‬‬
‫‪179‬‬
‫• الشعور باحلزن واألسى والبكاء‪ :‬نتيجة رؤية املشاهد املؤملة والوضع املأساوي لألصدقاء‬
‫واجلريان ومل يكن هذا احلزن واألسى داال على السخط من قضاء اهلل وإمنا كان فعال عزيزا ال‬
‫ميلك اإلنسان دفعه يف مثل هذه الظروف الصعبة وقد قال رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم»‬
‫إن اهلل ال يعذب بدمع العني وال حبزن القلب ولكن يعذب هبذا وأشار إىل لسان ـ أو يرحم»‬
‫البخاري‪1242‬ومسلم‪ ،924‬وهنا نذكر مواقف حدثت مع الرسول عليه السالم ملا مات ابنه‬
‫إبراهيم دمعت عيناه وبكى رمحة له وقال « تدمع العني وحيزن القلب وال نقول إىل ما يرضي‬
‫ربنا وإنا بك يا إبراهيم حملزونون»‪.‬‬
‫• الشعور بالغضب وازدحام األفكار وكثرة النسيان‪ :‬وهذا يعود إىل‪:‬‬
‫ طبيعة الدور امللقى على املرأة الفلسطينية فلها مكانتها اخلاصة داخل األسرة وخاصة إذا‬‫كانت متزوجة ولديها أطفال فهي األم واملربية والراعية األساسية للشئون املنزلية وهي فوق‬
‫ذلك مصدر الرعاية واحلنان للزوج واألبناء‪،‬كل هذه األدوار ترتب عليها شعور املرأة الدائم‬
‫بأهنا مسئولة عن أي شيء حيدث ألي فرد من العائلة وهذا يعين أهنا « حتمّل نفسها فوق‬
‫طاقتها من املهم أن نذكر أن ‪ 48.8%‬من جممل السكان يف غزة هم من األطفال من الفئة‬
‫العمرية(‪.)14-0‬‬
‫ شعور املرأة باحلرية أمام األطفال وخاصة أهنا املسئولة عن محايتهم وهي غري قادرة على‬‫محاية نفسها‪ ،‬هذا الشعور أثر عليها بشكل كبري وجعلها عصبية يف كثري من األحيان إضافة‬
‫إىل القيام بردود أفعال غري عادية ألنشطة عادية يقوم هبا األطفال‪ ،‬وقد بينت الدراسات وجود‬
‫ارتباط بني الصحة النفسية لألطفال والصحة النفسية لألم فكلما تأزمت األم تأزم الطفل‪.‬‬
‫ شعور املرأة بالعجز أحيانا إذا كان لديها طفل أو زوج مريض حيتاج إىل رعاية صحية‬‫خاصة وهذا يف حاالت األمراض املزمنة والصعبة‪.‬‬
‫ اضطرار املرأة إىل ترك بيتها وكل ما متلك بعد تعرضه للقصف الكلي أو اجلزئي أو حىت‬‫التهديد‪ ،‬هذا كله أثر على نفسيتها وزاد عليها األعباء احلياتية باإلضافة إىل الضغوطات مما‬
‫جعل عملية التوافق مع الظروف اجلديدة ليست بالسهلة‪.‬‬
‫اآلثار االجتماعية للحرب على املرأة الفلسطينية بغزة‪:‬‬
‫بينت الدراسة امليدانية وجود عدد من املشكالت االجتماعية اليت ظهرت بسبب احلرب‬
‫األخرية على غزة كاملشكالت املتعلقة بالتواصل مع أفراد األسرة واألقرباء واجلريان وهذا‬
‫بسبب اضطرار الكثري من العائالت مغادرة بيوهتا واضطرارها للتأقلم على ظروف سكنية‬
‫جديدة كذلك بسبب عدم القدرة على التنقل يف مناطق غزة املختلفة‪.‬‬
‫‪180‬‬
‫ولقد عانت املرأة كثريا خالل هذه احلرب الشرسة على غزة شأهنا شأن كافة أفراد اجملتمع‬
‫الغزي فعدم االستقرار وعدم اإلحساس باألمان والتعرض الدائم اخلطر وفقدان األبناء واألحبة‬
‫والزوج واألقرباء والكوارث اجملتمعية الناجتة من االعتداءات الصهيونية املتكررة؛ ترك أثرا‬
‫سلبيا يف كل جوانب حياة املرأة الفلسطينية من شخصية وأسرية واجتماعية واقتصادية‬
‫وسياسية‪.‬‬
‫وبالرغم من ذلك مل تنل هذه احلرب من عزميتها ومن صمودها‪ ،‬فمشاهد احلرب األخرية ـ‬
‫كما رأيناها على شاشات التلفاز وعرب الفضائيات ـ قد بينت أن رد فعل املرأة الفلسطينية‬
‫األيت ملا حيدث حوهلا يف احلرب كان مليء بصمودها وثباهتا وتفهمها رغم بكاؤها أحيانا‬
‫الذي كان بكاء رمحة وعطف( وليس بكاء خوف وذعر)‪ ،‬مل نشاهد امرأة فلسطينية مث ً‬
‫ال‬
‫تنهار أو تصرخ أو تتهور بكالم ال معىن له‪.‬‬
‫وهذا ليس غريبًا على املرأة الفلسطينية املؤمنة اليت اختارت أن تسطر مبواقفها املشرفة وصمودها‬
‫العظيم أعظم العرب والبطوالت ألجل وطنها؛ فوقفت خلف الرجل أما وزوجة وأختا وابنة؛‬
‫وإىل جانبه كمربية ومقاومة وعاملة وطبيبة ومعلمة وحمامية ومهندسة وحماسبة‪ ....‬وبقيت‬
‫من بعد الشهداء راعية لشؤون أسرهم وأبنائهم تزرع يف أبناءها مزيد من العزة والصمود‬
‫والكرامة ليفوق دورها بذلك النصف اليت تشكلها يف اجملتمع الفلسطيين ولتكون مسئولة عن‬
‫بناء جمتمع بكامله‪.‬‬
‫لقد قدمت املرأة الفلسطينية بغزة أمنوذجا رائعا للمرأة اجملاهدة الصامدة برغم كل الصعوبات‬
‫اليت تعترضها مما جيعلها أمنوذجا فريدا خمتلفا من النساء عن سواه من النماذج حيث امتزج فيه‬
‫سعيها كبقية النساء يف العامل للقيام بأدوارها املختلفة يف األسرة واجملتمع إىل جانب حرصها‬
‫على استعادهتا للحرية والكرامة اليت سلبها إياها االحتالل‪.‬‬
‫إن قدرهتا على الصمود ليست وليدة اليوم‪ ،‬ولكن نتيجة التعرض خلربات كثرية سابقة؛ مما‬
‫جعله أمرًا واقعًا ومفروضًا عليها‪.‬‬
‫التوصيات‪:‬‬
‫‪ 1‬إنشاء مراكز إرشاد ودعم نفسي يقدم التأهيل والتدريب والعالج النفسي الالزم ضمن‬‫برامج عالجية متراكمة « وخصوصًا للجرحى واملعاقني»‪.‬‬
‫‪181‬‬
‫‪ 2‬االهتمام باألحباث العلمية اليت تدرس اآلثار الصحية والنفسية واالقتصادية ومجيع اآلثار‬‫اليت خلفتها احلرب‪.‬‬
‫‪ 3‬إنشاء مركز تنموي اسري يهيئ بناء قدرات وتأهيل كوادر يسعى إىل التأهيل اجملتمعي‬‫وخصوصًا يف ثقافة طب الطوارئ‪.‬‬
‫‪ 4‬تكوين لويب نسوي ضاغط « حقوقي ـ نسوي‪.....‬إخل» على مستوى العامل يدعم املرأة‬‫جزء‬
‫الفلسطينية ويعمل ضد املمارسات اإلسرائيلية ضد املرأة وتكون اللجنة القضائية النسوية ً‬
‫منه‪.‬‬
‫‪ 5‬تشكيل اللجنة القضائية النسائية العربية اإلسالمية ملالحقة االحتالل على جرائمه‪.‬‬‫‪ 6‬إنشاء صندوق قومي للمرأة الفلسطينية‪.‬‬‫‪ 7‬االهتمام بقطاع األعمال الصغرية واملشاريع املدرة للدخل وتكون مشاريع تنموية دائمة‬‫توفر فرص العمل الكافية وحتقق معدالت دخل مقبولة للنساء معيالت األسر‪.‬‬
‫‪ 8‬دعم مشاريع عاجلة لتعويض املتضررات من املزارعات وذوات األعمال الصغرية ومعيالت‬‫األسر اليت تعرضت العتداء االحتالل أو توقفت بسبب احلصار‪.‬‬
‫‪9‬رفض القيود املفروضة من قبل املؤسسات املاحنة العاملية اليت تقضي عادة إىل نزع النضال‬‫من‬
‫واقعه السياسي واالجتماعي واالقتصادي‪ ،‬ألن جتريد النضال من أجل حقوق املرأة من‬
‫ارتباطه الوثيق بالنضال الوطين وآليات العدالة االجتماعية يقود إىل إبعاد احلركة النسائية‬
‫عن الواقع املعاشي‪.‬‬
‫‪ 10‬إعداد مؤمتر خاص بالتنمية « دراسة آثار احلرب واحلصار على البعد التنموي للنهوض‬‫باملرأة‬
‫الفلسطينية»‪.‬‬
‫‪182‬‬
‫‪ 11‬السعي اجلاد إلعادة ترميم املدارس بالسرعة القصوى‪.‬‬‫‪ 12‬تشكيل نادي املقاومة النسائية العاملي لألدبيات والكاتبات واملفكرات تكون أوىل‬‫باكورات أعماهلن‬
‫إعداد كتاب يكرس العمل الوطين واملقاومة‪.‬‬
‫‪ 13‬دعم طالبات اجلامعات الفلسطينيات إلكمال تعليمهن اجلامعي‪ ،‬وكذلك برامج التشغيل‬‫للشابات اخلرجيات‪.‬‬
‫املراجع‪:‬‬
‫‪ 1‬وزارة شئون املرأة ( ‪ ) 2009‬بيان صحفي بعنوان وزارة املرأة بغزة تقدم الدعم النفسي‬‫واالجتماعي لضحايا االعتداء على غزة من النساء واألطفال‪.‬غزة ‪ .‬فلسطني‪.‬‬
‫‪ 2‬وزارة شئون املرأة ( ‪ )2009‬يوم دراسي بعنوان‪ :‬املرأة الفلسطينية بعد احلرب ‪ .‬غزة ‪.‬‬‫فلسطني‬
‫‪ 3‬صاحل ‪ ،‬حسن (‪ )2008‬معاناة املرأة الفلسطينية حتت االحتالل اإلسرائيلي‪ ،‬مركز الزيتونة‬‫للدراسات واالستشارات‪ .‬بريوت‬
‫‪ 4‬اجلهاز املركزي لإلحصاء الفلسطيين (‪ ) 2008‬تقرير صحفي خاص باليوم العاملي للسكان‬‫‪ .‬رام اهلل‪ .‬فلسطني‬
‫‪ 5‬صاحل حمسن(‪.)2008‬معاناة املرأة الفلسطينية حتت اإلحتالل اإلسرائيلي ‪.‬مركز الزيتونة‬‫للدراسات و االستشارات‪.‬بريوت‬
‫‪183‬‬
PROF. DR. MUHAMMET LÜTFULLAH KARAMAN
CV
1958 Konya doğumludur. Lisans eğitimini İstanbul Üniversitesi Siyasal
Bilgiler Fakültesi Siyaset Bilimi Bölümü’nde tamamladı. 1991 yılında
İstanbul Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde
doktorasını tamamladı. Ulusal ve uluslararası alanda birçok makale ve
çalışması bulunan Karaman hali hazırda Fatih Üniversitesi İİBF bölüm
başkanıdır. Uluslararası İlişkiler Tarihi, Türk Siyasal Hayatı, Sivil Toplum
ve Filistin- İsrail Sorunu Prof. Karaman’ın temel ilgi alanları arasında yer
almaktadır.
