ROSS308 - Aviagen

Dam›zl›k Sürülerinin Sevk Ve ‹dare Kitab›
ROSS308
ROSS DAMIZLIK SÜRÜLER‹N‹N SEVK VE ‹DARE K‹TABI
Bu kitab›n amac› Ross dam›zl›k sürülerini yetifltiren iflletme sahiplerinin ve çal›flanlar›n›n Ross
›rk›ndan mümkün olabilecek en yüksek performans› almalar›n› sa¤lamakt›r. Bu kitap, broiler
dam›zl›klar›n›n bak›m ve idaresine ait konular› içermekte olup do¤ru bir flekilde uyguland›¤› takdirde
sürü performans›n› etkileyebilecek önemli konulara dikkat çekmeyi amaçlamaktad›r. Kitapta yer
alan sevk ve idare teknikleri, sa¤l›kl› sürü idaresi ve uygun besleme yöntemleri birlikte en iyi
performans›n elde edilmesini sa¤layabilecek yap›dad›r. Aviagen flirketi, Birleflik Krall›k (UK) Çevre
Bakanl›¤› ile G›da ve Köy ‹flleri Bakanl›¤›n›n Hayvan Bak›m ve Beslenmesi alan›nda yapm›fl oldu¤u
yasal düzenlemeler ve tavsiyelere uymaya özen gösterir. Ayr›ca Aviagen dünya çap›nda, Ross
sürülerine sahip flirketler ve kiflileri de bu düzenlemeler yönünde benzer bir politika izlemeleri için
teflvik eder.
SÜRÜ PERFORMANSI
Performans, sürünün bak›m ve idaresi, sa¤l›k durumu ve iklim koflullar›n› da içeren pek çok faktör
taraf›ndan de¤iflik flekillerde etkilenebilir. Bu kitapta verilmifl olan performans kriterleri iyi bak›m
ve idare ile hijyenik çevresel koflullar alt›nda elde edilebilecek potansiyeli yans›tmaktad›r.
Sunulan bilginin do¤rulu¤u ve uygunlu¤unu garanti etmek için titizlik gösterilmifltir. Bununla birlikte
Aviagen, sürülerin sevk ve idaresinde kullan›lmas›ndan do¤acak olumsuz sonuçlar için sorumluluk
kabul etmez.
Çeflitli nedenlerden dolay› performanslarda de¤ifliklikler meydana gelebilir. Örne¤in yem tüketimini
yemin formu, yemin enerji düzeyi ve kümes s›cakl›¤› etkileyebilir. Bu yüzden ek'teki bilgiler standart
de¤erler olarak de¤il performans kriterleri olarak alg›lanmal›d›r.
TEKN‹K SERV‹S
Ross dam›zl›klar›na ait daha fazla bilgiye ihtiyaç duydu¤unuzda, Ross Breeders Anadolu teknik
personeline veya Aviagen Ltd.'in teknik servis bölümüne baflvurunuz.
Ross Breeders Anadolu A.fi.
Horosan Sk No: 11
GOP 06700
Ankara TÜRK‹YE
www.rossanadolu.com
Aviagen Limited
Newbridge Midlothian
EH28 8SZ
Scotland UK
www.aviagen.com
Haziran 2007
ROSS308
1
ÖNSÖZ
K‹TABI NASIL KULLANACAKSINIZ?
Aviagen ürünü olan bir çok farkl› hat, broiler
pazar›n›n farkl› ihtiyaçlar›nda kullan›lmak üzere
hizmete sunulmufltur. Bütün Aviagen ürünleri
hem dam›zl›k, hem de broiler üretiminde en iyi
performans› elde edilebilecek flekilde
seçilmifllerdir. Tüm Ross çeflitleri, kullan›c›lar›n
kendi iflletmelerine özel üretim ihtiyaçlar›n› en
iyi flekilde karfl›lamalar›na imkan tan›r.
Bir konuyu bulmak
Ross broilerleri h›zl› büyür, yem de¤erlendirmesi iyidir ve
mükemmel yaflama gücüne sahiptir. Broilerler, güçlü bacak
yap›s›na sahip, dayan›kl› ve güçlü bir kalp-damar sistemine
sahip olacak flekilde seçilmifllerdir. Yüksek karkas ve et
rand›man› ile birlikte, daha az oranda düflük kaliteli hayvan
için gelifltirilmifllerdir.
Kitab›n sonunda tablolar ve flekiller dizini bulunmaktad›r.
Tüm Ross dam›zl›k genotipleri, iyi bir kuluçka rand›man›,
döllülük ve yüksek yumurta verimi ile birlikte maksimum
say›da sa¤l›kl› civciv elde etmek için seçilmifltir. Bu, h›zl›
büyüyen, yem de¤erlendirmesi iyi ve yüksek et verimine
sahip erkeklerin, yumurta verimi yüksek ve kaliteli broiler
civcivleri verebilen diflilerle çiftlefltirilmesi ile gerçekleflir.
Bu kitap, Ross 308 dam›zl›klar›n›na yönelik en iyi
uygulamalar› özetlemektedir. Ross 308, yüksek miktarda
civciv say›s› ve tüylenme h›z›na göre cinsiyet ayr›m›
yap›labilen broilerler talep eden üreticilerin ihtiyaçlar›n›
karfl›lamak üzere gelifltirilmifltir. Ross 308 broilerleri çok
düflük bir yem tüketimi ile h›zl› bir büyüme ve yüksek et
verimi sa¤larlar. Bu nedenledir ki, ürün yelpazesi genifl
olan üreticiler (Bütün tavuk, parça ve ileri iflleme) son derece
memnun kalmaktad›rlar. Tüm dünyadaki entegrasyonlar,
yapt›klar› ifllere sürekli de¤er katan Ross 308'i tercih
etmektedirler.
2
Bölüm bafll›klar› kitap盤›n sa¤ taraf›nda ayr›lm›fl flekilde
bulunabilir. Bu flekilde ilgilendi¤iniz bafll›¤a ait konuya
kolayca ulaflman›z sa¤lanm›fl olur.
Ayr›ca her bölümün bafl›nda yer alan içindekiler k›sm›,
bölümdeki bafll›klar ve alt bafll›klar›n listesini vermektedir.
‹puçlar›
Uygun olan noktalarda konunun öneminin daha fazla
belirtilebilmesi amac›yla sevk ve idareye ait konularda
ipucu olacak noktalar verilmifl ve bu noktalar özel
bafll›klar ile daha da belirgin k›l›nm›flt›r.
Dikkat iflaretleri
Mevcut tehlikeler bu iflaret ile birlikte
koyulaflt›r›lm›fl harflerle vurgulanm›flt›r.
Performans hedefleri
Performans hedefleri kitap盤›n sonunda ayr› bir bölüm
halinde verilmifl olup bu flekilde sürekli olarak
güncelefltirmeye aç›k tutulmufltur.
D‹fi‹ VE ERKEKLER‹N
SEVK VE ‹DARE ‹HT‹YAÇLARI
Bölüm 1
Yetifltirme
0-105 Günler
(0-15. Haftalar)
Bölüm 2
Yumurta Öncesi Sevk
ve ‹dare
105-210 GÜNLER
(15-30. Haftalar)
Bölüm 3
Üretim dönemi sürü
sevk ve idaresi
210- 448. Günler
(30-64. Haftalar)
Bölüm 4
Özel çevre flartlar› ve
ihtiyaçlar
C‹VC‹V DÖNEM‹ SEVK VE ‹DARE
CANLI A⁄IRLIK KONTROLÜ VE
YEMLEME
6-8
8-13
14
ÜN‹FORM‹TEN‹N VE CANLI
A⁄IRLI⁄IN ÖLÇÜLMES‹
14-16
CANLI A⁄IRLI⁄IN ‹DARES‹ ‹Ç‹N
YEMLEME KONTROLÜ
16-18
ÜN‹FORM‹TEY‹ SA⁄LAYAB‹LMEK
‹Ç‹N SINIFLANDIRMA
18-21
D‹fi‹LER‹N
SEVK VE ‹DARES‹
(105. GÜN - IfiIK UYARIMI)
24-25
HOROZLARIN
SEVK VE ‹DARES‹
(105. GÜN-IfiIK UYARIMI)
25
SÜRÜ SEVK VE ‹DARE
UYGULAMALARI
26-28
D‹fi‹LER‹N
SEVK VE ‹DARES‹
(P‹K ÖNCES‹ DÖNEM VE
IfiIK UYARIMI210. GÜNLER)
28-31
HOROZLARIN
SEVK VE ‹DARES‹
(P‹K ÖNCES‹ DÖNEM VE
IfiIK UYARIMI210. GÜNLER)
31-34
D‹fi‹LER‹N
SEVK VE ‹DARES‹ P‹K VER‹M‹ SONRASI DÖNEM
210-448. GÜNLER
(30-64. HAFTALAR)
36-37
HOROZLARIN
SEVK VE ‹DARES‹ P‹K VER‹M‹ SONRASI DÖNEM
210-448. GÜNLER
(30-64. HAFTALAR)
37-38
KÜMES VE ÇEVRE fiARTLARI
40-43
BESLEME
43-49
AYDINLATMA
50-55
KULUÇKALIK YUMURTALARDA
D‹KKAT ED‹LECEK HUSUSLAR
56-59
H‹JYEN VE SA⁄LIK
60-68
EKLER
70-79
D‹Z‹N VE TABLOLAR
80
D‹Z‹N VE fiEK‹LLER
81
3
KR‹T‹K YAfiLAR VE AMAÇLAR
Maksimum say›da ve en iyi kalitede civciv al›nabilmesi için sürünün geliflim sürecini iyi bilmek gerekmektedir. Sürünün
tüm hayat› boyunca kritik kabul edilebilecek yafl dönemleri afla¤›da belirtilmifltir:
YAfi
ÖNEML‹ AMAÇLAR
1-3 günler
‹fltah›n gelifltirilmesi
3-28 günler
7, 14, 21 ve 28.Günlerde hedef canl› a¤›rl›¤›n elde edilmesi
28 günler
Sürünün s›n›fland›r›lmas›. 28. günde hedef < 12 CV% ve sürünün
2 gruba ayr›lmas›
28-56 günler
S›n›fland›rma yap›lan gruplarda büyümenin kontrolü
56-70 günler
Sürüde istikrar›n sa¤lanmas› için do¤ru canl› a¤›rl›k art›fl›n›n elde
edilmesi.
70 günler
Sürünün canl› a¤›rl›k profilinin yeniden oluflturulmas› (‹htiyaç halinde)
70-105 günler
Do¤ru canl› a¤›rl›k art›fl›n›n sa¤lanmas›
105 günler
Yem art›fl› yap›lmas› ve gerekiyorsa sürünün canl› a¤›rl›k profilinin
yeniden oluflturulmas›
105-140 günler
Do¤ru canl› a¤›rl›k art›fllar›n›n sa¤lanmas›
140-154 günler
‹lk ›fl›k uyar›m›n›n yap›lmas›
140-161 günler
Seksüel olgunluk ve üniformiteyi dikkate alarak canl› a¤›rl›k art›fllar›n›n
sa¤lanmas›
161-210 günler
Yemin canl› a¤›rl›k, yumurta a¤›rl›¤› ve yumurta verimine bak›larak
artt›r›lmas›
210 günler -Kesim Günlük yem miktar› azalt›larak canl› a¤›rl›k art›fl›n›n ve yumurta
a¤›rl›¤›n›n kontrol alt›na al›nmas›. Vücut kondüsyonuna bakarak
horozlar›n sevk ve idaresi. Afl›m yapmayan horozlar›n sürüden
al›narak uygun horoz oran›n›n sa¤lanmas›.
4
Bölüm bir
Yetifltirme
Bölüm bir
Yetifltirme
0-105. Günler
(0-15. Hafta)
sayfa
‹çindekiler
6
Difli ve erkeklerin sevk ve idare ihtiyaçlar›
8
Civciv dönemi sevk ve idare
14
Canl› a¤›rl›k kontrolü ve yemleme
14
Üniformitenin ve canl› a¤›rl›¤›n ölçülmesi
16
Canl› a¤›rl›¤›n idaresi için yemleme kontrolü
18
Üniformiteyi sa¤layabilmek için s›n›fland›rma
ROSS308
5
D‹fi‹ VE ERKEKLER‹N
SEVK VE ‹DARE ‹HT‹YAÇLARI
Amaç
Yetifltirme döneminin her aflamas›nda, erkek ve difli
dam›zl›klar› cinsel olgunlu¤a haz›rlamak için ihtiyaçlar›n›n
karfl›lanmas›d›r.
Prensipler
Ross broiler dam›zl›klar›, ticari broilerler gibi h›zl› büyüme
h›z› ve yem de¤erlendirme özelliklerine sahiptirler. Ross
broiler dam›zl›klar›n›n hedef büyüme e¤risinde büyütülmesi,
yaflam› boyunca en iyi performans›n elde edilmesine olanak
sa¤lar.
Yetifltirme döneminde hedeflenen amaçlara ulaflmak için,
haftal›k yap›lan do¤ru tart›mlar ve yem miktar›ndaki
ayarlamalar ile sürünün yafl›na göre hedef canl› a¤›rl›kta
büyütülmesi gerekmektedir.
Hayvan›n büyüme profili ve yafl›na göre vücut dokular›n›n
oluflumu ile farkl› organlar›n geliflim aflamalar› fiekil 1'de
görülmektedir. ‹lgililer, büyümenin her döneminde,
hayvanlar›n organ ve dokular›nda meydana gelen geliflmeleri
göz önüne alarak gerekli önlemleri almal›d›r. fiekil 2' de
ise hayvan›n büyüme dönemi boyunca fiekil 1'de görülen
büyüme evrelerini takiben izlenmesi gereken sevk ve idare
uygulamalar› verilmifltir.
Canl› a¤›rl›klar› farkl› olmakla birlikte tavuk ve horozun
sevk-idare prensipleri büyütme döneminde ayn› olmaktad›r.
Horozlar sürünün az bir k›sm›n› temsil etmelerine ra¤men
sürü performans›n›n %50'sini flekillendirmektedir. Bu yüzden
horozlar, en az difliler kadar önemlidir. Baflar›l› bir sonuç
elde etmek için, yetifltirme dönemi boyunca horoz
sürülerinin sevk ve idaresine daha fazla önem verilmesi
gerekti¤i unutulmamal›d›r.
En baflar›l› Ross dam›zl›k yetifltiricileri, ilk günden horoz
kat›m›n›n yap›ld›¤› 140-154. günlere (20-22. hafta) kadar
difli ve horozlar› ayr› bölmelerde yetifltirmektedirler. Klasik
yetifltiricilikte, yetifltirme dönemi boyunca difli ve erkekler
her ne kadar beraber yetifltirilse de, yem tüketim
kabiliyetlerindeki farkl›l›klar tek bir populasyon içinde dahi
hayvanlar›n geliflmelerinde farkl›l›¤a yol açabilmektedir.
Uygulama sonunda baflar›l› sonuçlar elde edilebilse de,
a¤›rl›k art›fl› ve üniformite de¤erleri, ayr› yetifltirilen sürülerde
oldu¤u gibi istenilen seviyede olmamakta ve civciv
üretiminde potansiyel de¤erlere ulafl›lmas›nda sorun
yaflanabilmektedir.
‹flletmedeki organizasyon, bozukluklar›ndan kaynaklanan
zorunluluklardan dolay›, difli ve erkeklerin erkenden
kar›flt›r›lmas› gerekse de, bu uygulama horozlar›n iskelet
geliflimini sa¤lad›klar› 6. haftadan önce kesinlikle
yap›lmamal›d›r. Erkek-difli kar›fl›k yetifltirilen sürülerde, yem
miktar›n›n belirlenmesinde, tavuklar›n mevcut canl› a¤›rl›klar›
ile hedef a¤›rl›klar aras›ndaki iliflki göz önüne al›nmal›d›r.
fiEK‹L 1: F‹ZYOLOJ‹K GEL‹fi‹M
Fizyolojik olgunluk
(Fiziksel büyüme durur)
Cinsi
olgunluk
Canl› A¤›rl›k (kg)
‹skelet
Büyüme ve canl› a¤›rl›k
geliflimi
tamamlan›r art›fl› h›z kazan›r
Testis ve ovaryumlar›n
geliflmesi
98. günden itibaren h›zl›
bir flekilde, sex hormonlar›
üretimi artar, testis ve
ovaryumlar büyür.
Tüyler ve iskeletin
geliflimi
Ba¤›fl›kl›k sistemi,
Kan dolafl›m
sistemi, tüyler ve
iskeletin geliflimi
Kaslar, tendonlar
ve ligamentlerin
dinamik büyümesi
Yafl (Gün)
6
Canl› a¤›rl›k
art›fl› sürer
‹lk günlerde civcivlerin ifltah durumlar›n› izleyebilmek için,
kursaklar› kontrol edilerek yem ile dolu oldu¤undan emin
olunmal›d›r. Üçüncü günün sonunda hayvanlar›n tamam›n›n
kursaklar›n›n tam dolu olmas› beklenmelidir.
0-28. GÜNLERDE YET‹fiT‹RME
(0-4. HAFTALAR)
Fizyolojik geliflim ile ilgili özellikler fiekil 1 ve 2' de ayr›nt›l›
olarak verilmifltir.
E¤er sürünün hedef canl› a¤›rl›¤a ulaflamayaca¤›na dair
belirtiler varsa, sabit ayd›nlatma süresine geçifl ertelenebilir.
Amaç
‹lk dönemlerde iskelet yap›s›, ba¤›fl›kl›k sistemi, kalp damar
sistemi, tüy geliflimi, yem tüketimi ve iyi bir üniformite için
sürüde do¤ru bir bafllang›c›n yap›lmas›d›r.
Bu dönemde yem miktar›n› haftal›k artt›rmak yerine s›k ve
az miktarlarda yap›lacak yem art›fllar› ileri dönemlerdeki
sürü üniformitesini iyilefltirecektir.
Prensipler
Yetifltirmenin erken dönemlerindeki hedef canl› a¤›rl›klara
ulaflabilmek için günlük yafltan itibaren kaliteli yem ile
serbest yemleme yap›lmal›d›r. Yem tüketimi ilk günden
belirlenmeli ve serbest yemden k›s›tl› yemlemeye yavafl
yavafl geçilmelidir. Yem miktar› kesinlikle azalt›lmamal›d›r.
Yetifltiricili¤in bafllang›c›ndaki herhangi bir safhada,
canl› a¤›rl›¤›n hedeflerin alt›na düfltü¤ü veya
ifltahs›zl›¤›n flekillendi¤i durumlara hemen müdahele
edilmelidir. Bu aflamada yap›lacak olan müdahele,
daha sonraki dönemlerde üniformite bozuklu¤u ve
fizyolojik fonksiyonlar›n›n zay›f geliflimi ile
sonuçlanacak olumsuzluklar› önlemede faydal›
olacakt›r.
En yüksek verimin elde edilebilmesi için hayvanlar, 7-14.
günlerde hedef canl› a¤›rl›kta veya üstünde olmal›d›rlar.
Bu a¤›rl›¤a ulaflamayan sürülerde, üniformite
kötüleflmektedir. Takip eden haftalarda hedef canl› a¤›rl›¤a
ulaflmak sorun olmakta ve üniformite bozulmaktad›r. Hedef
a¤›rl›¤a ulaflmak için 2-3. haftalarda (14-21 gün) Bafllang›ç
1 Yemi kramb›l olarak verilmelidir (Bkz. Besleme). Hayvanlar
hedef a¤›rl›¤›n 20-40 g üzerine ç›kt›klar›nda Bafllang›ç 2
yemi'ne geçilir. Hedef canl› a¤›rl›¤a ulafl›lam›yor ise
bafllang›ç 1 yeminden, bafllang›ç 2 yemine geçerken, haftada
2 defa tart›m yap›larak sonuçlar›n izlenmesi gerekmektedir.
fiEK‹L 2: SEVK VE ‹DARE UYGULAMALARI
AMAÇ: ‹skelet,
ba¤›fl›kl›k,
kalp damar, tüylenme
ve ifltah›n
gelifltirilmesi
AMAÇ: En düflük CV ile 70.
Günde hedef a¤›rl›¤a ulaflmak,
iskelet, kaslanma ve tüy
geliflimini devam ettirmek
AMAÇ: Hedef a¤›rl›k
profilini devam
ettirmek ve
üniformiteyi
sa¤lamak
AMAÇ: Büyümenin
sa¤lanmas› ile üreme
organlar›n›n
gelifliminin uyar›lmas›
AMAÇ: Ifl›k ve yem art›fl› ile cinsel
geliflimin uyar›lmas›
Büyümeyi ve
yumurta
a¤›rl›¤›n›
desteklemek
için diflilerin
yemlenmesi
Canl› A¤›rl›k (kg)
Yem artt›rarak a¤›rl›k
profilinin gerektirdi¤i
büyümenin devaml›l›¤›
70. Günde hayvan
geçifllerine son
vermek
Çiftleflme
E¤er gerekirse 70.
Günde yeni profilin
çizilmesi
S›cakl›k,
Havaland›rma,
Yem Da¤›t›m›,
Afl›lama
Ifl›k Uyar›m›
Hedef a¤›rl›k için
horozlar›n
yemlenmesi
Yumurta a¤›rl›¤›,
yumurta verimi ve
büyümenin devaml›l›¤›
için diflilerin
yemlenmesi
S›n›fland›rma:
Üniformite
Canl› A¤›rl›k
‹skelet Geliflimi
21
28
42
56
63
70
84
105
133
154 161
210/217
Yafl (Gün)
7
Fizyolojik geliflim ile ilgili hedefler fiekil 1 ve 2 de detaylar›
ile verilmifltir.
Bu gruptaki hayvanlarda da haftal›k hedef canl› a¤›rl›k
art›fllar› mutlaka sa¤lanmal›d›r. Zira horozlarda üreme
organlar› 70. günden (10. hafta) sonra geliflmeye bafllar. Bu
dönemde stres veya büyümenin engellenmesine sebep
olacak tüm etmenler, testis geliflimini olumsuz yönde
etkileyerek, ileri dönemlerde döllülü¤ü azaltacakt›r.
Amaç
Önemli Noktalar
Tüm sürünün hedef canl› a¤›rl›k de¤erine 70. güne
(10. hafta) kadar ulaflt›r›lmas›n›n sa¤lanmas›d›r.
Horoz kat›m› dönemine kadar difli ve erkekleri
ayr› yetifltiriniz (20-23 haftalar).
Prensipler
Baflar›l› bir yetifltirmeyi kolaylaflt›rmak için hedef
canl› a¤›rl›k de¤erine mümkün oldu¤unca erken
dönemde ulafl›n›z
Haftal›k hedef canl› a¤›rl›k art›fllar›n›n elde
edildi¤inden emin olunuz
Üniformitede erken ve iyi bir sonuç almak için
az ama düzenli bir yem art›fl› uygulay›n›z.
28-70. GÜNLERDE YET‹fiT‹RME
(4-10. HAFTALAR)
Broiler dam›zl›klar› için 4-10. haftalar (28-70 gün) geliflme
ve büyümenin en h›zl› oldu¤u dönemlerdir. Yem miktar›nda
yap›lan art›fllarla canl› a¤›rl›¤›n kontrolünü sa¤lamak çok
önemlidir. Bu dönemde yem miktar›ndaki küçük artt›r›mlar,
canl› a¤›rl›kta büyük art›fllara neden olabilmektedir. Bundan
dolay› canl› a¤›rl›klar, haftal›k tart›mlarla düzenli olarak
takip edilmelidir. Yemleme program›, sadece günlük yem
ihtiyac›n› belirlemede bir rehberdir. Günlük yem
miktar›ndaki gerekli de¤ifliklikler, sürünün ortalama canl›
a¤›rl›¤› ile hedef a¤›rl›k aras›ndaki farka göre belirlenmelidir.
Horoz ve tavu¤un s›n›fland›rma ifllemi bu dönemde
yap›lmaktad›r (Bkz. Uniformite için s›n›fland›rma).
S›n›fland›rmada oluflturulan farkl› a¤›rl›k gruplar› 70. günde
(10. hafta) tek bir sürü elde etmek amac›yla, ayr› sevk ve
idare uygulamalar›na tabi tutularak hedef a¤›rl›¤a
ulaflt›r›lmal›d›r.
6-13. Haftalar horoz geliflimi için önemlidir. Bu dönemde
bacaklarda h›zl› bir geliflim olur (kas, ba¤ doku ve
kemiklerde). Hedef a¤›rl›k profilinden bir sapma, yetiflkin
horozlarda yaflama gücü ve performans›n olumsuz yönde
etkilenmesine neden olabilir.
70-105. GÜNLERDE YET‹fiT‹RME
(10-15. HAFTALAR)
C‹VC‹V DÖNEM‹ SEVK VE ‹DARE
Amaç
7. Güne kadar h›zl› bir büyüme profili, 14. Güne (2. Hafta)
kadar hedef canl› a¤›rl›¤a ulaflma ve 28. Güne kadar da
düzgün geliflim profilinin sa¤lanmas›d›r.
Günlük civciv aflamas›ndan itibaren baflar›l› bir sürü elde
etmek için ifltah›n gelifltirilmesi, tüy geliflimi ve sürünün
üniform olmas›n›n sa¤lanmas›d›r.
Prensipler
Civcivlere uygun s›cakl›k, nem, hava kalitesi, yem ve su
ile yerleflim s›kl›¤› sa¤lanmal›d›r. Civciv döneminde yap›lan
ifllemler, hayvanlar›n üretim dönemindeki verimlerini önemli
ölçüde etkilemektedir.
Fizyolojik geliflim ile ilgili hedefler fiekil 1 ve 2 de detayl›
olarak verilmifltir.
C‹VC‹VE UYGULANAN ‹fiLEMLER
Amaç
Sürünün cinsel olgunlu¤a geçiflini haz›rlamak için uygun
üniformite ve canl› a¤›rl›¤›n elde edilmesidir.
Prensipler
Bu dönemde büyüme, göreceli olarak yem art›fl›na daha
az cevap verir. Sürünün standart canl› a¤›rl›kta büyümesini
sa¤lamak için küçük miktarda yem art›fllar› gerekebilir
(hayvan bafl›na günlük 1-2 g).
Hayvanlar standart canl› a¤›rl›¤›n 100 gr. üzerinde ise hedef
a¤›rl›¤a paralel yeni bir a¤›rl›k hedefi belirlenmeli ve büyüme
bu yeni hedef de¤ere göre kontrol edilmelidir (Bkz.
s›n›fland›rma sonras› sürü sevk ve idaresi).
8
Sürünün yaflam› boyunca refah›n› sa¤lamak için, civcivlere
kuluçkahanede veya kümesteki ilk günlerinde baz› ifllemler
yap›lmaktad›r. Bu uygulamalar horozlarda ibik kesimi,
mahmuz da¤lama, horoz ve tavuklarda gaga kesimi olarak
s›ralanabilir. Bu ifllemlerin gereklili¤i, s›k s›k gözden
geçirilerek her sürü için yeniden düzenlenmelidir.
Erkek Dam›zl›klara Kuluçkahanede Yap›lan
‹fllemler
Afl›m esnas›nda horozlar›n diflilere zarar vermelerini
engellemek için, ç›k›mdan sonra erkek civcivlerin her iki
aya¤›ndaki mahmuzlar da¤lan›r. Horoz kat›m› sonras› erkek
difli ayr› yemleme, ibi¤i kesilmeyen horozlarda daha kolay
bir flekilde uygulanabilir. Öte yandan ibi¤i kesilmemifl
horozlar ›s› stresine daha az duyarl› olsa da kendi aralar›nda
meydana gelecek kavgalar ve ekipmanlardan kaynaklanan
yaralanmalara karfl› daha duyarl›d›r. Bundan dolay›
horozlarda ibik kesimi gereksizdir.
C‹VC‹V BÖLMES‹N‹N HAZIRLANMASI
Kümes içini ›s›tmada temel olarak 2 yöntem kullan›lmaktad›r:
Gaga kesimi
Sürüde herhangi bir olumsuzluk görülmedi¤i takdirde horoz
ve tavuklarda gaga kesimi tavsiye edilmemektedir. Bunun
yan›nda ola¤anüstü durumlarda gaga kesimi, 4-5. Günlerde
yap›labilir. Gaga kesiminin kuluçkahaneden ziyade kümeste
ve yemleme öncesi yap›lmas› önerilmektedir. Gaga kesimi
ehil kifliler taraf›ndan yap›lmal›d›r. Gagadan az miktarda
ve her hayvanda afla¤› yukar› ayn› olacak flekilde kesim
yap›larak k›sa ve uzun dönemde meydana gelen stresi en
aza indirmek, en önemli amaç olmal›d›r.
• Bölgesel ›s›tma
• Tüm kümes ›s›tmas›
‹lk günlerde civcivlerin, bölmelerde ve ›s› kayna¤› alt›nda
büyütülmesi üniform bir civciv da¤›l›m›n› sa¤layacakt›r.
Bu ifllem genelde radyan ve s›cak hava sistemi ile
sa¤lanmaktad›r. 1. Gün, 1000 civciv için ›s›tma (radyan ile
›s›tma) yap›lan civciv ünitesinin plan› flekil 3'de verilmifltir.
fiEK‹L 3: BÖLGESEL/RADYAN ‹LE ISITMA
Gaga kesimi usulüne uygun yap›lmad›¤› taktirde
üniformite ilgili sorunlara yol açabilir.
Otomatik
Yemlik
Otomatik
Suluk
Enfeksiyon olas›l›¤›n› azaltmak için da¤lama/kesme
ifllemine azami özen gösterilmelidir.
Gaga kesiminin tecrübeli elemanlar ve do¤ru ekipmanlar
ile veteriner hekimler gözetiminde yap›lmas› gerekmektedir.
Aksi takdirde bu uygulaman›n hayvanlara yarardan çok
zarar oluflturaca¤› unutulmamal›d›r.
Radyan
KÜMES‹N HAZIRLANMASI
Kümes ve ekipmanlar temizlenip, dezenfekte edilerek
kümese yerlefltirilmeli ve ›s›t›c›lar civciv gelmeden en az
24 saat önce çal›flt›r›larak kümes içi ve altl›¤›n istenilen
s›cakl›¤a ulaflmas› sa¤lanmal›d›r (Bkz. Hijyen ve Sa¤l›k).
Kümeste civciv seviyesindeki s›cakl›k kontrol edilmelidir.
Bunun yan›nda taban s›cakl›¤› da istenilen de¤ere
ulaflt›r›lmal›d›r. Aksi taktirde kümes içi s›cakl›¤› yeterli olsa
da civcivlerin üflümesi kaç›n›lmaz olacakt›r. Kümes içi
s›cakl›¤›n en iyi göstergesi civcivlerin davran›fllar›d›r. Kümes
çal›flanlar›, civciv davran›fl ve hareketlerini gözlemlemeli
ve meydana gelen ani de¤iflikliklere, k›sa süre içinde
müdahale edebilmelidir.
Taze ve temiz altl›k materyali kullan›lmal› ve yer yemlemesi
uygulanan kümesler hariç, altl›k yüksekli¤i 10 cm olmal›d›r.
Bunun yan›nda yer yemlemesi yap›ld›¤›nda bu yükseklik
4 cm'i geçmemelidir. Fazla miktarda altl›k, civcivlerin
kazara altl›k alt›nda kalmalar›na neden olabilir. Ayr›ca
suluk içlerinde altl›k birikimini engellemek için suluk
yükseklikleri ayarlanmal›d›r.
6 adet çan tipi suluk
12 adet tava yemlik
12 adet minik suluk
% 25 ka¤›t
Kümes içi yerleflim planlamas› sürü kümese gelmeden
önce, civciv miktar› ve anaç yafllar›ndaki farkl›l›¤a göre
yap›lmal› ve farkl› anaç yafl›na ait civcivler farkl› bölmelerde
büyütülmelidir. Genç anac›n civcivleri, ayr› yetifltirildikleri
zaman 2-3. hafta (14-21 gün) içinde di¤er civcivler ile
ayn› canl› a¤›rl›¤a ulaflabilirler. Civcivler kümese gelir
gelmez yerlefltirme ifllemine bafllanmal›d›r. Civciv kutular›
›s›t›c›lara yak›n yerlerde bekletilmemeli ve boflalt›ld›ktan
hemen sonra kümes d›fl›na al›narak imha edilmelidir. Dikkat
edilmesi gereken di¤er bir noktada, her civciv ünitesine
eflit yo¤unlukta civciv konulmas›d›r. Afl› ihtiyaçlar› ve gerekli
ürünler, sa¤l›k ve hijyen k›sm›nda ayr›nt›l› olarak
aç›klanacakt›r. (Bölüm4)
Kümesteki ifllemler tamamland›ktan sonra, mümkün olan
en k›sa zamanda civcivlere su ve yem verilmelidir. Yeme
ve suya çabuk ulaflan hayvanlar›n geliflimlerini çok daha
çabuk tamamlad›¤› ve üniformitelerinin daha iyi oldu¤u
görülmüfltür.
9
Yemin bozulmamas› ve ziyan olmamas› için yemliklere en
fazla hayvanlar›n 1 günde tüketilebilece¤i kadar yem
konulmal›d›r. Yemin gün içinde s›k s›k (5-6 defa) ve az
miktarda verilmesi civcivlerde yem tüketimini teflvik edece¤i
unutulmamal›d›r.
fiEK‹L 4: BÖLGESEL ISITMA
SICAKLIK FARKLILIKLARI
Civciv ünitesinde civcivlerin uniform olarak da¤›lmas› için
‹lk günlerde tüm kümesin ayd›nlat›lmas› uygun olacakt›r.
Radyan
C‹VC‹V DÖNEM‹NDE SICAKLIK DE⁄ERLER‹
Kümes, mevsim koflullar›na ba¤l› olarak civcivler gelmeden
24 saat önce ›s›t›lmaya bafllanmal›d›r.
Bölgesel ›s›tma (Radyan ile Is›tma)
Radyan alt›ndaki s›cakl›k ilk gün 29-31°C olmal›d›r. Takip
eden günlerde ›s›t›c›lar›n alt›ndaki s›cakl›k ortalama günde
0.2-0.3°C düflürülmelidir (Tablo 1).
‹lk gün kümes s›cakl›¤› ise 25-27°C olmal›d›r. Kümes
s›cakl›¤› radyan alt› s›cakl›¤› ile paralel düflürülerek 24-27.
Güne kadar 20-22°C 'ye getirilmelidir. Radyan ile ›s›tma
uygulamas›nda kümesteki s›cakl›k de¤iflimi fiekil 4'de
görülmektedir.
Yafl
(gün)
S›cakl›k
°C
29
Günlük
UYGUN SICAKLIK
S›cakl›k °C
Kümes
2m
B
C
Radyan alt›
A
Günlük
YÜKSEK SICAKLIK
BÖLGESEL ISITMA
Yafl
(gün)
Kümeste civcivlerin homojen olarak da¤›lmamas› s›cakl›¤›n
uygun olmad›¤› veya hava ak›m›n›n oldu¤u anlam›na
gelmektedir. Termometreler kümes boyunca ve civciv
seviyesinde bulunmal›d›r.
fiEK‹L 5: RADYAN ALTINDA C‹VC‹VLER‹N
DA⁄ILIMLARI
TABLO 1: C‹VC‹V DÖNEM‹ SICAKLIKLARI
TÜM KÜMES
Civciv döneminde civciv hareketleri ve davran›fllar› sürekli
ve dikkatli bir flekilde izlenmelidir. Bu uygulama kümes
içindeki s›cakl›¤›n do¤ru olup olmad›¤›n›n en iyi göstergesidir
(Bkz. fiekil 5).
30
27
25
3
28
3
29
26
24
6
27
6
28
25
23
9
26
9
27
25
23
12
25
12
26
25
22
15
24
15
25
24
22
18
23
18
24
24
22
21
22
21
23
23
22
24
21
24
22
22
21
27
21
27
21
21
21
Civcivler sessizdir ve
h›zl› nefes al›rlar. Kafa ve kanatlar›n›
sark›t›rlar ve radyandan uzak dururlar
DÜfiÜK SICAKLIK
Civcivler radyan alt›na
toplan›rlar, gürültülü ses
ç›kart›rlar
Civciv da¤›l›m›
düzenlidir ve sesleri
normaldir
HAVA AKIMI
Civcivler bir yönde kar›fl›k bir biçimde
toplan›rlar, ancak bu durum dengesiz
›fl›k da¤›l›m› veya d›flardan gelen
seslerden de kaynaklanabilir.
Civciv çevirme halkalar› ilk günlerde civciv hareketinin
kontrol alt›nda tutulabilmesi için kullan›labilir. Bu halkalar
3. günden itibaren geniflletilmeli ve 5- 7. günlerden sonra
kald›r›lmal›d›r.
‹lk 24-48 saat içinde sürekli ayd›nlatma yap›labilmekle
birlikte, civcivlerin durum ve davran›fllar›na ba¤l› olarak
›fl›k fliddeti ve süresi kontrol alt›nda tutulmal›d›r.
(Bkz. Ayd›nlatma)
10
Kümesin ayd›nlat›lmas›nda, her birine 1500 civcivin
konuldu¤u 4-5 m çapl› halkalar›n ayd›nlat›lmas› yeterli
olacakt›r. Civcivin bulundu¤u alanda (80-100 lüks) parlak
bir ›fl›k olmal› ve kümesin geri kalan k›sm› ise karanl›kta
b›rak›lmal›d›r.
Tüm Kümesin Is›t›lmas›
Civciv döneminde kümesin tamam› ›s›t›ld›¤›nda ilk gün
s›cakl›¤›, civciv seviyesinde 29-31°C olmal›d›r. Kümes
s›cakl›¤›, civcivlerin davran›fllar› da dikkate al›narak kademeli
olarak azalt›lmal› ve 21-24. günler aras›nda son s›cakl›k
de¤eri olan 21-22°C 'ye getirilmelidir
(Bkz. Tablo 1).
Kümesin tamam› ›s›t›ld›¤›nda, belirli bir ›s›t›c› kayna¤›
olmad›¤› için kümes içi s›cakl›¤›n de¤erlendirilmesinde,
civciv davran›fllar›n› takip etme yöntemi radyan ile yap›lan
›s›tmaya göre daha az kullan›lan bir yöntemdir. Bu durumda
sadece hayvanlar›n sesleri, stresin bir göstergesi olarak
kullan›labilir. Civcivler f›rsat bulduklar›nda kendileri için
uygun olan s›cakl›¤›n bulundu¤u bölgelerde toplan›rlar.
Tüm kümes ›s›t›ld›¤›nda hayvan hareketleri daha dikkatli
ve yak›ndan incelenmelidir.
fiEK‹L 6: TÜM KÜMES ISITMADA, FARKLI SICAKLIK
DE⁄ERLER‹NDE C‹VC‹VLER‹N
DAVRANIfiLARI
ÇOK SICAK
UYGUN
ÇOK SO⁄UK
‹lk haftada nisbi nemin gere¤inden düflük olmas›
performans kayb› ve üniformite bozuklu¤una yol
açabilir.
Kümeste yüksek s›cakl›klara karfl› serinletme amac›yla
kullan›lan sisleme sistemi mevcut ise bu sistem ilk
dönemlerde kümes içi nem miktar›n›n yükseltilmesi için
kullan›labilir. Uygun nem seviyesi sa¤lanan kümeslerde
yetifltirilen civcivlerde daha az su kayb› meydana gelece¤i
için genelde daha iyi bir üniformiteye sahip olurlar.
Civciv büyüdükçe ihtiyaç duyulan nem oran› azal›r.
18. günden sonra yüksek nem oranlar› ›slak altl›k ve bununla
ba¤lant›l› problemlere yol açabilir. Canl› a¤›rl›k artt›kça
›s›tma ve havaland›rma sistemleri kullan›larak nem kontrol
alt›nda tutulabilir.
SICAKLIK VE NEM ARASINDAK‹ ETK‹LEfi‹M
Kümese konulan tüm hayvanlar ›s› iletimi yoluyla
derilerinden ve evaporasyon (Buharlaflma) yoluyla solunum
sistemlerinden ›s› kaybederler. Kümeste yüksek nem oran›
varsa, evaporasyon yöntemi ile vücuttan daha az ›s› kayb›
olacakt›r. Hayvan›n hissetti¤i s›cakl›k termometre s›cakl›¤›na
ve nisbi neme ba¤l›d›r. Yüksek nisbi nem oranlar› hissedilir
s›cakl›¤› artt›r›rken, düflük oranlar ise bu s›cakl›¤› azalt›r.
Tablo 1 de % 60-70 nisbi nem aral›¤›ndaki tahmini s›cal›k
profili gösterilmektedir.
Tablo 2'de farkl› nem de¤erine ba¤l› olarak hissedilen hedef
s›cakl›¤a ulaflabilmek için gereken kuru termometre
s›cakl›klar› verilmifltir. Burada verilen bilgiler hedeflenen
nisbi nem oran›ndan (%60-70) sapmalar oldu¤unda
kullan›labilir. Nisbi nem hedeflenen aral›¤›n d›fl›ndaysa
civciv seviyesindeki s›cakl›k Tablo 2'de verilen de¤erlere
göre ayarlanabilir.
Nem
Kuluçka ifllemi sonunda ç›k›m makinesinde nem oldukça
yüksek olmaktad›r (Yaklafl›k %80 nisbi nem). Nipel suluk
kullan›lan ve ›s›tma iflleminin tüm kümeste yap›ld›¤›
iflletmelerde nispi nem %25 seviyesine kadar
düflebilmektedir. Bunun yan›nda klasik (çan tipi) suluk
sistemi ve radyan ile ›s›tma yap›lan kümeslerde, nispi nem
daha fazla olup genelde % 50'nin üzerinde
gerçekleflmektedir. Civcivlerde su kayb›n› (dehidrasyonu)
engellemek amac›yla ilk 3 gün nispi nem en az % 70 olmal›
ve ilk hafta sürekli olarak izlenmelidir. Bu de¤er,
kuluçkahaneden ç›kan civcivlerin daha kuru bir ortamdan
dolay› yaflayaca¤› stresi engelleyecektir. Nem %50nin
alt›nda ise civcivlerde su kayb› gözlenebilir ve bu durum
ileriki dönemlerde performanslar›na negatif etki yapabilir.
Bunu engellemek için derhal kümes içi nemi artt›r›c› tedbirler
al›nmal›d›r
TABLO 2: FARKLI N‹SB‹ NEM DE⁄ERLER‹NDE HEDEF
SICAKLI⁄A ULAfiILMASI ‹Ç‹N GEREKL‹
SICAKLIK DE⁄ERLER‹
Yafl
S›cakl›k %Nisbi %Nisbi Nemdeki S›cakl›k °C
(gün)
°C
Nem
‹deal
Ara
50
60
70
80
0
29
65-70
33.0
30.5
28.6
27.0
3
28
65-70
32.0
29.5
27.6
26.0
6
27
65-70
31.0
28.5
26.6
25.0
9
26
65-70
29.7
27.5
25.6
24.0
12
25
60-70
27.2
25.0
23.8
22.5
15
24
60-70
26.2
24.0
22.5
21.0
18
23
60-70
25.0
23.0
21.5
20.0
21
22
60-70
24.0
22.0
20.5
19.0
24
21
60-70
23.0
21.0
19.5
18.0
27
21
60-70
23.0
21.0
19.5
18.0
11
Civciv davran›fllar› sürekli olarak gözlenerek uygun ve
yeterli s›cakl›¤›n sa¤lan›p sa¤lanamad›¤› kontrol edilmelidir.
E¤er civcivlerin çok so¤uk ya da çok s›cakta kald›klar›
gözleniyorsa derhal müdahale edilmelidir.
Nispi nemin %50 nin alt›na düflmesi durumunda
civcivlerde su kayb›n› engellemek için nispi nem
oran› art›r›lmal›d›r
Civcivlerin gürültülü ses ç›karmalar› uygun
olmayan s›cakl›¤›n göstergesidir.
E¤er civcivler ilk 10 gün afl›r› s›ca¤a maruz
kal›rlarsa iyi bir bafllang›ç yapamazlar. Yem
tüketimi ve dolay›s›yla erken dönemde geliflim
engellenecek, tüylenme bozuk ve yavafl olacakt›r.
Civciv büyütme döneminde yeterince
havaland›rma yap›lmamas›na ba¤l› hava
kalitesindeki düflüklük, hayvan›n akci¤er
yüzeylerinde hasara yol açarak civcivlerin solunum
yolu hastal›klar›na karfl› daha duyarl› hale gelmesini
sa¤layacakt›r.
YERLEfi‹M SIKLI⁄I 0-28. GÜNLER
(0-4 HAFTALAR)
Hayvanlar›n yerleflim alan istekleri ilk günlerden itibaren
kademeli olarak art›r›lmal› ve 28. günde ( 4. hafta) m2'ye
4-7 hayvan yerlefltirilmelidir (Bkz. Tablo 3)
TABLO 3: YERLEfi‹M SIKLI⁄I
HAVALANDIRMA
Yüksek s›cakl›klarda yap›lacak iklim kontrolü, ortam
s›cakl›¤›n›n normale indirilmesine yard›mc› olacakt›r.
