Eva Kaptijn - Jeroen Poblome - Marc Waelkens

ANMED
ANADOLU AKDENİZİ
Arkeoloji Haberleri
2013-11
News of Archaeology from
ANATOLIA’S MEDITERRANEAN AREAS
(Ayrıbasım/Offprint)
Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü
Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations
Sagalassos Arkeolojik Araştırma Projesi
2012 Yılı Yüzey Araştırmaları
The 2012 Archaeological Survey of the Sagalassos
Archaeological Research Project
Ralf VANDAM – Eva KAPTIJN – Jeroen POBLOME – Marc WAELKENS
Çayı’nın iki yakasına odaklanmıştır ve burada daha önce
bilinmeyen birkaç yerleşme keşfedilmiştir. Bu sezonun
ana odak noktası, Boz Çayı’nın etrafındaki alan olmuştur. Bu yılki sezonun uğraştığı meselelerden bir tanesi,
arazide daha derin bir yatakta akmasına rağmen, Boz
Çayı’nın da yerleşme dokusu bağlamında Düğer Çayı ile
benzer bir rol oynayıp oynamadığının tespit edilmesiydi
(araştırmanın genel amaçları için bk.: Anmed 10, 2012,
142-147).
Following the seasons of 2010 and 2011, the 2012
archaeological survey of the Sagalassos Project continued in the Burdur Plain* (Fig. 1). The 2011 survey had
focussed on the banks of the Düğer Çayı and discovered
several previously unknown settlements there. The main
focus of this campaign was the area around the Boz
Çayı. One of the questions of this year’s campaign was
to determine whether the Boz Çayı played the same role
in the settlement pattern as the Düğer Çayı, although
being more deeply incised in the terrain (for the general
aims of the survey as a whole, see Anmed 10, 2012,
142-147).
Boz Çayı’nın kıyılarında Karaçal Höyüğü isimli bir yerleşme zaten bilinmekteydi. Bu yerleşme, Hacılar kazı
ekibi tarafından 1950’lerin sonlarında keşfedilmiş, ve
Geç Kalkolitik Çağ/İlk Tunç Çağı I ve İlk Tunç Çağı II
dönemlerinden malzemeler tespit edilince, Sagalassos
araştırma ekibi tarafından 1996 ve 2012 yıllarında tekrar
ziyaret edilmişti. 2012 yılında, Boz Çayı’nın batı yakası,
2010 yılında zaten araştırılmış olan Karaçal Höyüğü
civarındaki alan hariç tutularak Karaçal Köyü’nden
Yarıköy’e kadar incelenmiştir. Karaçal Höyüğü’nün
yaklaşık 3 km. kuzeyinde, Kalkolitik Çağ’a tarihlenen
başka bir yerleşme bulunmuştur. Burada yalnızca az
miktarda çanak-çömlek buluntusu ele geçirilmiş, ancak
yakın çevresinin buluntudan tamamen yoksun olması
sebebiyle, burada küçük de olsa bir yerleşme olduğu
On the banks of the Boz Çayı one site was already
known Karaçal Höyük. This site was discovered by the
Hacılar excavation team during the late 1950s and revisited by the Sagalassos survey team in 1996 and 2010
when material from the Late Chalcolithic/Early Bronze
Age I and Early Bronze Age II periods was identified. In
2012 the western bank of the Boz Çayı was investigated
from the village of Karaçal up to the village of Yarıköy
(except the area around Karaçal Höyük that was investigated already in 2010). About three kilometres north of
Karaçal Höyük another site dating to the Chalcolithic
period was found. This site consists of only a small concentration of pottery, but as its vicinity was completely
devoid of artefacts, it can be safely concluded that we
are dealing with a site, albeit a small one. The site lies
* Bu makale için yapılan araştırma, Interuniversity Attraction
Poles (IAP 07/09) kapsamındaki Belçika Programı, Leuven
Üniversitesi Araştırma Fonu (BOF-GOA 13/04), Research
Council-Flanders (FWO)’nun G.0788.09 ve G.0562.11 projeleri, Hercules Vakfı (AKUL/09/16) ve Flaman Bilim Politikası Bakanlığı’nın M. Waelkens Methusalem Bağışı tarafından
desteklendi. J. Poblome, 2011-2014 yılları arasında Franqui
Araştırma Profesörü olarak tayin edilmiştir.
