Peteklerin Büyük Mum Güvesi (Galleria mellonella l.)`ne Karşı

Peteklerin Büyük Mum Güvesi (Galleria mellonella l.)’ne Karşı Korunması
Üzerine Bir Araştırma
The Investigation on Protection of Combs Against The Greater Wax Moth
(Galleria mellonella L.)
Ulviye KUMOVA1
Ali KORKMAZ2
1
Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Balcalı-Adana. TÜRKİYE.
1
Çukurova Univ., Agriculture Fac., Dept. of Animal Science, Balcalı-Adana.TURKEY.
2
Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü, Erdemli-İçel. TÜRKİYE
2
Alata Horticultural Research Institute, Erdemli-İçel. TURKEY.
Yazışma Adresi
Doç.Dr. Ulviye KUMOV
ÇÜ. Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü
01330 Balacalı-Adana
Tel : 0 322 338 61 18
e-mail : [email protected]
Özet
Büyük mum güvesi (Galleria mellonella L.) aktif bal toplama döneminde
kovan içerisinde ve kovan dışında depolanan işlenmiş peteklere zarar vermekte ve
önemli miktarda balmumu kayıplarına yol açmaktadır. Bu zararlıya karşı yapılan
kontrol çalışmalarında, çeşitli kimyasal maddeler (paradiklorbenzen, etilen dibromid,
kükürtdioksit, asetik asit, kalsiyum siyanid, metilbromid vb), fiziksel uygulamalar
(ısıtma, soğutma) ve biyolojik yöntemler (Bacillus thuringiensis) kullanılmaktadır.
Ancak bu koruma önlemleri birtakım özel uygulamaların yapılması ile ek harcamaları
gerektirmektedir.
Akdeniz iklim koşullarında yürütülen bu çalışmada balmumu peteklerinin
Galleria mellonella’ya karşı korunmasında kullanımı basit ve elde edilmesi kolay olan
sodyum klorür (sofra tuzu) ve paradiklorbenzen (naftalin) uygulamalarının etkileri
araştırılmış, sonuçlar kontrol grubu ile karşılaştırılmıştır. Araştırmanın her grubunda
30'ar adet işlenmiş ve işlenmemiş toplam 60 petek kullanılmış, petekler üzerinde
yapılan belirlemeler değerlendirilmiştir. Sonuçta peteklerin güveye karşı korunmasında
sodyum klorür uygulamasının, kontrol grubu ile karşılaştırıldığında mum güvesine karşı
P<0.05 düzeyinde etkili olduğu saptanmıştır. Peteklerin korunmasında sodyum klorür
kullanımının kolaylığı, giderinin düşük olması ve petek üzerinde herhangi bir zararlı
kalıntı bırakmaması açısından arı yetiştiricileri tarafından güvenlikle uygulanabilecek
savaşım yöntemi olarak öne çıkmaktadır.
Akdeniz Bölgesinin iklim özellikleri, Galleria mellonella'nın kovan içerisinde
ve depolarda gelişmesi için son derece uygun bir ortam oluşturmaktadır. Bu açıdan
balmumu peteklerinin mum güvesinden korunmasında sodyum klorür kullanılmasının
olumlu sonuçlar vermesi, bu koruma yönteminin zararlının etkili olduğu diğer
3
bölgelerde de başarılı bir şekilde uygulanabileceğini göstermektedir.
Anahtar Kelimeler : Galleria mellonella, petek muhafaza, naftalin, NaCl
Abstract
The greater wax moth damages to the combs inside and outside of the hive at
the active honey gathering season and cause to serious losses on the wax combs.
Different chemicals (paradichlorobenzene, ethylen dibromid, acetic acid, calcium
cyanid, methyl bromid, etc) physical applications (heating, cooling) and biologic
applications (Bacillus thuringiensis) have been used to control against to greater wax
mouth. But this protection measures, need some special applications and extra expenses.