So¤utucu pedler, yüksek bas›nçl› sisleme cihazlar› ve kümes
içi fanlar s›cakl›¤›n azalt›lmas›na yard›mc› olurlar.
Aç›k kümeslerde, gece-gündüz s›cakl›k farkl›l›klar›n›n yüksek
oldu¤u bölgelerde civciv dönemine iliflkin s›cakl›k
de¤erlerinde sapmalar olabilir. Bu durumlarda s›cakl›k
1-10 günler aras›nda 0.5-0.8°C/gün azalt›labilir. Bununla
birlikte 11-21. günler aras›nda günlük s›cakl›k düflüflü
0.3°C' den fazla olmamal›d›r.
YÜKSEK ORTAM SICAKLI⁄I
Ortalama kümes s›cakl›¤›; gün boyunca elde edilen en
düflük s›cakl›k de¤erine, en yüksek s›cakl›k ile en düflük
s›cakl›k de¤erleri aras›ndaki fark›n 2/3'ünün ilave edilmesi
ile belirlenmektedir.
Örne¤in; en düflük kümes s›cakl›¤›
16°C ve en yüksek kümes s›cakl›¤› 28°C'ise
ortalama kümes s›cakl›k de¤eri :
[(28-16) x 2/3] + 16=24°C' dir.
KÜMES SICAKLI⁄I
Civcivler uygun s›cakl›kta yeterli miktarda taze havaya gerek
duyarlar. Civciv döneminde minimum (k›fl) havaland›rma
yapmak iyi bir uygulamad›r. Bu uygulama, havan›n so¤uk
oldu¤u k›fl aylar›nda solunum için ihtiyaç duyulan oksijenin
(O2) kümese al›nmas› ile civciv ve ›s›t›c›lardan kaynaklanan
karbondioksit (CO2) ve di¤er gazlar›n d›flar› at›lmas› için
gereklidir. K›fl havaland›rmas›na iliflkin ihtiyaç de¤erleri
Ek-6 da verilmifltir.
12
Büyütme 0-140. Gün (0-20. hafta)
Horozlar
Difliler
Adet/ m2
Adet/ m2
3-4
4-7
Üretim 140-448. Gün (20-64. hafta)
Horoz ve Tavuk
say›s›/ m2
3.5-5.5
YEML‹K VE SULUK ALANI
‹lk 2-3 gün civciv bafl›na 5 cm düz yemlik alan› veya
80-100 civciv için 1 civciv yemli¤i gerekmektedir. ‹lk yem,
civciv yemliklerine veya kümes alan›n›n %25'ini kaplayacak
flekilde serilen ka¤›t yemliklere verilebilir. Yemlik alan›
hayvan bafl›na 35. güne kadar 5 cm, 70. Güne kadar 10
cm daha sonra ise 15 cm olmal›d›r (Bkz. Tablo 4). Civcivlere
ilk 21 gün yem kramb›l flekilde verilmelidir.
Yem yeme davran›fllar›n›n gözlenmesi civcivlerin gidiflat›n›
belirleyebilecek önemli bir noktad›r. Dolu kursaklar,
yemlenmenin tam ve düzgün yap›ld›¤›n›n ciddi bir
göstergesidir. Civcivler kümese yerlefltirildikden 24 saat
sonra civcivlerin % 80'inden fazlas›n›n kursaklar› tam dolu
olmal›d›r. 48 saat içinde bu oran % 95 ten fazla olmal› ve
72 saat sonunda civcivlerin tamam›n›n kursaklar› dolu
olarak gözlenmelidir. Bu durum gözlenemiyorsa civcivlerin
yemi almas›na engel olan faktörlerin varl›¤› araflt›r›lmal›d›r.
Önemli Noktalar
TABLO 4: YEML‹K ALANI
Tavuklar
Yafl
0-35 gün (0-5. hafta)
35-70 gün (5-10.hafta)
70.gün (10. hafta) sürü ç›kart›m›
Horozlar
Yafl
0-35 gün (0-5. hafta)
35-70 gün (5-10. hafta)
70-140. gün (10-20. hafta)
140-448. gün (20-64. hafta)
Yemlik Alan›
5cm /adet
10 cm/adet
Kümes ve ekipmanlar›n› civciv geliflinden önce
çok iyi temizleyip, dezenfekte ederek haz›r hale
getiriniz.
Kümes s›cakl›¤›n›n ve nispi neminin civciv
geliflinden en az 24 saat önce uygun seviyede
olmas›n› sa¤lay›n›z.
Civcivlerin kolayca yem ve suya ulaflabilece¤i bir
düzen oluflturunuz.
Civciv davran›fllar›n› uygun büyütme s›cakl›¤›n›n
göstergesi olarak kullan›n›z.
Civcivleri büyüme dönemi süresince s›k s›k ve
taze yem ile yemleyiniz.
Civcivlerin kursaklar›n› kontrol ederek dolu olup
olmad›¤›na bak›n›z.
Yemlik ve suluklar›n kontrolünü günde en az iki
kere yap›n›z.
Gün içinde civcivleri düzenli aral›klarla kontrol
ediniz.
Gaga kesimi yapmak gerekiyorsa mutlaka uzman
kiflilerin gözetiminde ve e¤itimli personele
yapt›r›n›z.
15 cm/adet
Yemlik Alan›
5cm /adet
10 cm/adet
15 cm/adet
18 cm/adet
E¤er yemleme için birden fazla yemlik hatt› kullan›l›yorsa
bunlar birbirlerine z›t istikamette çal›flt›r›lmal›d›r. Yemlik
hatt›n›n orta yerine ek yem hazneleri konularak yemleme
süresi azalt›labilir ve yem kanal›n›n yar›s›n›n dolmas›
sa¤lanabilir. Bununla birlikte kanaldaki yemin derinli¤i,
yem tüketim süresi ve yem da¤›t›m süresi düzenli olarak
bir kaç noktadan takip edilmelidir.
Su, hayvanlar›n büyüme ve geliflmesi için gerek duydu¤u
en önemli besin maddesidir. Sürüde su miktar› bak›m›ndan
bir k›s›tlama yap›lmamal›d›r. ‹lk günlerde 1000 civciv için
40 cm çap›ndaki 5-6 Çan tipi suluk ve 15-20 cm çap›ndaki
10-15 mini suluk yeterli olmaktad›r. Özellikle ilk 24 saat
civcivlerin daha rahat ve kolay su içebilmeleri için suluklar
üniform bir flekilde yerlefltirilmelidir (‹ki suluk aras› mesafe
1 m'yi geçmemelidir). Civciv döneminde s›cakl›¤›n yüksek
olmas› nedeniyle aç›kta olan sudaki bakteri gelifliminin
h›zlanabilece¤i unutulmamal›, hayvanlara sürekli temiz ve
taze su sa¤lanmal›d›r.
7 gün içinde civcivlerin davran›fllar›nda herhangi
bir anormallik meydana gelir veya ölüm
oran›%1'i geçerse tüm yetifltiricilik unsurlar›
yeniden gözden geçirilmeli ve sürü en k›sa sürede
veteriner hekim taraf›ndan kontrol edilmelidir.
‹lave civciv suluklar› 3-4 gün sonra kademeli olarak
kald›r›lmal›d›r. 21. Günden sonra suluk ihtiyac› afla¤›daki
gibi olmal›d›r:
Çan tipi suluklar
1.5 cm/birey
Nipel suluklar
8-12 bireye 1 (nipel)
Kap suluklar
20-30 bireye 1 kap
(bkz. Tablo 5)
TABLO 5: SULUK ALANI
Yetifltirme
Dönemi
Çan tipi suluklar 1.5cm/birey
Nipel Suluk
8-12 bireye
1 damlal›k
Kap Suluk
20-30 bireye
1 kap
Yumurtlatma
Dönemi
2.5cm/birey
6-10 bireye
1 damlal›k
15-20 bireye
1 kap
Nipel ve kap suluk sistemleri ilave suluklarla birlikte ilk
günden itibaren rahatl›kla kullan›labilir.
13
A⁄IRLIK KONTROLÜ VE YEMLEME
Tart›m iflleminde flekil 7'de görülen a¤›rl›k kay›t formu
kullan›lmal›d›r.
Tart›m sonras› afla¤›da belirtilen de¤iflkenler hesaplanmal›d›r.
Amaç
Büyütme safhas› boyunca geliflimi kontrol alt›nda tutmakla,
dam›zl›klar›n üreme performans›n›n maksimum olmas›
sa¤lan›r. Yem miktar› ve da¤›l›m›n›n kesin kontrolü sayesinde,
yafla göre canl› a¤›rl›k ve sürü üniformitesinde istenen
hedeflere ulafl›l›r.
CANLI A⁄IRLIK VE ÜN‹FORM‹TEN‹N
ÖLÇÜLMES‹
• Sürünün ortalama canl› a¤›rl›¤›
• Sürünün canl› a¤›rl›k de¤erlerinin aral›¤›
• Sürünün a¤›rl›k da¤›l›m›
• Varyasyon katsay›s› (CV)
Tart›m sonunda elde edilen ortalama a¤›rl›klar ilgili grafiklere
iflaretlenmeli ve katalog a¤›rl›klar›na göre farklar tespit edilip
yem miktar› belirlenmelidir.
VARYASYON KATSAYISI
Amaç
Her gruptaki canl› a¤›rl›¤›n ve varyasyonun do¤ru tespit
edilerek yem art›fllar›n›n buna göre yap›lmas›d›r.
Varyasyon katsay›s› sürünün üniformitesini ifade eden
matematiksel bir de¤erdir ve % C.V. fleklinde ifade edilir.
Hesaplama yap›l›rken:
Örnek A¤›rl›k Tart›mlar›
Sürülerin büyüme ve geliflmesi hayvanlarda örnek tart›mlar
ve tart›m sonuçlar›n›n katalog de¤erleri ile karfl›laflt›r›lmas›
ile de¤erlendirilmektedir. Sürülerin tart›m›nda 20g
hassasiyetinde farkl› tipte teraziler kullan›labilmektedir.
Klasik el tart›lar› daha fazla iflgücü ve zaman gerektirmektedir.
Elektronik terazilerde ise tart›m ve hesaplama ifllemleri daha
kolay yap›labilmektedir. Her iki tip terazide, sahada
kullan›lmakla birlikte tart›mlar sürekli ayn› tart›m aleti ile
yap›lmal›d›r.
Otomatik tart›m makineleri en uygun biçimde günlük tart›m
alabilecek flekilde kümese yerlefltirilmeli ve düzenli ayarlar›
yap›larak ayn› zamanda elle tart›m cihazlar› ile kontrol
edilmelidir.
Tart› aletlerinin kalibrasyonu tart›m öncesi ve sonras› mutlaka
yap›lmal› ve kontrol için standart a¤›rl›klar bulundurulmal›d›r.
Tart›m ifllemine günlük yafltaki civcivlerden itibaren
bafllanmal› ve 3. Haftaya kadar toplu hayvan tart›m›
(10-20 hayvan içeren gruplar halinde) yap›larak ortalama
canl› a¤›rl›klar belirlenmelidir. Örnek tart›mlardaki hayvan
say›s› sürünün toplam miktar›n›n % 5'inden az olmamal›d›r.
‹lk dönemlerde büyüme sorunu yaflanan sürülerde tart›m
ifllemi daha s›k yap›lmal›d›r.
21.günden itibaren (3.haftada) ortalama canl› a¤›rl›k ile
birlikte üniformite de¤erinin hesaplanabilmesi için hayvanlar
tek tek tart›lmal›d›r. Kümes içinde çevirme telleri kullan›larak
s›k›flt›r›lan 50-100 bireyin tart›m› tek tek yap›lmal›d›r. Hayvan
tart›m› s›ras›nda meydana gelebilecek hatalar›n önüne
geçmek için çevrilen hayvanlar›n hepsi tart›lmal›d›r. Kümes
içindeki bölmelerde bulunan hayvan say›s› 1000'in üzerinde
ise bölmenin farkl› yerlerinden 2 örnek tart›m yap›lmas›
daha do¤ru bir de¤er elde edilebilmesi için gereklidir.
Tart›m ifllemi, her hafta ayn› gün ve ayn› saatte ve tercihen
yemlemeden 4-6 saat sonra yap›lmal›d›r. Burada amaç
güvenilir örnek tart›mlar ile sürünün geliflimini do¤ru olarak
belirleyebilmektedir.
14
% C.V. =
Standart sapma
------------------------------ x 100
Ortalama canl› a¤›rl›k
Standart sapma de¤eri elektronik hesap makinesi ile veya
elektronik terazilerde tespit edilebilmektedir. Bunun yan›nda
hesap makinesinin olmad›¤› durumlarda afla¤›daki basit
formül de % C.V. tahmininde kullan›labilir.
A¤›rl›k Aral›¤› x 100
% C.V = ----------------------------------------Ortalama Canl› A¤›rl›k x F de¤eri
Örnek tart›mlar da belirlenen en hafif ile en a¤›r hayvanlar
aras›ndaki canl› a¤›rl›k fark›, a¤›rl›k aral›¤›n› vermektedir.
F de¤eri ise örnek tart›mlardaki hayvan say›s›na ba¤l› olarak
de¤iflmekte ve Tablo 6'da verilmektedir.
Kullan›lan hesaplama metoduna ba¤l› olarak az da olsa
sonuçlar›n farkl›l›k göstermesi nedeniyle büyütme dönemi
boyunca sürekli ayn› hesaplama metodu kullan›lmal›d›r.
fiEK‹L 7: ROSS CANLI A⁄IRLIK KAYIT KARTI
‹fiLETME
IRK
KÜMES
2
TARTILAN B‹REY
120
ORTALAMA A⁄IRLIK
540
B‹REY SAYISI
CA GRUPLARI
BÖLME
3
C‹NS‹YET
Difli
HEDEF A⁄IRLIK
560
CA GRUPLARI
0
0
20
20
40
40
60
60
80
80
100
0
20
20
40
40
60
60
80
80
200
0
20
20
40
40
60
60
80
80
300
0
20
20
YAfi
35
TAR‹H
Kas›m-06
ÜN‹FORM‹TE
% Üniformite
%CV
54.2
13.28
B‹REY SAYISI
YORUMLAR
Ortalama A¤›rl›k =
540 g
Da¤›l›m =
360 g
CV% =
360x100
540x5,02 = % 13, 28
%Üniformite =
65
120
x 100= % 54,2
40
40
60
X
80
XX
400
XXX
24 (%20)
20
60
80
0
XXXXX
Hafif Tavuklar
20
40
XXX
(CV%~6,9)
40
60
XXXXXX
80
XXXXXXX
500
XXXXXXXXX
0
20
XXXXXXXXXXXXXX
20
40
XXXXXXXXXXXXXXX
40
60
XXXXXXXXXXXXXX
60
60
Alt s›n›r
80
Yafl =
80
80
XXXXXXXXXXXXX
600
XXXXXXXX
Normal
20
XXXXXXX
(CV%~7,8)
40
XXXXXX
40
60
XXX
60
80
35 gün
Hedef A¤›rl›k =
560 g
Ortalama A¤›rl›k =
540 g
0
20
80
XX
700
X
0
20
X
20
40
40
60
60
80
80
800
0
20
20
40
40
60
60
80
80
900
0
20
20
40
60
80
40
60
Tart›lan Birey =
120
Örne¤in %20'si =
24
Alt S›n›r =
480g ve alt›
Hafif grubun yaklafl›k CV % =
% 6,9
Normal grubun yaklafl›k CV % =
% 7,8
...
Sürü sadece 2’ye ayr›lacak
15
Ayar› do¤ru ve kalibre edilmifl tart›m ekipmanlar›
kullan›n›z.
Ortalama canl› a¤›rl›k ve üniformitelerini
hesaplay›n›z. Yafla göre canl› a¤›rl›k grafi¤ini
kullanarak kaydediniz.
Ortalama canl› a¤›rl›¤›n, hedeflenen canl›
a¤›rl›ktan sapmas›na dayanarak yem miktar›n›
hesaplay›n›z. Yemleme program›n› sadece bir
rehber olarak kullan›n›z.
TABLO 6: ÖRNEK BÜYÜKLÜ⁄Ü VE F DE⁄ERLER‹
ÖRNEK
F DE⁄ERLER‹ ÖRNEK
BÜYÜKLÜ⁄Ü
F DE⁄ERLER‹
BÜYÜKLÜ⁄Ü
25
3.94
75
4.81
30
4.09
80
4.87
35
4.20
85
4.90
40
4.30
90
4.94
45
4.40
95
4.98
50
4.50
100
5.02
55
4.57
>150
5.03
‹kinci bir ölçüm yöntemi ise ± 10 üniformite metodudur.
Bu metod % CV' den farkl› olarak sadece ortalama canl›
a¤›rl›¤a yak›n hayvanlar›n do¤ru olarak belirlenmesini
sa¤lar. Asl›nda bu yöntem % CV yönteminden farkl› olarak
çok a¤›r ve çok hafif hayvanlar› de¤erlendirmez.
Tablo 7'de CV ile ± 10 üniformite aras›ndaki iliflki
gösterilmifltir (Normal Çan E¤risi da¤›l›m›nda)
TABLO 7: NORMAL DA⁄ILIMLI B‹R SÜRÜDE %CV
VE ÜN‹FORM‹TE ARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹
CV%
% UNIFORMITE ±10%
5
95.4
6
90.4
7
84.7
8
78.8
9
73.3
10
68.3
11
63.7
12
58.2
13
55.8
14
52.0
15
49.5
16
46.8
Yap›lan tart›m bir önceki tart›m de¤erlerine
uygun sonuçlar vermiyor ise günlük verilecek
yem miktar› ile ilgili karar› vermek için ikinci bir
tart›m yap›lmal›d›r. Bu belirli yemleme hatalar›,
bölmelerdeki hayvan say›s›ndaki kar›flma,
varyasyon ve hastal›k gibi özel durumlar hakk›nda
bilgi verecektir.
Önemli Noktalar
16
Örnekleme yöntemi kullanarak tart›m yapmaya
ilk günden itibaren bafllay›n ve yetifltirme dönemi
boyunca en az haftada bir kez tart›m yap›n›z.
Civcivleri 3. Haftadan itibaren teker teker tart›n›z.
Bireyleri her zaman haftan›n ayn› günü ve saatinde
tart›n›z.
CANLI A⁄IRLIK ‹DARES‹ ‹Ç‹N
YEMLEMEN‹N KONTROLÜ
Amaç
Broiler dam›zl›klar›n›n yaflam süreleri boyunca hedeflenen
canl› a¤›rl›klara ulaflmalar›n› sa¤lamak amaçlanmaktad›r.
Diflilerin ve erkeklerin hem kendi içlerinde hem de karfl›l›kl›
olarak üniform ve efl zamanl› bir flekilde cinsel olgunlu¤a
ulaflmalar›n› sa¤layacak uygun canl› a¤›rl›klar›n elde
edilmesidir.
Sürü içindeki varyasyonu en düflük seviyeye çekerek sürülerin
daha kolay sevk ve idare edilmesini sa¤lanmas›d›r.
Prensipler
Sürülerin hedef canl› a¤›rl›k de¤erlerini elde etmeleri günlük
yem miktar›nda yap›lan ayarlamalarla gerçeklefltirilir. Günlük
verilecek yem miktar›ndaki ayarlamalar, sürü taraf›ndan
tüketilen yem miktar›n›n sabit tutulmas› ya da art›r›lmas›
fleklinde yap›l›r. Büyütme döneminde verilen yem miktar›
kesinlikle azalt›lmamal›d›r. Hayvanlara k›s›tl› miktarda yem
verildi¤inden bütün hayvanlar›n ayn› miktarda yem
tüketmeleri sa¤lanmal›d›r. Bu da ancak yemin kümes içinde
üniform bir flekilde da¤›t›lmas› ile mümkün olmaktad›r.
Hedef canl› a¤›rl›¤a ulaflabilmenin yan›nda sürünün
üniformitesinin de iyi olmas› sa¤lanmal›d›r. Büyütme
döneminde yaflanan önemli problemlerden birisi de sürü
içindeki üniformitenin bozulmas›d›r.
Sürünün canl› a¤›rl›k üniformitesi ile birlikte üzerinde
durulmas› geren bir di¤er nokta ise iskelet geliflimidir.
Üretimin dönemi öncesi seksüel olgunluk hayvanlar›n vücut
kompozisyonuna ba¤l›d›r.
Üretim dönemi bafl›nda canl› a¤›rl›k yan›nda iskelet yap›s›
bak›m›ndan da üniformitenin iyi olmas› gerekmektedir.
Canl› a¤›rl›k bak›m›ndan üniform oldu¤u halde iskelet
geliflimi bak›m›ndan üniform olmayan sürülerde bireylerin
vücut kompozisyonu da farkl› olacakt›r. Bu tip sürülerdeki
bireyler yem ve ›fl›k art›fl› gibi uygulamalara farkl› cevaplar
verecektir.
Standart a¤›rl›¤a ulaflmak ve do¤ru vücut kompozisyonunu
elde edebilmek için ilk dönemlerdeki vücut geliflimi ve
iskelet yap›n›n oluflumuna gerekli önem verilmelidir.
Erken dönemde canl› a¤›rl›k hedeflerinin elde
edilememesi, üniform olmayan zay›f iskelet
yap›s›na ve kötü tüylenmeye sahip sürülere neden
olabilir. Bu sürüler muhtemel bir iyilefltirmeye
olumlu cevap vermeyecek ve performanslar›
beklenen alt›nda kalacakt›r.
YEM M‹KTARININ KONTROLÜ
Yemlik sistemi, her gruba (bölmeye) 3 dakika içinde yemi
da¤›tmay› mümkün k›lacak flekilde düzenlenmelidir.
Yemleme sisteminde di¤er bir alternatif ise altl›k üzerine
pelet formundaki yemin saç›lmas›d›r. Altl›k üzerinde
yemleme yap›ld›¤›nda, yemin h›zl› ve üniform bir flekilde
da¤›t›lmas› sa¤lanmakta, bu ise sürü üniformitesini ve altl›k
kalitesini iyilefltirirken bacaklarda oluflan fiziksel hasarlar›
azaltmaktad›r. Yem altl›¤a elle veya makine ile
saç›labilmektedir. Bütün yemleme sistem ve tekniklerinde
oldu¤u gibi altl›k üzerine yemlemeden tam olarak
yararlanabilmek için sürü sevk-idare uygulamalar›n›n en
iyi flekilde yerine getirilmesi gerekmektedir.
Uygulamalar
Sürüye verilecek yem miktar›n›n belirlenmesinde örnek
tart›mlar ile tespit edilen sürünün canl› a¤›rl›k ortalamas›
ile hedef de¤erler aras›ndaki iliflki önemli rol oynamaktad›r.
Büyütme döneminde yem miktar› art›r›l›r veya sabit tutulabilir
ama kesinlikle azalt›lmamal›d›r.
Gram ölçüsündeki hassasiyetle hayvan bafl›na verilen yem
miktar›n›n do¤ru flekilde tart›lmas› için kullan›lacak
ekipmanlar›n düzenli olarak kontrol edilmesi gerekmektedir.
TABLO 8: FARKLI YAfiLARDA YEML‹K ALANI
YAfi
YEML‹K ALANI
< 35 günler
5cm / tavuk
35-70 günler
10 cm / tavuk
> 70 günler
15 cm / tavuk
Büyütme dönemindeki gerekli yemlik alanlar› Tablo 8' de
verilmifltir. Kümes içinde bölmeler kullan›l›yorsa bu
bölmelerin sürünün yemlenmesine engel teflkil etmedi¤inden
emin olunmal›d›r. Genç sürülerde bafllang›çta iyi bir
üniformite sa¤lamak için hayvanlar belirli bir süre serbest
yemlenerek 2. haftadaki hedef a¤›rl›¤›n› yakalamas›/geçmesi
sa¤lanmal›d›r. Daha sonraki dönemlerde Tablo 9 'da verildi¤i
üzere küçük ve düzenli aral›klarla yem art›fllar› yap›lmal›d›r.
Örnek: ‹lk 21 gün, 4 günden fazla ayn› yem miktar›
hayvanlara verilmemelidir.
TABLO 9: YAfiA GÖRE YEM‹N
SAB‹T TUTULMA SÜRES‹
YAfi
MAKSIMUM (GÜN)
Altl›k üzerinde yemlemede, üzerinde durulmas› gereken
noktalar:
•14-41. günlerde (2-6 hafta) yemleme alan› basamak
basamak geniflletilmeli ve 2.5 mm çap›nda, 3-4 mm
uzunlu¤unda iyi kalite pelet kullan›lmal›d›r.
•42. günden (6. hafta) sonra 4 mm çap›nda ve 5-7 mm
uzunlu¤unda pelet formdaki yem, elle veya makine ile
saç›lmal›d›r.
•Yemleme zaman› ›fl›k yo¤unlu¤u yüksek olmal›d›r
(20 lüks)
•Altl›k yüksekli¤i 4 cm geçmemeli, temiz ve kuru
olmal›d›r.
•Üretim döneminde yemlik de¤ifliminden do¤acak
stresi minimuma indirebilmek için hayvanlar
140. günden (20 hafta) sonra üretim kümeslerinde
kullanacaklar› yemlikle tan›flt›r›lmal›d›r. Yeni yemlik
kullan›m›n›n ilk 1-2 günü kanal yemliklerin üzerinde
bulunan ›zgaralar konulmadan yemleme yap›lmal›d›r.
‹deal koflullarda, hayvanlar›n günlük olarak yemlenmesi
esast›r. Bununla birlikte baz› durumlarda yem da¤›t›m
problemlerinden dolay› uygulanmas› zordur. Sürünün
hedeflenen büyüme profilini elde etmesi için verilen yem
miktar›n›n az oldu¤u durumlarda, bu tür problemler en üst
seviyeye ç›kar. Sürünün büyüme profilini ve üniformitesini
sa¤lamak için hayvanlar aras›ndaki rekabeti en alt düzeye
indirecek flekilde üniform bir flekilde yem da¤›t›lmal›d›r.
Günlük yemin kümeste hayvanlar taraf›ndan üniform bir
flekilde tüketilememesi durumunda Tablo 10'da verilen
farkl› yemleme programlar› kullan›labilir.
TABLO 10: ALTERNAT‹F YEMLEME
UYGULAMALARINDA ÖRNEK YEMLEME
PROGRAMI
1-21
4
YEMLEME
22-35
5
fiEKL‹
36-49
9
HER GÜN
50+
10
6 VE 1
Günlük yem miktar› hayvan bafl›na belirlenmeli, ayr›ca
s›n›fland›rma yap›lmas› durumunda, her bir gruba verilecek
yem miktarlar› da sürekli kontrol edilmelidir.
GÜNLÜK YEM ‹HT‹YACI
PTS
SALI
ÇARfi
x
5 VE 2
x
x
4 VE 3
x
x
x
- Tam yemleme
PERfi CUMA CTES‹ PAZAR
x - Dane yemleme
Gruplardaki hayvan say›s› do¤ru olarak belirlenmeli ve her
gruba uygun/yeterli yemlik alan› sa¤lanmal›d›r.
17
Kötü yem da¤›t›m›n›n etkileri genelde 4 - 8. Haftalarda
ortaya ç›kar. Günlük yemlemeden alternatif yemleme
sistemlerine geçifl s›n›fland›rmadan önce yap›lmamal›dr.
Günlük yemlemeden alternatif yemleme sistemlerine
kademeli olarak geçilmelidir.
Salmonelladan ari dane yemlerle veya sert pelet yemle
yap›lan, yere saçarak yemlemede (scratch feeding) günlük
0.5 kg / 100 ad/gün e kadar müsade edilir.
Günlük verilen yem miktarlar› belirlenirken, yere saç›lacak
bu yem miktar›da hesaplanmal› ve bunun ilave bir yem
de¤il günlük verilen rasyonun bir parças› oldu¤u
unutulmamal›d›r.
Hayvanlar›n alternatif yemleme sistemlerinden günlük
yemleme sistemlerine geçifli kademeli olarak 105. günden
(15 hafta) itibaren bafllayarak 126. günde (18 hafta)
tamamlanmal›d›r. Alternatif yemleme sistemlerinin kendi
aralar›nda geçiflleri 4/3, 5/2 ve 6/1 fleklinde kademeli olarak
gerçekleflmeli ve en sonunda günlük yemleme sistemine
geçilmelidir.
Önemli Noktalar
Canl› a¤›rl›¤› yem miktar›n›n› kontrol ederek
ayarlay›n›z.
Büyüme süresince asla yem azaltmay›n›z.
Yem miktar›n› sabit tutunuz veya art›r›n›z.
Yemi do¤ru bir flekilde tartan ekipmanlar
kullan›n›z.
Uygun yemlik alan› sa¤lay›n›z.
Yem da¤›t›m›n› her kümes/bölme için en fazla
3 dakika olacak flekilde yap›n›z.
S›n›flandarmadan önce günlük yemlemeden di¤er
yemleme programlar›na geçifl yapmay›n›z.
Günlük yemlemeye geçiflleri kademeli
gerçeklefltiriniz.
ÜN‹FORM‹TEY‹ SA⁄LAYAB‹LMEK ‹Ç‹N
SINIFLANDIRMA
Amaç
Sürüyü 28 günlük yaflta (4 hafta) farkl› ortalama canl› a¤›rl›¤a
sahip 2 veya 3 grup halinde ay›rarak, her grubu yetifltirme
dönemi boyunca daha üniform yetifltirmek ve tüm sürünün
yumurtlama bafllang›c›nda üniform olmas›n› sa¤layacak
flekilde sevk ve idare edilmesidir.
Prensipler
Üniform bir sürüdeki bireylerin birbirine benzer fizyolojik
yap›da olmalar› nedeniyle, yem ve ayd›nlatma
18
programlar›nda yap›lan de¤iflimlere, hayvanlar benzer
tepkiler göstermekte ve üniform olmayan bir sürüye göre
bak›m-idare uygulamalar› daha kolay olmaktad›r.
fiEK‹L 8: ÜN‹FORM‹TE VE
CANLI A⁄ILRILARIN DA⁄ILIMI
Ortalama A¤›rl›k
1.gün ~ CV% 8 - 9
Ortalama A¤›rl›k
21. gün ~ CV% 10 - 13
Ortalama A¤›rl›k
42. gün ~ CV% > 15
% CV: Varyasyon Katsay›s›
Günlük yafltaki civcivlerde CV de¤eri düflük olup normal
da¤›l›m (fiekil 8) göstermektedirler. Sürü yafl› ilerledikçe
hayvanlar afl›lara, gaga kesimine, hastal›klara ve yem
içeri¤ine farkl› tepkiler gösterebilmekte ve sürünün varyasyon
katsay›s›nda art›fl olmaktad›r. Canl› a¤›rl›¤› düflük hayvanlar›n
sürü içindeki oran› artt›kça, canl› a¤›rl›k e¤risi de aç›lma
e¤ilimi gösterir. Sürü üniformitesinin bozulmas›na yol
açabilecek faktörlerlerden baz›lar flunlard›r:
• Civciv kalitesi
• Yem da¤›t›m›
• Yem kalitesi
• S›cakl›k
• Nem
• Afl›lama
• Gaga da¤lama / kesme
• Hastal›klar
Bu flekilde rekabet flanslar› küçük olan düflük canl› a¤›rl›kl›¤a
sahip bireylerin sürü içinde say›s›n›n artmas›, ileri
dönemlerde sürü içinde yüksek canl› a¤›rl›¤a sahip gruplar›n
oluflmas›na sebep olacakt›r.
Üretim dönemi bafl›nda üniform bir sürü elde edebilmek
için sürüdeki küçük hayvanlar belirlenmeli ve ayr›
bölmelerede yetifltirilmelidir. Tüm hayvanlar 9. haftada (63.
gün) hedef a¤›rl›¤a ulaflacak flekilde yemlenmelidir. Burada
amaç, üniformitesi iyi olan çok say›da küçük gruplar elde
etmek de¤il, tüm sürünün üniform olmas›n› sa¤lamaktad›r.
E¤er üretim kümeslerindeki bölmeler, yetifltirme dönemi
ile k›yasland›¤›nda daha büyük ve bundan dolay› gruplar›n
birlefltirilmesi bir zorunluluk ise, yeni oluflacak grubun
hedef canl› a¤›rl›¤›, transfer yafl›nda beklenen hedef canl›
a¤›rl›¤a eflit olmal›d›r.
S›n›fland›rma iflleminde baflar›l› olabilmek için dikkat
edilmesi gereken hususlar flunlard›r:
Uygulamalar
S›n›fland›rma iflleminde baflar›l› olabilmek için s›n›fland›rma
4. hafta (28 gün) yap›lmal›d›r. Bu dönemde sürünün % CV
de¤eri genellikle % 9-14 civar›ndad›r. S›n›fland›rma,
4. haftadan önce yap›ld›¤›nda genelde etkili bir sonuç
al›namamakta, 4.haftadan sonra yap›lmas› durumunda ise
9.haftada bütün sürünün ayn› a¤›rl›¤a ve istenilen
üniformiteye getirilmesi için geç kal›nmaktad›r.
Birçok durumda s›n›fland›rma ifllemi sürünün varyasyon
katsay›s› % 12 civar›nda oldu¤unda yap›lmaktad›r.
S›n›fland›rma ifllemi civciv gelmeden önce planlanmal›d›r.
S›n›fland›rmay› kolaylaflt›rmak için kümes içinde bölmeler
oluflturmak veya bu amaç için bofl b›rak›lan kümesleri
kullanmak en basit uygulamad›r. Sürünün % CV'si 12'den
büyük oldu¤unda tavuk ve horozlar›n kümes yerleflim alan›
da göz önüne al›narak 3'e bölünmelidir.
Kümes içerisinde gruplar› kolayca oluflturabilmek için 2
adet tafl›nabilir bölmeye ihtiyaç vard›r.
• S›n›fland›rma ifllemine bafllamadan önce sürüde bir
ön tart›m yap›lmal›d›r.
• Bütün a¤›rl›klar tek bir tart›m kart› üzerinde
gösterilmelidir.
• Sürünün varyasyon katsay›s› 12'nin alt›nda ise 2 canl›
a¤›rl›k grubu oluflturulmas› tavsiye edilmektedir. CV,
12'nin üzerinde ise 3 a¤›rl›k grubu oluflturulmal› ve
sonraki sürülerde daha iyi bir varyasyon katsay›s›
sa¤lanmas› için 0-4.haftalar aras› bak›m-idare teknikleri
dikkatli bir flekilde gözden geçirilmelidir.
• Sürünün CV'si hesaplanmal› ve a¤›rl›k gruplar›n›n
s›n›r de¤erleri belirlenmelidir. Yerleflim s›kl›¤› da göz
önüne al›narak bölmeler oluflturulmal›d›r. Tablo 11'de
gösterildi¤i gibi, %8 CV de¤erini elde edebilmek için
2 ve 3'lü gruplardaki a¤›r, hafif ve normal bölmelerin
sürü içerisindeki oranlar› dikkate al›nmal›d›r. ‹yi bir
s›n›fland›rma için tüm hayvanlar tek tek elden geçirilerek
do¤ru gruplara yerlefltirilmelidir. Tüm bireylerin tek tek
ve do¤ru bir flekilde tart›lmas› önemle tavsiye edilir.
Her grup için kritik a¤›rl›k de¤erleri flekil 9'da tahmini
olarak gösterilmektedir.
• Teorik olarak her gruptaki % CV'nin 8 veya daha
alt›nda olmas› hedeflenmektedir. A¤›rl›k gruplar›n›n
s›n›rlar› belirlendi¤inde her grup için uygun yerleflim
s›kl›¤› hesaplanmal› ve uygun bölme büyüklü¤ü
belirlenmelidir. S›n›r de¤erleri belirlendi¤inde tahmini
olarak her grubun ihtiyac› olan yerleflim alan›
belirlenerek bölmeler haz›rlanmal›d›r.
fiEK‹L 9: SINIFLANDIRMA ÖNCES‹ ÜN‹FORM‹TE DA⁄ILIMI 12 CV %
Hafif
Normal
A¤›r
Tahmini büyüklük: Sürünün % 25’i
Tahmini büyüklük: Sürünün %8’ü
Hafiflerin hesaplanan
CV de¤eri - % 9.5
Normallerin hesaplanan
CV de¤eri - % 6.0
A¤›rlar›n hesaplanan
CV de¤eri - % 5.0
Sürünün A¤›rl›k
Da¤›l›m›
Normal
Hafif
S›n›fland›rma sonras› % CV %7.5
Tekrar düzenlenen grup büyüklü¤ü %21
A¤›r
S›n›fland›rma sonras› % CV % 7.0
Grup Büyüklü¤ü: Tüm sürünün % 69’u
Gerçekleflen
a¤›rl›k s›n›r›
S›n›fland›rma sonras› %CV % 6.5
Grup büyüklü¤ü: Tüm sürünün % 10’u
Tahmin edilen
a¤›rl›k s›n›r›
19
Gruplarda düflük varyasyon katsay›s›n›n elde edilebilmesi
için a¤›rl›k gruplar›n› birbirinden ay›ran s›n›r de¤erleri ve
hayvan say›lar› do¤ru olarak belirlenmelidir.
TABLO 11: CV’YE GÖRE CANLI A⁄IRLIK GRUPLARI
SÜRÜ
SINIFLANDIRMA SONRASI GRUPLARIN
ÜN‹FORM‹TES‹
ORANSAL BÜYÜKLÜKLER‹
CV%
Hafif %
Orta %
A¤›r %
10
20
˜- 80
0
12
22-25
˜- 70 (66-73)
5-9
14
28-30
˜- 58 (55-60)
12-15
S›n›fland›rma iflleminin daha etkili ve h›zl› olabilmesi için
3 veya 4 tart› aleti ile çal›fl›lmal›d›r ve ileri dönemlerde
uygun canl› a¤›rl›k art›fl› ve üniformitenin bozulmamas›
için bölme büyüklü¤ü, yerleflim s›kl›¤›, suluk ve yemlik
alan› hesaplanarak belirlenmeli, yemin da¤›l›m›, h›z› ve
üniformitesi de kontrol edilmelidir.
SINIFLANDIRMA SONRASI
SÜRÜ SEVK VE ‹DARES‹
S›n›fland›rma iflleminde sürü 2 veya 3 gruba ayr›l›r (orta ve
hafif a¤›rl›k grubu veya s›ras›yla a¤›r, orta ve hafif a¤›rl›k
gruplar› gibi). S›n›fland›rma iflleminde amaç her a¤›rl›k
grubunun, iskelet yap›s›n›n geliflti¤i dönem olan 10. haftaya
(70 gün) kadar hedef canl› a¤›rl›¤a ulaflmas›d›r. Bu sa¤lan›r
ise gruplar rahatl›kla horoz kat›m› öncesi birlefltirilir ve her
kümeste üniform bir sürü (grup) elde edilmifl olur. Gruplar›
birlefltirmeden önce yem tüketimlerinin birbirlerine yak›n
olmas›na dikkat edilmelidir.
S›n›fland›rma ifllemi sonras› canl› a¤›rl›k kontrolü için baz›
öneriler afla¤›da verilmifltir (fiekil 10).
Hafif a¤›rl›k grubundaki hayvanlar: 2 durum söz konusudur;
S›n›fland›rma sonras› grup a¤›rl›¤› standarttan 100 g
veya daha az bir düflüklük gösteriyorsa hedef 9. haftada
standart canl› a¤›rl›¤a ulaflmakt›r
S›n›fland›rma ifllemi sonras› her grup tekrar tart›larak
hedeflenen canl› a¤›rl›k ve üniformite de¤erlerine ulafl›l›p
ulafl›lmad›¤› kontrol edilmeli daha sonra da her grup için
hedeflenen a¤›rl›k art›fllar›na ulafl›lacak flekilde yem miktarlar›
ayarlanmal›d›r.
E¤er grubun canl› a¤›rl›k de¤eri standarttan 100 g veya
daha fazla bir düflüklük gösteriyorsa grubun canl› a¤›rl›¤›
15. haftaya kadar standart de¤ere paralel götürülür ve
15-20. hafta aras› standart de¤ere ulaflt›r›l›r.
Orta a¤›rl›k grubundaki hayvanlar: Genelde s›n›fland›rma
sonras›nda ortalama grup a¤›rl›¤› ile hedef a¤›rl›k aras›nda
50 g'l›k bir fark vard›r. Fark›n 6-7. haftalarda (42-49 gün)
kapat›lmas› hedeflenmelidir.
fiEK‹L10: SINIFLANDIRMA SONRASI CANLI A⁄IRLIK KONTROLÜ
Canl› A¤›rl›k (kg)
HEDEF
A¤›r
Normal
Hafif (<100gr düflük a¤›rl›k
Sürü s›n›fland›rmas›
Hafif (>100gr düflük a¤›rl›k
7 14 21
28
42 49 56 63
Yafl (gün)
20
105
140
A¤›r gruptaki hayvanlar: Genelde hedef a¤›rl›ktan 100 g.
a¤›rd›rlar. Canl› a¤›rl›¤›n 8-9. haftaya (56-63 gün) kadar
hedef a¤›rl›¤a çekilmesi için yeni bir a¤›rl›k profilinin
çizilmesi tavsiye edilir. E¤er 9.haftada grup halen
hedeflenenden a¤›r iseler bu yafltaki a¤›rl›k fark› korunacak
flekilde hedef a¤›rl›¤a paralel ikinci bir a¤›rl›k profili çizilir
ve takip edilir.
10. hafta bölmelerin canl› a¤›rl›klar› ve hedeften sapmalar›
tekrar gözden geçirilir. Birbirlerine yak›n canl› a¤›rl›k ve
yem miktar›na sahip bölmeler birlefltirilebilirler. Hedef canl›
a¤›rl›¤a getirmenin mümkün olmad›¤› durumlarda flekil 11
de gösterildi¤i gibi hedefe paralel olarak gidilmesi uygun
olacakt›r.
Önemli Noktalar
Bu dönemde sürü a¤›rl›¤›n› hedef a¤›rl›¤a indirmek üretim
döneminde sürünün pik verimini ve döllülü¤ü düflürecektir.
Diflileri ve erkekleri 4. haftada s›n›fland›r›n›z.
Her grubun kendine ait yemleme sistemi olmal›d›r. Bunun
yap›lamad›¤› durumlarda hayvan bafl›na yeterli yemlik
alan›n› sa¤lamak ve üniform yem da¤›t›m›n› garantilemek
için kümes içine fazladan yemlik ilavesi yap›labilir.
S›n›fland›rma ifllemi baflar›l› bir flekilde yap›lm›fl, yem
kalitesi, yemlik alan› ve yem da¤›t›m›nda bir sorun
görülmüyor ve herhangi bir hastal›k oluflumu yok ise tekrar
s›n›fland›rma ifllemine gerek kalmamaktad›r.
E¤er sürü %CV si 12 den az ise 2, 12 den büyükse
3 bölmeye ay›r›n›z.
S›n›fland›rma iflleminden sonra her grubun
% CV'sinin 8 veya daha az olmas›n› sa¤lay›n›z.
S›n›fland›rma iflleminden sonra her grup için yeni
bir canl› a¤›rl›k profili çiziniz.
Bölmeler aras›nda hayvan de¤iflimi 70. günden sonra
yap›lmamal›d›r. Çünkü iskelet geliflimi bu yafla kadar
tamamlanm›fl olup bu yafltan sonra gruplar aras› yap›lacak
hayvan de¤iflimi, gruplarda küçük iskeletli ancak canl›
a¤›rl›¤› yüksek hayvanlar›n oluflmas›na neden olacakt›r. Bu
tip hayvanlar yumurtlama döneminde yap›lan uyar›mlara
üniform bir flekilde cevap vermemektedirler.
70 günden sonra gruplar aras›nda geçifl
yapmay›n›z.
fiEK‹L 11: 70.GÜN (10.HAFTA) CANLI A⁄IRLI⁄IN STANDART DE⁄ER‹N ÜSTÜNDE OLMASI DURUMUNDA
HEDEF CANLI A⁄IRLIK PROF‹L‹N‹N TEKRAR Ç‹Z‹LMES‹
Canl› A¤›rl›k (g)
HEDEF
70. güne kadar güncel a¤›rl›klar
70. günden itibaren yeniden planlanan
70-105 günler aras› gerçekleflen a¤›rl›klar
105. günden itibaren yeniden planlanan
70
105
210
Yafl (gün)
21
22
Bölüm iki
Yumurtaya Girifl Öncesi Sürü Sevk ve ‹dare
Bölüm iki
Yumurtaya Girifl Öncesi Sevk ve ‹dare
105-210. Günler
(15-30. Hafta)
sayfa
24
‹çindekiler
Diflilerin sevk ve idaresi
(105. Gün - ›fl›k uyar›m›)
25
Horozlar›n sevk ve idaresi
(105. Gün - ›fl›k uyar›m›)
26
Sevk idare uygulamalar›
28
Diflilerin sevk ve idaresi Pik öncesi dönem ve ›fl›k uyar›m›
210 Gün (30. hafta)
31
Horozlar›n sevk ve idaresi Pik öncesi dönem ve ›fl›k uyar›m›
210 Gün (30. hafta)
ROSS308
23
D‹fi‹LER‹N SEVK VE ‹DARES‹
105 GÜN (15 HAFTA)- IfiIK UYARIMI
Amaç
Diflilerin fizyolojik olarak cinsel olgunlu¤a haz›rlanmas› ve
difli populasyonundaki varyasyonun asgariye indirilmesidir.