*The research for this paper was supported by the Belgian
Programme on Interuniversity Attraction Poles (IAP 07/09),
the Research Fund of the University of Leuven (BOF-GOA
13/04), Projects G.0788.09 and G.0562.11 of the Research
Council-Flanders (FWO), the Hercules Foundation (AKUL/
09/16) and M. Waelkens’s Methusalem Grant of the Flemish
Ministry for Science Policy. J. Poblome was appointed
Francqui Research Professor for 2011-2014.
2010 ve 2011 sezonlarının ardından, 2012 Sagalassos
Arkeolojik Yüzey Araştırma Projesi, Burdur Ovası’nda
devam etmiştir* (Res. 1). 2011 araştırması, Düğer
230
YÜZEY ARAŞTIRMA RAPORLARI
SURVEY REPORTS
Res. 2 Tarihöncesi Dönem’e ait yoğun buluntu alanı
(tepenin üstünde)
Fig. 2 Location of Prehistoric concentration (on top of hill)
Res. 1 Burdur Ovası’nda 2012 yılında araştırılan alanların
genel görünüşü
Fig. 1 Overview of the surveyed fields of 2012 in the Burdur Plain
sonucuna kesin olarak varılabilmiştir. Yerleşme, doğu ve
güneye doğru inen eğimleriyle eski bir menderese bakan
Boz Çayı’nın eski bir yakasının tepesinde konumlanmaktadır (Res. 2). Sagalassos projesinin jeomorfoloji ve
jeoloji ekibi, Kalkolitik Çağ’da, nehrin neredeyse bugünkü kadar derinden aktığını doğrulamıştır. Bu, buluntuların sayıca azlığının, arkeolojik kalıntıları gizleyecek bir
taşkın dolgusunun sonucu olmasını da kuşkulu hale
getirmektedir. Buluntuların azlığı, yalnızca sınırlı sayıda
çanak-çömlek parçasının tarihlenebilmesini mümkün
kılmıştır. Dört parça üzerinde krem astar üzerine kırmızı
boyalı geometrik figür görülür. J. Mellaart tarafından
yürütülen kazılar esnasında, 2,5 km. güneydoğuda
konumlanan meşhur Hacılar yerleşiminde, benzer doku
ve bezemeye sahip çok sayıda çanak-çömlek tespit edilmiştir. Bu durum, bu çanak-çömlek parçalarının Erken
Kalkolitik Çağ’a tarihlenmesine olanak tanımaktadır.
Geç Kalkolitik Çağ’ın sonlarına tarihlenen bu çanakçömlek, perdahlanmış yüzey ve saman katkılı hamur
dokusu ile karakterize edilir. Ayrıca, İTÇ II’ye ait birkaç
gövde parçası da bulunmuştur. Küçük boyutları, bu
repertuarın işlevsel ayrımı hakkında kesin hükümlere
imkan tanımasa da, kap tiplerinin, çoğunlukla küp ve
kaseler içerdiği tespit edilebilmiştir. Yerleşme şimdilik
küçük bir köy ya da bir çiftlik yerleşimi olarak yorumlanmıştır ve muhtemelen suya erişim imkanı sebebiyle,
buradaki menderes kalıntısında konumlanmıştır. Bugün
bile, menderes çevresi nemlidir ve bitki örtüsüne sazlar
hakimdir. Buluntuların çoğunluğu, Boz Çayı’nın batı
yakasındaki modern Yarıköy yerleşmesinin güneyindeki
on the top of an old river bank of the Boz Çayı overlooking an old meander, with slopes going down towards the
east and south (Fig. 2). The geomorphological and geological team of the Sagalassos project confirmed that in
Chalcolithic times, the river was already incised as
deeply as today. This makes it also unlikely that the limited number of finds is a result of later overbank deposits
that obscure the archaeological remains. The small
quantity of material implies that only a limited number
of sherds can be dated. Four sherds contained red on
cream slip painted in a geometric design. Pottery with
similar decoration and fabrics was identified in large
quantities in the excavations by J. Mellaart at the famous