In this study, at the Mediterranean condition effects of NaCl which is easy to
use and to obtain and paradiclorbenzen on the protection of wax combs against to
Galleria mellonella have been investigated and the result compared with the control
group. Each group consists 60 combs. As a result, at the protection of wax combs
against to moth, application of NaCl is found very effective at the level of P<0.05.
usage of NaCl is preferable protection method for beekeepers, because of easy to use,
low expenses and no harmful concerning residue.
Climate condition of Mediterranean Region province is a suitable environment
for the propagation of Galleria mellonella in hive and storage. Positive results obtained
by using NaCl for the protection of hives against wax moth shows that this method can
bee used other region that wax moth is harmful.
Keywords : Galleria mellonella, comb protection, naphthalene, NaCl
4
Giriş
Ülkemiz arı yetiştiriciliğinde son yıllarda önemli gelişmeler ve çağdaş düzeyi
yakalama noktasında önemli atılımlar kaydedilmektedir. Dünya ve ülkemiz arıcılığında
bugün gelinen nokta, önemli boyutlar taşıdığı kadar her geçen gün tehlikeli boyutlara da
ulaşmaktadır. Günümüzde arı hastalık ve zararlılarına karşı kullanılan kimyasal ilaçların
arı ürünlerinde bıraktığı kalıntı, ürünlerin pazar değerini düşürmekte ve bilim
adamlarını yeni arayışlara yönlendirmektedir.
Organik tarım olarak gündeme girmiş bulunan tarım ürünlerine en az düzeyde
ilaç, hormon ve gübre girdisi kullanılarak ürün elde etme olgusu arı yetiştiriciliğinde de
yerini almakta; kalıntı sorunu olmayan sağlıklı arı ürünü elde etmek amaçlanmaktadır.
İhraç edilen balın gümrük kapılarından dönmesinin temelinde de kalıntı sorunu
bulunmaktadır. Bu durum arı hastalık ve zararlılarına karşı kullanılan ilaçların bal ve
balmumunda bıraktığı kalıntının insan sağlığı ve ülke ekonomisi açısından ne kadar
tehlikeli olduğunu göstermektedir. Avrupa Birliğine aday olan ülkemizin bu konuda da
duyarlılık göstermesi gerekmektedir.
Arıcılık çevre koşullarına bağlı ve hassas bir uğraşıyı gerektirdiğinden bu
konuda yapılacak her bir uygulama insan sağlığı ve ekonomik açıdan ele alınmalıdır.
Bugün ülkemizde arıcılıkta ürün çeşitliliği, kalitesi ve sağlığı yönünde yeterli bir
gelişme kaydedilmemiştir. Genelde üretim bal ve balmumu üzerine yoğunlaşmakta ve
yaklaşık 4.000.000 koloniden 3753 ton balmumu üretilmektedir (1). Üreticilerin petek
muhafazasında yeterli bilgi ve bilince sahip olmaması, işleme teknolojisindeki
eksiklikler; balmumu peteklerinin sağlıksız bir şekilde yıllarca kullanımına yol
açmaktadır. Özellikle sıcak bölgelerde işlenmiş petek ve balmumunun Galleria
mellonella'dan korunması önem kazanmaktadır. Korunmayan peteklerde balmumu
5
kaybı olmakta, kovanlarda yeniden petek yapımı zaman almakta, kovan potansiyelleri
bal toplama ve biriktirme yerine petek işlemede kullanılmaktadır. Kolonideki arı
varlığının nektar ve polen toplama yerine petek yapımı için çalışmaları arı üreticilerine
ve ekonomiye büyük kayıplar vermektedir.
Güve zararlısına karşı kullanılan kimyasal maddeler balmumu ve balda kalıntı
bırakarak (2) ürünün pazar potansiyelini yok etmektedir. Bu açıdan günümüzde, güveye
karşı kullanılan ilaçların kalıntı durumu, uygulanabilme kolaylığı göz önüne alınarak
yeni arayışlara yönelmek kaçınılmaz olmuştur.