Prensipler
105. Gün (15. Hafta) ile ilk ›fl›k uyar›m› aras›ndaki bu
dönem, üretimin bafllamas› (% 5 verim/tavuk/gün), yumurta
a¤›rl›¤›, kuluçka rand›man›, pik yemi ve potansiyel pik
verimi aç›s›ndan hayati öneme sahiptir. Bu dönemde
üniformiteyi bozmadan büyümenin h›zland›r›lmas› ve
haftal›k hedeflenen canl› a¤›rl›k art›fllar›n›n elde edilmesi
için yem art›fllar› yap›lmal›d›r.
Uygulamalar
‹stenilen canl› a¤›rl›k art›fllar›n›n sa¤lanabilmesi için
105. günde (15. Haftada) yem miktar› % 10-15 aras›
art›r›lmal›d›r. Bu art›fl sürünün canl› a¤›rl›k ortalamas›na
bak›lmaks›z›n yap›lmal›d›r. Bunun sonucu olarak artan
canl› a¤›rl›k, cinsi olgunlaflmay› sa¤layan fizyolojik geliflmeyi
de beraberinde getirir. “Performans Hedefleri” de bu
yaklafl›mdan yola ç›k›larak düzenlenmifltir. Büyüme e¤risini
yakalamak için yap›lan yem art›fllar›, optimum bir üretimin
elde edilmesinde etkili olacakt›r.
Yaklaflan cinsi olgunlukla beraber artan besin maddeleri
ihtiyac›n› karfl›lamak için 105. günde (15. haftada) büyütme
yeminden, yumurta öncesi yemine geçilmelidir.
Çiftlik/üretim müdürleri, 105. günde (15. hafta) sürülerin
canl› a¤›rl›k de¤erleri ile hedef canl› a¤›rl›k de¤erlerini
karfl›laflt›rarak, büyüme e¤risine parelel olacak flekilde
30.Haftaya kadar yeni büyüme e¤rileri oluflturmal›d›rlar.
Haftal›k canl› a¤›rl›k art›fllar›, cinsi olgunluk ve fizyolojik
olgunlu¤a (yaklafl›k 30. hafta) kadar geçen sürede meydana
gelen fizyolojik de¤iflimi karfl›lamal›d›r.
Sürünün yeni canl› a¤›rl›k e¤risi, hedef a¤›rl›k e¤risine
paralel olarak belirlenmeli ve grafik üzerinde belirtilmelidir.
16.Haftada yap›lan tart›mlarda, 15. hafta yap›lan yem
de¤iflim ve art›fllar›n›n canl› a¤›rl›k üzerinde etkisi olup
olmad›¤› kontrol edilmelidir.
15.Haftaya kadar yem miktar› sabit tutulabilir veya art›r›labilir.
Bununla beraber 105.günden sonra yem miktar› her hafta
% 7-10 aras›nda art›r›lmal›d›r.
Sürüde 105. günden hemen sonra 126. güne (18. haftaya)
kadar mutlaka günlük yemlemeye geçilmelidir. Günlük
yemlemeye geçiflin gecikmesi üniformitenin düflmesi gibi
sorunlara neden olacakt›r. Sürünün cinsi olgunlu¤a yaklaflt›¤›
126. güne kadar günlük al›nan besin maddelerinde herhangi
bir azalman›n olmamas› hayati önem tafl›r. Buna örnek
olarak günlük yemlemenin geciktirilmesi gösterilebilir. Afl›r›
hayvan yo¤unlu¤u ve günlük besin maddeleri al›m›ndaki
24
azalmalar üniformitenin bozulmas›na sebep olacakt›r.
Sorumlu kifliler, rasyon de¤iflimi s›ras›nda enerji oranlar› ve
sürüye verilecek yem miktarlar›n› tekrar gözden geçirmelidir
(büyütme, yumurta öncesi, yumurta yemi).
Yayg›n bir uygulamada hayvanlar›n büyütme kümesinden
üretim kümesine aktar›lmas›d›r. Sürünün cinsi olgunlu¤a
geçifli s›ras›nda olumsuz bir durum yarat›lmamas› için
tafl›ma zaman›na uygun yem art›fl› planlamas› yap›lmal›d›r.
Yemlik alan› tavuk bafl›na en az 15 cm olmal›d›r. Aksi
takdirde üniformite h›zla bozulacakt›r. Büyütme ve üretim
kümeslerinde ayd›nlatma program› birbiri ile uyum halinde
olmal›d›r. Tafl›ma öncesi ve sonras› meydana gelecek stresi
azaltmak amac›yla, tafl›madan bir gün önce ve bir gün
sonras› için yem bir miktar art›r›labilir. Hayvanlar›n en
uygun tafl›ma zaman›, cinsi olgunlu¤a geçifl dönemi olan
126-161 günler (18-23 hafta) aras›d›r.
Canl› a¤›rl›k art›fl› ve sekonder cinsiyet karakterlerinin
geliflimi sürünün ileri dönemleri için bir gösterge
oluflturmaktad›r.
Gün uzunlu¤u ve ›fl›k yo¤unlu¤u, maksimum verim elde
edilebilmesi için önemli kriterler olup, özelikle bu dönemde,
ayd›nlatma program›na çok dikkat edilmelidir.
Sezon d›fl›nda üretime bafllayacak olan aç›k kümeslerdeki
sürülerde sezon d›fl› sürüler için tavsiye edilen canl› a¤›rl›k
ve ayd›nlatma program› uygulanmal›d›r. (Bkz. Ayd›nlatma).
Haftal›k canl› a¤›rl›k art›fl›n›n hedeflenen
do¤rultuda olmamas›, cinsi olgunluk bak›m›ndan
geliflimi etkileyecektir. 119. günden (17. hafta)
sonra canl› a¤›rl›kta % 5 den fazla bir düflme
olursa, ileri dönemlerde üniformiteyi ve cinsi
olgunlu¤u olumsuz yönde etkileyecek sonuçlar
do¤abilir. Performans düflüklü¤ünün en büyük
nedenlerinden biri, 133. günden (19. hafta) sonra
istenen haftal›k canl› a¤›rl›k art›fllar›n›n elde
edilememesidir. Yeterli büyüme ve yumurtal›k
gelifliminin sa¤lanamamas›, afla¤›da belirtilen
husulara sebep olmaktad›r:
• Yumurtaya geç bafllanmas›,
• Yumurta a¤›rl›¤›nda düflüfl,
• Kalitesiz ve flekilsel olarak bozuk yumurta
oran›nda art›fl,
• Döllülükte düflüklük,
• Gurka karfl› olan e¤ilimde art›fl,
• Üniformitenin bozulmas›
ve tavuklar ile ayn› zamanda cinsi olgunlu¤a ulaflt›r›lmal›d›r.
Bu dönemde horozlar için yeterli alan sa¤lanamazsa seksüel
geliflimlerini uygun bir flekilde tamamlayamayacaklar›
unutulmamal›d›r (Tablo 16).
Uygulamalar
Sürü canl› a¤›rl›¤› 105. günde hedef a¤›rl›ktan % 5 daha
düflük veya yüksek ise hedef a¤›rl›¤a paralel yeni bir a¤›rl›k
profili oluflturulmal›d›r.
Aç›k kümeslerde sezon d›fl› sürüler büyütüldü¤ünde horozlar
tavuklara göre daha erken cinsi olgunlu¤a ulafl›rlar. Bu
nedenle tavuk ve horozlar› ayn› anda cinsi olgunlu¤a
ulaflt›rmak için baz› düzenlemeler yap›lmal›d›r.
Bunlar:
• Horozlarda ›fl›k uyar›m›n›n geciktirilmesi
• Çiftleflme zaman›n›n geciktirilmesi ve/veya
bafllang›ç çiftleflme oran› düflük tutulmas›
• Horoz kat›m›n›n bir süre geciktirilmesi
Horozlar cinsi olgunlu¤un geliflimi için yap›lan uyar›mlara
(›fl›k, canl› a¤›rl›k art›fl›) tavuklardan daha k›sa sürede cevap
verirler.
E¤er canl› a¤›rl›k art›fl› ve sürü üniformitesi hedef
a¤›rl›k profilini takip etmiyorsa, 105. Gün ile ilk
›fl›k uyar›m› aras›ndaki cinsel geliflim üniformitesi
büyük ölçüde zarar görecektir.
Bu dönemde sürülerin canl› a¤›rl›¤›n›n afl›r›
yüksek olmas› hem cinsel, hem de canl› a¤›rl›k
bak›m›ndan sa¤lanmaya çal›fl›lan üniformiteye
zarar vererek afla¤›da belirtilen husulara sebep
olmaktad›r:
• Yumurtaya erken bafllanmas›,
• Yumurta a¤›rl›¤›nda ve çift sar›l›
yumurtada art›fl,
• Düflük kuluçkal›k yumurta oran›,
• Yumurtlama döneminde yüksek yem
ihtiyac›,
• Toplam yumurta ve pik veriminde
azalma,
• Yumurtlama dönemi boyunca döllülükte
düflüfl,
• Geri ç›kmas›na (Prolapsus) ba¤l› ölüm
oran›nda art›fl.
HOROZLARIN SEVK VE ‹DARES‹
105 GÜNLER (15 HAFTA) - IfiIK UYARIMI
Önemli Noktalar
E¤er 105. Günde difli ve erkeklerin canl›
a¤›rl›klar› hedeflenin üstünde veya alt›nda ise
ileriye dönük olarak yeni canl› a¤›rl›k profilini
çiziniz.
105. Günde (15. hafta) uygun bir geliflim elde
etmek için diflilerin yem miktar›n› % 10-15
art›r›n›z.
Difli ve erkeklerin birbirleri ile ve s›n›fland›r›lm›fl
gruplar aras›nda canl› a¤›rl›k ve cinsel olgunluk
aç›s›ndan üniform olmalar›n› sa¤lay›n›z.
Cinsel geliflim döneminde haftal›k canl› a¤›rl›k
art›fllar› ile sürülerin hedef a¤›rl›k profilini takip
etmelerini sa¤lay›n›z.
133. Günden sonra (19. hafta) canl› a¤›rl›¤›n›n
hedeflenen a¤›rl›ktan sapmas›n› engelleyiniz.
105. Günde büyütme yeminden yumurta öncesi
yemine geçiniz.
Tavsiye edilen ayd›nlatma program›n› takip ediniz.
Amaç
Üretim dönemi boyunca istenilen verimin sa¤lanabilmesi
için gerekli vücut kompozisyonunu elde edilecek flekilde
horozlar›n sevk ve idare edilmesi ile horoz populasyonu
içerisindeki cinsi olgunluk farkl›l›klar›n›n en aza
indirilmesidir.
Prensipler
Bu dönemde tavuklara gösterilen ilgi ve dikkat ayn› flekilde
horozlara da gösterilmelidir. Diflilerde oldu¤u gibi horozlarda
da hedef a¤›rl›k profili takip edilmeli, üniform bir flekilde
25
SEVK VE ‹DARE UYGULAMALARI
TABLO 12: YAfiA GÖRE HOROZ-TAVUK ORANLARI
YAfi
126-161. günler (18-23. hafta) aras›nda difli ve erkekler bir
araya getirildi¤inden, ilave sevk ve idare teknikleri gereklidir.
Difli ve erkeklerin üretim dönemleri boyunca ideal üretkenlik
koflullar› alt›nda bak›lmalar›n› sa¤lamak amac›yla, horoz
kat›m uygulamalar›na, horoz oran›na ve kümes içerisindeki
ekipmanlara dikkat edilmelidir.
HOROZ KATIMI
Erkek ve difliler 126-161. günlerde (18-23. haftalarda)
çiftleflmeye haz›r hale gelmektedir. Dikkat edilmesi gereken
en önemli nokta, erkek ve diflilerin cinsi olgunlu¤a ulaflm›fl
olmas›d›r. E¤er kat›lmas› planlanan horoz populasyonu
içinde henüz cinsi olgunlu¤a eriflmemifl olanlar var ise;
önce cinsi olgunlu¤a ulaflm›fl horozlar sürüye kat›lmal›,
di¤erleri cinsi olgunlu¤a ulaflana kadar bekletilmelidir.
Böyle bir durumda 22. haftada cinsi olgunlu¤a ulaflm›fl
% 5 oran›nda horoz, 23. haftada buna ilave olarak % 2 ve
geri kalan› da 24. haftada sürüye kat›labilir.
Cinsi olgunlu¤a ulaflmam›fl horozlar› sürüye
katmay›n›z
Horoz kat›m› 154-168. günlerde yap›ld›¤›nda (22-24
haftalarda) canl› a¤›rl›k kontrolünün baflar›s› artacakt›r.
Daha erken horoz kat›ld›¤›nda, horozlar›n büyük bir k›sm›
tavuk yemliklerinden de yem tüketeceklerinden tavuk ve
horozlar için gerekli yem miktar›n›n do¤ru olarak
belirlenmesi zorlaflacakt›r.
GÜN
HOROZ SAYISI /
HAFTA
100 D‹fi‹*
133
19
10-9.5
140-154
20-22
9.0-8.5
210
30
8.5-8.0
245
35
8.0-7.5
280
40
7.5-7.0
315-350
45-50
7.0-6.5
420
60
6.5-6.0
*Aç›k kümeslerde horoz oran›n›n % 1 artt›r›lmas› yararl›
olacakt›r.
Tablo 12'deki horoz-tavuk oranlar› sadece bir rehber
niteli¤inde olup öncelikle sürü performans› ve iflletme
koflullar› göz önüne al›nmal›d›r.
HOROZLARDA CANLI A⁄IRLIK TARTIMI
Horoz kat›m› sonras› kümesin tamam›na yay›lan horozlardan
belirli oranda yakalay›p her hafta tartmak sorun yaratmakta
ve canl› a¤›rl›k art›fl›nda farkl›l›klara neden olabilmektedir.
Bu sebeple horoz kat›m› öncesi, standart canl› a¤›rl›¤›n
±% 5'ine denk gelecek flekilde seçilmifl olan horozlar›n
%20-30'u iflaretlenir. Üretim döneminde tart›m, iflaretlenmifl
olan bu horozlarda yap›l›r. ‹flaretleme di¤er horozlar›n
tepkisini çekmeyecek ve çiftleflmeye olan ilgilerini
da¤›tmayacak spreyler, ayak bantlar› veya boyalarla
yap›lmal›d›r. Haftal›k canl› a¤›rl›k art›fllar› hedef de¤erler
ile karfl›laflt›r›larak bir önceki haftaya ait canl› a¤›rl›k de¤eri
olarak kay›t edilir. Daha sonrada gerekli yem miktar›
belirlenir.
HOROZ - TAVUK ORANI
Horoz kat›m› s›ras›nda seçilecek horozlar›n canl› a¤›rl›klar›
üniform olmal›, fiziksel kusurlar› bulunmamal›, ayak ve
bacaklar› sa¤lam ve düzgün olmal›, iyi bir tüylenme, iyi
ve sert bir kas yap›s›na sahip olmal›d›r. Bunun yan›nda
seçilen horozlar›n kendi içlerinde de üniform bir flekilde
cinsi olgunlu¤a ulaflmas› için, sekonder karakterlerin durumu
da (Yüz ve ibik renkleri, sakal ve ibik geliflimi) göz önüne
al›nmal›d›r.
Sürekli ve iyi bir döllülük için, her sürüde optimum say›da
cinsel aktivitesi iyi horoz bulundurulmal›d›r. Tablo 12'de
standart bir üretim dönemi için yafla göre uygulanacak
horoz/tavuk oranlar› özetlenmifltir. Tablodaki haftalar göz
önüne al›narak sürüden ay›klanacak horoz miktar›
belirlenmeli ve her hafta horoz/tavuk oran› yeniden
hesaplanmal›d›r. Aktif olmayan horozlar›n kümesten
ay›klanmas› son derece önemlidir. Horoz kondüsyonlar›n›n
takibi konusunda seksüel olarak aktif olmayan horozlar›n
tespiti ile ilgili bilgiye “Horozlarda Kondisyonun ‹zlenmesi”
isimli konu bafll›¤›nda yer verilmifltir.
26
Kümeste otomatik tart›m sistemi kullan›l›yorsa, ölçülen
horoz canl› a¤›rl›klar›n›n kayd› örnek büyüklü¤ünün az
olmas› nedeniyle kesin olmayacakt›r.
HOROZ-TAVUK AYRI YEMLEME ‹Ç‹N
KULLANILAN EK‹PMANLAR
Horoz kat›m› sonras›nda erkek ve difliler için farkl› yemlik
sistemleri kullan›l›r. Bu uygulama, her iki cinsiyet için de
etkili bir canl› a¤›rl›k kontrolü sa¤lar. ‹ki cins aras›ndaki
ayr› yemleme tekni¤i, horoz ve tavuklar›n farkl› kafa
ölçülerine sahip olmas›ndan yararlan›larak uygulan›r. Bu
uygulama daha dikkatli bir bak›m ve istenilen özelliklerdeki
ekipmanlar›n kullan›m› ile daha etkin bir biçimde
sa¤lanabilir.
Tavuklar için yemlik sistemleri
Horozlar için yemlik sistemleri
Kanal yemlik sistemleri tüm dünyada en yayg›n kullan›lan
yemlik sistemidir. Bu sistemin en önemli özelli¤i horozlar›n
kafa geniflliklerinden daha dar ›zgara geniflli¤ine sahip
olmalar›ndan dolay›, horozlar›n yem yemelerini
engellemesidir (fiekil 12). Minimum Izgara aral›¤› 45 mm'dir.
Burada amaç difliler yem tüketirken horozlar›n yem
yemelerini önlemektir. Buna ilave olarak ›zgara tellerinin
üst k›sm›na ›zgara yüksekli¤ini s›n›rland›rmak amac›yla
yatay olarak konulan metal veya plastik bir boru vas›tas›yla
horozlar›n yem çalmalar› daha iyi kontrol edilerek e¤er
gerekiyorsa ›zgara geniflli¤i 2-3 mm artt›r›labilir.
Horoz-tavuk ayr› yemlemede baflar›, horoz yemlik sisteminin
uygun olarak düzenlenmesi ve yemin üniform bir flekilde
da¤›t›lmas›na ba¤l›d›r. Horoz yemli¤i olarak 3 farkl› yemlik
sistemi kullan›lmaktad›r:
‹bi¤i kesilmeyen horozlarda ›zgara ve yükseklik s›n›rland›r›c›
borunun birlikte kullan›m› ile horozlar›n tamam›n›n 21.
Haftadan sonra tavuk yemliklerinden yem çalmas› tam
olarak engellenebilmektedir.
Baz› yemlik sistemlerinde ›zgara aral›¤›, 45 mm'nin alt›nda
olup, asl›nda bu de¤er oldukca tehlikelidir. Bu kadar dar
bir mesafe tavuklar›n yem yemelerini engelleyebilecek ve
üretimde aksamalara neden olacakt›r.
fiEK‹L 12: HOROZ-TAVUK AYRI YEMLEME S‹STEMLER‹
50-55mm
Yatay çubuklar yemli¤i sa¤lamlaflt›rmaya ve
horozlar›n engellenmesine yard›mc› olmaktad›r
45mm
Izgara
IZGARA
Kanal
Dam›zl›klar için pan/tabak yemlikler iyi bir yem da¤›t›m›
için kanal yemliklere alternatif olabilirler. Tabak yemliklerin
kullan›ld›¤› kümeslerde yemleme esnas›nda hayvanlar›n
herhangi bir engel olmadan yem tüketebildiklerinden emin
olunmal›d›r. Tabak yemlikler birbirlerine çok yak›n olmamal›
ve hayvanlar›n yem tüketimine engel teflkil etmemelidir.
Hayvanlar için minimum 15 cm yemlik alan› olacak flekilde
yemlikler düzenlenmelidir.
Kanal yemlik sistemleri, içlerine ters olarak yerlefltirilen
plastik ayaklar (Gutter) ve yatay olarak boydan boya
yerlefltirilen silindir bir çubuk vas›tas›yla erkek difli yemleme
sistemine uygun hale getirilebilir.
Diflilerin kolayl›kla yem yiyip yiyemedi¤i s›k aral›klarla
kontrol edilmelidir. Difli yemliklerindeki ›zgaralar›n düzensiz
ve yanl›fl yerlefltirilmesinden dolay› hayvanlara zarar verip
vermedikleri düzenli yap›lan günlük kontroller ile takip
edilmelidir.
1. Otomatik Spiral Yemlik
2. Ask›l› Yemlik
3. Kanal Yemlik
Hangi sistem kullan›l›rsa kullan›ls›n, yemleme sonras›nda
yemlikler havaya kald›r›lmal› ve yemle doldurulduktan
sonra bir sonraki yemlemede tekrar afla¤› indirilmelidir.
Ayr›ca horoz bafl›na en az 18 cm yemlik alan› sa¤lanmal›
ve yem da¤›l›m› da üniform olarak yap›lmal›d›r. ‹bik kesimi
yap›lmam›fl horozlarda düzenli kontrollerle ibiklerinin
horoz yemliklerinden yem yemelerine engel teflkil
etmedi¤inden emin olunmal›d›r. Yemin elle dolduruldu¤u
ask›l› yemliklerin kullan›ld›¤› iflletmelerde yemliklerin
tümüne ayn› miktarda yemin verilmesine ve yemliklerin
sa¤a sola e¤ilmemesine özen gösterilmelidir. Horozlara
diflilerden sonra yem verilmesi son derece faydal› bir
uygulamad›r.
Bütün horoz yemlik sistemlerinde yemlik yüksekli¤i,
tavuklar›n yem yemelerini engelleyecek flekilde
ayarlanmal›d›r. Bu ayarlamalar yap›l›rken altl›k yüksekli¤i
de dikkate al›nmal›d›r. Horoz yemlik yüksekli¤i, horozun
büyüklü¤ü ve yemlik sistemine ba¤l› olarak de¤iflmektedir.
Normalde horoz yemli¤i altl›ktan 50-60 cm yüksekte
olmal›d›r. Horoz yemlik yüksekli¤inin ayarlanmas›nda en
uygun dönem horozlar›n yem yeme zaman› ve hemen
sonras›d›r. Yemlik yüzeyinin normalden daha fazla olmas›,
sald›rgan horozlar›n daha fazla yem tüketmelerine ve horoz
yemliklerinden tavuklar›n da yem yemelerine neden
olabilece¤inden dolay› yemlik alan› bak›m›ndan optimum
de¤erler sa¤lanmal›d›r. Horoz yemliklerinin say›s› hayvan
bafl›na 18 cm yemlik alan› sabit kalacak flekilde her hafta
yeniden ayarlanmal›d›r. Yemlemenin do¤ru bir flekilde
yap›l›p yap›lmad›¤› düzenli olarak kontrol edilmelidir.
Önemli Noktalar
126-161. Günler (18-23. Haftalar) aras›nda horoz
kat›m ifllemini yap›n›z.
Horoz oran›n› tavsiye edilen de¤erlerde tutunuz.
Horoz kat›m›ndan hemen önce erkeklerin
% 20-30'unu iflaretleyip sonraki dönemde
yap›lacak olan örnek tart›ma yard›mc› olmas›n›
sa¤lay›n›z.
Horozlar›n ve diflilerin yemleme esnas›ndaki
davran›fllar›n› gözleyerek, ayr› yemlendiklerinden,
yemliklerin do¤ru yükseklikte oldu¤undan ve
yemlik alan›n›n yeterli oldu¤undan emin olunuz.
Kötü idare edilen yemleme ekipman› ve yem
da¤›l›m›ndaki eflitsizlik, yumurta üretiminin ve
döllülü¤ün düflmesine yol açabilecek en önemli
etkendir.
27
D‹fi‹ SÜRÜSÜNÜN SEVK VE ‹DARES‹
P‹K ÖNCES‹ DÖNEM- IfiIK UYARIMI
(210 GÜN-30 HAFTA)
Bu aflamada yem, su veya hastal›klarla ilgili
sorunlarla karfl›lafl›lmas›, üretimin bafllang›c›na
ve buna ba¤l› olarak sürü performans›nda büyük
düflmelere sebebiyet verecektir.
Bu dönemi farkl› bak›m yönetim unsurlar› içeren iki farkl›
periyotta düflünmek gerekir.
Önemli Noktalar
• ‹lk ›fl›k art›fl›ndan % 5 verime kadar olan dönem
• % 5 üretimden pik verimine kadar olan dönem
Tabloda önerilen ayd›nlatma program›n›
uygulay›n›z.
D‹fi‹ SÜRÜSÜN SEVK VE ‹DARES‹
‹LK IfiIK UYARIMI-% 5 YUMURTA ÜRET‹M‹
Planlanan haftal›k canl› a¤›rl›¤a ulafl›n›z.
‹yi kalitede ve temiz su sa¤lay›n›z.
Sürünün üniformitesi, canl› a¤›rl›¤› ve yemleme
süresini takip edip gerekti¤inde derhal müdahale
ediniz.
Yumurta öncesi yeminden yumurta yemine,
k›lavuz yumurtadan hemen önce geçiniz.
Amaç
Tavuklar›n yem ve ›fl›k uyar›mlar› vas›tas›yla yumurtlamas›n›
sa¤lamak ve teflvik etmektir.
Prensipler
Tavuklar % 5 yumurta verimine ulaflt›klar› döneme kadar
hedef canl› a¤›rl›k profilinde büyütülmeli ve tavsiye edilen
ayd›nlatma program› uygulanmal›d›r (Bkz. Ayd›nlatma).
Do¤ru canl› a¤›rl›k art›fl›, vücut geliflimi ve istenilen zamanda
yumurtaya bafllan›lmas› için düzenli olarak yem art›fllar›
(en az haftal›k) yap›lmal›d›r.
GÜNLÜK % 5 VER‹MDEN,
P‹K VER‹M‹NE KADAR
D‹fi‹ SÜRÜLER‹N SEVK VE ‹DARES‹
Amaç
Bu dönemde hayvanlar› istenilen zamanda yumurtaya
bafllatmak için ayd›nlatma programlar› zaman›nda
uygulanmal›d›r. Su, sürekli hayvan›n önünde bulundurulmal›
ve ilk yumurtadan hemen önce yumurta öncesi yeminden
yumurta yemine geçilmelidir.
Erken dönem yumurta büyüklü¤ü, yumurta kalitesi, pik
verimi ve verim süreklili¤ini takip ederek tavuklar›n üreme
performanslar›n› desteklemektir.
Prensipler
Uygulamalar
Tavuklar›n çat› kemikleri aras›ndaki mesafe, cinsel
geliflimlerinin bir ölçüsüdür. Normal koflullar alt›nda çat›
kemi¤i geniflli¤i ile hayvanlardaki cinsel geliflim aras›ndaki
iliflki Tablo 13'de verilmifltir.
TABLO 13: YAfiA GÖRE ÇATI KEM‹⁄‹ MESAFES‹
YAfi
MESAFE
84-91 gün
Kapal›
119 gün
Bir parmak
‹lk yumurtadan 21 gün önce
11/2
‹lk yumurtadan 10 gün önce
2-21/2
Yumurtlama dönemi
3 parmak
parmak
parmak
Sürü gelifliminin izlenmesi bak›m›ndan sürekli ve düzenli
olarak çat› kemi¤i mesafesi kontrol edilmelidir.
E¤er beklenen canl› a¤›rl›k art›fl› sa¤lanam›yor, sürüde
varyasyon art›yor veya yem uzun sürede tüketiliyor ise
sorunun nedenleri en k›sa sürede araflt›r›lmal› ve
belirlenmelidir.
28
Üretim döneminde en üst seviyede yumurta verimi ve
kuluçka rand›man› elde edilmesinde, pik verim öncesi
dönemde uygun canl› a¤›rl›¤›n sa¤lanmas› önemli bir
gösterge olmaktad›r. Hayvanlara yumurta verimi için
gerekti¤inden fazla miktarda yem verilmesi, yumurtal›¤›n
normalin üstünde bir geliflim göstermesine ve canl› a¤›rl›kta
afl›r› bir art›fla neden olacakt›r. Bunun sonucunda da
yumurtalarda kabuk kalitesi ve buna ba¤l› olarak kuluçka
rand›man› düflecektir. Ayr›ca, prolapsusdan kaynaklanan
ölümler ve çift sar›l› yumurta oran›n›n fazla olmas› da bu
dönemde afl›r› yemlemenin bir göstergesidir.
Hayvanlar büyümelerini ve yumurta verimlerini
sürdürebilmek için ihtiyaçlar› olan yem miktar› ile
yemlenmelidir. ‹deal koflullarda yumurta verimi, canl› a¤›rl›k
ve kondüsyonun günlük olarak belirlenip, yem miktar›
günlük olarak ölçülmesi ve buna göre yem miktar›n›n
ayarlanmas› mümkündür. Pratik olarak ise yumurta verimi
de¤iflim ve di¤er faktörlere ba¤l› olarak yem miktar›ndaki
de¤ifliminin s›kl›¤› ve say›s› ayarlanabilir.
Sürüye verilecek yem miktar›n›n belirlenmesinde baz›
gözlem ve verilerden yararlan›lmal›d›r. Bunlar,
• Vücut a¤›rl›¤›
• Vücut yap›s›
• Yem miktar›
• Yemin tüketim süresi
• Yumurta verimi
• Yumurta a¤›rl›¤›
Uygulamalar
Yem artt›r›m›n›n belirlenmesinde 140. günde (20. hafta)
sürünün ortalama üniformitesi ve etlenmesi önemli rol
oynamaktad›r. Bu özellikler üretim öncesi ilk yem art›fl›n›n
miktar›n› belirlemektedir. Sürünün varyasyon katsay›s› (<10)
% 10'dan küçük ise ilk yem art›fl›, sürü % 5 verime
ulaflt›¤›nda yap›lmal›d›r. C.V. %10'dan büyük ise yem art›fl›
verim % 10 olana kadar ertelenmelidir.
Pik döneminde maksimum metabolik enerji (ME) ihtiyac›
beslenme bölümünde aç›kland›¤› üzere baflar›l› bir üretim
için 454-481 Kcal/gün (1898-2013 kJ/gün) olarak tespit
edilmifltir.
Yumurta öncesi ile pik verim dönemi aras›ndaki yem miktar›,
vücut a¤›rl›¤›, büyüme, verim, yumurta a¤›rl›¤› ve kümes
s›cakl›¤›na ba¤l› olarak her sürü için ayr› olarak
belirlenmeli/ayarlanmal›d›r.
Canl› a¤›rl›k art›fl›, günlük yumurta verimi ve yumurta
a¤›rl›¤›n›n izlenmesi hayati önem tafl›r. Üniform bir sürüde
hayvanlar h›zl› bir flekilde üretime girerler. Buna ba¤l› olarak
ayarlanan yem miktarlar› verimi desteklemelidir.
Yemin birden artt›r›lmas› yerine az fakat s›k yem art›fllar›,
afl›r› a¤›rl›k art›fl›n›n engellemesi bak›m›ndan tercih
edilmelidir.
Üretime giren sürüde belirlenmesi gereken önemli verim
parametreleri ve bu paremetrelerin ölçüm s›kl›klar›na iliflkin
veriler Tablo 14'de verilmifltir.
Yem art›fl›n›n belirlenmesinde canl› a¤›rl›k ile yumurta
a¤›rl›¤› aras›ndaki iliflki en önemli verileri oluflturmaktad›r.
Örne¤in; yumurta a¤›rl›¤› ve/veya canl› a¤›rl›k de¤erleri
hedef de¤erlerden önemli seviyede sapma göstermifl ise
yem art›fl› geciktirilebilir veya h›zland›r›labilir.
Yem art›r›l›rken teorik olan maksimum yem miktar› yüksek
verimli sürülerde 454-481 kcal (1898-2013 kj) olabilir.
Mevcut durum standart duruma göre de¤erlendirilerek
5-10g yem ilave edililebilir.
Yem miktar›, kümes s›cakl›¤›na ba¤l› olarak da
de¤iflebilmektedir. 20°C kümes s›cakl›¤› için günlük enerji
al›m miktarlar› tablo 15 de gösterilmektedir. Bu s›cakl›¤›n
d›fl›na ç›k›ld›¤›nda al›nan enerji miktar› afla¤›daki flekilde
ayarlanabilir.
• Kümes s›cakl›¤› 20°C' den 15°C' ye düflerse günlük
al›nan enerji/yem miktar› 11g/gün (30kcal/gün)
artt›r›lmal›,
• Kümes s›cakl›¤› 20°C' den 25°C' ye ç›karsa günlük
al›nan enerji/yem miktar› 9 g/gün (25 kcal/gün)
azalt›lmal›d›r,
•25°C'›n üzerindeki s›cakl›k de¤iflimlerinin etkisi aç›k
olmay›p bu tür durumlarda s›cakl›k stresinin önüne
geçilebilmesi amac›yla yem kompozisyonu, yem miktar›
ve çevresel faktörler hep beraber de¤erlendirilmelidir.
Yukar›da anlat›lan durumlar her sürü için, sürü kondüsyonu,
performans ve çevre flartlar›na ba¤l› olarak de¤iflebilir.
Günlük yem miktar›n›n belirlenmesinde en uygun program,
her iflletme için yukar›da belirtilen prensiplerin kendi
ekipman ve olanaklar›na göre ayarlanmas› ile olacakt›r.
Yem program›nda sürünün geçmifli, kümes tipi, yem
kompozisyonu ve çal›flanlar›n bilgi ve beceri durumu göz
önüne al›nmal›d›r. Tablo 15'de örnek bir yemleme program›
verilmifltir.
TABLO 14: ÖNEML‹ VER‹M PARAMETRELER‹N‹N
ÖLÇÜM SIKLI⁄I
PARAMETRE
ÖLÇÜM SIKLI⁄I
Canl› A¤›rl›k
Haftada En Az Bir Kere
Canl› A¤›rl›k Art›fl Oran›
Haftada En Az Bir Kere
Üniformite
Haftada En Az Bir Kere
Yumurta Verimi
Hergün
Yumurta Verim Art›fl›
Hergün
Yumurta A¤›rl›¤›
Hergün
Yumurta A¤›rl›¤›ndaki De¤iflim Hergün
Yem Tüketim Süresi
Hergün
Hayvan›n Durumu
Haftada En Az Bir Kere
Kümes S›cakl›¤› (Min.-Max.)
Hergün
29
TABLO 15: ÖRNEK YEMLEME PROGRAMI
Yumurta a¤›rl›¤› ve canl› a¤›rl›ktaki afl›r› veya
yetersiz art›fl, yanl›fl beslenmeyi iflaret etmektedir.
Düzeltilememesi durumunda düflük pik verimine
yol açar.
Örnek sürüye iliflkin bilgiler: S›cakl›¤›n 17-20°C
oldu¤u kapal› bir kümeste hayvanlar hedef canl›
a¤›rl›kta ve üniformite de büyütülmektedir. Üretim
öncesi hayvan bafl›na 125 g yem tüketilmekte olup
bu eflittir 344 kcal/ME/gün (2750 kcal/kg). Kümes
Önemli Noktalar
Diflileri programlanan canl› a¤›rl›k profiline göre
yetifltiriniz.
Günlük yumurta üretiminin % 5'e ulaflmas›ndan
itibaren, önceden planlanm›fl yem ve ›fl›k art›fllar›n›
uygulay›n›z.
% CV, üretim öncesi yem miktar›, enerji düzeyi
ve ortam s›cakl›¤›na ba¤l› olarak verilecek en
fazla yemi belirleyiniz.
Az ama düzenli yem art›fl› uygulay›n›z.
Ortalama canl› a¤›rl›¤›, genel üniformite ve günlük
canl› a¤›rl›k art›fl›n› en az haftada bir kere takip
ediniz.
Tavuklar›n günlük yumurta üretimleri % 10'a
ulaflt›ktan sonra yumurtalar›n a¤›rl›klar›n› tart›n›z
ve kaydediniz.
Yumurta a¤›rl›¤›nda, üretimde ve canl› a¤›rl›kta
yüksek veya düflük yem art›fl›ndan kaynaklanan
sorunlara derhal müdahale ediniz.
Yemleme süresindeki de¤iflikliklere göre hareket
ediniz.
çal›flanlar› yem art›fllar›n› haftal›k olarak
ayarlayabilmektedir.
Yumurta
Yem Art›fl› (g)
Verimi
Yem Miktar› %
Günlük
(g/gün/tavuk)
Enerji
Tavuk/gün
Al›m›
(kcal/gün/tavuk)
Üretimden
Canl› A¤›rl›¤a
Önce
Göre Yemleme
125*
344
5
+5
130
357
10
+5
135
371
15
+2.5
137.5
378
20
+2.5
140
385
25
+2.5
142.5
392
30
+2.5
145
399
35
+2.5
147.5
406
40
+2.5
150
413
45
+2.5
152.5
419
50
+2 - +4
155-157
426-432
55
+3 - +4
158-161
435-443
60
+2 - +4
160-165
440-454
65
+3 -+5
163-170
448-468
70
+2 - +5
165-175
454-481
* Sürü % 5 verim öncesi tavuk bafl›na 115-135 g yem
tüketebilir. Yemleme program› buna göre ayarlanmal›d›r.
•Sürüde CV % 10'nun alt›ndaysa, ilk yem art›fl› %35 yumurta veriminde; %10'nun üzerindeyse % 10
yumurta veriminde yap›lmal›d›r.
•Yem miktarlar›; yumurta verimi, yumurta a¤›rl›¤›,
canl› a¤›rl›k, üniformite ve yem tüketme süresine ba¤l›
olarak belirlenmelidir.
•Üniform sürüler pike daha kolay ulaflaca¤›ndan yem
miktarlar› buna göre düzenlenmelidir.
•Performans de¤erlerinin üzerinde pik yapan sürülere
% 70 lik verim sonras›nda ekstra bir yem art›fl›
gerekebilir.
•2750 kcal/kg ME' den farkl› enerji seviyesinde bir
yem kullan›l›yorsa, günlük yem miktarlar› enerji düzeyi
gözönüne al›narak yap›lmal›d›r.
30
YUMURTA A⁄IRLI⁄I VE YEM KONTRLÜ
Amaç
‹stenilen yumurta veriminin elde edilebilmesi için yeterli
besin maddeleri al›m›n›n, yumurta a¤›rl›¤› ölçülerek kontrol
edilmesi.
Prensipler
Günlük yumurta a¤›rl›¤›n›ndaki de¤iflimler yeterli besin
maddesi al›m›n›n belirlenmesinde önemli bir gösterge
olmaktad›r. Günlük yem miktar›, beklenen yumurta a¤›rl›¤›
profilinden sapmaya göre ayarlanmal›d›r.
Uygulamalar
Kümeste her gün ikinci toplama s›ras›nda al›nan 120-150
adet yumurta tart›larak günlük ortalama yumurta a¤›rl›¤›
hesaplanmal›d›r. Çift sar›l›, küçük veya anormal yap›l›
yumurtalar önceden ay›klanmal›d›r. Belirlenen ortalama
yumurta a¤›rl›klar› günlük olarak grafi¤e ifllenerek standart
e¤ri ile karfl›laflt›r›lmal›d›r.
Sürü, do¤ru miktarda yem ile besleniyor ise yumurta a¤›rl›¤›
standart yumurta a¤›rl›k profili ile paralel bir art›fl gösterir.
Yumurta a¤›rl›¤› e¤risi canl› a¤›rl›k ve cinsi olgunlu¤a ba¤l›
olarak standartta, alt›nda veya üstünde olabilir.
Önemli Noktalar
Hedeflenen yumurta a¤›rl›k profilinden sapmalar›
baz alarak yem miktar›nda ayarlamalar yap›n›z.
Günlük verilen yem miktar› olmas› gereken de¤erin alt›nda
ise yumurta a¤›rl›¤› beklentilerin aksine 4-5 gün boyunca
art›fl göstermeyecektir. Bu durumu düzeltmek için yeni bir
yem art›fl plan› haz›rlanmal›d›r. E¤er tahmini pik yem
miktar›na ulafl›lm›fl ise, yem miktar› hayvan bafl›na 5 gr.
art›r›lmal›d›r (Bkz. fiekil 13).
Günlük % 10 yumurta üretimine ulafl›ld›¤›na
yumurtalar› günlük olarak tart›p kaydediniz.
Her gün yumurtalar›n ortalama a¤›rl›klar›n›
belirleyip grafik üzerine iflleyiniz.
Günlük yumurta a¤›rl›¤›ndaki azalmay› yem
miktar›n› artt›rarak ayarlay›n›z.
fiEK‹L 13: GÜNLÜK YUMURTA A⁄IRLI⁄I
Yumurta A¤›rl›¤› (g)
HOROZ SÜRÜSÜNÜN SEVK VE ‹DARES‹
P‹K ÖNCES‹ DÖNEM- IfiIK UYARIMI
(210 GÜN-30 HAFTA)
Projeksiyon
Amaç
Erken bir döllülük elde etmek için erkeklerin sürü içerisindeki
oran› ve canl› a¤›rl›¤›nda istenen seviyeye ulafl›lmas›d›r.
Ortalama A¤›rl›k
Noktalar›
Prensipler
Horoz canl› a¤›rl›klar› takip edilerek yap›lan yem
ayarlamalar›yla yafla göre hedef canl› a¤›rl›k de¤erleri elde
edilmelidir.
Yafl (gün)
Yumurta A¤›rl›¤› (g)
Orjinal
Projeksiyon
Yeni
Projeksiyon
Yem Art›fl›n›n
De¤erlendirilmesi
Bu dönemde horozlar›n, bafl genifllikleri artana kadar tavuk
yemliklerinden yem çalabileceklerinden dolay›, horoz canl›
a¤›rl›k kontrolünün sa¤lanmas› oldukça zor olmaktad›r.
Sürüde tavuklar›n durum ve davran›fllar› incelenerek horoz
say›s›n›n azalt›lmas›, baflar›l› bir çiftleflme için gerekli
olmaktad›r.
Uygulamalar
Yafl (gün)
Standart Ortalama
Günlük Yumurta A¤›rl›¤›
Güncel Günlük
Yumurta A¤›rl›¤›
Günlük yumurta a¤›rl›¤›, tart›lan örnek grublar›n farkl›l›¤›
ve çevresel faktörlerden dolay› dalgalanma gösterecektir.
Bu dalgalanmalar› minimumuma indirmak için birbirini
takip eden 2 günün ortas›ndaki de¤erlerin al›nmas› yeterli
olacakt›r. (Bkz flekil 13).
Yumurta a¤›rl›klar›ndaki düflme e¤iliminin 4-5 gün içerisinde
fark›na var›lmaz ise pik verimde düflmeler görülebilir.
Yumurta a¤›rl›¤›ndaki bu düflüklük, özellikle yüksek verimli
sürülerde %50-70 yumurta veriminde görülebilir.
% 75'in üzerindeki günlük yumurta üretiminde,
canl› a¤›rl›k art›fl›na sebep olaca¤›ndan dolay›
yumurta a¤›rl›¤›ndaki düflüfle müdahale edilmez.
Horozlar›n yemlenmesi: Sürüye horoz kat›m› sonras› ayr›
yemleme sisteminin ve tekni¤inin do¤ru bir flekilde
uygulanmas› durumunda, horoz ve tavuklar›n performanslar›,
üretim dönemi boyunca optimum seviyede olacakt›r. Ayn›
zamanda ibi¤i kesilmemifl horozlar›n difli yemliklerinden
yem çalmalar› da daha zor olacakt›r.
Gerekli büyümeyi sa¤lamak için haftal›k canl› a¤›rl›k art›fllar›
kontrol edilerek horozlara verilecek günlük yem miktar›
belirlenmelidir.
Horozlar›n difli yemli¤inden tükettikleri yem miktar›na ba¤l›
olarak, günlük yem miktarlar› de¤ifliklik göstermektedir
(100-160g/yem/horoz/gün). Horozlar için yemlik alan›
18 cm olmal› ve yemlikler kümes boyunca üniform bir
flekilde yerlefltirilmelidir.
Sürüde horoz/tavuk oran› düfltükçe (horoz ay›kland›kça)
yemlik oran› da ayn› oranda azalt›lmal›d›r.