site of Hacılar located 2.5 km. to the southeast. This
allows these sherds to be dated to the Early Chalcolithic
period. The rest of the collected pottery could be dated
to the final phase of the Late Chalcolithic period. This
Late Chalcolithic pottery is characterized by a burnished
surface and by a straw-tempered fabric. Additionally, a
few EBA II body sherds were found. Although the
restricted size prohibits firm conclusions about the functional division of this collection, the vessel types that
could be identified consist mainly of jars and bowls. The
site is preliminarily interpreted as a small hamlet or
farmstead. The site was probably situated at the relic
meander because of greater water availability. Even
today the environment in the meander is humid, and
vegetation is dominated by reeds. The majority of the
artefacts were collected from the area south of the modern village of Yarıköy on the western bank of the Boz
Çayı. At this location the extensive survey of the
Sagalassos project had already identified a site locally
known as Kilise mevki in 1996. At that time the remains
of rubble walls were still visible, while today nothing of
the sort can be seen. As human bones were also discovered at that time, the site was interpreted as a large
necropolis belonging to a village that was located near
the junction of two important ancient roads, the Sultan
231
YÜZEY ARAŞTIRMA RAPORLARI
SURVEY REPORTS
Yolu and the Deve Yolu (Via Sebaste?). Pottery dis­
covered at this site was dated to the Late Roman and
Early Byzantine periods (Fig. 3).
In 2012 the intensive survey revisited the area to check
its condition today as well as to get a better understanding of the periods present at the site and the layout of the
distribution pattern. In an oval area of about 500x100 m.
stretching from northwest to southeast, a large concentration of pottery from the Byzantine period was discovered. About 300 m. south of this first concentration
a second separate, but very similar concentration of
pottery was discovered (ca. 200x300 m.).
Res. 3 Yarıköy’ün güneyindeki yoğun buluntu alanları
Fig. 3 Fields with concentration south of Yarıköy
alandan toplanmıştır. Sagalassos projesi kapsamındaki
yoğun araştırma sonucu, bu alanda yerel halk tarafından
Kilise mevkisi olarak bilinen bir yerleşme zaten 1996’da
tespit edilmişti. O zaman, moloz duvarların kalıntıları
hâlâ görülebilir durumdaydı, ancak bugün bu çeşit herhangi bir kalıntı görülememektedir. Burada insan kemikleri bulunduğundan, alanın, iki önemli Antik yolun,
Sul­tan Yolu ile Deve Yolu’nun (Via Sebaste?) kavşağına
yakın bir yerleşmeye ait büyük bir nekropolis olduğu
düşünülmüştü. Buradan çıkarılan çanak-çömlek Geç
Roma ve Erken Bizans dönemlerine tarihlenmiştir
(Res. 3).
2012’de, bölge, hem bugünkü durumunun, hem de
alanda kanıtları var olan dönemlerin ve bu kanıtların
dağılımının daha iyi anlaşılabilmesi için yoğun bir
biçimde yeniden taranmıştır. Yaklaşık 500x100 m.
boyutlarındaki, kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda
uzanan oval bir alanda, Bizans Dönemi’nden yoğun
miktarda çanak-çömlek buluntusu ele geçmiştir. Bu
yoğun alanın yaklaşık 300 m. güneyinde, ama yine aynı
miktarda buluntu veren bir ikinci alan (yak. 200x300 m.)
keşfedilmiştir.
