v. ünite - KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı

Transkript

S
T
I
Ü
R
RK T
B
I
K
AR
İH
İ
AĞUSTOS 2014
10
Akademik Danışma ve Yazı Kurulu
Başkan
Mehmet KORTMAZ
AKADEMİK DANIŞMA KURULU:
Başkan: Prof. Dr. Mehmet Emin ÇAĞIRAN ( Gazi Ünivetsitesi )
Üye: Prof. Dr. Mehmet ŞİŞMAN ( Osmangazi Üniversitesi )
Üye: Prof. Dr. Hasan BAHAR ( Selçuk Üniversitesi
Üye: Doç. Dr. Mehmet Seyfettin EROL ( Gazi Ünivetsitesi )
Üye: Doç. Dr. Ramazan ÇALIK ( Selçuk Üniversitesi )
Üye: Doç. Dr. Bahattin ACAR ( Osmangazi Üniversitesi )
Üye: Yard.Doç. Dr. Caner ARABACI ( Selçuk Üniversitesi )
Üye: Veli ŞİRİN ( Tarihçi, Tarih ve Tabiat Vakfı Başkanı )
Koordinatör Üye: Aydın BOLAT ( Yayıncı, Yazar, Eğitimci )
Yazı Kurulu
Mustafa ÖZYÜREK
Mehmet KARAMANOĞLU
Fikri ÖZLER
Halil SELÇUK
Rasim TAŞ
Ulaş BERATLI
Gülay MERCAN GERGİN
Grafik Tasarım
Bilal AKBAYIR
Ercan NAZİK
Ferhat YEŞİL
Dizgi
Bilal AKBAYIR
Ercan NAZİK
Ferhat YEŞİL
Düzeltme
Gürkan GÜMÜŞATAM
Baskı
6. Baskı 2014
Kıbrıs Türk Tarihi isimli kitap, Talim ve Terbiye Kurulunda görüşülerek liselerin 10. sınıflarında
denenip geliştirilmek üzere Kıbrıs Türk Tarihi Dersleri için ders kitabı olarak kabul edilmiştir.
KKTC
MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINIDIR
Her hakkı saklıdır ve KKTC Milli Eğitim Bakanlığı'na aittir. Kitabın metin,
soru, şekil ve resimleri kısmen de olsa hiçbir suretle alınıp yayımlanamaz.
Baskı
İSTİKLÂL MARŞI
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak,
O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Bastığın yerleri "toprak!" diyerek geçme, tanı:
Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.
Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı.
Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl!
Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl?
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl...
Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl!
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda!
Canı, cananı, bütün varımı alsın da Hüda,
Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.
Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım!
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım.
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.
Ruhumun senden, İlahi, şudur ancak emeli:
Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli.
Bu ezanlar -ki şahadetleri dinin temeliEbedi yurdumun üstünde benim inlemeli.
Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar,
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var!
Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar,
"Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar?
Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın.
Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın.
Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın...
Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.
O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım,
Her cerihamdan, İlahi, boşanıp kanlı yaşım,
Fışkırır rûh-ı mücerred gibi yerden na'şım;
O zaman yükselerek arşa değer belki başım.
Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!
Olsun artık dökülen kanlarıının hepsi helâl.
Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl:
Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet;
Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal!
Mehmet Âkif ERSOY
ATATÜRK’ÜNGENÇLİĞEHİTABESİ
EyTürkgençliği!Birincivazifen,Türkistiklâlini,
Türkcumhuriyetini,ilelebetmuhafazavemüdafaaetmektir.
Mevcudiyetininveistikbalininyegânetemelibudur.
Butemel,senin,enkıymetlihazinendir.İstikbaldedahi,
senibuhazineden,mahrumetmekisteyecek,dahiliveharici,
bedhahlarınolacaktır.Birgün,istiklâlvecumhuriyetimüdafaamecburiyetine
düşersen,vazifeyeatılmakiçin,içindebulunacağınvaziyetinimkânveşeraitini
düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür
edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada
emsaligörülmemişbirgalibiyetinmümessiliolabilirler.Cebrenvehileileaziz
vatanın, bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün
ordularıdağıtılmışvememleketinherköşesibilfiilişgaledilmişolabilir.Bütün
bu şeraitten daha elim ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde,
iktidarasahipolanlargafletvedalaletvehattahıyanetiçindebulunabilirler.
Hattabuiktidarsahiplerişahsimenfaatlerini,müstevlilerinsiyasiemelleriyle
tevhitedebilirler.Millet,fakruzaruretiçindeharapvebitapdüşmüşolabilir.
EyTürkistikbalininevlâdı!İşte,buahvalveşeraitiçindedahi,vazifen;
Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret,
damarlarındakiasilkanda,mevcuttur!
İÇİNDEKİLER
I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU.........................................1
A. KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞ NEDENLERİ..........................................................2
B. KIBRIS CUMHURİYETİ KURULUŞ ANTLAŞMALARI...........................................................4
1. Zürih ve Londra Antlaşmaları .....................................................................................4
2. Garanti Antlaşması.......................................................................................................6
3. Askeri İttifak Antlaşması...............................................................................................7
4.Antlaşmaların Kıbrıs Türk Toplumu İçin Önemi............................................................8
C. KIBRIS CUMHURİYETİ DEVLETİ’NİN OLUŞUMU VE YAPISI ..........................................10
1. Komisyonlar................................................................................................................10
a. Karma Komisyon (Anayasa Komisyonu) .......................................................10
b. Geçici Komite..................................................................................................10
c. Londra'daki Beşli Konsey ...............................................................................11
2. Bakanlar Kurulu Atamaları ve Seçimler.....................................................................11
a. Bakanlar Kurulu Atamaları...............................................................................11
b. Seçimler.........................................................................................................12
3. Komisyon Çalışmalarının Sonuçlanması ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nin İlanı....................13
4. Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasasının İçeriği...................................................................14
5. İki Toplumun Yeni Oluşuma Bakış Açısı.....................................................................15
II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963
TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ..................................................................17
A. CUMHURİYETİN İDARİ YAPILANMASI.............................................................................18
1. Temsilciler Meclisi
................................................................................................18
2. Cemaat Meclisi..........................................................................................................19
3. Yerel Yönetimler........................................................................................................19
B. CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ DIŞ İLİŞKİLER.................................................................20
C. CUMHURİYETİN TEMELLERİNİ SARSAN VE TOPLUMLARARASI ÇATIŞMALARA ZEMİN
HAZIRLAYAN FİKİR AYRILIKLARI...........................................................................................21
1. Anayasa Mahkemesi Kararları na Uyulmaması .........................................................21
2. Kamu Hizmetlerindeki %70 - %30 Oranının Uygulanmayışı.....................................22
3. Bakanlar Kurulu ve Temsilciler Meclisindeki Sorunlar..............................................22
4. Ordu ve Polis Gücündeki Sorunlar ........................................................................23
5. Ayrı Belediyeler Sorunu ............................................................................................23
6. Cumhurbaşkan Muavaini’nin Veto Hakkı Sorunu......................................................24
KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
İÇİNDEKİLER
7. Makarios'un 13 Maddelik Anayasa Değişiklik Önerisi ve Bu Öneriye Türk Toplumu ile
Türkiye'nin Tepkileri.....................................................................................................24
III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİNİ YIKMA FAALİYETLERİ,
KIBRIS TÜRKLERİNİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967).....27
A. RUM SALDIRILARI ..........................................................................................................28
1. Lefkoşa Çarpışmaları.................................................................................................28
2. Ayvasıl Çarpışmaları.................................................................................................30
3. Boğaz Çarpışmaları..................................................................................................31
4. Larnaka Bölgesi Çarpışmaları....................................................................................31
5. Lefke Bölgesi ve Yeşilırmak Çarpışmaları..................................................................32
6. Limasol Bölgesi Çarpışmaları....................................................................................32
7. Baf Bölgesi Çarpışmaları..........................................................................................33
8. Erenköy Direnişi......................................................................................................34
9. Mağusa Bölgesi Çarpışmaları....................................................................................36
B. BAYRAK RADYOSU’NUN KURULUŞU VE KIBRIS TÜRK MÜCADELE TARİHİNDEKİ
ÖNEMİ.....................................................................................................................................37
C. LONDRA KONFERANSI VE 4 MART 1964 BM GÜVENLİK KONSEYİ KARARLARI......39
Ç. RAUF R. DENKTAŞ'IN KIBRIS'A GİRİŞİNİN ENGELLENMESİ........................................40
D. 1967 GEÇİTKALE VE BOĞAZİÇİ ÇARPIŞMALARI............................................................41
IV. ÜNİTE: 1963 - 1974 DÖNEMİNDE SİYASİ GELİŞMELER VE KIBRIS
TÜRKLERİNİN SOSYAL YAŞANTISI..............................................................43
A. SİYASİ GELİŞMELER.........................................................................................................44
1.Toplumlararası Gelişmeler..........................................................................................44
a. Toplumlar Arası Görüşmelerin Başlama Nedenleri........................................44
b. İkili Görüşmeler...............................................................................................44
c. Genişletilmiş Toplumlararası Görüşmeler Süreci............................................45
2. Kıbrıs Türklerinde İç Siyaset......................................................................................45
a. Genel Komite Yönetiminin Oluşumu..............................................................45
b. Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi’nin Kuruluşu ......................................................46
c. Türk Cemaat Meclisi Başkanı Rauf R. Denktaş'ın Kıbrıs'a Dönmesi.............46
ç . K ı b r ı s G e ç i c i T ü r k Y ö n e t i m i n d e Te m s i l c i l e r M e c l i s i v e
Türk Cemaat Meclisi Seçimleri...........................................................................48
d. Yasama Meclisinin Toplanması ve Yürütme Kurulunun Yeniden Oluşumu...48
İÇİNDEKİLER
e. Cumhurbaşkanlığı ve Cumhurbaşkan Muavinliği Seçimleri...........................49
f. Kıbrıs Türk Yönetimi........................................................................................49
B. SOSYAL, KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAŞANTI.................................................................50
1. Sosyal ve Kültürel Yaşantı..........................................................................................50
a. Kantonlardaki Yaşam.......................................................................................50
b. İzolasyonlar Altında Kıbrıs Türk Kültürü.................................,,,,,....................52
2. Ekonomik Yaşam............................,,,,,,,,,..................................................................53
V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI...,............55
A. BARIŞ HAREKÂTI’NI HAZIRLAYAN GELİŞMELER......................,,,,,,................................56
1. Yunan Askerî Cuntası ve Makarios Arasındaki Görüş Ayrılıkları...............................56
2. Makarios'a Karşı 15 Temmuz Darbesinin Yapılmas..................................................57
3. Darbenin Etkileri ve Garantör Devletlerin Tutumu......................................................58
B. BARIŞ HAREKÂTI DÖNEMİ................................................................................................58
1. Harekâtın Nedenleri..................................................................................................58
2.
I. Barış Harekâtı.....................................................................................................59
3. Cenevre Görüşmeleri.................................................................................................62
4. II. Barış Harekâtı........................................................................................................65
5. Barış Harekâtı'nın Sonuçları......................................................................................69
C. NÜFUS VE ESİR DEĞİŞİMİ SÜRECİ .................................................................................70
Ç. 1955-1974 ARASI İNSAN KAYIPLARIMIZ VE KAYIP TÜRKLER SORUNU.......................70
1. Sivil ve Askerî Kayıplarımız .......................................................................................70
2. Kayıp Türkler Sorunu.................................................................................................71
VI. ÜNİTE: KIBRIS TÜRKLERİNİN BARIŞ HAREKÂTI SONRASI SİYASİ
DURUMU............................................................................................................75
A. OTONOM KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ...................................................................................76
B. KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ......................................................................................76
C. 1974-1983 TOPLUMLAR ARASI GÖRÜŞMELER SÜRECİ................................................77
1. Toplumlararası Viyana Görüşmeleri...........................................................................77
2. Denktaş–Makarios Görüşmeleri.................................................................................77
3. Denktaş-Kiprianu-Waldheim Görüşmesi....................................................................79
4. Rauf R. Denktaş-Kiprianu Doruk Görüşmesi ............................................................79
VII. ÜNİTE: KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ..........................................81
A. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Kuruluş Sebepleri........................................................82
İÇİNDEKİLER
B. KKTC'nin İlânı.....................................................................................................................84
C. Kurucu Meclis’in Oluşumu, KKTC Anayasası'nın Kabulü ve Seçimler................................85
Ç. KKTC'NİN İLANININ ULUSLARARASI ALANDAKİ YANKILARI VE SONUÇLARI..............85
VIII. ÜNİTE: 1983'TEN GÜNÜMÜZE SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK
GELİŞMELER....................................................................................................9 1
A. KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ ve TÜRKİYE İLİŞKİLERİ.......................................92
B. EKONOMİK GELİŞMELER.................................................................................................93
C. KKTC'YE UYGULANAN AMBARGOLARIN KIBRIS TÜRK TOPLUMUNA ETKİLERİ........95
Ç. KKTC'NİN İLANINDAN GÜNÜMÜZE KADAR MÜZAKERELER........................................96
D. AVRUPA BİRLİĞİ VE KIBRIS ............................................................................................100
E. 1983'TEN GÜNÜMÜZE İÇ SİYASAL GELİŞMELER.........................................................101
KAYNAKÇA............................................................................................................................104
I. ÜNİTE:
KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10.SINIF
KIBRIS
CUMHURİYETİ’NİN
KURULUŞU
Hazırlık Çalışmaları
1- Kıbrıs’ın İngiliz Sömürge Dönemi’ndeki
sorunlarını araştırınız.
2- 27-28 Ocak 1958 olayları hakkında bilgi edininiz.
3- Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde olaya
taraf olan devletlerin o günkü uluslararası siyasi ve