31
Yemliklerin uygun olmamas› difli ve erkeklerin
yem tüketimlerinde düzensizliklere yol açacakt›r.
Bu problemlere afla¤›da belirtilen hususlar sebep
olabilir:
• ‹bik kesimi
•Yem ›zgaralar›n›n geniflli¤i ve yüksekli¤i
•Yem ›zgaralar›n›n kurulmas›ndaki hatalar
•Yemlik köflelerinin ve ilave yem
haznelerinin tam kapal› olmamas›
•Yemlik yüksekli¤i
Yemlik sistemine devaml› özen gösterilmeli ve haftada en
az iki defa kontrol edilmelidir. Horozlar›n difli yemliklerinden
yem çalamamaya bafllad›klar› dönemde sürünün durumu
yak›ndan takip edilmelidir. Bu durum genel olarak ibi¤i
kesilmifl sürülerde 27-32. haftalar (189-234 gün), ibi¤i
kesilmemifl sürülerde 24-26. haftalar (154-168 gün) aras›nda
meydana gelir. Bu süreç içerisinde büyümenin devam
ettirilebilmesi için ekstra yem art›fllar› gerekebilir. Bu art›fl›n
miktar› sürüden sürüye de¤iflmekle birlikte ilk art›fl horoz
bafl›na 5-10g olabilir. Di¤er art›fllar sürü tart›mlar› ve takibine
göre ayarlan›r. Horoz ve tavuklarda pik dönem öncesi
kesinlikle yem miktar›nda azaltma yap›lmamal›d›r.
Bunun yan›nda horozlar, difli yemliklerinden yem
tüketemediklerinden, normal yemliklerinde yem az ise
canl› a¤›rl›k kayb›na u¤rayacak, bu da döllülü¤ü olumsuz
yönde etkileyecektir.
Horozlar›n 125 g'›n alt›ndaki yem miktar›yla istenilen canl›
a¤›rl›¤› sürdürmesi mümkün de¤ildir. Bu durum, horozlar
difli yemliklerinden yem çalamamaya bafllad›¤›nda horoz
yemliklerinde 125g dan daha az yem oldu¤unda da
geçerlidir. Horozlar›n difli yemliklerinden faydalanmad›¤›
zaman horoz yemlik yüksekli¤ine mutlaka dikkat edilmelidir.
Difli yemliklerinde ›zgara geniflli¤i, uzunlu¤u ve yüksekli¤i
ayarlanmal›d›r. Yemlik üzerinde özellikle köflelerde eksik
›zgara olup olmad›¤›, horozlarda ibik kesiminin yap›l›p
yap›lmad›¤› ve horoz yemliklerinin yüksekli¤i kontrol
edilmelidir. Yemliklerin uygun flekilde kullan›m›n›n
sa¤lanabilmesi için haftada en az 2 kere kümeste yem
tüketimi izlenmelidir.
Özellikle günlük %50 verimlerde horozlar›n difli
yemliklerinden yem çalmaya devam etmeleri pik verimini
azaltacakt›r.
Çiftlik müdürleri, difli canl› a¤›rl›klar›nda azalma, yumurta
a¤›rl›¤›nda düflme ve diflilerin vücut kompozisyonlar›nda
bozulma gibi durumlar› yak›ndan takip etmelidir.
Horozlar diflilerden daha geç yemlenerek, her ikisinin kendi
yemliklerinden yem yemeleri teflvik edilebilir.
Yem da¤›t›m› ve ekipman problemleri, yumurta
ve sperm üretimini önemli oranda azaltabilir.
Ancak bu durum, sürünün ayn› anda yemlenmesi
sa¤lanarak bir dereceye kadar önlenebilir.
Yemleme esnas›ndaki davran›fllar düzenli olarak
gözlemlenmelidir.
Afl›r› Çiftleflme: Afl›r› çiftleflme horoz say›s›n›n fazla olmas›
ile ortaya ç›kmaktad›r. Afl›r› çiftleflme döllü¤ün düflmesi,
düflük yumurta verimi ve kuluçka rand›man›na sebep olur.
‹lk dönemlerde diflinin boyun ve kuyruk k›sm›ndaki tüylerin
bir miktar eksilmesi ve afl›nmas› normal say›labillir. Ancak
bu oluflum h›zl› bir flekilde tüylerin dökülmesine dönüflüyor
ise afl›r› çiftleflmenin bafllad›¤› söylenebilir.
E¤er horoz/tavuk oran›nda azaltma yap›lmaz ise tavuklar›n
s›rt k›sm›nda tüy dökülmesi daha da h›zlanacak ve deride
yaralanmalar oluflaca¤›ndan çiftleflme iste¤i azalacak ve
takip eden günlerde verim düflecektir.
Afl›r› horoz oran›n›n di¤er bir göstergesi de horozlar aras›
kavgadan kaynaklanan, horoz tüylerinde meydana gelen
dökülmelerdir.
Horoz yo¤unlu¤unun afl›r› oldu¤u durumlarda, horozlar
aras›ndaki rekabetten dolay› günlük yap›lan afl›m say›s›
azalacakt›r. Fazla horozlar mümkün oldu¤unca erken
kümesten ay›klanmaz ise bu durum döllükte önemli
düflüfllere neden olacakt›r.
Özellikle 27. Haftadan (189 gün) itibaren haftada en az iki
kez afl›r› çiftleflme bak›m›ndan sürü izlenmelidir. Horoz/tavuk
oran› standart de¤erler içinde olsa da 28. haftada (196. gün)
afl›r› çiftleflme s›kça tespit edilebilmekte ve 30. haftada
(210. gün) aç›k bir flekilde görülebilmektedir.
Afl›r› çiftleflme tespit edildi¤inde, ilk horoz azaltma % 0.5
oran›nda yap›l›r. Takip eden haftalarda planlanan horoz
oranlar› ile üretime devam edilmelidir.
Horozlar›n sürü içerisinde azalt›lmas› sürekli yap›lmas›
gereken bir uygulamad›r. En do¤ru horoz oran›n› elde
edebilmek için sürü içindeki gerekli horoz miktar›n›n
hesaplanmas› tablo 12'ye göre yap›l›r.
Sürüde afl›r› çiftleflme oldu¤u durumda, mutlaka horoz
say›s› azalt›lmal›d›r. Sürüde fazla horoz olmas› afl›r›
çiftleflmeye neden olup, normal oranlarda yap›lmas› gereken
çiftleflmeyi engellemekte ve bu durum da döllülük ve
yumurta veriminin düflmesine neden olmaktad›r. Sürüde
horoz ay›klama ifllemi sürekli olarak yap›lmal›, gerek do¤al
ölümler gerekse ay›klama ile istenen oranlar sa¤lanmal›d›r.
Bunun için her hafta sürüden al›nan horoz say›s› tespit
edilip tavuk/horoz oran› hesaplanmal›d›r (Tablo 12).
Fazla çiftleflme olmas› veya afl›r› çiftleflmenin
tekrarlamas› durumunda horoz tavuk oran›
azalt›lmal›d›r.
32
• Fiziksel durum: Yüz, ibik, sakal rengi, ibik-sakal
durumu (yumuflak/sark›k/sert) fiziksel kondüsyonun
önemli bir göstergesidir. Kas yap›s›n›n sertli¤i, etlenme,
kemik yap›s›ndaki bozukluklar ile eklemlerin durumu
ve ayaklar yak›ndan takip edilmelidir. Altl›k
probleminden kaynaklanan ayak taban›ndaki yar›klar
enfeksiyon riskini artt›raca¤› gibi çiftleflme aktivitesini
de azaltacakt›r.
Optimum Çiftleflme Oran›: Sürü yaflland›kça döllülük için
gerekli horoz say›s› azalmaktad›r (Tablo 12). Sürüden horoz
ay›klanaca¤› zaman hedef çiftleflme oran› ile afl›r› çiftleflmeye
iliflkin gözlemler dikkate al›nmal›d›r. Vent rengine göre
horoz ay›klanmas› önemli seviyede etkili olmaktad›r
(Horozlarda Kondisyonun izlenmesi konusunda ayr›nt›l›
bilgi verilmifltir).
Horoz kondisyonu haftal›k olarak izlenmelidir. Vent rengi
aç›k/orta/koyu k›rm›z› olmak üzere 3 gruba ayr›lmal› ve
karfl›laflt›rma yap›lmal›d›r. Ay›klama ifllemi s›ras›nda önce
aç›k daha sonra orta k›rm›z› vent rengine sahip horozlar
belirlenerek sürüden ay›klanmal›d›r.
• Tüylenme: Tüylenme durumu, k›smi tüy dökümü,
boyun bölgesinde tüy dökümü ve vücuttaki
yaralanmalar en k›sa sürede tespit edilmelidir.
Horozlarda Kondisyonun ‹zlenmesi: Rutin horoz bak›m
idaresi ile ilgili gözlemlerde afla¤›daki faktörlerin incelenmesi
yararl› olacakt›r:
•Yem tüketim süresi: Horoz populasyonu içerisinde
hayvanlar›n davran›fllar› ve hayvanlar aras›ndaki
farkl›l›klar gözlemlenmeli ve kay›t edilmelidir. Kümes
içerisinde yem tüketim süresindeki herhangi bir
de¤iflim tespit edilmeli ve çözüm yollar› aranmal›d›r.
• Örnek canl› a¤›rl›k tart›mlar›: Ortalama vücut
a¤›rl›¤› ve üniformite ile haftal›k canl› a¤›rl›k art›fllar›
tespit edilerek, standart de¤erler ile karfl›laflt›r›lmas›
gerekmektedir.
• Yemleme: Horozlarda genelde 35. Haftadan
(245 gün) sonra yetersiz yemleme ile ilgili problemler
görülmektedir. Horozlar bu dönemde aniden ilgisiz
ve durgun bir hal al›rlar. Aktivitelerinde ve ötüfl
s›kl›klar›nda azalmalar olur. Bu belirtiler tespit
edilemez ise horozlardaki olumsuzluklar daha da
artacak ve sakal yumuflak bir hal alacak, kas yap›s›
sertli¤ini kaybedecektir. Bu durumu ise a¤›rl›k kayb›
ile yüz renginde aç›lmalar ve tüy dökümü takip
edecektir. Bunlara ilave olarak vent rengi k›rm›z›l›¤›n›
kaybedecek ve renk oluflumunda genifl bir aç›lma
olacakt›r.
E¤er horozlar bu seviyeye gelmifller ise tekrar eski
hallerine dönmeleri oldukça zor olacakt›r. Bu durum
mümkün oldu¤unca erken teflhis edilmeli ve
horozlar›n yemi artt›r›lmal›d›r (3-5 g/gün).
Yemleme zaman› izlenmeli, yemlik say›s› ve
mesafesinin yeterli oldu¤u kontrol edilmeli, yemin
yap›s›nda de¤iflikli¤in olup olmad›¤› incelenmelidir.
Canl› a¤›rl›k kontrolü daha dikkatli yap›lmal›, gerekiyor
ise tart›mlar tekrarlanmal›d›r.
• A¤›r Horozlar: Canl› a¤›rl›¤›n iyi kontrol edilemedi¤i
durumlarda afl›r› a¤›r horoz gruplar› oluflabilir. Bu da
çiftleflmenin tam olarak gerçekleflememesi ve diflilerin
zarar görmesiyle sonuçlanabilir. Böyle horozlar›n
varl›¤›nda, difliler genelde çiftleflmeden kaç›nma
e¤ilimi gösterecektir. Bu durumda a¤›r horozlar
sürüden uzaklaflt›r›lmal›d›r.
• Aktivite: Günün farkl› zamanlar›nda sürü takip
edilerek horozlar›n çiftleflme aktivitesi, yemleme ve
dinlenme yerleri ile özellikle ›fl›k sönmeden önce
kümes içindeki yay›l›fllar› incelenmelidir.
• Vent rengi: Sürüde vent rengindeki k›rm›z› tonunun
yo¤unlu¤u horozun aktifli¤i hakk›nda bilgi
vermektedir. Aktif olan horozlarda vent rengi koyu
k›rm›z›d›r ve hayat› boyunca bu durum devam
etmektedir. Vent rengi aç›k/orta/koyu k›rm›z› olmak
üzere s›n›fland›r›lmal› ve karfl›laflt›rma yap›lmal›d›r.
Afl›r› çiftleflmenin oldu¤u durumlarda soluk vent
yap›s›na sahip horozlar sürüden ay›klanmal›d›r.
HOROZLARIN BESLENMES‹
Bkz. Besleme
AYDINLATMA
Bkz. Ayd›nlatma
Önemli Noktalar
Horozlar› hedeflenen canl› a¤›rl›¤a göre
yetifltiriniz ve üniform bir sürü oluflumunu
sa¤lay›n›z.
Horoz ve diflilerin uygun ve yeterli ekipmanlarla
ayr› ayr› yemlenmelerini sa¤lay›n›z.
Ortalama canl› a¤›rl›k ve canl› a¤›rl›k art›fl›n›
tespit etmek amac›yla, haftada en az bir defa;
horozlar›n difli yemli¤inden yem çalmad›klar›na
emin olundu¤u zamana kadar ise haftada en az
iki defa tart›m yap›lmal›d›r.
Hedeflenen canl› a¤›rl›klara ulaflmalar› için
horozlar› yemleyiniz. Horoz a¤›rl›klar›n›n az
olmas› döllülükte ciddi sorunlara yol açmaktad›r.
Diflilerin 189. Günden (27. hafta) itibaren afl›r›
çiftleflip çiftleflmediklerini izleyiniz.
Afl›r› çiftleflme var ise horozlar›n say›s›n› % 0.5
oran›nda azalt›n›z ve ileri dönem için çiftleflme
oran›nlar›n› tekrar düzenleyiniz.
33
34
Sürünün ve horozlar›n haftal›k de¤erlendirmesini
düzenli olarak yap›n›z. Horozlar›n durumunu
baz alarak en uygun çiftleflme oran›n› yakalamak
amac›yla kötü horozlar› kümesten uzaklaflt›r›n›z.
Horozlar›n aktivitelerini, canl›l›¤›n›, fiziksel
durumunu, tüylenmesini, yemleme zaman›n› ve
vent renklerini düzenli olarak gözlemleyiniz.
Horozlar› öncelikle vent rengi soluk olanlar ve
ikinci aflamada ise daha az soluk olanlar fleklinde
s›n›fland›r›p sürüden ç›kart›n›z. Vent renginin
canl› olmas› horozlar›n cinsel aç›dan aktif
olduklar›n›n göstergesidir.
Çifleflmede diflilere zarar verecek kadar a¤›r olan
horozlar› sürüden uzaklaflt›r›n›z.
Bölüm üç
Üretim Dönemi Sürü Sevk ve ‹daresi
210 - 448 Günler
(30 - 64 Haftalar)
36
‹çindekiler
Diflilerin sevk ve idaresi - pik verimi sonras› dönem
Bölüm üç
Üretim Dönemi Sürü Sevk ve ‹daresi
sayfa
210-448. Günler (30-64. Haftalar)
37
Horozlar›n sevk ve idaresi - pik verimi sonras› dönem
210-448. Günler ( 30-64. Haftalar)
ROSS308
35
Yumurta verimi ve bu verim için gereksinim duyulan besin
madde miktar› 210-245. günlerde (30-35 hafta) en üst
düzeydedir. Bu dönemden sonra istikrarl› bir üretim için
yem miktar› azalt›lmal›d›r. Sa¤l›kl› ve istikrarl› bir üretim
için hayvanlar haftada 15-20 gram canl› a¤›rl›k kazanmal›d›r.
Yem miktar›n›n düflürülmeye bafllanmas›n›n zaman› sürünün
geçmifline ve hayvanlar›n kondüsyonuna ba¤l›d›r.
D‹fi‹LER‹N SEVK VE ‹DARES‹P‹K VER‹M‹ SONRASI DÖNEM
210-448 GÜNLER (30-64 HAFTALAR)
Amaç
Pik verimden sonra, istikrarl› ve yüksek düzeyde yumurta
üretimini sa¤layarak kuluçkal›k döllü yumurta say›s›n›
mümkün olan en yüksek de¤erlere tafl›makt›r.
Uygulamalar
Geri çekilecek olan yemin miktar› ve zamanlamas› afla¤›daki
faktörlere göre de¤iflir:
Prensipler
Broiler dam›zl›k sürüler, genelde 30. Haftada fiziksel
olgunlu¤a ulafl›rlar. Canl› a¤›rl›k kontrol alt›nda tutulmaz
ise ya¤lanmaya ba¤l› olarak canl› a¤›rl›k kazanc› devam
edecektir. Pik döneminden sonra döllülük ve yumurta
üretiminin kontrolü aç›s›ndan vücutttaki ya¤ birikimi önem
arzetmektedir. Ya¤ oran›n›n kontrolü, canl› a¤›rl›k ve yumurta
verim de¤erleri göz önüne al›narak yem miktar›ndaki
ayarlamalar ile sa¤lanmal›d›r.
• Canl› a¤›rl›k ve üretimin bafl›ndan itibaren canl› a¤›rl›k
de¤iflimi
• Günlük yumurta verimi ve e¤ilim
• Yem tüketim süresindeki de¤ifliklikler
• Günlük yumurta a¤›rl›¤› ve yumurta a¤›rl›k gidiflat›
• Sürünün sa¤l›k durumu
• Kümes içi s›cakl›¤›
• Yem içeri¤i (enerji ve protein seviyesi) ve kalitesi
• Pik döneminde hayvana verilen yem miktar› (enerji
al›m›)
• Sürünün geçmifline iliflkin veriler (büyütme ve pik
öncesi performans›)
Pik yumurta verimine genelde 210. gün (30. hafta) civar›nda
ulafl›lmaktad›r.Hemen ard›ndan 231. günde (33. hafta)
yumurta kitlesi pik de¤ere ulaflmaktad›r.
Yumurta kitlesi= Ortalama Yumurta A¤›rl›¤› x % Yumurta
Verimi
Yukar›da belirtilen özellikler tüm sürülerde farkl›l›k
gösterece¤inden yem azaltma program› da her sürü için
ayr› olarak planlanmal›d›r.
fiEK‹L 14: YAfi, BÜYÜME, SEKSÜEL VE F‹Z‹KSEL OLGUNLUK,
% YUMURTA VER‹M‹ VE YUMURTA K‹TLES‹ ARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹)
% Üretim
Pik % Yumurta Verimi
Pik Yumurta Kitlesi
YUMU
RTA Ü
RE
T‹M‹
YUM
URT
AK
‹TLE
S‹
Canl› A¤›rl›k (kg)
Fizyolojik Olgunluk
Cinsi Olgunluk
Büyüme
Büyüme durur, ya¤lanma bafllar
Yafl (Gün)
36
Genelde pik verimden, dönem sonuna kadar geçen sürede
toplam düflürülecek yem miktar› afla¤›da aç›klanan durumlar
da gözönüne al›narak 70 kcal/ME/tavuk (25g/tavuk) miktar›n›
geçmemektedir. Verimi yüksek sürülerde (pik >%85) ilk
yem çekme zaman› 34. haftadan önce olmamal›d›r. Bu tip
sürülerde yem çekimi kademeli yap›lmal› ve ilk hafta çekilen
yem miktar› asla 2 gramdan fazla olmamal›d›r. Yem
çekiminde kullan›labilecek olan yayg›n yöntem:
< 34 hafta
Sürünün haftal›k olarak 15-20 gr. sabit canl›
a¤›rl›k art›fl›n› sa¤layan, verimi, canl› a¤›rl›¤› ya
da yumurta a¤›rl›¤›n› olumsuz yönde
etkilemeyecek bir yem çekme program›n›
uygulay›n›z.
Genel bir yaklafl›m olarak pikten sonraki 5 haftal›k
süreç içersinde, bireylerin durumuna, canl›
a¤›rl›¤›na, yem miktar› ve s›cakl›¤a ba¤l› olarak
yemi azalt›n›z.
Pik dönemi ile sürünün elden ç›kar›lma yafl›
aras›nda tavuk bafl›na 70 kcalME'lik toplam
enerjiden daha fazla yem çekmeyiniz.
Vücut a¤›rl›¤›, yumurta a¤›rl›¤›, yumurta kitlesi
ve kondüsyona ilflkin gözlemler do¤rultusunda
haftal›k olarak yemleme ile ilgili düzenlemeler
yap›n›z.
S›cakl›k de¤iflikliklerine ba¤l› olarak yem
miktar›nda ayarlamaya gidiniz.
Pik yeminde tutulmal›
35-50 hafta aras› kademeli olarak
412-kcal ME/tavuk/güne
(150 g/tavuk/gün)
kadar azalt›lmal›
>50 hafta
Önemli Noktalar
Azalt›lm›fl seviyede tutulmal›
Sürülerde 30-64. haftalar aras›nda (210-448 gün) canl›
a¤›rl›¤› ve yumurta a¤›rl›k art›fl›n› kontrol alt›nda tutmak
temel öncelik olmal›d›r. Bu da yumurta verimini ve sürünün
kondüsyonunu gözlemleyerek ve ölçerek yap›lan yem
çekme program› ile sa¤lanabilir.
Afla¤›daki ifllemler düzenli olarak izlenmelidir:
• 3-4 haftada bir defa, haftal›k tart›mlar ile elde edilen
canl› a¤›rl›k ve canl› a¤›rl›k de¤iflimi 15-20 g/tavuk/hafta
• Günlük yumurta a¤›rl›¤› ortalamas› ve hedef yumurta
a¤›rl›¤›na göre a¤›rl›k de¤ifliminin tespiti
• Fiziksel koflullar, kas yap›s›, ya¤lanma ve tüy yap›s›,
ayak ve bacak yap›s›, ibik, sakal ve yüz rengi, yumurta
verimi ve yem tüketim süresi gözden geçirilmelidir.
Yem miktar›, yukar›da belirtilen faktörlere iliflkin
beklenmeyen bir durumu telafi etmek üzere
ayarlanmal›d›r.
Kümes içi s›cakl›¤› yüksek / düflük oldu¤unda hayvan›n
enerji ihtiyac›na ba¤l› olarak yem miktar› yeniden
düzenlenmelidir.
210. Günden itibaren (30. hafta) canl› a¤›rl›¤›n
kontrolündeki baflar›s›zl›k 280. günden (40. hafta)
sonra istkrarl› verim, yumurta büyüklü¤ü, kabuk
kalitesi ve döllülükte sorun yaratabilir
Sürü haftal›k olarak 15-20 gram canl› a¤›rl›k
art›fl›na devam edemezse yumurta verimi ve
kuluçka rand›man›nda sorun yaflanabilir.
HOROZLARIN SEVK VE ‹DARES‹P‹K VER‹M‹ SONRASI DÖNEM
210-448 GÜNLER (30-64 HAFTALAR)
Amaç
Döllü¤ün devaml›l›¤›n› sa¤lamak için, horoz say›lar›nda
ve canl› a¤›rl›klar›nda istenilen seviyeye ulaflmakt›r.
Prensipler ve Uygulamalar
Pik verim sonras› dönemde horozlara uygulanacak prensipler
ve uygulamalar pik verim dönemi öncesi ile benzer
olmaktad›r ( Bkz. Pik Öncesi Verim Döneminde sevk ve
‹dare, Ifl›k uyar›m›yla 210. gün aras›).
Bu dönemde özellikle tavuk-horoz oran›, üniformite, fiziksel
durum ve canl› a¤›rl›k kontrolü, üzerinde önemle durulmas›
gereken noktalard›r.
Pik verim dönemi sonras› canl› a¤›rl›k kontrolü, hayvana
verilecek yem miktar›n›n ayarlanmas› ile sa¤lanacakt›r.
30. haftadan sonra, en az 3 haftal›k süre esas al›narak,
haftal›k canl› a¤›rl›k art›fl›n›n 15-20 g düzeyinde olup
olmad›¤› tespit edilmelidir.
Hayvanlar›n ihtiyaçlar›n› karfl›lamak gayesiyle yem miktar›na
iliflkin verilmesi gereken kararlarda, elde edilen canl› a¤›rl›k
de¤erleri ve 2. bölümde ifade edilen sevk-idare bilgileri
gözönünde bulundurulmal›d›r.
Horozlara verilecek yem miktar› genellikle 130-160 gram
aras›nda olacakt›r.
37
‹deal tavuk-horoz oran›, horozlar›n fiziksel koflullar›na ba¤l›
olarak sürüden ay›klanmas› ile sa¤lanmal›d›r. Ay›klanan
horozlar›n tart›lmas›, canl› a¤›rl›¤›n ay›klama üzerine
etkisinin tespiti aç›s›ndan yarar sa¤layacakt›r.
Önemli Noktalar
38
Horozlar› hedeflenen canl› a¤›rl›k profiline göre
yemleyiniz.
En ideal tavuk-horoz oran›n› elde etmek için,
fiziksel durumlar›na bakarak ifle yaramayan
horozlar› sürüden ç›kar›n›z.
Horozlar› hedeflenen canl› a¤›rl›¤a göre
büyütünüz. Yem miktar›ndaki ufak art›fllar canl›
a¤›rl›¤› ve üniformiteyi sa¤lamada yaral› olabilir.
Bölüm dört
Özel Çevre fiartlar› ve ‹htiyaçlar
sayfa
‹çindekiler
Kümes ve çevre
43
Besleme
50
Ayd›nlatma
56
Kuluçkal›k yumurtalarda dikkat edilecek hususlar
60
Hijyen ve sa¤l›k
Bölüm dört
Özel Çevre fiartlar› ve ihtiyaçlar
40
ROSS308
39
KÜMES VE ÇEVRE
Amaç
S›cakl›k, nem ve ayd›nlatman›n devaml› kontrol alt›nda
tutulabilece¤i bir ortam sa¤lamakt›r. Hayvan refah›n› ve
sa¤l›¤›n› tehlikeye atmaks›z›n, iyi bir verim elde etmek
amac›yla kontrollü bir çevre oluflturarak, hayvanlar›n bireysel
olarak suya ve yeme ulaflabilmelerini temin etmektir.
• Kümes Kapasitesinin Belirlenmesi: ‹flletme için gerekli
haftal›k kuluçkal›k yumurta miktar› dam›zl›k hayvan
say›s›n› belirlemektedir. Kümesin say› ve büyüklü¤üne
yerleflim s›kl›¤› (Tablo 16), yemlik alan› ve
havaland›rma/serinletme kapasitesi etkili olmaktad›r.
TABLO 16: YERLEfi‹M SIKLI⁄I
Büyütme 0-140. gün (0-20. hafta)
Horoz say›s›/ m2
Tavuk say›s›/ m2
3-4
Prensipler
4-7
Üretim 140-448. gün (20-64. hafta)
Broiler kuluçkal›k yumurta üretimi, ticari alanda dünyan›n
farkl› yerlerinde ve farkl› iklim koflullar›nda yap›lmaktad›r.
‹klim flartlar›, dam›zl›k kümes tipinin (aç›k, çevre kontrollü)
belirlenmesinde etkili olmaktad›r. Kümes, hayvanlar için
en uygun çevre koflullar›n› sa¤layacak flekilde dizayn
edilmelidir. Uygun çevre koflullar›n›n sa¤lanmas›nda
hayvan›n refah›, verim hedefleri, iflletmenin mevcut materyal
(ekipman) ve finans durumu etkili olmaktad›r. Bunun
yan›nda, bu çevre kontrolünün basit ve etkili olarak yap›lmas›
önemli bir faktördür.
Horoz ve Tavuk say›s›/ m2
3.5-5.5
• Yerel Topografya ve Hakim Rüzgarlar: Bu do¤al
özellikler özellikle aç›k kümesler için önem arz
etmektedir. Bu özellikler uygun flekilde kullan›ld›¤›nda
günefl ›fl›¤›n›n direkt kümes içine girmesini en aza
indirebilir ve optimum havaland›rma ve serinletme
sa¤lanabilir. Kümes yak›n›ndaki bir yerleflim merkezi
hava yoluyla yay›lan hastal›klar bak›m›ndan risk
oluflturabilir ve bu nedenle gerekli önlemler al›nmal›d›r.
Kümes Yerinin Seçimi
Seçim yap›l›rken bio-güvenlik ve çal›flanlar için uygun
koflullar›n yerine getirilebilece¤i bölgeler üzerinde
durulmal›d›r.
• Elektrik ve Maliyetler: Çevre kontrollü kümeslerde
havaland›rma, ›s›tma, ayd›nlatma ve yemleme
ekipmanlar›n›n çal›flmalar› için sürekli elektri¤e ihtiyaç
bulunmaktad›r. Bu tip kümeslerin bulundu¤u iflletmeler
elektrik kesintisinden kaynaklanacak sorunlar› elimine
edebilmek için mutlaka jeneratör bulundurmal›d›r.
KÜMES D‹ZAYNI
Kümes yap›m› planlan›rken üzerinde durulmas› gerekli
özellikler:
• ‹klim: Çok yüksek ya da çok düflük s›cakl›k ve nem
de¤erleri hangi tip kümesin yap›laca¤› hususunda
(aç›k,kapal›) yönlendiricidir.
• Yerel Konum ve Yasalar: Kümes yüksekli¤i, rengi ve
kullan›lacak malzeme gibi baz› talimatlar›n olup
olmad›¤› önceden belirlenmeli ve gerekli önlemler
al›nmal›d›r.
• Biogüvenlik: Kümesin büyüklü¤ü ve dizayn› sürü
içinde ve sürüler aras›nda patojen mikroorganizma
geçiflini minimum seviyede tutacak flekilde
planlanmal›d›r. Çiftlikte tek yafll› sürü kural› uygulanmal›
ve sürüler aras›nda etkili bir temizlik prosedürü
oluflturulmal›d›r. (Bkz. Sa¤l›k ve Hijyen)
• Sevk ve ‹dare tercihi: Büyütme döneminde sürünün
bak›m ve idaresi çevre kontrollü kapal› kümeslerde
daha iyi olmaktad›r. Üretim döneminde kümes tipi ise
iklim ve co¤rafi konuma göre de¤iflmektedir.
• Fonksiyon: Kümesin sadece büyütme yada üretim mi,
yoksa büyütme ve üretim için birlikte mi kullan›laca¤›
belirlenerek planlanmal›d›r.
40
• Zemin: Kolay temizlenebilmeli ve etkili bir
dezenfeksiyon için zemin düz beton olmal›d›r. Kümes
etraf›n›n (1-3 m) beton ve k›rma tafl ile çevrelenmesi
kemiricilerin kümese giriflini engelleyecektir
(Bkz. Sa¤l›k ve Hijyen).
• Drenaj: Ya¤mur suyu ve y›kama suyunun uygun
flekilde kümesten uzaklaflt›r›lmas› biogüvenlik aç›s›ndan
yararl› olacakt›r.
• Su: Sürekli bulunabilen sa¤l›kl› ve temiz su gereklidir
(Bkz. Su Kalitesi).
• Araç Girifli: Yem kamyonlar› ve yumurta araçlar›n›n
kolayca girifl yapabilme olana¤› bulunmal›d›r.
ÇEVRE
Çevre Kontrollü (Kapal›) Kümes
Çevre kontrollü kümesler özellikle büyütme döneminde
çevreden kaynaklanan etkilerin minimumda tutulmas›,
cinsi olgunlu¤un ve canl› a¤›rl›¤›n kontrol edilmesi ile
üretime girerken üniform bir sürü oluflturulmas›nda aç›k
kümeslere göre daha avantajl› olmaktad›r. Afla¤›da çevre
kontrollü kümeslerde, kümes dizayn› yap›l›rken üzerinde
durulmas› gerekli hususlar belirtilmifltir:
• Yerleflim S›kl›¤›: Uygun yerleflim s›kl›¤›, kullan›lan
kümes sistemine ve kalitesine ba¤l› olarak de¤iflmektedir.
Tavsiye edilen yerleflim s›kl›¤› de¤erleri Tablo 16' da
verilmifltir.
• Grup büyüklü¤ü: Bak›m ve idarede zorlu¤a neden
olmamal›d›r. Günlük yem miktar› üniform bir flekilde
ve maksimum 3 dakika içinde da¤›t›labilir olmal›d›r.
Bu ifllemler hayvanlar›n s›n›fland›r›lmas› öncesi ve
sonras›nda gözden geçirilmelidir.
TABLO 17: YAYGIN OLARAK KULLANILAN
SO⁄UTMA S‹STEMLER‹
So¤utma Sistemi
Aç›klama
Düflük Bas›nçlI
100-200 psi (7-14 bar), damla
Sisleme
büyüklü¤ü >30 mikron oldu¤unda
altl›k ›slanabilir ve nem seviyesi
yükselebilir.
Yüksek Bas›nçl›
400-600 psi (28-41 bar), damla
Sisleme
büyüklü¤ü 10-15 mikron aras›
olmal›d›r (Bkz. fiekil 15).
So¤utma Pedleri
Hava, suyla ›slat›lm›fl pedlerden
geçirilip so¤utularak tünel
havaland›rma ile kümes içine verilir
(Bkz. fiekil 16).
fiEK‹L 15: YÜKSEK BASINÇLI S‹SLEME
Su sirkulasyonu için
plastik borular
Sisleme Uçlar›
• Ayd›nlatma: Ifl›k kümes içinde homojen bir flekilde
da¤›lmal›, ve ›fl›k yo¤unlu¤u özellikle büyütme
döneminde kontrol edilebilir olmal›d›r (Bkz. Ayd›nlatma).
Fanlar
• Ifl›k Geçirmezlik: Kümes karart›ld›¤›nda ›fl›k yo¤unlu¤u
0.4 lüks'ü geçmemelidir (Bkz. Ayd›nlatma). Pratik olarak
0.4 lüks içeren ›fl›k yo¤unlu¤unda biraz zorlan›lsa da
gazete okunabilmektedir. Ifl›k yo¤unlu¤unun do¤ru
olarak düzenlenmesi için lüksmetre kullan›lmal›d›r.
• Kümes s›cakl›¤›: Kümes içi s›cakl›¤› izolasyon seviyesi,
rüzgar geçirmezlik, havaland›rma kapasitesi ve ilave
›s›t›c› veya serinleticinin mevcudiyetine göre
de¤iflebilmektedir. Günlük s›cakl›k dalgalanmalar›
minimum seviyede tutulmal›d›r. Normal kümes içi
s›cakl›¤› 14°C alt›na düflmemeli, 26°C üzerine
ç›kmamal›d›r.
‹deal s›cakl›k aral›¤› 18-22°C olmal›d›r.
• ‹zolasyon: ‹yi bir izolasyon kümes içindeki s›cakl›k
dalgalanmalar›n› engelleyecektir. Etkili bir izolasyon
için 10 cm'lik cam yünü veya buna eflde¤er yal›t›ma
sahip bir baflka izolasyon malzemesi kullan›lmal›d›r
(U de¤eri 0.4 W/m2/°C)
• Rüzgar K›r›c›: Rüzgar k›r›c› ve ›fl›k önleyici için ayn›
materyal baflar› ile kullan›labilir.
• Havaland›rma: Havaland›rma sistemi; yeterli taze
havan›n kümese giriflini, kümes içinde biriken kirli
havan›n (gazlar›n) kümes d›fl›na at›lmas›n› sa¤lamal›d›r.
Özellikle s›cak dönemlerde s›cakl›k ve nemin kontrol
edilmesi ve hayvan seviyesinde üniform bir havan›n
olmas›nda etkili rol oynamaktad›r.
Solenoid valf
Pompa
Filtre
fiEK‹L 16: ÇEVRE KONTROLLÜ KÜMESLERDE
SO⁄UTMA PETEKLER‹
Hava
Ak›m›
Su
S›cak,
serinletilmemifl
hava
Kümese giren
serinletilmifl
hava
Su devirdaimi
So¤utma
petekleri
Havaland›rma oran› canl› a¤›rl›k, yumurta verimi ve
büyütme dönemince belirlenen kriterlerden oluflan bir
seri de¤erler sonucundaki metabolik orana ba¤l›d›r.
Ayr›ca amonyak sorunu olan kümeslerde havaland›rma
oran›n›n artt›r›lmas› gerekmektedir. Anaç sürüleri için
gerekecek mimimum ve maksimum havaland›rma
oranlar› afla¤›daki flekilde ölçülmüfltür:
Minimum havaland›rma oran› (m3/sn/kg0.75)
= 1.6 ile 2* X 10-4
Maksimum havaland›rma oran› (m3/sn/kg0.75)
=1.55 X 10-3
*Amonyak varsa bu oran artt›r›labilir.
41
Minimum havaland›rma oran›, kaliteli ve her
hayvana yetecek miktarda oksijeni içeren bir saatlik
hava miktar›na eflde¤erdir. Maksimum havaland›rma
oran› ise kümes içi hava s›cakl›¤›n›n; normal koflullar
alt›nda ve so¤utucu petekler kullan›larak içeriye
giren havan›n so¤utuldu¤u kümes ortam›nda, d›fl
ortam s›cakl›¤›ndan 3°C' den fazla olamayacak
flekilde metabolik ›s›y› atabilmek için saatte
harcanabilecek hava miktar›d›r.
Verilen de¤erler saniyede m3 veya saatte m3 olarak
minimum ve maksimum havaland›rma oranlar›n›n
hesaplanmas›nde kullan›labilir (Bkz. Ek 6).
Is› kayb›n› önleyebilmek amac›yla rüzgar›n so¤utma
etkisini kullanma esas›na dayal›, tünel so¤utma
sistemi gibi sistemlerin kullan›ld›¤› s›cak iklimli
yerlerde, kümes içindeki hava h›z›n›n istenen
de¤erlere ulaflabilmesi için maksimum
havaland›rma oran›n›n biraz üzerine ç›k›lmas›
yararl› olmaktad›r. Tablo 18'de farkl› s›cakl›klarda
farkl› hava h›zlar›yla elde edilecek rüzgar so¤utma
etkisini göstermektedir (Kaynak: ADAS).
Aç›k kümeslerde havaland›rma do¤al yollardan
sa¤lanmaktad›r. Uygun hava ak›m›n›n olabilmesi için
kümesin eni 9-12 m ve minimum yüksekli¤i (saça¤a kadar)
2.5 m olmal›d›r.
Genelde aç›k kümeslerde uygulanan do¤al havaland›rma
hayvanlar için gerekli çevre koflullar›n›n sa¤lanmas›nda
yeterli olmaktad›r. Hava hareketi perdenin yüksekli¤inin
ayarlanmas› ile kontrol edilebilmektedir. Kümes içine hava
hareketini h›zland›ran fanlar›n yerlefltirilmesi, kümes
boyunca, do¤al havaland›rman›n desteklenmesine ve
s›cakl›¤›n kontrol alt›nda tutulmas›na yard›mc› olacakt›r.
fieffaf perde kullan›m› do¤al ›fl›ktan yararlanmaya yard›mc›
olurken siyah perde kullan›m› karartma yap›lmas› gereken
dönemlerde uygundur.
EK‹PMAN VE ARAÇLAR
Etkin bir dam›zl›k yetifltiricili¤i için iflletmedeki ekipmanlar›n
uygun ve dikkatli bir flekilde kullan›lmas› gerekmektedir.
Tünek
TABLO 18: FARKLI HAVA SICAKLIKLARINDA
RÜZGAR SO⁄UTMA ETK‹S‹
Hava Ak›m H›z›
Tahmini Rüzgar
Tahmini Rüzgar
(ms-1)
So¤utma Etkisi
So¤utma Etkisi
(S›cakl›k <32°C)
(S›cakl›k >32°C)
Tavuklar›n, üretim döneminde folluklara kolay al›flmas›
için, yetifltirme döneminde kümese tüneklerin yerlefltirilmesi
iyi bir uygulama olmaktad›r. 4-6. Haftadan (28-42. gün)
bafllayarak hayvan bafl›na 3 cm olacak flekilde ve difli
miktar›n›n % 20'sinin kullan›labilece¤i say›da tünek kümese
konulmal›d›r.
1.0
-2.0
-0.5
1.5
-4.0
-2.0
Yemlik Alan›
2.0
-5.5
-2.5
2.5
-6.0
-3.0
Hayvan bafl›na yemlik alan›, tavu¤un büyüklü¤üne ba¤l›
olarak artmaktad›r. (Tablo 19) Yemleme iflleminin etkinli¤i
yemlik alan›n›n yan›nda yem da¤›l›m zaman›na da ba¤l›d›r.
(Bkz. Canl› A¤›rl›k Kontrolü ve Yemleme).
• Is›t›c› ekipmanlar: Kapal› kümesler iç s›cakl›¤›n
tutturulabilmesi ve büyütme dönemi s›cakl›¤›n›n
do¤ru sa¤lanabilmesi amac›yla ilave ›s›t›c› ekipmana
ihtiyaç duyabilir (Bkz. Tablo1).
TABLO 19: YEML‹K ALANI
• So¤utma Sistemi: S›cak iklimlerde, kapal›
kümeslerde kümes içi s›cakl›¤›n› düflürmek için
so¤utma sistemine gerek vard›r. Genelde bu sistem
suyun serinletme etkisiyle sa¤lanmaktad›r. Kümes
s›cakl›¤› 25 - 32°C olan bölgelerde so¤utma sistemi,
hayvanlar›n al›flkanl›klar› da göz önüne al›narak
27°C' den sonra devreye girmelidir. Bu sistemin
etkili olmas› nispî neme ba¤l›d›r. Sistem genelde
Tablo 17, fiekil 15 ve 16'da gösterildi¤i gibi çevre
kontrollü kümeslerde kullan›lmaktad›r.
Aç›k Kümesler
Aç›k kümeslerde üzerinde durulmas› gereken en önemli
nokta ayd›nlatma program›d›r (Bkz. Ayd›nlatma). Büyütme
dönemi kapal›, üretim dönemi aç›k kümeslerde yap›lan
dam›zl›k üretimi her iki dönemin de aç›k kümeslerde
yap›ld›¤› üretime k›yasla daha faydal› bir uygulamad›r.
42
Tavuk
Yafl
Yemlik alan›
0-35 gün (0-5. hafta)
5cm /adet
35-70 gün (5-10.hafta)
10 cm/adet
70.gün (10. hafta) - sürü ç›kart›m›
15 cm/adet
Horoz
Yafl
Yemlik alan›
0-35 gün (0-5. hafta)
5cm /adet
35-70 gün (5-10.hafta)
10 cm/adet
70-140. gün (10-20.hafta)
15 cm/adet
140-448. gün (20-64.hafta)
18 cm/adet
Difli / Erkek Yemleme Ekipmanlar›
BESLEME
Bu konu ile ilgili ayr›nt›l› bilgi bölüm 2' de verilmifltir.
Suluk Alan› ve Suyun Kullan›labilirli¤i
Amaç
Civciv döneminde ilk bölümde de bahsedildi¤i üzere ilave
civciv suluklar›na ihtiyaç duyulmaktad›r. Suluk ihtiyac›
çevre s›cakl›¤› taraf›ndan etkilenmektedir. Suluk alan› ile
ilgili tavsiyeler Tablo 20'de verilmifltir. (Yüksek s›cakl›klarda
ilave suluk alan› gerekebilir).
Broyler dam›zl›klar›n üreme potansiyelini ve civciv kalitesini
en üst düzeye ulaflt›rmak için, yetifltirme ve üretim döneminin
her aflamas›nda besin madde ihtiyaçlar›n›n dengeli bir
biçimde temin edilmesidir.
Prensipler
TABLO 20: SULUK ALANI
Yetifltirme
Yumurtlatma
Dönemi
Dönemi
Çan tipi suluklar
1.5cm/birey
2.5cm/birey
Nipel Suluk
8-12 bireye
6-10 bireye
1 damlal›k
1 damlal›k
20-30 bireye
15-20 bireye
1 kap
1 kap
Kap Suluk
Acil durumlar için depolarda yedekte su bulundurulmas›
uygun olacakt›r.
Yumurta Toplama ve Depolama ‹fllemleri
Folluk, otomatik yumurta toplama ve depolanmas› ile ilgili
bilgiler Kuluçkal›k Yumurtalarda Dikkat Edilecek Hususlar
adl› bölümde verilmifltir.
Dam›zl›k beslemede temel husus, sürü üniformitesini
muhafaza ederek hedef canl› a¤›rl›¤a ulaflmakt›r. Ancak
dam›zl›k performans› de¤erlendirilirken; yemin besin içeri¤i,
yemleme ve genel sevk idare uygulamalar› da göz önünde
bulundurulmal›d›r. Üretim döneminin erken safhalar›nda,
dam›zl›klar›n afl›r› yemlenmesi yumurtal›klar›n afl›r›
geliflmesine neden olmaktad›r. Yumurta verimi hedef de¤erin
alt›na düfltü¤ü durumlarda; yemdeki enerji s›n›rlay›c› bir
faktör de¤ilse, ilave olarak yem verilmemelidir. Herhangi
bir dönemde afl›r› enerji verilmesi, yumurta verimini olumsuz
etkileyecektir. Yem içeri¤indeki enerji d›fl›nda bir baflka
besin maddesi s›n›rlay›c› bir faktör ise ve bu durum
perfromans› düflürüyor ise, yemin gözden geçirilerek yeniden
formüle edilmesi gerekir. Broyler entegrasyonlar›nda yap›lan
ekonomik de¤erlendirmeler, civciv yada dam›zl›k
performans›nda oluflturulan küçük düzeydeki bir çok
geliflmenin, dam›zl›k yemlerinde yap›lan besin madde
de¤iflikliklerine atfedilebilece¤ini göstermektedir. Genel
olarak, yüksek kaliteli besin içeri¤ine sahip yemler üretim
performans› da esas al›nd›¤›nda daha ekonomiktir.