Büyük mum güvesi ortam sıcaklığının 4°C'nin üzerinde ve oransal neminin %70
olduğu ortamda gelişmekte, genellikle depolanan işlenmiş peteklerin iç kısımlarında
tüneller açarak zarar vermekte ve peteğin tekrar kullanılma olasılığını ortadan
kaldırmaktadır (3). Arı kolonilerinde 1 kg balmumu üretimi için arıların 5-25 kg bal
tüketmeleri gerekmektedir (4). Dolayısıyla koloninin gereksinimi olan peteklerin yapımı
sırasında, arılar bal depolamak için harcayacakları enerjiyi petek işlemede kullanarak
verim kaybına özellikle de bal üretim dönemlerinde zaman kaybına neden olmaktadır.
Ekonomik açıdan durum göz önüne alındığında bu zararlının arıcıları etkileme boyutu
çok daha önemli olabilmektedir.
Büyük mum güvesine karşı peteklerin korunmasında çeşitli ülkelerde değişik
savaşım yöntemleri uygulanmaktadır. Çeşitli kimyasallar, ısıtma, soğutma ve biyolojik
insektisitler yaygın olarak kullanılmaktadır (5, 6). Peteklerin -12ºC'de 3 saat veya
60ºC'de 34 saat tutulması mum güvesinin tüm dönemlerinde etkili olmaktadır. Ayrıca 4
saat süreyle 38ºC'de % 50 oransal nem ortamında % 98'lik CO2 uygulaması da mum
güvesinin tüm devrelerinde etkili olmaktadır. ABD Çevre Koruma Örgütü de insan
sağlığı açısından bu uygulamaları önermektedir (7).
6
(8), boş balmumu peteklerin korunması amacıyla phosphamine’in 3 farklı
dozunun mum güvesinin tüm larvalarını öldürdüğünü, ilaçlı peteklerin arı ölümüne
neden olmadığını, kükürt buharının mum güvesine karşı çok etkili olduğunu, naftalinin
ise kış sezonunda yeterli buharlaşmayı sağlayamaması nedeniyle etkili olmadığını
bildirmektedirler. Phosphamin gazı havadan ağır ve yüksek uçucu özelliğinden dolayı
mum güvesinin yumurta, larva ve pupaları üzerinde etkili olmakta, kovanlara veya siyah
yavru peteklerine uygulandığında güvenin tümünü ortadan kaldırabilmektedir. Ancak
bu kimyasal kullanılmadan önce gerekli önlemler alınmalı ve özellikle balda katkı
maddesi bırakmamaya dikkat edilmelidir. Paradiklorbenzen ise çeşitli ülkelerde mum
güvesine karşı yaygın olarak kullanılmasına rağmen peteklerde fumigant olarak
kullanıldığında bal ve balmumu tarafından emilerek tutulabilmekte, kalıntı etkisinden
dolayı da kullanımı önerilmemektedir (2).
(9) Galleria mellonella’ya karşı kovan içinde kalsiyum polisülfür kullanımının
%78-90 düzeyinde etkili olduğunu ve arılara herhangi bir zararı olmadığını
bildirmektedirler.
(10), mum güvesine karşı biyolojik insektisit olan Bacillus thuringiensis
kullanarak yaptığı çalışmada güve ölümünün %98.7 düzeyinde olduğunu bildirmiştir.
Ancak aynı biyolojik insektisidin depolanan peteklerin muhafazası üzerinde aynı etkiyi
gösterebileceği konusunda bir bilgi bulunmamaktadır.
(11) büyük mum güvesinin paraziti Dibrachys cavus'u kullanarak yaptıkları bir
çalışmada, bu parazitin savaşımda kullanımının mum güvesi pupaları üzerine çok etkili
olduğunu, bal arısı ergin ve larvalarına da saldırmakla birlikte ergin arı ve larvalarına
zararlı etki yapmadığını bildirmektedirler.