ekonomik güçleri nasıldı? Araştırınız.
4- İngiltere’nin günümüzde Kıbrıs’la nasıl bir bağlantısı vardır?
I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU
A. KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞ NEDENLERİ
II. Dünya Savaşı sonrasında özellikle Avrupa
ve Ortadoğu'da sınırlar yeniden şekillendi. İngiltere'nin
Ortadoğu ve Asya'daki sömürgelerinden çekilmeye
başlamasıyla bu ülkelerde yaşayan toplumlar, kendi
bağımsız devletlerini kurma arayışları içine girdiler.
Kıbrıs'ta yaşayan Türk ve Rum toplumları da
bu arayış içindeydiler. Rum tarafı, Ortodoks Rum
Kilisesinin de etkisiyle, Enosis tezine sarılarak adanın
Yunanistan'a bağlanmasını istedi. Kıbrıs Türkleri ise
Rumların
talebine
karşı
çıkarak,
TAKSİM
tezini
NATO Amblemi
savundular ve adanın ikiye bölünmesini, Türk tarafının
Türkiye'ye bağlanmasını istediler.
Rumlar EOKA tedhiş örgütünü kurarak İngilizlere karşı terör saldırılarına
başladılar. EOKA örgütü, kuruluşundan
kısa süre sonra Türk toplumunu da
hedef aldı. Türkler de bu durum
karşısında kendilerini savunmak için
çeşitli örgütler kurdular. Ortaya çıkan
karışık durumla baş etmekte zorlanan
İngiltere ise, kendisine adada askerî bir
Kıbrıs’taki İngiliz Yönetimi EOKA Mensuplarını
Yakalamak için Başlarına Mükafaat Koyuyordu
üs bırakılması şartıyla yönetimi iki
topluma bırakmayı teklif etti.
Kısa adı NATO olan Kuzey
Atlantik Antlaşması Örgütü üyesi Türkiye, Yunanistan ve İngiltere'nin Kıbrıs konusunda sorun
yaşaması, NATO birliğini ve Doğu Akdeniz'in istikrarını tehdit ediyordu. Bu durumu önlemek
için NATO bu üç ülke arasında görüşmeleri başlatma görevini
üzerine aldı. 1957 yılında yapılan bu girişim başarısız olsa da
lım
A
raştıra
Zürih ve Londra Anlaşmalarına atılan adımlardan biriydi.
27-28 Ocak 1958 tarihlerinde Türklerin sömürge
yönetimine ve Enosis'e karşı
yaptığı miting sonucu
meydana gelen çatışmalar ve 7 Türk'ün öldürülmesi
adadaki durumu daha çok kötüleştirdi. Bununla birlikte
Türkiye ile İngiltere'nin birbirleriyle olan ilişkilerini oldukça
2
Kıbrıs Türkleri’nin
EOKA’ya karşı kurduğu
örgütleri araştırınız.
1958 Yılında Gerçekleşen Taksim Mitingi
gölgeledi. 1958 Aralık ayında, ABD'nin girişimleriyle, Paris'teki NATO toplantılarına katılan
Türk, Yunan ve İngiliz Dışişleri Bakanları Kıbrıs'ta ortaya çıkan sorun konusunda görüşmeler
yaptılar. Bu görüşmelerde üzerinde en fazla durulan nokta, bağımsız bir Kıbrıs devletinin
kurulması oldu.
Kıbrıs sorununa çözüm bulmak amacıyla İngiltere, Türkiye ve Yunanistan arasında,
1955'te düzenlenen I. Londra Konferansından bir sonuç elde edilmezken, 1959'da
gerçekleşen II. Londra Konferansında yeni bir devletin kurulması için anlaşma sağlandı.
3
B. KIBRIS CUMHURİYETİ KURULUŞ ANTLAŞMALARI
1. Zürih ve Londra Antlaşmaları
Türkiye ve Yunanistan arasında, İsviçre'nin Zürih kentinde 6-11 Şubat 1959'da
yapılan görüşmelerde Kıbrıs konusunda önemli ilerlemeler sağlandı. 11 Şubat tarihinde
yayınlanan ortak bildiri ile adada yeni bir devletin kurulacağı ilan edildi. Bu devlete son şeklini
vermek için imzalanacak antlaşmaların, İngiltere, Kıbrıs Türk ve Rum toplumlarının
önderlerinin de katılımı ile Londra'da yapılmasına karar verildi.
Zürih’te
Kıbrıs Görüşmesine
Katılan Taraflar
Türkiye
Yunanistan
Başbakanı
Başbakanı
Adnan Menderes Konstantin Karamanlis
Türkiye
Dışişleri Bakanı
Fatin Rüştü Zorlu
Yunanistan
Dışişleri Bakanı
Evangelos Averof
Londra Konferansı, 17-19 Şubat 1959 tarihleri arasında yapıldı. Bu konferansta,
Zürih Antlaşması’nda alınan kararlar ile Kıbrıs Cumhuriyeti’ni ortaya çıkaran diğer antlaşmalar
imzalandı. Antlaşmaları Kıbrıs Türkleri adına Dr. Fazıl Küçük, Kıbrıs Rumları adına da
Londra Konferansı sırasında
4
Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası imzalanırken
Makarios imzaladı.
Londra Konferansı’nda imzalanan 27 maddelik antlaşma metni, Kıbrıs Cumhuriyeti
Anayasası’nın temelini oluşturdu. Bu antlaşma dört ana konuyu içeriyordu.
1) Kıbrıs’ın bağımsızlığını, toprak bütünlüğünü ve anayasa düzenini güvenlik
altına alan Garanti Antlaşması.
2) Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti arasında yapılacak Askerî İttifak
Antlaşması.
3) Devletin yönetim yapısını belirleyecek Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası.
4) Kıbrıs’taki İngiliz egemenliğinin Kıbrıs Cumhuriyeti’ne devri için Kuruluş
Antlaşması.
5
2. Garanti Antlaşması
Kıbrıs Cumhuriyeti'nin varlığını
BİLGİ
KUTUSU
korumak için imzalandı. Bu antlaşma
Garanti Antlaşması olarak bilinmektedir.
Garanti Antlaşması Kıbrıs Cumhuriyeti,
Türkiye, Yunanistan ve İngiltere arasında
imzalandı. Bu antlaşma ile taraf devletlere
GARANTÖR:
Güvence veren ve bunun
gerçekleşmesini gözeten
ve denetleyen kimse,
kuruluş veya devlet.
Cumhuriyet’in devamlılığını teminat altına
alma sorumluluğu yüklendi. Bu antlaşmayı
imzalayan Kıbrıs Cumhuriyeti dışındaki devletlere garantör devlet denilmiştir.
Antlaşmanın maddeleri şunlardır:
1) Bu antlaşmayı imzalayan devletler Kıbrıs Cumhuriyeti'nin toprak bütünlüğünü,
bağımsızlığını, güvenliğini ve Anayasa’sını tanır ve garanti eder.
2) Antlaşmayı imzalayan devletler, Kıbrıs Cumhuriyeti'nin herhangi bir devletle
tamamen veya kısmen birleşmesini önlemeyi garanti eder.
3) Bu antlaşma maddelerine uyulmaması halinde Türkiye, Yunanistan ve İngiltere bu
6
1959 yılında yapılan askeri
ittifak antlaşmasına göre
İngiliz üsleri
Dikelya
Ağrotur
hükümlere saygı gösterilmesini sağlamak için birbirleriyle görüşme ve danışmalarda bulunmayı
garanti eder.
4) Birlikte ya da anlaşarak hareket edilmediğinde, garantör devletlerden her biri, bu
anlaşma ile meydana gelen düzeni tekrar kurmak amacıyla harekete geçme hakkını
saklı tutar.
3. Askeri İttifak Antlaşması
Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye ve Yunanistan arasında imzalandı.
Antlaşmanın maddeleri şunlardır:
1) Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye ve Yunanistan ortak savunmaları için aralarında
işbirliği yapmayı garanti eder.
2) Kıbrıs'ta üçlü karargâh kurulacak. Bu karargâha Türkiye 650, Yunanistan 950
kişilik birlikle katılacak.
3) Türk ve Yunan Subaylar Kıbrıs ordusunun eğitilmesini sağlayacak.
4) Kıbrıs'ta iki bölge (toplam 99 mil kare) tamamen İngiltere Hükümeti'nin
egemenliğinde olacak. Söz konusu bölgeler şunlardır:
a) Ağrotur Bölgesi
b) Dikelya Bölgesi
7
4.Antlaşmaların Kıbrıs Türk Toplumu İçin Önemi
Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası’nın temellerini de oluşturan Londra Antlaşması’nda
Türkler için çok önemli olan hususlar vardı.
Bu hususlar şunlardı:
1) Yapılan antlaşmayla Kıbrıs'ın Yunanistan'a ilhakı, yani Enosis önleniyordu.
2) Türklere; Dışişleri,
BİLGİ
KUTUSU
Savunma ve Güvenlik konularında veto
Veto hakkı;
bir yetkinin, bir yasanın,
bir kararın yürürlüğe
girmesine karşı
çıkma hakkıdır.
3) Ayrı Belediyeler, ordu, kamu
hakkı tanınmıştı.
görevlerinde temsiliyet gibi konularda
Türklere nüfus oranına göre gerekli
hakların verilmesi Kıbrıs Türkü’nün devlet
yönetimindeki yetki ve etkinlikleri
Dr. Fazıl Küçük Londra antlaşmasından dönerken
8
bakımından önemli bir husustu.
4) Türkiye'nin Garanti ve Askerî İttifak Antlaşmalarıyla Garantör ülkelerden biri olması
ve adada askerî güç bulundurması Türklerin adadaki varlıklarının devamı için güçlü bir
güvenceydi.
THY’nin 1959’da Düşen “Sev” Uçağı
BİLGİ
KUTUSU
Londra Anlaşması için Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı
Adnan Menderes ve refekatindekileri götüren THY'nın
"Sev" uçağı Londra Gatwick Havaalanı civarında düştü. 5
mürettebat ve 9 yolcu öldü. Başbakan Menderes kazadan
hafif yaralarla kurtuldu (1959).
9
C. KIBRIS CUMHURİYETİ DEVLETİ’NİN OLUŞUMU VE YAPISI
Geçici Komite döneminde Vali Foot’un başkanlığında yapılan toplantıda
Makarios, Dr. Fazıl Küçük ve bakanlar bir arada.
1. Komisyonlar
Zürih ve Londra Antlaşmalarının hükümleri gereği egemenliğin devri için 1959 Mart
ayında aşağıdaki organlar oluşturuldu.
a. Karma Komisyon (Anayasa Komisyonu)
Bu komisyon, Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Anayasa taslağını meydana getirmek için kuruldu.
Komisyon üyelerini, Kıbrıs Türk ve Rum toplumu temsilcileri, Türkiye ve Yunanistan'ın
görevlendirdiği hukuk danışmanları ve tarafsız bir hukuk uzmanı oluşturdu. Kıbrıs Türk temsilcisi
Rauf R. Denktaş, Kıbrıs Rum temsilcisi Glafkos Klerides, tarafsız hukuk uzmanı ise İsviçreli Prof.
J. Bridel'di. Bu komisyon, çalışmalarını Kıbrıs'ta yapacaktı.
b. Geçici Komite
Kıbrıs'ın, İngiliz Yönetimi’nden Kıbrıs Türk ve Rumlarına devri sırasında bir geçici dönem
yaşandı. Bu geçici dönem Zürih ve Londra Antlaşmaları ile Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ilan edildiği 16
Ağustos 1960 arasındaki dönemi kapsar.
Bu dönemde, adadaki mevcut İngiliz Yönetimi’nin Kıbrıs Cumhuriyeti’ne devrini
hazırlamak ve bu süreci hızlandırmak için Geçici Komite kuruldu. Komitede İngiltere'nin Kıbrıs
Valisi, Türk temsilcisi olarak Dr. Fazıl Küçük ve Rum toplumu temsilcisi olarak Makarios vardı.
Geçici Komite'nin en önemli görevlerinden biri Bakanlar Kurulu’nu oluşturmaktı. 17 Mart 1959'da
10
bu komite Bakanlar Kurulu'nu oluşturacak bakanlıkları tespit etti. Bu tarihten on gün sonra
bakanlıkların iki toplum arasındaki paylaşımı yapıldı. 2 Nisan 1959'da ise bakanların isimleri
belirlendi.
c. Londra'daki Beşli Konsey
Bu Konsey Ortak Komite olarak da bilinmektedir. Görevi, Londra Konferansı’nın
öngördüğü nihai antlaşmaları hazırlamaktır. Konsey Kıbrıs Türk ve Rum temsilcileri, Türkiye,
Yunanistan ve İngiltere temsilcilerinden oluşuyordu. Konseyde Kıbrıs Türklerini Osman Örek
temsil ediyordu.
Konseyin görevleri arasında; İngiliz üslerine sağlanacak ulaşım, iletişim kolaylıkları,
askeri tatbikat alanlarının saptanması, vatandaşlık (tabiiyet) ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin
kuruluşuna ilişkin mali ve ekonomik meseleler vardı.
2. Bakanlar Kurulu Atamaları ve Seçimler
Tarım ve Doğal
Kaynaklar Bakanı
Fazıl Plümer
Sağlık Bakanı
Niyazi Manyera
Savunma Bakanı
Osman Örek
a. Bakanlar Kurulu Atamaları
İngiliz Valisi Sir Hugh Foot, Makarios ve Dr. Fazıl Küçük'ün oluşturduğu Geçici Komite
kararıyla 2 Nisan 1959'da Bakanlar Kurulu atamaları yapıldı.
lım
A
Bu antlaşmaya uygun olarak 10 bakandan 7'si Rum
raştıra
ve 3'ü Türk olarak belirlendi.
Dr. Fazıl Küçük'ün atadığı 3 Türk bakan şu
isimlerden oluşuyordu: Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanı
Fazıl Plümer, Sağlık Bakanı Niyazi Manyera ve Savunma
1960 Kıbrıs
Cumhuriyeti’nde
görev alan 3 Türk bakanın
hayatlarını araştırınız.
Bakanı Osman Örek.
11
b. Seçimler
Türk Cemaat
Meclisi Başkanı
Rauf R. Denktaş
Türk Cemaat Meclisi
Başkan Yardımcısı
Necdet Ünel
Rumlar arasında yapılan Cumhurbaşkanlığı seçiminde Makarios rakibi Ioannu
Klerides'i geride bırakarak Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ilk Cumhurbaşkanı seçildi.
Cumhurbaşkan Muavinliğine ise başka aday gösterilmemesi nedeniyle Dr. Fazıl Küçük
seçim yapılmadan atandı. 31 Temmuz 1960 tarihinde Türk ve Rumlar tarafından karma bir
şekilde oluşturulan Temsilciler Meclisi seçimleri yapıldı. Meclis Başkanı Rum olan bu kuruma
Meclis Başkan yardımcısı olarak Dr. Orhan Müderrisoğlu seçildi. Meclis Başkalığına ise
Glafkos Klerides seçildi. Temsilciler Meclisi 35 Rum ve 15 Türk'ten oluşmaktaydı. Bu oran,
%70 Rumlar ve %30 Türkler olacak şekilde düzenlenmiştir. 7 Ağustos 1960'da yapılan
seçimlerde Türk ve Rum Cemaat Meclisleri oluşturuldu.
30 kişiden oluşan Türk Cemaat Meclisi seçimlerini, başka katılan olmadığı için Milli
Cephe adayları kazanmıştır. 19 Ağustos'ta yapılan Türk Cemaat Meclisi oturumunda Meclis
Başkanlığına Rauf R. Denktaş, yardımcılığına ise Dr. Necdet Ünel getirildi.
Cumhurbaşkan Muavinliği Seçimlerinde Tek Aday Dr. Fazıl Küçük’tü
12
3. Komisyon Çalışmalarının Sonuçlanması ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nin İlanı
Zürih ve Londra Antlaşmalarında temelleri atılan Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası 6 Nisan
1960 yılında taraflarca imzalandı ve resmiyet kazandı. 199 maddelik Anayasayı Kıbrıs Türkleri
adına Rauf R. Denktaş, Rumlar adına da Glafkos Klerides imzalamıştır.
15 Ağustos'u 16 Ağustos'a bağlayan gece yapılan törende, son İngiliz Valisi Hugh Foot
Kıbrıs'ın bağımsızlığını onaylayan Kraliçe II.Elizabeth’in emirnamesini okudu. Törenin
devamında Kıbrıs Cumhuriyeti'ni ilan eden 21 pare top atışı yapıldı. 16 Ağustos 1960 tarihinde
Türk ve Yunan Alayları da Askerî İttifak Anlaşmaları çerçevesinde Mağusa Limanından adaya
ayak bastılar ve Lefkoşa'daki kamplarına yerleştiler.
Böylece devlet yapısı ve oluşum süreci bakımından diğer devletlere benzemeyen bir
cumhuriyet kurulmuş oldu
Kıbrıs Türk Halkı
Mağusa Kalesi’nde
Kıbrıs Türk Kuvvetleri
Alayını beklerken...
Dr. Fazıl Küçük
Cumhuriyetin ilanı
sırasında konuşurken
82 yıl aradan
sonra
Türk askeri
Kıbrıs’ta
Kıbrıs’ın son İngiliz valisi
Sir Hugh Foot 16 Ağustos 1960
tarihinde adadan ayrılırken
Kıbrıs Türk Kuvvetleri
Alayı Komutanı
Turgut Sunalp
13
4. Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası’nın İçeriği
1) Kıbrıs Devleti, Cumhurbaşkanlığı Başkanlık sistemine dayanan bir Cumhuriyet
olacaktır. Cumhurbaşkanı Rum ve Cumhurbaşkan Muavini Türk olacak ve genel oy
yöntemiyle, adadaki Rum ve Türk toplumları tarafından ayrı ayrı seçileceklerdir.
2) Kıbrıs Cumhuriyeti'nin resmi dillerî Rumca ve Türkçe olacaktır. Yasama ve idari
belgeler iki resmi dilde yazılacak ve yayınlanarak ilan edilecektir.
3) Kıbrıs Cumhuriyeti’nin, Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini tarafından
birlikte seçilecek tarafsız bir desen ve renkte, kendine özgü bayrağı olacaktır.
4)Yürütme erki, Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavininde toplanacaktır. Bu
maksatla, 7 Rum ve 3 Türk'ten oluşan bir Bakanlar Konseyi (Kurulu) oluşturulacaktır.
5) Yasama erki, genel seçim hakkına uygun olarak, 5 yıl için % 70 Rum ve % 30 Türk
oranında Türk ve Rum Toplulukları tarafından ayrı ayrı seçilecek olan Temsilciler Meclisi’ne
verilecektir.
6) Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavininin, Türkiye ve Yunanistan'ın birlikte
katıldığı ittifaklara ve uluslararası kurumlara Kıbrıs Cumhuriyeti’nin de katılması dışında,
savunma, güvenlik konuları ve dış işleriyle ilgili herhangi bir yasa veya karara karşı, ayrı ayrı
veya birlikte kullanılmak üzere nihai veto hakları olacaktır.
7) Her toplum, kendisi tarafından saptanacak sayıda temsilciden oluşan bir Cemaat
Meclisine sahip olacaktır.
Cemaat Meclisleri, toplum gereksinimlerini ve denetimi kendilerine ait bulunan kurum ve
cemiyetlerin gereksinimlerini karşılamak için, kendi toplum bireylerini vergilendirme hakkına
sahip olacaktır.
8) Kamu hizmetleri % 70 Rumlardan ve % 30 Türklerden oluşacaktır.
9) Silahlı kuvvetlerin, jandarma ve polis kuvvetlerinin Komutan ve yardımcıları,
Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini tarafından birlikte atanacaklar. Bu komutanlardan
birisi Türk olacaktır. Komutan ve yardımcıları aynı topluma mensup olmayacaklardır.
10) Zorunlu askerlik hizmeti, ancak Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini’nin bu
konuda anlaşmaya varması sonucu gerçekleşebilir. Kıbrıs'ın % 60'ı Rum, % 40'ı Türk'ten
oluşan iki bin kişilik bir ordusu olacaktır.
11) Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini tarafından birlikte atanacak iki Rum ve
bir Türk ve bir tarafsızdan oluşan Yüksek Mahkeme kurulacaktır. Tarafsız Yargıç, Mahkemeye
başkanlık edecek ve iki oya sahip olacaktır.
12) Kıbrısın en büyük beş kentinde, bu kentlerde oturan Türkler
tarafından ayrı belediyeler kurulacaktır.
14
5. İki Toplumun Yeni Oluşuma Bakış Açısı
Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ilanından sonra iki toplumun bu cumhuriyeti ne kadar benimsediği
basında yer alan ve çeşitli kişilerin verdiği beyanatlarda ortaya çıkıyordu. Kıbrıs Türkleri
Cumhuriyet’in kuruluşunu, Kıbrıs meselesinin nihai çözümü olarak görürken, Kıbrıs Rumları,
bunun Enosis'i gerçekleştirecek mücadelenin bir manevrası olarak gördüler.
Girne Başpiskoposu Enosis'ten vazgeçilmediğini belirten açıklamalar yapıyordu. Günlük
ve haftalık Rum gazeteleri, Kıbrıs Cumhuriyeti'ni bir ara rejim olarak görüyorlardı. Alithia
Gazetesi, 21 Ağustos baskısında 'Rum toplumu nihai hedefe varmak için mücadeleye devam
edecektir", Demokratia gazetesi "Yunan Kıbrıs Ölümsüzdür" diyordu.
Daha sonra Cumhurbaşkanı Başpiskopos Makarios da Enosis mücadelesinin sona
ermediğini ilan edecekti.
16 Ağustos'ta çıkan Halkın Sesi gazetesi başlığında 'Hakikat olan rüya' manşetini attı.
Yazıda İngiliz Sömürge Yönetimi’nin baskı dolu 82 yılının sona erdiği ve Zürih ve Londra
Antlaşmaları gereğince Türk askerinin yeniden adaya ayak bastığı vurgulandı.
Aynı gün Rauf R. Denktaş yaptığı konuşmada ''16 Ağustos, Kıbrıs Türkü’nün yeni bir
başlangıç yeni bir açılış günüdür.'' açıklamasında bulundu.
18 Ağustos 1960'ta yayınlanan Nacak gazetesi ise Türk askerinin adaya gelişini Kıbrıs
Türk halkının nasıl coşkuyla karşıladığını yazdı.
YORUMLAYINIZ
Bu resimden
ne anlıyorsunuz?
BİLGİ
KUTUSU
İsmet Vehit
Güney (1932-2009)
1960 yılında kurulan
Kıbrıs Cumhuriyeti'nin
bayrağının ve
Kıbrıs Lirası'nın
tasarımlarını yaptı.
Yanda tasarımcının çizdiği Kıbrıs Cumhuriyeti
bayrağı yukarıdaki fotoğrafta cumhuriyetin
ilanının ardından göndere çekiliyor.
15
Ölçme ve
Değerlendirme
1- Zürih ve Londra Görüşmeleri’ne katılan devletleri ve bu devletlerin temsilcilerinin
isimlerini yazınız.