FİLİSTİN’DEN FİLİSTİN SORUNU’NA: YAHUDİ GÖÇÜ VE SİYONİST HAREKETİN ROLÜ
Bir zamanlar bir “Filistin” vardı: milattan on yüzyıldan da öncesine uzanan
uzak tarihinde “Kenan diyarı” iken önce bir İbrani krallığının doğuşuna,
daha sonra çeşitli imparatorlukların işgallerine ve bu yönetimler boyunca
söz konusu krallığın bölünerek zayıflayarak milattan sonra ilk yüzyıla gelindiğinde yok oluşuna tanıklık eden; ama bütün bu işgal dönemleri boyunca
(tarih kaynaklarının İbranilerden de önce orada yerleşik varlıklarına işaret
ettiği) Filistin’in Sami-Arap halkının, çeşitli etkileşimler geçirse de, erimeden varlığını sürdüregeldiği bilinen… Nitekim, gene kaynaklar ışığında bilindiği gibi, Filistin tarihinin bir sonraki önemli durağında, İlk Halifelerden
Hz. Ömer döneminden itibaren, Haçlı aralığı istisna edilirse, bitiminden
sonra modern dünya düzeninin şekilleneceği I. Dünya Savaşı’nın sonlarına
kadar Filistin’in, Osmanlı dönemiyle taçlanan ve nihayetlenen, çeşitli müslüman hanedanların yönetimi altında kaldığı uzun dönem boyunca, (yukarıda zikredilen yerleşik topluluğun erimeyen varlığı dolayısıyla) İslam-Arap
toprağı karakteri inkar edilmez bir tarihi durum teşkil edegelmiştir. Buna
bağlı olarak, başka türlü ifadesiyle, yüzyılımızın başlarında İslam hakimiyet
dönemi kapanırken ortada olan gerçek, (anılan dönemin başlarında ülkedeki Yahudi nüfusunun ancak yüzde beşi bulduğu da hatırlanırsa) ülkenin
halkının yüzyıllar boyunca (hatta, uzak geçmişteki Yahudi varlığının Romalılar idaresinde neredeyse tamamen son bulduğuna da bakılarak verilen
hesaba göre 19 yüzyıl boyunca) Arap temelli kaldığı idi.
184
Böyle bir tarih gerçeği altında Birinci Dünya Savaşı sonunda oluşmağa başlayan
uluslararası hukuk anlayışına göre Filistin’in öncelikle ve temelde bir Arap dev-
letine dönüşmesi gerekirken; bildiğimiz bir başka katı tarih gerçeği, 19. Yüzyılın
sonlarından başlayarak İkinci Dünya Savaşı sonrasına uzanan bir süreçteki özel
gelişmelerle, bu Filistin’in –sonunda İsrail’leşeceği surette- o günden bugüne “Filistin Sorunu”na dönüşmesidir. İşte bu katı gerçeği doğuracak olan bu özel gelişmeler ise anılan süreçte doğup gelişen sistemli Yahudi göçleri ve bu gelişmeyle
karşılıklı bağımlı Siyonist hareket olarak bilinmektedir.
Filistin tarihine özel bu gelişmeler böylelikle tarih sahnesine çıkarken,
yukarıda işaret edildiği gibi, Filistin bir Osmanlı parçası idi ve bu devlet
orayı aldığından bu yana Yahudi varlığını tanımış ve zaman zaman göçlerine izin vermişti. Tarihi kayıtlara göre, orada yerleşik bir Yahudi topluluğu vardı. Ancak Osmanlı tabiyetinde bulunan bu küçük azınlık, uzun zamandır yerli toplumla bir hayli kaynaşmış Sefardi yahudiler ile daha sonra
izin verilen göçlerle gelip en çok kutsal saydıkları dört kentte yaşamakta
olan Eşkenazi yahudilerden oluşuyor; pek azı ticaretle, çoğunluğu dünya
Yahudilerinin gelenekleşmiş bağışları ile geçiniyordu. Dolayısıyla, hemen
belirtmek gerekir ki, anılan dönemde anılan küçük Yahudi topluluğun
Mesih inancı doğrultusunda tamamen manevi bir hayatı sürdürmek gayesiyle Filistin’de yerleşmişliği olgusu, Filistin’i başta tanımladığımız gibi
sonunda Filistin Sorunu’na dönüştürecek bir tarih durumuna asla tekabül etmekte değildir. Bunu tarih sahnesine çıkaracak olan, yukarıda işaret
ettiğimiz, dini olmaktan ziyade siyasi saikle, Filistin’de kalıcı bir Yahudi
devletini hedefleyen ve birbiriyle iç içe geçmiş bulunan sistemli Yahudi
göçü ile Siyonist hareket olacaktır. Nitekim, anılan harekete ilişkin, en
genel ve yaygın tanım bu noktada hatırlanacak olursa, bu durumu daha
açıklıkla tesbit etmek mümkündür: Siyonizm, sıkı dini ve tarihi gerekçelerle temellendirilerek, Yahudi halkın ‘tarihi yurt’larına dönüşü anlamında “Filistin’de bir Yahudi Devletini kurmayı hedefleyen bir siyasi hareket
olarak tanımlanır.
İşte, Filistin’den Filistin Sorunu’na katı bir tarihi gerçeklikle bizi ulaştıracak
surette, yukarıdaki tanımla Siyonizmin siyasal bir ideoloji olarak doğuşu,
19. yüzyıl sonlarında, uzun bir tarih diliminde azınlık olarak yaşadıkları
ülke toplumlarında yabancılaştırılmış halde yaşayan Yahudiler arasında ve
özellikle Doğu Avrupa’dakiler arasında, olmuştur. Nitekim, 19. yüzyıl sonlarında tahmini olarak 10-11 milyonu bulan dünya Yahudi topluluğunun
en büyük kısmı beş milyonu aşan nüfusuyla Rus Yahudileri olarak görülür.
Dolayısıyla, Yahudiler arasında tarihte ilk temelli göç düşüncesi ve teşkilatlanması buralarda filizlenecektir. Bunlar arasında bilinen en güçlü örnek
“Hovevei (Hibbat) Zion” (Siyon Aşıkları) hareketidir. Bu grup, artan Rus
185
baskısı karşısında buna maruz bulunan Yahudilerin Filistin’e göçerek yerleşmeleri fikrini yalnızca seslendirmekle kalmayıp, Siyonizm doğup siyasal
programına kavuşmadan önce Filistin’e ilk önemli Yahudi göçünü (“aliyah”)
gerçekleştirerek, dalgalar halinde devam edecek olan bu sistemli göçler için
öncü bir örnek olacaktı. Böylece ilk aliyah 1882-1903 yılları içinde oldu; Siyon Aşığı 20 aile Yafa’nın güneyinde “tarihi yurtlarında yeniden yerleşmek”
anlamında kalıcı olarak “Rişon le-Zion”u (Siyon’da Birinci) kurdular. İşte bu
ilk bilinçli göç ve yerleşim hareketinin tarihi rolü, böyle bir hareketi eylem
temeli edinecek olan siyasi Siyonizm’in doğuşuna beşiklik etmek olacaktır. Zira, Siyonizm’in kurucusu Theodore Herzl’in tarih sahnesine çıkacağı
1890’larda Avrupa ve diğer yerlerde Hibbath Zion hızla şubeleşerek Yahudiler arasında yayılmış (bu arada, hareketin Avusturyalı önderlerinden Nathan Birnbaum’un “Siyonizm” terimini ilk defa ortaya atan kişi olması ayrıca
not edilmelidir); dolayısıyla Herzl 1896 başında‘Yahudi Devleti’ kitabını yayımlamakla Siyonizmin teorisini kurup ardından teşkilatlandırırken, bunu
rahatlıkla üzerine bina edebileceği bir öncü hareket ve kendi takipçilerini
bulma açısından halihazırda bir ölçüde siyasi bilinçlenmeye ulaşmış bir kitleyi önünde bulabilmiştir.
186
Anılan kitap, dünyaya dağılmış ve özellikle Avrupa’da yaşadıkları toplumlar arasında istenmeyen azınlıklar durumuna düşmüş Yahudi topluluklarınca farklı farklı tepkilerle karşılanmış bulunsa bile, yayımının üzerinden çok geçmeden, yazarının önderliğinde kurumsallaşacak olan Siyonist
hareket için adeta bir işaret taşı olarak görülebilir. Zira, sözü edilen kurumsallaşma demek olan “Dünya Siyonist Teşkilatı”, Herzl’in çabaları ve
başkanlığında, 29 Ağustos 1897’de Basel’de toplanan ilk “Dünya Siyonist
Kongresi ile tarihte yerini alıyor; burada, tartışmalar sonunda uzlaşmayla
kararlaştırılan “Basel Programı” hareketin resmi çerçevesini şöyle çiziyordu: “Siyonizm, Yahudi halkı için Filistin’de kamu hukukunun güvencesi altında bir yurt kurulmasını amaçlamaktadır. Bunun için Kongre: 1)
Filistin’de Yahudi çiftçi, esnaf ve tüccarının anlamlı bir şekilde yerleştirilmesine, 2) Her ülkenin yöresel yasalarına uygun bir biçimde Musevilerin
birleştirilmesi ve örgütlenmesine, 3) Yahudi ulusal duygularının ve bilincinin kuvetlendirilmesine, 4) Siyonizmin amacına erişebilmek yolunda ilgili hükümetlerin onayını almak için hazırlık çabalarına girişilmesine karar
vermiştir.” Böylece kurulan Dünya Siyonist Teşkilatı, o günden itibaren,
kapsayıcı kurumsal yapısı ve düzenli kongreleri yoluyla, programını çizdiği Siyonist hareketi özgün hedefine götürecek olan Filistin’e sürekli göçü
düzenleme ve siyasi, iktisadi ve yerleşimci faaliyetleri yürütme yolunda
en temel organ olma niteliğini korumuştur.
Yukarıdaki tanımlayıcı ifadelerden de bir kez daha çıkarılabileceği gibi,
Siyonizmin Filistin’de bir Yahudi yurdu hedefi, Filistin zaten yerleşik ve
yerli bir nüfusa sahip olduğu ve dolayısıyla sistemli ve bilinçli bir surette
zaman içinde bu nüfus yapısını altüst edeceği için, Aliyah’a Siyonizmin çekitaşı niteliği kazandırmaktadır. Kelime anlamı “yükselme” olan “Aliyah”,
Yahudilerin yurtsuz ve dağınık yaşadıkları yerlerden, kalıcı olarak yerleşmek üzere, din saikiyle geçici göçlerden farklı olarak siyasi bir bilinçle,
atalarının devlet kurmuş bulunduğu Filistin toprağına (“Eretz Yisrael”)
sistemli olarak göç edişidir. Bu bağlamda, 1880’lerden II. Dünya Savaşına
değin beş safha/dalgası ayırdedilebilir: sırasıyla, 1882-1903 arası ağırlıklı
olarak Rusya, Romanya ve Galiçya’dan göçeden 20-30.000 kişi; 1904-1914
arası gene çoklukla Rusya’dan göç edecek 35-40.000 kişi; 1919-1923 arası
Rusya, Polonya ve Romanya’dan gelecek, aralarından İsrail’in siyasi önderlerinin de çıkacağı, 35.000 kişi; 1924-1931 arası özellikle Polonya’dan
ayrılıp gelen 88.000 kişi; 1932-1938 arası ise Nazizm’in yükselişiyle özellikle Orta Avrupa’dan kopup gelen 215.000 kişi.