Bahsedilen iki alandan toplanan çanak-çömlek parçaları, Sagalassos’ta aynı dönemdeki bir iskandan da bilinen,
Bizans Karanlık Çağı’na ait (İ.S. 610-867) tipik perdah
izli bezemeli çanak-çömlek içermektedir. Ancak, Bizans
çanak-çömlek parçalarının çoğu, Orta Bizans döneminden (İ.S. 867-1204) gelmektedir. Toplanan çanak-çömleklerin arasında, depolama küpleri, pişirme ve sofra
çanak-çömleği bulunmaktadır. Bu durum, yerleşmede
pişirme, saklama ve yeme gibi aktiviteleri içeren bir
yaşam biçiminin sürdürüldüğünü düşündürmekte ve bu
yoğun buluntu alanlarının en azından bir bölümünün,
bir köy yerleşimini temsil ettiğine işaret etmektedir.
Ayrıca alanda, bahsetmeye değer miktarda kiremit
ile karşılaşıldı. Orta Bizans çanak-çömleği yanında,
Sagalassos’ta ortaya çıkarılan ve İ.S. 10.-13. yy.’lara
tarihlendirilebilenlerle aynı tipte, çeşitli cam bilezik
parçaları bulundu.
The sherds collected at these two concentrations included typical pattern-burnished pottery from the Byzantine
Dark Age period (A.D. 610-867), known also from contemporary occupation at Sagalassos. However, most
Byzantine sherds stemmed from the Middle Byzantine
period (A.D. 867-1204). The collected pottery included
storage jars, cooking vessels, and tableware vessels. This
suggests a range of activities like cooking, storage and
dining was carried out at this site, indicating that at
least part of this concentration represented a village
site. Additionally, a reasonable amount of tiles were
encountered in the field. Besides Middle Byzantine
pottery the remains of several glass bracelets were
found that belong to the same types as excavated at
Sagalassos, where they could be dated to the 10th to
13th centuries A.D.
The pottery study revealed not only Byzantine period
pottery but suggested that we are dealing with a multiperiod site because Classical-Hellenistic (500-200 B.C.),
Hellenistic (333-25 B.C.), Late Roman (A.D. 300-450)
and Late Ottoman (A.D. 1700-1900) pottery was also
found, albeit mostly in smaller quantities (Fig. 4). The
Hellenistic shape repertoire contained mainly jar and
jug fragments with strap handles in a greyish fabric and
slipped fine ware, while the Late Roman pottery was
represented by red-slipped bowls, amphora and some
cooking wares. No Early Roman Imperial pottery was
attested during the material study. The material that
Res. 4 Yarıköy’ün güneyindeki alandan çıkan buluntu örnekleri
Fig. 4 Selection of finds from the concentration south of Yarıköy
232
YÜZEY ARAŞTIRMA RAPORLARI
SURVEY REPORTS
Seramik incelemeleri, yalnızca Bizans Dönemi seramiğini ortaya çıkarmakla kalmamış, aynı zamanda, çokdönemli bir yerleşme ile karşı karşıya olduğumuzu ortaya
koymuştur; çünkü alanda, her ne kadar sayıca az olsalar
da, Klasik-Hellenistik (İ.Ö. 500-200), Hellenistik (İ.Ö.
333-25), Geç Roma (İ.S. 300-450) ve Geç Osmanlı (İ.S.
1700-1900) dönemlerinden seramikler de bulunmuştur.
Hellenistik biçim repertuarı, çoğunlukla şerit kulplu,
grimsi dokulu ve astarlı ince işçilikli küp ve testi parçaları içermekteyken, Geç Roma devri seramiği, kırmızı
astarlı kaseler, amphoralar ve bazı pişirme kaplarından
oluşmaktadır. Malzeme çalışması sırasında, Erken Roma
İmparatorluğu Dönemi seramiği tespit edilememiştir.
Geç Osmanlı Devri’ne tarihlenen malzeme yoğunluğu
ile, Orta Bizans seramiğinin yoğunluğu birbirine eşittir.
Geç Osmanlı seramiği (İ.S. 1700-1900) için tipik olan
yeşil sırlı parçalara, bu kontekstte birkaç örnekte rastlanmıştır (Res. 4). Metal cüruflarının ortaya çıkarılması da,
muhtemelen bu yerleşmede demirin işlendiğine işaret
etmektedir.
could be dated to the Late Ottoman period equals the
Middle Byzantine period pottery in frequency. Green
glazed sherds, typical for Late Ottoman pottery (A.D.