Acil Durum Ekipmanlar›
HAMMADDELER
‹flletme planlan›rken, ekipmanlardan kaynaklanabilecek
hatalar›n belirlenebilmesi için alarm sisteminin
oluflturulmas›nda yarar bulunmaktad›r. Alarm sistemi,
elektrik kesintileri ve ani s›cakl›k de¤iflimlerinde devreye
girmelidir. Ayr›ca, iflletmede mutlaka bir jeneratör
bulundurulmal›d›r.
Yemlerde kullan›lan hammaddelerin iyi kalitede, birörnek
ve istikrarl› bir besin madde içeri¤ine sahip olmas› gerekir.
Hammaddeler, kimyasal kal›nt›lar, mikrobiyal toksinler ve
patojen mikroorganizmalar aç›s›ndan ari olmal›d›r. Mümkün
mertebe taze materyal al›nmal› ve uygun flartlarda
depolanmal›d›r. Depolama alanlar› böcek, fare ve bilhassa
hastal›k tafl›ma riski yüksek kufllardan korunmal›d›r.
Pek çok yem hammaddesi dam›zl›klar›n beslenmesi için
uygundur.Tedarik durumu ve fiyat, hammadde seçimini
belirleyen unsur olmakla birlikte bu konuda birkaç genel
kural verilebilir:
• Tah›l kaynaklar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda yumurtlama
döneminde m›s›r›n bu¤daya göre daha iyi performans
gösterdi¤i bulgulanm›flt›r. Bunun nedenleri henüz tam
olarak belli de¤ildir.
• Tavuklar›n m›s›ra dayal› yemlerle beslenmeleri
durumunda yumurta kabuk kalitesinde iyileflme oldu¤u
yönünde tutarl› bulgular vard›r. Bu iyileflmeye ba¤l›
olarak, daha fazla kuluçkal›k yumurta ve kuluçka
rand›man›, daha az mikrobiyal bulafl›kl›k sa¤lan›r.
43
• Dam›zl›k yemlerinde kullan›lan ya¤ miktar› orta
düzeyde tutulmal›d›r. Hatta kullan›lan ya¤›n niteli¤inden
emin olmad›kça bu düzey en düflük seviyede tutulmal›d›r.
Ucuz, yüksek seluloz içeren hammaddelerin ya¤ ile
birlikte kullan›lmas› do¤ru bir yaklafl›m de¤ildir.
• Yemlik ya¤lar›n›n yumurta sar›s› ya¤ bileflimine etkisi
karmafl›kt›r. Bal›k ya¤› kullan›m›n›n performans›
kötülefltirdi¤i bilinmektedir. Bitkisel ya¤lar›n oksidasyonu
sonucu ya¤ içerisinde oluflan ürünler ve trans ya¤ asitleri
dam›zl›k beslenmesinde arzu edilmeyen bileflenlerdir.
YEM ‹fiLEME
Bu muamele esnas›nda yem, genellikle 86°C de 6 dakika
süre ile tutulur. Bu sayede gram yemdeki total bakteri say›s›
10 adetten daha az seviyeye düflürülür.
Peletleme ifllemi, yemdeki bakteri kontaminasyonunu belli
bir seviyenin alt›na indirmekle birlikte, salmonella'y›
tamamen yok etmek aç›s›ndan yetersizdir. Is›sal muameleden
sonra yemin yeniden kontamine olmamas› için gerekli özen
gösterilmelidir. Yeniden bulaflma ile ilgili fabrikadaki kritik
kontrol noktalar›; so¤utucu, mamül yem deposu ve yem
tafl›ma araçlar›d›r. Bir önlem olarak ›s›sal muameleye tabi
tutulan yemlere organik asit kar›fl›mlar› ilave edilebilir.
Salmonella kontrolü için yemlerin ›s›sal muameleye tabi
tutulmas›na iliflkin detayl› bilgi, ilgili teknik müdürden temin
edilebilir.
Dam›zl›k sürüler; toz, kramb›l veya pelet formda yemlerle
iyi bir yemleme program› uyguland›¤› sürece baflar›l› bir
biçimde beslenebilir (Bkz. Canl› A¤›rl›k Kontrolü ve
Yemleme). Bafllang›ç yeminin kramb›l formda olmas› gerekir
ve devam eden süreçte ise bafllang›çtaki formdan daha ince
bir yem yap›s›n›n tercih edilmesi muhtemelen birinci
tercihtir. Bu sayede yemleme süresi uzar ve tüm bireylerin
yem yemesi için bir f›rsat oluflturulur. Bununla beraber tozlu
hammaddeler ve di¤er faktörler ekstrüzyonlanm›fl materyalin
kullan›m›n› gerektirebilir. Yerde yemleme gibi baz› sevk
idare sistemleri iyi kalitede pelet kullan›m›n› gerektirmektedir.
Yemlerin ›s›sal muameleye tabi tutulduklar›nda, içeriklerinde
bulunan vitamin ve enzim gibi baz› besin ö¤elerinde kay›p
olabilece¤i de dikkate al›nmal›d›r. Bu el kitab›nda yer alan
vitamin tavsiyelerinde; peletleme ve tavlama s›ras›nda
oluflan s›cakl›k kay›plar› dikkate al›nm›flt›r. Ancak, bu
muamelelerden daha yüksek düzeyde s›cakl›k ve süre
gerektiren ›s›sal uygulamalarda, ilave edilen vitaminlerin
art›r›lmas›na gereksinim duyulabilir. Yeme uygulanan bu
tür ›s›sal muamelelerde yemdeki yap›sal de¤iflim nedeniyle
jelatinizasyon v.b. gibi baz› besinsel de¤iflimlerin de
gerçekleflmesi olas›d›r.
YEM H‹JYEN‹
KARMA YEMLER
Üretilmifl tüm yemler potansiyel bir salmonella kayna¤›
gibi görülmeli ve salmonella kontrolü için gereksinim
duyuldu¤u takdirde yem, özel bir ›s›sal muameleye tabi
tutulmal›d›r.
Karma yemin fabrikada üretimine müteakiben en k›sa sürede
hayvanlar›n tüketimine sunulmak üzere kümese ulaflt›r›lmas›
gerekmektedir.
TABLO 21: BES‹N ÖGES‹ ‹HT‹YACININ KARfiILANMASI
BES‹N ÖGES‹
Ham Protein, %
Enerji, Kcal /kg
HEDEF YETERS‹ZL‹⁄‹N
15
2750
FAZLALI⁄IN
ETK‹S‹
ETK‹S‹
Amino asit düzeyine ba¤l›d›r, % 14'ün alt›na
Yumurta büyüklü¤ü artar. %
düflerse yumurta büyüklü¤ü azal›r, genç
17'nin üzerinde ise kuluçka
sürülerden gelecek civcivin kalitesi düfler.
rand›man› düfler
Yem miktar› ayarlanmazsa canl› a¤›rl›k, yumurta
Çift sar›l› ya da çok iri yumurta
büyüklü¤ü ve say›s› düfler.
oluflabilir. Fertilite sorunlar›
görülebilir.
Yararlan›labilir Lizin, %
0.61
Hedefin % 10 alt›nda olmas› durumunda
yumurta büyüklü¤ü ve verimi azal›r.
Yararlan›lan›labir Metiyonin 0.50
Hedefin % 10 alt›nda olmas› durumunda
ve Sistin, %
yumurta büyüklü¤ü ve verimi azal›r.
Linoleik Asit, %
1.2
% 0.9'un alt›ndaysa yumurta a¤›rl›¤› düfler.
‹ri yumurta görülür.
Kalsiyum, %
2.8
Kötü kabuk kalitesi görülür.
Besin ögelerinden yararlanma
azal›r.
Yararlan›labilir Fosfor, %
0.35
% 0.25'in alt›ndaysa yumurta verimi ve kuluçka
rand›man› düfler, civcivlerde kemik külü azal›r.
44
Kötü kabuk kalitesi görülür.
Bu husus, vitamin kay›plar› ve di¤er de¤iflikliklerin
h›zlanmas›na neden olan yüksek s›cakl›k ve rutubet
flartlar›nda daha da önemli hale gelmektedir.
Karma yem üretiminde kalite kontrolü zaruri bir husustur.
Kalite kontrol program›n›n yemi tedarik eden üretici firma
ile birlikte yap›lmas› gerekir. Bu program›n içeri¤inde;
numune alma s›kl›¤› ve metodlar›, rasyon besin içeriklerinin
yemle k›yaslanmas›, kontaminasyon testleri ve al›nan
numunelerin muhafazas› yer almal›d›r.
KARMA YEMDE VARYASYON
Yemin besin madde içeri¤i aç›kça belirtilmedi¤i ve kontrolün
etkin bir biçimde yap›lmad›¤› durumlarda üretim
kötüleflmektir. Hedeflenen besin de¤erlerinde oluflan
varyasyon için bir çok neden vard›r. Bu¤day v.b. gibi temel
hammaddelerin protein ve enerji gibi temel besin ö¤elerinin
içeri¤inde zaman zaman önemli de¤ifliklikler olabilmektedir.
Genel olarak, beslemeciler yemde düflük düzeyde enerji
oluflumunun önüne geçmek aç›s›ndan, hammaddelerin
besin madde de¤erlerini olufltururken güvenlik pay› da
kullanabilmektedirler. Bu nedenle, fiili olarak tüketilen
yemin ortalama besin madde içeri¤i, spesifikasyondan
yüksek olabilmekte ve buna ba¤l› olarak ta afl›r› miktarda
enerji tüketilebilmektedir. Di¤er taraftan yemlerde enzim
uygulamas› enerji yararlan›m›n› etkileyen di¤er bir faktördür.
Tablo 21, yemdeki besin maddelerinin eksik yada fazla
temin edilmesi durumunda oluflabilecek muhtemel olumsuz
etkileri göstermektedir. Yem içeri¤inin tam manas›yla
kontrolünün uygulamadaki zorluklar› nedeniyle, sürü
performans›n›n izlenmesi daha da önemli hale gelmektedir.
BES‹N MADDELER‹N‹N TEM‹N‹
Uygulamada, broyler dam›zl›klar›na besin maddelerinin
temini yemin besin içeri¤i ve tüketilen yem miktar›yla
kontrol edilmektedir. Çevresel faktörlerin yan›nda, günlük
enerji tüketimi, aminoasit ve di¤er besin maddeleri tüketimi
sürü performans›n› belirlemektedir. Yem bileflimi ve yem
tüketiminde de¤ifliklik yap›lmas› gündeme geldi¤inde,
hayvan›n aminoasit, enerji v.b. besin madde tüketimleri de
dikkate al›nmal›d›r.
Dam›zl›k sürülerde, gereksinim duyulan besin maddelerinin
tüketimini etkileyen ve bir k›sm› henüz tam olarak
anlafl›lmam›fl bir çok faktör bulunmaktad›r. Enerji,
aminoasitler ve kalsiyum için baz› öneriler verilebilir.
Bu el kitab›nda yer alan besin madde tavsiyeleri; rasyon
bileflimi yo¤unlu¤u olarak verilmifltir. Rasyon bileflenlerinin
yo¤unlu¤u özellikle yüksek s›cakl›klarda önem arzeder.
Enerji Temini
Önceki bölümlerde yem tüketim miktar›n› belirlemek için
öneriler ve sürü performans› gözlemlerine göre bu miktarlar›n
ayarlamas› ile ilgili tavsiyeler tart›fl›lm›flt›. Bu el kitab›nda
tüketilmesi gereken yem miktarlar› hesaplan›rken; büyütme
yemi haricinde di¤er tüm yemlerin enerji de¤erinin 2750
kcal/kg yem (=11,5 MJ/kg yem) oldu¤u varsay›lm›flt›r.
E¤er 11.5 mj/kg (2750 kcal/kg) ME'den farkl› bir
yem enerji seviyesi kullan›l›rsa, farkl›l›k nispetinde
yem miktar› ayarlanmal›d›r.
Pik döneminde ve 20°C lik çevre s›cakl›¤›nda, 454-481
kcal/gün (= 1898-2013 kJ/gün) enerji al›m› hayvan›n yaflama
pay› ve üretim ihtiyaçlar›n› karfl›lamak için yeterlidir. Bu
enerjinin temin edilmesi için 2750 kcal/ kg enerji içeren
yemden, 165-175 gram/hayvan/gün düzeyinde verilmesi
gerekir (Bak›n›z Tablo 15). Enerji al›m›ndaki miktarsal
ayarlama yap›l›rken, hayvan›n canl› a¤›rl›k ve yumurta
büyüklü¤üne verdi¤i tepkiler de dikkate al›nmal›d›r.
Yemdeki enerjinin s›n›rlay›c› bir faktör oldu¤u durumlarda
ilave olarak yem verilmesi gerekir. Enerji haricinde di¤er
besin maddelerinin performans› s›n›rland›rd›¤› durumlarda
ise, ilave olarak yem verilmesi afl›r› enerji al›m›na ve buna
ba¤l› olarak yumurtal›¤›n afl›r› geliflmesine neden
olabilmektedir. Enerji düzeyi yeterli ve fakat di¤er besin
madde içerikleri çok düflükse yemin mutlaka yeniden
formüle edilmesi gerekir.
Rasyonun enerji düzeyinin belirlenmesi asl›nda ekonomik
bir karard›r. Bununla birlikte, maliyet d›fl›ndaki di¤er
s›n›rlamalar da zaman zaman etkin olabilmektedir. Enerji
düzeyinin belirlenmesine iliflkin karar verilirken afla¤›daki
hususlar›n dikkate al›nmas› gerekir:
• K›s›tl› yemleme uygulamas›nda, enerji yo¤unlu¤u
yem hammaddelerinin maliyetine göre de¤ifliklik arzeder.
Teorik olarak en ideal yem, kalori bafl›na en düflük
maliyete sahip yemdir.
• Ya¤ kullan›m›ndaki s›n›rlamalar nedeniyle, istenilen
her düzeyde enerji içeren yem üretmek her zaman
mümkün olmayabilir. Bu türden s›n›rlamalar, baz›
besinsel faktörler için de geçerlidir.
• Enerji düzeyine karar verme aflamas›nda yem iflleme
teknolojisi de etkili olabilmektedir. Üretilen yemin formu
yemleme uygulamas›yla uyumlu olmal›d›r. Örne¤in toz
formda bir yem ile yemleme yap›l›yor ise, yemin
bileflimini oluflturan hammaddelerde tozluluk durumu
ve partikül büyüklü¤ü önem arzeder. Pelet olarak üretilen
yemlerde ise pelet yemin niteli¤i oldukça önemlidir.
• Yemde, 2750 kcal/kg (=11,5 MJ/kg) den farkl› bir
enerji de¤eri kullan›l›yor ise, enerjideki de¤iflim oran›na
göre, yem içeri¤indeki di¤er besin maddeleri de
ayarlanmal›d›r.
Bu faktörler göz önünde al›narak, yemin enerji düzeyine
karar verildikten sonra, dam›zl›k sürülerinin ihtiyaçlar›
afla¤›daki durumlara göre de¤erlendirilmelidir:
45
• Hammaddelerin gerekli kalite kontrolleri yap›larak,
baflar›l› bir üretim prosesiyle üretilmifl olan yemlerin
enerji içeri¤inde çok düflük seviyelerde sapmalar olabilir.
Yem içeri¤inde de¤ifliklikler yap›l›rken çok dikkatli
olunmal›d›r. Bu dikkat özellikle, dam›zl›k yumurta
öncesinden yumurta yemine, yumurta-1 yeminden
yumurta-2 (kullan›l›yorsa) yemine geçiflte önem
kazanmaktad›r.
• Ekonomik flartlar gere¤ince en düflük maliyetli yem
kullan›l›yorsa ve ayn› formülasyon içinde farkl›
hammaddeleri kullanma durumu has›l oluyorsa, bu
yemin hep ayn› sürüye verilmesinden mümkün
oldu¤unca kaç›nmak gerekir. Böylesi durumlarda, yemde
yap›lmas› planlanan de¤iflikliklerin mümkün mertebe
tedrici yap›lmas›nda yarar vard›r.
S›cakl›k ve Enerji ‹htiyac›
Çevre s›cakl›¤›, hayvanlar›n enerji ihtiyac›n› belirleyen
temel faktörlerden birisidir. Tablo 15'de verilen günlük
enerji al›mlar›, 20°C kümes s›cakl›¤› için hesaplanm›flt›r.
Bu s›cakl›¤›n de¤iflmesi durumunda afla¤›da yer alan flekliyle
yem ayarlamalar›n›n yap›lmas› gerekir:
• S›cakl›k 20°C'den 15°C'ye düflerse enerji al›m› n›,
30 kcal (= 11 g/gün yem) artt›r›n.
• S›cakl›k 20°C'den 25°C'ye yükselirse enerji al›m›n›,
25 kcal (=9 g/gün yem)/gün azalt›n.
• 25°C'nin üzerindeki de¤iflimlerinin enerji ihtiyac›na
etkisi tam olarak bilinmemektedir. Bu seviyenin üstündeki
s›cakl›k flartlar›nda, s›cakl›k stresinin azalt›lmas› amac›yla
yem besin madde yap›s›, yem miktar› ve çevresel flartlar
birlikte de¤erlendirilerek gerekli önlemler al›nmal›d›r.
Uygulamada yemde s›n›rlay›c› olarak bilinen 7 adet amino
asit için önerilen de¤erler ek 3 ve 4'te listelenmifltir. Bu
listede yer alan öneriler, hem total hemde sindirilebilir
de¤erler olarak verilmifltir. Yem formülasyonlar›n›n
sindirilebilir aminoasit de¤erlerine göre yap›lmas› yemlerde
muhtemel aminoasit de¤iflimlerinin kontrol edilmesinde
önemli ölçüde yarar sa¤lar. Ek 2'de yayg›n olarak kullan›lan
baz› yem hammaddelerinin bir k›sm›n›n amino asit içerikleri
verilmifltir.
Tablo 22'de günlük olarak tüketilmesi hedeflenen
yararlan›labilir amino asit miktarlar› verilmifltir.
TABLO 22: P‹K VER‹M‹NDE
(Yaklafl›k 203-217 günler/ 29-31. hafta)
TÜKET‹LMES‹ HEDEFLENEN
KULLANILAB‹L‹R AM‹NO AS‹T M‹KTARLARI
Amino Asit
Ortalama Tüketim (mg/tavuk/gün)
Arjinin
1035
‹zo Lösin
775
Lizin
100
Metiyonin
485
Metiyonin+Sistin
825
Treonin
705
Triptofan
230
Bu miktarlar, bu el kitab›nda yer alan performans hedeflerine
ulaflmada destek sa¤lar. Hedeflenen bu aminoasit tüketimleri,
yem formülasyonunun haz›rlanmas›na ve tüketilecek yem
miktar›n›n belirlenmesine de yard›mc› olur. Bu aflamada
dikkate al›nmas› gereken bir di¤er ö¤enin de enerji al›m›
oldu¤u dikkatten kaçmamal›d›r.
Makro Mineraller
Protein ve Aminoasitler
Yemdeki protein seviyesi, hayvan›n tüm esansiyel amino
asit ihtiyaçlar›n› karfl›lamaya yetecek düzeyde olmal›d›r.
Bu ihtiyac› karfl›lamak için yemde bulunmas› gereken
protein miktar›, kullan›lan hammadde kaynaklar›na göre
de¤ifliklik arzeder.
Dam›zl›k yemlerinde fazla protein miktar›n›n, kuluçka
rand›man› üzerine olumsuz etkisi nedeniyle yemdeki protein
düzeyinin üst s›n›r› aflmamas› oldukça önemlidir. Sözkonusu
bu s›n›r, dam›zl›k ›rklar›na göre de¤iflebilir. Uygulamada
Ross dam›zl›kl›k sürüleri için bu protein de¤eri en fazla
% 16 olarak tavsiye edilmektedir.
Genel olarak ve özellikle s›cakl›k stresi koflullar›nda fazla
miktarda düflük kaliteli protein yerine, yüksek kaliteli az
miktarda proteinle besleme tercih edilmektedir. Bu tercihte
nitelikli protein kaynaklar›n›n fiyatlar› da dikkate al›narak,
fayda-masraf analizinin yap›lmas› önemlidir.
Metiyonin ve lizin gibi sentetik yap›da ve yeme d›flar›dan
ilave edilen aminoasitlerin hayvandaki yararlan›m etkinli¤i,
özellikle günde bir kez yemlenen dam›zl›k sürülerinde
azalma e¤ilimi gösterebilir.
46
Tavuklar ilk yumurtay› yumurtlad›klar› zaman kalsiyum (Ca)
dengesini muhafaza etmek için günde 4-5 g kalsiyuma
ihtiyaç duyarlar. Bu ihtiyaç, dam›zl›k yumurta öncesi
yeminden (% 1.5 Ca) dam›zl›k yumurta yemine (% 2.8 Ca),
ilk yumurtadan hemen önce geçilmesiyle karfl›lan›r.
4-5 g hedef kalsiyum tüketimi yumurtlama periyodu boyunca
korunmal›d›r. Bundan daha yüksek de¤erlerde kabuk
kalsifikasyonunda bir miktar art›fl beklenebilir.
Öneri olarak, üretim döneminde yemdeki kalsiyum seviyesi
ideal olarak % 2,8 düzeyinde tutulmal›d›r. Bunun d›fl›ndaki
kalsiyum aç›s›ndan ilave gereksinimler; muhtelif miktarlarda
grit tafl› yada istiridye kabu¤u kullan›larak karfl›lanmal›d›r.
Grit kullan›m›n›n temel gerekçesini yemleme zaman› ile
ilgili endifle oluflturmaktad›r. Ço¤u dam›zl›k sürü, günde
bir kez ve sabah›n erken günün ayd›nl›k saatlerinde
yemlenmektedir. Ancak, kalsiyuma metabolik olarak ihtiyaç,
genellikle hayvan organizmas›nda kabuk oluflumunun
meydana geldi¤i, günün karanl›k zaman dilimlerinde ortaya
ç›kmaktad›r. Bu nedenle, ö¤leden sonralar› yada ›fl›k
periyodunun daha geç dilimlerinde kalsiyum sindiriminin
daha yavafl ve kullan›lan kalsiyum kayna¤›n›n da bu duruma
uygun olmas› önem kazanmaktad›r. Çünkü an›lan bu zaman
diliminde kalsiyum kayna¤›n›n yavafl çözünüyor olmas›,
kabuk oluflumu ile gereksinim duyulan kalsiyumun
kullan›lmas› aras›nda bir efl zamanlama yarat›r. Bu sayede
yumurtan›n kabuk kalitesi daha iyi olacakt›r. Üretim
döneminde sürüye verilen yem miktar› üretim süreci içinde
de¤iflti¤inden, gereksinim duyulan kalsiyum miktar›n›n
dengelenmesi için, grit tafl› uygulamas› gündeme gelebilir.
Grit uygulamas›yla sa¤lanan yarar›n bir k›sm›, yemleme
zaman›n›n de¤ifltirilmesi yada yavafl çözünen formda
kalsiyum kaynaklar›n›n yemde kullan›lmas› yoluyla elde
edilebilir. Oldukça ince ö¤ütülmüfl toz formda mermer
tozunun yemde yüksek düzeyde kullan›lmas› istenmeyen
bir durumdur. Çünkü günün erken saatlerinde yemlenen
hayvan bu kalsiyumun büyük bir k›sm›n› böbrek yoluyla
d›flar› atar ve bu durum strese yol açar.
Kalsiyum tetanisi üretim döneminin 25-30. Haftalar›nda
ara s›ra görülen ve ölümle sonuçlanabilen metabolik bir
hastal›kt›r. Tavuklar, folluk içerisinde ve sabah›n erken
saatlerinde felç olmufl yada ölü olarak bulunur. Ölen
hayvanlar›n uteruslar›nda kabu¤u k›smen flekillenmifl
yumurta görülür. Otopside di¤er patolojik bulgular
görülmeyebilir. Hasta olan sürünün tedavi edilmesi gerekir.
Bu el kitab›nda yer alan tavsiyelere uyuldu¤unda, bu türden
vakalara çok nadiren rastlan›r.
Dam›zl›k yemlerinde kullan›lan fosfor miktar›n›n do¤ru
olarak belirlenmesinde, belirli baz› faktörler etkindir. Üretim
döneminin erken safhalar›nda, ani ölüm sendromundan
(SDS) korunmaya yönelik olarak yüksek düzeyde fosfor
kullan›l›r. SDS, 25-30. Haftalarda meydana gelir ve sürüde
baz› hayvanlar›n aniden ölmesiyle farkedilir. Otopside
büyümüfl ve yumuflak yap›da bir kalp, akci¤erlerde konjesyon
ve baz› hayvanlarda perikarditis bulgulan›r. Üretim
döneminin erken safhalar›nda SDS'den korunmak için
kullan›lan yüksek fosfor düzeyinin devam eden süreçte
kullan›lmas› do¤ru bir uygulama de¤ildir. Aksi durumda,
yumurta kabu¤u incelir ve dolay›s›yla kuluçka rand›man›
düfler.
Ross dam›zl›klar›n›n SDS hastal›¤›na duyarl›l›¤› düflüktür.
Bu nedenle bu el kitab›nda verilen fosfor de¤erleri, kabuk
kalitesine olan etki de göz önünde bulundurularak
yararlan›labilir fosfor de¤erleri olarak verilmifltir. Öneri,
dam›zl›k yumurta öncesi yemde %0,40 dam›zl›k yumurta
yeminde ise %0,35 fleklindedir. Total fosfor düzeyi kullan›lan
hammaddelere göre de¤iflece¤inden, öneri yararlan›labilir
fosfora göre yap›lm›flt›r.
SDS vakas›nda, içme suyuna potasyum ilave edildi¤inde
olumlu sonuç al›nmaktad›r. Bununla birlikte 35. haftaya
kadar yemdeki fosfor düzeyinin % 0,40 olarak tutulmas›
gerekir.
‹z Mineraller
‹z mineraller için bu el kitab›nda bildirilen düzeylerin
kullan›lmas› önerilmektedir. Premikslerde kullan›lan iz
mineral kaynaklar›n›n yararlan›labilirli¤inin yüksek olmas›na
özen gösterilmelidir. Organik kaynakl› iz minerallerin
yararlanabilirli¤i genel olarak daha yüksektir. Yem
formülasyonlar›nda elektrolit denge hesaplan›rken, özellikle
klorit gibi baz› anyon miktarlar›n›n dikkate al›nmas› gerekir.
Vitaminler
Yemlere gerekli miktarda vitamin ilavesi pek çok faktöre
göre de¤iflebilmektedir. Bu miktar belirlenirken bölgesel
flartlar da dikkate al›nmal›d›r. Vitamin ilavesinde de¤iflik
seviyeler uygulanmas›n›n ana nedenlerinden birisi, yem de
a¤›rl›kl› olarak kullan›lan tah›l›n türüdür. Özellikle, vitamin
A, nikotinik asit, pantotenik asit, vitamin B6 ve biotin için
yap›lan öneriler, bu¤day ve m›s›r bazl› rasyonlar için farkl›d›r.
Yem üretiminden önce vitamin stabilitesi üzerine etkili olan
faktörler iyi bir flekilde de¤erlendirilmeli ve gerekiyorsa
daha fazla vitamin ilavesi yap›lmal›d›r.
Vitamin ve mineral premiksleri ayr› kar›fl›mlar halinde
muhafaza edilmelidir. Kolin klorit ise mutlaka ayr› bir
premiks olarak temin edilmeli, vitamin veya mineral premiksi
içine konulmamal›d›r. E¤er vitamin ve mineral kay›plar›
gerçekten çok iyi kontrol edilebiliyor ve en az seviyede
tutulabiliyorsa, premiksler için bahsedilen durum ihmal
edilebilir. Bu el kitab›nda kolin için yap›lan öneri, premiks
olarak koline de¤il, yemde olmas› gereken en az seviyeye
at›f yapmaktad›r.
Biyogüvenlik nedeniyle özel bir ›s›sal muameleye
tabi tutulan dam›zl›k yemlerinde oluflacak vitamin
kay›plar›, dikkatle de¤erlendirilmesi gereken bir
husustur.
Stres ve hastal›k gibi durumlarda hayvanlar›n vitamin
gereksinimleri bu el kitab›nda yer alan ek 3 ve 4'teki
önerilerden yüksek olabilir. Yemle yada içme suyu ile vitamin
temininde yap›lacak art›r›mlar›n, mutlaka bir bilgiye ve
tecrübeye dayand›r›lmas› gerekir. Stres ve hastal›k
durumlar›nda fazla miktarda vitamin kullanmak yerine,
bunlar›n oluflmas›n› önleyici veya azalt›c› tedbirler almak,
uzun vadede daha istikrarl› ve maliyet etkin bir politikad›r.
Vitamin E en pahal› vitaminlerden birisidir ve bir çok
biyolojik ödevi vard›r. Broyler dam›zl›klar›n temel olarak
vitamin E ihtiyac› 10-15 iu/kg d›r. Bu miktardan daha yüksek
seviyede kullan›lmas›; yemde kullan›lan ya¤ tipine, selenyum
miktar›na ve ya¤›n oksidasyon durumuna ba¤l›d›r.
Biyogüvenlik nedeniyle dam›zl›k yemlerine yap›lan ›s›sal
muamelede vitamin E'de %20-30 civar›nda bir kay›p söz
konusu olmaktad›r.
Üretim dönemi yemlerinde önerilen vitamin E 100 iu/kg
yemdir. Bu miktar, yumurta sar›s› içinde 200 μg/g tokoferolü
temin etmektedir. Bu seviyenin kuluçkadan yeni ç›kan civciv
için yeterli oldu¤u düflünülmektedir.
Vitamin E, hem dam›zl›k sürünün hem de ondan elde edilen
civcivlerin ba¤›fl›kl›k sisteminin güçlendirilmesinde oldukça
47
önemlidir. Fakat bu durum uygulamadaki öneri düzeyine
pek uyumlu de¤ildir. Bu amaca yönelik olarak 300 iu/kg
düzeyine kadar vitamin E kullan›m› önerilmektedir. Ancak
bu düzeyde ve sa¤l›kl› sürülerde düzenli aral›klarla kullan›m
oldukça pahal›d›r. Bununla birlikte salg›n hastal›k durumunda
bu el kitab›nda yer alan tavsiyeden daha yüksek seviyede
vitamin E kullan›lmas› yararl›d›r.
150 mg/kg seviyesinde Vitamin C kullan›lmas›, s›cakl›¤a
ba¤l› oluflan stresi azaltabilmektedir. Ancak bu vitamin
yüksek s›cakl›¤a dayan›ks›zd›r. Dolay›s›yla yeme ›s›sal
muamele yap›l›yor ise, bu durum dikkate al›nmal›d›r.
Ek 9 'da her bir vitamin eksikli¤inin yol açabilece¤i sorunlar
verilmifltir.
YEMLEME VE RASYON SPES‹F‹KASYONLARI
Dam›zl›k yetifltirmede ana prensip, bu el kitab›n›n 1, 2 ve
3. bölümlerde tan›mlanan hedeflere ulaflmakt›r. Yemler bu
hedeflere ulaflmay› sa¤layacak nitelikte üretilmeli , bölgesel
koflullar dikkate al›narak besleme ve ekonomik anlamda
ayarlamalar yap›lmal›d›r. Ek 3 ve 4'te Ross anaç sürülerine
ait yemlerde olmas› gereken besin madde spesifikasyonlar›
verilmifltir.
Cinsi Olgunlu¤a Geçifl
Bu dönemde 105. günden (15.hafta) itibaren dam›zl›k
yumurta öncesi yeminin kullan›lmas› oldukça önemlidir.
Bu yemin kullan›lmas› sayesinde, üreme organlar›n›n
yeterince geliflmesi için yeterli düzeyde aminoasit ve di¤er
besinler temin edilir. Bu dönemde kemikteki medular
tabakan›n en iyi flekilde geliflmesi için ilave kalsiyum
gerekebilir. Kullan›lan yüksek vitamin içeri¤i nedeniyle,
üretim döneminden önce vücut dokular›ndaki vitamin
seviyesi en üst düzeye ç›kart›lmaktad›r. Bu dönemde
kullan›lan yemin enerji düzeyinin , yumurta yemi enerji
düzeyi ile benzer olmas› gerekir.
Yem formülasyonu hayvanlar›n besin madde gereksinimlerini
karfl›layacak flekilde düzenlenmeli ve besin madde
yo¤unlu¤u istikrarl› olmal›d›r. Formülasyonlarda , ani yem
hammadde ve besin madde de¤iflikliklerinden k›sa süreli
bile olsa kaç›n›lmal›d›r. Bu husus özellikle dam›zl›k yumurta
öncesi dönemi için oldukça önemlidir. Bu dönemde
kullan›lan yemlerin vitamin ve mineral içeri¤i yumurta yemi
içeri¤iyle ayn› olmal›d›r.
Dam›zl›klar›n di¤er kümeslere nakliyesi, afl›lama
v.b sevk idare uygulamalar›nda yem de¤iflikli¤i
yap›lmamal›d›r (büyütme yeminden dam›zl›k
yumurta öncesi yemine geçifl gibi)
Bafllang›ç Dönemi
Bafllang›ç 1 ve 2 yemlerinin besin madde spesifikasyonlar›,
bu el kitab›n›n 1. bölümünde yer alan hedef canl› a¤›rl›¤a
ulaflmay› temin için düzenlenmifltir. Normal olarak, 14 ve
21. günde hedef canl› a¤›rl›¤›n biraz üstünde bir vücut
a¤›rl›¤› için bafllang›ç 1 yeminin tüketilmesi gerekir. Bundan
sonra bafllang›ç 2 yemine geçilmesi gerekir. Bafllang›ç 1
yeminden bafllang›ç 2 yemine geçiflte kramb›ldan pelet
forma geçifl te sa¤lanmal›d›r. Bafllang›ç 1 yemi tercihen
elenmifl kramb›l formda olmal›d›r.
Yumurtlatma Dönemi
Bafllang›ç 1 yeminden bafllang›ç 2 yemine geçifl esnas›nda
vücut a¤›rl›¤› yetifltirme dönemi de göz önünde
bulundurularak dikkatli bir flekilde izlenmelidir. Bu husus
yemin formu de¤iflti¤inde daha da önem kazan›r.
‹ki Dönemli Dam›zl›k Yumurta Yemi
‹lk 4 hafta sonunda hedef canl› a¤›rl›¤a ulaflmada devaml›
bir problem yaflan›yor ise, koksidiyosattan ari broyler
bafllang›ç yeminin uygulanmas› hususu de¤erlendirilmelidir.
Büyütme Dönemi
Büyütme dönemi süresince günlük büyüme h›z› düflüktür
Besin madde gereksinimi günlük al›m olarak ifade
edildi¤inde çok yüksek de¤ildir. Bununla birlikte büyütme
dönemi boyunca kaliteli yem kullan›m› ve dolay›s›yla kaliteli
hammadde kullan›m› önem arz eder.
Yemin enerji düzeyinin mevcut ekonomik flartlara göre
belirlenmesi gerekir. Yetifltirme döneminde hayvanlara
yedirelen yem miktar› düflüktür. Bu dönemde düflük enerjili
yem kullanmak suretiyle, sürü sevk idaresi kolaylafl›r ve
daha iyi bir üniformite sa¤lan›r. Bu dönem için önerilen
enerji de¤eri 2630 kcal/kg yem(=11MJ) olmakla birlikte,
bölgesel flartlar da dikkate al›narak ayarlama yap›labilir.
48
‹yi yetifltirilmifl ve üniform sürülerde hedef üretime ulaflmay›
destekleyecek yeme ait spesifikasyonlar Ek 4'de verilmifltir.
Üretim dönemi performans› ço¤unlukla üretim öncesi sevk
idare ve yemleme uygulamalar›ndan etkilenmektedir. Üretim
döneminde, düflük verim nedeniyle yem miktar›n›n
art›r›lmas›, sürünün beslenme durumunun net bir biçimde
anlafl›lmas›yla mümkündür.
Ço¤u sürülerde, birden fazla dam›zl›k yumurta yemi
kullan›lmas› gerekli bir durum de¤ildir. Pik veriminden
sonra azalan aminoasit ihtiyaçlar› normal flartlarda yem
geri çekmeyle çözümlenmektedir. Bu nedenle yemdeki
aminoasit yo¤unlu¤unun de¤ifltirilmesi gerekmez. Öte
yandan sürü yaflland›kça kalsiyum ihtiyac› da artmaktad›r.
Artan kalsiyum ihtiyac›n›n yemde kalsiyumu art›rmak
suretiyle karfl›lanmas› yerine, grit tafl› gibi ilave kalsiyum
yemlesiyle karfl›lanmas› gerekir. Üretimin erken safhalar›nda
SDS (ani ölüm) kontrolü için yüksek düzeyde fosfor içeren
yem uygulamas›na ihtiyaç duyulabilir. SDS ile ilgili bir
problem yoksa, yararlan›labilir fosfor seviyesinin tüm üretim
dönemi boyunca bu el kitab›nda önerilen flekliyle (=%0,35)
kullan›lmas› gerekir.
Yumurta a¤›rl›¤›n›n standarttan yüksek oldu¤u durumlarda
yemdeki linoleik asit ve aminoasit seviyeleri düflürülebilir.
Bununla birlikte, standarttan yüksek yumurta a¤›rl›¤›
sorununun ço¤unlukla üretim döneminin belirli
aflamalar›nda yap›labilen afl›r› yemleme ile ilgili oldu¤u
göz önünde tutulmal› ve afl›r› yemlemeden kaç›n›lmal›d›r.
HOROZLARIN BESLENMES‹
SU ‹DARES‹
Üretim döneminde horozlar için ayr› yem kullan›lmas›nda,
fizyolojik kondüsyon ve döllülü¤ün muhafazas› yönünden
yarar oldu¤u görülmüfltür.
Hayvanlar›n su gereksinimi, tükettikleri yemin içeri¤i, kümes
s›cakl›¤› ve nem gibi faktörlere ba¤l› olarak de¤ifliklik
gösterdi¤i için tam olarak tayin edilemez. Su tüketiminde
nadiren ya da s›ks›k meydana gelen de¤iflimler izlenmesi
gereken muhtemel bir sa¤l›k sorununun habercisi olabilir.
Bununla birlikte üretim döneminde horozlar›n difliler ile
ayn› yemi tüketmelerinde horozlar›n performans› aç›s›ndan
önemli bir sorun görülmemifltir. Ancak ayr› horoz yemi
üretmenin ilave bir maliyeti, ayr› depolama ve kontrolü gibi
operasyonel zorluklar› oldu¤undan, uygulamada genellikle
difli yemleri horozlar için de kullan›lmaktad›r.
Bu uygulamada en önemli endifle, horozlar›n fazla miktarda
kalsiyum ve protein tüketmesidir. Canl› a¤›rl›k ve kondüsyonu
kontrol alt›nda tutmaya yönelik olarak standartan yüksek
yem tüketiliyorsa horozlar için ayr› yem uygulamas›
tart›fl›labilir.
Tablo 23'te cinsi olgunlu¤a eriflmifl horozlar için karma
yem spesifikasyonlar› verilmifltir.
TABLO 23: YET‹fiK‹N HOROZLARDA YEM‹N YAPISI
Ham Protein, %
12-14
Enerji, Kcal /kg
2630-2800
Lizin, % (Total)
0.45-0.55
Metiyonin ve Sistin, % (Total)
0.38-0.46
Linoleik Asit, %
0.8-1.2
Yararlan›labilir Fosfor, %
0.3-0.4
Kalsiyum, %
0.8-1.2
Hayvanlar›n tüketece¤i suyun s›cakl›¤› 10-12°C olmal›d›r.
Suyun, çok ›l›k (30°C) yada so¤uk olmas› su tüketimini
düflürür. S›cak havalarda, kümesteki su hatt›n›n temizlenmesi
suyu, mümkün mertebe serin k›lar.
Kümes içi s›cakl›¤›n 21°C üzerinde oldu¤u durumlarda,
her 1°C s›cakl›k art›fl› için hayvalar›n su ihtiyac›, yaklafl›k
olarak % 6,5 artar.
Özellikle 42-154. günler aras› yetifltirme dönemindeki
hayvanlarda yüksek su tüketimiyle birlikte ifltahta da bir
art›fl oluflabilmektedir.
Afl›r› su tüketiminin gözlendi¤i durumlarda, stres ve ölümleri
önlemek amac›yla gerekli ayarlamalar›n yap›lmas› gerekir.
Sürüye yem verilmeden 15 dakika öncesinden bafllamak
suretiyle, gün ›fl›¤› diliminin yar›s›na isabet eden zaman
dilimi içerisinde hayvanlara serbest olarak su verilmesi
gerekir. Bu uygulamaya 5. haftadan bafllayarak ilk yumurtan›n
görüldü¤ü zamana kadar devam edilebilir. Müteakiben su
tüketiminin, yumurta verimi % 5 olana kadar günlük olarak
art›r›lmas› gerekir.
GR‹T YEMLEMES‹
6. haftadan itibaren (42 gün) haftada 0.5 kg/100 tavuk/ay
esas›na göre 5 mm büyüklü¤ünde grit verilmesi iyi bir
yönetim uygulamas›d›r. Bu uygulama sayesinde, hayvan›n
tüketetebilece¤i altl›k materyali ve tüyün parçalanmas›
kolaylaflacakt›r. Aksi durumda ve grit uygulamas› yap›lmaz
ise, bu türden materyallerin tüketilmesine ba¤l› tafll›kta
sorunlar ortaya ç›kabilir.
DANE YEMLEME
Dane yem, sert tah›l veya peletler, tavuklar ve altl›k kalitesi
üzerinde pek çok yararl› etkiye sahiptir. Dane yada bütün
yem miktar› günde 100 tavuk için 0.5 kg olarak
s›n›rland›r›lmal› ve toplam yedirilecek yem miktar›
hesaplan›rken bu miktar da göz önünde bulundurulmal›d›r.
Dane yemleme için kullan›lacak yemlerin de normal
yemlerde oldu¤u gibi ayn› biyo güvenlik program›na dahil
edilmesi zaruridir.
49
Büyütme ve üretim dönemlerinde dünya genelinde kümes
tipine ba¤l› olarak 3 farkl› ayd›nlatma sistemi
kullan›lmaktad›r.
AYDINLATMA
Amaç
1. Durum
Dam›zl›klar›n gün uzunlu¤u ve ›fl›k fliddetine verdikleri
tepkilerden yararlanarak cinsi olgunluk ve buna ba¤l› hedef
üretim performanslar›n›n elde edilebilmesidir.
2. Durum
:Büyütme ve üretim dönemi kapal›
kümeslerde
:Büyütme dönemi kapal›, üretim dönemi
aç›k kümeslerde
:Büyütme ve üretim dönemi aç›k
kümeslerde
3. Durum
Prensipler
Dam›zl›k sürülerden yüksek verim elde edebilmek büyütme
döneminde birbirleri ile iliflkili birçok sevk ve idare tekni¤inin
birlikte baflar›s›na ba¤l›d›r. Ayd›nlatma uzunlu¤u ve
yo¤unlu¤u hayvanlar›n üreme sistemlerinin geliflmesinde
önemli rol oynamaktad›r. Büyütme ile üretim dönemi
aras›ndaki gün uzunlu¤u ve ›fl›k yo¤unlu¤u farkl›l›¤›
yumurtal›k ve testis gelifliminin uyar›lmas›nda etkili
olmaktad›r. Yap›lan ›fl›k art›fl›na sürünün verdi¤i reaksiyon;
yetifltirme dönemindeki canl› a¤›rl›k profili, üniformite ve
besin maddelerinin yeterli düzeyde al›m›na ba¤l›d›r.
DURUM 1
BÜYÜTME VE ÜRET‹M DÖNEM‹
KAPALI KÜMESLER
Hem büyütme, hem de üretim kümesinde içeri do¤al ›fl›k
girmemeli ve tüm ›fl›k kayna¤› suni olarak oluflturulmal›d›r.
Bu sistemde baflar› kümesin ›fl›k s›zd›rmazl›¤›na ba¤l›d›r.
Fan, kap› kenarlar› ve hava girifllerinden ›fl›k s›zmas›
engellenmelidir.
Pratikte, kümes içinde karartman›n uyguland›¤› saatlerde
›fl›k yo¤unlu¤unu 0.4 lüksü aflmamal› ve sürekli kontrol
edilmelidir.