(12) peteklerin depolanma sırasında büyük mum güvesinden zarar gördüğünü ve
7
bu zararlıdan korunmada en güvenilir çözümün peteklerin eritilerek balmumu kalıpları
şekline getirilmesi ve soğuk ortamda saklanması olduğunu vurgulamıştır.
Bu araştırma mum güvesinin biyolojik gelişimine uygun ortam yaratan Akdeniz
Bölgesinde, kış mevsiminde depolanan temel peteklerin ve işlenmiş balmumu
peteklerinin Büyük Mum Güvesine karşı pratik ve sağlıklı korunma yollarını
araştırmaya yönelik olarak planlanmıştır.
Materyal ve Metot
Araştırma Akdeniz iklim bölgesinde İçel ilinde yürütülmüştür. Önce 30 temel ve
30 kabartılmış petek içeren 3'er grup oluşturulmuş, bu gruplardan birincisine ticari
olarak piyasada yaygınlıkla satışta olan ve çok düşük bir harcama yapılarak temin
edilebilen sodyum klorür (NaCl, yemek tuzu), ikinci gruba paradiklorbenzen (naftalin)
uygulanmış, üçüncü grup kontrol grubu olarak ayrılarak bu gruba herhangi bir
uygulama yapılmamıştır.
Her deneme grubu, 10 çerçevelik boş Langstroth kovan ballıklarına 5'i temel
petek ile 5'i kabartılmış petek konularak oluşturulmuştur. I. gruba sodyum klorür (NaCl)
uygulaması yapılmıştır. İlk aşamada 50 g ticari saf sodyum klorür ballık üzerine
konulan kağıt üzerine yayılmış, daha sonra peteklerin yan yüzlerine 10 g sodyum klorür
gelecek şekilde elle serpme yapılmıştır. Paradiklorbenzen uygulaması yapılan II. grupta
ise, 30 g ağırlığında naftalin her bir ballık arasındaki kağıtlar üzerine serpiştirilmiştir.
Kontrol grubundaki peteklerde hiçbir özel uygulama yapılmamıştır. Her üç gruba
yapılan uygulamalar sonunda ballıkları kovanların üst kapakları yerine konularak
bekletilmeye alınmıştır.
Araştırma 02 Eylül 1999 ile 07 Mart 2000 tarihleri arasında yürütülmüştür.
8
Denemeye alınan petekler güneş ışığı ve havalandırma koşulları yeterli düzeyde olan bir
ortamda depolanmıştır. Araştırma sonucunda her bir ballık içerisinde, üzerinde mum
güvesi gelişmemiş ve güve zararı görmemiş temel peteklerle işlenmiş petekler
sayılmıştır. Elde edilen veriler tesadüf parselleri deneme desenine göre analiz edilmiş ve
ortalamaların karşılaştırılması Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi ile değerlendirilmiştir.
Bulgular ve Tartışma
Balmumu peteklerin depolanması sırasında Büyük Mum Güvesine karşı
uygulanan sodyum klorür ve paradiklorbenzenin etkisinin araştırıldığı bu deneme
sonunda, her bir ballıkta bulunan 10 petek üzerinden zararlı tarafından bozulmayan
kabartılmış ve bozulmayan temel petekler tek tek sayılmıştır. Araştırmanın istatistiksel
sonuçları Çizelge 1'de verilmiştir. Çizelgeden görüleceği gibi sodyum klorür uygulanan
grupta 9.50±0.84 adet, paradiklorbenzen uygulanan grupta 9.33±1.21 adet ve kontrol
grubunda 7.67±1.63 adet işlenmiş petekte güve zararı olmadığı belirlenmiştir.
Denemenin tüm gruplarındaki temel peteklerde mum güvesi zararı görülmemiştir.