1700-1900), were present in some instances in this context. The discovery of metal slag most probably points
towards iron processing at this site.
Yoğun çanak çömlek buluntusunun yanı sıra, Yarıköy’un
güneyindeki yoğun buluntu alanının kuzey bölümünden
de, 45 taş malzeme toplanmıştır (Res. 5). Bu malzemeler, Burdur bölgesinin olağan hammaddeleri olan gri/
beyaz ve kahverengi silisli şist ile beyaz kuvarstan üre­
tilmiştir. Bu topluluk yüzeyde havaya çok fazla maruz
kaldığından küçük parçalar halindedir ve çoğunlukla
sadece çok azı rötuşlu olan dilgilerden ibarettir. Aletlerin
yanı sıra, en azından buluntu grubunun bir kısmının
yerel üretim olduğunu düşündürten üretim artıkları ve
çekirdekler de alanda bulunmuştur. Bölgede araştırılan
alanların çoğunda taş malzemelerin bulunmaması, bu
farklı buluntu grubunun istisnai niteliğini göstermektedir. Ancak, yerleşmeyle ilgili net bir tarihlendirme yapabilmek için, bu teknoloji üzerinde daha fazla analizin
yapılması gerekmektedir.
Besides the pottery concentrations, 45 lithic artefacts
were also collected from the northern part of the concentration located to the south of Yarıköy (Fig. 5). These
artefacts were produced in gray/white and brown chert
and white quartz, which are common raw materials in
the Burdur area. The attested lithics were very fragmentary due to the long exposure to the surface and consisted mainly of flakes, among which only a few
were retouched. Furthermore, pro­duction waste such as
core fragments was present, which suggests that at least
part of the collection was produced locally. The virtual absence of lithic artefacts in most of the surveyed
fields in the region shows the exceptional nature of this
distinct concentration. However, further analysis on the
technology should be carried out to give a precise date
to this site.
Toplamak gerekirse, 2012 Burdur Ovası yüzey araştırması, Boz Çayı’nın batı yakasında, hem tarih öncesi
dönemi hem de daha sonraki tarihi dönemleri içeren
çeşitli yerleşmelerin varlığını göstermiştir. Ancak, Düğer
Çayı’nın iki yakasındaki yoğun yerleşme dokusu, Boz
Çayı’nın doğu yakasında karşılığını bulmamaktadır.
Özellikle, geçtiğimiz yıllarda Düğer Çayı boyunca ele
geçenlere benzer, Arkaik ve Klasik-Hellenistik dönemden çanak-çömlek buluntularının yokluğu dikkat çekicidir. Boz Çayı yakasındaki yerleşmelerin görece azlığına
rağmen, bu seneki araştırma, Tarihöncesi, Bizans
Dönemi ve Osmanlı Dönemi’ne ilişkin kavrayışımızı
büyük ölçüde geliştirmiştir. Burdur Ovası’nın zengin
tarihi ve arkeolojik önemi yeniden canlı bir biçimde
ortaya çıkmıştır.
In all, the Burdur Plain Survey of 2012 has shown the
presence of a few sites on the western bank of the Boz
Çayı covering the Prehistoric as well as the later historical periods. However, the dense settlement pattern
attested on the banks of the Düğer Çayı was not replicated along its eastern counterpart. Especially, the
absence of Archaic to Classical-Hellenistic pottery concentrations as were found along the Düğer Çayı in previous years is remarkable. Notwithstanding the relative
paucity of sites along the Boz Çayı, this year’s survey has
greatly improved our understanding of the Prehistoric,
Byzantine and Ottoman periods. Again, the rich history
and archaeological importance of the Plain of Burdur
has been vividly illustrated.
Res. 5 Yarıköy’ün güneyinde ortaya çıkarılan taş buluntular
Fig. 5 Lithic artefacts discovered south of Yarıköy
233