Ayd›nlatma program›ndaki yanl›fll›klar sürünün
fazla veya az uyar›lmas›na sebebiyet verecektir.
TABLO 24: AYDINLATMA PROGRAMI (DURUM 1)
YAfi
IfiIK SÜRES‹ (% CV 133. GÜN)
IfiIK YO⁄UNLU⁄U
% 8-10
%10 üzeri
1
23
23
Civciv Ünitesinde
2
23
23
80-100 lüks
3
19
19
Kümes içinde
4
16
16
10-20 lüks
5
14
14
6
12
12
Civciv Ünitesinde
7
11
11
30-60 lüks
8
10
10
Kümes içinde
9
9
9
10-20 lüks
**10-139
8
8
*10-20 lüks
Gün
Hafta
Lüks
140
20
11
8
147
21
12
12
154
22
12
12
‹stenilen 60 lüks
161
23
13
13
Kümes içinde
168
24
13
13
30-60 lüks
175
25
14
14
182
26
14
14
189
27
15
15
*Tüy emme veya gagalama görülürse ›fl›k yo¤unlu¤u azalt›labilir.
** En geç 21. günde (3. hafta) sabit ›fl›¤a geçilmifl olmal›d›r.
E¤er yeterince verim al›nam›yorsa 15 saatten daha fazla ›fl›k uyar›m› yap›lmas› gerekebilir.
Yar›m saatlik iki art›fl daha yap›lmas› yeterli olacakt›r. Genel olarak ›fl›¤› 16 saatten çok artt›rman›n bir yarar› yoktur.
50
Önemli Noktalar
Hayvanlar gün ›fl›¤›na son derece duyarl›
oldu¤undan kapal› kümeslerde yanl›fll›kla içeriye
gün ›fl›¤›n›n s›zmas› halinde hemen müdahale
edilmelidir.
Sabit 8-9 saatlik ayd›nlatma süresi en geç 21. güne kadar
uygulanmal›d›r. Bu dönem içerisinde ›fl›k yo¤unlu¤u
10-20 lüks olmas› arzu edilse de tüy emme veya kanibalizm
sözkonusu ise bu de¤er bir miktar afla¤› çekilebilir.
Ayd›nlatma süresi 140. güne kadar art›r›lmamal›d›r.
Yumurta dönemi öncesinde uygulanacak ›fl›k art›fl› sürünün
133. gün (19.hafta) üniformitesine ba¤l›d›r. Üniformitesi
kötü bir sürüde küçük ›fl›k art›fllar› yaparak, hafif veya a¤›r
hayvanlarda afl›r› bir uyar›m yap›lmas› engellenir. Böylece
gurk ve prolapsus gibi arzu edilmeyen durumlar da önlenmifl
olur. Tablo 24 ve 25 de tavsiye edilen ›fl›k artt›r›mlar›
gösterilmifltir.
Üniformitesi bozuk olan sürünün afl›r› uyar›lmas›
gurk ve geri ç›kmas›na sebep olabilir.
TABLO 25: ÜN‹FORM‹TEYE BA⁄LI OLARAK
‹LK IfiIK UYARIM YAfiI
133. GÜNDE
Yetifltirme dönemindeki canl› a¤›rl›k, besin
maddeleri al›m› ile üniformite, sürünün
uygulanacak ayd›nlatma süresi ve ›fl›k fliddeti
art›fl›na olan cevab›n› belirleyecektir.
Kapal› kümeslerde ›fl›klar söndürüldü¤ünde kümes
içerisindeki ›fl›k fliddetinin 0.4 lüks den az olmas›na
dikkat ediniz.
En geç 21 güne kadar (3 hafta) sabit ayd›nlatma
süresi sa¤lay›n›z.
Yetifltirme döneminde ›fl›k fliddeti 10-20 lüks
olmal›d›r.
Dam›zl›klar›n 16 saati aflan ayd›nlatma sürelerine
tepki vermeyece¤i unutulmamal›d›r.
Difli ve erkeklerin efl zamanl› olarak cinsi
olgunlu¤a ulaflmalar› için yetifltirme döneminde
ayn› ayd›nlatma program›n›n uygulanmas›
sa¤lanmal›d›r.
DURUM 2
YET‹fiT‹RME DÖNEM‹ KAPALIÜRET‹M DÖNEM‹ AÇIK KÜMESLER
‹LK IfiIK UYARIM YAfiI
(19. HAFTA) CV %
% 8-10
20. Hafta
%10 üzeri
21. Hafta
Ross canl› a¤›rl›k profili ve ›fl›k program›na göre yetifltirilen
horozlara ›fl›k süresi ve yo¤unlu¤u bak›m›ndan diflilerden
önce bir art›fl›n yap›lmas› önerilmemektedir. Sürünün hedef
a¤›rl›kta ve üniform bir flekilde büyütüldü¤ü durumlarda
hayvanlar›n ayn› zamanda cinsi olgunlu¤a ulaflaca¤›
unutulmamal›d›r.
Ifl›k yo¤unlu¤u
En önemli nokta ayd›nlatma süresinin ve ›fl›k yo¤unlu¤unun
ayn› anda artt›r›lmas›d›r. Ayd›nlatma süresinin ve ›fl›k
yo¤unlu¤unun birlikte art›fl› cinsi olgunlu¤u ve daha sonra
da üretimi uyar›r.
Üretim kümeslerinde hedef ›fl›k yo¤unlu¤u en az 60 lüks
olmal›d›r. Ancak kümes içindeki 30-60 lükslük bir da¤›l›m
kabul edilebilir. Yumurtlatma kümeslerinde yo¤unlu¤un
100-150 lüks'e ç›kar›lmas› durumunda yumurta adedi ve
horoz aktivitesi olumlu yönde etkilenecektir.
Büyütme döneminin kapal› kümeslerde olmas›, ayd›nlatma
süresi ve ›fl›k yo¤unlu¤undan kaynaklanacak olumsuzluklar›
bertaraf edecektir. Bunun yan›nda mevsim d›fl› sürülerde
üretim döneminde yaflanabilecek (yumurtan›n gecikmesi,
diflilerde yüksek canl› a¤›rl›k, üniformite bozukluklar› ve
fazla yem tüketimi) sorunlar›n›n oluflmas›n› da önleyecektir.
Büyütmede kapal› kümeslerin kullan›ld›¤› sezon içi
sürülerde, hayvanlar› aç›k üretim kümesine transfer ederken
dikkatli olunmal› ve afl›r› uyar›mdan kaç›n›lmal›d›r. Anormal
yumurta oran›, prolapsus, gurk ve peritonit oluflumlar›n›n
önlenebilmesi için Tablo 26'daki ›fl›k program› takip
edilmelidir. Bunun yan›nda sürünün canl› a¤›rl›k ve
uniformitesinin katalog de¤erleri içinde bulunmas› da
gerekmektedir.
Üniformitesi bozuk olan sürünün afl›r› uyar›lmas›
gurk ve prolapsusa sebep olabilir.
Hayvanlar en geç 21. günden (3. hafta) itibaren 10-20 lüks
›fl›k fliddetinde ve sabit ayd›nlatma süresinde tutulmal›d›r.
Sabit ayd›nlatma süresi hayvanlar›n aç›k üretim kümesine
transferi s›ras›ndaki mevcut gün uzunlu¤una ba¤l› olarak
8 veya 9 saat olmal›d›r. Afl›r› ›fl›k uyar›m›n›ndan
kaynaklanacak sorunlar›n (prolapsus, gurk, veya pik öncesi
yüksek ölüm) önlenebilmesi için ayd›nlatma süresi 10 saat
olarak da sabit tutulabilir (Tablo 26).
51
TABLO 26: AYDINLATMA PROGRAMI (DURUM 2)
147. Gün Do¤al
Gün Uzunlu¤u (Saat)
9
10
11
12
13
14
15
IfiIK YO⁄UNLU⁄U
Lüks
Civciv Dönemi Gün
Uzunlu¤u (Saat)
Yafl :
Gün
1
23
23
23
23
23
23
23
Civciv Ünitesinde
2
23
23
23
23
23
23
23
80-100 lüks
3
19
19
19
19
19
19
19
Kümes içi 10-20 lüks
4
16
16
16
16
16
16
16
5
14
14
14
14
14
14
14
6
12
12
12
12
12
12
12
Civciv Ünitesinde
7
11
11
11
11
11
11
11
60-80 lüks
8
10
10
10
10
10
10
11
Kümes içi
9
9
9
9
9
10
10
10
10-20 lüks
Büyütme Dönemi
Gün Uzunlu¤u
**10-146. gün (Saat)
*10-20 lüks
8
8
8
8
9
9
9
Yumurta Dönemi
Gün Uzunlu¤u (Saat)
Yafl
Gün
Hafta
147
21
11
11
11
12
13
14
15
Suni Ayd›nlatma
154
22
13
13
13
13
13
14
15
‹stenilen
161
23
13
13
13
13
14
15
15
60 Lüks Kümes
168
24
15
15
15
15
15
15
16
‹çi 30-60 Lüks
175
25
15
15
15
15
15
16
16
182
26
16
16
16
16
16
16
16
189
27
16
16
16
16
16
16
16
196
28
16
16
16
16
16
16
16
Gün uzunlu¤unun 147. gün (21. hafta) 12 saat oldu¤u durumlarda, yetifltirme döneminde ›fl›k 10. günden itibaren 146. güne kadar
8 saat sabit ›fl›kta tutulur ve 147. günde gün uzunlu¤u olan 12 saate art›r›l›r. Takip eden art›fllar suni ve do¤al ›fl›k birlikte kombine
edilerek yap›l›r.
E¤er yeterince verim al›nam›yorsa 16 saatten daha fazla ›fl›k uyar›m› yap›lmas› gerekebilir.
Genel olarak ›fl›¤› 17 saatten çok artt›rman›n bir yarar› yoktur.
*Tüy emme görülürse ›fl›k yo¤unlu¤u azalt›labilir.
** En geç 21. günde (3. hafta) sabit ›fl›¤a geçilmifl olmal›d›r
‹lk ›fl›k uyar›m› 147. günde (21.haftada) yap›lmal›d›r. Bu
gerek kapal› kümeslerden aç›k kümeslere transfer esnas›nda,
gerekse de kapal› kümeslerdeki perdelerin aç›ld›¤› durumlar
için uygun bir yaflt›r.
Yetifltirme döneminde kümeslerin ›fl›k
s›zd›rmazl›¤›na ve karanl›k dönemde, kümes
içerisindeki ›fl›k fliddetinin 0.4 lüks den az olmas›na
dikkat ediniz.
Üretim kümeslerinde hedef ›fl›k yo¤unlu¤u en az 60 lüks
olmal›d›r. Ancak kümes içindeki 30-60 lükslük bir da¤›l›m
kabul edilebilir. Yumurtlatma kümeslerinde yo¤unlu¤unun
100 lüks'e ç›kar›lmas› durumunda yumurta adedi ve horoz
aktivitesi olumlu yönde etkilenecektir.
En geç 21 güne kadar (3 hafta) sabit ayd›nlatma
süresi sa¤lay›n›z.
Yetifltirme döneminde ›fl›k fliddeti 10-20 lüks
olmal›d›r.
Önemli Noktalar
Dam›zl›klar›n 17 saati aflan ayd›nlatma sürelerine
tepki vermeyece¤i unutulmamal›d›r.
Difli ve erkeklerin efl zamanl› olarak cinsi
olgunlu¤a ulaflmalar› için yetifltirme döneminde
ayn› ayd›nlatma program›n›n uygulanmas›
sa¤lanmal›d›r.
52
Yetifltirme dönemindeki canl› a¤›rl›k, besin
maddeleri al›m› ile üniformite, sürünün
uygulanacak ayd›nlatma süresi ve ›fl›k fliddeti
art›fl›na olan cevab›n› belirleyecektir.
fiEK‹L 17: KUZEY VE GÜNEY YARIM KÜRELERDE DO⁄AL GÜN UZUNLUKLARI
154. Gün / 22. Hafta
105. Gün / 15. Hafta
70. Gün / 10. Hafta
35. Gün / 5. Hafta
1 Günlük
Kuzey Yar›mkure
Eyl
Ekm
Kas
Arl
Ock
fiub
Mrt
Nis
May
Haz
Tem
A¤u
Güney Yar›mküre
Mrt
Nis
May
Haz
Tem
A¤u
Eyl
Ekm
Kas
Arl
Ock
fiub
AZALAN GÜN IfiI⁄I
ARTAN GÜN IfiI⁄I
Suni Ayd›nlatma ve Ifl›k Yo¤unlu¤u
DURUM 3
YET‹fiT‹RME VE ÜRET‹M DÖNEM‹
AÇIK OLAN KÜMESLER
Büyütme ve üretim dönemlerinde aç›k kümesler için
ayd›nlatma program› yap›l›rken do¤al gün uzunlu¤u ve ›fl›k
yo¤unlu¤undaki mevsimsel de¤iflikler göz önüne al›nmal›d›r.
Aç›k kümeslerde büyütülen hayvanlarda mevsime ba¤l›
olarak 4 farkl› durum ortaya ç›kmaktad›r.
• 0-22. Hafta (0-154 gün) aras›nda do¤al gün
uzunlu¤unun artmas›.
• 0-22. Hafta (0-154 gün) aras›nda do¤al gün
uzunlu¤unun art›p daha sonra azalmas›.
• 0-22. Hafta (0-154 gün) aras›nda do¤al gün
uzunlu¤unun azalmas›.
• 0-22. Hafta (0-154 gün) aras›nda do¤al gün
uzunlu¤unun azal›p daha sonra artmas›.
Gerekli uyar›mlar›n sa¤lanabilmesi için suni ›fl›k kullan›larak
istenilen ›fl›k yo¤unlu¤una ulafl›labilmesi çok önemlidir.
Üretim kümeslerinde hedef ›fl›k yo¤unlu¤u en az 60 lüks
olmal›d›r. Ancak kümes içindeki 30-60 lükslük bir da¤›l›m
kabul edilebilir. Yumurtlatma kümeslerinde yo¤unlu¤unun
100 lüks'e ç›kar›lmas› durumunda yumurta adedi ve horoz
aktivitesi olumlu yönde etkilenecektir.
Büyütme döneminde yüksek do¤al ›fl›k yo¤unlu¤una maruz
kalan bir sürünün, üretim döneminde yüksek verim
seviyesine ulafl›labilmesi için yüksek yo¤unlukta suni ›fl›k
kullan›lmal›d›r.
Mevsimsel etkiler do¤al gün uzunlu¤undaki de¤iflimlerin
yan›nda ›fl›k yo¤unlu¤undaki de¤iflimleri de beraberinde
getirmektedir.
Gün uzunluklar›nda görülen de¤ifliklikler fiekil 17'de
gösterilmifltir. Tabloda görülen farkl› renkle iflaretlenmifl
k›s›mlar, her ay için azalan ya da artan gün uzunluklar›n›
göstermektedir.
Yetifltirme döneminde yüksek ›fl›k yo¤unlu¤una
maruz kalan dam›zl›k sürüleri üretim döneminde
düflük ›fl›k yo¤unlu¤una tepki vermezler.
Örnek olarak ekim (Kuzey yar›m küre için) veya nisan
(Güney yar›m küre için) ay›nda yerlefltirilen bir sürü,
10-12 hafta boyunca azalan gün ›fl›¤›na maruz kalacakt›r.
Aç›k kümeslerde mevsimsel etki kümese giren ›fl›k
yo¤unlu¤unun seviyesi düflürülerek önemli seviyede
azalt›labilir. Ifl›k yo¤unlu¤unun kümese giriflini azaltmada
›fl›k k›r›c›lar havaland›rma sorunu yaratmadan baflar›l› bir
flekilde kullan›labilir. Ifl›k art›r›m› ile birlikte ›fl›k k›r›c›lar
kald›r›l›r. Büyütme kümeslerinde kümes içinin siyah ile
boyanmas› da önerilmektedir. Bunun yan›nda kümes içi
s›cakl›¤›n›n yüksek olma ihtimaline karfl› çat›n›n beyaza
boyanmas› yararl› olabilecektir.
Tüm ayd›nlatma programlar›n›n dayand›¤› temel prensip
fiekil 18 de aç›klanm›flt›r ve gün uzunlu¤u de¤iflimlerinin
olumsuz etkilerinin, suni ›fl›k kullan›larak etkisiz hale
getirilmesini içerir. Amaç, bütün bir y›l boyunca yumurta
üretiminin bafllayabilmesini sa¤lamak ve ilk yumurtlama
yafl›ndaki afl›r› dalgalanmalar›n önüne geçmektir.
53
fiEK‹L 18: AYDINLATMA PROGRAMI - DURUM 3
Kuluçkahaneden
Ç›k›fl
Kuzey EYL EKM KAS ARA OCK fiUB MAR N‹S MAY HAZ TEM A⁄U
YARIMKÜRE
Tarihi
Güney MAR N‹S MAY HAZ TEM A⁄U
SEZON ‹Ç‹
Gün Uzunlu¤u
EYL EKM KAS
ARA OCK fiUB
SEZON DIfiI
DO⁄AL GÜN IfiI⁄INA ‹LAVE OLARAK;
0-3 Gün
AYDINLIK
SA⁄LANMALIDIR
1. GÜN 23 SAAT
2.GÜN 23 SAAT
3.GÜN 19 SAAT
DO⁄AL GÜN
DO⁄AL GÜN
UZUNLU⁄UNA
UZUNLU⁄UNA
KADAR AZALTIN
KADAR AZALTIN
Gün Uzunlu¤u
4-10** Gün
Gün Uzunlu¤u
10 günden itibaren
DO⁄AL GÜN
UZUNLU⁄U
Yumurta öncesi
154. GÜN
154. GÜNE KADAR 84. GÜNE KADAR
DO⁄AL GÜN
DO⁄AL GÜN
UZUNLU⁄U VEYA
UZUNLU⁄U
84.GÜNE KADAR SONRASI SAB‹T
DO⁄AL GÜN
UZUNLU⁄U
SONRASI SAB‹T
154. GÜN
‹lk ›fl›k art›fl›
YAfi (gün)
154
168
182
Yumurtlama
dönemi art›fllar
ARTIfi (saat)
2-3*
1
1
YAfi (gün)
154
168
182
ARTIfi (saat)
3-4*
1
1
182. GÜN ‹T‹BAR‹YLE
182. GÜN ‹T‹BAR‹YLE
MAKS‹MUM 17 SAAT
MAKS‹MUM 17 SAAT
* ‹lk ›fl›k art›fl›n›n süresi ve takipeden art›fllar, yetifltirme dönemindeki gün uzunlu¤u
ile 17/18 saat aras›ndaki farka ba¤l›d›r. Farkl›l›k mevsime ve enleme göre de¤iflir.
* Sabit ›fl›k en geç 21. gün (3. hafta) uygulanmal›d›r.
54
Sezon D›fl› Sürüler
MEVS‹MSEL FARKLILIKLAR
Kuzey yar›kürede Mart-A¤ustos, Güney yar›kürede
Eylül-fiubat aylar› aras›nda kuluçkadan ç›kan dam›zl›k
civcivlerde, do¤al gün uzunlu¤u ve ›fl›k yo¤unlu¤unun
etkisi ile ilk yumurtlama yafl› gecikmektedir.
Y›l boyunca mevsimsel de¤iflimler belirgin olarak tespit
edilmekle birlikte baz› aylar›n sezon içi veya sezon d›fl›
olarak ay›rmas› zor olmaktad›r. Burada enlemin de etkisi
bulunmaktad›r (Bkz. fiekil 19). Bu kar›fl›k durumu daha
basite indirebilmek için aylar, civcivin kümese gelifl zaman›
göz önüne al›narak sezon içi ve sezon d›fl› olarak
s›n›fland›r›lm›flt›r (Tablo 27).
Sezon d›fl› sürüler, sezon içi sürülere göre verime daha geç
girmekte, pik verimleri ve üretim dönemi boyunca verimleri
daha düflük olmaktad›r. Bu olumsuzluklar› minimize
edebilmek için tavuklar katalog de¤erin üzerinde bir canl›
a¤›rl›kta tutulmal›d›r. Böylece sezon d›fl› sürülerde cinsi
olgunlu¤un öne al›nmas› kolaylafl›r. Ayr›ca ilk ›fl›k uyar›m›
154. günde (22 hafta) ve ilk ›fl›k art›fl› 3-4 saat yap›lmal›d›r.
Canl› a¤›rl›k art›fl› ve ›fl›k uyar›m›n›n öne al›nmas›n›n bir
arada uygulanmas› sezon d›fl› sürülerde meydana gelecek
etkilerin azalt›lmas›nda yard›mc› olacakt›r.
TABLO 27: AYLARA GÖRE SEZON ‹Ç‹ VE
SEZON DIfiI SÜRÜLER‹N BEL‹RLENMES‹
SEZON ‹Ç‹
Sezon ‹çi Sürüler
SEZON DIfiI
K.Y
G.Y
K.Y
G.Y
Eylül
Mart
Mart
Eylül
Ekim
Nisan
Nisan
Ekim
Kas›m
May›s
May›s
Kas›m
Aral›k
Haziran
Haziran
Aral›k
*Ocak
*Temmuz
*Temmuz
*Ocak
*fiubat
*A¤ustos
*A¤ustos
*fiubat
K.Y.: Kuzey yar›küre
Sezon içi sürüler hedef canl› a¤›rl›kta yetifltirilerek ilk ›fl›k
art›fl› 154. günde (22. hafta) yap›l›r (fiekil 18).
Önemli Noktalar
G.Y.: Güney Yar›küre
* Bu 4 ay›n hangi gruba dahil oldu¤unu kesin olarak
tan›mlamak zordur. Bu aylar için mevsimsel etkilerin
derecesi enleme ba¤l› olarak de¤iflmektedir. Bu aylarda
girifl yap›l›yorsa Ross Teknik Servisine dan›fl›n›z.
Yetifltirme dönemindeki canl› a¤›rl›k, besin
maddeleri al›m› ile üniformite, sürünün
uygulanacak ayd›nlatma süresi ve ›fl›k fliddeti
art›fl›na olan cevab›n› belirleyecektir.
Dam›zl›klar›n 17 saati aflan ayd›nlatma sürelerine
tepki vermeyece¤i unutulmamal›d›r.
Difli ve erkeklerin efl zamanl› olarak cinsi
olgunlu¤a ulaflmalar› için yetifltirme döneminde
ayn› ayd›nlatma program›n›n uygulanmas›
sa¤lanmal›d›r.
fiEK‹L 19: KUZEY VE GÜNEY YARIM KÜRELERDE 10º, 30º KUZEY VE GÜNEY ENLEMLER‹NDE GÜN UZUNLU⁄U
30˚K/G
10˚K/G
17
16
Gün Uzunlu¤u (saat)
15
14
13
12
11
10
9
8
7
KUZEY
YARIMKÜRE
GÜNEY
YARIMKÜRE
O
fi
M
N
M
T
A
E
E
K
H
A
T
O
A
fi
E
E
K
A
O
fi
M
N
M
M
N
M
H
T
A
E
E
K
H
A
T
O
A
fi
E
E
K
A
M
N
M
H
AYLAR
55
KULUÇKALIK YUMURTALARDA
D‹KKAT ED‹LECEK HUSUSLAR
ise en az 10 cm olmal›d›r. Folluk dizayn› folluk materyalinin
içinde kalabilmesi için gerekli folluk göz yüksekli¤ine sahip
olmal›d›r.
Yumurtalar›n Elle Toplanmas›
Amaç
Kuluçkal›k yumurtalardan en yüksek kuluçka rand›man›n›
elde etmek için kümesten kuluçkahaneye kadar tüm çevre
koflullar›n› optimum hale getirmektir.
Prensipler
Sa¤l›kl› ve kaliteli civciv üretimi için yumurtalar›n uygun
s›kl›kta toplanmas›, dezenfekte edilmesi, so¤utulmas›,
depolanmas› ve inkübe edilmesi gereklidir. Embriyo
gelifliminin zarar görmemesi için bütün aflamalarda gerekli
özen gösterilmelidir. Baflar›l› bir ç›k›m için yumurtlama
zaman›ndan ç›k›ma kadar olan süre içinde döllü
yumurtalar›n temiz bir ortamda ve do¤ru s›cakl›k ve nem
seviyelerinde tutulmas› gerekmektedir.
Yumurtalar›n folluklardan toplanmas› ifllemi dezenfeksiyon
ve so¤uman›n en k›sa sürede yap›labilmesi için s›k aral›klarla
olmal›d›r. Ayr›ca s›k aral›klarla toplama folluklarda tavuklar›n
sebep olaca¤› çatlak ve k›r›k yumurta oluflumu da azalacakt›r.
Yumurtalar›n elle toplanmas› durumunda günde en az 4
kere toplama ifllemi yap›lmal›, böylece her toplamada
yumurtan›n maksimum %30'unun toplanmas› sa¤lanmal›d›r.
Yumurta toplama zaman›, ›fl›¤›n aç›ld›¤› saate ve yemleme
zaman›na göre de¤ifliklik gösterir. Folluktan toplanan
yumurtalar temiz geliflim makine tepsilerine veya karton
viyollere yerlefltirilmelidir. Yumurtalara zarar verebilece¤inden
ve kontaminasyon riskini artt›rabilece¤inden dolay›
yumurtalar›n sepetlere toplanmas› tavsiye edilmemektedir.
Kirli yer yumurtalar› ayr› toplanmal› ve depolanmal›d›r.
Bu yumurtalar kuluçkahaneye götürülmemelidir.
Yumurtalar›n Otomatik Toplanmas›
YUMURTALARIN TOPLANMASI VE H‹JYEN
Folluklar
Yumurta dezenfeksiyonu uygulamalar›na bak›lmaks›z›n,
temiz yumurtalar kirli yumurtalardan daha yüksek bir ç›k›fl
gücüne sahiptirler.
Tavuklar kuru, temiz ve hafif karanl›k ortamlarda
yumurtlarlar, bu nedenle folluklarda ayn› flartlar›n sa¤lanmas›
gerekmektedir. Folluklar kümeste hayvanlar›n kullanabilece¤i
yerlere yerlefltirilmeli ve altl›ktan kaynaklanacak bulaflmay›
engellemek için yerden uygun bir yükseklikte bulunmal›d›r.
Ayr›ca yumurtlama öncesi folluklar kümese yerlefltirilerek,
hayvanlar›n al›flmas› sa¤lanmal›d›r. Bu al›flkanl›¤›n verilmesi
için büyütme döneminde kümese tünekler yerlefltirilebilir
(Bkz. Kümes ve Ekipman).
Folluklarda kullan›lan altl›k temiz ve kuru olmal›d›r. Ayr›ca
tavuklar›n folluklara girerken ayaklar› ile folluk altl›¤›n›
kirletmesini önlemek için kümes altl›¤›n›n da temiz ve kuru
olmas› gerekmektedir.
Tavuklar, birey bafl›na düflen folluk say›s› az veya
kullan›ma uygun de¤ilse yumurtalar›n› yere
b›rak›rlar.
Folluk dizayn›: Folluklar genelde 2 veya 3 katl› olup 4
hayvan için 1 tane folluk gözü yeterli olmaktad›r. Ortalama
bir folluk gözü 30 cm geniflli¤inde, 35 cm derinli¤inde,
25 cm yüksekli¤inde olmal›d›r. Folluk dizayn› hava hareketini
engellemeden uygun havaland›rman›n yap›lmas›na olanak
sa¤layacak flekilde yap›lmal›d›r. Folluk zeminden en fazla
45 cm yüksekte olmal›, iki s›çrama tahtas› aras›ndaki fark
56
Otomatik folluklar günde en az 3 kere çal›flt›r›lmal›d›r.
Bantlar üzerindeki ortam yumurtan›n uzun süre beklemesi
için uygun flartlara sahip olmad›¤›ndan yumurtalar›n çok
uzun süre afl›r› s›cak veya so¤ukta b›rak›lmas› uygun
de¤ildir.
Yumurtalar›n 24 saat' e kadar altl›kta bekletildi¤i tünel tipi
sistemler altl›k materyalinden yüksek seviyede bulaflma
riskinin oluflmas› nedeniyle tavsiye edilmemektedir. Folluk
altl›¤› ile tafl›y›c› bantlar sürekli ve düzenli olarak temiz
tutulmal›d›r.
Yumurtalar›n bir merkezde topland›¤› ve kümesler aras›nda
tafl›ma amaçl› bantlar›n kullan›ld›¤› durumlarda bu band›
çevreleyen ortam›n yumurta için ideal s›cakl›kta olmas›
gerekir. Bu bantlar›n temizli¤i ve varsa yumurtalar›n zarar
gördü¤ü noktalar düzenli olarak kontrol edilmelidir.
Otomatik folluk kullan›laca¤› zaman bantlar›n
yumurta ile temas etmeden önce kuru ve iyi
temizlenmifl olmas›na dikkat edilmelidir.
Otomatik folluklarda iflgücü ihtiyac› azalmaktad›r. Bunun
yan›nda etkin çal›flmas› için dikkatli olunmas› gerekmektedir.
Özellikle yumurtalar›n folluklara yumurtlanmas› maksimum
seviyede sa¤lanmal›d›r. Ayr›ca yumurtalar›n toplanmas› ve
s›n›fland›rma s›ras›nda yumurtalarda meydana gelecek
ekipman kaynakl› hasarlar ekipmanlar›n düzenli kontrolü
ile en az seviyede tutulmal›d›r. Otomatik folluklarda gerekli
e¤imin sa¤lanmas› için zemin altl›¤›ndan 40-50 cm
yükseklikte, 100-125 cm uzunlu¤unda ›zgara bir alan
bulunmal›d›r. Ifl›k yo¤unlu¤u otomatik yumurta toplama
sisteminin bulundu¤u kümeslerde en az 60 lüks olmal›d›r.
Yer Yumurtalar›
Yer yumurtas›n›n azalt›lmas›nda afla¤›daki hususlara dikkat
edilmesi tavsiye edilmektedir.
• 6. Haftadan sonra kümese tünekler yerlefltirilmelidir.
• Folluk önlerinde hayvanlar›n follu¤a girmesin›
kolaylaflt›r›lacak ve uygun uzunlukta s›çrama tahtas›
bulunmal›d›r.
• Horoz ve tavu¤un ayn› zamanda cinsi olgunlu¤a
ulaflmas› sa¤lanmal›d›r.
• Kümes içinde 60 lüks' den fazla üniform bir ›fl›k
yo¤unlu¤u sa¤lanmal›d›r.
• Tavuklara en az 15 cm yemlik alan› sa¤lanmal›d›r.
• Hedef canl› a¤›rl›k art›fl› ›fl›k uyar›m› uyum içinde
olmal›d›r.
• Afl›r› çiftleflme yer yumurtas› oran›n›n art›rd›¤› için
horoz kat›m oran›na dikkat edilmelidir.
• Yumurtlama zaman›n›n kontrolü için yemleme zaman›
iyi ayarlanmal›d›r. Hayvan›n yemleme esnas›nda
yumurtlamas›n› engellemek için ya ›fl›k aç›ld›ktan sonra
yar›m saat içinde veya 5-6 saat sonra yemleme
yap›lmal›d›r.
TABLO 28: DEZENFEKS‹YON UYGULAMALARININ
ETK‹NL‹⁄‹
FORMOL YIKAMA
DALDIRMA
UV6
Bakteri Öldürme
3
Ebriyo ‹çin Güvenlilik
1
2
x
Kütiküle Zarar Vermeme
x
4
Kabuk Kurulu¤u
x
x
S›cakl›k Dalgalanmalar›
x
Çal›flan ‹çin Güvenlilik
x
5
- ‹yi
- Kabul edilebilir
- Kötü
Derecelendirme 1-6
1. ‹nkubasyonun 12-96 saatleri aras›nda kullan›lmamal›d›r.
2. Yafll› sürülerde bakteriyel çürümelerin etkisiyle yüksek seviyede
embriyo ölümleri olmaktad›r.
3. Kullan›m ve solüsyon de¤iflimleri dikkatle izlenmelidir.
KULUÇKALIK YUMURTALARIN
DEZENFEKS‹YONU
4. Kullan›lan kimyasala ba¤l› olarak de¤iflir. Kuarterner Amonyum
bileflikleri genelde tavsiye edilirken hidrojen peroksit tavsiye
edilmemektedir.
Yumurtalar so¤udu¤unda yumurta iç k›sm›n›n büzülmesi
ile kabuk yüzeyinde bulunan bakteriler gözenekler yolu ile
yumurta içine girmektedir. Bu nedenle özelikle yumurta
halen ›l›kken dezenfeksiyon iflleminin yap›lmas›
gerekmektedir. Kuluçkal›k yumurtalar›n dezenfeksiyonu
için farkl› metotlar bulunmaktad›r.
5. Tank s›cakl›¤› ve dald›rma süresi dikkatle kontrol edilmelidir.
6. Ultroviyole ›fl›k stafilokoklar› tam olarak yok edememektedir.
Ultraviyole ›fl›¤›na ilave olarak yükleme öncesi fumigasyon
yap›lmas› etkinli¤i art›racakt›r.
Formaldehit fumigasyonu en tercih edilen metod olmas›na
karfl›n, kullan›c› taraf›ndan gerekli önlemler al›nmamas›
durumunda sa¤l›k sorunlar›na neden olabilir.
Tablo 28'de farkl› dezenfeksiyon metotlar›n›n etkileri
özetlenmifltir.
Yumurtalara uygulanacak ifllemler s›ras›nda hijyenik koflullar
mutlaka yerine getirilmelidir. Yumurta depolama odalar› ve
yumurta nakliyesinde kullan›lan araçlar temiz tutulmal› ve
düzenli olarak dezenfekte edilmelidir. Dezenfekte edilmifl
yumurtalar uygunsuz ve sa¤l›ks›z depo flartlar›nda
tutulduklar›nda tekrar bulaflma kaç›n›lmaz olacakt›r. Ortamda
bulunan bakterilerin yumurta içine giriflinin kolaylaflmas›
nedeniyle kabuk yüzeyi, dezenfeksiyon iflleminden sonra
kesinlikle ›slak kalmamal›d›r.
Yumurta deposunun düzenli bir flekilde sisleme ile dezenfekte
edilmesi bakterilerin geliflimini engellemesi bak›m›ndan
yararl› olmaktad›r. Ancak sisleme ifllemi s›ras›nda
yumurtalar›n ›slanmamas›na özen gösterilmelidir.
Dezenfekte edilen yumurtalara afla¤›daki
sebeplerden dolay› tekrar hastal›k bulaflabilir:
• Nemlendiricideki kirli su,
• Kirli fan pervaneleri, ›zgaralar ve
so¤utucular›n hava giriflleri,
• Yumurta deposuna yumurtalar›n muamalesi
esnas›nda hava yoluyla toz bulaflmas›,
• Yumurta deposundaki kap›lar›n tam
kapat›lmamas›.
57
YUMURTALARIN SO⁄UTULMASI
Geliflmekte olan embriyoda, 26 °C' nin alt›nda hücre
bölünmesi yavafllar ve 21°C'de ise tamamen durur. Bu
nokta fizyolojik s›f›r olarak adland›r›l›r.
E¤er hücre bölünmesi yumurtlamadan sonraki 5 saatlik
süre içerisinde halen devam ederse erken embriyo
ölümünden dolay› kuluçka rand›man› düflecektir.
Yumurtlamadan sonra depolama s›ras›nda 4 saat içinde,
yumurtalar› 20-21°C' ye üniform bir flekilde so¤utmay›
garantileyecek flekilde ifllemler yap›lmal›d›r. Yumurtan›n s›k
aral›klarla toplanmas›, embriyolar›n birbirlerine yak›n
zamanlarda fizyolojik s›f›ra ulaflmalar›n› sa¤layacakt›r.
So¤utma iflleminin etkinli¤i her bir yumurta deposu için
gözlemlenmelidir.
Yumurtalar›n so¤uma süreci küçük termometreler veya
s›cakl›k kaydedici cihazlar yard›m›yla gözlemlenebilir.
Bu ifllem problemin meydana geldi¤i zaman aral›klar›n›n
belirlenmesinde yard›mc› olacakt›r.
YUMURTALARIN DEPOLANMASI
Yumurtalar›n depolanmas›nda en önemli nokta yumurta
odas›nda s›cakl›k ve nemin dalgalanma olmadan üniform
bir flekilde da¤›l›m›n›n sa¤lanmas›d›r. Yumurta bak›m ve
idaresinin tüm aflamalar›nda yumurtalar›n çevresinde gerekli
hava hareketi sa¤lanmal›d›r. Bu hava hareketlerinin
engellenmemesi için yumurtalar›n üst üste yo¤un bir flekilde
gruplar halinde depolanmamas› gerekmektedir.
Havaland›rma sistemi yüksek miktardaki havan›n yavafl bir
flekilde yumurta odas› içerisinde hareket etmesine olanak
sa¤lamal›d›r.
Maksimum kuluçka rand›man›n› elde etmek için nakliye
ve depolama s›ras›nda uygun s›cakl›k ve nem seviyelerinin
sa¤lanmas› gerekmektedir. Yumurta depolar›nda depolama
süresine ba¤l› olarak, temin edilmesi gereken çevre koflullar›
tablo 29'da verilmifltir.
nemlendiricilerin yeterli kapasiteyle çal›flmas› ile mümkün
olmaktad›r.
Depolar iyi flekilde izole edilmeli ayr›ca sanitasyon iflleminin
etkili ve kolay uygulanabilece¤i bir materyalden yap›lmal›d›r.
Yumurta deposu yumurtalar›n uygun koflullarda
depolanmas›n› sa¤layacak büyüklükte olmal›d›r. Yumurta
deposunun tavan› ile depolanan yumurtalar aras›nda yaklafl›k
1.5 m mesafe olmal›d›r.
Yumurta toplama ve depolama safhas›ndaki
nem ve ›s› dalgalanmalar› kuluçka rand›man›nda
problemlere neden olmaktad›r. Yumurtalar›n
çiftlikten kuluçkahaneye tafl›nmas›nda, ›s› ve
nemin ayn› seviyede korunmas›na dikkat
edilmelidir.
‹NKÜBASYON
Ön Is›tma
Yumurtalar geliflim makinesine yüklenmeden önce ön
›s›tmaya al›nmal›d›r. Is›tma ifllemi yumurta arabalar›n›n
geliflim odas›nda 23°C s›cakl›kta 6-8 saat bekletilmesi ile
yap›labilir. Ön ›s›tma iflleminin geliflim makinalar›nda
yap›lmas› tavsiye edilmektedir. Bu durumda s›cakl›k daha
kontrollü olarak artaca¤›ndan nem yo¤unlaflmas› riski
azalacakt›r.
Ç›k›m Makinelerinde Hijyen
Ç›k›m makineleri patojen mikroorganizmalar›n ço¤almas›
için ideal ortam oluflturmaktad›r. Akci¤erler vas›tas›yla
Staphlococcus aureus ile enfekte olan civcivlerin % 50'sinde
Femur Bafl› Nekrozu görülmektedir.
Yer yumurtalar›n›n makineye yüklenmesi ç›k›m
makinelerinde bakteriyel geliflimi artt›rmaktad›r. Yer
yumurtalar›n›n temiz yumurtalar ile ayn› makineye
yüklenmesi, bulaflma riskini daha fazla artt›rmaktad›r. Bu
nedenle yer yumurtalar› yüklenecek ise sürekli belli geliflim
ve ç›k›m makineleri sadece bu yumurtalar için
kullan›lmal›d›r.
TABLO 29: DEPOLAMA SÜRES‹NE BA⁄LI
OLARAK SICAKLIK VE NEM ‹HT‹YACI
GÜN
1-3
>4
SICAKLIK
N‹SB‹ NEM %
°C
°F
19
66
70-75
61-65
70-75
16-18
Uzun süreli depolamalarda düflük oda s›cakl›¤› yumurta iç
kalitesinin korunmas›na yard›mc› olmaktad›r. Depolama
süresi boyunca ve deponun her taraf›nda üniform hava
hareketi ve bununla birlikte nem ve s›cakl›¤›n optimum
seviyeleri sa¤lanmal›d›r. Bu durum ›s›t›c›/ so¤utucu ve
58
Enfekte olmufl kuluçka art›klar› ve civciv tüyü
kuluçkahanelerde çapraz bulaflman›n bafll›ca
sebeplerindendir.
Çapraz bulaflma riski ç›k›m makinelerinde embriyonun
kabu¤u k›rd›¤› zaman uygulanan formaldehit fumigasyonu
ile azalt›labilir (BKz. Tablo 30).
TABLO 30: ÇIKIM MAK‹NALARINDA FUM‹GASYON
Süre
Civcivlerin kabuklar›n› delmeye
bafllamas›ndan itibaren ç›k›mdan 6 saat
önceye kadar
Solüsyon
1/1 oran›nda suyla suland›r›lm›fl ve
konsantrasyonu %17-18 olan %37'lik
formaldehit solüsyonu
Miktar
s›cakl›¤›n yükselmesine olanak vermeyecek flekilde
inkübasyon program› yap›lmal› ve makinalar›n içinde
üniform s›cakl›k da¤›l›m› olacak flekilde ayarlanmal›d›r.
Optimum kuluçka rand›man› elde edebilmek için kuluçka
verim de¤erleri, embriyo ölümleri ve a¤›rl›k kayb› düzenli
olarak belirlenmeli ve elde edilen de¤erler kalite kontrol
program› çerçevesinde yorumlanmal›d›r. Kötü bir ç›k›m›n
nedenleri ancak iyi bir kalite kontrol program›n›n yard›m›yla
anlafl›labilece¤inden, bu program›n çok iyi oturmufl ve
kullan›lan bir program olmas›na dikkat edilmelidir
Ç›k›m makineleri için 60ml solüsyon/m3
Önemli Noktalar
Yer yumurtas› oran›n› en aza indirmek için folluk
say›s› ve folluklar›n yerleflim düzeni iyi flekilde
planlanmal› ayr›ca folluklar›n altl›ktan
bulaflabilecek herhangi bir hastal›¤a karfl› yeterince
yüksekte olmas› sa¤lanmal›d›r.
Yetifltirme döneminde kümes içerisine konulacak
tünekler vas›tas›yla anaçlar›n folluklara al›flmas›
sa¤lanmal›d›r.
Gün boyunca yumurtalar› mümkün oldu¤unca
s›k toplay›n›z ve h›zla fumigasyon, so¤utma ve
stoklama ifllemlerini tamamlay›n›z.
• ‹nkubasyonun 8. gününe kadar meydana gelen kay›plar›n
sebebi kümesler, yumurta deposu ve inkubasyonun ilk
döneminde aranmal›d›r.
• 8-16. günlerdeki kay›plar mikrobiyal bulaflmadan,
beslemeden veya geliflim makinelerinden kaynaklanabilir.
• 17-21. günlerde ise genelde sorun makinelerden
kaynaklanmaktad›r.
Dezenfeksiyon iflleminin do¤ru olmas› için
yumurta kabu¤unun zarar görmemesi, yumurtan›n
kuru ve afl›r› s›ca¤a maruz kalmamas›
sa¤lanmal›d›r.
Yumurtalar› dezenfekte ederken bölgesel güvenlik
kurallar›na uyunuz.
Embriyonik ölümlerin da¤›l›m› sürüsünün yafl›na göre
de¤iflmektedir (Bkz. Tablo 31).
Yumurtalar› toplad›ktan sonra 4 saat içinde
fizyolojik s›f›r›n (21°C / 70°F) alt›na so¤utunuz.
Uygun ›s› ve nem, depolama süresinin uzunlu¤una
ba¤l›d›r. Depoda ›s› de¤iflikliklerine izin
vermeyiniz.
Depolama süresince yumurtalar› çok fazla say›da
üst üste y›¤may›n›z.
Yavafl, düzenli ve yeterli miktarda hava
sirkülasyonu sa¤lay›n›z.
Yumurtan›n toplama, ay›klama, dezenfeksiyon
ve so¤utma gibi ifllemlerden en k›sa sürede
geçmesini sa¤lay›n›z.
Folluktan kuluçkahaneye kadar güvenli bir kalite
kontrol program› takip ediniz.
Yumurtalar›n bas›mdan transfere kadar %12-13
a¤›rl›k kaybetmesini hedefleyiniz.
‹nkubasyonun ikinci döneminde s›cakl›k
art›fllar›ndan kaç›n›n›z.
KULUÇKAHANELERDE OPT‹MUM
PERFORMANSIN ELDE ED‹LMES‹
‹nkübasyon boyunca gerçekleflecek embriyonik ölümlerin
nedenleri önceden tahmin edilebilir. Ölümlerin sebeplerinin
analiz edilmesi ve anormal geliflimlerin tespit edilmesi
kuluçka rand›man›n›n artt›r›lmas›nda çok etkili olacakt›r.