Yapılan istatistiksel analiz sonucunda, mum güvesinden etkilenmeyen petek
miktarı üzerine uygulamaların etkisi, uygulamalara göre P<0.05 düzeyinde farklılık
göstermiştir. Grup ortalamalarına uygulanan Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi
sonucunda sodyum klorür ve paradiklorbenzen uygulamaları birinci grubu, hiçbir
uygulama yapılmayan kontrol grubu ise ikinci grubu oluşturmuştur.
Sodyum klorür çok eski tarihlerden bu yana çeşitli tahılların güvelenmesine
karşı kullanılan ve kalıntı etkisi olmayan bir maddedir. Bu özelliğinden dolayı balmumu
peteklerinin mum güvesinden korunmasında sodyum klorür kullanımı önerilebilecek bir
uygulama biçimi olmaktadır. Paradiklorbenzen uygulaması ise petek muhafazasında her
9
ne kadar mum güvesine karşı etkili olsa da balda ve balmumunda kalıntı bırakarak elde
edilen balın pazar değerini düşürmektedir (2).
Çizelge 1.Gruplarda mum güvesinden etkilenmeyen ortalama petek miktarı (adet/ballık)
Gruplar
X±Sx
Sodyum klorür
Paradiklorbenzen
Kontrol
9.50±0.84
9.33±1.21
7.67±1.63
a
a
b
8.83±1.27
Araştırmanın yürütüldüğü süre içerisinde İçel ilinin bazı sıcaklık ve oransal nem
değerleri Çizelge 2'de verilmiştir. Çizelge 2'nin incelenmesi sonucunda mum güvesinin
gelişimine eylül ve mart ayları arasında uygun ortam oluşturduğu görülmektedir. İçel ili
iklim verileri paradiklorbenzenin buharlaşmasına da olanak tanımaktadır. Ancak
paradiklorbenzenin peteklerin depolanması sırasında bilinçsizce kullanılması, balmumu
tarafından emilen bu kimyasalın havalandırmadan arı kolonilerinde kullanılması sonucu
oluşturduğu koku nedeniyle arılar ve bal üzerinde olumsuz etkiler bırakmaktadır.
Paradiklorbenzenin bu olumsuz etkileri göz önüne alındığında; sodyum klorür bu
denemede mum güvesine karşı daha etkili, daha sağlıklı bir madde olarak
kullanılabilirliği ön plana çıkmaktadır.
Mum güvesine karşı kullanılan tüm kimyasal maddelerin arıcılar tarafından
uygulanma olanaklarının pratik olmaması bu zararlıya karşı etkin mücadeleyi
sınırlandırmaktadır. Bu açıdan mum güvesine karşı sodyum klorür kullanımının daha
kolay ve ekonomik bir yöntem olduğu da görülmektedir. Araştırmanın yapıldığı İçel
ilinde sodyum klorür uygulamalarının mum güvesine karşı yeterli düzeyde etkili olması
10
bu yöntemin ülkemizin benzer sıcaklık ve oransal nem değerlerine sahip diğer
yörelerinde de uygulanabilirliğini ortaya koyacaktır.
Çizelge 2. İçel-Erdemli ilçesi için araştırma süresince iklim değerleri *
Nem (%)
Sıcaklık (°C)
Ay-Yıl
Ort
*
Min
Max
Ort
Min
Max
Eylül-1999
24.8
21.3
30.5
62.4
31.3
74.7
Ekim-1999
21.3
18.0
25.2
68.1
40.3
84.0
Kasım-1999
15.3
8.4
18.4
56.9
37.3
84.7
Aralık-1999
12.6
10.3
16.0
63.9
34.7
89.7
Ocak-2000
7.5
3.0
12.8
63.4
33.3
92.7
Şubat-2000
9.5
6.8
13.1
62.6
41.0
89.3
Mart-2000
10.5
6.0
15.8
65.1
43.0
84.7
İçel Meteoroloji Müdürlüğü, 1999-2000 sonuçları.