Filistin’e bu Siyonist göç ve yerleşim ayrıca sistemli bir kurumlaşmanın
ürünüdür. Bu bağlamda, Siyonist Teşkilat başta gelmekle birlikte, paralel bir dizi başka kuruluş ilk kongreyi takiben hayata geçirilecektir: ilkin,
gene Basel’de (1898) toplanan ikinci kongre “Yahudi Sömürge Emniyet
Sandığı Şirketi”ni kurmuş, aynı yıl “Kolonileştirme Komisyonu” da faaliyete geçmiş; birkaç yıl sonra (1901) ise, Siyonist devlet hedefine giden
yolda önemli rol oynayacak “Yahudi Milli Fonu” oluşturulmuş; o tarihten
itibaren temel maksadı, “Yahudi halkının inkar edilemez mülkiyeti olarak daima elinde tutmak üzere toprak kazanımı” olmuştur. 1920’ye gelindiğinde, Fon’un yan unsuru olarak, benzer maksatla “Filistin Toprak
Geliştirme Şirketi”nin de kurulduğu görülecek; bu tür kurumsal çabalarla
Yahudi halkı adına sistemli toprak edinimi Devlet kuruluşuna dek aralıksız devam edecektir.
İşte bu siyasi hareket doğduğunda Filistin’in Osmanlı yönetiminde bulunuşu, Siyonistlerin diplomatik çabalarını öncelikle Osmanlı üzerinde yoğunlaştırmasını getirecek; bu yolda, önce II. Abdulhamid, daha sonra ise
iktidarı devralan İttihatçılar ile giriştikleri müzakerelerle, Filistin’de bir
Yahudi yurdu kurabilmek için, önce belirli bir meblağ karşılığında Filistin’i
satın almayı daha sonra ise Osmanlı Borçlarının konsolidasyonunu üstlenmeyi önereceklerdir. Nitekim, özellikle bu iki teklifle Siyonistler Herzl
önderliğinde iki defa Abdulhamid nezdinde girişimde bulunmuş ama
Sultan’ın basiretli politikası (zulümden kaçan Yahudilere, Filistin dışında
187
Osmanlı topraklarında yerleşme müsaadesi vermekle birlikte) Filistin’de
Yahudi yurdu tasarısına (Yahudilerin toprak satın almasını yasaklama, hac
maksadıyla Kudüs’ü ziyaret edeceklere –“kırmızı tezkere” diye anılan- geçici izin ve vize verme gibi uygulamalarla) geçit vermemiştir. Bununla beraber, 1908 Meşrutiyeti Musevilere başlarda bir ümit verecek, başa geçen
İttihat-Terakki iktidarı da yeni bir hürriyet anlayışıyla önceleri olumlu bir
yaklaşım içine girecekti. Bu doğrultuda, “kırmızı tezkere” kaldırıldığı gibi
Filistin’de toprak satın alma da serbest bırakıldı. Fakat bu durum uzun
sürmedi. Özellikle 31 Mart isyanından sonra azınlıkların bağımsızlık ve
ayrılma yönünde faaliyetlerini arttırmaları ve bu arada Siyonist çabaların
Filistin’de kolonileşme yönünde planlı bir şekilde sürmesi, İmparatorluğun bütünlüğünü temel kaygı edinmiş İttihatçıları uyandırdı; ve yeniden
çeşitli kısıtlamalar yürürlüğe kondu. Sonuçta, “gerek II. Abdülhamid ve
gerek İttihatçılar -Siyonistlerin bazı mali girişimlerinin imparatorluğa yararlı olabileceğine inanmalarına rağmen-Filistin’de bir Yahudi yurdu projesine karşı çıkacaklardı.”
Bu merkezi politikaya rağmen, ikinci ve Siyonist hareket açısından daha
önemli aliyah tam da bu dönemlerde, 1904-1914 arasında olup; bu defa
hissedilir oranda sayıları artan yeni gelenler devlete giden yolda daha
hazırlıklı ve sistemli bir çaba içerisindeydi. Bu bağlamda temel aldıkları
“Kibush Avodah” (İşgücünün Fethi) Siyonist düsturu ile, Arap nüfusla her
türlü temastan uzak ve tümüyle Yahudi emeğine dayanarak, ekonomi ve
tarım alanında geliştirdikleri sistemli kurumlaşmaları özellikle kaydedilmelidir. Nitekim, bu göçler sonucunda özellikle Hayfa’dan Gazze’ye uzanan kıyı bölgesinde toprağa sistemli biçimde yerleşilmiş; 1909’a ulaşıldığında Yafa’nın kuzeyinde yepyeni bir Yahudi kenti olarak Tel-Aviv ortaya
çıkmış; 1914’e gelindiğinde ise Filistin’de toprağa yerleşen Yahudi nüfusu,
bir bilimsel araştırmaya göre, 60.000’e yaklaşmış bulunuyordu.
188
Aynı dönemde, bu göç artışına eşlik eden ve, Siyonist milliyetçiliğin karşısında uyanan Arap milliyetçi tepkilerini artan ölçülerde çekecek olan,
diğer bir gelişme (özellikle Yahudi Milli Fonu başta gelmek üzere çeşitli
Siyonist kuruluşların Filistin’e akıttıkları paralar ve bu sayede bazı mülk
sahiplerinin topraklarını satın alma ve bazen de idari ihmaller yoluyla)
Yahudi toprak kazanımının süregelen artışıydı. Görünür yasaklamaya
rağmen Siyonist hareketin süreç içerisindeki başarısında temel rol oynayacak olan bu yerleşim ve toprak alımının süregelişi, yöredeki Osmanlı
yöneticilerinin raporlarından da izlenebilir; bir örnek olarak, Nablus mutasarrıfı Süleyman Fethi Bey, 1911 tarihli layihasında, yörede Müslüman
nüfus azalırken Yahudilerin toprak satın almaya ve yerleşmeye devam
ettiğine dikkat çekmekteydi. Özellikle merkezi idarenin bu gelişmenin
önünü alamamasıyla, yaklaşan dünya savaşına doğru, Yahudilerin toprak
elde edişi, Siyonizme ve Yahudi yerleşimine karşı Arap milli hareketini
seferber etmenin başlıca vasıtalarından biri olmağa başlamıştı.
Bu çerçevede kaçınılmaz bir şekilde Arap ve Yahudi milliyetçiliklerinin
çatışacağı Filistin’deki karmaşayı arttıran bir diğer önemli unsur ise bu
stratejik bölge üzerinde sömürgecilik doğrultusunda çıkarları bulunan
Avrupalı güçlerin denkleme katılması olacaktı. Bu bağlamda, Siyonistlerin
de bilinçli şekilde kendisine yaklaştığı “İngiltere başta gelmek üzere Batı
devletleri Arap milliyetçiliği ile Siyonizmin ilerde karşı karşıya geleceğini
düşünmeksizin bu iki akımı da desteklemekten.., Osmanlı Ortadoğusu’nu
sömürebilmek için İmparatorluktaki etnik grupları dış politika amaçlarına alet etmekten çekinmemişlerdi.” Bu çerçevedeki sömürgeci devlet
çatışmalarıyla örülü uluslararası düzen, Birinci Dünya Savaşı arefesinde
bakıldığında, bu düzende yepyeni bir unsur olarak boy gösteren Siyonist
hareketin, aşağıda dokunulacağı gibi, Savaş döneminde daha da kökleşmesi için yeni fırsatlar sağlayacaktı. Zira artık bu hareket, Savaş başlarken, halihazırda görünür surette teşkilatlı ve siyasi bir niteliğe bürünmüş
olarak, hedeflediği Yahudi milli yurdu için (artık hayatta olmayan ve ilk
zamanlar Filistin dışında bazı yerleri de kabullendiği bilinen Herzl’in aksine) artık açıkca “Filistin”e odaklanmış vaziyetteydi. Dolayısıyla, bu noktada vurgulamak gerekir ki, gelişim süreci ve sonuçlarıyla söz konusu Büyük Savaş hareketin gelişimi ve kökleşmesi bakımından başlıbaşına tarihi
bir önem taşımaktadır.
Nitekim, Savaş sırasında emelleri doğrultusunda planlı çalışmağa devam
eden Siyonistler, bu doğrultuda çıkarlarına uygun gördükleri İngiltere’ye
destek vermekten uzak durmamış; bu çerçevede özellikle, Doğu Yahudilerinden olup daha ilk gençliğinden itibaren Siyonist davaya kendisini
adamış ve baştan beri hareketin devlet hedefi olarak “ilk, son, ve daima
Filistin”i savunan, böylece Herzl’in ölümünden sonra devlete giden yolda
önderliğe yükselerek Yahudilerin çoğunca kendisinden “Yahudilerin kralı”
diye söz edilen (daha sonra 1948’de devlet ilan edilirken onu ABD’nin resmen tanıması yolunda Truman’ı birinci derecede etkilemiş ve 1952’deki
ölümüne değin kurulan devletin ilk başkanı olarak çalışacak olan) Chaim
Weizmann’ın savaş tekniğine ilişkin buluşları İngiltere’yi Yahudilere daha
da yakınlaştırmıştı. Bu yakınlaşmanın Siyonizm açısından tarihi sonucu
ise “Balfour Bildirgesi” olacaktı. İngiliz kabinesinde müzakerelerden son-
189
ra, ABD Başkanının da muvafakati alınarak, Dışişleri Bakanı Balfour’un
2 Kasım 1917’de Filistin’de yurt edinmek isteyen Siyonist Dernekleri
Federasyonu adına Lord Rotschild’a yazdığı mektup şeklinde beliren bu
belgede “Majestelerinin Hükümeti(nin) Yahudi halkı için bir milli yurdun
Filistin’de kurulmasını olumlu karşılamakta.. ve, Filistin’de mevcut Yahudi
olmayan toplulukların medeni ve dini haklarına... bir zarar getirmeyeceği
açıkca anlaşılacak şekilde, bu hedefin tahakkukunu kolaylaştırmak için
elinden gelen gayreti esirgemeyecek olduğu” belirtiliyordu. Bir yazarın
çarpıcı tanımlamasıyla “bir ulusun ikinci bir ulusa bir üçüncünün ülkesini
ciddi ciddi vaat etmesi” demek olan bu belgeyle İngiltere, o tarihlerde,
“kendisine Filistin’de Yahudiler lehine hak tanıyabilme yetkisini verecek
ne egemenlik veya sömürgecilik ve ne de herhangi bir diğer tasarruf hakkına sahip” bulunmadığı gibi, “Filistin, nüfusunun yüzde doksanı Arap ve
toprağının ancak yüzde ikisi Yahudi mülkünde olan bir ülkeydi.”
Bu noktada, Siyonizmin nüfus ve toprak bakımından böylesine Yahudilere
uzak bir ülkede iki dünya savaşı sürecinde nasıl olup da devlet kurma noktasına kadar başarıyla ulaşabildiğini anlamak bakımından özellikle önemli bulunan İngiltere’nin rolünün altı çizilmelidir. Şöyle ki, “Londra’nın Siyonizmi destekleme kararı emperyalistler arası mücadelede belirsiz olmayan bir hesaplamanın sonucu (olduğu gibi), ayrıca arkasında, Protestan
kültürde Yahudilerin Kutsal Topraklara geri dönüşünü tasvip eden, uzun
bir geçmişi bulunan bir ideolojik anlayış da yatmaktaydı. İşte bu Hristiyan
Siyonizmi Filistin’de Yahudi yerleşimlerinin oluşumu doğrultusunda İngiliz emperyal elitince sağlanan kalkan için esaslı bir dayanak teşkil etti…
İngiliz sömürgeci gücü Yahudi kolonileşmesinin mutlak şartı oldu… Siyonizm kendi büyüyüşü için tümüyle İngiliz emperyal devletinin elindeki
şiddete dayandı.. Böylece ikinci dünya savaşı çıkışına kadar İngiliz emperyalizmi Filistinli siyasal toplumun belkemiğini kırmış, Siyonizmin o savaş
sonrasındaki zaferine giden yolu açmış bulunuyordu.”