Kuluçkahane kay›plar›n›n tespit edilmesi ve kay›t edilmesi
ile ilgili uygulamalar kuluçkahane incelemeleri adl› teknik
bültende verilmifltir. Genel olarak kuluçkahane kay›plar›n›n
sebepleri afla¤›da s›ralanm›flt›r.
TABLO 31: DE⁄‹fi‹K ANAÇ YAfiLARINDA
EMBR‹YON‹K ÖLÜM ORANLARI
26
Sürü Yafllar›
35
45
55
Dölsüzlük %
6
3
4
8
Erken Dönem Ölümleri (1-7. gün)
4
2
2
3
Orta Dönem Ölümleri(8-16.gün)
3
2
2
1
Geç Dönem Ölümleri(17-21. gün)
11
5
5
4
Muhtemel Rand›man
76
88
87
83
Yumurtalar, yumurta içindeki suyun buharlaflmas› nedeniyle
a¤›rl›k kaybederler. ‹lk günden transfer ifllemine kadar
geçen süre içinde yumurtalardaki optimum a¤›rl›k kayb› %
12-13 aras›nda olmal›d›r. Geliflim makinalar› buna göre
ayarlanmal›d›r.
Çok fazla ›s›t›lm›fl olan embriyolu yumurtalarda (kabuk
yüzeyi s›cakl›¤› >39 ºC) ç›k›m daha kötü olacak, civciv
kalitesi düflecek ve civcivlerin kümesteki performanslar›
düflük olacakt›r. ‹nkübasyonun ikinci yar›s›ndan itibaren
59
H‹JYEN VE SA⁄LIK
Amaç
Kümeslerin bulundu¤u çevrede hijyen flartlar›n› yerine
getirmek ve hastal›k etkenlerinin verece¤i zarar› en aza
indirmektir. ‹deal performans› yakalamak, hayvan refah›n›
temin etmek ve g›da güvenli¤ini garanti alt›na almakt›r.
H‹JYEN PROGRAMI
Dam›zl›k sürülerinin sa¤l›kl› olmas› ve maksimum verimin
al›nmas› için hijyen ile ilgili kapsaml› bir program›n›n s›k›
bir flekilde yürütülmesi gereklidir. Böyle bir hijyen program›
detayl› olarak flunlar› içermelidir:
• Çevre temizli¤i
• Çevrenin biogüvenli¤i
• Ölü tavuklar›n imhas›
SEVK VE ‹DARE ‹LE HASTALIKLAR
ARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹
ÇEVRE TEM‹ZL‹⁄‹
Ço¤u hastal›¤›n oluflmas› ve fliddeti, hayvanlar›n ne kadar
stres alt›nda oldu¤u ile do¤rudan alakal›d›r. Bu kitapta
tan›mlanan sevk-idare sistemleri, broiler anaçlar›nda
minimum stresle maksimum üretimin al›nmas› için
tasarlanm›flt›r. Bir patojeni engellemek mümkün
olamad›¤›nda, hastal›¤›n etkileri di¤er kaynaklar›n neden
oldu¤u stresin azalt›lmas›yla en aza indirilebilir.
Bir enfeksiyon s›ras›nda oluflacak semptomlar›n art›fl›nda
birbiriyle iliflkili bir çok faktör rol almaktad›r. Hastal›k
kontrol ölçütleri tan›mlan›rken, stres oluflumuna yol açan
faktörlerle enfeksiyonlar›n aras›nda afla¤›daki noktalara
dikkat edilmelidir:
• Yetersiz besleme ve di¤er stres faktörleri
Staphylococcol kaynakl› tendon yang›lar›na
sebep olabilir.
• Yumurtal›klarda flekillenebilen erken geliflim
(afl›r› uyar›m), yumurtaya giriflte, peritonitise,
yüksek düzeyde çift sar›l› yumurtaya ve E. coli
septisemisine sebep olabilir.
• Yerleflim s›kl›¤›, biyogüvenlik, afl›lama, Marek,
Reovirus, Gumboro (IBD), Chicken Anemia Virus
(CAV) gibi ba¤›fl›kl›¤› bask›lay›c› enfeksiyonlar›n
kontrolü di¤er hastal›klar›n fliddetini önemli ölçüde
azaltacakt›r.
HAYVANLARIN KONTROLÜ
Hastal›klar›n ve hayvan refah›na iliflkin problemlerin tespiti
gayesiyle, hayvanlar›n düzenli aral›klarla kontrol edilmesi
elzemdir. Bütün gruplar günde en az iki kere tecrübeli bir
bak›c› taraf›ndan kontrol edilmelidir. Bak›c› her tavu¤u
yaklafl›k 3 m gibi bir görüfl mesafesinde geçmelidir. Ifl›k
yo¤unlu¤u bütün tavuklar› görebilecek kadar yeterli olmal›d›r.
60
Amaç
Kümeste temizlik ve dezenfeksiyon yap›larak önceki dam›zl›k
sürüden kalan olas› patojenlerin elimine edilmesi ve f›rsatç›
bakterilerin, parazitlerin, virüslerin ya da böcek ile sineklerin
say›s›n›n en aza indirgenmesi ve böylelikle bir sonraki
sürünün sa¤l›¤›yla verimlili¤ini etkileyebilen patojenik
mikroorganizmalar› içermeyen çevrenin sa¤lanmas›
amaçlan›r.
Kümes Dizayn›
Kümes ve ekipmanlar› ilk yap›m aflamas›nda kolay
temizlenebilir malzemeler düflünülerek dizayn edilmelidir.
Tavanlar, duvarlar ve kümes taban› kolay ve etkili biçimde
y›kanabilmeli havaland›rma sisteminde ve sütunlarda
ulafl›lamayacak herhangi bir nokta olmamal›d›r. Toprak
zeminlerin etkili bir flekilde temizlenmesi ve dezenfekte
edilmesi olanaks›zd›r. Kümes çevresi kemiricilerin giriflini
engelleyebilmek ve kümes ekipmanlar›n› kolayca
y›kayabilecek alan oluflturabilmek amac›yla 1-3 m
geniflli¤inde beton bir zeminle çevrilmelidir.
Uygulamalar
Planlama: Baflar›l› bir temizlik ve dezenfeksiyon iflleminin
gerçekleflmesi, iyi bir zamanlama yap›lmas›na ba¤l›d›r.
Temizlik, çiftlikte düzenli aral›klar ile yap›lmas› gereken
tamiratlar için bulunmaz bir f›rsatt›r. Planlama yap›l›r iken
tamirat ifllemleri de düflünülmelidir. Plan, hangi iflin ne
zaman yap›laca¤›n›, gerekli ifl gücünü, ihtiyaç duyulan aletedavat listesini içermeli ve temizli¤i baflar›yla
tamamlayabilmek için bu plan önceki sürünün kesiminden
önce yap›lmal›d›r.
Böcek Kontrolü: Böcekler, hastal›klar›n yay›lmas›nda çok
önemli tafl›y›c›lard›r. Ahflap ve di¤er materyallere
yerleflmeden önce imha edilmelidirler. Hayvanlar kümesten
tafl›n›r tafl›nmaz henüz ortam s›cak iken, altl›k, malzemeler
ve tüm yüzeylerin böcek öldürücü ilaçlarla spreylenmesi
tavsiye edilmektedir. Alternatif olarak sürü ç›kart›lmadan
iki hafta önce onaylanm›fl ve hayvanlara zarar vermeyecek
bir insektisitle ilaçlanabilir. ‹kinci insektisit uygulamas› ise
fumigasyondan önce olmal›d›r.
Tozun Uzaklaflt›r›lmas›: Fanlar, kirifller, lambalar, sütunlar
ve perdeli kümesler için perdelerde birikmifl olan tüm toz,
kal›nt›lar ve örümcek a¤lar› iyice temizlenmelidir. Tozun
altl›¤a düflmesi gayesiyle, en iyi yöntem f›rçalamad›r.
Ön Sprey: Altl›k ve ekipman›n uzaklaflt›r›lmas›ndan önce
tavandan tabana kümesin içinin deterjan içeren bir solüsyon
ile spreylenmesinde s›rt pompalar› veya düflük bas›nçl›
sprey makinas› kullan›labilir. Aç›k kümeslerde perdelerin
kapat›lmas› gerekti¤i unutulmamal›d›r.
Ekipman›n uzaklaflt›r›lmas›: Bütün ekipmanlar ve donan›mlar
(suluk, yemlik, tünek, folluk,bölmeler vb.) bina d›fl›nda
beton bir alana yerlefltirilmelidir. Otomatik folluklar›n
ç›kart›lmas› arzu edilmedi¤inden alternatif bir yöntem
bulunmal›d›r.
Altl›¤›n ç›kar›lmas›: Amaç kümesten altl›k ve kal›nt›lar›n
kald›r›lmas›d›r. Römorklar altl›k ile doldurulmadan önce
içeriye al›nmal›d›r. Dolu römorklar›n üstü hareket etmeden
önce, altl›¤›n tozarak çevreyi bulaflt›rmas›n›n önüne geçmek
gayesiyle, kapat›lmal›d›r. Araç lastikleri, çiftlikten ayr›lmadan
önce f›rçalanmal› ve dezenfekte edilmelidir.
Altl›¤›n at›lmas›: Altl›k çiftlikten en az 1.5 km uzakl›¤a
at›lmal› ve bölgesel çevre yasalar›na da uymak kayd›yla
afla¤›daki metodlardan birini takip ederek imha edilmelidir:
• Altl›k tar›ma uygun bir araziye serilir ve 1 hafta
içersinde sürülür.
• Büyük bir çukur aç›larak gömülür.
• Y›¤›n haline getirilir ve tarlaya sermeden önce en az
1 ay bekletilir (kompost).
• Yak›l›r.
iskelelerin kullan›lmas› tavsiye edilir. Kümeslerin d›fl› da
y›kanmal›d›r.
Özellikle dikkat edilecek noktalar:
• Hava girifl yollar›
• Oluklar
• Beton yollar
Aç›k kümeslerde perdenin içi ve d›fl› da y›kanmal›d›r. Karton,
naylon vb. y›kanmas› mümkün olmayan maddeler imha
edilmelidir.
Y›kama ifllemi kir, toz ve altl›k veya çöp art›¤›
kalmayacak flekilde yap›lmal›d›r. Düzgün y›kama
zaman al›r ve detaylar›na dikkat etmek gerekir.
Piyasada bulunan de¤iflik markalardaki deterjan ürünler
kullan›m talimatlar›nda belirtildi¤i gibi kullan›larak azami
yarar sa¤lanabilir.
Çiftlik personelinin kulland›¤› bölümler de ihmal
edilmemelidir. Yumurta depolama odalar› da iyice
temizlenerek dezenfekte edilmelidir. Dezenfeksiyon öncesi,
e¤er varsa nemlendiriciler sökülerek bak›mlar› yap›lmal›
temizlenmelidir.
Suluk ve Yemlik Sistemlerinin Temizli¤i
Kümesteki bütün ekipmanlar temizlenmeli ve dezenfekte
edilmelidir. Temizlendikten sonra malzemelerin örtülerek
saklanmas›na dikkat edilmelidir.
Suluk Sistemi: Suluk sisteminin temizlenmesi için takip
edilecek yöntem flunlard›r:
Altl›klar çiftlikte tutulmamal› ve çiftli¤in
yak›n›ndaki alanlara at›lmamal›d›r.
Y›kama: Öncelikle kümesteki bütün elektrik sistemlerinin
kapal› oldu¤undan emin olunuz. Köpüklü deterjan atan bir
bas›nçl› pompa yard›m›yla kir ve altl›k art›klar›
uzaklaflt›r›lmal›d›r. Daha sonra ise normal suyla durulama
ifllemi yap›l›r. Y›kama s›ras›nda zeminde biriken su bir
paspas yard›m›yla uzaklaflt›r›lmal›d›r. Kümes d›fl›ndaki beton
alan üzerine al›nan bütün ekipmanlar, içersinde deterjan
bulunan varillere sokularak y›kanmal›d›r ve daha sonra
üzerleri bir örtüyle s›k›ca kapat›lmal›d›r. Kümeste özellikle
dikkat edilecek yerler flunlard›r:
• Fan kasalar›
• Fan kanatlar›
• Fanlar
• Havaland›rma delikleri
• Kirifller
• Beton ç›k›nt›lar
• Su borular›
Ulafl›lmakta güçlük çekilen alanlar özellikle y›kanmal›d›r.
‹fllem yap›l›rken portatif ›fl›k kaynaklar›n›n ve portatif
• Bütün tanklar ve borular boflalt›lmal›
• Hatlar temiz su ile temizlenmeli
• Tanklardaki kirler, kireçlenmeler ve biofilm art›klar›
fiziki olarak f›rçalama v.b. ile uzaklaflt›r›lmal› ve art›klar
kümes d›fl›na ak›t›lmal›
• Tanklar tekrar temiz suyla doldurulup üzerine tavsiye
edilen oranda uygun bir su dezenfektan› ilave edilmeli
• Tanktaki dezenfektan içeren su, suluk hatlar›na sevk
edilmeli ve hava yapmad›¤›ndan emin olunmal›
• Tank suyu dezenfektan solusyonuyla tekrar doldurulup
en az 4 saat bekletilmeli ve daha sonra tüm sistem
boflalt›larak durulanmal›
• Tank›n kapa¤› tamamen de¤ifltirilmeli
• Tank civciv gelifli öncesi son kez taze ve temiz suyla
doldurulmal›d›r.
Su borular›n›n içinde biyofilm tabakas› oluflaca¤›ndan ve
bu tabaka su hatt›nda t›kanmaya, suyun ak›fl h›z›n›n
azalmas›na ve bakteriyel bulaflmalara sebep olaca¤›ndan,
su hatt›n›n düzenli olarak uygun bir ürün ile temizlenmesi
elzemdir. Biyofilm tabakas›, bakterilerde mevcut olan
lipopolisakkarit kapsüllerinin bir araya gelmesinden oluflur.
Kullan›lan borunun yap›ld›¤› materyal de biyofim
oluflumunun miktar›n› (az ya da çok) etkileyecektir.
61
Alkaten borular ve plastik tanklar elektrostatik özelliklerinden
dolay› biyofilm oluflmas›n› kolaylaflt›r›c› etkiye sahiptir.
Vitamin ve mineral katk›lar›n›n su yoluyla verilmesi de
biyofilm oluflumunu artt›r›c› bir etkiye sahiptir. Biyofilmin
fiziksel yollarla uzaklaflt›r›lmas› ve boru içlerinin
temizlenmesi ço¤u zaman mümkün olamamaktad›r. Dönem
aralar›nda borulardan peroksit içeren bileflikler yada yüksek
oranda klor (140 ppm) geçirilmesi biyofilmleri k›smen
uzaklaflt›rmada yard›mc› olacakt›r. Ancak hayvanlar su
içmeden önce boru hatt› ve tank›n itina ile temizlenip
durulanmas› unutulmamal›d›r. Yüksek oranda mineral içeren
sular›n (özellikle de demir ve kalsiyum) temizli¤i için asit
kullan›m› gerekir. Metal borular da bu yöntemle
temizlenebilir ancak korozyona sebep olabilir. Yüksek
düzeyde mineral madde içeren sularda kullan›m öncesi bu
s›k›nt›ya yönelik bir ifllem yap›lmas›nda fayda vard›r.
Petler için kullan›lan su sistemi ve kümes içersindeki
nemlendirici sistemler bi-guanide bir dezenfektan
kullan›larak dezenfekte edilebilir.Bi-guanide'ler üretim
s›ras›nda da suyun bakteriyel yükünü azaltmak amac›yla
kullan›labilir.
Yemlik Sistemi: Yemlik sisteminin temizlenmesinde takip
edilecek prosedür flöyledir:
• Zincirler, asma yemlikler, yem kazanlar› gibi bütün
yemleme ekipmanlar› boflalt›lmal›, y›kanmal› ve
dezenfekte edilmeli.
• Yem kazanlar› ve tafl›y›c› borular boflalt›lmal›,
mümkünse iyice f›rçalan›p temizlenmeli ve kapat›lmal›.
• Mümkün olan her yer fümige edilmelidir.
Bak›m ve Onar›m
Temiz ve bofl kümes bak›m ve onar›m için ideal bir f›rsatt›r.
Kümes boflalt›ld›¤›nda afla¤›dakilere azami itina
gösterilmelidir:
• Beton zemindeki çatlaklar kapat›lmal›,
• Duvarda gerekli yerler s›vanmal›,
• Tavan onar›lmal›,
• Gerekirse boya ve badana yap›lmal›,
• Bütün kap›lar›n s›k›ca kapanmas› sa¤lanmal›d›r.
Kemirgen ve Kufl Kontrolü
Hastal›klar› tafl›y›c› olmalar› ve yem tüketmeleri dolay›s›yla,
kemirgen ve kufllar›n kümese girifli önlenmelidir. Takip
edilmesi gereken prosedür flöyledir:
• Duvarlar, kap›lar,pencereler ve çat›daki delikler kontrol
edilmeli gerekirse onar›lmal›
• Fanlar ve hava giriflleri kufllar›n içeriye girmesine
engel teflkil edecek yap›da olmal›
• Bütün kap›lar›n aral›k olmaks›z›n s›k›ca kapand›¤›ndan
emin olunmal›
• Yemlik sistemindeki s›z›nt›lar kontrol edilmeli, kolay
ulafl›labilecek yemlerin, kufllar›, haflereleri, kemiricileri
cezbedece¤i unutulmamal›
• Aç›k kümeste sistem, kufllar›n kümes içine girifline
engel olacak biçimde yap›lmal› gerekirse yenilenmelidir.
62
Ayr›ca fare ve di¤er kemiricilerin giriflini önlemek için
binan›n çevresinde 1-3 m geniflli¤inde çak›l veya beton bir
alan yap›lmal›d›r.
Dezenfeksiyon
Dezenfeksiyon, kümesin tamam› (d›fl alan› da dahil olmak
üzere) temizlendikten ve bütün onar›mlar tamamland›ktan
sonra yap›lmal›d›r. Dezenfektanlar kirin ve organik
maddelerin varl›¤›nda etkisizdir.
Kullan›m› yasal olarak onaylanm›fl, bakteri ve virus gibi
kanatl› patojenlerine karfl› etkili bütün dezenfektanlar
genellikle yeterli olacakt›r. Tedarikçi firmalar›n tavsiyelerine
uyulmas›nda fayda vard›r. Yayg›n olarak kullan›lan
dezenfektanlar›n listesi 00/38 numaral› ve “Kümeslerde
Temizlik ve Dezenfeksiyon Prosedürleri” isimli Ross teknik
bülteninde verilmifltir.
Dezenfektanlar, bas›nçl› bir su pompas› ya da s›rt pompas›
yard›m›yla uygulanmal›d›r. Dezenfektanlar›n köpük tarz›nda
uygulanmas›, daha uzun temas zaman› sa¤layaca¤›ndan,
dezenfeksiyonun etkinli¤ini artt›r›r.
Bütün ifllemler yap›l›p kümes kapat›ld›ktan sonra, kümes
›s›s›n› yüksek de¤erlere kadar ulaflt›rmak dezenfeksiyonun
etkinli¤ini artt›r›r.
Birçok dezenfektan›n, “Koksidiyoz oositleri” ne karfl› bir
etkinli¤i yoktur. E¤er koksidiyal oositlere karfl› herhangi
bir uygulama yap›lacak ise, amonyak a盤a ç›karan ürünler
kullan›lmal› ve bu uygulama iyi e¤itim alm›fl personel
taraf›ndan yap›lmal›d›r. Bunlar kümes içersindeki
temizlenmifl yüzeylere uygulan›rlar. Birkaç saatlik k›sa bir
temas süresiyle etkili olurlar.
Formaldehit Fumigasyonu
Kullan›m›na izin verilen yerlerde fümigasyon,
dezenfeksiyonun hemen ard›ndan ve mümkün olan en k›sa
zamanda uygulanmal›d›r. Yüzeyler nemli olmal›d›r. Kümes
s›cakl›¤›, 21°C olmal›d›r. Fumigasyon düflük s›cakl›kta ve
% 65'den az nisbi nemde etkisizdir.
Kap›lar, fanlar, havaland›rma ekipmanlar› ve pencereler
kapat›lmal›d›r. Tedarikçilerin fumigasyonla ilgili talimatlar›na
tam olarak uyulmal›d›r. Fumigasyon sonras› kümes 24 saat
kapal› tutulmal› ve “G‹R‹LMEZ” iflareti kap›ya as›lmal›d›r.
Kümese girifllerden önce kümes çok iyi havaland›r›lmal›d›r.
Altl›k serildikten sonra yukar›da aç›klanan fümigasyon
ifllemi tekrarlanmal›d›r.
Fumigasyon hayvanlar ve insanlar için tehlikelidir. ‹flçiler,
maske, gözlük, eldiven gibi koruyucu giysiler giymelidir.
Yerel sa¤l›k ve güvenlik düzenlemelerine tam olarak uyulmal›
ve acil bir durum için en az 2 kifli haz›r bulunmal›d›r.
Fumigasyon yapmadan önce yerel sa¤l›k ve
güvenlik yasalar› dikkate al›nmal› ve gerekli
mercilere dan›fl›lmal›d›r.
D›fl Alanlar›n Temizlenmesi
D›fl alanlar›n da temizlenmesi hayati bir öneme sahiptir.
‹deal olarak kümes etraf› 3 m kadar beton ya da çak›lla
çevrilmifl olmal›d›r. E¤er bu mümkün de¤ilse kümes
etraf›ndaki alan:
• Yabani otlardan ari olmal›
• Kullan›lmayan alet-edavat içermemeli
• Düz bir yüzey olmal›
• ‹yi drenaja sahip olmal›d›r ve su birikmesine müsait
olmamal›d›r.
Özellikle dikkat edilmesi gereken di¤er alanlar:
• Fanlar›n alt›
• Kap› çevreleri
• Girifl yollar›
Çiftli¤in Temizlik ve Dezenfeksiyonunun Kontrol
Edilmesi
Temizlik ve dezenfeksiyonunun maliyetinin ve etkinli¤inin
tespiti ve izlenmesi elzemdir. Bu etki, toplam bakteri (TVC)
say›m› yap›larak ortaya konulabilir. Tablo 32'de hedeflenen
de¤erler verilmifltir. ‹zleme programlar›, TVC de¤erlerindeki
e¤ilimi ortaya koyarak, kullan›lan method, dezenfektan vb.
etkinli¤ini gözler önüne serecektir.
E¤er temizlik ve dezenfeksiyon itina ile yap›lm›fl ise herhangi
Salmonella türünün izole edilmemesi gerekir.
Dam›zl›k hayvanlar›n ve broylerlerin sa¤l›¤› Mikoplazma
ve Salmonella pullorum / S. gallinarum gibi özel patojenler
taraf›ndan etkilenebilir. Salmonella gibi zoonoz hastal›klar
dam›zl›klar›, bir sonraki nesil olan broylerleri ve insanlar›
etkilerler. Broylerde, yaflama gücünü azalt›p, etin insan
tüketiminde kullan›m›n›n önüne geçecektir.
Tedbirler
Patojenlerin enfeksiyon oluflturma flans›n› en aza indirgemek
ve sa¤l›kl› sürüler yetifltirmek için temel hijyen önlemleri
flunlard›r:
• Her çiftlik için tek yafll› sürü politikas› izlenmelidir
• Yaln›z gerekli ziyaretçilerin çiftli¤e girmesine izin
verilmelidir. Her bir ziyaretçi daha önceden oluflturulmufl
olan ziyaretçi kart›n› doldurmal›, en son ziyaret edilen
kümes, kesimhane vs. kanatl›ya iliflkin herhangi bir tesis
kaydedilmelidir.
• Koruyucu elbiseler giyilmeli, çal›flanlar ve ziyaretçiler
için y›kanma ve dufl alma yerleri olmal›d›r.
• Lavabo olmal›, sabun kullan›lmal›d›r.
• Her kümes giriflinde el ve ayak dezenfeksiyonu için
gerekli ekipmanlar bulundurulmal›d›r. Kullan›lan
dezenfektanlar tedarikçi firman›n önerisi do¤rultusunda
s›kl›kla de¤ifltirilmelidir. Buna alternatif olarak her bir
kümes giriflinde ayakkab› de¤ifltirilebilir.
• Çiftli¤i ziyaret eden bütün araçlar s›k› dezenfeksiyon
ifllemlerinden geçirilmelidir.
• Binalara yabani kufllar›n ve kemiricilerin girifli
önlenmelidir.
• Salmonella kontrolü için yem ›s›sal iflleme maruz
b›rak›lmal› ve güvenilir bir fabrikadan al›nmal›d›r.
TABLO 32: TEM‹ZL‹K VE DEZENFEKS‹YONUN
DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹
Al›nan
Yer
Örnek
Say›s›
TBS*
Salmonella
Hedef En çok Olmamal›
Kolonlar
4
5
24
Olmamal›
Duvarlar
4
5
24
Olmamal›
Zemin
4
30
50
Olmamal›
Yem Kazan›
1
Olmamal›
Folluklar
20
Olmamal›
Çatlaklar
2
Olmamal›
Kanallar
2
Olmamal›
*TBS: Toplam Bakteri Sakteri Say›s› / cm2
Is›sal ifllemden geçmemifl yemler salmonellan›n
temel kayna¤›d›r ve bu durum her zaman
laboratuvar tahlillerinde tespit edilemeyebilir.
Bütün yemlerin bulafl›k oldu¤u kabul edilmelidir.
Peletleme ifllemi s›ras›nda oluflan s›cakl›k yemin
mikrobiyal dekontaminasyonu için yeterli
olmay›p; dekontaminasyon için daha uzun süreli
›s›ya maruz b›rakma ifllemine ihtiyaç vard›r.
Organik asitler yemde yeniden bulaflmay› önlemeye yard›mc›
olabilir. Yeniden bulaflmay› önlemek gayesiyle, d›fl ortam
ile temas› tamamen kesilmifl bir depolama sistemi ve ayr›
bir tafl›ma sistemi oluflturulmas›na iliflkin gerekli tedbirler
al›nmal›d›r.
ÇEVRE B‹YOGÜVENL‹⁄‹
SU KAL‹TES‹
Amaç
Hayvanlar›n sa¤l›¤›n› ve verimini etkilemesi olas› olan
patojenlerin önüne geçmek gayesiyle bir kurallar bütünü
oluflturmakt›r.
‹yi kalitede bir su dam›zl›k sevk-idaresinin vazgeçilmez bir
ö¤esidir.
Su, temiz olmal› ve organik ya da suda ask›da kalabilen
herhangi bir at›k madde içermemelidir. Saf ve patojen
mikroorganizmalardan arî bir su elde etmek için izleme
63
programlar› kullan›lmal›d›r. Su bilhassa pseudomanos tipi
organizmalar› içermemelidir. Koliform mikroorganizma
say›s› hiçbir örnekte ml' de 1'den fazla olmamal›d›r. Ard›fl›k
örneklerle yap›lan analiz sonucu örneklerin % 5'inden
daha fazlas› koliform içermemelidir. E.Coli hiç
bulunmamal›d›r
Su içeri¤i ile ilgili standartlar tablo 33'de verilmifltir. E¤er
su flebeke suyundan sa¤lan›yorsa muhtemelen bu de¤erler
afl›lmayacakt›r. Bununla birlikte su kuyulardan sa¤lan›yorsa,
gübrelenmifl arazilere ba¤l› olarak, fazla miktarda nitrat ve
yüksek bakteri say›s› bulunabilir. Çünkü gübrelenmifl
alanlardan kuyu sular›na geçifl olacakt›r. Bakteri say›s›n›n
fazla oldu¤u yerlerde durum de¤erlendirilmeli ve en k›sa
sürede düzeltilmelidir. ‹çme suyuna 1 - 3 ppm klor vererek
(suyun içildi¤i noktadaki de¤er) su dezenfeksiyonunda
oldukça etkili olunabilir. Suyu dezenfekte etmek için
ultraviole ›fl›k ta kullan›labilir. Bu metodu uygularken
tedarikçi firman›n önerilerine uyulmal›d›r.
3 mg/l' den daha fazla demir içeren ya da sert sular, suluk,
vana ve borularda t›kanmalara neden olabilir. Ayr›ca
sedimentler de borular› t›kayacakt›r. Dolay›s›yla 40-50
mikron geniflli¤inde filtreler kullan›larak suyun filtre edilmesi
gerekir. Fazla miktarda demir içeren sular, bakteriyel geliflimi
destekleyece¤inden, yumurtalar› y›kamada ve sanite etmede
kullan›lmamal›d›r.
Suyun dam›zl›klara 10-12˚C s›cakl›kta verilmesi
gerekmektedir. Çok so¤uk veya ›l›k (30˚C) su sa¤lamak
tüketimi azaltacakt›r. S›cak havalarda, su ak›fl›n› art›rmak
mümkün oldu¤unca serin su elde edilmesini sa¤layacakt›r.
ÖLÜ TAVUKLARIN ‹MHASI
Amaç
Ölü tavuklar›n kümes çevresinden uzaklaflt›r›lmas› ve
böylelikle patojenik mikroorganizmalar›n ço¤almas›n›n ve
sa¤l›kl› tavuklara geçmesinin önüne geçmektir.
Uygulamalar
Tüm ölü ya da ›skartaya ç›kart›l›p öldürülmüfl hayvanlar
derhal kümesten uzaklaflt›r›lmal› ve karkaslar imha
edilmelidir. En güvenli yol yakmak veya gömmektir.
Gaz, ya¤ veya kat› bir yak›t ile karkaslar› yakmak pahal›d›r
ancak son derece etkilidir.
Ölülerin, k›smen toprakla doldurulmufl çukurlara
konulmas›, lefl yiyiciler ve böceklerin
kontaminasyon oluflturma riski aç›s›ndan tavsiye
edilmemektedir.
‹yi düzenlenmifl çukurlar daha ucuz ve etkilidir. Ölü
hayvanlar›n, kimyasal ilaveler olmadan, çukur kuru tutuldu¤u
sürece gömülmeleri çürüme için yeterli olacakt›r. Ancak
bu tarz bir gömme ifllemi için taban suyu yak›n olan alanlar
tercih edilmemelidir.
Karkaslar›n imhas› için yerel yönetmelikler incelenmelidir.
TABLO 33: SUDAK‹ M‹NERAL VE BAKTER‹LER‹N
KABUL ED‹LEB‹L‹R MAKS‹MUM
SEV‹YELER‹
Toplam çözünebilir madde
300-500 ppm
Klor
200 mg/l
PH
6-8
Nitratlar
45 ppm
Sülfatlar
200 ppm
Demir
1 mg/l
Kalsiyum
75 mg/l
Bak›r
0.05 mg/l
Magnezyum
30 mg/l
Mangan
0.05 mg/l
Çinko
5 mg/l
Kurflun
0.05 mg/l
Fekal Koliform
0
SA⁄LIK PROGRAMLARINDA
AfiILAMA VE HASTALIKLARIN KONTROLÜ
HASTALIKLARIN KONTROLÜ
Amaç
Hastal›klar›n, dam›zl›k ve broiler sürüleri üzerindeki olumsuz
etkilerini minimum düzeye indirmektir.
Uygulamalar
‹yi bir sevk-idare yöntemi ve yüksek standartta hijyenik
tedbirler ile, kanatl›lar ço¤u hastal›klardan korunabilecektir.
Enfeksiyona sebep olan hastal›klar›n en önemli
göstergelerinden birisi, su ve yem tüketimindeki azalmad›r.
Bu yüzden de yem ve su tüketimindeki de¤ifliklikler iyi bir
yönetimle günlük olarak kaydedilmelidir. Bir iflletmede her
hangi bir sa¤l›k probleminden flüphelenilirse, zaman
geçirilmeden veteriner dan›flmanlar haberdar edilmeli ve
otopsi için hayvanlar gönderilmelidir. Bir enfeksiyon
ç›kt›¤›nda yap›labilecek en erken ve en uygun müdahale,
enfeksiyonun, sürüdeki yay›lma h›z›n› gerek dam›zl›kta
64
gerekse broilerde flekillenebilecek verim kay›plar›n› en alt
düzeye indirecektir.
Sürü kay›tlar› hastal›¤a ait bilgilerin araflt›r›lmas›nda en iyi
yard›mc›lar olaca¤›ndan afl›lar, afl› seri numaralar›, ilaç
uygulamalar›, sürü gözlemleri hakk›ndaki notlar çok dikkatle
tutulmal›d›r.
AfiILAMA
Amaç
Afl›lamalarda amaç, enfeksiyon etkenlerine karfl› hayvanlarda
aktif güçlü bir ba¤›fl›kl›k oluflturmakt›r. Afl›lar böylece
uygulanan hayvanlar› enfeksiyonlardan aktif olarak
koruyabilece¤i gibi, maternal antikorlar yard›m›yla da pasif
olarak yavrular› da koruyacakt›r.
Afl›lama Programlar›
Bir afl› program› oluflturuldu¤unda Marek, Newcastle (ND),
Avian ensefalomiyelitis (AE), Chicken anemia (CAV), Avian
rhinotracheitis, ‹nfeksiyöz bronflitis (IB), Gumboro gibi
hastal›klar göz önünde bulundurulmal›d›r. Bununla birlikte
afl›lama programlar› çeflitlilik arzetmektedir. Uygun bir
afl›lama program›n›n haz›rlanmas›nda, kesinlikle dan›flman
veteriner hekimlerin de görüflleri al›nmal›d›r. Dan›flmanlar›n
bu konudaki katk›lar› o bölge, hatta ülke düzeyinde
enfeksiyonlar›n yayg›nl›¤› ile ilgili ayr›nt›l› bilgileridir.
Afl›lama program›n›n etkinli¤inin ölçülmesi titrelere bak›larak,
boya kullan›m›yla, hastal›k semptomlar›n›n gerilemesi ya
da görülmemesiyle anlafl›labilir. Afl›r› afl› kullan›m› titrelerin
ve CV'lerin da¤›lmas›na ve zay›f olmas›na yol açar. Ayr›ca
bu tür yo¤un afl› programlar› özellikle de 10-15. haftalardaki
hayvanlar› stres alt›nda tutar. Bilinmesi gereken çok önemli
bir nokta afl› titrelerinin herzaman koruyucu flartlar› ya da
saha enfeksiyonunun varl›¤›n› yans›tmad›¤›d›r.
Enfeksiyonlardan korunmada afl›lama yard›mc› olmakla
birlikte bio-güvenli¤i ikame edemeyecektir. Her bir hastal›¤›n
önlenmesine yönelik ayr› ayr› stratejiler oluflturulmal›d›r.
Örne¤in, kanatl› korizas› ve infeksiyöz laringotraheitis'te
hepsi içeri-hepsi d›flar› sistemi iyi bir koruma oluflturacak
ve afl›lamaya gerek kalmayacakt›r.Bir afl› program›nda
kullan›lan afl›lar s›n›rland›r›lmal› ve sadece gerekli olanlar
kullan›lmal›d›r. Bunun gibi programlar, daha ucuz,
hayvanlarda daha az stres oluflturan ve iyi derecede titre
oluflturan programlard›r. Afl›lar güvenilir tedarikçilerden
al›nmal›dr.
Afl› çeflitleri
‹naktif afl›lar: ‹naktif afl›lar, inaktive edilmifl afl› suflu ile
birlikte genellikle ya¤l› veya alüminyum hidroksitli
adjuvantlarla kombine edilerek haz›rlanmaktad›r.
Adjuvantlar, hayvan›n immun sisteminin daha uzun süre
uyar›lmas›n› sa¤layarak, daha güçlü immun yan›t oluflumuna
yard›mc› olurlar.
Baz› kanatl› hastal›klar›nda kullan›lan inaktive afl›lar, afl›
sufluna ait çok farkl› antijenleri içerir. ‹naktive afl›lar ya deri
alt› yoluyla ya da kas içi yolla uygulan›r.
Canl› afl›lar: Canl› afl›lar, spesifik hastal›k etkeninin bizzat
kendisini içerirler. Bununla birlikte, mikroorganizma yeteri
kadar modifiye (attenüesyon) edilmifl olup hayvan içersinde
ço¤alabilir fakat hastal›k oluflturmaz. Baz› afl›lar bu
genellemenin d›fl›nda olup attenüasyona maruz
b›rak›lmad›¤›ndan, afl› program› haz›rlan›rken dikkatli
olunmal›d›r (örn. AE).
Prensip olarak, baz› enfeksiyonlara karfl› birden fazla
uygulama yap›ld›¤›nda, ilk önce en fazla attenüasyona
maruz kalm›fl afl› kullan›lmal›d›r. Böyle afl›lar genellikle
ND'ye karfl› uygulanmaktad›r.
Afl›lama programlar›nda çok fazla olmamakla birlikte attenüe
edilmemifl canl› afl›lar da kullan›labilir. Böyle afl›lar, kanatl›
çiçe¤inde oldu¤u gibi etkenin normal olarak vücuda
giremedi¤i yollardan, kanat zar›na bat›r›larak veya chicken
anemide oldu¤u gibi enfeksiyonun görülmedi¤i dönemlerde
civcivlerin geliflim aflamalar›nda yap›l›r.
Canl› afl›lar genellikle içme suyu, sprey veya göze damlatma
yoluyla uygulan›r. Marek hastal›¤›nda oldu¤u gibi bazen
de enjeksiyon fleklinde uygulan›r.
Salmonella ve Mikoplazma afl›lar› d›fl›ndaki canl› bakteriyel
afl›lar, yayg›n olarak kullan›lmamaktad›r. Baz› probiotikler
ve rekabetçi d›fllama ürünleri dam›zl›k sürülerin hayatlar›n›n
erken döneminde veya antibiyotik tedavisinden sonra
salmonella ve birtak›m bakteri enfeksiyonlar›na karfl›
koruyabilir.
Canl› ve inaktif kombine afl›lar: Enfeksiyonlara karfl› üniform
karakterde ve yüksek titrede antikor oluflturabilmek amac›yla
en etkili afl›lama metodu, hayvanlar›n önce spesifik antijenik
determinantlar› içeren bir veya daha fazla canl› afl› ile sonra
da, inaktif afl› ile afl›lanmas›d›r. Canl› afl›lar, inaktif afl›larla
birlikte kullan›ld›¤›nda kanatl› immun sistemini daha güçlü
bir flekilde uyararak, daha yüksek titrede antikor seviyelerinin
oluflmas›na neden olmaktad›r. IB, IBD ve ND' de oldu¤u
gibi, bir çok hastal›¤›n afl› program› bu flekilde
düzenlenmektedir. Bir program dahilinde uygulanan afl›lar,
anaç sürüde güçlü bir aktif ba¤›fl›kl›k oluflturdu¤u gibi,
maternal antikorlarla da yavrularda koruma sa¤lamaktad›r.
Kanatl›larda canl› ve inaktif olmak üzere 2 çeflit afl›
kullan›lmaktad›r. Baz› afl›lama programlar›nda canl› ve
inaktif afl›lar, daha güvenilir ba¤›fl›kl›k oluflturmak amac›yla
birlikte kullan›labilir. Her iki afl› çeflidinin birbirine göre
avantaj ve dezavantajlar› vard›r.
65
ÖZEL AfiILAMA PROGRAMLARI
Marek: Marek afl›lar›n›n tamam› canl› afl›lar olup, 3 farkl›
serotipten haz›rlanmaktad›r. Bütün anaç sürüleri birinci
gün marek hastal›¤›na karfl› afl›lanmal›d›r. Birinci gün yap›lan
afl›lamada afl› suflu olarak genellikle, hücre ba¤›ml› hindi
herpes virusu olan serotip 3 ile (THV/ HVT) hücre ba¤›ml›
marek hastal›¤› virusu ( MDV) olan serotip 1'in
kombinasyonu kullan›l›r. Marek hastal›¤›na karfl› en çok
kullan›lan sufl ise attenüe Rispens sufludur. Yüksek düzeyde
risk olan bölgelerde, 14-21. günlerde uygulanan
dondurulmufl HVT ile çiftlikte yap›lan afl›lamalar›n pratik
olarak yarar sa¤lad›¤› tespit edilmifltir.
Newcastle (ND): Patojenik sufllarla saha bulaflmas›n›n
oldu¤u bölgelerde genelde, önce daha az patojen HB1
suflu, bunu takiben de daha patojen La Sota afl› suflu ile
afl›lama yap›lmal›d›r. La Sota afl› suflu baz› ülkelerde de
lisans alamam›flt›r. Ayr›ca ND' ye karfl› Danimarka, ‹sviçre,
Finlandiya gibi baz› ülkelerde hiçbir afl›lama program›
uygulanmamaktad›r.
Infeksiyöz bronflitis (IB): Kanatl›lar›n IB' ye karfl›
afl›lanmas›nda kullan›lan esas afl› suflu, canl› H120 sufludur.
Daha az attenüe olan canl› H52 afl› suflu, afl›s›z hayvanlara
uygulanmamal›d›r. H52 afl›s›, canl› ve inaktif afl›lar›n birlikte
kullan›ld›¤›, afl›lama programlar›nda, inaktif afl›lar›n
verimli¤ini olumsuz yönde etkilemektedir. Y›llar itibariyle
izole edilen Varyant IB sufllar›n›n say›lar› artmaktad›r.
Bundan dolay› IB' e karfl› güçlü bir immun yan›t
oluflturabilmek için canl› ve inaktif afl›larda Varyant antijenik
determinantlar› ihtiva eden afl› sufllar›n›n kullan›lmas›
gerekmektedir.
Infeksiyöz bursa hastal›¤› (IBD): Broiler anaç sürülerinde,
IBD' ye karfl› kullan›lan afl›lar›n ço¤u canl› afl›lard›r.
Birinci afl›lamada orta derecede patojen olan afl› sufllar›
kullan›lmal›d›r. Broiler anaç sürülerinde genellikle
patojenitesi yüksek hot afl› sufllar›na daha az ihtiyaç
duyulmaktad›r.
ND / IB / IBD: ND/IB/IBD antijenleri içeren kombine inaktif
afl›, genellikle 126. günde (18. hafta) veya hayvanlar›n
yumurtlama kümesine nakledildi¤inde uygulanmaktad›r.
Bir çok antijenik determinant› ihtiva eden baz› inaktif afl›lar
halihaz›rda günümüzde kullan›lmaktad›r.
Avian rhinotracheitis: Anaç ve yavrularda en güçlü korumay›
inaktif ve canl› afl› kombinasyonlar›n›n sa¤lad›¤›
düflünülmektedir.
Avian encefalomiyelitis (AE): Anaç tavuklara 56-84. günler
aras›nda (8-12 hafta) içme suyu ile verilen canl› afl›n›n tek
dozu, hayvanlar› yaflam boyu korumaktad›r. ‹naktive afl›lar›n
da çok kullan›lmasa da etkili bir koruma sa¤lad›¤›
bilinmektedir.
Chicken anemia virus (CAV): Chicken anemia virus afl›s›,
yayg›n olarak yaklafl›k 56. günde (8 haftal›k)
66
uygulanmaktad›r. Attenüe edilmemifl canl› afl›n›n içme suyu
ile verilen tek dozu, broiler anaçlar› hayatlar› boyu korumaya
yetmektedir. Kas içi yoluyla uygulanan canl› attenüe afl›
da günümüzde kullan›lmaktad›r.
Reovirus enfeksiyonlar›: Reovirus, baz› enfeksiyonlar ile
iliflkili olup tüm dünyada en yayg›n olan› viral artritistir.
Kanatl›larda reoviruslara karfl› afl›lamalarda canl› ve inaktif
afl›lar kombine flekilde kullan›lmakta ve böylelikle vertikal
bulaflma engellenmekte ve yavrulara geçen antikorlarla da
yavrularda koruma sa¤lamaktad›r. Maternal antikorlar›n
uygulanacak afl›ya olumsuz etkilerinden dolay› canl› reovirus
afl›lar› anaç sürülerinin afl›lama program›na al›naca¤› ve
özellikle de genç hayvanlara uygulanaca¤› zaman oldukça
dikkatli olunmal›d›r. Baz› canl› reovirus afl›lar› özellikle
genç hayvanlarda enfeksiyonlara neden olabilmektedir.
Canl› bir afl› kullan›lmaks›z›n, 2 inaktif afl› kombinasyonunun
yaklafl›k 42 ve 112. günlerde (6 ve 16. hafta) enjeksiyon
fleklinde uygulanmas›, hem uygulanan hayvanlarda hem
de maternal antikorlarla yavrularda koruma sa¤lamaktad›r.
Reovirus enfeksiyonlar›na karfl› afl› programlar›n›n
haz›rlanmas›nda, o bölgede çal›flan ve hastal›k hakk›nda
detayl› bilgileri olan uzman veteriner dan›flmanlar›n da
mutlaka görüflleri al›nmal›d›r.