2- Garanti Antlaşması’nın hangi maddesi, ileride Kıbrıs’ta yaşanacak herhangi bir
sorun için Türkiye’ye tek taraflı müdahale hakkı veriyordu?
3- Askeri İttifak Antlaşması’nın Türk Toplumu açısından önemi nedir?
4- Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluşunu hazırlayacak olan komisyonların isimleri ve
görevleri hakkında bilgi veriniz.
5- Kıbrıs Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu oluşturulurken Türklere verilen bakanlıklar
hangileriydi? Bu bakanlıklara Kıbrıs Türk Toplumu’ndan kimler atanmıştı?
6- İki toplumun Kıbrıs Cumhuriyeti’ne bakış açısı nasıldı?
16
II. ÜNİTE:
KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN
KURULUŞUNDAN
ARALIK
1963
TARİHİNE
KADAR
GEÇEN
SÜREÇ
1- Meclislerin devletler üzerindeki etkilerini araştırınız.
2- Yerel yönetimlerin önemi ve
yetkileri hakkında bilgi edininiz.
3- Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde Dr. Fazıl Küçük’ün
dış seyahatleri hakkında araştırma yapınız.
4- Anayasa Mahkemelerinin görev ve yetkileri nelerdir?
5- Bağlantısız Ülkeler Hareketi nedir? Araştırınız.
II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ
A. CUMHURİYETİN İDARİ YAPILANMASI
Kıbrıs Cumhuriyeti’nin ilk Bakanlar Kurulu (1960)
1. Temsilciler Meclisi
Kıbrıs Cumhuriyeti'nde Temsilciler Meclisi yasama görevini yapmakla sorumluydu. Bu
meclis 15 Türk ve 35 Rum üyeden oluşuyordu. Temsilciler Meclisi’nin Başkanı Rum, yardımcısı
ise Türk'tü.
Bu Meclisin yetki alanlarından önemli olanları şunlardı:
1- Temsilciler Meclisi'nin yasa ve kararları, hazır olan üyelerin basit çoğunluğu ile kabul
edilirdi.
2- Anayasa’nın temel maddeleri hariç, diğer maddeleri Temsilciler Meclisi'nin Rum ve Türk
üyelerinin ayrı ayrı üçte iki çoğunluğu ile değiştirilebilirdi.
3- Bakanlar Kurulu tarafından ilan edilen olağanüstü hali onaylama ve onaylamama
yetkisine sahipti.
4- Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini’ni görevden alıkoyma ve yargılanmasına
karar verme yetkisine sahipti.
18
2. Cemaat Meclisi
Cemaat Meclisi her iki toplumun kendi içişlerine bakmakla yükümlüydü. Bu meclisin yetki
alanları şunlardı:
1- Toplumsal harcamalar için vergi koyma hakkı vardı.
2- Din, eğitim ve kültür işlerinden de sorumluydu.
3- Belediye işlerinin yürütülmesine katkı sağlardı.
4- Kişi ve Aile Hukuku alanlarında düzenleme yapardı.
Cumhurbaşkan Muavini, Bakanlar ve Cemaat Meclisi Başkanının Ankara Ziyareti
3. Yerel Yönetimler
Kıbrıs Anayasası'na göre beş büyük yerleşim yeri olan Lefkoşa, Mağusa, Limasol,
Larnaka ve Baf'ta Türkler ve Rumlar ayrı belediyeler kuracaktı. Kurulan bu belediyeler kendi
toplumlarının yaşadığı bölgelerin imarı için çalışacaklardı.
Eski Lefkoşa Türk Belediyesi Binası
19
B. CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ DIŞ İLİŞKİLER
Kıbrıs Cumhuriyeti, ilanının hemen
ardından 24 Ağustos 1960’da Birleşmiş
Milletler’e üye oldu.
Bunun ardından, geçmişte Büyük
Britanya İmparatorluğu'nun parçası olan
devletler ile sonradan katılmış devletlerin
oluşturduğu İngiliz Milletler Cemiyeti’ne
katıldı.
1961 yılında Endonezya Bandug
Konferansı’nda Cumhurbaşkanı Makarios
Bağlantısız Ülkeler Hareketi’ne üye olmak
istedi. Türkiye bu isteğe şiddetle karşı çıktı.
Bunun nedeni;Türkiye'nin bu hareketin bir
Komünist oyunu olduğunu düşünmesidir.
Makarios, Bağlantısızlar
Hareketinin önemli isimlerinden
Eski Yugoslavya’nın Cumhurbaşkanı
Tito ile birlikte görünüyor.
Kıbrıs Türkleri ise Türkiye'nin bu
düşüncesine tam destek verip üye olunmasına karşı çıktılar.
Cumhurbaşkan Muavini Dr. Fazıl Küçük Şubat 1963 Yılında Gerçekleştirdiği Almanya
Ziyaretinde Askeri Tören Kıtasını Selamlarken
20
Makarios buna rağmen Bağlantısız Ülkeler Hareketi’ne katıldı ve bu hareketin dört önemli
liderinden (Mısır-Nasır, Yugoslavya-Tito, Küba- Castro) biri haline geldi.
Makarios'un Bağlantısız Ülkeler Hareketi’ndeki gücü, hareketin içindeki ülkeleri
etkileyerek, BM Genel Kurulu’nda yapılan Kıbrıs görüşmelerindeki oylamalarda, her zaman
Rumların lehine kararların çıkmasında etken oldu.
lım
A
BİLGİ
KUTUSU
raştıra
Birleşmiş Milletler:
BM, II. Dünya Savaşı sonrasında
uluslararası ilişkileri istikrara
kavuşturmak ve barışı daha sağlam
temeller üzerine oturtmak için
1945 yılında kuruldu.
Kıbrıs Rum Kesimi
günümüzde
Bağlantısız Ülkeler
hareketine
üye midir? Araştırınız.
C. CUMHURİYETİN TEMELLERİNİ SARSAN VE
TOPLUMLARARASI ÇATIŞMALARA ZEMİN HAZIRLAYAN FİKİR
AYRILIKLARI
1. Anayasa Mahkemesi Kararlarına Uyulmaması
Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası'nın 133. maddesine
göre Anayasa Mahkemesi, bir tarafsız hâkimin başkanlığı
nda, bir Türk ve bir Rum yargıçtan oluşuyordu. Alman
Anayasa Profesörü Ernst Forsthoff başkanlığını yaptığı
Anayasa Mahkemesinde, gerek belediyeler konusunda
gerekse %60, %40 oranı nispetinde kurulması öngörülen
ordu konusunda önemli davalar açtı. Kıbrıs Türk
liderliğinde açılan bu davaların olumsuz sonuçlanması için
Prof. Ernst Forsthoff
Rumlar ve bizzat Makarios tarafından yargıçlar üzerine büyük baskılar ve tehditler yapıldı.
Makarios belediyeler konusunda mahkemenin kararından önce verdiği beyanatta, alınacak
kararın aleyhte olması halinde bu karara uymayacağını söyledi. Yasaları uygulamakla görevli
olan bir Cumhurbaşkanı'nın Yüksek Anayasa Mahkemesi’nin aldığı veya alacağı bir kararı
dikkate almaması dünyada az görülen bir olaydı. Bu baskılara dayanamayan Prof. Ernst
Forsthoff ve yardımcısı Dr. Christian Heinze istifa ettiler.
21
2. Kamu Hizmetlerindeki %70 - %30 Oranının Uygulanmayışı
Temsilciler Meclisi
Rum liderliği, Kamu Hizmeti Komisyonu'nun Rum üyeleri ile işbirliği içinde açılan
münhalleri Rumlarla, özellikle eski EOKA'cılarla dolduruyor ve anayasanın emredici
hükümlerine karşı %70 - %30 oranını uygulamaya yanaşmıyordu. Bu ayrımcı tutum Türkleri göçe
teşvik ediyordu.
3. Bakanlar Kurulu ve Temsilciler Meclisi’ndeki Sorunlar
Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Bakanlar Kurulu 7 Rum ve 3 Türk'ten oluşuyordu. Bakanlar
Kurulu’nda kararlar salt çoğunlukla alınıyordu. Bu kurulda Rumlara çoğunluk sağlayan bu oran
ancak çoğunluğun iyi niyetli tavırları istismar etmemesi ile işleyebilirdi. Ancak Rum bakanlar
hiçbir zaman bu iyi niyeti göstermediler. Türklerin en duyarlı oldukları konularda kendi
çoğunluklarına dayanarak kararlar aldılar. Bunların en güzel örneğiyse belediyeler konusunda
yaşandı. Anayasa'nın, her iki toplumun da beş büyük şehirde ayrı belediyelere sahip olmasını
öngörmesine karşın, Temsilciler Meclisi’nde Rum çoğunluk bu konuyla ilgili yasayı yapmadı.
Bakanlar Kurulu’ndaki 10 bakanlıktan 3'ünün, Temsilciler Meclisi’ndeyse 50 üyeliğin 15'inin
Türklere verilmesi, Türkleri azınlık durumuna düşürüyordu. Temsilciler Meclisi’ndeki bu sayısal
eşitsizliğin sorun yaratmaması için aynı Bakanlar Kurulu’nda olduğu gibi iyi niyetin var olması
zorunluydu. Ne var ki Rumlar Temsilciler Meclisi’nde sahip oldukları çoğunluğu her zaman kendi
istedikleri tek yanlı kararları almak için kullandılar. Gerek Bakanlar Kurulu’nda, gerekse
22
Temsilciler Meclisi’nde Türklerin durumunu iyileştirecek ve Türk bölgelerini geliştirecek kararlar
sürekli olarak engellendi.
4. Ordu ve Polis Gücündeki Sorunlar
Ordunun oluşturulmasında birinci sorun, eski EOKA militanlarının Kıbrıs Ordusu'na
doldurulması ve EOKA'cı Yorgacis'in İçişleri Bakanlığı'na getirilmesiydi. Aynı şekilde polis
birliklerine de eski EOKA'cılar doldurulmuştu.
Ordu ile ilgili ikinci anlaşmazlık ise, Anayasa’nın 132. Maddesinin uygulanması
konusunda oldu. Bu maddeye göre: ''Eğer bir yerleşim yerindeki halk sadece Türklerden
oluşuyorsa, o yerleşim bölgesine yerleştirilecek kuvvet sadece Türk ordu mensuplarından
oluşacaktı''. Rum liderliği buna karşı çıkıyor ve ordunun tüm mensuplarının belli bir bölgede toplu
halde bulunmalarını istiyordu. Amaçları ise Türk bölgelerini savunmasız bırakmak ve Türk ordu
mensuplarını belli bir bölgede çoğunlukta olan Rum ordu mensuplarının baskısı altında tutmaktı.
Türk liderliği bu durumu hiçbir zaman kabul etmedi.
5. Ayrı Belediyeler Sorunu
Kıbrıs Anayasası’na
göre 5 büyük yerleşim yerinde
(Lefkoşa, Mağusa, Larnaka,
Baf, Limasol) ayrı belediyeler
kurulacak ve bu belediyeler
Kıbrıs Cumhuriyeti’nin İçişleri
Bakanı Polikarpos Yorgacis
Kıbrıs Cumhuriyeti'nin
polis birlikleri
kendi toplumlarının yaşadığı bölgelerin imarı için çalışacaklardı. Bunun yanında Makarios fakir
Türk bölgelerinin yükünü çekmemek için ayrı belediyeler kurulmasını da bizzat istemişti. Ne var
ki daha sonra bu madde anayasaya girince, bu kez söz konusu kuralın uygulanması halinde
adanın taksim edileceğini söylemeye başladı.
Anayasa, belediyelerle ilgili yasaların 6 ay içinde yapılmasını öngörmesine karşın, Rum
liderliği bu yönde bir çalışma yapmadığı gibi bu alandaki gelişmeleri de engelliyordu.
23
6. Cumhurbaşkan Muavaini’nin Veto Hakkı Sorunu
Veto hakkı, Kıbrıs Rum liderliğinin iki halklı ortaklık Cumhuriyetini, Meclis ve Bakanlar
Kurulu'nda çoğunluklarına dayanarak istedikleri yere sürükleme girişimlerini en etkili şekilde
önleyen bir haktı. Türk olan Cumhurbaşkan Muavini'ne, Bakanlar Kurulu ve Temsilciler
Meclisi'nin kararlarını veto etme, yani yürürlüğe girmesini önleme yetkisi, Anayasanın 50.
Maddesi ile verilmişti.
Türk olan Cumhurbaşkan Muavini, dışişleri, savunma ve güvenlik konularında Temsilciler
Meclisi ve Bakanlar Kurulu kararlarına karşı veto hakkını kullanabiliyordu. Bunun yanında
Cumhurbaşkan Muavini ve Cemaat Meclisleri herhangi yasa dışı bir olayda Anayasa
Mahkemesi’ne başvurma hakkına sahipti.
Bu önlemler, Rumların kendi çoğunluk güçlerine dayanarak, Türkler aleyhine uygulamalar
içine girmelerini önlüyordu. (Dr. Küçük ilk veto hakkını ordu sorununda kullandı.)
Rum liderliği Anayasa’nın bu maddesinin iptali veya etkisizleştirilmesi için her türlü çabayı
gösterdi.
7. Makarios'un 13 Maddelik Anayasa Değişiklik Önerisi ve Bu Öneriye Türk
Toplumu ile Türkiye'nin Tepkileri
Aklında Kıbrıs'ı Yunanistan'a bağlama fikri hep bulunan Rum liderliği, önündeki engelleri
kaldırmak için Makarios önderliğinde, Türk Halkı’na Cumhuriyette etkin söz hakkı veren
24
Anayasa’nın 13 maddesini değiştirmek için bir
plan hazırladı.
30 Kasım 1963'te ortaya atılan bu plana
göre, söz konusu 13 maddenin değiştirilmesini
Türklere önerecek, reddetmeleri halinde ise
zorla kabul edilmesi yoluna gidilecekti. Türklerin
karşı koyması halinde "Türkler hükümete isyan
etti" diye olay dünyaya duyurulacak, “ asilerin
ezilmesi"
Kıbrıs hükümetinin bir iç meselesi
olarak sunulacaktı.
Makarios, Kıbrıs Cumhuriyeti
döneminde de Enosis fikrinden
vazgeçmedi
Makarios'un, Kıbrıs Türk Halkı ve Türkiye tarafından derhal reddedilen
13 maddelik değişiklik önerileri şunlardı:
TARTIŞALIM
1) Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan
Muavini'nin VETO haklarının kaldırılması,
2) Cumhurbaşkanı yurt dışında
bulunması veya görevlerini yerine
getiremeyecek durumda olduğunda,
Cumhurbaşkan Muavini'nin ona vekalet
etmesi.
3) Rum Temsilciler Meclisi Başkanı
yurt dışında, ya da görevlerini yerine
getiremeyecek durumda olduğunda, Meclis
Başkanlığı görevinin Meclis Başkan
Yardımcısı tarafından yerine getirilmesi.
4) Temsilciler Meclisi'nin Kıbrıslı Rum
Başkanı ile Kıbrıslı Türk Başkan
Yardımcısı'nın, Meclisin tüm üyeleri
tarafından seçilmesi.
5) Bazı yasaların Meclis'te
onaylanması için ayrı çoğunluk şartının
aranmaması.
6) Birleşik Belediyelerin kurulması.
7) Yargı mekanizmasının
birleştirilmesi.
8) Güvenlik Kuvvetlerinin, polis ve
jandarma olarak ikiye ayrılmasına son
verilmesi.
9) Güvenlik Kuvvetlerinin sayısının
yasa ile belirlenmesi. (Anayasaya göre
Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini
sayıyı ortaklaşa değiştirebilirlerdi).
10) Hükümete ve orduya iki toplumun
katılma oranlarının, iki toplumun nüfus
oranlarına göre değiştirilmesi.
11) Amme Hizmeti Komisyonu'nun
üye sayısının ondan beşe indirilmesi. (On
üyeden üçü Türk'tü).
12) Amme Hizmeti Komisyonu'nun
tüm kararları basit çoğunlukla alması.
13) Rum Cemaat Meclisi'nin
yürürlükten kaldırılması.
Bu maddelerin bazıları
Türklere kimi haklar verir
gibi görünse de içerik olarak
birçok tuzaklar saklamaktaydı.
Bu maddelerin Kıbrıslı
Türklere getireceği
zararlar nelerdi?
Bu karikatürden ne
anlıyorsunuz?
25
Ölçme ve
Değerlendirme
1- Temsilciler Meclisi’nin ve Cemaat Meclisleri’nin yetki alanlarından önemli olanları
açıklayınız.
2- Kıbrıs Cumhuriyeti’nin hangi yerleşim birimlerinde ayrı Türk belediyeleri
kurulacaktı?
3- Türkiye’nin, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Bağlantısız Ülkeler Hareketi’ne girişine karşı
çıkmasının sebebi nedir?
4- Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde ortaya çıkan temel sorunları yazınız.
5- Makarios’un hazırladığı 13 maddelik anayasa değişikliğinin temel nedeni nedir?
Açıklayınız.
26
III. ÜNİTE:
RUMLARIN KIBRIS
CUMHURİYETİ’Nİ
YIKMA FAALİYETLERİ,
KIBRIS
TÜRKLERİ’NİN
DİRENİŞİ VE
SİYASİ
GELİŞMELER
(1963-1967)
1- Akritas Planı’nın hazırlayıcısı ve lider kadrosu
kimlerden oluşuyordu?
2- Kıbrıs’ta bulunan BM Barış Gücü’nün misyonunu
araştırarak amaca hizmet edip etmediğini değerlendiriniz.
3- Kumsal bölgesinin Kıbrıs Türk Mücadele tarihindeki
önemini araştırınız.
III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ’Nİ YIKMA FAALİYETLERİ,
KIBRIS TÜRKLERİ’NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967)
A. RUM SALDIRILARI
Makarios'un, Kıbrıs Türkleri’nin Cumhuriyet içerisindeki yasal varlıklarını anayasa
değişikliği ile ortadan kaldırmaya yönelik tavrı, Türkler'in etkin tepkisine yol açtı. Her ihtimali
gözden kaçırmayan Rum liderliği, 1963 yılının 21 Aralık gecesi, Kıbrıs Türkleri’ni imha etmeyi
amaçladığı AKRİTAS PLANI’NI yürürlüğe koydu.
Kıbrıs'ta görev yapan Yunan General Karayannis, 1965 yılında Atina'da yayınlanan
Etnikos Kiriks gazetesinde Akritas Planı’nda saptanan dört aşamayı şöyle sıralamaktadır:
1) Anayasa’nın olumsuz bölümlerini değiştirmek
2) Uluslararası Kıbrıs Anlaşmalarını feshetmek
3) Self-determinasyon konusunu yeniden ele almak ve canlandırmak
4) Enosis'i, plebisit (referandum) yoluyla gerçekleştirmek
İngiliz yazar Purcell, Karayannis'in şöyle bir itirafta bulunduğunu belirtir: Türkler Anayasa
değişikliğine karşı çıkınca Başpiskopos Makarios Akritas Planı'nı uygulamaya koydu ve Rumlar
1963 Aralık ayında saldırıya geçti.
1. Lefkoşa Çarpışmaları
21 Aralık Cumartesi gününün ilk
saatlerinde (20 Aralık'ı 21 Aralık'a bağlayan
gece) Yorgacis'e bağlı Rum polislerin
Lefkoşa'nın Tahtakale semtinde açtıkları ateş
sonucu iki Türk şehit edildi. Aynı gün Makarios
Garanti Antlaşmaları’nın geçersiz olduğunu ilan
etti.
21 Aralık olaylarında
Lefkoşa’nın Tahtakale Semtinde
şehit olan Cemaliye
Emir Hüseyin ve Zeki Halil
AKRİTAS PLANI
Bu planın ayrıntıları 21 Nisan 1966'da yayınlanan
Patris Gazetesinde verildi.
Planın içeriği; Türklerin devlet yönetimindeki
haklarını kısıtladıktan sonra planlı bir şekilde onların
adadaki varlıklarını ortadan kaldırmak ve Kıbrıs'ı
Yunanistan'a bağlamaktı. Bu planın hazırlayıcıları
aşağıdaki isimlerden oluşuyordu;
Başkan: Polikarpos Yorgacis
Başkan Vekili: Çalışma Bakanı Thassos Papadopulos
Kurmay: Nikos Koçiş(Milletvekili)
Kurmay Daireleri Müdürü: Glafkos Klerides
28
Gece yaşanan olayları protesto etmek isteyen Lefkoşa Türk Lisesi öğrencilerine Rum
polisleri tarafından ateş açıldı iki öğrenci yaralandı. Lefkoşa surlarının Girne Kapısı önündeki
Atatürk heykeli, Türk Cemaat Meclisi Başkanlığı ve Belediye Pazarı yanındaki Selimiye Camii'ne
de ateş açıldı.
22 Aralık'ta Dr. Küçük herkese sakin olma çağrısı yaptıysa da bu beyanat Rumlar
tarafından Kıbrıs Radyosu’nda yayınlanmadı.
Bu sırada Türk memur ve milletvekilleri hayatları tehlikede olduğu ve Rum baskıları
devam ettiği için görevli bulundukları makamlarına gidemediler. Tüm devlet daireleri ve RadyoTelevizyon Rumlar tarafından işgal edildi.
23 ve 24 Aralık'ta çarpışmalar Lefkoşa çevresinde gün boyu devam etti. 24 Aralık günü
Rumlar, Kumsal Bölgesi'ne yaptığı baskında Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı’nda görevli Doktor
Binbaşı Nihat İlhan’ın eşi ve üç çocuğunu katlettiler.
Binbaşı Nihat İlhan’ın eşi Mürüvvet İlhan ve çocukları Hakan, Kutsi ve Murat
BİLGİ
KUTUSU
Yeşil Hat
BİLGİ
KUTUSU
21 Aralık olaylarında Kıbrıs'ta
bulunan
Daily
Express
muhabiri
Harry Scott
Gibbons,
tanık olduğu
bu olayları ve
Türklerin
yaşadığı
zorlukları
belgeleyerek
tüm dünyaya
tarafsız bir gözle anlatmıştır.
27 Aralık 1963'te bir İngiliz
generali olan Tümgeneral Peter
Young komutasında üç garantör
ülkenin askerleri, "Barışı Koruma
Kuvveti" adı altında göreve başladı.
30 Aralık günü, General Young,
Lefkoşa'yı ikiye ayıran “Yeşil
Hat”tı harita üzerine yeşil
yağlı bir kalemle çizdi. Bu hat,
Lefkoşa'nın Türk ve Rum
kesimini birbirinden ayırdı.
29
24 Aralık akşamı Kumsal’daki Rumların denetiminde olan Un Fabrikası’na sabotaj için
gelen TMT üyelerinden; Tuncer Hasan, Aziz Güner, Muhip Hüseyin şehit edilmiştir.
Tuncer Hasan
Aziz Güner
Muhip Hüseyin
Hüseyin Ruso
Lefkoşa’nın en şiddetli çarpışmalarından biri de Küçük Kaymaklı bölgesinde yaşandı. Yunan
takviyeli Rum kuvvetleri Küçük Kaymaklı bölgesine saldırınca zor durumda kalan Türk Halkı
yakındaki Hamitköy’e sığındı. Bu çarpışmalarda şehit olanlardan biri de öğretmen Hüseyin
Ruso’dur.
25 Aralık günü saat 14.00'de Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti, Garanti Antlaşması’nın IV.
maddesindeki haklarından faydalanarak Lefkoşa üzerinde, Türk Hava Kuvvetleri’ne bağlı
uçaklarla ihtar uçuşu yaptı. Bu olay üzerine Rumlar ateşkesi kabul etmek zorunda kaldı ve