190
Aynı İngiltere daha önce de Arapları Osmanlılara karşı kullanmak üzere
gizli yazışmalarla bir kısım Arap topraklarının bağımsızlığını vaad etmiş
bulunduğu için ortaya çıkan çarpıklık dolayısıyla, bekleneceği üzere, bildirge Araplarda tepki yaratırken; o günlerin genç Siyonisti Golda Meir’in
teslim ettiği gibi, “o günlerde Siyonistlerce nihayet Filistin’de bir Yahudi
yurdu için temelleri atıyor” olarak karşılanmıştır. Bu yüzden, hesaplı tutumlarıyla o günlerde Filistin’e yerleşmiş Yahudilerden bir kısmının savaşta İngiltere yanında gönüllü olarak savaştığı; dikkat çekici bir örnek
olarak Çanakkale cephelerinde savaşacak “Siyon Katır Birlikleri”nin oluş-
turulduğu; bu arada Siyonist hareketin başka bölgelerden Yahudi gönüllüleri teşvikedip teşkilatlandırdığı; bu gönüllü savaşçıların çoğunun daha
sonra 1920’de oluşturulan Yahudi silahlı gücü “Haganah”a katılmasının da
gösterdiği üzere, savaş boyunca süren bu faaliyetlerin Filistin’e yönelik Siyonist hedefe yaklaşma yolunda önemli rol oynadığı görülecektir. Belki de
bu faaliyetler savaşın tarihi olarak bilinen Osmanlı Ortadoğusunun kaybı
suretindeki sonunu öngörmek bakımından da önemlidir. Zira, 1917 sonlarına gelindiğinde, Filistin’in simgesi Kudüs’ün düşüşü, Osmanlı idaresi
için bu topraklarda nihai sonun başlangıcı olacak; aralıklı süren çarpışmalar sonunda Eylül 1918’e kadar İngilizler Filistin topraklarının tümünü
ele geçirmiş olacaktı. Tam bu noktada, Siyonizmin ilerleyişiyle sonraki
yıllarda doğacak haksızlık ve çarpıklıkları anlamak bakımından, bölgenin
o tarihteki nüfus kompozisyonuna ilişkin bir hatırlatmada bulunmak gerekirse: 748.128’lik toplamda 611.098 müslüman, 58.728 yahudi, 70.429
hristiyan, 7.268 dürzi, 162 şii ve 443 diğerleri mevcut bulunmaktaydı.
Bu durumda, Filistin’de, İslam döneminin en başlarında ülkedeki Yahudi nüfusunun ancak yüzde beşi bulduğu da hatırlanırsa, ülkenin halkının
yüzyıllar boyunca Arap temelli kaldığı açıklıkla ortaya çıkmaktadır.
Savaş sonrası modern dünya ve uluslararası hukuku şekillenirken, içinde önemli bir ilke olarak beliren “kendi geleceklerini belirleme hakkı”
doğrultusunda –yukarıdaki nüfus kompozisyonunun da açıkca haklılık
kazandırdığı- Arap beklentilerinin aksine 1920’de San Remo konferansı
(zaten işgal tamamlandıktan sonra İngilizlerin askeri bir yönetim altına
aldığı) Filistin’i Şeria Nehri’nin doğusundaki topraklarla birlikte İngiliz
mandasına tevdi ediyordu (hemen belirtilmelidir ki, sözü edilen Doğu
bölgesi İngiltere tarafından çok geçmeden ayırılarak Transjordan Emirliği
oluşturulmuş ve savaş sırasında isyan için yanına çektiği Şerif Hüseyin’in
oğlu Emir Abdullah bu Emirliğin başına geçirilmiştir). Yeni düzenin
uluslararası organı olan Milletler Cemiyeti bu manda idaresini (24 Temmuz) 1922 de onayladı. (Bu arada 1920 Temmuz’undan itibaren bir sivil
manda yönetimi ve buna uygun bürokrasiyi zaten oluşturmuş bulunan)
İngiltere, manda hukukunu oluşturan 1922’deki metne, “Yahudi halkın
Filistin’le tarihi bağları ve bu ülkede yeniden bir yurt edinme hakkını”
tanıma şeklindeki başlangıç ifadeleriyle Balfour Bildirgesinin katılmasını
sağlamakla kalmamış; mandater devletin, bu hakkın gerçekleşmesi için
şartları oluşturma ve göçle gelip toprak edinmeye imkan sağlama sorumluluğu da başka maddelerle metne dahil edilmişti. Bu ise hukuk dışılığı
ve karmaşayı arttıracaktı. Zira yeni oluşturulan uluslararası hukuka göre
Filistin “A sınıfı” manda ülkeler arasında kabul edilmekte; Cemiyetin
191
Misakı’na göre ise bu sınıftakiler, kendilerini ayakta tutacak teşkilatlanmalarını tamamlayıncaya kadar, Mandater devletin ancak idari tavsiye ve
yardımlarına tabi bulunup, sonunda içlerindeki halk çoğunluğunun geleceklerini belirleme hakları doğrultusunda bağımsız varlık kazanacaklardı. Buna rağmen İngiltere’nin Yahudilere verdiği taahhüdü manda metni
içine sokması ve idari tavsiyenin ötesinde bir yönetim kurup yürütmeğe
başlamasıyla Filistin’de hukuk dışı bir gelişmenin önü açılmış oluyordu.
Bunun sonucu ise, İngiltere’nin idareyi ele alışıyla rahatlık kazanıp (daha
1919’da başlayan üçüncü aliyah ile) hızlanan Yahudi göçleri ve 1923’e kadar hızı kesilmemek üzere Filistin’e daha sistemli yerleşimleri oldu.
Dünya Siyonist Teşkilatı’nı tamamlayıcı bir sonraki yapılanma olan “Yahudi Ajansı”nın kökeni de gene bu, 1922’den itibaren resmen Filistin’de
İngiliz Manda Yönetimi kuran uluslararası metinde bulunur. Zira metnin
4. maddesine göre Cemiyet, bir Yahudi Milli Yurdu kurulması yolundaki
iktisadi, sosyal vb. çaba ve meselelerle ilgili olarak Manda Yönetimi ile
Filistin’deki Yahudi toplulukarasındaki eşgüdümü sağlamak üzere, ilkin
“Siyonist Teşkilat”ı uygun Yahudi kurumu olarak tanıyacak; Teşkilat’ın
İcra Kurulunca 1929’a kadar bu tanımla sürdürdüğü işlevler, o tarihten
sonra, daha açık/tanınmış olarak, (dünyanın belli-başlı Yahudi toplulukları içinden Siyonist ideolojiye bağlı olanlardan başka Siyonist olmayan
temsilcileri de içine alacak surette yeniden yapılandırılmış durumdaki)
“Yahudi Ajansı’na devredilecektir.
Yeri gelmişken, İngiltere’den sonra Siyonist hareketin hedefini gerçekleştirmesi ve ardından devlet olarak varlığını sürdürmesinde 20. yüzyıl
boyunca en temel rolü oynayacak olan ABD’nin de, aynı manda yönetiminin resmileştiği sıralarda, 21 Eylül 1922 tarihli Kongre kararıyla, Balfour
Bildirgesi metnine cok benzer ifadelerle, Filistin’de bir Yahudi yurdunun
kurulmasını uygun görmüş bulunduğu kaydedilmelidir.
192
Daha önce işaret edilen nüfus gerçeği karşısında çarpıklığı açık bu manda düzenlemesi, tabii olarak, müslüman yahut hristiyan, Filistinli Arap
tepkisini doğuracaktı. Dolayısıyla, bu tarihten itibaren manda dönemi
boyunca, “Yahudiler bu dönemde Filistin’e mümkün olduğu kadar fazla
Yahudi göçünü sağlamağa çalışırken, Araplar da, bir yandan bu göçleri
engelleme ve öte yandan da, Filistin’de ‘bağımsız’ bir ‘Arap Devleti’nin
kurulması için çaba harcamışlardır.” Buna bağlı olarak, manda döneminin
en belirgin özelliği, sözü edilen haklı Arap tepkisinin daha 1920’lerde başlayıp gitgide şiddetlenmek üzere ayaklanmalara ve Arap-Yahudi çatışmalarına dönüşmesi olacaktır; bu bağlamda liderlik konumunda Arap tara-
fında en ziyade öne çıkan kişi, Kudüs Müftüsü Hacı Emin el-Hüseyni olarak bilinir. “Ne var ki, Filistin Arap liderliğinin en büyük hastalığı, büyük
aileler arasındaki rekabetler ve Filistin davasında bu rekabetlerden doğan
görüş ayrılıkları idi… Arapların bu dağınıklığına karşılık, Dünya Siyonist
Teşkilatı ile Filistin’deki Yahudi Ajansı sıkı işbirliği içinde gayet sistemli
ve tutarlı bir politika takip etmişler… Bu politikanın neticesi olarak da,
Filistin’de hem Yahudi nüfusunu ve hem de Yahudi toprak mülkiyetini
genişletmişlerdir.”
Manda idaresi altında Yahudilerin bu ilerlemelerinde temel etken, Siyonistlerin sözü edilen sistemli, planlı ve tutarlı hareketleri olmakla birlikte, bu noktada Manda idaresinin payına düşen rol de unutulmamalıdır.
Nitekim, Filistin Arap nüfusunun bu dönemde de hala ağırlığını köylüler
oluşturduğu halde, anılan Yahudi ilerlemesini getiren, İngiliz yönetiminin sermaye yoğun tarım ve sanayileşmeyi teşvik edici yeni vergi sistemi
ve bu sayede artan sınai ve teknik gelişme olacaktı. Zira bu gelişme, buna
daha ziyade hazırlıklı bulunan Yahudilerin ticaret ve sanayi alanında önünün açılması demek oluyordu. Bu çerçevede yönetimin Siyonist müteşebbislere bazı projelerde verdiği imtiyazlar ve Yahudi işletmelerin bilinçli
olarak bu dönemde Arap işçilerden uzak durmaları, taraflar arasındaki
gelişme uçurumunu daha da büyütecekti. Sonuç olarak mandacı gücün
süreçteki bu rolü, burada özetlenen gelişmeye paralel olarak Yahudi göç
ve yerleşimlerine her geçen yıl artan bir ivme kazandırmaktaydı. İlerleyen yıllarda, özellikle 1933’ten itibaren Almanya’da Nazizm’in iktidarı
ve anti Semitizmin yükselişi, Filistin’deki gelişmeler bakımından yeni bir
dönemeç teşkil edecekti. Zira bu durum, Yahudiler lehine bir dünya kamuoyunun oluşmasının yanı sıra, Prag’da toplanan Siyonist Kongre’nin
Nazi zulmü karşısında sınırsız göçü öngören kararı doğrultusunda yasal
ve yasadışı göçün büyük artışını getiriyor; böylece, üç yıl sonra bakıldığında ülkedeki Yahudi nüfusu Arapların neredeyse üçte birine ulaşıyordu.
Bu gelişmelerin tabii sonucu ise bir yandan Filistinli Arap bir yandan da
Siyonist Yahudi silahlı mücadele ve teşkilatlanmalarının birbiri ardınca
doğup karşılıklı çatışmalara girişmesi olacaktı. Siyonist hareketin bu bağlamda özellikle iki dünya savaşı arasındaki kurumlaşması da tarihi açıdan
kaydedilmelidir: bu dönemde (ilkin 1920’lerde başlayan çatışmalara karşı Filistin’deki Yahudileri savunma iddiasıyla kurulan) “Haganah” silahlı
gücü bütün Filistin’e yayıldığı gibi, ayrıca gizli terör örgütleri de oluşmuştu. Siyonist hareketin gelişiminde ortaya çıkan temel ideolojik ayrışmaya
da ışık tutmak bakımından, bunlardan en kayda değer olanı, hareketin
çoğunluk ideolojik akımı olan “Sosyalist (Emekçi) Siyonizm”in hakimiye-
193
tindeki Haganah’dan 1931’de ayrılarak yeraltı faaliyeti için kurulan “Irgun
Zva’i Leumi”dir; hareketin bu defa azınlıkta kalan “Revizyonist Siyonizm”
akımına ve bu akımın mimarı olan Jabotinsky’nin öğretisine bağlı olarak,
Irgun eylemlerini, silahlı bir Yahudi gücünün Yahudi devletini gerçekleştirmek için ön şart olduğu inancına dayandırmıştır. Bu köktenci tavır ve
buna bağlı olarak Yahudi Ajansı’nın kararlarına uymayı reddedişi, Manda döneminde onu Sosyalist akıma bağlı Filistin’deki Yahudi önderleri ile
çatışmaya yöneltirken; Irgun dönem boyunca, önce yerli Araplara, daha
sonra ise Yahudi devleti hedefine engel gördüğü Manda yetkililerine yönelik şiddet eylemlerine girişecek; dahası, 1940’a gelindiğinde, söz konusu
eylemleri dahi tatmin edici bulmayan Avraham Stern önderliğindeki daha
köktenci bir grubun Irgun’dan koparak “Stern”i kurduğu da görülecekti.