Sonuç
Arıcılık çalışmalarının yoğun olarak yapıldığı ülkemizde üretilen balmumu ve
işlenmiş peteklerin depolanma sırasında büyük mum güvesine karşı korunması
ekonomik açıdan önemli bir olgudur. Ayrıca bu koruma sırasında insan sağlığına zararlı
ve kalıntı bırakan kimyasalların kullanılmaması gerekmektedir. Bu açıdan ticari saf
sodyum klorür maliyetinin düşük, elde edilmesinin kolay, bal ve balmumunda insan ve
arı sağlığına zararlı kalıntılar bırakmaması nedenleriyle, paradiklorbenzen başta olmak
üzere büyük mum güvesine karşı geliştirilmiş tüm kimyasallara karşı alternatif
olabilecek bir kimyasal maddedir. Büyük mum güvesinin gelişmesine çok uygun iklim
11
özelliklerine sahip olan İçel yöresinde sodyum klorür uygulamasının işlenmiş peteklerin
korunmasında etkili olması, ülkemizin diğer yörelerinde de bu yöntemin yaygınlıkla
uygulanabileceği sonucunu ortaya çıkarmaktadır.
Kaynaklar
1. DİE, 1999. Tarım İstatistikleri Özeti. DİE, Başbakanlık, Yayın No:2275. Ankara
2.
Allan,
L.,
1997.
Wax
moth
and
its
control.
İnternet
erişim:
http://www.agric.wa.gov.au/agency/pubns/farmnote/1997/f00697.htm.
3. HaeWoon, O., ManYoung, L., YoungDuck, Chang., 1995. Developing periods and
damage patterns of combs by the greater wax moth, Galleria mellonella. Korean
Journal of Apiculture. 10:1, 5-10.
4. Root, A. I., 1972. The ABC and XYZ of Bee Culture. Root Company. Medina. Ohio.
USA. 703 pp.
5. Cantwell, g. E., Shieh, T. R., 1981. Certan TM. A new bacterial insecticide against
the greater wax moth, Galleria mellonella L. American Bee Journal, 6:424-431.
6. Krieg, A., 1974. Possibilities of microbiologycal control of the greater wax moth,
Galleria mellonella L. Z. Angew Entomol. 74:337-343.
7. Morse, R. A., Nowogrodzki, R. 1990. Honey Bee Pests, Predators, and Diseases.
Ithaca/NY. Cornell University.
8. Dominguze, D.A., Bande, J.M., 1992. Cuban research in beekeeping technology:
conservation of combs by chemical methods. Actualidad-Apiacola. 61:15-17.
9. Sattigi, H. N., Lingappa, S., Kulkarni, K. A., 1993. Management of greater wax
moth, Galleria mellonella L. by using lime sulphur. Journal of Agricultural
Sciences. 6(3):301-303.
12
10. Verma, S. K., 1995. Studies on the control of greater wax moth, Galleria mellonella
L. in Apis cerana F. colonies with the biological insecticide, Dipel. Indian Bee
Journal. 57(3):121-123.
11. Gounari,S., Thrasyvoulou, A., (1995). Dibrachys cavus (Walker), a parasite of the
greater wax moth (Galleria mellonella L.) and of honeybees (Apis mellifera L.).
the XXXIVth International Apicultural Cong. of Apimondia. Lausanne, 510 pp.
12. Krell, R., 1996. Value-added products from beekeeping. FAO Agricultural Services
Bulletin. No 124. Rome.
Kumova, U., Korkmaz, A., 2000. Peteklerin Büyük Mum Güvesi (Galleria mellonella
L.)‘ne Karşı Korunması Üzerine Bir Araştırma. Türkiye 3. Arıcılık Kongresi. 13 Kasım 2000. Adana.