Lefkoşa'daki saldırılar durdu.
2. Ayvasıl Çarpışmaları
24 Aralık 1963'de Lefkoşa'nın kuzey
batısında bulunan Ayvasıl (Türkeli) köyünde
yaşanan katliam 13 Ocak 1964'te ortaya çıkdı.
İngiliz Askerleri ve St. John Ambulance
Teşkilatı temsilcilerinin refakatinde araştırma
yapan Türk doktorlar yığın halde gömülen 21 Türk
cesediyle karşılaştılar.
Aralarında London Times, Guardian, Daily
Express gibi önemli medya kuruluşlarının
muhabirleri bu olayı kayda geçirmek için
oradaydı.
30
Ayvasıl Şehitleri Anıtı
3. Boğaz Çarpışmaları
25 Aralık'ta Boğaz bölgesini ele geçirmeye çalışan
Rum kuvvetleri mücahitlerin direncini kıramayarak geri
çekilmek zorunda kaldı. 4 Mart 1964 tarihinde Girne'ye bağlı
Zeytinlik ve Ozanköy Rum saldırısına uğradı. Kıbrıs
ordusunda bulunan Türk personelin bölgeye yardıma
gelmesiyle, iki köyün halkı
güvenli Türk bölgelerine
ulaşmayı başardılar.
25 Nisan 1964 yılında St. Hilarion'daki çarpışmalarda
8 mücahit şehit oldu.
Boğaz
çarpışmalarnda
şehit olan
Sonay Salih
4. Larnaka Bölgesi Çarpışmaları
Larnaka kazasındaki Türkler, 22 Aralık'tan itibaren Rum tedhişçilerin kuşatması altında
kalırlar.
Bazı bölgelerde kuşatmadan dolayı yiyecek ve su sıkıntısı çekilir. Bölgedeki telefonlar da
susturularak Türklerin dışarı ile irtibatı kesilir.
Larnaka'daki esas çatışmalar bu bölgeye bağlı Geçitkale ve Boğaziçi köylerinde 1967'de
yaşanacaktır.
Larnaka’ya bağlı Tuzla şehitliğinin günümüzdeki durumu
31
5. Lefke Bölgesi ve Yeşilırmak Çarpışmaları
Lefke'ye bağlı Çamlıköy, Gaziveren, Cengizköy ve Bağlıköy gibi Türk köyleri 1964-1967
yılları arasında Rum saldırılarına uğramış ve mücahitler tarafından savunulmuşlardır.
Özellikle 1965-1967 yılları arasında stratejik tepelere sahip Yeşilırmak bölgesi, Rumlar
tarafından ele geçirilmek istenmiş fakat Rumların bu girişimleri sonuçsuz kalmıştır.
6. Limasol Bölgesi Çarpışmaları
Şubat 1964'de Limasol'da başlayan çarpışmalarda Türkler, Limasol sokaklarında
tanklarla desteklenmiş Rum birliklerine karşı savaşmışlardı.
Bu çarpışmalarda öne çıkan olayların başında, mermileri bitince son olarak ellerindeki el
bombalarını kullanan ve düşmana ağır zaiyat verdikten sonra şehit olan Münir Hilmi Şago ve
arkadaşları gelmektedir.
Limasol şehitleri, her yıl Girne ilçesinde düzenlenen törenle anılmaktadır.
Türk Mücahitleri Limasol Direnişinde
32
7. Baf Bölgesi Çarpışmaları
Mart 1964 yılında başlayan çarpışmalarda Rumlar, kasabanın Türk yerleşim yerlerine
zırhlandırılmış buldozer, roketatar ve havan ateşiyle saldırdılar.
Yunan subaylarının da görev aldığı saldırılara rağmen, her zorluğa direnen bu bölge daha
sonra 'GAZİ' ünvanı alacak ve Gazi Baf olarak anılacaktır.
Baf Şehitliğinin Bugünkü Durum
Çarpışmalarda köylerini terk eden Türkler civardaki okullara sığınırken...
33
8. Erenköy Direnişi
Erenköy'ün önemi, 5 km'lik bir sahil şeridine sahip olmasıdır. Rumların bu bölgeyi alması
Türkiye ile Kıbrıs Türkleri arasındaki bağlantının kesilmesi anlamına geliyordu. Bereketçiler
Türkiye'den aldıkları silahları bu bölgeden adaya getiriyorlardı.
Rumlar Nisan ayından itibaren bu bölgeyi almak için küçük de olsa saldırılarına
başlamışlardı. Aynı ayın içinde Türkiye'den silah ve cephane ikmali yapılmış, İngiltere ve
Türkiye'de öğrenci olan Kıbrıslı Türkler de vatanlarını savunmak için Erenköy'den adaya
çıkmışlardı.
Erenköy sahil şeridinin kuşbakışı görünüşü
6 Ağustos 1964'te Grivas Komutasındaki Rum kuvvetleri Erenköy ve çevresine genel bir saldırı
gerçekleştirdiler. Bu bölgelerde oturan Kıbrıs Türk halkı topraklarını korumak için Erenköy'deki
mücahitlerle birlikte saldırılara karşı savunmaya geçtiler. 7 Ağustos'ta şiddetlenen Rum
saldırılarından dolayı Erenköy çevresini savunan mücahitlerimizin bulunduğu çember
daralmaya başladı.
34
Bereketçiler
Erenköy’ü Gösteren Harita
35
8 Ağustos günü Türk Hava Kuvvetleri’ne bağlı savaş uçakları saldırılarını durdurmaları
için Rumlar'ın üzerinde ihtar uçuşu yaptı. Rumlar’ın bu uyarıyı dikkate almaması üzerine 34
savaş uçağı Rum hedeflerini bombalamaya başladı. 9 Ağustos günü ise 64 uçağın
gerçekleştirdiği harekat sonunda Rumlar bu baskıya dayanamayarak ateşkes istemek zorunda
kaldı.
Hava Harekâtı sırasında uçağı düşen Pilot Yüzbaşı Cengiz Topel Rumlar tarafından esir
alındı. Uluslararası savaş esirleri anlaşmalarını hiçe sayan Rumlar, Cengiz Topel'e işkence
yaparak şehit ettiler.
Erenköy'ün Kıbrıs Türk Tarihindeki önemi büyüktür: Hiçbir zorlama olmamasına rağmen
yurtdışında öğrenim gören 400 civarında Kıbrıs Türkü eğitimlerini yarıda bırakarak bölge halkıyla
birlikte canları pahasına vatanlarını savundular.
Cengiz Topel Anıtı
Şehit Pilot
Yzb. Cengiz Topel
9. Mağusa Bölgesi Çarpışmaları
Kasım 1965'de başlayan çarpışmalar özellikle Mağusa'nın Sakarya, Karakol, Baykal ve
Boğaziçi bölgelerinde gerçekleşti. Özellikle stratejik olan birkaç yeri alarak Mağusa'nın
denetimini ele geçirmek ve Türklerin birbirleriyle olan irtibatını kesmek isteyen Rumlar bunu
başaramayarak geri çekilmişlerdir.
36
B. BAYRAK RADYOSU’NUN KURULUŞU VE KIBRIS TÜRK
MÜCADELE TARİHİNDEKİ ÖNEMİ
Bayrak Radyosu direniş tarihimizde önemli bir yere sahiptir.
21 Aralık 1963'te başlayan Rum saldırıları, Türklerle Rumların ortaklaşa çalıştırdıkları
Kıbrıs Radyo Yayın Koorporasyonu'nu da etkiledi. Kıbrıs Radyosu olayları tek yönlü veya yalan
haber olarak vermeye başladı. Kıbrıs Türk Halkının, adada yaşanan olaylardan haberdar
edilmesi ve mücahitlere moral verilmesi için bir radyo istasyonuna ihtiyacı vardı.
Bunu gerçekleştirmek için Orhan Şevket Ambarları'nda, İngiliz askerlerinden kalma hurda
eşyalar arasında bir verici bulundu. Enerji bölümünü oluşturmak için araba aküleri toplandı.
Telefon alıcılarından mikrofon yapıldı. Yapılan verici, mikrofonlar ve araba akülerini şimdiki
Cumhurbaşkanlığı Sarayı, o zaman Cumhurbaşkan Muavinliği binası olarak kullanılan binanın
garajına taşındı. 25 Aralık 1963 günü üçer dakikalık aralıklarla ilk anons yapıldı:
«Bayrak Bayrak Bayrak
Bayrak Bayrak Bayrak
Burası Kıbrıs Türk Mücahidinin Sesi
Bayrak Bayrak Bayrak»
Çok geçmeden anlaşıldı ki bu sesleri ancak Sarayönü civarındaki radyolar alabiliyordu. Daha
sonra yapılan çalışmalarla Bayrak Radyosu'nun yayın alanı genişletildi.
Araç gereci ise
yenilenip güçlendirildi.
Bayrak Radyosunun
ilk anonsunu yapan
Kemal Tunç
Bayrak Radyosu, Bir Dönem Sarayönü’ndeki Posta Binasının Üst Katını Kullanmıştı
37
Bayrak Radyosu günümüzdeki binasına taşınana kadar çok yer değiştirdi. Bu yerler;
şimdiki Cumhurbaşkanlığı Sarayı, Tekke Bahçesi, Mücahitler Sitesi'nin alt katı, Sarayönündeki
Mahkemeler Binası ve Sarayönü Postanesi'nin üst katıdır.
Bayrak Radyosu halka moral vermek için değişik programlar hazırlıyordu. Bunlardan
bazıları;
Her pazar günü insanları radyo başında toplayan ''Alikko ile Caher'' skeçleridir.
Mevzilerdeki Mücahitlerin sesini, sevdiklerine duyuran ''Mücahit'in Saati'' programı,
Mektupla gönderilen istek şarkıları çalan ''İstekler'' programı, çeşitli romanların okunduğu
''Arkası Yarın'' programı, çocukların katılarak çeşitli skeç, piyes, masal anlatma gibi etkinliklerin
yapıldığı ''Çocuk Saati''...
Yayınlarına Cumhurbaşkan Muavini'nin garajından başlayan Bayrak Radyosu,
günümüzde yeni binasında uydu aracılığıyla tüm Avrupa ülkelerine yayın yapan bir radyo ve
televizyon kurumu haline geldi.
Milli mücadele döneminde yayın yapan diğer radyolar: Limasol Sancak Radyosu, Lefke
Sancak Radyosu, Gazi Baf'ın Sesi Radyosu, Mağusa Canbulat Radyosu, Larnaka Doğan'ın Sesi
Radyosu, Anamur (Türkiye) Kıbrıs'ın Sesi Radyosu.
Bayrak Radyo Televizyon Kurumu
(BRT)'nun günümüzdeki binası
Lefke
Sancak Radyosu
Lefkoşa
Bayrak Radyosu
Mağusa
Canbulat Radyosu
Larnaka
Doğan'ın Sesi Radyosu
Baf
Gazi Bafın
Sesi Radyosu
Limasol
Sancak Radyosu
Kıbrıs Türklerinin kurduğu bölgesel radyolar
38
C. LONDRA KONFERANSI VE 4 MART 1964 BM GÜVENLİK
KONSEYİ KARARLARI
Adadaki sorunlara çözüm bulmak için 15 Ocak 1964'te gerçekleştirilen Londra
Konferansı, Rum liderliğinin, Türklere verilen hakların kısıtlanması ve garantilerin geçersizliği
konusunda ısrar etmesi üzerine sonuç alınmadan dağıldı.
4 Mart 1964 tarihinde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nde adanın geleceğine etki
eden tarihi kararlar alındı.
Bu kararlar:
1) Kıbrıs Hükümeti’nin şiddet ve kan dökülmesini önleyecek her türlü tedbiri alması.
2) Uluslararası barışı tehlikeye sokacak herhangi bir harekatın yapılmaması.
3) İngiltere,Türkiye ve Yunanistan arasında arabuluculuk amacıyla bir özel temsilci
atanması.
4) Adada bir Birleşmiş Milletler Barış Gücü'nün bulundurulması.
Araştırma
5 Haziran 1964'de
ABD Başkanı Johnson’un
Türkiye Başbakanı
İsmet İnönü’ye
gönderdiği mektubun
içeriğini Kıbrıs
açısından
değerlendiriniz.
39
Ç. RAUF R. DENKTAŞ'IN KIBRIS'A GİRİŞİNİN
ENGELLENMESİ
Ocak 1964'de Kıbrıs'taki gerginliğe son vermek için yapılan Londra Konferansı’nda,
Kıbrıslı Türkleri temsil eden Türk Cemaat Meclisi Başkanı Rauf R. Denktaş Rum liderliğini
eleştiren bir konuşma yapar. Bu konuşmadan sonra Rauf R. Denktaş'ın adaya gelişi Makarios
tarafından yasaklanır.
Bu karardan sonra Rauf R. Denktaş, dört yıl boyunca yaşamını Ankara'da sürdürdü.
Ancak 1964 yılında gizlice Erenköy direnişine katılmış ve tekrar Türkiye'ye geri dönmüştü.
31 Ekim 1967 yılında arkadaşları Nejat Konuk ve Erol İbrahim ile Karpaz kıyılarına çıktığı sırada
Rumlar tarafından tutuklandı. Türkiye'nin diplomatik çabalarıyla Rauf R. Denktaş ve arkadaşları
12 Kasım 1967'de Türkiye'ye iade edildiler.
Yasaklı olduğu yıllarda Kıbrıs’a motorlu
bir kayıkla gizlice giren Rauf R. Denktaş,
Rumlar tarafından yakalanıp gözaltına alınmıştı.
40
D. 1967 GEÇİTKALE VE BOĞAZİÇİ ÇARPIŞMALARI
Geçitkale ve Boğaziçi, bulunduğu konum itibarıyla Rumlar için önemli bir yere sahipti. Bu
bölgedeki yolları kullanmak isteyen Rumlar, Türklerin güvenliklerinden dolayı muhalefet etmesi
sonucu saldırıya geçtiler.
15 Kasım 1967'de zırhlı araçlar ve ağır silahlarla takviyeli Rum-Yunan kuvvetleri, av tüfeği
gibi basit silahlarla oluşturulan Türklerin savunma hattını yıkarak bu köyleri işgal ettiler.
Geçitkale ve Boğaziçi köylerinin saldırıya uğraması Türkiye'yi tekrar harekete geçirdi.
Bakanlar Kurulu olağanüstü toplandı. Toplantı sonunda Yunanistan'daki Cunta Yönetimi’ne
ültimatom verildi.
Bu ültimatomun içeriği özetle şöyledir:
1) Saldırılara katılan Yunan askerlerinin ve tedhişçi Grivas'ın adayı terk etmesi.
2) Rum saldırganların silahlarının toplanması.
3) Kıbrıslı Türklere uygulanan ekonomik baskılara son verilmesi.
4) Geçitkale ve Boğaziçi'nde yapılan can ve mal kayıplarının tazmin edilmesi.
5) Türklerin yaşadığı bölgelere saldırı yapılmamasına dair güvence verilmesi.
Bu isteklerin kabul edilmemesi halinde Türkiye, adaya askeri müdahalede bulunacağını
kesin bir dille belirtti. ABD'nin de arabuluculuk yaptığı bu krizde Yunanistan, Türkiye'nin isteklerini
büyük ölçüde kabul etti.
Grivas, kurmayları ile birlikte.
Tedhişçi G. Grivas Agamennon
kod ismi ile 15/16.10-11-67 günü
Yunan Genelkurmay Başkanlığına
Geçitkale ve Boğaziçi köylerinin
temizlik harekatının
başladığına dair çektiği mesaj.
41
Ölçme ve
Değerlendirme
1- Akritas Planı’nın içeriği nedir?
2- 21 Aralık 1963 tarihinde başlayan Lefkoşa’daki ilk çarpışmalar hakkında bilgi
veriniz.
3- Ayvasıl Köyü’nün bugünkü ismi nedir? Araştırınız.
4- Erenköy’ün Kıbrıs Türk Mücadele tarihindeki önemini açıklayınız.
5- Bayrak Radyosu’nun kuruluş sürecinden günümüze kadar geçirdiği evreleri
yazınız.
6- 4 Mart 1964 tarihli BM Güvenlik Konseyi’nin kararları hangi hükümleri içeriyordu?
7- Geçitkale Çarpışmaları’nda Türkiye’nin Cunta Yönetimine verdiği ültimatomu
değerlendiriniz.
42
IV. ÜNİTE:
1963-1974 DÖNEMİNDE
SİYASİ GELİŞMELER
VE KIBRIS
TÜRKLERİ’NİN
SOSYAL
YAŞANTISI
1- Kıbrıs sorunu için yapılan toplumlararası
görüşmelerin tarihi sürecini araştırınız.
2- Türklerin, 1963 olaylarından sonra
Cumhurbaşkan Muavinliği seçimlerini kendi aralarında
devam ettirmelerinin sebebini araştırınız.
3- 1963-74 yılları arasında Kıbrıs Türklerinin yaşadıkları
zor koşulları büyüklerinizden öğrenerek sınıfta paylaşınız.
IV. ÜNİTE: 1963 - 1974 DÖNEMİNDE SİYASİ GELİŞMELER VE KIBRIS TÜRKLERİ’NİN SOSYAL YAŞANTISI
A. SİYASİ GELİŞMELER
1.Toplumlararası Gelişmeler
a. Toplumlararası Görüşmelerin Başlama Nedenleri
6-7 Mart 1968 tarihlerinde Birleşmiş Milletler Kıbrıs Özel Temsilcisi Osorio Taffal Kıbrıs
Türk ve Rum taraflarıyla Kıbrıs sorunu hakkında görüştü ve Makarios'tan Kıbrıs Türklerine
uygulanan sosyal ve ekonomik baskıların kaldırılmasını talep etti.
Bu görüşmelerden sonra Makarios Türk bölgelerine uygulanan izolasyonların
kaldırıldığını açıkladı. Makarios'a bu kararı aldıran iki önemli neden vardı.
Bunlar:
1) Kıbrıs Türkü’nün direnişine devam kararlılığı,
2) Türkiye'nin sonuna kadar Kıbrıs Türkü’nün yanında olacağının Rumlarca anlaşılmış
olması.
Bu gelişmeler, Kıbrıs Türkleri ve Rumlar arasında görüşmelerin başlamasına neden oldu.
b. İkili Görüşmeler
Bu konuda ilk temas Rauf R. Denktaş'ın Ankara'dan adaya dönüşü (13 Nisan 1968)
sonrasında gerçekleşti. Görüşmeler bir süre Birleşmiş Milletler aracılığıyla devam etti.
Karşılıklı Türk - Rum ön görüşmeleri 3 Haziran 1968'de Beyrut'ta başladı ve iki gün sürdü.
Daha sonra görüşmelere Lefkoşa'da devam edildi. Türk toplumunu Rauf R. Denktaş, Rumları ise
Glafkos Klerides temsil etti. Görüşmeler, Rum tarafının uzlaşmaz tutumu yüzünden olumlu bir
sonuç alınamadan kesildi.
Rauf R. Denktaş
44
Glafkos Klerides
c. Genişletilmiş Toplumlararası Görüşmeler Süreci
18 Ekim 1971'de Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri U Thant taraflara yeniden görüşme
çağrısı yaptı. Önerilen yeni görüşmelere Türk ve Rum temsilcilerin yanında Türkiye ve
Yunanistan'dan gelecek birer anayasa uzmanı da katıldı. Orhan Aldıkaçtı Türkiye’yi, Mihail
Dekleris ise Yunanistan'ı temsilen görüşmelerde yer aldı. Birleşmiş Milletler Kıbrıs Özel
Temsilcisi Osorio Taffal da bu görüşmelerde hazır bulundu. 6 Haziran 1972'de Birleşmiş Milletler
yeni Genel Sekreteri Kurt Waldheim, Türk ve Rum toplum liderleri ile görüşmelerde bulunmak
üzere Lefkoşa'ya geldi. Açılış töreni 8 Haziran'da yapılan Genişletilmiş Toplumlararası
Görüşmeler’e 3 Temmuz 1972'de resmen başlandı. Nisan 1974'de Rumların masadan
kaçmalarına kadar aralıklı olarak devam etti.
U Thant
Kurt Waldheim
Orhan Aldıkaçtı
2. Kıbrıs Türkleri’nde İç Siyaset
a. Genel Komite Yönetimi’nin Oluşumu
21 Aralık’ta toplumlararası çarpışmaların başlaması ve Kıbrıs Türkleri’nin devletin dışında
bırakılması sonrasında, silahlı mücadeleyi yürüten TMT ve Kıbrıs Türk Liderliği, yeni bir siyasal
örgütlenmeye giderek “Genel Komite” adlı bir yürütme organı oluşturdu.
Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Kıbrıslı Türk Bakanlarından oluşan bu komitenin yanında,
Temsilciler Meclisi ile Kıbrıs Türk Cemaat Meclisi Milletvekilleri de yasama görevini
yürütüyorlardı. Oluşturulan siyasi yapı kısa süre içerisinde Kıbrıs Türkleri’nin siyasal örgütlenme
ihtiyaçlarının bir kısmını karşılar hale geldi. Bu idari mekanizma, adalet, eğitim, posta gibi
hizmetleri olabildiğince yerine getirmeye çalıştı.
45
b. Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi’nin Kuruluşu
1963 olaylarının başlangıcından 1967 Aralık ayına kadar Kıbrıs'ta Türk Toplumunun
yönetim sorumluluğunu 'Genel Komite’ adlı yüksek kurul üstlendi. Grivas'ın Geçitkale ve
Boğaziçi Türk yerleşim birimlerine saldırısı üzerine Kıbrıs Türk liderleri, daha etkili idari bir
mekanizmaya ihtiyaç duydular. 28 Aralık 1967'de Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi kuruldu . Bu
yönetimin kurulmasına gösterilen resmî gerekçe ''Türk toplumunun çeşitli organları arasında
bölünmüş olan yetkilerin, 1960 Anayasası’na uygun şekilde bir çatı altında toplanmasıydı.''
Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi’nin Başkanı Dr. Fazıl Küçük, Başkan Yardımcısı ise Rauf R. Denktaş
oldu. Temsilciler Meclisi Türk üyeleri ile Türk Cemaat Meclisi üyeleri birleşerek Geçici Kıbrıs Türk
Yönetimi Meclisi’ni oluşturdular.
Türk yönetiminin kuruluşundan ve üyeliklerin oluşturulmasından sonra Makarios
yönetimi, yabancı diplomatlara Kıbrıs Türk Yönetimi üyeleri ile görüşmemeleri için uyarıda
bulundu.
c. Türk Cemaat Meclisi Başkanı Rauf R. Denktaş'ın Kıbrıs'a Dönmesi
Türk Cemaat Meclisi Başkanı ve Türk Yönetimi Yürütme Kurulu Başkan Yardımcısı Rauf
R. Denktaş 4 yıl 3 ay 5 gün süren bir ayrılıktan sonra 13 Nisan 1968’de Kıbrıs'a geldi ve binlerce
Türk tarafından coşkuyla karşılandı.
Rauf R. Denktaş Sürgünden Dönüşte Ailesiyle Birlikte Basın Karşısında
46
KIBRIS TÜRKLERİ’NİN 1963 YILINDAN
GÜNÜMÜZE KADAR KURDUĞU SİYASİ YÖNETİMLER
GENEL
KOMİTE
21 ARALIK 1963 - 28 ARALIK 1967
GEÇİCİ
KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ
28 ARALIK 1967 - 21 ARALIK 1971
KIBRIS
TÜRK YÖNETİMİ
21 ARALIK 1971 - 1 EKİM 1974
OTONOM
KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ
1 EKİM 1974 - 13 ŞUBAT 1975
KIBRIS TÜRK
FEDERE DEVLETİ
13 ŞUBAT 1975 - 15 KASIM 1983
KUZEY KIBRIS
TÜRK CUMHURİYETİ
15 KASIM 1983
47
ç. Kıbrıs Geçici Türk Yönetiminde Temsilciler Meclisi ve Türk Cemaat Meclisi
Seçimleri
Rum Kesiminde 5 Temmuz 1970'de seçimlere gidileceği kararı alınması üzerine Kıbrıs
Türk tarafı da aynı günde seçimlere gideceğini açıkladı.
Yapılan seçimlerde, Temsilciler ve Cemaat Meclislerine, Lefkoşa, Mağusa, Larnaka,
Limasol, Baf ve Girne bölgelerinden her meclis için 15 üye olmak üzere toplam 30 kişi seçildi.
Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi...
Doktor Küçük, Denktaş ve Diğer Yöneticiler Toplu Halde
d. Yasama Meclisi’nin Toplanması ve Yürütme Kurulunun Yeniden Oluşumu
Kıbrıs Türk Yönetimi Meclisi ilk toplantısı 18 Temmuz 1970'de gerçekleşti. Seçimi
kazanan Temsilciler Meclisi ile Türk Cemaat Meclisi üyeleri toplanarak and içtiler. Türk Cemaat
Meclisi Başkanlığına, tek aday olan Rauf R. Denktaş'ı, Temsilciler Meclisi Başkan Vekilliğineyse
yine tek aday olan Nejdet Ünel'i seçtiler.
lım
A
raştıra
Yürütme Kurulu Başkanı Dr. Fazıl Küçük, Yürütme
Kurulu’nu aşağıdaki şekilde onayladı:
Dr. Fazıl Küçük : Cumhurbaşkan Muavini ve Kıbrıs Türk Yönetimi
Yürütme Kurulu Başkanı.
Kanton nedir?
Araştırınız.
48
Rauf R. Denktaş: Türk Cemaat Meclisi Başkanı ve Kıbrıs Türk
Yürütme Kurulu Başkan Yardımcısı.
e. Cumhurbaşkanlığı ve Cumhurbaşkan
Muavinliği Seçimleri
1973'ün
en önemli siyasi gelişmelerinden biri de
Cumhurbaşkanlığı ve Cumhurbaşkan Muavinliği
seçimleriydi. Türk tarafından bu mevki için önce üç aday
çıktı. Ancak Dr. Fazıl Küçük, Cumhurbaşkan Muavinliği
seçimlerine katılmayacağını açıkladı. Rum tarafından ise
Makarios tek aday olarak katıldığı için Cumhurbaşkanı ilan
edildi.
Türk toplumunda Cumhurbaşkan Muavinliği
seçimlerinin kesinlikle yapılacağı beklenirken, C.T.P.
Ahmet Mithat Berberoğlu
(Cumhuriyetçi Türk Partisi) adayı Ahmet Mithat Berberoğlu 15 Şubat'ta adaylığını geri çekti.
Bunu üzerine tek aday kalan Rauf R. Denktaş 16 Şubat 1973'te düzenlenen bir törenle Kıbrıs
Cumhurbaşkan Muavini ilan edildi.
f. Kıbrıs Türk Yönetimi
Kıbrıs Türkleri 21 Aralık 1971’de Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi ifadesindeki “Geçici”
kelimesini kaldırarak Kıbrıs Türk Yönetimi olarak değiştirdiler. Kıbrıs Türkleri, Kıbrıs Rum
Yönetiminden ayrı bir siyasi yapı oluşturarak kendilerini yönetmeye ve temel kurallar
çerçevesinde yasama görevini yerine getirmeye devam ettiler.
Kıbrıs Türk Yönetimi Meclisi Binası
49
B. SOSYAL, KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAŞANTI
1. Sosyal ve Kültürel Yaşantı
a. Kantonlardaki Yaşam
1963 yılındaki Rum saldırıları sonucunda Kıbrıs'ta Türk kantonları oluştu (örneğin
Hamitköy, Serdarlı, Mehmetçik). Pek çok Türk, toprağını, bağını bahçesini bırakıp can
güvenliğini sağlayabileceği, Türklerin yoğun olduğu bölgelere (kantonlara) göç etmek zorunda
kaldı.
120000 Türk kuşatma altında açlık, yoksulluk ve Rumların ambargosu ile mücadele
etmek zorunda bırakıldı. Geçimini çiftçilik ile sağlayan binlerce Türk bu dönemde yaşamını
sürdürebilmek için dış yardımlara gereksinim duyuyordu. Toplumlar arası çatışmaların
başlamasından sonra devletteki görevlerine gidemeyen birçok kamu görevlisinin durumu da
diğer toplum kesimlerinden farksızdı. Üretimden kopan Kıbrıs Türk Toplumu Türkiye'den gelen
yardımlarla yaşamını sürdürebiliyordu. Herkese 30 Kıbrıs Lirası maaş ödeniyordu.
Sıla 4 müzik topluluğu
Cem Karaca
Kıbrıs
Türk
Müzik
Tarihi’nde
ilk kez
1968 yılında
Mağusa’da
gerçekleştirilen
‘Müzik
Toplulukları
Yarışması’
birincisi
Feveranlar
Barış Manço
50
1963 YILINDAKİ RUM SALDIRILARI SONUCUNDA
KIBRIS’TA OLUŞAN TÜRK KANTONLARI
1- Lefkoşa
2- Serdarlı
3- Mehmetçik
4- Kaleburnu
5- Mağusa
6- Meriç
7- Akıncılar
8- Larnaka
9- Geçitkale
10- Limasol
11- Evdim
12- Yeşilova
13- Gazi Baf
14- Esentepe
15- Aydın
16- Poli
17- Erenköy
18- Yeşilırmak
19- Lefke
MERKEZLERİ
KANTON
51
b. İzolasyonlar Altında Kıbrıs Türk Kültürü
Ekonomik, sportif ve haberleşme alanında Rumlar tarafından Kıbrıs Türklerine uygulanan
ambargolar Kıbrıs Türküne kültüründen bir şey kaybettirmemiş, üstelik bu konuda Anavatana
olan bağlılığını daha da güçlendirmişti. Türkiye'den gelen tiyatro toplulukları ve sanatçılar Kıbrıs
Türk toplumuna moral vermiştir. Ayrıca yerli müzik toplulukları da belirli gecelerde yaptığı
etkinliklerle manevi yönden halka destek olmuştur. Bölgesel radyoların yayınları halka milli ruhu
aşılamada önemli bir rol oynamıştır. Yine Türkiye'de oynanan filmler ertesi gün Kıbrıs Türk
sinemalarında da gösterilmekteydi.
3 Eylül 1964 tarihli Halkın Sesi Gazetesi
52
2. Ekonomik Yaşam
1964 yılı ortalarından itibaren Kıbrıs’ta Türklere uygulanmaya başlanan ekonomik
ambargo, 1968 yılına kadar devam etti. Kıbrıs Rum liderliğinin 'stratejik mal' ilan ettiği maddelerin
Türklerin yaşadığı ve izole edilmiş olan bölgelere girmesi yasaklandı. Bu yasak özellikle küçük
işletmelerin kapanmasına neden oldu.
Türk bölgesine girmesi yasaklanan stratejik mallar şunlardı:
1) Demir uçlar, demir köşeler, demir çeşitleri.
2) Çelik levhalar, kesici aletler.
3) Kereste, taş, kum, çakıl, tel, tel kesici ve kablolar.
4) Kamuflaj ağları.
5) Mayın arayıcılar, patlayıcılar, telsizler, telefonlar.
6) Av tüfeği saçması.
7) Deterjan, kükürt, amonyum nitrat, çelik yün, akaryakıt.
8) Oto yedek parçaları, oto lastiği.
9) Batarya ,akümülatör.
10) Yangın söndürücüler.
11) Naylon ve çantalar.
12) Çizme, çizme çivisi, deri, ip, lastik ökçeler, haki kumaşlar.
13) Deri ceketler.
14) Eldiven, yünlü çorap, palto, yağmurluk, yünlü maddeler.
15) Kömür, termos, plastik boru.
Rumlar bunlarla da kalmayıp Kızılay ve Kızılhaç tarafından yapılmak istenen yardımların
da büyük çoğunluğunu engellemişlerdir.
İktisadi Ablukayı Protesto
Eden Kıbrıs Türkleri
TARTIŞALIM
Yukarıda yer alan
maddelerin Türk Bölgesine
girmesi Rumlar tarafından
neden yasaklanmış olabilir?
Tartışınız.
53
Ölçme ve
Değerlendirme
1- Kıbrıs Türklerinin 1963 yılından günümüze kadar kurduğu siyasi yönetimlerin
isimlerini yazınız.
2- 1963 yılında Kıbrıslı Türkler arasında hangi siyasi seçimler gerçekleşmiştir?
3- Rum saldırıları sonrasında oluşan Türk kantonlarındaki yaşam nasıldı?
4- Rumlar tarafından Türk bölgesine girmesi yasaklanan stratejik mallardan 5
tanesini yazınız.
54
V. ÜNİTE:
1974 BARIŞ
HAREKÂTI,
NEDENLERİ
VE
SONUÇLARI
1- I. ve II. Barış Harekâtı’na yol açan etkenlerin
neler olduğunu araştırınız.
2- I. ve II. Barış Harekâtı ile kurtarılan bölgelerimizi harita
üzerinde bulunuz.
3- “Kayıp Otobüs” belgeselinin konusunu araştırınız.
V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI
A. BARIŞ HAREKÂTI’NI
HAZIRLAYAN GELİŞMELER
1. Yunan Askerî Cuntası ve Makarios
Arasındaki Görüş Ayrılıkları
1974 Nisan ayında Rumlar’ın görüşme
masasından çekilmesiyle Beşli Görüşmeler işlemez
hale geldi. Bu durum ve Enosis konusundaki yöntem
tartışmaları Rum toplumu arasında ciddi bir bölünmeye
neden oldu.
EOKA-B adlı gizli bir örgüt kurmuş olan Grivas
yanlısı grup, Enosisi kısa vadede ve şiddet yoluyla
gerçekleştirmek isterken; Makarios önderliğindeki
grupsa herhangi bir Türkiye müdahalesine sebebiyet
vermeden Türk toplumunu uzun vadeli yıpratma,
Makarios Grivas
ile birlikte
eritme politikasıyla (asimilasyon) veya göçe zorlayarak
gerçekleştirmek istiyordu.
Yunanistan'da, 1967'de bir darbeyle yönetimi
ele geçiren Askerî Cunta da EOKA-B'nin Enosis
görüşünü destekliyordu. Temeldeki bu görüş ayrılığı iki
grubun arasını bir hayli açtı. Karşılıklı olarak işlenen
faili meçhul cinayetler sonucu iki gruba mensup birçok
Kıbrıslı Rum hayatını kaybetti. Bu durum Kıbrıslı
Rumlar arasında büyük huzursuzluk yarattı.
Enosis'i gerçekleştirmek için silahlı bir eyleme
geçilmesinin kendisi ve politikası için çok tehlikeli
olabileceğini gören Makarios, 2 Temmuz 1974
tarihinde Atina Cuntasına gönderdiği bir mektupla
56
MAKARİOS'UN
2 TEMMUZ 1974'TE
YUNAN CUNTASI BAŞKANI
FEDON GİZİKİS'E
YAZDIĞI MEKTUP
"Sayın Başkan,
Büyük bir üzüntüyle,
sorumluluğu Yunanistan
hükümeti'ne ait olduğuna
inandığım Kıbrıs'taki bazı
kabul edilmez durum ve
olayları göz önüne sermek
durumundayım. General
Grivas'ın Kıbrıs'a kaçak olarak
girmesinin Atina'daki bazı
çevrelerin desteği ve daveti ile
gerçekleştiği, milli muhafız
güçlerinde görev yapan
Yunanlı subaylarla görüşüp
onların da desteği ile sözde
Enosis için savaşacak yasa
dışı bir örgüt kurmak için
faaliyete geçtiği ve Kıbrıs için
birçok kötülüğün kaynağı olan
EOKA-B cinayet şebekesini
kurduğu kesindir.
Sayın başkan, Kıbrıs'ta uzun
zamandan beri sürmekte olan
içler acısı durumu belirtmek
için, birçok üzücü şeyi içten
kelimelerle anlatmak zorunda
kaldığım için üzgünüm... Ne
var ki her zaman göz önüne
bulundurduğum ulusal çıkar,
böyle bir şeyi zorunlu
kılıyordu.
Yunan Hükümeti ile işbirliğimi
kesmek niyetinde değilim...
Ancak, benim Yunanistan'ın
Kıbrıs'a atadığı vali değil,
Hellenizm'in büyük bir
bölümünün seçtiği önder
olduğum anlaşılmalı. Ulusal
merkezin bana karşı tavrı
buna göre ayarlanmalı. Bu
mektubun içeriği gizli değildir.
İçten dileklerimle... Makarios"
Kıbrıs'taki Yunan subaylarının geri çekilmesini istedi. Yunan Cuntasının bu mektuba cevabı
15 Temmuz 1974 darbesi oldu.
2. Makarios'a Karşı 15 Temmuz Darbesinin Yapılması
15 Temmuz 1974'te Yunan Cuntasının
talimatı ile adadaki Yunan Alayı, Rum Milli
Muhafız Ordusu ve EOKA tarafından
gerçekleştirilen darbe ile Makarios devrildi.
Cumhurbaşkanlığına en fanatik
EOKA'cılardan milletvekili Nikos Sampson
getirilerek Makarios'un öldüğü duyuruldu.
Ancak Makarios önce Baf'a oradan da İngiliz
Ağrotur üssüne kaçar. Buradan da İngilizlerin
yardımıyla Malta üzerinden İngiltere'ye geçer.
İngiltere'den New York'a giden Makarios,
burada Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda
bir konuşma yapmış ve şöyle demiştir: “Kıbrıs
Rum Muhafız Alayındaki subaylar, Atina'dan
aldıkları direktifi uygulayarak darbeyi
gerçekleştirdiler. Bu bir işgaldir, Yunanistan'ın
Kıbrıs'ı işgalidir” Bu sözler, Kıbrıs'ta
gerçekleştirilmek istenen olayın en yetkili bir
Rum'un ağzından doğrulanmasıydı.
Bu sırada Makarios taraftarı yüzlerce
Rum, darbeciler tarafından katledilmekteydi.
Türklerse Rumlar arasındaki bu çatışmaları
olaylara taraf olmadan, endişeyle
izlemekteydi.
Milliyet Gazetesi'nin
16 Temmuz 1974 tarihli manşeti
R.R. Denktaş ise darbenin Rumların bir
iç meseli olduğunu açıklıyordu.
15 Temmuz 1974'de kuşatılan Kıbrıs Cumhuriyeti
Cumhurbaşkanlık Sarayı
lım
A
raştıra
Cunta nedir? Araştırınız.
Yunanistan cuntası
ve EOKA'cılar
tarafından
cumhurbaşkanı
ilan edilen
Nikos Sampson
57
3. Darbenin Etkileri ve Garantör Devletlerin Tutumu
16 Temmuz 1974'te Türkiye Başbakanı Bülent Ecevit, Garanti Antlaşması’nın
uygulanması konusunda İngiliz Hükümetine, Türkiye ile işbirliği yapmasını önerdi.
İngiltere, kendi çıkar ve görüşlerine dayanarak buna yanaşmadı. İngiltere
Parlamentosu, İngilizlerin Garanti Antlaşması’ndan doğan yükümlülüklerini yerine
getirmediklerini, fakat bu yükümlülüklerinin var olduğunu kabul etmişti.
Bu konuda, 1983 yılında Lordlar Kamarası’nda
bir oturum sırasında Lord Caradon, konuyla ilgili
görüşünü: 'Majestelerinin hükümetinin bana vermiş
olduğu yetkiye dayanarak, işbu anlaşmayı
imzalamamış olmamdan dolayı ve akabinde Kıbrıs'ta
meydana gelen olayları dehşet ve utanç ile takip
ettim. Yapmamız gerekeni yapmaktan kaçındığımız
ve yapmayı başaramadığımız için utanç
duymaktayım' şeklinde dile getirdi.
M
TARTIŞALI
Sizce İngiltere
neden olaylara
müdahil olmak
istemedi?
Tartışınız.
Türkiye, ENOSİS ilan edilmesine karşı olduğunu her fırsatta vurguladı. Garanti
Antlaşması’na atfen İngiltere ile ortak bir müdahaleyi gerçekleştirmek hususunda İngiltere'yi
ikna edemeyince, Garanti Antlaşması'nın üçüncü maddesinden aldığı yetkiyle, 20 Temmuz
1974'te adaya askerî bir harekât gerçekleştirdi.
B. BARIŞ HAREKÂTI DÖNEMİ
1. Harekâtın Nedenleri
15 Temmuz darbe haberini Afyon'da öğrenen Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Bülent
Ecevit, gezisini yarıda keserek Ankara'ya döner ve bunu izleyen 4 gün içerisinde yoğun
diplomatik faaliyetlerde bulunur. Başbakan Ecevit, bu darbenin ardından Rumların, Kıbrıs
Türklerine karşı saldırıya geçeceklerini, adada bir oldu bitti yaratıp, Kıbrıs'ı Yunanistan'a
bağlamak istediklerini çok iyi biliyordu. Bu durumu engellemek ve İngiltere ile birlikte Garanti
Antlaşması kapsamında bir müdahale yapmak için Londra'ya gider. İngiltere Türkiye'nin
müdahale önerisini kabul etmeyince Türkiye tek başına harekatı başlatmak için hazırlıklara
başlar. Türkiye'nin Barış Harekâtını düzenlemesinin 3 temel sebebi vardır.
Bunlar:
Adanın Yunanistan ile birleşmesini önlemek (Enosis'i engellemek),
Kıbrıs Türklerini Türkiye'nin güvencesi altına almak
ve katledilmekten kurtarmak.
Adadaki Yunan ve Rum askerî faaliyetleri sonucunda bozulan
anayasal düzeni yeniden kurmak.
58
Türkiye CHP-MSP
koalisyon hükümetinin
Başbakanı
Bülent Ecevit
2.
Türkiye'de dönemin
Cumhurbaşkanı
Fahri Korutürk
Barış Harekâtı sırasında
dönemin Türkiye
Genelkurmay Başkanı
Org. Semih Sancar
I. Barış Harekâtı
İngiltere'den olumsuz cevap alan Türkiye, Garanti Antlaşması’nın kendisine verdiği
hak ve yetkiye dayanarak 20 Temmuz 1974 tarihinde Kıbrıs'a havadan ve denizden askeri bir
harekat başlattı.
Sabah 05.30'da Türk Silahlı Kuvvetleri Kıbrıs'a barışı, huzuru, Kıbrıs Türkü'nün
gasbedilen haklarını ve bozulan devlet düzenini geri getirmek için Girne'nin 8 kilometre
batısında yer alan Pladini (Yavuz Çıkarma Plajı) plajı bölgesinden çıkartma yaptı. Bu sırada
Türk Hava Kuvvetlerine bağlı uçak ve helikopterler Boğaz ve Hamitköy bölgelerine askeri
personel indirme harekatı başlattı. Türk jetleri, Girne ve Beşparmak dağlarında bulunan ve
Türk bölgelerine top ve uçaksavar ateşi açan Rum mevzilerini vurdular.
Harekat büyük bir başarı ile sürdürülerek, Rum-Yunan kuvvetlerinin direnci kısa
sürede kırıldı. Doğruyol, Bozdağ, Dikmen(Dikomo) ve Girne bölgelerinde şiddetli çarpışmalar
oldu. 20 Temmuz gecesi geç vakitlerde ise Rum ve Yunanlılar Gönyeli, Boğaz, Bozdağ ve
Doğruyol bölgelerine baskın düzenledilerse de, Mehmetçik ve Mücahit karşısında başarılı
olamadılar.
22 Temmuz 1974 günü ise Türkiye, BM Güvenlik Konseyinin aldığı ateşkes kararına
saat 17.00'den itibaren uyduğunu açıkladı. Barış Harekatının birinci aşaması böylece sona
erdi. Bu iki gün içinde Türk Silahlı Kuvvetlerinin kontrolü altına giren bölgeler;
1) Beşparmak Dağlarının Girne bölgesinde kalan kısmı,
2) Girne ve varoşları
3) Doğuda Çatalköy'e kadar olan bölge,
4) Batıda Lapta, Alsancak
5) Girne Boğazının karşısında bulunan Dikmen, Kaynakköy ve Taşkent köyleri
59
Hava indirme harekâtı
esnasında Türk paraşütçüleri
Kıbrıs semâlarında
Harekat
sonunda
çizilecek
sınır
60
ANI
Barış Harekatı Esnasında
Grup Komutan Yardımcısı olan
Emekli Okul Müdürü Salih Avcı
Anlatıyor
Rumlar ateşkesi ihlal edince biz de karşılık
vermek mecburiyetinde kaldık. Bizim elimizdeki
silahlardan en güçlüsü olan iki adet A-4'ün ikisi
de arızalanınca moralimiz çok bozulmuştu. Bu arada ismini hatırlayamadığım
bir mücahidimiz bana «komutanım, ben bu ikisinden bir tane çalışan A-4
yapabilirim» dedi. Ben de kendisine müsaade ettim. Çok kısa zamanda
bu işi yaptı ve bu durum da bizim moralimizi çok yükseltti. Bu
olay unutamayacağım olaylardan bir tanesidir.
lım
A
raştıra
Barış Harekâtı
dönemini
yaşayan aile
büyüklerinizden
anılarını
anlatmalarını
isteyiniz.
20 Temmuz 1974 sabahında Türk
Ordusu Yavuz Çıkarma Plajında
61
Türkiye Başbakanı Bülent Ecevit'in 20 Temmuz 1974 sabahı saat
6:00'da Bayrak Radyosu'nda yayınlanan konuşması:
«Silâhlı kuvvetlerimiz
indirme ve çıkarma
hareketine başlamış
bulunuyor. Allah
milletimize, bütün
Kıbrıslılara ve insanlığa
hayırlı etsin.
Bu şekilde, insanlığa ve
barışa büyük bir hizmette
bulunmuş olacağımıza
inanıyoruz. Öyle umarım
ki, kuvvetlerimize ateş
edilmez ve kanlı bir
çatışmaya yol açılmaz.
Biz aslında savaş için değil, barış için ve yalnız
Türklere değil, Rumlara da barış getirmek için
Adaya gidiyoruz. Bu karara, bütün diplomatik
ve politik yolları denedikten sonra mecbur
kalarak vardık. Bütün dost ülkelere, bu arada
20 Temmuz sabahı Türk
s o n z a m a n l a r d a y a k ı n i s t i ş a r e d e uçaklarının Hamitköy'e attığı bildiri
bulunduğumuz dost ve müttefiklerimiz Birleşik
Amerika ve İngiltere'ye sorunun müdahalesiz çözümü için gösterdikleri iyi niyetli çabalar
için şükranlarımı belirtmeyi borç sayarım.»
Rauf R. Denktaş
KTBK Komutanı ile kucaklaşırken
Çocuklar Türk
askerlerini seyrederken
3. Cenevre Görüşmeleri
22 Temmuz 1974'te Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi tarafından ilan edilen
ateşkesin uygulamaya konulmasından sonra, sorunun çözümü için Garantör devletler
arasında İsviçre'nin Cenevre kentinde görüşmeler başlatıldı.
62
Bu amaçla 25 Temmuz 1974'te Türkiye, Yunanistan ve İngiltere Dışişleri Bakanları
Cenevre'de bir araya gelerek görüşmelere başladılar. Bu görüşmelerde Türkiye'yi Turan
Güneş, Yunanistan'ı Yorgo Mavros, İngiltere'yi ise James Callaghan temsil etti.
Yapılan görüşmeler bir anlaşmayla sonuçlanarak, 31 Temmuz 1974 günü Cenevre
Anlaşması imzalandı.
Birinci Harekât sonrasında taraflar Cenevre görüşmelerinde
Bu anlaşmaya göre:
1 Tüm silahlı güçler 31 Temmuz 1974 saat 21.00'de bulundukları yerlerde
kalacaklar ve bu bölgeler genişletilmeyecek,
2 Tüm güçler ateşkesi bozabilecek saldırgan faaliyetlerden kaçınacaklar,
3 Taraflar arasında güvenlik bölgesi oluşturulacak ve bu bölgede kontrol Birleşmiş
Milletler’de olacak,
4 Rum-Yunan Kuvvetlerince işgal edilen bölgeler boşaltılacak ve bu bölgelerin
kontrolü Birleşmiş Milletler Barış Gücüne verilecek,
5 Karma köylerdeki güvenlik Birleşmiş Milletler Barış Gücü tarafından
sağlanacaktır.
Konferansta ayrıca Kıbrıs'ta Anayasal Hükümet'in yeniden kurulması gereği
üzerinde duruldu. 8 Ağustos 1974'te yeniden toplanma kararı alınarak I. Cenevre
Görüşmeleri sona erdi.
lım
A
raştıra
Kıbrıs Türk Barış Harekâtı olmamış olsaydı
Kıbrıs Türkleri’nin akıbeti ne olurdu? Tartışınız.