Böylelikle, tarih sırasıyla ikinci Dünya Savaşına kadar Filistin topraklarında yaşanacak olaylar: karşılıklı silahlanma, doğurduğu şiddet hareketleri
ve ayaklanmalar sarmalında artan huzursuzluk ve can kaybı; bu durumun
giderek Mandater gücün sıkıntılarını da artırışı ve dolayısıyla, bu sıfatla
İngiltere’nin Siyonist ilerlemeye karşılık Arapları yatıştırıcı çözüm arayışlarına girişmesi; ama (kimi zaman oluşturulan komisyonlarla araştırma sonucu rapor önerileri kimi zaman da yönetimin politika değişikliklerini resmi
ağızlardan duyuran yazılı belgeler türündeki) bu çabaların artan çatışma ve
karmaşayı ortadan kaldırmakta başarılı olamayışı şeklinde özetlenebilir.
194
1939’da patlak veren İkinci Dünya Savaşı ise, Siyonizmin tarih yolculuğunda yeni dönemeçleri ortaya çıkaracaktır. Bu bağlamda, ileri sonuçları
bakımından en kayda değer gelişme: savaş sırasında artan Hitler zulmünden dolayı dünya kamuoyunda desteğini de artıran Siyonistlerin yoğunlaştırdıkları çabaları çerçevesinde (artık iyiden iyiye çatışmaya başladıkları İngiltere’den uzaklaşırken) yakınlaşacakları ülke olan ABD’nin Biltmore kentinde toplanan Siyonist konferansıdır. Zira, 11 Mayıs 1942’deki bu
olağanüstü toplantı ve kararlaştırdığı (metninde ilk kez “Filistin’de bir Yahudi yurdu kurulmasının açık bir savaş hedefi olduğu” vurgulanan) “Biltmore Programı”, bir yandan Siyonizmin devlet talebini daha da resmileştirmiş bir yandan da İngiltereyle bozulan ilişkilerin ardından Siyonist hareketin stratejik bağımlılık ibresinin günümüze kadar süregelmek üzere
ABD’ne dönüşünün işaret levhası olmuştur. Olayların gelişimi itibarıyla,
Filistin’de yukarıda sözü edilen çatışmaların çok yönlü süreceği, bu arada
özellikle Manda yönetimine karşı Siyonist şiddetin de özel bir görünürlük
kazanacağı bu savaş resmen bittiğinde ise, yeni bir uluslararası düzen ve
bağlayıcı organı olarak BM Teşkilatı’nın yanısıra güç politikasında ABD
dünya sahnesine çıkmakta; Filistin üzerinde apaçık çakışan çıkarlar ve Siyonist liderlerin bilinçli çabaları da bu arada ABD’nin iyiden iyiye Yahudi
meselesine eğilmesi sonucunu getirmekteydi. Zira, bir bakıma “O zaman
da BM demek ABD demekti. New York’taki teşkilat üzerindeki Amerikan
denetimi Filistin’e dair müzakerelerin sonucunu belirlemede fazlasıyla yeterli idi. Washington’da ise inanmış bir Hristiyan Siyonist olarak Truman
baştaydı”. Bu sıralarda Filistin’deki gelişmeler Arap-Yahudi çatışmalarını
ve Yahudi terör faaliyetlerini iyice hızlandırmıştı. Bu sebeple de, sıkıntısı
iyice artmış durumda 1946’da bir sıkıyönetim ve ilintili savunma kanunlarını Filistin’de uygulamaya başlayan İngiltere nihayet sorunu B.M.’ye
devredecek; Genel Kurul’un bu konuda araştırma için oluşturduğu bir özel
komitenin 1947’deki sonuç raporunda, ancak bir çoğunluk planı olarak,
bir ekonomik birlik altında bölgenin iki halka taksimi önerilecekti. Her
taraftan itirazlara rağmen, sonunda 29 Kasım 1947’de oylanmak üzere bu
zor karar Genel Kurul önüne geldiğinde ise, “gerekli üçte iki oyçokluğunu
sağlamak için, Kurul üyesi küçük devletlerde mevcut plana karşı yaygın
direnç Amerikan şantaj ve rüşvet gücünün altında” kalıyor ve Kurul tarihi
“Taksim Kararı”nı veriyordu. Buna göre ise Filistin, Kudüs ve çevresi için
öngörülen bir milletlerarası statü ile o bölge hariç tutularak, yedi kısma
ayırılıyor; üçer bölge Araplara ve Yahudilere, yedincisi olan Yafa ise Yahudi
bölgeleri içinde kalmış ayrı bir parça olarak gene Araplara taksim ediliyordu. Oranlamaya bakıldığında bu, Filistin topraklarının yarıdan fazlasının yüzde 56,4’ü) Yahudilere verilmesi demekti. Bu duruma ise o günün
şartlarında bile nüfus dengesi açısından anlam verebilmenin güçlüğünü
göstermek için, bu noktada, yalnızca 1946 sonları için hesaplanarak bir
araştırmada ortaya konmuş şu oranlara bakmak yeter: 1.942.350’yi bulan
nüfus toplamı içerisinde yüzde 60 Müslüman, yüzde 31 Yahudi, yüzde 8
Hristiyan ve yüzde 1 diğer küçük azınlıklar. Siyonist hareketin başlangıcından o güne ve hatta İsrail’in doğuşuna dek uzanan bir tarih kesitinde
bakıldığında ise ortaya çıkacak olan gerçeği, en açık haliyle, Said’in şu hatırlatmasında bulmak mümkündür: “1882’den itibaren Yahudi sömürgecileri Filistin’e düzenli bir şekilde geldikleri halde, İsrail devletinin 1948
yılı baharında kurulmasından hemen iki hafta sonrasına kadar, orada
büyük bir Arap çoğunluğundan başka bir şey olmadığının idraki içinde
olmamız önemlidir.”
Bu nüfus gerçeği de dikkate alınırsa, Arap cephesinde kabullenilmesi
mümkün görünmeyen bu Taksim Kararı, öte yandan Siyonist hareket cephesinde, Siyonizmin özgün hedefine doğru yolculuğunun son duraklarından biri olacaktı. Zira, bu kararı kayıtlı da olsa benimsemiş ve dolayısıyla
195
sürdürdükleri teröre hız vererek öncelikle kararla kendilerine verilecek
bölgelerdeki Arapları yerlerinden etmeğe devam eden Siyonistler için, kararın ardından İngiltere’nin manda idaresini 15 Mayıs 1948’de bütünüyle
sona erdireceğini açıklaması bulunmaz bir fırsat doğuracak; İngiltere’nin
verdiği tarihten bir gün daha önce Filistin’deki son askerleri çekilirken,
yani 14 Mayıs günü Tel Aviv’de toplanan bir grup Siyonist önder, İsrail
adını verdikleri devletlerinin kurulduğunu dünyaya ilan edeceklerdi. Bu
ilan bildirisinde devletin “Yahudi halkının tabii ve tarihi haklarına dayanarak” kurulduğu iddiası söz konusudur. İşte bu “tarihi haklar” kavramı
Siyonist propagandada önemli olup çoklukla “vaat edilmiş topraklar” kavramıyla birlikte yer almaktadır.
Duyuruluş anından sadece dakikalar sonra ABD’nin hemen tanıdığı bu
devletin ilanı, fiili olarak Siyonizmin hedefine ulaştığı ilk noktayı işaret etmekteydi. Ancak bu son nokta olmayacaktı. Zira hemen ardından
başlayan ilk Arap-İsrail Savaşı sonunda, Temmuz 1949’da ulaşılan diğer bir tarihi nokta, İsrail’in Kudüs’ün batısı da dahil olmak üzere Taksim Kararı’nda ayırılan sınırları epeyce aşan topraklara sahip olması,
Filistin’den geriye kalan Gazze ve Batı Şeria’nın ise Mısır ve Ürdün’ün
eline geçmesiydi. Dahası, tarihi açıdan Filistin’in yaklaşık yüzde 78’inin
İsrail’in eline geçmesi demek olan bu yeni fiili durum, anılan tarihte tamamlanan ateşkes anlaşmaları (dahası, gene aynı yıl içinde, bu sınırlarıyla birlikte İsrail’in BM üyeliğine kabulü) ile o günden bu yana adeta
geri dönüşsüz bir hale gelecekti.
İsrail’in yukarıda özetlendiği gibi, tarihi ve hukuki açıdan öncelikle o
topraklarda devlet kurma hakkına sahip yerli Arap nüfusun hakkını bir
bakıma gasp ederek, bir devlet olarak ilanı ve doğuşu, sonucu itibarıyla,
tarihi açıdan Filistin’in Filistin Sorunu’na dönüşümünün elle tutulur bir
işareti olarak tanımlanabilecekse eğer (gerek Siyonist hareketin ve gerekse onunla içiçe geçmiş sistemli Yahudi göçünün İsrail’in kuruluşuyla sona
ermeyip varlığını sürdüregeldiğini bilmemize rağmen, bunun başlı başına
ayrı bir tebliğin konusu olabileceğini hatırda tutarak), bu noktada, sonuç
yerine bir kez daha belirtmek gerekir ki, anılan dönüşümü, katı bir tarih
gerçekliği olarak öncelikle dünya sahnesine çıkaran unsurlar (parantez
içerisinde bir kez daha adı konmuş olan), birbirleriyle içiçe geçmiş Siyonist hareket ve Filistin’e dönük sistemli ve bilinçli Yahudi göçü olarak karşımızda durmaktadır.
196
TARIK HAMMOUD
CV
Filistin asıllıdır. Suriye’de yaşamaktadır. Avrupa’daki çeşitli devletler ve
parlamenterle düzeyinde lobi faaliyeti yapan, Filistinli mültecilerin durumuyla ilgilenen Wajeb Geri Dönüş Teşkilatı Genel Sekreteridir.
SUMMARY OF WORK PAPER UNDER A TİTLE (THE EFFECTS OF
PALESTİNİAN REFUGEES ON THE POLİTİCAL STRUCTURE OF
THE REGİON) PRESENTED BY PRESENTED BY TAREK HAMMOUD, THE SECRETARY GENERAL OF THE PALESTİNİAN RETURN COMMUNİTY (WAJEB).
It includes the following:
1-Introduction.
2- The Palestinian-Arabic relationship in countries that refugees live in
(Syria, Lebanon, Jordan, Egypt, and Iraq): it includes the legal relationship and its reflection on the political structure for the mentioned countries, it also contains the performance of the Palestinian revolution that
starts from camps in these countries and its reflection on the political
relationship between Palestinian and these countries.
3- The effects of the existence of Palestinian refugees in the Arabian Gulf
region on the political decision- making, and the effect of managing media and economic centers in this region by Palestinian capabilities.
4- The size of Palestinian refugees issue in region countries agendas at a
political level.
5- The effect of Palestinian refugees issue on peace process in the region, it includes: process of negotiations with Israel by considering
that refugees issue is an obstacle in the way of achieving permanent
settlement with no recognition from Israel of the right of return for
Palestinian refugees.
6- Refugees issue during the Turkish developing role in the region as a
central country in formulating the political shape for the region. And it
includes how much this role can bring benefits to Palestinian refugees issue by taking advantage of political, historical and geographical factors in
the Turkish-Palestinian relationship.