Tavuk koleras› (Pasteurella multocida) ve ‹nfeksiyöz koriza
(Haemophilus paragallinarum): Bu hastal›klar›n etkenleri
bakterilerdir. Her iki hastal›k da bölge veya çiftliklerde
endemik karakterde seyrediyorsa kontrolleri genellikle
birkaç sufl içeren inaktif afl›larla yap›lmaktad›r. Afl›lar yaklafl›k
olarak 28-42. günlerde (4-6. hafta) ayr› enjeksiyonlar fleklinde
uygulanmaktad›r. Bakteriyel hastal›klara karfl› inaktif afl›lar›n
kullan›lmas›, afl›lama program›n›n verimini etkilememek
flart› ile gerekli durumlarda antibakteriyel ilaç kullan›m›na
da imkan verir. Canl› bakteriyel afl›lar antibakteriyel ilaçlar
taraf›ndan olumsuz yönde etkilenebilmesi nedeniyle
genellikle kullan›lmamaktad›r.
Hepsi içeri-hepsi d›flar› sisteminde genellikle koriza
görülmez.
Egg Drop Sendromu (EDS'76): Dünyada baz› bölgelerde
yayg›n olan bu enfeksiyonun kontrolü, genellikle kas içi
yolla 98 ve 126. günler aras›nda (14 ve 18. haftalar), ya¤l›
adjuvantl› inaktif afl›n›n bir kez uygulanmas›yla
yap›lmaktad›r.
Salmonella: Yem kaynakl› kontaminasyon riskinin yüksek
oldu¤u bölgelerde anaç sürülerin salmonella
enfeksiyonlar›na karfl› afl›lanmas› oldukça yararl›d›r.
‹naktif afl›lar vertikal bulaflmay› azaltabilmektedir.
Koksidiyoz: Broiler anaçlar›n birinci hafta, canl› koksidiyoz
afl›lar›yla afl›lanmas›, halihaz›rda uygulanan bir kontrol
yöntemidir. Afl› uygulanmas›ndan sonra sürülerin herhangi
bir antikoksidiyal maddeye maruz kalmamalar›na dikkat
edilmelidir (Afl› üreticileri taraf›ndan tavsiye edilen
maddelerden baflka). Koksidiyoz, yeme kat›lan antikoksidiyal
ilaçlarla da kontrol edilebilmektedir.
‹Ç PARAZ‹T (HELM‹NT) KONTROLÜ
Helmintlerin belirli aral›klarla izlenmesi ve kontrolleri
oldukça önemlidir. ‹htiyaç duyuldu¤u takdirde, hayvanlara
yetifltirme döneminde 2 doz antihelmintik bir ilac
verilmelidir. Kontrol program›n›n etkinli¤ini ölçmek gayesiyle,
›skartaya ayr›lan hayvanlar otopside rutin olarak incelenmeli
ve 22. haftada ilave bir dozun gereklili¤i tart›fl›lmal›d›r.
ENFEKS‹YÖZ OLMAYAN HASTALIKLAR
Baz› enfeksiyoz olmayan hastal›klar, viral enfeksiyonlarla
kar›flt›r›labilir.
Peritonitis: Bu vakada E.coli çok s›k izole edilmekle birlikte
as›l sebep bu de¤ildir. Yetifltirme dönemi boyunca kontrol
edilemeyen canl› a¤›rl›k profili peritonit oluflumuna yol
açan temel faktörlerden biridir.
Peritonda biriken ve tekrar emilim için bekleyen fazla
miktarda yumurta sar›s› E.coli gibi f›rsatç› bakterilerin
varl›¤›nda peritonitis riskini artt›racakt›r.
‹laçla tedaviler ço¤unlukla baflar›s›z olup etkili bir canl›
a¤›rl›k kontrolü uygulanmas›yla peritonit vakalar› azalt›labilir.
Sekonder Stafilokokal enfeksiyonlar›n neden oldu¤u
tendonitis: Tendonitis, geliflim eksikli¤inden kaynaklanabilir.
Hastal›¤›n yo¤unlu¤unu etkileyen faktörler aras›nda geliflim
problemleri, kümes plan›, ayd›nlatma sistemi, beslenme ve
hayvanlar›n hareketlili¤ine ba¤l› birtak›m problemler
say›labilir.
Hayvanlar›n nakli ya da kontrollü yemlemede flekillenebilen
hatal› uygulamalar stafilokokal tendonitis gibi problemlerin
oluflmas›na yard›mc› olur. Stafilokokal tendonitis, reovirus
enfeksiyonlar›nda görülen tenosynovitis ve artritis oluflumu
ile s›kl›kla kar›flt›r›lmaktad›r.
fiifl Kafa sendromu: ‹yi bir flekilde üretilmeyen kanal
yemliklerin üzerindeki ›zgara telleri hayvanlar›n bafllar›nda
yaralanmaya yol açabilir. Bu yaralanmalar zaman zaman
Pneumo viruslar›n oluflturdu¤u fiifl Kafa Hastal›¤› (ART) ile
kar›flt›r›lmaktad›r.
Ani ölüm sendromu (SDS): Yumurtaya girifl yafl›nda broiler
anaçlarda görülebilen SDS, iyi bir rasyon yard›m›yla kolayca
engellenebilir. Hastal›k rasyonda uygun olmayan fosfor
seviyeleri nedeniyle, mineral metabolizmas›n›n
bozulmas›ndan ileri gelmektedir.
SA⁄LIK ‹ZLEME PROGRAMLARI
Amaç
Amaç, anaç ve broiler sürülerinin spesifik patojenlerden
ari, döl verimi yüksek, sa¤l›kl› nesillerin varl›¤›n› sürdürmektir.
Ayr›ca, gerek anaç gerekse yavrular›n erken dönemlerde
hastal›klar›n›n do¤ru teflhis edilerek, güvenilir koruma
tedbirlerinin al›nmas›d›r.
Salmonella
Salmonella pullorum ve Salmonella gallinarum kanatl›lar›n
spesifik patojenlerindendir. Bu enfeksiyonlar›n kontrolü,
kan serumu ile yap›lan aglütinasyon testlerinde spesifik
antikorlar›n tespiti ile takip edilir. Antikorlar ya iflletmelerdeki
kan örnekleri veya laboratuvarda incelenen serumlardan
tespit edilir. Bir çok ülke S. pullorum ve S. gallinarum
enfeksiyonlar›n›n kontrol ve eradikasyonunu resmi
programlar dahilinde yürütmektedirler. Günümüzde bir çok
ülkede spesifik antijenlerin temini, hem özel hem de resmi
sektörlerce sa¤lanmaktad›r. Bu antijenlerin yoklu¤unda,
enfeksiyon kuluçkahanelerin mikrobiyolojik incelemeleri
yoluyla da kontrol edilebilir.
Salmonellalar›n varl›¤› genellikle, kanatl›lar›n, çevrenin ve
kuluçkahaneden ç›kan civcivlerin bakteriyolojik aç›dan
incelenmesi ile anlafl›l›r. Bir çok salmonella türü hem insan
hem de kanatl›larda enfeksiyon oluflturabilir. S. enteritidis
ve S. typhimurium vertikal yolla broiler civcivlerine de
geçti¤inden özel bir önem tafl›maktad›rlar. Günümüzde S.
enteritidis ve S. typhimuriuma karfl› oluflan spesifik
antikorlar›n belirlenmesi, S. pullorum ve S. gallinarum
enfeksiyonlar›nda uygulanan aglütinasyon testlerinin
prensibiyle çal›flan spesifik ticari ELISA kitleriyle
yap›labilmektedir.
Salmonellalar›n izlenmesi amac›yla, ay›klanan hayvanlar,
kloakal svaplar, taze sekal içerik, sürme svaplar ve toz
örnekleri kullan›labilir.
Kuluçkahane materyalleri olarak kabuk alt› ölümler, ›skarta
civcivler, civciv kutusuna serilen ka¤›tlar, civciv kutular› ve
civciv tüyleri kullan›labilir. Pratik olmas› aç›s›ndan örnekler
genellikle 10'arl› olarak biraraya getirilerek laboratuvara
gönderilirler.
Mikoplasmozis
Mycoplasma gallisepticum ve Mycoplasma synovia
enfeksiyonlar›na karfl›, anaç sürülerden al›nan serum
örneklerinin, çabuk serum aglütinasyon veya spesifik tekli
yada kombine ticari ELISA kitleriyle rutin olarak izlenmesi
gerekmektedir.
67
Egg Drop Syndrome (EDS'76)
Gerekti¤i durumlarda spesifik hemaglütinasyon inhibisyon
testi veya ELISA, EDS 76'n›n varl›¤›n› do¤rulamak için
kullan›labilir. Su ihtiyac›n›n baraj sular› ile karfl›land›¤›
iflletmelerde, bu sular›n özellikle su kufllar› ve di¤er yabani
kufllar taraf›ndan kontamine edilmesi sebebiyle, sular›n
klorlanmas› gerekmektedir. Bu durum avian influenza'dan
korunmaya da yard›mc› olacakt›r.
Amaç
Di¤er Hastal›klar
Uygulamalar
Di¤er hastal›klar›n varl›¤›n›n incelenmesi serolojik olarak
yap›labilece¤i gibi, daha çok yumurta verimindeki düflme
ve di¤er klinik semptomlar›n rutin takibi ile yap›l›r. Teflhis
aç›s›ndan serolojik olarak izlenmesi gereken hastal›klar
daha önceden afl› uygulamalar› yap›lm›fl ND, IB ve Avian
rhinotracheitis'i de içerebilir. Antikor titresi'nin normalden
daha yüksek oldu¤u durumlarda saha sufllar› ile bulaflma
oldu¤u düflünülebilir.
CAV ve AE için, afl›lamadan 1 ay sonra yap›lacak olan
serolojik test, yeteri kadar ba¤›fl›kl›k oluflmam›flsa, sürü
yumurtaya girmeden önce 2. afl›n›n uygulanmas› için f›rsat
verecektir. Anaç sürülerinin IBD titreleri ve titrelere ait
% CV'ler broilere yap›lacak IBD afl›lar›n›n zamanlamas›nda
yard›mc› olabilir.
Numune Al›m›
Bir popülasyon içinde ço¤u hastal›klar›n incelenmesi,
% 95 güvenle ve en az % 5 prevalensi belirlemek için
yap›l›r. Her bir broiler anaç sürüsü için (Örn. >500 kanatl›)
yaklafl›k olarak 60 örnek al›nmal›d›r. Anaç sürülerde
geleneksel olarak, özellikle mikoplazma ve salmonella'lar
için 140-154.Günlerde (20-22. hafta) incelemeler yap›labilir.
Bu kritik dönemde, sürünün %10'unu temsil edecek kadar
veya en az 100 örnek test edilmelidir. Uygulanacak testlerin
say›s› ve s›kl›k oran› kümesin durumu ve özel hastal›k
hallerinde de¤iflmektedir.
Kanatl› Sektöründe Ülkeler Aras›ndaki Ticaret
Sa¤l›k sertifikas›na sahip bir sürüden al›nmak kayd›yla,
ülkeler aras›nda serbestçe yumurta ve günlük civcivlerin
al›flverifli yap›labilir. Ülkeler aras›ndaki bu ticaretin kurallar›,
ülkeden ülkeye de¤iflir.
Örne¤in, AB ülkeleri aras›nda imzalanan Avrupa
Toplulu¤u ‹çi Ticaret Antlaflmas› gere¤ince, salmonella
enfeksiyonlar› yönünden tüm sürülerin her 2 haftada
bir (ölü veya ›skarta civcivler vb..) incelenmesi
gerekmektedir. Bu örneklerin usulüne uygun flekilde
incelenip incelenmedi¤i, resmi makamlarca kontrol
edilmektedir.
Mikoplazma yönünden iflletmeler sertifikalar›n› devam
ettirebilmek için, üretim süresince her 9 haftada, 60 serum
örne¤ini, ELISA veya aglütinasyon testi ile test etmeleri
gerekmektedir. Ülkeler aras› kanatl› ticareti hakk›nda ilgili
ülkenin resmi veteriner makamlar›n›n da bilgisi al›nmal›d›r.
68
AfiI PROGRAMLARININ
ETK‹NL‹⁄‹N‹N ‹NCELENMES‹
Afl›lama sonras› oluflan spesifik antikorlar›n de¤iflik
zamanlarda izlenmesidir.
Afl›lama programlar›, anaçlarda aktif ba¤›fl›kl›k oluflturarak
ve maternal antikorlarla yavrularda pasif ba¤›fl›kl›k sa¤lar.
Antikor seviyelerinin izlenmesi son derece önemli olup
düzgün da¤›l›ml› ve standart yükseklikteki bir titre iyi bir
korunma sa¤lar. Antikor seviyeleri, oluflturulan örnek
gruplardaki spesifik antikorlara bak›lmas› ile anlafl›l›r.
Afl›lanm›fl sürülerde genellikle, her bir hayvan grubundan
en az 20 kan örne¤i al›nmal› ve antikor titresinin tespiti
amac›yla; hemaglütinasyon inhibisyon, agar jel difüzyon
veya tekrarlanabilir, spesififik ve duyarl› bir test olarak
nitelenen ELISA kullan›lmal›d›r.
‹naktif afl›lardan sonra yap›lan rutin testler maternal
antikorlar›n tespitine imkan verirler. Kanatl›larda mikoplazma
ile ilgili serolojik testlerde, genellikle inaktif afl›
uygulamalar›ndan sonraki 2 haftal›k periyotta çapraz
reaksiyonlar görülebilece¤inden bu dönemde test yapmaktan
kaç›n›lmal›d›r.
Ek Bölümler
‹çindekiler
70
Ek 1 : Kay›tlar
71
Ek 2: S›k kullan›lan baz› hammaddelerin besin maddeleri içeri¤i
72
Ek 3: Besin maddeleri içerikleri - Yetifltirme yemleri
73
Ek 4: Besin maddeleri içerikleri- Üretim Yemi
74
Ek 5: Faydal› sevk ve idare bilgileri
75
Ek 6: Havaland›rma oranlar›
76
Ek 7: Birim çevirme tablosu
78
Ek 8: Sorunlar›n tespiti - Kuluçkahane problemleri
79
Ek 9: Sorunlar›n tespiti - Vitamin yetersizlikleri
80
Dizin - Tablolar
81
Dizin - fiekiller
ROSS308
69
Ek Bölümler
sayfa
EK 1: KAYITLAR
Hedef performans kriterlerine tamamlayac› olarak tutulan
kay›tlar sürü sevk ve idaresi için hayati önem tafl›r. Tutulmas›
gereken kay›tlar afla¤›dad›r:
YET‹fiT‹RME:
Kümeslenen hayvan say›s›
Kümes alan› ve hayvan yo¤unlu¤u
Kuluçkahaneden c›k›m tarihi
Yem miktar›- haftal›k ve toplam
Yem tüketim süresi
Ölüm miktari - Haftal›k ve toplam
Canl› a¤›rl›k, CV% ve yafl›
S›cakl›klar - minimum ve maksimum
Su tüketimi - günlük
ÜRET‹M:
Kümeslenen hayvan say›s›
Kümes alan› ve hayvan yo¤unlu¤u
Yumurta üretimi - günlük, haftal›k, tavuk bafl›na toplam
üretim.
Kuluçkal›k yumurta miktar›
- günlük, haftal›k, toplam
Yem
- Günlük ve toplam
Yem tüketim süresi, canl› a¤›rl›klar
- Erkek ve difli - haftal›k
Ortalama yumurta a¤›rl›¤›
- haftal›k ve günlük
Yumurta kitlesi
- günlük ve haftal›k
Ölüm miktar›
- erkek ve difli
Döllülük
- ç›k›m gücü
- birinci kalite civciv say›s›
Kümes s›cakl›¤› - iç ortam ve d›fl ortam
S›cakl›k
- minimum, maksimum ve mevcut
kullan›lan de¤er
Su tüketimi
- günlük
TEDAV‹LER VE ÖZEL DURUMLAR:
Ayd›nlatma program›
Yem teslimatlar›
Afl›lama
- tarih, uygulama dozu ve zaman›
‹laç uygulamalar› - tarih, uygulama dozu ve zaman›
Hastal›k
- tip, tarih ve etkilenen hayvanlar›n say›s›
Veteriner incelemeleri - tarih ve tavsiyeleri
Dezenfeksiyon
- Temizlik sonras› bakteri say›m›
Hadise
- ekipmanlar›n yanl›fl kullan›m› vs.
70
HEDEF DE⁄ERLER:
Haftal›k canl› a¤›rl›k - Erkek ve difli
Yumurta verimi - say›s› ve a¤›rl›¤›
Kuluçkal›k yumurta verimi
Kuluçka rand›man› ve döllülük
Yumurta a¤›rl›¤› ve yumurta kitlesi - haftal›k
KAYIT KARTLARI
Tüm önemli kay›t kartlar› Ross Dam›zl›k Sürüleri Kontrol
sisteminde mevcuttur.
71
1.9
4.7
6.3
22.9 16.2 14.1 22.4 19.3 5.4
32.2 21.3 19.5 29.3 26.7 6.8
14.4 3450 26.3
2230 34.6
9.3
6.4
4.3
3.0
4.0
3.3
3.4
A
g
7.7
3.9
3.4
3.4
3.1
3.6
T
g
5.9
3.3
2.6
2.8
2.7
2.7
A
g
Trionin
4.6
4.2
3.6
2.5
7.0
6.2
3.7
4.1
5.2
4.2
1.6
1.4
1.3
1.2
1.4
1.5
3.1
1.0
1.1
0.9
1.2
0.5
0.9
A
g
0.3
0.3
2.9
3.6
0.3
1.2
0.3
880
16.8 880
12.2 880
330
16.3 890
4.0
870
870
890
14.7 2890 6.8
22.6 2730 7.0
900
870
17.6 2860 97.0 880
11.0 642
13.4 1670 5.2
12.1 1230 3.6
10.6 1130 38.5 890
12.5 1230 14.0 870
13.7 1440 14.0 870
1.6
73.3 22.6 7.6
6.3
4.8
1900 8.1
26.4 15.5 10.3 16.2 13.9 5300 0.1
7.3
940
910
910
0.2
2.7
0.3
950
660
g
880
18.8 880
8.6
g
Linoleic Kuru
Acid Madde
1000 6.8
620
990
mg
Kolin
12.6 1510 17.2 890
4.7
3.8
4.2
3.6
4.8
g
K
34.9 17.6 10.3 15.8 10.0 3050 0.1
0.1
2.2
0.6
0.7
0.7
0.4
1.3
0.3
0.5
2.1
0.7
0.7
0.4
0.5
1.0
g
Cl
880
0.1
0.2
0.2
0.1
0.4
0.3
0.1
2.4
0.1
0.1
0.1
0.1
0.1
g
Na
1.8
2.3
2.8
2.5
3.5
2.9
1.8
3.7
1.7
0.9
1.3
0.9
1.4
g
Kull.P
12.6 6700 3.1
3.7
2.7
2.3
1.1
1.1
1.4
1.0
1.9
1.0
0.4
1.2
1.1
0.4
0.7
0.3
0.6
g
Ca
Not
T=Toplam amino asit içeri¤i; A=Yararlan›labilir amino asit içeri¤i
Bu bilgiler rasyonlar için bir k›lavuz olarak verilmifltir. Mevcut hammadelerin içerikleri konusunda bölgesel tavsiyeler tercih edilmelidir.
Yukar›daki bilgiler için Degussadan faydalan›lm›flt›r AG; CVB, Netherlands; National Research Council, USA.
Et ve kemik unu oldukca de¤iflken bir ürün olup son zamanlarda biogüvenlik sebebiyle dam›zl›k yemlerinden ç›kar›lmaktad›r. Mevcut de¤erler 54% protein, 14% ya¤ ve 23% kül içeri¤i dikkate al›narak verilmifltir.
18.8 14.0
7.8
14.0 9.9
29.4 16.1 12.9 29.6 22.5 8.1
12.6 3000 37.7
ET VE KEM‹K UNU
6.6
37.1 30.0 27.6 56.3 50.1 20.7 18.6 27.0 23.5 30.5 27.4
14.1 3360 40.4
R‹NGA BALI⁄I (HARR‹NG) UNU 706
538
7.0
35.0 27.4 25.2 51.4 45.7 18.9 17.0 24.8 21.6 28.0 25.2
4.8
6.1
4.9
2.0
1.7
1.7
1.6
13.6 3250 38.1
16.1 14.2 14.6 12.7
13.8 12.1 18.6 16.6
14.2 12.1
4.1
4.1
2.1
1.9
4.5
660
10.1 8.9
6.9
5.9
4.5
8.1
5.0
4.7
3.6
4.9
4.0
3.7
5.0
4.3
10.9 9.2
5.6
5.9
6.4
5.6
5.5
5.7
3.2
1.2
1.3
1.1
1.4
0.6
1.2
T
g
Triptofan
15.6 12.7 15.1 12.1
BALIK UNU 66
SOYA FASULYES‹, ISITILMIfi 356
1.8
15.7 13.5 2.3
19.7 8.8
11.4 2715 21.4
8.0
26.6 11.8 10.1 18.8 16.5 2.3
11.2 2665 28.6
2.2
6.1
227
BEZELYE
4.8
2.7
1.7
2.0
18.7 13.4 11.4 19.2 15.4 6.9
300
FASÜLYE(BEYAZ)
6.5
4.8
2.3
2.6
2.5
3.8
10.0 5.2
1610 11.6
6.8
6.0
4.4
4.6
3.2
3.7
4.4
8.9
2370 10.3
9.9
6.0
5.6
1700 20.8
147
P‹R‹NÇ KEPE⁄‹- EXT.
3.5
4.6
7.8
1475 10.1
6.2
7.1
129
P‹R‹NÇ KEPE⁄‹ - HAM
4.1
5.2
8.2
1825 9.5
7.6
8.9
5.1
3.6
4.6
3.7
4.2
T
g
Met & Sistin
14.5 14.1 25.5 23.7 21.0 19.6
3.1
1.7
KOLZA / KANOLA KÜSPES‹ 343
150
BU⁄DAY KEPE⁄‹
18.8 25.1 24.1 10.3 9.3
3.6
1.9
1.5
1.7
8.5
156
YEML‹K BU⁄DAY
14.9 3565 19.5
4.8
4.2
1.8
1.9
31.6 16.3 15.0 13.8 12.0 9.2
607
MISIR GLUTEN UNU
6.7
5.5
6.7
8.3
1915 9.5
8.0
4.8
3.7
4.2
7.1
11.0 2620 7.5
1.8
2.7
1600 33.3
209
MISIR GLUTEN‹
2.3
3.3
4.0
3.4
13.5 3215 4.0
1.7
6.7
112
YULAF
3.3
3.5
3.9
5.0
12.7 3020 5.6
1.8
1.4
A
g
386
101
SORGUM
2.2
1.8
T
g
Metionin
AYÇ‹ÇE⁄‹ KÜESPES‹, 39
119
BU⁄DAY
2.4
2.7
3.0
3.8
13.7 3275 4.1
A
g
3.0
Lizin
473
87
MISIR
3.8
T
g
A
g
T
g
3.0
A*
g
3.7
T*
g
Izo-Lösin
4.5
kcal
Arjinin
11.7 2790 5.4
Mj
EnerJi
SOYA KÜSPES‹, 48
107
ARPA
g
C Prot
EK 2: YAYGIN OLARAK KULLANILAN BAZI YEM HAMMEDELER‹N‹N B‹R K‹LOGRAMDAK‹ BES‹N MADDES‹ DE⁄ERLER‹
EK 3: BES‹N MADDES‹ ‹HT‹YAÇLARI
BAfiLANGIÇ-1
(0-21 GÜN)
20.0
BAfiLANGIÇ-2
(22-42 GÜN)
18.0 - 20.0
BÜYÜTME
(43-105 GÜN)
14.0 - 15.0
Ham Protein
%
Enerji/kg
Kcal
2750
2750
2630
Mj
11.5
11.5
11.0
AM‹NO AS‹TLER
TOPLAM
YARAR.
TOPLAM
YARAR.
TOPLAM
YARAR.
Arjinin
%
1.17
1.03
0.95
0.83
0.67
0.59
iso-Lösin
%
0.79
0.67
0.65
0.55
0.46
0.39
Lizin
%
1.12
0.96
0.91
0.78
0.64
0.55
Metionin
%
0.46
0.42
0.38
0.34
0.27
0.24
Metionin + Sistin
%
0.87
0.74
0.73
0.62
0.52
0.44
Tiroinin
%
0.73
0.60
0.61
0.51
0.43
0.36
Tiriptofan
%
0.19
0.16
0.15
0.13
0.11
0.09
M‹NERALLER
1.00
1.00
1.00
Kalsiyum
%
Yararlanabilir fosfor
%
0.45
0.45
0.35
Magnezyum
%
0.05-0.1
0.05-0.1
0.05-0.1
Sodyum
%
0.16
0.16
0.16
Klorid
%
0.16-0.22
0.16-0.22
0.16-0.22
Potasyum
%
0.40-0.90
0.40-0.90
0.40-0.90
mg
0.25
0.25
0.25
Bak›r
mg
8.0
8.0
8.0
‹yot
mg
1.0
0.50
0.50
Demir
mg
60.0
60.0
40.0
Manganez
mg
70.0
70.0
60.0
Çinko
mg
50.0
50.0
50.0
Selenyum
mg
0.15
0.15
0.15
‹Z M‹NERALLER / KG
Kobalt
V‹TAM‹NLER / KG
BU⁄DAY
MISIR
BAZLI YEM
BAZLI YEM
10.0
10.0
BU⁄DAY
MISIR
BU⁄DAY
MISIR
BAZLI YEM BAZLI YEM BAZLI YEM BAZLI YEM
Vitamin A
iu/g
Vitamin D3
iu/g
3.5
3.5
3.5
3.5
3.5
3.5
Vitamin E
iu/kg
60.0
60.0
50.0
50.0
40.0
40.0
Vitamin K
mg
2.0
2.0
2.0
2.0
2.0
2.0
Thiamin (B1)
mg
2.0
2.0
2.0
2.0
2.0
2.0
Riboflavin (B2)
mg
6.0
6.0
6.0
6.0
5.0
5.0
Nicotinic Acid
mg
25.0
30.0
25.0
30.0
20.0
25.0
Pantothenic Acid
mg
12.0
14.0
12.0
14.0
12.0
14.0
Pyridoxine (B6)
mg
3.0
2.0
3.0
2.0
3.0
2.0
Biotin
mg
0.2
0.15
0.15
0.10
0.10
0.08
Floic Acid
mg
1.5
1.5
1.0
1.0
1.0
1.0
Vitamin B12
mg
0.02
0.02
0.015
0.015
0.015
0.015
10.0
10.0
10.0
10.0
M‹N‹MUM SPES‹F‹KASYON
Choline / kg
Linoleic Acid
mg
1300
1300
1000
%
1.00
1.00
0.85
Bu besin maddesi ihtiyaçlar› bir k›lavuz niteli¤indedir. Bu de¤erler, yerel flartlar, yasal düzenlemeler ve pazar durumu
dikkate al›narak yeniden ayarlanabilir.
72
EK 4: BES‹N MADDES‹ ‹HT‹YAÇLARI
YUMURTA ÖNCES‹
(105-154 GÜNLER)
15.0 - 16.0
YUMURTA YEM‹
(155+ GÜNLER)
18.0 - 20.0
Ham Protein
%
Enerji/kg
Kcal
2750
2750
Mj
11.5
11.5
AM‹NO AS‹TLER
TOPLAM
YARAR.
Arjinin
%
0.64
0.57
0.73
0.63
iso-Lösin
%
0.51
0.43
0.55
0.47
Lizin
%
0.64
0.55
0.71
0.61
Metionin
%
0.30
0.27
0.32
0.29
Metionin + Sistin
%
0.53
0.46
0.58
0.50
Tiroinin
%
0.47
0.39
0.51
0.43
Tiriptofan
%
0.15
0.13
0.17
0.14
TOPLAM
YARAR.
M‹NERALLER
1.50
2.8
Kalsiyum
%
Yararlanabilir fosfor
%
0.40
0.35
Magnezyum
%
0.05-0.10
0.05-0.10
Sodyum
%
0.16
0.16
Klorid
%
0.16-0.22
0.16-0.22
Potasyum
%
0.60-0.90
0.60-0.90
mg
0.50
0.50
Bak›r
mg
10.0
10.0
‹yot
mg
2.0
2.0
Demir
mg
60.0
60.0
Manganez
mg
60.0
60.0
Çinko
mg
100
100
Selenyum
mg
0.20
0.20
‹Z M‹NERALLER / KG
Kobalt
V‹TAM‹NLER / KG
BU⁄DAY
MISIR
BAZLI YEM
BAZLI YEM
13.0
12.0
BU⁄DAY
MISIR
BAZLI YEM BAZLI YEM
Vitamin A
iu/g
Vitamin D3
iu/g
3.0
3.0
3.0
3.0
Vitamin E
iu/kg
100
100
100
100
Vitamin K
mg
5.00
5.00
5.00
5.00
Thiamin (B1)
mg
3.00
3.00
3.00
3.00
Riboflavin (B2)
mg
12.0
12.0
12.0
12.0
Nicotinic Acid
mg
50.0
55.0
50.0
55.0
Pantothenic Acid
mg
12.0
15.0
12.0
15.0
Pyridoxine (B6)
mg
6.00
4.00
6.00
4.00
Biotin
mg
0.30
0.25
0.30
0.25
Floic Acid
mg
2.00
2.00
2.00
2.00
Vitamin B12
mg
0.04
0.04
0.04
0.04
13.0
12.0
M‹N‹MUM SPES‹F‹KASYON
Choline / kg
Linoleic Acid
mg
1000
1000
%
1.20 - 1.50
1.20 - 1.50
73
EK 5: FAYDALI SEVK VE ‹DARE B‹LG‹LER‹
YERLEfi‹M SIKLI⁄I
YEML‹K ALANI
Yetifltirme 0-140 günler (0-20 hafta)
TAVUK
Erkek
Yafl
horoz/m2
Tavuk
(ft2/horoz)
Tavuk/m2
3-4 (2.7-3.6)
(ft2/tavuk)
4-7 (1.5-2.7)
Üretim 140-448 günler (20-64 haftalar)
Erkek ve Difli
0-35 gün (0-5 hafta)
5cm
35-70 gün (5-10 hafta)
10cm
70 gün (10 hafta) - Kesim
15cm
Horoz
Adet/m2 (ft2/adet)
3.5-5.5 (1.95-3.1)
Yafl
74
Yemlik Alan›
0-35 gün (0-5 hafta)
5cm
35-70 gün (5-10 hafta)
10cm
70 -140 gün (10-20 hafta)
15cm
140-448 gün (20-64 hafta)
18cm
HOROZ- TAVUK ORANI
YAfi
Yemlik Alan›
SULUK ALANI
HOROZ M‹KTARI / 100 TAVUK
Yetifltirme
Üretim
Dönemi
Dönemi
GÜN
HAFTA
133
19
10-9.5
Otomatik su
140-154
20-22
9.0-8.5
da¤›t›c›lar›
1.5cm/hayvan
2.5cm/hayvan
210
30
8.5-8.0
Damlal›k suluk
8-12 hayvan
6-10 hayvan
245
35
8.0-7.5
(Nippel)
/ nipel
/ nipel
Kap Suluk
20-30 hayvan
15-20 hayvan
/ kap
/ kap
280
40
7.5-7.0
315-350
45-50
7.0-6.5
420
60
6.5-6.0
EK 6: HAVALANDIRMA ORANLARI
FARKLI CANLI A⁄IRLIK DE⁄ERLER‹NDE M‹N‹MUM VE MAKS‹MUM HAVALANDIRMA ORANLARI
Canl› A¤›rl›k
(kg)
Havaland›rma Oran› (m3/saat)
Minimum
(NH3 kontrolü esas›na göre)
Maksimum
Canl› A¤›rl›k
(kg)
Havaland›rma Oran› (m3/saat)
Minimum
(NH3 kontrolü esas›na göre)
Maksimum
0.050
0.061
0.076
0.590
1.800
0..895
1.119
8.671
0.100
0.102
0.128
0.992
1.900
0.932
1.165
9.030
0.150
0.139
0.174
1.345
2.000
0.969
1.211
9.384
0.200
0.172
0.215
1.669
2.100
1.005
1.256
9.734
0.250
0.204
0.255
1.973
2.200
1.040
1.301
10.080
0.300
0.233
0.292
2.262
2.300
1.076
1.345
10.421
0.350
0.262
0.328
2.539
2.400
1.111
1.388
10.760
0.400
0.290
0.362
2.807
2.500
1.145
1.431
11.094
0.450
0.316
0.396
3.066
2.600
1.179
1.474
11.425
0.500
0.342
0.428
3.318
2.700
1.213
1.517
11.753
0.550
0.368
0.460
3.564
2.800
1.247
1.558
12.078
0.600
0.393
0.491
3.804
2.900
1.280
1.600
12.400
0.650
0.417
0.521
4.039
3.000
1.313
1.641
12.720
0.700
0.441
0.551
4.270
3.100
1.346
1.682
13.036
0.750
0.464
0.580
4.497
3.200
1.378
1.723
13.350
0.800
0.487
0.609
4.720
3.300
1.410
1.763
13.662
0.850
0.510
0.637
4.940
3.400
1.442
1.803
13.972
0.900
0.532
0.665
5.156
3.500
1.474
1.842
14.279
0.950
0.554
0.693
5.369
3.600
1.505
1.882
14.583
1.000
0.576
0.720
5.580
3.700
1.537
1.921
14.886
3.800
1.568
1.960
15.187
1.100
0.619
0.773
5.993
3.900
1.599
1.998
15.486
1.200
0.660
0.826
6.398
4.000
1.629
2.036
15.783
1.300
0.701
0.877
6.793
4.100
1.660
2.075
16.078
1.400
0.741
0.927
7.182
4.200
1.690
2.112
16.371
1.500
0.781
0.976
7.563
4.300
1.720
2.150
16.662
1.600
0.819
1.024
7.938
4.400
1.750
2.187
16.952
1.700
0.858
1.072
8.308
4.500
1.780
2.225
17.240
Kaynak: ‹ngiltere Tar›msal Gelifltirrme ve Dan›flmanl›k Servisi (ADAS)
Not:
Minimum havaland›rma ihtiyaçlar›, hayvan bafl›na gerekli oksijen ihtiyac›n› sa¤lamak ve hava kalitesini devam ettirmek için saat bafl›na
gerekli hava miktar› baz al›narak hesaplanm›flt›r.
Minimum havaland›rma oran› (m3/saniye/kg0.75) = 1.6 to 2.0* x 10-4
*Amonyak oluflumunu engellemek için gerekli yüksek havaland›rma miktar›
Maksimum havaland›rma oran›, yaz ay›nda kümes içinde üretilen metabolik ›s›y› d›flar› atmak ve kümes içindeki s›cakl›k de¤erini veya
so¤utma petekleri kullan›ld›¤›nda petek yüzey s›cakl›¤›n›n en fazla d›fl ortam s›cakl›k de¤erinden 3°C olacak flekilde sa¤layacak
havaland›rma oran›d›r.
Maksimum havaland›rma oran› (m3/saniye/kg0.75) = 1.55 x 10-3
5,000 difli ve 450 horozun s›ras›yla 2.80 ve 3.68kg a¤›rl›¤a sahip oldu¤u bir sürüde havaland›rma oranlar›:
Ortalama A¤›rl›k = 2.87kg
Minimum Havaland›rma Oran› (1.280 to 1.600 x 5450) = 6,976 to 8,720m3/saat
Maksimum Havaland›rma Oran› (12.400 x 5450) = 67,580m3/saat
75
EK 7: B‹R‹M ÇEV‹RME TABLOSU
UZUNLUK
1 metre (m)
1 foot (ft)
1 santimetre (cm)
1 inch (in)
BASINÇ
= 3.281 feet (ft)
= 0.305 metre (mt)
= 0.394 inch (in)
= 2.54 santimetre (cm)
ALAN
1 m2
1 ft2
= 10.76 ft2
= 0.093 m2
HAC‹M
1 litre (l)
1 gallon (gal)
1 gallon (gal)
1 m3
1 ft3
1 pound / inch_ (psi)
= 6895 Newton / m2 (N/m2) or Pascals (Pa)
1 pound / inch_ (psi)
= 0.06895 bar
1 bar
= 14.504 pound / inch_ (psi)
1 bar
= 105 Newton / metre_ (N/m2) veya Pascal (Pa)
= 100 kilopascals (kPa)
1 Newton / metre_ veya Pascal (N/m2)
= 0.000145 pound / inch_ (lb/in2)
= 0.22 gallon (gal)
= 4.54 litre (l)
= 1.2 US gallon (gal US)
= 35.31 ft3
= 0.028 m3
YERLEfi‹M SIKLI⁄I
1 ft2/hayvan
1 bird/m2
5 hayvan/m2
7 hayvan /m2
1 kg/m2
1 lb/ft2)
= 10.76 hayvan /m2
= 10.76 ft2/ hayvan
= 2.15 ft2/ hayvan
= 1.54 ft2/ hayvan
= 0.205 pound / lb/ft2
= 4.878 kg/m2
SICAKLIK
A⁄IRLIK
1 kilogram (kg)
1 pound (lb)
1 gram (g)
1 ounce (oz)
S›cakl›k (°C)
S›cakl›k (°F)
= 2.205 pounds (lb)
= 0.454 kilogram (kg)
= 0.035 ounce (oz)
= 28.35 gram (g)
ENERJ‹
1 Kalori (Kal)
1 Joule (j)
1 kilo kalori / Kilogram (kcal/kg)
1 Megajoule / Kilogram (Mj/kg)
1 Joule (j)
1 foot pound (ft lb)
1 Joule (j)
thermal unit (Btu)
1 British thermanl units (Btu)
76
= 4.18 joule (j)
= 0.239 Kalori (Kal)
= 4.18 Mega joule /
kilogram (Mj/kg)
= 108 kalori / pound
(cal/lb)
= 0.735 foot pound
(ft lb)
= 1.36 Joule (j)
= 0.00095 British
= 1055 Joule (j)
= 5/9 (S›cakl›k °F - 32)
= 32 + 9/5 (S›cakl›k °C)
°C
°F
°C
°F
0
32.0
22
71.6
2
35.6
24
75.2
4
39.2
26
78.8
6
42.8
28
82.4
8
46.4
30
46.0
10
50.0
32
89.6
12
53.6
34
93.2
14
57.2
36
96.8
16
60.8
38
100.4
18
64.4
40
104.0
20
68.0
HAVALANDIRMA
1 ft3/dakika
1 m3/saat
= 1.699 m3/saat
= 0.589 ft3/dakika
‹ZOLASYON
U de¤eri her metre karedeki her bir derece için watt de¤eri
olarak ölçülür (W / m2 / °C)
IfiIK
1 foot candle
= 10.76 lux
77
EK 8: SORUNLARIN TESP‹T‹- KULUÇKAHANE PROBLEMLER‹
Muhtemel Sebepler
Horozlar yetifltirme dönemi boyunca çok hafif
‹lk
ç›k
›m
de¤
eri
Ku
nin
luç
dü
de¤ ka
flük
r
eri an
olm
d›m
Ge
as›
a
n›n
ç
da
ran dön
d
d›m em
üflü
an› de d
kp
ik
üflü
Erk
k
en
kul
dö
uçk
nem
a
de
Pik
dü
flük
dö
llü
dö
lük
llü
lük
de¤
Ge
eri
çd
nd
ed
ön
em
üflü
dü
klü
Yü
fl
k
ük
kse
d
k
ö
em
llü
bir Erken
l
ü
k
d
Yü yo öl
kse
üm önem
k
ü
em
ort
a
bi
Yü ryo ö döne
kse lüm m
em k geç ü
bir
dö
yo
nem
ölü
mü
Kuluçka Problemi
Horozlar yetifltirme dönemi boyunca çok a¤›r
Kötü üniformite-Horozlar
Kötü üniformite-Difliler
Difliler çok a¤›r
Horozlarda ayak ve bacak problemleri
Afl›r› horoz say›s›
Vitamin eksikli¤i
Mikotoksinler
Zay›f kabuk kalitesi
Yetersiz yumurta muamele
Horoz seçiminde yetersizlikler
‹nkübasyonda aksakl›lar
78
EK 9: SORUNLARIN TESP‹T‹- V‹TAM‹N YETERS‹ZL‹KLER‹
Vitamin E
Vitamin B12
zay
kab
u¤u
›fl›
k
r›
luk
la
Riboflavin
Niacin
Patothenic Acid
Choline
um
urt
a
ey
Vitamin D3
‹nc
rda
kla
Ba
ca
ik b
ozu
k
Vitamin A
Muhtemel Sebepler
Ke
m
Tü
yle
nm
e
lar
a
Ha
st
al›k
Ku
luç
ka
Dö
llü
lük
Yum
urt
a
ver
im
i
ran
d›m
a
n›
day
an›
kl›l
›k
Problem
Vitamin K
Pyridoxine B6
Biotin
Floic Acid
Thiamin B1
79
D‹Z‹N-TABLOLAR
Tablo
80
Bafll›k
Sayfa
1
Civciv dönemi s›cakl›klar›
10
2
Farkl› nisbi nem de¤erlerinde hedef s›cakl›¤a ulafl›lmas› için gerekli s›cakl›k de¤erleri
11
3
Yerleflim s›kl›¤›
12
4
Yemlik alan›
13
5
Suluk alan›
13
6
Örnek büyüklü¤ü ve F de¤eri
16
7
Normal da¤›l›m gösteren populasyonda % CV ve ±10% canl› a¤›rl›k de¤eri aras›ndaki iliflki
16
8
Farkl› yafllarda yemlik alan›
17
9
Yafla göre yem miktar›n›n maksimum sabit tutulma süresi
17
10
Alternatif yemleme uygulamalar›nda örnek program
17
11
% CVye göre a¤›rl›k grublar›
20
12
Yafla göre horoz-tavuk oranlar›
26
13
Yafla göre çat› kemi¤i mesafesi
28
14
Önemli verim parametrelerinin ölçüm s›kl›¤›
29
15
Örnek yemleme program›
30
16
Yerleflim s›kl›¤›
40
17
Yayg›n olarak kullan›lan evaporatif so¤utma sistemleri
41
18
Farkl› hava s›cakl›klar›nda rüzgar so¤utma etkisi
42
19
Yemlik alan›
42
20
Suluk alan›
43
21
Besin madde ihtiyac›n›n karfl›lanmas›
44
22
Pik veriminde tüketilmesi hedeflenen kullan›labilir amino asit miktarlar›
46
23
Yetiflkin horozlarda yemin yap›s›
49
24
Ayd›nlatma program› - Durum 1
50
25
Üniformiteye ba¤l› olarak ilk ›fl›k uyar›m yafl›
51
26
Ayd›nlatma program› - Durum 2
52
27
Aylara göre sezon içi ve sezon d›fl› sürülerin belirlenmesi
55
28
Dezenfeksiyon uygulamalar›n›n etkinli¤i
57
29
Depolama süresine ba¤l› olarak s›cakl›k ve nem ihtiyac›
58
30
Ç›k›m makinalar›nda dezenfeksiyon
59
31
De¤iflik anaç yafllar›nda embiryonik ölüm oranlar›
59
32
Temizlik ve dezenfeksiyonun de¤erlendirilmesi
63
33
Sudaki mineral ve bakterilerin kabul edilebilir maksimum seviyeleri
64
D‹Z‹N- fiEK‹LLER
fiekil
Bafll›k
Sayfa
1
Fizyolojik geliflim
6
2
Sevk ve idare uygulamalar›
7
3
Bölgesel (radyan) ›s›tma
9
4
Bölgesel ›s›tma- farkl› s›cakl›k alanlar›
10
5
Radyan alt›nda civcivlerin da¤›l›m›
10
6
Farkl› s›cakl›k de¤erleri alt›nda tüm kümes ›s›tmada civciv davran›fllar›
11
7
Ross canl› a¤›rl›k kay›t çizelgesi
15
8
Uniformite ve canl› a¤›rl›klar›n da¤›l›m›
18
9
S›n›fland›rma öncesi sürü üniformitesi % 12 CV
19
10
S›n›fland›rma sonras› canl› a¤›rl›k kontrolü
20
11
Yüksek canl› a¤›rl›klarda a¤›rl›k profilinin tekrar çizilmesi 70 Gün (10 Hafta)
21
12
Horoz-tavuk ayr› yemleme sistemleri
27
13
Günlük yumurta a¤›rl›¤›
31
14
Yafl, büyüme, seksüel ve fiziksel olgunluk, % yumurta verimi ve yumurta kitlesi aras›ndaki iliflki
36
15
Çok yüksek bas›nçl› sisleme
41
16
Çevre kontrollü kümeslerde so¤utma petekleri
41
17
Kuzey ve güney yar›m kürelerde gün uzunluklar›
53
18
Ayd›nlatma program› Durum 3
54
19
Kuzey ve güney yar›m kürelerde 10º, 30º kuzey ve güney enlemlerinde gün uzunlu¤u
55
81