63
II. Cenevre Görüşmeleri 8 Ağustos 1974'de başlatıldı. Bu görüşmelere Türkiye,
Yunanistan, İngiltere Dışişleri Bakanları ile birlikte Kıbrıs Türk ve Kıbrıs Rum Temsilciler de
katıldılar. Türkiye'yi Turan Güneş, Yunanistan'ı Yorgo Mavros, İngiltere'yi James Callaghan,
Kıbrıs Türklerini Rauf R. Denktaş, Kıbrıs Rumlarını ise Glafkos Klerides başkanlığındaki
heyetler temsil ettiler. 6 gün süren II. Cenevre görüşmeleri 12 Ağustos'ta Rum, Yunan ve
İngiliz delegelerin olumsuz tutumları sebebi ile kesildi.
Türkiye delegesi Turan Güneş 'Ayşe tatile çıkabilir' şifresi ile
görüşmelerin
başarısızlığa uğradığını ve ikinci harekâtın başlayabileceğini Cenevre'den hükümetine
bildirdi.
İsviçre'nin Cenevre kenti
Dönemin Dışişleri Bakanı
Turan Güneş ailesi ile birlikte
64
İngiliz Dışişleri Bakanı
James Callaghan
Cenevre görüşmelerinden sonra Türk askeri tekrar görev başında
4. II. Barış Harekâtı
Cenevre görüşmelerinin ikinci aşaması
başarısızlıkla sona erince Türk Silahlı Kuvvetleri 14
Ağustos 1974 günü II. Barış Harekâtını başlattı. Harekât,
doğu ve batı olmak üzere iki istikamette gerçekleşti. Türk
Silahlı Kuvvetleri doğuya olan harekât ile 14 Ağustos'ta
Serdarlı'ya, 15 Ağustos'ta Mağusa'ya, batıya olan
harekatta ise 16 Ağustos'ta Lefke'ye ulaşmış ve bu
bölgelere kadar olan yerleri kurtarmıştır.
I I . B a r ı ş H a r e k â t ı s ı r a s ı n d a R u m l a r,
Atlılar,Muratağa, Sandallar ve Taşkent (Dohni)
köylerinde kadın, erkek, yaşlı, çocuk demeden birçok
soydaşımızı katletmişler ve toplu mezarlara
gömmüşlerdir. Yine adanın değişik bölgelerinde birçok
Türk, Rumlarca öldürülmüş, birçok Türk ise önceki
dönemlerde olduğu gibi kaybolmuştu.
Sandallar ilkokulu öğrencileri
“Onlar şimdi yok”
Kıbrıs Türküne
özgürlüğü getiren Mehmetçikler
65
Muratağa - Sandallar Şehitliği
ANI
Atlılar Şehitliği
Barış Harekatında yer almış
Emekli Mücahit komutanı
Sadi Biran anlatıyor:
Sadi Biran'ın anısında bahsettiği tarihi Mağusa Köprüsü ve surları
Anlatacağım olay Barış Harekâtı’nın belki de en önemli olayıdır. «Allah Türkleri
ikinci bir Kocatepe faciasından korudu» dediğim vakadır. 21 Temmuzda dış birliklerimizi
ve Karakol, Baykal ve Sakarya'daki halkı Suriçi’ne çekmiştik. Rum, en şiddetli
saldırılarını Mağusa Giriş Kapısına gerçekleştiriyordu. Tanklarla taarruzu da
denemişler, başaramamışlardı. Tekrar tekrar deneyecekleri şüphesizdi. Komutanlık
66
Mağusa Kapısı girişindeki köprünün altına patlayıcı yerleştirmeye karar verdi. Olası bir
taarruzda köprü havaya uçurulacaktı. 22 Temmuz öğleden sonra köprünün altına
patlayıcıları yerleştirmeye başladık.
Tabur komutanımız da bizimle birlikteydi. Görevimizi onun emirleri doğrultusunda
yapıyorduk. Her kemerin iki tarafına da patlayıcı yerleştirmemizi emretmişti. Olası bir
patlamada Giriş Kapısındaki ve sur üzerindeki birliğin zarar göreceği hatta köprü ile
birlikte havaya uçacağı kesindi. Görüşümü arz ettim. Fakat Tabur Komutanı «Sana ne
emredersem onu yap» dedi. Patlayıcıları, verilen emir doğrultusunda yerleştirip sur içine
döndük.
15 Ağustos akşamı Tabur karargahına Rum zırhlı araçlarının köprüye taarruz
ettiği ve giriş kapısını korumakla görevli birliğin komutanı Hasan Keskin'in esir alındığı
haberi geldi. Bunun üzerine; Tabur Komutanı köprünün havaya uçurulması emrini verdi.
Köprüyü tahrip etme görevi Mücahit Komutanı Cemal Canatan'a verilmişti. Bölgede
görevi başında olan Cemal Canatan, Tabur Komutanı'nın emrini dinlemedi. Gelen zırhlı
araçların Türk ordusuna ait olabileceğini düşünmesi ve köprünün berhava edilmesi ile
birlikte Giriş Kapısını koruyan Mücahitlerin de öleceğini bilmesi, Cemal Komutanın
verilen emri uygulamasına mani olmuştu. Savaşın sona ermesinden sonra Sancağa
gelen KTBKK uzmanlarının verdiği rapor ne kadar büyük bir faciadan dönüldüğünü
gözler önüne serdi.
Giriş kapısının üzerinde bulunan Akkule'nin altında bir sığınak vardı ve o
sığınakta kadın ve çocuklardan oluşan yaklaşık 400 kişi vardı. Köprü berhava edilseydi
28. Tümene ait zırhlı araçlarda bulunan Mehmetçikler, Hasan Keskin, Giriş Kapısı
üzerindeki 60 mücahit ve sığınaktaki 400 kadın ve çocuk da öleceklerdi. Cemal
Canatan'ın altıncı hissi yaklaşık 500 kişinin hayatını kurtarmıştı.
ANI
20 Temmuz 1974 Harekâtı’nda yer alan
Yunan askeri Letsis anlatıyor:
«Geri çekilmemiz emri verildi. Çoğumuz bu emirden habersizdik. Yunan
subayları geri çekilmiş, buna karşı askerler hâla savaşıyordu. Türkler çok
kalabalıktı. Hiçbir desteğe ihtiyaç duymadan üzerimize doğru geliyorlardı. Hatta
bazıları silahlarını omuzlarında taşıyordu, namlular aşağı bakıyordu.
Bilemiyorum, subayları Türk askerlerine ne demişti, sanki gezmeye çıkmış
gibiydiler. Yaklaşmalarını bekledik. Ateş açtık. Biri düşüyor arkasından başkası
çıkıyordu. Türk askerleri bitmek bilmiyordu. Türk askerleri ya ölümsüzdü ya da
bir şeyler içmişlerdi. Hatta bir ara, ya bizim gözlerimiz bozuk da Türk askerlerini
vurduğumuzu mu zannediyoruz diye düşündüm.»
(15 Ağustos 2009 tarihli Hürriyet gazetesinden alınmıştır.)
67
BARIŞ HAREKATINDA MAGOSA BÖLGESİ
TÜRK-RUM SİLAH GÜCÜ DENGESİ
RUM
Personel
Makineli tabanca
Tabanca
Piyade tüfeği
Otomatik tüfek
Makineli tüfek
Roket atar
Havan
Geri tepmesiz top
57 mm'lik top (Geri tepmesiz)
100 mm'lik top
85 mm'lik top
76 mm'lik top
40 mm'lik top
12.7 mm'lik uçak savar taret
12.7 mm'lik uçak savar MT
14.5 mm'lik uçak savar MT
Tank
Kariyer
Sten MT
Tomson MT
5119
636
402
1648
327
76
76
76
9
4
4
18
7
7
11
18
7
10
10
-
TÜRK
1094
57
341
26
34
13
18
3
3
314 (Yakın Muh. S.)
203 (Yakın Muh. S.)
Yandaki çizelgeden
anlaşılacağı gibi,
personel bakımından
Rumların beşte biri
kadar bir kuvvete
sahiptik. Silah ve
cephane durumu
karşılaştırıldığında
aradaki durum daha
da vahimdi. Bu
imkanlara sahip
Rumlar öncelikle
Sakarya, Karakol ve
Baykal bölgelerini
ele geçirdikten sonra
bizleri imha etmek
niyetinde idiler. Biz
ise her ne pahasına
olursa olsun
bölgelerimizi teslim
etmeden Rumların
taarruzlarına karşı
koymak ve Türk
Barış Kuvvetleri ile
birleşinceye kadar
mukavemete devam
etmeyi
düşünüyorduk.
“Sancaktan
Gaziliğe Mağusa”
kitabından alınmıştır.
GÜVENCELERİMİZ
Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayının Barış Harekatından
sonra yerini alan Kıbrıs Türk Barış Kuvvetleri
68
Mücahit Teşkilatımızın devamı olan
Güvenlik Kuvvetleri Komutanlığı
en büyük güvencelerimizden biridir.
(Kuruluş tarihi: 1 Ağustos 1976)
5. Barış Harekâtları’nın Sonuçları
Barış Harekatı'nın gerek Kıbrıs Türkü, gerek
Türkiye, gerek Rumlar, gerekse Yunanistan açısından çok
önemli sonuçları vardır. Bu sonuçları şöyle sıralayabiliriz:
1) Barış Harekâtı sonucunda Yunanistan'daki
Askeri Cunta yıkılmış ve sivil bir hükümet kurularak
Yunanistan'a demokrasi gelmiştir.
2) 15 Temmuz darbesi ile başa gelen Samson
yönetimden çekildi ve yerini Klerides’e bıraktı.
3) Barış Harekâtı sayesinde, Rum toplumu
içerisinde siyasi görüş farklılıklarından doğan çatışmalar
ve darbecilerin Makarios yanlılarına yaptığı katliamlar son
buldu.
4) Yıllardır sürdürülen ENOSİS kampanyasının
hedefine ulaşması engellendi.
5) Türkiye’nin 1963 olaylarından itibaren
savunduğu federasyon görüşünün gerçekleşmesine
olanak sağlandı.
6) Ada’da yaşayan tüm Türkler Kuzey'de
toplanarak, can güvenlikleri sağlandı. Ayrıca Kıbrıs Türk
toplumu sanayi-ticaret sektörü oluşturarak üretici bir
toplum haline geldi.
Nikos Samson'un yerine
Rum yönetiminin
başına getirilen
Glafkos Klerides
7) Türkler önce Kıbrıs Türk Federe Devleti’ni daha
sonra ise Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni kurdu ve kendi
devletlerine sahip çıktı.
8) Barış Harekâtı nedeni ile ABD'deki Yunan
lobisinin çalışmaları sonucunda ABD müttefiği olan
Türkiye'ye uzun süre askeri ve ekonomik ambargo
uyguladı.
9) Barış Hârekatı sonrası Türkiye, dış politikasında
atılım yaparak 3. Dünya ülkeleri ve İslam ülkeleri ile
ilişkilerini geliştirdi.
10) Türkiye kendi savunma gücünden başka bir
güce güvenemeyeceğini anladı ve ulusal savunma
sanayini geliştirdi.
Barış Harekâtından sonra
Yunanistan'a geri dönen
Konstantinos Karamanlis
Görgü Tanığı Washington Post Gazetesi Muhabiri Anlatıyor: (30.7.1974)
"Larnaka yakınındaki Alaminos köyü'nde 25 ile 55 yaşları arasında 14 Türk
öldürülmüş ve cesetleri buldozerlerle bir çukura doldurulmuştur. Limasol yakınında
küçük bir Türk köyüne Rumlar'ın yaptığı bir baskın sonucu 200 kişiden 36'sı
öldürülmüştür. Rumlar, Türk Kuvvetleri gelinceye kadar tüm Türklerin öldürülmesi için
emir aldıklarını söylemektedirler.»
69
ALEMİNYO ŞEHİTLERİMİZ
Tahir Osman (Kaptanoğlu), Hasan Ali (Kandıralı), Ali Hasan (Cenk), Güney Hüseyin
(Aleminyolu), Zafer Hasan (İmamoğlu), Osman Mehmet (Reis), Mehmet Ali Bodo
(Kozok), Ali Ali Bodo (Kozok), Hüseyin Dildar (Özersay), Hasan Dildar (Özersay), Ahmet
Halil (Alkım), Mustafa Ali (Taşbel) ve Ömer Ali (Taşbel).
Ahmet Halil
Hasan Dildar
Güney Hüseyin
Tahir Osman
Ali Bodo
Hasan Ali
C. NÜFUS VE ESİR DEĞİŞİMİ SÜRECİ
3. Tur Viyana Görüşmesi’nde Türk ve Rum görüşmeciler arasında varılan nüfus
değişimi anlaşması 2 Ağustos 1975'te açıklandı.
Güneydeki Türklerin kuzeye göçleri bu açıklamadan 1 hafta sonra 9 Ağustos 1975'te
başladı ve 7 Eylül 1975'te tamamlandı. Bu süre içerisinde Birleşmiş Milletler kayıtlarına göre
8033 soydaşımız 19 kafile halinde malını
mülkünü arkasında bırakarak Kuzey Kıbrıs
Barış ve Özgürlük Anıtı
topraklarına geçti. 7 Eylül 1975'ten sonra
Güney Kıbrıs'ta hiçbir Türk kalmadı. Buna
karşılık bir miktar Rum kuzeyde Karpaz
bölgesinde kalarak yaşamlarını Kıbrıs Türk
Federe Devleti çatısı altında sürdürmeyi tercih
ettiler.
Nüfus değişimi anlaşması sonunda iki
bölgelilik kesinlik kazandı.
Ç. 1955-1974 ARASI İNSAN
K AY I P L A R I M I Z V E K AY I P
TÜRKLER SORUNU
1. Sivil ve Askerî Kayıplarımız
Kıbrıs Türkleri 1955 EOKA
saldırılarından Barış Hârekatı sürecine kadar
yaklaşık
1700 sivil (Mücahitler de dahil)
soydaşını şehit vermiştir. Bunun yanında
çoğunluğu 1. Barış Harekâtı’nda olmak üzere
Türk Barış Kuvvetleri’nden 499 subay ,er ve
erbaş Kıbrıs Türkü'nün özgürlüğü uğruna şehit
düşmüştür.
70
2. Kayıp Türkler Sorunu
EOKA'nın kurulduğu 1 Nisan 1955'ten 20 Temmuz Mutlu Barış Harekâtı’na kadar
yüzlerce Kıbrıs Türkü bir daha evlerine geri dönemeyerek kayboldular.
Kayıplar
başlayan Rum
yaşamıştır. Bu
kurtarılmış, bir
alınamamıştır.
sorunu EOKA'nın kuruluşuyla başladı. Özellikle 21 Aralık 1963 tarihinde
saldırıları ile kayıplar arttı. Kıbrıs Türkleri bu süreçte 803 kayıp olayı
gerçekler BM raporlarıyla da saptandı. Kaçırılan bu Türklerin bir kısmı
kısmı toplu mezarlarda bulunmuş, bir kısmından ise hâlâ daha haber
Uzun yıllar boyunca kayıp Kıbrıs Türklerinin akıbetlerinin belirlenmesi için aileler ve
yetkililer tarafından yapılan tüm girişimler Rumlarca cevapsız bırakıldı. Rum yönetimi uzun
yıllar kayıp Türkler olduğunu kabul etmedi. Ancak son yıllarda Rum tarafının da kabul
etmesiyle kayıpların mezarlarının aranması uluslararası yetkililer nezdinde başlamış ve
zaman içerisinde olumlu sonuçlara ulaşılmıştır. Kayıp bazı Türklerin naaşları bulunarak
ailelerine teslim edilmiştir.
Bu arada Rumların da kayıpları olmuştur. Bu kayıplar 15 Temmuz Darbesi ile 20
Temmuz 1974'e kadar belirlenen kayıplardır.
Kayıp Türkler sorunu gazeteci
Fevzi Tanpınar'ın hazırladığı
'Kayıp Otobüs' belgeselinde
çarpıcı bir şekilde anlatılmaktadır.
71
Tarihten Damlalar...
Rum Esir Kampları
20 Temmuz 1974 Barış Harekâtı esnasında Ada'nın bütün bölgelerinde Mücahit
Birlikleri, harekatın başarı ile sonuçlanması için var güçleri ile uğraştılar. Lefkoşa, Boğaz,
Serdarlı, Mağusa, Lârnaka, Limasol, Baf, Erenköy, Yeşilırmak ve Lefke sancaklarında yoğun
muharebeler oldu. Harekâtın birinci günü Limasol sancağı, ikinci ve üçüncü günleri Larnaka
ve Lefke ile Baf sancakları kanlı çarpışmalardan sonra teslim olmak zorunda kadılar. Bu
arada Adanın diğer bölgelerinde manga, takım ve bölük çapında teşkilata sahip köy
mukavemet yuvalarında bir kısım güçlü RMMO saldırıları sonucunda şehitler vererek teslim
oldular, bir kısmı ise ikinci Barış Harekâtı sonrasında da mukavemetlerine devam ettiler. Taa
ÖZGÜRLÜK GÖÇÜNE kadar.
Barış Harekâtı esnasında, Rumlar eli silah tutabilecek 16-70 yaşları arasında 3341
Türkü esir aldılar. Esir alınan Türkler, Lârnaka, Limasol ve Yeroşibu (Baf) Esir kamplarında
muhafaza edildiler.
Bu esir kampları içinde özellikle Yeroşibu (Baf) RMMO Eğitim Merkezindeki esir
kampı ile Limasol esir kampındaki hayat şartları son derce kötü durumdaydı. Limasol
Sancağındaki TMT telsizi saat 14:30'da son mesajını vererek faaliyetine son verdi. Bu
saatten sonra Limasol'daki mukavemet gece geç vakte kadar, bir kısım yerlerde ertesi gün de
olmak üzere mevzi mevzi, yer yer devam etti.
Darbeci EOKA-B militanları RMMO askerleri ve Rum Polisleri sokak sokak gezerek
genç yaşlı bütün Türkleri Limasol Türk Hastahanesi avlusuna topladılar. Hastanedeki Türk
bayrağı çekildi. Hazır bulunan kalabalığa ZİTO KİPROS, ZİTO İ. SAMPSON (Yaşasın Kıbrıs,
Yaşasın Sampson.) şeklinde parolalar haykırttılar. Ertesi gün (21 Temmuz 1974) saat 12:0013:00 sıralarında Limasol Stadyumuna götürüldüler. Futbol sahasındaki 2000'den fazla Türk
14 gün müddetle açıkta, güneş atında, susuz, aç ve tuvaletsiz bekletildi. Daha sonra esir
Türkler AYIOS YANNIS Okuluna götürüldüler.
Yeroşibu (Baf) RMMO Esir Kampı
Gazi Baf Sancağının kahramanca direnişinden sonra buradan alınan Mücahitler
Yeroşibu (Baf) Esir Kampına götürüldüler. Buradaki hayat şartları Limasol'dan daha kötüydü.
Esir olmuş Mücahit üniformasını sırtından çıkarmamış ve esaret sonunda Kurtarılmış Türk
Bölgesinde, o rengi beyazlaşmış, eskimiş, yırtılmış üniforması ile gelen TMT amblemini ilk
gördüğü yerde öpen ruhu mukavemet ve Türklük ateşi dolu Baflı kardeşlerimizi unutmak
mümkün müdür?
Lârnaka Esir Kampı
Birinci Barış Harekatı devresi hariç, ikinci Barış Harekâtı'ndan sora Türk askerinin
Larnaka'ya yakınlığı dolayısıyla buradaki şartlar kısmen iyi olmuştur.
(Anlatan: Emekli Albay Yılmaz BAŞKAYA)
72
Ölçme ve
Değerlendirme
1- 1971’de Makariosçular ile Grivasçılar arasında başlayan çatışmanın sebebi nedir?
2- Kıbrıs’ta 15 Temmuz’da gerçekleştirilen hükümet darbesi kimler tarafından ve
neden gerçekleştirilmiştir?
3- 1974 yılında yapılan darbe hakkında Makarios’un yaptığı açıklamalar neydi?
4- I. Barış Harekâtı’nın nedenleri nelerdir?
5- I. Barış Harekâtı’nın sonunda hangi görüşmeler yapılmıştır? Bu görüşmelere
katılan Türk devlet adamının kim olduğunu ve görüşmelerin nasıl sonuçlandığını
yazınız.
6- Türkiye’nin II. Barış Harekâtı’nı gerçekleştirmesinin nedenleri nelerdir?
7- 1974 yılında düzenlenen Barış Harekâtı’nın sonuçlarını yazınız.
8- I. ve II. Ba rış Ha re kâ tı’na karşı Kıb rıs i l e i l g ili devletlerin
tavırlarının ne olduğunu araştırınız.
9- Barış Harekâtı’ndan hemen sonra oluşturulan Türk Yönetimi’nin adını, hangi
tarihte ve neden kurulduğunu yazınız.
10- Kıbrıs’ta kayıp Türkler sorunu hangi tarihte başlamış ve nasıl ortaya çıkmıştır?
Yazınız.
73
NOT
74
VI. ÜNİTE:
KIBRIS
TÜRKLERİNİN
BARIŞ
HAREKÂTI
SONRASI
SİYASİ
DURUMU
1- 1974’den KKTC’nin kuruluşuna kadar Kıbrıs’taki
Türkler ve Rumlar arasında yapılan görüşmeler hakkında
bilgi toplayınız.
2- III. Tur Viyana Görüşmesi’nde nüfus ve esir değişimi
yapılmasına rağmen bazı Rumlar Karpaz Bölgesi’ni
terketmemişlerdir. Nedenini araştırınız.
VI. ÜNİTE: KIBRIS TÜRKLERİNİN BARIŞ HAREKÂTI SONRASI SİYASİ DURUMU
A. OTONOM KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ
Barış Harekâtı sonrasında Güney Kıbrıs'ta kalan Kıbrıs Türkleri, Kuzey'e geniş çaplı
bir göç hareketi gerçekleştirdi. Kıbrıs'ın her yanında dağınık bulunan Türk bölgelerini
yönetmek için kurulan Kıbrıs Geçici Türk yönetimi bu yeni durum karşısında yetersiz
kalıyordu.
Böylece politik durumun da zorlaması ile 1 Ekim 1974'te Kıbrıs Türk Yönetimi, Otonom
Kıbrıs Türk Yönetimi'ne dönüştürüldü.
B. KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ
Cenevre'de yapılan Ateşkes antlaşmasının 5. Maddesine
göre taraflar 'Kıbrıs Rum Toplumu ve Kıbrıs Türk Toplumu ' diye iki
muhtar idarenin varlığını fiilen kabul ettiler.
1 Kasım 1974 tarihli BM Genel Kurul kararlarının 3. ve 4.
Maddelerinde, adada iki toplumun varlığının ve eşitliğinin kabul
edilmesi yine aynı günlerde tüm dünyanın federasyonu, 'Kıbrıs
için en ideal çözüm' olarak benimsemesi Kıbrıs Türk Federe
Devleti'nin ilanı için dış koşulları olgunlaştırdı.
İçteyse tüm ada Türklerinin kuzeyde toplanması, yeni bir
iskân ve istihdam sorununu ortaya çıkardı. Bu olağanüstü
koşullar yeni bir siyasi yapılandırmayı zorunlu kılıyordu.
Kıbrıs Türk Federe
İşte bu ortamda, çok partili demokratik parlamenter
sisteme geçme ve eşitlik temellerine dayalı federal bir yönetime Devleti'nin ilk başbakanı
Nejat Konuk
gerek duyuldu.
Federal birimlerden Türk kanadını oluşturmak için 13 Şubat 1975'te toplanan Otonom
Kıbrıs Türk Yönetimi Meclisi, oy birliği ile Kıbrıs Türk Federe Devleti’ni ilan etti. Yeni devletin
anayasası ile seçim yasasını yapmak için Türk toplumunun tüm kurum ve kuruluş
temsilcilerinin katılımı ile kurucu meclisin oluşturulmasını kararlaştırdı.
Kurucu Meclis 22 Şubat 1975'te oluşturuldu. KTFD Anayasası ise 8 Haziran 1975'te
yapılan halkoylamasından çıkan %99.4 evet ile kabul edildi.
Kıbrıs Türk Federe
Devleti 2. Başbakanı
Osman Örek
lım
A
Kıbrıs Türk Federe Devletinin İlanı - 13 Şubat 1975
76
raştıra
Federal
devlet nedir?
Araştırınız.
Kıbrıs
Türk
Federe
Devleti
döneminden
kalma
posta
pulları
Kurucu meclis şu üyelerden oluşmaktaydı:
a Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi Meclisi üyeleri
b 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti'nin eski Cumhurbaşkan Muavini
c Kıbrıs Türk Halkına hizmeti geçmiş kimseler arasından KTFD başkanınca
seçilecek dört üye
d Siyasi parti, işçi, memur, öğretmen, çiftçi, kooperatifler, basın ve üniversite
mezunları, gençlik ve spor kuruluşları, hekimler birliği, mühendis ve mimar
odaları birliği, baro, vakıf ve ticaret odasınca seçilecek üyeler.
13 Şubat 1975'te ilan edilen Kıbrıs Türk Federe Devleti'nin kuruluş bildirisi, Otonom
Kıbrıs Türk Meclisi’nde Rauf R. Denktaş tarafından okundu. KTFD'nin kurulmasından Kuzey
Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin kurulmasına kadar geçen süre, uzun vadeli sorunların çözümü ve
demokratik hayatın yerleşmesi için zorlu bir mücadele dönemi oldu.
C. 1974-1983 TOPLUMLARARASI GÖRÜŞMELER SÜRECİ
1. Toplumlararası Viyana Görüşmeleri
1975 yılında Kıbrıs sorununa barışçı bir çözüm bulunması amacıyla toplumlararası
görüşmelerin ilki Rauf R. Denktaş ile Glafkos Klerides arasında Viyana'da gerçekleştirildi. 6
tur üzerinden gerçekleştirilen Viyana görüşmeleri Rumların devamlı toprak talepleri ve
olumsuz tavırları sebebiyle başarısızlığa uğrar.
2. Denktaş–Makarios Görüşmeleri
Kıbrıs Türk Federe Devleti Başkanı Rauf R. Denktaş ile Rum Toplumu lideri
77
Denktaş ve Makarios görüşmeler sırasında
BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim ile birlikte
Başpiskopos Makarios Barış Harekâtı sonrası ilk görüşmelerini 27 Ocak 1977'de Birleşmiş
Milletler kontrolündeki Lefkoşa Havalimanında yaptı.
İkinci görüşmeler ise 12 Şubat 1977'de BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim'ın
katılımıyla gerçekleştirildi. Bu görüşmede taraflar arasında anlaşmaya varıldı.
Varılan bu anlaşmanın içeriği şöyledir:
1
2
3
4
Bağımsız bağlantısız iki toplumlu, federal bir Kıbrıs
Cumhuriyeti istiyoruz
Her toplumun yönetimi altındaki bölgeler ekonomik
yeterlilik ve toprak verimliliği ile toprak mülkiyeti
esasları ışığı altında görüşülmelidir.
Dolaşma, yerleşme serbestisi, mülkiyet hakkı gibi
prensipler görüşmeye açıktır.
Federal merkezi hükümetin görev ve yetkileri,
devletin birliğini ve devletin iki toplumlu karakterini
koruyacak şekilde olacaktır.
78
lım
A
raştıra
«Kurucu Meclis»
nedir?
Görev ve
yetkileri nelerdir?
Araştırınız.
3. Denktaş-KiprianuWaldheim Görüşmesi
Defalarca tekrarlanan
Viyana Görüşmelerinin sonuç
vermemesi üzerine KTFD
Başkanı Rauf R. Denktaş ve
Rum toplumu lideri Kiprianu
BM Genel Sekreteri aracılığı ile
1 5 O c a k 1 9 7 8 ' d e
toplumlararası görüşmeleri
yeniden başlatmak için bir
araya geldiler. Burada yapılan
Denktaş ve Kiprianu görüşmeler sırasında
görüşmelerde taraflar birer
BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim ile birlikte
teklif belgesi hazırlayıp BM
Genel Sekreterine teslim edeceklerdi.
4. Rauf R. Denktaş-Kiprianu Doruk Görüşmesi
Uzun süre görüşmeye yanaşmayan Kiprianu sonunda dünya kamuoyu
önünde
düştüğü kötü durumdan kurtulmak için görüşmelere yeniden başlamayı kabul etti. Böylece
BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim'ın aracılığıyla taraflar 18 Mayıs 1979'da Lefkoşa
Uluslararası Havalimanı’nda görüşme gerçekleştirdiler.
Görüşme sonrasında Kurt Waldheim tarafından yapılan açıklama ile tarafların 10
maddelik bir metin üzerinde anlaştıkları ve görüşmelerin 15 Haziran 1979'da yeniden
başlayacağı duyuruldu.
Ancak Rum tarafı daha sonra bu doruk görüşmelerinde alınan kararları inkar etti.
Bedri Koraman'ın 19 Mayıs 1979 tarihli Milliyet Gazetesinde yayınlanan karikatürü
79
Ölçme ve
Değerlendirme
1- Kıbrıs Türk Federe Devleti hangi tarihte ve hangi gerekçelerle ilan edilmiştir?
2- Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin ilanından hemen sonra kurulan kurucu meclis
üyeleri kimlerden oluşuyordu?
3- 1977 yılında Denktaş ve Makarios arasında yapılan görüşmeler sonunda
yayınlanan belgenin içeriği hakkında bilgi veriniz.
4- Barış Harekâtı’ndan sonra, KKTC kurulana kadar Kıbrıs’taki Türkler ve Rumlar
arasında hangi yıllarda, hangi görüşmeler yapılmıştır? Bu görüşmelere Kıbrıs
Türkleri ve Rumları adına katılan temsilcilerin kimler olduğunu yazınız.
5- 1979 yılında yapılan Denktaş-Kiprianu Doruk Görüşmesi’nde imzalanan
antlaşmanın, toplumlararası görüşmelerle ilgili maddeleri yazınız.
80
VII. ÜNİTE:
KUZEY KIBRIS
TÜRK
CUMHURİYETİ
1-Cumhuriyet rejiminin toplumlar üzerindeki avantajları
nelerdir? Araştırınız.
2- KKTC’nin ilanı sırasında BM Genel Sekreteri ve
TC Lefkoşa Büyükelçisi kimdi? Araştırınız.
VII. ÜNİTE: KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ
1983
A. KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURIYETİ'NİN KURULUŞ SEBEPLERİ
Kıbrıs meselesinde Türk ve Rum toplumları arasındaki görüşmeler 1977'de yeniden
başladı.
12 Şubat 1977'de Denktaş-Makarios antlaşmasıyla iki topluma dayalı 'Federal bir
Cumhuriyet' esası kabul
edilmiş, toprak
düzenlemesinin ekonomik
yeterlilik veya verimlilik ve
toprak mülkiyeti
prensiplerine göre
yapılacağı ortaya
konulmuştur. Kiprianu ve
Rauf R. Denktaş arasında
19 Mayıs 1979 tarihinde
imzalanan antlaşma, iki
toplumlu, iki bölgeli federal
bir devlet ve ülke birliği
esası öngörmekteydi.
Görüşmeler
sırasında Rumlar Maraş
meselesi’nin ele
alınmasını istedi. Denktaş
82
Maraş
ise Maraş meselesinin, Anayasa ve toprak meseleleri ile birlikte değerlendirilmesini önerdi.
Anlaşma sağlanamayınca görüşmeler kesildi.
Bu arada BM genel kurulu 34/30 sayılı kararı alarak Kıbrıs Cumhuriyeti’nin egemenlik,
bağımsızlık toprak bütünlüğü, birlik ve bağlantısızlığını destekliyordu. Kıbrıs'taki tüm yabancı
kuvvetlerin geri çekilmesini ve görüşmelerin başlamasını tavsiye ediyordu. Bu oylamada
Türkiye'yi destekleyen ülkeler Pakistan, Bangladeş, Suudi Arabistan ve Cibuti idi.
Toplumlararası görüşmeler 1982 yılı boyunca devam etti. Taraflar anayasa
meselelerini değerlendirip federal hükümetin yapısıyla ilgili konularda görüşmelerde
bulundular. Yerleşim, dolaşım, mülk edinme gibi konular tartışıldı. Bu arada Kıbrıs Rum
Kesimi, Türkiye'nin adada bir merkez bankası kurması ve Türk Lirasının Kuzey Kıbrıs'ta
tedavülde olmasından rahatsız olduğunu açıkladı. Rum kesiminde yapılan seçimlerde
Kiprianu yönetime geldi. Türk tarafına isteklerini kabul ettiremeyeceğini anlayan Rumlar
meseleyi uluslararası alana çekmeye çalıştılar. Rumların baskısıyla BM Genel Kurulu 13
Mayıs 1983 günü Türkiye, Malezya, Pakistan, Bangladeş ve Somali'nin karşı oyuna rağmen
Kıbrıs Türklerinin aleyhine çok ağır bir karar aldı.
Bu kararda BM Genel Kurulu adada Türklerin varlığını, 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti'nin
ortağı olduğunu ve adada söz sahibi bulunduğunu kabul etmiyordu.
Bunun üzerine KTFD başkanı Rauf R. Denktaş, 3 gün sonra 16 Mayıs 1983'te verdiği
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin ilanı Mecliste oylanırken
demeçte Kıbrıs Türklerinin kendi geleceklerini tayin etme haklarının olduğunu açıkladı.
Türk tarafı 17 Haziran 1983'te yayınladığı deklarasyonla Kıbrıs Türkü'nün 'self
determinasyon hakkını' ilan etti. Bu arada BM genel sekreteri Perez de Cuellar Türk ve Rum
taraflarına yeni teklifler getirdi. Buna göre Türklere %23 toprak bırakılırsa, merkezi hükümet
organlarında temsil oranı %40, Türklere %30 toprak bırakılırsa merkezi hükümetteki temsil
oranı %30 olacaktı. Kısaca Türklere %30 toprak bırakılıyordu. Şu an elimizdeki toprak oranı
%37'dir.
83
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin ilanı halk tarafından coşkuyla kutlanırken
B. KKTC'NİN İLANI
Birleşmiş Milletler tarafından alınan 13 Mayıs 1983 tarihli karar sonrasında Rum
tarafının, Türklerin görüşme çağrılarını kabul etmemesi ve resmî Kıbrıs Cumhuriyeti sıfatını
kullanmakta ısrar etmesi üzerine Kıbrıs Türk Federe Devleti Meclisi 15 Kasım 1983'te yaptığı
toplantıda Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin kurulmasını oy birliğiyle karara bağladı.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinin Bağımsızlık Bildirisi aynı gün Rauf R. Denktaş tarafından
Saray Otel'in balkonundan okunarak bütün dünyaya duyuruldu.
Prof. Dr. Suat Bilge'nin KKTC'nin Meşruluğu ile İlgili Görüşü
«Kıbrıslı Türklerin kurdukları
bu devlet meşrudur ve uluslararası
hukuka uygundur. Türkiye'den başka
devletlerin Kuzey Kıbrıs Türk
Cumhuriyeti’ni tanımamaları keyfidir,
takdirin kötüye kullanılmasıdır. Ada
bölünmesin diye Türk devletini
tanımamaktadırlar. Ada'yı Rumlar
bölmüştür. Türkler de bölünmeyi
kabullenmişlerdir. Bölünmeyi
tanımamak gerçekçi değildir.
Kıbrıslı Türklerin kuzeyde
kurdukları yönetim uluslararası
hukukta ‹devlet› olarak nitelendirilir.
(A. Suat Bilge’nin Ankara, Atina,
Lefkoşa Üçgeni adlı kitabından)
84
KKTC'nin ilanı sırasında Osman Örek,
Dr. Fazıl Küçük ve Rauf R. Denktaş
halkı selamlarken
K I B R I S A D A S I ' N I N S İ YA S İ H A R İ TA S I
C. KURUCU MECLİS’İN OLUŞUMU, KKTC ANAYASASI'NIN KABULÜ
VE SEÇİMLER
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin ilanı üzerine oluşturulan Kurucu Meclis, 6 Aralık
1983'te and içti. Kurucu Meclis 70 üyeden oluşuyordu.
KKTC Anayasası 12 Mart 1985'te Kurucu Meclisten çoğunluk oyu ile geçti. 5 Mayıs
1985'te ise KKTC Anayasası için referandum yapıldı. Kıbrıs Türk Halkından Anayasaya
%70.18 evet oyu çıkarak yürürlüğe girdi.
9 Haziran 1985'te Cumhurbaşkanlığı, 23 Haziranda ise Cumhuriyet Meclisi’nin 50
Milletvekilliği için genel seçimler yapıldı.Yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimini Rauf R. Denktaş
kazandı. 9 Temmuz 1985'te Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı olarak
yemin etti.
Ç. KKTC'NİN İLANININ ULUSLARARASI ALANDAKİ YANKILARI VE
SONUÇLARI
KKTC'nin ilanından sonra Yunanistan ve Kıbrıs Rum Kesimi BM Güvenlik Konseyine
başvurdular. Cumhurbaşkanı Rauf R. Denktaş'ın detaylı açıklamalarına rağmen BM Güvenlik
Konseyi 18 Kasım 1983 tarihli ve 541 sayılı kararı ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ nin ilanını
hukuken geçersiz saydı. Türkiye ve KKTC bu kararı tanımadığını açıkladı.
KKTC’yi ilk tanıyan devlet anavatan Türkiye oldu.
85
KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ'NİN
15 KASIM 1983 TARİHLİ KURULUŞ KARARI
1983
“Kıbrıs Türk Halkının özgür iradesini temsil eden, doğuştan hür ve eşit
olan bütün insanların hür ve eşit yaşamlarına inanan,
Bu inanç içinde, Kıbrıs Türk Halkının kendi kaderini tayin etme hakkını 17
Haziran 1983 tarihli kararıyla dünyaya ilan etmiş olan,
ırk, milli menşe, dil ve din gibi farklara dayalı olarak insanlar arasında
ayırım gözetilmesini, her türlü sömürgeciliği, ırkçılığı, baskı ve tahakkümü
reddeden;
Kıbrıs'ta, Doğu Akdeniz'de, Orta-Doğu'da ve dünyada tam bir barış ve
istikrarın, özgürlüğün, insan haklarının egemen olmasını isteyen;
Kıbrıs Adasındaki iki halkın kendi milli benliklerini koruyarak, kendi
kesimlerinde huzur ve güven içinde yaşamaya ve kendi kendilerini yönetmeye
hakları olduğuna inanan;
Aynı adada yan yana yaşamaya mecbur bulunan bu iki halkın
aralarındaki bütün sorunları, eşit düzeyde müzakerelerle, barışçı, adil ve kalıcı
bir çözüme ulaşmalarının mümkün ve zorunlu olduğu görüşüne sımsıkı bağlı
bulunan;
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin ilanının iki eşit halk arasında ortaklığın
bir federasyon çatısı altında yeniden kurulmasını ve sorunların çözülmesini
engellemeyip, kolaylaştırabileceğine kani olan;
İki halk arasındaki bütün sorunların barışçı ve uzlaşıcı bir politika ile
çözülmesi için BM Genel Sekreteri'nin gözetimi altında, eşit düzeyde
müzakereler yürütülmesini yürekten dileyen ve önerilmiş bulunan zirve
toplantısının bu açıdan yarar sağlayacağına inanan meclisimiz
Kıbrıs Türk
Halkı adına Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin kuruluşunu ve “Bağımsızlık
Bildirisini”onaylar .
86
KKTC bayrağının
tasarımını yapan
ve çizen sanatçımız
Emin Çizenel
87
Beşparmak Dağlarındaki KKTC Bayrağı
B
ilelim
Self determinasyon
(Self determination):
«bir halkın kendi
geleceğini kendisinin
özgürce belirleme
hakkıdır.»
88
lım
A
raştıra
Kitaplardan ve
canlı kaynaklardan
KKTC'nin ilanı
ile ilgili
bilgi ve belgeler
toplayınız.
Ölçme ve
Değerlendirme
1- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti hangi tarihte ilan edilmiştir?
2-KKTC’nin ilanı üzerine Kıbrıs’la ilgili garantör devletlerin
ve Kıbrıs’taki Rumların tepkilerinin ne olduğunu araştırınız.
3- KKTC Anayasası hangi tarihte ve nasıl kabul edilmiştir?
4- KKTC bayrağının tasarımını yapan ve çizen sanatçı kimdir? Yazınız.
5- Şimdiki KKTC Başbakanı ve Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanı’nın isimlerini
yazınız.
89
NOT
90
VIII. ÜNİTE:
1983'TEN GÜNÜMÜZE
SİYASAL, SOSYAL VE
EKONOMİK
GELİŞMELER
1- Çevrenizde Türkiye Cumhuriye yardımları ile
yapılan tesisleri araştırınız.
2-KKTC’nin bugünkü ekonomik durumunu araştırınız.
3- AB ‘nin kuruluşu ve gelişimi hakkında bilgi edininiz.
VIII. ÜNİTE: 1983'TEN GÜNÜMÜZE SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞMELER
A. KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ ve TÜRKİYE
İLİŞKİLERİ
Diplomatik olarak
tanınmaması nedeniyle her alanda
ambargolara maruz kalan KKTC,
Anavatan Türkiye'den aldığı
destekle bugünlere gelmiştir. KKTC
ile Türkiye arasında çok sayıda ikili
anlaşma, protokol ve sözleşme
imzalanmış ve KKTC'nin
ekonomisinden eğitim ve
kültürüne, sağlından turizmine
kadar her alanda gelişimine katkı
sağlanmıştır. Bu katkılar bugün
hâlâ devam etmektedir.
KKTC bütçesinin "dış
yardım ve krediler" bölümünün
tamamı Türkiye tarafından finanse
edilmektedir. 2003 yılı bütçesine
göre Türkiye'nin yaptığı yardım
miktarı 163,8, açtığı krediler 269,7
milyon TL'dir. Bununla birlikte
Teknecik Termik Elektrik Santrali
Gemikonağı Göleti
92
TC-KKTC işbirliği ile yapılan Lefkoşa-Girne çift şeritli yolu
KKTC, ihracatının %51'ini, ithalatının da %63'ünü Türkiye'yle yapmaktadır.
Son dönemde Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’nin uyguladığı "KKTC'ni Yeniden
Yapılandırma ve Ekonomik Alanda Kalkındırma Programı" ile KKTC ekonomisi yıllık ortalama
% 11 oranında büyüme rakamına ulaşmış ve KKTC ekonomisinin toplam büyümesi % 50'yi
aşmıştır.
Ekonomik yardımların yanı sıra Türkiye, KKTC'nin su ihtiyacının karşılanması için
projeler üreterek bu sorunun çözümüne de yardımcı olmaya çalışmaktadır.
Ayrıca Türkiye, ülkemizdeki çift şeritli yolların, elektrik santralinin ve göletlerin yapımını
da finanse ederek, KKTC'nin daha çağdaş ve modern bir çehre kazanmasına katkıda
bulunmaktadır.
B. EKONOMİK GELİŞMELER
KKTC ekonomisi, özel
yatırımların düşük olması ve
yeterince iş imkanı
yaratılamamasından dolayı
kamu sektörü aracılığı ile canlı
tutulmaya çalışılmaktadır.
Ticari faaliyetler ise
ekonomide ikinci büyük yere
sahiptir. Bu sektörü imalat
sanayisi izlemektedir.
Ta r ı m s e k t ö r ü i s e
1970'li yıllardan 1980'li yılların
ortalarına kadar ekonomide
Turizm Tesislerimizden Biri
93
önemli bir yere sahipken, özellikle son yıllarda
eski önemini kaybetmiştir. Buna rağmen tarım
sektörünün istihdam açısından önemi
sürmektedir.
Turizm sektörü ise, değerlendirilebilecek
önemli bir potansiyel olmakla birlikte, alt yapı
yetersizlikleri ve ambargolar nedeniyle
beklenen düzeye gelememiştir. Direkt uçuşların
olmayışı da KKTC turizmini oldukça
baltalamaktadır. Ancak bütün bunlara rağmen
son dönemlerde turizm yatırımlarına hız
Narenciye üretimi KKTC’nin
verilmiştir.
En yoğun yatırımlar Girne,
en önemli tarım faaliyetlerinden biridir.
Gazimağusa ve İskele bölgesine yapılmaktadır.
Eğitim sektörü ise son yıllarda önemli bir
gelişme göstermiştir. Kurulan altı üniversitenin,
40 bine ulaşan öğrenci sayısı ile ekonomiye
katkısı giderek artmaktadır. Bu üniversiteler
şunlardır:
Lefkoşa'da; Yakın Doğu Üniversitesi,
Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi,
Gazimağusa'da Doğu Akdeniz Üniversitesi,
Girne'de; Girne Amerikan Üniversitesi,
Lefke'de; Lefke Avrupa Üniversitesi ve
Güzelyurt'ta; (Kalkanlı Bölgesi) Orta Doğu
Ercan Havaalanı
Teknik Üniversitesidir. Bu üniversiteler sosyal
ve kültürel gelişimi canlandırdığı gibi, ciddi bir istihdam kaynağı da yaratmıştır. Özellikle son
dönemlerde üçüncü dünya ülkelerinden gelen öğrenci sayısındaki artış dikkat çekicidir. Bu
durum hem KKTC'nin tanınmasına yardımcı olmakta, hem de ülke ekonomisine katkı
sağlamaktadır.
94
C. KKTC'YE UYGULANAN AMBARGOLARIN KIBRIS TÜRK
TOPLUMUNA ETKİLERİ
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 4 Mart 1964 tarihli kararı ile Güney Kıbrıs Rum
Yönetimi tüm Kıbrıs'ın tek egemeni sayılmış ve Türkler bunun dışında bırakılmıştır. Bu
durumun sonucu olarak KKTC, Türkiye hariç tüm dünya ülkeleri tarafından hukuk dışı kabul
edilmiş ve ambargolara maruz bırakılmıştır.
Ekonomi, turizm ve spor gibi birçok
alanda KKTC'ye uygulanan insanlık dışı
ambargolar, Kıbrıs Türkü'nün dünyayla
bağlarını koparmış, izole bir şekilde varlığını
sürdürmeğe mahkum etmiştir.
B
ilelim
Ambargo: Bir ülkenin dış
dünyayla ilişkilerini engelleme.
AMBARGO
Bu ambargoların en önemlilerinden biri de 5 Temmuz 1994'te AB
Adalet Divanı'nın (ABAD) aldığı kararlardır.
lım
A
raştıra
ABAD'ın
gelişim sürecini
araştırınız.
Bu kararlar şunlardır:
KKTC'den AB üyesi ülkelere yapılan narenciye ve patates ihracatının yasaklanması.
KKTC Konfeksiyonuna %14 gümrük vergisi uygulanması.
Bu kararla KKTC ekonomisi oldukça büyük bir yara almıştır. Ayrıca Kıbrıs Türk Halkı 24
Nisan 2004 Referandumunda Annan Planı'na 'evet' dedikten sonra, zamanın BM Genel