197
‫‪YASİR AHMED ALİ‬‬
‫‪CV‬‬
‫‪1969 Lübnan doğumludur. Beyrut Arap Edebiyatı bölümü mezunudur.‬‬
‫‪Yazar, gazeteci ve şair. Filistinli mülteciler meselesi ve İslam Kültürü ala‬‬‫‪nında uzmandır. El Eman adlı haftalık gazetenin 1996-2003 yılları ara‬‬‫‪sında yöneticiliğini yapmıştır.Filistin el Müslime adlı dergide 2001-2007‬‬
‫‪yılları arasında yazmıştır. Yine Lübnanlı birçok gazete ve dergide yazılar‬‬
‫‪kaleme almıştır. 2007 yılında “Halk ve Himayesi” adlı kitap çıkarmıştır.‬‬
‫‪“Filistin Halkına karşı İsrail Soykırımı” adlı kitabını önümüzdeki günler‬‬‫‪de basacaktır.‬‬
‫بسم اهلل الرمحن الرحيم‬
‫‪SUBJECT: THE ISRAELİ MEDİA & THE GAZA WAR COVERAGE.‬‬
‫‪PRESENTER: MR.YASSER ALİ, EDİTOR-İN-CHİEF OF AL-‘AWDA‬‬
‫‪MAGAZİNE.‬‬
‫املوضوع‪ :‬اإلعالم اإلسرائيلي وتغطية حرب غـزّة‬
‫مقدم الورقة‪ :‬ياسـر عـلي – مدير حترير جملة العودة‬
‫يروي طبيب يف مشفى للعجَزة حكاية معبّرة عن مسنّ جاءه يشكو وجعًا يف ظهره‪ ،‬ألنه‬
‫مل يستطع رفع عشرين كيلوغرامًا! فقال له الطبيب‪ :‬للعمر حق! فقال له ‪ :‬ولكن زميلي يف‬
‫املشفى وهو يف الثمانني مثلي يقول إنه رفع مخسني كيلوغرامًا؟! فقال له الطبيب‪ْ :‬‬
‫قل أنت‬
‫ما يقوله هو‪..‬‬
‫إذن السرّ يف القول وليس يف الفعل‪ ،‬إذ مل يرفع أي منهما مخسني كيلوغرامًا‪ ،‬لكن أحدمها‬
‫قال واآلخر مل ْ‬
‫يقل!‬
‫يف حرب متوز ‪ ،2006‬كان العدو خيفق‪ ،‬والصحافة تقول‪ .‬كانت تنقل ما تراه‪ .‬ومل يكن متاحًا‬
‫لالحتالل أن يقول ما يريد وما (ال) يفعل! لذلك اعتُربت مرافقة اإلعالم العسكري للجيش‬
‫أحد إخفاقاته يف حرب لبنان‪.‬‬
‫يقول الربوفيسور غايب فاميان‪ ،‬يف تشخيص مالمح بؤر النقد بشأن أداء اإلعالم اإلسرائيلي‬
‫إبان تلك احلرب (لبنان ‪ ،)2006‬سلوك اإلعالم اإلسرائيلي يف أثناء احلرب‪ ،‬الذي متيّز أكثر‬
‫من أيِّ شيء آخر «بإطالق مقوالت غري حذرة وتفاؤل مبالغ فيه وتفصيل زائد حول‬
‫‪198‬‬
‫حترّكات القوات العسكرية والعمليات احلربية»‪.‬‬
‫أما جملة «هَعاين هشفيعيت» (العني السابعة)‪ ،‬املتخصصة يف شؤون اإلعالم فتلفت إىل قول‬
‫املعلق العسكري للقناة التلفزيونية اإلسرائيلية العاشرة‪ ،‬ألون بن دافيد‪ ،‬الذي جاء فيه‪« :‬كانت‬
‫تلك حربًا غري ناجحة؛ وقد عكسناها (كما هي)‪ .‬كانت ّ‬
‫بكل بساطة حربًا غري ناجحة‪...‬‬
‫وأقول إ ّن اإلعالم َ‬
‫عَكسَ حربًا مل تكن جيدة»‪.‬‬
‫إذن‪ ،‬كان من عوامل اهلزمية النفسية اإلسرائيلية يف حرب لبنان أن اإلعالم العربي َ‬
‫عكس‬
‫احلرب كما رآها (رغم حتيزه املعروف الذي سنفصّل فيه بعد قليل)‪.‬‬
‫بتطبيق مذهل لتوصيات «جلنة فينوغراد» اخلاصة حبرب لبنان ‪« 2006‬حيث كان هناك تسيّب‬
‫إعالمي»‪ ،‬ذهب اجليش الصهيوين إىل غزة‪ ،‬متفاخرًا بأنه هذه املرة‪ ،‬كما زعم وزير احلرب‬
‫الصهيوين إيهود باراك‪ ،‬ردًا على االهتامات بقصف منشآت تابعة لألمم املتحدة‪« ،‬جيش بال‬
‫أخطاء»‪ .‬وألنه كان مستحي ً‬
‫ال عليه هذا األمر‪ ،‬احتاط قادة االحتالل فأرادوه «جيشًا بال‬
‫إعالم»‪ ،‬أو بتعبري أوضح «جيشًا بال فضائح»‪.‬‬
‫من أجل ذلك‪ ،‬مُنع املراسلون من مرافقة اجليش يف عدوانه‪ ،‬وتكثفت الرقابة العسكرية‪،‬‬
‫ومنع اجلنود من محل أي جوال أو كامريا أو وسيلة اتصال‪ ،‬إىل حد دفع أهايل بعض اجلنود‬
‫إىل االعتراض على عدم معرفتهم بأماكن وجود أبنائهم‪.‬‬
‫للمرة األوىل يف تاريخ احلروب العربية اإلسرائيلية تكون «إسرائيل» هي اجلهة األكثر تكتّمًا‬
‫واألكثر رقاب ًة واألبعد عن الصورة املباشرة‪ ..‬وللمرة األوىل أيضًا ينفضح الكذب يف التغطية‪،‬‬
‫وتظهر املعارضة اإلعالمية هلذه التعمية‪.‬‬
‫ففي العدوان على غزة كان املصدر الرئيسي لألخبار اليت تستقيها الصحف اإلسرائيلية هو‬
‫تقارير اجليش والناطق بامسه‪ ،‬حىت عَنْون الصحفي املعروف يوسي ميلمان مقاالً له بعبارة‬
‫«وسائل اإلعالم يف سجن اجليش اإلسرائيلي»‪.‬‬
‫وقد استخلص جيش االحتالل من جتربة االنفتاح الزائد على اإلعالم يف حرب متوز ‪ 2006‬يف‬
‫جنوب لبنان العربة اليت جعلته مينع الصحفيني من االقتراب من منطقة العمليات‪ .‬والتزم بذلك‬
‫تقرير فينوغراد وتصحيحاته على عمل اجليش اإلسرائيلي‪ ..‬ونفذه يف حرب غزة‪.‬‬
‫وبناء عليه استعادت اإلدارة اإلسرائيلية للحرب دورها السابق‪ ،‬فبات اإلعالم يف خدمتها‬
‫العبًا أساسيًا توجهه كما تريد‪ ،‬واستُعيدت نظرية «دعوا اجليش يقاتل»‪..‬‬
‫‪199‬‬
‫مدرستان يف وسائل اإلعالم اإلسرائيلية‪:‬‬
‫ينقسم اإلعالم اإلسرائيلي إىل مدرستني متباعدتني مهنيًا‪ ،‬األوىل ترى يف اإلعالم مؤسسة‬
‫دعائية ختدم املشروع الصهيوين‪ ،‬أما الثانية فترى اإلعالم اإلسرائيلي إعالما حرًا وحمايدًا‬
‫وجريئًا‪ ،‬يلتزم املعايري املهنية اليت يُفترض أن يتحلى هبا اإلعالم يف األنظمة واجملتمعات‬
‫الدميقراطية‪ ،‬كحق املعرفة للقراء وحرية التعبري وانتقاد السلطة‪.‬‬
‫ميكن التسليم هباتني املدرستني يف الظروف العادية‪ ،‬أما حني يتعلق األمر بالصراع العريب‬
‫اإلسرائيلي وبقضايا اإلمجاع الصهيوين‪ /‬اليهودي فإن الثاين (احلرّ) يصبح تلميذًا يف املدرسة‬
‫األوىل (الدعاية والتعبئة)‪ .‬وتقوم الصحف من تلقاء نفسها بالرقابة على نفسها‪ ،‬وهذه القضايا‬
‫هي‪:‬‬
‫ احلفاظ على يهودية الدولة‪.‬‬‫ معارضة حق العودة لالجئني الفلسطينيني‪.‬‬‫ أولوية األمن‪.‬‬‫ التجنّد لصاحل الدولة يف احلروب‪.‬‬‫الرقابة يف وسائل اإلعالم اإلسرائيلية *‬
‫ختضع وسائل اإلعالم اإلسرائيلية لعدة أنواع من الرقابة على مضامينها‪ ،‬تتراوح بني القانوين‬
‫والعريف‪ ،‬والذايت واملوضوعي‪ ،‬والطوعي واإلكراهي‪ ..‬ويف ظل الشعور باخلطر الدائم الذي‬
‫يتهدد وجود الكيان اإلسرائيلي واستمراره‪ ،‬يضع وسائل اإلعالم بشكل دائم واستنفاري‬
‫حتت وطأة قضايا اإلمجاع والرقابة اللصيقة الدائمة‪ ،‬بشكل يندر وجوده إال يف األنظمة‬
‫االستبدادية‪.‬‬
‫نلفت هنا إىل أن احلكومة اإلسرائيلية ليس فيها ما يسمّى «وزارة اإلعالم»‪ ،‬ولكن املنظومة‬
‫اليت تدير اإلعالم اإلسرائيلي بني الرقابات املتعدّدة والناطق العسكري‪ ،‬جتعل إدارة اإلعالم‬
‫أكثر تضييقًا مما لو كانت الوزارة املذكورة موجودة‪.‬‬
‫‪200‬‬
‫الرقابة القانونية‬
‫من الغريب أن الرقابة اإلسرائيلية الداخلية قد وضعتها جهة احتاللية كانت حتكم املنطقة‬
‫عسكريًا‪ ،‬وهي القوانني االستعمارية الصادرة عن سلطة االنتداب الربيطاين لفلسطني‪،‬‬
‫وحتديدًا أمر الصحافة لعام ‪ ،1933‬وأنظمة الدفاع حلاالت الطوارئ وتعديالته يف عام ‪،1945‬‬
‫وهي أنظمة قمعية ومتشددة‪.‬‬
‫والغريب أن «إسرائيل» قد تبنّت هذه القوانني واستخدمتها‪ ،‬وأضافت إليها صالحيات‬
‫أُعطيت لوزارة الداخلية ِّ‬
‫تُمكنها من إغالق الصحف بشكل استنسايب‪.‬‬
‫الرقابة بالتراضي‬
‫وهو توافق مت قبل قيام «إسرائيل» بني عصابات اهلاغاناه وصحف االستيطان الصهيوين‪،‬‬
‫وأعيدت صياغته بشكل اتفاق يف العام ‪ 1949‬بني األركان العامة للجيش اإلسرائيلي وجلنة‬
‫حمرري الصحف اليومية‪ ،‬ومت تعديله يف عام ‪ 1966‬وعام ‪ .1989‬ويتضمن هذا االتفاق ثالثة‬
‫عشر بندًا أساسيًا أمهها‪:‬‬
‫ التعاون التام ما بني أجهزة اجليش والصحف ملنع تسرُّب مواد أمنية‪.‬‬‫ عدم تطبيق الرقابة على القضايا السياسية‪ ،‬مع حتديد مسبق للمواد اليت تستدعي الرقابة‪.‬‬‫ تشكيل جلنة ثالثية للجيش والصحافة واحلكومة كمرجع الستئناف قرارات الرقيب‬‫العسكري‪.‬‬
‫ تشمل صالحيات اللجنة كافة الصحف واملطبوعات اإلعالمية ووسائل اإلعالم املسموعة‬‫واملرئية واملراسلني األجانب يف «إسرائيل»‪.‬‬
‫ ال تلجأ الصحف مبوجب االتفاق إىل القضاء العديل‪ ،‬وال تطبق عليها القوانني‬‫اإلسرائيلية‪.‬‬
‫الرقابة الذاتية للجنة احملررين‬
‫‪201‬‬
‫الرقابة الذاتية للجنة احملررين هي جهاز رقابة من نوع آخر‪ ،‬مصدره الصحافة اإلسرائيلية‬
‫نفسها‪ ،‬املتمثلة بلجنة احملررين‪ ،‬اليت متثل رؤساء حترير الصحافة املكتوبة يف الكيان‪ ،‬وهي رقابة‬
‫طوعية عن رضا‪ ،‬تتيح منع نشر معلومات ليس للرقابة العسكرية القدرة على منعها حبسب‬
‫القانون واالتفاقات‪ .‬كرّسها أول رئيس وزراء إسرائيلي ديفيد بن غوريون مع رؤساء حترير‬
‫الصحف والتزمها من تبعه من رؤساء احلكومة اإلسرائيليني‪.‬‬
‫تكمن أمهية الرقابة الذاتية يف أهنا تعفي املؤسسة احلاكمة من تعليل املنع واملسّ حبرية املعلومات‬
‫غري األمنية يف حال تع ّذر تفعيل الرقابة العسكرية‪ .‬وهذه الرقابة هي أبلغ دليل على رغبة‬
‫احملررين أن يكون «جنودًا إضافيني يف املشروع الصهيوين»‪.‬‬
‫مواضيع الرقابة وآلية تفعيلها‬
‫حبسب االتفاق املكتوب وتعديالته‪ ،‬إضافة إىل االتفاقات الضمنية‪ ،‬يتوجب على اإلعالميني‪،‬‬
‫حتت طائلة املالحقة الالحقة للنشر‪ ،‬أن يعرضوا على الرقيب العسكري بشكل مسبق كل‬
‫مادة إعالمية تُصنَّف بأهنا أمنية أو أهنا تتضمَّن معلومات ذات قيمة عسكرية قد تفيد العدو‬
‫أو تضر بأمن الدولة‪ .‬وحتقيقًا لذلك‪ ،‬تقوم الرقابة بإبالغ الصحف والناشرين واإلذاعات‬
‫وحمطات البث التلفزيونية بالئحة املواد اليت يتوجب تقدميها للرقيب سلفًا قبل النشر‪ ،‬وكل‬
‫من يصله التبليغ يتحمل املسؤولية أمام الرقابة‪ .‬وللرقيب العسكري احلقّ بأن يلغي مقاالً‪،‬‬
‫كليًا أو جزئيًا‪ ،‬إذا ما رأى فيه ضررًا أمنيًا حمتمالً‪ .‬وأبرز هذه املواضيع‪:‬‬
‫ القوة النووية صناع ًة وتواجدًا وكمية‪.‬‬‫ الصفقات العسكرية وتفاصيلها‪.‬‬‫ الصناعات العسكرية ومكوناهتا‪.‬‬‫ الوثائق واملباحثات السرية اليت تتعلق بالسياسة اخلارجية للدولة‪.‬‬‫ العمليات السرية األمنية وأمساء املشاركني فيها‪.‬‬‫ املواقع العسكرية ومعلومات ذات قيمة عسكرية‪.‬‬‫ ما يعرّض السالمة العامة للخطر‪.‬‬‫ مداوالت وقرارات اجمللس الوزاري املصغر للنظر بشؤون أمنية‪.‬‬‫الناطق العسكري اإلسرائيلي‬
‫يشكل الناطق العسكري اإلسرائيلي الضلع الثالث يف مثلث الرقابة على الصحف يف زمن‬
‫احلرب (الرقابة الرمسية ‪ -‬الرقابة املهنية‪ :‬التراضي وجلنة احملررين – الناطق العسكري)‪.‬‬
‫فالرقابة العسكرية قد ال تستطيع منع نشر بعض املعلومات يف اإلعالم اإلسرائيلي‪ ،‬لكنها‬
‫تستطيع منع وصوهلا إىل هذه الوسائل‪ ،‬وقد لعب الناطق العسكري دورًا أساسيًا يف ذلك‪.‬‬
‫يف البعد النفسي ال يعين صمت اجلمهور على تصرحيات الناطق العسكري أهنم «يصدقونه»‪،‬‬
‫‪202‬‬
‫بل ألهنم «يرغبون أن يصدقوه»‪.‬‬
‫وقد صرّح بذلك ذات مرّة عضو الكنيست والوزير األسبق يوسي ساريد‪ ،‬وكان عضوًا‬
‫يف جلنة اخلارجية واألمن‪ ،‬والذي دخل يف مواجهة مع الناطق العسكري يف أعقاب التضليل‪:‬‬
‫«أرغب جدًا يف تصديق الناطق العسكري‪ ،‬لكن ما يؤسف له هو أن مصداقية الناطق‬
‫العسكري ّ‬
‫احنطت يف السنة األخرية (‪ ،)2003‬إىل حد أنين عندما أمسع بيانه اليوم‪ ،‬أقول لنفسي‬
‫هذا صحيح أم غري صحيح؟ أنا ال أُصدِّقه‪ .‬لقد سخِرنا يف املاضي من التقارير املصريّة‪ ،‬لكننا‬
‫أصبحنا اليوم نُقدِّم مثل تلك التقارير»‪.‬‬
‫«القتلى» الفلسطينيني‬
‫قدمت الصحافة اإلسرائيلية لقرائها‪ ،‬حبسب الباحث يف الشؤون اإلعالمية دانئيل أور‪ ،‬يف‬
‫انتفاضة األقصى‪ ،‬صورة إخبارية أحادية البعد ومشوّهة ومضللة ملسار األحداث (النص من‬
‫كتاب «صحافة حتت التأثري» – ‪.)2003‬‬
‫«ووفقًا هلذه الصورة لقد تصرف الفلسطينيون جتاهنا بعنف دون كوابح‪ ،‬عنف حيواين‬
‫وحشي‪ ،‬رهيب‪ ،‬غري قابل للتقدير‪ ،‬بينما حنن تصرفنا جتاه هذا الوصف الفلسطيين بضبط‬
‫للنفس‪ ،‬وبلطف‪ ،‬ومثة من يقول بلطف زائد عن اللزوم‪ ،‬وهم هامجوا بوحشية ورددنا حنن‬
‫باعتدال‪ .‬هم عربدوا وحنن ضبطنا النفس»‪.‬‬
‫األداء اإلعالمي الصهيوين يف حرب غزة‬
‫كادت تنطلي اخلدعة على الرأي العام‪ ،‬وظن الكثريون أن املقاومة الفلسطينية تبالغ‪ ،‬بل إن‬
‫الكثريين مل يتمكنوا من الوصول إىل رأي املقاومة فعالً‪ ،‬فوسائل اإلعالم الصهيونية كانت‬
‫تقف خلف اجليش‪ ،‬ليس دعمًا له‪ ،‬ولكنها كانت تُلملم فُتات ما تسمح به الرقابة العسكرية‬
‫من معلومات عن احلرب‪ ،‬وهو ما كان يصل إىل وسائل اإلعالم الغربية‪ ،‬يف الوقت الذي كان‬
‫اإلعالم العريب يركز على احلاالت اإلنسانية‪.‬‬
‫نظرية «التاريخ يكتبه املنتصرون»‪ ،‬طبقها اجليش الصهيوين يف معظم حروبه‪ ،‬وذلك من خالل‬
‫«تنظيف» األراضي اليت حيتلها من آثار خسائره‪ ،‬و«تنظيف» معتقالت أعدائه من أسراه‪،‬‬
‫فكان يدفع مثن أسراه غاليًا يف مبادالت األسرى الباهظة الثمن‪ .‬غري أن حرب متوز ‪ 2006‬اليت‬
‫انتهت دون أن حيتل أرض املعركة‪ ،‬كشفت خسائره احلقيقية‪ ،‬ومثلها حرب غزة ‪( 2009‬وهذا‬
‫ما يفسّر قتله أسراه الواقعني يف أيدي رجال املقاومة‪ ،‬كما اعترف الحقًا)‪.‬‬
‫‪203‬‬
‫ُ‬
‫وسائل اإلعالم العربية به‪ ،‬وهو أسلوب‬
‫وظهر يف اإلعالم اإلسرائيلي أسلوب كانت تُتهم‬
‫أمحد سعيد يف حرب ‪( 1967‬إخفاء اخلسائر العسكرية واملبالغة يف تقدير االنتصار)‪ .‬وبدا أن‬
‫«أمحد سعيد» العربي ظهر يف اإلعالم‪ ،‬وقد اطمأنّوا إىل هذا التضليل بضمانة أهنم سيغيّرون‬
‫الوقائع على األرض عند «اكتمال االحتالل»‪ ،‬حيث كما ذكرنا «التاريخ يكتبه املنتصرون»‪.‬‬
‫أي من األهداف الصهيونية فضح األمر‪.‬‬
‫لكن عدم حتقيق ٍ‬
‫يف هذه احلرب‪ ،‬باعتقادي‪ ،‬كان اإلعالم العريب أجنح من اإلعالم العربي‪ ،‬فهرب إىل االلتزام‬
‫«باحلياد اإلنساين»‪ ،‬وهو ما ميكننا وصفه بالتايل‪« :‬يف الوقت الذي جتنّب فيه اإلعالم العريب‬
‫الوقوع يف مربع املراهقة اإلعالمية‪ ،‬تراجع اإلعالم العربي وسقط يف املربع املذكور»‪.‬‬
‫الصحافة اإلسرائيلية مل تلتزم فقط بالقيود اليت فرضتها الرقابة العسكرية اإلسرائيلية على حرية‬
‫حركة املعلومات يف وسائل اإلعالم‪ ،‬بل إن املفارقة متثلت يف تطوّع وجتنّد وسائل اإلعالم‬
‫اإلسرائيلية يف خدمة العدوان والترويج ألهدافه والتحريض على مزيد من القتل وتربيره‪،‬‬
‫إضافة إىل مبادرهتا الذاتية بفرض الرقابة الداخلية‪ ،‬إىل حدٍ دفع الكاتب عوزي بنزميان يف‬
‫«معاريف» إىل وصف الصحافة العربية أهنا «احليوان األليف للجيش اإلسرائيلي»‪ .‬وهناك‬
‫شبه إمجاع أن هذا اإلعالم مل يكن مهنيًا وال موضوعيًا وال حمايدًا‪ ،‬بل كان متجندًا بشكل‬
‫تام خلدمة أهداف العدوان‪.‬‬
‫وقد مارست وسائل اإلعالم اإلسرائيلية خالل العدوان على غزة مهمة ثالثية‪ :‬التحريض‪،‬‬
‫التعتيم والتضليل‪ .‬التحريض على مزيد من العنف والفتك والقتل‪ ،‬من خالل دعوة قسم كبري‬
‫منها إىل ضرورة توسيع العدوان وعدم التنازل واحتالل القطاع والقضاء على حركة محاس‪..‬‬
‫التعتيم على حقيقة ما جيري على األرض وعلى حقيقة ضحايا العدوان من املدنيني‪ ..‬والتضليل‬
‫من خالل تعمية احلقائق وتبنّي رواية الناطق باسم اجليش اإلسرائيلي واالدعاء أن غالبية‬
‫الشهداء الفلسطينيني هم من غري املدنيني‪ ،‬وحىت حتميل املدنيني مسؤولية مقتلهم‪.‬‬
‫هناك من اعترض!‬
‫ويف وسط احلرب بدأت ترتفع األصوات املعترضة على هذا التعتيم‪ ،‬وهو ما دفع إييت‬
‫الندسربغ (حمرر النشرة اإلخبارية يف التلفزيون اإلسرائيلي)‪ ،‬إىل طرح عدد من األسئلة عمّا‬
‫خيفيه اجليش اإلسرائيلي عن وسائل اإلعالم‪ ،‬فسأل‪« :‬ملاذا ال يُجري املقاتلون والضباط‬
‫مقابالت صحافية؟ ملاذا ال يوجد للمراسلني اإلسرائيليني تصريحٌ بالدخول إىل مناطق القتال؟‬
‫ملاذا ال ميكن حىت إجراء مقابالت مع جنود جرحى‪ ،‬أو حىت جنود يف التدريب؟ ملاذا أغلق‬
‫اجليش نفسه كليًا حيال أي حصول على معلومة أو نشرها؟» وأضاف أنه «على ما يبدو‪،‬‬
‫يرى الناطق باسم اجليش اإلسرائيلي نفسه خالل عملية غزة «رئيس حترير» لكل وسائل‬
‫اإلعالم اإلسرائيلية والعاملية»‪.‬‬
‫‪204‬‬
‫معلق الشؤون األمنية يف صحيفة «هآرتس»‪ ،‬يوسي ميلمان‪ ،‬شكا من أن وسائل اإلعالم‬
‫اإلسرائيلية قد وقعت أسرية يف سجن اجليش اإلسرائيلي‪ ،‬وقال إن «سياسة كمّ األفواه‬
‫اليت يعتمدها اجليش اإلسرائيلي هي ردُّ فعل على حرب لبنان الثانية‪ .‬ففي تلك احلرب‪،‬‬
‫وبإحياء من الناطقة بلسان اجليش حينها‪ ،‬اجلنرال مريي ريغف – سيبوين‪ ،‬سُمِحَ للصحفيني‬
‫بالتجول «بني أرجل» القادة الكبار يف امليدان‪ .‬وكانت النتيجة حمرجة يف كثري من املرات‪،‬‬
‫حىت ملناصري حرية التعبري»‪.‬‬
‫أضاف ميلمان‪« :‬لقد انعكست العربة اليت استخلصها اجليش من االنفتاح الزائد يف حرب‬
‫لبنان الثانية يف اعتماد اخليار املتطرّف اآلخر‪ :‬حيث تقرّر منع اإلعالمَيْن اإلسرائيلي والعاملي‬
‫من أن يؤديا واجبهما»‪.‬‬
‫ولفت ميلمان إىل «وَضْع املراسلني يف حرب غزة يف نطاق مساحة إعالمية متواضعة‬
‫مبحاذاة احلدود مع القطاع‪ .‬وقد احتل األمكنة‪ ،‬بالضرورة‪ ،‬صحفيون ومصورون من جنود‬
‫الناطق بلسان اجليش‪ .‬وقد هدف األمر من بني ما هدف‪ ،‬إىل عرض صورة حمايدة‪ ،‬حبيث‬
‫مينع وسائل اإلعالم العربية من نشر مناظر القتل والدمار والفظائع يف غزة‪ .‬لكن هذا توجّهٌ‬
‫ضيق األفق ويعكس سياسة النعامة‪ .‬ففي عصر سرعة انتقال املعلومات‪ ،‬يرى العامل‪ ،‬وكذلك‬
‫اإلسرائيليون‪ ،‬الصور ويسمعون األصوات املبثوثة يف معظم قنوات التلفزة»‪.‬‬
‫االستراتيجية اإلعالمية لالحتالل خالل حرب غزة‬
‫اعتمد حكومة االحتالل خطة غري معلنة يف حرهبا األخرية‪ ،‬بدأت بتنفيذها قبل احلرب‪ ،‬قيل‬
‫إهنا ذات «ميزانية ضخمة»‪ ،‬يف سبيل التأثري على الرأي العام العاملي‪:‬‬
‫تأسيس «هيئة اإلعالم القومي اإلسرائيلي» اليت أسست منذ تسعة أشهر لترويج‬
‫‪1‬‬‫خلفية مفربكة للعدوان على غزة وقد رئيسها «باردن فاتيكا» لصحيفة «يديعوت أحرونوت»‬
‫العربية‪« :‬لقد حضّرنا سلفًا املواد اإلعالمية التوضيحية واملقابالت والرسائل وبات املوضوع‬
‫اإلعالمي متوحدًا مع عملية اختاذ القرارات»‪.‬‬
‫‪205‬‬
‫تكليف جمموعة من اخلرباء مسؤولية ترويج وجهة النظر اإلسرائيلية باكرًا كي‬
‫‪2‬‬‫تكون األرض جاهزة عندما تبدأ احلرب‪ .‬صرحت تسييب ليفين الحقًا أن التحضريات للحرب‬
‫قد عبأت املوقف العاملي لصاحل «إسرائيل» يف احلرب على غزة‪ .‬غري أن االنتهاكات ووجود‬
‫كامريات بث مباشر من قلب غزة قلبت املوازين‪ ،‬فخسر االحتالل (بعد أسبوع واحد) قبيل‬
‫احلرب الربية رصيده من الرأي العام والذي أعدّه مسبقًا‪ ،‬وبدأ يستهلك من رصيده الذي بناه‬
‫طوال عشرات السنني‪ ..‬وخرجت استطالعات الرأي اليت اجربتها وزارة اخلارجية اإلسرائيلية‬
‫بأن ‪ 59%‬من السكان يف العامل بعتربون «إسرائيل» دولة عدوانية‪.‬‬
‫‪ 3‬تدريب عشرات الناطقني اإلعالميني إلدارة املعركة‪ ،‬وذلك ملدة مثانية أشهر‪.‬‬‫‪ 4‬تعبئة الرأي العام العاملي جتاه «املأساة اليومية يف سديروت»‪..‬‬‫‪ 5‬إنشاء مركز إعالمي متخصص يف سديروت متعدد اللغات اعتربت أنه يكفي لتزويد‬‫الصحافيني مبا يريدون من أخبار وصور وأشرطة فيديو وباللغة اليت يفهموهنا‪.‬‬
‫‪ 6‬خماطبة الداخل اإلسرائيلي للوصول إىل هدفني حققهما حىت منتصف احلرب‪ ،‬أوهلما أن‬‫اإلسرائيليني هم الضحية‪ ،‬وثانيهما أهنم هم املنتصرون‪.‬‬
‫‪ 7‬خماطبة العامل بلغة كرّسها جورج بوش يف السنوات الثماين املاضية‪ ،‬وهي «احلرب على‬‫اإلرهاب»‪ .‬خاطبت تسييب ليفين أوروبا هبذه اللغة الرائجة فيها‪ ،‬بالقول إن «احلرب على‬
‫محاس هي معركة ضد اإلرهاب اإلسالمي»‪.‬‬
‫‪ 8‬وعندما اندلعت احلرب منعت «إسرائيل» دخول الصحافيني اإلسرائيليني واألجانب اىل‬‫غزة‪ .‬فاختاروا البقاء مع اجليش اإلسرائيلي يف املركز اإلعالمي أو بعيدًا منه دون الدخول‬
‫اىل غزة‪.‬‬
‫‪ 9‬وضع املراسلني عند تلة بعيدة تطل على غزة‪ ،‬ومنها كانت تنقل منها الصورة البعيدة الباردة‬‫اليت تنقل صورة جامدة لغزة مع بعض األدخنة املتصاعدة جراء القصف‪ ،‬يف تكرار ّ‬
‫ممل يؤدي‬
‫باملشاهد إىل انطباع بارد جتاه «غابة إمسنت تتصاعد منها سحب الدخان»‪ ،‬ما حيوّل املشهد إىل‬
‫مجاد بدالً من أَنْسنة احلرب‪ ،‬باعتبارها تُشنّ لقتلى واجلرحى هلذه احلرب‪.‬‬
‫التركيز على «محاس»‬
‫‪ 10‬ركزت مضامني الدعاية الصهيونية على أن احلرب كانت على «مقاتلي محاس» و«ميليشيا‬‫محاس» و«خمرّيب محاس»‪ ،‬يف تكرار الفت هلذه الكلمات‪ ،‬لغرسها يف وجدان املتلقي‪ .‬دون‬
‫أن تذكر الشعب الفلسطيين أو قطاع غزة‪ ،‬أو حىت الفصائل األخرى‪ ،‬رغم إعالن هذه‬
‫الفصائل مشاركتها القوية يف احلرب‪ ،‬بل مل تذكر من الصواريخ اليت أُطلقت من غزة سوى‬
‫«القسام»‪ ،‬متجاهلة وجود اسم مكتوب على كل صاروخ ّ‬
‫يدل على الفصيل الذي أطلقه‬
‫(قسّام‪ ،‬قدس‪ ،‬سرايا‪ ،‬أقصى‪ ،‬ناصر‪ ،‬وغريها)‪ ،‬بل متجاهلة أن بعض الصواريخ من نوع‬
‫«غراد» املصنوع يف الدول االشتراكية‪.‬‬
‫‪206‬‬
‫‪ 11‬كشفت صحيفة «يديعوت أحرونوت» العربية أن وزارة اخلارجية اإلسرائيلية قد وزعت‬‫كرّاسًا على املتحدثني االسرائيليني‪ ،‬وطالبتهم بااللتزام باجلمل اليت وزعت عليهم‪ ،‬واليت‬
‫مسعناها بشكل يومي وتلخصت بتحميل «محاس» املسؤولية عما جرى يف غزة‪.‬‬
‫‪ 12‬اعتبار أنه يف «محاس» يتساوى العسكري بالسياسي‪ ،‬وبالتايل سيكون من السهل اهتام‬‫املدنيني باالنتماء إليها‪ ،‬وتشريع قتلهم‪.‬‬
‫‪ 13‬متابعة للنقطتني (‪6‬و‪ ،)7‬استخدم االحتالل أسلوب التأليب على «محاس»‪ ،‬عرب‬‫املنشورات اليت حترض عليها فقط‪.‬‬
‫أشاع أن املنشآت املدنية يف غزة خيتبئ فيها «زعماء محاس»‪ ،‬كاملساجد واملدارس‬
‫‪14‬‬‫والوزارات‪ ،‬وغريها‪ ..‬وبعد احلرب أشاعت االستخبارات اإلسرائيلية أن رئيس احلكومة يف‬
‫غزة إمساعيل هنية كان «خمتبئًا يف أحد أجنحة مستشفى الشفاء حتت األرض»‪ ..‬وهو ما أنذر‬
‫الفلسطينيني يف غزة‪ ،‬بأن احلرب القادمة لن تكون مستشفى الشفاء مبأمن من القصف املباشر‪،‬‬
‫خاصة اهنا كانت مقرًا األطباء املتطوعني األجانب‪.‬‬
‫اخلالصة‬
‫نستخلص يف هذه الورقة أنه ال حياد وال موضوعية يف اإلعالم الصهيوين يف ما يتعلق بالصراع‬
‫العريب الصهيوين وقضايا اإلمجاع‪ ،‬وأن الرقابة يف احلرب األخرية ازدادت وتكثفت‪.‬‬
‫ويتضح مما سبق أن اإلعالم الصهيوين كان جنديًا «وحيوانًا أليفًا» لدى جيش االحتالل‪،‬‬
‫فكان يتبىن الرواية الرمسية‪ ،‬وكان ينفذ خمططًا واضحًا ثالثي األضالع‪ :‬التحريض والتعتيم‬
‫والتضليل‪ .‬التحريض على مزيد من العنف والفتك والقتل‪ ،‬من خالل دعوة قسم كبري منها‬
‫إىل ضرورة توسيع العدوان وعدم التنازل واحتالل القطاع والقضاء على حركة محاس‪..‬‬
‫التعتيم على حقيقة ما جيري على األرض وعلى حقيقة ضحايا العدوان من املدنيني‪ ..‬والتضليل‬
‫من خالل تعمية احلقائق وتبنّي رواية الناطق باسم اجليش اإلسرائيلي‪.‬‬
‫هناك مناذج واضحة فضحت الكذب الصهيوين الذي مل يكن هو األول ولن يكون األخري‪،‬‬
‫ولكنه يف هذه املرة مل يستطع أن خيفي احلقائق عن كامريات تنقل احلدث مباشرة‪..‬‬
‫‪207‬‬
‫* اعتمدنا يف موضوع الرقابة على حبث غري منشور للخبري يف الشؤون اإلسرائيلية عباس‬
‫إمساعيل‪.‬‬