Sekreteri Kofi Annan, en azından Kıbrıs Türklerinin, dünyadan izole edilmesine son verilmesi
için Güvenlik Konseyi'ne çağrıda bulunmuş, ancak sunmuş olduğu öneri Rusya tarafından
veto edilmiştir. Avrupa Birliği de referandumdan iki gün sonra ambargoların kaldırılacağı
sözünü vermiş, ancak sözünü yerine getirmemiştir.
95
Ç. KKTC'NİN İLANINDAN GÜNÜMÜZE KADAR
MÜZAKERELER
KKTC'nin ilanından sonra ilk görüşmeler, dönemin Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri
Perez de Quellar'ın çabaları sonucu 1984'te New York'ta gerçekleştirildi. Ancak bir ilerleme
kaydedilmedi. 1988 ile 1990 yılları arasında Vasiliu ile Rauf R. Denktaş arasında Cenevre'de
Perez de Cuellar
Rauf R. Denktaş ve Yorgo Vasiliu
yapılan görüşmeler de sonuçsuz kaldı.
Ghali Fikirler Dizisi:
1992 yılında dönemin BM Genel Sekreteri Butros
Ghali, Kıbrıs sorununa çözüm bulmak amacıyla "Ghali
Fikirler Dizisi" olarak anılan önerileri ortaya attı. 100
paragraftan oluşan fikirler dizisi, çözüme yönelik öneriler
içermekteydi. Bu öneriler kısaca şöyledir:
1) Kıbrıs'ın tek uluslararası kimliğe sahip olması.
2) Bağımsızlığının ve toprak bütünlüğünün
korunması.
3) Siyasi eşitliğe sahip iki toplumlu iki kesimli
federasyona dayalı bir devlet olması.
4) Bu devletin başka bir ülke ile birleşmesinin
engellenmesi.
5) İki federe devletin eşit ve benzer güçlere, işlevlere
sahip olması.
Ghali Fikirler Dizisinin tartışmaya açıldığı dönemde,
iki toplum arasındaki güvensizlik nedeniyle bu kez de
"Güven Arttırıcı Önlemler Paketi" gündeme geldi. Bu paket,
1992-1994 yıllarında, Ada'da çözüme yönelik yapılan girişimlerde hep tartışıldı.
Butros Ghali
96
Kıbrıs Türk tarafı Ghali Fikirler Dizisine sıcak baktığı halde, Kıbrıs Rum yönetimi lideri
Glafkos Klerides, 1994'ün Ekim ayında, bu önerileri kabul etmediğini açıkladı.
Bu arada Klerides, 1960 anlaşmalarına aykırı bir şekilde, görüşmelerin yeniden
başlayabilmesi için, Rum kesiminin AB'ye üyelik müracaatının Türk tarafınca kabul edilmesini
ön koşul olarak ileri sürmeye başladı. Türkiye ve KKTC bu ön koşula karşı çıktı ve görüşmeler
bir kez daha kesildi.
1994'ten 1997 yılına kadar Kıbrıs sorununa çözüm bulmak için önemli herhangi
gelişme yaşanmadı.
BM Genel Sekreteri Kofi Annan’ın Başlattığı Süreç:
1997 yılında Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri görevine atanan Kofi Annan'ın
girişimiyle görüşmeler yeniden başladı.
Aralık 1999'da Kofi Annan'ın
çağrısıyla New York'ta başlayan dolaylı
görüşmeler Cenevre'de devam etti. Türk
Heyeti, Konfederasyon modeli ile
KKTC'ye uygulanan ambargo ve eşit
statü üzerinde durdu. Türklere % 24
toprak bırakılması önerisini getiren Rum
heyeti, federasyon modeli ve Türk
askerinin adadan çekilmesi gibi konuları
gündeme getirdi. Birleşmiş Milletler ise bu
turda tarafları dinlemekle yetindi.
31 Ocak 2000'de Cenevre'de yapılan
ikinci turda, Rum tarafı, Karpaz,
Güzelyurt, Lefke ve Akıncılar bölgesinde
4 kanton bölge oluşturulmasını önerdi.
Rauf R. Denktaş ise, “egemenlik konusu
halledilmeden toprak ve harita konusunu
görüşmeyeceğini” açıkladı.
Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri
Kofi Annan, Kasım 2000'de Cenevre'de
yapılan beşinci turda taraflara resmi
olmayan bir taslak sundu. Belgede tek ve
bölünmez bir devlet hedeflenirken, bu
devletin tek uluslararası kimliği ve
vatandaşlığı olacağı belirtildi. İki toplumun
etkili bir şekilde merkezi hükümete
katılması istenilen belgede, siyasi eşitliğin
sayısal eşitlik anlamına gelmediği
vurgulandı. Belgede ayrıca, mal mülk
konusunda uluslararası hukuk
kurallarının geçerli olması savunulurken,
önemli bir toprak parçasının Rum tarafına
verilmesi ve Rum göçmenlerin kuzeydeki
evlerine dönmesi öngörülüyordu.
Kofi Annan
Rumları memnun eden karara Türk
tarafı sert tepki gösterdi. Cenevre
97
Kofi Annan’ın çağrısıyla yapılan Rauf R. Denktaş - Glafkos Klerides görüşmesi
98
sürecinin kendileri açısından noktalandığını söyleyen Rauf R. Denktaş, 24 Kasım'da
Ankara'da yapılan zirvenin ardından da “Türk parametreleri” kabul edilmedikçe dolaylı
görüşmelere devam etmeyeceğini açıkladı. Böylece yaklaşık 1 yıl süren dolaylı görüşme
süreci de sonuçsuz kaldı.
Rauf R. Denktaş, Kasım 2001'de Klerides'i yüz yüze görüşmeye çağırdı. Aralık
2001'de bir araya gelen liderler, doğrudan görüşmelere 16 Ocak'ta başlamayı kararlaştırdı.
Ziyaretler sonucu somut bir ilerleme sağlanamadı.
Annan Planı ve Referandum Süreci:
BM Genel Sekreteri Kofi Annan, 11 Kasım 2002'de taraflara geçmişte yapılan
müzakereleri de dikkate alarak kendi adıyla anılan, federasyon temeline dayanan bir çözüm
planı sundu.
Türk ve Rum tarafları Annan Planı ile ilgili görüşlerini 5 Aralık 2002 tarihinde ayni anda
BM yetkililerine sundular. Annan Planı daha sonra iki kez değişikliğe uğradı.
15 Ocak 2003'ten itibaren KKTC Cumhurbaşkanı Rauf R. Denktaş ile Rum toplum
lideri Glafkos Klerides arasında birçok kez görüşmeler yapıldı, ancak bir sonuca ulaşılamadı.
28 Şubat 2003'te Kofi Annan, Lefkoşa'da Türk ve Rum yetkililerin katıldıkları bir Zirve
Toplantısı düzenledi. Annan liderlerle yaptığı toplantı sonrasında Rauf R. Denktaş ve
Papadopulos'un Lahey'de yapılacak olan görüşme davetini kabul ettiğini açıkladı. Bu
açıklama sonrasında 10 Mart 2003'te Hollanda'nın Lahey kentinde planla ilgili referandum
konusunda düzenlenen zirve toplantısı başarısızlıkla sonuçlandı.
Ancak 2003 Nisan ayı ortalarında Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi aldığı bir kararla
Annan Planı’na destek verdiğini ve köklü bir anlaşma için görüşmelerin devam etmesi
gerektiğini açıkladı.
10 Şubat 2004'te Annan Planı ile ilgili olarak New York'ta taraflar yeniden bir araya
geldiler. New York görüşmeleri sonunda, müzakerelerin İsviçre'nin Bürgenstock kasabasında
devam etmesine karar verildi. 24 Mart 2004'te başlayan Bürgenstock zirvesinde planın 5.
versiyonunun halkoylamasına sunulması kararı alındı.
24 Nisan 2004'de Kuzey ve Güney Kıbrıs'ta yapılan referandumlar ile oylamaya
sunulan plan, Türk tarafından %65 kabul gördüğü halde, Rum oylarının %76 ret şeklinde
olduğundan hayata geçirilemedi.
Annan Planı referandum sürecinde iki kesimde yapılan mitingler
99
D. AVRUPA BİRLİĞİ VE KIBRIS
Kıbrıs ile Avrupa Birliği ilişkileri Kıbrıs Cumhuriyeti'nin kuruluşunun hemen sonrasına
rastlamaktadır.
1962 yılında Kıbrıs Cumhuriyeti Topluluğa üyelik için başvuruda bulundu. Başvuruya
Kıbrıslı Türkler de sıcak baktılar. 1963 yılında iki toplum arasında yaşanan sorun nedeniyle,
bu tarihten itibaren topluluk ile Kıbrıs Cumhuriyeti arasında yapılan müzakerelere Kıbrıs Türk
Toplumunun katılması mümkün olmadı.
Topluluk ile Kıbrıs arasında 1972'de Brüksel'de yapılan anlaşmada, Gümrük Birliği’ne
girmek için gümrük tarifelerinin ve diğer sınırlamaların kademeli olarak kaldırılması
öngörülmekteydi.
1977'de Topluluk ile Kıbrıs arasında Mali Protokol imzalandı. Bu protokol ile
AET(Avrupa Ekonomik Topluluğu), Kıbrıs'ın ekonomisi ve sosyal kalkınması için maddi
destek sağlayacaktı. Yapılan çeşitli yardımlar ve geçilen dönemlerin ardından 19 Ekim 1987
tarihinde Kıbrıs ile Topluluk arasında Gümrük Birliği Anlaşması imzalandı.
3 Temmuz 1990'da Kıbrıs Rum Yönetimi, bütün Kıbrıs adına topluluğa tam üyelik için
başvuruda bulundu. Kıbrıs Türk Tarafı, yapılan başvurunun hukuka uygun olmadığı yönünde
yoğun itiraz ve eleştiriler getirerek başvurunun reddedilmesi gerektiğini savundu. Bu itiraz ve
eleştirilere rağmen, Avrupa Birliği Komisyonu, adadaki fiili bölünmeyi görmezden gelerek 30
Haziran 1993'te Kıbrıs'ın (GKRY) üyeliği konusunda olumlu görüş belirtti.
30 Mart 1998'de AB-Kıbrıs arasında tam üyelik müzakereleri başladı. Yapılan
müzakereler sonucunda 1 Mayıs 2004'te Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Avrupa Birliği'ne tam
üye olmuş ve AB tarihinde bir ilki gerçekleştirmiştir. Çünkü, AB'nin genişleme sürecinde hiçbir
aday ülke bölünmüş bir şekilde AB üyesi olmamıştır. Ayrıca, Kıbrıs'ın Garanti Anlaşması
gereği Garantörlerinin (Türkiye, İngiltere, Yunanistan) üye olmadığı bir organizasyona
girmesi mümkün değildir. Dolayısı ile Güney Kıbrıs Rum Yönetimi'nin tüm Kıbrıs adına AB'ye
girmesi Garanti Anlaşması’na göre hukuk dışıdır. Zira Türkiye henüz AB'ye üye olmuş
değildir.
Avrupa Birliği Parlamentosu
100
E. 1983'TEN GÜNÜMÜZE İÇ SİYASAL GELİŞMELER
KKTC'nin ilanından sonra 1985'e kadar süren geçici
hükümet Ulusal Birlik Partisi (UBP) tarafından kuruldu.
Başbakanlık görevi Nejat Konuk tarafından yürütüldü.
1985'te yapılan genel seçimlerin sonucunda Dr. Derviş
Eroğlu Başbakanlığında UBP-TKP koalisyon hükümeti
oluşturuldu. Ancak bu hükümet 1986'ya kadar devam etti.
1986'dan 1990'a kadar kurulan hükümette UBP ve YDP
koalisyonu oluşmuş ve Başbakanlık görevini yine Dr. Derviş
Eroğlu yerine getirmiştir. 1990-1993’te ise UBP tek başına
hükümeti oluşturmuştur.
13 Aralık 1993'te yapılan erken genel seçimlerde Hakkı Atun Başbakanlığında DPCTP koalisyon hükümeti oluşturuldu.
Ancak kurulan DP-CTP koalisyon hükümeti 3 yılda 3 kez bozularak güçlükle
sürdürülebildi ve yerini 1996'da Dr. Derviş Eroğlu Başbakanlığında UBP-DP koalisyon
hükümetine bıraktı.
1998'de yapılan genel seçimler sonucu kurulan yeni hükümet UBP-TKP
koalisyonundan oluştu. Başbakanlık görevi Dr. Derviş Eroğlu tarafından yerine getirildi.
2001'e kadar devam eden UBP-TKP koalisyonu aynı tarihte yerini UBP-DP
koalisyonuna bıraktı.
UBP-DP koalisyon hükümeti döneminin en önemli iç siyasi gelişmelerinden biri de 23
Nisan 2003'te Ledra Palas sınır kapısının açılmış ve karşılıklı geçişlerin başlamış olmasıdır.
Kıbrıs sorununa çözüm için BM Genel Sekreteri Kofi Annan tarafından sunulan Annan
Planının eş zamanlı olarak referanduma sunulması dönemlerine denk gelen 2004 genel
seçimlerinde, kutuplaşmalar yaşandı. Partiler seçim propagandalarını plana "evet" ya da
"hayır" üzerinde yoğunlaştılar. Sonuçta 13 Ocak 2004'te CTP-DP koalisyon hükümeti
kuruldu. Başbakanlık görevi Mehmet Ali Talat'a verildi.
Ancak seçim sonuçlarına göre Annan Planını destekleyen partiler ile plana karşı
çıkanlar veya tarafsız kalanlar 25'er milletvekilliği kazandı. Meclisteki sandalye sayısının
dağılımından dolayı CTP-BG ile DP koalisyon hükümeti görevini yapamaz hale geldi. Bu
nedenle KKTC 20 Şubat 2005'te erken genel seçime gidildi. Seçim sonuçlarına göre CTP-BG
ile DP Mehmet Ali Talat'ın başbakanlığında hükümeti kurdular. Cumhurbaşkanlığı seçiminde
R.R. Denktaş aday olmamıştır.
17 Nisan 2005'te yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimini Mehmet Ali Talat'ın
kazanmasıyla birlikte başbakanlığa Ferdi Sabit Soyer geldi. 2006 yılında bu kez CTP- BG
Turgay Avcı başkanlığındaki ÖRP ile koalisyon hükümetini kurdu. 2009 seçimlerinde seçimi
kazanan UBP Derviş Eroğlu başbakanlığında tek başına iktidar oldu. Dr. Derviş Eroğlu 18
Nisan 2010'da yapılan cumhurbaşkanlığı seçiminde, cumhurbaşkanı olunca UBP
hükümetinin başına İrsen Küçük başbakan olarak geçti.
İlk açılan sınır kapısı Ledra Palas
101
BAŞBAKANLARIMIZ
Mustafa Çağatay
Nejat Konuk
Mehmet Ali Talat
Dr. Derviş Eroğlu
Ferdi Sabit Soyer
Hakkı Atun
İrsen Küçük
CUMHURBAŞKANLARIMIZ
Rauf R. Denktaş
102
Mehmet Ali Talat
Dr. Derviş Eroğlu
Ölçme ve
Değerlendirme
1- KKTC’nin bugünkü ekonomik durumunu yazınız.
2- KKTC turizminin beklenen düzeyde olmamasının nedenleri nelerdir?
3- KKTC’de kurulan üniversiteler hangileridir? Yabancı öğrenci sayısının azalması
KKTC ekonomisini nasıl etkiler.
4- 5 Temmuz 1994’te ABAD’ın aldığı kararlar nelerdir? Bu kararların ekonomiye
yansıması nasıl olmuştur?
5- Annan Planı’na referandumda evet diyen KKTC neden AB ‘ye alınmamıştır?
6- Sınır kapılarından ilki ne zaman açılmıştır? Bu kapıların açılışı Kuzey Kıbrıs Türk
Cumhuriyeti’ne getirisi ve götürüsü ne olmuştur?
103
KAYNAKÇA
AHMETBEYOĞLU, Ali, Erhan Afyoncu(2001), Dünden Bugüne Kıbrıs Meselesi, İstanbul: Tarih ve
Tabiat Vakfı Yayınları.
ALASYA, H. Fikret(1992), Kıbrıs ve Rum-Yunan Emelleri,Lefkoşa: Başbakanlık Basımevi.
ARMAOĞLU, Fahir(1993), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi I-II,Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
ATUN Ali Fikret(2001) , AB ve Kıbrıs'ın AB'ne Üyeliği, Lefkoşa: Kıbrıs Türk Mücahitler
Derneği Yay.
BAHADIR, Mehmet(2000), Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Doğuşu, Lefkoşa: Fatih
Yayınevi.
Bayrak Radyosu'nun ilk üç ayında yaptığı tarihi yorumlar(2000), Lefkoşa: Kıbrıs Türk Mücahitler
Derneği Yayını, Devlet Basımevi.
BİLGE, A. Suat(1996), Ankara, Atina ,Lefkoşa Üçgeni, Ankara: İmge Kitapevi.
BİRAND, Mehmet Ali(1976), 30 Sıcak Gün,İstanbul: Milliyet Yayınları.
BIÇAK Hasan Ali(1997), The European Union and The Mediterreanen Countries, EMU.
ÇAKMAK Hasan(2007), Kıbrıs Türk Müzik Tarihinden Kesitler,Lefkoşa: SAMTAY Vakfı
Yayınları.
DENKTAŞ, Rauf R.(1996), Kıbrıs Meselesinde Vizyon, Lefkoşa: Raif Denktaş Eğitim Vakfı
Yayınları.
(2005), Karkot Deresi, Remzi Kitabevi.
(1993), Arşiv Belgeleri ve Notlarla O Günler I-V, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
(2004), Kıbrıs Girit Olmasın, İstanbul: Remzi Kitapevi.
(2008), Kıbrıs Elli Yılın Hikâyesi, İstanbul: Akdeniz Yayın Ajansı Yayınları.
ERİM, Nihat(1989), Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs, Ankara: Ajanstürk.
EGELİ, Sabahattin(1991),1960 Kıbrıs Cumhuriyeti Nasıl Yıkıldı,İstanbul: Kastaş Aş.
EROĞLU, Hamza(1976), Kıbrıs Türk Federe Devleti Kuruluşu, Anayasası ve Bağımsızlığı. Ankara:
Türk Devrim Kurumu Yayınları, Tisa Matbaacılık.
FEHMİ, Hasan(1992), A'dan Z'ye KKTC, İstanbul: Cem Yayınevi, Başman Ofset
GAZİOĞLU, A. Cengiz(2003), Kıbrıs'ta Cumhuriyet Yılları ve Ortaklığın Sonu, Ankara:
CYREP Yayınları.
(2000), İngiliz Yönetiminde Kıbrıs Son İki Yıl, Ankara: CYREP Yayınları.
GİBBONS, Harry Scott(2003), Kıbrıs'ta Soykırım, Ankara: Kıbrıs Yayınevi.
GÖKHAN, Mehmet Remzi(?), Kıbrıs Barış Harekatında ilginç olaylar, Lefkoşa: Ajans Yayın ltd.
İSMAİL, Sabahattin (1992), Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Doğuşu –Çöküşü ve Unutulan Yıllar Lefkoşa:
KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayınları, Başbakanlık Basımevi
, TC-KKTC İkili Anlaşma Protokol ve Sözleşmeleri, AHA Yayınları-15
104
KAYNAKÇA
(1992), 100 Soruda Kıbrıs Sorunu, Lefkoşa: Dilhan Ofset.
(1988), 20 Temmuz Barış Harekâtının Nedenleri – Gelişimi – Sonuçları, İstanbul:
KASTAŞ Yayınları.
KALAYCI, İrfan(2004), “Kıbrıs ve Geleceği”, Nobel Yayın Dağıtım.
Kıbrıs'ta Türk Davası ve Kıbrıs'ta Rum Vahşeti(1999), Dr. Küçük ve Çalışma Arkadaşları,
Lefkoşa: Devlet Basımevi.
Kıbrıs'ın Dünü, Bugünü ve Geleceğe İlişkin Vizyonu, Uluslararası Sempozyum Bildiri Kitabı, YDÜ
2001
KASIMOĞLU, Erten(2006), Eski Günler, Eski Defterler,Lefkoşa: Növemberson Yayınları.
KKTC Cumhuriyet Meclisi Arşivi.
MANİSALI, Erol(2002), Dünden Bugüne Kıbrıs, İstanbul: Gündoğan Yayınları.
MANİZADE, Derviş(1975), Kıbrıs Dün, Bugün, Yarın, İstanbul: İstanbul Türk Kültür Derneği
İstanbul Böldesi Yayınları No.8 Yaylacık Matbaası
NAŞİT, Engin(2005), Dünden Bugüne Kıbrıs, Lefkoşa: Yorum Yayınları.
OBERLİNG, Pierre(1990) , Kıbrıs Faciası, Ankara: TTK Yayınları.
ÖZTER, Lütfi(2004), Ulusal Mücadelede Denktaş, Ankara: Özyurt Matbaacılık
PLÜMER, Fazıl(2001), Anılar, Ankara: CYREP Yayınları.
SADRAZAM,Halil(1990),Kıbrıs'ta Varoluş Mücadelemiz, Şehitliklerimiz ve Anıtlarımız.
İstanbul:Türkiye Şehitlikleri İmar Vakfı Yayınları, Özyürek Yayınevi, Yılmaz Ofset.
SAYIL, Altay(2000), Bayrak-Bayrak-Bayrak,Lefkoşa: Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği
Yayınları 9.
SERTER,Vehbi Zeki, Ozan Zeki Fikretoğlu(1982), Kıbrıs Türk Mücadele Tarihi (1878-1981)
SERTER Vehbi Zeki(1979), Kıbrıs Türk Mücadele Tarihi, Lefkoşa: Halkın Sesi Ltd.
SOYSAL, İsmail(2000), Türkiye'nin Siyasal Antlaşmaları, Ankara: TTK Yayınları.
Sancaktan Gaziliğe Mağusa(2001), Mağusa: Mücahit Komutanları Derneği Yayınları.
Şehit Aileleri ve Malül Gaziler Derneği Şehitler Albümü, Lefkoşa .
TANSU, İsmail(2000),Aslında Hiç Kimse Uyumuyordu,Ankara:Minpa Matbaacılık,
TOLGAY, Ahmet(1993), Kanlı Noel Kıbrıs,İstanbul: KASTAŞ YAY.
TOLGAY, Ahmet(1996), Çelik Güvercin, KTMD Yayını.
TÜREL, Oktar(2002), “Akdeniz'de Bir Ada- KKTC'nin Varoluş Öyküsü”, İmge Kitabevi.
UÇAROL, Rifat(1995),SİYASİ TARİH, İstanbul:Filiz Kitabevi Yayınları.
ÜLGER, İrfan Kaya, Efegil Ertan(2002), AB ve Kıbrıs Bugünü ve Geleceği, İstanbul:
Gündoğdu
Yayınları.
YOLAK, Seyit(1989), 1571'den Günümüze Kıbrıs Türk Yönetimleri, Lefkoşa: KKTC Milli
Eğitim Bakanlığı Yayınları,
105
KAYNAKÇA
GAZETELER VE DERGİLER
- 11 Şubat 1959 Hürriyet Gazetesi
- 17 Ağustos 1960 Bozkurt Gazetesi
- 21 Ekim 1961 Halkın Sesi Gazetesi
- 16 Temmuz 1974 tarihli Milliyet Gazetesi
- 14 Ağustos 1974 tarihli Hürriyet Gazetesi
- 3 Eylül 1964 Halkın Sesi Gazetesi
- 15 Ağustos 2009 Hürriyet Gazetesi
- Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi Uygulama Gazetesi Aralık 2002
- Güvenlik Kuvvetleri Dergisi Haziran 2004
- Güvenlik Kuvvetleri Dergisi Eylül 2005
- Güvenlik Kuvvetleri Dergisi Eylül 2006
106

v. ünite - KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı

Transkript

Benzer belgeler

Kafalar karışık!

GİZLİ CENNET: KIBRISKÖY

Bu PDF dosyasını indir - Dilbilim Araştırmaları Dergisi

KTTO PROJE, EĞİTİM VE ARAŞTIRMA MERKEZİ Toplantı ve

`Xαλούμι` (Halloumi)/ `Hellim` peyniri Koruma Altına

Ekli dosyayı indirmek için tıklayınız.

Full Text

PDF ( 2 ) - Diyalektolog

Çok Kültürlülüğe Giriş - Welcome to MulticulturalCyprus.net!

YERLEŞTİRME SINAVI - KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı